Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ISBN: 972-9241-63-5 fi
lrffi
ogiuluerullu ep surualqs
oESurUIIdulv. sollnrrn ep asllguv
YJIOOAYI{Y
YJIT{OUTf,flTg
L ct1 q
ELECTRONICA
ANALOGICA
Anlise de circuitos . Amptificao
Sistemas de alimentao
Professores de Electrnica
Traduo de
Professores de Electrnica
Escola Secundria de Massam
McGRAW-HILL
CAPTTf
Grand eza
cnprur,o r
Grandezas elctricas
1.1. Prefixos ............... I
1.2. Grandezas de electricidade e electrnica ............... ............ I
1.3. Clculo do valor da resistncia de um condutor ............... .....................2
1.4. Capacidade de um condensador plano ........... ....................3
1.5. Constante de tempo na carga e descarga de um condensador......................................4
1.6. Coeficiente de auto-induo de uma bobina (indutor) ............................5
1.7. Energia armazenada numa bobina e num condensador ..........................5
-
Problemas resolvidos ......................5
lEacao
, Problemas propostos ..................... 18
CAPTULO 2
Leis bsicas da electricidade e associao de componentes
2.l.Lei de Ohm........ .....................21
2.2.Leis de Kirchoff .....................21
2.3.Lei de Joule .......22
..............
2.4. Associao de resistncias ............22
2.5. Associao de condensadores .....................23
..................
2.6. Associao de baterias ..............23
correntes
2.7. Convenes do sentido das tenses e ...............23
Problemas resolvidos ....................24
Problemas propostos .....................49
CAPTULO 3
Teoremas de circuitos em corrente contnua
malhas
3.1 Anlise de circuitos pelo mtodo das ...................55
3.2. Regra de Cramer ....................55
3.3. Resoluo de determinantes .......................56
ns
3.4. Anlise de circuitos pelo mtodo dos ........................58
VI Nuce
,Problemas
propostos .....................88
CAPITULO 4
Corrente alternada
4.l.Grandezas e valores caractersticos................... ...............93
passivos ......................94
4.2. Circuitos de corrente alternada com elementos
4.3. Potncia em corrente alternada ...................96
4.4. Ressonncia srie e paralelo..... ...................97
Problemas resolvidos ....................99
Problemas propostos ..........:.......... ................... I 18
CAPTULO 5
Acoplamento de bobinas
5.1. Auto-induo........... ............123 CAPTLt
5.2. tnduo mtua.......... ............124 Amplifica
5.3. Coeficiente de acoplamento k ...................125 8.1
5.4. Regra dos pontos p/ bobinas com acoplamento magntico .....................................126 8.1. ,
CAPTULO 6
Sistemas lineares de alimentao
6.1. O dodo como elemento rectificador................... ...........141
6.2. Parmetros de um dodo rectificador ............. ................141
6.3. Circuitos limitadores ............142
6.3.1. Limitador de um nvel com um dodo srie no polarizado.... ......... 143
6.3.2.Limitador de um nvel com um dodo paralelo no polarizado .......143
6.3.3. Limitador de um nvel com um dodo paralelo polarizado ..............144
6.3.4. Limitador de um nvel com um dodo srie polarizado ........................................144
6.3.5. Limitador de dois nveis........... .............. 145
6.4. Circuitos rectificadores com dodos ..........146
6.5. Circuito rectificador de meia onda............. ....................147
6.6. Circuito rectificador de onda completa com transformador .................................... 148
6.7. Circuito rectificador de onda completa com ponte de dodos .............149 CAPTILI
6.8. Filtros ..............150 O transisto
6.8.1. Filtro com condensador em paralelo ...... 150 10. I
6.8.2. Filtro LC e em fi.................. ...................151 10.1. r
113
CAPTULO 8
r21 Amplificao
125 8.1. Amplificao. Grandezas............... ...........203
D6 8.2. Diferentes formas de amplificao................. ................204
r26 8'3.Comportamentoembaixasealtasfrequncias......'....'
r27 8.4. Realimentao............ ..........205
138 Problemas resolvidos ..................207
Problemas propostos ...................216
CAPTULO 9
.... 141
Amplificadores de baixa frequncia
....141 9.1. Circuitos amplificadores .................. .........221
.....112 9.2.Polaizao eestabilizao............. ...........221
... 143 9.3. Amplificadores em montagens EC, CC e BC ............ .........................223
..... 143 9.4. Amplificadores realimentados .................. .....................224
..... r11 9.5. Amplificadores com FET .....226
....111 9.6. Etapas amplificadoras de potncia.................. ...............228
.... 145 9.7. Aquecimento dos transistores ...................229
..... 146 Problemas resolvidos ..................229
r17 Problemas propostos ...................246
148
r49 CAPTULO 10
150 O transistor bipolar em comutao
150 transistor......
10.1. Polarizao das junes de um ...............253
...... 15 1 corte............
10.2. O estado de .........................253
...... 15 1 saturao
10.3. O estado de .........255
153 multiemissor.................
10.4. Transistor ..........255
. 153 Problemas resolvidos ..................257
.175 Problemas propostos ...................275
CAPTULO 11
Amplificadores operacionais
1.1. Amplificadores diferenciais ....................279
1.2. Anlise de um amplificador diferencial .............. .........280
1.3. Estudo em modo diferencial.... ................281 -
I1.4. Estudo em modo comum........ .................285
11.5. Razo de eio em modo comum .......287
11.6. Definio de amplificador operacional ............ ............287
11.7. Circuito equivalente do amplificador operacional ................... .........288
11.8. Formas de trabalho de um operacional ............ ............288
11.9. Caracterscas comerciais de um operacional integrado .......................................289
operacionais.
11.10. Circuitos amplificadores com ..............292
..............
I I .1 l.Circuitos somadores com operacionais .........293
operacionais
I 1.12. Integradores e derivadores com ............293
limitadores
11.13. Rectificadores e ..._..............294
comparadores..............
11.14. Circuitos ...........295
........
1 I .15. Filtros com operacionais (filtros activos) ...........296
Problemas resolvidos ..................297
Problemas propostos Ass
...................318
blemas ma
CAPTULO 12 especifica
Geradores de sinal incorporar
12.1. Osciladores sinusoidais................ como a Ele
...........323
12.2. Tipos de osciladores sinusoidais .............323 e sequencii
12.3. Multivibrador astvel .........325 Corr
12.4. Geradores de sinal integrados .................327 auxiliar tan
12.5. Temporizadores ..................328 t, atrar's
12.6. Temporizador analgico integrado 555 .............. .........330 tecnologia.
12.7. Temporizadores com contadores................... ...............331 Emc
Problemas resolvidos ..................332 gar e de fon
Problemas propostos ...................340 para a resol
te livro. Os
APNDICE
Caractersticas do regulador LM78XX osp
............345
quncia util
ndice analtico ..............351 complexida
contedo tc
Os pr
tanto em cc
passivos. E:
com maior
recolha dos
utilizados p
diferentes ti
otuoJ r.urssz 'c1e 'secrsgq seg5unbe seJrlsIJlceJuc suns 'sJolsrsuur1 ep sodrl sluJJIp
so ureldureluoc 0I e 6'g'L solqydec sO 'socrugrcl solrncJro Juluerurlu urud sopezqnn
ogs enb (seropucr;r1cer) cc ure uc JpruroJsrrurl ep sazedzc seldturs surulsrs sop uqlocJ
etun elrJ 9 9 olngdec oN 'so^nc? solurul ue^Jlur epuo 'epuprxelduroc Joreru ruoc
solrncJrc ep rueEeproqu roualsod uurn ured sr?rJuss ogs solururcequoc selsg 'solrssed
soluetul rod alueurucrsuq soplnlusuoc socrrc?l solrnoJrc p 'Ec tue otuoc cc ru olIIBl
'esrlgue q sopucryep e1urululueruepunJ ogs 'olurnb oe ?$'sopryduc sorreutud s6
'olqydzc op Ielol op9luoc
op sluls ep surulqoJd're8nl ourpp,r ure'solsodx ops Ie^Issod opuun 'apupxeldutoc IT
ep ner8 luecseJc tuoc opelur1 olunss? BpBc opus '?cugl ognpo4ur Bu BpBzIlIln etcugnb
-s e opuelradser 'solunssu rod sopezruu8ro optse olntlduc upuc ep szuralqord sg
'lelot op oluac rod ?lusss p UJJo ruucruqe soptlrloseJ suurelqord sO 'oJ^ll el
-sp IuluruepunJ o^rlotu o tunlqsuoc enb 'sopuluesarde szuelqord sop opSnloser e erud 0ft
seugssceu sulqu1 sulnuu-oJ sunrlcedser a socrsgq soprleluoc so 'upuunser uuuoJ ep e ru8 (,tE
-n1 orreurFd ure uracerede 'oJxeJ o runlqsuoc enb solqydec zop sop run BpBc lug ITE
'urEoloucal 0Eg
ulsa u sope81 srl solrcuoc so soclJgt solurrrroquoc so'seru1qord ep s?^Br1B 'JEl 8Zt
-elduroc e ruclldu tu lsrsuoc enb uSarq IIclJIp uu sounp otuoc sJosseJord otuul JBIIrxns LZT
sourepuelerd 'ucl8gpuy ?cru.o4clg q luruprcedse opecrpap 'eurnlol else tuoC Tt
'epuprxelduroc p I^!u ns op uepJo rod sopurcuenbes a ezg
ET,T
solunsw rod sopeuepro eluerulueru^uoc suurelqord ep op5nloset e 'ucru-o4clg ? ouoc
srcl seugdrcsrp ep ureEuzrpuardu-oursue ossecord ou pdrcuud pupmucu ouroc rurodrocur
le4purcserdrur Js sor,ueJprsuoc 'o^rloru lse Jod 'lurlr oled supr8xe segSucgtcedse
sq upunbepe ecr391ouce1 op5nlos eurn urerenber enb soxalduroc souru no sruru wtuelq
8I
-ord ureSuerqu eluruleJeE proqel opunu ou ru?lusJdu es anb sruer segSunlrs sy
L6
96""'
6r ""'
t6c
t6t
t6c
Z6T
68c
884
884
LgT
L8
8C
I8
082
6La
_ I
ocotoud
-
-
,'|
1.2. GR {
^-
5ao
. Gri
. Gri
'g' I BIq?I'ssuBpuncs sBzpIrBJc .
'z'I BIqEI's?cls9q sBzpu?r o
:sBlq?l s?np tu sBl-gculss?lc soluu^ enb oled 'sepuzqqn s?zpu?J8 su sBlInIu oEs
vJINgUJCfllfl fl flOv(trJrurJfllfl flC SVZf,ONVUC'Z'r
-000000000000I+ orld
zr-01 | ("'d)
("'u) ouuu
r,-0I - 000000000I+
orctlu
| ("'d)
e-gl - 000000I+ I
r-0I - 000I+ | ("'rrl) UUI
I x I t"" ") PBPIun
,0I - 000Ix I ("')) orl)
0[ = 000000Ix | ("'IN) vDiII^t
uol
5ooooooolx I t"'D) vDID
'soldrtg.rurqns a soldqp.rur urzd soxgerg'I'I EIqBI
salolnD so
'I'l BIquI eu sopeluaserde oES soloqur;s sorrucedser e seluuuodurt sruu soxgerd sg
. 'puplun ulry up soldrlgtuqns a soldrtg.lu seluJJtp so reu8rsap
oESSUord
eted'ezapuer8 eurn ep pluIrrupunJ peplun Bp eluou o opupclue sopuzllnn ops -JeJ urant
ep no EJII
so)iltflud'f'I 'oESIJ
p sJopE
-]lJadsar
?II O[ruJC
SYJIUTSflTfl SYZf,CNYUO
L Ornrdvc
Electrnica Analgica
;H;;.;C$mil;';.;';.11.
..iii:iii.ii::ii:iiili:::iiiiii.iii:fttrffifffffiii:.i$ffiffi$,,.,ri:,:i:,1:,:,:.:,:,:':,:,:,:
ir$i:i;iiiiiiIii:Iii:iii]ii:iii.iii:ii:ii
tweq.1..1...1,,1.
MW-KW-mW-pW
Potncia P Watt w Cavalo (CV) P- V.I
I CV= 736 W
c(pF) - 8, g4.10-8 .K
tl*,) 1.6. COI
d(cm) G\r
K - Constante dielctrica Oc
= rea das placas penneabilt
fl = Distncia entre as placas calcular es
Tanr
condensadi
#l--r C
v-V Q-e trnc) 1.1. Faa
(,R I
r
rmrx
- T
V KVp
Soh
L__-t]
H. T
-
V
. total carga
-y.
=5.R.C
r-ttR'c
.a)
b)
c)
V
t_
lmrx
-
1.2. Efect
R l0c\
Troruldescarga - 5'R'C Soh{
Descarga
:op5nlos
't& rBd 0I
(c lg erud ,:Id 0I.2' (q :OW ured 6 s0I.'6t (u :segsrerr.uoc selurn?as se
n]ceJg
^J 'Z'l
'u eOI. =sOI.00'0 (e
'l{\w OI'Ll'Z =Ol'z}l'Ll'Z (q
'V rr4I'I' =6-0I'Ig0'0 (r
:oginlog
00'0 (r l7y1u ered t...zqT.L?'z(q iy erud vu I 0'0 (u :segs.re,ru", .*:t ] 'r'r
soot^]os3u svuuSlgoud
-A . :, .-7, - JoDesuepuoc ou ut8raug
I.
Z
uutqoq uu elErug
,l '7 ';-
:sulilrrJ.oJ selurn8es sB ruoc BInclBc es Jole^ olnc 'erEreu IuuuzeruJu Jopesupuoc
Iun p ocrJlcgle odu?3 o oruoc Burqoq Brun p ocrl?u8Eru odruec o oluBl
uooYst{flot{o3 Hlnt{s
YT{IgOfl YHINN YOYNIIZYWUY YIOUSNIE 'L'T
(I = rV) olrrru op epepllrqerurd -d
eulqoq Pp olueruFdtuo3 = 1
uulqoq ep ogSceg = g
ogSnpur-o1ne p lurcrJoJ - z
(urc)l."Ot
o-'1.7,'l=(H)7
17',,'
(.tuc15' zN -'
:JOIU^ eSSe JUInCIBC
p eJrueru B sou-Bcrpur elurn8es BIntuJgJ V 'oelcBu ns op ecqgu8eur epuplpquerured
Bp e pruJoJ Ens Bp epuedep uurqoq utun ep ogSnpur-o1nu ep ]uelclJoc O
(uornom)
VNIgOfl YINN flC OYSN(INI.OJ,NV trO fl,INf,IJI.{flOJ'9'I
s0cyp?p sDzapuDr)
Electrnica Analgica
Soluo:
a) I,12.I0-2.10r= 1,12.10-5 KHz. +-
1.4. Efectue as seguintes converses: a) 7380 W para CV; b) 9,3.10-2 KW.h para W.s;
c) 4,32.13 A para pA; d) 45,3.1020 e- para C.
Soluo:
a)7380/736= 10,02 CV.
b) 9,3. I 0-2. 103=9,3. 10r W.h= 93.3600= 334800 W.s.
c) 4,32.1tr.1012= 4,32.10e pA. strF
d) 45,3.702016,3.10ts= 719,04 C. P= 3.2
1.5. Faa as seguintes converses: a) 4,2 Y para mV; b) 327 4 pA para mA; c) 978 pF 1.10. Detsl
para mF. ligada
Soluo:
a) 4,2.103= 4200 mV. P=D,
b) 3274.1tr= 3,274 mA. ePtil
c) 978.10{= 9,78.10a mF. H/= I l0
1.6. Num condensador circulam 3,7.lPt electres em 12 s. Calcular a intensidade de 1.11. Uma ll
corrente que o atravessa. fonte d
Sotu
t
3,7 .L0" I 6,3.1018 0,5g7 . 103
I_ _ _ 4g,g A
T2 T2
P-a
1.7. Num condutor circulam 200 mA durante 1 min. Determinar a quantidade de elec-
Putxr
tricidade que por ele circula.
?3
,-
t m
- 2OO. 10-3 .60 C
Q -12
Vur l'r=#=,
ouru" t4 - 1 puop ,I.A =dop'I orno rod -J3i3 3r ;: :-
d
=
h\ NZ
,rru\='
I
oglue :- o[ epuop ' 1.4 =u anb sourequg :oginlog
/^ =
'peJ Bp ^Josqu enb epeprsulur B mlnclel'LOZZ p etuoJ
elun u upe8g gtse enb opuequs .II.I 3p ir: i -:
'rey 41'1 nrunsuoc q ep rurJ oB upudrugl uurn
q'l.) 'g =ttr'1!\) r0I.00 =tl.i!\ 00g -.00I I =/tl
olueuod e
00II=S'0ZZ=d
^,
grseenbopuqss,rr;H,"Jr:1:i";J[";ffi ffi $11,ii;;H:";:ffioJ"T.rr., Cd 8-6 (f,
z!\' 099 =jZZ'E =d
'oluuuod:t.t =d ' t'I uloqul up ulntutgle opuez[lpn :oEinlog
'I'I urn8gg A OZZ
is .-\\ E-:;
'I'I urn8rg up olrnoJrJ ou erJugtod u JulnJIBf, .6.
ultu z = s oocl E-oI'ol
t]- - -,
I -'
ogwe :
I
- I prcxrJ i, e urepro r -
6 01'::
I
rue opue^losJ 'e = 1 'ssurolqord sarouelue sou epBzrlrln op5qer u opunEaS :og5n1o5
o
6O I rulncJrc enb erud yru 0I ep e1u+oc Btun JBInoJrc ep tul odual otuun .g.I
sostJlJ?p S0zapu0,tg
8 ElectrnicaAnalgica
L.12. Calcular a tenso que tem de se aplicar a uma estufa que absorve 3A, para que ao Sduj
fim de um dia consuma 10 KW'h.
R:F
Soluo: Procedendo da mesma maneira que paa o Problema 1. 1 1 ., temos w'= P't , donde
ento
w
P =:, ento
_
t ,-'
,-T 15
P='' -*
10.103
=416,6 W 1.16. Um rq
24
cie, se
P
por sua vez P=V'(, donde V =-,
I
logo calcul
So[ui
416'6 grraqr
v- - 138,8 v us.p
3 cm:;. I
1".13. Calcular a resistncia de um condutor de alumnio de 150 m de comprimento e 1,5 P: R,
mm de dimetro.
P:O,
I
Soluo: Empregando a frmula da Tabela 1.4.que diz que R= P '-, e tendo em conta o 1.17. Deterr
auIIre[
valor da resistividade do alumnio que podemos consultar na Tabela 1.5, temos
Solu
1,50 fC.At
lR=2,8.t0-'' - =2,8'rot 110- =2,38 Q
TE'0,75' 1,76
a ter
1.14. Uma lia elcticade2 Km de comprimento deve ter 5 ) de resistncia. Sabendo ^,
que o condutor de cobre, calcular o seu dimetro.
lr=-
Soluo: SegundoaTabelal.5,aresistividadedocobre1,8.102;r-esolvendoemordema
S na frmula da Tabela 1.4, teremos
1.18. O fiIan
t. I dimer
R=O.L=S=O.-
,S R calcula
ento Sotu
a)Apli
- .-,.103 2
,s= l,g.ro_, =7,2 mm,
; 4D.c -
por outro lado, se S - 7E' 12 r - {W, ento r = \F 21i mm e, por fim,
b) Segu
A=3 mm. Tabela
1.L5. Determinar o comprimento de um fio de nicrmio de 0,2 mm de dimetro que pre- 4*-
ciso utilizar para construir uma resistncia de 15 O.
O 'I - (000I.9800'0 + D.V': (tV .n + t) . ''k = r' *o'U -Jd g nb oJl
:v'I ulequl
up eJnluJedtu] B ruoc ulcuglslsoJ up op5elrul up ulntu ryJ e soruucrldu 'eluorueprnEoS (q
'urlJ Jod 'e Luu
"0'0.u s nW
75 V't = =-
,t t0'0 = i'd =
sotuel '?'I EIWJ Bp JolnpuoJ un ep ulJugtsrseJ up olncl-"J urud elnur.o; e opuecqdy (e
:og5n1og
'J" 000I e ercuglsrser y (q 'J. 0 u Brcuetsrser y (u :rBIncIc
'P/zurur.o 0'0 =r o Jo/(J 9900'0 -D ep JoIe^ o anb opueqe5 'uru I'0 oreurgrP
run
ru '0 ep olueuFduoc run tul epudrugl Brun ep orurgrglo^ op o}uurelrJ O .gI.I
e ruepJo [rra o
2900'0
Jo 800I = -LV
I-(EZIL,EOL)
._ n opuqBs ?lf,l
optu _ l'z .soruel lV u
r-('kr t)
ruapro rus opu^Iosr . uteq,J pp ulruru.oJ u opuecqdy '3o7
"'(lv
p + i. ''k = fu 'v't
RJ ZqOO'O = X' 'oJJeJ op Emleradurel ep e1urcrJso, op JolB^ o opep ? s.I 3Iq3I ulq :ogn1o5
'a L'E}LL9]e Blurun?
'<j EZUrq 3o6 u enb'orre; ep og tun p BrcuflsrsJ u umleredurel enb e JBurruJ1C .I.I O El,:r- L.. :
Iu /
zlrru
.<J E'EttE,= (r-0I .Og t z0I.OOt). Z'O= d
oglua i7 I S. = d ' I .-- --: ..
soruel r e uepro ruo opue^losr e serotJoluu seurelqo.ld sop elnr.uJ.oJ u opuuzrpln .(,urc
691) sucqd sup ercrpedns q pn8r 9 ogSces ulnc e (urur 69) seceld su ue ogSuredes u 9
oluourudruoc olnc'rolnpuoc run oruo, es-egoduroc sucrlgleru secqd senp se urudes enb unSg
op rrrnlo^ o oluuuod 'erolnpuoc Js ep epeprJupcrgud e ruel epulnppe en?g y :ou5n1og
'(upelnprce enSg) o1194role op pepr^qsrser B rBIncIBr
'A Z'0 9
ep seceyd sup prcuglsrser e enb opuqes .ruur 09 rod rs e4ue sepuredes .erc
-lgredns p zruc
00I p secrlglru seceld rnssod BpEInprJe un8u ruoc eluerdrcer run .9I.I
"_OI.III
u lzi,o=7a*.n=l
oglue
epuop' t-d:
d
=/=-1l'd=
s,.u '
solurel '?'I slequJ ep elnrrrrgJ ep / opu"JrI 'r0I.I I I =r p rolB^ g :op5n105 OB Nb BIBd
sDclrQ?p sozapuDr)
10 Electrnica Analgica
1.L9. Determinar a resistncia de um condutor de cobre a'70"C, sabendo que a 20 "C tem Lrrf
uma resistncia de 100 O. Term
Soluo: O valor do coeficiente de temperatura do cobre a= O,OO42. Aplicando a frmula EnerE
correspondente da Tabela 1.4, temos Energ
&o "c = &0."' [1 + u' (70 -20))= 100' (I+0,0042' 50) = 121,3 , 1.24. Calcr
Devemos assinalar que, nos problemas anteriores, t no precisou de ser calculado por di- alum
ferena, j que se partia sempre da resistncia a zero graus centgrados. co co
1..20. Calcular a corrente que circula por um condutor, se soubermos que o seu dimetro Solu
de I mm e a densidade de corrente que po ele circula de 10 Nctfr.
C:8
Soluo: Da Tabela 1.3 sabemos que a densidade de corrente e = ls donde 1 = ' ,S;
Na ek
teremos ento
1.25. Que t
I =18.0,052 .10 = 0,078 A por
1.2L. Determinar circula por um condutor de 0,5 mm de di-
a densidade de corrente que Sotu
metro, quando se lhe aplica uma corrente de 20 mA.
Soluo: Utilizando a mesma frmula do Problema 1.2O,_teremos
"=
^ I 20.1Cr "=10,18
=-=---- Alcm2
ento
S n-0,025"
K=j
(
l'
124. 10-6 - g, g4 . 10-8 .l .
0,2. 10-1
e resolvendo em ordem a I
le-1
#Fry 132. @e c
2
I4VJ
l*
I
Figura 1.2.
alimer
Sohry
-_2
Soluo:
a) Como nos indica a Tabela 1.7, o valor do tempo total de carga 7 = 5'R'C, donde
T 1.33.
R- -
Sabenr
:ento
5.C' sinal. r
3o Sotu
R=5.50.l , =r,2.ros o=r2o K)
o* teremu
b) Por outro lado, temos que V= 1.- .R, donde
L.34. Quando se fecha o intemrptor S no circuito da Figura 1.4, Calcule: a) A constante Soluq
de tempo. b) A diferena de potencial nos terminais do condensador, para os se- so d
guintes tempos decorridos desde o fecho do intemrptor: RC,zRC,3RC e 5RC. +
'20 -
Por or
Para r
100 prF
v=I
Figura 1.4.
Soluo: Tiran
o Para
['-,f)-30 (' :)
t- RC: v-30 - 1g,96 V RC
1.35. O condensador do circuito da Figura 1.5 foi previamente carregado com uma tenso
ts: -
de 5 V. Determinar o tempo que dura o processo de carga. Pu r
lzo =
136. C^alcula
20Y 1.5 ter
Soh
Figura L.5.
s-ro =
!_0rl_ or-1
:JOrJluU E[ulqoJd op orulcorcuJ orus{u o opumSes :oBSnlos
'^ 0I p opsue] Burn Brluel 'I
BJnArg Bp olrncJrJ op Jopesuepuoc o enb BJed rrocep p rul nb odrue1 o JplncleJ .9.I
stu L.EgI = s 90I,0 = ,_0I
.t,g-ll,O=oz-st
gJes OZe ep es-ruSerruc E eJorup Jopesuepuoc o enb odruol o enb sourerrp otunl! Jod
oESUsl ?ri]: * -
^ s .
r_0I E 'g = (tgz'O-) . z_ol.z'z- ='t
puop (
\
-o' e-ol'oI' 'z'z- ='t
\ - oz )"'' 'o
ed'(
:gtr^'os,O ossou o urud opuvzJ,Incruu?o J ) oerua
u- - t
[m )"r')'
r=au1 enb +\
,{',la1ul=
) ePuon
I-
('A )
q )
[;Z)"'-a t -
('t )
opuucrJqdturs = (3, u1
-t -a)
[; )ul
otcedsu elurn8es o ruo j gw,Jq ogSunbe u 'souu uedeu soruJrruEol opuucrldu
,A oA
ca_a ePuop ry a-I- J ep rolu^ o Blep opuurrl
T -I- t t- ^
)"
[+ '-t)"t=n
'^ruoces-ru'e,ucuu,oruep,"'rJJ:"r1'*:'":';H3J::T'1"iJL:;i.:ffi H:J;
's I I'0 = .Z'2. = ).'S = ozt
,-0I.0I. eQI .J'; ;
-'
ep JolB^ o 'oluuuod 'ogSulueuqe ep ogs -s so i-r:
-ul u ruo, es-ruEer:uc e eJouop Jopusuepuo, o anb odurq ou otl reurzqc soruu^ :opin1o5 luBls *: : :
I so)t"uJ?p sozapuoJg
t6 Electrnica Analgica
ento
Soluo: Designando por V. a tenso que alimenta o condensador, poderemos, aplicando a Sotu
equao da Tabela 1.7, calcular o valor da tenso aos terminais do condensador ao cabo de
um tempo t= R.C. L:1.?
_R.C
v-Vo-0-e o't) resoh'eu
+- S-3r=
V,
0,63
= v - 637o de Vo
Seguida
o 1.6:
:9'I oB5
-cS Bp ogSunbe u opuucrlde Burqoq up ognpur-o1ne e soruerelncpc elueuuprn8eg
TI4IC$=z=S
'opBI ep ur, ep epurpunb og5ces tuc 0I oluoruuduroc '00 =r1 apep4qeeuued
:sucrlslJelcuJec slurn8es se ruoo ocrlgu8eur oelcru runu epuluoru BJluoc
-u s enb e y I p luJ-roc Brun eIncJrJ enb'se.ndse 000 rue] else enb opuoqes
'ocqgu8eu odurec ns ou JBUzBrrLrB ep zedec g eurqoq urun enb erSreue e m$ce) 'Zl'I
I. ,S'0'u ' LZ'I rl's' Lz'r
surlds FIZ = -11
,_0I'08' 80I'
'_0I'0I
sorueJot N u tuepJo Iuo opue^los3J
l'o0I
11
,.+.1z'l-7
S'.N 3P t--'-.r i
E trl*:-l *-
soruoJl '9'T opSceg up ulnturgJ up opurue4 :ogSnlos
'oluouruloJue op suJrdse -
-aJJEl r -'
ep oJourlu o Julnclu3 'oluouruduroc p ruru 0E oJ}eruglp ep Iuc I op oEuuc ep
ognt run opue41pn 'ogSnpur-otnu p Htl 0I ep eurqoq urun es-JrnJlsuoc epu]eJd 'l'l
.ZI .;=,1
ZZ '7'--,lt
f 96= rl
"['I
'soruert '1'1 opSceg Ep elilurgJ u opuecqdy :oB5n1og
v , p luer
-roJ erun relnorn e1e rod os 'H ZI p uurqoq eurnu epeuzeurJe er8reue u gres pn '67'1
H e'o : LT,'r =, ' LT,'T
-7 sou oESu:- :
ffi' ffi a oEsuel i
soruret'g' 1 ogSces up elnurrgJ u opuec{dv :og5n1og UIJU?ISIS3r
004 ep trI:;:
'g' ern81g
'6697 'serrdse p oJrur,lu l.ruc Zoelc1:tu op IesJe^sue.B og5ces luc 1 'orp.u
oJlIugry i7,97, =rl oelsrtu op pepllqeaurred :secllsF]curec selurn8es se opuc
-quoc '9'1 ern8rg Bp Burqoq p og5npur-olne p luercgoJ op role^ o JeuruulC '6'I er: I :-
LI s0JtJpap sozapuoJg
18 Electrnica Analgica
1.51. Deten
N2 'S
L - 1,257. 10mr
trt.r'u Solu
'300=30'5 H
L-r.257.30002'9.? 1.52. Calcul
l{, tem ur
uttltzando por ltimo a frmula coffespondente da Seco T.7, teremos:
Soluc
w=I .r,12 =1 .30,5.f -!5,27 J 1.53. A que
22
queaI
Solu
Soluct
1.43. Realizar as seguintes transformaes de unidades: a) 73,1.108 pA para A. b) 69,3.1tr
mV para KV. c) 7,6CY para KW. 1.55. Detern
de dian
Soluo: a) 7,3I.lO'3 A; b) 6,93 KV; c) 5,59 KW.
Soluc
1.44. Efectuar as seguintes transformaes de unidades: a) 65,3.10-a {lparaKQ. b)
9,81.1010 KpF para F. c) 2,89.106 W.s para Kw.s. 1.56. Calcula
cuTega
Soluo: a) 6,53 KO; b) 98,1 F; c) 2 890 KW.s.
1.45. Realizar as seguintes ansformaes de unidades: a) 2,36.L0's H para trH. b) 1,7. 108
HzparaMHz. c) 3,3 C para electres.
Soluo: a) 23,6 trH; b) l7 O MHz; c) 2,07 9. l0re electres.
1.50. Calcular a corrente que absorve um motor de 10 CV ligado a uma tenso de220Y.
Soluo: 33,4 A.
'g'I BJnEIt
-r
.1 _L
J+
I
)oz A+
| G^(
.JE3
-rJBr B s 0g rourep enb ered g'1 um31g up ropusuepuoc op epuprcudec B rulnc1uJ '8S'r i,J ?'I u3!
's 0E :ogSnlos
.
' L'I urnErg up ropBsuopuoc o ru8erre) e BAoI onb odurq o JuulruJelecl LS'I
'f E'0 :og5n1og
'L'T u.rnEgg -[ s3qJll:-:;:
x oor |-l
T os srf 00r+
+tu ^ s0i'-'i't Q -'
'opu8errec
ur1uoJue es opuenb 1'1 ern8rg Bp Jopusupuoc ou epeuzaurne urEreue B JulncluJ '9S'r
(q 'x ::::
'gdZ't:oB5n1og
'ruru p Blcuglslp Brun ? re rod sopuredes oglse enb opueqes 'o.qerugrp ep
tuc I p socsrp srop rod oplnlqsuoc 'ropusuepuoc run p epuptceduc e JBurIrrJl(I 'cc'f -
0I'g'69 (q
'A L'61,:ogn1og
'o 09 p g'ao g7e'erc
-uelsrsJ uns up JoIe^ o anb e J" 00I ep ernpreduel u eSuecle enb 'orugrglo^ ep ?
enb opueqes 'ercugcsepuecur ep epedugl erun p olutuulg op ?IcuflsrsJ B JBInoIBJ 'vs'
-
'Jo r'98 :oEn1og
6t 002 p ? Blcuglslserens e 3o6u anb
opuqes ' 0 p urcuglsrseJ urun tuol Jqoc ep Jolnpuoc run ernluredruel enb y 's'r
luut rI'0:oginlog
'ru 0I p olueruudruoc run ruel
enb sorureqnos es 'urcuglstsel p (r 0I ep elerd ep olJ Iun p orruglp o JBIncpC .ZS'T
'
atc z' 0",
ep olueruudruoc run ura] enb orulunp "r"ffio;;'iT:;
ep Jolnpuoc run p BrcuelslsJ B JBuIuulC 'Is'I
6I so)Ltp?p sozapuo"tg
20 Electrnica Analgica
Soluo: 50 pF.
L.59. Determina no circuito da Figura 1.9: a) O tempo total de carga do condensador. b) fi,,ifiiiiitiffi-ir,,,.
Os valores mximo e mnimo da corrente de carga do condensador.
Figura 1.9.
100 v
1.60. Calcular o valor da auto-induo de uma bobina constituda por um tubo de carto
z.I.LEIDl
de 10 cm de comprimento e 5 cm de dimetro, sobre o qual se encontram bobinadas
1500 espiras de fio de cobre. No interior do tubo encontra-se um ncleo de materi- O enur
al ferromagntico que possui uma permeabilidade de ;,r= 2966. Em qut
ao produto dt
Soluo: IllH.
z.z.LEIS T
Exister
l. Em 4
sidades
,/
.I
JJor{crl>I ep I,.I upun8as'z'z BrnEId
=_r ._l
tf,
cj,,
'' I +tu. I +'. I +'u. I - -'fl -tg ryqf
JJor{cJIX ep Ie-I uJrorurJd 'l'Z u"rnElg
v1 q\ +I
=eI +EI
:(t'Z'3lg) 'aalDs anb sapopts
-uarut sDp Druos e Ton8t V tuDllua anb sapoprsuatu sop ouos D ,gy nnb1onb wg .1
:selurnSes su ogs anb'socrrcele solrncJrc u srelgcqde srol s"np,rulsrxg
.{JOHJUDT trC SISA'Z'Z
'nluqg DDua$Nat ons o1ad apopwualu? op ompotd oo
7nn31 V stuuruual snas sou lDnua\od ap oiuatafip Dp JzIDA o Dnu?tsnal nnb1onb wg
-IJ3lf :,- ;:-
- -
:eturn8es o g urqo p rI up 1unrlquq opurcunu O
SE p:'1'
oELIll I ;:
HIHO I(IIET'I'Z
SflTI{flT{OdH[O3 flO OYYIf,OSSY g
gOYOI3IUTf,fllfl YO SYSISVfl SIST
(q 'Jtr .l r- . -. .i l-
z otnl.ldvc
22 Electrnica analgica
z.3.LEIDE JOI]LE
Sempre que um condutor, com uma resistncia R, percorrido por uma corrente de
intensidade I, durante um intervalo de tempo t, liberta-se nele energia calorfica W
cujo valor directamente proporcional a R, a t e ao quadrado de I.
