Sunteți pe pagina 1din 371

Outros livnos nesta rea=

Alvarez - English or Electronics


Angulo - Prticas de Electrnica
Custa - Electrnica Digital (Exerccios)'
Malvino - Electrnica Voi. I
Malvino - Electrnica Vol. ll
Malvino - Prticas de Electrnica
Millman r Microelectrnica Vol. I
Millman - Microelectrnica Vol. ll
Padilla - Electrnica Analgica
Padilla - Sistemas Digitais
Pertence - Amplificadores Operacionais
Taub - Electrnica Digital
Tub - Circuitos Digitais e Mlcroprocessadores

r Bihlioteca Phliua Municipai dn Porln

ililIililililIililI il ilIlililil ilililil ililililil ilililffiil ilt


+
"2LZ$00't3863

ISBN: 972-9241-63-5 fi
lrffi
ogiuluerullu ep surualqs
oESurUIIdulv. sollnrrn ep asllguv
YJIOOAYI{Y
YJIT{OUTf,flTg
L ct1 q

ELECTRONICA
ANALOGICA
Anlise de circuitos . Amptificao
Sistemas de alimentao

LU MIGUEL CUESTA GARCIA


ANTONIO J.GIL PADILLA
FERI\AI\DO REMIRO DOMINGIJEZ

Professores de Electrnica

Traduo de

Artur de Mendona Jos Luis Canaveira

Professores de Electrnica
Escola Secundria de Massam

McGRAW-HILL

LISBOA. SO PAULO. EOGOT. BUENOS AIRES. GUATEMALA


MADRTD. Mxco. NovA toRouE. sAN JUAN. SANTIAGo
AUCKLAND. HAMBURG . KUALA LUMPUR . LONDON
MILAN . MONTREAL. NEW DELHI . PARIS . SINGAPURE. SYDNEY
TOKYO. TORONTO
I

CAPTTf
Grand eza

Electrnica Anatgica. Anlise de circuitos.Amplificao. Sistemas de alimentrao


Copyright @ 1994 da Editora McGRAW-HILL de Portugal, L.e
Copyright @ 1992 by McGRAW-HILL Interamericana de Espafra, S.4.,
"Electronica Analogica. Anlisis de circuitos. Amplificacin. Sistemas de alimentacin"

Todos os direitos para a lngua portuguesa reservados pela


Editora McGRAW-HILL de Portugal, L.do
Avenida Almirante Reis, 59, 6'.- I100 Lisboa, Telef. 3154984/5 -Fax3521975

Nenhuma parte desta publicao poder ser reproduzida, guardada pelo


sistema "retrevial" ou transmitida por qualquer modo ou por qualquer outro meio,
seja electrnico, mecnico, de fotocpia, de gravao ou outros,
sem a prvia autorizao, por escrito, da Editora.

Depsito legal: 77370194


ISBN: 972-9241-63-5
IEIPMO42MO cepnrr
Teoremtr (
Capa de: Regina Delfino

Composio e desenho por: lvaro Mendona - cRIAo cRFIcA E EDIo rLBctnNtcl

Impresso por: ROLO & Filhos Ltd.


ruDrcE

cnprur,o r
Grandezas elctricas
1.1. Prefixos ............... I
1.2. Grandezas de electricidade e electrnica ............... ............ I
1.3. Clculo do valor da resistncia de um condutor ............... .....................2
1.4. Capacidade de um condensador plano ........... ....................3
1.5. Constante de tempo na carga e descarga de um condensador......................................4
1.6. Coeficiente de auto-induo de uma bobina (indutor) ............................5
1.7. Energia armazenada numa bobina e num condensador ..........................5

-
Problemas resolvidos ......................5
lEacao
, Problemas propostos ..................... 18

CAPTULO 2
Leis bsicas da electricidade e associao de componentes
2.l.Lei de Ohm........ .....................21
2.2.Leis de Kirchoff .....................21
2.3.Lei de Joule .......22
..............
2.4. Associao de resistncias ............22
2.5. Associao de condensadores .....................23
..................
2.6. Associao de baterias ..............23
correntes
2.7. Convenes do sentido das tenses e ...............23
Problemas resolvidos ....................24
Problemas propostos .....................49

CAPTULO 3
Teoremas de circuitos em corrente contnua
malhas
3.1 Anlise de circuitos pelo mtodo das ...................55
3.2. Regra de Cramer ....................55
3.3. Resoluo de determinantes .......................56
ns
3.4. Anlise de circuitos pelo mtodo dos ........................58
VI Nuce

3.5. Fontes de tenso e corfente .........................58


3.6. Teoremas de Thevenin e Norton .................59
3.7. Teorema de Kennelly (transformao estrela-tringulo) ............. ........60
Problemas resolvidos ....................61

,Problemas
propostos .....................88
CAPITULO 4
Corrente alternada
4.l.Grandezas e valores caractersticos................... ...............93
passivos ......................94
4.2. Circuitos de corrente alternada com elementos
4.3. Potncia em corrente alternada ...................96
4.4. Ressonncia srie e paralelo..... ...................97
Problemas resolvidos ....................99
Problemas propostos ..........:.......... ................... I 18

CAPTULO 5
Acoplamento de bobinas
5.1. Auto-induo........... ............123 CAPTLt
5.2. tnduo mtua.......... ............124 Amplifica
5.3. Coeficiente de acoplamento k ...................125 8.1
5.4. Regra dos pontos p/ bobinas com acoplamento magntico .....................................126 8.1. ,

5.5. Anlise de circuitos com bobinas acopladas magneticamente................ .............:...126 8.3. t

Problemas resolvidos ..................127 8.-1. l

Problemas propostos ................... 138 Prob


ProL'

CAPTULO 6
Sistemas lineares de alimentao
6.1. O dodo como elemento rectificador................... ...........141
6.2. Parmetros de um dodo rectificador ............. ................141
6.3. Circuitos limitadores ............142
6.3.1. Limitador de um nvel com um dodo srie no polarizado.... ......... 143
6.3.2.Limitador de um nvel com um dodo paralelo no polarizado .......143
6.3.3. Limitador de um nvel com um dodo paralelo polarizado ..............144
6.3.4. Limitador de um nvel com um dodo srie polarizado ........................................144
6.3.5. Limitador de dois nveis........... .............. 145
6.4. Circuitos rectificadores com dodos ..........146
6.5. Circuito rectificador de meia onda............. ....................147
6.6. Circuito rectificador de onda completa com transformador .................................... 148
6.7. Circuito rectificador de onda completa com ponte de dodos .............149 CAPTILI
6.8. Filtros ..............150 O transisto
6.8.1. Filtro com condensador em paralelo ...... 150 10. I
6.8.2. Filtro LC e em fi.................. ...................151 10.1. r

6.9. Estabilizao de tenso com Zener ........... l5l 10.3. t

6.10. Reguladores integrados................. ..........153 10.+ '

Problemas resolvidos .................. 153 Proble


Probl.
Norcp vII
..... 58 clprur,o z
. .. ... 59 Transistores
...... 60 7.1. Tipos de transistores bipolares 179
...... 61 7.2. Tenses e correntes no transistor 179
..... 88 7.3. Caractersticas grficas para a configurao EC ............... 181
7.4. Equaes bsicas de um circuito simples de polarizao r82
7.5. Estados do transistor bipolar 183

.. ... 93 7.6. Folha de caractesticas do transistor bipolar 184


..... 94 7.7. Transistores de efeito de campo 185

.......96 7.8. FET dejuno 185


7 .9. Caractersticas de um fet em montagem SC 185
.......91
.......99 I .10. Folha de caractersticas de um FET 186
1 .ll. Transistores MOS 187
..... l 1 8
Problemas resolvidos 189
Problemas propostos 199

113
CAPTULO 8
r21 Amplificao
125 8.1. Amplificao. Grandezas............... ...........203
D6 8.2. Diferentes formas de amplificao................. ................204
r26 8'3.Comportamentoembaixasealtasfrequncias......'....'
r27 8.4. Realimentao............ ..........205
138 Problemas resolvidos ..................207
Problemas propostos ...................216

CAPTULO 9
.... 141
Amplificadores de baixa frequncia
....141 9.1. Circuitos amplificadores .................. .........221
.....112 9.2.Polaizao eestabilizao............. ...........221
... 143 9.3. Amplificadores em montagens EC, CC e BC ............ .........................223
..... 143 9.4. Amplificadores realimentados .................. .....................224
..... r11 9.5. Amplificadores com FET .....226
....111 9.6. Etapas amplificadoras de potncia.................. ...............228
.... 145 9.7. Aquecimento dos transistores ...................229
..... 146 Problemas resolvidos ..................229
r17 Problemas propostos ...................246
148
r49 CAPTULO 10
150 O transistor bipolar em comutao
150 transistor......
10.1. Polarizao das junes de um ...............253
...... 15 1 corte............
10.2. O estado de .........................253
...... 15 1 saturao
10.3. O estado de .........255
153 multiemissor.................
10.4. Transistor ..........255
. 153 Problemas resolvidos ..................257
.175 Problemas propostos ...................275
CAPTULO 11
Amplificadores operacionais
1.1. Amplificadores diferenciais ....................279
1.2. Anlise de um amplificador diferencial .............. .........280
1.3. Estudo em modo diferencial.... ................281 -
I1.4. Estudo em modo comum........ .................285
11.5. Razo de eio em modo comum .......287
11.6. Definio de amplificador operacional ............ ............287
11.7. Circuito equivalente do amplificador operacional ................... .........288
11.8. Formas de trabalho de um operacional ............ ............288
11.9. Caracterscas comerciais de um operacional integrado .......................................289
operacionais.
11.10. Circuitos amplificadores com ..............292
..............
I I .1 l.Circuitos somadores com operacionais .........293
operacionais
I 1.12. Integradores e derivadores com ............293
limitadores
11.13. Rectificadores e ..._..............294
comparadores..............
11.14. Circuitos ...........295
........
1 I .15. Filtros com operacionais (filtros activos) ...........296
Problemas resolvidos ..................297
Problemas propostos Ass
...................318
blemas ma
CAPTULO 12 especifica
Geradores de sinal incorporar
12.1. Osciladores sinusoidais................ como a Ele
...........323
12.2. Tipos de osciladores sinusoidais .............323 e sequencii
12.3. Multivibrador astvel .........325 Corr
12.4. Geradores de sinal integrados .................327 auxiliar tan
12.5. Temporizadores ..................328 t, atrar's
12.6. Temporizador analgico integrado 555 .............. .........330 tecnologia.
12.7. Temporizadores com contadores................... ...............331 Emc
Problemas resolvidos ..................332 gar e de fon
Problemas propostos ...................340 para a resol
te livro. Os
APNDICE
Caractersticas do regulador LM78XX osp
............345
quncia util
ndice analtico ..............351 complexida
contedo tc
Os pr
tanto em cc
passivos. E:
com maior
recolha dos
utilizados p
diferentes ti
otuoJ r.urssz 'c1e 'secrsgq seg5unbe seJrlsIJlceJuc suns 'sJolsrsuur1 ep sodrl sluJJIp
so ureldureluoc 0I e 6'g'L solqydec sO 'socrugrcl solrncJro Juluerurlu urud sopezqnn
ogs enb (seropucr;r1cer) cc ure uc JpruroJsrrurl ep sazedzc seldturs surulsrs sop uqlocJ
etun elrJ 9 9 olngdec oN 'so^nc? solurul ue^Jlur epuo 'epuprxelduroc Joreru ruoc
solrncJrc ep rueEeproqu roualsod uurn ured sr?rJuss ogs solururcequoc selsg 'solrssed
soluetul rod alueurucrsuq soplnlusuoc socrrc?l solrnoJrc p 'Ec tue otuoc cc ru olIIBl
'esrlgue q sopucryep e1urululueruepunJ ogs 'olurnb oe ?$'sopryduc sorreutud s6
'olqydzc op Ielol op9luoc
op sluls ep surulqoJd're8nl ourpp,r ure'solsodx ops Ie^Issod opuun 'apupxeldutoc IT
ep ner8 luecseJc tuoc opelur1 olunss? BpBc opus '?cugl ognpo4ur Bu BpBzIlIln etcugnb
-s e opuelradser 'solunssu rod sopezruu8ro optse olntlduc upuc ep szuralqord sg
'lelot op oluac rod ?lusss p UJJo ruucruqe soptlrloseJ suurelqord sO 'oJ^ll el
-sp IuluruepunJ o^rlotu o tunlqsuoc enb 'sopuluesarde szuelqord sop opSnloser e erud 0ft
seugssceu sulqu1 sulnuu-oJ sunrlcedser a socrsgq soprleluoc so 'upuunser uuuoJ ep e ru8 (,tE
-n1 orreurFd ure uracerede 'oJxeJ o runlqsuoc enb solqydec zop sop run BpBc lug ITE
'urEoloucal 0Eg
ulsa u sope81 srl solrcuoc so soclJgt solurrrroquoc so'seru1qord ep s?^Br1B 'JEl 8Zt
-elduroc e ruclldu tu lsrsuoc enb uSarq IIclJIp uu sounp otuoc sJosseJord otuul JBIIrxns LZT
sourepuelerd 'ucl8gpuy ?cru.o4clg q luruprcedse opecrpap 'eurnlol else tuoC Tt
'epuprxelduroc p I^!u ns op uepJo rod sopurcuenbes a ezg
ET,T
solunsw rod sopeuepro eluerulueru^uoc suurelqord ep op5nloset e 'ucru-o4clg ? ouoc
srcl seugdrcsrp ep ureEuzrpuardu-oursue ossecord ou pdrcuud pupmucu ouroc rurodrocur
le4purcserdrur Js sor,ueJprsuoc 'o^rloru lse Jod 'lurlr oled supr8xe segSucgtcedse
sq upunbepe ecr391ouce1 op5nlos eurn urerenber enb soxalduroc souru no sruru wtuelq
8I
-ord ureSuerqu eluruleJeE proqel opunu ou ru?lusJdu es anb sruer segSunlrs sy
L6
96""'
6r ""'
t6c
t6t
t6c
Z6T
68c
884
884
LgT
L8
8C
I8
082
6La
_ I
ocotoud
-
-

as respectivas aplicaes mais significativas: amplificao e comutao. O captulo 1l


dedicado, na sua totalidade, s caractersticas dos amplificadores operacionais e respecti-
vas aplicaes. Por ltimo, o captulo 12 descreve e analisa os diferentes geradores de
sinal e a funo temporizao, utilizando dispositivos integrados de grande preciso.
1.1. PRI
Queremos expressar a nossa gratido a todas as pessoas que de uma maneira ou de
outra participaram na realizao deste livro: s nossas famflias, aos editores, a quem efec-
tuou a reviso tcnica, aos deseadores e, em geral, a todos aqueles colegas de profisso So

que contriburam com a sua opinio durante o processo de elaborao. designar c


os1
Os autores

,'|

1.2. GR {

^-
5ao

. Gri

. Gri
'g' I BIq?I'ssuBpuncs sBzpIrBJc .
'z'I BIqEI's?cls9q sBzpu?r o
:sBlq?l s?np tu sBl-gculss?lc soluu^ enb oled 'sepuzqqn s?zpu?J8 su sBlInIu oEs
vJINgUJCfllfl fl flOv(trJrurJfllfl flC SVZf,ONVUC'Z'r
-000000000000I+ orld
zr-01 | ("'d)
("'u) ouuu
r,-0I - 000000000I+
orctlu
| ("'d)
e-gl - 000000I+ I
r-0I - 000I+ | ("'rrl) UUI
I x I t"" ") PBPIun
,0I - 000Ix I ("')) orl)
0[ = 000000Ix | ("'IN) vDiII^t
uol
5ooooooolx I t"'D) vDID
'soldrtg.rurqns a soldqp.rur urzd soxgerg'I'I EIqBI
salolnD so
'I'l BIquI eu sopeluaserde oES soloqur;s sorrucedser e seluuuodurt sruu soxgerd sg
. 'puplun ulry up soldrlgtuqns a soldrtg.lu seluJJtp so reu8rsap
oESSUord
eted'ezapuer8 eurn ep pluIrrupunJ peplun Bp eluou o opupclue sopuzllnn ops -JeJ urant
ep no EJII
so)iltflud'f'I 'oESIJ
p sJopE
-]lJadsar
?II O[ruJC
SYJIUTSflTfl SYZf,CNYUO
L Ornrdvc
Electrnica Analgica

Tabela 1.2. Grande zas B tsicas

Quantidade Electro (e-)


de Electricidade O Coulomb C 1C - g,3 . I0 18e- Q- I't
Formu.
Intensidade I Ampre A mA- pA- nA I= Q/t '
Fora Electromotriz Fem
Tenso MV-KV-mV-pV V= I-R
U Volt V
Diferena de potencial D.d.p.
Lei de Ohm
L-nrci::..
Resistncia R Ohm C) MCI-KQ-mO R= V/I
Capacidade C Farad F mF-pF-nF-pF C= QN Conre :. :.
Auto-induo L Henry H mH-pH
Frequncia f Hertz Hz GHz - MHz -KHz = lfr Para
cessrio co
Na Tabela
Tabela 1.3. Grandezas secundrias
.:::.:::.:::.:::.: 1.:t:.:.:.:t:.: :.: :.: :.: : : : : :.: :: :.::: :

.:1.: :.: :.: :.:.:.:.:.:.: :.:.:.:.:.:.:.:.:.:-:.:.:.:.:.:.i t.l

;H;;.;C$mil;';.;';.11.
..iii:iii.ii::ii:iiili:::iiiiii.iii:fttrffifffffiii:.i$ffiffi$,,.,ri:,:i:,1:,:,:.:,:,:':,:,:,:
ir$i:i;iiiiiiIii:Iii:iii]ii:iii.iii:ii:ii

tweq.1..1...1,,1.

Densidade de corrente Amprelm2 Nm2 Nmm1 = US

Energi a elctria (r) Watt.segundo W.s KW.h a= P.t

MW-KW-mW-pW
Potncia P Watt w Cavalo (CV) P- V.I
I CV= 736 W

Condutncia G Mho U lSiemens=1Mho G= l/R

rs. cr.cur,o Do vALoRDA nBsrsrNCIA DE uM coNDUToR I.4. CAP


O valor da resistncia de um condutor depende da sua seco, do seu comprimen-
A cap
to, da natureza do material de que feito e da temperatura a que se encontra. Para calcular
constitui o y
este valor empregam-se as frmulas da tabela 1.4.
A fn
:lurnEs e g ep?prcuduc B Julnclec eJEd BpeSeJdrue e1mu.l-o; y
'oculsglrp nes o rnlBsuoc
JUInllBl i--
enb pFeleu op oleurroJ ns op epuedep oueld ropesupuoc run p epeprcudec y -utuu,Ji- -
ONIYfd UOOYSNIE(Ii{Of, HIII UO SOYOIJVdYS 'V' UOI:}(
9E00'0 Z-0I ' Eo olurgJJloA L
Er00'0 Z-0 ' ZZ oqurnqJ Y -:
0?00'0 T,-0 ' 9'I eletd I
,000'0 (,-0I 'III oItu9JsIN
88000'0 Z-0I ' V6 orrlcrolN L
leLvzordseq 7-01 ' EV uuruuEueIAtr --
200'0 Z-01 ' L oglB-I
l,
I
2900'a T,-01 ' ZI orred
zv00'0 ' arqoJ L
Z-0 ' 8o I I -c =
Iollezotdseq Z-0I ' 6V uuluBlsuoJ
000'0 - T,-0 ' 00E o9^ruJ L
zv00'0 T,-01 ' 8'Z oruItunlv
I
']::]::, ]:
tS..l I t*rapur-ii
.,.(.ffi ffi 'ffi il.l,.ulli...ll' I sEJ lttcr
I uror ogrEa
)"oe 0 e r ep sIop^ ..I BIeqBI
'sopezrTrln sretu srurJluur so erud seJolu^ sess s-rue4uocu 'I uleqel BN
'sIBIJ]aIu sop ernleredrul p luercrJeoc op e pupr^qsrsJ ep JolB^ o Jcquoc orJgssec
-eu 9 'roueluu BIqq Bp sBInuJ-oJ se opuuzrlqn solnJlgc JBnlcJ ruerepod es ered
IurJelutu op puedep 'onrlu8eu no onrlrsod
Jes epod uJntuJoduet op oluorcrJeoo O sorJ9lueruo]
Jol BJnluJeduret p eluercrJooJ = |) u III urcuglslsou -u
urnleJduet ep oluotunv - ry zunu ru Jolnpuoc op ogSoos - S
JoQuulcuglslsU=J.OU soJ]tu tue oluetuudtuoJ = / spuprun
I eJnlurodulel urun B urcuglsrsU - t vrlztJilJt o ule epupr^psrseu = Jo0d
(ry.?0 + I) .''ou -k I r.od- u BInrur9d
I
Jolnpuos urn op urcu?lsrsoJ Bp sulnurJgc 'v' BIaqBI
sD)t"tp?la sozapuo,tg
Electrnica Analgica

c(pF) - 8, g4.10-8 .K
tl*,) 1.6. COI
d(cm) G\r
K - Constante dielctrica Oc
= rea das placas penneabilt
fl = Distncia entre as placas calcular es

A Tabela L6 d-nos os valores


da constante dielctrica de diferentes
materiais isolantes. L='
1 Ar
))
LsL Poliester .S=l
1,5
3,5
Papel seco
Papel impregnado
/=(
4,5 Baquelite Il=[
5 Porcelana
3a8 Mica
Tabela L.6. Constante dielctrica de
6,5 Cristal 1.7. EI\:E
vrios materiais isolantes Bixido de titnio
95 E }I-

Tanr
condensadi

1.5. CONSTANTE DE TEMPO NA CARGA E DESCARGA


DE T]M CONDENSADOR

Quando um condensador se liga a um circuito como o da Tabela 1.7, aofechar ou


abrir o intemrptor S, produzem-se processos de carga e descarga. Estes, podem ser calcu-
lados atravs das equaes da Tabela 1.7.
Tabela 1.7. Equaes de carga e descarga de um condensador

#l--r C
v-V Q-e trnc) 1.1. Faa

(,R I
r
rmrx
- T
V KVp
Soh
L__-t]
H. T
-

V
. total carga

-y.
=5.R.C

r-ttR'c
.a)
b)
c)
V
t_
lmrx
-
1.2. Efect
R l0c\
Troruldescarga - 5'R'C Soh{
Descarga
:op5nlos
't& rBd 0I
(c lg erud ,:Id 0I.2' (q :OW ured 6 s0I.'6t (u :segsrerr.uoc selurn?as se
n]ceJg
^J 'Z'l
'u eOI. =sOI.00'0 (e
'l{\w OI'Ll'Z =Ol'z}l'Ll'Z (q
'V rr4I'I' =6-0I'Ig0'0 (r
:oginlog
00'0 (r l7y1u ered t...zqT.L?'z(q iy erud vu I 0'0 (u :segs.re,ru", .*:t ] 'r'r
soot^]os3u svuuSlgoud
-A . :, .-7, - JoDesuepuoc ou ut8raug
I.
Z
uutqoq uu elErug
,l '7 ';-
:sulilrrJ.oJ selurn8es sB ruoc BInclBc es Jole^ olnc 'erEreu IuuuzeruJu Jopesupuoc
Iun p ocrJlcgle odu?3 o oruoc Burqoq Brun p ocrl?u8Eru odruec o oluBl
uooYst{flot{o3 Hlnt{s
YT{IgOfl YHINN YOYNIIZYWUY YIOUSNIE 'L'T
(I = rV) olrrru op epepllrqerurd -d
eulqoq Pp olueruFdtuo3 = 1
uulqoq ep ogSceg = g
ogSnpur-o1ne p lurcrJoJ - z
(urc)l."Ot
o-'1.7,'l=(H)7
17',,'
(.tuc15' zN -'
:JOIU^ eSSe JUInCIBC
p eJrueru B sou-Bcrpur elurn8es BIntuJgJ V 'oelcBu ns op ecqgu8eur epuplpquerured
Bp e pruJoJ Ens Bp epuedep uurqoq utun ep ogSnpur-o1nu ep ]uelclJoc O
(uornom)
VNIgOfl YINN flC OYSN(INI.OJ,NV trO fl,INf,IJI.{flOJ'9'I
s0cyp?p sDzapuDr)
Electrnica Analgica

a) 49,3.lff'10{= 49,3.102 MO. 1.8. auar


b) 5,32.105.10{= 0,532 F.
c) 10.736= 7360 W. Sotoq

1.3. Faaasseguintesconverses: a)1,12.10-2HzparuKhz;b) O,O2cpaae-;c)43.1tr


W.s para KW.h; d) 8,3.1 trrH para H. orden

Soluo:
a) I,12.I0-2.10r= 1,12.10-5 KHz. +-

b) 0,02.6,3.1018= 1,26.1017 e-. l(


c) 43.105.103= 43.102.KW.s= (43.113600) KW.h= 1,19 KW.h. 1.9. Calcu
d) 8,3. ltr.106= 8,3.102 H,

1.4. Efectue as seguintes converses: a) 7380 W para CV; b) 9,3.10-2 KW.h para W.s;
c) 4,32.13 A para pA; d) 45,3.1020 e- para C.
Soluo:
a)7380/736= 10,02 CV.
b) 9,3. I 0-2. 103=9,3. 10r W.h= 93.3600= 334800 W.s.
c) 4,32.1tr.1012= 4,32.10e pA. strF
d) 45,3.702016,3.10ts= 719,04 C. P= 3.2

1.5. Faa as seguintes converses: a) 4,2 Y para mV; b) 327 4 pA para mA; c) 978 pF 1.10. Detsl
para mF. ligada
Soluo:
a) 4,2.103= 4200 mV. P=D,
b) 3274.1tr= 3,274 mA. ePtil
c) 978.10{= 9,78.10a mF. H/= I l0
1.6. Num condensador circulam 3,7.lPt electres em 12 s. Calcular a intensidade de 1.11. Uma ll
corrente que o atravessa. fonte d

Sotu
t
3,7 .L0" I 6,3.1018 0,5g7 . 103
I_ _ _ 4g,g A
T2 T2
P-a
1.7. Num condutor circulam 200 mA durante 1 min. Determinar a quantidade de elec-
Putxr
tricidade que por ele circula.

?3
,-
t m
- 2OO. 10-3 .60 C
Q -12
Vur l'r=#=,
ouru" t4 - 1 puop ,I.A =dop'I orno rod -J3i3 3r ;: :-
d

=
h\ NZ
,rru\='
I
oglue :- o[ epuop ' 1.4 =u anb sourequg :oginlog
/^ =
'peJ Bp ^Josqu enb epeprsulur B mlnclel'LOZZ p etuoJ
elun u upe8g gtse enb opuequs .II.I 3p ir: i -:
'rey 41'1 nrunsuoc q ep rurJ oB upudrugl uurn
q'l.) 'g =ttr'1!\) r0I.00 =tl.i!\ 00g -.00I I =/tl
olueuod e
00II=S'0ZZ=d
^,
grseenbopuqss,rr;H,"Jr:1:i";J[";ffi ffi $11,ii;;H:";:ffioJ"T.rr., Cd 8-6 (f,
z!\' 099 =jZZ'E =d
'oluuuod:t.t =d ' t'I uloqul up ulntutgle opuez[lpn :oEinlog
'I'I urn8gg A OZZ
is .-\\ E-:;
'I'I urn8rg up olrnoJrJ ou erJugtod u JulnJIBf, .6.
ultu z = s oocl E-oI'ol
t]- - -,
I -'
ogwe :
I
- I prcxrJ i, e urepro r -
6 01'::
I
rue opue^losJ 'e = 1 'ssurolqord sarouelue sou epBzrlrln op5qer u opunEaS :og5n1o5
o
6O I rulncJrc enb erud yru 0I ep e1u+oc Btun JBInoJrc ep tul odual otuun .g.I
sostJlJ?p S0zapu0,tg
8 ElectrnicaAnalgica

L.12. Calcular a tenso que tem de se aplicar a uma estufa que absorve 3A, para que ao Sduj
fim de um dia consuma 10 KW'h.
R:F
Soluo: Procedendo da mesma maneira que paa o Problema 1. 1 1 ., temos w'= P't , donde
ento
w
P =:, ento
_
t ,-'
,-T 15

P='' -*
10.103
=416,6 W 1.16. Um rq
24
cie, se
P
por sua vez P=V'(, donde V =-,
I
logo calcul
So[ui
416'6 grraqr
v- - 138,8 v us.p
3 cm:;. I
1".13. Calcular a resistncia de um condutor de alumnio de 150 m de comprimento e 1,5 P: R,
mm de dimetro.
P:O,
I
Soluo: Empregando a frmula da Tabela 1.4.que diz que R= P '-, e tendo em conta o 1.17. Deterr
auIIre[
valor da resistividade do alumnio que podemos consultar na Tabela 1.5, temos
Solu
1,50 fC.At
lR=2,8.t0-'' - =2,8'rot 110- =2,38 Q
TE'0,75' 1,76
a ter
1.14. Uma lia elcticade2 Km de comprimento deve ter 5 ) de resistncia. Sabendo ^,
que o condutor de cobre, calcular o seu dimetro.
lr=-
Soluo: SegundoaTabelal.5,aresistividadedocobre1,8.102;r-esolvendoemordema
S na frmula da Tabela 1.4, teremos
1.18. O fiIan
t. I dimer
R=O.L=S=O.-
,S R calcula
ento Sotu
a)Apli
- .-,.103 2
,s= l,g.ro_, =7,2 mm,
; 4D.c -
por outro lado, se S - 7E' 12 r - {W, ento r = \F 21i mm e, por fim,
b) Segu
A=3 mm. Tabela

1.L5. Determinar o comprimento de um fio de nicrmio de 0,2 mm de dimetro que pre- 4*-
ciso utilizar para construir uma resistncia de 15 O.
O 'I - (000I.9800'0 + D.V': (tV .n + t) . ''k = r' *o'U -Jd g nb oJl
:v'I ulequl
up eJnluJedtu] B ruoc ulcuglslsoJ up op5elrul up ulntu ryJ e soruucrldu 'eluorueprnEoS (q
'urlJ Jod 'e Luu
"0'0.u s nW
75 V't = =-
,t t0'0 = i'd =
sotuel '?'I EIWJ Bp JolnpuoJ un ep ulJugtsrseJ up olncl-"J urud elnur.o; e opuecqdy (e
:og5n1og
'J" 000I e ercuglsrser y (q 'J. 0 u Brcuetsrser y (u :rBIncIc
'P/zurur.o 0'0 =r o Jo/(J 9900'0 -D ep JoIe^ o anb opueqe5 'uru I'0 oreurgrP
run
ru '0 ep olueuFduoc run tul epudrugl Brun ep orurgrglo^ op o}uurelrJ O .gI.I
e ruepJo [rra o
2900'0
Jo 800I = -LV
I-(EZIL,EOL)
._ n opuqBs ?lf,l
optu _ l'z .soruel lV u
r-('kr t)
ruapro rus opu^Iosr . uteq,J pp ulruru.oJ u opuecqdy '3o7
"'(lv
p + i. ''k = fu 'v't
RJ ZqOO'O = X' 'oJJeJ op Emleradurel ep e1urcrJso, op JolB^ o opep ? s.I 3Iq3I ulq :ogn1o5
'a L'E}LL9]e Blurun?
'<j EZUrq 3o6 u enb'orre; ep og tun p BrcuflsrsJ u umleredurel enb e JBurruJ1C .I.I O El,:r- L.. :
Iu /
zlrru
.<J E'EttE,= (r-0I .Og t z0I.OOt). Z'O= d
oglua i7 I S. = d ' I .-- --: ..
soruel r e uepro ruo opue^losr e serotJoluu seurelqo.ld sop elnr.uJ.oJ u opuuzrpln .(,urc
691) sucqd sup ercrpedns q pn8r 9 ogSces ulnc e (urur 69) seceld su ue ogSuredes u 9
oluourudruoc olnc'rolnpuoc run oruo, es-egoduroc sucrlgleru secqd senp se urudes enb unSg
op rrrnlo^ o oluuuod 'erolnpuoc Js ep epeprJupcrgud e ruel epulnppe en?g y :ou5n1og
'(upelnprce enSg) o1194role op pepr^qsrser B rBIncIBr
'A Z'0 9
ep seceyd sup prcuglsrser e enb opuqes .ruur 09 rod rs e4ue sepuredes .erc
-lgredns p zruc
00I p secrlglru seceld rnssod BpEInprJe un8u ruoc eluerdrcer run .9I.I
"_OI.III
u lzi,o=7a*.n=l
oglue
epuop' t-d:
d
=/=-1l'd=
s,.u '
solurel '?'I slequJ ep elnrrrrgJ ep / opu"JrI 'r0I.I I I =r p rolB^ g :op5n105 OB Nb BIBd
sDclrQ?p sozapuDr)
10 Electrnica Analgica

1.L9. Determinar a resistncia de um condutor de cobre a'70"C, sabendo que a 20 "C tem Lrrf
uma resistncia de 100 O. Term
Soluo: O valor do coeficiente de temperatura do cobre a= O,OO42. Aplicando a frmula EnerE
correspondente da Tabela 1.4, temos Energ

&o "c = &0."' [1 + u' (70 -20))= 100' (I+0,0042' 50) = 121,3 , 1.24. Calcr
Devemos assinalar que, nos problemas anteriores, t no precisou de ser calculado por di- alum
ferena, j que se partia sempre da resistncia a zero graus centgrados. co co
1..20. Calcular a corrente que circula por um condutor, se soubermos que o seu dimetro Solu
de I mm e a densidade de corrente que po ele circula de 10 Nctfr.
C:8
Soluo: Da Tabela 1.3 sabemos que a densidade de corrente e = ls donde 1 = ' ,S;
Na ek
teremos ento
1.25. Que t
I =18.0,052 .10 = 0,078 A por
1.2L. Determinar circula por um condutor de 0,5 mm de di-
a densidade de corrente que Sotu
metro, quando se lhe aplica uma corrente de 20 mA.
Soluo: Utilizando a mesma frmula do Problema 1.2O,_teremos
"=
^ I 20.1Cr "=10,18
=-=---- Alcm2
ento

S n-0,025"
K=j
(

1.22. A chapa de caractersticas de um fogo elctrico diz-nos: Potncia 1500 W, tenso


&
220V. Calcular: a) Intensidade absorvida. b) A energia elctrica consumida du- conx) t
rante 20 min.
1.2. Calcul
Soluo: que, s(
D do qrx
a) Partindo da frmula P= V.I, temos I -a; ento
V Sol,ui
fica
l5oo
7= =6,82 A
200 40-to-
b) O valor da energia elctrica calcula-se em KW.h da seguinte forma: w= P.t . Sabemos que
20 min = 0,33 h; teremos finalmente e resolr

w = 1500.10-' .0,33 = 0,495 Kw.h ,&t


a-
1..23. Determinar o consumo de energia elctrica de uma vivenda durante um ms, sabendo
que se encontram instalados os seguintes receptores: 10lmpadas de 25 W, ligadas l.tl. Detertr
durante aproximadamente 4 h dirias e um termo-acumulador de 2 KW, ligado tmir rm
durante 8 h dirias. lmina
Soluo: O valor da energia consumida por dia por cada grupo de receptores : Sotui
soueJel 'Joueluu uulelqoJd ou nb euroJ ErusIu Bp opuopocoJd :oBSnlos :3 S
'(t= X) ernssadse ep urur Z'O ep olpr ep Bur-urgl
erun rod supuredes ogJels seculd se enb opuqes 'd l1,l p JopusuepuoJ run Jrul ope8r1 '-\\){
-suoc el ruoc ered operpenb run p opel o Jol ^ep enb olueturrduoc o JBurruJ]C .42.I supeSrtr '
\\ ;
opuqEs 'i I -*
o0 ,_0I '0v
rulu 9 - Iuc 90 = -p
zI,\. v. ' . *_0I . ?g'g
p e wepJo tu opu^IosJ e -
f,-l - ---:* '
p
'' 8-0I''8'8 ='-0I' 0?
,t1;t*'
ECIJ
'sotuel enb sopep so Jopsuepuoc tun ep epeprceduc up elruuJ.oJ eu opurruBsqng :oB5n1og
'(' = y) uuelecrod e 9 ocr4cglelp o enb op
-uq"s 'dd 0, ep apeprcedec run equel'orer p ruc IE'I ep e seJelncJrc opues 'enb
ured ropusuepuoc tun ep seceld se seperedes JBls tu^p enb ercuglsrp e JBInoluC .92.I
'Ju o gJes enSerdrue ocrJlcglerp o Iu] oruoc -np EF\I---: \
OESU31 '-1t, I
.
zz.v. 8_0I ,g'g
I- -x
z'0'e-ol''
oElu
{''-oI'18'8
po -x
soruorot'v' I ogScos up ulnturoJ vp x opuurrl :oESnlos -lp p -* -- ;
uIuI z ap rs rlu supeJudes o oruJ ep ruo Z ep soJelncJrc seoeld senp Jod
operuroJ g anb opueqss 'cd ' ep ropesuepuoc run gm^elocrrlrglolp ap odrl en .sz.T
'du ou gdx ruruuqc luntrquq ? ucluortsel uN
:s'g=.'-
gdX ,-0I ' I'0
Z'VV _ CTi z_0I - ZV,V _ .0I ''r_0r'vg'g-J
,-0I'I'0. 20I
-.
so(uerel 'opryduc otsep OJIELLI| -:
,'I ulquI up BInruJ-oJ u opuucqdy :oE5n1og
'( = X) ?tun epec turu I'0 ep urnssedse Brun e sgsuturp surusru s? ruoc oc
-nsg1d p ssJrt rod seperedes 'ern8re1 p ruo 1 e olueuruduoc p tu 0I ep orururnlu -Ip Ja\ -:*
ep leded p seJrl sunp rod oplnlnsuoc 'ropesuepuo, run p apeprcudec e te1'r;rlrp) .iz.l
'q.^\) 0I s = 08. Ll = s?tu rod lulo] erSreuE
I{'^\) LI = uIP rod Iulol ut8reuE ulnuua: :
q.^\X 9I = 8.2 = JopulnrunceotuJI
q.^\) I = t{.,r!\ 000 =?.SZ.0l = supudulgT tUell=,--:
I I r'D31Jl3?p soZapu|)J)
t2 Electrnica Analgica

l'
124. 10-6 - g, g4 . 10-8 .l .
0,2. 10-1
e resolvendo em ordem a I

r24. 10-6 -0,2. 10-1


t- g,94.10-8.7
-2 cm
Solug
resisr
L.28. Calculara distncia a que devem estar separadas as placas de um condensador ten-
do como dielctrico o ar para que a sua capacidade seja de 40 pF, sendo as suas placas
circulares com 3,8 cm de raio.
c--\
Soluo: Aplicando a frmula deduzida no Problema 1.26, teremos
Por srri
- 8,84.10+.1.n.3,82
d=-'-''- -, ' =0.1 cm=l mm
40.10*
1.31. Deten
1.29. Observe o circuito da Figura 1.2. e determiqe: a) O valor de R para que o condensador pF.
se carregue ao fim de 30 s. b) O valor da tenso de alimentao, para que a inten-
sidade mxima de carga seja 40 pA. SoIu

le-1
#Fry 132. @e c
2

I4VJ
l*
I

Figura 1.2.
alimer
Sohry

-_2
Soluo:
a) Como nos indica a Tabela 1.7, o valor do tempo total de carga 7 = 5'R'C, donde
T 1.33.
R- -
Sabenr
:ento
5.C' sinal. r

3o Sotu
R=5.50.l , =r,2.ros o=r2o K)
o* teremu
b) Por outro lado, temos que V= 1.- .R, donde

v =40.!0-6 .1,2.105 =4,8 v v-9


C
L.30. Calcular a capacidade do condensador da Figura 1.3 para que, aplicando-lhe uma
ento, a
tenso de 150 V se carregue durante 30 s. Calcular tambm a intensidade mxima
de carga. I
l+!---
2
I r-0I 'i'Z= ILZI' s-01 0 = ,A')'i= ^
ETUI\EIII :: :. -
'urrg rod'soureJel 1'1 opSces up eluepuodserroc elntuJgJ u opuecqdu 'og1ue
Etun 3q.- :..-'
._0I'09 )
r-l =
uor'tgl.owz= ='l
sorurol
"ooor'f,=,
'Z'I e1r,qe1_eu p.Duocuo es anb epuprcuduc ep [BluetuupunJ opSeler B opuuzrlqn :oB5n1og
'dli 0g p JoJ epeprcudec u es 'Jouelur ns ou epeuezeurJe ur8reue ? relncluo 'leurs
Bpuc p su8rec sfil f.Zrod epyqrlsuoc ? ropusupuoc um ep u8ruc e enb opueqes ''I
grl tr=d .-ol'l'l=zozz =:L =',J
T.Z M.Z
soruJel'Joulu eurelqord ou en8erdrue elnruJgJ ep, oprreJrJ :og5qo5
LLOZ|,p oBsuq urun ruoc opBlururlB
'f I ep erSreue e euezeaile enb ured ropusupuoc run Je1 gJ^p epeprceduc n 'Z'I
Z
TZI - z0ZZ ' e-0I '000 'i - ^
sourl ',^ ' u ogbces 3u up?rlpul EInuu-oJ uq :oginpS
"t ,'9 = '7'1 Lr L- I r.
'gr'l JOpl.' -
. -. 1-
000 p ropesuepuoc urn'^ g77e m8et;ruc oe 'elrosqe enb er8reue u reururrelC 'I'I
00I xeul ze^Bns rod
\lrlrr 'I = -
|'
dTi oe=.{ e-ol.or=r9#E =Y=,
prun ep s?^uru rop'suepuoo urn ep u'rec p plor odurer o 'r'rYE;;*rir;*:JIXXH'"J
''I Urn8lg -T-
I
)00rll
H )
| Aosr+
+14
gI s0Jt,tpila sozapuu"t"9
14 Electrnica Arnlgica

L.34. Quando se fecha o intemrptor S no circuito da Figura 1.4, Calcule: a) A constante Soluq
de tempo. b) A diferena de potencial nos terminais do condensador, para os se- so d
guintes tempos decorridos desde o fecho do intemrptor: RC,zRC,3RC e 5RC. +
'20 -
Por or
Para r

100 prF

v=I
Figura 1.4.

Soluo: Tiran

a) Aplicando a frmula correspondente da Tabela 1.7. temos = R. C; ento


aplica
T =2.103 .100.10{ = 0,2 s
b)Utilizando agora a equao de carga do condensador da mesma Tabela e substituindo ,
ln (e
por 2RC,3RC e 5RC, teremos

o Para
['-,f)-30 (' :)
t- RC: v-30 - 1g,96 V RC

. Para t-ZRC: v=30 =3o (,-;) - 25,94 V ffi


[t-,-#)
o Para t-3RC: v-30
[,-
u-#) =30 (,-]) - 28,50 V

o Para |-SRC: v=30


[,-,-#)
=30 (,-]) - 29,79 V ts: -

1.35. O condensador do circuito da Figura 1.5 foi previamente carregado com uma tenso
ts: -
de 5 V. Determinar o tempo que dura o processo de carga. Pu r

lzo =

136. C^alcula
20Y 1.5 ter
Soh
Figura L.5.
s-ro =
!_0rl_ or-1
:JOrJluU E[ulqoJd op orulcorcuJ orus{u o opumSes :oBSnlos
'^ 0I p opsue] Burn Brluel 'I
BJnArg Bp olrncJrJ op Jopesuepuoc o enb BJed rrocep p rul nb odrue1 o JplncleJ .9.I
stu L.EgI = s 90I,0 = ,_0I
.t,g-ll,O=oz-st
gJes OZe ep es-ruSerruc E eJorup Jopesuepuoc o enb odruol o enb sourerrp otunl! Jod
oESUsl ?ri]: * -
^ s .
r_0I E 'g = (tgz'O-) . z_ol.z'z- ='t
puop (
\
-o' e-ol'oI' 'z'z- ='t
\ - oz )"'' 'o
ed'(
:gtr^'os,O ossou o urud opuvzJ,Incruu?o J ) oerua
u- - t
[m )"r')'
r=au1 enb +\
,{',la1ul=
) ePuon
I-
('A )
q )
[;Z)"'-a t -
('t )
opuucrJqdturs = (3, u1
-t -a)
[; )ul
otcedsu elurn8es o ruo j gw,Jq ogSunbe u 'souu uedeu soruJrruEol opuucrldu
,A oA
ca_a ePuop ry a-I- J ep rolu^ o Blep opuurrl
T -I- t t- ^
)"
[+ '-t)"t=n
'^ruoces-ru'e,ucuu,oruep,"'rJJ:"r1'*:'":';H3J::T'1"iJL:;i.:ffi H:J;
's I I'0 = .Z'2. = ).'S = ozt
,-0I.0I. eQI .J'; ;
-'
ep JolB^ o 'oluuuod 'ogSulueuqe ep ogs -s so i-r:
-ul u ruo, es-ruEer:uc e eJouop Jopusuepuo, o anb odurq ou otl reurzqc soruu^ :opin1o5 luBls *: : :
I so)t"uJ?p sozapuoJg
t6 Electrnica Analgica

Empregando a equao que nos d o tempo de carga de um condensador, quando se carrega


1.39. Deterr
desde zero at um valof determinado, deduzida no problema anterior, teremos:
cendo
mdio
/ro =-R. , (#)=
^(T)=-r,r.r03.r0.r0{.rn
= -2,2' 10r . (--0,693) = 0,01524 s

ento

ts-to = O,OI524 - 6,3' 10-3 = 8,84 ' 10-3 s


1.37. Um condensador de 50 prF encontra-se ligado em srie com uma resistncia de200
KQ e submetido seguinte operao: em primeiro lugar liga-se com a resistncia Sotu
a uma tenso contnua de 24 Y durante 20 s. Seguidamente desliga-se a tenso e
curto-circuita-se atravs da resistncia durante 7 s. Determinar o valor da tenso nos L:1.,
terminais do condensador no final desta operao.
Soluo: Aplicando a frmula da carga, que se encontra na Tabela 1.7 temos
1.40. Qual v
20
rente d
v = 24. (1 - e-soro=2oo{o'- ) = 20,7 5y
Soh
Seguidamente aplicando a frmula da mesma tabela para a descarga, temos
7 l+. :1.
V 2
v =20,75. e-so1o*-2ooi5 = 10,3

1.38. Calcular a percentagem de carga total de um condensador de capacidade C, que se


1.41. Pnetenr
curega atravs de uma resistncia , quando decorreu desde que comeou a care- de carti
gar-se, um tempo igual ao valor da sua constante de tempo ( t= R.O. espiras

Soluo: Designando por V. a tenso que alimenta o condensador, poderemos, aplicando a Sotu
equao da Tabela 1.7, calcular o valor da tenso aos terminais do condensador ao cabo de
um tempo t= R.C. L:1.?
_R.C
v-Vo-0-e o't) resoh'eu

Simplificando a expresso anterior, temos


N-
\r
v - Vo.(1 - e-')= y = Vo (, :)
1.42. Calcula
saben&
substituindo o valorde e -2,718 v - v r.0.63
contra
teremos por fim permeal

+- S-3r=
V,
0,63
= v - 637o de Vo
Seguida
o 1.6:
:9'I oB5
-cS Bp ogSunbe u opuucrlde Burqoq up ognpur-o1ne e soruerelncpc elueuuprn8eg
TI4IC$=z=S
'opBI ep ur, ep epurpunb og5ces tuc 0I oluoruuduroc '00 =r1 apep4qeeuued
:sucrlslJelcuJec slurn8es se ruoo ocrlgu8eur oelcru runu epuluoru BJluoc
-u s enb e y I p luJ-roc Brun eIncJrJ enb'se.ndse 000 rue] else enb opuoqes
'ocqgu8eu odurec ns ou JBUzBrrLrB ep zedec g eurqoq urun enb erSreue e m$ce) 'Zl'I
I. ,S'0'u ' LZ'I rl's' Lz'r
surlds FIZ = -11
,_0I'08' 80I'
'_0I'0I
sorueJot N u tuepJo Iuo opue^los3J
l'o0I
11
,.+.1z'l-7
S'.N 3P t--'-.r i
E trl*:-l *-
soruoJl '9'T opSceg up ulnturgJ up opurue4 :ogSnlos
'oluouruloJue op suJrdse -
-aJJEl r -'
ep oJourlu o Julnclu3 'oluouruduroc p ruru 0E oJ}eruglp ep Iuc I op oEuuc ep
ognt run opue41pn 'ogSnpur-otnu p Htl 0I ep eurqoq urun es-JrnJlsuoc epu]eJd 'l'l
.ZI .;=,1
ZZ '7'--,lt
f 96= rl
"['I
'soruert '1'1 opSceg Ep elilurgJ u opuecqdy :oB5n1og
v , p luer
-roJ erun relnorn e1e rod os 'H ZI p uurqoq eurnu epeuzeurJe er8reue u gres pn '67'1
H e'o : LT,'r =, ' LT,'T
-7 sou oESu:- :
ffi' ffi a oEsuel i
soruret'g' 1 ogSces up elnurrgJ u opuec{dv :og5n1og UIJU?ISIS3r
004 ep trI:;:
'g' ern81g
'6697 'serrdse p oJrur,lu l.ruc Zoelc1:tu op IesJe^sue.B og5ces luc 1 'orp.u
oJlIugry i7,97, =rl oelsrtu op pepllqeaurred :secllsF]curec selurn8es se opuc
-quoc '9'1 ern8rg Bp Burqoq p og5npur-olne p luercgoJ op role^ o JeuruulC '6'I er: I :-
LI s0JtJpap sozapuoJg
18 Electrnica Analgica

1.51. Deten
N2 'S
L - 1,257. 10mr
trt.r'u Solu
'300=30'5 H
L-r.257.30002'9.? 1.52. Calcul
l{, tem ur
uttltzando por ltimo a frmula coffespondente da Seco T.7, teremos:
Soluc
w=I .r,12 =1 .30,5.f -!5,27 J 1.53. A que
22
queaI
Solu

PROBLEMAS PROPOSTOS 1.54. Calculi


devo
cia- a 1

Soluct
1.43. Realizar as seguintes transformaes de unidades: a) 73,1.108 pA para A. b) 69,3.1tr
mV para KV. c) 7,6CY para KW. 1.55. Detern
de dian
Soluo: a) 7,3I.lO'3 A; b) 6,93 KV; c) 5,59 KW.
Soluc
1.44. Efectuar as seguintes transformaes de unidades: a) 65,3.10-a {lparaKQ. b)
9,81.1010 KpF para F. c) 2,89.106 W.s para Kw.s. 1.56. Calcula
cuTega
Soluo: a) 6,53 KO; b) 98,1 F; c) 2 890 KW.s.

1.45. Realizar as seguintes ansformaes de unidades: a) 2,36.L0's H para trH. b) 1,7. 108
HzparaMHz. c) 3,3 C para electres.
Soluo: a) 23,6 trH; b) l7 O MHz; c) 2,07 9. l0re electres.

1.46. Por um condutor circulam 300 pA durante t h. calcular a quantidade de electres


que circulam.
Soluo: 6,804. I 018 electres.
Soluco;
1.47. Determinar a intensidade que circula por um condutor quando por ele passam
42,7.1020 electres durante 2 minutos. 1.57. Determi
Soluo:56,5 A. Solu@:
1.48. Quanto tempo dever circular uma corrente de 30 pA para que circulem I3,4 C? 1.58. Calcular
Soluo: 124h4 min 26 s. gar.

1.49. Que corrente absorver da rede um motor de 2 KW se a tenso ,220Y?


Soluo: 9,09 A.

1.50. Calcular a corrente que absorve um motor de 10 CV ligado a uma tenso de220Y.
Soluo: 33,4 A.
'g'I BJnEIt
-r
.1 _L
J+
I
)oz A+
| G^(
.JE3
-rJBr B s 0g rourep enb ered g'1 um31g up ropusuepuoc op epuprcudec B rulnc1uJ '8S'r i,J ?'I u3!
's 0E :ogSnlos
.
' L'I urnErg up ropBsuopuoc o ru8erre) e BAoI onb odurq o JuulruJelecl LS'I
'f E'0 :og5n1og
'L'T u.rnEgg -[ s3qJll:-:;:
x oor |-l
T os srf 00r+
+tu ^ s0i'-'i't Q -'
'opu8errec
ur1uoJue es opuenb 1'1 ern8rg Bp Jopusupuoc ou epeuzaurne urEreue B JulncluJ '9S'r
(q 'x ::::
'gdZ't:oB5n1og
'ruru p Blcuglslp Brun ? re rod sopuredes oglse enb opueqes 'o.qerugrp ep
tuc I p socsrp srop rod oplnlqsuoc 'ropusuepuoc run p epuptceduc e JBurIrrJl(I 'cc'f -
0I'g'69 (q
'A L'61,:ogn1og
'o 09 p g'ao g7e'erc
-uelsrsJ uns up JoIe^ o anb e J" 00I ep ernpreduel u eSuecle enb 'orugrglo^ ep ?
enb opueqes 'ercugcsepuecur ep epedugl erun p olutuulg op ?IcuflsrsJ B JBInoIBJ 'vs'
-
'Jo r'98 :oEn1og
6t 002 p ? Blcuglslserens e 3o6u anb
opuqes ' 0 p urcuglsrseJ urun tuol Jqoc ep Jolnpuoc run ernluredruel enb y 's'r
luut rI'0:oginlog
'ru 0I p olueruudruoc run ruel
enb sorureqnos es 'urcuglstsel p (r 0I ep elerd ep olJ Iun p orruglp o JBIncpC .ZS'T
'
atc z' 0",
ep olueruudruoc run ura] enb orulunp "r"ffio;;'iT:;
ep Jolnpuoc run p BrcuelslsJ B JBuIuulC 'Is'I
6I so)Ltp?p sozapuo"tg
20 Electrnica Analgica

Soluo: 50 pF.

L.59. Determina no circuito da Figura 1.9: a) O tempo total de carga do condensador. b) fi,,ifiiiiitiffi-ir,,,.
Os valores mximo e mnimo da corrente de carga do condensador.

Figura 1.9.
100 v

Soluo: a) 20 s; b) I^a*= 0,2 mA; I*,- = 0 A.

1.60. Calcular o valor da auto-induo de uma bobina constituda por um tubo de carto
z.I.LEIDl
de 10 cm de comprimento e 5 cm de dimetro, sobre o qual se encontram bobinadas
1500 espiras de fio de cobre. No interior do tubo encontra-se um ncleo de materi- O enur
al ferromagntico que possui uma permeabilidade de ;,r= 2966. Em qut
ao produto dt
Soluo: IllH.
z.z.LEIS T

Exister

l. Em 4

sidades

,/

.I
JJor{crl>I ep I,.I upun8as'z'z BrnEId
=_r ._l
tf,
cj,,
'' I +tu. I +'. I +'u. I - -'fl -tg ryqf
JJor{cJIX ep Ie-I uJrorurJd 'l'Z u"rnElg
v1 q\ +I
=eI +EI
:(t'Z'3lg) 'aalDs anb sapopts
-uarut sDp Druos e Ton8t V tuDllua anb sapoprsuatu sop ouos D ,gy nnb1onb wg .1
:selurnSes su ogs anb'socrrcele solrncJrc u srelgcqde srol s"np,rulsrxg
.{JOHJUDT trC SISA'Z'Z
'nluqg DDua$Nat ons o1ad apopwualu? op ompotd oo
7nn31 V stuuruual snas sou lDnua\od ap oiuatafip Dp JzIDA o Dnu?tsnal nnb1onb wg
-IJ3lf :,- ;:-
- -
:eturn8es o g urqo p rI up 1unrlquq opurcunu O
SE p:'1'
oELIll I ;:
HIHO I(IIET'I'Z
SflTI{flT{OdH[O3 flO OYYIf,OSSY g
gOYOI3IUTf,fllfl YO SYSISVfl SIST
(q 'Jtr .l r- . -. .i l-
z otnl.ldvc
22 Electrnica analgica

2. Em todo o circuito fechado, a soma algbrica das foras electromotri:es exis-


tentes na malha igual soma das quedas de tenso (Fig. 2.2):

z.3.LEIDE JOI]LE

O enunciado da Lei de Joule o seguinte:

Sempre que um condutor, com uma resistncia R, percorrido por uma corrente de
intensidade I, durante um intervalo de tempo t, liberta-se nele energia calorfica W
cujo valor directamente proporcional a R, a t e ao quadrado de I.

Quantidade de calor (calorias) Q=0,24.P.t =0,24.R.P.t

2.4. ASSOCIAAO DE RESISTENCIAS

Existem trs formas de associar as resistncias, que se resumem na Tabela 2.1.

Tabela 2.1. Associao de resistncias

Srie R, -& +R2*R,

1111
=_+_+_
&RrRrR3
Casos particulares
R' 'R'
Paralelo Duas resisrncias : llR
R,rrr : = R, +R2
R
Resistncias iguais : R r=-
n
n = nmero de resistncias

Combinao de outros tipos


Misto de associao.
't.zelFqzJ-eu sossrd
-x sopuus so s-ruBJ?ldop8 BJqo elsN 's4ueJroc sBp segsul sEp sopBus so Jqos
opJocs run JJeleqslse ougssceu g socrugcele soJr4c?le solrncJrc p solnJLBJ soN
SflJNflUUOJ tr SflOSNfl,r SVC O(trJNflS OA SgONfl^NOJ''Z
'sJopuJ8 sou_B^ Jod 3luIloc ?(un Jrnqrlsrp
puelJd s opu8nb 'sorrlugpl sJopBJ8 eJ]u ?llJ Js ^p gs seJopBJ8 p olel?Jud uI
ogSercossE y 'E'2, elqul Bu s?pucrpur sEr,uJoJ sBp s-JBrcosse rupod sEIJluq sV
SYTUflIVfl flC OVYIJOSSY 'g'Z
'ogurcossu ep
sodrl sorlno ep og5uurquoJ olsuAtr
t) +') +')
- ')
olelurBd
sJopBsuepuoJ ep oJetuBu - u
u
= : srenEr soJopusuepuoJ
=
J 'J
'J +') : sropusuepuoc sloc
ffi =')
4nuyod sosDJ
t..
) ')'"i, 'J IJ?S
-+-+
IIII
alualupba apuplrudu3 ollnlrlS ogSelcossu
ap od;;
soropesuopuoc ep opSercossv .Z.Z BIeqBJ
'
z' z elpqB L eu es-uru4uoJue
szls :seluJJrp suurJoJ sgr ep sJopesupuoJ so Jercossu 1en;ssod ? olrncJrc runN
sfluocvsNs(NoJ sc ovvrcossv's'z
EZ, saluauodwoc ap ogSorcosso a apDpottloap ap sDilsDq fla.I
Electrnica analgica

Tabela 2.3. Associao de baterias

Gerador equivalen

il l F
Srie
aditiva Vr=Vr*Vr+V.

Srie
subtrativa
+l7lh V, =1V, - Vzl .o* o sinal da maior

Tabela 2.4. Conveno dos sentidos das tenses e das correntes

Sentldo de circulao nas


baterias e geradores

PROBLEMAS RESOLVIDOS

t
2.1. Calcular a intensidade no circuito da Figura 2.3.

500 o 5V
+
2K5
Figura 2.3.
'9'Z
uJnard Bp olrn3Jrc o souelqo'turssp opuS 'og5u311 ep oluod oJruB run ruEur,roJ usseu p oE
-e8g ap sruurruJel so anb eluoc ure opuel 'ollnilrJ o recgrdrurs eir souel ru8nl orreurFd ug
'S'Z urnEgg AZ
H
AI
^
+
's'zurnErg Bp olrncJrJ ou BInJJTJ enb epuprsulu 3 JBInOIBJ -g.z
Vtu 0I=+-'I
enb urrJ rod sotuel
Vtu -StSZ='I : ytu-StgZ='I
enb uluoc tue opuel e
'I +tI ='I
solueJel'V gu ou JJoLIoJIX p I-I uJrrurJd u soulrucrldu eS :oEinlog
'l'Z urnEgg
x
'yTem?rgup olrncJrJ ou Bpr^Josqe Iulol puprsulur B JeurrrrJel(I .2.2,
'olJrroJ glse opuldopu opuus o .orrrlrsod opullnsJ o enb zerr eurn
?
Vtrr '0 =llz= I urgroda
(S'Z+ S'0+ I)-I =Z opuecgldurrg
S'Z' I +S'0' I +l' I = t--0I
lru'J Joreur uroc ropure8 oled uprznpord auerroJ Ep oppues
o ruldope soruu^ 'JJoqorry ep Ie'I upun8es u opuuc;1du s-^loser eruelqord g :oginlog
Z saluauoduoc ap ogSotcossv a apuplctrlcap Dp sD)Kgq sD.I
26 Electrnica analgica

:1<
&Hru
+l r-I \r
l,-

Tt, D r3v
Figura 2.6.

Aplicando a segunda Lei de Kirchoff e partindo da bateria de 15 V, obtemos a seguinte


equao:

l5-5 -3-2= f .0,5 + 1.2,5+ 1.2


Resolvendo em ordem a I, teremos

5= I.(0,5+2,5+2)= I = 5 I 5=l mA
2.4.Determinar a resistncia de uma estufa que consome 1.000.000 de calorias quando
por ela passa uma intensidade de 4 A durante 2 horas.
Soluo: Tendo em conta a frmula da Lei de Joule

Q=0,24'12'R't
substituindo valores

106 =0,24.42 .R.2.360o


resolvendo em ordem a R

R = 106/(0,24.42 .2,3600)= 36 Q
oC de 100
2.5. Uma estufa constituda por uma resistncia bobinada cujo valor a 0
oC,
KQ. Sabendo que ao ligar a estufa a 125 Y, aquece 700 calcular a quantidade
de calor desenvolvida ao fim de 10 horas. Dado: a= 0,0042 {U"C.
Soluo: Aplicando, em primeiro lugar, a equao da variao da resistncia com a tempe-
ratura (Tabela 1.4 do captulo l) temos

R = 100' (1 + 0,0042. 700) = 394 2

Seguidamente, aplicando a Lei de Ohm

I =125 = 0,317 mA
394
Por ltimo, aplicando a Lei de Joule

Q = 0,24. (0,317. l0* )' . 394. 103 . 10 . 3600 = 342 cal


2.6. A resistncia de um fogo constituda por um fio de ferro enrolado de 8 m de
comprimento e 0,3 mm de dimetro. Sabendo que, ao fim de 5 horas de funciona-
'L'7 BJnEIt
't LZt+
'L',Zemflt
Bp olrncJrc op ssrcuflsrseJ wp ?(un upB, ru sdrssrp s nb srcuflod 3 muruulec .g-7,
Vr g60ZZ6 = 009.0I.9'rll.z9g,O.lZ,0 = elnof p r-I ? opuucrldu .eluerupug .e
E'lll
V 98'0= gzl =I
ou
oled ulncrrc anb epeprsuelur Bp JolE^ o sotuJulnclec 'urqo p re.I B oprrpcqde .elueuuprn8eg
a E'ifl=(002I.2900'0+l).g6'9l=' *''u : o g6'9l =u'."f-l'} .rI'0= " k
OI
'J.00zI
e oJJJ p og op rJuglsrsJ e JelnJIuJ tod'g'7 euelqord ou oruoJ sourare5aruo3 :oginp5
'9'Z Burlqord op souseru so :sopuq 'surorl0I etrrurnp ope311 ^ls anb opuequs
'C.00ZI ?Jud qos urnleredu4 Ens u '^ 71 e opu8q opuunb's oerugrp p tutu
'0 e olueluudruoc p uI ep ou Iun rod oprnlolusp Joluc o JBInJPJ .L.7,
0I ep oJ
A 0v - z'v6. gr'l _ A urr{o ep Ie-I u sorururrldu s .orupB rod
0098..2'v6.vz'o
v ?'I = . g6'g -I
0I
JP ruapJo ru opue^losau
0099' ' Z'16' zI' VZ'\= r0I' 86'8
lnof p ra'I E opu?crldu 'elueurupmEeg
a 7,'n6=(06.2900'0+I).g'I - r' .su I
o g'cI ='''-I'0.2I'0 =
c.k
8
:sorueJq '1 opryde3 op BIeqeJ uu ruuruooue as enb'erruuradurel ep e suJrlsFlJeJ?J
,'I
sens s?p og5uny uo
urcuglsrseJ utun p JolB^ o opp sou enb seg5unbe su opuucrldy :og5npg
'J"l sT,goo'o=0
ru/zruru.(, zl'0 = Jo 0 3 , :sopB(J 'Bprluqns sJluocue as anb 3 oEsul 3 Juuruul
-p 'Jo 06 so uSuuclu og op ernluredurel u enb e Iuc sgl.g6,9 errlonuesep .olueur
LZ satuauodutoc ap ogS2lross? a apopt)lrpap op s2ils?q slal
28 Electrnica analgica

Soluo: Para calcular o valor da potncia dissipada nas resistncias, precisamos de saber
o valor da intensidade que circula por elas:

I,=2=1211tA;
'l 1"=9=3mA
4
Aplicando agoraal-ei de Joule, somente para a potncia e no para a quantidade de calor,
temos

P, ro = 02.rc-3)2.1.103 =0,144 W
po
*a= (3.10J)2 .4.103 = 0,036 W
2.9. Na circuito da Figura 2.8, calcular: a) A corrente em cada ramo. b) A potncia que
deve suportar cada resistncia.
4K

Figura 2.8.

Soluo:
a) Calculemos em primeiro lugar o valor da resistncia total equivalente:

R,=3+0,6+
6'4
' =6 KQ
6+4
seguidamente, calculemos a intensidade total absorvida da fonte, que tambm circula nas
resistncias de 3 K) e 600 O:
)^
L-''
,6 =4 mA

Para calcular a intensidade que circula pelas resistncias de 4 e 6 K, precisamos de saber


em primeiro lugar o valor da diferena de potencial entre os pontos e B:

Vo, =24- 4 '(3 + 0,6) = 9,6 V


Com o valor obtido, calculamos as correntes

Ir=9,614=2,4 mA i Iz=4-2,4=1,6 mA
b) Aplicando a Lei de Joule, teremos

P3K = 42.3=48 mW ; rD600


e: 42'0,6 -9,6 mw
P4 K = 2,42 .{ = 23,04 mW ; P6K - 1,22 .6- 15,36 mW
z\+#*z=t
oprJequoJsp JoJB^ op ogSuq ru plol BrcuflsrseJ pp JolE^ o soruesserdx" '"ru"*rp,nar{
o) ? =*,='*
_uras enb'otrlnoJrc
op aluapnrnbe no ptol BrJuflsrsr up rolu^ o JEInJpJ sourepod qO p I.I EIed :opinpg
'0'z BrnEIt
LVZ
'vur g p uls ?u13q up
?pr^JosqB epBprsuetul B nb 3J3d '01'z BJnSrd up olrncJrc ou u/ ep Jols o J?lnclBJ .II.z
+9
gl= g=o'A i L z'Lz=l't.g=,rA I g'r=g'0.g=rr|
,, ^
eluetuluuld
9
v*, 8- gv-rl
:luoJ up epr^JosqB epBprsuelul B sor,uulncluJ Jolu^ else uroJ
g- g'0
t+g
u) +v'E+ =t
*
:olrnJJIJ op lulol eIJu?lsISJ u ruEnl oJrrurrd ulo Juurr.uJelp soruu1 :oB5n1og
'6'Z urn8gg
^8?
'6'7,
urn8lg Bp olrncJrJ op sercuglsrsJ sup urun BpBJ rue oEsul ep sepenb su Jeuruueleq .0I.2
67, saruauodwoc ap opSorcosso a apzpt)trtrap op sDJts?q slq
30 Electrnica analgica

resolvendo em ordem a R, teremos

0,8 l'R eQ,8.(4+R) - 4.Rc+ R= 1 K)


- 4+R
2.12. No circuito da Figura 2.11, determinar: a) A resistncia total. b) As intensidades. c)
A potncia dissipada em cada resistncia.
R3 IzAIrR4

Figura 2.11.

Soluo:
a) A resistncia total ser:

R,'(& +&) 4.(2,5+3,5)


R.=Ro+ I Rr-5,6+ 4+(2,5+3,5) -8 KQ

b) A intensidade total sert: I, ,g=4 =3 mA. Em seguida vamos calcular a tenso en-

treospontoseBdocircuito: Vou=24-3'5,.6=7,2 Y
Por ltimo, poderemos determinar os valores de I, e I,:

=L?= 1,8 mA
l,,4 ; Iz =3 - 1,8 =I,2 mA

c) Aplicando a Lei de Joule:

P*,=1,82.4=12,96 mw t Pn. =1,22.3,5=5,04 mw


PR, = r,2'-2,5=3,6 mw t Pn* =32.5,6=50,4 mw
2.13. Calcular no circuito da Figura 2.12: a) A resistncia total. b) A intensidade que
circula em cada resistncia. c) A potncia total absorvida pelo circuito.

12 2K4 Ir+1, R

Figura 2.12.
'E'Z BrnEIf,
'srcuelsrseJ spEc r,u oEsusl p s?penb sv (q
'or,uBJ Bpsc ru epBprsuelul v (B :gI'z sJnErd 3p olrncJrc ou JBurrrrJleq 'tTZ
r2r 'e1no1p
/$,ul 00I = 0I.0I - I'I3 opuuclldy (c
vtrl g. =g,z_g=1 l vur s,z=ffi=rl
elueurlBuld
vur g =z-ol='I -tI =tI +'I
opel oJlno rod
I
Y,rrt
--- 7-
v oI.z'o - oI-ot'
-u'A)
'u l ('u .'I - ='1
enb souerrp'oluauruprnte5
11o, oI=#=',
grs Ielol pzprsuelur Ep JolB^ O (q
U) I =Z'O+8'0=
rU urgrode
U) 8'o ='*]
n'l -r'r".a
oglue 'tg ulJuflsrsJ B ruoc ole[Jud ure oglse sJorJelrru surJuflsrsJ sV
CI) I=Z'O+8'0-t't'k
olueuod 'y urcuglsrser u ruoc ou?s rue oplse sulse enb JE^Jsqo souepod eluaruuprn8e5
O) 8'0
z'l+l'z . ,,
= Z,tnZ = Ull'u
:(olapmd tue surcuflsrsar rulueserdu ep pnflqpq euuoJ u ops sreJnJe^ surmq
senp su) tUllk JoIE^ o rulncpc rod soueruSeroc Iulot Brcu?lsrsJ ?p olnJI-eJ o ure4 (u
"n
:oBSnlos
I t saluauodtuoc ap opSo2oss7 a apop2lrpala op sDils?q s!a1
32 Electrnica analgica

Soluo:
a) Calculemos a resistncia total equivalente:
?
Rr=0,5+2+==4 KQ
2
De seguida podemos calcular a intensidade total

Ir=2414=6 nA
Como as resistncias que se encontram em paralelo so iguais, podemos dizer

Ir=Ir=612=3 rnA
b) Aplicando a Lei de Ohm, vamos determinar a queda de tenso em cada resistncia
Ven=6.0,5=3V i Vco=6.2=l2Y i Vnc=24-3-12=9V
2.L5. Calcular no circuito da Figura 2.14 a potncia dissipada em cada resistncia.

2K
100 Q
D
Ir 6K
2,9K

Figura 2.14.

Soluo: O valor da resistncia total ser

(4+2)'6
R, = o,l +2,g+
' = 6 K)
(4+2)+6
Aplicando a tri de Ohm e tendo em conta que os ramos em paralelo tm a mesma resistn-
cia:

t-=4=4mA
'6'2 i L=t^=!=2mA
Por ltimo, aplicando a lpi de Joule

P,oo ) = 42.0, 1 =1,6 mW ) PoK = 22.6=24 mW


P4 K = 22 -16 mw .4 i Pr,, K = 42 .2,9 - 46,4 mw
P2K = 22.2=8 mW
gres tuop^rnbe Iulol urJuglslsar up rolu^ o :oE5nlos
'g'z BrnEIt
LVZ CI 0s
ru
+
'9I'Z urn8rd ?p otrnrrrc ou upudrssrp Iulol Brcuflod e muru;eteq .LtZ
?'g =g'l-VZ=roA : A 9.SI =Zl.L,O-lZ=rrA
g'? ^
=z'6-vz='rA 2 L z',6r=g'6-g'o-lz="A :. A vz="oA
^ ourrllB Jod
yt Z=l'Z-9,6-lZ=1 : yur yZ=#=1
S,O+Z I
\/ru 9'6=-" ='I : yru y7---t1
urud pn'r 9 ogsual e enb Bruoc .,e opuel ,sp,prsurur s,p roIE^ o so.uepcr?r .j:ffirt#::
L'0 + E'I S'0 + Z
+-0I ,U
[ , L,O + C,
LU-rL] >Ut.C
Ut .0+Z
O+E.I OI d
U>I I- IIII
gres plol ?rruglsrser 8p rolu^ o :ogSnlos
'sl'z BJnEIt L VT,
tl
\r\ )Z
'1'7 urnErg
?p olrncJrc op BrJuelsrsJ upec ru oEsue1 ep sepanb spuprsuelur sB Juuruuelo1 .91.6
Et saluauodutoc ap opSorcosso a apDptcutcap op swls?q svl
34 Electrnica analgica

&,.,-3+2-5 KQ ; Rs, 6,7==-r,4 KQ


5+2

&, r, 6,7 =I,4+7,5-8,9 KQ ; R3, 4,s, 6,7 _ 8,9 .2,5 = L,g KQ


8,9 + 2,5
R. = 1,,9+ 0, 75 + 4 - 6,6 K)
A intensidade total

)A
''
I,-
' 6,6 =3,7 mA
Por ltimo, a potncia consumida pelo circuito ser

Pr=3,'7'24=88,8 mW
2.18. Calcular no circuito da Figura 2.I7: a) A resistncia total. b) As quedas de tenso
em cada resistncia.

3K

+15 V I2

Figura 2.17.

Soluo:
a) Comearemos por simplificar o circuito, tornando-o mais compreensvel. Obtemos o
circuito da Figura 2.18.

