Sunteți pe pagina 1din 8

28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

PatrickCharaudeauLivres, http://www.patrickcharaudeau.com/Elcontratode
articles,publications comunicacionenuna.html

Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:
convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas
Rfrencescomplter(OpcinMaracaibo)

1.Delasituacindecomunicacinalcontratodecomunicacin

Todoactodelenguaje,cualquieraseasudimensin,nace,viveytomasentidoenunasituacinde
comunicacin.Noexisteactodelenguajefueradelcontexto,comoseafirmaaveces,almenosenlo
queconcierneasusignificacin.Recprocamente,nosepuededarcuentadeunactodelenguajesi
nosedacuentaparalelamentedelasituacinenlacualseinscribe.

Lasituacindecomunicacinnodebeserconfundidaniconloqueenotrasdisciplinassedenomina
dominiodelaprcticasocial,niconloque,enlingstica,sellamacontexto.Lasituacinde
comunicacineslasituacinenlacualseencuentranlosactores(dosalmenos)quecomunican,es
decirqueintercambianpropsitosconelintersdelograrunaciertaintercomprensin,ycuyo
sentidodepende,porunaparte,delascondicionesenlascualesserealizaelintercambio.Esta
nocindesituacinesporlotanto,msrestrictivaqueladeldominiodelaprcticasocial(aunque
ellaformapartedeundominio)ymsampliaqueladecontextoqueserefieregeneralmente,al
contextolingstico(loqueantecedeyloquesiguealoquehasidodicho).

Unasituacindecomunicacinsedefineporlasrespuestasalascuatropreguntasqueconstituyen
suscomponentes,asaber:Secomunicaparadecirqu?,cuyarespuestadefinelafinalidadola
visindetodoactodecomunicacin"Quin"comunicacon"quin",cuyarespuestadeterminala
identidaddelosparticipantesenelintercambioSeestallparacomunicar"apropsitode
qu"?,cuyarespuestadefineelpropsito,eltema,queconstituyeelobjetodelintercambioentre
losdosinterlocutores:enfin,Enqu"circunstancias"secomunica?,cuyarespuestapermite
tomarencuentalascondicionesmaterialesyfsicasenlascualessedesarrollalacomunicacin.

Lafinalidadesdescribirentrminosdevisiones:unhacersaber(oinformacin),unhacer
pensar(persuasin),unhacerhacer(oincitacin),unhacersaberhacer(oinstruccin),etc.,
algunasdeestasvisionespuedencoexistirenunamismasituacindecomunicacin.Laidentidad
delosprotagonistasdelintercambio,dependerdeunaclasecategorial(ao,sexo,mediosocial),
deunestatus(administrativo,profesional),deunaciertarelacindepodereinclusodeciertos
rasgospsicolgicos,perotodoestoconsiderandoestaidentidadpsicosocialenunarelacinde
pertinenciaconrespectoalactodelenguaje(elestatussocialdeunprofesornoespertinente
cuandosetratadepreguntarlahoraenlacalle)setratadelaidentidadentantoquesujetode
comunicacin.Elpropsitocorrespondealmacrotemaqueserefiereacadasituacin,representa
eldominiodelsaberacercadelcualsetrataenelintercambio(lapromocindelascualidadesdeun
producto,enelcasodelapublicidad).Lascircunstancias,enfin,constituyenelmarcomaterialms
omenosmanifiestodelascircunstanciasfsicasdelintercambiounasveces,seorganizancomosi
setrataradeunverdaderodispositivoescnico,comoenlastelevisin(debates,emisionesde
variedadesydejuegos)ocomoenlapublicidadotrasveces,enotrosintercambiossuintervencin
esmnima,comoenlasconversacionesntimasquepuedendesarrollarsetantoenlaterrazadeun
caf,comoenunlugarcerrado.

Lasituacindecomunicacin,asdefinida,constituyeunmarcodeconvencionespsicosociales,las
cualesdebernsertomadasencuentaporlosparticipantesdelintercambiodecomunicacin,porque
denoserasnohabracomprensinmutuaposible.Losinterlocutoresestnllamadosareconocer
estasconstantesquenosonnireglas,ninormas,sinomsbienunconjuntodeconvenciones
necesarias,msnosuficientes.