1111
=_+_+_
&RrRrR3
Casos particulares
R' 'R'
Paralelo Duas resisrncias : llR
R,rrr : = R, +R2
R
Resistncias iguais : R r=-
n
n = nmero de resistncias
Gerador equivalen
il l F
Srie
aditiva Vr=Vr*Vr+V.
Srie
subtrativa
+l7lh V, =1V, - Vzl .o* o sinal da maior
PROBLEMAS RESOLVIDOS
t
2.1. Calcular a intensidade no circuito da Figura 2.3.
500 o 5V
+
2K5
Figura 2.3.
'9'Z
uJnard Bp olrn3Jrc o souelqo'turssp opuS 'og5u311 ep oluod oJruB run ruEur,roJ usseu p oE
-e8g ap sruurruJel so anb eluoc ure opuel 'ollnilrJ o recgrdrurs eir souel ru8nl orreurFd ug
'S'Z urnEgg AZ
H
AI
^
+
's'zurnErg Bp olrncJrJ ou BInJJTJ enb epuprsulu 3 JBInOIBJ -g.z
Vtu 0I=+-'I
enb urrJ rod sotuel
Vtu -StSZ='I : ytu-StgZ='I
enb uluoc tue opuel e
'I +tI ='I
solueJel'V gu ou JJoLIoJIX p I-I uJrrurJd u soulrucrldu eS :oEinlog
'l'Z urnEgg
x
'yTem?rgup olrncJrJ ou Bpr^Josqe Iulol puprsulur B JeurrrrJel(I .2.2,
'olJrroJ glse opuldopu opuus o .orrrlrsod opullnsJ o enb zerr eurn
?
Vtrr '0 =llz= I urgroda
(S'Z+ S'0+ I)-I =Z opuecgldurrg
S'Z' I +S'0' I +l' I = t--0I
lru'J Joreur uroc ropure8 oled uprznpord auerroJ Ep oppues
o ruldope soruu^ 'JJoqorry ep Ie'I upun8es u opuuc;1du s-^loser eruelqord g :oginlog
Z saluauoduoc ap ogSotcossv a apuplctrlcap Dp sD)Kgq sD.I
26 Electrnica analgica
:1<
&Hru
+l r-I \r
l,-
Tt, D r3v
Figura 2.6.
5= I.(0,5+2,5+2)= I = 5 I 5=l mA
2.4.Determinar a resistncia de uma estufa que consome 1.000.000 de calorias quando
por ela passa uma intensidade de 4 A durante 2 horas.
Soluo: Tendo em conta a frmula da Lei de Joule
Q=0,24'12'R't
substituindo valores
R = 106/(0,24.42 .2,3600)= 36 Q
oC de 100
2.5. Uma estufa constituda por uma resistncia bobinada cujo valor a 0
oC,
KQ. Sabendo que ao ligar a estufa a 125 Y, aquece 700 calcular a quantidade
de calor desenvolvida ao fim de 10 horas. Dado: a= 0,0042 {U"C.
Soluo: Aplicando, em primeiro lugar, a equao da variao da resistncia com a tempe-
ratura (Tabela 1.4 do captulo l) temos
I =125 = 0,317 mA
394
Por ltimo, aplicando a Lei de Joule
Soluo: Para calcular o valor da potncia dissipada nas resistncias, precisamos de saber
o valor da intensidade que circula por elas:
I,=2=1211tA;
'l 1"=9=3mA
4
Aplicando agoraal-ei de Joule, somente para a potncia e no para a quantidade de calor,
temos
P, ro = 02.rc-3)2.1.103 =0,144 W
po
*a= (3.10J)2 .4.103 = 0,036 W
2.9. Na circuito da Figura 2.8, calcular: a) A corrente em cada ramo. b) A potncia que
deve suportar cada resistncia.
4K
Figura 2.8.
Soluo:
a) Calculemos em primeiro lugar o valor da resistncia total equivalente:
R,=3+0,6+
6'4
' =6 KQ
6+4
seguidamente, calculemos a intensidade total absorvida da fonte, que tambm circula nas
resistncias de 3 K) e 600 O:
)^
L-''
,6 =4 mA
Ir=9,614=2,4 mA i Iz=4-2,4=1,6 mA
b) Aplicando a Lei de Joule, teremos
Figura 2.11.
Soluo:
a) A resistncia total ser:
b) A intensidade total sert: I, ,g=4 =3 mA. Em seguida vamos calcular a tenso en-
treospontoseBdocircuito: Vou=24-3'5,.6=7,2 Y
Por ltimo, poderemos determinar os valores de I, e I,:
=L?= 1,8 mA
l,,4 ; Iz =3 - 1,8 =I,2 mA
12 2K4 Ir+1, R
Figura 2.12.
'E'Z BrnEIf,
'srcuelsrseJ spEc r,u oEsusl p s?penb sv (q
'or,uBJ Bpsc ru epBprsuelul v (B :gI'z sJnErd 3p olrncJrc ou JBurrrrJleq 'tTZ
r2r 'e1no1p
/$,ul 00I = 0I.0I - I'I3 opuuclldy (c
vtrl g. =g,z_g=1 l vur s,z=ffi=rl
elueurlBuld
vur g =z-ol='I -tI =tI +'I
opel oJlno rod
I
Y,rrt
--- 7-
v oI.z'o - oI-ot'
-u'A)
'u l ('u .'I - ='1
enb souerrp'oluauruprnte5
11o, oI=#=',
grs Ielol pzprsuelur Ep JolB^ O (q
U) I =Z'O+8'0=
rU urgrode
U) 8'o ='*]
n'l -r'r".a
oglue 'tg ulJuflsrsJ B ruoc ole[Jud ure oglse sJorJelrru surJuflsrsJ sV
CI) I=Z'O+8'0-t't'k
olueuod 'y urcuglsrser u ruoc ou?s rue oplse sulse enb JE^Jsqo souepod eluaruuprn8e5
O) 8'0
z'l+l'z . ,,
= Z,tnZ = Ull'u
:(olapmd tue surcuflsrsar rulueserdu ep pnflqpq euuoJ u ops sreJnJe^ surmq
senp su) tUllk JoIE^ o rulncpc rod soueruSeroc Iulot Brcu?lsrsJ ?p olnJI-eJ o ure4 (u
"n
:oBSnlos
I t saluauodtuoc ap opSo2oss7 a apop2lrpala op sDils?q s!a1
32 Electrnica analgica
Soluo:
a) Calculemos a resistncia total equivalente:
?
Rr=0,5+2+==4 KQ
2
De seguida podemos calcular a intensidade total
Ir=2414=6 nA
Como as resistncias que se encontram em paralelo so iguais, podemos dizer
Ir=Ir=612=3 rnA
b) Aplicando a Lei de Ohm, vamos determinar a queda de tenso em cada resistncia
Ven=6.0,5=3V i Vco=6.2=l2Y i Vnc=24-3-12=9V
2.L5. Calcular no circuito da Figura 2.14 a potncia dissipada em cada resistncia.
2K
100 Q
D
Ir 6K
2,9K
Figura 2.14.
(4+2)'6
R, = o,l +2,g+
' = 6 K)
(4+2)+6
Aplicando a tri de Ohm e tendo em conta que os ramos em paralelo tm a mesma resistn-
cia:
t-=4=4mA
'6'2 i L=t^=!=2mA
Por ltimo, aplicando a lpi de Joule
)A
''
I,-
' 6,6 =3,7 mA
Por ltimo, a potncia consumida pelo circuito ser
Pr=3,'7'24=88,8 mW
2.18. Calcular no circuito da Figura 2.I7: a) A resistncia total. b) As quedas de tenso
em cada resistncia.
3K
+15 V I2
Figura 2.17.
Soluo:
a) Comearemos por simplificar o circuito, tornando-o mais compreensvel. Obtemos o
circuito da Figura 2.18.
Il 3K
Rr 14 4K
Rz Is Rs
Figura 2.18.
. 9'r
) 'z=l--a | t*tl=l'z+gl | i*il=(+'L)'t'z
+'L (U +'t)+l
(u + 'E).v
+9'=8
u u rupJo tue opue^loseu
E
OX 8-
*=tY
gJes luto] urru?tsrsr up rolun o 'urqo ap Ia-I u opuuclldv :oB5n1og
6I'7, ernErg
LVZ+
VttI 9;1 >Ig
-rsuerur u enb erud,y ercuslsrssr Ep IorE^ u, .H,;';til,:'#""tffiT:.fl:i"' ..r..
"
A I'g=trA=)ee'*"A I n -S'0.0I-u*t'7
g6'I-g'0.8'E=00e*'A : n 0I='oA=x Eep,pur-'A
^ urcu?lsrsJ upuo r,u oBsut ep supanb sup Jolu^ o urlJ rod a
v.., r,r_*.= ,I I Vtu Z-
ft-'r
A I'8 = 9'o 't'E- 01 -
t'A : fu ' 'r - 'oA="A I n oI='o'oI-'r-t'A
'I
v- E'E=; ='t = 'I - 'I : yru oI= ='I
"
:sepuprsulur su sotuopcluc upmtas oq (q
s'n'E'z'ta
ux s'I='0+I='u : ux t=9=
L
CI) g=9'0+ l'Z=' '''U : tJ l'Z=2j!='''
:lulol Ercu$srseJ E alurrrlrouJ sluru relncpc sourerepod uroty
satuauodwoc ap opSolcosso a apzp!4Jtcap Dp so?$gq sraT
36 Electrnica analgica
2.20. Umapilha de 4,5 V alimenta uma lanterna que tem ligadas trs lmpadas em srie
e cujas resistncias so, respectivamente: 5, l0 e 15 Q. Calcular: a) A intensidade
total. b) A tenso nos terminais de cada lmpada. c) A potncia do conjunto.
Soluo:
a) A resistncia total das lmpadas ser
Rr =5+10+15=30 Q
Calculando de seguida a intensidade total
A\
I- "" =0,15 A
30
b) Aplicando a Lei de Ohm para calcular a queda de tenso aos terminais de cada lmpada,
teremos
Pr=4,5'0,15=0,675 W
2.21. Um voltmetro constitudo por um galvanmetro em srie com uma resistncia
de 3000 Q. Sabendo que a potncia dissipada pelo conjunto de 1,88 W quando se
mede uma tenso de 80 V, determinar a resistncia do galvanmetro.
Soluo: Segundo o circuito da Figura 2,20, o valor da intensidade total ser
I-.
P 1,gg
=-
'v80 = 0,0235 A
Figura 2.20.
80
R.= -3404,2 C2
0,0235
Temos finalmente
'z
L=T=0,05 mA i Ir=Ir-Io=50-40=40 pA
Com estes dados, temos
R, --0''04'l'6 - 6,4
' K ; &= 0, 1-(0,04.1,6) -0,72 K ; &-l-0'l=18
- 0,05 K
o,o1 0.0s
K ; &-1oo-10=1800'K
+0,05')0,05
&-10-1-180
2.24. Calcular o shunt que necessrio colocar num ampermetro, sabendo que consti-
tudo por um galvanmetro de 10 mA de intensidade mxima e 1000 l de resistn-
cia interna. Os campos de medida do aparelho so l0 A, I A e 100 mA.
Soluo: Comearemos por desenhar o esquema do ampermetro (Figura 2.23).
\-/ 1000 )
Rr R2 R3
lshunt
I.r,rn, = 100 - 10 = 90 mA
Com estes valores, poderemos calcular a resistncia total do shunt
4hu,,,o,"r = = 0,1 I I 1 I I KO
#
Por outro lado podemos delinear a seguinte equao, quando utilizamos o campo de medi-
da de 10 A:
6.
&,u=#=2,4K)Ro,5,6,7,8,-2,4+0,1+0,2+0,3-3K
Rr,0,5, 6, 7, 8 = K ; R,, r, 4, 5, 6,'r,8 = 1r5+0, 5 =2 K
;=1,5
R, =1,5 +y-J
6+2
K
- 12-1,5.4
t,=---)=l
-.26_22 mA ; Ir=4-l=3 mA ; Ir=t^=1=1=1,5 mA
4--!s-='o'\'u
'444 -l'5'2'4 =0,9 mA i Ia=Io-lr=1,5-0,9=0,6 mA
2.26. Calcular no circuito da Figura 2.26: a) A resistncia total. b) A potncia total ab-
sorvida pelo circuito.
R6
1,.
R7
Iu*
, R,,
^,[
3K
+l OV Rl
12K
o 2K
R2
l,,.rt^| ^,[ looo ^*[
300 )
Rs
lu. RloI 4K
Figura 2.26.
Soluo: Comecemos por simplificar o circuito da Figura 2.26 noutro mais fcil de anali-
sar, como o daFigura2.2l.
a) Calculemos a resistncia total:
'gZ'Z urn8gg
L
>r 7,
>l T, vI )0I Lvz+
,
tl
>TL
ooo I
'elcuglsrsJ epuJ ru upudrssrp ercuglod e gz'z ern8rg Bp olrncJrc ou Juuruule(J .
Lz-z
v 'LZ'Z BrnEIt
6u >z ru 0I+
)t )g >tz CI008 >tL'l
' rd
oz=
^'rrr ,u=i=
enb
olsl^ '3lJu91od u repclec urud p1o1 eluoJroJ e JBInJIpc olresseJou BJ ogu onb es-eluequg
l.tu 0Z =9.12='d
ollncJrc oled upudrssrp plot BrJuglod u sorualncluJ ourrll9 rod (q
yur z=*=',
lelol puprsulur E sorulnJpc uprn8es eq
) =,*f,=',
g*g*g
) 8=I+E+Z+t'O+L'l=s''n't''7A : I- I I I - II'0r'u*'t
I
or yZ=#= o''k
) t = g'O+l'Z-
'6'b' 2
W sa1uauodutoc ap opSolcossD a apDpnltpap op sDils?q swl
42 Electrnica analgica
)
&)'a, =a=1 K) i Rr =5+1=6 K)
2
De seguida calculemos o valor das intensidades em cada ramo
)444
'6'2-z rnA i I,=1,=-=2 mA i Iz=Io=:=2 mA ) Is =Q
L=7=4
E, por ltimo, aplicando a Lei de Joule, calculemos as potncias dissipadas em cada resis-
tncia
P^, =0
2.28. Calcular no circuito da Figura 2.29: a) A resistncia total. b) A intensidade absor-
vida da fonte.
800 Q R4
tKt
Figura 2.29
2,446
-+-+-
.ZE'Z
EJnBId Bp opuJlJtldtuls ollncJlc ou JeJBdB ogu enb old'BSSuru Q EpBlrnJJrJ ounc uJluocue
s ox9 ep srcuglsrsJ u enb sorual 'seJoueluu seurelqord sou oruoc opupeJoJd :og5np5
lc'z BrnEIt
0I+
^ ru
CI 00
CI00r )r
u vu
'quoJ ep Bpr^rosqu
IBlol urcuflo de e 1'7ern31g Ep olrncJrc op 4uelB^rnbe plol urcuglsrsr ? JEururJelec .62.2
)8
ur'z BrnEIt Lrr-
olu
l-l
)8 >I,l u 008
H
)9 6u Eu 7,a
I
lf{)--n
llou v I U009 >rz
r - r, lTl l-l
vl-rv
I tu v'z I u ia
-r
t---r-r-J
I-l
^
,y >I9 A vz+
IU
V,Z
VuI OI=
*=JI
sJeS Upr^JOSqU psprsuelur B orurllB Jod
: UX V - ol '6 '8'L'e 's 't'E'7'
L'l+ t'0 + Z-
'6 '8'L's ' 'v : 'k
o) T, - =ot ox v -=0,
EV saluauoduoc ap ogSo0osso a apop2t4)ala op stDls?q sla-I
44 Electrnica analgica
K
1,2 1,2 K
Rro Rtz
2K 400 O
R8
4K
R3 R4 Rs R6
s00 Q lK 700 Q 200 c) Figura 2.32.
Rr, 0,5, 6 = 0,5 + 1 + 0,7 +0,2- 2,4 KQ ; R7,8, e = 2+0,8 +3,2=6 KC'
R, = 0r4+
1111
I +_+_+_+_ -1 KQ
2,42,4642,4
e, por fim, o valor da potncia total absorvida
P, =Lq roo mw
1
Figura 2.33
4pF
220Y
c4 c5 Figura 2.37.
Soluo:
a) A capacidade total equivalente ser
c^.r+
"4'5 )pF ) c2,3,4,s=3+r+2-6pF i cr= 6.4 = 2,4 ttF
tH r^
6+3 6+4
b) A quantidade de electricidade arm azenada no circuito ser
175 pF
cs
225 pF Figura 2.38.
\
10v 50 KpF
t-l
600 r
500 KpF
300 KpF Figura 2.41.
O'- 2'lO4
Qr=Qr=Qz.s.o.s; ",r,==r.fr-" =3,33 V; Vc, =10-3,33=6,67 Y
Nos condensadores ligados em paralelo, a tenso aos seus terminais a mesma, mas a
quantidade de electricidade armazenada depende da capacidade; ento
1'6'10-6-
v.v4-g-- v vr, - vcu - 6,67 -3,3 - 3,37 V
c4 5oo.lo-e-3,3
I ;
Figura 2.42
'vl'z BJnEI
'W'Z urnErg up olrnoJrJ ou epuprsuelur B JuunuJlC '68'Z
Vur g :oESnloS
'cv'z BJnEIt
'w'7, urnErg Bp olmcJrc ou epuprsuelur B JBlncpJ 'B'Z
sorsod ou d svl,l!3't I ou d
t'21
ocrl- 'cr1 '-ol'9
A 9'6 = t'?l- fz= : L t '?r=fffu=-)A-)A
'n t'r r=t'r'r'r
- ='r'E'7. i f, *0I .tg,g= 6_0I.9,6- r0I.9,6 =t-
J 6-0I' 9'6 = 6-0I' r'0' lZ = t
Jopusupuoc EpBc p srBuruul sou oEsul u sollll 'orunlg Jod
J 8-0I '9'6=lZ' 6-0l't ='
Bres lulot epuprJrlJele ep epepnuunb up Jo[p^ O
gdy t =l'0+g't=tJ : gdx g't,=6*9 -s'n't'?'1
r
6.9
dd) 9 =t*Z-'''J : dd) 6=9*t=s't,
.BJs Iulol epuprcuduc y :og5n1o5
6n sa\uauodutoc ap opSotcosso a apDpt?ltcap Dp snlsgq slzl
50 Electrnica analgica
Soluo:0,36 mA
2.40. Que tempo demorar uma estufa a libertar 8,8.105 calorias, sabendo que est ligada a
uma fonte de22O V e que absorve 3 A?
Soluo: lh32me35s.
2.41. Calcular as intensidades no circuito da Figura 2.45.
Figura 2.45.
+36 V 600 Q I2 R2 6K
R2
2K
Figura 2.46.
Ir R4
+10 v 800 Q 12 6K
Rl R2
2K4 20K
Figura 2.47.
Soluo: a) Rr= 2 K; b) 1r= 5 mA, Ir=2,5 mA, 1, = 1,5 mA, 1i = I mA; c) Pr= 50 mW.
2.44.Determinar as potncias em cada resistncia no circuito da Figura 2.48.
Figura 2.48
unuoJ
'zs'z BJnEIt U OOI lu ooz AZ
cTi ^u ^0s
c ru na u A oog
'^ru 002 a 00 :uprpu ep sodurec
LZ'L0'^
selurnEas so unssod e 14y 0000I p epprlqrsues Brun uquel enb sotruzfesep es 'O 00I e Vrl
, ep oJleurguu,rp8 lun ezrlnn anb o4aurplorr urn ered ogsuel ep Josr^rp urn JEInJIEJ .gr.z
'A ZnZ' L, ='U lO ,ZL', =r i ZLE'T ='U iO Ir0'0 =rU :og5n1og
vul vru 0g vul 009 V tuntuoJ
fs'z BrnEId
'Vur g Vru 0'Vru 009'V g :Eprpru ep sodurec selumE
-es so equol enb sourulesp es 'urulur BrcuglsrseJ ep U 00ZI ururxgru apuprsuelur ep yrl
00I p orlaurguurpE run ezrlnn enb olaruyredruu run urud lunqs o filtcle).LI.Z
'
"Oj:::^
g =^""-tcn :Lg =rvA:L
Z'e=)'Al^g'ZI=svltlyur '=ol:vatL'Z-ti:V-Z'e =zIivutl,Z-'l:Vur3J7:oginlog
'us'z BJnEIt
LVZ+ tl
'3rJUflSrSJ
BpEc rue opsuel p upenb u e sepeprsuelul su 0S'Z urntrg Bp olrnJJrJ ou mutrrua1e1,gn Z
'i[ur g' =)2,i16ru v="':.^A,ru z'lg=)027 :11$u 0 ="'t'd :,^.ur z'gsI =)'7 :og5n105
'61'z BrnEIt
>t 0z 'zl
7,1
L Z+
'677en?g Ep olrnJJrJ op BrJuflsrsJ EpB, ru upudrssrp ercuglod E JBIncpC .Sr.Z
lTyyru
'^Iru 9', = )sdr :^\ru g'S - )8d :ogSnpg
sI'I ='otd "d :A,* 'I I =
I satuauodutoc ap opSotcosso a apDpntrtcap op sDols?q slq
52 Electrnica analgica
Soluo: R,= 4,5 K; Rz= 875 O;:= 18 K;&= 480 K;Rr= 2500 K.
2.49.Calcrilar no circuito da Figura 2.53: a) A resistncia total. b) A intensidade em cada
ramo.
Rj
4K
Il
Rl R5 R2
6K 3K 6K Figura 2.53.
Soluo: a) Rr= 2 K. b) I ; 6 mA; I,= I r- I,= 2 mA1, I o= 0,66 mA: /.- 1.3-i mA.
2.50. Determinar no circuito da Figura 2.54. a) A resistncia total. b) A potncia total no
circuito.
2K
Figura 2.54.
IK
200 )
+30V I K3
Figura 2.55.
+30 v
Figura 2.56.
'09'z BJnEIt
AOZZ
q E*
i!
'Epuuzurruu puprJl4cle ep epepnuenb y (e 'epeuaz
-ulrrm plol er8rauo V (q 'lelol apeprcedery (e :09'Z ern8rg up olrncrro ou relnJlp3 's'Z
dd 00tI :oESnloS
'69'z BrnEI
w-
AOZZ
'gdX Z ep ufas Iutol epup
-rcuduc u enb BJud '6'ZurnErg Bp olrnc
-JIC OU J) ep JOIU^ O JUUrr,UJelC '95'Z
gti :oginpg
'gdX OOOI ep run relqo
es erud '$ OZ ep tun tuoc lJ?s rue J?tuotu E Jopusupuoc op epuprcedec e m1ncleJ .Ss.Z
'd ZgE =rJ :oEinIoS
'gs'z BrnEIt
b
cr I o'o
^vz
)Ie Ftt
#.|
'lBlol puprcuduc u Jsurr,u
,.r rTl
-retp 8'7, urnErg Bp otrnJrlc oN '?'z
l/y\,ur Z'Z="'rd -wd l/y\.ur 'V=tud l\.ru LZ-"d
lr[ul tud l/y\.ul tud
ir11ru gE - \ d 8I - 8I =
l^\ur gV-"d l/$,'tu Zl=wd l\,tu ZL--d
:oB5n1og
'LS'Z urn8lg
'JoluJ ep ossooxo rod enbrgru
u z -up os ogu enb oporu ap 'rudlsslp repod
>rz gra^op urcuglsrseJ upuc enb urcuglod u
L'ZurnErg up otrnrJlr ou JBInoIBJ 'ES'Z
'lBc I'92 =J
:oBinlog
E satuauodutoc ap ogSDt)osso a apDptJtrpala Dp snils?q s!a7
54 Electrnica analgica
220 Vn,
Figura 2.61.
J.
Soluo: a) Cr= 2 KpF. b) Er- 4,84. l0_5 I I 500 pF
1
4- ro +8/.
t 1- zI, Ib +31,
O valor de cada incgnita calcula-s e atravs do qu ociente de dois determinantes:
l-t 7 3-7
lo o 14 ;l
In= lr-1
37
-64
=-=-0,53 ; Iu=
21
37
3l
=
-44
= -0,36
-sl r20 t20
-
1081 l0
2 -1 3l 2-1 it
37 -7
10 4
Ir=
2-1 1 68
-5 - r20
= 0,56
3l
10 8
2-1 3
33 RESOLUAO DE DETERMINANTES
Este mtodo aplica-se, tal como o das malhas, na resoluo de circuitos com mais
de uma malha e com virios geradores nelas. O mtodo baseia-se em aplicar a Primeira
Lei de Kirchoff a cada um dos ns do circuito excepto a um, que se considera ligado
massa ( s para efeitos de clculo). O processo o seguinte:
1. Assinalam-se todos os ns do circuito e define-se o n supostamente ligado massa.
2. Obtm-se uma equao por n aplicando a Primeira Lei de Kirchoff. Ao obter as equaes,
o n ligado massa considera-se que est a potencial zero, e os geradores presentes nos ramos
relativos ao n considerado somam ou subtraem o seu valor ao potencial do dito n, segun-
do a conveno de sentidos adoptada.
3. Resolve-se o sistema de equaes, obtendo-se o potencial em cada n.
. Fonte de Tenso
Define-se como sendo um gerador que capaz de manter uma tenso constante na
sua sada, qualquer que seja a intensidade que a carga absorva. Na prtica, as fontes de
tenses ideais no existem, uma vez que tm sempre alguma resistncia interna e, quando
aumenta a intensidade que passa na caga, a tenso de sada diminui. As fontes que na
prtica mais se aproximam da definio de fonte ideal so as fontes de tenso estabiliza-
das.
. Fonte de Corrente
Define-se como sendo um gerador que capaz de manter uma corrente constante
na sada, independentemente do valor da tenso. Tambm no existem fontes de corrente
ideais, mas existem circuitos constitudos por transistores que funcionam de forma simi-
lar. Na Figura 3.1 encontram-se os smbolos das fontes de tenso e corrente ideais.
I-
Qr
j
Fonte de tenso Fonte de intensidade
Estrela ou T Tringulo ou tt
Tringulo ou n Estrela ou T
tb'fr'
r\P r
eA -
tn * rt) + rc
D fn'f,'
f\^
D--
tn * rt) + rc
D fn'ft,
f\^
L - rn*rt)+
-
r(.
lsr or-l
6 6 - S6r lo,- r l- Q,
V[rr 9I,Z= -m-I
lt- r I
6
VuI I'I = = = "I
0I
:Btuelsrs o re^losJ ered reuur3 ap urteX u opuucgdy
'I.tr+'I.o- =rII
'I.or- '1.r =-J
soruJel 'sluuururJelep resn urud se-opuzrederd e segSenbe s? seqru? opuuzruu8r6
(I -n}'ol +orz+nLl = E- oz
soruel 'q7 ulnJJn anb ue pqlulu E urud eturo; pn8r ep opupecoJd
'sorJ-?uoc sopuus ruoJ spsprsul
-ur sunp a1a rod rrrelnoJrc'lufluec orrruJ op ogsuel ep supenb se JUInJIEJ umd anb s-Jpe1
o
(' t -' D.ol + I. = s + 0z - 0I
ogSunba
elurn8es B soruelqo 'se;opereS sop [uJ Bp opuues o uluoJ rue opuI ulncrrc enb ua 'i
uqpur Ep ogSunbe u souelqo ]Joqil ep re1 upunteg e opuucrldu 'olueuuprnEes 'olrnJJrc
op suq1uur sunp suu sepuprsuelur se emd opnus o ruEnl orreuJrd ru sorurrqJy :og5n1o5
'l'c BJnEIt
0z'
-:>
>II
7'g ernErg ep olrncJrJ op sorrreJ sop tun upuc ru ep?prsulu B JBInJpJ .I.
soo r^losf H svu\r3t8oHd
I g onu!ruoJ aluatlo7 ua sofin)il) ap squtatoal
62 Electrnicaanalgica
Figura 3*i.
Figura 3.6.
Soluo: Arbitremos, em primeiro lugar, os sentidos das intensidades nas malhas, tal como
se mostra na Figura 3.6. De seguida, definimos as equaes das trs malhas:
I s= g I, -3.1u -6. I,
I
i 5 = -3.1o +7 .lu
I
4K
A
7K
3K2
D +)
4
Figura 3.8.
Soluo: Uma vez fixado o sentido de intensidade nas malhas (Figura 3.8), aplicando a
Segunda Lri de Kirchoff, obtemos as seguintes equaes:
-12-9=4.1o+7 (t,-tu)
3 = 7 . (t u - I,) + 3,2. (t o - I,)
-5 = I . I, +2. I" +3,2 (t" - tu)
[ -s = -3,z.Ib +6,2. I,
Aplicando a Regra de Cramer, obtm-se
2t -7
3 10,2 -3,
Io= -5 -3,2 6, - -1094'8 - -3.g2mA
11 -7
279,2
J1/L
- 7 r0,2 -3,
0 -3,2 6,
Sabendo que os sentidos reais das intensidades nas malhas so contrrios aos adoptados de
incio, podemos dizer por ltimo:
lK3 l0v
2K8
13v
Figura 3.11.
iV
K 3K2 15v
) ,)
I
lK3 K
+
5V
t 2K8
2K7 2Y l0v
+
Figura 3.12.
3) A lQ
B
0,5 Q ,) 0,5 )
^
2Q
Figura 3.14.
Soluo: Nos circuitos analisados at aqui, no temos tido em conta a resistncia interna
dos geradores, por a considerarmos desprezvel. Neste problema, vamos considerar a dita
resistncia, para completar melhor o estudo deste tipo de circuitos.
Em funo do sentido das correntes dado no esquema da Figura 3.14, obtemos as seguintes
equaes de malhas:
Resolvendo as equaes
2,5 -0,5
-0,5 3
?-L5+?
3-4,5'1-1'3-0,5'1, ; I.=#--3
c A
-or5
Por ltimo, calculamos o valor da diferena de potencial:
:orrr?J EpEe rue
pEprsulul up JolB^ o oruoJ oprlus o oluul JulnJFJ Irr_?J ? .srBrcuelod sls opueril{uoJ
g6'S-=o I 2 L6O,E-=rA i O=vA
^90'g-=,^ :ogs sJolu^ slsg 'essuru q opSelar
ruo gu upBJ ep srurcualod sop sJolp^ so s-uflqo ?urlsrs o s-^losJ alueureprnEag
o
A'z'\+ tA.zE'o- 'A.v'o- = gz.-l
o
A'z- 'A.+ r,--z- =zz- t
'A'E- 'A.v'z- rA.z'g =gI l
:Br,ulsrs elurnEes o sorulqo 'segSunba sB opuuzruuEroeg
I g'0 v'0
r\-r-r_
L' II-tA-oA
9+rA-oA' g+oA
o= g+q:T+g+27
:sgu seluelsJ sop ogSunba e soulqo 'ErrrJoJ pnEl ap opupcoJd
g'0tt
o= g:an_an+=7:q+21
:?rJUflSrSJ 3^ll
-cedser E oruuJ BpEJ ep sotuIx so er1ue elsrxe enb prcuelod u5uJeJrp ? aua oluarconb
op se^EJl? spEprsulur suzrncadser sE EInJpJ enb op srulu soruJel opu .ossr uJEd .g gu op
ogSunbe ? Jqqo souerapod 'otdzg gu run u urutaqc enb sepuplsuelu sep ecFqgtp Bnros u
'JJorIcJr-y ep rsl eJrrrrlJd u opunEes 'onb uluoc rua opul ,lueumprnta5 .prcualod ep urcuguag
-aJ oruoc B^rrs sou anb urud ?sseur q opu311 y gu o soruodns .rutn1 orreurud urg :opinpg
'I' BrnEIt
AII IOI
+
o
o 8'0
'sap rod BIncJrc
enb epuprsulur E oruoJ rursss'I'g ernErg ?p olrncJrc op soruur sop tun BpBc p
soruIx so Jlu etuelstxe prcuelod ap uSueregrp z sgu sop opotgtu oled relncp3 .L.E
A E- I'E - I .nI - r-or
69 onuJluoc aluatto) ua soltnJJlJ ap sDlilatoal
70 Electrnica analgica
r,:l+1
' 3
=3,^09=1,03
3
-'-- A )
7 -zrz=lv.l-lvrl -8,03-3,09 =4,94A
1 1
r13-
-lv,J --
s, o:
-4,olA ) I+=t,l"l
- 0,4 -8-5'98=5,05A
z 2 0,4
15-
r. _r r - (lv.l- lv"l) _: l1- (8,03 - s,e8) = 8,e5 A
l 1
o (lv"l - lv,l)
I.o -- - _6- (s,e8 - 3,oe) = 3,88 A
0,9 0,8
rF
FtjJ
*l
r, ,0
,o''n
=f llv--!-L Figura 3.16.
13c
3.8. Determinar a intensidade em cada ramo e o potencial em cada n no circuito da
Figura 3.17, utilizando o mtodo dos ns.
Figura 3.17.
--\-,
nb 'srBeJ sgu srop luuos e BSSBTu B. sopBErl soruuJ sgJl ruelsrxe oIInJJIJ elseN :ogSnIoS
's9u sop opol?ul o opuEzrlun'g' ?rulqoJd
op 8'g srn8ld ep ollncrlc ou Br ysoluod so eJlue plcu]od p B5ureJIp e relncleJ '6'
'8I'g urnEgg
LVJ
q +
^?t
. rr I I
v Z-+= ^Z -ey v L-
,-
^
s-z-m-t s- v-g 'A-v-oi-tI
II I y v_ vv
v 6-#.=6=nI rr rr=m_tl
27,
VE-ffi=q=zl r y s-+-+-,r
L-8 Z-TA
:sopuprsuelur sup role^ o souerlqo 'ouruJ upec r.u tuq6 p Ie'I B eluauruprnEes opueclldy
Z-
- 8{-rIJ+?I -)A
^
I
8 v- vt
s z-z-l
al-
z9t Z9I z- I-l_ ,A
- ^- - =sA : n
96zrl 8 ZI vl 8 v- ztl-
EZ- Z- z- t-l
Z_ VT I- z- vr I
Bru]srs o opue^loseu
(r) tA'B- rA'v+ 'A'r - zsll
Q) 'A.- r A.z+ 'A.z- -- EZ-l
(E) tA'z- rA'+ 'A'r- =il )
sagSunbe sup utuetsrs o opuuuepJo
IL DnuJluo) aluatto) wa sollnJtt) ap souatoal
72 Elearnica analgica
sooeoB,jqueoterceironprecisamenteamassa.Poroutrolado,onAencontra-
-se a um potencial de +3 V em relao massa, pelo que s precisaremos de organizar a
equao do n B.
v,=#!=-2,32Y
" 279,2 I ve=3Y
Vo - Vu = 3 - (-2,32) = 5,32 Y
3.10. Utilizando o mtodo dos ns, calcular o valor da intensidade em cada ramo, no cir-
cuito da Figura 3.19.
Nota: Despreza-se aresistncia interna dos geradores
IK
I2
Figura 3.19.
Soluo: Dos quatro ns que o circuito possui, o n D est ligado massa e servir-nos- como
referncia de potencial; o n B est ligado a +12 V atravs do correspondente gerador. Resta
portanto determinar os potenciais dos ns e C.
Organizando as equaes correspondentes, teremos:
Figura 3.22.
Figura 3.23.
<...!
i2K
Figura 3.24.