Il 3K
Rr 14 4K

Rz Is Rs

Figura 2.18.
. 9'r
) 'z=l--a | t*tl=l'z+gl | i*il=(+'L)'t'z
+'L (U +'t)+l
(u + 'E).v
+9'=8
u u rupJo tue opue^loseu
E
OX 8-
*=tY
gJes luto] urru?tsrsr up rolun o 'urqo ap Ia-I u opuuclldv :oB5n1og
6I'7, ernErg
LVZ+
VttI 9;1 >Ig
-rsuerur u enb erud,y ercuslsrssr Ep IorE^ u, .H,;';til,:'#""tffiT:.fl:i"' ..r..
"
A I'g=trA=)ee'*"A I n -S'0.0I-u*t'7
g6'I-g'0.8'E=00e*'A : n 0I='oA=x Eep,pur-'A
^ urcu?lsrsJ upuo r,u oBsut ep supanb sup Jolu^ o urlJ rod a
v.., r,r_*.= ,I I Vtu Z-
ft-'r
A I'8 = 9'o 't'E- 01 -
t'A : fu ' 'r - 'oA="A I n oI='o'oI-'r-t'A
'I
v- E'E=; ='t = 'I - 'I : yru oI= ='I
"
:sepuprsulur su sotuopcluc upmtas oq (q
s'n'E'z'ta
ux s'I='0+I='u : ux t=9=
L
CI) g=9'0+ l'Z=' '''U : tJ l'Z=2j!='''
:lulol Ercu$srseJ E alurrrlrouJ sluru relncpc sourerepod uroty
satuauodwoc ap opSolcosso a apzp!4Jtcap Dp so?$gq sraT
36 Electrnica analgica

2.20. Umapilha de 4,5 V alimenta uma lanterna que tem ligadas trs lmpadas em srie
e cujas resistncias so, respectivamente: 5, l0 e 15 Q. Calcular: a) A intensidade
total. b) A tenso nos terminais de cada lmpada. c) A potncia do conjunto.
Soluo:
a) A resistncia total das lmpadas ser

Rr =5+10+15=30 Q
Calculando de seguida a intensidade total
A\
I- "" =0,15 A
30
b) Aplicando a Lei de Ohm para calcular a queda de tenso aos terminais de cada lmpada,
teremos

%o=0,15.5=0,75 V; V,oo=0,15.10=1,5 V; V,so=0,15.15=2,25 l


c) A potncia total ser

Pr=4,5'0,15=0,675 W
2.21. Um voltmetro constitudo por um galvanmetro em srie com uma resistncia
de 3000 Q. Sabendo que a potncia dissipada pelo conjunto de 1,88 W quando se
mede uma tenso de 80 V, determinar a resistncia do galvanmetro.
Soluo: Segundo o circuito da Figura 2,20, o valor da intensidade total ser

I-.
P 1,gg
=-
'v80 = 0,0235 A

Figura 2.20.

Determinando de seguida o valor da resistncia total do conjunto:

80
R.= -3404,2 C2
0,0235
Temos finalmente

Rr = R+ rr ; 3404,2 = 3000 * re i rs = 404,2 Q


2.22. Um ampermetro ligado num circuito produz uma queda de tenso de 0,6 V quan-
'zz'z Erntlt
CI 009r
vtl ot
'^/o 00002 p pupuqlsus Bns 3 opues ,^ur 00I e I ,^ 0I
'^ 00I :ogs onrultlo^ op up1pru ep sodurec sO 'CI 009I p Burlu ep Ercugtsrsr ^
erun ururxeru epeprsulur ep Vd 0, ep onetuguunpE urn rod opJqrlsuoc 9 anb op
-ueqss '77'Ten?rgep o4rultlol o urud orJ.Bssceu ogsul p Josr^rp o JeururJel( .Z.Z
M 7,1= 9'0'OZ= A''I -- A
:lnof p rT B opuuJllde 'rug ro4 (r
u ,o.o=#=,unqhr
't'nu'U Jolu^ o JBInoIBJ souapod Jo[B^ ts ruoC
"p
V SI= -OZ='I-tI='I
:i'trunqs
oled ulncrrc enb epeprsualur Bp JolE^ o solulncpc .'7 ep roprr o soruJquoc anb uroEy (q
v =ff=,,
ulqo ep rel u opueclldy
lz'z BrnEIt
Y oZ =tI
7J T,I.O =
(17'7enfug) o4oruyreduru op uruenbsa o rurlusp rod soruareSauro3 (u
:og5np5
'epedrssp Iutol urcugtod V (c 'ortrrrgrru^le8 oe ope8rl tunqs op ropl
6 (q
'oletrrguu^lu8 oled essed enb peprsulur y (u :relncp c ,A
ZtOp g o4ruguurrp8
op BUJ]ur BrJuglsrsJ u enb opuqps 'y p puprsulur prun BcJBru op
OC,
LE saluauoduoc ap og1)DossD a apoplrupap op sDils?q slaT
38 Electrnica anakSgica

Soluo: Partindo da sensibilidade do volmetro, podemos consider-lo como um conjun-


to que, na escala de 100 mV, tem uma resistncia total de R,o,",= 20000.0,1= 2000 Q. Assim
sendo:

'z
L=T=0,05 mA i Ir=Ir-Io=50-40=40 pA
Com estes dados, temos

R, --0''04'l'6 - 6,4
' K ; &= 0, 1-(0,04.1,6) -0,72 K ; &-l-0'l=18
- 0,05 K
o,o1 0.0s

K ; &-1oo-10=1800'K
+0,05')0,05
&-10-1-180

2.24. Calcular o shunt que necessrio colocar num ampermetro, sabendo que consti-
tudo por um galvanmetro de 10 mA de intensidade mxima e 1000 l de resistn-
cia interna. Os campos de medida do aparelho so l0 A, I A e 100 mA.
Soluo: Comearemos por desenhar o esquema do ampermetro (Figura 2.23).

\-/ 1000 )

Rr R2 R3

lshunt

Comum 10 A 100 mA Figura 2.23.

A queda de tenso produzida pelo galvanmetro no final da escala ser


V=10'1=10 V
Por outro lado a intensidade que vai pelo shunt no menor campo de medida

I.r,rn, = 100 - 10 = 90 mA
Com estes valores, poderemos calcular a resistncia total do shunt

4hu,,,o,"r = = 0,1 I I 1 I I KO
#
Por outro lado podemos delinear a seguinte equao, quando utilizamos o campo de medi-
da de 10 A:

Queda de tenso em & - Queda de tenso em (& + R, + {-)


que equivalente a

(t, - to) & = ro[Ro *(n, - n,)]


'sz'z BrnEId
g
>I I'0 > z'0 ) '0
ru t TvI
V
>I9
Z'Zem?teu JJ?de olrncJrc o^ou O'VZ'ZBJIBTJ Bp ollncJrJ o souenbrJrldurs :oBinlos
'vz'z BJnEIt
)E )9 >rvl lsu )9 eu
tI I ) eI
g
rytr
vu Iu
U OOE ,rrl
vl
Lal
LZt+
'lz'zeJnfuep olrncJrJ op sorusJ sop Iun spBc ru psprsu]m ? Jeuruul(I .sz.z
rU rU
o I00.00I = II.II_III.III =(k*,U_),unu. =
OOO' tu+'u
lJ 666'6=III'I-II'I l=T : O II'II=, , . =
' (III'ilr+oool){I
0000r
O III'I- ='U
ulnturoJ Btso uprn8es ep opuucrtdV
BIErsel
_ BIPJSa BpBJ r.Ue runq.u
(runus
,U + ,U) . ,I
sotuel 6uplpetu ep sodruuc seluulsoJ so erud JorJaluu BIntuJgJ u opuuzrluJeueD
,I
= i 'u ''I - 'u ."1+ 'u .ol -'u . 'I - t .'I
('u + eu) "t 'u
epuop
6E satuauoduoc ap opSonossv a apDpntrpala Dp soils?q s!a1
40 Electrnica analgica

Calculemos em primeiro lugar a resistncia total

6.
&,u=#=2,4K)Ro,5,6,7,8,-2,4+0,1+0,2+0,3-3K
Rr,0,5, 6, 7, 8 = K ; R,, r, 4, 5, 6,'r,8 = 1r5+0, 5 =2 K
;=1,5

R, =1,5 +y-J
6+2
K

Seguidamente, determinemos a intensidade total 1. ,3=*=4 mA

Finalmente calculemos a intensidade em cada ramo

- 12-1,5.4
t,=---)=l
-.26_22 mA ; Ir=4-l=3 mA ; Ir=t^=1=1=1,5 mA

4--!s-='o'\'u
'444 -l'5'2'4 =0,9 mA i Ia=Io-lr=1,5-0,9=0,6 mA

2.26. Calcular no circuito da Figura 2.26: a) A resistncia total. b) A potncia total ab-
sorvida pelo circuito.

R6
1,.
R7
Iu*
, R,,
^,[
3K

+l OV Rl

12K
o 2K
R2
l,,.rt^| ^,[ looo ^*[
300 )
Rs
lu. RloI 4K

Figura 2.26.

Soluo: Comecemos por simplificar o circuito da Figura 2.26 noutro mais fcil de anali-
sar, como o daFigura2.2l.
a) Calculemos a resistncia total:
'gZ'Z urn8gg
L
>r 7,
>l T, vI )0I Lvz+
,
tl
>TL
ooo I
'elcuglsrsJ epuJ ru upudrssrp ercuglod e gz'z ern8rg Bp olrncJrc ou Juuruule(J .
Lz-z
v 'LZ'Z BrnEIt
6u >z ru 0I+
)t )g >tz CI008 >tL'l
' rd
oz=
^'rrr ,u=i=
enb
olsl^ '3lJu91od u repclec urud p1o1 eluoJroJ e JBInJIpc olresseJou BJ ogu onb es-eluequg
l.tu 0Z =9.12='d
ollncJrc oled upudrssrp plot BrJuglod u sorualncluJ ourrll9 rod (q
yur z=*=',
lelol puprsulur E sorulnJpc uprn8es eq
) =,*f,=',
g*g*g
) 8=I+E+Z+t'O+L'l=s''n't''7A : I- I I I - II'0r'u*'t
I
or yZ=#= o''k
) t = g'O+l'Z-
'6'b' 2
W sa1uauodutoc ap opSolcossD a apDpnltpap op sDils?q swl
42 Electrnica analgica

Soluo: Neste circuito a resistncia de 8 KO encontra-se curto circuitada massa, como


tal no se tem em conta para o clculo da resistncia total. O valor da resistncia total ser

R, r, u =2,7 +0,3+7=10 KQ ; &, 2.s,6=4=5 KQ

)
&)'a, =a=1 K) i Rr =5+1=6 K)
2
De seguida calculemos o valor das intensidades em cada ramo
)444
'6'2-z rnA i I,=1,=-=2 mA i Iz=Io=:=2 mA ) Is =Q
L=7=4
E, por ltimo, aplicando a Lei de Joule, calculemos as potncias dissipadas em cada resis-
tncia

p*,=2'.2,7=10,8 mW I P*,=2' '10=40 mW ; Pn,=22'2=8 mW


P^o=2'.2=8 mw ; Pry=22.0,3=1,2 mw ; P\=22.7=28 mw

P^, =0
2.28. Calcular no circuito da Figura 2.29: a) A resistncia total. b) A intensidade absor-
vida da fonte.

800 Q R4
tKt

Figura 2.29

Soluo: Simplifiquemos o circuito. Note-se que as resistncias de 5 e 7,3 KQ, tm os seus


extremos curto-circuitados massa, pelo que no entram para o clculo da resistncia total.
O circuito simplificado o da Figura 2.30.
Calculemos a resistncia total

&, r, , = I =1,2 K2 ; &, 5,6, 7,8 = 2+0,8 tl,2= 4 KQ

2,446
-+-+-
.ZE'Z
EJnBId Bp opuJlJtldtuls ollncJlc ou JeJBdB ogu enb old'BSSuru Q EpBlrnJJrJ ounc uJluocue
s ox9 ep srcuglsrsJ u enb sorual 'seJoueluu seurelqord sou oruoc opupeJoJd :og5np5
lc'z BrnEIt
0I+
^ ru
CI 00
CI00r )r
u vu
'quoJ ep Bpr^rosqu
IBlol urcuflo de e 1'7ern31g Ep olrncJrc op 4uelB^rnbe plol urcuglsrsr ? JEururJelec .62.2
)8
ur'z BrnEIt Lrr-
olu
l-l
)8 >I,l u 008
H
)9 6u Eu 7,a
I
lf{)--n
llou v I U009 >rz
r - r, lTl l-l
vl-rv
I tu v'z I u ia
-r
t---r-r-J
I-l
^
,y >I9 A vz+
IU
V,Z
VuI OI=
*=JI
sJeS Upr^JOSqU psprsuelur B orurllB Jod
: UX V - ol '6 '8'L'e 's 't'E'7'
L'l+ t'0 + Z-
'6 '8'L's ' 'v : 'k
o) T, - =ot ox v -=0,
EV saluauoduoc ap ogSo0osso a apop2t4)ala op stDls?q sla-I
44 Electrnica analgica

K
1,2 1,2 K
Rro Rtz

2K 400 O
R8

+10 v 2K 800 Q 3,2K


R2

4K
R3 R4 Rs R6
s00 Q lK 700 Q 200 c) Figura 2.32.

Determinemos a resistncia total

Rr, 0,5, 6 = 0,5 + 1 + 0,7 +0,2- 2,4 KQ ; R7,8, e = 2+0,8 +3,2=6 KC'

R,,, 13 = I,2 + 1,2 - 2,4 KQ ; R,o, t2=2+0,4=2,4 K)

R, = 0r4+
1111
I +_+_+_+_ -1 KQ

2,42,4642,4
e, por fim, o valor da potncia total absorvida

P, =Lq roo mw
1

2.30. Calcula a capacidade total equivalente do circuito da Figura 2.33.

Figura 2.33

Soluo: Analisando o circuito, verificamos que os trs condensadores esto ligados em


paralelo, portanto fazendo as respectivas redues, a capacidade total ser
'gr'z BrnEIt
cu l'I
)0r
)
spBuzsruJe Iulol BrSJeu B IBlol peprcudBc e gE'zBJnSrc Bp olrncJrc ou J?Incl?J .z.2
gdx :
s 'l ','l,nl
zlz-z'I+9'o-') cdx z'T=ry =
z.v'g
gdx v'g-v'o+g-'t't) : gd ,'t)
s-*--
'SE'Z un8lg cd) r'o
gdx zt
sorrreJ4 Jusllsrr? p
IrcgJ sruru g enb'g'7 urn8rg ep ou le'Z urnErg ep olrnoro o sorurzruroJsuul S :og5n1og
'Vg'Z urn8lg )
gd oot
gdx zt
gdx zt
.)
(,J
>t 7,
'plol peprcedece y'7en*g?p olrnJrrc ou J?uruuqe1 .IC.Z
gdX =S'Z+Z+S,O=5
v satuauodwoc ap opSotcosso a apDprrltloap Dp socls?q s!{I
46 Electrnicaanalgica

Soluo: Baseando-nos na resoluo dos problemas anteriores, diremos

Cz.z=2,7+0,3=3 KpF ; Cc,s=4,3*1,7=6 KpF


6'3^=2
c^ ^ . -=
"2,3,4,, -6+3- KpF
o'-n', i cr=lo+
vi z=12 KpF
Por ltimo

= 1.l2.l1-e .242 =3,45. 10-6


1
w,,2 J

2.33. Determinar no circuito da Figura 2.37: a\ A capacidade total. b) A quantidade de


electricidade armazenada no circuito.

4pF

220Y

c4 c5 Figura 2.37.

Soluo:
a) A capacidade total equivalente ser

c^.r+
"4'5 )pF ) c2,3,4,s=3+r+2-6pF i cr= 6.4 = 2,4 ttF
tH r^
6+3 6+4
b) A quantidade de electricidade arm azenada no circuito ser

Q - 2,4. 10-6 .220 - 5, 29.10-4 C


2.34. Determinar no circuito da Figura 2.38 acapacidade total, assim como a quantidade
total de electricidade armazenada.

175 pF

cs
225 pF Figura 2.38.

Soluo: A capacidade total ser


'01'Z urn8lg sor,ueJeJ'seJopusuepuoc
ep opsulcossu up sll su opuuclldv (B
TT fiyZ'EtD ollnorlr o ruEnl
orrrurrd ue opuuclJlldulls :oBSnlos
rds'o{',
# gn.0_l# 'JOpUSUepUOC
upBc ep slBulluJel sou ogsuel
v (c 'ollncJlc ou spBuezwte epBp
EF -rcrrtrele ep epuplluBnb v (q 'eluel
-B^rnbo Iulol epuplcuduc V (B ;yV'Z
;;;.*T uJn8rc up ollncJlc ou JBUIIUJOIoC '98'Z
''
'rr vLr
A z'L- ="A IL L''
8'v= 9-oI'2 = ''A
'.ol't,
,-01'88'Z ^ 8-ol'88'z
soluerlp '(ttt = 3) epuprceduc 3p luluIuupun; opSunba u opuucllde 'ourpll rod
f, 8-0I' 88'Z = lZ' 6-0l' Z'l= t =' = t ='
:olunfuoc ou upeuezulluu pupIJIIcl ep epuprluenb 3 soluolncpc 'eluetuuppEes
-' -Tl
l'zn9
Jd>IZ'I=l I=l l=t)
:eluap,rtnbe p1o1 apeprcudec u ru8nl orteurud IIIa solrlelnrle3
.slp tun BpsJ rue epeplceduc Bp Jole^ op epuedap JopesuepuoJ Bpsc p slsu
-ruul sou eluelsrx oEsul ? .op?l oJlno Jo4'o1unfuoc ou spBuzurrus epEplculcsl p epep
_pwnb p pnSr e urusru ? ? seJop?suepuoJ so sopol Iu EpBuzeuu? p?pICIJlJle ep pup
-puunb B .rJ9s rua sopuflrl ulu4uorua s seJop?suepuoc p olunluoc un opuun :og5n1o5
'68'Z BrnEIt
'6tz uJnEId Bp ollnJ
-JIc op seJopssupuoc sop tun upuc
ep srBul[uJol sou oEsuel e mlncluJ 'st'z
gd ooz v x9
f, 8-0I' 89' L= VZ' 6-0I' Z'E=
gJes epEuezEIrLrB puplJlrcle ep lelol epeprluenb ep JolB^ o 'otuIUR Jod
{d) Z'g =Z'O+E=JJ
'o z l'o
r I I s'n'e't^ : gd
-+-+-
dd)Z'0=--i-.--l->rLD OOt=gZZ+gLl=s'rJ
LV saluauoduoc ap ogSolcosso a apopt?lrlcaP op sozls?q stTI
48 Electrnica analgica

\
10v 50 KpF
t-l
600 r

500 KpF
300 KpF Figura 2.41.

cz. s = 200 +300 = 500 KpF ; cr, ,. , =ff= 250 KpF

Cr.r.o.5--250+50=300 KpF ; Cr=-9^9'3:0:0^ =200 KpF


600 + 300
b) A quantidade de electricidade armazenada no circuito ser

Qr = 2oo ' lo-e . lO = 2' 10- c


c) O valor da quantidade de electricidade armazenada no condensador C, igual arma-
zenada no condensador equivalente do conjunto Cr.rr,, (por estarem ligados em srie) e, por
seu lado, igual quantidade de electricidade total armazenada; ento

O'- 2'lO4
Qr=Qr=Qz.s.o.s; ",r,==r.fr-" =3,33 V; Vc, =10-3,33=6,67 Y

Nos condensadores ligados em paralelo, a tenso aos seus terminais a mesma, mas a
quantidade de electricidade armazenada depende da capacidade; ento

Qr. r. o. r= Qr+ Qr. 0., i Qr.= Cr'Vc" =50'10-e'6,67 -3,3'10-7 C


Qr,o,r=2.loa -3,3.10-7 =1,6.10-6 c i Qo,o.s=Qq=Qt.,
Por ltimo,

1'6'10-6-
v.v4-g-- v vr, - vcu - 6,67 -3,3 - 3,37 V
c4 5oo.lo-e-3,3
I ;

2.37. Calcular no circuito da Figura 2.42 a


capacidade total e a tenso nos ter-
minais de cada condensador.

Figura 2.42
'vl'z BJnEI
'W'Z urnErg up olrnoJrJ ou epuprsuelur B JuunuJlC '68'Z
Vur g :oESnloS
'cv'z BJnEIt
'w'7, urnErg Bp olmcJrc ou epuprsuelur B JBlncpJ 'B'Z
sorsod ou d svl,l!3't I ou d
t'21
ocrl- 'cr1 '-ol'9
A 9'6 = t'?l- fz= : L t '?r=fffu=-)A-)A
'n t'r r=t'r'r'r
- ='r'E'7. i f, *0I .tg,g= 6_0I.9,6- r0I.9,6 =t-
J 6-0I' 9'6 = 6-0I' r'0' lZ = t
Jopusupuoc EpBc p srBuruul sou oEsul u sollll 'orunlg Jod
J 8-0I '9'6=lZ' 6-0l't ='
Bres lulot epuprJrlJele ep epepnuunb up Jo[p^ O
gdy t =l'0+g't=tJ : gdx g't,=6*9 -s'n't'?'1
r
6.9
dd) 9 =t*Z-'''J : dd) 6=9*t=s't,
.BJs Iulol epuprcuduc y :og5n1o5
6n sa\uauodutoc ap opSotcosso a apDpt?ltcap Dp snlsgq slzl
50 Electrnica analgica

Soluo:0,36 mA
2.40. Que tempo demorar uma estufa a libertar 8,8.105 calorias, sabendo que est ligada a
uma fonte de22O V e que absorve 3 A?
Soluo: lh32me35s.
2.41. Calcular as intensidades no circuito da Figura 2.45.

Figura 2.45.

Soluo: Ir=220 mA; 1, = 180 mA; Iz= 40 mA.


2.42.Determinar no circuito daFigura2.46: a) A resistncia total. b) A intensidade em cada
ramo.
R4 Ir Rl

+36 V 600 Q I2 R2 6K
R2
2K
Figura 2.46.

Soluo: a) Rr= 3,6 K; b) 1r = 10 mA, 1, = 1z = 5 mA.


2.43. Calcular no circuito da Figura 2.47: a) A resistncia total. b) A intensidade em cada
ramo. c) A potncia total.

Ir R4

+10 v 800 Q 12 6K
Rl R2
2K4 20K
Figura 2.47.

Soluo: a) Rr= 2 K; b) 1r= 5 mA, Ir=2,5 mA, 1, = 1,5 mA, 1i = I mA; c) Pr= 50 mW.
2.44.Determinar as potncias em cada resistncia no circuito da Figura 2.48.

Figura 2.48
unuoJ
'zs'z BJnEIt U OOI lu ooz AZ
cTi ^u ^0s
c ru na u A oog
'^ru 002 a 00 :uprpu ep sodurec
LZ'L0'^
selurnEas so unssod e 14y 0000I p epprlqrsues Brun uquel enb sotruzfesep es 'O 00I e Vrl
, ep oJleurguu,rp8 lun ezrlnn anb o4aurplorr urn ered ogsuel ep Josr^rp urn JEInJIEJ .gr.z
'A ZnZ' L, ='U lO ,ZL', =r i ZLE'T ='U iO Ir0'0 =rU :og5n1og
vul vru 0g vul 009 V tuntuoJ
fs'z BrnEId
'Vur g Vru 0'Vru 009'V g :Eprpru ep sodurec selumE
-es so equol enb sourulesp es 'urulur BrcuglsrseJ ep U 00ZI ururxgru apuprsuelur ep yrl
00I p orlaurguurpE run ezrlnn enb olaruyredruu run urud lunqs o filtcle).LI.Z
'
"Oj:::^
g =^""-tcn :Lg =rvA:L
Z'e=)'Al^g'ZI=svltlyur '=ol:vatL'Z-ti:V-Z'e =zIivutl,Z-'l:Vur3J7:oginlog
'us'z BJnEIt
LVZ+ tl
'3rJUflSrSJ
BpEc rue opsuel p upenb u e sepeprsuelul su 0S'Z urntrg Bp olrnJJrJ ou mutrrua1e1,gn Z
'i[ur g' =)2,i16ru v="':.^A,ru z'lg=)027 :11$u 0 ="'t'd :,^.ur z'gsI =)'7 :og5n105
'61'z BrnEIt
>t 0z 'zl
7,1
L Z+
'677en?g Ep olrnJJrJ op BrJuflsrsJ EpB, ru upudrssrp ercuglod E JBIncpC .Sr.Z
lTyyru
'^Iru 9', = )sdr :^\ru g'S - )8d :ogSnpg
sI'I ='otd "d :A,* 'I I =
I satuauodutoc ap opSotcosso a apDpntrtcap op sDols?q slq
52 Electrnica analgica

Soluo: R,= 4,5 K; Rz= 875 O;:= 18 K;&= 480 K;Rr= 2500 K.
2.49.Calcrilar no circuito da Figura 2.53: a) A resistncia total. b) A intensidade em cada
ramo.

Rj
4K

Il
Rl R5 R2
6K 3K 6K Figura 2.53.

Soluo: a) Rr= 2 K. b) I ; 6 mA; I,= I r- I,= 2 mA1, I o= 0,66 mA: /.- 1.3-i mA.
2.50. Determinar no circuito da Figura 2.54. a) A resistncia total. b) A potncia total no
circuito.

2K

Figura 2.54.

Soluo: a) Rr= 1 K. b) Pr= 100 mW.


2.51. Calcular no circuito da Figura 2.55. a) A resistncia total. b) A potncia total absor-
vida.

IK
200 )
+30V I K3

Figura 2.55.

Soluo: a) R.= 3 K. b) P.= 300 mW.


2.52. Determinar a quantidade de calor desenvolvida
na resistncia A da Figura 2.56, ao fim de 2 horas.

+30 v

Figura 2.56.
'09'z BJnEIt
AOZZ
q E*
i!
'Epuuzurruu puprJl4cle ep epepnuenb y (e 'epeuaz
-ulrrm plol er8rauo V (q 'lelol apeprcedery (e :09'Z ern8rg up olrncrro ou relnJlp3 's'Z
dd 00tI :oESnloS
'69'z BrnEI
w-
AOZZ
'gdX Z ep ufas Iutol epup
-rcuduc u enb BJud '6'ZurnErg Bp olrnc
-JIC OU J) ep JOIU^ O JUUrr,UJelC '95'Z
gti :oginpg
'gdX OOOI ep run relqo
es erud '$ OZ ep tun tuoc lJ?s rue J?tuotu E Jopusupuoc op epuprcedec e m1ncleJ .Ss.Z
'd ZgE =rJ :oEinIoS
'gs'z BrnEIt
b
cr I o'o
^vz
)Ie Ftt
#.|
'lBlol puprcuduc u Jsurr,u
,.r rTl
-retp 8'7, urnErg Bp otrnJrlc oN '?'z
l/y\,ur Z'Z="'rd -wd l/y\.ur 'V=tud l\.ru LZ-"d
lr[ul tud l/y\.ul tud
ir11ru gE - \ d 8I - 8I =
l^\ur gV-"d l/$,'tu Zl=wd l\,tu ZL--d
:oB5n1og
'LS'Z urn8lg
'JoluJ ep ossooxo rod enbrgru
u z -up os ogu enb oporu ap 'rudlsslp repod
>rz gra^op urcuglsrseJ upuc enb urcuglod u
L'ZurnErg up otrnrJlr ou JBInoIBJ 'ES'Z
'lBc I'92 =J
:oBinlog
E satuauodutoc ap ogSDt)osso a apDptJtrpala Dp snils?q s!a7
54 Electrnica analgica

Soluo: a) CF 2 KpF. b) wr 4,84.105 J. c) Q= 4,4.10-1 C.


2.58. Determinar no circuito da Figura 2.61: a) A capacidade total. b)-{ energia total ar-
mazenada.

220 Vn,

Figura 2.61.

J.
Soluo: a) Cr= 2 KpF. b) Er- 4,84. l0_5 I I 500 pF

2.59. No circuito da Figura 2.62 determinar


f----I- o:s pr
t-
acapacidade total, bem como aquantidade
de electricidade total armazenada. ,___Hp.=--<|1H
lpF
roop;L] zKs
J +lov
+ rzqpr
Figura 2.62.
-L
Soluoz C;200 KpF; Qf 0,2.10-8 C.
, rC l
2.60.Calcular no circuito da Figura 2.63 a bantH F
capacidadetotaleatensoaosterminaisde +24Y 6 K I Z.S f
cada condensador. I r
loohl cs
r^ 4K
6K
Figura 2.63.
Soluo:
C, = 2000 pF; Vr, - $ V; Vc,=I2,8 V; Vc,= 1,38 V; Vcr=Vcr=3rZ V.
2.61. Calcular a tenso nos terminais de cada um dos condensadores do circuito tla Figura
2.58.
Soluo:
Vr,=2,2 Y; Vrr=0,82 Y; Vc, =1,38 Y', Vc,=2,5 Y; Vr,=79,3 Y:
2.62. O mesmo que no problema anterior, mas para a Figura 2.61 .

Soluo: V,r*=Vo.r*=73,3Y; V*0.= 146,7 Y; Vu*= 58,5 V; %r= 88 V.


:seg5Bnbe p Brulsrs qum8es o soruBquodns
'rupJo Eruseru Bu sBpecoloc wtu 'o4no op
wllu8gcul sE opEI run p slupudpur souul so 'Jzrp Jnb 'ururog pn8r ep s?puupJo
ruelelse J^losJ u segSunbe se enb orJBssJu 9 'reurer3 ep er8eg u recqdu uru4
uflI^[YUJ flC YUCflU'Z'
'JrlrEJJ ep ur8ag u op
-uecqdu'sluuururrelp ap o8erdrue oled no luuorcrpur opol.ru oled o1-gllose; elruued olsr
lsulruSocur ep e seg5enb p oJrunu pnEr ep urulsrs run ruonlrlsuoc supqqo segSunba sy
sagSonba sop ogSnyosay .
'uressud eleu enb sepuprsuelu sup eSuereyp ? no Bruos u ourur oyed
9
ulnJJIJ enb apuptsu4ut e enb soluJeJprsuoJ orrreJ essp surJuelsrseJ suu ogsuel ep supanb
s8 JBInJIec ou 'uqpur eun ep srEr,u B ruecueued uegdruoc u enb sourur sop sunSp es .nb
?luoc lue opul 'uqptu EpEJ ap oESunbe u solueJlqo UoqJJr) ep re1 upunEeg u opuuclldy '7
'elueuoc Erun sp opqus o e eruou o Erleru upec erud JruU( 'I
sagSonba sop og5ua7q6.
:soluod selum8es sou s-uresBg 's?puqo segunbe s"p ucrlgru
-a1eur ogSnlosJ 3u slueulLl.'elep ep o8erdrue o rrluued p puorcrpe ureSelue,r erun ruJ
suqlefi sup opotpl^l O JJor{crr-) ep sreT se recqde ep prcedse uuuoJ ?runu elsrsuoc enb suql
-BIAI s?p opol?w o soruJBzrlln s?IuelqoJd selsa Je^loseJ Ere'z opgdu3 ou sopBzrlEn
sopolgtu so opuucqde oruuJ Bp?c tu seluJroc sz J?lnclBJ sourepod opu 'se1ap suu-B^ tue sJ
-opureS tuoc'sBpsqJeJ s?qlBru sl?ru no uurn rod opInulsuoc olrncJrc urn opuen
?
sYHfYr^I svc o(IorqrN oTfld sorrnJurc flc flsllyNv I.
YnNrIrNro J flrNrfluuoJ Hrfl
SOTI}JUIJ fl(I SYWflUOflT
I OtnlJdVC
56 Electrnica analgica

l-t - 31, +7 Ib -5t,


I

1
4- ro +8/.

t 1- zI, Ib +31,
O valor de cada incgnita calcula-s e atravs do qu ociente de dois determinantes:

Determinante formado pelos coeficientes das incgnitar em que


trocou a coluna corespondente incgnita que se calcula
pela coluna dos termos independentes.
Incgnita
lDeterminante formado pelos coeficientes das incgnitasl

Do exemplo anterior, teremos

l-t 7 3-7
lo o 14 ;l

In= lr-1
37
-64
=-=-0,53 ; Iu=
21
37
3l
=
-44
= -0,36
-sl r20 t20
-
1081 l0
2 -1 3l 2-1 it

37 -7
10 4

Ir=
2-1 1 68
-5 - r20
= 0,56
3l
10 8

2-1 3

33 RESOLUAO DE DETERMINANTES

Os determinantes classificam-se segundo o nmero de linhas e colunas que possu-


em. No nosso caso, os determinantes so sempre quadrados (2x2,3x3...), e a sua resoluo
depende do seu tamanho. As formas de resoluo aparecem na Tabela 3.1.
'suunloc no suqurl sup renbpnb
urun op soluetuole soled ollJ Jes pod oluorur^lo^usep O
'ucrldltlnur es enb rod otuetuele op uunloJ a uqurl
e vxv zr.rleut uu opuBurr,urle s-ruglqo ExE seluuurruJlp so
ze En0 znol
lvto E0 ol lwo
I
lvzo t70 ,,,,4 .tn, -lrro tzD ,,,4
I
ilo tt0 w0 tn? zn? t?0
lrro 1,.
lwo t?0 evol lwo wD znol nE? tL7 zt? te?
I
t0 ,rol .tzD EtD ,rol nz? e70 zz0 tz?
+lr,o -lrro
I
il, ,rrl EZ0 nt? tt? zt? ilo
lilo l,,o "rl
seJouetu rod
EZ? . Zt? . n0 _ Et7. tz? . zt? _ tt? . zz?. et?_
Zt? .lZ0 . t'O
+ lE? ,tZ? . ZtO + tt7. ZZD . ll0 = lJ,il,l
- Isurs ruoc solnpoJd + puIS ruoc solnpoJd ee? ze? tto
tz? zz? tz7
tt? zr0 tD
snrrus ap urEag
t70 . ztD _zz0 .
lzzo tzo I
- Iuurs I.Uoc solnpoJd Iuurs ruoJ solnpoJd
l"o "ol
@
stuuuruuetop ep ogSnloseg .I. BIeqBI
L DnulluoJ alualto) ua soltn)JtJ ap souatoal
s8 Electrnica analgica

s.l. aNr,rsE DE crRclrrros pELo rurooo Dos Ns

Este mtodo aplica-se, tal como o das malhas, na resoluo de circuitos com mais
de uma malha e com virios geradores nelas. O mtodo baseia-se em aplicar a Primeira
Lei de Kirchoff a cada um dos ns do circuito excepto a um, que se considera ligado
massa ( s para efeitos de clculo). O processo o seguinte:
1. Assinalam-se todos os ns do circuito e define-se o n supostamente ligado massa.
2. Obtm-se uma equao por n aplicando a Primeira Lei de Kirchoff. Ao obter as equaes,
o n ligado massa considera-se que est a potencial zero, e os geradores presentes nos ramos
relativos ao n considerado somam ou subtraem o seu valor ao potencial do dito n, segun-
do a conveno de sentidos adoptada.
3. Resolve-se o sistema de equaes, obtendo-se o potencial em cada n.

3.5. FONTES DE TENSO E CORRENTE

. Fonte de Tenso
Define-se como sendo um gerador que capaz de manter uma tenso constante na
sua sada, qualquer que seja a intensidade que a carga absorva. Na prtica, as fontes de
tenses ideais no existem, uma vez que tm sempre alguma resistncia interna e, quando
aumenta a intensidade que passa na caga, a tenso de sada diminui. As fontes que na
prtica mais se aproximam da definio de fonte ideal so as fontes de tenso estabiliza-
das.

. Fonte de Corrente
Define-se como sendo um gerador que capaz de manter uma corrente constante
na sada, independentemente do valor da tenso. Tambm no existem fontes de corrente
ideais, mas existem circuitos constitudos por transistores que funcionam de forma simi-
lar. Na Figura 3.1 encontram-se os smbolos das fontes de tenso e corrente ideais.

I-
Qr
j
Fonte de tenso Fonte de intensidade

Figufa 3.L. Simbologia das Fontes de Tenso e Corrente.


uouoN ap utuJoeJ, ..9 ern8lg
s ,G
vvffi
I lvL
sr,uruuer so -qu urnrrrc ,olrncrrc-osnc ru ,"nb ,,r .
"rulllllroil'jl:Xril5,r;
'erui,
I
-JOC ep SeluoJ sE ouqB rue tusxrep s e ogsul p seluoJ sB tuBuncJrc_ounc
as opuunb Br e y sruurruJer so eJrue ulueserdu orrncJrJ o enb urcugrsrsJ u ,u.
I
. :BrrrJoJ elurn8es Ep urglqo ss seJole^ sofnc , i .elueroc
ep eluoJ Erun tuoc oleprud rue
"y 'eluelu,rrnbe ErJuglsrseJ uurn rod oplnlrlsuoJ .eluoprr
-rnbe o4no rod op;nlpsqns res.apod 'g e y'srelrssJ? srpurura srop ruoc olrncJrJ o opor
uo|JoN ep BlueJoef o
urue^eql ep urueJoe L.z.c, BJnEIt
L--_
sfl
'^9 orlnrrlr
u
I
"J
'lsrJrur
olrncJrc op g e ysrcurruJl so eue Jsrx'ouqe orrncJrJ ru ,enb ogsuer ? lA .
a
'1UIrOC
-
ep sluoJ w oueqB rue rusxrep s ogsul p sluoJ sE supol ruulrncJrc-ounJ
es opuunb 'g e v sruuruuel so Jlu uluesarde orrncJrc o anb ercuglsrsJ B a ,oa .
opsuol ep aluoJ prun ruoc rr9s ru '',,"rr",rnTloJ,]i$rtr::;LT:::";:ffJ:il:[:
"r1
-rnbe orno rod opynlrlsqns res apod 'g e y'srerrrsseJ? sruuruuel srop ruoc olrncJro o opor
upa^eqtr ep BlueJoef o
'?pPs ep
no sr^IssJE sruuruuel srop unssod enb oxelduroc srcru onno p (o1nc1-ec ep sollege urud
gs) opecrgrldrurs no lule^mbo ollncrrc o Jelqo es erud s-rugzrlqn suruJol slsg
NOTUON fl NINflAgHT fl(I SwltflUOflT'9'
6 onu]tuoJ alualtoc uD oltnzto ap souatoal
60 Electrnica analgica

3.7. TEOREMA DE KEI\NELLY


(TRANsFonvno EsrRELl-rnrNGIJLo)

Quando se analisam certos circuitos, o seu estudo pode simplificar-se se realizar-


mos algumas modificaes prvias. Uma das modificaes possr'eis consiste em
transformar circuitos em forma de estrela noutros equivalentes com forma de tringulo e
vice-versa. O teorema que estuda estas transformaes chama-se de Kennelly; na Tabela
3.2 indica-se o processo das transformaes.

Tabela 3.2. Teorema de KennellY

Estrela ou T Tringulo ou tt

Tringulo ou n Estrela ou T

tb'fr'
r\P r
eA -
tn * rt) + rc

D fn'f,'
f\^
D--
tn * rt) + rc

D fn'ft,
f\^
L - rn*rt)+
-
r(.
lsr or-l
6 6 - S6r lo,- r l- Q,
V[rr 9I,Z= -m-I
lt- r I
6
VuI I'I = = = "I
0I
:Btuelsrs o re^losJ ered reuur3 ap urteX u opuucgdy
'I.tr+'I.o- =rII
'I.or- '1.r =-J
soruJel 'sluuururJelep resn urud se-opuzrederd e segSenbe s? seqru? opuuzruu8r6
(I -n}'ol +orz+nLl = E- oz
soruel 'q7 ulnJJn anb ue pqlulu E urud eturo; pn8r ep opupecoJd
'sorJ-?uoc sopuus ruoJ spsprsul
-ur sunp a1a rod rrrelnoJrc'lufluec orrruJ op ogsuel ep supenb se JUInJIEJ umd anb s-Jpe1
o
(' t -' D.ol + I. = s + 0z - 0I
ogSunba
elurn8es B soruelqo 'se;opereS sop [uJ Bp opuues o uluoJ rue opuI ulncrrc enb ua 'i
uqpur Ep ogSunbe u souelqo ]Joqil ep re1 upunteg e opuucrldu 'olueuuprnEes 'olrnJJrc
op suq1uur sunp suu sepuprsuelur se emd opnus o ruEnl orreuJrd ru sorurrqJy :og5n1o5
'l'c BJnEIt
0z'
-:>

>II
7'g ernErg ep olrncJrJ op sorrreJ sop tun upuc ru ep?prsulu B JBInJpJ .I.
soo r^losf H svu\r3t8oHd
I g onu!ruoJ aluatlo7 ua sofin)il) ap squtatoal
62 Electrnicaanalgica

Uma vez que ambas as intensidades so positivas, os sentidos arbitrados so correctos e


portanto, o valor da intensidade em cada ramo ser

Ir=Io=1,1 mA i Iz=I=2,15 mA ; Ir=Iu-Io=2.15-l.l=1.05 mA

Figura 3*i.

3.2. Determinar o valor da intensidade em cada ramo no circuito da Fieura _1.6.

Figura 3.6.

Soluo: Arbitremos, em primeiro lugar, os sentidos das intensidades nas malhas, tal como
se mostra na Figura 3.6. De seguida, definimos as equaes das trs malhas:

5 = 3. (1, - Iu) + 6. (1, - I,)


l0- 5 = 2. Io +I,5. Ib+ 0,5. Iu +3. (Iu - I,)
2-10=l'1,*6.(1,- I")
Reorganizando o sistema de equaes, teremos

I s= g I, -3.1u -6. I,
I

i 5 = -3.1o +7 .lu
I

[-8 = -6.1, +7 .1,

Aplicando a Regra de Cramer, teremos por fim


'gev
soluod so ertue prcuelod p u5urJrp Bp rolu^ o g't urnSr{ up otrncrrJ ou rulnrle] ..
'L'E un8lg r b
ZJ '<.
D
o 00 ^01
.> T,I
+
rl

I
)t
vul vo'I=l'11 --el I vur II.0=,1=rl
vr,tr I'I =?0'l+II'0 -l'Il*'t=rl I vul g.0=II.0-gL,o= 'r - nI
-'I
vru gl = vo'l+gL.O = l'll * nI -rl I vru gL,o= rI = tI
I oursJ upuJ rue apBprsulw Bp Jols^ .olcIq ou opuxg o? olJ.B.4
o
-uoc oprrues lue ElnJrrc puprlueJ Eu elu.uoJ E anb ucrylutrs enb o .orrqe8ou e ep ropl g
i
vtu vo1--#='r 2'l.L+II'o.g--g-
vur gL,o=#= rr 2 'l.L+II'o.E--
109-
OLE-
9ZT 9-E-6
VUJ [['0= ='I
V= 108-
OL
9-E-
t9 Dnulluo) alualto) rua soun1tt) ap soutaloal
64 Electrnica analgica

4K
A
7K
3K2
D +)
4
Figura 3.8.

Soluo: Uma vez fixado o sentido de intensidade nas malhas (Figura 3.8), aplicando a
Segunda Lri de Kirchoff, obtemos as seguintes equaes:

-12-9=4.1o+7 (t,-tu)
3 = 7 . (t u - I,) + 3,2. (t o - I,)
-5 = I . I, +2. I" +3,2 (t" - tu)

Reorganizando o sistema, teremos

l-zt= ll.I, -7.Iu


{ 3 = -7 .1, +10,2.Iu -3,2.1,
I

[ -s = -3,z.Ib +6,2. I,
Aplicando a Regra de Cramer, obtm-se

2t -7
3 10,2 -3,
Io= -5 -3,2 6, - -1094'8 - -3.g2mA
11 -7
279,2
J1/L

- 7 r0,2 -3,
0 -3,2 6,

Sabendo que os sentidos reais das intensidades nas malhas so contrrios aos adoptados de
incio, podemos dizer por ltimo:

vt-s=7 (V"l-ll'l)= 7'(3's2-3'16) =5'32 Y


3.4. Determinar a potncia dissipada em cada resistncia do circuito da Figura 3.9.
Vur 0t.I = EZ,O + LLO,r = lrrl + l,rl = lrrl
vur 0I'z = 18't +EZ'y=l'll+l'll= I'rl : vur 861'0 = LL1't-1.8'I = l'11-l'/l= l'11
Vur t8'r=l'll=l'rl : Vtu z'0=lqrl=l'll tv* LLo'r=l'll=lll
:otuuJ upuc tu epuprsuetur u uroEu soruuurlep 'Br.lluru p sluoc sup rrged y
ZTZ ZEZ iVur
VUI EZ'O--r*=m='tl
lr- rr- -l
vtl
lr
lq-
soualqo 'JeurBJJ ep urEeg 3 opuscrldB 'eluetupuld
n
'rs+ I -z-
'I'z- n/'8+ "I '- = I I-
'I'g- 'I'- "I'vr -
soueJl'segSunbe p Eurlsls o oprreupJ6
(' t -' t)' g * (' t -' t)' z = t - zt
('t -'t). * ('l -'t). z +'r . r = z * 6-
(nt -'t)' *
('l -'t). g +'I . = E * z ,
:segunbe selurn8es se soulqo 'seluerroc su Brud sopuxg soprlus so opun8es 'urrssv
'61'g ern8rg ? esotu oruoc.tuegduoc o enb s?qpu sep urun
?puo elueruulrexe JrurJep e olrnJrrc o rezruu8roer soruJ^p 'rutn1 orreuud urg :og5n1og
'6' u.rn8gg
^6r
LZt +
9 DnuJluo) aluallo) uta soltnJtt) ap sDl,ilaloal
Electrnica analgica

Por fim, calculemos a potncia dissipada nas resistncias do circuito:

\K= Ii 1.103-5,29.10-sw ; pzK= I? z. 103-g,g.l0-3 w


P3 K = I?.3.103= 3,4. l0-3 w ; Ps K = I: 5.103 =8,5.10-3 w

P6 K = Ii 6-103 = 3,8. 10-3 W

3.5. calcular as intensidades em cada um dos ramos no circuito da Figura 3.il.

lK3 l0v
2K8
13v

Figura 3.11.

Soluo: o circuito da Figura 3.12 corresponde reorganizao do circuito proposto.

iV
K 3K2 15v

) ,)

I
lK3 K
+
5V
t 2K8
2K7 2Y l0v
+

Figura 3.12.

As equaes de cada malha so:


VUI 260 = E'I - ZZ,Z =f Fl 'll = tl I Vur 9'o-E'I- 6'l=l'll -ll'll =
Vtrr ZT,'Z=| 'll =tlI Vul fI=fF ,I I Vul 6'l= l'/l = i,I
'gI' u"ln8lg
VIU 9.0 I
+ti'
";;"!
8>I ;,l L>I Z
^0r
A TT
>I :GloU )I
Vut
e Zr6'0
t -r, \
{ Z>T E il l-
^l ,,---
^ H -T; ;nt
?
(
Vrrr ZZ,Z
HIH
)E,,'li- >rz vtu 6'l
erntrg eu uacerude enb 'ouur upEJ ru ssp,prsuelur sB es-ueznpp seJouluu ,"r"rr;:l;
yw \ZZ'Z-= = t : 'r.g + (.I-).9- = 0I-
1Efr *,_
8 9- 0
9- 0r r-
I_
qI jo8 O I-L
vul t'I- - L'G'I-) = vtrr 6'l-= = ='I
- zt- ZL_ 8 9- 0r
n
9_ OI Z
.
r .t- (o't-) 1- u- O I-ZI
sagSunbe ep pruelsrs o opu^loseg
'r'g+ 'I .g- = ot-l
'I.g- oI.ol+ 'I.r- -z t
'l.L =rr-'
'I'l-
:elurnEes o es-ru.elqo turelsrs o opuuuepJo
('t -'t).T'z+('t - "i-z'E+'I .z=oI + sI - -
- g'z + (1 n u
ft -' t) -' t). z't, + (' t - t). r + r. t =s+- z,
(n . .
t -'t). f +'I z + "I L'z+'I . E'l = E+
tl- z-
L9 Dnulluoz aluailo) wa soilncilJ ap swanal
68 Electrnica analgica

3.6. Determinar a diferena de potencial entre os pontos e B do circuito da Figura 3. 14.

3) A lQ

B
0,5 Q ,) 0,5 )
^
2Q
Figura 3.14.

Soluo: Nos circuitos analisados at aqui, no temos tido em conta a resistncia interna
dos geradores, por a considerarmos desprezvel. Neste problema, vamos considerar a dita
resistncia, para completar melhor o estudo deste tipo de circuitos.
Em funo do sentido das correntes dado no esquema da Figura 3.14, obtemos as seguintes
equaes de malhas:

7 -4=3'1,+t.(1,- rr)+0,5 .(t,- t,)


4+4=l.Iu+0,5.(/ -1.)+ t.(tu- t,)
-7 - 4 - 2. I,+0,5. (t, - t")+ 0,5. (t, - tu)
Reorganizando o sistema de equaes, temos:

I z= 4,5. I^ -1. Iu -0,5. 1.


I

I 8= -1.1" +2,5.10 -0,5./.


I

L-t t = 4,5. I" 4,5. Ib +3' I,

Resolvendo as equaes

3 -1 -0,5 4,5 3 -0,5


8 2,5 -0,5 -1 8 -0,5
I= -11 -0,5
3 -0,5 -1 1 3 85,5
0
-1 -0,5 -28'5
29,5
-r A . Ia =
28,5 29,5
-,

2,5 -0,5
-0,5 3

?-L5+?
3-4,5'1-1'3-0,5'1, ; I.=#--3
c A
-or5
Por ltimo, calculamos o valor da diferena de potencial:
:orrr?J EpEe rue
pEprsulul up JolB^ o oruoJ oprlus o oluul JulnJFJ Irr_?J ? .srBrcuelod sls opueril{uoJ
g6'S-=o I 2 L6O,E-=rA i O=vA
^90'g-=,^ :ogs sJolu^ slsg 'essuru q opSelar
ruo gu upBJ ep srurcualod sop sJolp^ so s-uflqo ?urlsrs o s-^losJ alueureprnEag
o
A'z'\+ tA.zE'o- 'A.v'o- = gz.-l
o
A'z- 'A.+ r,--z- =zz- t
'A'E- 'A.v'z- rA.z'g =gI l
:Br,ulsrs elurnEes o sorulqo 'segSunba sB opuuzruuEroeg
I g'0 v'0
r\-r-r_
L' II-tA-oA
9+rA-oA' g+oA
o= g+q:T+g+27
:sgu seluelsJ sop ogSunba e soulqo 'ErrrJoJ pnEl ap opupcoJd
g'0tt
o= g:an_an+=7:q+21
:?rJUflSrSJ 3^ll
-cedser E oruuJ BpEJ ep sotuIx so er1ue elsrxe enb prcuelod u5uJeJrp ? aua oluarconb
op se^EJl? spEprsulur suzrncadser sE EInJpJ enb op srulu soruJel opu .ossr uJEd .g gu op
ogSunbe ? Jqqo souerapod 'otdzg gu run u urutaqc enb sepuplsuelu sep ecFqgtp Bnros u
'JJorIcJr-y ep rsl eJrrrrlJd u opunEes 'onb uluoc rua opul ,lueumprnta5 .prcualod ep urcuguag
-aJ oruoc B^rrs sou anb urud ?sseur q opu311 y gu o soruodns .rutn1 orreurud urg :opinpg
'I' BrnEIt
AII IOI
+
o
o 8'0
'sap rod BIncJrc
enb epuprsulur E oruoJ rursss'I'g ernErg ?p olrncJrc op soruur sop tun BpBc p
soruIx so Jlu etuelstxe prcuelod ap uSueregrp z sgu sop opotgtu oled relncp3 .L.E
A E- I'E - I .nI - r-or
69 onuJluoc aluatto) ua soltnJJlJ ap sDlilatoal
70 Electrnica analgica

r,:l+1
' 3
=3,^09=1,03
3
-'-- A )
7 -zrz=lv.l-lvrl -8,03-3,09 =4,94A
1 1

r13-
-lv,J --
s, o:
-4,olA ) I+=t,l"l
- 0,4 -8-5'98=5,05A
z 2 0,4

15-
r. _r r - (lv.l- lv"l) _: l1- (8,03 - s,e8) = 8,e5 A
l 1

o (lv"l - lv,l)
I.o -- - _6- (s,e8 - 3,oe) = 3,88 A
0,9 0,8

rF

FtjJ
*l
r, ,0
,o''n
=f llv--!-L Figura 3.16.

13c
3.8. Determinar a intensidade em cada ramo e o potencial em cada n no circuito da
Figura 3.17, utilizando o mtodo dos ns.

Figura 3.17.

Soluo: Na Figura 3.17 o n D toma-se como referncia de potenciais.


Aplicando a Primeira Lei de Kirchoff, organizemos as equaes em cada n:

vA-32 _VA-V:-4 _VA-VB-14 _0 (t)


412
V r -2 _V r -Vo+14,V B -Vc -12 _0 (2)
121
Vr-9, , Vr-VB+12,, Vr-VA-4 (3)
^

--\-,
nb 'srBeJ sgu srop luuos e BSSBTu B. sopBErl soruuJ sgJl ruelsrxe oIInJJIJ elseN :ogSnIoS
's9u sop opol?ul o opuEzrlun'g' ?rulqoJd
op 8'g srn8ld ep ollncrlc ou Br ysoluod so eJlue plcu]od p B5ureJIp e relncleJ '6'
'8I'g urnEgg
LVJ
q +
^?t
. rr I I
v Z-+= ^Z -ey v L-
,-
^
s-z-m-t s- v-g 'A-v-oi-tI
II I y v_ vv
v 6-#.=6=nI rr rr=m_tl
27,
VE-ffi=q=zl r y s-+-+-,r
L-8 Z-TA
:sopuprsuelur sup role^ o souerlqo 'ouruJ upec r.u tuq6 p Ie'I B eluauruprnEes opueclldy
Z-
- 8{-rIJ+?I -)A
^
I
8 v- vt
s z-z-l
al-
z9t Z9I z- I-l_ ,A
- ^- - =sA : n
96zrl 8 ZI vl 8 v- ztl-
EZ- Z- z- t-l
Z_ VT I- z- vr I
Bru]srs o opue^loseu
(r) tA'B- rA'v+ 'A'r - zsll
Q) 'A.- r A.z+ 'A.z- -- EZ-l
(E) tA'z- rA'+ 'A'r- =il )
sagSunbe sup utuetsrs o opuuuepJo
IL DnuJluo) aluatto) wa sollnJtt) ap souatoal
72 Elearnica analgica

sooeoB,jqueoterceironprecisamenteamassa.Poroutrolado,onAencontra-
-se a um potencial de +3 V em relao massa, pelo que s precisaremos de organizar a
equao do n B.

VB , Vr-5 VB-Vo*9+I2 , vr-vA


3,2 l+2 4 7

v,=#!=-2,32Y
" 279,2 I ve=3Y

Um vez conhecido o potencial do n B que negativo em relao massa, poderemos cal-


cular a diferena de potencial entre A e B:

Vo - Vu = 3 - (-2,32) = 5,32 Y
3.10. Utilizando o mtodo dos ns, calcular o valor da intensidade em cada ramo, no cir-
cuito da Figura 3.19.
Nota: Despreza-se aresistncia interna dos geradores

IK
I2

Figura 3.19.

Soluo: Dos quatro ns que o circuito possui, o n D est ligado massa e servir-nos- como
referncia de potencial; o n B est ligado a +12 V atravs do correspondente gerador. Resta
portanto determinar os potenciais dos ns e C.
Organizando as equaes correspondentes, teremos:

Vo , Vo-Vr*3 , Vo-Vc-2 _nT--v

Vr-9 , Vr-VA+2 , Vr-VB _^


,-r--\,
153
Reorganizando o sistema e resolvendo-o, teremos
'lz'E BJnEIt
7,+t ,^ z+E . ,
"A
O>I Z'l = =
" : I 0t = Z' =Z''I =
T, 001
:solncluJ selurn8as solad es-tuglqo p sJolu^ so IZ'E ern8rg
Bp olrnJJrJ o soruJelqo 7 a 3 soluod so Jlu uru^ql p ?rueJoI o opueclldy :og5nlog
1---D 1---D
I
'02'e BJnEI I )0r :
I l-l
I
I ?
I
I
I
:)?
I
( 001
I
I
^
]"
,r[ ]'rG
I su ru
I
I
I I
I I
x r--) )t
"Z "l
'97'g u;n8rg Ep olrnJJrc op uru^ql p luF^rnba olrncrrc o JuurrrrJl(I 'II'
+90'I tI
vur 8L8'l = lz'o- 901'7,= g6L'0 ='I - ='l + tl = nl
7,,.9
vtu Ot'z =77='I : yur 861'0=77=;4='r
VtU If'l= =tt I Vur VZ,0=*--|I I -9
Vtu 80'I' - ,gL'8-
17,,'v-7,+gL'g zr='l
oruuJ upuJ rua epBprsuolur u soruelncpc 'oullllrr Jod
EZ
o-o| : n zr-'A : n glg=17n.Ea6g1-)A
09I I
tA'tz+ 'A'E- -68 II
z\ lo'V=-=
068?
lz: ';l
ffi =rA, 'A' zr- 'A. z - vrr
| ,r- ?r Il
EL Dnu,uuo) aluatto) rua soltn)JD ap soutatoal
74 Electrnica analgica

Aplicando de novo o Teorema de Thevenin entre os terminais e B, obteremos o circuito


final:
40 .4-7,g2V i Rr"-4'16'2 =3,2
v-Qz - I^.4-
z
4 + 16,2
Kei
1,2+5+10+4

Figura 3.22.

No entanto a resistncia equivalente de Thevenin poderia ter sido calculada globalmente'


para comprovar esta afirmao vamos calcular o dito valor curto-circuitando as fontes de
tenso existentes e calculando a resistncia total que o circuito possui entre os terminais A
eB:
.')
R.z=A=\2
--t.z
2,
K; &,r.r,
t,z,i,+
+=1,2+5+10 =16,2 K; R, =l!'?^.0^=3,2 K
3+2 16,2+4

3.12. Calcular o circuito equivalente Thevenin do circuito da Figura 3.23.

Figura 3.23.

Sotuo: Simplificando o circuito da Figura 3.23, obtemos o da Figura3.24.

<...!
i2K

Figura 3.24.
'LZ'E urn8lg g
>Ir
L0z
V
vua >I
'LZ'g urn8rC Bu Bcrpur es otuoc pt g e V
erue sreurr,uJel so Jlua urue^eql ep aluepnrnbe o soruelncluc:u3n1 orreuud urg :opinlog
'gz'c BJnEIt
L0z
^01
)t )s
'Jorsru ? ?prcuJoJ
ercuglod e efllr,c ep JolB^ enb ured murrre]p ;1 0I O) 'U) I ep se8ruc
su Br
y sIuuIIuJl so eru luruz^rssecns sou:ecqdu 97'elnflgup olrncJrc ou S .I.
'sz'e, urn8lg
A L,2
'z'E uJnErc up o ? purJ olrncJrc o otuuuod
*E (?.2)
) V'Z-I+ 9i'l=r'lor u : y V1=#='uA
[r
*')
'
9
-+E+7, I+S tb
L'Z-t'5 s: ==uA: x g6=#='u : -I' = -A
^ ^ Og
sor,ueJrp 'roueluu
uuelqord ou anb uJreuuru urustu Bp uru^qr p BrrreJor o eluuu^rssacns opuecrldy
L Dnultuoc aluailoz uta soltnztl) ap sDuatoal
76 Electrnica analgica

Os valores de Voe R, calculam-se da seguinte maneira:

vr=zo-1;.15= zo-?2..t!.15=12,5
'
15+5
v :',1 =3,75 K
&'t= 5+15
Supondo agora que no circuito equivalente da Figura 3.27 aplicamos, entre os pontos A e B,
resistncias de I K, 5 K e l0K, poderemos calcular o valor da potncia dissipada nessas cargas,
no sendo necessirio calcular a intensidade para cada caso:

tz's
o Carga -l K P, -\.3,75+l))'
'rKn -( r - 6,92 mw
( lz,5 ')' .
o Carga -5 K P,* =[ffi.,J s -t0,2 mw

( lz,5 )' '10-8,26mw


o Carga = l0 K -+ P,r* =lffi,,|
Como vemos, dissipa-se mais potncia na carga de 5 K; poderamos tambm saber isto ten-
do em conta o fenmeno de adaptao de impedncias entre circuitos para transferir potn-
cia e que diz que a potncia transferida mxima quando as suas impedncias so iguais.

3.14. Calcular o circuito equivalente Thevenin do circuito da Figura 3.28.

Figura 3.28.

Soluo: Reoganizando o circuito, obtemos o da Figura 3.29.

Figura 3.29.
'Ig't BJnEIt
'81
^
(E)8t=-+h'E-08 ='\l.t-ot='uA : z-9!- 'ua
^ 9-t
so rlue uru^eqr ep elueprrnbe olrncrrr o 'reEn1 o,eurFd ro ,sorueuru!"rff
#l[:
'0t' BJnSlt

'gg'g urnErg up olrncJrJ opry ercuglsrsJ eu epudrssrp zrcuglod ? JeururJl( .sI.
O="A e upurqllmbeeluo4 e 0000I=0000t e 02.00= 0n.O2,
:pn8r 9 eluod
up sulsodo surJuglsrsJ sep olnpord o 'rezrp renb ,upurqrpnba glsa aluod u .oJez JoJ e y sol
Br
-uod so erlue oEsuel B S 'uolslueq^\ p eluod eurn op uJnlrulse E mssod opupnlse olrnJJrc
o anb souuureprsuoJ es olruJ ep ? o oBu 'oquurse eluausluerede 'uurelqord op opsllnsJ
o
07100 ,, i \sz
vru (r)0'0 = = r v (g)0.0
vur \o/vv -oz+ - tr'
vz w,
. ous, orlncrt' uetsv b
0= (r)0'o 0? - (g)0' 0' 0z =' I . ol -'I - oz- A - A
alueprrmbe ogsuel E soluelnJp, .elueuruprn8eg
>r'=ffi*##=',
:olunluoc
op ErcuglsrseJ u opuelnclEs e oEsuel p luoJ B opuulrnJJrJ-ounJ 'elueparnbs urcuglsrser
eled sourereSeruoc ossr pJud 'urue^qr ep eluelB^rnbe olrncrrc o upm8es p soIlIeInclBJ
LL OnUUUoc aluailoc ua sollnctD ap souatoal
78 Electrnica analgica

Seguidamente determinemos o equivalente entre os terminais e ,8.

*,"=9jT=2,4 K ; vo,=6.1r-50=6.5018118r(3)-50= 4,2 v


"(2+2)+6'q?-z-2+2+6

4,2Y

Figura 3.32.

Por ltimo partindo do circuito da Figura 3.32, temos

I-,
20+4,2-12
' =-=2,77
2,4+2
mA ; P*,= I]'&=2,772 .2=15,34 mW

3.16. Dado o circuito da Figura 3.33, determinar que dodo conduz,para cada um dos
seguintes valores de tenso do gerador Vl : a) l0 V; b) 60 V; c) 90 V.

4K

D2

3V
Figura 3.33.

Soluo: Em primeiro lugar, calculemos o circuito equivalente entre os terminais e B:

Vo'- 2. V, _V,
4+2 3
V't2=r.(Vr l3)-20 -Vt-60
1,(3)+5 3,9
a) Se V, = l0 V, o valor da tenso equivalente no circuito da Figura 3.34 :

V.q2=lo-60 =-13,15 V
3,8
Portanto, D, conduz e Drno conduz.
b) Se Vl = 60 V, teremos:
:oEsuel p seluoJ s3 opuulrncJrJ-ounJ .urue^eql p eluep^rnbe ErJufl
-srsJ E soruJplncpJ 'ru3n1 orreurrrd urg 'suqpu seld solrnorrJ p srl-Buu Bp e urue^eql
ep BIxeroI op qunfuoc ogSezt[1n q souerro3J euralqord lse J^loseJ ure6 :oB5n1og
'9g'g urnSrg ep olrncJrJ op uru^eql p lup^mbe olrncrrc o JBInJIeJ .gI.
'S'g urn8gg
:rug rod ? 'uouoN ap elueplrnb olrnJJrc O

YuI tt't--+--"1
OZ OI
:BInoJIJ sele rod enb epuprsuelur Ep JolB^ o oBlue opu?Incluc .g' e y epIBS ep sreurrrrJl so
olrncJrc-ounc ure soruodns 'eluorroc ep quoJ Bp epuprsulur B JBInJIuJ urud'elueuruprnEag
I+
) L't = = ?
I.
:8r y eJlue SrJuelsrseJ B soru
-?lnclBc oEsuel p seluoJ su olrncJrc-ounJ ru soruEJprsuoc .IBl Brsd .urue^eql ep olrnJ
-JrJ ou enb eruro; Er.useru up queplrnb BrJu?lsrseJ B rulnJlec rod souremeuro3 :og5n1o5
'
I' BtulqoJd ou aluapuodseuoi'gZ' E um8rg
up olrnJJrc op g y srcur,uJl so e4ue uouoN ep au1e^mba olrncrrc o Jplnc1eJ .ZI.
'(c) olrncrr3 l(q) olmcrr3 l(u) olrncrr3 :91' eurelqord op etuep^mbe olrncrr3 .7gg e.rn81g
AE
68'[
)^ 0'I
'ua 'u
16r
'znpuoJ 'e , znpuoc oBu enb soruoJrp 'rulJ Jod
:sorurel 'A 06 = IA S (c
' 'o tueu '6, ureu tueznpuoc oEu enb oled
6L onulluoJ aluatlo) uta sollnul) ap solualoal
80 Electrnica analgica

Rr
'D 3K
R2 R3 +
R4 2K 4Y
t2Y
+
, +
,D v R

4K I Figura 3.36.

Figura 3.37.

Rr,o=?'l--0,(6) K ; Rr, r, o - 0,(6) + 3 - 3,(6) K


2+l
3'(6)'5
R,, 2,3,4-
3,(6) + 5
-2,r1 K ; R,, z. 3, 4, 5-2rll + 4-611 1 K

6'l I'l
'= = 0.86 K
P^
6,ll+l
Seguidamente, partindo das intensidades assinaladas na Figura 3.36, calculamos a intensi-
dade que circula entre os pontos e B, com o que poderemos calcular a tenso existente, em
circuito aberto, entre os terminais A e B, ou tenso equivalente de Thevenin:

-10 = 5-Io+1.(Ie- IB\+3'(lo- Ir)


12 - 3 = 1. (I a - I ) + 2. (l B - Ic)
3 - 4 = 4. I, +1. I, +2. (t, - I ) +3. (tc - IA)

l-to - 9-Io -lB -3.1,


I s- -IA +3.18 -2.1,
t-,- -3-Io -2.1, +10.Ic
'0?' urn8gg
) 9'0
x 'I
)
ot Z+t,+ ?+'u+k
) 9'0=t= TE =-5,.0* =?
ot Z+t.+s fo+'y+k
)l=01 = z{ =_;8, ="U
0I z+E+ tu+oU+k
X'I=;f= { =nq. ='y
'97'6 erntrg Bp olrnJJrJ o soruJelqo
a "U 'oU "y surcuglsrseJ sQ elJls-oln8ugpl oESJ^uoJ ep ErJool o soruerecrldy :og5n1og
'6't BrnEId t . xt
z>t t
l', ru ff[
. t-l
.x
x9 x r
ru
),
'g e V soluod so rlu lelol BrJuglsrsJ ? '6' ernErg Bp otrncJrc ou JBIncIBJ .6I.
'g't BJnErd
uA
V
) 98'0
A ggz'v = ggz'0. I +v- I .,1 +v = roA= bA
v* sBZ.o=# _)r , ,I
# =sr : #=
I8 DnuJluo) aluallo) ua solln)Jt) ap sDutatoal
82 Electrnicaanalgica

Por ltimo, calcularemos a resistncia total entre os pontos e B:

&,o=l+6=7 K ; &,c=1,5*4=5,5 K
7.5 5
&. r. .. o = 3,08 K ; 4, 3. c, D,u = 3,08 * 0,6 = 3,68 K
7 +5,5

R,- -Z=
3'68'3'2
' 3,68+3,2 =1,71 K
3.20. Calcular a resistncia equivalente de Thevenin do circuito da Figura 3.41 entre os
pontos A e B.

tzY l0 v

R2

R1 4K l+
2K t2v

R6 3K K
+
9V

6V
Figura 3.41.

Soluo: Curto-circuitando as fontes de tenso, resulta o circuito da Figura 3.42, ao qual


aplicaremos a converso tringulo-estrela:

(& +&)'& (6+ 4).1


Rr=
(R, * R )+& +& (6+ 4)+2+I - 19
13
- o,'l'l K
&'& 2-l
Rc=
(R,*R)+&+& (6+4)+2+L -L-0,
13
15 K

(& +&)'R, (6 + 4).2 20


K
Ru=
(&+&)+&+& (6+4)+2+r 13 -
1,54
'vl'E BrnEIt
+
.l
tl
+
U9=rU V ?=et
:11euu) ep sagSunbe su opuucrtdV (u
:oB5n1og
'EV'E urn8gg
+
U9 VV
'97'g urn8rg Bp olrncJrc ou
BInJJrc sl rue enb epuprsuelut e e g a y soluod so 4u Izrcuetod ap uuerayp e
'uouoN uru^ql'11euuey p spruJoI so lurue^rsscns opuuclldu 'JBIncpC .IZ.
u LL,8+ SI.C9 r '8'L'9'U.
) v8't - v'I + E'z - I Y E'z=26,T -o')
g'LZ = Lt:g.t, ='
SI'E-I'0+E =)
'k I y LL'g-
) L|g+ I+Z+ =o'8'L'tu
sor,uJl gey oJlue ErcuglsrseJ u 'rrrlJ rod 'opulncluJ
'operuloJsuerl (q) :ogsut ep $luoJ tuas (u) :02'g uruolqord op solrnrrrJ.Ty.g u.rn81g
(q) (e)
o u ru za
LL,O
)9 I >I
I
sul I
t-t
)
'tr >tz
9u
8u
E8 onu]ruo) atuatto) ua sottn)tD ap soutatoal
84 Electrnica analgica

&=-]L. o rtrt ='^10-4 , =2,5


' rr*r2+\=.:?'!
10+2+4;=0,5 ; &=rt+r2+r1 10+2+4
r

Rr= rrrz e
- rr*rz+13= _^lo=2
lO+2+4
.=1,25

O valor da resistncia equivalente de todo o circuito ser:

(& +&) (4, +&)


&, = 4*
&+Rr+&+&
= 0,5+ *::!::=
8,5+9,25
4,e3 )

20
L' =!-= = 4,05 A
&o 4'93
Vc, = Ir' R, = 4,05.0,5 =2,025 Y
V, nr"rru - Vr - Vcu = 20 - 2,025 =17,97 Y

f _ vro _17,97 _n,


__ _1_
' &+Ro 2,5+6 ^_

I"= v" 17'97


- &+& - 1,25+8 =1.94 A
Vo 0.u.." - Vr -Vu =V, - Ir.R, - 17,97 -2,I1.2,5 =12,69 Y
Vr r,u,.u -Ve -Vea=Vr- L'Rt=l'1,97 -1,94.1,25= 15,54 V

lv^-vrl=112,69-15,541=2,85 v i Iea=T=0,285 A
O ponto B encontra-se a um potencial mais alto que o ponto A: portanto, a corrente pela
resistncia r, circula do ponto B para o ponto .

b) Aplicao do Teorema de Thevenin:

n.=!'6 *2'8 =4) i I,=20 =2A i' -2


I^=4-
g+2 =26
'4+6 2+8 4+6
'z' ul,ulqord op uouoN ep ot uI
-uelu^rnba olrnJJr ) ' LV', urn8gg g
u
UOI
V
v g11'o=uft. =+=,,r I n g1'z---r'A
t-rol I v r=+=A--uI
^ sB'z=#I-#
:uru^q1 p ropuraE op opuruud 'uouoN ep urueJoel op op5ucqdV (c
'
A B'Z=SBZ'0.0[= r'A: y B70=0I+'=9J+u
=T--i
l^l
'lz' E utuelqord op urue^ql
ep otulunrnbg 'gV'E ernElg
{t
o0l
CI9 U?
A v- - z.g-z.g -'I .g-'l .g - uA
'lz' E Brualqord op uru^eql a]
-uep^rnbe BrJuglsrser up olnJIgJ
o etud olrnJJrJ 's?' urn8lg
g onu.uuo) aludllo) ua soltnJlt) ap sDtuatoal
86 Electrnicaanalgica

3.22. Calcalar a potncia dissipada pela resistncia,R, no circuito da Figura 3.48.

R2 R3

2K IK
t__
R5 R6
+

24Y
5K t
-i-
3K
R7 Rr
Ir li-. rt
I

3K to
Figura 3.48.

Soluo: Aplicaremos, em primeiro lugar, a transformao em tringulo das estrelas


constitudas pelas resistncias Rr-R.-Ro e Rr-Ru-Rr:

8
-_R,.&+&.&+&.& 2.1+2.2+1.2=r=*"
'=-= 2

,,=&'&+&'&+&'&=!=4
'&2&l K , r,_&'&+&'&+&'Ro=9=8 K

, _ &.&+&.&+&.& _=-
'-: =!2=13 K
5.3+5.3+3.3
& J 3

,'i = &'&+&'&+&'& _39 =7,8 K ; ,. = &.&+&.&+&.& =2=13


.'"--'.6
3 ----
K
& 5 &

ra 4K A
_l <'- - -l

r7 13 K
j-r_
+ l-f-
24Y Rl
t: ( ?"1 l;',
l*,.
J
"
I
Figura 3.49.
' B<---:

Seguidamente calcularemos o equivalente de Thevenin entre os pontos e B do circuito da


. Figura 3.49, para, de seguida, aplicando a Lei de Ohm, calcularmos a intensidade que cir-
cula por R,:

&, =0 ; Vr,=24 V ;' rt+' t= !'"-=3 K i


t 4+B rz.s=
z' ) !':'==2,64 K
4+7,g
'r'g BJnSlt
>I Z,2 J
l'Z +.
'U
9++8 h'+'U+'U
) 8'l= g. :s,.r,-tr
9++8 *y+?+?
x l'z--- ru.eu -Pr
tU'
Z+ L+l +'U + 'U
) L'o-;= :
,u.k -qt
:BIEJISE
ru JruJoJSuErl uepod es enb op8ugrr1 ru suJnlnJlse senp ruecerudu olrncJrc o1q :oBSnpg
'gs'g urn8gg
A00tr
8ugu)Eu| +
i V
>I Z
9ur .rI
i'[ >tL
I'U v ru
) v )I
'g'g ern8rg ep otrncJrJ oB errleq elad eprceuroJ puprsulur B JBInJIUJ .2.
L'6- rd
0I . 286'0 =
^[uI sor.uJrp 'rulJ Jod
V9,Z + E tb
VUI A EZ,II - V9,2. = A
W
,r.
I y v'l= v9'z + E= "
vg?E
L8 onu!ruo) aluatlo) rua soltnutJ ap sDrualoal
88 Electrnica analgica

Associando resistncias e calculando a intensidade, ser

Ro, o, o=0,7+ 4+2,1=6,8 K; 4. r,,=1,4+3+2,52=6,92 K


R,
-'4' 5' v' rv K
.,b' c'-,d' e-a6'8'!?=3,43 r- I Rr= 3,43+0,2+1,58 =5,21 K
6,8+6,92

r
tr 100
- 19,2 mA
' 5r2l

PROBLEMAS PROPOSTOS
S#t'iiiX7"-!-9Elfrriiiir';j ii i ;: ' r:r ' t'r i r::;ii
'i;r;i;1
''i:

3.24. Calcular as intensidades em cada ramo do circuito da Figura 3.52.

3K3
4V I2

2K7
IK
I6 Is

3K6
2K4 I3
Figura 3.52.