'LZ'E urn8lg g
>Ir
L0z
V
vua >I
'LZ'g urn8rC Bu Bcrpur es otuoc pt g e V
erue sreurr,uJel so Jlua urue^eql ep aluepnrnbe o soruelncluc:u3n1 orreuud urg :opinlog
'gz'c BJnEIt
L0z
^01
)t )s
'Jorsru ? ?prcuJoJ
ercuglod e efllr,c ep JolB^ enb ured murrre]p ;1 0I O) 'U) I ep se8ruc
su Br
y sIuuIIuJl so eru luruz^rssecns sou:ecqdu 97'elnflgup olrncJrc ou S .I.
'sz'e, urn8lg
A L,2
'z'E uJnErc up o ? purJ olrncJrc o otuuuod
*E (?.2)
) V'Z-I+ 9i'l=r'lor u : y V1=#='uA
[r
*')
'
9
-+E+7, I+S tb
L'Z-t'5 s: ==uA: x g6=#='u : -I' = -A
^ ^ Og
sor,ueJrp 'roueluu
uuelqord ou anb uJreuuru urustu Bp uru^qr p BrrreJor o eluuu^rssacns opuecrldy
L Dnultuoc aluailoz uta soltnztl) ap sDuatoal
76 Electrnica analgica
vr=zo-1;.15= zo-?2..t!.15=12,5
'
15+5
v :',1 =3,75 K
&'t= 5+15
Supondo agora que no circuito equivalente da Figura 3.27 aplicamos, entre os pontos A e B,
resistncias de I K, 5 K e l0K, poderemos calcular o valor da potncia dissipada nessas cargas,
no sendo necessirio calcular a intensidade para cada caso:
tz's
o Carga -l K P, -\.3,75+l))'
'rKn -( r - 6,92 mw
( lz,5 ')' .
o Carga -5 K P,* =[ffi.,J s -t0,2 mw
Figura 3.28.
Figura 3.29.
'Ig't BJnEIt
'81
^
(E)8t=-+h'E-08 ='\l.t-ot='uA : z-9!- 'ua
^ 9-t
so rlue uru^eqr ep elueprrnbe olrncrrr o 'reEn1 o,eurFd ro ,sorueuru!"rff
#l[:
'0t' BJnSlt
'gg'g urnErg up olrncJrJ opry ercuglsrsJ eu epudrssrp zrcuglod ? JeururJl( .sI.
O="A e upurqllmbeeluo4 e 0000I=0000t e 02.00= 0n.O2,
:pn8r 9 eluod
up sulsodo surJuglsrsJ sep olnpord o 'rezrp renb ,upurqrpnba glsa aluod u .oJez JoJ e y sol
Br
-uod so erlue oEsuel B S 'uolslueq^\ p eluod eurn op uJnlrulse E mssod opupnlse olrnJJrc
o anb souuureprsuoJ es olruJ ep ? o oBu 'oquurse eluausluerede 'uurelqord op opsllnsJ
o
07100 ,, i \sz
vru (r)0'0 = = r v (g)0.0
vur \o/vv -oz+ - tr'
vz w,
. ous, orlncrt' uetsv b
0= (r)0'o 0? - (g)0' 0' 0z =' I . ol -'I - oz- A - A
alueprrmbe ogsuel E soluelnJp, .elueuruprn8eg
>r'=ffi*##=',
:olunluoc
op ErcuglsrseJ u opuelnclEs e oEsuel p luoJ B opuulrnJJrJ-ounJ 'elueparnbs urcuglsrser
eled sourereSeruoc ossr pJud 'urue^qr ep eluelB^rnbe olrncrrc o upm8es p soIlIeInclBJ
LL OnUUUoc aluailoc ua sollnctD ap souatoal
78 Electrnica analgica
4,2Y
Figura 3.32.
I-,
20+4,2-12
' =-=2,77
2,4+2
mA ; P*,= I]'&=2,772 .2=15,34 mW
3.16. Dado o circuito da Figura 3.33, determinar que dodo conduz,para cada um dos
seguintes valores de tenso do gerador Vl : a) l0 V; b) 60 V; c) 90 V.
4K
D2
3V
Figura 3.33.
Vo'- 2. V, _V,
4+2 3
V't2=r.(Vr l3)-20 -Vt-60
1,(3)+5 3,9
a) Se V, = l0 V, o valor da tenso equivalente no circuito da Figura 3.34 :
V.q2=lo-60 =-13,15 V
3,8
Portanto, D, conduz e Drno conduz.
b) Se Vl = 60 V, teremos:
:oEsuel p seluoJ s3 opuulrncJrJ-ounJ .urue^eql p eluep^rnbe ErJufl
-srsJ E soruJplncpJ 'ru3n1 orreurrrd urg 'suqpu seld solrnorrJ p srl-Buu Bp e urue^eql
ep BIxeroI op qunfuoc ogSezt[1n q souerro3J euralqord lse J^loseJ ure6 :oB5n1og
'9g'g urnSrg ep olrncJrJ op uru^eql p lup^mbe olrncrrc o JBInJIeJ .gI.
'S'g urn8gg
:rug rod ? 'uouoN ap elueplrnb olrnJJrc O
YuI tt't--+--"1
OZ OI
:BInoJIJ sele rod enb epuprsuelur Ep JolB^ o oBlue opu?Incluc .g' e y epIBS ep sreurrrrJl so
olrncJrc-ounc ure soruodns 'eluorroc ep quoJ Bp epuprsulur B JBInJIuJ urud'elueuruprnEag
I+
) L't = = ?
I.
:8r y eJlue SrJuelsrseJ B soru
-?lnclBc oEsuel p seluoJ su olrncJrc-ounJ ru soruEJprsuoc .IBl Brsd .urue^eql ep olrnJ
-JrJ ou enb eruro; Er.useru up queplrnb BrJu?lsrseJ B rulnJlec rod souremeuro3 :og5n1o5
'
I' BtulqoJd ou aluapuodseuoi'gZ' E um8rg
up olrnJJrc op g y srcur,uJl so e4ue uouoN ep au1e^mba olrncrrc o Jplnc1eJ .ZI.
'(c) olrncrr3 l(q) olmcrr3 l(u) olrncrr3 :91' eurelqord op etuep^mbe olrncrr3 .7gg e.rn81g
AE
68'[
)^ 0'I
'ua 'u
16r
'znpuoJ 'e , znpuoc oBu enb soruoJrp 'rulJ Jod
:sorurel 'A 06 = IA S (c
' 'o tueu '6, ureu tueznpuoc oEu enb oled
6L onulluoJ aluatlo) uta sollnul) ap solualoal
80 Electrnica analgica
Rr
'D 3K
R2 R3 +
R4 2K 4Y
t2Y
+
, +
,D v R
4K I Figura 3.36.
Figura 3.37.
6'l I'l
'= = 0.86 K
P^
6,ll+l
Seguidamente, partindo das intensidades assinaladas na Figura 3.36, calculamos a intensi-
dade que circula entre os pontos e B, com o que poderemos calcular a tenso existente, em
circuito aberto, entre os terminais A e B, ou tenso equivalente de Thevenin:
&,o=l+6=7 K ; &,c=1,5*4=5,5 K
7.5 5
&. r. .. o = 3,08 K ; 4, 3. c, D,u = 3,08 * 0,6 = 3,68 K
7 +5,5
R,- -Z=
3'68'3'2
' 3,68+3,2 =1,71 K
3.20. Calcular a resistncia equivalente de Thevenin do circuito da Figura 3.41 entre os
pontos A e B.
tzY l0 v
R2
R1 4K l+
2K t2v
R6 3K K
+
9V
6V
Figura 3.41.
Rr= rrrz e
- rr*rz+13= _^lo=2
lO+2+4
.=1,25
20
L' =!-= = 4,05 A
&o 4'93
Vc, = Ir' R, = 4,05.0,5 =2,025 Y
V, nr"rru - Vr - Vcu = 20 - 2,025 =17,97 Y
lv^-vrl=112,69-15,541=2,85 v i Iea=T=0,285 A
O ponto B encontra-se a um potencial mais alto que o ponto A: portanto, a corrente pela
resistncia r, circula do ponto B para o ponto .
R2 R3
2K IK
t__
R5 R6
+
24Y
5K t
-i-
3K
R7 Rr
Ir li-. rt
I
3K to
Figura 3.48.
8
-_R,.&+&.&+&.& 2.1+2.2+1.2=r=*"
'=-= 2
,,=&'&+&'&+&'&=!=4
'&2&l K , r,_&'&+&'&+&'Ro=9=8 K
, _ &.&+&.&+&.& _=-
'-: =!2=13 K
5.3+5.3+3.3
& J 3
ra 4K A
_l <'- - -l
r7 13 K
j-r_
+ l-f-
24Y Rl
t: ( ?"1 l;',
l*,.
J
"
I
Figura 3.49.
' B<---:
r
tr 100
- 19,2 mA
' 5r2l
PROBLEMAS PROPOSTOS
S#t'iiiX7"-!-9Elfrriiiir';j ii i ;: ' r:r ' t'r i r::;ii
'i;r;i;1
''i:
3K3
4V I2
2K7
IK
I6 Is
3K6
2K4 I3
Figura 3.52.
Soluo: Ir=0,39 mA;1r- 1,02 mA;1r= 0,08 mA; 1o= 0,63 mA l1s= l,l mA; 1u= 0,47 mA.
3.25. Calcular, utilizando o mtodo das malhas, a intensidade que circula por cada ramo
do circuito da Figura 3.53.
3K It 12
IrK IK
l]!
rffi.F Figura 3.53.
Soluo3 /,= I mA; Ir= 3 mA; Ir= 2 mA; /o= 4 mA; Ir= 6 mA; Io= 3 mA.
'9s't u.rn8gg
U'o=8u
_ L
?J ,2
Uol =eu A s'l =9g
U '[ =u Aol =eE
9g
US=?U A '? =tz
o I =tu A I =tl
U s'o =z L=zg
L
Uz=lu LZ=tg
'9S'g urnElc up olrncJrJ ou BqlBtu Bpuc rue elueJroc u JBInJIBJ .gz.g
'^ 6g. I ='A:oEinlog
'ss' urn8lg
002
) LZ
''g um8rg ep otrncrrc ou ussuru q og5elar ure y oluod op prcuelod o rrz1rrcq) .LZ.E
'V E0'0 =t/ :V Ig'0- =zI iy 98.0 -'I ,oginlog
'rs'g urnEgg
La
Uol =La
7, =9a
ot=u
US=rU AS=9g=?g
u9=tu =t7
z --za ^oz
A 0t =zg
ur=lu Lo1,-tg
u 7'
'7'g urn8rg Bp olrncrrr ou sur{luru szp speprsulur sB relnclu3 .92.
68 DnutluoJ alaattoc ua soilnuo ap sDuatoal
90 Electrnica analgica
3O
r0v 6Q
3Q
Figura 3.57.
Figura 3.58.
E = l0 V
Figura 3.60.
Soluo: r= 5,5 O
/,r,i^
i= sen {r)/ I -
rer
Intensidade 1r.':r. - J,
0
+
E R
r = _r4r
'aC
Na Figura 4.5 mostra-se um circuito que contm os trs elementos passivos: resis-
tncia, bobina e condensador. A impedncia Z do circuito, representada na forma
rectangular, sert
(m-f-\
z=R+i[ ,,c)
O mdulo e o ngulo de desfasamento ser dado pelas expresses
@L--L
Z- R2+ i(rr-#)' ; E-rctg +
tLl ; V. =-i1t
ZaC
4.3.POTXCIA EM CORRENTE ALTERNADA
E
90' --l
R=0 R- 0t
>\l
R,>RI
I I
E I Rl I
R
\ Rz>Rr
-90"
Zo-+
URC 1 Iu= ERC
. r -E,n,^ -50
-I4I =2,82 A
I^a* - ^l-2lrr = "lr-2 - 2,82 A , rmx- R
4.3. Que resistncia oferece passagem de uma ca de 50 Hz, uma bobina cujo coefici-
ente de auto-induo L 9,55 mH? Calcular novamente a reactncia indutiva se a
frequncia do sinal subir para 2 000 Hz.
oluo:
Para f = 50 Hz; X, = 4=
aC =---l*
2.n.5O.80.10*
= 40 Q.
a) O valor da reactncia ser X, = 211L = 2' fi,' 50' 30' 10-3 = 9,42 r.
,E 220
l--=-=5,1 A
z 43,4
d) A tenso do gerador reparte-se entre a resistncia e a bobina:
Figura {.1 l.
Soluo: O valor do mdulo da impedncia pode obter-se dir'.'.... ---,- --:: ;tlcttlar pt'e-
viamente a reactncia:
o Z-
(r )'
.l^rr) = 1594,6 Kel
o -arctgv I
=fCtg = -86,,4o
ZnfRC '?
2.n. 100.100. 103 . 1. l0-'r
. I- E 15
-9,4.I0-3 mA -9,4 pA
z
I
1594,,6
=5 Q e q=-53o,porconseguinte:
Por ltimo,noProblema 4.9, Z
a) m--@=5,4
s,4 l- ,,U"
-arc tg
+ - -2I,8o
b) m- (-3)'+(-8)' = 8,5
8,5 I10,50
-8
-3
c) m="[6'+0'-6
(p =arc tg 9 = O'
6
d) m-ffi-3
(p =arc tg -:= -90o
0
e) m= 32 +42
g -Irc tg + =53o
3 ls
4.12. O valor da impedncia de uma rede, para uma frequncia de 50 Hz, Z = 8 + il2.
Calcular o mdulo e o ngulo de desfasamento. Calcular tambm o coeficiente de
auto-induo. Supondo que se aplica uma ddp de 50 V, calcular a corrente total e a
tenso em cada elemento.
v6'r+ 'Ez =#* = = =,
oo1ffo ffif
:opu8nfuoc oled as-ucrldplnl Jopeurruouep op uueur8urur auBd u Jeurturle Bmd
. { -v :oeSnros
OOIflL4
=Z-r
LzHO B 00I ep ropere8 un e
e3r1es opuenb ^
l-t=Z$Ie^epurcugpedrururunrodulncrrcenbeluerrocugpn .y1.7
(ogg ues f +,gg soc) t9' L = @t uas t + dt sot) 7 = I iaxrtlQrnouoEul eru:od
il sg'r = alz- 7 :npd,lruoc
.gg = 231 )rE = d) :oruelueseJsecl .
L'n
7J tg'L= :olnPgIAI.
,L'l+ ,gL=Z
'
fil + g ='X[ + A = Z ignsurcugpadurr y
7
L'V= r-0[ x I x0 xlt xZ='I) = X
:og5n1o5
'zHO ep 9 supeSq urprluocu s
enb u eper up ercugnbarJ v 'EJrJl?ruouo8ul eu e relod uurJoJ Eu opullnsJ o ressard
-xa 'rJgs ura supeSrl 'Hru l ep Burqoq Brun o g p urJu?lsrsJ er.un rod BpBrrrJoJ
urcugpedurr eIUn p peJ oxr oB luerus^rlulJ olueruBsBJsp o olnpgur o J?lncl?J .I.
z{ + 9'tt = (gg'z{ - 7,6'0(,t{ = I'x{ = 7 : ET,{ -gt'l= (gg'z- z6'l)g = IU u
=
oBJes uurqoq uu e ercuglsrseJ uu oEsuel ep supenb sv
802 ,zr * ,8 Qt - s) Qt + s)
gg'z/' - 7,6'l = -I
ffi=go9r-oo?= {at-t*
:zl[ - g rod 'u[es no 'Jopuururouep op opuEnfuoc oxeldruoc oJetugu oled ropeunuouap
o e ropBJetunu o recrldrllnur osrcerd g Jop?uruouep op urrgur8eurl auud p Juurrurl ?JBd
zt{ *g ,^
-=I ptes olFcrlJ ou pEprsuelul 3 0s ep dpp eun rucqdu oy
0
0 . iL.Z {yZ
'HLu 8t = = - -I gros 'I ep rolu^ O
U O
ZI
o9 = Et cru - : 6 V,VI=
8 ,Z,+ ,glv- Z
:oEin1o5
01 opoutatlo atuailo)
106 Electrnica analgica
5o
r-W-24,23A q- arc tg
)3r5
-=l4o
4.15. Calcular a impedncia total e a corrente por cada ramo do circuito da Figura 4.13.
4Q 8C)
L,,-1fr;-m=
., 2,.2, _(4+jsx-j6) _ = 4*r;
+u _(48-
i24)(4- i2)48- i24
- _
As correntes sero
Ir =T-
E 100 100(4 - i8) 4oo - isog _ s _ j10 A
4+j1=ff: 80
4.16. Desenhar o diagrama vectorial correspondente ao circuito srie da Figura 4.5, su-
pondo que a reactncia indutiva maior que a capacitiva.
:oBSnlos
'sl't BrnEId
ZH OS ={
A00I=f,
OE=za - rll
grl oog -z) Htu0l -7 O=lU
'lerJolc^ euur8urp o JrnrsuoJ .1.7 urn8rg up olrncJrc ou a1 e
'a z1 .
opsuet ep supenb se e eI1 'r1 seluerJoJ sup ,alueprrmbe ercugpedur e rzlncliC l.V
'g ='^ +'^ +'r\
:ropureE op urJ p pnEr g soluarrrel sop tun EpBJ ep dpp sup IBIJolJel Bruos go
'eluerJoc q opSuler u
o06 oposorto g$e
Jopusuepuoc op opsuel e e 'elueuoc q ogbeptuuo og6opolumpD glse .74, uurqoq Bp opsuel
V.
'elueuoc B
uroJ asEJ Lu glse ''U1. urcuglsrsJ Bp ogsual V .
:sagSoaosq6
'll'? uln8lg
)x
r^
IBoJ fl
7x
{
:ogSnlos
LOT Dp0urailD alualto)
108 Electrnica analgica
l Escalas :
Ir Z I Q/div
V l0 V/div
I I A/div
Figura 4.16.
's/pur gl'tgzg= .I.y.z-{yz-o) :BJes ogSuslnd up Jolu^ O
r0I
:oEinlog
'gI'? urn8gg
HZ =27
z[>l I =z{ zrl>l =t{
A.- I 0Z=zg A of =tg
"8-l
JI'l 0=)
r =t{
.l oI =lt
^
'91'7 urn8rg ?p otrnrrrc ou puprsutur u rulncp) .6t
n
'L 98'L{ -9'lr=(99'L{ +zt'g) -oz=q'L
iglcls q e e soluod so Jlu dpp V.
' :gras'X errugtsrsereu dppy
tt 98'L[ + Zt'y= (lE'I+8g'I)9 = "^,
'\tr rE'r+8r'r =##,-z'L{:e'L -,,
9;opuraE ou ulnJJrc enb eluarroc y
' tg :.e,ns y
Z' L{ - g' L = Z' L{ - g'l + g = olrnrrrr op Islol ercugpedur
.o z,L{-s,r=#=W=,,,
:? q e , soluod so aJlu urcugpedtur y
:oEin1o5
'Ll'? u-rn8gg
U8=7x
v='X
zH0-{ z=lu
L0z- s
'Ll'V urn8rg up olrncJrc ou '/"^ dpp B rulnctuf, .gf .,
60r DqDWaqD alltalJo)
1 10 Electrnica analgica
A impedncia total:
Rl= 20 KQ Rz= I KQ
,D
Et= lzv
+
E E2= 5 V
C-lUF
f - 100 KHz f - 100 KHz
Figura 4.19.
Lt= 10 mH L2= 20 mH
,, =
[o
* i(,,"-#)],, -(-r#),,
,, = -(-r#),, .[o .,(,r-#)],,
O valor de arser
,, =l ro. to' + "i( ezs3 r*,s. r0. r0' .*)]r, - (-, .rr,
L \. ==-+l
628318 *r r r r-., )r,
(-)
Soluo:
zt= ""
zr*z,2+23
) zz-zr*z,2+zs
"" ) zt = ''"
zr*zz*zt
Como z, =22=zt=15 130" Q: Zt=zrl3=15 130' /3=5 130'
Pela mesma razo: Zr=zr l3 = 5 L![ e Zr=zt l3 = 5 I {l .
+
C L2
E
Figura 4.23.
sotueJel 'sur{luru sep opol?ru o opuuJrlde olrnJJrJ op ry opuuErysaq :oeinlog
'(lZ', Br.lqoq) OZ't urnErd ep olrncrrc op'y ercugtsls
-J Eu EInJJrc enb uculc?l eluerroJ B mlncpc ,urueneq; ep uruJol o opuecrldy .g7.7
'sz'l BJnEId
U ', VE'l
7,'E + z?E'l
('[ [ + vt'tXo'g{ - g'z-) ,g -I
? ''I rod elueuoc V
9II 9II
'v{-vt'I=ffi= =
,f *,0[
G{ -o$v{ -T,E)
gras ropuJeE op Bruetw urcugpedur y
'lZ'? urn8gg
o"
6'9{ -g'z=0{-)(t'o{ -zL'I) = (x{-)'I = L-'fl
^ urs urueler{I ap ropuJE op ogsuet V
9II ,?* r0I v{ +u 'z
=
='I
v L'o{ - 7,1'I = ffi ffi= ;=
U V{+0I= V{-g+0I='X{-\Xt*U= rZ
:oE5n1og
TI I op0uJatlD atuallo)
ll4 Electrnica analgica
E, -E, =(Zr+Z)lr
donde
17,5 - j2,5
I2 -E.-
Z, + R, +
- 1 ,45 - j0,36 A
1,75 i1,25 + 10
4.26. Calcular as potncias aparente, activa e reactiva de uma rede constituda por uma
resistncia R de 15 ), uma auto-induo L de 0,2H e uma capacidade C de 30 pF
ligadas em srie e alimentadas por um gerador de 220 V a 50 Hz. Desenhar o dia-
grama vectorial das potncias.
Soluo:
Diagrama vectorial de potncias:
Figura 4.26
P,,
I
XL -aL-62,8 ) ,AC
OC
2", -R+jXr-jX, = 15 + j62,8 - jl06 - 15 - j43,2 l
4.29. Num circuito srie formado por uma resistncia R = 25 Cl, um condensador de ca-
pacidade C = l0 pF e uma bobina que tem uma resistn cia de 12 Q e um coeficien-
te de auto-induo L = O,l H, circula uma corrente de 0,25 A cuja frequncia de
100 Hz. Calcular: a) A potncia aparente total, consumida pelo conjunto dos com-
ponentes. b) A potncia consumida pela resistncia de 25 Q. c) As potncias no
condensador. d) As potncias na bobina. e) O factor de potncia do circuito.
Soluo:
zr=@=@=lo4Q
a) Para o circuito completo: S = ZI2 = 104. 0,252 = 6,5 VA
b) Na resistncia:
Pu
A potncia absorvida ser: P"
"- n -':9^9-
0,85
=8658,8 w.
'Vtrl SZ= r-0I'I'0
e_0I.0.'0.00I
'ov-ffi o_0I.0.'0 ) oz.
7
:og5n1og
'BrJueuossJ rrr olrncJro o opuzJeprsuo, ,puprpnb ep rolcug o e olrnJJrc
ou BInJJrc anb alueuoc u 'urcugpadurr e opSernEguoc else ruoJ rulncluC .g., ern8rg
uu ruecuedu or,uoc 1u1 'o1e1urud ura es-uu8rl JorJluB eruelqord op solutul sO .Z.,
. o
AIu VB'ZBZ - OOZ. r-0I I '0.ZVIVI =I.Ioe) ='A
'VuI OOZ= '0 u o
=;=oI
*
vz lLZ
'zH 0SZZ= o(D '{ .
zvtvl
's ,-Ot'O' ,-Ot't'*
/ pur zvI?l = _ QI_Jt _ oo) o
II
:oBinlog
'BrcuguosseJ rue glse olrncJrJ o opuBnb
eurqoq uu dpp B ouncJrc op Brurxptu lueJJoc e ,0/ urcuguosseJ p urcugnberg u
rplnclu3 'gl O - J Hur l'O=7 'O S.0 -U.^ru 00I =3r ..7 urn8rg Bp otrncrrc oN .I.,
t'L'O'11'(' txot
gd LZn = -f -J :grs epeprceduc ep rolB^ O
'A l' L = '62 - J y :etes luJJoJ plse Je^JosqB ep zedec elrlrcudec BrJuglJBeJ V
Y '62 = 9'0' 6l'61 = uas I ='I :? queJJo3 ?p u^qJ?J alueuoduroc v
v 6r'6r = I :prs Bpr^rosq, (o1npgu rue) elua,oc y
'280I=1=/
s ' '
'v^ ,280,= = :p,saruemduurcusody
r#h=+f
LI opow4p aluzrro)
118 Electrnica analgica
PROBLEMAS PROPOSTOS
4.33. O valor eficaz de uma tenso alternada sinusoidal de 120 V e a sua frequncia de
50 Hz. Calcular os valores mximo e instantneo decorrida uma oitava parte do pe-
rodo.
Soluo: E 169,7 V, e,= 129 Y.
^.^=
4.34. Uma tenso alternada cuja frequncia valor eficaz de 380 V. Cal-
50 Hz tem um
cular: a) O valor instantneo para os seguintes valores de a : 30o, 60o, 90o, 120o,
150o, I 80o, 2I0", 240o, 270", 30O" e 330o. b) O valor da pulsao w. c) O valor da
corrente mxima quando se aplica a uma resistncia de 300 Q.
Soluo: a)268,7 Y;465,4Y;537,4Y;465,4Y;268,7 V;0 V; -268,7Y;465,4Y;-537,4
Y;-268,7 V; b) a= 314,16 rad/s; c) I^u*= l,'79 A
4.35. A uma bobina cujo coeficiente de auto-induo L= l0 mH, aplica-se uma ddp de
220V com uma frequncia de 50 Hz. Calcular: a) A reactncia indutiva. b) A in-
tensidade eficaz que circula pela bobina. c) A intensidade mxima. d) O perodo e
a pulsao.
Soluo: a) Xr= 3,14 dl;b) 1",= Z0 A; c) 1.r*= 99 A; d) T= O,O2 s e aF 314 radls.
4.37. Supondo que no circuito da Figura 4.10 (Problema 4.7) o valor da resistncia de
100 KO e o coeficiente de auto-induo da bobina I H, e que ao conjunto aplica-
mos uma tenso alternada de 100 mV e 500 KHz, calcular a ddp em cada elemento
e o desfasamento entre a tenso e a corrente.
Soluo: Vr= 0,0998 V; V*= 3,18 mV; q= 88'.
4.38. A uma rede formada por um condensador de 20 pF em srie com uma resistncia
de 100 K), aplica-se uma tenso alternada de 100 Y e20 KHz. Calcular a ddp em
cada componente e o ngulo de desfasamento entre a tenso e a corrente.
Soluo: VR= 100 Y;VC= 0,39 mV; F90".
4.39. O circuito da antena de um receptor formado por uma resistncia de l0 KC), uma
bobina com um coeficiente de auto-induo de l0 pH e uma capacidade de 100 pF,
ligadas em srie. Sabendo que trabalha na banda de VHF (frequncias compreen-
didas entre 30 e 300 MHz) com sinais de pico ({u_) de 5 mV, calcular: a) Os va-
lores miximo e mnimo da impedncia da antena. b) A intensidade mxima no cir-
BIC
-uguossJ p srcugnbeJJ u JopBJ8 0p ourxgru zectJe Jols^ o BIJS ,^
IBnb 00 ep
Brurxgru oEsuel srun JEuodns sspnd JopBsupuoJ o s (q
urJuguossJ ep Brcugnb
-eUeg lBn (B:dri r0'0 =J H Z,O=.1.O 00I =,.t EJnBrdEp otrncJrc oN .g?.,
'CtirI =3:oginlog
eropBsupuor op pep
-rczdec u g pn'zH 008 u enb orqop o 9 urcugpadur u zH .ropusupuoc run
00I V
ruoc arJs ru (, 0 - u ?yn rod opururog gls orpgJ run ep ?ruolurs ep olrncJrJ wn . Lv.t
'U 9'I (r :O gte (q :O OftO1 (u :oginlog
s/cw
1 (c 's7c; (q 's/c 1 (e :erud Cd) 00I p ropesupuor run p Brcuglcuer Bg .9r.,
IBn
'zH eg,lt,=rf :og5n1og
e.| = , ? epuprceduc ulnc Jopusuepuoc run ep ry unqrcuduc
ureuglcseJ B JolE^ orusru o gJl BrJugnber; anb sJEd eo 7
000 I = y g ercugueet
ee H =7 oESnpul-olnB ep elurcrJeoc ofnceurqoqstunsJulsurcugnber; enby .g7.7
.O
9f_ Ol =Z:og5n1og
'reln8uulcar euroJ eu 2 resserdx ,o0- sussrcqe -[
sBp oxre o .ll-l
ruor urroJ enb o1n8ug o e u Tercugpedanr Brun ep oFpgur o opeq
zI -
.U
9t = Zy :oginlog
'luJroc e e epucqdu oEsul E r1u p oluruuszJsp tun EllnseJ
o0
ured 7y .r.,
6 0g - U etun tuoc lJgs rue ru8q ^ep s enb unrlnpur ercuglcpeJ E relncluJ
.Hur0g=7:og5np5
's/c 000I ep urcugnbar; Brun u O 00
p 9 u^rlnpur BrJuglJBeJ elnc eurqoq ulun p ogSnpur-o1nu 3p lurcuoJ o mlnJlu) -zl.n
'.8.t- = e O ZL Z :a g${ _ OOV =Z :oginlog
'ure8esugsep ep
oln8ug o olnpgur o ugqrml JBInclBJ 'zH 0 ap ercugnberg utun ered ,eluepnrnbe
urcugpadrur 3p Jols^ o 'ru1n8uu1cJ Br.uJoJ 3u opuuluesrde .rpulurrelep .oleprud
ure sopuSrl 00? - ur
urJuslsrsJ Brrrn e d epeprcuduc ep JopssuepuoJ run sopsc
=, .Ir.,
'o :a ve{ + oo =z:ogSnpg
're10d euro; uu e relnSuelcJ BruJoJ
"Zbt I 8'80s =z
3u Jols^ o rulueserdy s/J 0 ep g urcugnb
-erg u fnc 'uJ p JopuJeB urn B erJ?s ure sepeSq ep ogSnpur-olnB p luercrJ
H ,0 7
-eoJ run ruoJ Burqoq eIUn e u 00 p u urJuglsrsJ Brrrn ap urcugpedtur B gJes
IBn .0r.,
'^\u L' I =oir a sTl 6v, o =*e* I (q :ux gl, o ="t-z e <5>l gz, lz ="r*z (E :oBnp5
'Brurxgru B^rlce ercuglod B olrnc
6II opDuJailD alualto)
120 Electrnica analgica
Ll C
Rz c2 L2 L, = 0,0382 H Lr = 6,3 mH
Cr=7,9x l0+F Cr= I mF
R, = 6) R, = 6)
E-6OV
5oHz
== 50Hz Figura4.21.
4.50. Calcular aZ.o, a corrente total I, as correntes Ir, 12, 13 e Io e as ddp V,r, Y u,,Y *e
Vr.no circuito da Figura 4.28. Desenhar o diagrama vectorial.
Soluo:
Z"r= j2,2 dl; Ir = 19 -j35 A; I,= 9 -jl 5 A;12= l0 - j20 A; I. = 20 - j4o A;
1,2 + Io = -lQa
+ j2O A;Y ou=20 -740 V; Vr.= 80 +740 V; Y,a=26 - j45Y;Y,,,.=74 + j45Y.
Figura 4.28.
4.51. Aplicar o mtodo das malhas para calcular as intensidades I,e I, no circuito da Fi-
gwa4.29.
Soluo: lr=2,4 j3,2 A; Ir= -(0,96 + j2,72) A.
Lt c2
Et E2
Figura 4.29.
4.58. Um motor de ca ligado a uma rede de 220 V 150 Hz consome uma potncia reactiva
de 1500 VAr e o factor de potncia de 0,5. Calcular a capacidade do condensador
que necessrio colocar em paralelo para que o factor de potncia tenha um valor
de 0,9.
Soluo: C =71ltF.
4.59. Um motor de ca consome uma potncia de I 000 W com um factor de potncia de
0,6. Que capacidade ser necessirio ter em paralelo para conseguir um factor de
potncia igual unidade? A tenso da rede de220Yl50Hz
Soluo: C= 87 pF.
4.60. Calcular as correntes que circulam nas malhas do circuito da Figura 4.33. Provar
que a soma das potncias dissipadas pelas resistncias coincide com a soma das
potncias fornecidas.
El =j100
E2 - -j 100
Figura 4.33.
Soluo:
lr= 3,2 + jl7 ,6; lr.= 34,4 + j39; f, = -78,4 - j31,2 A; P=5480W.
!
N=7
@
:-zras opSenb B 'Je p oelc9u tun Jl eurqoq u p osec oN
lp
-
.Dp
oElu
lp tp
=
w'N !P7
s-ru,lqo segSenbe sJorJlrre se opuupnSr
lp
'N ='g
.Dp -
:enb ucrguerr s urgqurel seurqoq sEN
'opun8es rod ereduru tun p ogzate JBIJE^ Brusru
Eu lueJroJ e opuunb llo^ tun p ruJ uurn ecrlde es lznb E Burqoq Brun ep opSnpur-o1nu
p lurcrJeoc o opues ouoc s-znpuJl '(g) rusq tu s-epu ezapaet8 Blsg 'Bu
-lqoq Bp ogSnpur-o1ne p etuou o urel enb lu?lsuoc ?tun 9 7'og5unbe roFelue u51
tp 7z
- o
-..7
lp'r-
'uurqoq uled ulncrrc enb eluerroc q puorcrodord 9 ureg ulsg
'Eprznpur-o1n? p soruJuuruqc enb zqoruol?la e5rog Brun ulu s-opurznpur 'BuB^ ocq
-guEeur oxng ns o urgqruel 'odurel o ruoc eue^ uurqoq uurn rod slncJrc enb aluerroc u ag
oy5noNl'ofnY 'r'
SYI{IflOfl fl(I OTI{EWV]dOJY
'i''li:;il" ;;1 . . l : ., .;;::;i;;:ilIlri;iii;;i:t:';;;;ri"I+l*:*f*t*gg,
e otnltdvc
,
t24 Electrnica analgica
Auto-induo
1 Henry (H)
(L)
wb Induo mtua
1 Henry (H)
A (w
wb Induo magntica
I Tesla (T) ) (B)
m-
Fluxo magntico
1 Weber (Wb) V.S
(o)
s.z.INDUO nniruA
O diagrama da Figura 5.1 representa duas bobinas. Se pela bobina 1 circular uma corrente
i, varivel com o tempo, estabelece-se um fluxo magntico @,. Uma parte deste fluxo
atravessa somente a bobina 1, perdendo-se o restante no espao; este fluxo tem o nome de
fluxo de disperso @,,. O fluxo restante @rr o que atravessa a bobina 2.
@t fluxo total que atravessa a bobina 1.
@r, fluxo da bobina 1 que atravessa a bobina 2.
Oz fluxo total que atravessa a bobina 2.
@r, fluxo da bobina 2 que atravessa a bobina l.
@r, fluxo de disperso da bobina 1.
@r, fluxo de disperso da bobina 2.
donde
M-k@ (5.7)
rf>r
(a) (b)
Figura 5.2. a\ Representao de bobinas acopladas com o sentido de circulao das mesmas.
b) Smbolo empregue para a representao de bobinas indicando a mesma polaridade instantnea.