Soluo: Ir=0,39 mA;1r- 1,02 mA;1r= 0,08 mA; 1o= 0,63 mA l1s= l,l mA; 1u= 0,47 mA.

3.25. Calcular, utilizando o mtodo das malhas, a intensidade que circula por cada ramo
do circuito da Figura 3.53.

3K It 12

IrK IK
l]!
rffi.F Figura 3.53.

Soluo3 /,= I mA; Ir= 3 mA; Ir= 2 mA; /o= 4 mA; Ir= 6 mA; Io= 3 mA.
'9s't u.rn8gg
U'o=8u
_ L
?J ,2
Uol =eu A s'l =9g
U '[ =u Aol =eE
9g
US=?U A '? =tz
o I =tu A I =tl
U s'o =z L=zg
L
Uz=lu LZ=tg
'9S'g urnElc up olrncJrJ ou BqlBtu Bpuc rue elueJroc u JBInJIBJ .gz.g
'^ 6g. I ='A:oEinlog
'ss' urn8lg
002
) LZ
''g um8rg ep otrncrrc ou ussuru q og5elar ure y oluod op prcuelod o rrz1rrcq) .LZ.E
'V E0'0 =t/ :V Ig'0- =zI iy 98.0 -'I ,oginlog
'rs'g urnEgg
La
Uol =La
7, =9a
ot=u
US=rU AS=9g=?g
u9=tu =t7
z --za ^oz
A 0t =zg
ur=lu Lo1,-tg
u 7'
'7'g urn8rg Bp olrncrrr ou sur{luru szp speprsulur sB relnclu3 .92.
68 DnutluoJ alaattoc ua soilnuo ap sDuatoal
90 Electrnica analgica

Soluo: /,=2,4'7 A; I==2,81 A; /,= 3,04 A.

3.2g. Calcular o circuito equivalente de Thevenin da Figura 3.57.

3O
r0v 6Q

3Q

Figura 3.57.

oluo: Vo= l0 V; Rr= J Q

3.30. Calcular o circuito equivalente de Thevenin entre os pontos A e B do circuito da


Figura 3.58.

Figura 3.58.

Soluo: Vr=-ll,2Y; Rr= 1,52 KQ.

3.31.. Calcular a resistncia equivalente do circuito da Figura 3.60, transformando, em


primeiro lugar, um tringulo em estrela, e em segundo lugar, uma estrela em tri-
ngulo.
0,5 )

E = l0 V

Figura 3.60.

Soluo: r= 5,5 O

3.33. Calcular o circuito equivalente de Thevenin entre os pontos A e B da Figura 3.61.


Calcular tambm a corrente que passa pela resistncia R...
'X 9I'Z=uA l^ ,.0 =uy:oBin1o5
'9' urn1g
'99'g urn8
-rd ep uru^ql p aluelenrnba otrncrrJ o alnrpc .op1dp srcru opotgru o opuuzllpn .S.
v g'01 =l :oESnIos
'zg't, BJnEId
U=na
U-TU
<J oZ =za va
o=lu I
A 001= Z tu Iu
'uouoN ep BruoJoal
(c'uruelaq; p EuJoI (q'suqpu sep opot?ru (e :sopo1gur alurn8es so opuuzrlnn
'79'g u:n8lg pp orrncJro ou iy urcugrsrser eled BInJJrc enb epuprsuelur B JBIncIBJ .r.
'Y Z'O='/:(J Z="A:n g =oA:Og5n1o5
'[9' urn8lg
U t =*u
u0E-ty =cy
oz=za=lu
A 0l = eE
A9=lE
I6 DnuJluo) aluatJoJ wa sollnJJtJ ap sDu,taloal
JII={ suzpuurE erlue segSuleg
zH no s/J
J e{ 'nt J1ue segSulag '['? BIeqBI
'sruprosnurs soputuelp epuprsuelul e oEsue] ap sreurs '['? um8lg
'l', uleqsl 3u s-rusJluocu s?l
ertue segSeleJ sB 7 opo,r.red o e/epugnba.rg u 'ro op5uqnd e ops '1'7 ernSrg Bu Br1sotu
s otuoc'(uc) pptosnuls upEuJUE elueuoc ep sruurs sop se^rlucrJruErs srcur suzapuerE sy
soJrrsJuflrJ\ruyJ sfliIolv^ fl syzfl(Il{\ruo''?
YOYi{UflITY flTI{flUUOJ
, otnrrdvc ,
94 Electrnica analgica

Os valores caractersticos de um sinal de ca, tanto de tenso como de intensidade, so o


instantneo (e ou ), o mximo ({r- ou 1.a^), o mdio (E,"0 ou 1,.0) e o eficaz ({rou / r)
(Figura 4.1). Na Tabela 4.2 descrevem-se as equaes dos valores instantneos, mdio e
efrcaz em funo do valor mximo ou de pico. Os valores eficazes sero representados
tambm utilizando a letra E ol I, caso se trate de tenso ou de corrente, respectivamente.

Tabela 4.2. Equaes dos valores instantneos, mdio e eficaz

Tenso e : E^a* sen at Err 0

/,r,i^
i= sen {r)/ I -
rer
Intensidade 1r.':r. - J,
0

4.2. CIRCUITOS DE CORRENTE ALTERNADA


COMELEMENTOS PASSTVOS

Os geradores de ca podem alimentar redes ou circuitos constitudos por resistncias, bo-


binas el ou condensadore s.
Quando a carga consiste exclusivamente numa resistncia, a tenso e a corrente esto
em fase, como se mostra na Figura 4.2, e a relao entre ambas pode obter-se mediante a
Lei de Ohm aplicada aos valores eficazes:
E= RI
Esta lei aplicvel tambm aos valores instantneos, mximos e mdios.

+
E R

Figura 4.2. Circuito de ca com resistncia.

Quando o receptor uma bobina cujo coeficiente de auto-induo L, produz-se um


:uJru?ru lum8s Bp es-Bcrpur elueJros B e ogsuel e 4ue olueruus?Jsp o
'sluqo ru 'JorJJ
-uB osec ou otuoc 'es-epelu e ra u,rplcuduc egcug4cBal eluBr{c es ogssardxe puo
)illl
'epuprJuduc ruoJ uc ep olrnJJr3 .1.? urn81g
)o
, , -g
gJes sezpuur8 sulsa ar1ue
op5uler y '7'7 zrn8rg Bu uJlsoru s oruo, 'e1urroc q og5elar urc DpDSDJto gls ogsul u 'JorJ
-lue op orJeJluoc oB 'osEJ elseu enb oled 'eluerroc ? oEsul e Jlu 006 p oluTuBSBJSp
un znpord s uqtuul 'J
? peprJudec elnc Jopusuepuoc run g roldecer o opuun
'op5npur-olr1u rloJ uJ ep olrnJJrJ .E BJnEId
l
7 fl
+
lTro[ = I
:exelduroc og5ulou E s-ez{Dn 'suqrue
eJlu olueluuseJsop o JuJIpuI efid'stoltol)atsezeprmr8 es-urureplsuoJ lurroc B o?su] V
'stuqo tu s-peu e '7y urrpnpu! BlJuglJuar errruqc es o enb ue
Z'r olnpoJd
I1a =g
:osBJ lsu 9 suzepuer8 suls r1ue ogSeyer y .G,.n'3rg) opsuet p ogSuler ure
DqDSDJID Buocu s els enb urreueru p 'lueuoc B ogsul B eJlu006 ep olutuBssJsp
6 DpDuJAllD AIL|AJJo)
96 Electrnica analgica

r = _r4r
'aC
Na Figura 4.5 mostra-se um circuito que contm os trs elementos passivos: resis-
tncia, bobina e condensador. A impedncia Z do circuito, representada na forma
rectangular, sert
(m-f-\
z=R+i[ ,,c)
O mdulo e o ngulo de desfasamento ser dado pelas expresses

@L--L
Z- R2+ i(rr-#)' ; E-rctg +

Figura 4.5. Circuito de ca com R, L e C.

Os valores da corrente no circuito e da ddp aos terminais de cada elemento sero

tLl ; V. =-i1t
ZaC
4.3.POTXCIA EM CORRENTE ALTERNADA

No circuito de ca possvel calcular trs diferentes tipos de potncia: activa, P, reactiva,


Q, e aparente, S. A nica potncia capaz de se transformar noutro tipo de energia a ac-
tiva. Na Figura 4.6 mostra-se um sinal de potncia de um circuito de ca na qual a corrente
e a tenso esto desthsadas de um nguloj.
Os valores das trs potncias podem obter-se mediante as seguintes equaes:
P=EI cosq ; Q=EIsenq:' S=EI
A relao entre a potncia activa e a potncia aparente designa-se por factor de
potncia, e representa-se por cos,l:
.1y1g
=ofievt
-lxgru g eluJJoc u (y =07) eu4uyut ? olrncJrc op urcugpedtur u ,segsrpuoJ sulsN
)7ltvz=rt ; _o(D
I,I
oeJs ercu?nberg ep e ogus1nd ep
sJolu^ sO 'erouuuossJ tu uJlue olrnJJrc o enb osuc lsu s-zlq ')/^ll = 7u ,ettgtcedec
erruglceeJ p lun8r g B^qnpur ercuglJeJ u lunb e urud opSespd op JolB^ un e1srxt
u ,(+-r..)r*,'
Elcru- :
3iT
T -70
segssardxe selum8as sep s?^uJlu s-Jqqo urepod 'onqcedser olrncJrc
ou 'ogsul q ogSeler tu epuprsuelur Bp oser1? ep oln8ug op olnpgru op sJolu^ sO
()o \
-zra)f +u
[, _z_
:fl:l
fl
gJes 'V urn8rg Bp elr?s olrncJrc ou epuprsuelq V
offlT\ruvd fl fltufls yIJNIyNossfllI 't'v
'uJ op olrnJJrJ tun ep urJuglod up upuo ep uuuod .9.? urn8rg
d)
'z-\.z-\.
/
./\\ /\\
/\\
/\ /
,' t.^
A
'd
= "'d
V s
-soc
d
L6 DpDuJallD dlualto)
98 Electrnica analgica

A relao *&lR chama-se/actor de qualidade do circuito, e representa-se pela le-


ffa Q.
Na Figura 4.7 mostam-se os valores de 1e de7 em funo de w.

E
90' --l
R=0 R- 0t
>\l
R,>RI
I I

E I Rl I

R
\ Rz>Rr

-90"

Figura 4.7. Corrente e desfasamento em funo da pulsao


de um circuito ressonante srie para diferentes valores de R.

Na Figura 4.8 mostra-se um circuito ressonante paralelo. O valor da pulsao e da


frequncia de ressonncia, bem como o factor de qualidade, podem obter-se atravs das
equaes do circuito srie.
Os valores da impedncia e da corrente so

Zo-+
URC 1 Iu= ERC

Figura 4.8. Circuito ressonante paralelo.


:oESnlos
']ueoc 3p
ottrrxutu ezectJe srolu^ sO (q 'ogsut Bp orurxgru rolu^ O (u :ru1ncp3 'U 0 p Erc
-u?lsrseJ Brun B as-u8r1 '^ 001 p zBJrJ rol?^ tun tul ruJ elnc 'uc ep ropere8 u6y .2,.n
'A gl' gl' *g :gJes zvlrge Jolu^ O (c
0ZZ =
I IE %=
'6'V urn8gg
II-
8'28 t -
18es)r 8 Z I 0
'96
--18'z8t
(D a
'^ 8'Z8l- = us.I It = a :stu 8l = r PrBd
"tZ
'^ I I- = us.I IE - a :slu I =, urEd
"oLZ
'^ 8'Z8I- = "9lZ ues.I It - a :stu Zl = t err-d
'^ 0 = us.I I = 2 isIU
0I =, uJPd
"08I
'^ 8'Z8I = us.IIg = a :slu 8 =l Erud
"r?I
'^ IIE="06 uas.lIC-a :stu =rBr?d
'1\8'Z8t ="9t us.IIe
-a:stuZ =teIEd
A I'96="81 us.lIE=2 islu I =l?JEd
's/.000 8I = s/pBJ gl'llt =tyz <rl :fD ues .'n*g = , (q
'sUI 0Z = s Z0'0 = --=
os{ :9ras opo;rad6(e
tt == J
:oEn1og
'oBsul Ep zectJ Jolu^
O (c 'e1ue11nser Epuo p Bru
-JoJ E Jequeseq'stu 8l e sur l 'sru ZI 'st 0l 'sur g'sru 'sur Z'sur I :, ep seJols^
salurn8es so erud oEsuot pp rolu^ g (q 'opo;rad O (u.:rulnrpJ 'zH 0 ep 9 urcugnb
-{Ens u IIg
p ourrxgru JolB^ run tuluc pJopBJ8 urn ep ogsuelp luurs O .fn
^
soc r^ross u svy\tft8oud
66 Dpt)u-tdllD aluar.t0)
100 Electnicaanalgica

a) o valormximo, ou o valordepico, ser E u* = |rE"r = "'1,'100 = l4l V


{, = += 2A
R50ry
b) o valor eficaz da corrente ser =

Poderemos obter o valor mximo de duas formas diferentes:

. r -E,n,^ -50
-I4I =2,82 A
I^a* - ^l-2lrr = "lr-2 - 2,82 A , rmx- R
4.3. Que resistncia oferece passagem de uma ca de 50 Hz, uma bobina cujo coefici-
ente de auto-induo L 9,55 mH? Calcular novamente a reactncia indutiva se a
frequncia do sinal subir para 2 000 Hz.
oluo:

Parr- f=50 Hz; Xt= @L=2'1t'50'9,55'10-3 =3 Q.

Para f =2000 lHz; Xr=2'n'2000'9,55'10-3 = 120 O.


4.4. Calcular a reactncia capacitiva de um condensador de 80 pF de capacidade para
uma frequncia de 50 Hz. Calcular de novo a reactncia para uma frequncia de 2000
Hz.
Soluo:

Para f = 50 Hz; X, = 4=
aC =---l*
2.n.5O.80.10*
= 40 Q.

Para f =2000 Hz; r.=#=l Q.

4.5. Uma bobina cujo coeficiente de auto-induo L de 30 mH liga-se a uma rede de


220 Y e 50 Hz. Calcular. a) A reactncia indutiva. b) A intensidade eficaz que
circula pela bobina. c) A intensidade mxima. d) A pulsao e o perodo.
Soluo:

a) O valor da reactncia ser X, = 211L = 2' fi,' 50' 30' 10-3 = 9,42 r.

b) Acorreny eefrcazvaler: t=L = ?'l- =23,35 A.


xL 9'42
c) A corrente mxima: I^* = "J1I = .23,35 = 33 A.
^li
d) A pulsao, expressa em rad/s, ser ) = zTc = 2'fi ' 50 = 3I4 tad I s.
Porltimo,operodoser 7=1= !=0,02 s=20 ms.
s0
.?JS OlrncJrJ OU p?p
-rsulur 3p olnpgul o 'oESslueulrp ep oEsul B. oESEIoJ u o.9' BpussJlu glse elueJroJ v (,
ol'gv=#, tt cru =+ tl cru - d)
gres I e E erlue tua8usugsep ap oln8ug O (q
u v,Ev = ,?,IE+ ,ot,t _ lx + ,a t - z
gJes u^Ilnpul BIJuglJur u e urouglsrser ulad upurruoJ urcugpadur up JolB^ O
o v'E - I'0 .0 .11 -z - 7a - 'x
:BAIlnpuI BlJugtoueJ u JulncluJ orJgssJu 9 'ruEnl oJrerurrd ulg (u
:oB5n1og
'0T'l urn81g
'eluauodruoc
Bpec tu dpp V (p 'eluauoc ep epuprsuetul (e 'elueuoc u oEsut B e4ua ue8usegsep
ep oln8ug g (q 'ercugpedurr Ep olnpgur 6 (u :relncluJ 'H 1'g 9 ogSnpur-otn?
ep lurcrJoc olnc Burqoq Etun e O 0C p ErcuflsrsJ Etun sruuruul sns sou opu8q
.
ur1 '211 0S OZZ ep B, ep roper8 run rod operuJoJ '91'7 ern8rg Bp olrncJrc O L.V
^
sur
oe{
9l=s 9[0'0=T=7=J i sTpur LLt=09.1 .2=yZ=a
ogres zH 69 urcugnba{ p ogsuel erun B eluepuodserroc opopad o e ogSuslnd y (p
'V g9'0 = g?.0 . gl\ = IgJt = *r*I 9r"r Erurxgru epuprsulw up ropr 6 (c
,X
'v 8?'0 = 7,,gZ grs olrnJrrJ ou zeille epuprsuelul v (q
LZT g -I
._o [
.ot.09.1t .z c{vz. ,X
'lJ Z'gZ = IIf - gr., unnrcedec urcugcuer y (e
:oginp5
'opogred o e ogSeslnd y (p 'eurrxgru epuprsul
-ul V (c 'olrncrrc ou zBJrJ peprsuelur y (q .u^rlrcudec urcuglcuer y (e :mlnJ1u3
'grlOt epg) epeprcuducelncropesuepuortunes-u8rl zg1ge LLZ,lepprBrunV .g.n
I0t opouJatlD ztualJo)
lO2 Electrnicaanalgica

,E 220
l--=-=5,1 A
z 43,4
d) A tenso do gerador reparte-se entre a resistncia e a bobina:

Vn= RI=30.5,1=153 V i Vt=XJ=31,4.5,1=l0 V


Os valores obtidos correspondem aos mdulos das tenses. Ambc semmam desfasados
90o. A V, adianta-se em relao V*.

4.8. O valor efrcaz da tenso do gerador da Figura 4.ll de 15 V e a @uncia 100


Hz A resistncia 100 KQ e o condensador de I nF. Calcuh Zi- l. V*e V"
C

Figura {.1 l.

Soluo: O valor do mdulo da impedncia pode obter-se dir'.'.... ---,- --:: ;tlcttlar pt'e-
viamente a reactncia:

o Z-
(r )'
.l^rr) = 1594,6 Kel

o -arctgv I
=fCtg = -86,,4o
ZnfRC '?
2.n. 100.100. 103 . 1. l0-'r

A corrente adianta-se 86,4o em relao tenso do gerador.


O mdulo da corrente ser

. I- E 15
-9,4.I0-3 mA -9,4 pA
z
I

1594,,6

'V* = RI - 100 . 9,,4. 10-3 - 0,94 V


o Vc 1 r- I
g'4' 10-6 - I 4'gJ V
Znfc 2. 1. 100. I . 10-e

A tenso V, atrasa-se 90o em relao a V *.


:olueuod 'o?'98- = dt a
) 9'16 | - I 'osaa opun8es o1q
<J t't,{ f 0t = (ot'gf ues f+og,9y soc)tr,Ep - ( uas { +dt soc)g =g
:ucr4gruouo8rrl oEsserdxe up rrged orJ_ESsJeu e rup8uulcer EtuJoJ p mEaqc ae4
'ot'91 ={
oluer,rlEssJsep op o1n8ug o e'a v'ev g ercugpadur up olnpgtu o os?c oJrrurrd o5 :o85n105
'61e g1'L'' ssrulqord sop
sercugpadurr se 'ru1n8uulcer ogsserdx B opuuzrlqn .exelduoc euJoJ uu reluesardeu .0I.,
t\ BZ=t.L=fX=t"A : L Zl=l.t=fX=',tA : L Zl=i.t=l=q,A
uras oBsuet ep supenb sep utun upuc op olnpgru O
Z :uJs JoIBA nos o e oBsuat q ogSuloJ ue
I oE s-uluurpu lueuoc v
0zs
'ot- u
Et Jw = El cm - :urs / E erlue otuetuusuJsep O
- !v- 3T
I
- -IO)
U - ,G-)+ . zu -Z :EJs urJugpedur up Jolu^ O
!+-70)
I 'v' 0 'v'z )o
UL- ,-0 ln
:surcuglJsJ su JBInCIUJ SOr,UOpOd 'rU8nl oJreulrrd ulg
:oB5n1og
'ZI'I urn8lg
ZH O =/A0z=f,
p
CrJ , =J HIII 9'6 =7 O t =l
t"A e "tA
"/"1 oEsuel ep sepenb sE fflncpJ .gri t p Jopesupuoc run e Hru .6 p g
ogSnpul-o1nu p lurorJeoc olnc eurqoq urun .(, p BrJuglsrseJ Brun rod upuurrog

epor Brun u opu8rl glse enb ropere8 urn rod opu{uroJ ? .6.n
T,I.n urn8lg ep olrncJrc O
01 DpoutatlD atuailoJ
104 Electrnicaanalgica

Z=Z(cos g+ j sen Q)=L594,6 [cos (-86,4o)+ jsen (-86,4")]= 100- jl59l KO

=5 Q e q=-53o,porconseguinte:
Por ltimo,noProblema 4.9, Z

Z=Z(cos g+.1 sen e)=5 [cos (-53')+/ sen (-53')] =3- j4 Q


Como podemos observar, em todos os casos a parte real do nmero complexo representa o
valor da resistncia do circuito, e a parte imaginria representa o valor da reactncia total.

4.11. Representar na forma polar ou mdulo-argumento as seguintes expresses rectan-


gulares:
a) 5 -j2.b) -3 -j8. c) 6 +70. d) 0 -i3. e) 3 + i4.
Soluo:

a) m--@=5,4
s,4 l- ,,U"
-arc tg
+ - -2I,8o
b) m- (-3)'+(-8)' = 8,5
8,5 I10,50
-8
-3

c) m="[6'+0'-6
(p =arc tg 9 = O'
6

d) m-ffi-3
(p =arc tg -:= -90o
0

e) m= 32 +42

g -Irc tg + =53o
3 ls
4.12. O valor da impedncia de uma rede, para uma frequncia de 50 Hz, Z = 8 + il2.
Calcular o mdulo e o ngulo de desfasamento. Calcular tambm o coeficiente de
auto-induo. Supondo que se aplica uma ddp de 50 V, calcular a corrente total e a
tenso em cada elemento.
v6'r+ 'Ez =#* = = =,
oo1ffo ffif
:opu8nfuoc oled as-ucrldplnl Jopeurruouep op uueur8urur auBd u Jeurturle Bmd
. { -v :oeSnros
OOIflL4
=Z-r
LzHO B 00I ep ropere8 un e
e3r1es opuenb ^
l-t=Z$Ie^epurcugpedrururunrodulncrrcenbeluerrocugpn .y1.7
(ogg ues f +,gg soc) t9' L = @t uas t + dt sot) 7 = I iaxrtlQrnouoEul eru:od
il sg'r = alz- 7 :npd,lruoc
.gg = 231 )rE = d) :oruelueseJsecl .
L'n
7J tg'L= :olnPgIAI.
,L'l+ ,gL=Z
'
fil + g ='X[ + A = Z ignsurcugpadurr y
7
L'V= r-0[ x I x0 xlt xZ='I) = X
:og5n1o5
'zHO ep 9 supeSq urprluocu s
enb u eper up ercugnbarJ v 'EJrJl?ruouo8ul eu e relod uurJoJ Eu opullnsJ o ressard
-xa 'rJgs ura supeSrl 'Hru l ep Burqoq Brun o g p urJu?lsrsJ er.un rod BpBrrrJoJ
urcugpedurr eIUn p peJ oxr oB luerus^rlulJ olueruBsBJsp o olnpgur o J?lncl?J .I.
z{ + 9'tt = (gg'z{ - 7,6'0(,t{ = I'x{ = 7 : ET,{ -gt'l= (gg'z- z6'l)g = IU u
=
oBJes uurqoq uu e ercuglsrseJ uu oEsuel ep supenb sv
802 ,zr * ,8 Qt - s) Qt + s)
gg'z/' - 7,6'l = -I
ffi=go9r-oo?= {at-t*
:zl[ - g rod 'u[es no 'Jopuururouep op opuEnfuoc oxeldruoc oJetugu oled ropeunuouap
o e ropBJetunu o recrldrllnur osrcerd g Jop?uruouep op urrgur8eurl auud p Juurrurl ?JBd
zt{ *g ,^
-=I ptes olFcrlJ ou pEprsuelul 3 0s ep dpp eun rucqdu oy
0
0 . iL.Z {yZ
'HLu 8t = = - -I gros 'I ep rolu^ O
U O
ZI
o9 = Et cru - : 6 V,VI=
8 ,Z,+ ,glv- Z
:oEin1o5
01 opoutatlo atuailo)
106 Electrnica analgica

O mdulo e o ngulo de desfasamento sero

5o
r-W-24,23A q- arc tg
)3r5
-=l4o
4.15. Calcular a impedncia total e a corrente por cada ramo do circuito da Figura 4.13.
4Q 8C)

E-100v Figura 4.13.


f = 50Hz

Soluo: As impedncias de cada ramo sero


Zt=4+j8 ; Zz=-j6
Impedncia equivalente :

L,,-1fr;-m=
., 2,.2, _(4+jsx-j6) _ = 4*r;
+u _(48-
i24)(4- i2)48- i24
- _

_192-48- i96- i96 _t44- it92 _7,2_ j9,60


20 20

As correntes sero

j9,6) 720+ j960


lr=qE 100 100(7 ,2 +
r44
.-
A

Ir =T-
E 100 100(4 - i8) 4oo - isog _ s _ j10 A
4+j1=ff: 80

E 100 x j6 j609 _ jr6,66 A


12=q-$-T-76 100

Verifica-se que I,+ lr=lnique 5 - jlO +i16,66 = 5 + i6,66.


Os valores das correntes esto expressos na forma rectangular. Os mdulos e os
desfasamentos so fceis de obter a partir das formas complexas.

4.16. Desenhar o diagrama vectorial correspondente ao circuito srie da Figura 4.5, su-
pondo que a reactncia indutiva maior que a capacitiva.
:oBSnlos
'sl't BrnEId
ZH OS ={
A00I=f,
OE=za - rll
grl oog -z) Htu0l -7 O=lU
'lerJolc^ euur8urp o JrnrsuoJ .1.7 urn8rg up olrncJrc ou a1 e
'a z1 .
opsuet ep supenb se e eI1 'r1 seluerJoJ sup ,alueprrmbe ercugpedur e rzlncliC l.V
'g ='^ +'^ +'r\
:ropureE op urJ p pnEr g soluarrrel sop tun EpBJ ep dpp sup IBIJolJel Bruos go
'eluerJoc q opSuler u
o06 oposorto g$e
Jopusuepuoc op opsuel e e 'elueuoc q ogbeptuuo og6opolumpD glse .74, uurqoq Bp opsuel
V.
'elueuoc B
uroJ asEJ Lu glse ''U1. urcuglsrsJ Bp ogsual V .
:sagSoaosq6
'll'? uln8lg
)x
r^
IBoJ fl
7x
{
:ogSnlos
LOT Dp0urailD alualto)
108 Electrnica analgica

Xr= @L=3,I4 2 ; x.= I -8 o , x. = 1 =5,3 g2


\/l u)
@c, @c,

(5 + j3,t4) (-j8) 25,12 -j40 (25,12 - j40) (5 + j4,86)


Zno
5+ j3,14- jB
=--5 - 6,6 - jl,6 )
- j4,86 52 + 4,862

,7 3. j5,3 - jl6 - jl6(3 + j5, 3) 84'8-i48 - 2,3- jr,3 ,,


uL 3-j5,3 3-j5,3
a,J v-,
32 + 532 37

Z"o Zou*Zu, = 6,6- il,6+2,3 - il,3 = 9 - fi A

r-= E = 100 -100(9+13)-900+i300=10+i3.33


'1 -- r-'-- A
2", 9 - i3 92 +32 90
Ynu=lrZno=(10+j3,33) (6,6- jl,6)=66+5,33+ j22- jl6=71,33+ j6 Y
Yu,=lrZu,=(10+ j3,33) (2,3- jl,3)=23+4,33+ j7,66- jl3=27,33- j5,34

ou Y i6 _ (71,33+i6)xi8 _- 48+ i570,64


-t - -ixc,_7r,33+
t. =
-i8 8' 64
=_ 0,73+ j8,9 A

lz =lr- Ir = l0 + j3,33-(- 0,73+ j8,9) =1o,73- j5,57 A


A soma vectorial de I,e I, igual a Ir.
A soma vectorial de V,,, e V,, igual tenso E do gerador.

l Escalas :

Ir Z I Q/div
V l0 V/div
I I A/div

Figura 4.16.
's/pur gl'tgzg= .I.y.z-{yz-o) :BJes ogSuslnd up Jolu^ O
r0I
:oEinlog
'gI'? urn8gg
HZ =27
z[>l I =z{ zrl>l =t{
A.- I 0Z=zg A of =tg
"8-l
JI'l 0=)
r =t{
.l oI =lt
^
'91'7 urn8rg ?p otrnrrrc ou puprsutur u rulncp) .6t
n
'L 98'L{ -9'lr=(99'L{ +zt'g) -oz=q'L
iglcls q e e soluod so Jlu dpp V.
' :gras'X errugtsrsereu dppy
tt 98'L[ + Zt'y= (lE'I+8g'I)9 = "^,
'\tr rE'r+8r'r =##,-z'L{:e'L -,,
9;opuraE ou ulnJJrc enb eluarroc y
' tg :.e,ns y
Z' L{ - g' L = Z' L{ - g'l + g = olrnrrrr op Islol ercugpedur
.o z,L{-s,r=#=W=,,,
:? q e , soluod so aJlu urcugpedtur y
:oEin1o5
'Ll'? u-rn8gg
U8=7x
v='X
zH0-{ z=lu
L0z- s
'Ll'V urn8rg up olrncJrc ou '/"^ dpp B rulnctuf, .gf .,
60r DqDWaqD alltalJo)
1 10 Electrnica analgica

A impedncia total:

z-R+ ial(L,* Lr)- i+-


(DC
looo+

+j6283, 18 .6- jl - 1000 + j37683 K)


6283,1 8.10.10-6

A corrente no circuito ser:

r E, *E, +E, 10 |--1Qi +20 l-s" +30 ]8" 59,63+ j2,43


l- -0, l-j1,57 mA;
Z 1000 + j37683 1000 + j37683
I-1,59 l-96,2" mA
4.20. Calcular as intensidades das malhas do circuito da Figura 4.19.

Rl= 20 KQ Rz= I KQ

,D
Et= lzv
+
E E2= 5 V
C-lUF
f - 100 KHz f - 100 KHz
Figura 4.19.
Lt= 10 mH L2= 20 mH

Soluo: Aplicando o mtodo das malhas:

,, =
[o
* i(,,"-#)],, -(-r#),,
,, = -(-r#),, .[o .,(,r-#)],,
O valor de arser

o = 2n = 2. r,. 100' l0' = 628318,5 rad / s.


Substituindo os valores, obteremos

,, =l ro. to' + "i( ezs3 r*,s. r0. r0' .*)]r, - (-, .rr,
L \. ==-+l
628318 *r r r r-., )r,
(-)

t = -(-, urr*| * )r,


-[,. r0' +r(urrr,*,, 20. r0' -------t-)]I,
E{ ='z i g{ -'z '. zf -'z
:eluelunrnbe oln8ugrJl ou lZ'V urnErg up ulerlsa B JuruJoJSuBrI -ZZ-I
z{ -vD G,{ -il-
(o - zt{ -ztt -er) - v -Bz-zt{ - vB
v gt'o{ - v'l = t,t - il- (z{ - 9)
_rl
(oE -ov)+oz{ -oe lor G{ -il-
lo, e{-e)
:ul'uelsrs o opue^loseu
'l(z{ - vD +'r(g - il-= 0r :'t(E{ - il -'l(z{ - 9) = 0I
soruoJe] 'seJolun so opurn]rlsqns e segSunbe w opuuuepJo
' l' Z-'l( a+' Z+' Z+'Z) ='g :'l'Z-'l(Z+' Z) =' g-'fl
:ogs otrncrrc op sagSunbe sy :oE5n1og
'02'l urn81g
O0I =''u
o =oz
,\ rsv!- ='z
vz
tz
l),, I ot{-v='z
z ts <t{+z='z
,:I (r \ZE (,
'7 -
-Y Y Aol==z
7,2 ,,Z Loz='g
- 'OZ'V urn8rg up otrnr
JrJ Op )A BrJuglsrseJ vuuu ulnJrrc enb eJueiloc u surlluur sup opol?r oled fflncleJ 'z'v
g'zt{ +1 g'zt{ +t
v Lt'\{ - E0'0 = - = ='l
v
soruJol "l u
u uepJoo trre opue^loser e ogSunbe upun8es ,u'l ep rolu^ o opulultsqns
'zt{ + .
Itq t) (,_o t 6'r)l
.6,
I
('-oI' 'z'
z)- (sr 'Lz{ + ts's2 o1D Qz'e{ +ozll _
V L'o{ - ?'o - ]1 gfa =tI
,_01='
--
l. ,.\zrl I
l(,_or.6't{)
:Br.uolsrs o opue^loseu
'l9'zl{ + t)+'I.-(-0r '6'l{ : s E
i '1,--0 l. 6'I [ +'l(gz'g[ + 0 = zr
:uturoJ eturn8es q suprznpoJ Jes r,uopod segSenbe sulsg
III DpDutatlD aluailo)
lI2 Electrnica analgica

Figura 4.21. Figura 4.22.

Soluo:

ZrZr+ZrZ1 + ZrZ, -r2-6-18 _ -36(-i2) _ i72 = j18


zr=
zr j2 224
ZrZr+ZrZ1 + ZrZ, -t2-6-18 _
_36( j6)
_ j2r6
22= _ _ j6
z2 j6 62 36

ZrZr+ZrZ1 + ZrZ, -r2-6-18 -36(-i3) _ i38 _ ;1)


z3=
z3 j3 32 g -r'u

4.23. lJmaligaoemtringulotemtrsimpednciasiguais: zr=22-23=15 130" Q.


Calcular o valor das impedncias do circuito estrela equivalente.
Soluo:

zt= ""
zr*z,2+23
) zz-zr*z,2+zs
"" ) zt = ''"
zr*zz*zt
Como z, =22=zt=15 130" Q: Zt=zrl3=15 130' /3=5 130'
Pela mesma razo: Zr=zr l3 = 5 L![ e Zr=zt l3 = 5 I {l .

4.24. Calcular a corrente na auto-induo l, da Figura 4.23, substituindo o resto do cir-


cuito pelo equivalente de Thevenin.
RLI

+
C L2
E
Figura 4.23.
sotueJel 'sur{luru sep opol?ru o opuuJrlde olrnJJrJ op ry opuuErysaq :oeinlog
'(lZ', Br.lqoq) OZ't urnErd ep olrncrrc op'y ercugtsls
-J Eu EInJJrc enb uculc?l eluerroJ B mlncpc ,urueneq; ep uruJol o opuecrldy .g7.7
'sz'l BJnEId
U ', VE'l
7,'E + z?E'l
('[ [ + vt'tXo'g{ - g'z-) ,g -I
? ''I rod elueuoc V
9II 9II
'v{-vt'I=ffi= =
,f *,0[
G{ -o$v{ -T,E)
gras ropuJeE op Bruetw urcugpedur y
'lZ'? urn8gg
o"
6'9{ -g'z=0{-)(t'o{ -zL'I) = (x{-)'I = L-'fl
^ urs urueler{I ap ropuJE op ogsuet V
9II ,?* r0I v{ +u 'z
=
='I
v L'o{ - 7,1'I = ffi ffi= ;=
U V{+0I= V{-g+0I='X{-\Xt*U= rZ
:oE5n1og
TI I op0uJatlD atuallo)
ll4 Electrnica analgica

E, -E, =(Zr+Z)lr
donde

-E, = 10. =1,5+ lo,5 A


E,
' Zr+2, 6- i-
1, =

A tenso do gerador de Thevenin ser


Er=Yoto=Ez+Zrlr= 10+(4- j3xl,5+ j0,5) =17,5- j2,5 Y
A impedncia interna do gerador ser

z. _ zrz, +2,+z^=9j$_ j4+ j5=17,5+ jt,z5 l


-t zr+2, 2+ i +4- i3
A corrente por R. ser

17,5 - j2,5
I2 -E.-
Z, + R, +
- 1 ,45 - j0,36 A
1,75 i1,25 + 10

4.26. Calcular as potncias aparente, activa e reactiva de uma rede constituda por uma
resistncia R de 15 ), uma auto-induo L de 0,2H e uma capacidade C de 30 pF
ligadas em srie e alimentadas por um gerador de 220 V a 50 Hz. Desenhar o dia-
grama vectorial das potncias.
Soluo:
Diagrama vectorial de potncias:

Figura 4.26
P,,

I
XL -aL-62,8 ) ,AC
OC
2", -R+jXr-jX, = 15 + j62,8 - jl06 - 15 - j43,2 l

I_ E 220 220(15 + j 43,2) 3300 + j9s04


- 1,6 + j4,5 A
2", 15 - i43,2 152 + 43,22 209r
4'5
I_ I,62+4,52 =4,8 A; E=rctg - 'roo
1,6
[rVn 0g = _ JrX _O
VA OOI = 208 + ,* -se 'LV,V.V
t 09= zLV'V't,=J-d
^\
no
'rVA 08 -ot uos'0Ol = ues Ifl = :e^Ilcuer slcuQlod o
'le 09 -og soc'O0t = soc Ifl = d :u^Ilcg BlruQtod r
= :eluerude ?rcuQlod o
.vA 00I Lt,l.gt,zz
= Ifl = s
zd)
otg = os'92* og'92 = +l'l= o,
eJes I alueJJoJ 3 fl ogsuel 3 o.uue IBlol oluruBSBJSap o
. 0z^
og'92=, t, rte-zi1 i L gt,ZZ= ,0I+ r}Zlv=fl
:ogs fl ogsul up (rueEuo q og5u1e.r rue) olueruuseJsop o e olnpgur O
b
o9'92-=- ?t)tv-$ 2 y Lf'fi= {s:=I
oEJs 'sussrcqB sep orrqrsod oxro ou EpEnlrs 'ureSuo q ogSuler ue olueruBssJsep o e oFpor,u o
^ n{+g Z
v a!-n= o+oz=fl=I
elcs y[ + = 7 tod luerror y .og5n1og
'oJrncJrc op u^rlceeJ B^rlcs .elueludu sercuglod sB JBInJpJ .^
0If +
+02 = gdpp uurn as-ucrldu 'i{ + olnc ercugpedurr urun ep sreuruul sov .g2.,
E -Z ? $le^
y L Z;'ZZ = 01. z6l'l= "t = d =,S
iolcz ? fi et.ulceu ercuglod
up Jole^ o 'B^rlJE urcuglod e tuoc eprcuroc 5 eluerude urcuglod u 'olueuod 'e ry rod ulncrrc
enb eluerroc u oEsuel B ru olueruusuJsp lsrxa oEu '?rcuglsrser Errrn ep ulu es oruoJ
Y 6V'I- 7,98 0+ .$V'IA=',I
g;es'y.rod qnc.rgc anb y 9g.6[-9l\ =zlelueJroJ Ep olnpour 6 :og5n1o5
'GZl e 17'7 suueyqor4)
ep Brcugtsrser uled upedrssrp ercuglod e g:os .
ig71 emfug Bp olrnrrrr op O 0I pn g7.V
wL 266= l6'O'8't'OZZ = ) uas I7 = :e^Ilrur slJuQlod o
1v\ I9 =VE'O'8'V'OZZ= soc Ifl =d :e^IlsuuIJUQlod o
. :eluarude BrcuQlod o
V^ 01 = 9., 0ZZ = IZ = S
I I Dpoutallo aluailo)
116 Electrnicaanalgica

4.29. Num circuito srie formado por uma resistncia R = 25 Cl, um condensador de ca-
pacidade C = l0 pF e uma bobina que tem uma resistn cia de 12 Q e um coeficien-
te de auto-induo L = O,l H, circula uma corrente de 0,25 A cuja frequncia de
100 Hz. Calcular: a) A potncia aparente total, consumida pelo conjunto dos com-
ponentes. b) A potncia consumida pela resistncia de 25 Q. c) As potncias no
condensador. d) As potncias na bobina. e) O factor de potncia do circuito.
Soluo:

A reactncia capacitiva : Xc = = 160 ).


aC 2.fi. 100 . l0 . 10-6
A reactncia indutiva: Xr= oL- 2'fi' 100'0, 1 =63 )

A impedncia da bobina ser: Z n = +X? + 632 -64 C)

A impedncia total do circuito :

zr=@=@=lo4Q
a) Para o circuito completo: S = ZI2 = 104. 0,252 = 6,5 VA
b) Na resistncia:

Qn=O ; Pn=RI'=25'0,25' =1,56 W ; S*=Pn=1,56 VA


c) No condensador:

Pc =0 ; Qc = XrI' =160.0,25' = 10 VAr ; S. -- 0c = l0 VR


d) Na bobina:

Pt=RsIz=12.0,252 =0,75 W ; Qt=XS'=63.0,252 =3,9 VAr


S. = zul' = 64.0.252 - 4 VA ou sL = +oi
e) O factor de potncia do circuito:

P = Pnt P, =1,56+ 0,75 = 2,31 W

4.30. Um motor de 10 CV tem um rendimento de 857o e um factor de potncia cosj= 0,8,


e encontra-se ligado a uma rede de 220 YlSOHz. Calcular a capacidade que ne-
cessirio colocar em paralelo para compensar o desfasamento entre a corente e a
tenso.
Soluo:

A potncia til do motor, expressa em watts, ser: P,,= 10.736 = 7360 W.

Pu
A potncia absorvida ser: P"
"- n -':9^9-
0,85
=8658,8 w.
'Vtrl SZ= r-0I'I'0
e_0I.0.'0.00I
'ov-ffi o_0I.0.'0 ) oz.
7
:og5n1og
'BrJueuossJ rrr olrncJro o opuzJeprsuo, ,puprpnb ep rolcug o e olrnJJrc
ou BInJJrc anb alueuoc u 'urcugpadurr e opSernEguoc else ruoJ rulncluC .g., ern8rg
uu ruecuedu or,uoc 1u1 'o1e1urud ura es-uu8rl JorJluB eruelqord op solutul sO .Z.,
. o
AIu VB'ZBZ - OOZ. r-0I I '0.ZVIVI =I.Ioe) ='A
'VuI OOZ= '0 u o
=;=oI
*
vz lLZ
'zH 0SZZ= o(D '{ .
zvtvl
's ,-Ot'O' ,-Ot't'*
/ pur zvI?l = _ QI_Jt _ oo) o
II
:oBinlog
'BrcuguosseJ rue glse olrncJrJ o opuBnb
eurqoq uu dpp B ouncJrc op Brurxptu lueJJoc e ,0/ urcuguosseJ p urcugnberg u
rplnclu3 'gl O - J Hur l'O=7 'O S.0 -U.^ru 00I =3r ..7 urn8rg Bp otrncrrc oN .I.,
t'L'O'11'(' txot
gd LZn = -f -J :grs epeprceduc ep rolB^ O
'A l' L = '62 - J y :etes luJJoJ plse Je^JosqB ep zedec elrlrcudec BrJuglJBeJ V

Y '62 = 9'0' 6l'61 = uas I ='I :? queJJo3 ?p u^qJ?J alueuoduroc v
v 6r'6r = I :prs Bpr^rosq, (o1npgu rue) elua,oc y
'280I=1=/
s ' '
'v^ ,280,= = :p,saruemduurcusody
r#h=+f
LI opow4p aluzrro)
118 Electrnica analgica

PROBLEMAS PROPOSTOS

4.33. O valor eficaz de uma tenso alternada sinusoidal de 120 V e a sua frequncia de
50 Hz. Calcular os valores mximo e instantneo decorrida uma oitava parte do pe-
rodo.
Soluo: E 169,7 V, e,= 129 Y.
^.^=
4.34. Uma tenso alternada cuja frequncia valor eficaz de 380 V. Cal-
50 Hz tem um
cular: a) O valor instantneo para os seguintes valores de a : 30o, 60o, 90o, 120o,
150o, I 80o, 2I0", 240o, 270", 30O" e 330o. b) O valor da pulsao w. c) O valor da
corrente mxima quando se aplica a uma resistncia de 300 Q.
Soluo: a)268,7 Y;465,4Y;537,4Y;465,4Y;268,7 V;0 V; -268,7Y;465,4Y;-537,4
Y;-268,7 V; b) a= 314,16 rad/s; c) I^u*= l,'79 A

4.35. A uma bobina cujo coeficiente de auto-induo L= l0 mH, aplica-se uma ddp de
220V com uma frequncia de 50 Hz. Calcular: a) A reactncia indutiva. b) A in-
tensidade eficaz que circula pela bobina. c) A intensidade mxima. d) O perodo e
a pulsao.
Soluo: a) Xr= 3,14 dl;b) 1",= Z0 A; c) 1.r*= 99 A; d) T= O,O2 s e aF 314 radls.

4.36. Num circuito constitudo por um condensador de l0 pF e um gerador de corrente


cade 127 Y160Hz, calcular: a) A reactncia capacitiva. b) A corrente mxima. c)
O perodo.
Soluo: a) X-265,2 L; b) 1,u*= 0,68 A; c) 7"= 0,016 s.

4.37. Supondo que no circuito da Figura 4.10 (Problema 4.7) o valor da resistncia de
100 KO e o coeficiente de auto-induo da bobina I H, e que ao conjunto aplica-
mos uma tenso alternada de 100 mV e 500 KHz, calcular a ddp em cada elemento
e o desfasamento entre a tenso e a corrente.
Soluo: Vr= 0,0998 V; V*= 3,18 mV; q= 88'.
4.38. A uma rede formada por um condensador de 20 pF em srie com uma resistncia
de 100 K), aplica-se uma tenso alternada de 100 Y e20 KHz. Calcular a ddp em
cada componente e o ngulo de desfasamento entre a tenso e a corrente.
Soluo: VR= 100 Y;VC= 0,39 mV; F90".
4.39. O circuito da antena de um receptor formado por uma resistncia de l0 KC), uma
bobina com um coeficiente de auto-induo de l0 pH e uma capacidade de 100 pF,
ligadas em srie. Sabendo que trabalha na banda de VHF (frequncias compreen-
didas entre 30 e 300 MHz) com sinais de pico ({u_) de 5 mV, calcular: a) Os va-
lores miximo e mnimo da impedncia da antena. b) A intensidade mxima no cir-
BIC
-uguossJ p srcugnbeJJ u JopBJ8 0p ourxgru zectJe Jols^ o BIJS ,^
IBnb 00 ep
Brurxgru oEsuel srun JEuodns sspnd JopBsupuoJ o s (q
urJuguossJ ep Brcugnb
-eUeg lBn (B:dri r0'0 =J H Z,O=.1.O 00I =,.t EJnBrdEp otrncJrc oN .g?.,
'CtirI =3:oginlog
eropBsupuor op pep
-rczdec u g pn'zH 008 u enb orqop o 9 urcugpadur u zH .ropusupuoc run
00I V
ruoc arJs ru (, 0 - u ?yn rod opururog gls orpgJ run ep ?ruolurs ep olrncJrJ wn . Lv.t
'U 9'I (r :O gte (q :O OftO1 (u :oginlog
s/cw
1 (c 's7c; (q 's/c 1 (e :erud Cd) 00I p ropesupuor run p Brcuglcuer Bg .9r.,
IBn
'zH eg,lt,=rf :og5n1og
e.| = , ? epuprceduc ulnc Jopusuepuoc run ep ry unqrcuduc
ureuglcseJ B JolE^ orusru o gJl BrJugnber; anb sJEd eo 7
000 I = y g ercugueet
ee H =7 oESnpul-olnB ep elurcrJeoc ofnceurqoqstunsJulsurcugnber; enby .g7.7
.O
9f_ Ol =Z:og5n1og
'reln8uulcar euroJ eu 2 resserdx ,o0- sussrcqe -[
sBp oxre o .ll-l
ruor urroJ enb o1n8ug o e u Tercugpedanr Brun ep oFpgur o opeq
zI -
.U
9t = Zy :oginlog
'luJroc e e epucqdu oEsul E r1u p oluruuszJsp tun EllnseJ
o0
ured 7y .r.,
6 0g - U etun tuoc lJgs rue ru8q ^ep s enb unrlnpur ercuglcpeJ E relncluJ
.Hur0g=7:og5np5
's/c 000I ep urcugnbar; Brun u O 00
p 9 u^rlnpur BrJuglJBeJ elnc eurqoq ulun p ogSnpur-o1nu 3p lurcuoJ o mlnJlu) -zl.n
'.8.t- = e O ZL Z :a g${ _ OOV =Z :oginlog
'ure8esugsep ep
oln8ug o olnpgur o ugqrml JBInclBJ 'zH 0 ap ercugnberg utun ered ,eluepnrnbe
urcugpadrur 3p Jols^ o 'ru1n8uu1cJ Br.uJoJ 3u opuuluesrde .rpulurrelep .oleprud
ure sopuSrl 00? - ur
urJuslsrsJ Brrrn e d epeprcuduc ep JopssuepuoJ run sopsc
=, .Ir.,
'o :a ve{ + oo =z:ogSnpg
're10d euro; uu e relnSuelcJ BruJoJ
"Zbt I 8'80s =z
3u Jols^ o rulueserdy s/J 0 ep g urcugnb
-erg u fnc 'uJ p JopuJeB urn B erJ?s ure sepeSq ep ogSnpur-olnB p luercrJ
H ,0 7
-eoJ run ruoJ Burqoq eIUn e u 00 p u urJuglsrsJ Brrrn ap urcugpedtur B gJes
IBn .0r.,
'^\u L' I =oir a sTl 6v, o =*e* I (q :ux gl, o ="t-z e <5>l gz, lz ="r*z (E :oBnp5
'Brurxgru B^rlce ercuglod B olrnc
6II opDuJailD alualto)
120 Electrnica analgica

Soluo: a) r= | 780 H4, b) Enu* = 60 V.

4.49. No circuito da Figura 4.27, calcular a impedncia e a corente.


Soluoz Z = 12 + j6,76Q; I = 3,8 - j2,14 A.

Ll C
Rz c2 L2 L, = 0,0382 H Lr = 6,3 mH
Cr=7,9x l0+F Cr= I mF
R, = 6) R, = 6)

E-6OV
5oHz
== 50Hz Figura4.21.

4.50. Calcular aZ.o, a corrente total I, as correntes Ir, 12, 13 e Io e as ddp V,r, Y u,,Y *e
Vr.no circuito da Figura 4.28. Desenhar o diagrama vectorial.
Soluo:
Z"r= j2,2 dl; Ir = 19 -j35 A; I,= 9 -jl 5 A;12= l0 - j20 A; I. = 20 - j4o A;
1,2 + Io = -lQa
+ j2O A;Y ou=20 -740 V; Vr.= 80 +740 V; Y,a=26 - j45Y;Y,,,.=74 + j45Y.

Figura 4.28.

4.51. Aplicar o mtodo das malhas para calcular as intensidades I,e I, no circuito da Fi-
gwa4.29.
Soluo: lr=2,4 j3,2 A; Ir= -(0,96 + j2,72) A.

Lt c2

Et E2

Figura 4.29.

4.52. Transformar o tringulo da Figura 4.30 numa estrela equivalente.


Soluoz Z,= -i3,2 l; Zr.= -ia A; Zr= -j2,6 2.
'zll>l gOZ=T:rVA e4I .
rz1
ZZ,'O= :ilt r_0t .gZ'O= d :VA r_01 . 9i.0 = S':Aur L,Z=,A l^ru 99 - :^ru gL=rA
:oginlog
'Y 'd 'S nA n1:mlncluJ 'zHI^l
I -./e 00I = 3' :gd OOZ
" '^ .gg.y
-, :Hlrr = Z :O) ^ru so enb opuodng
ZZ='ogs ZE i urn8rg ep otrncrrc op srolu^
'zE'? BJnEIt
.zH
6 L-ol :rv.,r I Lo,o =
:zlt gtOO'O = d:V^ ZLO,g=S:^ 0.0 =tAiLZ,Og =7Aig,t, =,A
:oEinlog
'urJueuosseJ ap ercugnberg e e surcuglod su 'olueua1e upuc ru dpp u ru1nc1zf, .zH>I
0ZlL0g p oesut Br,un curoJ ropureS O 'dd) 00I p ropesupuoc urn H 7.0 p
ogSnpur-o1ne Brun 'O) E ep Brruflsrsr uurn rod opuurJoJ g 7.trenfugep otlncJrc O .ss.,
'q^\) g0'0 =1008 8II =o :oE5n1og
'upu l tu uprunsuoc ur8reue B JBInJIBJ '1,,0
=f soc urJuflod ep rolcu;
o :V 8'0 ep turJoc Brun elncrrc zH 0/^ g77e ope8qropurrdsu tun p Jotoru urnN .rS.,
'IC'l BJnEIt
'V 9r,I,l : rg
= 'I Z,O[='Z:A g., - :oBin;og
.q e n
1,U erJu?lsrsar uu ussud enb atuerroc Bp Jol?^ o 9 pn
soluod so Jtu 1g'7 urnSrg ep olrnJJrJ oE etulE^rnbe urueneq; ep ropure8 o J?InclBJ ..?
'0'? BrnEIt
V7
lzt DpDuJallD aluailoJ
122 Electrnicaanalgica

4.57. A impedncia de entrada de uma instalao industrial Z=2 + j2. Calcular a


impedncia do condensador que tem de se ligar em paralelo com a entrada da dita
instalao para que o factor de potncia seja 0,9.
Soluoz Z =2,7 I -25" O.

4.58. Um motor de ca ligado a uma rede de 220 V 150 Hz consome uma potncia reactiva
de 1500 VAr e o factor de potncia de 0,5. Calcular a capacidade do condensador
que necessrio colocar em paralelo para que o factor de potncia tenha um valor
de 0,9.
Soluo: C =71ltF.
4.59. Um motor de ca consome uma potncia de I 000 W com um factor de potncia de
0,6. Que capacidade ser necessirio ter em paralelo para conseguir um factor de
potncia igual unidade? A tenso da rede de220Yl50Hz
Soluo: C= 87 pF.

4.60. Calcular as correntes que circulam nas malhas do circuito da Figura 4.33. Provar
que a soma das potncias dissipadas pelas resistncias coincide com a soma das
potncias fornecidas.

El =j100
E2 - -j 100

Figura 4.33.

Soluo:
lr= 3,2 + jl7 ,6; lr.= 34,4 + j39; f, = -78,4 - j31,2 A; P=5480W.
!
N=7
@
:-zras opSenb B 'Je p oelc9u tun Jl eurqoq u p osec oN
lp
-
.Dp
oElu
lp tp
=
w'N !P7
s-ru,lqo segSenbe sJorJlrre se opuupnSr
lp
'N ='g
.Dp -
:enb ucrguerr s urgqurel seurqoq sEN
'opun8es rod ereduru tun p ogzate JBIJE^ Brusru
Eu lueJroJ e opuunb llo^ tun p ruJ uurn ecrlde es lznb E Burqoq Brun ep opSnpur-o1nu
p lurcrJeoc o opues ouoc s-znpuJl '(g) rusq tu s-epu ezapaet8 Blsg 'Bu
-lqoq Bp ogSnpur-o1ne p etuou o urel enb lu?lsuoc ?tun 9 7'og5unbe roFelue u51
tp 7z
- o
-..7
lp'r-
'uurqoq uled ulncrrc enb eluerroc q puorcrodord 9 ureg ulsg
'Eprznpur-o1n? p soruJuuruqc enb zqoruol?la e5rog Brun ulu s-opurznpur 'BuB^ ocq
-guEeur oxng ns o urgqruel 'odurel o ruoc eue^ uurqoq uurn rod slncJrc enb aluerroc u ag
oy5noNl'ofnY 'r'
SYI{IflOfl fl(I OTI{EWV]dOJY
'i''li:;il" ;;1 . . l : ., .;;::;i;;:ilIlri;iii;;i:t:';;;;ri"I+l*:*f*t*gg,
e otnltdvc
,
t24 Electrnica analgica

Tabela 5.1 Unidades mais empregues na auto-induo e induo

Auto-induo
1 Henry (H)
(L)

wb Induo mtua
1 Henry (H)
A (w
wb Induo magntica
I Tesla (T) ) (B)
m-
Fluxo magntico
1 Weber (Wb) V.S
(o)

s.z.INDUO nniruA
O diagrama da Figura 5.1 representa duas bobinas. Se pela bobina 1 circular uma corrente
i, varivel com o tempo, estabelece-se um fluxo magntico @,. Uma parte deste fluxo
atravessa somente a bobina 1, perdendo-se o restante no espao; este fluxo tem o nome de
fluxo de disperso @,,. O fluxo restante @rr o que atravessa a bobina 2.
@t fluxo total que atravessa a bobina 1.
@r, fluxo da bobina 1 que atravessa a bobina 2.
Oz fluxo total que atravessa a bobina 2.
@r, fluxo da bobina 2 que atravessa a bobina l.
@r, fluxo de disperso da bobina 1.
@r, fluxo de disperso da bobina 2.

Figura 5.1. Bobinas acopladas pelos seus fluxos.


'l\ r't = ,w
:ogsserdxe elurn8es g es-re8eqc epod'seg5unbe su suqrrru opuucrtdqlnyq
(s) '##=+#+=fi=,
ru9qrmt e
'S) 'l.'N 'N t'1.1 '@
w.'N 'N l"!.w '"@
Brs oluruuldoce ep elurcrJeoc o 1' urn8lgeSl
-=-=7='v
'Bprznpm e eJolnpur Burqoq E e4ue ocqgu8etu oxng op BrcuileJsue4 p nur8 o oruoc s-u
-Up 'olcgu oruseru o Jqos supeluoru suurqoq sunp r1ue olueululdocB p lurcrJeoJ O
) OINflIAIVTdOJY fl(I flINflIJITflOJ''
'!' l^' rar rrl
Igqrretno '!p
@') q'N -- I4l = w
w'N
ururoJ pnSr ep gres I eurqoq u rqos Z eurqoq Bp Bnlr.rru og5npur-o1nu p quercgoc O
'(re) rueuq ororu ru zuJ s oluuuldocu o es
(s') *,*=^
?JreuBru Bno ep no
'!p ,
W-N=W
'oluuuod
tp tp
t*w = u*'N
:s-ruglqo sJorJeluz sagunba w opuuuorJelU .seurqoq s?np sB r1ue on lw
ogSnpur ap aryatcrtao, es-Burrroup peprl?uorcrodord p eluulsuoc Btun ? 7i1 enb ure
tp
w^="
'oluugod'I Eurqoq uled ulncrrc enb epuplsulu p puorcrodord.BJs ogsue1 else
tp
W'N ='g
rod upurug p I.I ? ruoc oproou p epup ? Z purqoq uu Bprznpur ogsut V
gzl spulqoq ap oruawoldocv
126 Electrnica analgica

donde
M-k@ (5.7)

5.4. REGRA DOS PONTOS PARA BOBINAS


coM ACoPLAMENTo vncxrrco
Para representar o sentido relativo dos fluxos que se produzem num par de bobinas, sem
necessidade de representar os sentidos dos seus enrolamentos, marca-se em cada bobina
um ponto nos terminais que tm a mesma polaridade instantnea, considerando isto so-
mente para efeitos de induo mtua.
A Figura 5.2 indica a conveno anteriormente descrita.

rf>r

(a) (b)

Figura 5.2. a\ Representao de bobinas acopladas com o sentido de circulao das mesmas.
b) Smbolo empregue para a representao de bobinas indicando a mesma polaridade instantnea.

Quando em duas bobinas acopladas magneticamente as correntes que por elas cir-
culam entram (ou saem), em ambas as bobinas, pelos terminais marcados com um ponto,
os efeitos dos seus campos magnticos somam-se. Pelo contririo, se a corrente entra por
um terminal com um ponto numa das bobinas e sai na outra bobina por um terminal com
um ponto, os efeitos dos seus campos magnticos so opostos e subtraem-se.

5.5. ANALISE DE CIRCUITOS COM BOBINAS


ACOPLADAS MAGNETICAMENTE

Quando se analisa um circuito no qual existem bobinas acopladas magneticamente,


impedncia das bobinas devida sua auto-induo junta-se a um novo termo que
corresponde impedncia criada pelo coeficiente de induo mtua de cada bobina sobre
a outra:

M.d(i)
d(r)
:sorueJl (1') ogssardxa e opuu8udtug (e
:oginlog
'serrdse p sorerunu so rtue opSuler .ry unlgu ogSnpur up rolu^ g
(e :relncpc
O 1q
ry
'8'0= ep g oluru?1docz ep elurcrJoJ nes o enb opuq?s .H ,0 ap z7 uurqoq
B HI ep og5npur-olnu Brrrn tul rZ uurqoq e ,supuldocu seurqoq ep olunluoc urn11 .I.s
soo l^]os!ru svul3lsoud
'supuldoJu suurqoq tuoc solrncJlc ep esfl-uuv ..s u.rn8lg
i'
zg .) z7 t7C, tg
9
o
z \._____, ly
w
(or') \.waf -'t.,tt{ +fu.,!=,g
(o') 't. wto{
-'l'\co{ + 'u . ' = 'g
:rue s-ruerruoJsu,rt'6> ropuredo op ogSezrlpn op s?^B.qB .r*"Ulilr.rr"i.U;::Lr.,
osuc 'o1uod o tuoc sopecJuru sreurrlrrel sou ]uoc up opsqncrrJ ep opqus o suurqoq
w suqruu ue len8r Js oEu rod 'onrlu8eu g rolrluu ogSunbe nu 9)' ouul O
( 'W
(r)p (r)p
O-i w - (r.W''r +' ''! ='a
(r)p (t)p
(r)p tt -fi'''I +' ''!='s
:sagSunbe selulntes se
s-r.uglqo 'g' ernSrg ep ounJJrc ou 'e1uru-rorJluu ssrp es anb o ?luoc ru opur
'epuprrelod Brusru u ruoc sruuruuel soled .uurq
-oq BpBJ lua luoc Bp opuus op opuepuadp .s-rur1gns no s-Bruos orrue1 lsg
LZ,l sDwqoq ap oluawoldocy
128 Electrnica analgica

1'0r5 = 0,56 H
b) Aplicando agora a expresso (5.6) e substituindo valores:

k_Nr.M ; N,_k.L, _0,8.1_1,42g


N,.L, N2 M 0'56
5,2. Na bobina 1 do circuito da Figura 5.1 circula uma intensidade de 5 A. Sabendo que
o valor do fluxo magntico por ela criado e que atravessa a bobina 2 de 4. I 04 Wb
e o seu fluxo de disperso de2. 10-2 Wb, calcular o valor de L, L, M e ktendo
em conta que os nmeros de espiras das bobinas so: N, = 500 e Nz = l5OO.
Soluo: O fluxo total criado pela bobina 1 ser

@r = @rrf @', = 4'10-4 +2'l\a = 6'10{ Wb'


Aplicando a expresso (5.2) para se obter a auto-induo da bobina l, teremos

6'l=0*
\ ' = N,!
'It ; \ =500.
5
= o,o6 H

Por outro lado, segundo a expresso (5.6) o coeficiente de acoplamento entre as duas bobi-
nas ser

k=@r, -4'lo4- =0,66


(\ 6.r0-
Podemos obter o valor do coeficiente de induo mtua atravs da expresso (5.3):

M = Nz.+=lsoo.
-it5
4y=0,r2 H

Por ltimo, utilizando a expresso (5.7) e resolvendo em ordem a L2'

M-k@ ) Lz = (+)' = o, s sH
/,,= [ffi )' /0,06
5.3. Calcular a impedncia total que as bobinas L, e L" apresentam quando ligadas em
srie e montadas no mesmo ncleo, de forma que estejam acopladas magnetica-
mente. O clculo realizar-se- para os seguintes casos: a) A corrente entra em ambas
as bobinas pelos terminais correspondentes (marcados nos esquemas por um ponto).
b) A corrente no entra em ambas as bobinas pelos terminais correspondentes.
Soluo: a) A impedncia da bobina Z, devida sua auto-induo ser

X\-a.Lt.i
de igual forma para a bobina L,:
:9Je3U sJ
-ol3^ opurnlrlsqns 'eluuluurc 'sopsrJdoJdu opu srEurrrrJel sold wurqoq sEu BJ1U luJJoJ
E nb z^ uun 'o^rte8u l?uls tuoJ Jmde opSnput-olnu Q epl^ap utcugpadurt e enb oled
''x +fu + nzz-'x + ?x +'u +
"x ='z
gJes op?llnseJ op BJIrgl opSenba y
'u?s ru sepu311 supot
oplsa enb zon ?tun'sulJugpedult sussep uruos B luulspenhepurazul'olueuod '4sU'suulqoq
sp onlr,lu oluerueldocu op ercugpadurr sp Jole^ o elueruulrsnlJul opuuolpul 'soluurl sns
sop tun epEJ p sutcugpedurt sup JolB^ o gp sou gf roueluu ern8rg Ep olIncJIJ g :op5n1o5
'l's BJnEIt
1x
'L 'L
.
UE
\-' ru
CIE
'7x
"xo {z o
{vV{v
'JopBJ
-eB oz egdo es enb p1o1 urcugpedurr Bp Jolu^ o JBIncpc '7' urnErg 3p ollncJlc oN 'r'
f'(wz-r+\)'r="!?'z
t . q .o .z- { .1 .a + { .\ .ot = ^Z.Z-'x *'x ='unz
gras urcugpedurr u oplue 'uuanbed srctu
ules olunluoc op ercugpadurr e enb ruoc opuezeJ sJouru ogs socpgututu sodtuzc sns sop
solreJa so 'solsodo srculuJel solod suurqoq se seqlrru Iu luoc mrlu o? 'enblod'ulenu
-nurp Bnlgru ogSnpur ep solrJ so uro8e anb 9s 'roualw BeuIlB q Bcpugpl 9 ogSnloser y (q
- ax +\x
t yl.a.Z+ t -1.ot + {.\.ot = ^Z'Z+ ="vFZ
:supurcunu lueturolJelllu sutcugpadurt
sup Erun epeJ p Elrlos B 9 olunfuoc op Iulol ercugpadtug u enb rezrp souepod 'otullll Jod
{ ' t'l '(0 'Z = ^Z'Z
:gJs lulol ercugpadun ep Jo[B^ o'I
e emd Teurqoq ep e Ze erud 1 uurqoq up uptznpord ? unlltu utcugpedurr uNa anb ze^ slun
{.w.a=nZ
:JOIU^ 1
-urn8es o tuoc Bnlgtu urcugpedurr urun ureS elueurucrlau8eu supuldocu uarelse rod znpord
es enb unlr,uu op5npul B 'slupuodseuoc sluuluul soled suurqoq suu ur1ue lurroo ? S
l'1'(D=ax
6Zt sDmqoq ap otuawD\docy
130 Electrnica analgica

Zr=-jl+3+ j4+ j4-2. j2+3- j4=(6- jl) O


--
5.5. Calcular a intensidade que circula pelo circuito da Figura 5.5. Calcule tambm o
valor do condensador C, para que tenha uma reactncia de (-74) e.

Dados:

E = 4Y e) - I03 rad/s
Lt= L3= I mH
Lz= 4 mH
Rr = l0 Q Xct= (-4j) C)

Figura 5.5.
Soluo: Vamos obter em primeiro lugar a equao do circuito indicado, que formado por
uma s malha:

E= it.[B * ro + x, + x, + xu+2. Zr,_.-2. Zr,_. -2. zr,,)


Seguidamente calculemos os valores de cada uma das impedncias que nele intervm:
. Impedncias das bobinas devido sua auto-induo:

X," = ol. L,. j= 103 .10' .j = / )

xh=co.I..,t=103.4.10{. j- j4 Q

Xh = @. Ij. j= 103 .10*. j =,t l

'Impedncias devidas auto-induo mtua: Uma vez que no possumos os coeficientes


de auto-induo mtua M, teremos de os calcular antes, utilizando a expresso (5.7):

M,-z = k,-r'
^[4 I-r= 0,5' o= ;L-- = 1o-3 H
M,-t = k,-, .
"[+ Ij = 0, 8 101 l0-- = 0, 8 10{ H
. .

Mz-t = kr-r'^ft2' Ij = 0,5'4 {01 ' l0l = l0-3 H


Com estes valores, calculemos de seguida as impedncias:

Z*ur = @' Mr-r',1 = 103 '10-3 ' i = jl Q


Zru, = @' Mr-r ',t = 103 '0,8'10-3 ' j = j0,8 Q

Zr,. = @' Mr-t',/ = 103 '10-3 ' j = jl Q


Substituindo as impedncias na equao inicial, teremos:
'!'gzt{+'!.zt=ol
'!.zt{ +'!.06 = ,l
. .
Gt'o!. oog + 'o{. ooE-) 'l + Gt'o[. 008 z-8'0. 008 + E'0{. 008).' = 0 I
.
Gt'o{'008 + E '0{'008- )'I + e'o 008
.'! = ,J
:sopellnseJ salurn8es so sorueJlqo 'o-opu^losJ e sagenba p urulsrs o opupupJo
'usJ3^-3r^ e uJlno B eJqos Bu
-rqoq erun p sunluu segSnpur sup erJu?ngur e BluoJ r,u es-^l 'sJouelup segSenbe se51
(z + \x).'! + (2. z-'x + \x)''l = o 1
(z + 1x-).'! + \x .\ = aJ
:opres segSenba sy '(suqpu sup opol?ru) opSnlosar ep opolgur olrlcedser
o rucrldu soue^p srenb sq 'suqleru sunp uru5erudu enb uoc zeJ olq 'A JolE^ ep ropureE un
u supetrl ogls suqtuu enb.rodns enb gq's?urqoq sup surcugpedur sE JEInJI?J uru6 :og5n1og
'9's urn8gg
7,7
s/pur00g H8'0
=@
H ,g'0 = ly'[
'uulueserdu z7 e t7 seu
-rqoq sB enb 'elueplrnbe plol urcugpedurr B ruuruulp '9' ernSrg Bp olrncJrJ oN .9.s
,J
dT' oz=3{ ,-oI.'z=#=
: soruJel seJolu^ opurrunsqns
=,) , +=lorl
ogsserdx elurn8es up sgAuJlB ''J ,p Jolul o sorulnJluJ ourplrl Jod
a(-
oE'Z 0I V'O{ *q= \
V oL (- v'0=
.o?=v'
rl
u tupJo tue opuelloseJ e
[s'o'z-zt -zf +{ +?[ +{ +v{ -0I] ''!=v
II sawqoq ap otuauv1docy
132 Electrnica analgica

E jtzl
0 jn6l E. jl26 E. jt26
it=
lreo irzl 90 . j, 126 - rz . j, tz -11196
li, jn6l

ueo E

i2= 1,,, o E. jlz

lreo inl -11 196


lirz itz6l
As intensidades resultantes so expressas, como bvio, em funo de E. Segundo a Lei de
Ohm, podemos dizer que:

E E
zr
it 8.j126 l(-1 1196)
A impedncia total ter ento o valor:

zr -l 1196 11196 ltgO'


= 88,8 I 90" = /88,8 O
jt26 126 190'
5.7. Calcular no circuito da Figura 5.7 o valor das intensidades i, e i,, sabendo que os
valores dos seus elementos so os seguintes:
Dados:

Lt-Lz-1 mH liz
*
R2
k-0,5
& =Rz-1 o L2
Et- [l .sen(10'r)J V
Figura 5.7.

Soluo: Segundo o que foi dado no captulo 4, a equao de uma corrente sinusoidal :

E(t) = E u. 'sen (alr)


Se compararmos esta equao com a indicada no enunciado para 8,, podemos dizer:

Er,^u*)=3 V ; 0)=103 rad/s


'oserlu tue of'9 ap u lurue^rluleJ ureEusugsep
'
txur)r7
ep o1n8ug run rnssod o V 9'l - p g 'l
ep ourxgru JolE^ o anb sou-ucrpur opu1lnsJ O
.ffi8l T,
V oE'9 - S9'I = ='!
ffi E'E
ogsr^rp e reze1 sor,uJepod ap urlJ B 'ru1od BuuoJ u urud opuussud
z[ + z'0 ,'o r{ - ,{ *z{ +t
= ='!
'I+E ,rr;q
( + 1; ('o
('o D' ('o) -( + r) .( + r) '00 (+ ='! 1
('o)E-({ + r).8 +r) E
'0r) t
:soulqo'setueuruuelep opuuclldy
't'( + r) + 'l' S'0 = El
'!.'o +'t.G+ r) = el
:BllnsJ sag5enba p Bruelsrs o opuuuepJo e opuucgrldrur5
'l''o+'t'{+1't=tl
'!.'o + tl. t +'l.t= tJ
(*""A,
sor.ueJl '(sorurxgur ogJs ugqruel sepuprsutur sep sopelJnsJ so) Jop^ ns o 'A ,p
rolen ured opuuruol 'ouer epuc ep segSenbe suu 'sopup lurulerorur seJole^ so opulrupsqns
'0 = r-ol' ''0'L-0 I'{ ='7'tlt'l'(D'[ - IAI .o).[ = ^Z
= _0I. egl .t ='l'a. { = aX
U = -0I' sgl' { =\'co' { =\X
sulsp seloru^ so .Eurqoq BpBr ep onu., ry:-Tr',*l
",r"*;?l;I:l'J;i"irT"X'rHiT;
-o nB ens R sppr^ep Eurqoq EpuJ op surcugpadur re ops ?y e ! soroualue seg5unba su111
^2.'!+"x.'l+fu-'?='g)
.
^z .'! + ''x 'r + 'u -'l = 'flJ
: socqguEuru soluarueldocu
so elueserd erdures opur 'olrncJrJ op solueJ sop un epec p segSenbe sq elo8u sotussed
EEI somqoq ap oruawDldocy
134 Electrnica analgica

Para calcular i2, procedemos de igual forma:

Itt+j) 3l
,,-- It;o,tl 3l - 3.(1 + j)-3(i0,5) _ 3+ jl,5
i)
t-

'2 + l1 Uo,s) 0,25 + j2 0,25 + j2


l;o,tl (1 + i)l

iz=
3,3 26,5" 1,65 56,3o A
I-
2 82,80 -
Como era de esperar o resultado das intensidades igual, uma vez que as impedncias so
iguais e esto ligadas em paralelo.

5.8. Determinar a tenso nos terminais do condensador C do circuito da Figura 5.8.

Rr ,zj\ Rz
o^aaa, -zM
- naa, o
s Xr,si I Xr,si s

Et= l0 (V)
9 D,^+xc,'
-l0j
Ez= L0j (V)

Figura 5.8.