Quando em duas bobinas acopladas magneticamente as correntes que por elas cir-
culam entram (ou saem), em ambas as bobinas, pelos terminais marcados com um ponto,
os efeitos dos seus campos magnticos somam-se. Pelo contririo, se a corrente entra por
um terminal com um ponto numa das bobinas e sai na outra bobina por um terminal com
um ponto, os efeitos dos seus campos magnticos so opostos e subtraem-se.
M.d(i)
d(r)
:sorueJl (1') ogssardxa e opuu8udtug (e
:oginlog
'serrdse p sorerunu so rtue opSuler .ry unlgu ogSnpur up rolu^ g
(e :relncpc
O 1q
ry
'8'0= ep g oluru?1docz ep elurcrJoJ nes o enb opuq?s .H ,0 ap z7 uurqoq
B HI ep og5npur-olnu Brrrn tul rZ uurqoq e ,supuldocu seurqoq ep olunluoc urn11 .I.s
soo l^]os!ru svul3lsoud
'supuldoJu suurqoq tuoc solrncJlc ep esfl-uuv ..s u.rn8lg
i'
zg .) z7 t7C, tg
9
o
z \._____, ly
w
(or') \.waf -'t.,tt{ +fu.,!=,g
(o') 't. wto{
-'l'\co{ + 'u . ' = 'g
:rue s-ruerruoJsu,rt'6> ropuredo op ogSezrlpn op s?^B.qB .r*"Ulilr.rr"i.U;::Lr.,
osuc 'o1uod o tuoc sopecJuru sreurrlrrel sou ]uoc up opsqncrrJ ep opqus o suurqoq
w suqruu ue len8r Js oEu rod 'onrlu8eu g rolrluu ogSunbe nu 9)' ouul O
( 'W
(r)p (r)p
O-i w - (r.W''r +' ''! ='a
(r)p (t)p
(r)p tt -fi'''I +' ''!='s
:sagSunbe selulntes se
s-r.uglqo 'g' ernSrg ep ounJJrc ou 'e1uru-rorJluu ssrp es anb o ?luoc ru opur
'epuprrelod Brusru u ruoc sruuruuel soled .uurq
-oq BpBJ lua luoc Bp opuus op opuepuadp .s-rur1gns no s-Bruos orrue1 lsg
LZ,l sDwqoq ap oluawoldocy
128 Electrnica analgica
1'0r5 = 0,56 H
b) Aplicando agora a expresso (5.6) e substituindo valores:
6'l=0*
\ ' = N,!
'It ; \ =500.
5
= o,o6 H
Por outro lado, segundo a expresso (5.6) o coeficiente de acoplamento entre as duas bobi-
nas ser
M = Nz.+=lsoo.
-it5
4y=0,r2 H
M-k@ ) Lz = (+)' = o, s sH
/,,= [ffi )' /0,06
5.3. Calcular a impedncia total que as bobinas L, e L" apresentam quando ligadas em
srie e montadas no mesmo ncleo, de forma que estejam acopladas magnetica-
mente. O clculo realizar-se- para os seguintes casos: a) A corrente entra em ambas
as bobinas pelos terminais correspondentes (marcados nos esquemas por um ponto).
b) A corrente no entra em ambas as bobinas pelos terminais correspondentes.
Soluo: a) A impedncia da bobina Z, devida sua auto-induo ser
X\-a.Lt.i
de igual forma para a bobina L,:
:9Je3U sJ
-ol3^ opurnlrlsqns 'eluuluurc 'sopsrJdoJdu opu srEurrrrJel sold wurqoq sEu BJ1U luJJoJ
E nb z^ uun 'o^rte8u l?uls tuoJ Jmde opSnput-olnu Q epl^ap utcugpadurt e enb oled
''x +fu + nzz-'x + ?x +'u +
"x ='z
gJes op?llnseJ op BJIrgl opSenba y
'u?s ru sepu311 supot
oplsa enb zon ?tun'sulJugpedult sussep uruos B luulspenhepurazul'olueuod '4sU'suulqoq
sp onlr,lu oluerueldocu op ercugpadurr sp Jole^ o elueruulrsnlJul opuuolpul 'soluurl sns
sop tun epEJ p sutcugpedurt sup JolB^ o gp sou gf roueluu ern8rg Ep olIncJIJ g :op5n1o5
'l's BJnEIt
1x
'L 'L
.
UE
\-' ru
CIE
'7x
"xo {z o
{vV{v
'JopBJ
-eB oz egdo es enb p1o1 urcugpedurr Bp Jolu^ o JBIncpc '7' urnErg 3p ollncJlc oN 'r'
f'(wz-r+\)'r="!?'z
t . q .o .z- { .1 .a + { .\ .ot = ^Z.Z-'x *'x ='unz
gras urcugpedurr u oplue 'uuanbed srctu
ules olunluoc op ercugpadurr e enb ruoc opuezeJ sJouru ogs socpgututu sodtuzc sns sop
solreJa so 'solsodo srculuJel solod suurqoq se seqlrru Iu luoc mrlu o? 'enblod'ulenu
-nurp Bnlgru ogSnpur ep solrJ so uro8e anb 9s 'roualw BeuIlB q Bcpugpl 9 ogSnloser y (q
- ax +\x
t yl.a.Z+ t -1.ot + {.\.ot = ^Z'Z+ ="vFZ
:supurcunu lueturolJelllu sutcugpadurt
sup Erun epeJ p Elrlos B 9 olunfuoc op Iulol ercugpadtug u enb rezrp souepod 'otullll Jod
{ ' t'l '(0 'Z = ^Z'Z
:gJs lulol ercugpadun ep Jo[B^ o'I
e emd Teurqoq ep e Ze erud 1 uurqoq up uptznpord ? unlltu utcugpedurr uNa anb ze^ slun
{.w.a=nZ
:JOIU^ 1
-urn8es o tuoc Bnlgtu urcugpedurr urun ureS elueurucrlau8eu supuldocu uarelse rod znpord
es enb unlr,uu op5npul B 'slupuodseuoc sluuluul soled suurqoq suu ur1ue lurroo ? S
l'1'(D=ax
6Zt sDmqoq ap otuawD\docy
130 Electrnica analgica
Dados:
E = 4Y e) - I03 rad/s
Lt= L3= I mH
Lz= 4 mH
Rr = l0 Q Xct= (-4j) C)
Figura 5.5.
Soluo: Vamos obter em primeiro lugar a equao do circuito indicado, que formado por
uma s malha:
xh=co.I..,t=103.4.10{. j- j4 Q
M,-z = k,-r'
^[4 I-r= 0,5' o= ;L-- = 1o-3 H
M,-t = k,-, .
"[+ Ij = 0, 8 101 l0-- = 0, 8 10{ H
. .
E jtzl
0 jn6l E. jl26 E. jt26
it=
lreo irzl 90 . j, 126 - rz . j, tz -11196
li, jn6l
ueo E
E E
zr
it 8.j126 l(-1 1196)
A impedncia total ter ento o valor:
Lt-Lz-1 mH liz
*
R2
k-0,5
& =Rz-1 o L2
Et- [l .sen(10'r)J V
Figura 5.7.
Soluo: Segundo o que foi dado no captulo 4, a equao de uma corrente sinusoidal :
Itt+j) 3l
,,-- It;o,tl 3l - 3.(1 + j)-3(i0,5) _ 3+ jl,5
i)
t-
iz=
3,3 26,5" 1,65 56,3o A
I-
2 82,80 -
Como era de esperar o resultado das intensidades igual, uma vez que as impedncias so
iguais e esto ligadas em paralelo.
Rr ,zj\ Rz
o^aaa, -zM
- naa, o
s Xr,si I Xr,si s
Et= l0 (V)
9 D,^+xc,'
-l0j
Ez= L0j (V)
Figura 5.8.
Soluo: Delineando as equaes de cada uma das malhas que compem o circuito, obte-
mos:
J to=i,(5+j5-jro)+,,[-(-110)-
jz] J ro=(s-is),, + ili,
Irto = i,[-1-;to; - i2]+r,(5 +is -il0) lrto = 78i, + (s- i5)i,
Resolvendo de seguida o sistema, utilizando determinantes, teremos:
l,o i8
,-_ rg(5 - is)l 10.(5- j5)-10.8. j'
I
130- j50
"'
,. li
lrs-js) j8 l- (5-j5).(5 - j5)-8.8. j' 64-j50
I ,r (s-is)l
:soruJl 'sluuuruuelp soled oESnloseJ uns B BJEd seg5Enbe p Eruelsrs o opuBzrrrBEJO
'i. 0 + $)!+ (t + t)'t = "g)
't.0-)+(g+ { -z-)'t+(r+ +z)'t=O
S{
I
'!.0+(8f +{ -Z)'t+G{ +z+g)'t =0 )
:gr y sreurruJel so eJlue ulncrrc enb 'l aluerroc u JBInclBc ep olrlcafqo o uoc 'segSunba sal
-urn8es se Jelqo souepod epuop '01' urnErg Bp ou s-BrruoJsrruJl 6' u:nErg Ep olrnoJrJ O
-uerconb o e,s urue^eqr ep eruep^*tr'3r,*"1'"lfr:i;ffii:ffii:il:::? ffffi]
so eJlue'o'g soruaruuSrsap anb'opsul Btun sourerucrldu elueuruprntes 'opsua1 ap saropere8
so sopol sopulrnJJrJ-ounJ soruJuJprsuoJ ossr erud 'gr y srcuruuel so erlue 6' urntrg
up otrnsJrJ op urue^qI ap alueprrrnb urJuelsrsoJ 3 mlnJluc rod soruamSeruo3 :og5n1o5
'6'S BJnEId g
i ,
an tu
a {'7x
{g ^z
( Uznza
-1^^rJ lo, s
<s
{'7x Qt
oE ,u
6' urn8rg up otrncrrr op urua^eql ap oluolu^rnba o retqO '6'5
v "t9:l 9r'0r - E'6{ -r'v= (OIf-) 'fiv'o{ +86'0) = ''*g
gJeS JOpBSuepuOC Op Sruuruuel sou oEsuel B 'ourrulr Jod
't*!
V (tv'o{ +t6'o)= A 9lo'[ =
- I z'rT o.r - ig o.r- v9 of - vg zn 1,, _ t'*!
"88 i-3-
.Tr- 'zg oz{ - 08 oE[ - o o.r - oE r
oglue "1 rl e4ue u5ueregp e ? Jopusuepuoc oled elnJJrJ enb epeprsuelur ?p Jol?^ O
({ - ) 8f
8f Gt- ='!
T{
tr solnqoq ap oluauto1docy
136 Electrnica analgica
(5 + js) j3)
(-2 + 0
(-2+i3) (6+js) 0
0 -4 Euo Ero(10 + j67)
i3=
lfs+is) (-2 + j3) 0 j 4s6
lr-, + j3) (6+is) -4
lo -48
Por fim podemos dizer que:
-2+ j3) 0 20 -
j30
(5 +js) (-2 + j3) 10 + j67
-2 + j3) (6 + js)
'!'(^z+'x) + '.( ^z -'x-) -o I
't'(^z-'x-) + ''( ^zT,+'x +'x + tx) - rorl
:segSunbe
salurntes sB soruerrl pnb op'71' u.rnErg up ou s-BrruoJsuur 11' urn8rg up olrnoJrJ O
'olrnsJrJ ou pEprsulur 3 soruulnJ
-1ec a $Vg renbpnb oEsuel Br,un g e V enue sourerucrldu 'seJoueluu suualqord sou otuo3
'ropurat ou ut11 as enb olrncrro op g e y
soluod so rluo uru^r{I ep alueprrrnb erru?lsrsJ up Jolp^ o J?lnJIpc rue lsrsuoc oESnlos
u oEol '8r V sruuruuel so eue 'olrnilrJ op olsJ op urctrypedul q pnBI efes ropuret op
BUJlul ercugpedun u enb oFgsseJu g '?rouglod ep urcugra;srruJl ururx-utu E gp s enb ured
anb sou-zrp 'solrnilro p uuool ep ucrdyl 'ogSeurrrgu ulsg 'srcnEr urufos seurelur sercugpedurr
sens sB enb ougsseceu 9 ercuglod eurxgr.u u uJrJsuEJl s solrnJJrJ sou enb ere4 :oESnpg
'II'S BJnEIt
u (otT[ -ooz) =72
o (.tl-ooz) =72 CI og -- ^z
CI 0?{ ='X
CI 009 = 'x
o u oogf- - )x
:sopDo
'olrncJrc op olsJ ou ercugtod Erurxgru u uSeu:o; else enb etedTTropureS
op Brulut urcugpedrur u Jl ^ep anb ropn o Julncpc 11' urn8rg Ep olrncJrc oN '0I'S
'"oZ up olnclgJ
o urud otrnJJrJ '0I'S urnEgg
AZ
(, tt
A o8'LEI - Z|Z = "ug
.'I 8l L'Lg L9[ + 0r L9{ + 0r
-J-
WT OZT - OS
v oE{ -oz -v.t-"ug
uJes eluelunrnbe oEsut up Jolu^ o rurJ Jod
LEI soutqoq ap otuau,tD1do cy
138 Electrnica analgica
lEo, jloo)
l^" I
, I0 (200-i100)l= Eou.(200-i100)_E*_9-i)
I
\= -z4oi6go)
tt
l(-iloo) (2oo - iloo)l
Ento o valor de ser:
XC
ZL
PROBLEMAS PROPOSTOS
W#ffiffilitrffiP s{its#j#i$fl8.tr#:ftfr'p4l+l:1ii#.#,*;et$|"4,+r:rciiiEtrHa1F.*}.+ri+i+H
5J (O)
20 tg"ry) + si (o) lo c)
Figura 5.15.
Soluo: k=0,071.
5.17. Calcular o valor das intensidades em cada ramo do circuito da Figura 5.16.
Dados:
X\=X4=X,o--i2 O
R=4 ) z,
+[r
zr =l+ j2 a E,
Er=30 oo v
Figura 5.16.
Soluo:
i, =10,5 | - 60,7" A
ir=3,3 1-99,5o A
i, - ir = 8,21 - 46,3" A
5.18. No circuito da Figura 5.17, calcular o valor de Z paru conseguir a mxima transfe-
rncia de potncia do gerador carga.
Dados:
xc
Er = I0 sen (rclr) V
Rr=2 ) t xr,
R, ,*"-,
x\-i5 C) )
X,== j4 )
/
E,
xr-i3 )
. V*r: Tenso inversa de pico. Valor mximo da tenso alternada em sentido inverso.
. irr: Intensidade mxima de pico no sentido da conduo para uma frequncia de funci-
onamento sinusoidal ou rectangular, se o factor de forma <0,5.
Para o estudo deste tipo de circuitos, se no for dito nada em contrrio, a curva caracters-
tica do dodo ser ideal e, portanto, ser como a da Figura 6.3.
lt .. [No polarizado
,r1. .t r, ., ,
I
I Limitadores de um nvel
lDodo
{ Ieolarizado
Llrcultosrmltaoores [No polarizado
1
It
t Limitadores a dois nveis
lorooo oaralelo
' {
lPolarizado
'1',9
eJnSr{ Bu epulueseJdJ g olrncJrc elsp BrcuilJsueJl ep ucrlslJlcera)e.elurnEesuoc ro4
.e znpuoJ
'tg =ua'olueuod oBu opolp o .0 > ,g opuun .
'O ,O
=oa 'olueuod 'e znpuoJ oporp o <'g opuen .
'opezuulod ogu olapred opolp run ruoc un ep ropslrul.1 .9.9 u.rnftg
I^!u
osl
+
'g'g urnErg uu oruoc opBlueseJder Jes epod otrncJlc
o
opBzlJelod oEu olelBJed opoIp run ruo, Ia^Iu run ep JopBllurlT .z.E g
'i'g urnErg
3p olrncJrJ op urcuaJeJsuuJl
ep uorlslJetJuJuJ .s.9 urn8lg
..9
9
ern8tg 3u BpelusJder ollncrlc lsp prcugJJsuur1 ep ecqslJlJ etec e ,elurnfesuoc ro4
'O , znpuoJ
ogu opolp o .0 > ,g opuun
=og'oluuuod
''g =u.? .oluuuod . znpuoc opolp o ,O <,g opuun
'opvztnBlod oBu erJgs opolp run ruoJ
[e^ru tun ep JopulFul-1.?.g BJnEIt
osl
'y'9 urn8rg Bu or,uoJ opulueserdar res apod olrncJrJ
O
opu4.rqod ogu alrgs opo,rp run ruo, p^!u run ep ropelJrrrn.I..9
EVt ogSogawtlo ap sarDawl smaa$ts
t44 Electrnica analgica
Eo
o
Quando E- ) Vro dodo no conduz e, portanto, Eu=Vu.
o
Quando E- aVro dodo condnz e, portanto, % = E .
'l'9 eJn8rd uu epElusJder 9 olrncJlc elsep BrJugJeJsuBJl ep ?^Jnc e'elurn8esuoc Jod
'o) t'
, 'nPuoo 'A <'g es
"A=nfl oruuuod znpuoc ogu toj
oBu 'o) zt '
'g=ug otuuuod , 'nPuoc ''g
znpuor oEu t " A >'g > es
oEu 'o) t''s
'nA--og otu,uod , 'nPuoc A >'g es
znPuoc 'oJ
,''A enbJorutu? enbopuodng
"A
'sre^]u slop ep ropslTurn 'Zl'g urn8lg
'EJ 'rV 'r]. u I'
'Zl'g urn8rg uu opuluosoJdar ? olrnJJlc O
sle^Iu slop ep ropBllurlf 's't'g
'01'9 urn8rg up otrnorrr op 'opezrrvlod elrgs opolp tun oruoc
urJugJJSuuJl ep BcrlsuelceteJ 'If.9 BJnEl.l Ie^Iu tun p roputrtul-I '0I'9 urn8gg
0g j,
.I UJ
I'9
-n8rg eu Br1soru es enb B? olrncJrc lsp BrouilJsuen p BJrlsFlcumc e ,elurnEesuoc Jod
il opSogawtp ap safiautl suuatsts
t46 Electrnica analgica
trF -- 8,,
L
E^ra
. Factor de ripple (F*)
Elono
F* =
L^.d
Atravs da aplicao da Lei de Joule, possvel obter a seguinte expresso:
4, = 4"0* *rona
F', =l+ Fl
'*'*g ='A:opolp op BSJ^ur oESuoI
t'r $w ti :srJerr p zeJJ eruoJ
= I
. Bp,rps o
;:,"I . 1L -
^' I :opolp op oJrd ep luerro3
npIRS o".f (^v)r
' :opolp op BlceJIp ulp?ul aluorroJ
= I
'lZ' =ri:alddrr ep Jolcud
'L'I -'g :utu:oJ p JoIJEC
(Peu'oA:BpIBs
xglLt
' ,# = ep BIpgur oESueI
f,
'**n*g o^ :BplBS ap ze)rfe oEsuer
-(re)
Bpuo Bletu ep JopBrullJeJ run ep soJlerugJBd
'luprosnurs purs run ucqdu as opuunb
'upuo Brr.u op JopBJUrlceJ r,unu tuucurJe^ es anb soretugJed .I.9 BIaqBJ.
'opolp tuoc upuo Breru ap ropucguce5 .VT.g ernftg
opol(I
oA
u8-ru3 ,nJr, ssl
il[
o
oA
-_=+
'I'9 BIquI up so4eugred
so s-ruuJrJuen 'luprosnurs luurs tun s-Jgorlde ou 'odr] lsep Jop?clJIlJJ run ruoc
'eflmc Bu u,elqo es enb purs
o e 'eperlue ep purs op epuo p surrrJoJ su olrncJrc o JB^Jsqo es-epod 71'9 urn8rg u1q
VONO YISIN fl(I UO(IVJI.{ITJflU OIINSUIJ ''9
'souauxa snas so alrua gq anb opsuay op zocgfa n1ot
o DJrput DpDuJaqD aiuallo) ap oqaulqoa wn anb otuonbua 'sotaallxa snas so a4
-ua gq anb opsual Dp otp?u JolD^ o D)tput onulruol aluallo) ap oltawltlot wn anb
Bluoc ru Jq enb gq 'sJopEJrJrlcJ solrnJJrc sou supunlJeJ s?prpru sE e]ueruB^nulu
LV ogSoluawtlo ap satoawl smaa$ts
148 Electnicaanalgica
ht
Er,
Entrada
Er=
Eu,
Entrada
86.,
1
vo
Carga
1,
Figura 6.15. Rectificador de onda completa com dodos.
TI,
6.8. FILTROS
'Dyl"
Figura 6.21. Circuito estabilizador
de tenso com dodo zene.
VE, Eo
5V
Figura 6.24.
Soluo: Durante o semiciclo positivo do dodo D, conduz sempre que a tenso seja maior
que 5 V. O mesmo acontece com Drdurante os semiciclos negativos; portanto, o sinal que
se obtm sada do circuito o representa'do na Figura 6.25.
Ei Eo
20v
5V
-5V
Soluo: Enquanto o sinal de entrada no alcana o valor de V,, o dodo D, est aberto,
assim como D2, portanto, o circuito equivalente ser como se representa na Figura 6.29,em
que se pode ver que o sinal de sada igual ao sinal de entrada.
I-I
-
lERl
I
Eo
Figura 6.2g.Circuito equivalen-
;:,iffi:':"i:#i:[:,?-
Quando E,alcanao valor de V,, o dodo D, comea a conduzir, enquanto que D,
fica aberto; portanto, o circuito que representa esta situao o da Figura 6.30.
RD= 1 K
Eo Figura 6.30. Circuito equivalen-
te do circuito da Figura 6.28
quahdo D, conduz e Dr.no
conduz.
" +
Eo=Vr*Rr.
R+Ro.
Quando E, se vai tornando negativa, ao alcanar o valor negativo - V, o dodo D,
conduz, enquanto que o dodo D,est aberto (corte); portanto, o circuito equivalente re-
presentado na Figura 6.31.
Neste caso a tenso de sada dada por
Eo=Vz*Rr.
' +R+Ro
onde V, tem valor negativo.
Vo=20-0,7 = 19,3 V
+20
6.6. No circuito da Figura 6.35 determinar a corrente mdia directa que passa pelo dodo
e a tenso de sada na carga.
,.f u
Figura 6.35. Circuito rectifica-
dor corespondente ao Problema
6.6.
i(rtlt1= I^u*sen )t
tendo em conta que
E^e*
' -
"s- l,
Por conseguinte,
E^* = "li' 8,
E^*=^l.lOO=424,3 Y
A corrente mixima ser dada por
, --
rmed
I^*
1l
-
Portanto,
o'99
/,"a = - 0,317 A
7l
b) A corrente efrcaz de um rectificador de meia onda
, -I*
ter-j
c) O factor de forma (F.) a relao entre o valor eficaz total da tenso alternada sinusoidal
e o seu valor mdio. No caso do rectificador de meia onda obtm-se
%."ar =| [h,,r.'sen(a)
'd(at)
I - )-F
Vo,,*, - !. E^a*.[-cos n - (-cos 0)] = :- -ua
t, ll
Portanto, a corrente mdia que atravessa a resistncia de carga ser
t -V*"0-28**
rmed-
&- rr-"
O valor eficaz de um sinal peridico define-se como
valor erica ,=
Ef orr, *
onde x(r)2 o valor quadrtico mdio do sinal. Por conseguinte, neste caso, o valor eficaz
ser
vo("r)=@
donde
Vo("r) =
i '^*
A corrente eficaz que atravessa a resistncia ser, portanto,
,.r_l__W
, -Vo("r) - E o*
6.9. Calcular o valor eficaz da ondulao de um sinal pulsatrio como o da Figura 6.41,
cujo valor mximo de 20 V.
vo
Emx = 20 V
E^*
vor..al - -34 -10,8 v
TE E
6.12. O factor de forma F" da tenso ondulatria da Figura 6.42 I ,016. Qual ser o fac-
tor de ripple F* e os valores eficazes do sinal ondulado e a ondulao se o valor mdio
V."a = 48 V?
Figura 6.42.
Soluo:
r
rmd -
_2. I^a* _z..li. 1", _2..,11.t _ n o
-vr, tr
^
ltfiTC
Ir(ev)=0,5'0,9=0,45 A
A corrente eficaz directa numa ponte de dodos I ,,**r,= 0,7 I . | = 0,7 A
"r
6.16. Calcular a capacidade de um condensador acoplado a um sinal rectificado de onda
completa, cujo valor mdio de 15 V, se a corrente mdia na carga for de 250 mA
e o ripple mximo pico a pico desejado for de 3 V. Qual ser o valor mdio da ten-
so na cargae os factores de forma e ripple?
rvr %'''') 40
rot -
=-=.-l - t
A
R 100
A tenso inversa que os dodos tm de suportar o dobro de E *:
v"=28_,..=2.
m* 56,57 = I13,14 V
A corrente mdia que cada dodo suporta metade da corrente total que passa na carga, uma
vez que cada dodo conduz somente durante meio perodo:
I"=I*"0 -0'36=0,18 A
"22
O valor mximo da corrente na rectificao de meia onda
Ir,*rr)=0,71", =0,28 A
6.19. Projectar uma fonte de alimentao constituda por um rectificador e um filtro que
proporcione uma tenso de valor igual a24Y , com uma corrente de 0,5 A e um ripple
miximo de 0,5 V pico a pico. Definir todos os componentes que a constituem.
Soluo: Vamos utilizar um rectificador em ponte e um filtro formado por dois
condensadores e uma bobina, tal como se mostra nafigura6.44.
il- ct c2
1,^: ^. fu
v,("r)
lT
Figura 6.44. Fonte de alimenta-
o com uma ponte de dodos e
um filtro em lt.
El' *g
A I,LI - xgur- = -sg
c
ep oluugod 'gras ropururoysuer1 op ougpunJas op zecge opsul Bp JolB^ O
oA *r-fl
L gZ'lZ = 2,0 * lZ = r"v*\jA + =
.?Js opBruellu lBurs op o[urx-?ru JolB^ o
v z'o = 'o.s'o = 01'o - v)t I
eluln8esuoc
rod 'u8ruc ulad essed enb up pelaur gJes sopolp sop un upuc rod EInJJTJ enb eluerroc y
.v . .e_OI . 000I
7? ,<J')
HIU SZ=H s_0I.7, = z0 = 0I -7
(ta
9JeSuuIqoq3poE5npuI-otnuBpJoIu^o,ZZ)-I_ouoJ
gd OOO| =') =t)
:lBnEI uJas soJopusuapuoo sop JolB^ o'ocuJ?urls ufes oJlllJ o onb uJBd
Cd 000I=C - 00 I'9L'I' ltz =t)
r_0I.I=
:oluuuod
.(t"" A. zl\z
_-_J
zH 00I = 0 .( = { .z - ,.t epuo
i _ l^
'I ')
ropusuepuoc op roru^ (r")14
-uJes o 'J#= ouro3
(t"):AOI (r"),/
L gL\= 9Ll,0.Ol= =
rod ln,roud Ep iluepcord ogSqnpuo u sezo^ zep unuelu udula upunaes u anb ;:HHXT:;
err'o =#=-#=""',A
^
A z,o=*o=&_$ew\,A
.1,
'0 p rs ^ep ocrd e ocrd olddrr ap o,sul v .,e orl*J o
^ "r-rr"r;tjH#,u"fff"'u";';
691 ogSoluawtlo ap saroauil soua$ts
l7O Elearnica analgica
6.20. O circuito da figura 6.45 emptegue para alimentar uma carga com uma tenso cons-
tante de 50 V. Calcular o valor de R, para que o dodo zener de 50 V e 20 W no se so-
brecarregue em situao alguma. Suponhamos um sinal de entrada contnuo de 80 V.
-/*,
VE= 80 V
Figura 6.45. Circuito
DZ
I, estabilizador com zener do
Problema 6.20.
Soluo: O dodo dissipa a potncia mxima quando se desliga a carga, j que, nessa situao
por ele passa toda a corrente, portanto, u lrr-u*,que ele suportar ser de
V, =V*, +V,
A tenso que dever estar em Rs
V*,=Vr-Vz=80-50=30 V
Estamos agora em condies de calcular o valor de R5
v*,
30
R-=
o lrr^n*,= o'4 =75 )
A potncia mxima que esta resistncia dissipar ser de
VZ 50
Rrrmn) = -200 t
I *rrmx) 0,25
o u er u a p u o d s elr r:'r':;#i,.fr",::
olrncrrJ .gl.g ern8lg
I
oA I zy A I T OI - ZA
I
'vri zr1
oz =(utwtzl vul 0rl =$ewtzl.^ 9 = :selurnEes
se ogs Juz opolp op sucrlslJlJsJec sV'^ 9 u ?puzflrquls ules e8rec Bu ogsul
u enb urud 'JBuEA epod sy sJole^ enb e4ue Juuruuelp ,97.9 urn8rg Ep olrnJJrc oN .2.9
(u;*lan
0
'A 08 = * gg = elueupulJ g
(u'u)su^ tu('11$t*)zr; {uru)sun
0g =L.(gz'o+I'0) - : -
^ epuo
ztr ("tw)sa (ultu)lrt
a n-
p ? '4lrqelsa Jeuez opo;p o enb urud eturultu opsul V
(xvw)zA
A g'g6 = 0 * g'g? =
oEtu.
A g'g, = gL-(z'o+ ?'o) - (xru)sun
gras ta ru ururx.?tu oEsul ep upenb u ,olueuod
0 Geu)zr
'A _ .-,-,-I
v ?,0. = w=_ %_
,A(*Yu)ZI *9-d
-
9 r4rodns
apod else enb uuxgur lueJJoJ E 'rt 0z p g Juzllnn B glso s enb rouez opolp o oruoJ
007, ' 7..
Y Z'0 ---'dt t
o-zA-
tU .( hI
* {xvu)z11- (*vr)to^
epuo
ztra(xv*)san- Gvuu)aA
upeJlue p ururxgru oEsul ? sotulnJpo re8nl oleruud rug :opinpg
'^ 0 tue upIBs p ogsuel s szllrqsls teuez o upBJlu
p opsul up serolu^ anb urud relncpc ,(, 002 p roJ eflmc e 2.9 urulqord ou S .22.9
I Ll og5o7uau41o ap satDaun sDuats
172 Electrnicaanalgica
Vr= I*rRr+V,
ento a corente que atravessa a resistncia R. ser
,
'^r--Vr-V,
&
ou,oqueigual,
V-
- I-+''
I^s"R,
ento a resistncia srie R, ser dada pela seguinte expresso
R--vr-v,
tI
'Rs
Para determinar entre que valores de , o zener estabiliza, deve-se ter em conta que, nesta
expresso, V, podevaler l0+ l V,equeosvalores delrsoIo^u,t=l40mAelz..n,=20pA.
Portanto faremos as seguintes suposies:
a) Se uma corrente mnima circula pelo dodo zener 171^in) = 20 pA:
v' -v'
,-, =T> Ir{^,n)+ I*,, donde R-
'
<
Irr^,nr+Io,
a'1. Para Ve= ll V obtm-se Rs < 3,28 IO.
a'2. Pata V r= 9 V obtm-se Rs < 1,97 KO.
Ento \< 1,97 KO.
b) Se a corrente mxima que circula pelo dodo zener for lr,^,*r = 140 mA:
tl
r -'E -t/'z<r<
'^, - & tr
Irt^n*1+ I*r, ^-o
donde D> nr'ffi'E 'z
6.24. Construir uma etapa estabilizadora utilizando um regulador do tipo 7805, ao qual
se aplica uma tenso ondulatria procedente de um filtro cujo ripple tem um valor
mximo de I V. O valor mdio da tenso ondulatria de l0 V. Calcular o valor
miximo do ripple na sada e o factor de ripple na entrada e na sada.
,u
YIU 8
:souerel'y ec;pugdy ou operEelul otusetu op oEoptec o opun8es .Vtu g ep Jole^ o tuel
'691 opur8elul ollnJJrc ou 'Blse e .osnoder ap q pn8r 9 ,y rod elueJJoc B oruoJ:og5nlog
gl'g ErnEId
,n%
'7
osnoder ep q pnEr 'y ura eluerroc uun rodng .^ 0Z ep uplus Bu ururxgru epupter
oEsuel eurn Jelqo as ured '97'9 ern8rg up olrnJJrc ou zy e'y ep seroprr so relnJlu3 .S2.9
(up;us)pau
, (up;us)y u
s-0 I'V'I=m= (u,res)(xew)t ,fl
/ I000'0
Elt Jt, n
gros up!?s Bu lddli ep rolcBJ o
(ep;us)patun
OI (upu.r1ue)U
_
( uPurtua)(x9tt't)t
A L0'0=l-= c,
*n lt, n
orpgur roIB^ o e o,suppuo epze)rJero[e^ o e,ue opseler e ? Ep,rue;"J3r]njl']Jffi[";
qH (ppr,sxxeu)7
I'0 = 1000'0 = = *ffi -
^o,
gJs upres uu elddF ep luurs op ourxuur JolB^ O
0000r=ffiao1pun=#A 0z=Ep 08
' ##ABor
'y acrpugdy ou ru,Jluocuo es anb .gg1 ropuln8u op s,crlsIJlc,ruc su opun8e, ,oUffi
'opuJEalur Jopuln8eJ tun tuoc
Jopuzrllqulse olrncrrJ . Ll.g BJnEIt
=(tus) Petu^
e u opSoluauq? ap sat2aull sDua\s
17 4 Electrnica analgica
5
& -L-88 -0, 625 KQ =625 l
15
/
& -viut:u-v' -20-5 =
8+8 t6
-0, g37 KQ
?*Is
Rz=937 }-
6.26. Projectar um regulador de corrente com um C.I. do tipo 7805 que proporcione na
carga uma corrente constante de 0,5 A.
Figura 6.49.
Soluo:
o Q circuito ser o da Figura 6.49.
V
o I corrente de sada ser dada por: I .. = "
/,urou=*le.
vn
o Q valor de R, ser Rr
/ruroo - Io
Iy
Figura 6.51.
6.32. No circuito da Figura 6.5 1 , se Rs = 1500 e I ,= 25 mA, determinar entre que va-
2
lores pode variar a tenso de entrada V, paru que a tenso de sada se mantenha
estabilizada.
Soluo: 150 V < V E< 157,5 Y.
6.33. Entre que valores pode variar a resistncia R, no circuito do Problema 6.32, para se
conseguir uma estabilizao, quando a tenso de entrada variar entre 120 Y + 5 Vo
e120V-5Vo.
Soluo: 1,9 K < Rs < 3,8 K.
6.35. Se num circuito como o da Figura 6.51 a tenso de entrada for de 30 V e as carac-
tersticas do dodo zener: Vr= 20 Y, Po^o*r= 4 W a lr,^,n = 5 mA, calcular as ca-
ractersticas da resistncia R, e o valor mximo da carga para que a tenso de sada
se mantenha constante aZOY, sabendo que /r,,,,, = 0.
Soluo: s= 5O Q / I W; Rr,.r*, = 102,6 A.
ndice Exemplos
Na Figura 7.2 mostram-se as tenses e correntes que aparecem nos dois tipos de
transistores bipolares quando polarizados por fontes de cc.
(a) (b)
a=I' .. B=I'
IE IB
As grandezas a etJ so conhecidas como os ganhos de corrente em cc das con-
figuraes BC e EC, respectivamente.