Soluo: Delineando as equaes de cada uma das malhas que compem o circuito, obte-
mos:

r, =ri(R| + X, + Xr,) + ir(-Xr, - Z*)



fr, = ir(Rr+xr+xr)+,(-Xo -Zr)
Organizando o sistema e substituindo valores, temos:

J to=i,(5+j5-jro)+,,[-(-110)-
jz] J ro=(s-is),, + ili,
Irto = i,[-1-;to; - i2]+r,(5 +is -il0) lrto = 78i, + (s- i5)i,
Resolvendo de seguida o sistema, utilizando determinantes, teremos:

l,o i8
,-_ rg(5 - is)l 10.(5- j5)-10.8. j'
I

130- j50
"'
,. li
lrs-js) j8 l- (5-j5).(5 - j5)-8.8. j' 64-j50
I ,r (s-is)l
:soruJl 'sluuuruuelp soled oESnloseJ uns B BJEd seg5Enbe p Eruelsrs o opuBzrrrBEJO
'i. 0 + $)!+ (t + t)'t = "g)
't.0-)+(g+ { -z-)'t+(r+ +z)'t=O
S{
I
'!.0+(8f +{ -Z)'t+G{ +z+g)'t =0 )
:gr y sreurruJel so eJlue ulncrrc enb 'l aluerroc u JBInclBc ep olrlcafqo o uoc 'segSunba sal
-urn8es se Jelqo souepod epuop '01' urnErg Bp ou s-BrruoJsrruJl 6' u:nErg Ep olrnoJrJ O
-uerconb o e,s urue^eqr ep eruep^*tr'3r,*"1'"lfr:i;ffii:ffii:il:::? ffffi]
so eJlue'o'g soruaruuSrsap anb'opsul Btun sourerucrldu elueuruprntes 'opsua1 ap saropere8
so sopol sopulrnJJrJ-ounJ soruJuJprsuoJ ossr erud 'gr y srcuruuel so erlue 6' urntrg
up otrnsJrJ op urue^qI ap alueprrrnb urJuelsrsoJ 3 mlnJluc rod soruamSeruo3 :og5n1o5
'6'S BJnEId g
i ,
an tu
a {'7x
{g ^z
( Uznza
-1^^rJ lo, s
<s
{'7x Qt
oE ,u
6' urn8rg up otrncrrr op urua^eql ap oluolu^rnba o retqO '6'5
v "t9:l 9r'0r - E'6{ -r'v= (OIf-) 'fiv'o{ +86'0) = ''*g
gJeS JOpBSuepuOC Op Sruuruuel sou oEsuel B 'ourrulr Jod
't*!
V (tv'o{ +t6'o)= A 9lo'[ =
- I z'rT o.r - ig o.r- v9 of - vg zn 1,, _ t'*!
"88 i-3-
.Tr- 'zg oz{ - 08 oE[ - o o.r - oE r
oglue "1 rl e4ue u5ueregp e ? Jopusuepuoc oled elnJJrJ enb epeprsuelur ?p Jol?^ O
({ - ) 8f
8f Gt- ='!
T{
tr solnqoq ap oluauto1docy
136 Electrnica analgica

- (5 + j5).i, +(-2+ j3).i, {.i


0
0 - (-2 + j3).\ +(6 + j5) .i +(-.1) i.
Euo= 0'i, +(-4)'i", +S'ii
A plicando determinantes, o valor de i, ser:

(5 + js) j3)
(-2 + 0
(-2+i3) (6+js) 0
0 -4 Euo Ero(10 + j67)
i3=
lfs+is) (-2 + j3) 0 j 4s6
lr-, + j3) (6+is) -4
lo -48
Por fim podemos dizer que:

z Euo Euo j 4s6


oqo, - = 6,7 I 8,5o )
LJ
10 + j67
j4s6
Passemos agora ao clculo da tenso equivalente de Thevenin entre e B.
Por definio a tenso de Thevenin a tenso entre e B em circuito aberto, nestas condi-
es, a tenso pedida a queda de tenso existente em rR,, no tendo influncia a resistn-
cia Ro, porque nela no circula corrente.
Para calcular a queda de tenso em Rr, necessrio conhecer a corrente que por ela circula,
para isso vamos definir as novas intensidades ii e ii, no esquecendo de que agora se
consideram os geradores do circuito inicial. Sendo assim temos:

lto= (3+2+js).ii + 2-js+j8).i;


lo= 2-js+j8).ii + (2+4+js)-ii
Simplificando e aplicando determinantes temos:

Jro= (s+js)., + (-2+j3).i;


Io= t2+j3).ii + 6+js).i;
(5+js) 1

-2+ j3) 0 20 -
j30
(5 +js) (-2 + j3) 10 + j67

-2 + j3) (6 + js)
'!'(^z+'x) + '.( ^z -'x-) -o I
't'(^z-'x-) + ''( ^zT,+'x +'x + tx) - rorl
:segSunbe
salurntes sB soruerrl pnb op'71' u.rnErg up ou s-BrruoJsuur 11' urn8rg up olrnoJrJ O
'olrnsJrJ ou pEprsulur 3 soruulnJ
-1ec a $Vg renbpnb oEsuel Br,un g e V enue sourerucrldu 'seJoueluu suualqord sou otuo3
'ropurat ou ut11 as enb olrncrro op g e y
soluod so rluo uru^r{I ep alueprrrnb erru?lsrsJ up Jolp^ o J?lnJIpc rue lsrsuoc oESnlos
u oEol '8r V sruuruuel so eue 'olrnilrJ op olsJ op urctrypedul q pnBI efes ropuret op
BUJlul ercugpedun u enb oFgsseJu g '?rouglod ep urcugra;srruJl ururx-utu E gp s enb ured
anb sou-zrp 'solrnilro p uuool ep ucrdyl 'ogSeurrrgu ulsg 'srcnEr urufos seurelur sercugpedurr
sens sB enb ougsseceu 9 ercuglod eurxgr.u u uJrJsuEJl s solrnJJrJ sou enb ere4 :oESnpg
'II'S BJnEIt
u (otT[ -ooz) =72
o (.tl-ooz) =72 CI og -- ^z
CI 0?{ ='X
CI 009 = 'x
o u oogf- - )x
:sopDo
'olrncJrc op olsJ ou ercugtod Erurxgru u uSeu:o; else enb etedTTropureS
op Brulut urcugpedrur u Jl ^ep anb ropn o Julncpc 11' urn8rg Ep olrncJrc oN '0I'S
'"oZ up olnclgJ
o urud otrnJJrJ '0I'S urnEgg
AZ
(, tt
A o8'LEI - Z|Z = "ug
.'I 8l L'Lg L9[ + 0r L9{ + 0r
-J-
WT OZT - OS
v oE{ -oz -v.t-"ug
uJes eluelunrnbe oEsut up Jolu^ o rurJ Jod
LEI soutqoq ap otuau,tD1do cy
138 Electrnica analgica

Substituindo valores e simplificando, teremos

lEor = j340)'it il00' i,


t 0- (- j100).4 + (200 - i100) i,
Calculando il, obtm-se:

lEo, jloo)
l^" I

, I0 (200-i100)l= Eou.(200-i100)_E*_9-i)
I

\= -z4oi6go)
tt
l(-iloo) (2oo - iloo)l
Ento o valor de ser:

Z= Eou -240- j68o t2t [ - l09' 32J


- ,7 I - 82,5" )
Qm Eou'Q- j) 2-j 2,,2 l- 26,5"
-240 - i680
Por ltimo diremos:

z, = z, ^^ = 327 ,7 I - 82,50 - (42,7 - j325)


NAB
)

XC

ZL

Figura 5.12. Circuito para o clculo da Zqea.

PROBLEMAS PROPOSTOS
W#ffiffilitrffiP s{its#j#i$fl8.tr#:ftfr'p4l+l:1ii#.#,*;et$|"4,+r:rciiiEtrHa1F.*}.+ri+i+H

5.11. Ocoeficientede acoplamentoentreduas bobinasZ, =Q,3 HeLr=0,2 H k=0,9.


Calcular o valor do coeficiente de induo mtua M e a relao entre os nmeros
de espiras N,!Nr.
Soluo: M = 0,36 H; N1/t'{2 = 2.
'M7,8 p I O 0l p Brcuetsrsr 3u upedrssrp Brru?lod Bp rolB^ o nb souueqnos
s ' [' eJn8rc Bp o]rncJrc ou 7 oluetBldoJB ep luerJueoc op Jols^ o Juurr.uJ](I .gI.
.9,41 (SOO,O) . g ='! :oBinlos
'?I' BJnEId
o z-^z
,,X t_twz
*'-wz,z
o ?[ ='-'^z
7z
( ,"\G o z{ ='-'^z - '-'^z
i-
* O\ I, o v{- ,X
o o (=ux= ,x
,,XV ''x :sopue
'vl' BrnEIc Bp olrnJ
-JIr ou 'upurluo ep fl oBsul up opSunJ rue 'l tpnprsulul up oESSeJdxe u Julncluf, 'sI'S
'O = -I'.6L'0 -{ :oBinlog
'tI's urn8gg
g
7a (:)
(:).&-
tx
'e8lr.,c q ropure8 op rrued u ercuglod ep
ErcugJeJsueJl Eturxgru g ru8nl rup rmSasuoc erud 'suurqoq sB r1ue ry olueureldoce
7y .rI.S
p lurJgeoc o e e8mc e Jl ^p enb roprr o e I' ernEr4 up oqncJrc ou JEIncpJ
'HUl
g =r'nt'n'"b'Z:H- gl = W:og5n1og
'seluepuodserroc oEu sreurrrrJl rod seurqoq seu JpJlu luoc e es eluepnrnba
p1o1 ogSnpul-olne ep JoIBA o tr{ enlnru opSnpur p turcgoc op rolu^ o JuInJIBJ
'8'0 = 7 olueuuldocu ep luerJrJeoc tun luoc 'a]ueurBcrlu8uur sepuldoce a err
-gs ru supu8g es-ruu4uoJue H Z0'0 - 7 opSnpur-olnu urusru p ruoc suurqoq s?n( .I.s
'Hru s6' - W:Hut g -'7:Hut rg'0 = 17 :ouinlog
'we
''1"'I o JBInclBc 'q1$, r-0I . 'g p g V s p lueoc urun elncrrc e1e rod op
-uunb "pJol?^
'7 Burqoq eled opuuc ptot oxng o enb opueqes '00g = 1V 00I = IN serrdsa
p oJrupu urn uranssod 'g'0 = "
r1 run [uoc lutuucqu8utu supuldocz wurqoq sen( .ZI.s
6,1 somqoq ap oruawv1doty
140 Electrnica analgica

5J (O)

20 tg"ry) + si (o) lo c)

Figura 5.15.

Soluo: k=0,071.

5.17. Calcular o valor das intensidades em cada ramo do circuito da Figura 5.16.
Dados:

X\=X4=X,o--i2 O

Z*r-, = Z*,-, = Zr,-, - i2 ) (


\
Xc=-j5 l Z, zM,-,

R=4 ) z,
+[r
zr =l+ j2 a E,
Er=30 oo v
Figura 5.16.
Soluo:

i, =10,5 | - 60,7" A
ir=3,3 1-99,5o A
i, - ir = 8,21 - 46,3" A

5.18. No circuito da Figura 5.17, calcular o valor de Z paru conseguir a mxima transfe-
rncia de potncia do gerador carga.
Dados:
xc
Er = I0 sen (rclr) V
Rr=2 ) t xr,
R, ,*"-,
x\-i5 C) )

X,== j4 )
/
E,
xr-i3 )

Xr=-j4 ) ZM,-== 2M,,, = ZM,.= l.i Figura 5.17.

Soluoz Z*= 5,8 | 64,7" )


'oporp op Brurxgru BSJ^ur ogsuel :'A.
'(eg) orugunaS ap so ered Z'0 (r5) orc;gs ep
opels ou BruoJu s
sopoJp so ured n 1'6 socrdyl seJole^ oruoc tul e 'oESnpuoc p ^
else opuenb opolp op sreurruJt sou oEsuel ep upenb B g'BlcJrp opsul ap epen :'A.
UOCVJITITJflII OOOIO HII gO SOUTSHIY-IIVd'Z'9
'ropurrJllror opolp I'Un p 'JolnpuoJrrues opolp tun p
esJonur a BlJeJrp BJrlslJlcuJB ) 'Z'g urnElg BJrlgqrrrrs ogSulueserdeg'I'9 urnElg
' g e tn?rgq epuodserroc
7'
uJrlslrlc?ruc u^Jnc e e''g urn8rg ep o g ropecrJrlcJ opolp tun ep oloqurls O
'(esrenur ogSuzuulod) BrJgJluoc g sruurruJl sns soe zpuclldz
ogsut e opuenb rrznpuoc ogu p e '(elcarrp og5ezrrzlod) opolgc ou epucqdu e anb rorcur
? opoug ou epecllde oBsul e opuunb luJroc u rzssud Juxrp ep epupeudord u urg enb
'opolgc opoug sop?uruoup 'srsururJl srop tuoc Jolnpuoc[us oluerul tun I oporp o
uoovf,I.JJflu orNgnlfl]fl onloJ ooolo o'I'9
OYSYJNflIAIIIV fl(I SgUYflNIT SVWflJSIS
9 otnlldvc
142 Electrnica analgica

. V*r: Tenso inversa de pico. Valor mximo da tenso alternada em sentido inverso.

. Iot Intensidade do sinal rectificado. a mdia aritmtica dos valores da intensidade no


dodo.

. Prr: Potncia mxima.

. irr: Intensidade mxima de pico no sentido da conduo para uma frequncia de funci-
onamento sinusoidal ou rectangular, se o factor de forma <0,5.

.I Corrente mdia directa.


^or.,i
.I plpus)i Corrente eficaz directa.
. /.ri Valor da intensidade directa que pode circular durante uma hora no mximo. E no
se admite como valor de trabalho uma vez que se for aplicado com frequncia pode
prejudicar as caractersticas permanentes do dodo.
.lorr: Corrente directa de pico no repetitivo.

6.3. CIRCIIITOS LIMITADORES

Para o estudo deste tipo de circuitos, se no for dito nada em contrrio, a curva caracters-
tica do dodo ser ideal e, portanto, ser como a da Figura 6.3.

Figura 6.3. Curva caracterstica


de um dodo ideal.

Os circuitos limitadores com dodos podem classificar-se da seguinte maneira:

lt .. [No polarizado

,r1. .t r, ., ,
I
I Limitadores de um nvel
lDodo
{ Ieolarizado
Llrcultosrmltaoores [No polarizado
1
It
t Limitadores a dois nveis
lorooo oaralelo
' {
lPolarizado
'1',9
eJnSr{ Bu epulueseJdJ g olrncJrc elsp BrcuilJsueJl ep ucrlslJlcera)e.elurnEesuoc ro4
.e znpuoJ
'tg =ua'olueuod oBu opolp o .0 > ,g opuun .
'O ,O
=oa 'olueuod 'e znpuoJ oporp o <'g opuen .
'opezuulod ogu olapred opolp run ruoc un ep ropslrul.1 .9.9 u.rnftg
I^!u
osl
+
'g'g urnErg uu oruoc opBlueseJder Jes epod otrncJlc
o
opBzlJelod oEu olelBJed opoIp run ruo, Ia^Iu run ep JopBllurlT .z.E g
'i'g urnErg
3p olrncJrJ op urcuaJeJsuuJl
ep uorlslJetJuJuJ .s.9 urn8lg
..9
9
ern8tg 3u BpelusJder ollncrlc lsp prcugJJsuur1 ep ecqslJlJ etec e ,elurnfesuoc ro4
'O , znpuoJ
ogu opolp o .0 > ,g opuun
=og'oluuuod
''g =u.? .oluuuod . znpuoc opolp o ,O <,g opuun
'opvztnBlod oBu erJgs opolp run ruoJ
[e^ru tun ep JopulFul-1.?.g BJnEIt
osl

'y'9 urn8rg Bu or,uoJ opulueserdar res apod olrncJrJ
O
opu4.rqod ogu alrgs opo,rp run ruo, p^!u run ep ropelJrrrn.I..9
EVt ogSogawtlo ap sarDawl smaa$ts
t44 Electrnica analgica

Figura 6.7 . Caracterstica de


transferncia do circuito da
Figura 6.6.

6.3.3. Limitador de um nvel com um dodo paralelo polarizado


O circuito pode ser o da Figura 6.8.

Eo

Figura 6.8. Limitador de um nvel com um dodo paralelo polarizado.

. Quando E,> V* o dodo conduz e, portanto, Eo= Vr.

. Quando Ei<VE, o dodo no conduz e, portanto, Er- 8,.

Por conseguinte, a caracterstica de transferncia deste circuito representada na Figura


6.9.

Figura 6.9. Caracterstica de


transferncia do circuito da
Figura 6.8.

6.3.4. Limitador de um nvel com um dodo srie polarizado


O circuito pode ser o da Figura 6. 10.

o
Quando E- ) Vro dodo no conduz e, portanto, Eu=Vu.
o
Quando E- aVro dodo condnz e, portanto, % = E .
'l'9 eJn8rd uu epElusJder 9 olrncJlc elsep BrJugJeJsuBJl ep ?^Jnc e'elurn8esuoc Jod
'o) t'
, 'nPuoo 'A <'g es
"A=nfl oruuuod znpuoc ogu toj
oBu 'o) zt '
'g=ug otuuuod , 'nPuoc ''g
znpuor oEu t " A >'g > es
oEu 'o) t''s
'nA--og otu,uod , 'nPuoc A >'g es
znPuoc 'oJ
,''A enbJorutu? enbopuodng
"A
'sre^]u slop ep ropslTurn 'Zl'g urn8lg
'EJ 'rV 'r]. u I'
'Zl'g urn8rg uu opuluosoJdar ? olrnJJlc O
sle^Iu slop ep ropBllurlf 's't'g
'01'9 urn8rg up otrnorrr op 'opezrrvlod elrgs opolp tun oruoc
urJugJJSuuJl ep BcrlsuelceteJ 'If.9 BJnEl.l Ie^Iu tun p roputrtul-I '0I'9 urn8gg
0g j,
.I UJ
I'9
-n8rg eu Br1soru es enb B? olrncJrc lsp BrouilJsuen p BJrlsFlcumc e ,elurnEesuoc Jod
il opSogawtp ap safiautl suuatsts
t46 Electrnica analgica

Figura 6.13. Caracterstica de


transferncia do circuito da
Figura 6.12.

6.4. cIRCLIITos RECTIFICADoRES coM noos

Seguidamente mostram-se alguns circuitos usados na rectificao de sinais sinusoidais,


para utilizao em fontes de alimentao contnua. Esto baseados nos circuitos limitadores
que vimos anteriormente.
Para determinar a grandeza dos sinais rectificados em relao ao valor mdio do sinal,
utilizam-se os seguintes factores:
. Factor de forma (Fr)

Factor de forma de uma grandezaondulatria a relao entre o valor eficaz total


da dita grandeza e o seu valor mdio:

trF -- 8,,
L
E^ra
. Factor de ripple (F*)

Factor de ripple de qualquer grandeza ondulatria a relao entre o valor eficaz


da ondulao e o seu valor mdio:

Elono
F* =
L^.d
Atravs da aplicao da Lei de Joule, possvel obter a seguinte expresso:

4, = 4"0* *rona

Portanto, podemos relacionar o factor de ripple com o factor de forma atravs da


seguinte expresso:

F', =l+ Fl
'*'*g ='A:opolp op BSJ^ur oESuoI
t'r $w ti :srJerr p zeJJ eruoJ
= I
. Bp,rps o
;:,"I . 1L -
^' I :opolp op oJrd ep luerro3
npIRS o".f (^v)r
' :opolp op BlceJIp ulp?ul aluorroJ
= I
'lZ' =ri:alddrr ep Jolcud
'L'I -'g :utu:oJ p JoIJEC
(Peu'oA:BpIBs
xglLt
' ,# = ep BIpgur oESueI
f,
'**n*g o^ :BplBS ap ze)rfe oEsuer
-(re)
Bpuo Bletu ep JopBrullJeJ run ep soJlerugJBd
'luprosnurs purs run ucqdu as opuunb
'upuo Brr.u op JopBJUrlceJ r,unu tuucurJe^ es anb soretugJed .I.9 BIaqBJ.
'opolp tuoc upuo Breru ap ropucguce5 .VT.g ernftg
opol(I
oA
u8-ru3 ,nJr, ssl
il[
o
oA
-_=+
'I'9 BIquI up so4eugred
so s-ruuJrJuen 'luprosnurs luurs tun s-Jgorlde ou 'odr] lsep Jop?clJIlJJ run ruoc
'eflmc Bu u,elqo es enb purs
o e 'eperlue ep purs op epuo p surrrJoJ su olrncJrc o JB^Jsqo es-epod 71'9 urn8rg u1q
VONO YISIN fl(I UO(IVJI.{ITJflU OIINSUIJ ''9
'souauxa snas so alrua gq anb opsuay op zocgfa n1ot
o DJrput DpDuJaqD aiuallo) ap oqaulqoa wn anb otuonbua 'sotaallxa snas so a4
-ua gq anb opsual Dp otp?u JolD^ o D)tput onulruol aluallo) ap oltawltlot wn anb
Bluoc ru Jq enb gq 'sJopEJrJrlcJ solrnJJrc sou supunlJeJ s?prpru sE e]ueruB^nulu
LV ogSoluawtlo ap satoawl smaa$ts
148 Electnicaanalgica

RECTIFICAI}ORDE ONDA COMPLETA COM


6.6. CIRCI,IITO
TRANSFORMADOR

Na Figura 6.15 pode-se observar o circuito e as formas de onda do sinal de entrada e o


sinal que se obtm na carga.

ht
Er,

Entrada

Er=
Eu,

Entrada
86.,
1
vo
Carga
1,
Figura 6.15. Rectificador de onda completa com dodos.

Com um rectificador deste tipo, ao aplicar-se um sinal sinusoidal, verificam-se os


parmetros da Tabela 6.2.

Tabela 6.2. Parmetros que se verificam num rectificador de onda completa,


quando se aplica um sinal sinusoidal

Parmetros de um rectiicador de onda completa com transformador


E*a*
Tenso efica z desada: Vo ,.r, - '
"'tr
2' E^a^
Tenso mdia de sada: Vo ,med) - .

TI,

Factor de forma: F F - 1,1 1.


Factor de ripple: F^ = 0,48.
Corrente mdia directa do dodo: I ,ror, - 0,5 ' 1*.0 sada.

Corrente de pico por cada dodo: I ,* - 1, 57 '/*.0 sada.

Corrente efic az directa: I rr**r) = 0,7 ' I*sada.


Tenso inversa do dodo: V*=2'E^e*.
'*n*g
='A:opolp op BSJe^ur oESueI
uprss o,*.r
;; i; =t#,]"ffi,::::::" [ :l_"3
BprBS o'*1 (^v)t
' . :opoIp op BlJaJIp Elpgur elurroJ
'0 = I
'gr'0 ='i :alddrr p JolcuC
'I I'I =' I :urruoJ p JolcuC
v ( Patu' o
*'*g A :uplus ep ulp?ul oESuaI
.
z
o
A :uplus ep zellrJo oESuoI
sopo,rp ap aluod Erun uro, uplduroc Bpuo ep JopBrgrpeJ rrrn ep soJferuurud
'pprosnurs luurs tun ec11du as Bpe4ue Ens q opuunb
'sopoyp ep aluod uurn uoJ JopBJUrlceJ urn p so.qerrrgJed .t.9 BIaqBtr
'g'9 BIequI up so4eurgrud
so s-ruglqo 'luprosnurs Ieurs tun es-rucrlde ou 'odp elsep JopuJIJIlcJ run tuoJ
'sopolp ep tuod uun tuoc ropucgpceg .gf.g u.rn8lg
uEru3
'u8rec Bu urflqo es enb purs
o e Epurue ep luurs op Epuo ep suruJoJ se olrncJrc o Ju^Jsgo as-epod 91.9 u-rn8rg u1q
so(Iola flo gJNod I ioJ
YJSIdIAIOJ YCNO flC UOOVJItrJJflU OIIrIJUIJ'L'q
6Vt ogSo1uaun1o ap safiaul sowasts
150 Electrnicaanalgica

6.8. FILTROS

Os filtros colocam-se entre a sada do rectificador e a carga com o objectivo de separar as


componentes de corrente alternada das de corrente contnua contidas na tenso aplicada
pelo rectificador entrada do filtro e evitar que as primeiras surjam na caga. Estes fil-
tros, em fontes de alimentao de baixa potncia, realizam-se com condensadores e bobinas.
As configuraes mais utilizadas de filtros nas fontes de alimentao so as seguintes:

6.8.1. Filtro com condensador em paralelo


O circuito mostrado na Figura 6.18, em que se verifica que o valor mdio da ondulao
Io
V r("f) =
z^llc,r
onde: F -f parao caso de meia ondae F =zpara onda completa.
Vr= Tenso de ripple.

Figura 6.17. Sinal rectificado e aco do filtro com condensador em paralelo.

O valor mdio da tenso sobre a carga

Vo= E^a*- Vn.r^,

Portanto, o valor do condensador, para uma determinada tenso de ripple e frequncia,


ser dado pela seguinte expresso:
Io
Ct=
2^lr.v,("rF

Figura 6.18. Filtro com


condensador em paralelo.
'teuez urn ep ogSulueserder ep oloquls a Jauaz
opoJp run ep BcrtsIJetcuJec u^rnJ .02.9 urn8lg
'oloqtuls ns o opolp e1sap BcrlsIJlcuJuc u^Jnc u s-JB^Jsqo epod 97.9 urnErg
,N ''r1 Jeuz p ogsul uuruoup es enb Jolp^ ouc urn e u8aqc upuclldu op.u"i, opuunb
osJe^ul opBus ou Jlznpuoc ep epepeudord u ual suur'elueurelcJrp opuzuelod e.quocua
es opuunb FrrrJou JopBcgrlcJ opolp Iun ouroc ugodruoc as enb opolp Iun
? tauezoporp o
UflNglZ IAtOf, OYSNflI flC OY5YzlTIflVJ.Sfl '6'9
.U
tuo OTIU E J7 OJIIId '6I'9 BJNEIT
ju",
.I
,75rJ.I _ (J),,
,11
:og5
-ururxordu elurn8as u ulleJ res epod 'apeprun e enb rorcur olrnu
? ,<J,c1 p Jolu^ o oruoJ
'('r) ollg
op udele urreurFd up elddF p oEsuI -u"uA
'ulelduroc epuo eJP.;d {7 = 3[ e Bpuo ?rru p osEc o eted
{-g
'd1, z -o :puo
<J,J
l-zlJzJ7 z)r -/ (re\r
--;Frl=l--%-=,A
9 elrzc uu alddg
p leurs op zgcg JolE^ o enb ecgFen as smnb sou 6I.9 ernErg Bp so oES solrnJJrc so
u lue e Jl oJlll.{ 'z'g'g
II og\oryawryD ap sarnaul suruats
152 Electrnicaanalgica

Alguns parmetros dos dodos zener so os seguintes:


. Vr: tenso de trabalho do dodo zener.

. /r: Corrente contnua de zener.


. Ir*rt Corrente zener de pico repetitivo.

c l-. . : Corrente mxima no zener.


zlmax)

t P-zlmaxt. : Potncia mxima no zener.


A potncia mxima que um dodo zener pode suportar :

Prr^urr= Vr' Irt^u*r

O circuito tpico de aplicao do dodo zener como estabilizador de tenso repre-


sentado na Figura 6.21.
Rs
IL

'Dyl"
Figura 6.21. Circuito estabilizador
de tenso com dodo zene.

No anterior circuito verifica-se a seguinte equao:


Vr= (Ir+ Ir) . Rr+ V,
Quando no circuito da Figura 6.21 aumenta a tenso de entrada V, a reaco do
dodo zener aumentar a intensidade que por ele circula de forma a manter constante a
tenso aos seus terminais.
De igual modo se a tenso de entrada diminui a intensidade que circula pelo zener
tende a diminuir.
Atendendo ao que se disse anteriormente, podemos obter as equaes que nos do
os valores mximo e mnimo da tenso de entrada Vrpara os quais o zener estabiliza a
tenso de sada:

Vr(^u*)= (Irr^u*r+ Ir)' Rr+ V,

Vr,r,r, = (Irr^rnr* Ir) ' Rr+ V,


Se em vezde variar a tenso de entrada V, variasse a corrente absorvida pela carga,
1r, o dodo zener manteria a tenso de sada, variando a corrente que por ele circula.
Os valores miximo e mnimo de /. obtm-se das seguintes equaes:
Vr= (Irr^u*r* /.,*,nl) ' R, * V,

Vr= (Irr^rnr* Ir*^u^)'Rs * V,


'ZZ'g urnEgg
0g !g
'ppl ? opolp o enb opuodns ,BpIBs q ur?lqo es enb Ieurs o requ
-esep 'ocrd p 0Z p luprosnurs leurs un ucqdu es ZZ.g ern8rg up olrnJJrc ou eS .fg
^
sool^losSu svuu]l8oHd
'Jolnpuocrues puorleN uled epucrrqeg
XX8I.I I'I rJ?s up sEJrlsJJlJEJBc p suqloJ su es-unlrur orlrl tsp V ecrpugde oy
'sreqrJp rue ussardxe ,BpJes Bp o e EpBJtue
p purs op elddrr o ru elsrxe anb ogSuler e g.(e1dd;.r) ogSeppuo ap og5;a[eA .
'eJrl ep 1uurruJe1 oyed opuullorr
e8ruc uled EInJJTJ ogu enb upeJlu p luaxoc ep agud e g .osnodal ap elueJJoJ .
'EpJBS p ogsul p eluplsuoJ pquluetu ropelnSer o enb erud Bpres
e BpE
-u B rlu Brururtu oEsul ep eSueregrp e g.(aSoqoa Tnodo.rq) oEsul ap upen .
'BpIBs p e
runruoJ lEurr,uJl o Jlu EpIBS p BpszrlrqBls oBsul 3p Jols^ o g.lBulruou oEsuaf o
:selutn8es so oES seropelnSer slsp solqecrglu8rs sreru so4eurgred sg
'BrJuglsrseJ urun ep
s9^EJt? nO luer.uElsJrp 'Bssuur p u8q es enb uples e epBJlu p tuntuoc
IBurruJeI o
'upuln8er oBsul p ep;Es p
leurruJal.
'upeln8er ogu oESu] ep upuJlu ep
IEuruuI.
:sluulluJel seJl Luenssod 'upI?s Bns eu luulsuoJ oBsul etun JuuorcJodord ep sezeduc
'oSedse opIZnpJ Lunu sopupsdecue a (oper8elur olrncrrc) dqc ocrur,r tunu soprznpoJlur sl
-uauoduroc ep oJIunu ope^el run rod sopprrrJoJ soJrnJJrJ ops soper8elur sJopeFSer s6
soo\ruoflrNr sguo(IYfnoml'0r'g
EI opiztuautp ap satuau7 sDruats
154 Electrnica analgica

Soluo: O circuito um limitador de nvel com dodo paralelo polarizado. Durante o


semiciclo positivo o dodo D, conduz sempre que a tenso de entrada {maior que V, que

de 5 V; portanto, pode-se desenhar a funo de transferncia e a resposta do mesmo.

Figura 6.23. Funo de transfe-


rncia e sinais de entrada e sada
do circuito da Figura 6.22.

6.2. Se no circuito da Figura 6.24 se aplica um sinal sinusoidal de 20 V de pico, obter o


sinal de sada, supondo que os dodos so ideais.

VE, Eo

5V

Figura 6.24.

Soluo: Durante o semiciclo positivo do dodo D, conduz sempre que a tenso seja maior
que 5 V. O mesmo acontece com Drdurante os semiciclos negativos; portanto, o sinal que
se obtm sada do circuito o representa'do na Figura 6.25.

Ei Eo

20v

5V

-5V

Figura 6.25, Sinal de entrada e


sada do circuito da Figura 6.24.
'v'g Btualqord
ou saluepuodserroJ sre^ru ep
roputrr.url o]rncJIJ .g2.9 urn8lg
0g
')I=
oy
- urcuglsrsJ urun tug sopolp so enb opuodns 'Bplus p ur?lqo es enb purs o JEr{u
-asep 'ocrd p 0Z p Isprosnurs purs urn ecqde s gZ.9 urn8rg Ep otrncrrc ou S .n g
^
.BP'BS
upuJlua p sruurs o gz'g urnSrg
3p olrnJJlc op srcugJJsuBrl
p ucrtsrJolcuJuJ 'Lz,g BJnEIt
,,A
"A
,,A
"?A
o7
'77'9en?l.g
uu ulueserdar s oroJ 'alurntasuoc rod '-ures olrnJJlJ op prcufleJsuuJl ep ?JIlsFqcuJEc
V
'tgepn8r??plus
ep purs o'oluuuod :uznpuoc ogvz O O,', A anb roueu a . k 1 enb Joruru ? g opuen
"'
' S = br1 u pnEr.BJes epIus p ogsue1 u .olueuod .znpuo,
oguze opolp o z^ uns rod e 'znpuoc 'g opoyp o .k 1 enb roueru 9 ! otuun| :opin1o5
'gz'g BJnEIt
0g ,,A
^8
7,Q
ru
'srcpr ops sopolp so enb opuodns ,Eplus up
Ieurs o Juulur
-ra1ep 'ocrd p 0Z p leprosnurs purs un ecrlde es gz.g ernErg up otrncrrc ou S ..9
^
I oPSotuawno ap sanaury squa$ls
156 Electrnica analgica

Soluo: Enquanto o sinal de entrada no alcana o valor de V,, o dodo D, est aberto,
assim como D2, portanto, o circuito equivalente ser como se representa na Figura 6.29,em
que se pode ver que o sinal de sada igual ao sinal de entrada.

I-I

-
lERl
I
Eo
Figura 6.2g.Circuito equivalen-

;:,iffi:':"i:#i:[:,?-
Quando E,alcanao valor de V,, o dodo D, comea a conduzir, enquanto que D,
fica aberto; portanto, o circuito que representa esta situao o da Figura 6.30.

RD= 1 K
Eo Figura 6.30. Circuito equivalen-
te do circuito da Figura 6.28
quahdo D, conduz e Dr.no
conduz.

Neste caso a tenso de sada dada por

" +
Eo=Vr*Rr.
R+Ro.
Quando E, se vai tornando negativa, ao alcanar o valor negativo - V, o dodo D,
conduz, enquanto que o dodo D,est aberto (corte); portanto, o circuito equivalente re-
presentado na Figura 6.31.
Neste caso a tenso de sada dada por

Eo=Vz*Rr.
' +R+Ro
onde V, tem valor negativo.

Figura 6.31. Circuito equivalen-


te ao da Figura 6.28 quando D,
conduz e D, no conduz.
EIe Jod enb ze^ ptun 'A .u8ruc e111
0 g Iur3uelod p uSuoJeJrp e 'o^ursod olJrorrus o-lupJnp
znpuoc opo,rp o ozrrleSeu olcrcrues o elusrnp ltopuret op Ipurs ep 0z so rueJemdu soueJlxe
snes sou enb oled :znpuoc oEu oporp o'olrlrsod
olJr3rrues o tuBJnp
^ .enb ua;esqo es pnb eu
0r1
'7g'9 an8rg eu uuluaserder es anb so ogs uro e
o4 tua r.uglqo as anb
sreurs so .otrruuod
'^ L'0 'souru olad 'ap prcuelod ep eSuarayp Brun opolgo o a opoug o
eJlue Jel ep _BJulrssaceu JrznpuoJ ? JtuoJ else enb emd 'olqlls ep ? opo;p o otuo3 :op5n1og
'Eper1u op
leuls (q'opurpunb upeJtue p purs ruoJ JopeJgrlJr olrnJrr3 (e .gg.g u.rnElg
(q) (e)
Ljz -
I
7a ts
lon 0A
Y _
-l\ I *
^02+
!g
'orcIlrs p g opolp o enb opuodns '14 'ercuglsrsJ Bp soturlx sou e or1
'opoJp op soruertxe sou 'segsu4 sup upuo p suruJoJ su JBr{uesC '(Ogg'q ernSrg eu
B^rsqo s otuoc p1 'soslndurl p rul1 urn es-ucrlde (e)U'g urn8rg ep olrncJrc oN .s.9
'BplBS
uu ulsodsar u upuJlue ep luurs
o u^Jesqo es Iunb ou 'gz'g uJnSrd
Bp olrncJrc op BrcugJeJsuuJl
ep uJrlsrJeJcBreJ' zr'g BJnEId
'soluusrp sr^!u srop ? Bls Bpslrrull
'upps ep BpeJtue p sreurs so Jg^resqo epod es pnb uu 'gg'9 urnErg uu opulueserdar 9
enb 'olrncrc op ercueJJsu?r p ogSuq e Jgquesep ep segrpuoc tu eluetupuu soruulsg
Lg ogSogawtp ap sarDaury suwals
158 Electrnicaanalgica

no circula corrente; enquanto que no semiciclo negativo a diferena de potencial em R. ser

Vo=20-0,7 = 19,3 V

+20

Figura 6.34. Sinal no dodo e na


carga do circuito da Figura 6.33.

6.6. No circuito da Figura 6.35 determinar a corrente mdia directa que passa pelo dodo
e a tenso de sada na carga.

,.f u
Figura 6.35. Circuito rectifica-
dor corespondente ao Problema
6.6.

Soluo: A tenso mxima no secundirio do transformador ser


E,r*,= E,r^ruNJN,
onde NrlN, o inverso da relao de transformao, que neste problema de 4:
B-.
J(mu) =10.4=40V
A corrente num instante r ser dada pela seguinte equao:

i(rtlt1= I^u*sen )t
tendo em conta que

i(cot) =g entre n< at <2n


ao ser rectificado o sinal de entrada atravs do dodo D. Portanto, o valor mdio da corrente
ser dado por

r,"d =,^u-. *r,r, ) - d(at)+ f"n1a ). d(@)


*,. [[
Ir"d = I*u* I fi- 0,318. 1.*
'uEruc Bu oEsuet e JopucrJIlJJ op
'. upuJlue ep oESueI'g'9 u.rn8gg
xguZ
0A
x9u.?
sg
'96'9 ernSrg eu upuluaserdor
? up;us op ogsul e enb oled 'upuo urru p ropuJrJrlrr tun g '9 ernErg up olmcrrc 6 (u
:ogSnpg
'Le'g BrnEIt
{Tffiil[
?J 97, =Qa o
'oporp o euodns anb ocrd op ?sJeur opsuel V
(a 'uJr alddlr p rotcuJ O (p ''J eruroJ p rotcuJ 6 (e 'otmcnc op zecg alueuoc y (q
'oporp o ess^e4u enb urpgu tueoc .
y (u :ruuruuetop'LE'g urnErg Bp olrncrrc oN L.g
'E'g Brn8rd
up olrncJrc op BEJB3 Bu oEsuel fi)
Ep upuo ep uturod'g'g BJnEIt
LZ4Z, - (Reu)on
A0n
'99'9 urn8rg uu epuluaserdeJ e ? sorueJlx sns sou utflqo es enb upuo ep EuuoJ u
A
. ZL'ZI t*'D^
L1,L'Z = l =
gJs erJu?lsrsal Ep sotuIxa sou Bpr?s ep oEsul u 'oluugod
Yu ZL'ZI =
r' ='i,r,ls,; 8Ig'0 = o"'f
0r- glgb
.eJes urp?ut eluexoJ B 'os?J alsau 'alurnEesuoJ Jod
6l opSotuaunp ap sarDauq sqtay.asts
160 Electrnica anakSgica

Em qualquer corrente alternada verifica-se que

E^e*
' -
"s- l,
Por conseguinte,

E^* = "li' 8,
E^*=^l.lOO=424,3 Y
A corrente mixima ser dada por

I - E^en - 424'3 = 0,99


'mx v"' A"
Ro + & 25+4oo
A corrente mdia de um rectificador de meia onda

, --
rmed
I^*
1l
-
Portanto,

o'99
/,"a = - 0,317 A
7l
b) A corrente efrcaz de um rectificador de meia onda

, -I*
ter-j

Neste caso, por conseguinte, ser 1", =W


"'2 = O,49 A

c) O factor de forma (F.) a relao entre o valor eficaz total da tenso alternada sinusoidal
e o seu valor mdio. No caso do rectificador de meia onda obtm-se

, ' _ V* _E^*12 _fr _r.,


I F - LtJ ,
V^.a E^* I tc 2
-

d) O factor de ripple (F*), ou o factor de ondulao ser

Portanto, num rectificador de meia onda,


t--------;-
F* = 11,57" -l =1,21
e) A tenso inversa de pico coincide com o valor mximo da tenso inversa. Assim,
l-.(mil) -E-=600V
md
J
ryU)*T = orp?ru
't' J0IBA
-I
? orlpgrred Iuurs tun ep olp?r rolB^ op oESlulJop B onb uluoc tue opuel
'eErcc
ep urcugtsrsoJ uu e 'g ''E oEsuel
up spuo p sur.uroC 'q7'g urn8gg
x9wZ
oA
x9wZ
ZE
x9wZ
tg
'r Ol'g urn8rg up BruJoJ E grel uSrec ep sotur1xe sou oEsul B oluuuod .Jo
-rJelue osuc ou anb epupuulod euseur E ruoc olJrJnuas opuntas o eceredu eErec e111 .ouequ
eceuuurred rg e znpuoc 26, 'onrle8eu olJrJrrues oN 'oEsul B Bpol u5emde 'e8ruc ap urcuglsrs
-el uu 'enb tuoc zBJ Ig rod ulncrtc enb eluarroc V 'osJe^ur oprlus tue opezrJelod urluocue
es
eg opoyp
o enb oluenbu 'znpuoJ '6r 'upurlue p Iuurs op olrlrsod olJrcrrues o eluBJnC
'q e o OV'g ernSrg uu u^Jsqo s ruoJ lul 'o0gl sopewJsp o-mls
'g '
g sreurs so 'Brp?ruJlur Eppruol erun rul oJrr?rurs ? JopurruoJsuer o oruo3 :ouinlog
"
'ulelduloc upuo
ep ropuJrJrtceu '6e'g urn8lg
'u8ruc e ussele.qe enb
zeatJe erp?ru elueJroJ B oruoJ rulsse 'u8luc p BrJuglsrsJ B eJqos oEsul vp zeltJe
orp?r.u JolB^ o fflncluc 'ocul?r.urs S .g.9
? 68 9 ern8rg Bp olrncJrc op JopurruoJsuuq o
Ig I opSo|uautp ap san)aun souats
162 Electrnica anal.gica

O valor mdio do sinal na carga ser

%."ar =| [h,,r.'sen(a)
'd(at)

I - )-F
Vo,,*, - !. E^a*.[-cos n - (-cos 0)] = :- -ua
t, ll
Portanto, a corrente mdia que atravessa a resistncia de carga ser

t -V*"0-28**
rmed-
&- rr-"
O valor eficaz de um sinal peridico define-se como

valor erica ,=
Ef orr, *
onde x(r)2 o valor quadrtico mdio do sinal. Por conseguinte, neste caso, o valor eficaz
ser

vo("r)=@
donde

Vo("r) =
i '^*
A corrente eficaz que atravessa a resistncia ser, portanto,

,.r_l__W
, -Vo("r) - E o*

6.9. Calcular o valor eficaz da ondulao de um sinal pulsatrio como o da Figura 6.41,
cujo valor mximo de 20 V.
vo

Emx = 20 V

Figura 6.41. Sinal coffespon-


dente ao Problema 6.9.

Soluo: O valor efrcaz do sinal rectificado de onda completa ser


Er
V II.I _*_ @
zl =*I
z
uv y- z 7'
- !.1 - lt.*t --xswtt
(r)o^
9.99 =*=
^
'olueuod
Z xswn
7, _ "'-f
L t'n6 = 1 .09 =tiE"u,,%- =
urgqurBl
If
Yi--,,"r0./l
rod opup ? zecrJe Jo[e^ o .elaldruoc epuo p opucgrlJJ purs ulnp (e
:oplnpg
ep zectJelor?^ o (o 'sopo;p sou'4 '"';;?;$I1"ii:j];0":f#:ffilffil]
"
p sezucg sJole^ sg (u :rulncpC 'luruu^rlcadsu .V
I 09 ogs eluod ue u1e1d
-rrro3 spuo p JopBcurlJJ run p Bprus uu luoc e ogsul
^ p sorpflu seJols^ so .0I.9
t (puo'*A
llg = g? '0. L'zr = i(pu'o| =
^ t"*''^
, a
'Teu"q- = I'osstP uI?13'outo3
g?.0 = I- zI I.I/\ = l- r zl l\ = al
oEssardxe uled opup ? purs op lddlr ep rotcuJ O
(Peu'o|
L'zT
I I,-
'I=fr=i=ri
gJes lBurs etsep uturoJ ep rolcBJ o
L'zt-
^ #=+Z--(P*)%
rod opup tue^ olp?ur rolu^ O
zl\--L{ra)%
vt'vl-
^ -#r""
t9t ogSotuauryv ap safi)aull suwasry
164 Electrnicaanalgica

b) A corrente mdia directa em cada um dos dodos da ponte rectificadora ser


I rron=O,slr"d = 0,5' I = 0,5 A
A corrente eficaz directa por cada um dos dodos
Irr*rrr=0,71u=0,7 .l,ll =0,77 A
A tenso inversa suportada por cada dodo
Vn= E-a*=94,24Y
c) A tenso do secundirio do transformador ser

4"" = E^e* I 41=66,6 Y


6.11. O valor eficaz de uma tenso alternada sinusoidal de 24 V. Calcular os valores
mximo e mdio da dita tenso quando se rectifica em meia onda.
Soluo: O valor mximo da tenso, tanto alternada como rectificada, ser

E^* = ",l1V"r = .24 =34 Y


^1,
O valor mdio na sada do rectificador ser

E^*
vor..al - -34 -10,8 v
TE E

No calculo desprezou-se a queda de tenso no dodo, que aproximadamente 0,7 V.

6.12. O factor de forma F" da tenso ondulatria da Figura 6.42 I ,016. Qual ser o fac-
tor de ripple F* e os valores eficazes do sinal ondulado e a ondulao se o valor mdio
V."a = 48 V?

Figura 6.42.

Soluo:

o Q factor de ripple ser i Fn - 1ffi - L0162 - 0, 179


. O valor eficaz do sinal completo ser: V**, = F.%,."0, = 1,016 . 48 = 48,77 Y.
. O valor efrcaz da ondulao dada por.
%rona = F*%,,*, = 0,179 48 = 8,59 V.
.

6.13. Se sada de um rectificador de meiaonda se liga uma carga de 150 1, e sabendo


que a tenso de entrada do mesmo, de E^n*= 30 V, quais sero os valores mxi-
mo, mdio e eftcaz da corrente na carga?
Soluo: a corrente mxima que atravessa a carga ser
sold gJBIncJrc erpgru e zectJa luoc anb a reuodns p oBJl BsJe^ut ogsul n .sl.g
v 'I =zz'z.L'o=r"I .L'o="n"'I
.uJs soporp sop tun upuc reuodns enap anb lu.uoc V
Y aa'a=:----:-t
r:")%
zu t
s ss
rod upep ae?rccevzeltJe elurroJ V
'^ ' +
' :oES JopuruJoJsuurl op sorJ-BpunJes soluuuloJue sou zuorJ oEsul e ,elurnBesuoc ro4
^
ZN ZN
S' = = ""'uA
^ *U= y
9J3s oEsul ellp ?p zuJU JolE^ o e
z _ xewn
'81=- fl
rod upep oEsuel Blse E lupuodseuoc oturx-Eru Jo[u^ O
0s = z.z=u *'1 ='*'x'^
'olrreuod 'eluerroJ ullp up orpgru
^ Jole^ o 9 'elurnEesuoc rod
'a enuyluoc elueuo, ap orleurpeduru urn uroJ urJrpetu as enb elusuoc u 9 enb JEJrpur u s-
--Blsa
'V 7 ap 9 e?mc ep urouflsrseJ B BSSe^pJlE anb eluauoc u enb ucrpur as opuen :ogSnpg
'ulpgur Bpuruol uroc ulelduroJ Epuo p ? JopucrJrlcer o enb
opuodns 'sopo;p so reuodns tu^p enbwauI e1ueoc B Jop?rrrJoJsrru.q op orJgp
-unos op ogsuet up zBcU Jolu^ o JBInJIBJ 'v (,ep 9 'elelduroc epuo p JopeclJltcJ
tunu '1y 7 ap eflmc p BrJu?lsrsJ erun rod ulncJrJ anb eluerroc ?p orpgru Jolu^ O .rI.9
J--*' 7L lL
(o.u)%
Ytu 9'g9-
) e, rp.u)o I '. '6 = = wr=
^ 0g
gres 'uEruc E eJqos ?puo Breru ep JopBrrJrlJeJ op up[qo 'eugluslnd opsul up orp?rrr Jol?^ O
0r u
vul 00I_v I.O==Til;_ *I
gJes uEruc B usse^vnv enb zelge luerroJ u oluuuod
Z Z
A I=G = xr2= {ra)7
rod upup gJs e?rcc u erqos zv)rJe oEsuet V
0I u
Vtrr OOZ_V Z,O_ =wr=t'o^f
*
9r opSo1uauqD ap satnaull suwasts
166 Electrnicaanalgica

dodos de um rectificador em ponte de dodos, supondo que o valor mximo da


tenso alternada sinusoidal de 40 V e a corrente eftcaz pela carga de I A?
Soluo: Numa ponte de dodos, a tenso inversa que suporta cada um dos dodos igual
ao valor mximo da tenso sinusoidal de entrada, portanto
V-=V
fi
.
mlx =40V
A corrente mdia directa que atravessa cada um dos dodos dada por
I r(en = 0,51rd
onde

r
rmd -
_2. I^a* _z..li. 1", _2..,11.t _ n o
-vr, tr
^
ltfiTC
Ir(ev)=0,5'0,9=0,45 A
A corrente eficaz directa numa ponte de dodos I ,,**r,= 0,7 I . | = 0,7 A
"r
6.16. Calcular a capacidade de um condensador acoplado a um sinal rectificado de onda
completa, cujo valor mdio de 15 V, se a corrente mdia na carga for de 250 mA
e o ripple mximo pico a pico desejado for de 3 V. Qual ser o valor mdio da ten-
so na cargae os factores de forma e ripple?

Figura 6.43. Forma de onda na


t carga
0n2n3n
Sotuo:
V^p.ill z tJ= I
. O valor eftcaz da tenso de ripple : V rr"r, = - =3 V.
42 \t2
. O valor do condensador, para que Vnr., = I V e circule pela carga uma corrente de

I-o = !'25 =884 r-


ztlT v,r",,F xll.t.too --'
=25omA C = =Io uF

j que F = 2 =2.50 =100 Hz.


. O valor mdio da tenso na carga ser: Vo= E^i,,- {r0..,

onde: {u* =ky = 23,5 V. Portanto: Vo = 23,5- 1,5 = 22 Y

. o factor de ripple dado por: Fo - -Ln""


Vo(meat
(P?tu)o,r
A 9 = -
=-=
*e-fl
L L'g = Zl\. Ot = gl\(t'\oA =
ogras uErec Eu ogsuel ep o1p?ur e orurx-Bru seJol
-B^ sO 'leprosnurs opuurelp [Burs op o enb orusoru o gres e8rec uuzel,ge Jol?^ O :opSnpg
00I u8ruc ap urcu?tsrsr e 0? p roJ upeu
-JllB ogsul ep mctJe Jolu^ o s 'orp?ru oluod ruoJ Elldtuoc Bpuo
^ p JopucgrlJJ
{un p soporp so rugodns p tu?l enb etuerroc opsul p seJol?^ so ogJs sIBn .gI.9
I- ' ' L) =
rl
z( e-o
glnlertg euuoJ p JopeJ o oElue e
oA
rz'86
=q="1
s_Ot.'l= L,O
gras eyddu ep rorcug g (p
'oJlllJ o s-JEJoloJ oe le^rsuos ? olpgru JolB^ op oluerune o 'JE^Jesqo apod es ouo3
t'r*ll (xPu!/t
LVZ'C6= I - (U . 0C) = - (u. '0"'%) = -*-g =oA
rod opup ge?lr-c Bu ogsul up orpgur ropr 6 (c
' ocrd e ocrd ropl g (q
L Z --"u-u Az:gras
A I - L'0' 9," = Qa)t n Llt = (xertt)t n
zH 0 ={= J puo
0' e-0t'000 I'trJtZ rbE\Z (r)t
L'0 - ol = n
^ r-ol.ool
9 elddu p purs op rcrue roprr g (e
. :oBSnpg
'opurlllJ luurs op elddrr ep rotceJ o uutroJ p rotJBJ (p .u8ruc
6
Bu ogsut ep 01 orpgur JolB^ O (c 'elddrr op ocrd u ocrd rolu^ O (q .tn'^ elddrr ep
Iuurs op zuclJ rolu^ 6 (e :rulncpJ
.^
0e ep g roppcgrlrr op rcs enb oug1ulnpuo lzurs
op o"'^ olp?ru Jolu^ o :Vru 001 u8ruc eu uBInJJrc .tTl000l p Jopusupuoc urn rod
opB(uJoJ oJllrJ run e spuo srer p JopeJrJrlsJ rn ruoc ogSulueurrp p luoJ BurnN .gI.g
r
'l= r+li = i:uJs EruJoJ p JolcuJ O .
'V0'0= ZZ =oi'o1uugo4
I
' Qev ie,realddF ep ogsul Ep zuru rol?^ o
I= A
# =
L9t ogSogawtlo ap sarDauq sDwa$ls
168 Electrnica analgica

Os valores da corrente mdia e efic az na carga so

rvr %'''') 40
rot -
=-=.-l - t
A
R 100
A tenso inversa que os dodos tm de suportar o dobro de E *:
v"=28_,..=2.
m* 56,57 = I13,14 V
A corrente mdia que cada dodo suporta metade da corrente total que passa na carga, uma
vez que cada dodo conduz somente durante meio perodo:

I"=I*"0 -0'36=0,18 A
"22
O valor mximo da corrente na rectificao de meia onda

Imx (Mo) = 2l"t <uol


E para onda completa

Imx (oc) = ^,11 I.r ro,


As correntes mximas, tanto nos rectificadores de meia onda (MO) como nos de onda com-
pleta (OC), so iguais; portanto

2l* *ot = ^F2I"r ro.,


1"''ol = 0'71"'totl

Como 1. (nus) = 1"r,rol 1"r toct a corrente efrcaz na carga,

Ir,*rr)=0,71", =0,28 A
6.19. Projectar uma fonte de alimentao constituda por um rectificador e um filtro que
proporcione uma tenso de valor igual a24Y , com uma corrente de 0,5 A e um ripple
miximo de 0,5 V pico a pico. Definir todos os componentes que a constituem.
Soluo: Vamos utilizar um rectificador em ponte e um filtro formado por dois
condensadores e uma bobina, tal como se mostra nafigura6.44.

il- ct c2
1,^: ^. fu
v,("r)
lT
Figura 6.44. Fonte de alimenta-
o com uma ponte de dodos e
um filtro em lt.
El' *g
A I,LI - xgur- = -sg
c
ep oluugod 'gras ropururoysuer1 op ougpunJas op zecge opsul Bp JolB^ O
oA *r-fl
L gZ'lZ = 2,0 * lZ = r"v*\jA + =
.?Js opBruellu lBurs op o[urx-?ru JolB^ o
v z'o = 'o.s'o = 01'o - v)t I
eluln8esuoc
rod 'u8ruc ulad essed enb up pelaur gJes sopolp sop un upuc rod EInJJTJ enb eluerroc y
.v . .e_OI . 000I
7? ,<J')
HIU SZ=H s_0I.7, = z0 = 0I -7
(ta
9JeSuuIqoq3poE5npuI-otnuBpJoIu^o,ZZ)-I_ouoJ
gd OOO| =') =t)
:lBnEI uJas soJopusuapuoo sop JolB^ o'ocuJ?urls ufes oJlllJ o onb uJBd
Cd 000I=C - 00 I'9L'I' ltz =t)
r_0I.I=
:oluuuod
.(t"" A. zl\z
_-_J
zH 00I = 0 .( = { .z - ,.t epuo
i _ l^
'I ')
ropusuepuoc op roru^ (r")14
-uJes o 'J#= ouro3
(t"):AOI (r"),/
L gL\= 9Ll,0.Ol= =
rod ln,roud Ep iluepcord ogSqnpuo u sezo^ zep unuelu udula upunaes u anb ;:HHXT:;
err'o =#=-#=""',A
^
A z,o=*o=&_$ew\,A
.1,
'0 p rs ^ep ocrd e ocrd olddrr ap o,sul v .,e orl*J o
^ "r-rr"r;tjH#,u"fff"'u";';
691 ogSoluawtlo ap saroauil soua$ts
l7O Elearnica analgica

6.20. O circuito da figura 6.45 emptegue para alimentar uma carga com uma tenso cons-
tante de 50 V. Calcular o valor de R, para que o dodo zener de 50 V e 20 W no se so-
brecarregue em situao alguma. Suponhamos um sinal de entrada contnuo de 80 V.

-/*,
VE= 80 V
Figura 6.45. Circuito
DZ
I, estabilizador com zener do
Problema 6.20.

Soluo: O dodo dissipa a potncia mxima quando se desliga a carga, j que, nessa situao
por ele passa toda a corrente, portanto, u lrr-u*,que ele suportar ser de

Prr^u*, _20 _0,4 A


I_. . . _
'z(mxt -
Vz 50
como

V, =V*, +V,
A tenso que dever estar em Rs

V*,=Vr-Vz=80-50=30 V
Estamos agora em condies de calcular o valor de R5

v*,
30
R-=
o lrr^n*,= o'4 =75 )
A potncia mxima que esta resistncia dissipar ser de

P*, -- I|r^u*lRs = 0,42 '75 =12 W


6.21. Se no Problema6.2O a corrente de zener mnima for de 150 mA, calcular o valor
mnimo da carga que permite estabilizar a tenso de sada.
Soluo: Como a corrente mxima que pode percorrer R5 no Problema6.2o de 400 mA,
para que o dodo zener estabilize devem passar por ele 150 mA, ento a corrente mixima
que passa na carga

I*.,ru*, = In, - Irr^rn) = 400 - 150 = 250 mA


Como a tenso de zener de 50 V, o valor mnimo da carga ser

VZ 50
Rrrmn) = -200 t
I *rrmx) 0,25
o u er u a p u o d s elr r:'r':;#i,.fr",::
olrncrrJ .gl.g ern8lg
I
oA I zy A I T OI - ZA
I
'vri zr1
oz =(utwtzl vul 0rl =$ewtzl.^ 9 = :selurnEes
se ogs Juz opolp op sucrlslJlJsJec sV'^ 9 u ?puzflrquls ules e8rec Bu ogsul
u enb urud 'JBuEA epod sy sJole^ enb e4ue Juuruuelp ,97.9 urn8rg Ep olrnJJrc oN .2.9
(u;*lan
0
'A 08 = * gg = elueupulJ g
(u'u)su^ tu('11$t*)zr; {uru)sun
0g =L.(gz'o+I'0) - : -
^ epuo
ztr ("tw)sa (ultu)lrt
a n-
p ? '4lrqelsa Jeuez opo;p o enb urud eturultu opsul V
(xvw)zA
A g'g6 = 0 * g'g? =
oEtu.
A g'g, = gL-(z'o+ ?'o) - (xru)sun
gras ta ru ururx.?tu oEsul ep upenb u ,olueuod
0 Geu)zr
'A _ .-,-,-I
v ?,0. = w=_ %_
,A(*Yu)ZI *9-d
-
9 r4rodns
apod else enb uuxgur lueJJoJ E 'rt 0z p g Juzllnn B glso s enb rouez opolp o oruoJ
007, ' 7..
Y Z'0 ---'dt t
o-zA-
tU .( hI
* {xvu)z11- (*vr)to^
epuo
ztra(xv*)san- Gvuu)aA
upeJlue p ururxgru oEsul ? sotulnJpo re8nl oleruud rug :opinpg
'^ 0 tue upIBs p ogsuel s szllrqsls teuez o upBJlu
p opsul up serolu^ anb urud relncpc ,(, 002 p roJ eflmc e 2.9 urulqord ou S .22.9
I Ll og5o7uau41o ap satDaun sDuats
172 Electrnicaanalgica

Soluo: A tenso de entrada do circuito ser

Vr= I*rRr+V,
ento a corente que atravessa a resistncia R. ser

,
'^r--Vr-V,
&
ou,oqueigual,
V-
- I-+''
I^s"R,
ento a resistncia srie R, ser dada pela seguinte expresso

R--vr-v,
tI
'Rs

Para determinar entre que valores de , o zener estabiliza, deve-se ter em conta que, nesta
expresso, V, podevaler l0+ l V,equeosvalores delrsoIo^u,t=l40mAelz..n,=20pA.
Portanto faremos as seguintes suposies:
a) Se uma corrente mnima circula pelo dodo zener 171^in) = 20 pA:

v' -v'
,-, =T> Ir{^,n)+ I*,, donde R-
'
<
Irr^,nr+Io,
a'1. Para Ve= ll V obtm-se Rs < 3,28 IO.
a'2. Pata V r= 9 V obtm-se Rs < 1,97 KO.
Ento \< 1,97 KO.
b) Se a corrente mxima que circula pelo dodo zener for lr,^,*r = 140 mA:
tl
r -'E -t/'z<r<
'^, - & tr
Irt^n*1+ I*r, ^-o
donde D> nr'ffi'E 'z

Vr= ll V obtm-se Rs > 0,035 KO.


b-1. Para
b'2.PataVr=9Y obtm-se Rs < 0,021 KQ.
ent2o R, > 0,035 KQ.
Portanto, podemos afirmar que o dodo zener estabilizar sempre que a resistncia R, esteja
compreendida entre os seguintes valores:
0,035 KO. Rr. 1,97 K)

6.24. Construir uma etapa estabilizadora utilizando um regulador do tipo 7805, ao qual
se aplica uma tenso ondulatria procedente de um filtro cujo ripple tem um valor
mximo de I V. O valor mdio da tenso ondulatria de l0 V. Calcular o valor
miximo do ripple na sada e o factor de ripple na entrada e na sada.
,u
YIU 8
:souerel'y ec;pugdy ou operEelul otusetu op oEoptec o opun8es .Vtu g ep Jole^ o tuel
'691 opur8elul ollnJJrc ou 'Blse e .osnoder ap q pn8r 9 ,y rod elueJJoc B oruoJ:og5nlog
gl'g ErnEId
,n%
'7
osnoder ep q pnEr 'y ura eluerroc uun rodng .^ 0Z ep uplus Bu ururxgru epupter
oEsuel eurn Jelqo as ured '97'9 ern8rg up olrnJJrc ou zy e'y ep seroprr so relnJlu3 .S2.9
(up;us)pau
, (up;us)y u
s-0 I'V'I=m= (u,res)(xew)t ,fl
/ I000'0
Elt Jt, n
gros up!?s Bu lddli ep rolcBJ o
(ep;us)patun
OI (upu.r1ue)U
_
( uPurtua)(x9tt't)t
A L0'0=l-= c,
*n lt, n
orpgur roIB^ o e o,suppuo epze)rJero[e^ o e,ue opseler e ? Ep,rue;"J3r]njl']Jffi[";
qH (ppr,sxxeu)7
I'0 = 1000'0 = = *ffi -
^o,
gJs upres uu elddF ep luurs op ourxuur JolB^ O
0000r=ffiao1pun=#A 0z=Ep 08
' ##ABor
'y acrpugdy ou ru,Jluocuo es anb .gg1 ropuln8u op s,crlsIJlc,ruc su opun8e, ,oUffi
'opuJEalur Jopuln8eJ tun tuoc
Jopuzrllqulse olrncrrJ . Ll.g BJnEIt
=(tus) Petu^
e u opSoluauq? ap sat2aull sDua\s
17 4 Electrnica analgica

em que Vn a tenso nominal de sada do regulador, quer dizer,5 V.


O valor de R, ser

5
& -L-88 -0, 625 KQ =625 l

O valor de R, aplicando a equao %urou = Vu .[f *ro) o sera

15
/
& -viut:u-v' -20-5 =
8+8 t6
-0, g37 KQ

?*Is
Rz=937 }-

6.26. Projectar um regulador de corrente com um C.I. do tipo 7805 que proporcione na
carga uma corrente constante de 0,5 A.

Figura 6.49.

Soluo:
o Q circuito ser o da Figura 6.49.

V
o I corrente de sada ser dada por: I .. = "
/,urou=*le.

vn
o Q valor de R, ser Rr
/ruroo - Io

Para /rurou = 0r 5 A com Io=8 mA: Rr =+=10


/rorou
Q.
:oESnlos
'0'g BrnEIt
X00I=U
'lepl opolp o opuodns epIBS q urglqo s nb
1Burs o ruqusp '^ 0I p pnlldruu
urun ruoc ocrJl?rurs relnEuuul luurs tun souurznpolq 0'9 ern8rg pp olrncJro ou eS .0.9
'L Lll-<*v-)lA:og5np5
'elelduroc
Bpuo p I orlllJ o epecard enb ropeclgpcer o'^ 0 ep g o 00I ep e8ruc Bu ops
-uet Bp % o1pg* Jole^ o s '(xeu!11 elddg op ourrxgru Jol?^ o.rBIncpC .Hur 09 p
opSnpur-o1nu Burn dri 00 p seropesupuoc sop rod opI$Bsuoc ? :uura orlllJ urn .62.9
sg
LZglZ = :oginlog
'V lZ,l'O ep eEmc uu querroc ep
orpgur rolulr o (, 0Z ep u8rec ap ercuglsrser u 'fl1 0s ep ? ) epuplcuduc u u enb op
-uqus 'ropesuepuoc tuoc orllJ urn epuo ?retu p JopzcglcJ urn rod Bplnlusuoc
'opSulueurrp ep quoJ erun ep upunu q upucrlde oEsul ep mctJ Jolu^ o gras pn .g7.9
.Lt6=01:oglnlog
'emc Bu oEsul up 0r1 orpgur Jol?^ o J?lncpC
'A 0t g elelduroc Bpuo p ropucgrlor op eplus p ogsut ep zuJrJ JolB^ O 'Vur 002
e?mceu tuerroc e dd 002 g or1lg un ep ropesupuoc op peprcuduc up $p^ O .LZ.g
sor_sodoud svl t3-rEoHd
Ll ogSoguawqo ap sanaun strutatsts
176 Electrnicaanalgica

6.31. No circuito da Figura 6.5I,Vz= 60 V, Ir,^,n,= 5 mA e lr,^n*,,= 40 mA. Calcular R,


para que o zener estabilize a sada com valores de corrente nacargacompreendi-
dos entre 1.. ..e- 1..
-I(mn) -L(mx)-
-
deI.
. .. Determinartambm o valor -- .
-L(mx)'

Iy

Figura 6.51.

Soluo: Rs = 1500 Ql 1r,^*, = 35 mA

6.32. No circuito da Figura 6.5 1 , se Rs = 1500 e I ,= 25 mA, determinar entre que va-
2
lores pode variar a tenso de entrada V, paru que a tenso de sada se mantenha
estabilizada.
Soluo: 150 V < V E< 157,5 Y.

6.33. Entre que valores pode variar a resistncia R, no circuito do Problema 6.32, para se
conseguir uma estabilizao, quando a tenso de entrada variar entre 120 Y + 5 Vo
e120V-5Vo.
Soluo: 1,9 K < Rs < 3,8 K.

6.34. Num circuito estabilizador como o da Figura 6.51 atenso de entrada de 50 V, a


resistnciaR,de I KQeododozenerpossuiasseguintescaractersticas: V,- l0
Y,' 1,,_,_,
z\max) = 35 mA,' 1.,^,^,=
zlmtat
5 mA. Determinar entre que valores pode oscilar a resis-
tncia de carga Rrpara que a tenso nos seus terminais permanea constante em 10 V.
Soluco: R,.
'
.
L(mil) =
2 KQ:' R.
L(min) = 280 Q.

6.35. Se num circuito como o da Figura 6.51 a tenso de entrada for de 30 V e as carac-
tersticas do dodo zener: Vr= 20 Y, Po^o*r= 4 W a lr,^,n = 5 mA, calcular as ca-
ractersticas da resistncia R, e o valor mximo da carga para que a tenso de sada
se mantenha constante aZOY, sabendo que /r,,,,, = 0.
Soluo: s= 5O Q / I W; Rr,.r*, = 102,6 A.

6.36. O circuito da Figura 6.52 um


estabilrzador com dodos zener, cujas ca-
ractersticas tcnicas so: Vr= l0 V, Ir,^u*,
Rint =
= 80 mA a I r,^,n) = 1 mA. Determinar o
valor de R, para que o dodo zener se
destrua quando o circuito est sem carga
assim como o valor mximo da resistn-
cra de carga. Sabemos que a tenso do
gerador de entrad a de 20 V e a sua re-
Figura 6.52.
sistncia interna de 100 Q.
'ss'9 um8gg
ooror ./$. g.I ="od lv ?.0 = no,n? :oE5n1o5
I ^ ooe 6U 0I ap u8ruc ep urcuglsrsr u a A
| ='u 0z ap roJ BpBrlue ep oEsuel up olp?ru rol
+
-u^ o s 'ropulnEer oled upedrssrp Brcu?l
-od u gJes IBn 'sS'9 urnErg Bp olrncrrJ
ZISL IAI-I ou 'uEruc Bu elueuoc up Jolu/\ o JulncluJ '01'g
. xutu)uores (urur)EDrus G
'ltlZ= (urtu)DDuJlu
^:AZZ= ^:^Zl=' ^:oEJnloS
?S'g um8lg
C UpUJtue Uu BIJ-USSCOU B[ulultu
N oEsut up rolu^ o gres 1un LVS'1 urnErg
OADIA
up ollncrrc op uplus op oESu] Bp soru
ZISL IA[-I
-1trItrr e sorurxgur seJolu^ so oEJes srun '68'9
(uplus)uc (upurtua''c:v* u"A:oginlog
q- 0I 'lv- lI'0 - s'0 =
'S'9 urn8lg
C
N
OADIA
ZISL IA[-I
'(ropuln8er op surrtslrel
-cetex sB Jullnsuoc p sorrrulrssecu uulqoJd alse relloser uru4) 'og5uzr1qu1se ep
srodep stue alddu p rotruJ o e eplus p elddp op zertJe rolu^ o rBInclBJ 'LZep
9 eyddrr op zecg rolu^ O '^ 0Z ep ? olpgru ropir olnc ouglelnpuo luurs urn ecrldu
as pnb oe'ZIBL odrl op ropuln8er urn rod oplntl1suor ? Eg'g ern8rg up o]rncrrc O .g.9
sy :Og5n105
'v I'0 = tutw)z 1 i\ f' o ='*'-'' I' L OZ ='"'"7 :r1 g'A OZ=
'1I\8
ep Blulxgru urcuglod Brun Jel gJ^ep ru8erdura e leuez O 'A 0 e Ll1,r1ue reprso
epod epu4u ep ogsul u enb opuaqus 'sluulsuoc 0Z tuoc CI 002 ep e8ruc eun
Juluuq? ep zedec Juz opolp tuoc ogsul p JopuzrTrqqs
^ olrncJrJ un relcelorg .49.9
'7J g'gZI = t*'*''U :U gZ = sy :oginlos
LLI opSo\uauq? ap sat2aun squa$ls
'stum8s sou e olnudsc
elsu sourJuzrTun enb suzpu?J8 JBlusJdJ p sBrruoJ su sBpol s-rrr?solu I' sIeqBI BN
UOJ,SISNI\ruT ON SflINIflUUOJ fl SflOSNflI'Z'L
'dud (q)'udu (u) 'serolsrsuur p Bcrlgqruls ogSutueserdeg .f.Lurn8lg
'(33) unuoc rolcloJ e (Cg) unruoc rossru'(3g) urnuroc suq
supuulluoup 'selueragrp sue8eluour no segurn8rJuoJ sill JrrulsuoJ lenlssod 9 serelodrq
sJorsrsu?r so ruoJ 'sJorsrsrruJl ep sodq srop so relueserder zrud sopuzrlnn soloquls
so s-rue4sour y'1 ern8rEN lopapJ e asDq'tossnila p seruou so rufl enb srcunurel
sgl sopu8q oEs srelsrJc sgr sqse V 'srulsFc sgl rod sopurrrJoJ ops sorno oruoc sun oluul
'dud so e udu so ops sJolslsupJl ep sodrl srop stsg 'sorusru sop Brulur urnln4se uled
sopeuruuelp ops sruou solnc'sarelodrq serolsrsueq p selueJJrp sod4 srop rulstxg
'Bpuru uns uu epeclde q puorcrod
-ord aluerroc ulun JJeIuoJ ap zedec ropucgrldure olurul urn 9 rulodrq Jolsrsuzr ruf
SflTIYIOdIfl SflIIOTSISNnIT flC SOdI L'f' L
SflUOTSIST{YTTJ,
L OlnrJdVC
180 Electrnica analgica

Tabela 7.1. Representao de tenses e correntes de um transistor

ndice Exemplos

Constante ou de cc letra maiscula letras maisculas V,,, I,


Varivel ou de ca letra minscula letras minsculas vrr'ib
Valor eficaz de ca letra maiscula letras minsculas Vre Iu

Ondulatria letra minscula letras maisculas vcn, in

Na Figura 7.2 mostram-se as tenses e correntes que aparecem nos dois tipos de
transistores bipolares quando polarizados por fontes de cc.

(a) (b)

Figura 1.2.Polanzao dos transistores bipolares. (a) npn. (b) pnp.

Tanto num tipo de transistor como no outro verifica-se a seguinte igualdade:


Ir=lr+1,
Duas relaes muito significativas entre as correntes de um transistor so as se-
guintes:

a=I' .. B=I'
IE IB
As grandezas a etJ so conhecidas como os ganhos de corrente em cc das con-
figuraes BC e EC, respectivamente.
A relao ente a efi dada pela seguinte expresso:
a
"B- l-u
'Jg ura udu JolsrsuuJ] tun 'f,g ogSurnEguoc ule og5uzuelod
ep uplus ep sucrlsFetcuJ?J -i. L u"rn8gg p otelduoc oIncJrJ .E Lern8gg
8g
VTI 00 l=81
't
(vtu) 1
'soruseru sop sepuprun su e socrdyl sJolu^ so o(uoo rursse
'sucgspepuruc sup lged u urelqo es enb so4eurgrud sop saosserdx su ruceJu de gepqea
7.
eN '9'l e 'L'l'Lsern8rg suu supglusatdat opot\ua e Dou?ta{suott 'Dplos ap szJlts..Dl
-rato) sB
Jlqo ered oupssecau ogSezuelod ap olrnJJrc o es-ursoru g.4 ern8rg u1q
'39 rue8eluoru (u adu rolsrsuerl tun slupuodserroc
sBcIlsFlcBJBc sB J^eJcsp soruu^ ogSces zlseg 'ure8uluoru p odq upec "ered sulu4srp sucrl
-sIJlcPJEc ep olunluoc {un J]qo leiryssod a'dud o ered otuoc adz rolsrsueo o eJBd olu?I
Js oYSYuochrNoJ vYuvd
.E
svf,r.{yuc svJrrsIuflrJYUYJ L
'sBlnu sBpuJprsuoJ ogson 'soru.ecrpur enb qe t2 p segsseJdxe sul\I
I e o" I
o")
ftf+' ff = t I
,e,tas 'oz)l Bluoc tue opul 'JolJloJ p lglol eluoJ e 'olueuod .epu efes peprsul
-ur 3 Jolsrsuurl op ssq 3u anb upure'Jossrure B Jolcloc p BIncJrc luJroJ slsg
os) otD
Ifl"_ I
:JOIJlu? u anb rorcur sezat g[g enb'o'cl'elulloc 34no ]slxg 'l^gJeprsuoc
eles urnlzredlul P Ilroc olutulosJc nes o enb epure 'og5ecggdrue ap srBJ sosuc so sopo]
asenb ura ercuguodur ecnod uqenb e 'soy-ullJoulur saropuuod sou Bpr^p 9 anb .eluucu_ou1
oled eprceuro!'o" I 'topaloJ op auoJ ap aruailo)Bpeurruouep uzepuer8 uurn lsa
I8I salo$tsu04
I82 Electrnica analgica

/6mel

0,4

16,(mA)

80 0,3

60

Lrs
{ o,
NC 40 r I

| 0,,
20

0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 /s(mA) o,g yBE (v)
NB
LV ne

Figura 7.5. Caracterstica de ffansferncia de Figura 7.6. Caracterstica de entrada de


um transistor npn em EC. um transistor npn em EC.

Tabela 7.2. Parmetros deduzidos das caractersticas da montagem EC

Resistncia de sada 40 KQ

F,= 50
Ganho de corrente
tr1,.,
LV rrl
Resistncia de entrada 'e
t-

LI ,lV*
1,1 KQ

Coeficiente de readmisso 4.10-4

7. .EQUAES BUCAS DE UM CTRCUTTO SIMPLES


DE POLARTZAAO

Na Figura 7.7 mostra-se um circuito simples, anlogo ao da Figura 7.3, com a diferena
A L.O< LZ'0 srztq> ogSurnlug
'0< LZ'o< fiA < tg sI Errl
u^ncv
^
l'0> ,g 0 0 euoJ
^
ssA
sopslse slueJeJlp so BJBd rolsrsuEr urn ap suzepuerE wp soJolp^ ..r, BIeqBJ
'CA ue8utuotu ru sranyssod sopels sop tun upuc urud
suzepuurE sup seJolu^ so s-rrreqsoru g' ulwr B1q .opurnlus ru no B rfrg euoz uu JBqlBq
-el epod 'opulso lsp oJlup 'e oulnpuol euo, oES Jolsrsuz.q op sre^lssod sopelse sg
uv1odlfl uoIslsNvuJ o(I so(rvJ,sfl ..
Z
n
='"
:og5e1er
elurn8es u urdtunc es enb eJruuru ep opulcelor d, g ogSezrnlod ep olrncJrc urn .zcqgrd u1q
tt I+ A= tg
"
:Jolsrsuur o .'U urcu?lsrsJ B erue es-epwp rg ropere8 op ogsul V
{ = t' rl oluuuod e i s 1 xr q= J 7
gJs Jols^ olnc 'ro1ce10c p ]uo3 urun eurSuo esBq ep eluJroc
v
,u
t
zs l
F cr=
9JOS ewq Uu elueJroJ v
'ropuJeE gs tun op
-uez\tln ovSezFBlod .
L.
L BJnEIt
'cc p JopuJet run suuade rod sopuzuelod ogs Jolsrsrrur op Jolceloc
o e esuq u enb
ggI sato$lsuDq
184 Electnicaanalgica

7.6. FOLHA DE CARACTERSTICAS DO TRANSTSTOR BIPOLAR

Na Tabela 7.4 aparecem os valores-limite indicados pelo fabricante, e na Tabela 7.5 as


caractersticas elctricas correspondentes ao transistor BC 1 07.
Tabela 7.4. Valores limites do transistor BCl07 (25'C)

Tenso colector-emiss or V ruo 45 V

Tenso colector-emis sor


(com a base em curto-circuito) V r^ 50 V

Tenso colector-base V cro 45 V

Tenso de ruptura emissor-b ase V ,, 6 V

Corrente contnua de cole ctor I, 100 mA

Corrente de pico de colector I r* 200 mA

Potncia total dissipvel P,o, 300 mW

Tabela 7.5. Caractersticas elctricas do transistor BC 101 (25"C)

Parmetro Condies de medida Srnbolo Mn. Tpico Mx. Unid.

Corrente de corte Ir=0 Vrr=45V I,ro 0,15 l5 nA


de colector

Tenso de saturao
colector-emissor Ir=100 mA Io=5 mA V ce*uo 0,22 0,6 V

Ir=ZmA Vrr=5V 0,68 V


Tenso base-emissor
I, =100 mA V r, = 5 V V,, 0,9 V

/c=10 pA Vrr=5V 90
Ganho de corrente Ic-2 mA Vrr=5V hrc 180
em contnua Ic=20 mA Vrr=5V 225
I,=100 mA Vr,=5V 2r0
h,, ,,: 2r7
_\J
o: KO
Parmetros hbridos Ic=2mA Vrr=5V h,, 15x 10
em EC f =1 KHz h" 125 220 260
ho, 18 30 pS
nb sorelugJed sop sgssJdxe sB tuJeJEdB 9'l BIqEr uN .Js urB?tuoru u IDnDJ Lg
rrrn p orcu7ta{suott ap e opps ap s2)tlsyapDrD, sB es-tuErsoul 0I.L e 6.4 surnSlg sulq
JS IAIflCYJNOIN IAIS Tfl.T IAIN flO SVJITSIuSJJYUVJ''L
'rrum oO ogScot4uoc no
ssoT
oluawo\n?uDt$a ap ogsual e 'Ae 0 = t% opuunb opSotn\os ap aruaJJoJ E ? epuo
( rt \
"oI=oI
.[-'J
:ousserdxa
elurnSes elad upup ? luoJ-?qlJ8 ogsuel u e ouJp p luelloc u Jlu ogSular y
'dIeueJ (g 'a pue3 (e)
'oduruc p olleJe ep sJolslslrur sop opSezuelod eJrloours ogSuluesardeg .g.1, u.rngg
(q) (e)
'IAn sou slurue^Jelu sluoc sgsuel w s_rrrer1sour
9.1 ernErg
?N 'trrnruoJ ouerp p u g Bpuzllrln srEru v '(39) wnwoc oq\at? e (cC) utnraor ouarp
'(ag) wnutoc a|uo{:ogs segurnEguoo sulurlsrp sV 'sluJJrp sue8zluour sill s-JBzrlEJ
uepod'serelodrq sJolsrsuur so ruoc enb erreuelu erusetu up .rgg so ruoJ .(etu8) ot47a
no oltod e (uprp) ouatp '(acrnos) aruo{ sopeur{uoup sruurruJel sgrl runssod soqruy .d
l0u0r ep r{e u IDUDJ ap rgc ule s-tuepl^rp op5unlep oduruc p ollaJ p sJo]srsrrB.q so
oyNff flo Jfl{'8'
'upu4u uns uu upucqdu ogsut
p luuorcrodord upps p eluJJoc erun ruJuJog oduruc p ollJ p sJolsrsus4 so
'(rolcnpuoclures-pxo-lulht ) epuzqqn eoloucq ep odn ou ophep soIltl
sJolsISuEJl oluoJ soplJrluol 'Dpolosl oltod ep so e ';gg rod elueusaldurrs soureruu3rs
-ep anb 'og,un[ ep so :oduruc p olleJ ep seJolsrsrrBr ep suluqsrp sssBlc sBnp ru]slx
OdHIYf, gC OTIETfl flO SflUOTSIST{WL'L
8r sato1suDry
186 Electrnicaanalgica

se obtm das ditas caractersticas, assim como os valores tpicos e as unidades dos mes-
mos.

/rtmel
/r{mn)
vos = ov 9
9

8 8

7
,/ -lv 7

6 I 6
-1,5v 5
5 I
4 4
-2V
3
3

2 /
I

-2,5V
2
I
I
I
0
0
l0 15 20 -3 -2,5
yDs (v) vcs (v)

Figura 7.9. Caractersticas de sada de um Figura 7.10. Caracterstica de transferncia de


FET canal n em montagem SC. um FET canal n em montagem SC.

Tabela 7.6. Parmetros de um FET

Valores
Unidade
extremos

Transcondutncia om -o'o

AV",
I
0,1 - 10 mA/V
lV^
Lvorl
Resistncia de sada rd, = LIo 0,1- I MQ
lro,

Resistncia de entrada f* > 108 O

7.r0. FoLHA DE cARAcrBnsucAs DE LIM FET

Na Tabela 7.7 aparecemos valores-limite, e na Tabela 7.8 as caractersticas elctricas do


transistor 2N4220.
'selp Iun upsJ p ErcueJJsuEJl p ?crlsFlJEJBJ B Jmd? e ,sow
ZI,Le[nfuuu
so sopot p sg5?zu?lod s? e Bcrlgqrrrrs oEseluesetdJ 3 es-srsotJr
ll. L?Jn8rd 3N
'sow ep seluJJrp sodD o?nb opol0? Iuelslx'oluuuod '.d
70uoc ep no u lDuD) ep ns
uepod sorno otuoJ sun olueJ, 'EqleJS eu opsual ucrldu es anb eprperu g opuecerzdesep
ru^ IsuBc o 'sopunSes solq 'eqler8 uu upucqdu oEsuel Bp olrJ rod operu.roJ g .soJ
IBu?c o
-rerund soN'otuaultatqoduta ep e oruautcanbuua p
sont seJolsrsuB4 rulslxg
'sow sJolsrsuB4 p
so4augrud sop sorurtxe srol?^ so s-rrrscrpul 6'LBIeq4 ep .op5un[ ep
IiId so enb up
-?Jlu p srJu?lsrseJ Joruru utun rrrelusardu sorrt1rsodsrp selse ,ogmlqsuoc Bns p opr^c
SOW SflUOISISNIWT 'II..L
zH)t I={
r^o spIus op BrruBnpuoJ
s11 OI g soA
0=s'^
^I-
000 7 000 r tug zIJ>l I= { urultu urcuglnpuoc no
srl urcugtnpuocsusJI
o=sc^
^l-soA
I'0 - ss9 to' eqlert ep
vu /r 0=to^ usJo^ur elueJJoJ
^I--
t '0 ..o ouerp op ogSernlus
VUI / o-tc^ ep oluJJoJ
^l-s0A
v- ,A otuoJ-BqlerE
A vuI'o-ol euoc op oESuoI
^sl-soA
'p[uo oloqulls oJlerrrBJBd
(c.z) oZZvNZ op suclcgla secrtslrtcuru] 'g' BIeqBJ
l(1.ru o
008 d n*[xgur urcu?]od
VUI OI eI nr.ll.rE ep etuerroJ
oe
A 0t- A ouerp-uqler8 ogsuel
0t- to
A tuoJ-uqlerE oEsuer
^
(1"d oZZrNz rolslsuur op tru{-seroleL'L. LBIaqBI
Lgl sarotsuoq
188
' Electrnica analgica

Tabela 7.9. Valores extremos dos parmetros de transistores MOS.

Smbolo

Transcondutncia 8,, 0,1 - 20 mA/V

Resistncia de sada fd, 1-50 KC)

Resistncia de entrada f* > 1010 2

ID +

Substrato
vos
Canal n

Canal p

Figura 7.11. Polarizao dos quatro tipos de MOS

A equao que relaciona a corrente de dreno com a tenso de grelha idntica dos FET.
A resistncia de sada e a transcondutncia obtm-se das correspondentes caractersti-
cas grficas mediante as mesmas expresses aplicveis aos FET.
r'o rI
07=-=-:,' tI o
9'61
gres glunupuoc ue oque8 o'otuuy,l rod
Vtu ?'0 =9'6I-02= t I-' I =' I
9Jp esBq ep eluuoc
v
vur 9'6I =oz.g6'0- , I p= , I
. :Jolceloo ep elueJroc e soruulnJleJ ', I I , I - 12 ogsserdxe uq :oBln1o5
'39 uraEuluoru ru 'enupuoc rue
luerroc ep oquu8 o Jolceloc szq p sluerroJ sB JBIncpJ 'Vur 0Z ep e Jossru
oled ulncrrc enb eluer:oc B g6'0 ? 'f,g
ureSuluotu 'cJ ur luoc ep oquu8 g .t L
soa r^r osf u svl/\t f t80u d
'SOru ep sodlt ortunb sop ulcugraJsuurt ep BrrtsuatJvte)'Z'Lurn8gg
d puvS
u leue)
68r sato$tsuDq
190 Electnicaanalgica

7.2. Repetir o problema anterior, supondo que consideramos a corrente de corte de co-
lector, Irro, dada pelo fabricante, cujo valor de 200 pA.
Soluo: O ganho de corrente em contnua da montagem EC ser

"6=d
1-a=o'98
1-0,98
- 49
A expresso de d ser neste caso

o=l'-I"o
IE
e o valor de 1. ser

Ic =d e tI cro =0,98'20+200'10-3 =19,8 mA


A corrente na base do transistor ser
Is=I r -I c =20-19,8=0,2 mA
Esta ltima corrente poderia tambm ser obtida pela expresso

I ^ -I *-,
B-
^LLDU" ^-^ donde I cEo = l3I ,ro
' I,
7.3. As caractersticas elctricas de um determinado transistor so: ftr, = 60 e lrro =3
pA. Calcular as correntes de base e de emissor, quando pelo colector circulam ZmA.
Soluo:
.A corente de corte de colector em montagem EC ser

Iceo=!3lcro =60'3'10-3 =0,18 mA.

.A correnre
-
na base ser I =l ' l"o =2-3::01
,"1360 = 0,0333 mA.

.A correntede emissor vale I, = I, + I, =2+0,0333=2,0333 mA.

7.4. A corrente que circula pelo colector de um transistor, quando a corrente de base
de 60 pA, de 3,6 mA. Calcular a el| , supondo que a corrente 1.r, dada pelas folhas
de caractersticas de 2 prA. Calcular de novo os ditos parmeffos, supondo que I rr;-
=Q.
Soluo: Considerando acorrene lrro .

_I ,ro=*=0,9830
a,= ,"
I 3,6_2.10-j
"""
I E 3,6+60.10 -i
Ic 3,6
=58
I B * I cro 60.10 -3 +2.10 -3
'ad ogssrtupuJ p elurJgoJ
o a ar epugu p urruglsrseta' t g[ eluoc ep oque8 o ' d ?pps p Erouglsrsal B mpJpJ
zaa
.^ L,0= tr a yu gg.gl= 'r1 ,Vrl OE= '8 I en4(Zq
'^ 9'0 ='"A Vru Ol= '31 :yrl 669= 's7 erB4llq
:^ l = J1 rosslura-Jol,lo, oEsuel urun eluulsuoo opuluulN (q
' g0g'0= 'aa tr e vu z'ot= l : I= 's3 A ered(ze
"
'^ g'0= tza tr a vtu 0?= 'r1 ,^ l= 'nA uru4(Iu
:vl 009 = g 1 eseq ep elurroJ erun lrrslsuoc opua1uu141 (u
:sopullnsJ selurnEes so s-rrruJ^Uqo
.
suplpru p rJgs Brun s-rrruJuz1;1eet E' L urn8rg ?p o otuoc ollncJrc run luurptrAl L. L
rIV
'08=r_ 0 t '00I
g ,IV = , t[ gres atuouor ep oquuE g.
0'0
,IV
' d grcs uplus p urcugtsrser yo
I ,, AV
:oginpg
'sreurs souenbed eJud elueuoc ep oquu8 o Bples p BrcuglsrsJ e JBIncIEJ
'vrrr 8 ep ? Jolcloc ep luJro, Bp oluruJcu1 'arll eluulsuoc opueceuuu rad o
'Vll 002 = 'I p Vrl 001 s7 u eluepuodserroc ucrlsIJelJuJec ep sour.ressed
=
es an (q 'Vu"p 0'0 rue Jolcloc p luJJoJ B s-slueuJJur I ru Joss,u '^
-Jolcloo ogsul u s-JeluruJrur oe s7
'e1uulsuoc 9 epuo B^Jnc ?run erqos en (e
:es-BJsqo run p EpIus p sJrlsrJlcpJuc ep rrgud
'39 rue8uluortt'udu Jolsrsuel y .g.L
e_ 0t'0v rIV
a
(, 0ZI = 0.0 = t gJes Jg ureEutuour tua upuJlue ep BrJuglsrseJ V
'r AV
'v s- 0I . OV
= 'N gres 'seraduru ue osse:dxe 'eluroc ep oluerueJcur O
0,0 = "AV ? ogsul up olurueJJur O
^ :oE5n1og
Le^
-Jnc up Buoz ulsu upu4u p Erruglsrser ep rolu^ o gres pn 'Vrl Ot p ewq ep t
-ueuo, p olurueJJur urn epuods[oc Josslu-suq ogsul up S0,0 p o]urueJc
-ur run e enb as-un:esqo relodrq JolsrsueJl tun p spu4u p ucrlslJIJBJBJ
^ u eJqos .S.L
r 0I'09 +9'E ,I
0I'09 I e- E-
O9=T=i_t[: sgs6.0= -t!^
9,8 tI
I
osrl enb opuodng
0=
I6l satoTsuo4
192 Electrnica analgica

Soluo: A resistncia de sada ser

LV,u V,r2 V,r, 17-15 2


Pr= Nc Ir, -Ic, - - =10 K)
40,2-40 0,2
Irr-lc,
o ganho de corrente ^, Nc
t3'=-=-=-=-=
46,66-40 6,66
133,2
NB Irr-IB, 0'35-0'3 0'05

A resistncia de entrada ser

LV ,, V uu2 V uu,
_ 0,7 -0,6 = 0,1 _2
e K'
NB I u, - I o, 0,35 - 0,3 0,05

Finalmente, o coeficiente de readmisso vale

,,
LV ,,
_V ,r, -V BE,__ 0,606-0,6 =--j.10-3
0,006 ,
Pe LVru-vcEr-vcE, t7 -15 2

7.8. A fem do gerador E do circuito da Figura 7.7 20 V e as resistncias R. e R, so


de 2 KQ e 400 K), respectivamente. O ganho de corrente em contnua hr, del00
e a tenso base-emisso, Vr, - 0,7 V. Determinar a corrente de base I, , a corrente
de colector 1. e a queda de tenso colector-emissor V.".
Soluo: A corrente de base ser

,
", =*='0..'-''
R, 400 =9!=4g,2
400
1rA

A corrente de colector

I c =h pe I a =1OO.48,2=4820 pA =4,82 mA
Finalmente, a tenso entre o colector e o emissor ser
V cr =8, -l rRc =20-4,82.2=10,36 V

7.9. No circuito da Figura 7.13 a resistncia de colector de 500 Q e o ganho de corren-


te em contnua do transistor 60. Qual dever ser a resistncia de base para que a
tenso colector-emissor seja de -15 V ? ConsiderarVr, = 0,7 V.

Ec=-3ov

Figura 7.13.
gJs "^ ogruel B 'alueurpuld
r
A rE=SZZT'L9= r Iru- A- 'r A
BJos JolsrsuuJl op esuq uu oEsuel B 'oluuuod 'e'U orc dpp V
11o, zzyo=ool -':^'-rI
,
Z,Z I
? S?q uu lueJJoc v
v
z'z=
vru -v
t,
Z'Z
= trA = l* 'I
? JolCeloc ou eluuoc v
Z'Z--'V-SZ'Z=' A-'A= " A
^ gJs Jossnue o e Jolceloc o eJlua dpp V
'
L Z'Zep ? rolJeloc ou oEsual B'olu?Uod' L Z'Z = Z I 'V ep ?'U *. dpp V
'^
S'? ep ? Jossn,u ou oBsuel y :oESnloS
'll'L an8lg
U>I I =Ju U) L9l = s
ool =zt\
', =)g
^
'Jolsrsuur o a 'yurcuglsrser
E eJlue eluaurpnEr euuder es ropuret op ueJ e enb opuodns 'oluetuale up?c tue dpp su a
uqptu BpuJ Jod saluauoc su 'Bssuru p luruu^rluleJ Jossrue ou eseq uu 'JolJloc ou opsul
ep seJole^ so opuulnJluJ ollnJlrJ o msrluuv '39 ue8eluou ru Jopurgqduru ouoc ruuorc
-ung ured opuruderd e opezuelod luruslco)g:se .0I.
Lurntrg ep dudrolsrsuet O
ll
'u) 9'8=
sv resel^ep'vapropr'6'
;#=-k-
09 ",l a
'VrI.r '0-= - I 9tsseqpluuocSo
O,-= \
'JolJloJ o ured rossrtue op BIncJrc enb ucrpur J7 alueuoc ep souru Iuurs O
v*,o-=#;=ffi=,,
sorueJelqo ot'ft "A= rg ogsserdxa ?p JolJeloc ep elueJroc e opuulcqdxg :og5n1og
E6l saro!uoq
194 Electrnicaanalgica

V nr =V , -V , =3,75-4,5=--0,75 V
7.11. Calcular o valor eficaz do sinal de sada v, e o ganho de tenso no circuito da Fi-
gura 7.15, supondo que na entrada aplicamos uma tenso v ,, de valor eftcaz 20 mV.
A resistncia de carga R. vale 2Kl e o ganho de corrente para pequenos sinais
igual ao ganho de corrente em contnua ho= hrr= 100. A resistncia de entrada do
transistor de2 KQ. Por ltimo, r"= a tr" = 0. *

v, -l
:
Figura 7.15.

LV
Soluo: A equao ,'" = "l OoO" escrever-se, para este caso particular:
N , l r.,
V,
, .' =--]-,
Nr'
onde V, o valor eftcaz datenso alternada de entrada.

O incremento de corrente de base que se produzir devido a v, ser:

Nr=v'
," -?o'1=o-'=1o.lo-3 mA=lo
' 2
1,A

A variao da corrente de colector funo de Ng :

Nc = hy,Nr= 100.10.10r = I mA
Com o aumento da corrente de colector, a ddp na resistncia de carga sofre um incremento
que podemos quantificar, supondo que re = -, mediante o produto NEr.
Como a fem E do gerador permanece constante, a tenso colector-emissor V., diminuir
da mesma quantidade em que se incrementa a ddp da resistncia R., portanto, o valor eficaz
do sinal de sada ser

V, =LV r, --N cRc =-1.2=-2 Y


O ganho de tenso ser

. V2 :2---100
A.='=
' vt 0,02
7.12. O transistor do circuito da Figura 7.16 funciona em comutao, quer dizer, passa
do corte (intemrptor ^
fechado) saturao (intemrptor S aberto). Os valores de R.
@lt)zr q
. OV
g6- ,I
Jes gJe^ep sBq ap Bturulru eluooc v
VUI
00I'0 'U ,I
86-==ji-=--
Z'0+0I- (tes)a,
A- t E
:ures Jolceloo ep alueuoo V :oB5n1og
'Ll'L urn8gg
o00l =Ju
--)g *
^or
'LZ'O- -oesE)A 97 =(uturarrT rodn5 .opuJnlps ele]se rolsrs
-uur o anb urud 21'2 emflrgup olrncJrJ ou "y ercuglsrseJ pp Jole^ o JuururJqeq .I.
gls JolslsuuJl o anb uctpur 87
.tltutsrq = Z7L'O= S9?I0'0 0S > g62.0
=', "rn,*n?iffi
Vtrl g61,'0= .00I Z
- )r :. v., S9'f
r-' v'l= = == =rIr
z'o-os-= (tus;s'" A-="1 L'o-oE ,rA-rfl
:ouqu Bse S opuun (q
A 0='g="A I 0='rA i 0= rl I 0= rI
:opur{ceJ HSe S'opuun (B
:oEinlog
'gf'L uln8gg
'^ 0g
gtg ropure8 op urJ y '(ogurnles e egoc) soputse sop tun epec ered Jolsrsue4
"p sosul
ou selurloc su JBInoIBJ 'ouqe glse opuunb
5 L.0 ep g Jossru-suq
ogsul e e ep ogSurnles rue Joss[u-Jo]celoc ogsul .0 p gr"t*rrtq enJ
LZ'O 9 ^
V
-,rluoJ tu eluertoc p orurulru oquu8 o a .luaurcnrlcedser ,AZ 8y e
O 00I ogs
61 sato$|suDq
196 Electrnicaanalgica

Normalmente, a corrente de base multiplica-se por um factor F superior unidade para


garantir a saturao. Seja F =1,5; a corente pretendida na base do transistor ser:
IL=l,5In =-3,675 mA
A resistncia de base ser

n ^ =!s-!-!!-- -lo+o'7 =2.5 K)


" I; -3,675

7.14. Verificar se o transistor I, da Figura 7. 18 est saturado e calcular as tenses e cor-


rentes no ffansistor Zr. Supor hrrrr^,nr- 40,Vur= 0,7 V e Vce*ur)= 0,2 V.

Ec=10v

R.,
40 KQ

33 K) Tl

Figura 7.18.

Soluo: Supondo que { est saturado, a corrente de colector ser

I.Lr=E'-V'u""" -lo-o'2=9,8 mA
Ra, I
A corrente de base vale

I, -E'-v"' - 10-o'7 =0,28 mA


'R433
A desigualdade 1., = 9,8 < 40 '0.28 = 11,27 = hre(^in) ' 1r, demonstra que o transistor fr
est saturado.

Ao estar saturado{, como V.r,,ru,y uma tenso inferior aos 0,7 V que t necessita para
conduzir, este permanece ao corte. Portanto,
Iq=O, Icr=O, Vnpr=O,2 V e Vcr=c=10 V

7.15. As caractersticas elctricas de um FET de canal n 2N4223 so: V, = -5 V 1rr, =


= 10 mA. Calcular a corrente de dreno para os seguintes valores da tenso de
grelhaVo, :O;-2 V; -4 V; -5 V.
te
:gJas g-= 71 eted ouarp p tuouoc y :opSnlos
^
'61'L BrnEI
'so4e1uo;-ouerp
oEsul3 J?IncI?S ' I-- og
ogsual ?run ruoc lueurcsJe^ul upuzuelod glse uq1er8
V 'VtrrI =ttol e Lt = dr1 :ogs szcrlsIJlcuJuc sulnc ,69g?NZ tun ? IgC O .^ 0Z =
=ogropure8 op tuJ u O;tr eprroy ouerp ep BrcuflsrsJ e 61'l urn8rg Bp olrncJrc oN .I.
A ,.0 = (il-,), =
[fl -,),n =,,n
rotp^ o rlqo Ie^lsso ( 07 ogSunbe eq :oBinpg
'"^ "p *1)rrt =
^, .["7 )
'Vur 0l- ep eles ouJp ep luJroc e enb umd uqlerE eu reclldu E ogsu] B Julncluc
'Vru I- =tto7 Ll =dA ogs d Iurruc ep IIIJ tun p so4rugred so enb opuodng .91.4
"
o - - r)or = 'o I :A - = set,J?do
,[=
Vlrr V'O= f. -f)Of ='oI :h= SDrtBrBdo
z\tr )
vtu s'E= = "I :A'z-= setBJudo
,(=-r)or
v* oI= 'oI ro= sert,I,do
(, [+-r)or=
:uqlerE op oEsuet up ogSung tue
oueJp ep eluJJoc u Jelqo Ie^ISSod ? --ar ogSunbe u otuulpeht :oginlog
,(+-,)sso/
L6I sato|suory
198 Electrnicaanalgica

,, -,,,,[r -?)' =^('- j)' =2,25 mA

A fem de E2r divide-se entre a resistncia R2 e o FET:

Eo=Vos + IrR, ; Vos =20-2,25'5 =8,75 V


7.18. Num amplificador com um FET de juno de canal n uma srie de medidas deu os
seguintes resultados:
.Mantendo uma tenso dreno-fonte constanteyDs = 10 V, as relaes entre Vo, e 1, so as
seguintes:

Ycs(V) I I o(mA)

-0,5 | 5

-1 I 3,2

.Mantendo uma tenso grelha-fonte constante Vo, =-l V, as relaes entre Vrre 1, so as
seguintes:

YD'(V) I I o(mA)

10 I 3,2

12 | 3,22

Calcular a transcondutncia e a resistncia de sada.


Soluo: No primeiro caso:

LVor--0,5-(-1)=0,5 V ; AID=5-3,2=1,8 mA
ND
B^=
av",=+0,5 =3,6 mA lY
Logoatranscondutnciaser:

Os valores incrementais da resistncia de sada so

LVrr-12-10-2 V ) No-3,22-3,2=0,02 mA
O valor de r1s ser

r,^=LVr,
2 =1oo Kc,
- 0ro2
,J
ND
'02'LurnElg
(^)% (n)?sa
0 0i 0E OZ OI I g'0 9'0 i'0 Z,O
) a
-/
tlttl I'0
Vur 0'0 =rr1 OZ
/I
tttll Z,O
I'0 /l
I
tl
-/ 0v E'0
l'0 (vtu) sl
,,?

,[t L =nA
ll tt v'0
z'o
./
lt '0
z'0 BpBrlue ep sBcllsIrelcBruJ
tt
-/ # 0g
'0 ,/ ,/
/a'J
/t (vur) 1
'0 ,/ ,/
/ 00r
v'0 v'0 Bprss ep sBJrlsIJelJsJEJ
'
r-Ol Zl' = h :U) tr ='t ig77=.S io Zl ="t :op5n1o5
'socrg-ur8 soled upnrur.rad opsrcerd u tuoc'ti
't' ,t[ "; ep serolurt so mpcp3 ''7y e
" AV "' AV ''7y ratqo es umd 'rr1 e '7 ruluetuercul '@ oluod o BrcuilJJ oruoc opueru
-oI 'l0lJg rotsrsuzrt op Bprus e Bpe4u p sucrlslrlcsrur su ursoru 97'7en8r.gv 'ZZ'L
'Vri g'g ='I2l = gt:oBinpg
LZg6'0= r e yd o =o"I'Yut g'zp ? Jol
-cloc ou BIncJrc enb elueuoc B es Jolsrsuur run p'I o e t[pJole^ o -ures pn[ '17'4
"p
'Vrl gS =t :V* Ll6'6=rI:ogin1o5
'sEq p Jolcloc p seluJ
-JoJ sB J?ururrel(I 'Vu 0l lu^ Jossrue olad ulncrrc enb eluerroc e e OZ p ? Cg
ueSuluoru rue Jopucurlduru urn p Jolsrsuu.u op unupuoJ tu eluoc ep oque8 O 'OZ'L
'08 = f/:986'o =t lvtu v'zEJI:oPSnPg
'gfe x2'rossrue p luoc E JEI
-nrluJ 'Vur Z Jolcloc ep u e Vur 7'g 9 relodrq rotsrsuu4 run ep s?q p luoc V '61'L
sorsodoud sv]/ufrsoud
66t satolsuDq
200 Electrnica analgica

7.23. Paru um amplificador EC construdo com um transistor npn obiveram-se os se-


guintes resultados aps sucessivas medidas:
a) com 18 = 50 pA:

v cE(Y) /r(ma) v BE(Y)

l0 5 0,5
11 5,05 0,5

b) Com VCn = 10 pV:

/r(IlA) /r(mA) yBE(v)

50 5 0,5
60 6 0,54

Determinar os parmetros re, pe, $, e lle.


Soluo: r" = 4 KC); r"=20 KO;/3'= 100; p" = g.

7.24. Calcular as correntes de base, de colector e de emissor e a queda de tenso entre


colector e emissor no circuito da Figura 7.21, supondo que Vrr= 0,7 V e ft.r= 8Q.
Soluo: Ir= 0,2 mA; 1. = 15,6 mA; Is = 15,8 mA ; V.r= 14,4Y.

7.25. Projectar um circuito equivalente ao da Figura 7 .21 com um transistor pnp, utili-
zando os mesmos valores de R.e R' Calcular I* Ire Vrr.
Soluo: llrl= 0,2 mA; l1"l = 15,6 mA; Vr; -14,4Y.

Figura 7.21.

7.26. Num amplificador em montagem EC os parmetros do transistor tm os seguintes


valores: t"=1,5 K2, hr"=J3'=I50, r"= o s p =Q. Calcular o valor do sinal alternado
de sada quando se aplica na entrada uma tenso cujo valor efrcaz 100 mV, sendo
a resistncia de colector R.=1 KCr.
'EZ'L urn8gg
.A
I I.I=se^ :oEinlog
I- =toA ufes etuoJ-oueJp oBsuol u enb urud
^
uqlerE q Bpuclldu oEsuet u res gr^ep IBn ' s=
='A e vru ' L-
=tto^f :oES IAd op sucpsIJelcuJuc
sv'(J) tt=o oueJp op urcuglsrseJ B a 0E- ep
o
g ^
g ropuJo8 op urJ e EZ' 7 emld up otrnJrlc ot{ 'ZE' L
'Vtu 0 :Vtu S'0 :Vul Z:yw '? :Vul g :oBinlos
'(t'^ ){-' I urrugroJsuurt
op ucrlslrolcBruc e JBquosec'^ v e A E'A (,
'A I '^ 0 :luoJ a uqler8 r1u sgsul selurnEas su ruucqdu es opuenb ouJp p eluJ
-JoJ B JBInoIEJ 'Vur 8- =tto/ a L V= A:ogs run p sonerugJBd sO .t.
d Iuuec p Ig{
'?J or0l.sI :oginlog
' I:
-sc1 ogsuq erun ucrldu es opuunb Vu I'0- tuulncrc uqlerE eled enb (secrlspelcurec
suns su rrrucrpu ouroc) opuodns 'OZZ7NZ lgg op Bpertu p urcuglsrsr B rulnrlu3 .0.4
'('I=J ruoc) 6 OZ=s:(rI='U :ogn1og
'LZ'O- =ttnt\ e
(znpuoc Jolsrsuu.r] o opuunb) L'O=a'AJuJprsuoJ '^ 0I p ruJ Erun urel Juzrlqn
L
B ogsul p luoJ V 'V L'0 ep ? znpuoc Jolsrsue4 o opuunb Jolcloc oled repcrrc
I3rr enb eluoc e enb opuodns '02 p ? Bnupuoc tu luoc p oruruItu oquuE
olnc'11'l urn8lg up ou oSopue 'dudrolsrsuu.B tun e1usrpru roldnrrelur urn Jrn-Osuo3 .62.
'zz'L urnElg
'LZ'o=(tot)EJ^ :^
l=" A lvtu g?I =r I lvtu Z'g=81 :oEinIoS
'^
no
|O='qA oBsul ep Bpenb u e gp='{q ep
? unulluoJ ruo orurulu oquu8 o 'A 0I
AOI
u 0 ep BSSUd upurlu p lBuls o opusnb
=BU ogSurnlus B eUoJ p BSSud rolsrsuuJl
()>I OOI = JU o anb opuodns'ZZ' LemEIC Bp olrnrJrc
op Bplus ep oEsuet Bp setlurll so rol
-cloc a esuq op seluouoc su JBIncluJ .gz. L
.LZ-
='n:00I- ="y :opSnpg
'^ur 002 ered utueumu upu.uu p I?urs o opuunb upyus
p ogsue1 E e Joulu? orclcJx op Jopecullduru op ogsul ep oquu8 o lr;ulurJalo1 .LZ.L
'^ I- -zrt:oglnpg
l0z sato$|suoq
202 Electrnica analgica

7.33. Num circuito com um FET de canal p foi efectuada uma srie de medidas e obti-
veram-se os seguintes resultados: mantendo constante uma tenso dreno-fonte Vrr=
-15 V ao variar a tenso de grelha Vorde I V a 1,5 V, a corrente de dreno passa de
-6 mA a -4 mA; posteriormente, mantendoVor=l V, a corrente de dreno passa de
-6 mA a4,04 mA ao variarVrrde -15 V a -18 V. Calcular a transcondutncia e a
resistncia de sada.
Soluo: B.-J mS; ra,=75Kr.

7.34. Os parmetros de um MOS de empobrecimento canal n so:V r= -5 V e 1rr;8 mA.


Calcular a corrente de dreno quando a tenso de grelha Vo, toma os seguintes va-
lores: -2 V, -1 V,0 V, +1 V e +2 V.
Soluo: 2,88 mA;5,12 mA;8 mA; 11,52 mA; 15,68 mA.

7.35. Pelo transistor do exerccio anterior circula uma corrente de dreno de 3,2 mA, tal
como mostra na FigwaT .24. Calcular a tenso dreno-fonte e a tenso grelha-fonte
se
para que circule a corrente de dreno indicada.
Soluo: Vo;-9,44Y;Vc{- -1,85 V.

RD = 3,3 k)

Figura 7.24.
s[uqo '!/'n = 'u uplBs ep Brcuglsrseu
sruqo upBJlus ep urcuglsrseu
'!/'n = '
sruqo 'y'n = "' 3r3U?lSrSeJ-SU3{
SUEtuEIS n/'! ="'g urJuglnpuocsuuJI
'
Brou?tod ep oquuD
'v/''v =ov
eluerJoc ep oquBc
'!/'! ='v
''v oEsuet ep oquuc
'n/'n =
'upIBS e 3pE4u ep sErJuglsrsr e soqwc .I.g sleqBI
'supuuorcuur sezepuur8 sB sepol p sepeprun e segsserdxa sep
BI{locJ Brun BlrJ ? I'8 BIqBI ep 'soquu8 otuoc szpuJprsuoc ops anb'otcugtslsaksuot,
e e onugrupuoJsuoll ? otuoc sre] sgzpugrE serlno e oplos e DpDJrua ap sDlJu?tslsal sup
sJolz^ so eluoc ru Jel ouBsscu g ugqurul ropucggdtug runu 'soquu8 sop ur?lv 'oque
s-Burruouep upuJlue Ep o pplus Bu opqqo ezepuet? up JolB^ o r1u ogSuler V 'epuprun
u enb rorcu oJLulu urn rod spuu p Iuurs o recrtdrllnur ru lsrsuoc enb 'socru-o4ce1e
solurule tuoc lurulerc? epezrleer ogSuredo Burn 'olueuod '9 ogSucglldruu V
'8pIBs Bu
epu31 uEruc ep ulcuglslsJ B Eru]ur Ercu$srsJ ulrlcedsar Bns e ruoc spu-que ep ropureS
o 'ropeclgtldlue oluetule oled opeluJoJ 'o1e1duoc ropzclglldru? olrncJrJ urn ulueserd
-J I'8 ern8rg V 'epnt11dtuu JoIBIU ep urgrod 'uperlue p op uruJoJ ?rustu u ruoJ Ieurs tun
tu?lqo es epuo'upps ep srcuruue1 srop 'epnlrldruu euenbed p orrr1c?l Iuurs tun uc11du
es srunb soe tpuIu p sruurrrrJl srop p egdsrp enb onqrsodsrp tun g ropucgrlduu ul61
sYzflot{\ruo'ovvcltltdl^tY'r'g
OYSVCIf,ITdH[Y
I OlnrJdVC
204 Electrnica analgica

vs v,
I

Figura 8.1. Circuito amplificador completo.

Os ganhos de tenso, corrente e potncia tambm se expressam em decibis (dB).

au =20 log ,
a i =20 log A,

ar=I0 logAo

8.2. DItrERENTES FORMAS DE AMPLIFICAO

Os elementos activos que constituem os circuitos podem ser, teoricamente, amplificado-


res de tensio, de corrente, de transcondutncia e de trans-resistncia. Na prtica, os
transistores bipolares so elementos amplificadores de corrente, os FET, em todas as suas
variedades, so amplificadores de transcondutncia e, como veremos mais adiante, os
amplificadores operacionais integrados so os dispositivos que mais se aproximam a um
amplificador ideal de tenso.
Na Figura 8.2 mostram-se os circuitos equivalentes dos quatro tipos de amplifica-
dores, a na Tabela 8.2 indicam-se os valores ideais das resistncias de entrada e sada dos
diferentes amplificadores e as expresses das caractesticas de transferncia.

A,r'r' 'i,

G,,,,

Re

Figura 8.2. Amplificadores: (a) Tenso. (b) Corrente. (c) Transcondutncia. (d) Trans-resistncia.
'ogSzluruquJ p sEr,uJoJ sr^lssod su sepol es-tuu.Bsotu g'g BJnErd ?N 'BpBr1ue
ep ropureE op orrdgrd IBUIs op suJ ep opSrsodo tue 'upzrlua eu ey-gtcefur upIus uu oEsul
p no eluJJoc ep eJlsoruu Btun JqloceJ ru lsrsuoo seropecgrldruu sou op5ulueulpar y
oYSYrNgIAUlYfllI '?'g
'{ t/)*r ,('t r t)*r\ A
3t cru- - : Eol 0Z= n0 : =V
'{ t{
:ogJs sercu?nber; su11u tue oluetuusujsp p o1n8ug o ogsul ap oqueE 6
t
,/)lr ' /)*,
,('{ Eot 0Z= nD : nv
{tt{Stcm-| =
:oEJs surcugnbarg szxrcq tue oluruusuJsp ep oln8ug o
'ougllun e surp?ruJlur sercugnberg urzd oquuS o enb opuodns 'ogsul ep oquz8 g
'BpIBspo?puJ]ue
p Isuls o J]u'orrrssarSord ul?qurBl 'oluulusuJsp lue e oquu8 ep ulrsserSord opSnpar
Brunu es-znpur] ouruguJ lsg 'suJ ep e ercugnbe4ep ogitotsrp urrruqc es enb o es-znpord
'z{eyoc ep ercugnberg Bp Erurce e f egoc ap ercugnbe4 up oxrcqv 'opuoq ap otn7n1 es
-uufluoup sercugnber; sunp suls r1u oprpuerdruoc olu^Jlur O'auoo ap sotcugnba{
sepuulruoup serueJlx surcugnberg sunp e4u suplpueerdruox solp?utarut sonuqnb
-a{ ap enbel run ersd eluulsuoc lutu?crprd eceueu.red ropucryrlduru un ap oquuE g
sYIJNgnUU.r SyrTV fl S\r)ilyfl I^tg orNflINvruodl loc''8
ou' JJ'II )Jl e
.VV OA
'Jopucgrldtuu oluetuele op soqu?E sonrlcadser so oES e I
9'9 tlo*a z oo 0 urcu?lsrseJ-suBJI
- A
'9 IA.tt"'g-_z,! 0 oo Brcu9lnpuocsuuJI
lJ)t7
i'9 '! 'V oo 0 aluJroJ
="!
E9 lA. o^v 0 oo oESuaI
-_zA
BrnEIt BlcugreJsuurl ap tu ,u
Bc!ls!ralJBrBS
'ErcugJJsrre.l ep scnsFlcsJPc e
saropucglldure sluJJrp sop ?pIps EpE.qU ep surcugsrseJ spp stepl silop^.2.g BIeqBI
OZ, opSocrlt1druy
206 Electrnica analgica

R8

4 ,,1 y'r
AA
I ,,1

v, = B'vz vz = Av, v, = B'i2 iz = Avt


(a) (b)

is i', il ir i', il

3[ R8
l^l ,,
1
R

R8

ir ir
B

ir= B'vz vz = Air - B'iz iz = Ait

Figura 8.3. Amplificadores realimentados: (a) Tenso srie. (b) Intensidade srie. (c) Tenso
paralelo. (d) Intensidade paralelo.

O ganho de um amplificador realimentado vale


A
^r- I+AB
Se B1:

A'=L
B
representa qualquer
Nestas expresses, B o factor da rede de realimentao; dos
ganhos,,.,G-,oR^; A'representaosganhoscomrealimentao .\, Ai, G'^ou R'^.
Num circuito realimentado estabiliza-se o ganho custa de uma diminuio do seu valor,
mas aquele j no depende das caractersticas do elemento ou elementos amplificadores,
depende fundamentalmente do factor da rede de realimentao. No caso de um amplifica-
dor com realimentao tenso srie estabilizado o ganho de tenso: A = | I B. No caso
de realimentao intensidade srie estabiliza-se o ganho de transcondutncia: G i, =| I n.
Com a realimentao tenso paralelo estabilizado o ganho de trans-resistncia:
R'* =l I B. Por ltimo, num circuito com realimentao intensidade paralelo estabiliza-
op urulur urcuilsrsJ B uprnlcur) &'y
ogsuel ep oque8 o e ''y ogsuq ep oque8 6 (q
''! e'! 'lrt :uples spBJlue p luJroc sgsul sy (e :rulncpc .luetu?^rlcedsar
"n
'U 00 O) tulu^ "u
0l Bprzs upurue p sercu?tsrser sV .15) =U sotuel
e8mc ep ercuelsrseJ oruoJ "'u
'U) g7=tn .^ur ,o1o-og*
l=tU urulur ercu?lsrsJ p
-B^ p pprosnurs luurs tun uuorcrodord anb upurlue ep ropera8 run .001=oy ogsul
ep oquu8 tuoc JopucrJqdrue oluerul lun rod op;nlgsuoc
? ?'g urnErg up olrncJrc
.r.g
o
soo tA'10s3H svl/rslgoHd
3lutunv ulutunv Bluelunv ulutunv upuBq p BJnETB-I
('U) upIBS
Bluel.unv rnurI,urc ?luetunY rnunurc ep urcuglsrsu
rnurI'urc
('U) Bpurue
rnurI,urc ulueI.unv Bluetunv ep Brcuglslsu
alueuoc p srcuglsrseJ-su?Jl urcu9lnpuocsuBJl oBsuet ep op sucrlslJelcsJsc
ropucUIIdulV op ropucgqdury ep ropucgqdury ropucUldurV su Bror{lantr
o1o1u,rud
olelurud opsua; elJ? eIUerJoJ eF? oEueI
elueJroJ
ogtrluerulluer ep od1;
ropucggduru tun p wzepuurS suu ogSquaurllur Ep olleJg .gg BIeqBtr
,1,,V=r,{iV
:epuppn8r elurn8es p s-BcguA .rnu
-nutp oquu8 o anb ure ogSrodord etusr,u Bu Blurunu rouedns uoc ep urcugnberg B o1uo)
gY.ll
(av+1;'!=',!, tr
= 1S
'{
:oEJs uoc ep surcugnbr; sV
'(E'g uyaqel) upuuq ep urn8rq u Bples Bp?Jru ep surcu$srseJ se oruoo src1 ,sezap
-uer8 se4no ru?qtuut oruoc 'oquu8 op pupllrqels ? EJotutu gs ogu ogsulueruqueJ B rrroJ
'so4no so sopol tu?qul?l s-ruuzllrqelse .oquu8 opuuluulp run uzrlrqBls
es ropucgrldu? olrncJrc runu opuenb 'a1ue1sqo ogN 'g lt= jv :etueoc ep oquz o es-
LOZ ogSocgftlduty
208 Electrnicqanalgica

gerador de sinal). c) O ganho de corrente A, e o ganho de potncia. d) A


Eanscondutncia e a fians-resistncia. e) A potncia dissipada na resistncia de carga.

Rs i, " iz

vo

b,, 1
Re
b Aro 'vt
1,,
Figura 8.4.

Soluo:

a)Acorrentedeentradaser: l, = =
-r pA
-----'
+R, = 1+10
R,"= ='9==1,82

Atensodeentrada :v, =irR, =1,82'10=18,2 mV.


Afemdogeradorinterno ser: Auo 'vr =100'18,2 =1,82 V

A corrente de sada obtm-se da seguinte forma: ,, =*= mA


' R, +R =l!? ==0,33
0,5+5
Finalmentev,ser: vz=iz 'R=1,65 V

b) o ganho do amplificador ser: A


"' =\,, =J-=
0,0182
90,8.

Tendo em conta as perdas


"* \, ser: , =+= ffi=82,5.
o'33
c) Ganho de corrente: 4.', =t=Sr:lo
-i' - = =181,3'
-3 =

Ganho de potncia: A, = Au'Ai =90,8'181,3=l@63,7.

d)Atranscondutincia' ^ i2
u^=
0'33:=13,13 *
rs2.ro'-ru'rJ v
e a trans-resistncia:

v, 1.65
R =--:-=----:=906 K)
^ i, 1,92.10 -3
e) A potncia ssipada na resistncia de carga ser

,-=ib=#=o,2vz.toa w
-ns 'rop,cgrrdr.uu oB ropur' op BprrJsu,r
ercugrod,
-lqord op ropuclgrlduru op upuru p "rr.H:;if:T::t;
ercu?lsrsr uu upudrssrp nr"uJtod n *inp3 ..g
tt
- 0I'9I '= r,
ux00I=i-_=
g'r z^
t
A r- 0I'08 a,
V* 0Z=;-=A=*9
nl o
o00z = ee r.OZ= ,V - V
t
0I'9I l
001 '-
=-T-=Z='V
*=# =+=nv
:gJes soquu8 sop tun upuc ep Jolu^ O
A 9'I=I.9.I=z!= zA
9'l= a='*'- T,t
=u*'u= '
-01'91'007,
'!o*
yrl gI= = ''= rr
'
08 tA
'u*, u ,r= t,t
og= ryoz=
^[u
:BprBs e BpBJlue ep suzpuurE su ruEnl
oJrerurJd ua sotuelncluJ :oBinlog
's'g uln8Jg
l
! .o*a I
A
U '^l ,
4 J'^ ["
,!
?
-s'ur Brcuglnpuocsuurl 'ercuglod'arueuoc .ogsuel
ep soquu' .. *rr.riiJt
I=U e ux I='u'u) ='u'u11 oz='a:ogs surcuflsrJ_lup seJors^.";il;r;
-ue.,oc u uuorcrodord epe4ue ep ropure' O.U)I
-IuB olueu1e ofnc prJu?lsrsJ-suuo
002=".yoqur run .,,q ropucrgrld
p ropucg;1druu .on ar-n t.oru
.3 urn'rg ep .z.g
607, op)oc11p1dwy
210 Electrnica analgica

Soluo: A potncia dissipada por R, no primeiro caso ser:

D-'-
i I vl 1,92. l0 -6 . 19, 2.10 -3 -8 W
= 1,65'10
' R,
"l-z
E
"1,
)
2

A potncia dissipada quando rR"=Rs ser:

i.= v,
-20 =lo uA : y, =L=lo ,nv
' &+& 2 2

_ lo.lot .lo.lo' w
'R"-
"^ z
= 5.lo_8

A potncia mxima transferida ao amplificador produz-se quando a resistncia de entrada


for igual resistncia interna do gerador:R"=R .

8.4. Suponhamos que no circuito do Problema 8.I colocamos uma resistncia de carga
de valor igual resistncia de sada R=R.=500 Q. Determinar a potncia transferida
carga nestas condies.

Soluo: A corrente de sada ser agora , i, =!::-!:-==*==1,82 mA.


' R., +R 0,5+0,5
AddPem Rser v, =iz'R=1,82'0,5=0,91 V.
A potncia dissipada por R ser
P =iz'vr l2=1,82'10 4 'o,gll2=0,82'10-3 w.
n
Como se pode comprovar, ainda que diminua o ganho de tenso, a potncia dissipada em R
mxima quando R=R .

8.5. Calcular o ganho de potncia em dB para os seguintes valores de ,,: l, 2, 10,20, I00,
1000 e 1/100.

Soluo: O ganho expresso em dB : a , = l0 log , .

.Para Ar-1 ar=10 logl -0dB


oPara Ao-Z ao=10 logZ -3 dB
.Para Ar=10 ar=10 1o9 10 =10dB
oPara Ao-20 ao=10 log20 =13dB
oPara Ao=100 ao=10 log100 -20 dB
o Para Ae =1000 a, =10 log1000 =30 dB
oPara Ao=0,01 ao=10 log0,0l --20 dB
0z^^0I-
"t/ ol _-_ "y oI
,,D OD
-=
'opEI o.Uno Jod
'y 3ol + ny 3o1 - oV Eol
:souquutol opuecgdu
'vnv=ov
a ercuglod ap oquut 6 :oginpg
6gp ur osserdxe
'eturloc ep oquuS op role^ o gres 1en .gp
sg ep ercuglod ep oquuE o e gp 0 ep
? oEsul ap oquuS o anb opuodns 'ropucgrlduru olrp oled uplrrrosqB luoc u JBInc
-lEC 'Vru 'Z ap g ropucrgldrup tun p u8rec ulad ulncJrc enb upuuralp luoc .g.g
V
|
A =I,0.0 = An V = za :gnsBpI?s p opsuel V
or=#,Eo1r1uu Eolrt* = nv i nv Bo1
=9 97- ^o
:og5n1og
euplus p oEsul Bp Jolu^ o.uJes pnb ,nu 00l=r,t
.
IBurs lun sourrecqdu 3p3ru Bu s 'oBsul ep oque8 ep gp , luel ropscglldue url L.g
: Eor
'gP ) = '6t LI'V
- - :D -'D sp r'68=;ft oz-)o
lelUeIIOJ o
:0 :
'gp ) = vr'EE - gr6e
- -''st sP vI'EE-*Eol ol-)o
IOBSUf o
'gP 0,, o,
=I'6 E - 9|Z? = : gP '68- ,!
- L'Eghgl
,Eol 0I=o,o
:Brcu?lod .
gJs
seJorJeluu seJolu^ sou alurrrg^llulJ gp ue ogSunuolu E ,pulur ered urexreq soquu8 so ag
gp Lygf=t IgI Eol OZ=!V Bo1 97_!o
nV
Bp 9I.68=g.06 Bol OT,= Eo1 97_ ^o
oglesra ano ap sJole^ sO
o d
gp 9l'Zl= L,EglgI Bol 0t - V Bol OI= o
g gp tue ercuglod ep oquuE 6 :ogSnpg
'pultu ured uressud soquuE so opuunb gp tu openuelu e Jeuru
-Jl(I 'I'g BurlqoJd op urcugtod rue.uoc 'ogsuel ep soquut so gp ru ressardxg .9.g
W, ogSocriftldwy
212 Electrnicaanalgica

Explicitando o valor de log ,e substituindo p e ,.pelos seus respectivos valores:

aP av 35 30
e'10201020
rE r.r. =---=---=L

i = antilog 2=100
A corrente de entrada do amplificador

iz
i,. =-=-=0,025
2,5
pA
' A, loo
O ganho de corrente expresso em dB

a i =20 log A, = 20 log 100 = 40 dB


8.9. Supondo que um amplificador de audiofrequncia (AF) se comporta em baixa e alta
frequncia como os filtros representados na Figura 8.6, calcular as frequncias-li-
mite e a largura de banda do dito amplificador.

Cr = l0 PF Rz= l0 Ke

RI=1KQ C2= 0,8 nF

Figura E.6. (a) Comportamento


em baixa frequncia. (b) Com-
portamento em alta frequncia.

Soluo: As frequncias-limite ou de corte, estabelecem-se quando


X c, = R, e X c, = R 2. Portanto, a frequncia de corte inferior ser

cl I
- ZnRrC,
J It:--- - -^,, =16 Hz
zrc.l. 10 3 .10.10 -6

A frequncia de corte superior ser

fz =20 KHz
2nRrC, Ztc. 10.10
3 .0,8.10

A largura de banda ser


A = f z - r =20000-16=20000 Hz
8.10. Determinar o valor do ganho de tenso, expresso em dB, de um amplificador, para
a frequncia de corte inferior e para uma frequn cia dez vezes inferior af . Supor que
o ganho para frequncias intermdias de 0 dB (,=1).
Soluo:
:oESnIos
.pos p s,rue,s,rp,;J,HJJ"; ,3,H#ff1$',i":ft;"iJ11".::B:!r'.""H:',"'J:[ .rr.,
{ UJBd o
06- =ot'?g--gt Er rru- = '{ t{ Er rE- =dt '{ol=
UJUd o
oSt- t Er rru- =' { t { Et cm- -d) :z { - {
BJBd O
o0 = ors-= I'0 El cru- =' { t { Et Jm- -d) ' {t'o= {
t t o
{ot= { BJBd
o0 = oL'S= I'0 El cru
-{t { El cru -dt
ogl=IEtcru -{tt{ Elcru -d) :t{-{ UJBd .
t UJBd o
o06=oE'i}=OI Etcru -{l'{ Elcru -d) {t'o= {
:oginpg
*!or4e
: se urud ropecglldtuu lun p
'fl "fi' H " {Ol4 " H' f1'ga[ sercugnbar; selurntes
BpIBs eper1ue p ogsul p sIEuIs so ;1u oluIBsuJsp ep opEug o JBUIIIIJI61 'ZI'8
,0I+IA n0 , urud o
gp 0Z-=2 Eol OZ-- {Ol= {
I
n
Eol OZ= D :z {-{ Brud o
sp
'{ r/)+r
Eol 0Z= nD:oginlog
'(I=^y)
gp 0 p ? sulp?tuJlut surcugnber; erud oque8 o enb'loueluE osEJ o urud ouroc
.rodn5 u rorredns sz^ zep urcugnbr; BIun ured e JouJuI Uoc ep utcugnber; u
'f
u.red'ropucggdue run p'gp ure osserdxe 'oEsul ep oque8 op Jols^ o JEUIIIIJI61 'II'8
z 0I+l n
Eot OZ= D :0I/ t { = { Brud o
Eol OZ=nD i'{-{ Brud.
'/)*, t-A
ol 0z-- 0
EIZ ogSocttrtdutv
214 Electrnica analgica

0dB
-3dB

0.i--j--:-\-
lo,oro,r r ro /fl-o i
-20d8

i\
-40d8 -90" i

0,01 0, I 0,1 I l0 I

Figura E.7. Diagramas de Bode.

8.14. O factor da rede de retorno de um amplificador realimentado B=0,1 e o ganho sem


realimentao ,=lQQ. Calcular o ganho com realimentao e a tenso de entrada
v, no amplificador, supondo que a tenso do gerador v, =v =20 mV. Calcular de

novo o ganho A j se o ganho sem realimentao aumentar para 300.

Soluo: O ganho do amplificador realimentado

Au 2oo
nA,
'l+A,B -
= l+200.0,1
=9.52

A tenso de sada ser


vz =A.vi =9,5'20=190 mV i r, =B'v, =9,1'190=19 mV
portanto, atensodeentradaser: v t =v -v, =20-19 =1 mV
Se o ganho do amplificador passa de 200 para 300, o valor do ganho com realimentao
passar a ser

' = 30 --9.67
' l+300.0,1
Como se pode verificar, o valor de Ai permanece praticamente constante, ainda que se

produzam pequenas variaes no valor do ganho sem realimentao do amplificador.

8.L5. Para o problema anterior determinar a atenuao, expressa em dB, supondo que o
ganho sem realimentao do amplificador passa para metade (4,=100).

Soluo: O ganho com realimentao ser, neste caso: =ffi=9,t

. Para Ai =9,52:. ai =20 log9,52=19,57 dB


. Para A =9,I: ai =2O log 9,1=19,18 dB
Logo a atenuao de ganho, quando ,, passa de 200 para 100
ser: Aai =19,57 -19,18 = 0,39 dB
'g'g BJnEIt
V
J
J'^,, ,,! "n
zy
'oDZ ? ropurE op'U V 'ogsue1 ep oquuE o rrznpp e olapmd opsuel odrl
op ogSzlueurlEeJ ruo, ropucgrlduru tun ? g'g urnSrg Bp ollnc4J o enb rurlsuouc .6I.g
*,
' . g= j y anb eJrl s epuo ep,U / ) V = i C ogtua it,af r=", y :9 opsuel ep oquuE 6
'(qg'gurnErg) zt anbgt:)^- *.n
l,a= =4=:r:!=
," tr
Vlz^ ,!
:ErcuEtnpuocsuur E? opSuluetuquer ap odq elsa uroc ezqlqulse s anb ezepuur8 y :ogSnpg
'(qg'g ern8rg) aggs puprsulu ogSelueuquer
ruo, JopucrJrTduru tun p srcuglnpuocsuBJl ep og5ung tu oBsulep oquuS o Jrznpec .gl.g
'zH>I t = 1t = , {V :zH O=
) { anb opuodn5
'zH) I =
or )v i J :gnsopSulueu{eer uroc rouedns euor ep Blrugnbar; y
t..O=T-
:op5n1og
-rrrrrrpurnucrTdeesopuenb;31r"'#;l"H$::r"r"#m:",#'T;:ffi:l":J:;
-ue8 nas o e
zH) g ep 9 ogSutueturl?eJ tus ropucryldrue run ep upueq ep urnErul V .l,I.g
'zH OZt = : {
- 1 { =, {V :.prs Epuuq ep urntrel y
zH OZt=yZ,.OZ=(B'. "tr+I)' { = ! { :gnsrouedns euoc ep urcugnber; y
'zH 6'o=Y=g^vlt = t){ :gtas ){ o95vt
0z t{
-uerurlEJ ruoc JorJJur euoc p urcugnberg u .oluuuod :lZ-,O.OOZ+1=g.^rg+1=q:oginlog
,Hoz e zH q7up^ ,ogsulueruqur rus ,zs e ts enbopuodns ,r?f;H}ilij:";
opsluruqur ropucguduru op spwq ep ern8ru13 uoc ep surcugnb4 sB rulnrl?c .gr.g
-rp ou ossunuelu u ,ossuluerurr?e, rus ,op,csrrduu runu .ir?;lil:ir:*iJ:Tili:K
lZ ogSoctlt1duty
216 Electrnica analgica

vt-vz v)
Soluo: i r 3- como v | <<v
2i i, =-+- B.v 2, de onde se deduzqve um
R2 R2
amplificador com realimentao tenso paralelo, j que a corrente de realimentao pro-
porcional tenso de sada (Figura 8.3c).

O ganho da rede de retorno B B=-+, e o ganho com realimen tao A':


R2'

A'= =\=!=-p,
R'-
^iB
O ganho de tenso serr: Ai =u', ,"considerarmos i,=Q ' vr = 0. Portanto,
" ui
,, vz R; Rz
,1
' Rri Rr Rl
O ganho de tenso ser estvel se R, e R, se mantiverem estveis.
O sinal menos da expresso significa que o sinal de sada est desfasado 180o relativamen-
te ao de entada.

PROBLEMAS PROPOSTOS

8.20. O circuito da Figura 8.9 corresponde a um amplificador de corrente cujo elemento


amplificador tem um ganho de 150 (4."=150). O valor de pico da corrente alterna-
da do gerador de entrada de 10 pA. Os valores das resistncias so: R =tS K), R=l
K ), R"=2 Kl e R =10 KQ. Calcular: a) Os valores mximos das correntes e ten-
ses de entrada e sada (i, i,v, e vr). b) O ganho de corrente e a relao irlir. c) Os
ganhos de tenso e potncia. d) A transcondutncia e a trans-resistncia.

i8 it A,r, 'i, i,

R8 Re Rs
) ,,1 ) ,r1

Figura 8.9.

Soluo:
a) i,=$,82 pA; iz=1,2 mA, vr= 17 ,6 mV; vz= l,zY .
b) -=136; irlir=120.
'UoJ ep sBrJuenb{ s? BJ?d ^y orlrrBE op
IBJ Jole^
o rBInrpJ 'gp , p g serpflurlur surrugnberg su ured ogsuq ap oqueE op role^ O .LZ.g
'gp '88='o :gp EZ=''o'Z
'gp g' 6t=d D : gp g'g;=^r'.gp g,Zl=! D . I
:og5n1og
'zz'8 e 0z'g surulqoJd sop roqur8 sop Jolu^ o gp rue JBSSoJdxg -gz-g
'II'8 u.tn8gg
, LZ'O=8A
8u
'Jouluu orclcJx op Erustu e 9'y rod epudlssrp urcugtod u enb rurrorduo3
'elurroc ep ropure8 tu oEsul ep ropure8 o JurrrroJsuu4 .SZ.g
1 1.g urn8rg Bp olrncJrc oN
.O
Ot=,U=rU:oglnlog
'\ru I u pn8r ules elsap JolB^ o e ercuglod Erurx-Btu e edrssrp upurl
-u p BrJugtsrsJ u enb ured 11'g urnErg up olrncJrc ou'y 'y ap roprr o JBInJpC .rz.g
'^[ur I=zd :U) Z=U :oginlog
6ercugtod BSsp JolB^ o pn ururxgru elas u8rec q EplJeJsuu4 ulcugod u enb
urud g1'g ern8rg pp otrnrrrc ou X u8ruc p Brruflsrsr Bp Jolu^ o rs gJ^p IBn .Z.g
'Sg='y :V=^V:oEinlos
'0I'g BrnEIt
3A
( ,
J"^ l', J'^ 4
,! 14. lltu,
')
gZ='U e U) 0Z=?.)t=U ,ZZ=,,nur 6g1-tn :ser
-ole^ slurn8es so urud elueuoJ p ogsul ep soquu8 so JBIncl?J .^Ay'ru =""'ug
? 0I'8 urnErg up olrncrrr op ropucrgrldtue otur,uel op urcugtnpuorsup.u up role^ O .ZZ.S
'02'8 Burelqord op sotusetu so ops sopullnsr sO :ogin1o5
'solnclgc so rqedar e
oEsul ep seropere8 lu JolJruu euelqord op queJroc ep seropure8 so JpruJoJsup{ .IZ.g
'OX gtl=u' lSul g9=''g (p
'ZLZ6=dV:89=''y (c
Llz og\oc11[r4uv
2t8 Electnica analgica

Soluo: A=126.

8.28. A potncia absorvida pela entrada de um amplificador de I


mW e a potncia
fornecida carga de 4 W. Calcular o ganho de tenso se R"=R. Calcular a tenso
de sada v2se atenso de entrada v, for de 300 mV.
Soluo: A,,=63; v z=19 Y .

8.29. Uma etapa amplificadora comporta-se, em altas e baixas frequncias, como os fil-
tros da Figura 8.6, onde os valores das resistncias e capacidades so: Rr= Kl ,C r=l
pF, Rr=ll(l e Cr=) KpF. Calcular as frequncias de corte.
Soluo: f,=3 4 Hz; fr=)!,11411r.

8.30. Determinar a atenuao em dB relativamente ao ganho a frequncias intermdias


para os seguintes valores das relaes l,eflfr: a)lfr=0,5;flfr=S.b\lz=0,5;flfr=-
Para os mesmos pontos determinar o desfasamento entre o sinal de entrada e o de
sada.
Soluo: a) -7 dB; -0,17 dB;
b) -0,97 dB; -14,15 dB;
a) 63,4o; 11,3o;
b) -26,5o; :78,7" '

8.31. O ganho da rede de realimentao de um amplificador 0,05. Calcular o ganho do


amplificador realimentado, supondo que 'B 1.

Soluo: Ai, =20.

8.32. O ganho de um amplificador sem realimentao 1000 e o ganho com realimenta-


o,20. Determinar a tenso na sada da rede de retorno se a tenso de sada vz=l V
e a realimentao do po tenso srie.
Soluo: v,=49mY.

8.33. Calcular o ganho de tenso de um amplificador realimentado se o ganho em anel


aberto (sem realimentao) for 500 e o ganho da rede de retorno 8=0,08. Calcular
a tenso de entrada no amplificador, se o sinal do gerador vr=O,1 V, supondo que na
sua resistncia interna (Rr) se perdem 0,05 V.

oluo: Ai =12,2; Yr =1,2 mV.

8.34. Determinar de novo o ganho do problema anterior, supondo que o ganho em anel
aberto sobe para 1500.
Soluo: Ai, =12,4.

8.35. Expressar em dB a diferena entre os ganhos obtidos nos problemas 8.33 e 8.34.
Soluo: 0,14 dB.
' zH :oBSnloS
Oil e+V' z[>t g, E-'t izH 0I t=y
'ogS?luulq?J rues Jopucgrldurc op
}
Bpwq p ErnErul u tr,u1-sercugnbe4 surulncluJ'zH>I 0I = z, e zH OI= { {
ops '8 uurlqoJd op opeluturlur JopeorJrldtuz op lJoc ep surcugnbr; sV .g.g
'
6 4:za :CIX t- = \ :, L-= jy :ogin1o5
z,t
^ru 00I rog j,t es epps p opsut up rols^ o -uras pn .og
-uluelurlsJ ruoc srcu?lsrseJ-su?4 B e opsul ap oquu8 o J?Inc[?c 'elueruunr]cedser
'OX SI e <J>l Z oES g'g urn8rg Ep otrncrrr op zU e Iy sercugtsrsJ s?p seJole^ sO .1,.g
'9L'l= )y :n1yut Zg6,O= |9 :oginpg
'O) ep g u8ruc ep ercuglsrser u anb
opuodns 'segSrpuoc sulsu ogsul ap oque8 o urcuglnpuocsrrer1 B rulnc1uC .Vu/^
1 e pntr oquu8 lun lul orrJoleJ ep pJ ufnc a[r9s ]uJroJ opSulueurquJ prun soru
-ecqdV '^/Vru OZap ? ogSeluaurqeJ rues ropucgrtdru? run ep ercuglnpuocsuurr V .9.g
6IZ, ogSocgft1dwy
;
'eflmc p utce1 (q) 'oJrncrrJ (B) 'uxu ogSezrmlod'I'6 urn8gg
(q) (e)
'otrncrrc orrdgrd op uprznpp
''l +"A= "g
ogSunbe epecggt? ogssardxe ego&toc ?popar
y '@ osnoder tu olurueuorcunJ ep oluod o a zruc p BlceJ B opurnlcur'sprcs ep s?cpsF
-eqcurec sunqcedser su e o4[ ogSozuo1od utoc rulodrq Jolsrsuu.u run u.qsoru 1'6 ernErg y
oySvzrarsvrsfl fl oyvzruvrod'z'6
'og5ezrmlod p tuou o eqcJ op5uredo elsg 'cJ ep seropureS p orpflrrJlur rod
opzluruq? ulas enb op,ussou g 'ou5un; ens u equedruesep ropecggftue un enb uru4
'(seropesuepuoc sercuelslser) solrssud solurul ep olunfuoc run rod e (rolsrsuen) o^rlcg
oluetule tun rod elueuruclsuq soputrlJoJ ogs Jusrlurru soruJr enb seropecgqduru solmcnc sg
SflIIOOYJITI]dHIV SOJ.INf,UIf, 'f' 6
VIf,NflNgU.{ VXIVfl flC SflUOCYJITIIdI IV
6 otnlldvc
222 Electrnicaanalgica

A Figura 9.2 mostra um circuito de polarizao universal. As resistncias R, e R,


podem ser substitudas pelo circuito Thevenin equivalente, tal como se mostra na Figura
9.3, mediante as seguintes equaes:

E-= E' R'R'


' 4*R,R: R^=
" &*R,

RC
ln,
v EC
h
RB
]n, t

Figura 9.2. Circuito de polarizao Figura 9.3. Circuito equivalente de um


universal. circuito de polari zao universal.

Desprezando a ddp na resistncia R, a corrente de colector ser:

,
'r--E,-V*
h
As relaes entre as resistncias do circuito de polarizao universal so:

Rr=1R. ; loRrlRB>sRE
4
As coordenadas do ponto de repouso podem variar com a temperatura. O circuito
de polarizao universal o mais estvel. As grandezas que provocam instabilidade so:
fr, I rrre V rr. A corrente 1.r, duplica-se cada vez que a temperatura do transistor aumenta
10"C, e a tenso Vru diminui razo de2,5 mV/oC.
A corrente de colector, tendo em conta as grandezas assinaladas e sem desprezar a
ddp em R, ser
Er*Rrlruo-V*
Ic =
Lfi
R^+RB
'soplr$rl sorturgmd 'oleldruoc Jg
opuBzrlpn etuap^rnba otrncJlJ . L. BJnEIt uraEutuoru ruo ropucu11dtuv .g.6urn8gg
znrLl :T'
En ,^[ ,ril tA
FI .l
z)
)g+
'otoldl.uoc 'o1e1duoc
JJ JA
tue8eluotu tue ropuJUIIduV .s.6 BrnEId uaEutuou tue ropucglldulv .1.6u-rnEgg
,L-
I
'ua8eluour epuc erud so4eurgrud slsp socldp seJol?^ so g.6 ?lequl E
39 ure JJ ur soplJcuq sorleurgred so Jelqo ered ogsrenuoc p sulnrruglse,z.6?lquJ
u sueEuluour sill su
etedly e "y'"u "y ep seroyu^ so Jlqo uralrurred enb segsserdxe se
utuaserdu I'6 ulequt v 'cg ure ureSuluoru Q setuepuodserroc soplJqq so.qaurgred so rucrp
-ur ruerunlsoc seJolsrsuer p stuuclJquJ so 'otusru op ?zJnluu B Bcrpur o4eugrud epzc
p clpu! O 'soplJ|;Iq sorletug.red otuoc soprJquoJ soluua1e rod operruoJ .urefluluour
ep sodq sill so erud oprpn .oclug a|ualod,mba oqnJfi) tun ur1sotu
4.6 urn8rg y
'DClutqu
-rp oStoc ap DpaJ ?p?uuroup ucusrJlcuJeJ u^ou ?run 3 m3n1 gp BrcuglsrsJ slsa
'u+'y
-TT-=u
,'U ep uleprud aluelzlrnbe B gJes sJ
erud y eSrec ep Blouglslser y 'serulodrq sJolsrsuer "'U
ruoc soplnlsuoJ sJopucgrldure urud
srenyssod sueEeluour sgr s?p solelduoc solrncJrc so rugluseJder
9.6 e .6,l.6surn8rg sy
Jfl fl JJ .Jfl SNflCYINOIN IAIfl SflUO(IVJITIIdI TV''6
EZZ otcugnbagoxrDqapsaropzcl{11dwy
224 Electrnica analgica

Tabela 9.1. Frmulas de R,, R,, A,a A, para todas as montagens.

R" R, Ai 4,,

h.h, R, +hi h"


Js htR
hi - - nh,)
U.U R" hoRr+hoh,* hh, l+Rho R,( t +

* R a resistncia de carga dinmica

Tabela 9.2. Frmulas de converso para parmetros hbridos.

Parmetro Montagem CC Montagem BC

h,, =h*
, =
llit
hr,
Resistncia de entrada
1* 4,

hirh
Ganho de tenso inversa h,, -1 h,o-ff,-h,,
, o,

h
fe
Ganho de corrente hf, =-(+ h,,) !,
'nfb I*h1,

, hn,
Admitncia de sada ho, = ho, frob=
l+hfu

Tabela 9.3. Valores tpicos dos parmetros hbridos para as trs montagens.