A relao ente a efi dada pela seguinte expresso:
a
"B- l-u
'Jg ura udu JolsrsuuJ] tun 'f,g ogSurnEguoc ule og5uzuelod
ep uplus ep sucrlsFetcuJ?J -i. L u"rn8gg p otelduoc oIncJrJ .E Lern8gg
8g
VTI 00 l=81
't
(vtu) 1
'soruseru sop sepuprun su e socrdyl sJolu^ so o(uoo rursse
'sucgspepuruc sup lged u urelqo es enb so4eurgrud sop saosserdx su ruceJu de gepqea
7.
eN '9'l e 'L'l'Lsern8rg suu supglusatdat opot\ua e Dou?ta{suott 'Dplos ap szJlts..Dl
-rato) sB
Jlqo ered oupssecau ogSezuelod ap olrnJJrc o es-ursoru g.4 ern8rg u1q
'39 rue8eluoru (u adu rolsrsuerl tun slupuodserroc
sBcIlsFlcBJBc sB J^eJcsp soruu^ ogSces zlseg 'ure8uluoru p odq upec "ered sulu4srp sucrl
-sIJlcPJEc ep olunluoc {un J]qo leiryssod a'dud o ered otuoc adz rolsrsueo o eJBd olu?I
Js oYSYuochrNoJ vYuvd
.E
svf,r.{yuc svJrrsIuflrJYUYJ L
'sBlnu sBpuJprsuoJ ogson 'soru.ecrpur enb qe t2 p segsseJdxe sul\I
I e o" I
o")
ftf+' ff = t I
,e,tas 'oz)l Bluoc tue opul 'JolJloJ p lglol eluoJ e 'olueuod .epu efes peprsul
-ur 3 Jolsrsuurl op ssq 3u anb upure'Jossrure B Jolcloc p BIncJrc luJroJ slsg
os) otD
Ifl"_ I
:JOIJlu? u anb rorcur sezat g[g enb'o'cl'elulloc 34no ]slxg 'l^gJeprsuoc
eles urnlzredlul P Ilroc olutulosJc nes o enb epure 'og5ecggdrue ap srBJ sosuc so sopo]
asenb ura ercuguodur ecnod uqenb e 'soy-ullJoulur saropuuod sou Bpr^p 9 anb .eluucu_ou1
oled eprceuro!'o" I 'topaloJ op auoJ ap aruailo)Bpeurruouep uzepuer8 uurn lsa
I8I salo$tsu04
I82 Electrnica analgica
/6mel
0,4
16,(mA)
80 0,3
60
Lrs
{ o,
NC 40 r I
| 0,,
20
0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 /s(mA) o,g yBE (v)
NB
LV ne
Resistncia de sada 40 KQ
F,= 50
Ganho de corrente
tr1,.,
LV rrl
Resistncia de entrada 'e
t-
LI ,lV*
1,1 KQ
Na Figura 7.7 mostra-se um circuito simples, anlogo ao da Figura 7.3, com a diferena
A L.O< LZ'0 srztq> ogSurnlug
'0< LZ'o< fiA < tg sI Errl
u^ncv
^
l'0> ,g 0 0 euoJ
^
ssA
sopslse slueJeJlp so BJBd rolsrsuEr urn ap suzepuerE wp soJolp^ ..r, BIeqBJ
'CA ue8utuotu ru sranyssod sopels sop tun upuc urud
suzepuurE sup seJolu^ so s-rrreqsoru g' ulwr B1q .opurnlus ru no B rfrg euoz uu JBqlBq
-el epod 'opulso lsp oJlup 'e oulnpuol euo, oES Jolsrsuz.q op sre^lssod sopelse sg
uv1odlfl uoIslsNvuJ o(I so(rvJ,sfl ..
Z
n
='"
:og5e1er
elurn8es u urdtunc es enb eJruuru ep opulcelor d, g ogSezrnlod ep olrncJrc urn .zcqgrd u1q
tt I+ A= tg
"
:Jolsrsuur o .'U urcu?lsrsJ B erue es-epwp rg ropere8 op ogsul V
{ = t' rl oluuuod e i s 1 xr q= J 7
gJs Jols^ olnc 'ro1ce10c p ]uo3 urun eurSuo esBq ep eluJroc
v
,u
t
zs l
F cr=
9JOS ewq Uu elueJroJ v
'ropuJeE gs tun op
-uez\tln ovSezFBlod .
L.
L BJnEIt
'cc p JopuJet run suuade rod sopuzuelod ogs Jolsrsrrur op Jolceloc
o e esuq u enb
ggI sato$lsuDq
184 Electnicaanalgica
Tenso de saturao
colector-emissor Ir=100 mA Io=5 mA V ce*uo 0,22 0,6 V
/c=10 pA Vrr=5V 90
Ganho de corrente Ic-2 mA Vrr=5V hrc 180
em contnua Ic=20 mA Vrr=5V 225
I,=100 mA Vr,=5V 2r0
h,, ,,: 2r7
_\J
o: KO
Parmetros hbridos Ic=2mA Vrr=5V h,, 15x 10
em EC f =1 KHz h" 125 220 260
ho, 18 30 pS
nb sorelugJed sop sgssJdxe sB tuJeJEdB 9'l BIqEr uN .Js urB?tuoru u IDnDJ Lg
rrrn p orcu7ta{suott ap e opps ap s2)tlsyapDrD, sB es-tuErsoul 0I.L e 6.4 surnSlg sulq
JS IAIflCYJNOIN IAIS Tfl.T IAIN flO SVJITSIuSJJYUVJ''L
'rrum oO ogScot4uoc no
ssoT
oluawo\n?uDt$a ap ogsual e 'Ae 0 = t% opuunb opSotn\os ap aruaJJoJ E ? epuo
( rt \
"oI=oI
.[-'J
:ousserdxa
elurnSes elad upup ? luoJ-?qlJ8 ogsuel u e ouJp p luelloc u Jlu ogSular y
'dIeueJ (g 'a pue3 (e)
'oduruc p olleJe ep sJolslslrur sop opSezuelod eJrloours ogSuluesardeg .g.1, u.rngg
(q) (e)
'IAn sou slurue^Jelu sluoc sgsuel w s_rrrer1sour
9.1 ernErg
?N 'trrnruoJ ouerp p u g Bpuzllrln srEru v '(39) wnwoc oq\at? e (cC) utnraor ouarp
'(ag) wnutoc a|uo{:ogs segurnEguoo sulurlsrp sV 'sluJJrp sue8zluour sill s-JBzrlEJ
uepod'serelodrq sJolsrsuur so ruoc enb erreuelu erusetu up .rgg so ruoJ .(etu8) ot47a
no oltod e (uprp) ouatp '(acrnos) aruo{ sopeur{uoup sruurruJel sgrl runssod soqruy .d
l0u0r ep r{e u IDUDJ ap rgc ule s-tuepl^rp op5unlep oduruc p ollaJ p sJo]srsrrB.q so
oyNff flo Jfl{'8'
'upu4u uns uu upucqdu ogsut
p luuorcrodord upps p eluJJoc erun ruJuJog oduruc p ollJ p sJolsrsus4 so
'(rolcnpuoclures-pxo-lulht ) epuzqqn eoloucq ep odn ou ophep soIltl
sJolsISuEJl oluoJ soplJrluol 'Dpolosl oltod ep so e ';gg rod elueusaldurrs soureruu3rs
-ep anb 'og,un[ ep so :oduruc p olleJ ep seJolsrsrrBr ep suluqsrp sssBlc sBnp ru]slx
OdHIYf, gC OTIETfl flO SflUOTSIST{WL'L
8r sato1suDry
186 Electrnicaanalgica
se obtm das ditas caractersticas, assim como os valores tpicos e as unidades dos mes-
mos.
/rtmel
/r{mn)
vos = ov 9
9
8 8
7
,/ -lv 7
6 I 6
-1,5v 5
5 I
4 4
-2V
3
3
2 /
I
-2,5V
2
I
I
I
0
0
l0 15 20 -3 -2,5
yDs (v) vcs (v)
Valores
Unidade
extremos
Transcondutncia om -o'o
AV",
I
0,1 - 10 mA/V
lV^
Lvorl
Resistncia de sada rd, = LIo 0,1- I MQ
lro,
Smbolo
ID +
Substrato
vos
Canal n
Canal p
A equao que relaciona a corrente de dreno com a tenso de grelha idntica dos FET.
A resistncia de sada e a transcondutncia obtm-se das correspondentes caractersti-
cas grficas mediante as mesmas expresses aplicveis aos FET.
r'o rI
07=-=-:,' tI o
9'61
gres glunupuoc ue oque8 o'otuuy,l rod
Vtu ?'0 =9'6I-02= t I-' I =' I
9Jp esBq ep eluuoc
v
vur 9'6I =oz.g6'0- , I p= , I
. :Jolceloo ep elueJroc e soruulnJleJ ', I I , I - 12 ogsserdxe uq :oBln1o5
'39 uraEuluoru ru 'enupuoc rue
luerroc ep oquu8 o Jolceloc szq p sluerroJ sB JBIncpJ 'Vur 0Z ep e Jossru
oled ulncrrc enb eluer:oc B g6'0 ? 'f,g
ureSuluotu 'cJ ur luoc ep oquu8 g .t L
soa r^r osf u svl/\t f t80u d
'SOru ep sodlt ortunb sop ulcugraJsuurt ep BrrtsuatJvte)'Z'Lurn8gg
d puvS
u leue)
68r sato$tsuDq
190 Electnicaanalgica
7.2. Repetir o problema anterior, supondo que consideramos a corrente de corte de co-
lector, Irro, dada pelo fabricante, cujo valor de 200 pA.
Soluo: O ganho de corrente em contnua da montagem EC ser
"6=d
1-a=o'98
1-0,98
- 49
A expresso de d ser neste caso
o=l'-I"o
IE
e o valor de 1. ser
I ^ -I *-,
B-
^LLDU" ^-^ donde I cEo = l3I ,ro
' I,
7.3. As caractersticas elctricas de um determinado transistor so: ftr, = 60 e lrro =3
pA. Calcular as correntes de base e de emissor, quando pelo colector circulam ZmA.
Soluo:
.A corente de corte de colector em montagem EC ser
.A correnre
-
na base ser I =l ' l"o =2-3::01
,"1360 = 0,0333 mA.
7.4. A corrente que circula pelo colector de um transistor, quando a corrente de base
de 60 pA, de 3,6 mA. Calcular a el| , supondo que a corrente 1.r, dada pelas folhas
de caractersticas de 2 prA. Calcular de novo os ditos parmeffos, supondo que I rr;-
=Q.
Soluo: Considerando acorrene lrro .
_I ,ro=*=0,9830
a,= ,"
I 3,6_2.10-j
"""
I E 3,6+60.10 -i
Ic 3,6
=58
I B * I cro 60.10 -3 +2.10 -3
'ad ogssrtupuJ p elurJgoJ
o a ar epugu p urruglsrseta' t g[ eluoc ep oque8 o ' d ?pps p Erouglsrsal B mpJpJ
zaa
.^ L,0= tr a yu gg.gl= 'r1 ,Vrl OE= '8 I en4(Zq
'^ 9'0 ='"A Vru Ol= '31 :yrl 669= 's7 erB4llq
:^ l = J1 rosslura-Jol,lo, oEsuel urun eluulsuoo opuluulN (q
' g0g'0= 'aa tr e vu z'ot= l : I= 's3 A ered(ze
"
'^ g'0= tza tr a vtu 0?= 'r1 ,^ l= 'nA uru4(Iu
:vl 009 = g 1 eseq ep elurroJ erun lrrslsuoc opua1uu141 (u
:sopullnsJ selurnEes so s-rrruJ^Uqo
.
suplpru p rJgs Brun s-rrruJuz1;1eet E' L urn8rg ?p o otuoc ollncJrc run luurptrAl L. L
rIV
'08=r_ 0 t '00I
g ,IV = , t[ gres atuouor ep oquuE g.
0'0
,IV
' d grcs uplus p urcugtsrser yo
I ,, AV
:oginpg
'sreurs souenbed eJud elueuoc ep oquu8 o Bples p BrcuglsrsJ e JBIncIEJ
'vrrr 8 ep ? Jolcloc ep luJro, Bp oluruJcu1 'arll eluulsuoc opueceuuu rad o
'Vll 002 = 'I p Vrl 001 s7 u eluepuodserroc ucrlsIJelJuJec ep sour.ressed
=
es an (q 'Vu"p 0'0 rue Jolcloc p luJJoJ B s-slueuJJur I ru Joss,u '^
-Jolcloo ogsul u s-JeluruJrur oe s7
'e1uulsuoc 9 epuo B^Jnc ?run erqos en (e
:es-BJsqo run p EpIus p sJrlsrJlcpJuc ep rrgud
'39 rue8uluortt'udu Jolsrsuel y .g.L
e_ 0t'0v rIV
a
(, 0ZI = 0.0 = t gJes Jg ureEutuour tua upuJlue ep BrJuglsrseJ V
'r AV
'v s- 0I . OV
= 'N gres 'seraduru ue osse:dxe 'eluroc ep oluerueJcur O
0,0 = "AV ? ogsul up olurueJJur O
^ :oE5n1og
Le^
-Jnc up Buoz ulsu upu4u p Erruglsrser ep rolu^ o gres pn 'Vrl Ot p ewq ep t
-ueuo, p olurueJJur urn epuods[oc Josslu-suq ogsul up S0,0 p o]urueJc
-ur run e enb as-un:esqo relodrq JolsrsueJl tun p spu4u p ucrlslJIJBJBJ
^ u eJqos .S.L
r 0I'09 +9'E ,I
0I'09 I e- E-
O9=T=i_t[: sgs6.0= -t!^
9,8 tI
I
osrl enb opuodng
0=
I6l satoTsuo4
192 Electrnica analgica
LV ,, V uu2 V uu,
_ 0,7 -0,6 = 0,1 _2
e K'
NB I u, - I o, 0,35 - 0,3 0,05
,,
LV ,,
_V ,r, -V BE,__ 0,606-0,6 =--j.10-3
0,006 ,
Pe LVru-vcEr-vcE, t7 -15 2
,
", =*='0..'-''
R, 400 =9!=4g,2
400
1rA
A corrente de colector
I c =h pe I a =1OO.48,2=4820 pA =4,82 mA
Finalmente, a tenso entre o colector e o emissor ser
V cr =8, -l rRc =20-4,82.2=10,36 V
Ec=-3ov
Figura 7.13.
gJs "^ ogruel B 'alueurpuld
r
A rE=SZZT'L9= r Iru- A- 'r A
BJos JolsrsuuJl op esuq uu oEsuel B 'oluuuod 'e'U orc dpp V
11o, zzyo=ool -':^'-rI
,
Z,Z I
? S?q uu lueJJoc v
v
z'z=
vru -v
t,
Z'Z
= trA = l* 'I
? JolCeloc ou eluuoc v
Z'Z--'V-SZ'Z=' A-'A= " A
^ gJs Jossnue o e Jolceloc o eJlua dpp V
'
L Z'Zep ? rolJeloc ou oEsual B'olu?Uod' L Z'Z = Z I 'V ep ?'U *. dpp V
'^
S'? ep ? Jossn,u ou oBsuel y :oESnloS
'll'L an8lg
U>I I =Ju U) L9l = s
ool =zt\
', =)g
^
'Jolsrsuur o a 'yurcuglsrser
E eJlue eluaurpnEr euuder es ropuret op ueJ e enb opuodns 'oluetuale up?c tue dpp su a
uqptu BpuJ Jod saluauoc su 'Bssuru p luruu^rluleJ Jossrue ou eseq uu 'JolJloc ou opsul
ep seJole^ so opuulnJluJ ollnJlrJ o msrluuv '39 ue8eluou ru Jopurgqduru ouoc ruuorc
-ung ured opuruderd e opezuelod luruslco)g:se .0I.
Lurntrg ep dudrolsrsuet O
ll
'u) 9'8=
sv resel^ep'vapropr'6'
;#=-k-
09 ",l a
'VrI.r '0-= - I 9tsseqpluuocSo
O,-= \
'JolJloJ o ured rossrtue op BIncJrc enb ucrpur J7 alueuoc ep souru Iuurs O
v*,o-=#;=ffi=,,
sorueJelqo ot'ft "A= rg ogsserdxa ?p JolJeloc ep elueJroc e opuulcqdxg :og5n1og
E6l saro!uoq
194 Electrnicaanalgica
V nr =V , -V , =3,75-4,5=--0,75 V
7.11. Calcular o valor eficaz do sinal de sada v, e o ganho de tenso no circuito da Fi-
gura 7.15, supondo que na entrada aplicamos uma tenso v ,, de valor eftcaz 20 mV.
A resistncia de carga R. vale 2Kl e o ganho de corrente para pequenos sinais
igual ao ganho de corrente em contnua ho= hrr= 100. A resistncia de entrada do
transistor de2 KQ. Por ltimo, r"= a tr" = 0. *
v, -l
:
Figura 7.15.
LV
Soluo: A equao ,'" = "l OoO" escrever-se, para este caso particular:
N , l r.,
V,
, .' =--]-,
Nr'
onde V, o valor eftcaz datenso alternada de entrada.
Nr=v'
," -?o'1=o-'=1o.lo-3 mA=lo
' 2
1,A
Nc = hy,Nr= 100.10.10r = I mA
Com o aumento da corrente de colector, a ddp na resistncia de carga sofre um incremento
que podemos quantificar, supondo que re = -, mediante o produto NEr.
Como a fem E do gerador permanece constante, a tenso colector-emissor V., diminuir
da mesma quantidade em que se incrementa a ddp da resistncia R., portanto, o valor eficaz
do sinal de sada ser
. V2 :2---100
A.='=
' vt 0,02
7.12. O transistor do circuito da Figura 7.16 funciona em comutao, quer dizer, passa
do corte (intemrptor ^
fechado) saturao (intemrptor S aberto). Os valores de R.
@lt)zr q
. OV
g6- ,I
Jes gJe^ep sBq ap Bturulru eluooc v
VUI
00I'0 'U ,I
86-==ji-=--
Z'0+0I- (tes)a,
A- t E
:ures Jolceloo ep alueuoo V :oB5n1og
'Ll'L urn8gg
o00l =Ju
--)g *
^or
'LZ'O- -oesE)A 97 =(uturarrT rodn5 .opuJnlps ele]se rolsrs
-uur o anb urud 21'2 emflrgup olrncJrJ ou "y ercuglsrseJ pp Jole^ o JuururJqeq .I.
gls JolslsuuJl o anb uctpur 87
.tltutsrq = Z7L'O= S9?I0'0 0S > g62.0
=', "rn,*n?iffi
Vtrl g61,'0= .00I Z
- )r :. v., S9'f
r-' v'l= = == =rIr
z'o-os-= (tus;s'" A-="1 L'o-oE ,rA-rfl
:ouqu Bse S opuun (q
A 0='g="A I 0='rA i 0= rl I 0= rI
:opur{ceJ HSe S'opuun (B
:oEinlog
'gf'L uln8gg
'^ 0g
gtg ropure8 op urJ y '(ogurnles e egoc) soputse sop tun epec ered Jolsrsue4
"p sosul
ou selurloc su JBInoIBJ 'ouqe glse opuunb
5 L.0 ep g Jossru-suq
ogsul e e ep ogSurnles rue Joss[u-Jo]celoc ogsul .0 p gr"t*rrtq enJ
LZ'O 9 ^
V
-,rluoJ tu eluertoc p orurulru oquu8 o a .luaurcnrlcedser ,AZ 8y e
O 00I ogs
61 sato$|suDq
196 Electrnicaanalgica
Ec=10v
R.,
40 KQ
33 K) Tl
Figura 7.18.
I.Lr=E'-V'u""" -lo-o'2=9,8 mA
Ra, I
A corrente de base vale
Ao estar saturado{, como V.r,,ru,y uma tenso inferior aos 0,7 V que t necessita para
conduzir, este permanece ao corte. Portanto,
Iq=O, Icr=O, Vnpr=O,2 V e Vcr=c=10 V
Ycs(V) I I o(mA)
-0,5 | 5
-1 I 3,2
.Mantendo uma tenso grelha-fonte constante Vo, =-l V, as relaes entre Vrre 1, so as
seguintes:
YD'(V) I I o(mA)
10 I 3,2
12 | 3,22
LVor--0,5-(-1)=0,5 V ; AID=5-3,2=1,8 mA
ND
B^=
av",=+0,5 =3,6 mA lY
Logoatranscondutnciaser:
LVrr-12-10-2 V ) No-3,22-3,2=0,02 mA
O valor de r1s ser
r,^=LVr,
2 =1oo Kc,
- 0ro2
,J
ND
'02'LurnElg
(^)% (n)?sa
0 0i 0E OZ OI I g'0 9'0 i'0 Z,O
) a
-/
tlttl I'0
Vur 0'0 =rr1 OZ
/I
tttll Z,O
I'0 /l
I
tl
-/ 0v E'0
l'0 (vtu) sl
,,?
,[t L =nA
ll tt v'0
z'o
./
lt '0
z'0 BpBrlue ep sBcllsIrelcBruJ
tt
-/ # 0g
'0 ,/ ,/
/a'J
/t (vur) 1
'0 ,/ ,/
/ 00r
v'0 v'0 Bprss ep sBJrlsIJelJsJEJ
'
r-Ol Zl' = h :U) tr ='t ig77=.S io Zl ="t :op5n1o5
'socrg-ur8 soled upnrur.rad opsrcerd u tuoc'ti
't' ,t[ "; ep serolurt so mpcp3 ''7y e
" AV "' AV ''7y ratqo es umd 'rr1 e '7 ruluetuercul '@ oluod o BrcuilJJ oruoc opueru
-oI 'l0lJg rotsrsuzrt op Bprus e Bpe4u p sucrlslrlcsrur su ursoru 97'7en8r.gv 'ZZ'L
'Vri g'g ='I2l = gt:oBinpg
LZg6'0= r e yd o =o"I'Yut g'zp ? Jol
-cloc ou BIncJrc enb elueuoc B es Jolsrsuur run p'I o e t[pJole^ o -ures pn[ '17'4
"p
'Vrl gS =t :V* Ll6'6=rI:ogin1o5
'sEq p Jolcloc p seluJ
-JoJ sB J?ururrel(I 'Vu 0l lu^ Jossrue olad ulncrrc enb eluerroc e e OZ p ? Cg
ueSuluoru rue Jopucurlduru urn p Jolsrsuu.u op unupuoJ tu eluoc ep oque8 O 'OZ'L
'08 = f/:986'o =t lvtu v'zEJI:oPSnPg
'gfe x2'rossrue p luoc E JEI
-nrluJ 'Vur Z Jolcloc ep u e Vur 7'g 9 relodrq rotsrsuu4 run ep s?q p luoc V '61'L
sorsodoud sv]/ufrsoud
66t satolsuDq
200 Electrnica analgica
l0 5 0,5
11 5,05 0,5
50 5 0,5
60 6 0,54
7.25. Projectar um circuito equivalente ao da Figura 7 .21 com um transistor pnp, utili-
zando os mesmos valores de R.e R' Calcular I* Ire Vrr.
Soluo: llrl= 0,2 mA; l1"l = 15,6 mA; Vr; -14,4Y.
Figura 7.21.
7.33. Num circuito com um FET de canal p foi efectuada uma srie de medidas e obti-
veram-se os seguintes resultados: mantendo constante uma tenso dreno-fonte Vrr=
-15 V ao variar a tenso de grelha Vorde I V a 1,5 V, a corrente de dreno passa de
-6 mA a -4 mA; posteriormente, mantendoVor=l V, a corrente de dreno passa de
-6 mA a4,04 mA ao variarVrrde -15 V a -18 V. Calcular a transcondutncia e a
resistncia de sada.
Soluo: B.-J mS; ra,=75Kr.
7.35. Pelo transistor do exerccio anterior circula uma corrente de dreno de 3,2 mA, tal
como mostra na FigwaT .24. Calcular a tenso dreno-fonte e a tenso grelha-fonte
se
para que circule a corrente de dreno indicada.
Soluo: Vo;-9,44Y;Vc{- -1,85 V.
RD = 3,3 k)
Figura 7.24.
s[uqo '!/'n = 'u uplBs ep Brcuglsrseu
sruqo upBJlus ep urcuglsrseu
'!/'n = '
sruqo 'y'n = "' 3r3U?lSrSeJ-SU3{
SUEtuEIS n/'! ="'g urJuglnpuocsuuJI
'
Brou?tod ep oquuD
'v/''v =ov
eluerJoc ep oquBc
'!/'! ='v
''v oEsuet ep oquuc
'n/'n =
'upIBS e 3pE4u ep sErJuglsrsr e soqwc .I.g sleqBI
'supuuorcuur sezepuur8 sB sepol p sepeprun e segsserdxa sep
BI{locJ Brun BlrJ ? I'8 BIqBI ep 'soquu8 otuoc szpuJprsuoc ops anb'otcugtslsaksuot,
e e onugrupuoJsuoll ? otuoc sre] sgzpugrE serlno e oplos e DpDJrua ap sDlJu?tslsal sup
sJolz^ so eluoc ru Jel ouBsscu g ugqurul ropucggdtug runu 'soquu8 sop ur?lv 'oque
s-Burruouep upuJlue Ep o pplus Bu opqqo ezepuet? up JolB^ o r1u ogSuler V 'epuprun
u enb rorcu oJLulu urn rod spuu p Iuurs o recrtdrllnur ru lsrsuoc enb 'socru-o4ce1e
solurule tuoc lurulerc? epezrleer ogSuredo Burn 'olueuod '9 ogSucglldruu V
'8pIBs Bu
epu31 uEruc ep ulcuglslsJ B Eru]ur Ercu$srsJ ulrlcedsar Bns e ruoc spu-que ep ropureS
o 'ropeclgtldlue oluetule oled opeluJoJ 'o1e1duoc ropzclglldru? olrncJrJ urn ulueserd
-J I'8 ern8rg V 'epnt11dtuu JoIBIU ep urgrod 'uperlue p op uruJoJ ?rustu u ruoJ Ieurs tun
tu?lqo es epuo'upps ep srcuruue1 srop 'epnlrldruu euenbed p orrr1c?l Iuurs tun uc11du
es srunb soe tpuIu p sruurrrrJl srop p egdsrp enb onqrsodsrp tun g ropucgrlduu ul61
sYzflot{\ruo'ovvcltltdl^tY'r'g
OYSVCIf,ITdH[Y
I OlnrJdVC
204 Electrnica analgica
vs v,
I
au =20 log ,
a i =20 log A,
ar=I0 logAo
A,r'r' 'i,
G,,,,
Re
Figura 8.2. Amplificadores: (a) Tenso. (b) Corrente. (c) Transcondutncia. (d) Trans-resistncia.
'ogSzluruquJ p sEr,uJoJ sr^lssod su sepol es-tuu.Bsotu g'g BJnErd ?N 'BpBr1ue
ep ropureE op orrdgrd IBUIs op suJ ep opSrsodo tue 'upzrlua eu ey-gtcefur upIus uu oEsul
p no eluJJoc ep eJlsoruu Btun JqloceJ ru lsrsuoo seropecgrldruu sou op5ulueulpar y
oYSYrNgIAUlYfllI '?'g
'{ t/)*r ,('t r t)*r\ A
3t cru- - : Eol 0Z= n0 : =V
'{ t{
:ogJs sercu?nber; su11u tue oluetuusujsp p o1n8ug o ogsul ap oqueE 6
t
,/)lr ' /)*,
,('{ Eot 0Z= nD : nv
{tt{Stcm-| =
:oEJs surcugnbarg szxrcq tue oluruusuJsp ep oln8ug o
'ougllun e surp?ruJlur sercugnberg urzd oquuS o enb opuodns 'ogsul ep oquz8 g
'BpIBspo?puJ]ue
p Isuls o J]u'orrrssarSord ul?qurBl 'oluulusuJsp lue e oquu8 ep ulrsserSord opSnpar
Brunu es-znpur] ouruguJ lsg 'suJ ep e ercugnbe4ep ogitotsrp urrruqc es enb o es-znpord
'z{eyoc ep ercugnberg Bp Erurce e f egoc ap ercugnbe4 up oxrcqv 'opuoq ap otn7n1 es
-uufluoup sercugnber; sunp suls r1u oprpuerdruoc olu^Jlur O'auoo ap sotcugnba{
sepuulruoup serueJlx surcugnberg sunp e4u suplpueerdruox solp?utarut sonuqnb
-a{ ap enbel run ersd eluulsuoc lutu?crprd eceueu.red ropucryrlduru un ap oquuE g
sYIJNgnUU.r SyrTV fl S\r)ilyfl I^tg orNflINvruodl loc''8
ou' JJ'II )Jl e
.VV OA
'Jopucgrldtuu oluetuele op soqu?E sonrlcadser so oES e I
9'9 tlo*a z oo 0 urcu?lsrseJ-suBJI
- A
'9 IA.tt"'g-_z,! 0 oo Brcu9lnpuocsuuJI
lJ)t7
i'9 '! 'V oo 0 aluJroJ
="!
E9 lA. o^v 0 oo oESuaI
-_zA
BrnEIt BlcugreJsuurl ap tu ,u
Bc!ls!ralJBrBS
'ErcugJJsrre.l ep scnsFlcsJPc e
saropucglldure sluJJrp sop ?pIps EpE.qU ep surcugsrseJ spp stepl silop^.2.g BIeqBI
OZ, opSocrlt1druy
206 Electrnica analgica
R8
4 ,,1 y'r
AA
I ,,1
is i', il ir i', il
3[ R8
l^l ,,
1
R
R8
ir ir
B
Figura 8.3. Amplificadores realimentados: (a) Tenso srie. (b) Intensidade srie. (c) Tenso
paralelo. (d) Intensidade paralelo.
A'=L
B
representa qualquer
Nestas expresses, B o factor da rede de realimentao; dos
ganhos,,.,G-,oR^; A'representaosganhoscomrealimentao .\, Ai, G'^ou R'^.
Num circuito realimentado estabiliza-se o ganho custa de uma diminuio do seu valor,
mas aquele j no depende das caractersticas do elemento ou elementos amplificadores,
depende fundamentalmente do factor da rede de realimentao. No caso de um amplifica-
dor com realimentao tenso srie estabilizado o ganho de tenso: A = | I B. No caso
de realimentao intensidade srie estabiliza-se o ganho de transcondutncia: G i, =| I n.
Com a realimentao tenso paralelo estabilizado o ganho de trans-resistncia:
R'* =l I B. Por ltimo, num circuito com realimentao intensidade paralelo estabiliza-
op urulur urcuilsrsJ B uprnlcur) &'y
ogsuel ep oque8 o e ''y ogsuq ep oque8 6 (q
''! e'! 'lrt :uples spBJlue p luJroc sgsul sy (e :rulncpc .luetu?^rlcedsar
"n
'U 00 O) tulu^ "u
0l Bprzs upurue p sercu?tsrser sV .15) =U sotuel
e8mc ep ercuelsrseJ oruoJ "'u
'U) g7=tn .^ur ,o1o-og*
l=tU urulur ercu?lsrsJ p
-B^ p pprosnurs luurs tun uuorcrodord anb upurlue ep ropera8 run .001=oy ogsul
ep oquu8 tuoc JopucrJqdrue oluerul lun rod op;nlgsuoc
? ?'g urnErg up olrncJrc
.r.g
o
soo tA'10s3H svl/rslgoHd
3lutunv ulutunv Bluelunv ulutunv upuBq p BJnETB-I
('U) upIBS
Bluel.unv rnurI,urc ?luetunY rnunurc ep urcuglsrsu
rnurI'urc
('U) Bpurue
rnurI,urc ulueI.unv Bluetunv ep Brcuglslsu
alueuoc p srcuglsrseJ-su?Jl urcu9lnpuocsuBJl oBsuet ep op sucrlslJelcsJsc
ropucUIIdulV op ropucgqdury ep ropucgqdury ropucUldurV su Bror{lantr
o1o1u,rud
olelurud opsua; elJ? eIUerJoJ eF? oEueI
elueJroJ
ogtrluerulluer ep od1;
ropucggduru tun p wzepuurS suu ogSquaurllur Ep olleJg .gg BIeqBtr
,1,,V=r,{iV
:epuppn8r elurn8es p s-BcguA .rnu
-nutp oquu8 o anb ure ogSrodord etusr,u Bu Blurunu rouedns uoc ep urcugnberg B o1uo)
gY.ll
(av+1;'!=',!, tr
= 1S
'{
:oEJs uoc ep surcugnbr; sV
'(E'g uyaqel) upuuq ep urn8rq u Bples Bp?Jru ep surcu$srseJ se oruoo src1 ,sezap
-uer8 se4no ru?qtuut oruoc 'oquu8 op pupllrqels ? EJotutu gs ogu ogsulueruqueJ B rrroJ
'so4no so sopol tu?qul?l s-ruuzllrqelse .oquu8 opuuluulp run uzrlrqBls
es ropucgrldu? olrncJrc runu opuenb 'a1ue1sqo ogN 'g lt= jv :etueoc ep oquz o es-
LOZ ogSocgftlduty
208 Electrnicqanalgica
Rs i, " iz
vo
b,, 1
Re
b Aro 'vt
1,,
Figura 8.4.
Soluo:
a)Acorrentedeentradaser: l, = =
-r pA
-----'
+R, = 1+10
R,"= ='9==1,82
d)Atranscondutincia' ^ i2
u^=
0'33:=13,13 *
rs2.ro'-ru'rJ v
e a trans-resistncia:
v, 1.65
R =--:-=----:=906 K)
^ i, 1,92.10 -3
e) A potncia ssipada na resistncia de carga ser
,-=ib=#=o,2vz.toa w
-ns 'rop,cgrrdr.uu oB ropur' op BprrJsu,r
ercugrod,
-lqord op ropuclgrlduru op upuru p "rr.H:;if:T::t;
ercu?lsrsr uu upudrssrp nr"uJtod n *inp3 ..g
tt
- 0I'9I '= r,
ux00I=i-_=
g'r z^
t
A r- 0I'08 a,
V* 0Z=;-=A=*9
nl o
o00z = ee r.OZ= ,V - V
t
0I'9I l
001 '-
=-T-=Z='V
*=# =+=nv
:gJes soquu8 sop tun upuc ep Jolu^ O
A 9'I=I.9.I=z!= zA
9'l= a='*'- T,t
=u*'u= '
-01'91'007,
'!o*
yrl gI= = ''= rr
'
08 tA
'u*, u ,r= t,t
og= ryoz=
^[u
:BprBs e BpBJlue ep suzpuurE su ruEnl
oJrerurJd ua sotuelncluJ :oBinlog
's'g uln8Jg
l
! .o*a I
A
U '^l ,
4 J'^ ["
,!
?
-s'ur Brcuglnpuocsuurl 'ercuglod'arueuoc .ogsuel
ep soquu' .. *rr.riiJt
I=U e ux I='u'u) ='u'u11 oz='a:ogs surcuflsrJ_lup seJors^.";il;r;
-ue.,oc u uuorcrodord epe4ue ep ropure' O.U)I
-IuB olueu1e ofnc prJu?lsrsJ-suuo
002=".yoqur run .,,q ropucrgrld
p ropucg;1druu .on ar-n t.oru
.3 urn'rg ep .z.g
607, op)oc11p1dwy
210 Electrnica analgica
D-'-
i I vl 1,92. l0 -6 . 19, 2.10 -3 -8 W
= 1,65'10
' R,
"l-z
E
"1,
)
2
i.= v,
-20 =lo uA : y, =L=lo ,nv
' &+& 2 2
_ lo.lot .lo.lo' w
'R"-
"^ z
= 5.lo_8
8.4. Suponhamos que no circuito do Problema 8.I colocamos uma resistncia de carga
de valor igual resistncia de sada R=R.=500 Q. Determinar a potncia transferida
carga nestas condies.
8.5. Calcular o ganho de potncia em dB para os seguintes valores de ,,: l, 2, 10,20, I00,
1000 e 1/100.
aP av 35 30
e'10201020
rE r.r. =---=---=L
i = antilog 2=100
A corrente de entrada do amplificador
iz
i,. =-=-=0,025
2,5
pA
' A, loo
O ganho de corrente expresso em dB
Cr = l0 PF Rz= l0 Ke
cl I
- ZnRrC,
J It:--- - -^,, =16 Hz
zrc.l. 10 3 .10.10 -6
fz =20 KHz
2nRrC, Ztc. 10.10
3 .0,8.10
0dB
-3dB
0.i--j--:-\-
lo,oro,r r ro /fl-o i
-20d8
i\
-40d8 -90" i
0,01 0, I 0,1 I l0 I
Au 2oo
nA,
'l+A,B -
= l+200.0,1
=9.52
' = 30 --9.67
' l+300.0,1
Como se pode verificar, o valor de Ai permanece praticamente constante, ainda que se
8.L5. Para o problema anterior determinar a atenuao, expressa em dB, supondo que o
ganho sem realimentao do amplificador passa para metade (4,=100).
vt-vz v)
Soluo: i r 3- como v | <<v
2i i, =-+- B.v 2, de onde se deduzqve um
R2 R2
amplificador com realimentao tenso paralelo, j que a corrente de realimentao pro-
porcional tenso de sada (Figura 8.3c).
A'= =\=!=-p,
R'-
^iB
O ganho de tenso serr: Ai =u', ,"considerarmos i,=Q ' vr = 0. Portanto,
" ui
,, vz R; Rz
,1
' Rri Rr Rl
O ganho de tenso ser estvel se R, e R, se mantiverem estveis.
O sinal menos da expresso significa que o sinal de sada est desfasado 180o relativamen-
te ao de entada.
PROBLEMAS PROPOSTOS
i8 it A,r, 'i, i,
R8 Re Rs
) ,,1 ) ,r1
Figura 8.9.
Soluo:
a) i,=$,82 pA; iz=1,2 mA, vr= 17 ,6 mV; vz= l,zY .
b) -=136; irlir=120.
'UoJ ep sBrJuenb{ s? BJ?d ^y orlrrBE op
IBJ Jole^
o rBInrpJ 'gp , p g serpflurlur surrugnberg su ured ogsuq ap oqueE op role^ O .LZ.g
'gp '88='o :gp EZ=''o'Z
'gp g' 6t=d D : gp g'g;=^r'.gp g,Zl=! D . I
:og5n1og
'zz'8 e 0z'g surulqoJd sop roqur8 sop Jolu^ o gp rue JBSSoJdxg -gz-g
'II'8 u.tn8gg
, LZ'O=8A
8u
'Jouluu orclcJx op Erustu e 9'y rod epudlssrp urcugtod u enb rurrorduo3
'elurroc ep ropure8 tu oEsul ep ropure8 o JurrrroJsuu4 .SZ.g
1 1.g urn8rg Bp olrncJrc oN
.O
Ot=,U=rU:oglnlog
'\ru I u pn8r ules elsap JolB^ o e ercuglod Erurx-Btu e edrssrp upurl
-u p BrJugtsrsJ u enb ured 11'g urnErg up olrncJrc ou'y 'y ap roprr o JBInJpC .rz.g
'^[ur I=zd :U) Z=U :oginlog
6ercugtod BSsp JolB^ o pn ururxgru elas u8rec q EplJeJsuu4 ulcugod u enb
urud g1'g ern8rg pp otrnrrrc ou X u8ruc p Brruflsrsr Bp Jolu^ o rs gJ^p IBn .Z.g
'Sg='y :V=^V:oEinlos
'0I'g BrnEIt
3A
( ,
J"^ l', J'^ 4
,! 14. lltu,
')
gZ='U e U) 0Z=?.)t=U ,ZZ=,,nur 6g1-tn :ser
-ole^ slurn8es so urud elueuoJ p ogsul ep soquu8 so JBIncl?J .^Ay'ru =""'ug
? 0I'8 urnErg up olrncrrr op ropucrgrldtue otur,uel op urcugtnpuorsup.u up role^ O .ZZ.S
'02'8 Burelqord op sotusetu so ops sopullnsr sO :ogin1o5
'solnclgc so rqedar e
oEsul ep seropere8 lu JolJruu euelqord op queJroc ep seropure8 so JpruJoJsup{ .IZ.g
'OX gtl=u' lSul g9=''g (p
'ZLZ6=dV:89=''y (c
Llz og\oc11[r4uv
2t8 Electnica analgica
Soluo: A=126.
8.29. Uma etapa amplificadora comporta-se, em altas e baixas frequncias, como os fil-
tros da Figura 8.6, onde os valores das resistncias e capacidades so: Rr= Kl ,C r=l
pF, Rr=ll(l e Cr=) KpF. Calcular as frequncias de corte.
Soluo: f,=3 4 Hz; fr=)!,11411r.
8.34. Determinar de novo o ganho do problema anterior, supondo que o ganho em anel
aberto sobe para 1500.
Soluo: Ai, =12,4.
8.35. Expressar em dB a diferena entre os ganhos obtidos nos problemas 8.33 e 8.34.
Soluo: 0,14 dB.
' zH :oBSnloS
Oil e+V' z[>t g, E-'t izH 0I t=y
'ogS?luulq?J rues Jopucgrldurc op
}
Bpwq p ErnErul u tr,u1-sercugnbe4 surulncluJ'zH>I 0I = z, e zH OI= { {
ops '8 uurlqoJd op opeluturlur JopeorJrldtuz op lJoc ep surcugnbr; sV .g.g
'
6 4:za :CIX t- = \ :, L-= jy :ogin1o5
z,t
^ru 00I rog j,t es epps p opsut up rols^ o -uras pn .og
-uluelurlsJ ruoc srcu?lsrseJ-su?4 B e opsul ap oquu8 o J?Inc[?c 'elueruunr]cedser
'OX SI e <J>l Z oES g'g urn8rg Ep otrncrrr op zU e Iy sercugtsrsJ s?p seJole^ sO .1,.g
'9L'l= )y :n1yut Zg6,O= |9 :oginpg
'O) ep g u8ruc ep ercuglsrser u anb
opuodns 'segSrpuoc sulsu ogsul ap oque8 o urcuglnpuocsrrer1 B rulnc1uC .Vu/^
1 e pntr oquu8 lun lul orrJoleJ ep pJ ufnc a[r9s ]uJroJ opSulueurquJ prun soru
-ecqdV '^/Vru OZap ? ogSeluaurqeJ rues ropucgrtdru? run ep ercuglnpuocsuurr V .9.g
6IZ, ogSocgft1dwy
;
'eflmc p utce1 (q) 'oJrncrrJ (B) 'uxu ogSezrmlod'I'6 urn8gg
(q) (e)
'otrncrrc orrdgrd op uprznpp
''l +"A= "g
ogSunbe epecggt? ogssardxe ego&toc ?popar
y '@ osnoder tu olurueuorcunJ ep oluod o a zruc p BlceJ B opurnlcur'sprcs ep s?cpsF
-eqcurec sunqcedser su e o4[ ogSozuo1od utoc rulodrq Jolsrsuu.u run u.qsoru 1'6 ernErg y
oySvzrarsvrsfl fl oyvzruvrod'z'6
'og5ezrmlod p tuou o eqcJ op5uredo elsg 'cJ ep seropureS p orpflrrJlur rod
opzluruq? ulas enb op,ussou g 'ou5un; ens u equedruesep ropecggftue un enb uru4
'(seropesuepuoc sercuelslser) solrssud solurul ep olunfuoc run rod e (rolsrsuen) o^rlcg
oluetule tun rod elueuruclsuq soputrlJoJ ogs Jusrlurru soruJr enb seropecgqduru solmcnc sg
SflIIOOYJITI]dHIV SOJ.INf,UIf, 'f' 6
VIf,NflNgU.{ VXIVfl flC SflUOCYJITIIdI IV
6 otnlldvc
222 Electrnicaanalgica
RC
ln,
v EC
h
RB
]n, t
,
'r--E,-V*
h
As relaes entre as resistncias do circuito de polarizao universal so:
Rr=1R. ; loRrlRB>sRE
4
As coordenadas do ponto de repouso podem variar com a temperatura. O circuito
de polarizao universal o mais estvel. As grandezas que provocam instabilidade so:
fr, I rrre V rr. A corrente 1.r, duplica-se cada vez que a temperatura do transistor aumenta
10"C, e a tenso Vru diminui razo de2,5 mV/oC.
A corrente de colector, tendo em conta as grandezas assinaladas e sem desprezar a
ddp em R, ser
Er*Rrlruo-V*
Ic =
Lfi
R^+RB
'soplr$rl sorturgmd 'oleldruoc Jg
opuBzrlpn etuap^rnba otrncJlJ . L. BJnEIt uraEutuoru ruo ropucu11dtuv .g.6urn8gg
znrLl :T'
En ,^[ ,ril tA
FI .l
z)
)g+
'otoldl.uoc 'o1e1duoc
JJ JA
tue8eluotu tue ropuJUIIduV .s.6 BrnEId uaEutuou tue ropucglldulv .1.6u-rnEgg
,L-
I
'ua8eluour epuc erud so4eurgrud slsp socldp seJol?^ so g.6 ?lequl E
39 ure JJ ur soplJcuq sorleurgred so Jelqo ered ogsrenuoc p sulnrruglse,z.6?lquJ
u sueEuluour sill su
etedly e "y'"u "y ep seroyu^ so Jlqo uralrurred enb segsserdxe se
utuaserdu I'6 ulequt v 'cg ure ureSuluoru Q setuepuodserroc soplJqq so.qaurgred so rucrp
-ur ruerunlsoc seJolsrsuer p stuuclJquJ so 'otusru op ?zJnluu B Bcrpur o4eugrud epzc
p clpu! O 'soplJ|;Iq sorletug.red otuoc soprJquoJ soluua1e rod operruoJ .urefluluour
ep sodq sill so erud oprpn .oclug a|ualod,mba oqnJfi) tun ur1sotu
4.6 urn8rg y
'DClutqu
-rp oStoc ap DpaJ ?p?uuroup ucusrJlcuJeJ u^ou ?run 3 m3n1 gp BrcuglsrsJ slsa
'u+'y
-TT-=u
,'U ep uleprud aluelzlrnbe B gJes sJ
erud y eSrec ep Blouglslser y 'serulodrq sJolsrsuer "'U
ruoc soplnlsuoJ sJopucgrldure urud
srenyssod sueEeluour sgr s?p solelduoc solrncJrc so rugluseJder
9.6 e .6,l.6surn8rg sy
Jfl fl JJ .Jfl SNflCYINOIN IAIfl SflUO(IVJITIIdI TV''6
EZZ otcugnbagoxrDqapsaropzcl{11dwy
224 Electrnica analgica
R" R, Ai 4,,
h,, =h*
, =
llit
hr,
Resistncia de entrada
1* 4,
hirh
Ganho de tenso inversa h,, -1 h,o-ff,-h,,
, o,
h
fe
Ganho de corrente hf, =-(+ h,,) !,
'nfb I*h1,
, hn,
Admitncia de sada ho, = ho, frob=
l+hfu
Tabela 9.3. Valores tpicos dos parmetros hbridos para as trs montagens.
CC BC
hf 50 -5 1 -0,98
llh" 40 kt 40 kc) 2 MT
Tabela 9.4. Frmulas para obter,, ,,, R" e R, em funo dos parmetros hbridos em montagem
EC para as diferentes configuraes (h,"=0 e h,"4).
Tipo de montagem
EC CC EC com R de emissor ( Ra )
Ai hf, lrtr+l h,
Rhv,
A, *
-hfrR * 1
h,, * Rr, (hr, + l)
4,
R, h, hi,*R(h1,+1)*' hi, * Rr, ( hy, +l)
Rr + h,,
oo oo
R, hyr*I
*R a resistncia de carga dinmica, tanto em EC como em CC.
o- R, o
"' - Rr* Rr"o
(a) (b)
Figura 9.10.(a) FET autopolarizado. (b) Variao do ponto de repouso quando variam os
parmeffos do FET.
'?r ErBd luep^mbe ollncrrJ (g .opldruoc ollnr4J (u) .CS
ropecggdury 71.6 ern8lg
(q) (u)
7,A
l
a*8
'Jotsrsrrur op urcuglnpuocsu?r e g'B epuo
a*3- = \
-uJes ogsuet ep oquu8 6 .eluapnrnbe
orrncJrc onqcadser o Js ura8uluoru ura olaldtuoc ropecrgrtdurg run B4sotu 71.6 u-rn8rg y
(U + oy)o7 + t'A= og
:B8rec p BIJJ up ogSunbe u g
tu
scn-tr=oI
gJs ouJp ep luoc v
tto
I r' Arrrurlu^ opuunb
osnoder ep oluod op seg5uuer su znper anb lgg un ap ogSuzuzlod.II.6 u.rnt1tr
(u)
su 7,
J
I
o
l'ul
CIc g+
LZT, Dt)uanba$ DxlDq ap sarcpoctlr\dtuy
228 Electrnicaanalgica
Tz Ec
Tz Ec
1. (mA)
13,64
9.2. Os valores das resistncias do circuito da Figura 9.1 so: Ra=33 K) e R. =150 Q.
O ganho de corrente em contnua 100 e a fem E, do gerador 20 Y . Calcular as
correntes lre lre a tenso V.r, supondo que Vrr= 0,5 V.
Soluo: Em primeiro lugar, calculemos a colrente na base do transistor:
J^_Er-Vr, _20-0,5
'B- =0,5g mA
RB 33
9.3. Num circuito de polarizao fixa como o da Figura 9.1, a resistncia de colector
de2,2 KC) e o ganho de corrente em contnua hr;80. Calcular a resistncia de base
R, para que o ponto de funcionamento em repouso se situe a meio da zona activa,
supondo que E = 15 V e Vrr= 0,8 V.
Podemos obter R, e R, :
R,.R" 30
4r4=ffi l' 3r7 = *, R, Dividindo a primeira expresso pela segunda:
^,
4,4_\ .;
3J =fr t = 35'67 k)
Rr '
kQ
^r=ffi=m=8,24
O valor exacto de I dado pela expresso :
, _ E, + Rrlrr*-Vrr_ 3,5+8,24.103.10'104
tc--Ro -0,7 =2,6.10{A =2,6 mA
R,*; 1.1(
fu@--
100
I =l5O
Irro(r) = Irro2Q-'5)/10 - Lox2os'c-2s"c)/10 - Lox2s = 320 nA
-
.C
3,5+8,24x103 x320x10-e - 0,s7s =2,.t.tx10_3 A=2,77 mA
1x103.r+#{
9.7. Os parmetros do transistor do amplificador EC da Figura 9.4. so: r" = 1,1 KO,
[r"=O,.fi' = 50 e r"= 40 KQ. Calcular o valor das seguintes grandezas:R R", A, 4,,,
",
supondo que R- = 1 KO e a resistncia de carga R = 5 KI.
Soluo:
'8I'6 BJnEIt
'a ll'u = u
q
t'{ rl :oElnpg
[cJex ou enb Jolu^ orusetu
opuuzflpn '9'6 urnErg up cg ropucr;rlduru op eluI?nrnbe orrncrrc o Juquso .6.6
Gzo'oxs+I)I
x0s
I +l
lrtl =zo'0x+ -'olry v
o 'trl --,,
",q,lrl_,,rl"orl+r*rl s
O{r9=
-0Ix?x0-I'IxsZ0'0+IxSZ0,0=ff='f
o>rI=ffi-r'r=W ",t='
: I'6 ulqul up segssardxa su opunto5
:opSnpg
'JoFlu? orcrJJexe ou enb JolE^ orrrsrrr o urgl e Ey es ,nv ,ay relncpc
u
"!v.y
Stl Z='orl , O='ttl , ,_0I xf="q , lyl lrl="!tl
37
:ogs p Jolu^ opsuruulep tun
urud 'eluerqure urnpredrur q Jorsrsuur tun p soplJcuq so4eurgred so anb opuodng .g.6
' [#.,),
'ZOZ-== "Y:oESu4Poqlmo'
.r,w
w'd
=# =+= ry :a1ue,or ep oqrpg .
'15>I 01,
="d= sy :upyuspErcuQtsrs{o
.UI I.I = 't :upu4ua ep urcuglslsU .
=,y
EEZ, otcugnba$oxtaqapsarcpoctdwV
234 Electrnica analgica
A resistncia de sada medida sem a resistncia de carga R, colocando no seu lugar o ge-
rador equivalente a v2. Nestas medies, ir= 0 e, portanto,
4 =2=-
t2
9.10. Calcular as grandezas R", R,, , e A'u de um amplificador CC, supondo que os
parmetros h."e hpe os valores de R, e R so os mesmos do Problema 9.8. Os
parmetrbs h,"e h*neste caso valem zero.
Soluo:
a) O ganho de corrente obtm-se mediante a equao: A, = hy, + 1 = 51.
. +t) : 5 x 5l
n(n,"
b) O ganho de tenso ser: Ai, = 0199 = |
n(n,"+r)+h," 5x5l+l,l
c) A resistncia de entrada ser:
-
R" = hi" + n(nr"+1) = 1,115 x51 = 256 k)
* .#=+=0,041 ke
R= I
d) A resistncia de sada ser: =41 c)
" h"
Isto demonstra que num amplificador com realimentao tenso-srie a resistncia de entrada
aumenta e a de sada diminui (Tabela 8.3).
9.11. Num circuito com realimentao em corrente-srie como o da Figura 9.9, a resis-
J^=Ec-vus
'B - -20-0,7 =o,o4r mA
RB 470
I, = hrrl r= 60' 0,041 =2,46 mA
Vcr = Ec - IrR, =20 -2,46'5 = 7,68 V
Ec =Vc, + IcRc
A
-
+ -F-
fr' 69--=48
; 4,=-A,l .-o --LL
rai--=qgT---r,zo
t*:-: I
P" 10
,,=J-r-=q.l=4
' Rr+r, " 2 mv
9.13. No amplificador da Figura 9.20 os parmetros do transistor so: hiu= I Kdl, hy"= hro=
=100e ho"=h,"= 0.Determinar:a)I*IreV* b)R",R", A eA,,. c)v, evr.d)Os
ganhos ai,avearemdB.
=nr,l W ='{rl'rA1,S'Z='''r1 .(rX Z -''F{ :ops JolsrsueJl op sorugJud sg .psrelrun
"
op5uzuelod ruoc CA tua8utuoru uropecgglduru udula uurn elueserder 17.6 urn8rg .?1.6
V
gp t=(0.00I) Eol Ot=do
: gp ,=g 3o1 OZ=no:gp 0?-001 3ol OT,=!o
:ogJes gp ure sossardxe soquut sg (p
'^ s'0- = 00s- = 0I . 0S- = tl\ - z :gres Bprps p
tuuls O
^ur
'^tu Ey ropure8 op
urcuelsrsJ e otuoC (,
0I - 'A - Irt :g =
'U) S'0 lIY1PY=Y enb ue
| '!r.l +l)"r1 ('q
Q5--= =iq-=-w-= o
st.00l-
wr=,rtr="r*oit =,o
*tr
--T-"u
u) I= "rl='a
o- res
'ty a ly'sy 'ay ep seropl sg (q
'
0I = I . 0I - OZ = tYt I - rg = r" A BJes Jossrrrs-JolJlo3 eluutsuoc oEsul v
^ 'vru 0I = I'0.00I =, Irrrl= 17 :ro1ce1oc p eluilrcc v
' gZ,O gns sEq ep ununuoc luoc V
VuI 0I'0 = I'0 - =, I -, I = s J
vo, sl'o =#=+=21 ryru sz'o=h=#=,r
:ogrs 'queuulrlcedser "U 'U s?rouglsrsil sqad ruulncrrc anb z7 a I7 seluauoc sy (u
"
:oginpg
'02'6 Brntlt
>l L'l =za tn
>I I =7u 0l =
^tu
LCZ atruanba{ Dxloq ap sarcpoc{t1duty
238 Electnica analgica
Rc= 2 ,5 K)
,cz
Rs=3K') ?:
RL= 2 KQ
R2
vg
= 6,8 KQ
R =Rd/ RL= l,l I KQ
Figura 9.21.
Soluo:
a) Estudo em cc: O circuito Thevenin equivalente entre a base do transistor e a massa ser:
E, 2o
' R, +&R,=
E.= ' 22+6,8 .6,g=4,7v.
E' -V 4'7 -0'7 = 4,88
A corrente de colector set I.
'- - rnA.
R, 'u 0,82
A tenso colector-emissor ser
V ct = Ec - I r(Re+ R.) = 20 - 4,88(2,5 + 0,82) = 3,8 V'
b) Os ganhos e resistncias de entrada e sada sero
h, 100
Ai= -
l+Rhn, 1+1,11.0,015
= 98,36
4.-
v ' R, - -98, 36.1'11
-A, l'97
= -55,5
p, =t--(7,07'lo--3)2 7,42
"? R, 3. 10' =1,66.r04 w i po=.vi
" - -=r,05.r0-3 w
R 52. 10',
Para se obter na sada um sinal Vr= 7,4 V, seria necessrio aumentar a tenso do gerador,
E . Seria ainda necessirio, para que R=52 K1, aumentar os valores de R., R, e R, no cir-
cuito da Figura 9.21.
9.17. Calcular o valor da resistncia R, num circuito como o da Figura 9. 10, supondo que
os valores-limite de I Vnfornecidos nas folhas de caractersticas so:
^re
/rrr(,u*)=20 mA t lVr,r*,| =4Y
rrrr(,,n)=6 mA ; lVr,,,",l=lV
Situar o ponto de funcionamento nas caractersticas de transferncia,
oluo:
&J
lpss(mex) 20x10-r=2ooe.l-"',''l
' Irrr,r,n, =6xl0-3
'-=166)
9.18. a) Calcular I oe V rrno circuito da Figura 9.1 1 quando Vo, = -2 V, supondo que E/)
,(+-,)t,-=oti*=",
:sJolu^ opuFlpsqns
( ,t
,,),,1=o,
,[q",,
? IiId un p ulJugJJSuBJl p uJrlsrJelcuJuc E eluasardar anb ogSenbe u 'opBI or1no Jod
tu
=ol
iopvzrJulodolnu utuelsrs run ep JBluJl s Jod :oElnpg
'EZ'6 urn8lg
Uoo=sU
>l Z'7, =oA
4rQz-=4fu
'Vru sl- =tto/ n ='a :ogs IA op so4aurgrud
sO 'Z'6 urn8rg Ep olrncJrc op "
ou tuoJ ouJp e4ue so1 ogsut E ruurrrrret( .6I.6
IiH
ofl so
g.=(g.9 +E,E)9,Z-0t=(tu* ou)o I - = A
^
vws'z=ffi,=ffi=o,
: - = se1 opuzn| (q
o
L gL,v= (g.9 +E,E)9,Z-g = (tu* ou)" I - g = to A
tu
v-,e-k)_SI-t^_tg-
vur c.z= 8t9 = - o,t
:gJs '^ Z- =to1 opuunb'ouJp p elueuoc y (u
'^ SI = 'g :g:ns I1IJ op uqlart eu ogsul y :ogiqog
.-=t%".
torol lurueou rulncp3(q'U>I 'g = oU" U>tr g'9 =tU'U)tr 00I =zU='U.A 0t=
WZ otcuqnbattoxtoq ap saropDcttlldury
242 Electrnicaanalgica
lvr,,"u-,1 * lrr,,*,1
/rrr(,nr*) /rrrtmn)
Rs= = =350 C)
Para se obterem os valores'de Ioe Vo, no caso particular do circuito com um FET cujos
parmetros so os referidos, necessirio estabelecer as seguintes equaes:
V,,
T
tp_ , Io=/rrr['-?)'
Rs
: I n =u, *I^)'
Substituindo valores: t
"^ - --V^-
0,350' " \ + /
Resolvendo o sistema encontramos como solues vlidas
Vor= -l,l V e /r= 3,15 mA
Finalmente, o valor de V^ ser
V os = Eo-(Ro +Rt)I, = 20-(3,3+0,350)3,15 = 8,5 V
9.21. Os parmetros do FET do circuito da Figura 9.24 so: Vr= -6 V e 1r.rr= l0 mA.
Determinar os valores de R, e R, para que a tenso dreno-fonte V rr 3 V e a tenso
V or- -2 V. Calcular de novo I o e V oo supondo que o transistor anterior substitu-
do por outro da mesma srie cujas caractersticas so: V r= 4 V e lrrr= 6 mA.
Figura 9.24.
(a)
.JJ
luoJ Pp sopr^JosqB 0z so ftdrssrp p gJl JolslsuuJl o '?p?Jlu ep lEurs p urJugsm EN
^\ '^\ sI=Xg ='dE= (uru)P7:pJs
'oluoc rod Z ep ? oluurpuJ o enb opuodns 'JolsrsuuJl oled upudrssrp urcuglod y
l,02 -z'o =L - ,,,
lA. d
:olueuod 'oluec rod Zdp ? V ssulJ ue udep urun ep olueurrpuar 6 (u
:oginpg
'g ssulJ (t'pnd-qsnd V ssulC
(q 'rolsrsuurl 9s tun ruoJ V essBIJ (u :g epyes ep udule e enb opuodns 'sJolsrsuul
soled epudrssrp urcuglod u BnuIluoJ lueiloc ep ropere8 op Bpr^Josgz urcugod e
rclnrleJ '/$, p g e?lec q recuroJepod ropzcgrlduu un enb eunxgur urcugod .82.6
V
I?'l =l'llx^ I'0 =''y'.t4-7'n '. l'll=\ L'lxsru - =y"8-=ny
^ :oglnlog
'^Iu 001 - ''i ropura8 op purs o opuunb z,t zpps p oEsul u e ousuel ap ny
oque8 o rulncleJ '>l L'V 9 opur8alur gtse enb ur CS ropucglldruu otrncrrc op U
eEruc ap urrugtsrsr B STI 000 p 9 ogSunlep IiId urn ep'8 urcugtnpuocsrrur .22.6
V
'opSezuulod p urulsrs ls ruoJ Ie^.?ls o11nur 'alurnBesuoc
rcd'grt osnodar ep otuod g'JolsrsuuJl oJreurFd op so anb saroueru luu{e^BJaprsuoc urufas
ttn
I ep srolu^ so anb epurc 'uuanbed olrnu 9 o7 ep op5urrel u 'rulolduloo epod es oruo3
"'A
Vtu L8'g =oI i 8'0-='
:Errrelsrs o opu^loseu
,(!r.r)e='r
,ffi='r
;sagSunbe sup sopqqo res urepodscl e o/'IgC o^ou op sEOrlsIJlcBJEJ sup serolu^ so ruoJ
O 009 =oA : VV'V(V'Z+0U)+t=sI iol(tU+oU)+toA=og
:ogSunba uC
w'v
'l
ux vl'z-- z*, 1=ffi= tu
'o1uugo4
v* ?t,?= r= =,r
E-,)o
z\ ,(+-,)sso/
:ouerp ep eluerroc u ' L Jg :gres IEd op uqlerE uu oEsuet y :ogSnlos
^
EVZ Dlruanba$ DxlDq ap sarcpoct{r1druy
2M Electrnica analgica
b) O rendimento neste caso tambm 25 por cento, portanto a potncia absorvida ser a
mesmadocasoanterior: Pcc =20 W.
A potncia a dissipar divide-se pelos dois transistores, portanto:
P . = P.
'dr-'dz- =
]l = 7r5 W. Sem sinal de entrada, cada transistor dissipar l0 W.
2
c) O rendimento neste caso de 78,5 por cento, portanto:
P5
Pcc =;=fu=6137 W. A potncia mxima dissipada pelo conjunto dos dois
transistores ser:
Ec= 30 v
Rl = 20 k) Rz= l0 kQ
Figura 9.25
Soluo:
a) A coffente na base do transistor 7, ser:
,Ir, =Ec-(rrr,*vrrr)=ffi=1r43
30- 1-4
mA
I r, = hrr,I,, - 40X 1, 43 = 57 12 mA
T
i" = P0R,1i",, ; T, =Ti - PaR,<i,l =200-46166x1r52 =L29 "C
PT9,B,.LF},flS
TT?M9fu
9.27. Caloular os valores de /r, I, e V rrno circuito da Figura 9.26. Traar a recta de car-
ga sobre o plano Ir= (Vrr) e situar o ponto de repouso. O ganho de corrente em
f
contnua fto, de 80 e a queda de tenso base-emissot V r, = 0,7 V. Calcular de novo
Ir,IreV* sehre =12O.
RB = 350 k) Rc = 2,2 kl
Figura 9.26.
9.29. Calcular Io Ire Vrrno circuito do exerccio anterior supondo que eliminamos a
resistncia de 7, 5 K) . Analisar o resultado. Qual deveria ser o valor de R, para obter
as coordenadas do ponto de repouso obtidas no Problema 9.51?
Soluo: Ir=O,116 mA;1.=6,96mA; Vr, =0,2 V; R, =560KQ.
Figura 9.27.
'sBprlg^ sgSnlos surru^ r,uolsrxg :oBSnlos
'gZ'6 eln8gg
'L L'O ? Joss[u-suq opsut Bp Jolu^ g .segucg
-rldturs renbsrcnb JeruJ Ie^Jssod 9 opu enb opuodns tU e ,U .rU ep roIE^ o JBIncpC
'LOZ?_rg ropu.re8 op ureJ .Vru Jes gJ^p JolJloc
V Z=tl ou luerroJ V.0g
u lun8r "llr"tu eluJJoJ ap oque8 tun ul 9g'6 urn8rg ep olrncJrc op Jolsrsuur .s.6
o
seprlg^ segSnlos sep.u^ ulsrxg :opSnpg
''U 'U'ey surcugl
"
=
-srsr sup serols^ so r?lnrlBJ .^ 0, Jg ropureE op urJ B
u>I g. p g 7.6enE
-lg 3p o oruoJ IusJ^run og5uzuelod ap olrnJJrc run p ry rolceloc p BrJuglsrsJ
v .r.6
'Vtu ,g'7 = '7 :op5np5
'"A ep sJolu^
so elutuBuBllnurs JUrJB^ zu; urnlu:eduq p oluetunB o enb opuodns
"o"I' ,Co 00I E
JI ap p1o1
7 ap ussud urnlureduel u opuunb '0g'6 Eurlqor4 ou opSeue^ B rElnrl?3 ..6
.^ gr0.I 1rr1:yru g,V= 3l:oglnlog
=
u enb opuodns '"'7 e 6re1ue1suor..-"0*,#Jr'#'#:#:'LTfffi:il1 ..r.u
'^ gL,I = :'rr1 :yur rI:og5n1og
ZfV=
'Jogl upBJ ue ecrldnp es o"I sluelsuoJ tueJueru
';od r871a gfanb
opuodns 'roueruu orcrJJx ou n71e ] ep segsuuu^ sB JelnJl?f, .I.6
'A gto.I = 1rr1:yur g,V= )l:J"00I
'^ ?g'I = 1rr1:yul V,r= sIiJoZ
:og5n1og
'sluulsuoJ uaceuuur:ed wA enb e 967 - 6f urnluredurel
utse e enb opuodns 'J o00l e o ogZe"Ae .} "otrl -
re1nc1z3 LOZ-)g ogielururT? ep
ropure8 op tueJ V 'U 0Zg ='U U;1 , g,9 =zU ,AZZ=ry :roprr ouoc
=rU.U)
,09
tu?l surcuglsrsJ sV ')"Z e 9.0 Vu 0Z tueup^rlcadser ogs 2.6 urn8rg up
^
o or.uoJ olrncJrJ [unu opuzuulod rolsrsuurl tun p ,, A otr ,rrr4
l .0.6
" = tf ep sJol?^ sO
LnZ orcuqnba$ onnq ap saropDcgf11dtuy
248 Electrnica analgica
9.36. Os parmetros hbridos de um transistor so: h."= 2K1, h,."= 2,5 x lOa, /lr..= 100 e
ho"= 0,015 mS. Calcular os valores de R", R", A e A,, de um amplificador EC, su-
pondo que a resistncia interna do gerador R_ = 3 KQ e a resistncia de carga din-
mica R = 2 KQ . Calcular o valor do sinal detada, considerando que o valor mxi-
mo do sinal do gerador de entrada v*= 29 -y.
Soluo:
R"= 1,95K);R"= l00KQ; A, =97iA, =-96,6;v"=-0,784V.
9.37. Calcular de novo o valor das grandezas R", R., A,e A,. do problema anterior su-
pondo, neste caso, que h,"=0 e h,," =0.
Soluo:
R" =2 kO; & - a; A; = 100; 4,, = -100 .
xima dissipvel pelo codunto dos dois transistores e por cada um deles ?
9.49. Desenhar um circuito Darlington formado por dois transistores pnp. Deduzir a
equao que expressa com exactido o ganho total do conjunto em funo do gan-
ho de corrente de cada transistor.
Soluo: hr, = hrr,hru. + hrr, + hru,.
Rr = 47 K2 Rz= 50 )
Figura 9,29.
Soluo:
R3=8)
Figura 9.30.
-Qt)' f,./l, sg'o -
^/c.91t :oglqog
i elnsdgc-og5unfzcuugl urcuilsrsr u lB^
oluun 6og5uq Bp ^rlcp op rolu^ o gras pn 'J o00Z ep rog op5unlup uurrx-uur urnl
-uredurel u es l 0S I ep rotsrsuurt tun ep ercugtod ep ognper p u^rnJ u JuqusO .ss.6
'3"6SI=):mg'gz=$u-Pd
:op5np5
i ulnsdgc ep ernlereduq u gJs pnb segSrpuoJ selsN e 711 sI I
e pn8r JoJ 'J og e ulnsdgc B opuetueur 'uurrxgru urcuglod ?ns e C .002 p JoJ
opSunf Bu eturxgtu urnlzreduel B es lfu/J o p ucrruJ?l urcu?lsrseJ ep ropudrssrp
Iun Jqos opucoloc Jolsrsuurl run redrsslp epod anb Brurxgru urcugod E .uJs IBn .rs.6
tJ:l,IttJoL=(
-'U
Jo08 =
:og5n1og
i ogSunluu urnpradurq u ? 1un 'J" p lurqure
ernleredual eun rodng '16 edrssrp Jolsrsup o opuenb 3 og4 essudu4ln opu EIns
-dgc uu urnrereduat u anb ered srJgsscu ropudrssrp op uorruJ?l urcuglsrsJ p Julnc
-lEJ '1$, lJ"T, ap e rotsrsuprt run p elnsdgc-og5un[ ucrurrgl urcuflsrsJ Bp rolu^ O .s.6
'r\{./3o'I = aU
:opiqog
6 C"002 ep JoJ opSunleu ernlureduel p ourxgru rolui\
o es \ 001 p Jotsrsuurl tun p ulnsdgc-ogSunf ucrurgl prcuglsrsJ E lu^ oluun .g9.6
(xetu)lu
'u Ogs ='a:ux 6z =
:oElnpg
lT, Dt)ttdtrha4/' Dymq ap sdtopncL/ilcluty
lutuesJe^ul'l'01 sleqB] uu sclpul s otuoc pl'rrruJluocu s JolcloJ-wq JossIIu-
-sEq seoSunl se opuunb 'ecauetu.red lu no 'egoc ep opuls ou essud rulodrq rolsrsuu4 un
flJUOf, flOOOVJ.Sfl O'Z'0I
ogSurnlug olcerlp oprluos olceJrp oprlus
E^rlJv osJo^ur oprlues olseJrp oprluos
euoJ osJe^ur oprlues osJe^ur oprluas
oluetuEuolJunJ JOlJeloc-esBq JOSSIIUe-eSBq
ep euoz oEiunl' ogiung
'myodrq Jolsrsu?I tun p olueBuorJunJ ep sopulsg.I.0I BIeqBI
' sJolsrsuul ruoc sJopucr;ldruu solmcJrc soe
opeJlpep '6 olnudeo ou opeleJl lur.uluepunqe roJ elrlce euozeuolurueuorcun; o enb gt
'oESernlus o uoc p sop?ls so Jur.p^rsnloxe sotuJesrpue selumSes seg5ces su11
'sopBls
e seg5ezr-ru1od aua urcugpuodseJJoc B BJlsou 'l'0I EIqBr y 'segunt sep opezuelod
up grepuedep otur,uuuorcunJ p opets o 'asDq-rctJapJ a asDq-rosstua :sagSunl senp
uelsrxe enb tue BurlelsrJc eJnlruls Brun g ruyodrq Jolsrsuul un anb souepJocU
'upBzrlqn srBru B
9 enb (3O runuoc Jossrru og5ernSrguoJ p opelrurl ? opnls lsfl 'BsJe^-crA no op1otry
-DS ep oe auo) p opuls op lueluelcJrp opuzssed 'opiulnuro, tu BuorcunJ Jolsrsuul
o epuo solrncJrJ Jelncluc Jesrluue p peprluurJ e tuoc 'olueuluuolcunJ p sopuls sou
orredser zlp enb o:epungordu ep soruJulurl olngdec elueserd oN 'slp tun upuc ered sun
-tlecgtu8ts sIPL suzpuu;8 sup Jolu^ o opuecrpur 'oJur.uuuorcunJ p sopels srenrssod so
oruoJ urrsse 'serelodrq seJolsrsusr sop srcre8 sBcrlsrJlcuJuJ s3 s?pul?.D rusJoJ 4 opgdu3 o5
UOJSISNYUT WN flC SflO5Nff SYO OYYZTUVTOd'I'OI
oySvroruoJ Hls uvrodrfl uorsrsNyur o
0L otnlldvc
254 Electnica analgica
I B=100 PA
/a =50 PA
B Is=g
vcs
Zona de corte
(a)
I B= - 200 PtA
IB= - 100 PA
IB= - 50 PtA
B In=g
- vce
Zona de corte
(b)
Figura 10.1. Polarizao para o estado de corte e caractersticas de sada.