CC BC

hi 1,1kQ 1.1 k) 21,5 l


_A _
h, 4x10 I 1,39 x 10

hf 50 -5 1 -0,98

llh" 40 kt 40 kc) 2 MT

9.4. AMPLIFICADORES REALIMENTADOS

Os dois casos analisados so a montagem CC, que constitui um circuito realimentado do


ttpo tenso srie, e a montagem EC com uma resistncia no emissor ou amplificador
i-
,u
a -=F
:Jossnu ou BrcuelsrsJ ruoc Jg olmcJrc o ured e '=g enb gf 'op-ulrun JolB^ p
?'opulutuquJ olrncJrc otuoc Bp?s{uue
.JC ureEuluour etun p ogsul ep oquu
6
'seldurs 3g ure8uluoru Bp so
r.uoJ sopsuorcuu solrnJJrc sop "u e "a 'nv'!y ep serop^ so s-rrrEJEduroc 7.6 8lqBI uN
' (aF?s oluarroc ogSqueurrper)
rossruo ou BrJuilslseJ tuoo JA urEeluout tue Jopucgqdruv .6.6 urnftg
Zn ,r
LA 'U
,!'.""1'lll a ,ru
a,
ql
i,jl
2 q
'!'{ r,l '! ,u
'Jf, ueEuluoru urun p eluep^rnba ollnc43.g.6 u.rn8gg
znl
lzl 8a
+
7a+sa
7a3 -u
t!"tl r 'l tt su
'39 ureEutuoru up soplrcgll sorleugrud
so sopuzllBn tuuJoJ sosuc so soqrue rug 'alulu^lnbe olrncrrc eluepuodsoc e Jossrue
ou urcu?lsrser tuoc Ja ropgcrJrlduru urn ''6'6 ernErg B:'s'6 ErnErd Bp JO ropucgrlduz
op uc E ered eluepnrnbe olrncrrc tun Brsotu'9'6 urnErg v .ay?s atuailoJ opuluerurlgJ
ZZ orcugnbagoxtoq ap satopocgfr1dwy
226 Electrnicaanalgica

Tabela 9.4. Frmulas para obter,, ,,, R" e R, em funo dos parmetros hbridos em montagem
EC para as diferentes configuraes (h,"=0 e h,"4).

Tipo de montagem

EC CC EC com R de emissor ( Ra )

Ai hf, lrtr+l h,

Rhv,
A, *
-hfrR * 1
h,, * Rr, (hr, + l)
4,
R, h, hi,*R(h1,+1)*' hi, * Rr, ( hy, +l)
Rr + h,,
oo oo
R, hyr*I
*R a resistncia de carga dinmica, tanto em EC como em CC.

9.5. AMPLIFICADORES COM FET

A Figura mostra um FET autopolarizado, e a Figura 9. I I , um circuito anlogo ao de


9. 10
polarizao universal dos transistores bipolares. Mediante o Teorema de Thevenin pos-
svel calcular o valor da tenso aplicada na grelha do transistor:

o- R, o
"' - Rr* Rr"o

(a) (b)

Figura 9.10.(a) FET autopolarizado. (b) Variao do ponto de repouso quando variam os
parmeffos do FET.
'?r ErBd luep^mbe ollncrrJ (g .opldruoc ollnr4J (u) .CS
ropecggdury 71.6 ern8lg
(q) (u)
7,A
l
a*8
'Jotsrsrrur op urcuglnpuocsu?r e g'B epuo
a*3- = \
-uJes ogsuet ep oquu8 6 .eluapnrnbe
orrncJrc onqcadser o Js ura8uluoru ura olaldtuoc ropecrgrtdurg run B4sotu 71.6 u-rn8rg y
(U + oy)o7 + t'A= og
:B8rec p BIJJ up ogSunbe u g
tu
scn-tr=oI
gJs ouJp ep luoc v
tto
I r' Arrrurlu^ opuunb
osnoder ep oluod op seg5uuer su znper anb lgg un ap ogSuzuzlod.II.6 u.rnt1tr
(u)
su 7,
J
I
o
l'ul
CIc g+
LZT, Dt)uanba$ DxlDq ap sarcpoctlr\dtuy
228 Electrnicaanalgica

9.6. ETAPAS AMPLIF'ICADORAS DE POTNCIA

Uma etapa de potncia classe A, com um s transistor, igual montagem EC da Figura


9.4. No entanto, pretende obter-se o mximo rendimento possvel. A potncia em cont-
nua, P.., a que o circuito absorve do gerador E* e o seu valor
Pr, = ErI,
A potncia til mrxima, ou potncia mxima sobre a carga , P,,,
E,I,
Pu=

O rendimento mximo nesta configurao ser


4 = P,lPcc =0,25 ;25Vo
e a potncia que o transistor dever poder =3Pu dissipat Por^rn,

A Figura 9.13 mostra um amplificador de classe A de montagem em contrafase oa


push-pull que, relativamente classe A simples, reduz a distoro alinear (distoro em
amplitude) mantendo o rendimento em25%o. A potncia dissipada reparte-se pelos dois
transistores.
Para melhorar o rendimento podemos utilizar uma etapa classe B, como a repre-
sentada na Figura 9.I4. A potncia til ser
E**l *e*
Pu --
2
onde E *a* e I *a*so os valores mximos dos sinais de tenso e corrente de sada.

Tz Ec
Tz Ec

Figura 9.13. Amplificador classe A


(montagem em contrafase) Figura 9.14. Amplificador classe B.

A potncia fornecida pelo gerador ser


Pr, - 2I
^;aEc
onde I = I I n ;portanto, Pr, = )4" E*^
^a ^,* 7C
'osnodJ ep oluod o JBnllS .?J\,
ZrZ=
) a 0 = ,
pnb ou '1 '6 urnErg Bp o oruoc ollncJrc tun u quepuodsarroc uErec ap uper u ru5ur1 .r.6
lIil
soo r^]osu svr\l3180Hd
'^\ I I ap rolsrsrrBJl urn ep urcu?lod 'soJolsrsuur sop olueturcenbu op opruse
p ogSnper ap u^rnJ .gf.6urn8gg ured ucutc?1e ogSulnqs .sI.6 u-rn81g
(f,") 'J
D
00zsLI 0tzr 00t L 0s (,
\
OZ
\ \ (oc) ty
\ 0v
\ 09
\ J
08
\ \
00r
\ (c0 ta
SI I
07,1
O?I
(n) {
pd
'^\ I I p rorsrsuer run p urcuglod ep ognper p B^rnc u upeluesarder glsa '6 urn8rg
91
Bu :sezpuer8 selrp se selueserd ogls puo BJulc?[ ogSelnrurs ? u.usotu
1.6 urn8rg y
(oqtpd
o'J
+ Qt)ted = +'! J = oI - t I = "{J
:urqg p rl B luurytu oglse o ErcuflsrsJ u e dpp e.luoc B
o[uoc sBpeuorJulJ ogls D)tuJ?rDou?tslsal u ]urquu o e op5unfu e\ueDtntDtadway ap
oiuan{tpe 'uropucgqdure udula uurn p sJolsrsrrur soug^ no run rod qpodlsslp onuqtody
sfluoJ.slsNvuI soc oINflI^trJflnV ..6
(x9u)ndl,O _ $yw)pd
? sJolsrsuBJl srop sop olunluoc oled upedrssrp srurxgru urcugl0d y
o/og'gL:9r,0 = )cd l'd = lt
gJs ourxgru olururpuJ o
a
*u*g@Z= J)d ,tg opuun
.I =r.g
6ZZ otcugnbattoxtoqapsaropDc2{11dtay
230 Electrnicaanalgica

Sotuo: A recta de carga a expresso grfica da equao: E c = V ,, + I cRc


Os pontos de interseco com os eixos sero neste caso:

'Para Ic=O: Vce=Ec=30 V.

'Para vcr=o: Ir- mA.


OL=#=13,64
O ponto de repouso deve situar-se o mais centrado possvel. Neste caso I 05 Y ,6,82 mA).

1. (mA)

13,64

Ec= 30 V VIE(V) Figura 9.17.

9.2. Os valores das resistncias do circuito da Figura 9.1 so: Ra=33 K) e R. =150 Q.
O ganho de corrente em contnua 100 e a fem E, do gerador 20 Y . Calcular as
correntes lre lre a tenso V.r, supondo que Vrr= 0,5 V.
Soluo: Em primeiro lugar, calculemos a colrente na base do transistor:

J^_Er-Vr, _20-0,5
'B- =0,5g mA
RB 33

A corrente de colector ser


I, = hrrl r= 100'0,59 = 59 mA
Da equao da recta de carga Ec = Vco + IrR, podemos calcular a tenso colector-emis-
sor:

Vcn = Ec - IrR, =20 -59'10-3'150 = 11,15 V

9.3. Num circuito de polarizao fixa como o da Figura 9.1, a resistncia de colector
de2,2 KC) e o ganho de corrente em contnua hr;80. Calcular a resistncia de base
R, para que o ponto de funcionamento em repouso se situe a meio da zona activa,
supondo que E = 15 V e Vrr= 0,8 V.

So.luo: Para que Q fique centrado: Vr,'22


= *= * = 7,5 Y
U>L'r = '0. 9 = sU :ryg = sy .olduexe rod .souruqlocsg
''U<"U{y01 ogsserdxe elad as-ruuqsa epod "y urcugtsrsar y
L L'E= L'O+sstgx St,g=,, A+ ttI =
Jgr:ures Jolsrsrr?r op asuq pu oEsuel
V
,=U
yur 7. -g'o+z'z r,
""A- -g =
I-0 =ft
PJ3S JOlrlO' ep elueuoJ v
n
O 0 =i=sy;rytr 11=
9Js Jossru p Brcuglsrser B'opul oJlno Jod^ gl = Z I 0E = Z I Jg
u orurx.ord JolE^ runu es-Jpnlls erepnl Josslue-Joloeloo oEsuel y :ogin1o5
'tU 'U ''U ep JolB^ o JulnJpC ' ropuraE op ogs
" p ?rcuglsrsJ e .'g urn8lg Bp0 ='g
-ul u A>lZ' Z ='A Jolcloc o oruoc olrncJrJ runN .s.6
g'g = (I + g)g'z -oz= ('u + 'Ju)'r -'g = "A
^ uJs Jossru-JolceloJ ogsul v
V'tu 8'Z=
. I _ '* _r,
L,O:E=zm=-I
:suq ep uqluu Ep ogSunba up:rged p ppulnJIBJ res opod JolJloJ p eluuo,
V
'
'**U'
=or'-J!! ='* =',
^
:grs urue^q; ep ropureE op rueJ y :og5n1og
J7)
'('A a osnodar ep oluod op supuuprooc sE JBIncIBJ
'1y11 1 a U;tr ,O) ,U) ,7.6etnrgup otrncrrc
="y =rU 0I =.U Ll =t, LOZ:g oN .1.6
r
E?0'0 I
UX 0E = =za7:=tr="
,,O_l
gJp^ es?q ep sreuglsrsJ v
0g
Vur Er0'0 =i\==I =oI
"r1
gJs suq p lueuos v
z'7 ,u
V'ru t'=;r_t = rn:3tr='I
:'7 ep ropi' o oprznpp res epod uErec ep BlceJ Bp ogSunbe eq
ICZ otcuVnbattonoqapsatopDc{11duty
232 Electrnica analgica

Podemos obter R, e R, :

R,.R" 30
4r4=ffi l' 3r7 = *, R, Dividindo a primeira expresso pela segunda:
^,
4,4_\ .;
3J =fr t = 35'67 k)
Rr '

Substituindo o valor de R, numa das expresses anteriores: Rz = 5 kO.

g.A. As caractersticas do transistor do Problema 9.4, temperatura de25" C, so: Cal-


cular a corrente de colector temperatura ambiente (25'C) e a75" C, supondo que
o ganho a esta temperatura sobe para 150, que a corrente 1.r, duplica em cada lO"C
e V* diminuirazo de2,5 mV por cada "C.
Soluo: O valor de Er= 3,5 V (obtido no Problema 9.4):

kQ
^r=ffi=m=8,24
O valor exacto de I dado pela expresso :

, _ E, + Rrlrr*-Vrr_ 3,5+8,24.103.10'104
tc--Ro -0,7 =2,6.10{A =2,6 mA
R,*; 1.1(
fu@--
100

Quando a temperatura sobe para 75oC, os valores det3, Irroe Vrrsero:

I =l5O
Irro(r) = Irro2Q-'5)/10 - Lox2os'c-2s"c)/10 - Lox2s = 320 nA

V ,r(r) =v nr -2r5xrc1 (T -25)=0r7 -2r5x10-3 x (75"C - 25'C)


eobtemos Vnee)=0,575 V
A corrente I a 7 5"C ser:

-
.C
3,5+8,24x103 x320x10-e - 0,s7s =2,.t.tx10_3 A=2,77 mA
1x103.r+#{
9.7. Os parmetros do transistor do amplificador EC da Figura 9.4. so: r" = 1,1 KO,
[r"=O,.fi' = 50 e r"= 40 KQ. Calcular o valor das seguintes grandezas:R R", A, 4,,,
",
supondo que R- = 1 KO e a resistncia de carga R = 5 KI.
Soluo:
'8I'6 BJnEIt
'a ll'u = u
q
t'{ rl :oElnpg
[cJex ou enb Jolu^ orusetu
opuuzflpn '9'6 urnErg up cg ropucr;rlduru op eluI?nrnbe orrncrrc o Juquso .6.6
Gzo'oxs+I)I
x0s
I +l
lrtl =zo'0x+ -'olry v
o 'trl --,,
",q,lrl_,,rl"orl+r*rl s
O{r9=
-0Ix?x0-I'IxsZ0'0+IxSZ0,0=ff='f
o>rI=ffi-r'r=W ",t='
: I'6 ulqul up segssardxa su opunto5
:opSnpg
'JoFlu? orcrJJexe ou enb JolE^ orrrsrrr o urgl e Ey es ,nv ,ay relncpc
u
"!v.y
Stl Z='orl , O='ttl , ,_0I xf="q , lyl lrl="!tl
37
:ogs p Jolu^ opsuruulep tun
urud 'eluerqure urnpredrur q Jorsrsuur tun p soplJcuq so4eurgred so anb opuodng .g.6
' [#.,),
'ZOZ-== "Y:oESu4Poqlmo'
.r,w
w'd
=# =+= ry :a1ue,or ep oqrpg .
'15>I 01,
="d= sy :upyuspErcuQtsrs{o
.UI I.I = 't :upu4ua ep urcuglslsU .
=,y
EEZ, otcugnba$oxtaqapsarcpoctdwV
234 Electrnica analgica

As equaes que se obtm do circuito so:

(1) v, = iuh," (2) i, = iu + iuhy" = ib(l + h")


(3) i, = iuho (4) v, = iuhoR

Dividindo (l) e (2): \= n"=h,"f (l+hy).


tl

Dividindo (3) e (2): ?tl = l, = hp f(I+ hy).

Dividindo (4) e (1): 2 = 4 = hr,R f h,".


vr

A resistncia de sada medida sem a resistncia de carga R, colocando no seu lugar o ge-
rador equivalente a v2. Nestas medies, ir= 0 e, portanto,

4 =2=-
t2

9.10. Calcular as grandezas R", R,, , e A'u de um amplificador CC, supondo que os
parmetros h."e hpe os valores de R, e R so os mesmos do Problema 9.8. Os
parmetrbs h,"e h*neste caso valem zero.
Soluo:
a) O ganho de corrente obtm-se mediante a equao: A, = hy, + 1 = 51.

. +t) : 5 x 5l
n(n,"
b) O ganho de tenso ser: Ai, = 0199 = |
n(n,"+r)+h," 5x5l+l,l
c) A resistncia de entrada ser:
-
R" = hi" + n(nr"+1) = 1,115 x51 = 256 k)

* .#=+=0,041 ke
R= I
d) A resistncia de sada ser: =41 c)
" h"
Isto demonstra que num amplificador com realimentao tenso-srie a resistncia de entrada
aumenta e a de sada diminui (Tabela 8.3).

9.11. Num circuito com realimentao em corrente-srie como o da Figura 9.9, a resis-

tncia Rr, 500 Q, R=Rc llR, vale 5 kQ e Rs =1 k).

Os parmetros hbridos do transistor so:


:oE5n1og
'61'6 umtgg
I/t
x=7 AuI 8=En
>I I =8u
x=Ju U) OLn =
Bu
LOZ-)g
'gp ure sosserdxe
'luuoc p ogsul ep'ercugod ep soque8 sO (J .'n Bplus p Iuurs op e.lrt.Jopuc
-rgrldulu op epzJlue p lsurs op JolB^ O (a .'U BpIus ep e'y upu4ue p ssrcuglsrsJ
se e ''y opsuel lueoc ep soquuE sO (p .,( soxr so tuoc e8ruc ep elcer
ep ogScesrelul "p "'y
p soluod sou eparroc up e ogsul ?p sJolu^ sO (c .r% atl,rI ep
srolu^ sO (q ''UIU =f, nb opuodns utruc ep Brcuetsrser pp rolu^ g (u :ru1ncp3
Strr I'0='dlI='oq e O9=,t[={=rrtl='trl :O=,Tl=,,t1 :UX =at-altl
:salurn8es so oEs '61'6 urn8lg ?p JopecrJrldruu op Jorsrsu?Jl op soJlrugJud sg .7g.6
'opSulueurquer rus olrncJro ou eluetuu^rlpleJ rlruluurnu
epIus e pp?ue ep surcuflsrsJ ss 'elJ?s-lueJJoc ure og54urulleeJ p osBJ rrrn els oruo3
?
'(O=aoq opuodns)- "y:uprus ep ercuglsrseX (p
=
{
7J\ g'gz= (0s + t)s'0 + t't = (' q+ t)'z y q'tt1='y :upelua ep ercuglsrseg (c
sop eluepuedepu, queur?rpurd 9'osuc ersu ,o,sul ep oquuE
ku
".J;tl:ffiH:l"ta"#ffij
'o n,y
0I- = = = "y :es-re1qo ur?quml epod ap opeuxorde rolu^ o

.vr6__ Ix'0+I'I_= (,* "r)"+"q
aI - - :V :oBsut p oquuD (q
OX "q
Og ='{tl= ly :aluerroc ep oquug (u
:r'6 ?lqul ep sagsserdx sE soruJuzrpn .'U e'A ,',V.'y ep olncLec o BJ?d :oEn1o5
'n,V e'V
"U "U JBIncpC
,O=a,17 (7y1
O='oq 0s= 'trl rl="rtl
tZ otcugnba$ortoqapsaropoc{11dwy
236 Electrnica analgica

a) O valor da resistncia de carga dinmica ser

R= RcR, =l=2,5 Ksl


R. +R. 2
b) As coordenadas do ponto de repouso Q, supondo que Vrr= 0,7 V, sero

J^=Ec-vus
'B - -20-0,7 =o,o4r mA
RB 470
I, = hrrl r= 60' 0,041 =2,46 mA
Vcr = Ec - IrR, =20 -2,46'5 = 7,68 V

c) A recta de carga intersecta os eixos x e y nos seguintes val'ores de Ire Vrr:

Ec =Vc, + IcRc

. para Vcr=0 Ir=*=?=4 mA.


'R.5
'Para Ic=0 Vco=Ec=20Y.
d) Os valores dos ganhos e das resistncias de entrada e sada sero:

A
-
+ -F-
fr' 69--=48
; 4,=-A,l .-o --LL
rai--=qgT---r,zo
t*:-: I
P" 10

R"=r" =l K) ; 4 =P, =10 KC)


e) O valor do sinal de entrada no amplificador ser

,,=J-r-=q.l=4
' Rr+r, " 2 mv

A tenso alternada na sada, quando o sinal do gerador de entrada de 8 mV, ser


vz = 4,\ = -120.4 = 480 mV = {,48 V
f) Finalmente, os ganhos ay, ai e ap, expressos em dB, sero:

av=20 log 4 =20 log 120=41,58 dB


ai=20 log 4 =20 log 48=33,6 dB
ap=10 log AnA, =10 log (120'48) =37,6 dB

9.13. No amplificador da Figura 9.20 os parmetros do transistor so: hiu= I Kdl, hy"= hro=
=100e ho"=h,"= 0.Determinar:a)I*IreV* b)R",R", A eA,,. c)v, evr.d)Os
ganhos ai,avearemdB.
=nr,l W ='{rl'rA1,S'Z='''r1 .(rX Z -''F{ :ops JolsrsueJl op sorugJud sg .psrelrun
"
op5uzuelod ruoc CA tua8utuoru uropecgglduru udula uurn elueserder 17.6 urn8rg .?1.6
V
gp t=(0.00I) Eol Ot=do
: gp ,=g 3o1 OZ=no:gp 0?-001 3ol OT,=!o
:ogJes gp ure sossardxe soquut sg (p
'^ s'0- = 00s- = 0I . 0S- = tl\ - z :gres Bprps p
tuuls O
^ur
'^tu Ey ropure8 op
urcuelsrsJ e otuoC (,
0I - 'A - Irt :g =
'U) S'0 lIY1PY=Y enb ue
| '!r.l +l)"r1 ('q
Q5--= =iq-=-w-= o
st.00l-
wr=,rtr="r*oit =,o
*tr
--T-"u
u) I= "rl='a
o- res
'ty a ly'sy 'ay ep seropl sg (q
'
0I = I . 0I - OZ = tYt I - rg = r" A BJes Jossrrrs-JolJlo3 eluutsuoc oEsul v
^ 'vru 0I = I'0.00I =, Irrrl= 17 :ro1ce1oc p eluilrcc v
' gZ,O gns sEq ep ununuoc luoc V
VuI 0I'0 = I'0 - =, I -, I = s J
vo, sl'o =#=+=21 ryru sz'o=h=#=,r
:ogrs 'queuulrlcedser "U 'U s?rouglsrsil sqad ruulncrrc anb z7 a I7 seluauoc sy (u
"
:oginpg
'02'6 Brntlt
>l L'l =za tn
>I I =7u 0l =
^tu
LCZ atruanba{ Dxloq ap sarcpoc{t1duty
238 Electnica analgica

= 0,015 mS. Calcular: a) A corrente contnua lce a tenso colector-emissor V.r. b)


Os ganhos A,e A,e as resistncias R, de entrada e R"de sada. c) vt e vzquando vr=
= 20 mV.
+Ec = 20 V

Rc= 2 ,5 K)
,cz
Rs=3K') ?:

RL= 2 KQ
R2
vg
= 6,8 KQ
R =Rd/ RL= l,l I KQ
Figura 9.21.

Soluo:
a) Estudo em cc: O circuito Thevenin equivalente entre a base do transistor e a massa ser:

E, 2o
' R, +&R,=
E.= ' 22+6,8 .6,g=4,7v.
E' -V 4'7 -0'7 = 4,88
A corrente de colector set I.
'- - rnA.
R, 'u 0,82
A tenso colector-emissor ser
V ct = Ec - I r(Re+ R.) = 20 - 4,88(2,5 + 0,82) = 3,8 V'
b) Os ganhos e resistncias de entrada e sada sero

hnh" 2'5'lo{ 'loo


R- = h,- - ho,+llR=, - = 1,97 Ke
0,015+'
l,l1
Rr + h,, 3+2
Rs= -50 KQ
horRr + horhi, * hyrhu 0,015 .3 + 0,015 .2 +100 .2,5'104

h, 100
Ai= -
l+Rhn, 1+1,11.0,015
= 98,36

4.-
v ' R, - -98, 36.1'11
-A, l'97
= -55,5

c) Os sinais de entrada e sada quando v g= 20 mV, sero


t 'a slo'o.z+ I "orl +l
870I= i 9=
Z.9-='V-='Y OOt =--=',
oEJes opsua p lu.uoJ ep soquu8 sg
*ol. 'z' 00 I + . I 0'0 + e. s I 0'0 "r1'lr1 + "r1'"rl +''or1
xu;= g* = n;-=
9Js eples p BrcuglsrsJ Bp Jolu^ o
ZZ
Lo'L = vl:tl=T.='n
^r
gJs osuJ elseu JopuorJrlduru ou Bp?ue p Iuurs opzec,tJe Jole^ O :og5n1og
''U =U enb e 1yy =''U ='U anb opuodns Jouluu uurelqord o rrledeg .91.6
"OI.I I.I U
'\ s-01'88'8=
ffi=zT='d
gres eEruc u urud upuagsuul elcu?tod V
ZN ZN
,l'0 =
^ nw\=T="A
gres y u8ruc g opecllde puls op zucg rolu^ O
^\
,_or,.,=# ==n,
pJes ropeJgrlduru o emd ropura8 op upuJsuz4 urcugod y
Aut s9' =, ='n
#='*''lir .(J)
gres "a'q1 opuuzo;dsep 'ropecrgrldrue op BpuJlue p oEsuel pp zucge Jole^ o Z ='y oruo3
LUt -L ='nn
tr'tr-4oz--T-
gres 8,r purs op zBcU Jol?^ 6 :og5np5
'eEruc e emd lsep ropecrgrldrue o erud elenbup BprJJsuu.u ulcuglod
B Juurr,uJlp 'JorJ1uBuuelqord op luurs op ourxgru JolB^ o ? Lrn Ozanb opuodns .SI.6
' za
L lll'O= lyut ffi= 8.8'- * \t\ -
8 = L6'r
q# = '*'a :-' ='n
^ru
6tZ otcugnba{ oxtDq ap saropDct!11dwy
L
240 Electrnicaanalgica

O valor eficaz do sinal na carga ser

Vr= A,V, = 1048'7,07'lO-3 =7,4 Y


As potncias transferidas sero

p, =t--(7,07'lo--3)2 7,42
"? R, 3. 10' =1,66.r04 w i po=.vi
" - -=r,05.r0-3 w
R 52. 10',
Para se obter na sada um sinal Vr= 7,4 V, seria necessrio aumentar a tenso do gerador,
E . Seria ainda necessirio, para que R=52 K1, aumentar os valores de R., R, e R, no cir-
cuito da Figura 9.21.

9.17. Calcular o valor da resistncia R, num circuito como o da Figura 9. 10, supondo que
os valores-limite de I Vnfornecidos nas folhas de caractersticas so:
^re
/rrr(,u*)=20 mA t lVr,r*,| =4Y
rrrr(,,n)=6 mA ; lVr,,,",l=lV
Situar o ponto de funcionamento nas caractersticas de transferncia,
oluo:

&J
lpss(mex) 20x10-r=2ooe.l-"',''l
' Irrr,r,n, =6xl0-3
'-=166)

o valor de R, a semi-soma das quantidades obtidas: = = 183 Q.


^, Y
/r, (mA)
Rs = 183(}
Rs = 200l
20
.Rs = l66Q

-yc (v) _4 Figura 9,22.

9.18. a) Calcular I oe V rrno circuito da Figura 9.1 1 quando Vo, = -2 V, supondo que E/)
,(+-,)t,-=oti*=",
:sJolu^ opuFlpsqns
( ,t
,,),,1=o,
,[q",,
? IiId un p ulJugJJSuBJl p uJrlsrJelcuJuc E eluasardar anb ogSenbe u 'opBI or1no Jod
tu
=ol
iopvzrJulodolnu utuelsrs run ep JBluJl s Jod :oElnpg
'EZ'6 urn8lg
Uoo=sU
>l Z'7, =oA
4rQz-=4fu
'Vru sl- =tto/ n ='a :ogs IA op so4aurgrud
sO 'Z'6 urn8rg Ep olrncJrc op "
ou tuoJ ouJp e4ue so1 ogsut E ruurrrrret( .6I.6
IiH
ofl so
g.=(g.9 +E,E)9,Z-0t=(tu* ou)o I - = A
^
vws'z=ffi,=ffi=o,
: - = se1 opuzn| (q
o
L gL,v= (g.9 +E,E)9,Z-g = (tu* ou)" I - g = to A
tu
v-,e-k)_SI-t^_tg-
vur c.z= 8t9 = - o,t
:gJs '^ Z- =to1 opuunb'ouJp p elueuoc y (u
'^ SI = 'g :g:ns I1IJ op uqlart eu ogsul y :ogiqog
.-=t%".
torol lurueou rulncp3(q'U>I 'g = oU" U>tr g'9 =tU'U)tr 00I =zU='U.A 0t=
WZ otcuqnbattoxtoq ap saropDcttlldury
242 Electrnicaanalgica

Resolvendo o sistema: Vo;1,82Y e Iu= - mA.


A equao da recta de carga : Eo = 7r, +(R, + Rs)/D
De onde se tira que Vr, - Eo -(RD + R')ID = -20 + (2,2+ 0, 3). 6 = -5 V
9.20. Num circuito auto-polarizado como o da Figura 9.1O, Er= 20 Y, Ro= 3,3 KO.
Calcular o valor de R, supondo que os valores limites dos parmetros deste tipo de
FET so: 10 mA ) lrrr) 2 mA e -2Y > Vr> -6 V. Calcular Voo Iue V,_,' supondo
que os valores dos parmeos, para um determinado transistor, so: lrrr= 6 mA e V o=
=4Y.
Soluo:

lvr,,"u-,1 * lrr,,*,1
/rrr(,nr*) /rrrtmn)
Rs= = =350 C)

Para se obterem os valores'de Ioe Vo, no caso particular do circuito com um FET cujos
parmetros so os referidos, necessirio estabelecer as seguintes equaes:

V,,
T
tp_ , Io=/rrr['-?)'
Rs

: I n =u, *I^)'
Substituindo valores: t
"^ - --V^-
0,350' " \ + /
Resolvendo o sistema encontramos como solues vlidas
Vor= -l,l V e /r= 3,15 mA
Finalmente, o valor de V^ ser
V os = Eo-(Ro +Rt)I, = 20-(3,3+0,350)3,15 = 8,5 V
9.21. Os parmetros do FET do circuito da Figura 9.24 so: Vr= -6 V e 1r.rr= l0 mA.
Determinar os valores de R, e R, para que a tenso dreno-fonte V rr 3 V e a tenso
V or- -2 V. Calcular de novo I o e V oo supondo que o transistor anterior substitu-
do por outro da mesma srie cujas caractersticas so: V r= 4 V e lrrr= 6 mA.

Figura 9.24.

(a)
.JJ
luoJ Pp sopr^JosqB 0z so ftdrssrp p gJl JolslsuuJl o '?p?Jlu ep lEurs p urJugsm EN
^\ '^\ sI=Xg ='dE= (uru)P7:pJs
'oluoc rod Z ep ? oluurpuJ o enb opuodns 'JolsrsuuJl oled upudrssrp urcuglod y
l,02 -z'o =L - ,,,
lA. d
:olueuod 'oluec rod Zdp ? V ssulJ ue udep urun ep olueurrpuar 6 (u
:oginpg
'g ssulJ (t'pnd-qsnd V ssulC
(q 'rolsrsuurl 9s tun ruoJ V essBIJ (u :g epyes ep udule e enb opuodns 'sJolsrsuul
soled epudrssrp urcuglod u BnuIluoJ lueiloc ep ropere8 op Bpr^Josgz urcugod e
rclnrleJ '/$, p g e?lec q recuroJepod ropzcgrlduu un enb eunxgur urcugod .82.6
V
I?'l =l'llx^ I'0 =''y'.t4-7'n '. l'll=\ L'lxsru - =y"8-=ny
^ :oglnlog
'^Iu 001 - ''i ropura8 op purs o opuunb z,t zpps p oEsul u e ousuel ap ny
oque8 o rulncleJ '>l L'V 9 opur8alur gtse enb ur CS ropucglldruu otrncrrc op U
eEruc ap urrugtsrsr B STI 000 p 9 ogSunlep IiId urn ep'8 urcugtnpuocsrrur .22.6
V
'opSezuulod p urulsrs ls ruoJ Ie^.?ls o11nur 'alurnBesuoc
rcd'grt osnodar ep otuod g'JolsrsuuJl oJreurFd op so anb saroueru luu{e^BJaprsuoc urufas
ttn
I ep srolu^ so anb epurc 'uuanbed olrnu 9 o7 ep op5urrel u 'rulolduloo epod es oruo3
"'A
Vtu L8'g =oI i 8'0-='
:Errrelsrs o opu^loseu
,(!r.r)e='r
,ffi='r
;sagSunbe sup sopqqo res urepodscl e o/'IgC o^ou op sEOrlsIJlcBJEJ sup serolu^ so ruoJ
O 009 =oA : VV'V(V'Z+0U)+t=sI iol(tU+oU)+toA=og
:ogSunba uC
w'v
'l
ux vl'z-- z*, 1=ffi= tu
'o1uugo4
v* ?t,?= r= =,r
E-,)o
z\ ,(+-,)sso/
:ouerp ep eluerroc u ' L Jg :gres IEd op uqlerE uu oEsuet y :ogSnlos
^
EVZ Dlruanba$ DxlDq ap sarcpoct{r1druy
2M Electrnica analgica

b) O rendimento neste caso tambm 25 por cento, portanto a potncia absorvida ser a
mesmadocasoanterior: Pcc =20 W.
A potncia a dissipar divide-se pelos dois transistores, portanto:

P . = P.
'dr-'dz- =
]l = 7r5 W. Sem sinal de entrada, cada transistor dissipar l0 W.
2
c) O rendimento neste caso de 78,5 por cento, portanto:

P5
Pcc =;=fu=6137 W. A potncia mxima dissipada pelo conjunto dos dois

transistores ser:

Por^u*) =Or4P, = 0r4 X5 = 2 W. Portanto, cada transistor dissipar I W.

9.24. No circuito Darlington da Figura 9.25. os transistores funcionam na zona activa.


Os ganhos de corrente em contnua so hrr, = 40 e hne. = 30. Calcular:

a) A corrente de base do transistor f,. b) e corrente de colector de 7,. c) A corrente


de base de Ur. d) A corrente de colector de Tre) A tenso colector-emissor em 7, e
Tz. D A relao entre 1^, e 1^, .

Ec= 30 v

Rl = 20 k) Rz= l0 kQ

Figura 9.25

Soluo:
a) A coffente na base do transistor 7, ser:

,Ir, =Ec-(rrr,*vrrr)=ffi=1r43
30- 1-4
mA

b) Como o transistor esta em activa, a coTente de colector ser:

I r, = hrr,I,, - 40X 1, 43 = 57 12 mA

c) A corrente de base do transistor T, ser igual corrente de emissor de I, :

I r, - I e, - Ic, * I r, =5712+1143 - 58163 mA


d) A corrente de colector em 7, ser:
(Dr)'u+ (r)ru
M ggrgt-Ez'z+z'r - _T:a:=
= 'ot"r _ o, a
z_mz
:oruuuod 'ruuodns apod ogSunlu onb urnleradtual ulad Bpuuonrpuoc 9 aluerqure-op5
-un[ecru:gl ulsuelslseJ Bpuuruuelp uroc rudrssrp apod rolssue4 o enb eruu-uru ercugtod y
:oginpg
BxIBc uu urnpredual
B grs Fn 'Jo 9167 9 opSunf eu uurrxgtu urnluraduel u enb opuodns ,NV)o
EZ,Z
'rezrp ranb 'Bprlqo B ? ecrrJ?t BrcuglsrseJ ufnc ropudrssry lun Jqos opBcoloc JorJ
-lu? orcIcJx op Jolsrsuerl o redrssrp ep zuduc g enb eurx.uur urcuglod e Jelnrpc .92.6
'opyn.qsuoc a anb
luoc IBrJlEr,u op BruJoJ Ep 'sagsuerurp sens sBp epuadep ropudrssrp op ucnurfl ercugsrseJ v
od
OZ (or)t
^&\ / Jo EZ'Z (Jr)/U od =
- z'\x07,- z- 001 _(, t_ tr)
:og5n1og
'CoZ P luIq
-ure ernleradul tuoJ l,02 udrssrp Jolsrsuur1 o opuunb C"00I assudu4ln opu og5
-un[eu ernlered{ual u enb ered 'eluerquru-uxruc ecruufl BrcuglsrsJ Ep JoIBA o relnc
-lEJ '.&VJ"Z9'l ep g 71\ l I ep rolsrsuerl run p uxruc-og5unf ucuurgt ErcuflsrsJ V .52.6
'uotEullreo otunluoc op luuoc ap oqueE op olJex
Jolu^ o enb 'zt, + at, :opSenba elurn8es p as-u1snfu opellnsJ elsa
"zt, * "tq'at, -
.oLZt='loq'o rr,
gIg.I ='!JI = , "
:olun[uoc
op oquut no lueJJoJ ep oquut op lulol rolu^ o EJBJrpur selueJJoJ selse Jlu opSeler y
V 9lg,l =', I*'tl-', I I Vru trl=', I-'tl
:b11b1
epetuos u g'y ure elueJroJu e ) epossqsu onbeuIseuru g'yercuglsrsJpu alueuocy(;
?I'l l= L'}-rg'l I = "'A-'zcn- 'zcn
^
:J ue enb Joueu '0 gJes ! rue rossrure-rolceloc oEsul V
'^ ^ ?g'I I = gI'gI-08='r A- c' --'zcn
.
,gr"r'rt 71.olu,ilod A 9 l.g l = 0I X9l g,I =
r*(" r+'r1) =', A
:gras cy BrJuglsrsJ uu opsul ep upenb y (e
v gL'l = 6gLl= g'gs x 0 = 'a
,'at, - 'c,
W, otcugnba{orrDqapsatopDl-{11dury
246 Electrnicaanalgica

A temperatura na cpsula ser:

T
i" = P0R,1i",, ; T, =Ti - PaR,<i,l =200-46166x1r52 =L29 "C

PT9,B,.LF},flS
TT?M9fu
9.27. Caloular os valores de /r, I, e V rrno circuito da Figura 9.26. Traar a recta de car-
ga sobre o plano Ir= (Vrr) e situar o ponto de repouso. O ganho de corrente em
f
contnua fto, de 80 e a queda de tenso base-emissot V r, = 0,7 V. Calcular de novo
Ir,IreV* sehre =12O.

RB = 350 k) Rc = 2,2 kl

Figura 9.26.

Soluo: Iu = 55 pA; I, = 4,4 m{i V cr= 10,32 V;


I, = 55 ttA; I,= 6,6 mAivru= 5,5 v.
9.28. O ganho esttico de corrente hrrdo transistor da Figura 9.27. 60. Calcular a cor-
rente de colector, a corrente de base e a tenso colector-emissor. Vr. = 0,7 V.
Soluo: Ic = 0,333 mA; 1, = 2,2 ltA1, V rr= 6,33 Y .

9.29. Calcular Io Ire Vrrno circuito do exerccio anterior supondo que eliminamos a
resistncia de 7, 5 K) . Analisar o resultado. Qual deveria ser o valor de R, para obter
as coordenadas do ponto de repouso obtidas no Problema 9.51?
Soluo: Ir=O,116 mA;1.=6,96mA; Vr, =0,2 V; R, =560KQ.

Rt = 33k) Rc= 5 kcl

Rz = 7,5k) RE= 1,5 kl

Figura 9.27.
'sBprlg^ sgSnlos surru^ r,uolsrxg :oBSnlos
'gZ'6 eln8gg
'L L'O ? Joss[u-suq opsut Bp Jolu^ g .segucg
-rldturs renbsrcnb JeruJ Ie^Jssod 9 opu enb opuodns tU e ,U .rU ep roIE^ o JBIncpC
'LOZ?_rg ropu.re8 op ureJ .Vru Jes gJ^p JolJloc
V Z=tl ou luerroJ V.0g
u lun8r "llr"tu eluJJoJ ap oque8 tun ul 9g'6 urn8rg ep olrncJrc op Jolsrsuur .s.6
o
seprlg^ segSnlos sep.u^ ulsrxg :opSnpg
''U 'U'ey surcugl
"
=
-srsr sup serols^ so r?lnrlBJ .^ 0, Jg ropureE op urJ B
u>I g. p g 7.6enE
-lg 3p o oruoJ IusJ^run og5uzuelod ap olrnJJrc run p ry rolceloc p BrJuglsrsJ
v .r.6
'Vtu ,g'7 = '7 :op5np5
'"A ep sJolu^
so elutuBuBllnurs JUrJB^ zu; urnlu:eduq p oluetunB o enb opuodns
"o"I' ,Co 00I E
JI ap p1o1
7 ap ussud urnlureduel u opuunb '0g'6 Eurlqor4 ou opSeue^ B rElnrl?3 ..6
.^ gr0.I 1rr1:yru g,V= 3l:oglnlog
=
u enb opuodns '"'7 e 6re1ue1suor..-"0*,#Jr'#'#:#:'LTfffi:il1 ..r.u
'^ gL,I = :'rr1 :yur rI:og5n1og
ZfV=
'Jogl upBJ ue ecrldnp es o"I sluelsuoJ tueJueru
';od r871a gfanb
opuodns 'roueruu orcrJJx ou n71e ] ep segsuuu^ sB JelnJl?f, .I.6
'A gto.I = 1rr1:yur g,V= )l:J"00I
'^ ?g'I = 1rr1:yul V,r= sIiJoZ
:og5n1og
'sluulsuoJ uaceuuur:ed wA enb e 967 - 6f urnluredurel
utse e enb opuodns 'J o00l e o ogZe"Ae .} "otrl -
re1nc1z3 LOZ-)g ogielururT? ep
ropure8 op tueJ V 'U 0Zg ='U U;1 , g,9 =zU ,AZZ=ry :roprr ouoc
=rU.U)
,09
tu?l surcuglsrsJ sV ')"Z e 9.0 Vu 0Z tueup^rlcadser ogs 2.6 urn8rg up
^
o or.uoJ olrncJrJ [unu opuzuulod rolsrsuurl tun p ,, A otr ,rrr4
l .0.6
" = tf ep sJol?^ sO
LnZ orcuqnba$ onnq ap saropDcgf11dtuy
248 Electrnica analgica

9.36. Os parmetros hbridos de um transistor so: h."= 2K1, h,."= 2,5 x lOa, /lr..= 100 e
ho"= 0,015 mS. Calcular os valores de R", R", A e A,, de um amplificador EC, su-
pondo que a resistncia interna do gerador R_ = 3 KQ e a resistncia de carga din-
mica R = 2 KQ . Calcular o valor do sinal detada, considerando que o valor mxi-
mo do sinal do gerador de entrada v*= 29 -y.
Soluo:
R"= 1,95K);R"= l00KQ; A, =97iA, =-96,6;v"=-0,784V.
9.37. Calcular de novo o valor das grandezas R", R., A,e A,. do problema anterior su-
pondo, neste caso, que h,"=0 e h,," =0.
Soluo:
R" =2 kO; & - a; A; = 100; 4,, = -100 .

9.38. Calcular o valor dos parmetros hbridos em CC e em BC a partir dos seguintes


valores: h,"=2,5 K, hr"=3'104, hp=80, h,," =0,020 mS.
Soluo:
h,, =2,5k2; h,, =l; hy, - -81; ho, =0102 mS; h,, = 30,8 kQ;

h,u =3,1'7 x 10{ ; ha =-0,987; h,,u =214'7 x l0+ mS.

9.39. Calcular o ganho de tenso de um circuito com realimentao em corrente-srie


como o da Figura 9.9. considerando que a resistncia de carga R = 4 K) e que R,.,=
= 600 1. Os parmetros hbridos do transistor so os indicados no Problema9.36.
Calcular de novo 4, supondo que se elimina a resistncia .
Soluo: A'v = - 6,66; Ar= -198.
9.40. OsparmetrosdotransistordeumamplificadorCCso: h,.=l,lKr,h,.,.-1,h.r,.=
e = ho,O,O25 mS.
Quais so os valores de Ro, R", A- e , do amplificador se a
-51
carga R de2,2 K) e a resistncia interna do gerador de entrada R' = 3 KQ.
Soluo: R"= 107 fA;& = 80 Q; A. = 48;A,, = 0,99.

9.41. ConsidereumamplificadormontagemCCcujaresistnciadecarga R=RellRt=1,5


KO. A resistncia interna do gerador R*= 2 KQ. Os parmetros do transistor so:
h,"=l,I K), ft,"= 2,5.104, hr,."= 60 e h,,"= O,0l ms. Calcular: a) R", R., A- e 4,., utili-
zando os parmetros da montagem EC. b) Os parmetros hbridos da montagem CC.
c) Rr A eAu, mediante os parmetros da montagem CC. Nas alneas a) e b) supor
^a
hr"= hu"= 0.
Soluo:
A,= 6li Au,= l.
a) R"=92,6 KC); R"= 50,8 O;
b)h,= 1,1 KQ; hn=l;hr"=-61;h*=0.
-gru urru$od e gres pn 6 Jg cc ep ropure8 op ruJ q pnEg ? "* uprus p 1uurs op
octd e octd ap roprr o opuunb rolsrsuel epec rod upudrssrp urcuglod e eeflmc uu BrJ
-ugtod u gres pn '\ 0Z ? g ssulc ru ropucglldue urn rod uprirrosqu urcugod y '8r'6
tt
M F' " d= "' d:N e=" d=''d i.&\ g = d :oE5np5
-rpuIoopuenb,",,,,""J;13,'i:##.ff .i;:::t""1.i1i:*1,:i.:T"#
-ncluJ '1v\ z p 9
v ssulc ue lnd-qsnd Bdeta ?Iun p uErec uu srurxgru urcuglod v 'Ln'6
'M Ipd : r3A
E'l= 'I = 'g='d
'1r\
g'l ='d l/r\ - "2,. :og5n105
^\E',1 =rrd:^ '^
6 ropucggdure
op Bpurlu uu Furs ucrldu s oBu opuunb epudrssrp ercugtod z gres pn eunulluoc
luJJoc ap ropureS op epr^Josqe BJs BrJu?lod anb e e8ruc eu gJlqo es urcuglod
enb seg5rpuoc sulsN 'orurxgr ? udete Ep oluurpuer o opuznb 11 61 udrssrp enb
Jolsrsuur gs run rod upynlrlsuoJ ? y ssulc ure urcuglod p EJopucgrlduru edule Btun '9r'6
sy :opinpg
'LgZ'O -= sc1 lyur Lg'O=oI:OX gt' -
'Vutg= ss1 ^I-='r1 :ogs
s?ct]s]JlJBJBc sulnc orlno rod o sourreroJl as sc1 e 07 relncp3 'eluauelrlcad
Ig{
-ser '15y 1, O) 001 p ops zU e ty surcuglsrsr ss e LOZ=og rcpelo? op urJ V
t
'Vw Z = El"'' I = anb opuodns'y ep ropl o JulnJIeJ'Vur 9 = ss1 e - ='r1 :ops Ll
'y 1 '6 ernSrg up ;opecggdruu op alndml enb 1gg opuururtp tun p so.qeurgrud sO 'sr'6
'Lr' =t''A:Vru 'Z ='I iL Ll'6 =so1 lytu 6'l =oI:ogin1o5
se1
'^ - B I - p ussed enb opuodns
solnrlgr so lladeg 'O) I ='U a O>I
zU'(rX gL=t'LOZ=og
L'l =s 'O) ^0 =
:oESolrnJJrJor,u?r,uJoJenbsoluaruelsopsJolu^sO6^ I-=s%opuunb 11'6urn8
-lg Bp o oruoc olrncJrc tun ep @ osnodar ap oluod op sepeupJooc sB opras srun .p7.6
.U) g,l y:oginlog
=
'91'6 urnErg
pp o otuoc opuzuulodolnu olrncJrJ tun p ty urcuglsrser up Jolu^ o rulncluJ'^
.Vru ,vul
I- -
-(u!trr)'/ e A g- -(xrtuxrt 9.0 -(urtu)ssol ,7-(xeu)ssol:ogs sEJIlslJellletel
p suqloJ suu sopulusardu u IEuEc p lad run ep "A e sso7 lrurl-serolu^ sO .8V.6
"p
:Og=!V i- ='y i) L'?l ='y:oginpg
"'V "U :JEumul(I 'O) I =7U e ' '(r) L'l =z
"'V'"U
'U) E ='U'(r, 7Z=JA 'A 0e =J!I :ous surcuglsrsJ sup e ropurat op ruJ Bp sJolu^
sO '0 =""ry''Og=''tl
=,tq '>l S'| ="'q :ogs (eu9s-eluJroJ ogSuluaurquer) rossrura
p BIcuelsISJ ruoc
Jg JopuorJrldure run p JolsrsuuJl op soplJqq so4tugJed sO .21.6
'(u ure enb seJolu^ sorusru sO (J
6VZ Dt)uanba$ DxlDq ap saiopoc1fi1druy
250 Electnica analgica

xima dissipvel pelo codunto dos dois transistores e por cada um deles ?

Soluo: P,, = 15,'l W; P.r t=Paz=2,15 W; Prrr,trx)= P,,=,n,,i*,=3,14 W.

9.49. Desenhar um circuito Darlington formado por dois transistores pnp. Deduzir a
equao que expressa com exactido o ganho total do conjunto em funo do gan-
ho de corrente de cada transistor.
Soluo: hr, = hrr,hru. + hrr, + hru,.

9.50. O transistor I, do circuito da Figura 9.29 est saturado quando os valores de R, e


R, so os assinalados. Os ganhos mnimos de corrente de 7, e 7, valem 40 e30
respectivamente. Calcular:.

a) Ioi b) Vrur; c) Iori d) Ir, e Ir=, e) A relao I *, 1 I n, -934


Supor Vrr=0)7 V e Vce*ur\=0)7 V.

Rr = 47 K2 Rz= 50 )

Figura 9,29.

Soluo:

a) Ir, = 0,62 mA; b) Vrur=O,g V; c) I*, -0,582 A


d) Ir, = 18, 17 mA: Ir=-0,5638 A; e) I*, 1In,=934

9.51. Calcular R, R, no circuito da Figura I1.20. supondo que:


Vrr, -5 V ' VcE,(sat) -0rZ V ' hFE, =50 t hre, -40.

R3=8)

Figura 9.30.
-Qt)' f,./l, sg'o -
^/c.91t :oglqog
i elnsdgc-og5unfzcuugl urcuilsrsr u lB^
oluun 6og5uq Bp ^rlcp op rolu^ o gras pn 'J o00Z ep rog op5unlup uurrx-uur urnl
-uredurel u es l 0S I ep rotsrsuurt tun ep ercugtod ep ognper p u^rnJ u JuqusO .ss.6
'3"6SI=):mg'gz=$u-Pd
:op5np5
i ulnsdgc ep ernlereduq u gJs pnb segSrpuoJ selsN e 711 sI I
e pn8r JoJ 'J og e ulnsdgc B opuetueur 'uurrxgru urcuglod ?ns e C .002 p JoJ
opSunf Bu eturxgtu urnlzreduel B es lfu/J o p ucrruJ?l urcu?lsrseJ ep ropudrssrp
Iun Jqos opucoloc Jolsrsuurl run redrsslp epod anb Brurxgru urcugod E .uJs IBn .rs.6
tJ:l,IttJoL=(
-'U
Jo08 =
:og5n1og
i ogSunluu urnpradurq u ? 1un 'J" p lurqure
ernleredual eun rodng '16 edrssrp Jolsrsup o opuenb 3 og4 essudu4ln opu EIns
-dgc uu urnrereduat u anb ered srJgsscu ropudrssrp op uorruJ?l urcuglsrsJ p Julnc
-lEJ '1$, lJ"T, ap e rotsrsuprt run p elnsdgc-og5un[ ucrurrgl urcuflsrsJ Bp rolu^ O .s.6
'r\{./3o'I = aU
:opiqog
6 C"002 ep JoJ opSunleu ernlureduel p ourxgru rolui\
o es \ 001 p Jotsrsuurl tun p ulnsdgc-ogSunf ucrurgl prcuglsrsJ E lu^ oluun .g9.6
(xetu)lu
'u Ogs ='a:ux 6z =
:oElnpg
lT, Dt)ttdtrha4/' Dymq ap sdtopncL/ilcluty
lutuesJe^ul'l'01 sleqB] uu sclpul s otuoc pl'rrruJluocu s JolcloJ-wq JossIIu-
-sEq seoSunl se opuunb 'ecauetu.red lu no 'egoc ep opuls ou essud rulodrq rolsrsuu4 un
flJUOf, flOOOVJ.Sfl O'Z'0I
ogSurnlug olcerlp oprluos olceJrp oprlus
E^rlJv osJo^ur oprlues olseJrp oprluos
euoJ osJe^ur oprlues osJe^ur oprluas
oluetuEuolJunJ JOlJeloc-esBq JOSSIIUe-eSBq
ep euoz oEiunl' ogiung
'myodrq Jolsrsu?I tun p olueBuorJunJ ep sopulsg.I.0I BIeqBI
' sJolsrsuul ruoc sJopucr;ldruu solmcJrc soe
opeJlpep '6 olnudeo ou opeleJl lur.uluepunqe roJ elrlce euozeuolurueuorcun; o enb gt
'oESernlus o uoc p sop?ls so Jur.p^rsnloxe sotuJesrpue selumSes seg5ces su11
'sopBls
e seg5ezr-ru1od aua urcugpuodseJJoc B BJlsou 'l'0I EIqBr y 'segunt sep opezuelod
up grepuedep otur,uuuorcunJ p opets o 'asDq-rctJapJ a asDq-rosstua :sagSunl senp
uelsrxe enb tue BurlelsrJc eJnlruls Brun g ruyodrq Jolsrsuul un anb souepJocU
'upBzrlqn srBru B
9 enb (3O runuoc Jossrru og5ernSrguoJ p opelrurl ? opnls lsfl 'BsJe^-crA no op1otry
-DS ep oe auo) p opuls op lueluelcJrp opuzssed 'opiulnuro, tu BuorcunJ Jolsrsuul
o epuo solrncJrJ Jelncluc Jesrluue p peprluurJ e tuoc 'olueuluuolcunJ p sopuls sou
orredser zlp enb o:epungordu ep soruJulurl olngdec elueserd oN 'slp tun upuc ered sun
-tlecgtu8ts sIPL suzpuu;8 sup Jolu^ o opuecrpur 'oJur.uuuorcunJ p sopels srenrssod so
oruoJ urrsse 'serelodrq seJolsrsusr sop srcre8 sBcrlsrJlcuJuJ s3 s?pul?.D rusJoJ 4 opgdu3 o5
UOJSISNYUT WN flC SflO5Nff SYO OYYZTUVTOd'I'OI
oySvroruoJ Hls uvrodrfl uorsrsNyur o
0L otnlldvc
254 Electnica analgica

polarizadas. Na realidade, para que o transistor funcione no estado de corte, no neces-


srio aplicar uma tenso negativa na base, relativamente ao emissor; suficiente que a
dita tenso seja inferior que corresponde, na caracterstica de entrada, ao incio do co-
tovelo, quer dizer, ao valor de tenso para o qual comea a circular corente na base. Este
valor depende do tipo de transistor (de maior ou menor potncia), mas como referncia
podemos considerar o valor 0,7 V.
O mais adequado, quando se pretende trabalhar com um transistor em comutao,
aplicar na base uma tenso negativa relativamente ao emissor, para melhorar o tempo
de mudana do estado de saturao ao de corte.
A Figura 10.1 mostra a forma de polarizao dos dois tipos de transistores bipolares,
assim como as caractersticas de sada, montagem EC, de cada um deles. A regio a
tracejado azona de corte. O transistor pode funcionar entre os pontos A e B sem aban-
donar a zona de corte. A corrente de colector, com a base em circuito aberto
(rr=o),corresPonde I rrr.
I s=200 lt\
I g=150 PtA

I B=100 PA

/a =50 PA

B Is=g

vcs
Zona de corte
(a)

I B= - 200 PtA

- Ic IB= - 150 PtA

IB= - 100 PA

IB= - 50 PtA

B In=g

- vce
Zona de corte
(b)
Figura 10.1. Polarizao para o estado de corte e caractersticas de sada.
(a) Transistor npn. (b) Transistor pnp.
'E'01 ?Jn8rd Bp Joss[ur]Frrr Jolsrsusr op lup^mba olrncrrc o BJ]sotu .soJl
7.g1 urnSrg v
-no sop sun slupuedepul seJossltu so opupcrJ 'seseq su enb EJreuuru Btustu ep ,so;1no
soB sun sopu8rl sJolceloc so toJ seJolsrsueJl sorJg^ p o? lulunrnbe olue{u?uorcunJ
9
ns o Jossruqlntu JolsrsuB4 tun p s-BtB{ .soperSelur solmcJrc souc III opBzllDn
olrnu g enb rolsrsuerl ep odq lun p ucrlgqturs ogsulueserdeJ E ?$sour
9.61 ern8rg y
UOS$IAIflIJIU^I UOJ.SISNVUJ.'?'OI
('tes)zJA
L'0 <" A, L Z'O- "I"tl= tI
^
:ogs 'JA uraSeluour tue 'JolsrsuuJl op suzpuur8 su .ogSernlus urg
'opSurnlus up JrBs tus r y
soluod so eJlu JEuorJunJ epod rolsrsuer O 'og5urnl?s p Buoz p epuodseuoc opufecu4 u
og18arV 'slp [un spuc ep'3g ue8uluotu'?pr?s p sucnslJlcuJuc sB oruoc rurssu ,serelodrq
sJolsrsueJl ep sodrl srop sop oguzrrulod p urrrJoJ e s-ecrpu BIeqBI BN
Z.0I
'I'0I sleqBI 3u
BJrpur es ouoc IBt 'luuIelceJrp upuzrJBlod ucg rolcloc-suq ogSunfu ,oluuuod 'Josslue
o suq B Jlu elueJsrx u enb roueu Joss[u Jo]JloJ ru opsul ep upenb y
'seq.
p elueJroc 3p soluetunB so? I^Isus ? oEu e le^guu^ul alueurucnurd
eceuuured Jolceloc p lueJJos uns e opsurqBs ep op?ls o eEuue JolsrsuB o opuun
,trl
=t "t
:o9gp
-uoc B 9 og5ernlus Eezlol)Btex enb o sutr41 'og5npuoc ep opqse ou u4uoJu es Jolsrsrru11 o
enb es-ztp sosuc so soquu tug 'E^Ilcu euozeuouroc'lueruu1ceJrp upuzrrulod efes rossrtus
-eseq ogSunle enb 're3n1 oraurud ure 'ougssJu g Jnlus es Jolsrsu?r tun enb ure4
oauoruraenbossedou,ororrrsrl{rll";?i:f :': j"H:I::y::;:;,rT;T:: j:i
oB orJeJluoc g ogSurnles ep op?lsa o 'opSulnuoc ru JolsrsuBJl run JBqpqs4 zeg es opuun
oYYunrvs go ocvrsfl o''0r
A L'0 >"A " tg="A'o=sI',O=31
:ogs 'UoJ p op?lse o erud '39 rue8uluotu [u Jo]srsue4 op senqeclgru8rs sr?ur sezepuerfl
sBp sJolE^ so enb opuzry JrrunsJ soua:epod 'o"I ep Jolu^ o souruzerdsep e5
Z oPSoYwoc wa n1oq rotsuDrJ O
256 Electrnica analgica

In -200 trA

I B=l 50 PA

R6
I B=l 00 PA

/a =50 PA
Zona de
saturao
I s=o

vce

(a)

IB= - 200 pA

IB= - 150 PA
In= - 100 pA
IB= - 50 PA
Zona de
saturao I n=o

- vct
(b)

Figura 10.2. Polarizao no estado de saturao e caracterstica de sada.


(a) Transistor npn (b) Transistor pnp.

Figura 10.3. Transistor multiemissor. Figura 10.4. Circuito equivalente de um


transistor multiemi s sor.
0- "A s-- "n)
A - -!g ^vtu o-rr f n o=ts
v* o-'t )
opuenb enb as-urglqo 'sopBlnJIBJ seJolu^ so urud'alurn8esuoc ro4
rod 'souuqlorsa 'rolsrsuurl o gr,rnrus o) s'6I B rorreJur ", -rn?Iffi:".l1ffi;
"o
u 006t =
.-01'078y ; apuo p : vru oz <
'u
ffi 7ft.00
' (tes)1
<'I ."rl ogsurnlus ep ogSrpuoc u opuucllde
*
# =sr i8.'1=frtl_l,al
I ^l-l-{l
:upeu ep Eqpr up ogSunbe ep rrged e es-elncpc sy
= = = ?
]Ff- l'd lt,"rar1 - ;c,
-or p urruersrsI Eu IrEr er^ep orunr,rn,o'li ['J,tJl,:1f,:[irHll'#:;"rffi3
'opSuzrmlod p ollnJJI, oled urls suru Jolslsrrul oled upuloq
-uoc ufes ogu Jossnu u Jolcloc p luerroJ e enb 'rez1p ranb 'alueuulcarp supuzuelod tuef
-alsa sag5un[ sens sB anb 9 opurnlus eJluocue s Jolsrsus o anb ured opSrpuoc y :oplnp5
''0I BJnEIt
0
ts
v., o:u--l':::,
_ (rus)grn
0
^ Qvs)g*
A l,'0 - =
A--)g :sopDQ
^
'^ - e A 0 oES sotuaJlxe soJol
-urr sofnc epurpunb Bpuo uun BpeJlu Bns Bu ucgde es opuunb ogSurnles eUoc ru
lueuepuuJe1p uorounJ Jolsrsu? o enb urud '61 ern8rg up olrncJrc o Juuorsuerulq .I.0I
soo r^los=ru svt/uftsoud
LZ ogSomruo) rua rqpd\q rclsryuqtJ O
258 Electnica analgica

10.2. Dimensionar o circuito da Figura 10.6 para que o transistor funcione como
comutador quando se lhe aplica na entrada o sinal que se mostra na dita figura.

Dados:
V ar*ur) = - 0,7 V
Vcr(rut) = 0,09 V
Ic(rut) = 10 mA
hrr= l lo

V
m Figura 1.0.6.

Soluo: Desprezando u V.r,*, perante Ec:

*, =f= r#= 5oo e, 0,,.+ lcr.o,)

tto5 -o'7 >lo.1o-' ; R, 47,3 K2


Rs

10.3. Analisar os circuitos da Figura 10.7 concluindo se os transistores se encontram em


activa ou em saturao.
Dados:
Vrr(rut) = 0'8 V Ec= lo V Ec= lo v
Vca(rut) = 0'2Y R6 R6
hrr= 1oo 2K2 2K2
Rs Rg

40K 40K
+ +
Rg
*nu *nu5V 5K
J.5V J. Figura 10.7.
(a) (b)
soluo:
. Circuito A: Supondo que o circuito est ern saturao a corrente de colector ser

Er= IrRr*vcr(,u,) , L=4='oa l'' =4,45 mA


' R. 2,2
portanto, para que o transistor alcance a saturao o valor de /,, dever ser

,"rlc(sat) -4,45 -0,0445 mA


" hr, loo
'g'0I Brntlt
-"g
^E-
Z1 = 11
t1
z1 ^9
ool =zttl
ze x (rus)srn
Iy LZ,O_
Z>I Z
Jy l,'0 =fl&A
AS=''E ^
:sopoQ
'9'61 urnErg
up olrnJJrc ou Jopetnr,uoc op segSrsod senp su ered i ogsuel up JolE^ o JBIncIEJ .?.0I
Vrrr L'0 = 00'0.00[ =' I"rl =,1
gJes JolJlo3 p IEoJ luJJoc u a opSurnlus rue gls ogu qtol ernErg Bp ollncJlc o'oluuuod
v., Loo.o =#=ffi ='*;'#!r!_J =,,
s 'sl'stq+"A+t'I =tg
:q4'91 urn8rg Ep olrnJJrJ ou suq p IuJ lurJoJ u eluauuplnEs soruBInJIuJ
vru ero.o=# =ff.',
gres opernps tu Jlue JolslsupJl o enb umd suq p eluerJoc e .opBI oJlno Jod
vure.r=m=ffi=,,
; tI =, I og5uturxordu E ElrJ Js
epode's7 qq J7 enbes-znpep JI =,trl.87 rolsrsuu4opoquuSolad a,)l + s7 7 ouroc
=
tytl =
''I +(s)st^+ "fl
-uprl o enb opuodng 'rorrlu, osuc o ured anb opnlsa o.,,se.u o.o*"*rffi;ffii:r5':
87
'opeJnlus glse Jolsrsuur1 o rW'O enb romu 9 ouroc ,oluuuod
' ov-
vur I'0= =Ti='I
=J=-=sr i'ixan+rarl=rg
r,o-
'21'91 urn8rg Ep ollncJrJ ou JBInJJTJ gJr lurulueJ enb esuq ap elurJoc B soruulnJle, oElu
6T, og\nyutoc wa n1oq to$tsuDtJ O
2@ Electrnica analgica

Soluo:
. Caso 1: O comutador est na posio A e, portanto, Eu, =O V f, est ao corte.
"
Se o transistor T, estivesse saturado a corrente de colector seria

I.v2-E'-E'r-V"'<*u) -12-(-3)-0'2 =6,72 mA


Rc 2,2
Assim sendo, a corrente de base para que o transistor fique saturado ser

rcr(."t)
,"-, )
r,z2\Js,
D, (Sr -6,72 = 0,0672 mA
,,
hrc 100

calculemos agora a coTente real na base de 7", para o comutador na posio A:

Er, -V o, -V ae, - Ee" =IB, (& + R3)

1.
D1_Er'_Vor_Vrr=_Er' _ 5_6_0,7_(_3) =0.0g6 mA
& +& 3+12

de onde se conclui que est saturado e, portanto, a tenso E,,se.

Eo = -V m* Vcr(.ut) = -3+0,2= -2,8 V


. Caso 2: O comutador est agora na posio B; se { estivesse saturado o colector de 7
estaria aO,2Y relativamente massa, logo:

Ec, -Vcz,(" r)
L'|-
1.
R,3
-5-0,2 = 1.6 mA

A corrente de base para saturar o transistor seria

1,6'10-3
r*Dt2-fu-- =o,ol6 mA
h* loo
Calculemos agora a corrente na base de 7,, para o comutador em B:

ee, i Ir,='#=#=0,043 mA

logo 7, est saturado, Drno conduz e Trest ao corte, portanto Eo = Ec, =12 Y .

10.5. SupondoquenocircuitodaFiguralO.9.aotransistorideal,querdizet,VrraVru,,o,,
so nulos, com ftrr=lQQ, desenhar o sinal que se obter na sada quando na entrada
se introduz o sinal da Figura l0.gb.
I'0
A I'o=-<'g
z0'0- 0'0
:oluuuod gras opuJnlus JUJU JolsrsuuJl o urud upuJtu p oEsuet V
s (rus)3,
v., 0.0=g L-
Y- E-
=3-.us-)g,t :' vtu =3-
E ous)3r\ I )fl-
-eJes JolJeloJ ep lurroJ e ogSunls
e1sa11 'oESurnlus ru r1ue Jolsrsuu4 o enb urud'7 ep rop,r o soruJEInJIuc alueuupmEeg
^
z,t=#=,,
'orueuod 'urnu rs ,r^p s,q p ru.uoc E 'uo, oonrr"iil'ffT[:#i'i":f;:1;
"o
ZO'O+'g'l'O=sl i Vtu
ot
'
Z0'0=;=='t
.ot'u
yur'g.l'O==E=tI : 1+'I ='I
:esBq 3p elu.uoJ 3 JBslluus
rod opueSauroc'ogSurues e euoo rue eqpqur rolsrsuurl o enb
ruoJ ruzeJ enb upurlua ep purs op sJolu^ so opuulncp, opnlse a1s sotueJezlpU :op5n1og
'olrnJrrJ op upu4u pu IEUrS (q) ''Ot EruelqoJd ou eluepuodsarroJ ollnarlJ (u) f.Of u.rn8;g
Ag'0-
sl =Jg
^
t9z ogSo1nutor wa tqoQq to;stsuztl O
262 Electrnica analgica

Ento, o sinal obtido na sada o representado na Figura 10. 10.

Ei

+0,3V
+0,1 V A A A /
- 0,2Y
-0,3v

Eo
+15V I I

Figura 10.10. Sinal de entrada e


sinal de sada para o circuito da
OV I
\ Figura 10.9.

10.6. No circuito da Figura l0.l I determinar as tenses En, En, para os seguintes ca-
"
sos: a) O contacto Xest activado e Ydesactivado. b) O contacto X est desactivado
e Iacvado.

Dados: Ec=5v
Vcr(rut) - 0,2Y
Vr,= 0,7 V

Figura 10.11.

Soluo:
a) X est activado e Y desactivado.
E r, - 0 V, ponanto o transistor I, est ao corte e no conduz.
Por conseguinte, poderemos estabelecer a seguinte equao:

Ec=Irr(R, *Ro) *vurr, Io=-E'-v"' = 5-0'1. -0,245 mA


R, + Ro (16 + 1,5)

portanto,

Eo, = Ec- Ir=R, ; Eo,-5 -2,45'104'1,5'103 =4,6 V


Trestsaturado devido tenso de base e, portanto, Eu., =Vcetsar) = 0,2 V.
Jucsrd ussod EpBdrugl u enb srreuBru p I'0I BJnSrd Bp olrnJJrc o JBuorsueulc .g.0I
vur E.g =Z,LI-,z=aI-rt=rl : yvt z,Ll=ff+=ffii=al
ogJes Jolceloc o e opoJp o tuuss^e4? onb salueuoc sep sJole^ so
'o-=(g'o-l)-=z)A
glris"Tl ogsuel E '^ I- ^
ep opsul Erun y oluod ou sourrucqdu e5
9'o='o+.0<lv^l
^
opsul Brun y oluod ou rucrlde orJ-ussceu gJes A .0 ep ? oporp ou opsuel rO"J;';;::
"O
ln g'g enb roruur res enap'?)1 ep olnlosgu JolE^ o u^rlJu uuoz Eu uorcunJ rolsrsuurl o enb urud
Yw Z'Z=82'0.06=rl
'oluuuod
I sA
vrrr 8z'o = = "
7, _ yryi=_a,I
oruoJ
r
'I = l"rl
enb JucrJrJeA es-e^p euolJunJ JolsrsuuJl o enb BJBd :oEinlog
'ZI'0I ern8rg A ^-
II
rs# ffio
) r !g
o 0z
Jy &y
^E'0-=oA
06 =
1 "r4
(tus)3,
0g Vul 0Z =
t'0 - = oes\s'
o ^ oes)s* ^
l'0 - =
81 ^ ^
:sopoo
V
'B^rlcB uoJ tue qpqsJl
71'91 ern8rg Bp Jolsrsuur o enb ered y oluod ou recrlde u Brurultu oEsuer B JelnclgJ .4.0r
A e' ? -
*; :i:,;1,,n,1, i;:I;:l
'opu^rtre e opu^ltousep
BSe x (q
E9Z ogSoyu,tor rua topd\q nlstsuDtJ O
264 Electrnica analgica

quando na entrada E, se introduz uma onda quadrada que varia entre 0 e 5 V.

Dados:
Lmpada:9 V 50 mA
Transistor: BC 148: NPN 9V50mA
Vrr(*u*l = 2o V
Lrnpada
Vr, = 0,6 V
Ei
/c(*r*) = 0,1 A
hr, 125 a 900 com Ic = 2 mA
P(ra*) = 250 mW
Figura 10.13.

Soluo: Escolhemos uma tenso de alimentao igual de funcionamento da lmpada, j


que quando o transistor estiver na saturao a lmpada ter uma tenso de 9 V nos seus ter-
minais. A corrente de saturao limitada pela lmpada em 50 mA. Para garantirmos que o
transistor entra em saturao, calculamos a corrente de base tendo em conta o valor mnimo
de hrr. Portanto:

hrur^^rff2 lc(.u,r ; Ru <125:5-0'6=ll


h^-...E,-Vr, Ke
50
e entio escolhemos Rr=10 K.

10.9. Projectar ua porta NOR em RTL com 3 entradas, utilizando transistores 2N743.
Calcular o nmero de portas iguais que podem ligar-se na sada, sabendo que o n-
vel de tenso mnimo considerado como nvel alto de 3 V e o mximo 5 V.
Soluo: O circuito pode ser o da Figura I 0. I 4, que, como se pode verificar, ter um nvel
alto l>> quando todos os transistores estiverem cortados, quer dizer, quando nas suas en-
tradas estiverem presentes nveis baixos <<0. A sada ser <<0 quando qualquer dos tran-
sistores estiver saturado, ou seja, com <<l na entrada.
Calculamos seguidamente o valor das resistncias:

EC
Rc=
/c(rut)
=1=0,5
l0
KQ

Dados:
2N743 NPN silcio
Vcr@a*) = 12V
/.(*u*) = 100 mA
Iro=20-60com Ic= l0mA
Vra(rut) = 0'6 V

Figura 10.14. Implementao de uma porta NOR do tipo RTL.


:L>IV ap g IErJJruoJ JolB^ o
(tes)Jl
e
)?=
6=T='
:yul7=(to')21
lolJloc P eluerroc uurn ered A 6 ap opSeluautle p oEsual urun soruJgJprsuoJ S
'UON uuod
utun p olrnJrlJ .sf.gf ulntlg J oI I =rttl
(res)*
A 60.0 _
(tus)aan
g 9'0 =
^ :I,OI Jg
:sopoQ
^6
'0>> [ueJoJ sspEJlu se s?pol opuenb l>> uJes ?pIuS
V '0 I^IU p gJeS UpIsS U <<I I^
-ru ep JoJ sEpEJlu sup renbpnb as enb ue 1'g1 urnErg Ep o Jes epod olrncrrc
6 :ogSnpg
'^ r p Ers sepuru su Jerrcx opJ^p enb soslndurr sop oruruItu JolE^ .ollncJrJ
o
ollp op InO-NVd o relnrluJ .^ 6 ep gras ogSelusurp p oesut e enb opuequs ,sup
-Bru sfll ep uoN uuod urun rqcaford rcIJg odu op rolsrsuer gs run uoJ.0I.0I
9cl8pt
g.0 turu)8/
'9= ,ZCt =-FiEsrrlT. =JOO-NVg ooluuuod
ots t
-epl'sx,ru,
Vul Z6'E=_ = ,,ut"T)g--''--^,-I
t '1',,,,r--(urur)sl
vtu r'l=9b_=inn_(xrru),_- t i Vtu
- irr---(xYwtsl 8'0=# -n,ss'_t!,w)!a
Euuuoup es enb o 9 uuod uun ep EpJEs Eu.reErl urapod r,r"r,tlJili'rrt#f*tr5
", ""o
o .ox,eq op,rseuep ro; ry ured oprqrorse
-,r;"j:'JiX:1ry:rl:3 iri;lT#l:ffiITl
8), > ,u
' o.r#, ",
g
<"t-,q-ft'> (r,s)'I
:O 0l=ry ep o ? oturxgJd slEl.u prcJeuoc Jolu^ o
gZ ogSnvruoc wa n\odtq.totslsuDtJ o
266 Electrnica analgica

hrrff) rc(,ut) ; Ra > I lo.7-0'6


2
, Ra >352 K
e escolhemos o valor comercial 300 K.
Para o clculo do FAN-OUT:
Ec - - o'l
=ff= -Vu, -7 -0'6 -=0,021 mA ,
E,,(n',nl
t
/a(*rn) -8,*,n, I,ne^sacra = -
9
= 0,44 mA
,O Rc. 4,7

0'44
FAN-OUT - =2!
0,02 I

1.0.11.No circuito da Figura 10.16 determinar a tenso V, quando na entrada se aplicam as


tenses da Tabela 10.2.
Tabela 10.2.