(a) Transistor npn. (b) Transistor pnp.
'E'01 ?Jn8rd Bp Joss[ur]Frrr Jolsrsusr op lup^mba olrncrrc o BJ]sotu .soJl
7.g1 urnSrg v
-no sop sun slupuedepul seJossltu so opupcrJ 'seseq su enb EJreuuru Btustu ep ,so;1no
soB sun sopu8rl sJolceloc so toJ seJolsrsueJl sorJg^ p o? lulunrnbe olue{u?uorcunJ
9
ns o Jossruqlntu JolsrsuB4 tun p s-BtB{ .soperSelur solmcJrc souc III opBzllDn
olrnu g enb rolsrsuerl ep odq lun p ucrlgqturs ogsulueserdeJ E ?$sour
9.61 ern8rg y
UOS$IAIflIJIU^I UOJ.SISNVUJ.'?'OI
('tes)zJA
L'0 <" A, L Z'O- "I"tl= tI
^
:ogs 'JA uraSeluour tue 'JolsrsuuJl op suzpuur8 su .ogSernlus urg
'opSurnlus up JrBs tus r y
soluod so eJlu JEuorJunJ epod rolsrsuer O 'og5urnl?s p Buoz p epuodseuoc opufecu4 u
og18arV 'slp [un spuc ep'3g ue8uluotu'?pr?s p sucnslJlcuJuc sB oruoc rurssu ,serelodrq
sJolsrsueJl ep sodrl srop sop oguzrrulod p urrrJoJ e s-ecrpu BIeqBI BN
Z.0I
'I'0I sleqBI 3u
BJrpur es ouoc IBt 'luuIelceJrp upuzrJBlod ucg rolcloc-suq ogSunfu ,oluuuod 'Josslue
o suq B Jlu elueJsrx u enb roueu Joss[u Jo]JloJ ru opsul ep upenb y
'seq.
p elueJroc 3p soluetunB so? I^Isus ? oEu e le^guu^ul alueurucnurd
eceuuured Jolceloc p lueJJos uns e opsurqBs ep op?ls o eEuue JolsrsuB o opuun
,trl
=t "t
:o9gp
-uoc B 9 og5ernlus Eezlol)Btex enb o sutr41 'og5npuoc ep opqse ou u4uoJu es Jolsrsrru11 o
enb es-ztp sosuc so soquu tug 'E^Ilcu euozeuouroc'lueruu1ceJrp upuzrrulod efes rossrtus
-eseq ogSunle enb 're3n1 oraurud ure 'ougssJu g Jnlus es Jolsrsu?r tun enb ure4
oauoruraenbossedou,ororrrsrl{rll";?i:f :': j"H:I::y::;:;,rT;T:: j:i
oB orJeJluoc g ogSurnles ep op?lsa o 'opSulnuoc ru JolsrsuBJl run JBqpqs4 zeg es opuun
oYYunrvs go ocvrsfl o''0r
A L'0 >"A " tg="A'o=sI',O=31
:ogs 'UoJ p op?lse o erud '39 rue8uluotu [u Jo]srsue4 op senqeclgru8rs sr?ur sezepuerfl
sBp sJolE^ so enb opuzry JrrunsJ soua:epod 'o"I ep Jolu^ o souruzerdsep e5
Z oPSoYwoc wa n1oq rotsuDrJ O
256 Electrnica analgica
In -200 trA
I B=l 50 PA
R6
I B=l 00 PA
/a =50 PA
Zona de
saturao
I s=o
vce
(a)
IB= - 200 pA
IB= - 150 PA
In= - 100 pA
IB= - 50 PA
Zona de
saturao I n=o
- vct
(b)
10.2. Dimensionar o circuito da Figura 10.6 para que o transistor funcione como
comutador quando se lhe aplica na entrada o sinal que se mostra na dita figura.
Dados:
V ar*ur) = - 0,7 V
Vcr(rut) = 0,09 V
Ic(rut) = 10 mA
hrr= l lo
V
m Figura 1.0.6.
40K 40K
+ +
Rg
*nu *nu5V 5K
J.5V J. Figura 10.7.
(a) (b)
soluo:
. Circuito A: Supondo que o circuito est ern saturao a corrente de colector ser
Soluo:
. Caso 1: O comutador est na posio A e, portanto, Eu, =O V f, est ao corte.
"
Se o transistor T, estivesse saturado a corrente de colector seria
rcr(."t)
,"-, )
r,z2\Js,
D, (Sr -6,72 = 0,0672 mA
,,
hrc 100
1.
D1_Er'_Vor_Vrr=_Er' _ 5_6_0,7_(_3) =0.0g6 mA
& +& 3+12
Ec, -Vcz,(" r)
L'|-
1.
R,3
-5-0,2 = 1.6 mA
1,6'10-3
r*Dt2-fu-- =o,ol6 mA
h* loo
Calculemos agora a corrente na base de 7,, para o comutador em B:
ee, i Ir,='#=#=0,043 mA
logo 7, est saturado, Drno conduz e Trest ao corte, portanto Eo = Ec, =12 Y .
10.5. SupondoquenocircuitodaFiguralO.9.aotransistorideal,querdizet,VrraVru,,o,,
so nulos, com ftrr=lQQ, desenhar o sinal que se obter na sada quando na entrada
se introduz o sinal da Figura l0.gb.
I'0
A I'o=-<'g
z0'0- 0'0
:oluuuod gras opuJnlus JUJU JolsrsuuJl o urud upuJtu p oEsuet V
s (rus)3,
v., 0.0=g L-
Y- E-
=3-.us-)g,t :' vtu =3-
E ous)3r\ I )fl-
-eJes JolJeloJ ep lurroJ e ogSunls
e1sa11 'oESurnlus ru r1ue Jolsrsuu4 o enb urud'7 ep rop,r o soruJEInJIuc alueuupmEeg
^
z,t=#=,,
'orueuod 'urnu rs ,r^p s,q p ru.uoc E 'uo, oonrr"iil'ffT[:#i'i":f;:1;
"o
ZO'O+'g'l'O=sl i Vtu
ot
'
Z0'0=;=='t
.ot'u
yur'g.l'O==E=tI : 1+'I ='I
:esBq 3p elu.uoJ 3 JBslluus
rod opueSauroc'ogSurues e euoo rue eqpqur rolsrsuurl o enb
ruoJ ruzeJ enb upurlua ep purs op sJolu^ so opuulncp, opnlse a1s sotueJezlpU :op5n1og
'olrnJrrJ op upu4u pu IEUrS (q) ''Ot EruelqoJd ou eluepuodsarroJ ollnarlJ (u) f.Of u.rn8;g
Ag'0-
sl =Jg
^
t9z ogSo1nutor wa tqoQq to;stsuztl O
262 Electrnica analgica
Ei
+0,3V
+0,1 V A A A /
- 0,2Y
-0,3v
Eo
+15V I I
10.6. No circuito da Figura l0.l I determinar as tenses En, En, para os seguintes ca-
"
sos: a) O contacto Xest activado e Ydesactivado. b) O contacto X est desactivado
e Iacvado.
Dados: Ec=5v
Vcr(rut) - 0,2Y
Vr,= 0,7 V
Figura 10.11.
Soluo:
a) X est activado e Y desactivado.
E r, - 0 V, ponanto o transistor I, est ao corte e no conduz.
Por conseguinte, poderemos estabelecer a seguinte equao:
portanto,
Dados:
Lmpada:9 V 50 mA
Transistor: BC 148: NPN 9V50mA
Vrr(*u*l = 2o V
Lrnpada
Vr, = 0,6 V
Ei
/c(*r*) = 0,1 A
hr, 125 a 900 com Ic = 2 mA
P(ra*) = 250 mW
Figura 10.13.
10.9. Projectar ua porta NOR em RTL com 3 entradas, utilizando transistores 2N743.
Calcular o nmero de portas iguais que podem ligar-se na sada, sabendo que o n-
vel de tenso mnimo considerado como nvel alto de 3 V e o mximo 5 V.
Soluo: O circuito pode ser o da Figura I 0. I 4, que, como se pode verificar, ter um nvel
alto l>> quando todos os transistores estiverem cortados, quer dizer, quando nas suas en-
tradas estiverem presentes nveis baixos <<0. A sada ser <<0 quando qualquer dos tran-
sistores estiver saturado, ou seja, com <<l na entrada.
Calculamos seguidamente o valor das resistncias:
EC
Rc=
/c(rut)
=1=0,5
l0
KQ
Dados:
2N743 NPN silcio
Vcr@a*) = 12V
/.(*u*) = 100 mA
Iro=20-60com Ic= l0mA
Vra(rut) = 0'6 V
0'44
FAN-OUT - =2!
0,02 I
Caso 2 0,2Y 3V
Caso 3 3V 0,2Y
Caso 4 3V 3V
Dados: vcc= 5 v
vo
Figura 10.16.
. tsgSrpuoJ s?NeN
LE=g i Lt=v
:, os?).
'LZ'O=|'A 'o uugod :opeJruBs u.t1uocue s rugqruul t opfua e
nr
'*A-z'E= A
opeJ$BS glse'7 otol
'A-l="A
euorruaogselelotol
z'o='sA
^
opSer$us rue glse ',1 oEol
A I= lv\tan-tan
'y Bpurue op oxmq srpru JolB^ oled opeuoupuoc ? Eprus ap le^ru o
+8'0+8'0 e*)'8
L l'Z- 8'0 ='sJ^ + "t A+ "' A - A
gres la4ssod (xc*)rs^ urflod
g'g=g'0+ E="rA*tutn-tettan : zt t=g,0+ Z,O='rrn+(v)A-<vttan
^ LZ'O=g i no =B i LZ,O=V
^=y :ezosBJ.
_ous)ez)A_oA
2,0
^
puo ep 'opeJnlus glsa e; otol
oa oa
" A - Z'E= 8'0 - " A - t = "t A- rl = tr
ossr rod 'opuJnlus plsarl 'elurnBasuoc rod
" A-l =l-'a A-S='o A-'aA- ccrl-'atr
,1
ze^ ens Jod 'euoo oB ru?qruel gtsa enb oled
kz1
0=
^
enb znpap os puo p 'opuuoJ ptsezl anb ucrldtur anb o
L Z,O=g,0*l=txn-bA=kA
:s-BJrJrJ^ oglu e opSurnps ru gls t otuBuod
tttr
A I=8'0*Z'0= k^ i 'ssA*u)n-
:oESEnlrs BlseN
ItZ'}=& : n z'}=v
:[ osBJ o
:oE5nlos
LgZ op1nlntaor wa n)pQq tolslsuDU O
268 Electrnica analgica
L H L
H L L
Dados:
vcc= 5 v
Vr, = 0,8 V
Vco(rur)= 0'2Y
Vo= 1V
vo
Figura 10.17.
:9Jes Bprus Bu oBsuol v
'oESurntBS tua oBtse nJ, ,.,; enb oled
o'r rar
A V'Z- 8'0 + 8'0 * 8'0 = A * 1* 'r'A- (xeul "r A
A 8'
- 8'o+ E- "rA+ ("A='r A
'oBsurnlus tue nsa '7 oBlue
A I = g,0+ z,o='rr A+u)A='r A
At=Be^Z'}=V
:f, osBJ o
A g't = [ - z'o- ='A- "'A- "A = oA
9res BpIBS ep oEsuet v
oonl"'']:') oEol
'rA_rrA=trA
eluotuluulJ a euoc tua glseol
nrA
0-
enb znpop es opuo ap 'ouoc oB gts ti 'atuln8esuoc rod
trA
A Z'O- 8'0-I ='"A-''A=
enb ucrJrre^ es urgqurul 'auoc tue gtse ,7 oEol
A Z'O- 8'0-I ='r'A-'rA='r A
uluoc tue olsr opuel 'op5urnlus tue oHs 'J ,'; oluuuod
I = g'0+ Z'0="nA+(n'A='nA : n I = g'0+ Z'0='rrA+Q)A='rA
/l,Z'0=g o lt Z'}=V
:[ osBJ o
AE ? osBJ
^
LZ'0 Ag g osuJ
AE LZ'0 z osBJ
LZ'0 LZ'0 I osuJ
?'01BIeqBJ
:oglnpg
ogSolnutor wa tDpQq nlysuDtJ O
270 Electrnica analgica
Vo=Vrr(rurl=0,2 V
. Caso 3:
A=3 V e B=0,2Y
Vr, =V(o*V sn, - 3,8 V
= 3+0,8
V u,{^u*l = V sEo *V uu, *Vrr, - 0,8 + 0,8 + 0,8 - 2,4 V
L0.14.No circuito da Figura 10. 19 determinar a tenso V, tendo em conta os valores das
entradas da Tabela 10.8.
Tabela 10.8
Dados:
Vcr(rut) = 0'2 V vcc= 5 v
A B
Vrc = 0'7 V
R3 Caso I ON ON
l0K Caso 2 ON OFF
vo
Caso 3 OFF ON
Figura 10.19.
Soluo:
. Caso 1:
=ON; B=ON
Quando os dois contactos esto activados, a tenso nula nas bases dos transistores e,
portanto, estes esto ao corte e a tenso de sada :
v--vrr=5\
. Caso 2:
=ON ; B=OFF
O transistor I, est em corte e a tenso na base de T,
Vo=VcrGn = 0,2 V
. Caso 3:
= OFF ; B= ON
Este estudo anlogo ao anterior, s que agora I, est em corte e I, em saturao.
. Caso 4:
= OFF ; B= OFF
Neste caso I, e T, esto saturados e, portanto,
Vo=Vct("t)=0,2 Y
Como concluso pode dizer-se que o circuito representado na Figura 10. l9 uma porta lgica
do tipo NOR, j que se considerarmos que 0 V um nvel baixo e 5 V um nvel alto verii-
ca--se a Tabela 10.9 de funcionamento.
:fl oE5lsof o
0tE'0 ,
Yru 'll=-= (rus)a-r, c\ =ol
Z,O_ I _ _ o A_
:gres CA-I opo;p oled EInJrrJ enb eluauoc y
'.urepuecu es enb
opo;p oled elueJJoJ gJulnJJrc .oluuuod .e opurnlus ura ti ,oEurnps ua z; .egoc
rue glsa )
:y og5.rso;.
:og5n1o5
'02'0I BrnEIt
t1
\
CE-I S
q (rus)sr^
LZ,O_
U OEE
7y AI=aA
:sopoQ
AS=)JA
'?[ncJrc eleu enb luoc e
OZ.OI urn8rg
Ep otrncrrc op Cg'I opolp o eurtunlr s rop?lntuoc op og5rsod enb ue rBuruuel(.r.0r
-l H H
-l -l H
-l H -l
H -I -l
oA
V
6'0I BIeqBI
tLZ opSo\nuto) wa tqoc\q to1ysu04 o
274 Electrnicaanalgica
10.16. No circuito da Figura 10.21 determinar o valor da tenso de sada quando se intro-
duzem os valores da Tabela 10.10 na entrada.
Dados:
vcc=5v
Vce*ur)= 0,2Y Ra
Vo= 1V r30 Q
T3
D2
vo
Rr
IK
Figura 10.21.
Tabela 10.10
(
n
Caso 4 4Y 4Y 0,2v
Caso 5 0,2 v 0,,2Y 4V
Caso 6 4V 0,2v 4V
Caso 7 0,2Y 4V 4Y
Caso 8 4Y 4V 4Y
Soluo:
. Caso 1:
7, est em saturao, 4 "a cote,T, em corte, 7, em saturao e l, em corte. portanto,
V, = Vcc - V rr(^u*t - Vo =5- 0,2- I = 3,8 V
. Caso 2:
Estudo anilogo ao anterior: % = 3,8 V
'L)Z IurJJuroJ JolE^ :g>lz=)
LS =)g
:opnp5
'^,
rtue sosuel EpBJlu ep olls I^Iu ollloc oprreJprsuor I'0I BruIqoJd o J^losu'gl'ol
'82 =J,nO -NVC
') 00 lerrrruoc role^ :U) 00, >'U
'I) prcreulor rols^ :(rX S ='U
vut z =t'*DI
0I ='a
^:og5n1og
Vut Z,- '7 tuoc 00 ? Zl = sttl
(xstu)Jf
Vtu 00I -
(xpw)D|
=
NdN I,OIJS
:soPDo
'L Le 0l Jlu oprpuaerduoc gls Epu4ue ep
olp Ie^Ju o enb opueqes '0lJg rotsrsuul o opupzrlqn 6'0I uutlqord o relloseg.Lt Ol
sorsodoud svr/r3180Hd
'ollE Io^Iu B glse
3 opuenb ercugpadur EtlE ep opulso rue Bprus ? egd e oxruq I^Iu E glse, Epu4ue e opuenb
CNVN odn op uuod eun oruoJ 'otueuod 'as-uuoduror IZ'0I urn8rg ep olrnJrrJ O
'urcugpedur Ellu op opuls tun ulseJruuru olrnoJrc o anb as-zrp osuJ lsN 'sruqoetaru
sorJg^ p upps ep urcugpadur Brun B ele^rnbe enb o
"J a'J seJolsrsuuJl sop e8n; p sluJ
-JoJ sq uprznpeJ BcrJ BpIBS ep luerroJ e segSpuoc sqseN 'euoo ru oEtse'J a ) 'otuuuod
'opurnlus gtso ) 'n 7 =3 opuunb g e y ep srolu^ sop elueueluapuedepul :3 a 4,9.g sose3 .
.L Z,O_t{oes),s)A="A
'oluulrod 'ogsernles ua n1 a uoJ rue ) 'ogSernles tua i 'auoc ua ) 'euoc ure glsa '7
LZ'O=Ji:Lt=g:^r=V
:t osBJ ,
8' - "4 :opSuntrs Brrrsetu V
^ : osBJ o
LZ ooSoruwor wa tDpdlq rc1srcuDq O
276 Electrnicaanalgica
10.19.Resolver o Problema 10.18 com o transistor BCl08 considerando como nvel lgi-
co de entrada alto as tenses compreendidas entre 12 e 9 Y.
Dados:
BCIO8 NPN
Vrr(^*)=20 Y
/.(rnu*) = 100 mA
hre =125 a 900 com I. =2 mA
Soluo:
E; t2Y
Rc= 6K; valor comercial 6K2.
RB< 525 K); valor comercial 390 K.
FAN- OUT= 23.
Dados: Ec= 5v
Var(sat)= 0,7 V R
Vco(rur)= 0'09 V
/c(rut) = l0 mA comtS = I 10 Eo
Ei Tl
V BC IO7
Figura 10.22.
soluo:
R.= 500 Q; valor comercial 510 R.
RD< 47,3 K); valor comercial 43 K.
Dados:
Sada
Vra(rut)=-0'7V R6
/c(rut) = 20 mA
hru= 90 Ei
Entrada Ec= - 5 v
OV J_-
-5V Figura 10.23.
'sopBllnsJ ep BIq?l Btun rlqo 'l I'01 sleqBl up sJolB^ so uznpo[ur
es Bu opuunb "rl ogsuel Bp JolE o euruue1p 9g'g1 urnErg Bp olrncJrc oN'rZ'gI
"peJlue
') 0g, Iurcreuoc rolu^ :U) 'gi >'U
'u) s'L =)
:og5n1og
'SZ'0I urnEgg
AO
A6
Vttl I =JI 0II ="rl
^ l'o =38A
A ^ :sop00
'oESulnu
-oc rue eqluqurl Z'01 urnErg up JolsrsuuJt o enb urud'U r'U rp JolB o JBInJIUJ'Z'0I
^
-"A) I
opBJnlus vul I =
^0n ='I
I
VuI I.O =rI )
:oginlog
'?Z'01urn8gg
x0r
tJ =!E
^I
) oS =
Jy "r,l
A 0 _Qus)Ern
oz =)fl :sopDQ
^
'VZ'01 urnEIC Bp JotsrsuuJt op oluetuuuorcunJ ep otuod o JBInJIuf,'ZZ'0
'X 8 [ Iurrreuoc rolu^ :UX E'61 >'U
'U 0Z lurrrruoc rolu^ :U O(, ='U
:oB5n1og
LLZ ogSolnuto) wa fipq nTsNuDU O
278 Electrnica analgica
vcc= 5 v
Dados:
R5
Vr, = 0,8 V r 15 Q
Vcr(rut) = 0'2Y T6
Vo= 1V
Vr, = 0,7 V vo
Figura 10.26,
Soluo:
. Caso l.:
T pT4 e Tuem saturao.
Tz, Tja T,em corte.
V,,= 3'8 V'
. Caso 2: Tabela 10.11.
T
u T. e Trem saturao.
A
Tz, T4 e Tuem corte.
L H L
H L L
H H L
'sopscrJrldluu
oES opu sBpurue wnp sR suntuoc oEsul ep sr^!u so nb s-znpp ogSuler u1se6
Pa. P'g (zA tn1. Png
= - - 'tt
:oEssJdx lurn8s BId rs eJlue es-rupuorcelJ S?zepuBJE s?lsa
'prcueJJrp oEsuel ep o{u?s :Pip o
'BpBJ]U p oBsuI iz/,-t/r .
IsrCuJeJrp =PA
'Bplus ep IurcueJeJrp oESUf l"rr r
:sBzpuEJ8 selurn8es sB s-tueugp olrncJrc oN
'IUUOTJBJodO JOpUJrJrldr,uB run
ep ocrsgq otlncrlJl.II BrnEId
g
,J ,J
'on
"n
'olrncJrc
op seued wnp suu socnu?pr solsodns oBs sJolsrsue so olupuod e eculgurrs g ?Jnln4se
?ns B 'l'l 1 ernSrg eu acerude enb o g lErcueJeJrp ropucrgrlduu Iun p ocrsgq olrncJrJ
o
SIYIJI{flITgflO SflUOCYJITIIdHIY' I' I f
SNT{OI J VUfldO SflUO(IYJ ITIIdHIY
L L Otnltdvc
280 Electnica analgica
,r=w2
Tendo em conta as definies de tenso diferencial e tenso de modo comum, po-
demos modificar o circuito da Figura I l.l para obter o correspondente Figura.l I .2:
v
dlz vrt12
vl v)
V, V, Figura ll.z.Circuito modificado
corespondente ao da Figura
I l.l
y
)
vr,12 vr,12
vd12 vo12
R., RC,
,o, ,u,
hyr'iu, hf,
hi,
vo12
tb, hi, - vnl2
(c)
Figura 113. (a) Circuito em modo diferencial. (b) Circuito para sinais.
(c) Circuito equivalente com hbridos.
Da equao anterior podemos concluir que o ganho do circuito apenas depende das
caractersticas do transistor e da resistncia de colector.
Por outro lado, se aplicarmos na sada uma caga em forma diferencial, quer dizer,
entre os dois terminais de sada, obtemos o circuito da Figura ll.4a, o qual se transforma,
hp'irr,
i o, hr, ^rlo, htu
-vnn
(a) O)
RC - Rc, =
1.,
iu, hi, h
.Sr'
i tr=
"lu'
vo 12 vo /2 - vr, 12
(a) (b)
Figura 11.6. Circuito com entrada diferencial e sada assimtrica. (a) Circuito bsico. (b) Circuito
equivalente Para sinais.
?, hp'Rc
-aa
t,
2'hi,
V
o, = -h, ' ib 'Ra,
v, = h,r.ior* .(hr,+ 1) a iu, '@.r,* l)] ' RE
[rr,
v, = iu.lh,, + (ht + l) .r. nr)
-h,'iu' R, -h ru. Rc
Gro
io .1h,, + (hr,+ l) .r. nr) h,o*(hr,,+l).2.R,
+
V, Ra, Rr,
(a) (b)
Figura 11.10. (a) Circuito bsico de entrada comum e sada diferencial. (b) Circuito equivalente
para sinais.
vc vc
Vo, = -h, RC ' v rr, = -h.o Rc
h,, * (hr, + l) -2. Ru h,, * (hr, + l) .2. Ru
ow p upJo 3p 'BllB ollnw ;opo0ua ap DrJugpadal .
'opu^el ollnntr :opsu4 ap oquog.
:selurn8es sBu s-rurunseJ leuorcBJdo Jop?crJrldul? uln p sBJrlslJelcuJBc sV
'
Iuuor JBredo Jopu JrJr ldl'Ue lesJJo seJolu^ p oESJrroJ urud sruultuJI
op oloqtuls 'rI'II Brn8ld
,A
,A
oESuruetullV
cctr_ )J11+
'opDt?
-atm oilnJtr, ouanbad un ap oulo{ Du op2ztluilauto) ? a (op,o1uaw1\oat l//'as) D4aqn
DrLl0ut wa DqpqDJl opuqnb oDSu ap oquDS opo^ap un msod anb,slDtluatalp sanp
-ocgft1dwo sou opuasaq'opsuar ap pary npD){nduD un ? IeuolJeJedo JopBrUlIdurB
O
TYT{OIf,YUEdO UOCYJITIIdHIY flO OYSIT{ITSO'g'I
Eol .OZ = UUI^IJ
ules no
I.UnI'UOJ opol.u rua oEsuel ep oquBD I _,
-
IBrruereJlp oEsuet ep oquuD I
g olnrlgc nes o urud Iunllquq BInurJ.oJ V
'(olto uoqcatay apoyg uoutwoS)
sg18ur rue ruou nes op e^rJep 'UUI^trJ 'orleurgred utsep Iprurqeq ogSelueserder y
'I'unuroJ opolu [u
IBurs op B tuoc Isprosnurs I?u
-ts op ogSecrgrlduu u BuotJeleJ enb g['epeprpnb ens B Jrpeu elpured enb segSucrldu suns
sIBuoIJeJedo seropecrgrldure sop orleurgrud [un e [unruoJ opotu rue ogSreler p ogzBJ V
HInHIOS O(IOHI Hlfl OyrurmI flO Oyz\ru's'rf
.)
A
Lr=m='J
A-
^ Jrl
Bres I epuo op
Lgz st9uotrwado saroprycl{11dwy
288 Electrnica analgica
V diferencial +zo
de entrada
Vd =(Vr -Vr)
Figura ll.l2. Circuito equiva-
lente de um amplificador
operacional.
10M
IM
\
Impedncia
de entrada
100 K
Figura L1.14.
l0K Impedncia de entrada
100 lK lOK l00K lM em malha aberta em
Frequencia em Hz funo da frequncia.
vcc-+l5v
500
Tt=25"C
400
Impedncia
de sada 300
//
100
/ Figura 11.15.
Impedncia de sada em
M malha aberta em funo
100 lK lOK l00K I
da frequncia.
Frequencia em Hz
Tipo de
Circuito Caractersticas
amplificador
R
12 Ar,(.=--
I i ,.--^' Rl
Amplificador
lnversor
assimtrico
R:=R, llR,
.
A R,+R,
r,(.
- -!-a-
Rr
Amp.lificador 2,,=S+
nao lnversor
assimtrico
'(r* o*utlo, l)
R :=Rrlln, I V() 7-2,,
Lot'-
t+la,,l . R,
&+R,
Adaptador de
impedncias com
ganho de tenso
unitrio
7 7 Caractersticasdo 7
^ Li, 7
Lo Caractersticasdo
^ oic, uoc
"vc, CifCUitO
nv,
operacional
'odrl elsep sluuuodtur sreru solrnJJrc so Br1so(u ,'I I elqul
y 'o1-gcgrldruure
?$ opuepod'upe4ua p luurs o tuenule ogu enb z^ Btun'solrssed se1ue1
-entnbe sns so erqos ureSelue^ rugl srcuorcurado ruoJ sJopurcueJeJrp e seroperSelur sg
SIYNOIf,\rufldO IAIOJ
SflTTOOYIJNflUfl.ilIC fl SflIIOCYIIOSINI'Z'TT
tu,fu,'to ,A
JOSJEAUI
'A-"A ,A oEu
E'A+5.'A+E ,A ropBruos
'ull'ull'u = full'u s
JOSJEAUI
[# 'A++'A+# ?)- --'A ,A Jopuruos
,A
tA
JOpBTUO
BplBs ap oEsuaI ollnrrlJ
ap od1;
smuorJEJsdo ruor seJopBrrros'e'II EIeqBI
'sBJrlsIJlcsJec sB^DcdsJ solrnJJrc srBdrculJd so IucJBd? 'I I EIeqsI ?N
SIVNOIJYUfldO IAIOJ SflUOOYruOS SOilNJUIJ'II'II
'olrnJJrc op
sBcrlsJJlJeJuJ sB JBInclBc rulruud enb segSunb w oruoc rurssu 'elcugnberg uxmq p Jop
-ecglldure otuoc puorcuredo op seg5zclldu srudrcuud su rueceredu Z'I I BIqBI uN
E6Z slouotcondo satopoctift1dwy
294 Electrnica analgica
Comportamento Y de sada
Tipo Circuito do circuito
vl
Integrador +vcc
vn=-+.1r,.0,
" Rr'C
simples
vo
-vl
Diferen- +vcc
ciador V,,=-Rl ' C'dV'
I
dt
- vcc
Caractersticas
Tipo Circuito do circuito
Equivalente passivo
Filtro
passa-baixo \, -(
^_----------------
I
r -{
J,-Jcone-Z.l
I
.Rr
Curva de
resposta
Filtro f
passa-alto
-r Jc.c- I
Jc- 2.n.R, .c,
Ganho Curva de
Rr c, t- -R: Rr resposta
Filtro
passa-banda r:JFL
l] .,[ tlrl
ir-rtE.\c, i:-z*.R,c,
R) c2
_R, 1 Ganho Curva de
R,
v
Filtro
tampo W' :.sposta
R, cl,
Jr-2",r4..c, Jz =-2.n. R,I
.
.) I='r!q-trlq ) I= ?U='rU .0 opuod
='rltl ,6i-ta{t1
-ns 'runluoc opotu tu og1efer ep ogzu e Juuruulp '61'I I urn8rg Ep olrncJrc oN 'Z'II
L z=oI'I - zl= 3 ' rI - )rA- 'rr1- '311
aluetuluulc
C^ La
tI = 'I e 'tI ='rI
tu?q[uul o
ZZz-t-
VUI I=;=-i;-='I= "I
T, ,I
'oclrlgrurs g olrncJrc o onb opuq
''a 1
= 'c1 anb razrp souapod 'opu^el ? Jolslsu?.u un ep 6[o oruo3
6'E t-,1
vttr z=75:;5=
r k7 roruqncpc a
Ia
6'8.'s I+ L'0 = l('g-) - z,l-l i u . ta 1 I tr =l' n - o nl
:gns'1p Eperue p
eqpu up og5unbe y 'prcuera;rp ropucgrldr,uu op enurluoo tu srlgrre E soruzryU :ogin1o5
'gI'I I BrnEIt
LZI - - szA-
E
) 6'
tr c
' = "J
,r
LZr - ))A+
'^ l,'0 -1811end'l ep sJolceloc sou
"'J
oBSu]Eruurrurte(I'^'-rp?tJpseqeuogsulEgI'lIurn8rgupotlncrrcoN.I.II
soat^rosfH svyuftsoHd
L6Z st?LtotrDraclo satop2c{11dury
298 Electrnica analgica
+Vcc = 10 V
'r,_l- | ,,,
-.1-
-Vm =- 10V Figura 11.19.
Soluo: Para calcular o CMRR necessrio considerar um valor de tenso comum a ambas
as entradas, seguidamente calcular a tenso de sada e calcular o ganho referente a estes
valores.
Em seguida determinamos o valor da tenso de sada quando se aplica a mesma tenso an-
terior, porm agora na forma diferencial. Calculamos ento o ganho diferencial.
Finalmente, dividindo os dois ganhos obtidos e fazendo o seu logaritmo, calcula-se o CMRR.
Iniciemos o processo construindo o circuito equivalente para sinais, utilizando parmetros
hbridos, como se mostra na Figura I1.20.
. . l.1o-3
^- = Il'10-3 mA
4
tbr - lbz -
I
Ga ='o =
(w),,,, &Rrlz.hf,
; Ga=
& Rr'hr,
vi hyr'iu (R, * R. lz).h,, (z n, * Rr).h,,
Finalmente, substituindo valores, teremos:
G,
"o-
_ 1,5.1.100
=37,5
(2.1,5+r).1
3 4 5 6 7 8910
zi
A 10Hz 100000 6 MC) 70Q
A5 KHz 300 6MQ 70Q
A20 KHz 80 5MQ 70 )
Com este valor e consultando os grificos da Figura I l.16 obtemos o valor de:
Vcc > *18'5 v
11.7. Projectar, empregando o operacional lt{74l, um circuito que adapte impedncias
em tenso entre um gerador que produz um sinal de 6 V eficazes a uma frequncia
mrxima de 200 KHz e que possui uma impedncia interna de l0 KO e um receptor
de l0 O de impedncia.
Soluo: Calculemos em primeiro lugar as caractersticas do pA 741 a 200 KHz empregando
os grficos do operacional. Estas ento resultam
A,,=9 ; Z,= 1,5 I.{dl ; Z.= 120 l
Aplicando as equaes da Tabela ll.2 para o adaptador de impedncias, teremos:
7
2,"=2,'(t+la,l)=1,5'(l+9)= 1,5 Mt) :' zu- o'n '- 'l2o =12 ,
I +l,,1 I +9
11.8. Aplicando as leis da teoria de circuitos, deduzir as expresses da Tabela I 1.2 que
definem as caractersticas do adaptador de impedncias.