Caso 1 0,2Y 0,2Y

Caso 2 0,2Y 3V
Caso 3 3V 0,2Y

Caso 4 3V 3V

Dados: vcc= 5 v

Vrc =Vne = 0,8 V R7


R2 T1 T25 Q
Vcr(rut) = 0'2Y 2K5 D1
T5
Vo= I V
A
B

vo

Figura 10.16.
. tsgSrpuoJ s?NeN
LE=g i Lt=v
:, os?).
'LZ'O=|'A 'o uugod :opeJruBs u.t1uocue s rugqruul t opfua e
nr
'*A-z'E= A
opeJ$BS glse'7 otol
'A-l="A
euorruaogselelotol
z'o='sA
^
opSer$us rue glse ',1 oEol
A I= lv\tan-tan
'y Bpurue op oxmq srpru JolB^ oled opeuoupuoc ? Eprus ap le^ru o
+8'0+8'0 e*)'8
L l'Z- 8'0 ='sJ^ + "t A+ "' A - A
gres la4ssod (xc*)rs^ urflod
g'g=g'0+ E="rA*tutn-tettan : zt t=g,0+ Z,O='rrn+(v)A-<vttan
^ LZ'O=g i no =B i LZ,O=V
^=y :ezosBJ.
_ous)ez)A_oA
2,0
^
puo ep 'opeJnlus glsa e; otol
oa oa
" A - Z'E= 8'0 - " A - t = "t A- rl = tr
ossr rod 'opuJnlus plsarl 'elurnBasuoc rod
" A-l =l-'a A-S='o A-'aA- ccrl-'atr
,1
ze^ ens Jod 'euoo oB ru?qruel gtsa enb oled
kz1
0=
^
enb znpap os puo p 'opuuoJ ptsezl anb ucrldtur anb o
L Z,O=g,0*l=txn-bA=kA
:s-BJrJrJ^ oglu e opSurnps ru gls t otuBuod
tttr
A I=8'0*Z'0= k^ i 'ssA*u)n-
:oESEnlrs BlseN
ItZ'}=& : n z'}=v
:[ osBJ o
:oE5nlos
LgZ op1nlntaor wa n)pQq tolslsuDU O
268 Electrnica analgica

V r, =V n*V rr,- 3+0,8 - 3,8 V


V r,{^u*) = Vcn, *V rr, *V rr.- 0,8 + 0,8 + 0,8 - 2,4 V

portanto Tre Tresto saturados.


V ,o = V c't (sat) = 0'2 V
logo Toe Q esto em corte.
Vrr=Vcc-Vno

Vo = Vr, -Vcnr(sar) *V o = J- 0, 2 -1 = 3,8 V


Como concluso podemos dizer que o cir-
cuito representado na Figura 10. 16 uma Tabela 10.3
porta lgica do tipo AND, j que se consi-
derarmos a tenso 0,2 Y como nvel baixo
(L) e 3,8 V como nvel alto (H) resulta a
B s
Tabela 10.3 de funcionamento do circuito.
L L L

L H L

H L L

!0.12.No circuito da Figura 10. 17 determinar H H L


a tenso V,,quando nas entradas eB se
aplicam as tenses da Tabela 10.4.

Dados:
vcc= 5 v
Vr, = 0,8 V
Vco(rur)= 0'2Y

Vo= 1V

vo

Figura 10.17.
:9Jes Bprus Bu oBsuol v
'oESurntBS tua oBtse nJ, ,.,; enb oled
o'r rar
A V'Z- 8'0 + 8'0 * 8'0 = A * 1* 'r'A- (xeul "r A
A 8'
- 8'o+ E- "rA+ ("A='r A
'oBsurnlus tue nsa '7 oBlue
A I = g,0+ z,o='rr A+u)A='r A
At=Be^Z'}=V
:f, osBJ o
A g't = [ - z'o- ='A- "'A- "A = oA
9res BpIBS ep oEsuet v
oonl"'']:') oEol
'rA_rrA=trA
eluotuluulJ a euoc tua glseol
nrA
0-
enb znpop es opuo ap 'ouoc oB gts ti 'atuln8esuoc rod
trA
A Z'O- 8'0-I ='"A-''A=
enb ucrJrre^ es urgqurul 'auoc tue gtse ,7 oEol
A Z'O- 8'0-I ='r'A-'rA='r A
uluoc tue olsr opuel 'op5urnlus tue oHs 'J ,'; oluuuod
I = g'0+ Z'0="nA+(n'A='nA : n I = g'0+ Z'0='rrA+Q)A='rA
/l,Z'0=g o lt Z'}=V
:[ osBJ o
AE ? osBJ
^
LZ'0 Ag g osuJ
AE LZ'0 z osBJ
LZ'0 LZ'0 I osuJ
?'01BIeqBJ
:oglnpg
ogSolnutor wa tDpQq nlysuDtJ O
270 Electrnica analgica

Vo=Vrr(rurl=0,2 V
. Caso 3:
A=3 V e B=0,2Y
Vr, =V(o*V sn, - 3,8 V
= 3+0,8
V u,{^u*l = V sEo *V uu, *Vrr, - 0,8 + 0,8 + 0,8 - 2,4 V

portanto T, e Tuesto em saturao.


Portanto, Vo =Vruo(sat) = 0,2 V
. Caso 4:
A-3VeB=3V
Vu, =V(ot*Ven, = 3+0,8 - 3,8 V
V r,{^u*,t = Vcn, *V rr, *V uro- 0,8 + 0,8 + 0,8 - 2,4 V
logo T. e {u esto em saturao.
V r, =V(r)*V rrr- 3+0,8 - 3,8 V
V ur(mx) = Vrr, *V sEt *V nEd- 0,8 + 0,8 + 0,8 - 2,,4 V
A tenso de sada ser V o = V rrrrurt = 0,2 V
Tabela 10.5
pelo que Tre Q'esto em saturao.
O circuito da Figura 10. l7 comporta-se,
portanto, como uma porta lgica do tipo A B s
NOR, j que cumpre a Tabela 10.5 de fun-
cionamento. L L H

LO.L3.No circuito da Figura 10. l8 determinar L H L


a tenso V,, quando nas entradas se H L L
aplicam as tenses da Tabela 10.6.
H H L
Dados:
Vcn*x)= 0,3 V
Tabela 10.6
Vuc = 0,7 V
Vrr= 5V
Vo= 0,7 V A B
R2
D1
2K Caso I 0,3 v 0,3 v
T1 Caso 2 0,3 v 4Y
D3 Da R3 Caso 3 4V 0,3 v
D2
22K Caso 4 4V 4Y
Figura 10.18.
-l -l -l
H - H
'L'OI ulequ1 u es-erd
H H -l -unc (D otlu [^!u oruor V e (7) ox
L
-Pq IoAIU oruoc A g'0 sor,uJBJeprsuoc es
H 1 -l
enb gf 'CNVN odp op ucr8gl uuod urun
oA g ? 8I '01 urn8lg uu opuluaserdar olrncrrc
V
o enb es-Jzrp epod ogsnlcuoc oruoJ
L BIeqBI
gres uplus uu o,Suel u 'oluuuod'e r:r:;:)r'ir|;.',*,
"rt
rrA+"A*'oA- *A
A l'z= L'o+ r0+ L'o=
'elurnSsuoJ rod'ureznpuoJ'e r tg lrueznpuoc oEu'e r'O
LFs i Lt=v
:? osBJ .
= "A=oA
gJs ?p;us uu opsul u enb rod opzuJ'uoo
ep opuls ure BJluocu es
I7 enb BJruEr.u ep I=xzl 'olueuod'e znpuoJ'g'znpuot ogu '6,
^ '0=g i tttrV
: osBJ o
= cJtr=oA
gJs eprus Bu ogsul u otol 'egoc ep
I6t
opulse ou ?r1uoJue es r.; enb o luoc'^ 1=x4 'elurn8esuoc rod' znpuoJ ogr'O 'znpuoc
ttl=g i g'O=y
:l^ osBJ o
s= "'A=oA
.?Js ?pI?s p oEsul u
'olueilod '^ 0 Js es-Ee ep oEsuol Bns u ? opr^op opeyoc uJrJ ) enb o tuoc 'A V'l=7. L'O='AZ
Js 06, rO
gJ^ep'1 opsual u uuznpuoJ enb ered anb gt'uoJ o? oElsa e 'oluulrod
l='oA+'A=*A
^anb es-ecgye^ oEtu
,u
VLu Z- 2 ,A+'oA*,U'r/ =JJA
('0 + L'0)- (oA+"'A)-ttA ='rI
:'y ep s?AuJlu tueznpuoc 'e ,'g osuc elsN
A t'0=g: Le'}=v
:J osBJ o
:oB5n1o5
I LZ onSoytutor utd rvlocllq torstsltzq O
272 Electrnica analgica

L0.14.No circuito da Figura 10. 19 determinar a tenso V, tendo em conta os valores das
entradas da Tabela 10.8.
Tabela 10.8
Dados:
Vcr(rut) = 0'2 V vcc= 5 v
A B
Vrc = 0'7 V
R3 Caso I ON ON
l0K Caso 2 ON OFF
vo
Caso 3 OFF ON

T2 Caso 4 OFF OFF

Figura 10.19.

Soluo:
. Caso 1:

=ON; B=ON
Quando os dois contactos esto activados, a tenso nula nas bases dos transistores e,
portanto, estes esto ao corte e a tenso de sada :
v--vrr=5\
. Caso 2:
=ON ; B=OFF
O transistor I, est em corte e a tenso na base de T,

Vr.r=Vrr-VnEz ; Vaer=5-0,7 =4,3 Y


portanto, lest em saturao e a tenso V,,ser:

Vo=VcrGn = 0,2 V
. Caso 3:
= OFF ; B= ON
Este estudo anlogo ao anterior, s que agora I, est em corte e I, em saturao.
. Caso 4:
= OFF ; B= OFF
Neste caso I, e T, esto saturados e, portanto,

Vo=Vct("t)=0,2 Y
Como concluso pode dizer-se que o circuito representado na Figura 10. l9 uma porta lgica
do tipo NOR, j que se considerarmos que 0 V um nvel baixo e 5 V um nvel alto verii-
ca--se a Tabela 10.9 de funcionamento.
:fl oE5lsof o
0tE'0 ,
Yru 'll=-= (rus)a-r, c\ =ol
Z,O_ I _ _ o A_
:gres CA-I opo;p oled EInJrrJ enb eluauoc y
'.urepuecu es enb
opo;p oled elueJJoJ gJulnJJrc .oluuuod .e opurnlus ura ti ,oEurnps ua z; .egoc
rue glsa )
:y og5.rso;.
:og5n1o5
'02'0I BrnEIt
t1
\
CE-I S
q (rus)sr^
LZ,O_
U OEE
7y AI=aA
:sopoQ
AS=)JA
'?[ncJrc eleu enb luoc e
OZ.OI urn8rg
Ep otrncrrc op Cg'I opolp o eurtunlr s rop?lntuoc op og5rsod enb ue rBuruuel(.r.0r
-l H H
-l -l H
-l H -l
H -I -l
oA
V
6'0I BIeqBI
tLZ opSo\nuto) wa tqoc\q to1ysu04 o
274 Electrnicaanalgica

T, est em saturao, 7, em corte e 7., em corte. Portanto a corrente no colector de 7., 0 e o


dodo LED estar apagado.

10.16. No circuito da Figura 10.21 determinar o valor da tenso de sada quando se intro-
duzem os valores da Tabela 10.10 na entrada.

Dados:
vcc=5v
Vce*ur)= 0,2Y Ra
Vo= 1V r30 Q

T3

D2

vo

Rr
IK
Figura 10.21.

Tabela 10.10

(
n

Caso I 0,2Y 0,2Y 0,2v


Caso 2 4V 0,2v 0,2 v
Caso 3 0,2 v 4Y a,2Y

Caso 4 4Y 4Y 0,2v
Caso 5 0,2 v 0,,2Y 4V
Caso 6 4V 0,2v 4V
Caso 7 0,2Y 4V 4Y
Caso 8 4Y 4V 4Y

Soluo:
. Caso 1:
7, est em saturao, 4 "a cote,T, em corte, 7, em saturao e l, em corte. portanto,
V, = Vcc - V rr(^u*t - Vo =5- 0,2- I = 3,8 V
. Caso 2:
Estudo anilogo ao anterior: % = 3,8 V
'L)Z IurJJuroJ JolE^ :g>lz=)
LS =)g
:opnp5
'^,
rtue sosuel EpBJlu ep olls I^Iu ollloc oprreJprsuor I'0I BruIqoJd o J^losu'gl'ol
'82 =J,nO -NVC
') 00 lerrrruoc role^ :U) 00, >'U
'I) prcreulor rols^ :(rX S ='U
vut z =t'*DI
0I ='a
^:og5n1og
Vut Z,- '7 tuoc 00 ? Zl = sttl
(xstu)Jf
Vtu 00I -
(xpw)D|
=
NdN I,OIJS
:soPDo
'L Le 0l Jlu oprpuaerduoc gls Epu4ue ep
olp Ie^Ju o enb opueqes '0lJg rotsrsuul o opupzrlqn 6'0I uutlqord o relloseg.Lt Ol
sorsodoud svr/r3180Hd
'ollE Io^Iu B glse
3 opuenb ercugpadur EtlE ep opulso rue Bprus ? egd e oxruq I^Iu E glse, Epu4ue e opuenb
CNVN odn op uuod eun oruoJ 'otueuod 'as-uuoduror IZ'0I urn8rg ep olrnJrrJ O
'urcugpedur Ellu op opuls tun ulseJruuru olrnoJrc o anb as-zrp osuJ lsN 'sruqoetaru
sorJg^ p upps ep urcugpadur Brun B ele^rnbe enb o
"J a'J seJolsrsuuJl sop e8n; p sluJ
-JoJ sq uprznpeJ BcrJ BpIBS ep luerroJ e segSpuoc sqseN 'euoo ru oEtse'J a ) 'otuuuod
'opurnlus gtso ) 'n 7 =3 opuunb g e y ep srolu^ sop elueueluapuedepul :3 a 4,9.g sose3 .
.L Z,O_t{oes),s)A="A
'oluulrod 'ogsernles ua n1 a uoJ rue ) 'ogSernles tua i 'auoc ua ) 'euoc ure glsa '7
LZ'O=Ji:Lt=g:^r=V
:t osBJ ,
8' - "4 :opSuntrs Brrrsetu V
^ : osBJ o
LZ ooSoruwor wa tDpdlq rc1srcuDq O
276 Electrnicaanalgica

RB<215 Kl; valor comercial 150 K.


FAN -OUT= 16.

10.19.Resolver o Problema 10.18 com o transistor BCl08 considerando como nvel lgi-
co de entrada alto as tenses compreendidas entre 12 e 9 Y.
Dados:
BCIO8 NPN

Vrr(^*)=20 Y
/.(rnu*) = 100 mA
hre =125 a 900 com I. =2 mA
Soluo:
E; t2Y
Rc= 6K; valor comercial 6K2.
RB< 525 K); valor comercial 390 K.
FAN- OUT= 23.

l0.20.Dimensionar o circuito da Figura 10.22. para que trabalhe em comutao.

Dados: Ec= 5v
Var(sat)= 0,7 V R
Vco(rur)= 0'09 V
/c(rut) = l0 mA comtS = I 10 Eo
Ei Tl

V BC IO7

Figura 10.22.

soluo:
R.= 500 Q; valor comercial 510 R.
RD< 47,3 K); valor comercial 43 K.

lO.2l.Calcular o valor de R. e R, no circuito da Figura 10.23 paraque o transistor traba-


lhe em corte e saturao, quando na entrada aplicado o sinal representado.

Dados:
Sada
Vra(rut)=-0'7V R6
/c(rut) = 20 mA
hru= 90 Ei
Entrada Ec= - 5 v
OV J_-
-5V Figura 10.23.
'sopBllnsJ ep BIq?l Btun rlqo 'l I'01 sleqBl up sJolB^ so uznpo[ur
es Bu opuunb "rl ogsuel Bp JolE o euruue1p 9g'g1 urnErg Bp olrncJrc oN'rZ'gI
"peJlue
') 0g, Iurcreuoc rolu^ :U) 'gi >'U
'u) s'L =)
:og5n1og
'SZ'0I urnEgg
AO
A6
Vttl I =JI 0II ="rl
^ l'o =38A
A ^ :sop00
'oESulnu
-oc rue eqluqurl Z'01 urnErg up JolsrsuuJt o enb urud'U r'U rp JolB o JBInJIUJ'Z'0I
^
-"A) I
opBJnlus vul I =
^0n ='I
I
VuI I.O =rI )
:oginlog
'?Z'01urn8gg
x0r
tJ =!E
^I
) oS =
Jy "r,l
A 0 _Qus)Ern
oz =)fl :sopDQ
^
'VZ'01 urnEIC Bp JotsrsuuJt op oluetuuuorcunJ ep otuod o JBInJIuf,'ZZ'0
'X 8 [ Iurrreuoc rolu^ :UX E'61 >'U
'U 0Z lurrrruoc rolu^ :U O(, ='U
:oB5n1og
LLZ ogSolnuto) wa fipq nTsNuDU O
278 Electrnica analgica

vcc= 5 v
Dados:
R5
Vr, = 0,8 V r 15 Q
Vcr(rut) = 0'2Y T6

Vo= 1V
Vr, = 0,7 V vo

Figura 10.26,

Soluo:
. Caso l.:
T pT4 e Tuem saturao.
Tz, Tja T,em corte.
V,,= 3'8 V'
. Caso 2: Tabela 10.11.

T
u T. e Trem saturao.
A
Tz, T4 e Tuem corte.

vo= o,zY ' Caso I 0,3 v 0,3 v


. Caso 3:
Caso 2 0,3 v 4Y
T
rT3 e Tuem corte.
Tz, T3 e T, em saturao. Caso 3 4V 0,3 v
vo= o,zY '
Caso 4 4Y 3V
. Caso 4:
T
rT4 e Tuem corte.
Tz, T3 e T, em saturao. Tabela 10.12.
vo= o,zY '

Se considerarmos 0,2 V como nvel baixo


B
e 3,8 V como nvel alto, a tabela de funcio-
namento a 10.12.
L L H

L H L

H L L

H H L
'sopscrJrldluu
oES opu sBpurue wnp sR suntuoc oEsul ep sr^!u so nb s-znpp ogSuler u1se6
Pa. P'g (zA tn1. Png
= - - 'tt
:oEssJdx lurn8s BId rs eJlue es-rupuorcelJ S?zepuBJE s?lsa
'prcueJJrp oEsuel ep o{u?s :Pip o
'BpBJ]U p oBsuI iz/,-t/r .
IsrCuJeJrp =PA
'Bplus ep IurcueJeJrp oESUf l"rr r
:sBzpuEJ8 selurn8es sB s-tueugp olrncJrc oN
'IUUOTJBJodO JOpUJrJrldr,uB run
ep ocrsgq otlncrlJl.II BrnEId
g
,J ,J
'on
"n
'olrncJrc
op seued wnp suu socnu?pr solsodns oBs sJolsrsue so olupuod e eculgurrs g ?Jnln4se
?ns B 'l'l 1 ernSrg eu acerude enb o g lErcueJeJrp ropucrgrlduu Iun p ocrsgq olrncJrJ
o
SIYIJI{flITgflO SflUOCYJITIIdHIY' I' I f
SNT{OI J VUfldO SflUO(IYJ ITIIdHIY
L L Otnltdvc
280 Electnica analgica

O nvel de tenso comum s duas entradas denomina-se sinal de entrada em modo


comum, v.. Normalmente, esta tenso definida como sendo a semi-soma das tenses de
entrada:

,r=w2
Tendo em conta as definies de tenso diferencial e tenso de modo comum, po-
demos modificar o circuito da Figura I l.l para obter o correspondente Figura.l I .2:

v
dlz vrt12
vl v)
V, V, Figura ll.z.Circuito modificado
corespondente ao da Figura
I l.l

Se considerarmos simtrico este ltimo circuito, o ponto E de unio dos emissores


ter uma tenso constante, devido a qtue v ol2 se aplica juno base-emissor dos transis-
tores, com polaridade contriria em cada um deles. Isto implica que qualquer variao de
tenso num dos transstores seja anulada por uma variao do mesmo valor, porm em
sentido contrrio, no outro.
Pelo anteriormente descrito, podemos definir o ponto E como uma massa virtual,
quer dizer, que sem estar ligado massa se comporta como se estivesse.

LI.2.ANLISE DE UM AMPLIFICADOR DIFERENCIAL

O estudo do amplificador diferencial necessita da aplicao do teorema da sobreposio,


que a seguir enunciamos:
. Teorema da sobreposio
Em toda a rede formada por geradores de tenso e/ou intensidade e impedncias,
os efeitos produzidos (emcorrentes e potenciais) pela actuao simultnea dos ditos ge-
radores, podem ser calculados mediante a soma dos efeitos que produziria cada um dos
geradores em separado.
Para a anlise dos efeitos produzidos por cada um dos geradores, sero curto-
-circuitados os restantes geradores de tenso e abertos os de intensidade.
PA
try='Jy=Jy onb
v..v v> '
et:L-= "q'z "q'z
, .4rl
m--=m=*s
i Jezrp souepod eluerulBurc
PA PA
''rr'z , "q'z
W=q, .W_=\
:BpBJl
-ue BpBc erud IBrcueJaJIp oquu8 o es-ruglqo Brtno uled urun sg5unbe su opulpl^lc
,,q.rr! ,,rl .,r! ueA)
= ueA) , =
,r! ,lq ,t_ ,, |. ,r! I
. . . ,{q. ,rU_ ,, n)
= n) =
:J^Jcs sourepod 'ocul?tuts ? J'l I urn3tg Ep ollnoJlc o enb opeq
.IBN]
-Jr^ Bssu(u otuoc opuJprsuoo res repod A otuod o 'luruJouluu sorur^ oruoc 'anb 9f 'ay
erJuflsrsJ B uuruq es enb tu cg'I1 urn8rg Bp olrncJrc o es-ugtqo 'soplJcyq sogaurgrud
ure lulu^rnba olrncrrc ns oled rolsrsuuJl Epuc eluauuplnEes opurnlBsqns
'q'I I ernSrg
ep ou es-Br,uJoJSuBr 7'1 1 ernErg up olrncJrc o 'BJuoJ ru olsr opuI 'luoc p sluoJ
su ouqu tu J?xrp orJ-?ssJu epuru ? :?ssuur q sepu8q ogJBclJ 'olueuod 'enb unupuoc ap
sluoJ sB mlrncJrJ-ounc orJgssceu 9 (sruurs) upuu:etp tu olrnJJrc o Jesrleue BJBd
'7'1 1 ernSrg Ep olrncJrc op .,'^r, IunIuoJ opotu tu oES
-ua ep seropure8 so ueJprsuoc es ogu 'lurcueregrp ? soruznpoJlut anb ogsut u enb opuq
slulruereJlp Bp,rus o BpBJfue u.red opnlsg .
:selep Brun EpEc quelBprn8es soruslleuv
's?Jul?rurssB ?pl?s BpuJluf o
'uclflulssB Bp!?S e plcuJeJlp BpB{uf e
'prcueJJrp 3p}3s ecrJl9rursss ?p?Jlua .
'sr8rJuJJrp BpIBS e ?psJluf o
:Bplus/Bperlue og5u8g p sepupllrqrssod orenb uret
-srx 'lplcurJrp oporu ru opwqluquJl Bpnls s up ropecrgrlduru o opuun
Z'l I urn8rg
IYIJNSUflIO OCOW rutr O(IrlISfl'gII
'tunluoc oporu ru IErcuJJrp opol'u ru
:sBtuJoJ s?np p opezrleJ gres enb 'prcueJJrp ropucr;r1due op opnls oe ero8e sotussud
'oorrrrgurp aulEer tua opnls o ered elueuucordrcJ e upurue1le ep seroperaS so Bssuru
E soputrnJJrJ-ounJ rueJoJ enu;luoJ ru opnls els JezrpeJ ou enb gf 'sopFqJq so4eurgred
ruoc seJolsrsuuJl p solrnJJrc p srlgue Bu 'luruelrcgdurr'opezqqn roJ uruJoel lsg
gZ stouotcotado sarcpoc{tldtuy
282 Electrnica analgica

y

)

vr,12 vr,12

vd12 vo12

R., RC,

,o, ,u,
hyr'iu, hf,
hi,
vo12
tb, hi, - vnl2
(c)

Figura 113. (a) Circuito em modo diferencial. (b) Circuito para sinais.
(c) Circuito equivalente com hbridos.

Da equao anterior podemos concluir que o ganho do circuito apenas depende das
caractersticas do transistor e da resistncia de colector.
Por outro lado, se aplicarmos na sada uma caga em forma diferencial, quer dizer,
entre os dois terminais de sada, obtemos o circuito da Figura ll.4a, o qual se transforma,

hp'irr,
i o, hr, ^rlo, htu

vd12 vd12 - v,l 12

-vnn
(a) O)

Figura 11.4. (a) Amplificador diferencial com carga.


(b) Circuito equivalente de parmetros hbridos.
:znpp s puo ep 'q e 29'I I wJnSrd s3 s-ruglqo sJouluu sosuc sou ouroc opupcoJd
Brrrf9ruJssu Bp,rus e IBIruereJIp BpBJlue e.rud opnlsg .
'oclq?urrsse Isurs run ep opuruud
op?cuBlBq purs tun Jqqo epuelerd es opuunb upu4lun quetulBrruou BJun-q slsa
?
'srBurs emd elueplrnbe
ollncrrJ (Q 'esuq olrnJrrJ (q) 'pnua:a3rp upl?s a sJulgrurssp spurue tuoc ornJrrJ .g.11 urnElg
(q) (u)
)a=
,!rl ,al7 ,al7 "a ='Ju ea{Ll
= = '{r,l = -ta{U
,^1
ton
'on
,q! ,{ ,,, 'q !
,l
o='Q!
,rrq pA
'n!.
BII'TB^'u 'uEIBc uroc I
"q
()tl'u =m='J
^- ^
-'on
0 =0. or.l,r- =,u^ ; {''*''r''!'1-
L 'l."q-on
eluerueprnSs uJrpur s oruoJ 'oque8 o znpp es epuo p,q.11 ern8rg up olrncJrc o ured
sourussud 'soplJqlq so4eurgred opuuzrlrln e BpuuJelle ru opu?srluuv .r.
I 1 ern8r,r ep olmc
-Jrc o es-r,uglqo 'srcrcuereJrp Bprus upuru p osuc o urud oruoc opnlse ts opuezrlueu
'lulrueroJlp Bp,rus e BclrlgrulssB Bpurlue e.red opnpg .
enb ppg
{zl'all ru) = el'all''u) = '',u ='r, =,y *r, =
"rA
-L-'-q
:gras oque8 o segrpuoc $lseN .7f y eouglsrsJ B ruoc olelerud
ru JBrs u essud'y urcuglsrseJ e puo ernErg up ou ,sopucuq sorurgJud opuucqdz
'ql'll
EgZ stouorcotado satopocl{r1dwy
284 Electrnica analgica

+---h"'iu= ^1-1 -hp'itr.,'Rc. -hrr'Rc


I; (-r,.=-:=-
uu
vor=-hyr.ib, .R,.J -h,, ' '2 2'
io., h,,

RC - Rc, =
1.,

iu, hi, h
.Sr'
i tr=

"lu'
vo 12 vo /2 - vr, 12

(a) (b)

Figura 11.6. Circuito com entrada diferencial e sada assimtrica. (a) Circuito bsico. (b) Circuito
equivalente Para sinais.

. Estudo para entrada e sada assimtricas

Esta estrutura no oferece a vantagem fundamental do amplificador diferencial:


elevado ganho de tenso. Por isso apenas indicamos o seu esquema e o valor do ganho na
Figura I1.7.

?, hp'Rc
-aa
t,

2'hi,

Figura 11.7 . Circuito com


entrada e sada assimtricas.
:selurn8es sg5?nb sB Je^Jcs sorupod olrncJrc op JrUBd V
'sreurs uJud elulB^rnbe
olrnJJrJ (q) 'ucutgrursse upjes e r.unuoc oporu ruo upurtue ep oJrsgq ollnJ43 (e) 'O.f f ernS;g
(q) (e)
Q,
'ru ,qt ,{
'n ! .'{ ,r ,r rl
,!q tq ,!
! r,l
'q6'1 1 urn8rd up otrncrrr o s-ru?tqo soplJqlq sorleurgred opuecqde uppu
-re1p ured opntse ns o opuuzrlueg 'JopeJrgrldure ep odp qs ulusJdet o6'11 ern8rg y
BJlJfgrulssu Bplus e runruoJ oporu ru BpBJfuo erud opnlsg.
:rucryrldruu u smurs sop
Bpres/"peJlu ep opotu o opun8es 'serulo; senp p opepnls res epod olrnJJrc elsg
'I'Unuo.J opo[u l.ue
opnls o uJud IurJulJaJIp JopBcrJ .)
A
-rldtuu op otrnJrlJ 'g'II BJnEId
'g'1 1 urn8rg ep olrncJrc o es-u?lqo ogtug 'sluetsJ
so opuuuu]fle'Z'11 ernSrg Bp olrncJrJ ou ',r ep seropure8 so JBJaprsuoc seuade soruJr
'razrp ranb 'ogStsodarqos up errrJol o sourarucrldu 'urnruoc oporu rue opnls o JBZrrceJ uJud
HITIHIOJ OOOHI HIE OCNJ..Sg'V'Tf
gZ stouot)otado satopuct{11duty
286 Electrnica analgica

V
o, = -h, ' ib 'Ra,
v, = h,r.ior* .(hr,+ 1) a iu, '@.r,* l)] ' RE
[rr,
v, = iu.lh,, + (ht + l) .r. nr)
-h,'iu' R, -h ru. Rc
Gro
io .1h,, + (hr,+ l) .r. nr) h,o*(hr,,+l).2.R,

Na prtica t , <<l{no +l).2. Ru] portanto, podemos realizar a seguinte simpli-


",
ficao:
RC
Gce =
2. R,

. Estudo para entrada em modo comum e sada diferencial


A Figura ll.I}amostra o circuito bsico com esta forma de entrada/sada. Fazendo o es-
tudo em alternada e aplicando parmetros hbridos, obtm-se o circuito representado na
Figura 11.100.

+
V, Ra, Rr,

(a) (b)

Figura 11.10. (a) Circuito bsico de entrada comum e sada diferencial. (b) Circuito equivalente
para sinais.

As equaes do circuito neste caso so:


vn, = -hp . iu . Rr, , v,rt = -hy" ' i6r' R.

v, = -hk' iu. +liu=' (hr" +l) + r,' (hr, + D)' RE

vc vc
Vo, = -h, RC ' v rr, = -h.o Rc
h,, * (hr, + l) -2. Ru h,, * (hr, + l) .2. Ru
ow p upJo 3p 'BllB ollnw ;opo0ua ap DrJugpadal .
'opu^el ollnntr :opsu4 ap oquog.
:selurn8es sBu s-rurunseJ leuorcBJdo Jop?crJrldul? uln p sBJrlslJelcuJBc sV
'
Iuuor JBredo Jopu JrJr ldl'Ue lesJJo seJolu^ p oESJrroJ urud sruultuJI
op oloqtuls 'rI'II Brn8ld
,A
,A
oESuruetullV
cctr_ )J11+
'opDt?
-atm oilnJtr, ouanbad un ap oulo{ Du op2ztluilauto) ? a (op,o1uaw1\oat l//'as) D4aqn
DrLl0ut wa DqpqDJl opuqnb oDSu ap oquDS opo^ap un msod anb,slDtluatalp sanp
-ocgft1dwo sou opuasaq'opsuar ap pary npD){nduD un ? IeuolJeJedo JopBrUlIdurB
O
TYT{OIf,YUEdO UOCYJITIIdHIY flO OYSIT{ITSO'g'I
Eol .OZ = UUI^IJ
ules no
I.UnI'UOJ opol.u rua oEsuel ep oquBD I _,
-
IBrruereJlp oEsuet ep oquuD I
g olnrlgc nes o urud Iunllquq BInurJ.oJ V
'(olto uoqcatay apoyg uoutwoS)
sg18ur rue ruou nes op e^rJep 'UUI^trJ 'orleurgred utsep Iprurqeq ogSelueserder y
'I'unuroJ opolu [u
IBurs op B tuoc Isprosnurs I?u
-ts op ogSecrgrlduu u BuotJeleJ enb g['epeprpnb ens B Jrpeu elpured enb segSucrldu suns
sIBuoIJeJedo seropecrgrldure sop orleurgrud [un e [unruoJ opotu rue ogSreler p ogzBJ V
HInHIOS O(IOHI Hlfl OyrurmI flO Oyz\ru's'rf
.)
A
Lr=m='J
A-
^ Jrl
Bres I epuo op
Lgz st9uotrwado saroprycl{11dwy
288 Electrnica analgica

, Impedncia de sada: Muito baixa, da ordem de dezenas de ).

Estas caractersticas dependem da frequncia, aumentando ou diminuindo com ela.

11.7. CIRCUTTO EQUMLENTE DO AMPLIFICADOR


OPERACIONAL

A Figura 11.12 representa o circuito equivalente de um amplificador operacional.

V diferencial +zo
de entrada
Vd =(Vr -Vr)
Figura ll.l2. Circuito equiva-
lente de um amplificador
operacional.

11.8. FORMAS DE TRABALHO DE I]M OPERACIONAL

Na Tabela I l.l so expostas as diferentes formas de trabalho de um operacional nos seus


circuitos de aplicao.
Tabela 11.1. Formas de trabalho de um operacional.

,r1 Trabalho em malha (ou anel)


aberta (sern realimentao)

Trabalho em malha fechada


com realimentao negativa.

Trabalho em malha fechada


com realimentao positiva.
'IiLyTl o? otredsr
zrp osec elseu nb 's I'l I Brn8rt eu Jredu nb o ouroc ocggJ8 tun luurptu urgQuret
selu 'BlJugnberj upeuturelep ered oturxutu JolE^ ns oled gs oEu 'usserdxe soSoplec
9
soN'DlJu?nba$op opSun{uta'opms ons ou ogasatdo Touotcondo o anb onugpadwt o g
BUeqB Bqleru rue Bp,rus ap qcuepedrul.
'
IVL Vrl op eluepuodse.r.roc ocggrS o ecerude 71.1 1 zrn8rg e111 .urcugnb
-e4 B Luoc BuolcelJ e enb octsgr8 run ep oreur rod oruoc urss? 'ourrxgru ropl nes oled
esserdxe elurulu rr.rou 9 so8opteJ soN 'rssz2w p opot1| opolua Duno D opuodns,Dssota
o a DpDtlua ap stDulwt4 snas sop uln a$ua louorcondo o oluasatdo anb otcugoadry oq
BUeqB BrIIBru rue Bpurlue ap elcugpadurl .
'urrunba"ry up ogSunJ r.uo zH tue urcugnberg
uueqB Br{luI,U tue oBsue}
op oquug 'tl.f nior hrr>I00t >I0r xr 00t 0r
f Brn8lg r-0 [
\
\ OI
\ z0l
oBsual op
or{uBc
\ r-0 I
\ I
\ 01
) "Z=vJ \
Alr=ttA e0l
'^gp ru osserdxe res epod oEsur ep oque8 op rolu^
o-wLyri puorceredo o
ered ocr;,er8 ers ersotu g 1'1 1 urn8rg y 'urcugnberg ep ogSung ru JolB^ nes o eceuro; enb
ocrggr8 tun p ogSeluaserdu z ru81nn g 'orurxgru Jop^ ns o raceredu p ru?p .so8olgluc
solrl 'sa4rtcugnba{ a otnrutadwal o'op1oluauqDal was
r)uotJzrado op ot\uol o g
BfJeqB BqIBru rue oBsue| ep oquB9.
:seluuuodurl sleur su soru
-usIIPuB elueuruprn8es 'sollJp a sue8eluerr sens se rucgrluunb no Jrpu ered rue,r-res anb
sEJIlsrJlcBJuJ ep oJetunu ope^l un
eceredu sreuorceredo p srerJJruoc so8optuc solq
oa\ruoflrI{r
TYNOIJWfldO INN trC SIYISUflIAIOJ SYJIJSIUfl.I.JWVJ'6'II
6gz slouol)Dtado saropDcllfr\druy
290 Electrnica analgica

10M

IM
\
Impedncia
de entrada

100 K

Figura L1.14.
l0K Impedncia de entrada
100 lK lOK l00K lM em malha aberta em
Frequencia em Hz funo da frequncia.

vcc-+l5v
500
Tt=25"C

400

Impedncia
de sada 300

//
100
/ Figura 11.15.
Impedncia de sada em
M malha aberta em funo
100 lK lOK l00K I
da frequncia.
Frequencia em Hz

. Tenso de alimentao (Supply Voltage)


a tunso, normalmente simtrtca, que se deve aplicar ao operacional para este ficar
em condies de funcionar. umacaracterstica muito importante j que dela depende a
tenso mxima que, de pico a pico, o operacional pode fornecer na sua sada.
usual o fabricante fornecer um grfico como o da Figura I l 16, onde se relacionam os
anteriores valores.
soN'luuooarado op sowlap sruat so toclfttuonb otod uaans anb satogon ap ountuo) un fl
lesJlo seJo[B1t r
'sspBJ]u sq B8qc enb ousuel
p l.unl'uoc [Aru o nb EpeJtue p IsrJueJeJrp oEsuel B scgrldruB es srBrrr olu8nb sou-Bcrpul
(ogoA uopca{ay apory uoututoC) runuro, opour ura op5!e[er ep opzul[ o
lru 0t I rydru1g
AIIU OI E I AIC IuIN
lrrr 0L9 I dla crlarureH puu peptohtr
00 | u?J lulolN
^Arrr
uolludlsslq reaod lBuralul
:oldurexe ep oporu e WtVrl o ured sJolu^ so s-oEp
alueuepm8a5 'puorceredo o ^el anb opelnsdeJu op lurulurluou epusdeq uDtouapp as
uas'alno[ ap o4ap nd
'to1oc wa towo{suo4 ap zodoc V Touorcondo o anb onugtod o g
(uoyodgsslq nilod lDruatzl) eped;ssrp BrruQtod o
'oge1ueu4p p ogsul
Bp Iutot epnlrlduru q rorreJur ordrues g uplus p ogsul up ocrd e ocrd p Jols^ O
'BxU ogsul Brun JBJUsJdu u ussud 'Bplus eu ' opusur
glse anb rue olrncJrc oled oprceleqelse oqueE o relueserde ep Bxrp luuorcurado o 'og5un1
-rs BlsN 'opingaunlo ap opsua ons op ogSun{ wa ncauto{ apod anb outx?u o atulto
DqIDS ap ogsuq ons Dp ,tolDt o opuunb opeJnles glse 1uuorozredo urn anb as-zrq
'luuogce.redo
run ep ope.rn1ug p olrJuoJ o ruoJ BpBuorJBIeJ olrnu glse ogSelueurllu p oEsul V
n A + opsuluaturlu p oESueI
'oESutueturlB ep oEsuel 07, I OI
0
up oBSunI.ruo Bplss ep oEsuel
up ol'urxgru rolu^ 'gI'I[ BJnElu n
./ 8
, ,/ 7,1
,/ 9l ure ocrd
,/ oz u^orrd BpIBS
,/ vz'L-p oESslrB^
./ / 8Z
./ ZT
,/ 9t,
0v
l6z st?uot)Drado satop2c{11duty
292 Electrnicaanalgica

catlogos comerciais so muitas as caractersticas englobadas nesta denominao: Ten-


so offset de entrada, Corrente offset de entrada, etc...

1 1.10. CIRCIIITOS AMPLIF'ICADORES COM OPERACIONAIS.

Quando um operacionalfaz parte de um circuito, as realimentaes, positivas ou negati-


vas, fazem variar as caractersticas iniciais do operacional sem realimentao. As equaes
que nos definem as caractersticas do conjunto obtm-se aplicando as leis da teoria de cir-
cuitos.
Tabela 11.2. Aplicaes do operacional como amplificador.

Tipo de
Circuito Caractersticas
amplificador

R
12 Ar,(.=--
I i ,.--^' Rl
Amplificador
lnversor
assimtrico

R:=R, llR,

.
A R,+R,
r,(.
- -!-a-
Rr

Amp.lificador 2,,=S+
nao lnversor
assimtrico
'(r* o*utlo, l)
R :=Rrlln, I V() 7-2,,
Lot'-
t+la,,l . R,

&+R,

Adaptador de
impedncias com
ganho de tenso
unitrio

7 7 Caractersticasdo 7
^ Li, 7
Lo Caractersticasdo
^ oic, uoc
"vc, CifCUitO
nv,
operacional
'odrl elsep sluuuodtur sreru solrnJJrc so Br1so(u ,'I I elqul
y 'o1-gcgrldruure
?$ opuepod'upe4ua p luurs o tuenule ogu enb z^ Btun'solrssed se1ue1
-entnbe sns so erqos ureSelue^ rugl srcuorcurado ruoJ sJopurcueJeJrp e seroperSelur sg
SIYNOIf,\rufldO IAIOJ
SflTTOOYIJNflUfl.ilIC fl SflIIOCYIIOSINI'Z'TT
tu,fu,'to ,A
JOSJEAUI
'A-"A ,A oEu
E'A+5.'A+E ,A ropBruos
'ull'ull'u = full'u s
JOSJEAUI
[# 'A++'A+# ?)- --'A ,A Jopuruos
,A
tA
JOpBTUO
BplBs ap oEsuaI ollnrrlJ
ap od1;
smuorJEJsdo ruor seJopBrrros'e'II EIeqBI
'sBJrlsIJlcsJec sB^DcdsJ solrnJJrc srBdrculJd so IucJBd? 'I I EIeqsI ?N
SIVNOIJYUfldO IAIOJ SflUOOYruOS SOilNJUIJ'II'II
'olrnJJrc op
sBcrlsJJlJeJuJ sB JBInclBc rulruud enb segSunb w oruoc rurssu 'elcugnberg uxmq p Jop
-ecglldure otuoc puorcuredo op seg5zclldu srudrcuud su rueceredu Z'I I BIqBI uN
E6Z slouotcondo satopoctift1dwy
294 Electrnica analgica

Tabela 11.4. Integradores e diferenciadores com operacionais

Comportamento Y de sada
Tipo Circuito do circuito

vl

Integrador +vcc
vn=-+.1r,.0,
" Rr'C
simples
vo

Sinal de Sem tomada a zeo


tomada
Integrador a zeo vo=-+
o Rr'c Iv,.dt
com
tomada a
zeto
I I
Sinal de
Com tomada a zero
Vo=0

Sem tomada a zeto


tomada
Integrador
com
a zeo
v.=-[r^.u! I ,,*)
tomada a
V volts
I I +vr
Com tomada a zero
Vo= -VA

-vl
Diferen- +vcc
ciador V,,=-Rl ' C'dV'
I
dt
- vcc

11.13. RECTIFICADORES E LIMITADORES

Os dodos semicondutores de silcio, quando conduzem, tm uma queda de tenso de cer-


ca de 0,7 V. Este facto torna impossvel a rectificao de sinais inferiores a 0,7 V. E nesta
gama de valores que so teis os rectificadores e limitadores com operacionais. A Tabela
I 1.5 mostra os principais circuitos deste tipo.
'seldrurs ropuruduo3' Lf'f1 urn8lg 't'A- ruoJ uplus Bns B JBJnIBS u epul
luuorcuredo o 'oJuuuod ' unrluEeu ? ep
-uJlue op IBrJuoJeJrp ogsul e 'zu'A eS .
o
'" A+ Luoc es
A ZA
-BJnJus oquuE olrntu tuoc JucrJrlduu ou
'luuorcuredo o 'oluuuod 'e unrlrsod ? ep
-uJlue ep luroueJJrp oBsuel e "A<'A S .
:elurn8es o
ep;us eu s-opuuJrJrJ^ 'BJosJ^ur oEu EJosJ^ur sepe4u suu soprznporur ogs ruruduoc
E sruurs s6 'oque8 ope^l urn rnssod 'eueqe ?r4leur ru JBqlBqeJl rod 'enb puorceredo
trrnu elsrsuol e Ll'1 1 ernSrg Bu opuluserder o 9 seldurs srer,u JopuJ?druoc A
'oEsua1 ep sr^ru srel;ssod srop JuluesJdu -urepod seuedu uplzs Bns e anb g['p1
-l8lp e e ecrSgpue Bcru-oJlcl u Jlu ogrun u arczrleilenb solrncrrc ogs sJopuruduroc sg
SflIIOfinIVdH[OJ SOIIIJUI3' VT'
stlo^ 'A n
JOpUlrI.Ur-I
I
t'0 saldurs
^
JOpUlrI'ur-I
,
upuo ure[u ep
T ropucupcex
IBnUIA ussuIAJ
ollnrrlc op qsodsag ollnlrlS odIJ
'sruuorcurado uoc seJopulpull soJopucgnce6 .S.II BIeqBI
62 stDttotrondo sanpDcl{11dwy
296 Electrnicaanalgica

11.1s. FTLTROS COM OPERACTONATS (FTLTROS ACTMS)


Denominam-se filtros activos os filtros que, por possurem amplificadores operacionais
na sua estrutura, no atenuam o sinal de sada, como sucede nos filtros construdos com
componentes passivos. Estes filtros activos tm ainda uma resposta mais linear e selecti-
va que os tradicionais passivos.
Actualmente existe uma elevada variedade de filtros activos, todos eles baseados
nos quatro tipos principais representados na Tabela I 1.6.

Tabela 11.6. Filtros activos bsicos

Caractersticas
Tipo Circuito do circuito
Equivalente passivo

_R, 1 Ganho Curva de R


R,
resposta # I

Filtro
passa-baixo \, -(
^_----------------
I

r -{
J,-Jcone-Z.l
I

.Rr

Curva de
resposta
Filtro f
passa-alto
-r Jc.c- I
Jc- 2.n.R, .c,

Ganho Curva de
Rr c, t- -R: Rr resposta
Filtro
passa-banda r:JFL
l] .,[ tlrl
ir-rtE.\c, i:-z*.R,c,

R) c2
_R, 1 Ganho Curva de
R,
v
Filtro
tampo W' :.sposta

R, cl,
Jr-2",r4..c, Jz =-2.n. R,I
.

.) I='r!q-trlq ) I= ?U='rU .0 opuod
='rltl ,6i-ta{t1
-ns 'runluoc opotu tu og1efer ep ogzu e Juuruulp '61'I I urn8rg Ep olrncJrc oN 'Z'II
L z=oI'I - zl= 3 ' rI - )rA- 'rr1- '311
aluetuluulc
C^ La
tI = 'I e 'tI ='rI
tu?q[uul o
ZZz-t-
VUI I=;=-i;-='I= "I
T, ,I
'oclrlgrurs g olrncJrc o onb opuq
''a 1
= 'c1 anb razrp souapod 'opu^el ? Jolslsu?.u un ep 6[o oruo3
6'E t-,1
vttr z=75:;5=
r k7 roruqncpc a
Ia
6'8.'s I+ L'0 = l('g-) - z,l-l i u . ta 1 I tr =l' n - o nl
:gns'1p Eperue p
eqpu up og5unbe y 'prcuera;rp ropucgrldr,uu op enurluoo tu srlgrre E soruzryU :ogin1o5
'gI'I I BrnEIt
LZI - - szA-
E
) 6'
tr c
' = "J
,r
LZr - ))A+
'^ l,'0 -1811end'l ep sJolceloc sou
"'J
oBSu]Eruurrurte(I'^'-rp?tJpseqeuogsulEgI'lIurn8rgupotlncrrcoN.I.II
soat^rosfH svyuftsoHd
L6Z st?LtotrDraclo satop2c{11dury
298 Electrnica analgica

+Vcc = 10 V

'r,_l- | ,,,
-.1-
-Vm =- 10V Figura 11.19.

Soluo: Para calcular o CMRR necessrio considerar um valor de tenso comum a ambas
as entradas, seguidamente calcular a tenso de sada e calcular o ganho referente a estes
valores.
Em seguida determinamos o valor da tenso de sada quando se aplica a mesma tenso an-
terior, porm agora na forma diferencial. Calculamos ento o ganho diferencial.
Finalmente, dividindo os dois ganhos obtidos e fazendo o seu logaritmo, calcula-se o CMRR.
Iniciemos o processo construindo o circuito equivalente para sinais, utilizando parmetros
hbridos, como se mostra na Figura I1.20.

iu, ,o, ,o, iu,


hf, iu, h
r' iu, hr, vir-
Rr, R,,

Figura 11.20. Equivalente


em alternada do Problema
r1.32.

O valor da tenso de sad vnser:

V, = Vo, -Voz ) Vo = hyr' iu,' Rc, - hfr' iu=Rr=

Supondo uma tenso comum de entrada de I mV, o valor de v.. ser

. . l.1o-3
^- = Il'10-3 mA
4

tbr - lbz -
I

vo=(to.t.l0-3 . r-49.1.10-3 .t) = 1.10-3 v - I mv


Logo o ganho em modo comum

/^, _ vo em modo comum 1. l0-3 _ r


-comum - T-r
v, em modo comum 1.10-'
Seguidamente calculamos o ganho em modo diferencial
:seg5unbe selutn8es su es-ruglqo 'olrncJlc op urJlorurs u uluoc ru opuI
'E't I etuelqord op otrnoJrc ou etuepnrnba olrncrrJ .ZZ.l1 ernElg
'u ll 'a ll 'u
, !n
,r! ,{q '! q
'q ! ''{ r,l
'soprr$q
sorleurgred opuezrlrln 'sruurs erud elueprrrnbe ollnJJrc o ecerude 77.11 eln?qe5l :og5n1o5
'Z'I1 wn8lg
x I=7u
tO=lsA
''q
^ >I l=
,J 4q
'r 00I -
'on . 'on
x I='u
) 'I=tU
) 6=z
) 8I=rU
:SOPDQ
,'J ='J opuodns .o1rnc
-rrr op IBrJUrJrp oque8 o Jelnrlec 'lZ'l zrn8rg Bp l?rcurJrp ropucrgrldus oN ..II
T I tuntuoJ ouuurr I
sp ?t= 3ol 'oZ= JIAruu to, .0Z- Jhruu
W 'l l
uJes r.unruoJ oporu ure og51e[er ep ogSuleJ u 'oluoruluurc
. ]n
,_!I lulcuereJlp opour ure rurruer.r,og
,6V _ ! _ o
-_
' 66 IBIJurJIP opotu tue A
,-0I
Aru 66= ,_0I
.66- I.(r_0I.t-).6V-I.r_0I.I.0 -oA
Aur I-- ''A i Aur I-',A
662 slDuotrotado satopuctft1duty
300 Electrnica analgica

vi = h,,.iu i vn = (&lln. p).hy,.ia


O ganho diferencial ser

Ga ='o =
(w),,,, &Rrlz.hf,
; Ga=
& Rr'hr,
vi hyr'iu (R, * R. lz).h,, (z n, * Rr).h,,
Finalmente, substituindo valores, teremos:

G,
"o-
_ 1,5.1.100
=37,5
(2.1,5+r).1

11.4. Calcular as caractersticas bsicas do operacional pA 741 para as seguintes fre-


quncias: a) l0 Hz. b) 5 KHz. c)2OKHz.
Soluo: As caractesticas bsicas de um operacional so trs:
. Ganho de tenso.
. Impedncia de entrada.
. Impedncia de sada.
Estes valores obtm-se nos grficos dos catlogos comerciais, para o operacional sem rea-
limentao e em funo da frequncia.
O problema reduz-se, portanto, em procurar nos ditos grficos os valores correspondentes.
S e necessrrio ter cuidado com os grficos cujos eixos so em escala logartmica, e cuja
estrutura est representada na Figura 11.23.

3 4 5 6 7 8910

Figura 11.23. Esrutura das escalas logartmicas.

TendoistoemcontaeutilizandoosgrficosdasFiguras ll.l3, ll.l4ell.l5,obtm-seos


seguintes resultados:

zi
A 10Hz 100000 6 MC) 70Q
A5 KHz 300 6MQ 70Q
A20 KHz 80 5MQ 70 )

11.5. Calcular as caractersticas bsicas do operacional pA 74 I s seguintes frequncias:


a) 50 KHz. b) 1 MHz. c) 100 KHz.
orrdBocrd^ ,=orrdBorrd L Z.gf .ZI=ocrdep L gf.Zl-sezecrJe L Zl
:enb souareprsuoc ossr EJBd
'oB5utuaurp ep opsul pp Jole^ o Jqqo ulsJ lutuluurd
'seze^ 00I 0I r1u uprpueerdruoc og
-uleJ Bunu oplse supureduoo suzapuuJ8 su enb ucgruSrs Joutuorulu olrnu ep og5rpuoc y
o 00t>> o 6't e ow rgl >> ) 0z
enb gl'ogSuldupu ep segSrpuoJ sB supeJrJrJe^ ogs enb znpep s epuo ep
s. l
uor-
-.r -lotl+t ---z
- lVl* - "o-
L
0g
<JIN lgl='tZ
) 000?er = (orl+r).ooor = (l'vl*r),2 = "2
:seJols^ salurnS
-s so s-ru?lqo Z'I I elqel ep sercugpedur ap ropuldepu umd sulnrJ.oJ su opuuEordurg
Og ='Z: Onl ? -!7: gy='y
:oqpq?Jl p Brurx-Bru urcugnberg e 9 enb
'zH) 0 e suJrlslJelcuJuc suns su leuorcuredo op socr;grE sop souelqo 'ru8n1 orraurud rug
'segrpuoc sJorJalu? sE sEp?cUrJ^ ogu no oEs es Jecguo^ luuorceJado op sup opSung
ue ropuldupu op sBJrlsIJelcBJBc su JBInJIUo B s-erunsoJ olceford o 'eluoJ ru olsr opueJ
.roldaoe.r op BuJelq 7 >> .ropuldupu op eples Z
.ropqdupa op BpBJlue Z >> roperet op eu.ra1u.r 7
:elurnSes Eu ellnseJ 'ropuldupe olrncJrJ oe upucqdu 'pre8 opSrpuoJ elsg
.roldaoe.r op Burelq Z>> topelo8 op eulalu.r 7
:op5u1er alurn8es u urdurnc es
enb osrca;d 9'ogsuel ue surcugpedur ureldepu socru.oJlcol sollnJJrJ srop enb em4 :opinlog
'urcugpedur ep 1y
001 ep roldecer urn e '(J) 0Z ep Burlur urcugpedurr Brun ruoc zH>I 0 p erurxgru
urcugnberg Erun B sezucrJe A ZI ep leurs tun znpord enb ropura8 tun r1u ogsuel
ru serJugpdul eldupu enb olrnclc urn retcelord 'liLyTl puorcuredo o opuezllun .9.II
o 062 ohr 088 Z ZHIAtr IV
o06 oht 'z OZ ZH>I OOI V
u08 otAL 0v zH) 0 v
,Z ,Z nv
:sopulFsJ
salurn8as so s-uglqo'l'l I e rl'l I 'EI'11 sern8rg sep socrggrE so opuuzllun :oEn1o5
r0 stDuot )ot a do s atopu c{1 ldury
302 Electnica analgica

Com este valor e consultando os grificos da Figura I l.16 obtemos o valor de:
Vcc > *18'5 v
11.7. Projectar, empregando o operacional lt{74l, um circuito que adapte impedncias
em tenso entre um gerador que produz um sinal de 6 V eficazes a uma frequncia
mrxima de 200 KHz e que possui uma impedncia interna de l0 KO e um receptor
de l0 O de impedncia.
Soluo: Calculemos em primeiro lugar as caractersticas do pA 741 a 200 KHz empregando
os grficos do operacional. Estas ento resultam
A,,=9 ; Z,= 1,5 I.{dl ; Z.= 120 l
Aplicando as equaes da Tabela ll.2 para o adaptador de impedncias, teremos:
7
2,"=2,'(t+la,l)=1,5'(l+9)= 1,5 Mt) :' zu- o'n '- 'l2o =12 ,
I +l,,1 I +9

De onde se deduz que, apesar de se cumprir a condio


Z gerador (10 KO) << Z adaptador (15 MO)
ao no se cumprir
Z sada adaptador (12 )) << Zreceptor (10 A)
resulta totalmente impossvel projectar o adaptador com este operacional.

11.8. Aplicando as leis da teoria de circuitos, deduzir as expresses da Tabela I 1.2 que
definem as caractersticas do adaptador de impedncias.
Soluo: As equaes das malhas de entrada e sada do circuito so as seguintes:
Vo=V,+V, ; Io= Ir+ I,
Estas equaes simplificam-se se tivermos em conta o seguinte raciocnio:

Se Z,-+-)Ii-+0+Y,+0
Logo, aplicando estas simplificaes, as equaes transformam-se em Vr= V,,e 1,,= 1,.
Tendo em conta o anterior resulta

4_ 1J11
v . _z _v, _vo-vi_-v,,vn
* '"
Vi -Ii -li -Ii -li
donde V, I I, = 2,, ou impedncia do operacional, logo

v-vv-v
tL't-li'v, Iit'vl
Por sua vez, Vo lV, = Ar,;logo
2,,=2,'(t+la,l)
Finalmente, o valor da impedncia de sada do circuito ser
ocrdBocrdA E'tt -v.Elt.(= szuru^ v'z=oA
:op5uluerurp ep oEsul B fflmpJ souerepod elueupurd
gt+zl ,,1
U) 9'6 = 8n.Zt = UllU = U
:ty souelncleJ 'z'l I EIWI u eluoo ru opuI
sz'rue^
n =l'ln-l= l'al, t =!gr- ='\
so er,d 'z'r I BIeqBr up ogsunba u opuucgdu olreJ ples o'o,it1l[^ffi'#:i'.H;T
"nbep
JelnJluc orJ.essJu ? 'up?Jlu p ogsul u opucrluoo'1 ropl o J?lnrluo um4 :oginlog
'lz'lt BrnEIt
,,,,,A
I
'tU t "A rp seJolu^ so JBInJIB) VZ'I I BJnElg up olrncJrJ oN '6'II
uZ uZ uA uZ
r. , r. ,
l"vl *r _ I l^vl*i _
-'l'Yl *T
uzI ='oZ
uA oz oz
'A 'A
uA- a-' 'I ro,-
?r,t.? 'I I I -
II - Iz-
()
0-''i=0- "Ae0<- ,A
.4 ese tA= AEO-,A OS
'I ="1
o-tAl,,A ,,2 o-tA uA uA
r_ o=l^
'l -uI )o
--r-,
T-L -
l't t - T_T -
I A
t' 0=7 opuunb
+='oz
tgg stDuotrotado saropac{11duty
304 Electnica analgica

e, no grfico da Figura I 1. 16, obtm-se:

Vrr)!7 Y
l.l.10.Utilizando o lLA74l, projectar o amplificador necessrio para acoplar em tenso
um gerador de 10 KHz que possuindo uma impedncia interna de 3 KO produz uma
tenso de 80 mV eficazes, com um receptor de 400 Q de impedncia e 250 mW de
potncia.
Soluo: Comecemos por obter as caractersticas do 1t{74l a l0 KHz, j que do ponto de
vista da frequncia estas sero as piores condies de funcionamento do amplificador:
,,= 160 ; 2,=6Mdl ; Z"=lJl
Seguidamente calculamos o ganho que dever ter o amplificador. Para isso calculemos a
tenso necessrtapara que o receptor consuma os 250 mW. Esta tenso dever estar pre-
sente na sada do amplificador:

Vo= 400 .0,25 - 0 1 v.fi.ur",


E o referido ganho do amplificador ser:

v10
du'- t25
^o - o"o8
-
Dado que o operacional sem realimentao poder ter um ganho de 160, no h problema
em aplicar realimentao negativa para um ganho de 125.
O passo seguinte consiste em dimensionar uma etapa amplificadora com 125 de ,.,., que
poder ser inversora ou no inversora. Neste caso, uma vez que no h problema com os
desfasamentos, empregaremos uma etapa inversora.
Com as equaes da Tabela 11.2 determinamos R,, j gue esta resistncia define a impedncia
de entrada da etapa amplificadora, que deve adaptar-se em tenso com a do gerador.
Para isso diremos: Z gerador << (2,,.= R,),logo, tendo em conta que a relao muito maior
ou menoD> deve ser de ordem entre 10 e 100 vezes:
R.=20.2
I .
gemoo =20.3=
60 KO
Aplicando as equaes da Tabela 11.2, teremos

4.= A,,. Rr =125.60 = 7500 KO = 7,5 M)

& = 4ll& = oollTsoo = 6o KQ


e o valor de V,,, ser

75
Zo, =
60 -33 )
1+ 160.
60 + 7500
valor com que se pode considerar estar feita a adaptao de impedncias, j que
Zo,amplificador (33 )) <<Z receptor (400 O)
-rldrm o 001 op oqueE tun Jel pod gs oE5uluurpeJ tues luuorcuJdo o nb pllnsJ oruoC
000I = ozrosgl ='''V i o, 0I = "V
(gp)''y
enb ru4l sotuapod ogSunbe ulsaq
('''Y)o'8ol' 0Z = (gP)'^Y
p ,oru^ o 9p sou enb og5unbe E soue^Irs ossr pr,d '"orrrrull;,?il"J:HIYJ'^[I
orerur.lu o r?lnrJur sourapod 'Sp 09 ep 9 enb 'ropecr;ldruu op opsuel ep oque8 op rqred y
:oEs zH) r e w,tyrt op ossulueurreel JJ;;f"T; ' :lJ.,"rl
'CI 00 ep roldecer run tuoc'zH) l e'ocrd p 0Z
.que
^ur
p Ieurs un znpord';tr I p utuelur urcugpedur Brun opul'enb ropureS tun
oluerueldocu o e5e; enb oBsuq ap oquu8 p gp 09 ruoc ropucgqduu un rulcetor6'11'y1
'leuorcuredo olad lerryssuupu elueuulrelad g'o1nryduc
alsep 6'I 1 op5ce5 Eu uprouJoJ upzdrssrp ercuglod p uJrlsrJelcuJ?c e opun8es 'enb ropn
/gg+00?\
1$,ru I = lA I0.0 = 8. = d
,[ Of J
9 puorceredo
op JorJlur ou Joleo lu EpuruJoJsuurl ercuglod e enb es-znpep eluaprrmbo ollncJrJ o(I
'0t'tt
Br.uelqord op upJss ep eluol
rotdererz
-B^rnb otrnJJrJ 's?'ll BJnEIt
CI 007 h''nv=AoI
'7'1 1 urn8rg Bp oilncJlc oled puorcuredo op eplus B souelueserder ossr eJBd
'uuJelur ercugpedur uns B- opr^p Jolu, ru JErruoJSuuJl grr enb urc
-uglod e;edrssrp ep zedec opu no g fiztlttr u luuorcuredo o as re^orduroc BlsJ 'elueruluurd
tI+ <tt|
as-uflqo 91'11 urn8rg^up ocg.urE op a
octd u ocrd n E'82= gl\'2.01='A
sotuerl 'sezpog 0l ep ?LAep s p opsuel e enb opuequs 'sJouluu seuelqord
^
ue olreJ soruol oruoo IBI'luuorcuJodo op ogSuluaurlu ep oEsuel B souelnJpc eluauruprntag
'roldoce.l o e ropecgrldruu o er1ue ropuldupu tun Jrnlcur olJ.Bssrusop euol anb o
0 slouotcotado sarcpoc$t1dwy
306 Electrnica analgica

ficador precisa de 1000, no podemos projectar o circuito com uma s etapa, sendo ento
necessrio acoplar dois ou mais em cascata. Outra soluo seria empregar um operacional
com maior ganho a 15 KHz. Escolhemos a primeira opo e portanto deveremos definir
quantas etapas precisamos. Para isso e tendo em conta que o ganho de amplificadores em
cascata o produto dos ganhos de cada etapa, no teremos mais que multiplicar por si mes-
mo o ganho miximo do operacional, bastando chegar a um nmero igual ou superior ao do
ganho pretendido para o nosso amplificador. Utilizando este mtodo, chegamos concluso
de que com duas etapas o suficiente.
A seguir definimos qual dever ser o ganho de cada etapa. S h que ter em conta dois prin-
cpios:
. Que do produto das etpas resulte o ganho do amplificador.
o
Que as primeiras etapas devem ter maior ganho que as ltimas, para melhorar a relao
sinal-rudo do amplificador.

Tendo em conta estes princpios, escolhemos ,cr = 90 e A,,r.. =12.


Passemos agora ao dimensionamento: O circuito da Figura I 1.26 define a estrutura do am-
plificador.
R2

Figura 11.26.

O dimensionamento da primeira etapa ser:

' Rt = 15'Zr"ruao, = 15'l = 15 KQ


. &=&.4., =15.90=1350 K)=1,3 MQ
. Rr = &ll& = lslll3sg = 15 KQ
Esta primeira etapa dever acoplar-se segunda adaptando impedncias em tenso. Para isso
as;lra Z*, a< Zi"r, e seria necessrio calcular a impedncia de sada da primeira etapa. Na
prtica sabemos que a impedncia de sada de qualquer amplificador com operacionais va-
ler, no mximo, o valor respeitante ao operacional sem realimentao, logo, neste caso,
Zo",tsr70 l como valor mximo.
Com este valor podemos dimensionar a etapa seguinte:
11 +'I =oI
I
| 't- ='I
{
I .'I =oA
l
t "'u '/ ='A
:rue es-uuruJoJsuuJl seJorJeluu sagSunbe su 'sagSucgUduls suls opuuclldu 'oEo1
eoo<-lZ eS
0'Ae0tI
enb as-uJrJrJe^ Iuuolcurado o opol ule 'opul oJlno Jod
'I +'I =oI
'I+'I='I
tu 'I +'A+' ''I =oA
tu 'I +'A+ 'u''l ='A
:salurnEas se 'Z'I I BIqEI ep aluapuodser
-Joc olrnJJrJ o EluoJ rue opul'oEs eprus ap e BpBJlue ep seqlellr sep segSenba sy :oBSnpg
'sJosJe^ur saropecgrldrue soe luruu^llulet'Z'll EIqBI ep segunbe sB Jelq6'ZI'II
'lV L yrl oled opuuodns aluetuutle;rad rolu^
S + OOg 'i
9l = ^.l\ 9lo'o = 8' ) = udera upunras uu upedrslod
^tu ,lq1oz )=
gJes luuorourado oled upudrssrp urcugtod B 'eluetupuld
A lZ+ < " A:sotuelqo 9l'l I urnErg Bp ocIJgrE op e
o:,rdnocrdn ocrdn o4o1* .OZ= 000 .OZ= oA
0p = 0Z= ,0I
gJes "A ep rolu^ o
'rotdacJ ou ]uruutlegrad utdupu as
"uZ anb oElue souBcIJIJe^
Z+
'00I+I
CI 8-
I UZ = "oZ
OL
o) r=zrllr=tllt.
Ox zt =Z'l='\ ' 'U =
tu .
u) I=u 000I =oL-gl-(xew)')oz.I='u .
LOt stouotcotado sarcpocyf11dwy
308 Electrnica analgica

O valor do ganho de tenso do amplificador inversor ser

/' 'R' R' Rr


,\, -L-= =-I'' = - R2
Ir. R, Ir. R,
vt
O sinal menos significa inverso de fase da sada em relao entrada.
O valor da impedncia de entrada do circuito ser

1''R'
Ztc-V'- -R
It Il
Finalmente, para impedncia de sada do amplificador resulta
I

rtr
Lo,
V rl
- - I

I , lquunoo vr=o

V,,
Z-V"
()(' I I2
j que 2,, =
In- I, Vr =0
o 1,,

V, V,, t, ^ Z^o
Vr=0
V, Vt =0

2,,
Zo, =
12 Io Iz I

I
Z, Io Vo
v-o zn 1,, Zo
Vt =o +[,.+) Vt =o
o vt =o

Por outro lado, como a impedncia de sada definida como a impedncia equivalente de
Thevenin, quer dizer, com a tenso de entrada curto-circuitada (V,= 0), vlido o racioc-
nio seguinte:

% =o Ir=-IrlVo= Ir'(& +&)+ Vi= Iz'Rr


que, aplicado equao anterior, resulta

zo Z ()
Zo, =
1+ -Vol(& +&)
Io

zn 2,,
Zo, =
1+ 1 .v' .-vo t+lal 1 .v'
I rrR,
& +& 1,, vi +R, 1,,
:oluln8es o ? olIncJIJ op surJuglslseJ sup urun upuo ep olueruguorsu1llrp
O
'LZ'I1 un8lg
Zl=
0L ="nV
JJA
- ))A -
E s-*?rqo'serosre^ur sudule opuuzrpn.lue,,,prnEeg .gyg
=rr'frt'riilji::JJ:1il;?
zl=',nv : 0L="v
res og;epod soque8 so .sudule sunp sBIJEsseJeu ops anb opuq
,A
._0I.01 JA
9t8:-:T. OL T=V
ropucrggd
-rue op oque8 o souruuruJelep 'seJorJelup suruelqord sou oruoc opuepecord .elueueprn8e5
?J \L='Z : Uru ='Z i 08=?
ogs zHX OZe WL yrl op secrls;relJurpJ sV
'urcuenberg e Bluerunu eru
-JoJuoJ sucllsJJlceJec sens sE urupurSop sruuorceredo so enb gf,ercugnbeg Jorurrr q selup
-uodse.uoc luuorcu;ado op s?JrtsIJelJEJec sE soruerurncord ropucgrJdue op opeford o ure4
'zllzv zH 0z p spBJprsuoJ luIupuuou 'ouurunq oprano op ?lsodser ep ureSruur
ep o4
-uep luelrJso sulcugnberJ sulnc sreurs ruoJ ruBqpqBJl olpng ep sJopEJrJrlduru sg :og5n105
'?ICU?l
-od ep I e ercugpedrul p (J ep roldecer run ruoc .szucge
0L 0I ep ogsul
uurn znpo.rd
^\ 'o>I I ep uuJlur ercugpadur Erun opumssod .enb orpng^urep ropureS run
oBsuel rueJeldocu ured ougssesu ropBJurldure o relceford ,rtLvrl0 opuszllq1.r.rr
ul .ur+'u
r,r
?+'u r.r
l'vl *t +r
f ,,2
_7T;'t'l'vl _,oo
'l -"7 0-'/ =0- "71e0- rA eS
:enb os-JuJrJrJe^ u opupnurluoc
608 stvuot)otaclo saropzcr.{11dwy
-:z
310 Electrnicaanalgica

R, = 20' Zs"rodo, = 20'l= 20 KQ


& = & .4,,=20.7O = 1400 K) = 1,4 MQ

& = &ll& = 2olll4oo = 2o K)

Zo,, = Valor mximo = 70 Q

&=15.70=1000 Q=1 KQ
& = & .4,,=1.12= 12 KQ
&=nll&=llll2=l K)

O valor da impedncia de sada da segunda etapa, 2,,,.., sert

., Zo 70
oo"==
- 1+4' "4 =- I = rrlo -o
l+80
&+& t+rZ
Este valor no adaptvel com a impedncia do receptor, e ser necessrio um buJJ'er ou
adaptador de impedncias em tenso. O projecto deste consiste em verificar as suas condi-
es de adaptao de impedncias, como temos feito anteriormente. Neste caso:

Zi"(buff",) = z,'(l* l,1) = 5' (1 + 80) = 405 Mo


Z 70
7O
" oc(buffer)
: 0,86 )
t +la,,l 1+80
Portanto o buffer vlido e deve ser acoplado segunda etapa amplificadora.
Seguidamente calculemos a tenso de alimentao V* com que devemos alimentar os
operacionais. Esta tenso , como sabemos, funo da tenso de sada de cada operacional.
Isto daria lugar a trs tenses diferentes neste projecto,razo por que na prtica, para no
complicar a fonte de alimentao do conjunto, todos os operacionais so alimentados com
a mesma tenso, que ser a necessiria ltima etapa do circuito, neste caso o buffer, logo

Vo(uun"r) = V * =yg"."aor{., = l0 ' l0-3 '7o '12= 8, 4 V.n"or". =

=2'"11'8,4 Vpi"ou pi"o=23,6 Vpi"oopi"o deonde Vrr)+14 V


Finalmente verifiquemos se os operacionais podem suportar a potncia que iro dissipar.
Como no caso da tenso de alimentao, cada operacional dissipa uma potncia que depen-
de da sua impedncia interna e da impedncia do circuito acoplado na sua sada. Dado que
as etapas intermdias so acopladas em tenso, a intensidade na sada do correspondente
'I +tI ='I
anb as-opuucguel
tA=oA
fu''t+!A+ tu'r+
:gJos EpIBS p Bqlur ep ogSunbe E 'opBI or1no Jod
'u't7='A+t'tI+'A
:oESunba
elutnEes e wet Z'l I ulqpI uu aluepuodsrroc olrnJJrJ op epuJlu ep Br{luru y :oginlog
.BJOSJAUI
oEu uropucrJrldure udele Eun ep oque8 op rolu^ o gp sou enb ogsserdx B JrznpC.SI.II
zo4. od
Z=-== u. =
^\UI zc zA
gres "y ure epucllde urcuglod u 'eluaurluurg
tt Z=OZ'T'O='A
gres "y ep sreuruul soe'1 up;us ep oEsue1 u enb razrp sourepod epuo C
g7=-!
I +6t -='y
eras oquuB op role^ O'Z'I I elqeJ ep seluepuodseloc segSunba su opunt
-os r.uplnJlu, s suJrlsrJlJuruc sufnc 'Josleaur opu JopucrJrlduru tun ? olrncJrJ 6 :ogSnpg
'gz'll BrnEIt
>t T,
cu
IAIO
8Z'l I urn8rg Ep olrnrrrr ou 'y rod upedrssrp urcuglod E rEInclBJ.?I.II
'WLVl olad opegodns elueruulre.Fred 9 anb ropn
( ot+98'o\
1Yl,tu ZI = .&\ Z[0'0 =',t o
.lffiJ='"uncou'n'dt"t2
:sorueJl 'JJJnq o osBJ elsu 'ude1a eurqp; p oluun
'rudncoard ^ep sou ogu
pnb u 'eursslxluq ? ulreurrrd Eu e $tp?uuelur sedele seu epudrssrp urcuglod e enb uco^ord
olsr lelurn8es edule up eperluo ep prJugpedur u u1p olrntu res rod.Bxruq olmtu 9 puorcurodo
I Ie stouotcotado satopoctttldwy
3I2 Electnica analgica

Se aplicarmos as condies de simplificao de qualquer operacional, quer dizer , I ,= 0 e V ,=


0, das anteriores equaes resulta:

Vt=Ir'R, ', Vo=Vr+Ir'\ ', Ir=Iz


e, portanto, o valor do ganho de tenso do circuito ser

n^Yc_Vo_f,.R,+lr'&_4+&
vt /, .R, &
lL.L6.Deduzir a equao da tenso de sada do circuito somador da Figura 11.29.

Rl Il
vl

v2

v3

Figura 11.29.

Soluo: As equaes de cada uma das malhas de entrada e da malha de sada so as se-
guintes:

v,=1,'4 +%+1'& ) vz=lr'&+v,+1,'R,


vr=Ir'&+%+1'& i Vo=lo'Ro+vi+Ii'R5
Por outro lado, no ponto de massa virtual verifica-se:

I,= Io+ L+ Ir+ I,


Aplicando as condies de simplificao de um operacional (1,= 0 e V,= 0) as equaes do
circuito, teremos:

Vr= It.Rt i Vz= Ir'&


Vt= \.& i Vo= Io-Ro
Io=-(Ir+Ir+Ir)
Substituindo na equao de intensidades os valores respectivos, obtemos:

,"--(,'..,-%.%)
& [^,',*,' Rr)
de onde por fim se obtm
gres uplus ap ogsuat y (u
:og5n1og
'Ig.f 1 urn8gg
Qa
oA
'O) Z =qU ='y enb opuodns 'crr o^ou ap JBu[u
-ra1eq(q'L 'Z=11 e 'I="/r '(J) ?=k 'LJ)l Z=q 'U) I="U
^
:epuru p segsul szrJuflsrsJ ep sJoluri selum8es so ured ep;es
ep ogsul y (e:re1nc1?J 'lE'11 urn8rg Ep sepuJlue sunp p Jopeuos ollncJlc oN'8I'II
002 0z 0E 09
+-
I I I Eu
ox '6= I
=rU : oozllozlloElloq -
oglu soruJoJ 'olrncJrc op unrluteu opSulueurrper ep E upu4u p serJ
-uglsrseJ sE eJluo olepred oe aluapzrrnbe B opus oruor Epuuorsuorurp g ty'opnl ono Jod
= z-Et'+tt'o-="A,
l#.l'o+ffi.rr'o-1.#,'o]-='n
ep seesur s,p Erun up,r p z,uos u e upr,S r,rr'.1]]lXijnm"*"l"Xi::';T"f#,T;
'0'rr BrnErJ
T
nAl
Y
LZ'0
A8'0-
I'0
)09 ^
'tu nlrugl
-srsJ 3p Jols^ o e epy,s ep oEsuel up Jolu^ o rulnrlur 0E'I I urnErg up olrncrrc oN'L'l
('a ,- ' 1 'u )
''A)-='n
'A*E 'A*E
[
gt stottot)ruado sdtopDc{11dtuy
314 Electrnica analgica

v2= _[,, =-(r,s +.2,s v


X*v,+) +):-lr
b) Se R,= R , a equao de u, ser:

R, 4
V
v, = -2(v, + vb) = --_(1,5 + 2,5)= -8
K,'
Ll..19.Sabendo que os valores das resistncias do rectificador que aparece na Tabela I 1.5
so R,= 2,2K)., Rr= 4,7 K) e R.=l,J KO, calcular o valor da tenso de sada V se
na entrada introduzirmos uma tenso de: a) -1 V. b) 2 V.

Noa: Desprezar a queda de tenso nos dodos.


Soluo: Dado que o circuito rectificador tambm um amplificador inversor, deveremos
em primeiro lugar calcular o seu ganho:

^ -bR,- -4'7
A.- = = -2,r3 y
2,2
. No caso a), visto a tenso de entrada ser negativa e ser invertida pelo amplificador, apare-
ce na sada do operacional uma tenso positiva que activa o dodo ligado sada do circui-
io, razo por que V o = V,' Au, = (-1)' (-2, 1 3) = 2,13 Y
. No caso b), ao ser positiva a tenso de entrada, na sada do operacional aparece negativa
e o dodo ligado sada no conduz, portanto, a dita sada encontra-se ligada massa e V,;
=Q,

ll.20.Projectar um filtro passa-alto utilizando o operacional pA 741, para uma frequn-


cia de corte de 20OHze que possua um ganho de 20 dB. O gerador que alimentar
o filtro tem uma resistncia interna de I KQ e produz um sinal de 600 mV eficazes
frequncia mxima de 100 KHz.
Soluo: Na tabela 11.6 aparecem as caractersticas e estrutura do filtro passa-alto.
Para comear o projecto devemos conhecer as caractersticas do pA 741 frequncia mxi-
ma de trabalho. Estes valores, a 100 KHz, so os seguintes:

A,=2O i Zi=2,5 MHz i Zu=90 )

Seguidamente passemos ao dimensionamento dos componentes.


O filtro passa-alto , tambm, um amplificador inversor cuja impedncia de entrada dever
adaptar-se em tenso com o gerador. Portanto,

Rt =20' Zg"ro, = 20'l= 20 K


Como o ganho do filtro dever ser de 20 dB, teremos:

20 dB= 1020/20 = l0
&= 4.4 = 10 .20=200 K; R, = 4ll4 = ZO r
'zc'll BrnEId
L '7, + 'A
'A
^+
,A
,A
'ernEtg
ulrp Bu ruecerudu enb sruurs so ruucrlde es "1 a 'r1 sepu4ua suu opuenb 'Zt'l urn8lg
Bp olrncJrJ ou sopeleurssu soluod sou uznpoJd as enb epuo p serrrJoJ sB JelqO'IZ'II
tu eP olueuuldocusap,
Cu 86 =
$l' oZ' OOZ'Y 'Z ' '{ 'Y 'Z ( )'t{'rL'7, oI
_ta _ ^r ' c
,X
ot-- or --J U
gJes Jopusupuoc op JolB^ o'olueuod 'tyurcuglsrsar
e enb roueu seze^zep soutu olad ules IHOOZU urcugpadur ulnc oleprud ur Jopusupuoc
run uoJ 'razrp ranb 'epeldocusep s-uJluocue ty ercualsrser p sor1lrJ sop eued Joruru BN
ocrduoctdn
A II+<"Aa Ll=glt.z.g-sez,ruA g
sez,rrre^
g- ot.9'o ='^v.tA=oA
:tt A ogSutueturlu ep ogsu al v sotuulncluc etuetuluuld
7L 'z' 002
'
,0I ' 0z'
Cu 8'6t = C 6-01 8'6t = =t)
t).71 .2
') ' ,or' oz'lL'z 'u.
opurnlltsqns )
- OOZ lserolu^ - '{
I
:ZHOOZ ep ules ouoJ ep urcugnber; u enb Brud '3 ep roprr o soruulncluc eluaureprnEa5
I I stDuot)nt aclo saropDcrlr ldury
316 Electnicaanalgica

Soluo: O primeiro circuito que aparece na Figura 11.32 um somador de duas entradas.
A entrada de V, tem ganho unitrrio, j que 4 KQ I 4 K)= I . A entrada de V, tem um ganho
de 4 KO l2Koz=2.
A onda de sada A ser, por conseguinte, a soma invertida de V, e V,, cada uma com o seu
ganho.
O segundo circuito um amplificador inversor cujo ganho vale 6 KQ / 6 KQ= l, e, portan-
to, s inverte a fase da onda .
O terceiro circuito um comparador a tenso fixa (definida esta pelo divisor de tenso for-
mado pelas resistncias de l8 KQ e 6 KQ) com o sinal B.
O valor da tenso fixa ser, Portanto:

v*_^
,xa
^- .6- 2,5 V
10
- l8+6
A quarta zona do circuito re- Vt +5V
cebe o sinal C, e trata-se de um
simples limitador que elimina
o semi-ciclo negativo e limita V2 +2,5V
o positivo tenso de 5 V.
As explicaes anteriormente
dadas encontram-se aplicadas @
na Figura 1 1.33, onde as dife-
rentes ondas so construdas
ponto a ponto.
-5V
+5V
@ +2,5Y

+ l0V

- l0v
Figura 1L.33. Sinais de sada +5V
do Problema ll.2I. @

ll.22.Obter as formas de onda


que se produzem nos pontos assinalados no circuito da Figura 11.34, quando nas
entradas V, e Vrse aplicam os sinais que aparecem na dita figura'
Soluo: Na entrada de V, encontramos um rectificador de meia onda cujo ganho de 7 K
t 3,5 K= 2. Portanto, a onda sai rectificada e amplificada para o dobro. Esta onda
introduzida num somador cujo ganho para esta entrada de 4 K / 4 K= l. A entrada V, vai
directamente para o somador antes citado que lhe aplica um ganho de 4 K I 2 K= 2.
O sinal B ser, portanto, a soma invertida do sinal sem amplificao com o sinal % o*-
plificado para o dobro. O sinal B entra num comparador cuja tenso fixa definida pelo
'zz'I I Bruolqord
op sopullnsU 'St'II BJnEl.l
@
A+
A_
@
A+
LZ-
// // // @
/ / / L7, +
^l+
@
\ \ \ A'+
AI_
zA
^t+
LZ-
./ ,/ ,/ ,A
./ ,/ ./ LZ+
'g'1 urnSrg Bu es-(ueJluocue seJole^ sorrrlcedser ?puo p serruoJ sulurlsrp sy 'olrp8eu
1
olclcrues o Bunurlo enb olcrc oreu ep Jopelrurl run u opucrldu 9 ropureduoc op epps p, purs O
'le'll BrnSld
,A
^t-
^t+
LZ-
./ ./ ./ ,A
./ ./ ./ L7, +
"A
@
@
I )I
I
I
A_
I
\ I
o 00r ,A
)t
^+ I+V rop'r,duroc op exu
A I=I -
--r----

:Jolu^ ep oESueI') I e ;tr ? p senuglsrser suled op?ruJoJ ogsul p Josr^lp
Ll, stouotcotado sanpoc{t1dwy
318 Electrnica analgica

PROBLEMAS PROPOSTOS

ll.z3.Calcular os valores de R., , Rc, e Rrdo


circuito da Figural 1.36. se a corente de
colector Ir, = Ir. = 2 mA e Vru,=
-V cr, = 5V.
Soluo:

Rc, = Rc, = 2,5 K)

R, = 2'5 K)
Figura 11.36.

ll.24.O valor das resistncias de colector R.,

e Rr, do circuito da Figura 11.37. de


5 k) e o da resistncia de emissor Ru
tambm de 5 k) . Os parmetros dos
transistores valem, hrr= 80 e h,u= I kQ.
Os sinais aplicados s entradas so: v | =
=520 mV e vi = 480mV. Calcular o
valor do sinal de sada.
Supondo que RRMC aumenta para 4000,
mantendo-se constante o valor do ganho di-
ferencial, calcular de novo o valor de u,.
Soluo: a) V,,= 8,25 Y; V n= 8,025 V.
Figura 11.37

11.25.Supondo que os parmetros dos transistores do circuito da Figura I 1.36. (Proble-


ma 11.23.) so hp= 100 e h,"=2 kQ e que os sinais aplicados s entradas so v, =
=16 mV ui - 12 mV, calcular a RRMC e a tenso de sada amplificada v, . Os
"
valores de R., , Rc, Ru so os obtidos no exerccio citado.
Soluo: RRMC =250; vz= 0,507 V.

11.26.No circuito daFigura 11.38, calcular: a) O ponto de funcionamento esttico dos


transistores. b) O ganho em modo diferencial. c) O ganho em modo comum. d) A
RRMC.
LeAJP.;r Bu etuerroc B gJes pn '^ru Z+ ep Bpu4u p
IBurs tun soruuJrldp opwnb 0?'l I ?rn8rc up olrnrJrc op ogsul B e oquBS o JBInclES'6z.II
'A 9r+ ?J.,1
Js gJe^p oESulueullu ep opsuel e a 'roldacer o tuoJ ropuldupu nnq wn osrcard g
') I =iU e ) 9[ =zU :) 1 -ry :udu1a BZ Bp sero[E1'X I =tUe >I Sl =zU :>l I -'U :udut
BI up sJolu^ 'elueuunrlcedseJ '9e a 64 soquu8 ep sudula senp surJ.pssJu ops :oginpg
'suJosJe^ur sudele senp wpszlltn
Js ogr^C 'A OZ e./, p roldecar tun ruoJ 'sezucge
, p Iuurs tun znpord
) Z' p uurlur ercugpadur urun opurnssod enb orpng p^tuJopsJ8 urn 'esug p ops
-Je^ur urs 'ogsul ure aldepe anb 1p2yti o opuu8erdure ropecgrldtue urn relcetor4'93'11
'6'II BrnEIt
Ag-=?3A
'u + 'u n(,
r- I
'u.9- =JT
:og5u1eJ elurnEes u JucrJrJe^
oEre^ap 'U e 'U l) 0 ='U :oginlog
'gp 0, IulcuereJrp oquuE
ns o e O) 0l ep ufes o]rncrlc op
Bpurlue ep urcugpadurr e enb uuJoJ
ep
ru
e 'u "u rp seJolu^ so rulncluJ
'A L'0 ='rA 00I ='tq urgl seJoJsrs
-uBJt so 6E'l I Brn8tg Bp olrncrrc oN'LZ'l
'gp g? =JIz\lUU (p : t'0- =''g @:Z- ="g (q
'
L Lt' Ll =" A:V g' | =t l ivur LE -r I (u :opSnlos
'g'I I Ern8lg rl._
L oT, -72 A
A L'0 ="A
''ttl
o --
U) I =,'tl
6lt stDttot)ntado s'atopDctlt1tluty
320 Electrnica analgica

15 KQ
R= 700 O
+
vi
Figura 11.40.

Soluo: A,,=32,33; v,,= t0,808 V;1^= l,l rn4.

ll.3g.Calcular o valor da tenso na sada do circuito da Figura I I .41, sendo os sinais de


entrada V,= 15 mV e V,= -35 mV
Soluo: V"=2,13Y.

10 KQ 2OO KQ

vl
Figura ll.4l.
--

lL.3l.Calcular a tenso de sada no circuito somador da Figura I 1.29 que tem os seguin-
tes valores:

R,= 1,5 K; Rz= 2,2K; R^= 4,7 K; Ro- 10 K. yr- 0,5 V; V.= 4,75 V; %= 1,25 V'
Soluo: V"=-2,58Y.

lL.32.Descrever o funcionamento do limitador da Figura 11.42. Calcular os nveis de


tenso na sada. D, , D,,
Rr = l0 Kl
Rz = 100 KQ
V-
z-1 =V-
z-) = l0 V

30v
t Figura 11.42.

Soluo: Yo= +11 V.

ll.33.Projectar um filtro passa-alto empregando o operacional 1t'A741, para uma fre-


quncia de corte de 500 Hz e que possua um ganho de 30 dB. O gerador que ali-
mentar o filtro tem uma impedncia interna de I KQ e produz um sinal com 0,5 V
de pico frequncia mixima de 100 KHz.
'sl'll BrnEIt
A_
Ar
A+
{ ,,,A
A'+ +
^zr
'urn8r; Blrp Bu ecerudu enb upuo e ucrldu es "r4 upurlue uu opuunb
7'1 1 urn8rg Ep olrnJJrJ op sopuleurssu soluod sou sluseJd zpuo ep surruoJ sB JqqO'S'II
AS-
ve'l I uulqord
op opuunsou 'll'I BrnEId @
A+
L'Z-
e
^'z+
^r+
^s'+
AS'S-
L'Z-
@
^'z+
@
A+ :oE5nlos
'urnErg
Blrp uu ruece:udu enb sepuo se uucrlde es "4 e 'r1 supurlue sq opuenb 'eVII urnErg
up olrnJrrJ op sopeluursse soluod sou ueznpoJd es anb upuo p surruoJ se JqqO'r'II
'gdX gt =') : OZ =tU :X Ogg =eU : OZ =rU :ogSnlos
A _ 'Ei'lI BrnEIt
AI
,A
A+
A .2I._
,A
A S'ZI +
o
)8 )
^- /-
stDlt)t )DJ ado s aJ o pDct{t
tze lcluty
322 Electrnica analgica

Soluo:

@
-3V
+6V
\
@ z,tv
+12V

-12v
+4V
Figura 11.46. Resultado do
@
Problema I 1.35.
')a ropBlrcso 'I'zt BrnEIt
'JopBsupuoc tun e Brcu?lsrsJ utun Jod'sBIp Brun upBc'sBpsrruoJ sucrlu?pr sElnlgc s?Jl Jod
Bp;nlqsuoJ ? opSu1ururluJ p peJ V 'Ig.{ tun ? o^rlce olutul olnc'aso{ ap oSuopnw
p Jopulrcso r.gqurel opuurruoup C topultJso run opuluesarder glse 1'91 urnErg eg
slv(troslNls sfluoovllJso gc sodlI.z'zr
'uasnoquDg
ap ou?tyr o oror BprJr{uoc 9 ogSrpuoc Btsg 'l- -gy enbguan es '(gy +1)ft = ,f
ogssardxe eu 'enb orJusseou e 'JEIrcso essod opulururleeJ ropucgrlduru un enb ere4
'puorcuredo ropucgqduru urn
no (odurec p otrJe ap no relodrq).ro1srsuer1 urn Js apod ropucrgrldue olueurela g
'?pBJ]U p IsUrS O IuOC sBJ [u JsJrJ B BJrU
-Errr p 'upe4ua uu epecrlde g UpJES ep luurs op eUBd enb ue 'op?lururleer ropecggdruu
urn rod eluetueclwq soplnlnsuoc socruoJlcle sorrqrsodsrp ogs sruprosnurs seJopBIrJSo sO
SNOIOSNNIIS SflIIOOVTIJSO'T'77
]YNIIS flO SEUOOVUflO
zt o1 nldvc
324 Electnica analgica

O elemento activo deste dispositivo pode tambm ser um transistor bipolar ou um ampli-
ficador operacional.
A frequncia de oscilao obtida mediante a expresso:
,= |
'
2nRC",lG
A Figura 12.2 representa um oscilador de ponte de Wien, a$a frequncia de oscilao :
t- I
' znRC

Figura 12.2. Oscilador de ponte


de Wien.

Nas Figuras 12.3 e 12.4 mostra-se a configurao de dois osciladores do tipo LC,
conhecidos como Colpius e Hartley, respectivamente. A frequncia de oscilao dada
pela expresso:

f- znl LC

+Ec
+Ec

Figura 12.3. Oscilador Colpitts. Figura 12.4. Oscilador Hartley.


('a )
c*z=
[u.')ur '
:9 olelduroc opoyed run ep Jolu^ o oJr4?rurs g BpIBs p purs O
'louorcondo rcpoc{r1dwo run ruoc op}rulsuoJ l^gtse uJn? 6'ZI urnErgep olrncJrc O
z)E
Z ul =zJ i Z ul tJE ='J
:osuc lseN ')oA ep lueJJrp I by eper etun ruoJ olrncJrc r,un Jrrulsuoc
orJ-BSSJu gJes '8'ZI ernErg ep o oluoJ 'oculgulrs Ieurs tun epuelerd es opuun
z ul Jsz= J
tzJ = t) e kU p e sy ep seroluir sop epuadp Iuurs op7 opo;red 6
= 'y "S ',
'Bsseru e sJolJloJ sop tun BpEc e4u'semlueueydruoc soperpunb sruurs rura8
ep zedec'sJolslsuuJl stop rod oputuJoJ p^?tso .topt)Jqtqn?rr run Br1soru 4'71 urn8rg y
ffl^yJ..sY uoo\ruflI^Irlnnl''zI
'ozwnb ep ptsuJ tun p
'relllN ropulrrso 'g'zl BrnEIt eluelu^rnbe olrnJJrJ'S'Z u.rn8gg
I
I
tZ
tt
sdr oz
I

r
I [,
i
I

=-
TT
aA I
t\
I
ll ;i,, r
r1 1'I
gdogt=)
l,)
Ut1 OO =7
A,0Z= og'
'ogSeluaturpeJ ep epJ ep eued otuoc plsrJr rrrn Bzrlun enb ggg
run [uoo Dllrry topDyJso lun 9'71 urn8rg e e 'ozuunb ep Iulsuc run p eluaplrnbe olrncJrc
o ulueserder '91 urnSlg V 'Jopppcso tun p luuuosseJ olrncJrJ ourol ozuonb ap ptsttc
run es-Bzrlnn 'ogSepcso ep ercugnbar; Bp peprlrqelse epuur8 urun ulesap as opuun
.rI +,7
-7,iap:r-H
ropulrrso op osur ou 'e ('J+5) l'J'J -.J 'spldloJ ropulrcso op osur oN
zt lDuts ap saropDra)
326 Electrnica analgica

EC

+ EC

RC, RN, Ra, I


Rc.,

c2 cr
{F
7,, 7,,

Figura 12.7 . Multivibrador astvel.

Figura 12.8. Sinal assimtrico


gerado por um astvel

t'
vc.-t

D,,
0 / Ttz T I

Dz,
-vt/r I--1- T2
I

<+
-V,/2

Figura 12.9. Circuito astvel com um amplificador operacional.


u-uel no -
'8808 -IJI op up}ss q olcrr
^
op urJleturs u JucrJrporu urud sy
oU
e ep og5e!1'Iy1 u"ln8gg
zzt il 0r
t 8t08tf,I 8
69 tt
u8ruc y
A+
'11'71 urn8rg eu opucrpur o ? opecrpur sIBI o
seur 'Jezrlrln uepod as anb ser.ulsrs so sorJg^ og5 'sopereS sreurs sop erJlrurs B os-JBTJBA
epod 'elueruenrlcedser ' e 7 seperlu sp sepe?r1'U oy sercuelsrsJ spp s?^EJIV
'(otuac rod g6 u 7) olclc op Blrlurs "up ogSuuel p peprlrqrssod o
'og5uz111n
IIo9C.
urnleraduel ep segSurru,r sq op5uler ure puprlrquls puuJs o
'^ 8Z Jlu BpIBs p ogsuI .
'zH) 008 zH 100'0 Jlu surJuenberg ep BruB! r
'mln8ueq epps emd oluec rod I'0 p pprosnurs ep;es ured oluec rod 1 ep opSrolsrq .
'lurueeuullnuns 'reln8uerJl eperpenb 'pprosnurs eples p sru'dis .
:selurnSes se oES olrnJJrJ lsp sluuuodur srcu sEJrlsrJlcBJEc sV
'ecJeJo sepepgrqrssod
stuu enb sop tun res rod '-IISUSJNI uyed opecuquJ '8808 'IJI oB luetuulrsnlJxe erJugJ
-eJJ sotuJBJrnby 'eqlused os eurnu sopur8elur saropere8 p oJer.ur,lu epuur8 tun lsrxg
SOOYUOflJ,NI ]Y|\IIS gC SflUO(IYUSO'I'77
'oJrJl9r.urssB
luurs
run JuJeS u-rud ov ruoJ le^glsu
r,r'rn ep epu '01'zl uln8lg
("u )
u[ ), :'J :
("u )
ul ) :'J
[u*')
:c:Er lseN '61'71 ernSrd Bp pr
eled oltncrtc op U urcuglsrseJ u Jrnlrlsqns orJgsseJeu g oJrJlgrursse Ieurs [un rclqo BJBd
LZt, lDuts ap szropDra)
328 Electnica analgica

Com uma resistncia de 82 KQ ligada entre os terminais ll e 12 obtm-se a menor


distoro possvel na onda sinusoidal e, com um potencimetro de 100 KQ, pode ajustar-
se o valor para optimizar a fidelidade.
A frequncia de oscilao do sinal de sada depende do valor das resistncias Ro e
R, e do condensador C:

f-
1

R'
^c(r *
lR A )
3 t ZRo-Ru)
Se os terminais 7 e 8 forem curto-circuitados, a frequncia de sada serfixa; quando
se deseja uma frequncia varivel, necessrio fazer variar a tenso aplicada no terminal
8, j que a frequncia funo directa da funo contnua aplicada no dito terminal'
Na Figura l2.I2representa-se um circuito prtico, indicado pelo fabricante, deno-
minado oscilador varivel de udio, capaz de proporcionar um sinal de sada com frequncia
varivel entre 20 Hze20KHz

+ l0v

5 4 6g
IO KQ 8 rcl8038 3
l0 11 r22

Figura lz.lz.Oscilador de udio


20 KQ
com variao de frequncias
- l0v entre 20 Hz e 20 KHz.

12.5. TEMPORIZADORES

A temporizao, em geral, consiste num an'aso a ligar ou desligar, ou ambos, um disposi-


tivo. Na Figura 12.13 mostra-se um temporizador simples, cujos elementos bsicos so
um transistor e um dodo zener. A durao do tempo de atraso vem dada pela expresso:
VE
T-RC ln
vE-(vr+vrr)
g og5uzlJodrut p opoIJd no ose$u ep odur4 O 'luuorJerdo ropecgrldure urn rod
etueruuJrsuq opuurroJ 'I'Zl ernErg Bp o ? g1'91 urnSrg up ou o8o1-uuu olrncrrJ run
'lo^psaouoru JopuJqr^rllnhl'll'Zl u.rntgg
(e)
)
,"U
)'ta6g'o=z ur )ra = J
9 ogurnp ulnc oqndur
un u.ra8 enb ocrssglc p^D$aouow ropDrqtnqnu wn ? 71'91 urn8rg Bp olrncJrc O
'JolsrsuuJl r,uoJ Jopezuoduel 'El'zl urn8iS
(q) (u)
7
)g+ l"
6Zt lDuts ap saroporag
330 Electrnica analgica

vE que v*,-
T-RC ln em -R=-E
VE-V*, R,+R,

Figura 12.15. Temporizador com amplificador operacional'

1.2.6. TEMPORIZADOR ANALGICO INTEGRADO 555

O dispositivo 555 um circuito integrado muito estvel que temporiza com uma grande
preciso e que, alm disso, pode funcionar como oscilador. As caractersticas mais im-
portantes deste circuito so:
' Temporizao desde tnicrossegundos at horas.
. Duas modalidades de funcionamento: monoestvel e astvel.
. Relao do ciclo varivel (funcionando como oscilador).
. Estabilidade face a variaes de temperatura: 0,005 por cento /oC.
Na Figura 12.16 aparece o 555 funcionando como monoestvel. O perodo 7 pode ser
obtido mediante a expresso
T =l,lReC
NaFigura 11.27 mostra-se a ligao necessria para que o 555 funcione como
astvel.
. O tmpo durante o qual a sada es a nvel alto (tempo de carga de C) vem dado por:
T, =0,693(Ro + Rr)c
. O tempo durante o qual a sada es a nvel baixo (tempo de descarga de C) ser:
Tz=0,693RnC
'oESBJnp puBJA rrroc seJopuzrJodrul solrnJJrJ p srplur.uepunJ solueru
-e1e ureles sJopuluoJ so enb tuoc zEJ anb apepeudord e ? BlsA 'onrlrsodsrp o tuen1qsuoJ
anb sedulo ep oJeur,lu op epuadep anb epuprluenb uun rod upurlue Bns Bu opecrlde pu
-rs op erJugnbe4 e uepr,r,lp 'g olsl 'ursugnba:; ep seJosr^rp ogs seJopeluoc sg'or3g1at ep
BpuJlu Bns Bu ruucrldu es enb soslndur p oJrurlu o o?tpgc opuurruJelp urnu ;ulueserd
-er ep sezudec '(o1x4 alueserd ou sop;nlJur ogu) srulr8rp sonqrsodsrp oES seJopeluoc sO
Sf,UO(IVJ..NOJ WOJ Sf,UO AYZTUOdWET' L'ZT
'la^glsu otrnrrrJ 'Ll'21 urnElg
7
))1+
'
Ie^glseouotu olrnJJr3'gl'Zl urn8rg
7a
BP}?S
orudsrq
))1+
c(ouz+ 'u) J
vv'tt -{
ures opSop)so ap m)ugnba{ g o
t(ny z +'u)e o9'o = 'J+'J-J
gres opoyad no [B]ol oduret eo
s^
t t t lt)ttt s' p .tOpDJ a9
332 Electnica analgica

A Figura 12.18 indica o esquema bsico de um temporizador com estas caractersticas,


formado por um temporizador e um contador. Este circuito capaz de temporizar durante
um tempo igual a 2a7,, sendo I, o correspondente a um semiperodo do sinal do oscilador.
Se o contador fosse de 8 sadas, o tempo mximo seria 256 vezes superior a 7,. Os con-
tadores podem ligar-se em cascata, de maneira que o perodo pode ser to grande quanto
se pretenda.

8 MRI MR2
MSI
555 3 cPo 7490 MS2
cp,
Qo

Figura 12.18. Temponzador construdo com um oscilador e um contador.

PROBLEMAS RESOLVIDOS

12.1. Calcular a frequncia terica de oscilao de um circuito RC como o da Figura 12. I ,


na qual os valores das resistncias e dos condensadores da rede de realimentao
so l0 Ko-e22O pF, respectivamente.
Soluo: Expressando a resistncia em ohms e a capacidade em farads, a frequncia de
oscilao ser:

Z.t. 10.l03 .220. lo-r,^.^l 6


-29534 Hz

12.2 A frequncia circuito como o da Figura 12.2 (oscilador de ponte de


a que oscila um
Wien) de 15 KHz. Determinar os valores das resistncias R das impedncias Z, e
Z, supondo que o valor da capacidade dos condensadores d,e 4,7 nF.
Soluo: Da expresso =U2tcRC,explicitamos R e obtemos

R-l -2260 e)
2nfC 2.rE. l5 . 103 . 4,7. 10-e
-ururT? sJBd '0' - (u!u)'srq $tuttslLl nb opuodns 'sopBJnles oElse sJolsrsu".u
-
so nb JB^oJdr,oJ 'ogSnpuoJ ep opuls tue oEls opupnb sJolsrsuBr sou es?q p e
Joloeloc p slurroo sE relnrleJ .eluerue^rlodser,1yy 00I
O) 0I ogs g.71etnfug
3p o ouroJ I^glsB olrncJn tun p spq ep JoloeloJ ep sercuglsrseJ sBp sJolB^ so .g.zl
zr_0 l. LI g'0 . alJtYz u{
ZH 9TL8L: =
gres olepmd BrcuguosseJ ap ercugnberg y
E + tg'o 'J +')
do l.t8'0= =57=J
t.88b
9 oleprud elueuosseJ olrncJrJ op aluspzrlnbe epuprcedec y
zH LZ,S = -1-ql-!8'q9'''z - Aluz -r
I r -,,
gJes rr?s urJuguosser ep urcuenberg e .ruEn1 orreuud urg :oeinlog
'gd g =", .H
=U.Cd Eg.p ='J -Z :oES olrncrrc o uenlqsuoc
" OX 0E
enb solueruel sop srole^ so:('71 '3rg) ozlrenb ap plsrrc tun ep eluepnrnbe
olrnoJrc op olepred orJgs erJupuossoJ ep sercuenbeu sep sJole^ so JelnclpJ .s.zr
'
6-01 0 r' zGzttz.v .7)
Hrl 00 I-H e_OI.00 I:n_0 I.o0z-
:sotueJel (1 * yZ oEsserdxe Bp 'Z opuulrcrldxE :oBinlos
I -{
anb u:edc7 p rore^ osres 1un ,ffr?':tr;ffiil3:|;:J#:;r?i:::,"j'f:T;
17 .n
002 p 9 tr'71 emfug?p o oruor e1ueg ropulrJso tun ep ogSnpur-otnu Bp role^ O Zl
zHrN z= zH g06g80Z = '-01'0sl' ''-0I'1.8t/L ' z - ryltuz - t
TIJ
uJes ogSelrcso p urJuanber; y
0zz+ Lv ') +t)
cd L'gt, - OZZ. LV
gres J e 13 e aluelelrnbe epeprceduc y :oB5n1og
'grlg1 =7 e
ld OZZ=? 'Cd Ll =t ):ogs opselue..,rl,r p epr up sonrssed solurul so enb rua
'g'71 urn8rg Bp o oruoJ s11rd1o3 orrnJrrc run p ogsuIcso ep ercugnbarg B JBInoIBJ ..zr
tEE l0urs ap satopuag
334 Electrnicaanalgica

tao do circuito considerar Ec= 20 Y .

Soluo: Supondo ge Vcrr*,r= 0,2 V, as correntes de colector sero

Ir,=Ir=-Ec:v" ='o --!'' =1,98 rnA


Rc l0
As correntes nas bases, considerando Vu;0,7 V, sero

I^ =I^
'Br-'&- -Er-Vru -20-0'7 =0,193 mA

,;, nr" o*rl'.*- ," em sarurao, no estado de conduo, dever verifi-


",
car-se a condio
"r":or:"-
hrr,,r,/ pI r,
hrr(^rn)I, = 4O'O,I93 ='1,22 mA > 1,98 mA = Ic
Outra maneira de verificar se um transistor est saturado, mais simples, embora menos
precisa, consiste em verificar se cumprida a desigualdade Rr< hrniu,r,ri

Rr = 100 KO < 40.10 K) = 400 KO = hrr(^,,,R,

12.7. Supondo que os condensadores do astvel do problema anterior tm uma capacida-


de de22 pF, calcular a durao de um ciclo completo do sinal gerado pelo circuito.
Soluo: Como neste caso o circuito astvel simtrico, o sinal produzido tambm ser e o
perodo valer

T =2RnC ln 2=2.1o0.103 .22.10-6.0,69 = 3 s

12.8. Calcular os valores das resistncias de base e as capacidades do circuito astvel da


Figura 12.7, supondo que colector so = 500
as resistncias de ) e que a tenso do
gerador de cc que alimenta o circuito de l0 V. O ganho mnimo de corrente hrr,^rn,
dos transistores de 40. O perodo T de 0,5 segundos.

Soluo: Em primeiro lugar faremos o cilculo de Rr, , Ru.r, C,e C" de modo preciso e,
posteriormente, faremos um calculo aproximado.
Quando os transistores esto na saturao:

,
1. _E,-Vru",
=-:7;-= _10-0r2 _n nlo A=19,6 mA
500 =u,ulY6
I 1916
mn) "
- hrurL,n) 40

Para esta corrente, as resistncias sero:

Rr, -Ra: -E-vuu


I ,(^rn)
-10-0'7-1816
0r 5 mA
- -' - ke)
'z1>lz BrcugnbeJJ e L7,I p ocrl
-grurs [Burs tun uorcJodord enb ropure8 urn re1celord 'dud sero]srsrru4 oprruzllpn'gl'Zl
''g opSulueur
-rle p ogsul u ruoc BrrE^ ollncJrc oled opere8 Iuurs op opoged o 'JB^Jesqo epod es ouro3
sur 9'I - s-OI 'g'el=#,"r.r-0I.I.80I. ZZ= J ilt L=)g ete4 .
nt
sur ?8'L - sr-Ol '18'L=t*r, ul'e-OI'I'0I'ZZ= J :L tI- rg em4 .
tg
mul Jr-J
:? opoFed op oEsserdxe u osuc etsa uJBd :oginlog
'6f'Zl u.rrt8gg
=ZA =ZA
^9 ^9
L1,l =Jg
'ty t JA urud olnclgc o rqedeg LLil g)g npelo op ogsul u opuunb
'61'91 ern81g ?p I^glss otlncrrc olad opureE Iuurs opJ opopad op ogSernp e -eres pn'6'ZI
(to,,o)stq. cy 'ay 'ay
u{ 0z = 0? x (trl t0 - - -
:opeurxorde opclgc run ruoJ alueruuprder sruru s-JEInJpc urepod'a* atay
*t oz=d,-or xro,z=9qffi =oy="J=,)
:9:n^ Z ul )'T, -; opSenba uq
())l gI="'= ku
:o1uec rod ep
BlcugJelol erun ?Jud 'JouojJur opuzIlerruou JoIB^ o JuJprsuo, ep soruJ4 e 'ocu-oe1 9 ropl elsg
lDuls ap aropDta,
336 Electrnica analgica

Ec= rzY

c2

Rr, R,, Rr, nJ


Figura 12.20.

Soluo: A fem do gerador E"dever ser 12 V. A uma frequncia de2l(Iz corresponde


um perodo Zde

r=L= 1-0,5 ms
2
Supondo q,r" - C, = 47 nF, as resistncias de base sero

R^= T o'5'10-3
-
" c ln 2 47 .1o" .0,69 =15417
Q=15 K)

S" h"q(*ol = hrh(*n) = 50, as resistncias de colector valero

R"=:R'
" ="=To=3oo e=330 )
hrr(*n) 50
l2.ll.Calcular os tempos { e Irdo sinal de sada do circuito astvel da Figura 12.21.

R-10KC)

R'= 20 K)

R2= 1 KQ
=1,5pF
Figura 12.21.
-ss es JolsrsuB.q o enb uJsd u ep JoIB^ o Julncpc ouBssecu ? 'JBtnI o{rrrlJd urg :oESnIos
' 8'0=a% rodng '?J>lZ'Z=r rod atueuoc up JoIu^ o ruzerdseq 'LZl ep
onpueder 1eurs urn uc11du es enb ru lu?lsur o psp ogemlus ep opu1se ou russud
9
p Brorup rotsrsuu4 o enb odurel o reInoIBO '^ p teaez opolp o e fl.|
? 0I p g
, ep rolz^ O '^ ZI s Bpstueruqu opuunb ytu 00I ruosuoc upudurgl V 'Ol =(*E'rl
olnc udu tolsrsu?.D rrm s-EzIIpn '91'71 em8q Bp o otuoc Jopuzuodurel olynrro umN'rI'ZI
0I'I - 0I 'ZZ'Z ) .,E
('a-'z E
. r),,-o t.ozz- ,0I'ZZ'E , +I
'')"l),_
r
zH ,0I'I _\. "u r
001.18 = -
-t I
:.BJes Iuurs op urcugnbag y :og5n1og
'td OZZ =J U) I ="U 1l ZZ =vy s 'g0g
.IJI run Bzrlun enb '1 1'g1 umErg
Bp o oruocropulrcso un rod upuuorcrodord epurpunb upuo Bp Brcuenbe4 e rulncpC'fl'Zl
000s'6-0I'0,
^t,
lt-
UX 9=U 0009= ; -"-or -u = su = vu
I I
puo ep
E
)oI- r
I -t
'oluuuod :U =sU =vU'?Jln?turs opsul etun epualard s oruo3 :opnpg
-a,,eps/c000"ro"*r*,'.'[l3l"J;3#IJ::"Jffiil',.r"#iT31""y#ffi :
enb'11'g1 um31g up o oruoc JopBJE urn ep'y e'y surcuflsrsJ spp JoIB^ o JEIncpO'ZI'ZI
Eesus6 = Ees7s6.e = u1 3,y = zt
(#**r)",x,-0rx,rx Eorx0z = (#.,)
:9res orrguSeu ? Isuls o pnb o lrrEJnp odruel 6
Eesruel = Easero.o = = ur r =,r
(*.,'.*,)r,x r-0rx,rx Eorx0r (#.,)
:gres orrplsod ? IBurs o pnb o eluurnp odurel 6
'^ 0I=I*6 =oA+'1,=l"rtlenbgf'n =0Ir+ ='n"+' ='n
:-ures
ty urcuglsrsJ uu ogsul p upanb e :opSnpg
LEE louls ap satopDra,
338 Electrnicaanalgica

ture quando entra em conduo.

A corrente mnimade base dever ser: I, = = 2,5 mA.


*,= #
(v' + v -
-v' - IB ")
6'8
o valor miximo da resistncia ser R -12 = 2 l(2
2,5
. O tempo de atraso ser
rz
T - RC ln '-v - z. 1o-3 .10.10{ ln - o, 01,67 = L6,7 ms
vE-(vr+vrr) 12 - 6,8

12.15.Qua1 a durao do impulso gerado pelo monoestvel da Figura 12.22 ? Calcular as


correntes de colector e de base quando os ffansistores esto saturados. Supor Vrr=
=0,7 V aVcB("ur)=0,2Y.

Rc, = 2,2k) Rr, = 1oo k) Rcr= 1 kQ

Rur= 47 k) C- 10pF

Figura 12.22.

Soluo: A durao do perodo ser:

T = RaC ln 2=100.t0'.10.10t .0,69 = 0,69 s


As correntes no transistor 7^ sero

,v'I_L5-0,2
rr-.=---=6,7 mA ; Iu,=1=-=0,143
a mA
2,2 100

As correntes de colector e de base em 7^, so

,^=15
w2 =o'2
I
=14,8 mA ; Ir,=!t:.0r1=0,29
D2
2,2+ 47
rnA

l2.l6.Construir um monoestvel com transistoes npn da hor(*n)= 50, que produza um


impulso de 50 ms quando alimentado mediante uma pilha de 4,5 V.
Soluo: A configurao do circuito ser a da Figaral2.l4.
:soruJl' op EprBS Bu
z1=t1es ulg :og5np5
'ru8n1 orraurFd
eocul9rurs Isurs run Jqqo
epuelsrd s op BpIBS eu es vy ep rop^ o gres I?n Ll OLn =J UX 64y =sy es
'Bl'Zl zrn8rg ep o oruoo olrnJJrc run ep ogSuzFodruel p otutx_utu odur4 o -ures pn.61.71
slc{r L,gz=s LgzT,o= .Lt.E6g,o= )st69,0=rJ
u_OI.029.0I
gJes BpIBs Eu oxmq I^;u ep odurel o g
sur 'gg = s + ,z
080'0 = u_OI.ozs(rot . Lt Eot 00l)6g9'0 = J('u + 'u)69'0 =
gJes olIB I^,u ru gJelse BpJBs u pnb o lrrcmp odruel g :opSnpg
'dd) 028 =J OX Ll =s
'(I 00I -ny :ops sorulx solurul sop srole^ sO' LI'ZI ern8rg zp ogszrnEguoc
e ruor Jop?Icso un rod opereS purs op oxreq e otle sr^F sop ogSurnp B JBIncpJ'gI'ZI
,A_ rA
L,EI - I
sru L'Z - s L20'0 = ul 6_0I.0ZZ. ,0I'LVZ7"A ul J-J
I
gres ogSezqodtuq ep opoFad O
L sL,tt=or.g#=rs-=*n
gres zy urcugtsrsJ Eu dpp y :opSnpg
'^ p oEsul Brun ruoc opsluruq?
0z
9 otrncrrc o'J:u ozz =J (I)tr Ll ='ltJ>lzz =tu 'o)
0I =ru :ogs ropssupuoc op
epuprcuduc Bp surcuglsrsJ sup seJol?^ sO '^ I ep nurap tu Iuurs urn ucqde as
BpBrtU eu opuunb ern8rg Bp olrnrrrc op uplus Eu os?r1e ep oduel o fi1rrrc1rz).L.Zl
'l'Zl
(ulut)stq
0
O) E't . ="=oU
=O) E- 0I nu
oEJS Jolseloc ep surcuglsrseJ sup seJole^ so
tu= q k
: ox oI=() T6LEI=F:'u
. ._0r.Lv
ZLO,O
gres *U p rolun o 'gu oLv =J ep rol,^ ..,n urud
69'0 Zq r
s zLo'o=,r*;-Js
gres JwA otnpord o 'sru 0g =J eS
6t, louts ap sarcpruag
340 Electrnicaanalgica

Ro +R, = R,
portanto

Ra=0
O tempo { do sinal sada do 555 ser

Tr = 0,693RnC = o,693' 470 'lo3 ' 470 ' 10{ = 153 s

O tempo que dever decorrer at que a sada Q do contador 7490 passe a nvel alto ser:

T^a*=l6Tr= 16'153 =2450 s=0,68 horas

PROBLEMAS PROPOSTOS

l2.20.Calcular o valor da capacidade dos condensadores de um oscilador RC para que o


circto oscile a 5 KHz, supondo que o valor de cada resistncia R de 4,7 l<2.
Soluo: C=2,7kpF.

12.21.Qua1 ser a frequncia de oscilao do circto da Figura 12.2. (oscilador de ponte


de Wien) se C = l0 nF e R=2,2!rd2?
Soluo: f =7234H2.
12.22.Num oscilador Colpitts, os condensadores do circuito LC so: Cr=2,2 kpF e C, =
=10 kpF. Qual ser o valor do coeficiente de auto-induo da bobina paa que o
circuito oscile a I MHz ?

Soluo: L=14$H.

l2.23.AqaefrequnciaoscilarumcircuitoHartley seLr=)1L2-2,5 pHe C= lpH?


Soluo: = 3O35OHz.
l2.A.Calcular as frequncias de ressonncia srie e paralelo de um cristal de quartzo cujos
parmetros so os seguintes:L= 137 H, C, = 0,0232 pF, R = 15 k) a Co= 3,5 pF.
Supe-se que a capacidade do circuito ressonante a equivalente de C"e Cr ligados
em srie.
Soluo: s=89272fU; f p= 89659 Hz.

l2.2.Calctlar as correntes de base e de colector dos transistores do circuito astvel da


Figura 12.23. Qual ser a durao de TreTr?
Soluo: Irr=29,1I mA; Iu, = 0,71 mA; I"r= t6,5 mA; I rr= 0,41 mA;
7r= 88,8 ms; Tr- 51 ms.
oBsul ep Bpnb B e 0 ap ?'JJolsrsrrsJl op snuFuoc lurroc tue oluruFu luoc
ep oquuE Iuuocp Jscol u cruoc uulznq B e s'JoldruJlu o qc
o 'sopunEs
-J s nb psp 'nb emd iZ'Zl Brn8rd Bp otrncJrJ op,) U ep seJol?^ so JBInoIBJ'I'ZI
'dd0=3:opSnpg
'queruu^ucedser '1p1 I OI 0I p ogs'U 'U surcu$srsJ sV 6zH>t 008
un "
B re8rl e epuprcuduc Bp rol?^ o gras
p Iuurs ere es enb erud 996913l run 1un'g'91
'zH 0gI = rf :op5n1o5
'rs eru sope8q opts 808-131opzr8e1ur olrncrrc op 8 sr?urrue1 so
enb opuodns'ZI'ZI ernErg Bp ropBlrcso op EpIBs E ogsuet ep ercugnbe.l; e tE1n)V)'62'Zt
'^ 0Z + :oginlog
'(sec
-ItsFlcuJuc ep wleqzl sB rutlnsuoc) i, Cttt tun g OV o enb opuodns og5elueurp
p ogsul Bp orurulu Jol?^ o Js gJ^p pn 'sru Og ='J sru 0I = L enb eJruuru
p ocul?rursse ufes olcro o enb e 19I p ourrx-Bru JolE^ rrrn ruoc 1t1; purs tun s-ep
-ulJd 'puorcuredo ropucgrlduru tun ruoc upurpunb ?puo ep ropureE run JrrulsuoJ'gZ'Zl
's?pr[,u^ segSnlos sBuB^ rulsrxe :op:5n1og
'^ 9 ep ogulueurge ep eluoJ urun e
dzdserolsrsrrur1 Juzlllln zHl ep ercugnbe4 urun ruoc a1uerrruperul1u rrruurrunlr s
enb qg1 srop tuoc seru 'roueJue orqJJex op oB elu[Bnrnbe olrncrrc run ruquese1'LZ'ZI
'sppll-e^ segSnlos sEIJ.E^ ruelsxe :opn1og
'^ ',
p opsuel Brun ruoc opslururTe grss olqrsods1p O 'A I ep sruurrrrJq snes sou ogsul
ep upanb B opus 'opezrrelod elueruulcJrp JBls osrcerd g luruulcrJoc uorcunJ
1g'I o enb ure6 'sopun8es s'0 p 9 e opeEudu eceuuuued enb ue oduet ou pn8r 9
osc? gls o pnb o qu?mp odruel O'e1uerulultuulul uorcunJ'yru 67 rus
Cg'I
-sud uerrep pnb op sg^B.DB '(Ig'I oporp urn enb ured ou-ussJu olrncJrc o mlcalot4'97'71
'ez'zl BrnEIt
?tz'l 7l LV U 089
vE louls ap sanpDrag
342 Electrnica analgica

base-emissor V rr= 0,8 V.


Soluo:RC =9,2 seg.;R = 5kO; C- 1800pF.

Figura 12.24.

L2.32.Construir um tempoizador com fiansistores que provoque um atraso ao desligar.

12.33.Quais so as correntes de base e de colector do circto monoesvel da Figura 12.25?


Calcular a durao do impulso no colector de 7,, quando se aplica um sinal de ex-
citao na sua base. Desenhar as formas de onda nos colectores e nas bases dos
transistores.

8,2 k)
10 kQ 220 Q

Figura 12.25.

Soluo:
Ir, = Irr=33 mA; 1r, =0,8 mA; Irr=0,68rnA; I= 14ms.

lz.3(.Projectarum circuito temporizador com um monoestvel que gere um impulso com


a durao de I segundo. O ft"r,-,n, dos transistores 60 e a tenso de alimentao

E, de20Y.
Soluo: existem virias solues vilidas.

12.35.Com o circuito temporizador da Figura 12.26. pretende obter-se um atraso de 5


'0 =Y':t-ut z =8u:oEnIoS
'gtl 0002 = C
enb a oct4gurls ? s op Bprus p 1uuls o enb opuodns sy evy ep sJo[B^ so JulncluC
'suJorl zop ep ropuzuodurel urn rulcaford 'Bl'Z,l urnErg Bp otrncJrc oE opuocU'g'Zl
.(Hr,?I
=8yt6q gtz=V
:opnp5
'ollncrrc o ruqusep drl 002 = 3 enb opuodnssy e'y rqncp3'8es 97 = z,1 a 8as
rZ enb pt
0s = ocrDflurssu [uurs um eraE enb ss tun tuoc Jopulrcso run 4nUsuo3 .LEZI
swZZ-"1:ognp5
'dI002 e Uq 00I ='U as opoped op ogurnp B rulnc
=,
-IBr sss ocrSgpuu ropuzFodurel urn ruoc I^glsouou tun ep ollncJrc o JurlusC.g.Zl
'Uy Z'6 = 'U lO Cgg = 'U ls 9I' = 'U
:oEinpg
'gZ'Zl wnt;g
Sl = \-:-''7
u 009
sI+
^
'^ I u pn8r ro; og5ulueuqu
ep ogsul u opuunb '^ ep JoJ puorcurdo ropucgrldue ou urutur epenb s s e 0,
JoJ Jolsrsuu.B op ('u'laao o es
zy p JolE^ o ru?qrrrel JBIncpJ 'Vut
0I ep ? Jeuez ep
opolp ou lurroc u enb opuodns 'ry urcuglsrseJ Bp otuoc turssu ', U ep seJo[u^ so
JBIncpC'J?urrunlr es upudrugl B flB Bpur1u ep luurs o ucqdu es enb epsep sopun8es
EnE ln4s aP sarcpua)
xxSz1,ll'l
UOOVINEf U OO SVCIJ.SIU3ICVHVC
8801Joqumt oCqcld St .rS .-f,l,J,/I/'tll
lEt3rm rorztStm
'lCeOOlf,J r.qunt rrPro
non dot
e-rrutlil1l
lnau
0rc
rnalo0
(r) ozzor
oCufot cprt6
y7gC)l roqunil rtqcta Sil tos
c9]gtf,'l ro czlum
')|Ceoazi'l rogutnt Jogro
I.n uouog
a-rrluHtlt
rt
,l
t!
I
tl
3rI
unr,{umlv
()eor
oCo|crd utC F0ot
t c t8lnl ,equrnu eql ezlululru prrB e8n ol &se rrctrp0e.r p sep
^9 cztSzn'l 8 XXgZnl et;1 eIBu, ot perre 8Ba UoIe emtgsroC
^zt c908zn] '6rjgBeqre^o uo{ 91 er{l ugueaerd ,elo 3em
eCueg
^s e6e1o^ Unc4c ur oppqs pturetx eql ,peppold 0ntrlup 1req eX
rol qqq ool seuoceq uogBdps;p nmod prrrelq I .uogrd
eeprd SOI urnulunp e$ q esBlB^V T feslp renod pure1ul Uutll ol pplrrord q rc1spts.q 1nno erfl
wI tueunc uncrp lrorfs |Btlreul r ,ol uqpepd ae.n elBS'onp^ elBs B ot 1rerrnc nto l;red
uoflceprd Bea q3s ,olsfsun4 nno r et{l Urull ol pepn1a4 sl 0uRrufl luelnC .pepnord q 0uRuF
pe4nber queuoduroc lBr.ueue oN t lBeq etenbeps I luenc paol yO.t ,e^o moilB [n qcgn e6
-ped Sl unulurnp uB u! efplp^B q sepes ;;1gfnl erll
uometord prope^o rurJetx ;aue1ul r
'stueutx ptle eeOqpa emtrnh3
V! lo Baeoxe u! ueuno nrc r
ulBlqo ol queuoduroc lauJege r{t r pesn eq wo seo5ep
s.JlTBeJ eset{t arc1eper grpa pery ce {ptUrd peuOpep qOnoql
'1119 ol
.y fueurdnbe qrc4rp ell1s pllos ,ergo prJB ,!JlH ,rrog
utort e6ue, e0u11o^ Fqto ur cep;aord sepes -queurnqsur 'sue1es q0q u pesn eq ol oolqnOer escr{l
^Z'l
ll ln'l eql pt B '^g uBrs retoo e6qpa nno rcg efp[B^B se0eloa er{l .lropqn0er q0uf tgp
1upd
^gt 'fls
^Zt renod erfl p rclpedec reUU er{l ^lollB
pepposse suepod uofnq!4stp er{l 6upa4u1;e ,uogr;ner
uorl .nl pclBcol q rc1qro e$ I {rrc pepeeu q 0utgtetlq prx) uo lBcol 8! eseql 1o eug 'srroglcilddB 1o euu en
tndut 'eeuodser lueFuB4 erordtl;Beop s;r,p q6nor1p ,mno B ul lryesn uet;1 0ulryu see1pa 1nno pery prer\os r4rn
cr{l ssBdq of fuesseceu pu s! g3 .queuoduroo lBureue lo enBlB^B st srolBp0er pqtlrl eel{l lo sepes XXgl,Hl eql
uolldlrcseo lBreueI)
srolElnoeu eoBllo^ seues xxgzIl-l
@J.
%vy
LVt nryu?dv
348. Apndice

Absolute ilarlmum Ratings


l liltry/Aoroerco reocmoO dot lco! t rcqulrod, Maximum Junction Temperature
contrt th. ]Lon l S.mlconductor S.br Orlcc/ (K packago) r50c
UrHbuton or evrllrUll rl rpoclftcrom [t Package) 150c
lnput Voltage (VO : 5V, 12V and 15V) 35V Stora Temperature Range - 65'C to + 1s(rG
lnternal Power Dissipatbn (Note 1) lntemelly Umited Lead Temperature (Soldering, 10 sec.)
Opeang Temperature Range fid OC to + 7C TO-3 Packege K 30cc
TO-22O Package T 23VC

EleCtrlCal CharacterlstlCs Lil78XXC sote2)oc s ri < 12s'cuntessothemisenoted.


Ot plrt Yoltrgo 5V r2Y 15Y

lnput Yottrgp (unlru othottlr notrd) 10Y 19Y 23Y Unttr


Symbol Prremotcr Condltlonr lllnlTypllu IlnlTypller lllnlTyplLr
Vs Ortput Volta Ti :2G,5mA < lg s 1A 4.8 5 5.2 1.5 12 12.5 11.4 15
1 15.6 v
Pp < 15W,5 mA < lg < 1A 4.75 5.25 11.4 12.6 14.25 15.75 v
VurnVrn<VUex (7.5<Vrrrr<20) (14.5sVtn<271 (17.5Vn<30) v
avo Line Regulation lg : 50O mA Ti : 25'C 350 112o 1 1) mV
avrn (7<Vtru<251 14.5<V;x<30) (17.5Vrn<30) v
rc < Ti < +125"c ) 1n 150 mV
AVrn (8<Vn<20) (15<Vrru<27) (18.5Vtx<30) V

ls < 1A Ti : 2C 50 1n 150 mV
avrx (7.5<Vrn<20) (1'[.6sVrn<271 (17.7<Vtxs30) v
0c < Ti < + 125'c 25 60 75 mv
AVrN (8<Vrx<121 (16<Vrx<22) (20<Vrx<26) v
avo Load Regulation Ti : 2C SmA < l9 < 1.54 10 50 12 120 12 150 mV
250 mA < lg < 750 mA 25 60 75 mV

5mA < lg < 14,0C < Ti < +125"C 50 120 150 mV

lq Quiescent Gunent ls < 1A Ti : 25"G I I I mA


cc<Ti < +125'c 8.5 8.5 8.5 mA

alo Aieiscent Cunent SmA < lg < 1A 0.5 0.5 0.5 mA


Chergp Ti : 25'C, 16 1A 1.0 1.0 1.0 mA
VurNVn<Vurx (7.5<Vrn<20) (14.8 s Vrxs 271 (17.9 < Vn s 30) v
16 < 500 mA, trC < Ti < + 125"G 1.0 1.0 1.0 mA
VunSVrnVulx (7<VlN<25) (14.5 Vrn< 30) (17.5 < Vn < 30) v
Vp ouqn Ncse Voltage TA =25'C, 10 Hz < < 100 kHz 40 75 90 pV
aVrr Rippl Repctixr ( b< A'Ti :25"cor 62 80 55 72 il70 dB
avour : l2oHz{ b s soomA 62 55 54 dB
I cc < Ti < + r2s'c
VunVrn<Vuex (8<Vn<18) (ls<Vp<25) (18.5<Vrr<28.5) v
Rs Doporrt Voltagp Ti - 25'C, IOUT : 1A 2.O 2.O 2.O v
ouput Resistance :lkHz 8 18 19 mO
Short{lrcuit Gunent Ti - 25'C 2.1 1.5 1.2 A
Peak otprI
Gunent Ti : 25'c 2.1 2.1 2.1 A
Avorage TC o VOtrr (rC<Ti < +12C, lO:5mA 0.6 1.5 r.8 mV/'C
Vrx Input Voltego
Requaed to Maintain Ti : 25'C, 16 1A 7.5 14.6 17.7 v
Une Reguletion
h- t: lrrr rt-blE d |. TO3 Cd{r (X, XC) i. lyrarly 4tlw incon io s .nd 39c^ry il b ]tltt Thml ralrE ol lh. TO220
p.Gr.er G} a lycl, ..rC f irtbn b c.ra 5ocrw o b utLnt
Xo- 2AI ch..ffi r mrd r cTdb m . iful o 0.21 FF, r | cIdb m lh. oFi o o.tr.F. l crrrcia,a Gpl t.
vgr ar lpb qG,r db n trrd r.tg Pla. iacili{f, (li < o ma, ly cyd. 5.1. OuSn Etre. crr.rgE l io ciln! h h:n l
bopmlr. ilrl ba trLf,r ft, srut r9adaly.
@ r-9rLu)1t1L
l ,9trr0rr llulr lr.r rrnrwrBl rolrror
Ittt0tlltlg ct ttl Il t. G tt a ta- G- -
l't
fo I
i
= r ftc
r'r fi! E
t
I
{
F rEt t', It
-4 I
]rit ,

!
= li: ' tt I
tr | . 1001
r
!
- fr al . lllo; - t!
tr3. l00tr li.lll0l
= t'f ll ' ll1
lucunS luccno luorlnc luco.qno
lil tturo r,l.rt lil lrnlrlrrtl totr,rro Irxt AiltnorrJ
Irrta ,tl tat ol 3r $ ! ta- .t- tt- tllllttilrr11
0_ lI't
ilriilill -
!
c
rC) C' c
ce C' C
f"l'''io'' ! c r.',
C rE i
ir'iqz tc, I
.i
i
t
D 9'l ; E
CI tu ft . rn0tl\
t !
hlrnb, I ,ll r.
llr\ - ,r
r3 Jf t ,100s. ri j;
lr
.ro01e | | | a
^rll t't I
Gfl.polcrr3rlc rnodo{ rOq|on tnodoro ocurPcdrq ulno
l^l ltvlro^ rln0 (, LInlYtrIl rourrn
t!ltilalSl ttt ttl tl r ta ! 3t- 0l- tr-
t 0ra'f
lll.lr a
Ul . l00l .t 3
ttI f
trr lt + l0l t.l0ll-ll1 ri
4tI1 . t T
! !t
n ti t
t t= tl'a o
C'
a.; t h
ft I.t:
G

t
.t6 t r..a:
a o
r3 a l<
I D
6l
--L rl, ''.nJ, 3I'l
trg.lO01-Xl1 -
TI tL'r -
uoflccou qdd|U tuopccu qdd|U (CSZ = h lr ol
P.triltuuotr) ocqpa lnno
^t
l^r rturrrrJlo lnno 0l lnrt l, I rutrrrlllrilIl l, I ilnlrrtrrl lrttril
r r$ ll3r t ! trt.t ttr Il lr tl a tt- tt- tr-
a a
I
fl I
-c rt
l<
-t l.-l*rr frm,or
{'f- f'l
G
rr
rrdrurr r: ri x' --T ' +rrLl ar
T
t
C'

ffil alo
O
,I
C E L-
t r. E
!
,),i \-
J 13.ll' l:
ll D rn3 rYrx, ll xln
f
I \L..l C
=,
rr3c
t't t a
E
It 3 ffi .r3
tt t IIE IYIII
rIl .100tr9 - tlrtlrtt
ltl 30r ll
t't It It
luorlnc tnduto ltod uoodpqo nolltl|.qo
,.nod oolJoey umu{rtt r.nod oclJcey trlnuEl[
scllslrelcBrBrlc ecuBruroled pqd1
6VE acryu?dv
t6'EpBrualp eluerroJ run BJBd rolurr nes op olnclgc
I8'09'u1ar1se-olnEugrrl oESJa^uoJ :epuprcudu3
98 '09 'olnEuglr-ulerse oESr^uoJ ZZ'aluauoduoc run rod opudrssrp JoIBJ
LZ'segsuel e sepuprsulur ep ogSu^uo3 7'vrcuflod ep oIB^BJ
y'ec$lc?telp eluBlsuoJ
Vl 'V'odure1 ep aluulsuoJ 87,8'olpng ep Bpuug
98I '(CS) runruoc etuoJ
6Ll'(Jg) runruoc Jossrue 7'ogSnpur-olnv
6Ll'(CC) runruoc rotceloc 0g '..sr, ruoc le^Hsv
6LI'(f,g) runruoc esuq g7'satopusuepuoc ep og5urcossv
: seJolsrsrrur1 ep sag5urnEguo3 77'selcuglsrseJ ep opSurcossv
z'e wlnpuoJ VZ'seV1uq ep og5?rcossv
T,'opSurnlus p segSrpuo3 lvl'opouy
VZ 'euoc ap segS1puof, BZZ,'olueurlpueJ
Vl E'olueuruldocusep ep ropusuepuo3 8ZT, '1nd-qsnd
62 'sruuorcurado ruoc ropureduoJ gZZ,.urcuglod
E 'urnpradural p eluercgeo3 L8Z'luuorcerado
z8l'oEssnupBeJ ep eluercuoJ OZ,6upuuq ep urnErul
izl'un1r;ur ogSnpul ep lurcueoJ qZZ'1OZ 'aluerroc ep oquuE
EZI'oESnpur-olnu ep etuercgeoJ OZ 'ogSrolsrp
Zl'oluetuuldocu ep luorcgaoJ l8z'lurcuerJlp oporu tue [BrcuereJrp
Zzz'relodrq Jotsrsu?I Sgz,'urnuroc oporu tue [BrcueJeJlp
run ep lusJe^run ogSezrmlod ep olrncJrJ 6L7, 'lurcuereJlp
9T,Z 'Ifl.,I tun ep ogSvzrnlod-o1nu p olrncJlJ BZT,'asugru4uoc
9ZZ'Ifl.,I Jolsrsrrul 8ZZ'g essulc
iZZ - tZT, 'rulodrq Jotsrsuur 8ZZ'y essulc
8gZ 'luuorcuredo lZT,'urcugnber; Bxr-uq
:elualunrnbe olrncJrJ Z6Z'JosJe^ur oEu ocrr1?rurssu
wl'opol9J Z6Z'JosJe^ur ocrr1grurssu
y'topesuepuoc run ep uEru3 Z6Z 'ropuldupu
I I 'Javez :seJopucggdury
L}l'SOW rotsrsrrBJl VOT,'sodp
tg I 'I.q.,I Jolsrsuul E1Z, 'ogSucgTldulv
ZBI - I81 'rulodrq rotsrsrrur1 7'etgdruv
lil'opolp 8 - LE'ottetuyredtuv
:sucrlsIJalcBJBJ IgE 'surcugpedurr ep opSuldupy
sepuprun
z Z,l'ocrlguEuur oluruuldocy
EZ'otunfuoc tun ap e]uelu^rnbe plot
.Jopusuepuoc
E orllllBuB arlpul
OCIIIIVNV
=IC!C]NI
352 ndice analtico

Corrente de corte de colector,181 Factor de potncia,96


Corrente de repouso, 153 Factor de realimentao,206
Curvas caractersticas: Factor de ondulao, 146
dodo, 141 Fan-out,265
dodo zener, 151 Farad,2
operacional,zSg -290 Filfros:
reguladorintegrado,349 -350 activos,296
transistorbipolar, 181 - 182 de condensador, 150
transistorFET, 186 empi, l5l
transistorMOs, 189 LC, 151
Cramer, regra de, 55 Fluxo magntico, t24
Cristal de quartzo, 325 Folha de caractesticas de um transistor
Critrio de Barkhausen, 323 bipolar, 184
Coulomb, 2 Folha de caractesticas de um transistor
FET,186
Decibis (dB),20/.,210 Frequncia:
Densidade de corrente, 2 de corte de um amplificador,?-05
Descarga de um condensador, 4 de oscilao de um oscilador, 303
Desfasamento angular, 93 de ressonncia, 97
Determinantes, resoluo de, 57 unidade, 93
Diagramas de Bode, 214 Fonte de tenso, 58
Diferena de potencial, 2 Fonte de corrente, 58
Diferenciador, 294 Fora electromotiz,2
Dodo:
141
estrutura, Galvanmetro,36 - 37
141
rectificador, Ganhos:
zener, 151 de corrente, 182
Distoro de um amplificador, 205 de corrente de um amplificador,203,226
Divisor de tenso, 37 de corrente contnua de um transistor, 180
Dropout voltage, 153 de potncia de um amplificador, 203
de tenso de um amplificado\203,226
realimentao,202,207
Efeitos da de tenso em modo comum, 287
Energia: de tenso em modo diferencial,278
armazenada porumabobice,4 de tenso de um operacional,287,289
armazenadaporumcondensador, 4 Geradordesinal integrado,32l
unidade elctnca,2
Entrada assimtrica,281 Henry,2,Iz3 - 124
Enfrada inversora, 287 Hertz,2
Entrada no inversora, 287
Escalas logartmicas,3) Impedncia,96
Estado de acva, 183 Impedncia de entrada de um operacional,
Estado de coe, 183,253-254 287,289 -290
Estado de saturao, 183,255 Impedncia de sada de um operacional, 288
- 290
Factor de qualidade de um circto, 98 Induo magntrca, L24
Factor de forma, 146 Induo mittua, 124
16T,'luuorcuredo uln rod upudrssrp 882 'ugequ BrIIuru lue
LZ' ZZ'Bp oln clgc'upudrssrp E6Z 'seropurcuereJrp
96 'elueredu g6Z,'seropumdtuoc
96'U^rlCB 882'eluepnrnbe olrncJro
:Brcuglod E6Z - Z1z'opSucgqdure
ZLZ'SqZ - ngz 'UON ucrE91 Buod :srcuorcuredg
ILZ 'CNVN ucrEg1 Buod 9Vl'opSulnpuo
gg7,'CNV ucrE91
Buod z'tllr{o
LZZ z'z'ep Ial 'Iuqo
- 9ZZ'Iq.'I JolsISuBr uln ep osnoder ep oluod
rcz '() 6 'ep uruJoel 'uogoN
relodrq Jolsrsuur1 tun ep osnoder ep otuod 6L' 6'op oluepnrnbe olrnoJrc'uogop
LL'euotstBeQu[ ep etuod
w'opoIp tun ep BSJsAur 6Z,' Ie^glseouotu JopuJqI^IllnIAl
lvl'opoIp tun ep utcerrp 9ZE
ZZZ - IZZ - T,,'luuorcuredo tuoc le^Hsu JopuJqr^rtlnl4l
'g8I - ZgI '081 'relodrq rolsrsrrur1 tun ep 9ZE - ST,E'[^91s8 ropurqr^nlnl^l
:opSezrntod gEE ruoc Ie^glsoouol4
".r,
'Bc[l?u8uu epuplllqueuued z'orlhl
E6'opoFed 69'LS'sgu sop opot?w
vzz'Jg ure I9 'SS 'sBgIBru sup opol?ntr
relodrq rolsrsrrur urn ep soplr$q sorteugred z6z' 0gz'lungrn ussstrAl
vzT,'JJ e Jg tu
relodrq Jolsrsrrur1 urn ep soplr$r{ so4euryrud S 1z'seldurrs Jop?lFrrl-I
62'Ie^Iu run u seJopulr-I'uT-I
ez''s[Bplosnurs 67,'srenlu slop u sJopultuln
EZE.JU 67, 'SerOpUlFul-I
VZE'uel^I$. ap aluod 62'zL u ropBtlrut-I
ZE.JAIIIru IZ'ruqo
nze 'eluuH z'Jlorlcrl)
selnof
VZE'z1rd1o3 zz
:JopBlrcso :ste-I
167,6lesJJo ep serolu^
062'oESulueturlu ep oEsuel TZ'ap slol $oqcrly
E6Z'seropuruos 8 'S 'ap slel sup sagucqdu Jgoqcrpl
LgT,6oloqtuls 09 'ap Br,ueJoel '11euuo)
16Z'oESurnlus
.elnof
v6z'selopucgBcer zz'ep rel
I1z'urnuroc oporu ue op51e[er ep ogzet
| 62,'upudrssrp Brcugtod 6S 'up olnclgc'uogo11 ep epBprsuetul
t 6Z'seropurEelur v'topvsuapuoc
06Z - 1BZ'BpIus p urcuupadiur tun ep uErec ep Bturx-Eur epuprsuelul
06Z - 6gZ 'upurlue ep uTcugpedun z'apBprsuelul
6gZ'oEsuel ep oquuE n1z'seldurrs ropurEalul
962'so^rJc? sortlu V6Z'A u Bp?ruol ruoc ropurEelul
882 'epuqce;?qpru tue V6T, 'onez B upuruol ruoc ropurElul
tst ullDuD actpul
354 ndice analtico

dissipada por um transistor,2zS - 229 unidade, 2


g6
reactiva, Resisvidade,3
unidade,2 Ressonncia,97
Prefixos das unidades, 1 Ressonncia paralelo, 98
Pulsao,93 Ressonncia sie,97

Quantidade de electricidade: Sada assimtrica,28l


armazenadanumcondensador,46 Saturaodeumoperaciotal,29l
unidade, 2 Saturao de um transistor bipolar, 255
Shunt,38
Razo de rejeio em modo comum,287 - Siemens, 2
288,291 Smbolo:
95
Reactncia capacitiva, dodo, 141
95
Reactncia indutiva, dodo zener, 151
Realimentao: fonte de corrente, 58
de amplificadores,2V4 - 226 fonte de tenso, 58
efeitos da,2}7 oPeracional,28T
estudo da,205 transistores bipolares, 179
tipos de, 206 transistores FET, 185
Recta de carga de um transistor bipolar,22l transistores MOS' 187
Recta de carga de um transistor FET,226 - Somador inversor, 293
227 Somadornoinversor,293
Recta de carga dinmica de um transistor
bipolar,223 Temperatura daiuno,2Z9
Rectificador: Temporizador:
demeia onda,l47 comcontador,33l-332
de meia onda com operacionais, 295 com integrado 555, 330
deondacompleta, 148 comoperacional,330
em ponte, 149 noes bsicas, 328 '329 '
153
Rejeio de ondao (ripple), Tenso:
Reguladores, 153 alimentao de um operacional, 290
Rendimento de um amplificador,22S contraco do canal, 185
Resistncia: diferencial deentrada,219
clculo do valorda,2 diferencial desada,219
de entrada de um ampficador,203,226 de entrada em modo comum, 280
de entrada de 182
um transistor bipolar, efrcaz da ondulao, 146
de entrada de 186
um transistor F'ET, equivalente de Thevenin, clculo da, 59
de entrada um transistor MOS, 188
de inversa de um dodo, 141
de sada de um amplificador,203,226 unidade, 2
de sada de um transistor bipolar, 182 zener, 151
de sada de um tansistor FET, 186 Teoremas:
de sada de um transistor MOS, 188 Kennelly, 60
Norton, cilculo da resistncia de, 59 Norton, 59
trmica,2}9 sobrePosio,28O
Thevenin, clculo da resistncia de, 59 Thevenin, 59
total eqvalente, 22 transformao estrela-tringulo, 60
L L' op oluod'euolslueq1
vu'reqe11 t8I - 6L1 'rulodrq
7 'opunEes rod uu\ 6ZT, - IZZ'oBSucggduru
z'ne15. :JOlSrSrruJI
z1lo^ 88I 'SOru JolsrsuBJt tun ep BrcuglnpuocsuBJl
,gt .orleur;llo^
LE 98I 'I![II Jolsrsuu tun ep BrcugtnpuocsuuJl
zzz'urnler EOT,'ropucgqduu tun ep BrcuglnpuocsuuJl
-adural u ruoJ osnoder ep oluod op ogSurren LI'eplgrol
6lesJJo serolB^ p'rcpesuapuoo run ep uEruc ep odurel
16z
v6'o\p9ur rolu^ y 'ropusuepuoc run ep uErucsep ep odule;
v6'ovrlxgur Jolu^ tL' 6'ep eluelunrnbe olrncJrc'urue^eql
v6'oaugluulsur JolB^ 6 'ep urueJoel 'uruereql
16'zecge JolB^ vu'Blsel
6Jopucuqduru tun op urcuglsrseJsuuJl
tOZ 8I 'uqlerE
s8I '6LI'sruuruuel 8I 'a1uo;
97, - 7,'JOSSrueBlntu 6LI'JOSSrue
t8I 'olueurrcenbuua ep SOnt 8I 'ouerp
LBI'otueurrcerqodtua ep SON 6Ll'ro1ce1oc
'oESulnuoc tue sopotgc
,Z lv
68r - r8r 6LI'esuq
'(SOIN) upulosr uuod ep oduec ap otleJe wl'opoug
L8l :SIuUTULIEI
- 8I '(Igd) op5unf ep oduruc ep otrJ 09'Ble4se-olnEugul ogsuuuoJsuurl
t ortQf)uD artpul
Outros livnos nesta rea=

Alvarez - English or Electronics


Angulo - Prticas de Electrnica
Custa - Electrnica Digital (Exerccios)'
Malvino - Electrnica Voi. I
Malvino - Electrnica Vol. ll
Malvino - Prticas de Electrnica
Millman r Microelectrnica Vol. I
Millman - Microelectrnica Vol. ll
Padilla - Electrnica Analgica
Padilla - Sistemas Digitais
Pertence - Amplificadores Operacionais
Taub - Electrnica Digital
Tub - Circuitos Digitais e Mlcroprocessadores

r Bihlioteca Phliua Municipai dn Porln

ililIililililIililI il ilIlililil ilililil ililililil ilililffiil ilt


+
"2LZ$00't3863

ISBN: 972-9241-63-5 fi

S-ar putea să vă placă și