Soluo: As equaes das malhas de entrada e sada do circuito so as seguintes:
Vo=V,+V, ; Io= Ir+ I,
Estas equaes simplificam-se se tivermos em conta o seguinte raciocnio:
Se Z,-+-)Ii-+0+Y,+0
Logo, aplicando estas simplificaes, as equaes transformam-se em Vr= V,,e 1,,= 1,.
Tendo em conta o anterior resulta
4_ 1J11
v . _z _v, _vo-vi_-v,,vn
* '"
Vi -Ii -li -Ii -li
donde V, I I, = 2,, ou impedncia do operacional, logo
v-vv-v
tL't-li'v, Iit'vl
Por sua vez, Vo lV, = Ar,;logo
2,,=2,'(t+la,l)
Finalmente, o valor da impedncia de sada do circuito ser
ocrdBocrdA E'tt -v.Elt.(= szuru^ v'z=oA
:op5uluerurp ep oEsul B fflmpJ souerepod elueupurd
gt+zl ,,1
U) 9'6 = 8n.Zt = UllU = U
:ty souelncleJ 'z'l I EIWI u eluoo ru opuI
sz'rue^
n =l'ln-l= l'al, t =!gr- ='\
so er,d 'z'r I BIeqBr up ogsunba u opuucgdu olreJ ples o'o,it1l[^ffi'#:i'.H;T
"nbep
JelnJluc orJ.essJu ? 'up?Jlu p ogsul u opucrluoo'1 ropl o J?lnrluo um4 :oginlog
'lz'lt BrnEIt
,,,,,A
I
'tU t "A rp seJolu^ so JBInJIB) VZ'I I BJnElg up olrncJrJ oN '6'II
uZ uZ uA uZ
r. , r. ,
l"vl *r _ I l^vl*i _
-'l'Yl *T
uzI ='oZ
uA oz oz
'A 'A
uA- a-' 'I ro,-
?r,t.? 'I I I -
II - Iz-
()
0-''i=0- "Ae0<- ,A
.4 ese tA= AEO-,A OS
'I ="1
o-tAl,,A ,,2 o-tA uA uA
r_ o=l^
'l -uI )o
--r-,
T-L -
l't t - T_T -
I A
t' 0=7 opuunb
+='oz
tgg stDuotrotado saropac{11duty
304 Electnica analgica
Vrr)!7 Y
l.l.10.Utilizando o lLA74l, projectar o amplificador necessrio para acoplar em tenso
um gerador de 10 KHz que possuindo uma impedncia interna de 3 KO produz uma
tenso de 80 mV eficazes, com um receptor de 400 Q de impedncia e 250 mW de
potncia.
Soluo: Comecemos por obter as caractersticas do 1t{74l a l0 KHz, j que do ponto de
vista da frequncia estas sero as piores condies de funcionamento do amplificador:
,,= 160 ; 2,=6Mdl ; Z"=lJl
Seguidamente calculamos o ganho que dever ter o amplificador. Para isso calculemos a
tenso necessrtapara que o receptor consuma os 250 mW. Esta tenso dever estar pre-
sente na sada do amplificador:
v10
du'- t25
^o - o"o8
-
Dado que o operacional sem realimentao poder ter um ganho de 160, no h problema
em aplicar realimentao negativa para um ganho de 125.
O passo seguinte consiste em dimensionar uma etapa amplificadora com 125 de ,.,., que
poder ser inversora ou no inversora. Neste caso, uma vez que no h problema com os
desfasamentos, empregaremos uma etapa inversora.
Com as equaes da Tabela 11.2 determinamos R,, j gue esta resistncia define a impedncia
de entrada da etapa amplificadora, que deve adaptar-se em tenso com a do gerador.
Para isso diremos: Z gerador << (2,,.= R,),logo, tendo em conta que a relao muito maior
ou menoD> deve ser de ordem entre 10 e 100 vezes:
R.=20.2
I .
gemoo =20.3=
60 KO
Aplicando as equaes da Tabela 11.2, teremos
75
Zo, =
60 -33 )
1+ 160.
60 + 7500
valor com que se pode considerar estar feita a adaptao de impedncias, j que
Zo,amplificador (33 )) <<Z receptor (400 O)
-rldrm o 001 op oqueE tun Jel pod gs oE5uluurpeJ tues luuorcuJdo o nb pllnsJ oruoC
000I = ozrosgl ='''V i o, 0I = "V
(gp)''y
enb ru4l sotuapod ogSunbe ulsaq
('''Y)o'8ol' 0Z = (gP)'^Y
p ,oru^ o 9p sou enb og5unbe E soue^Irs ossr pr,d '"orrrrull;,?il"J:HIYJ'^[I
orerur.lu o r?lnrJur sourapod 'Sp 09 ep 9 enb 'ropecr;ldruu op opsuel ep oque8 op rqred y
:oEs zH) r e w,tyrt op ossulueurreel JJ;;f"T; ' :lJ.,"rl
'CI 00 ep roldecer run tuoc'zH) l e'ocrd p 0Z
.que
^ur
p Ieurs un znpord';tr I p utuelur urcugpedur Brun opul'enb ropureS tun
oluerueldocu o e5e; enb oBsuq ap oquu8 p gp 09 ruoc ropucgqduu un rulcetor6'11'y1
'leuorcuredo olad lerryssuupu elueuulrelad g'o1nryduc
alsep 6'I 1 op5ce5 Eu uprouJoJ upzdrssrp ercuglod p uJrlsrJelcuJ?c e opun8es 'enb ropn
/gg+00?\
1$,ru I = lA I0.0 = 8. = d
,[ Of J
9 puorceredo
op JorJlur ou Joleo lu EpuruJoJsuurl ercuglod e enb es-znpep eluaprrmbo ollncJrJ o(I
'0t'tt
Br.uelqord op upJss ep eluol
rotdererz
-B^rnb otrnJJrJ 's?'ll BJnEIt
CI 007 h''nv=AoI
'7'1 1 urn8rg Bp oilncJlc oled puorcuredo op eplus B souelueserder ossr eJBd
'uuJelur ercugpedur uns B- opr^p Jolu, ru JErruoJSuuJl grr enb urc
-uglod e;edrssrp ep zedec opu no g fiztlttr u luuorcuredo o as re^orduroc BlsJ 'elueruluurd
tI+ <tt|
as-uflqo 91'11 urn8rg^up ocg.urE op a
octd u ocrd n E'82= gl\'2.01='A
sotuerl 'sezpog 0l ep ?LAep s p opsuel e enb opuequs 'sJouluu seuelqord
^
ue olreJ soruol oruoo IBI'luuorcuJodo op ogSuluaurlu ep oEsuel B souelnJpc eluauruprntag
'roldoce.l o e ropecgrldruu o er1ue ropuldupu tun Jrnlcur olJ.Bssrusop euol anb o
0 slouotcotado sarcpoc$t1dwy
306 Electrnica analgica
ficador precisa de 1000, no podemos projectar o circuito com uma s etapa, sendo ento
necessrio acoplar dois ou mais em cascata. Outra soluo seria empregar um operacional
com maior ganho a 15 KHz. Escolhemos a primeira opo e portanto deveremos definir
quantas etapas precisamos. Para isso e tendo em conta que o ganho de amplificadores em
cascata o produto dos ganhos de cada etapa, no teremos mais que multiplicar por si mes-
mo o ganho miximo do operacional, bastando chegar a um nmero igual ou superior ao do
ganho pretendido para o nosso amplificador. Utilizando este mtodo, chegamos concluso
de que com duas etapas o suficiente.
A seguir definimos qual dever ser o ganho de cada etapa. S h que ter em conta dois prin-
cpios:
. Que do produto das etpas resulte o ganho do amplificador.
o
Que as primeiras etapas devem ter maior ganho que as ltimas, para melhorar a relao
sinal-rudo do amplificador.
Figura 11.26.
1''R'
Ztc-V'- -R
It Il
Finalmente, para impedncia de sada do amplificador resulta
I
rtr
Lo,
V rl
- - I
I , lquunoo vr=o
V,,
Z-V"
()(' I I2
j que 2,, =
In- I, Vr =0
o 1,,
V, V,, t, ^ Z^o
Vr=0
V, Vt =0
2,,
Zo, =
12 Io Iz I
I
Z, Io Vo
v-o zn 1,, Zo
Vt =o +[,.+) Vt =o
o vt =o
Por outro lado, como a impedncia de sada definida como a impedncia equivalente de
Thevenin, quer dizer, com a tenso de entrada curto-circuitada (V,= 0), vlido o racioc-
nio seguinte:
zo Z ()
Zo, =
1+ -Vol(& +&)
Io
zn 2,,
Zo, =
1+ 1 .v' .-vo t+lal 1 .v'
I rrR,
& +& 1,, vi +R, 1,,
:oluln8es o ? olIncJIJ op surJuglslseJ sup urun upuo ep olueruguorsu1llrp
O
'LZ'I1 un8lg
Zl=
0L ="nV
JJA
- ))A -
E s-*?rqo'serosre^ur sudule opuuzrpn.lue,,,prnEeg .gyg
=rr'frt'riilji::JJ:1il;?
zl=',nv : 0L="v
res og;epod soque8 so .sudule sunp sBIJEsseJeu ops anb opuq
,A
._0I.01 JA
9t8:-:T. OL T=V
ropucrggd
-rue op oque8 o souruuruJelep 'seJorJelup suruelqord sou oruoc opuepecord .elueueprn8e5
?J \L='Z : Uru ='Z i 08=?
ogs zHX OZe WL yrl op secrls;relJurpJ sV
'urcuenberg e Bluerunu eru
-JoJuoJ sucllsJJlceJec sens sE urupurSop sruuorceredo so enb gf,ercugnbeg Jorurrr q selup
-uodse.uoc luuorcu;ado op s?JrtsIJelJEJec sE soruerurncord ropucgrJdue op opeford o ure4
'zllzv zH 0z p spBJprsuoJ luIupuuou 'ouurunq oprano op ?lsodser ep ureSruur
ep o4
-uep luelrJso sulcugnberJ sulnc sreurs ruoJ ruBqpqBJl olpng ep sJopEJrJrlduru sg :og5n105
'?ICU?l
-od ep I e ercugpedrul p (J ep roldecer run ruoc .szucge
0L 0I ep ogsul
uurn znpo.rd
^\ 'o>I I ep uuJlur ercugpadur Erun opumssod .enb orpng^urep ropureS run
oBsuel rueJeldocu ured ougssesu ropBJurldure o relceford ,rtLvrl0 opuszllq1.r.rr
ul .ur+'u
r,r
?+'u r.r
l'vl *t +r
f ,,2
_7T;'t'l'vl _,oo
'l -"7 0-'/ =0- "71e0- rA eS
:enb os-JuJrJrJe^ u opupnurluoc
608 stvuot)otaclo saropzcr.{11dwy
-:z
310 Electrnicaanalgica
&=15.70=1000 Q=1 KQ
& = & .4,,=1.12= 12 KQ
&=nll&=llll2=l K)
., Zo 70
oo"==
- 1+4' "4 =- I = rrlo -o
l+80
&+& t+rZ
Este valor no adaptvel com a impedncia do receptor, e ser necessrio um buJJ'er ou
adaptador de impedncias em tenso. O projecto deste consiste em verificar as suas condi-
es de adaptao de impedncias, como temos feito anteriormente. Neste caso:
n^Yc_Vo_f,.R,+lr'&_4+&
vt /, .R, &
lL.L6.Deduzir a equao da tenso de sada do circuito somador da Figura 11.29.
Rl Il
vl
v2
v3
Figura 11.29.
Soluo: As equaes de cada uma das malhas de entrada e da malha de sada so as se-
guintes:
,"--(,'..,-%.%)
& [^,',*,' Rr)
de onde por fim se obtm
gres uplus ap ogsuat y (u
:og5n1og
'Ig.f 1 urn8gg
Qa
oA
'O) Z =qU ='y enb opuodns 'crr o^ou ap JBu[u
-ra1eq(q'L 'Z=11 e 'I="/r '(J) ?=k 'LJ)l Z=q 'U) I="U
^
:epuru p segsul szrJuflsrsJ ep sJoluri selum8es so ured ep;es
ep ogsul y (e:re1nc1?J 'lE'11 urn8rg Ep sepuJlue sunp p Jopeuos ollncJlc oN'8I'II
002 0z 0E 09
+-
I I I Eu
ox '6= I
=rU : oozllozlloElloq -
oglu soruJoJ 'olrncJrc op unrluteu opSulueurrper ep E upu4u p serJ
-uglsrseJ sE eJluo olepred oe aluapzrrnbe B opus oruor Epuuorsuorurp g ty'opnl ono Jod
= z-Et'+tt'o-="A,
l#.l'o+ffi.rr'o-1.#,'o]-='n
ep seesur s,p Erun up,r p z,uos u e upr,S r,rr'.1]]lXijnm"*"l"Xi::';T"f#,T;
'0'rr BrnErJ
T
nAl
Y
LZ'0
A8'0-
I'0
)09 ^
'tu nlrugl
-srsJ 3p Jols^ o e epy,s ep oEsuel up Jolu^ o rulnrlur 0E'I I urnErg up olrncrrc oN'L'l
('a ,- ' 1 'u )
''A)-='n
'A*E 'A*E
[
gt stottot)ruado sdtopDc{11dtuy
314 Electrnica analgica
R, 4
V
v, = -2(v, + vb) = --_(1,5 + 2,5)= -8
K,'
Ll..19.Sabendo que os valores das resistncias do rectificador que aparece na Tabela I 1.5
so R,= 2,2K)., Rr= 4,7 K) e R.=l,J KO, calcular o valor da tenso de sada V se
na entrada introduzirmos uma tenso de: a) -1 V. b) 2 V.
^ -bR,- -4'7
A.- = = -2,r3 y
2,2
. No caso a), visto a tenso de entrada ser negativa e ser invertida pelo amplificador, apare-
ce na sada do operacional uma tenso positiva que activa o dodo ligado sada do circui-
io, razo por que V o = V,' Au, = (-1)' (-2, 1 3) = 2,13 Y
. No caso b), ao ser positiva a tenso de entrada, na sada do operacional aparece negativa
e o dodo ligado sada no conduz, portanto, a dita sada encontra-se ligada massa e V,;
=Q,
20 dB= 1020/20 = l0
&= 4.4 = 10 .20=200 K; R, = 4ll4 = ZO r
'zc'll BrnEId
L '7, + 'A
'A
^+
,A
,A
'ernEtg
ulrp Bu ruecerudu enb sruurs so ruucrlde es "1 a 'r1 sepu4ua suu opuenb 'Zt'l urn8lg
Bp olrncJrJ ou sopeleurssu soluod sou uznpoJd as enb epuo p serrrJoJ sB JelqO'IZ'II
tu eP olueuuldocusap,
Cu 86 =
$l' oZ' OOZ'Y 'Z ' '{ 'Y 'Z ( )'t{'rL'7, oI
_ta _ ^r ' c
,X
ot-- or --J U
gJes Jopusupuoc op JolB^ o'olueuod 'tyurcuglsrsar
e enb roueu seze^zep soutu olad ules IHOOZU urcugpadur ulnc oleprud ur Jopusupuoc
run uoJ 'razrp ranb 'epeldocusep s-uJluocue ty ercualsrser p sor1lrJ sop eued Joruru BN
ocrduoctdn
A II+<"Aa Ll=glt.z.g-sez,ruA g
sez,rrre^
g- ot.9'o ='^v.tA=oA
:tt A ogSutueturlu ep ogsu al v sotuulncluc etuetuluuld
7L 'z' 002
'
,0I ' 0z'
Cu 8'6t = C 6-01 8'6t = =t)
t).71 .2
') ' ,or' oz'lL'z 'u.
opurnlltsqns )
- OOZ lserolu^ - '{
I
:ZHOOZ ep ules ouoJ ep urcugnber; u enb Brud '3 ep roprr o soruulncluc eluaureprnEa5
I I stDuot)nt aclo saropDcrlr ldury
316 Electnicaanalgica
Soluo: O primeiro circuito que aparece na Figura 11.32 um somador de duas entradas.
A entrada de V, tem ganho unitrrio, j que 4 KQ I 4 K)= I . A entrada de V, tem um ganho
de 4 KO l2Koz=2.
A onda de sada A ser, por conseguinte, a soma invertida de V, e V,, cada uma com o seu
ganho.
O segundo circuito um amplificador inversor cujo ganho vale 6 KQ / 6 KQ= l, e, portan-
to, s inverte a fase da onda .
O terceiro circuito um comparador a tenso fixa (definida esta pelo divisor de tenso for-
mado pelas resistncias de l8 KQ e 6 KQ) com o sinal B.
O valor da tenso fixa ser, Portanto:
v*_^
,xa
^- .6- 2,5 V
10
- l8+6
A quarta zona do circuito re- Vt +5V
cebe o sinal C, e trata-se de um
simples limitador que elimina
o semi-ciclo negativo e limita V2 +2,5V
o positivo tenso de 5 V.
As explicaes anteriormente
dadas encontram-se aplicadas @
na Figura 1 1.33, onde as dife-
rentes ondas so construdas
ponto a ponto.
-5V
+5V
@ +2,5Y
+ l0V
- l0v
Figura 1L.33. Sinais de sada +5V
do Problema ll.2I. @
PROBLEMAS PROPOSTOS
R, = 2'5 K)
Figura 11.36.
15 KQ
R= 700 O
+
vi
Figura 11.40.
10 KQ 2OO KQ
vl
Figura ll.4l.
--
lL.3l.Calcular a tenso de sada no circuito somador da Figura I 1.29 que tem os seguin-
tes valores:
R,= 1,5 K; Rz= 2,2K; R^= 4,7 K; Ro- 10 K. yr- 0,5 V; V.= 4,75 V; %= 1,25 V'
Soluo: V"=-2,58Y.
30v
t Figura 11.42.
Soluo:
@
-3V
+6V
\
@ z,tv
+12V
-12v
+4V
Figura 11.46. Resultado do
@
Problema I 1.35.
')a ropBlrcso 'I'zt BrnEIt
'JopBsupuoc tun e Brcu?lsrsJ utun Jod'sBIp Brun upBc'sBpsrruoJ sucrlu?pr sElnlgc s?Jl Jod
Bp;nlqsuoJ ? opSu1ururluJ p peJ V 'Ig.{ tun ? o^rlce olutul olnc'aso{ ap oSuopnw
p Jopulrcso r.gqurel opuurruoup C topultJso run opuluesarder glse 1'91 urnErg eg
slv(troslNls sfluoovllJso gc sodlI.z'zr
'uasnoquDg
ap ou?tyr o oror BprJr{uoc 9 ogSrpuoc Btsg 'l- -gy enbguan es '(gy +1)ft = ,f
ogssardxe eu 'enb orJusseou e 'JEIrcso essod opulururleeJ ropucgrlduru un enb ere4
'puorcuredo ropucgqduru urn
no (odurec p otrJe ap no relodrq).ro1srsuer1 urn Js apod ropucrgrldue olueurela g
'?pBJ]U p IsUrS O IuOC sBJ [u JsJrJ B BJrU
-Errr p 'upe4ua uu epecrlde g UpJES ep luurs op eUBd enb ue 'op?lururleer ropecggdruu
urn rod eluetueclwq soplnlnsuoc socruoJlcle sorrqrsodsrp ogs sruprosnurs seJopBIrJSo sO
SNOIOSNNIIS SflIIOOVTIJSO'T'77
]YNIIS flO SEUOOVUflO
zt o1 nldvc
324 Electnica analgica
O elemento activo deste dispositivo pode tambm ser um transistor bipolar ou um ampli-
ficador operacional.
A frequncia de oscilao obtida mediante a expresso:
,= |
'
2nRC",lG
A Figura 12.2 representa um oscilador de ponte de Wien, a$a frequncia de oscilao :
t- I
' znRC
Nas Figuras 12.3 e 12.4 mostra-se a configurao de dois osciladores do tipo LC,
conhecidos como Colpius e Hartley, respectivamente. A frequncia de oscilao dada
pela expresso:
f- znl LC
+Ec
+Ec
r
I [,
i
I
=-
TT
aA I
t\
I
ll ;i,, r
r1 1'I
gdogt=)
l,)
Ut1 OO =7
A,0Z= og'
'ogSeluaturpeJ ep epJ ep eued otuoc plsrJr rrrn Bzrlun enb ggg
run [uoo Dllrry topDyJso lun 9'71 urn8rg e e 'ozuunb ep Iulsuc run p eluaplrnbe olrncJrc
o ulueserder '91 urnSlg V 'Jopppcso tun p luuuosseJ olrncJrJ ourol ozuonb ap ptsttc
run es-Bzrlnn 'ogSepcso ep ercugnbar; Bp peprlrqelse epuur8 urun ulesap as opuun
.rI +,7
-7,iap:r-H
ropulrrso op osur ou 'e ('J+5) l'J'J -.J 'spldloJ ropulrcso op osur oN
zt lDuts ap saropDra)
326 Electrnica analgica
EC
+ EC
c2 cr
{F
7,, 7,,
t'
vc.-t
D,,
0 / Ttz T I
Dz,
-vt/r I--1- T2
I
<+
-V,/2
f-
1
R'
^c(r *
lR A )
3 t ZRo-Ru)
Se os terminais 7 e 8 forem curto-circuitados, a frequncia de sada serfixa; quando
se deseja uma frequncia varivel, necessrio fazer variar a tenso aplicada no terminal
8, j que a frequncia funo directa da funo contnua aplicada no dito terminal'
Na Figura l2.I2representa-se um circuito prtico, indicado pelo fabricante, deno-
minado oscilador varivel de udio, capaz de proporcionar um sinal de sada com frequncia
varivel entre 20 Hze20KHz
+ l0v
5 4 6g
IO KQ 8 rcl8038 3
l0 11 r22
12.5. TEMPORIZADORES
vE que v*,-
T-RC ln em -R=-E
VE-V*, R,+R,
O dispositivo 555 um circuito integrado muito estvel que temporiza com uma grande
preciso e que, alm disso, pode funcionar como oscilador. As caractersticas mais im-
portantes deste circuito so:
' Temporizao desde tnicrossegundos at horas.
. Duas modalidades de funcionamento: monoestvel e astvel.
. Relao do ciclo varivel (funcionando como oscilador).
. Estabilidade face a variaes de temperatura: 0,005 por cento /oC.
Na Figura 12.16 aparece o 555 funcionando como monoestvel. O perodo 7 pode ser
obtido mediante a expresso
T =l,lReC
NaFigura 11.27 mostra-se a ligao necessria para que o 555 funcione como
astvel.
. O tmpo durante o qual a sada es a nvel alto (tempo de carga de C) vem dado por:
T, =0,693(Ro + Rr)c
. O tempo durante o qual a sada es a nvel baixo (tempo de descarga de C) ser:
Tz=0,693RnC
'oESBJnp puBJA rrroc seJopuzrJodrul solrnJJrJ p srplur.uepunJ solueru
-e1e ureles sJopuluoJ so enb tuoc zEJ anb apepeudord e ? BlsA 'onrlrsodsrp o tuen1qsuoJ
anb sedulo ep oJeur,lu op epuadep anb epuprluenb uun rod upurlue Bns Bu opecrlde pu
-rs op erJugnbe4 e uepr,r,lp 'g olsl 'ursugnba:; ep seJosr^rp ogs seJopeluoc sg'or3g1at ep
BpuJlu Bns Bu ruucrldu es enb soslndur p oJrurlu o o?tpgc opuurruJelp urnu ;ulueserd
-er ep sezudec '(o1x4 alueserd ou sop;nlJur ogu) srulr8rp sonqrsodsrp oES seJopeluoc sO
Sf,UO(IVJ..NOJ WOJ Sf,UO AYZTUOdWET' L'ZT
'la^glsu otrnrrrJ 'Ll'21 urnElg
7
))1+
'
Ie^glseouotu olrnJJr3'gl'Zl urn8rg
7a
BP}?S
orudsrq
))1+
c(ouz+ 'u) J
vv'tt -{
ures opSop)so ap m)ugnba{ g o
t(ny z +'u)e o9'o = 'J+'J-J
gres opoyad no [B]ol oduret eo
s^
t t t lt)ttt s' p .tOpDJ a9
332 Electnica analgica
8 MRI MR2
MSI
555 3 cPo 7490 MS2
cp,
Qo
PROBLEMAS RESOLVIDOS
R-l -2260 e)
2nfC 2.rE. l5 . 103 . 4,7. 10-e
-ururT? sJBd '0' - (u!u)'srq $tuttslLl nb opuodns 'sopBJnles oElse sJolsrsu".u
-
so nb JB^oJdr,oJ 'ogSnpuoJ ep opuls tue oEls opupnb sJolsrsuBr sou es?q p e
Joloeloc p slurroo sE relnrleJ .eluerue^rlodser,1yy 00I
O) 0I ogs g.71etnfug
3p o ouroJ I^glsB olrncJn tun p spq ep JoloeloJ ep sercuglsrseJ sBp sJolB^ so .g.zl
zr_0 l. LI g'0 . alJtYz u{
ZH 9TL8L: =
gres olepmd BrcuguosseJ ap ercugnberg y
E + tg'o 'J +')
do l.t8'0= =57=J
t.88b
9 oleprud elueuosseJ olrncJrJ op aluspzrlnbe epuprcedec y
zH LZ,S = -1-ql-!8'q9'''z - Aluz -r
I r -,,
gJes rr?s urJuguosser ep urcuenberg e .ruEn1 orreuud urg :oeinlog
'gd g =", .H
=U.Cd Eg.p ='J -Z :oES olrncrrc o uenlqsuoc
" OX 0E
enb solueruel sop srole^ so:('71 '3rg) ozlrenb ap plsrrc tun ep eluepnrnbe
olrnoJrc op olepred orJgs erJupuossoJ ep sercuenbeu sep sJole^ so JelnclpJ .s.zr
'
6-01 0 r' zGzttz.v .7)
Hrl 00 I-H e_OI.00 I:n_0 I.o0z-
:sotueJel (1 * yZ oEsserdxe Bp 'Z opuulrcrldxE :oBinlos
I -{
anb u:edc7 p rore^ osres 1un ,ffr?':tr;ffiil3:|;:J#:;r?i:::,"j'f:T;
17 .n
002 p 9 tr'71 emfug?p o oruor e1ueg ropulrJso tun ep ogSnpur-otnu Bp role^ O Zl
zHrN z= zH g06g80Z = '-01'0sl' ''-0I'1.8t/L ' z - ryltuz - t
TIJ
uJes ogSelrcso p urJuanber; y
0zz+ Lv ') +t)
cd L'gt, - OZZ. LV
gres J e 13 e aluelelrnbe epeprceduc y :oB5n1og
'grlg1 =7 e
ld OZZ=? 'Cd Ll =t ):ogs opselue..,rl,r p epr up sonrssed solurul so enb rua
'g'71 urn8rg Bp o oruoJ s11rd1o3 orrnJrrc run p ogsuIcso ep ercugnbarg B JBInoIBJ ..zr
tEE l0urs ap satopuag
334 Electrnicaanalgica
I^ =I^
'Br-'&- -Er-Vru -20-0'7 =0,193 mA
Soluo: Em primeiro lugar faremos o cilculo de Rr, , Ru.r, C,e C" de modo preciso e,
posteriormente, faremos um calculo aproximado.
Quando os transistores esto na saturao:
,
1. _E,-Vru",
=-:7;-= _10-0r2 _n nlo A=19,6 mA
500 =u,ulY6
I 1916
mn) "
- hrurL,n) 40
Ec= rzY
c2
r=L= 1-0,5 ms
2
Supondo q,r" - C, = 47 nF, as resistncias de base sero
R^= T o'5'10-3
-
" c ln 2 47 .1o" .0,69 =15417
Q=15 K)
R"=:R'
" ="=To=3oo e=330 )
hrr(*n) 50
l2.ll.Calcular os tempos { e Irdo sinal de sada do circuito astvel da Figura 12.21.
R-10KC)
R'= 20 K)
R2= 1 KQ
=1,5pF
Figura 12.21.
-ss es JolsrsuB.q o enb uJsd u ep JoIB^ o Julncpc ouBssecu ? 'JBtnI o{rrrlJd urg :oESnIos
' 8'0=a% rodng '?J>lZ'Z=r rod atueuoc up JoIu^ o ruzerdseq 'LZl ep
onpueder 1eurs urn uc11du es enb ru lu?lsur o psp ogemlus ep opu1se ou russud
9
p Brorup rotsrsuu4 o enb odurel o reInoIBO '^ p teaez opolp o e fl.|
? 0I p g
, ep rolz^ O '^ ZI s Bpstueruqu opuunb ytu 00I ruosuoc upudurgl V 'Ol =(*E'rl
olnc udu tolsrsu?.D rrm s-EzIIpn '91'71 em8q Bp o otuoc Jopuzuodurel olynrro umN'rI'ZI
0I'I - 0I 'ZZ'Z ) .,E
('a-'z E
. r),,-o t.ozz- ,0I'ZZ'E , +I
'')"l),_
r
zH ,0I'I _\. "u r
001.18 = -
-t I
:.BJes Iuurs op urcugnbag y :og5n1og
'td OZZ =J U) I ="U 1l ZZ =vy s 'g0g
.IJI run Bzrlun enb '1 1'g1 umErg
Bp o oruocropulrcso un rod upuuorcrodord epurpunb upuo Bp Brcuenbe4 e rulncpC'fl'Zl
000s'6-0I'0,
^t,
lt-
UX 9=U 0009= ; -"-or -u = su = vu
I I
puo ep
E
)oI- r
I -t
'oluuuod :U =sU =vU'?Jln?turs opsul etun epualard s oruo3 :opnpg
-a,,eps/c000"ro"*r*,'.'[l3l"J;3#IJ::"Jffiil',.r"#iT31""y#ffi :
enb'11'g1 um31g up o oruoc JopBJE urn ep'y e'y surcuflsrsJ spp JoIB^ o JEIncpO'ZI'ZI
Eesus6 = Ees7s6.e = u1 3,y = zt
(#**r)",x,-0rx,rx Eorx0z = (#.,)
:9res orrguSeu ? Isuls o pnb o lrrEJnp odruel 6
Eesruel = Easero.o = = ur r =,r
(*.,'.*,)r,x r-0rx,rx Eorx0r (#.,)
:gres orrplsod ? IBurs o pnb o eluurnp odurel 6
'^ 0I=I*6 =oA+'1,=l"rtlenbgf'n =0Ir+ ='n"+' ='n
:-ures
ty urcuglsrsJ uu ogsul p upanb e :opSnpg
LEE louls ap satopDra,
338 Electrnicaanalgica
Rur= 47 k) C- 10pF
Figura 12.22.
,v'I_L5-0,2
rr-.=---=6,7 mA ; Iu,=1=-=0,143
a mA
2,2 100
,^=15
w2 =o'2
I
=14,8 mA ; Ir,=!t:.0r1=0,29
D2
2,2+ 47
rnA
Ro +R, = R,
portanto
Ra=0
O tempo { do sinal sada do 555 ser
O tempo que dever decorrer at que a sada Q do contador 7490 passe a nvel alto ser:
PROBLEMAS PROPOSTOS
Soluo: L=14$H.
Figura 12.24.
8,2 k)
10 kQ 220 Q
Figura 12.25.
Soluo:
Ir, = Irr=33 mA; 1r, =0,8 mA; Irr=0,68rnA; I= 14ms.
E, de20Y.
Soluo: existem virias solues vilidas.
ls < 1A Ti : 2C 50 1n 150 mV
avrx (7.5<Vrn<20) (1'[.6sVrn<271 (17.7<Vtxs30) v
0c < Ti < + 125'c 25 60 75 mv
AVrN (8<Vrx<121 (16<Vrx<22) (20<Vrx<26) v
avo Load Regulation Ti : 2C SmA < l9 < 1.54 10 50 12 120 12 150 mV
250 mA < lg < 750 mA 25 60 75 mV
ffil alo
O
,I
C E L-
t r. E
!
,),i \-
J 13.ll' l:
ll D rn3 rYrx, ll xln
f
I \L..l C
=,
rr3c
t't t a
E
It 3 ffi .r3
tt t IIE IYIII
rIl .100tr9 - tlrtlrtt
ltl 30r ll
t't It It
luorlnc tnduto ltod uoodpqo nolltl|.qo
,.nod oolJoey umu{rtt r.nod oclJcey trlnuEl[
scllslrelcBrBrlc ecuBruroled pqd1
6VE acryu?dv
t6'EpBrualp eluerroJ run BJBd rolurr nes op olnclgc
I8'09'u1ar1se-olnEugrrl oESJa^uoJ :epuprcudu3
98 '09 'olnEuglr-ulerse oESr^uoJ ZZ'aluauoduoc run rod opudrssrp JoIBJ
LZ'segsuel e sepuprsulur ep ogSu^uo3 7'vrcuflod ep oIB^BJ
y'ec$lc?telp eluBlsuoJ
Vl 'V'odure1 ep aluulsuoJ 87,8'olpng ep Bpuug
98I '(CS) runruoc etuoJ
6Ll'(Jg) runruoc Jossrue 7'ogSnpur-olnv
6Ll'(CC) runruoc rotceloc 0g '..sr, ruoc le^Hsv
6LI'(f,g) runruoc esuq g7'satopusuepuoc ep og5urcossv
: seJolsrsrrur1 ep sag5urnEguo3 77'selcuglsrseJ ep opSurcossv
z'e wlnpuoJ VZ'seV1uq ep og5?rcossv
T,'opSurnlus p segSrpuo3 lvl'opouy
VZ 'euoc ap segS1puof, BZZ,'olueurlpueJ
Vl E'olueuruldocusep ep ropusuepuo3 8ZT, '1nd-qsnd
62 'sruuorcurado ruoc ropureduoJ gZZ,.urcuglod
E 'urnpradural p eluercgeo3 L8Z'luuorcerado
z8l'oEssnupBeJ ep eluercuoJ OZ,6upuuq ep urnErul
izl'un1r;ur ogSnpul ep lurcueoJ qZZ'1OZ 'aluerroc ep oquuE
EZI'oESnpur-olnu ep etuercgeoJ OZ 'ogSrolsrp
Zl'oluetuuldocu ep luorcgaoJ l8z'lurcuerJlp oporu tue [BrcuereJrp
Zzz'relodrq Jotsrsu?I Sgz,'urnuroc oporu tue [BrcueJeJlp
run ep lusJe^run ogSezrmlod ep olrncJrJ 6L7, 'lurcuereJlp
9T,Z 'Ifl.,I tun ep ogSvzrnlod-o1nu p olrncJlJ BZT,'asugru4uoc
9ZZ'Ifl.,I Jolsrsrrul 8ZZ'g essulc
iZZ - tZT, 'rulodrq Jotsrsuur 8ZZ'y essulc
8gZ 'luuorcuredo lZT,'urcugnber; Bxr-uq
:elualunrnbe olrncJrJ Z6Z'JosJe^ur oEu ocrr1?rurssu
wl'opol9J Z6Z'JosJe^ur ocrr1grurssu
y'topesuepuoc run ep uEru3 Z6Z 'ropuldupu
I I 'Javez :seJopucggdury
L}l'SOW rotsrsrrBJl VOT,'sodp
tg I 'I.q.,I Jolsrsuul E1Z, 'ogSucgTldulv
ZBI - I81 'rulodrq rotsrsrrur1 7'etgdruv
lil'opolp 8 - LE'ottetuyredtuv
:sucrlsIJalcBJBJ IgE 'surcugpedurr ep opSuldupy
sepuprun
z Z,l'ocrlguEuur oluruuldocy
EZ'otunfuoc tun ap e]uelu^rnbe plot
.Jopusuepuoc
E orllllBuB arlpul
OCIIIIVNV
=IC!C]NI
352 ndice analtico
ISBN: 972-9241-63-5 fi