Peroestonoestodo,porquelasituacindecomunicacinnosecomponenicamentedeestas
convencionespsicosociales.Ellaofreceigualmenteinstruccionesencuantoalamanerade
escenificareldiscurso:instruccionescorrespondientesalavisindelafinalidaddecomunicacin
(porejemplo,preguntarcuandoseentrevistaauninterlocutor)instruccionescorrespondientesala
identidad(porejemplo,elrolenunciativoquedebesertenidoencuentacuandosetieneuna
posicinsocialdeautoridad)instruccionesquesecorrespondenconelpropsito(porejemplo,
tematizaryproblematizarunapreguntacuandosedictaunaclase)instrucciones,enfin,que
correspondenalascircunstancias(estarobligadoaexplicitar,enunapublicidadderadioloque

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 1/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

apareceenlaimagendeunaspottelevisado).Astodoactodelenguajeseconstruyeenundoble
espacio:espacioexternodondeseencuentranlasconvencionespsicosociales,espaciointernodonde
sesitanlasconvencionesdiscursivasyesenlaarticulacindeestosdosespaciosdondese
construyeelsentido.Estoconstituyenuestrahiptesisdetrabajodesdehacemuchotiempo.

Estacoconstruccinnoserealizadeformaaleatoria.Sehaceensituacionesque,afuerzade
repetirse,terminanporestabilizarseentiposqueconstituyenunmarcodeconvencionesyde
puntosdereferenciaparalosparticipantesdelintercambiodecomunicacin.Estosseencuentran,
entonces,enunarelacindereciprocidadquelosobligaareconocerlafinalidadquelosvincula,la
identidadqueloscaracteriza,elpropsitoqueellosintercambian,lascircunstanciasquelos
constrienfsicamente,ylosrolesdiscursivosquelessonatribuidos.Estopermiteafirmarquela
relacinenlacualestncomprometidoslosinterlocutoresdeunactolingsticoesdeorden
contractualyesporloqueyohepropuestolanocindecontratodecomunicacincomoeje
centraldelfenmenodelacomunicacinsocialyelcualsefundamentaenunsistemade
reconocimientorecproco.

Elcontratodecomunicacinesloqueestructuraunasituacindeintercambioverbalquecumple
conlascondicionesderealizacindelosactosdelenguajequeallseproducen,paraqueestossean
reconocidoscomovlidos,esdecirquecorrespondanaunaintencionalidaddelsujetocomunicante
yquepuedanserinterpretadosporelsujetoreceptorinterpretante.Nosencontramosaquconla
problemticadelreconocimiento:lanecesidadparalosinterlocutoresdeposeerencomnuncierto
saber,nosolamenteenrelacinconlasideas,sinoigualmenteenrelacinconlasconvencionesde
relacinqueacabamosdedescribir,lascualeslespermitiran:reconocerelproyectodeinfluenciaen
elcualestncomprometidos.Elreconocimientodelcontratoesloquepermitevinculartextoy
contexto,decirysituacindedecir,desuertequeestaobligacindereconocimientonoincluye
solamenteelsaberyelsaberdecir,sinotambinelquererdeciryelpoderdecir.

Elcontratoesdeloquesehablaantesdequecualquierahayahablado,loqueescomprendido
inclusoantesdequesehayaledo.Quierodecirconestoqueelsistemadereconocimientorecproco
entreproductoryreceptordelactodelenguajequeengendraelcontrato,hacequeeltexto
producidosignifique,enprimerlugar,porsuscondicionesdecomunicacin:cuandoseveunafiche
publicitarioenlacalle,sepercibeinmediatamenteelsentidodetodoloqueconciernealdiscurso
publicitario,sinhaberinclusoledolasparticularidadesdelaficheencuestincuandounoescucha
ladeclaracindeunpolticoenlatelevisin,inmediatamenteentiendequeserefierealdiscurso
polticodeuncandidatodelaselecciones,inclusoantesdehaberescuchadoloqueelcandidato
declaraenparticular[1]cuandounprofesordictaunaclaseenunsaln,losestudiantestienenya
enmentedequsetrataestecontratodeenseanzacuandoalguienrecibeunacarta,enfuncin
delosdatosqueseencuentranenelsobre(oenelencabezamiento)seharunaideadelcontrato
decomunicacindelacartaadministrativa,fiscal,profesionalontima.Unapartedelsentidoes
construidoantesdeentrarenlaespecificidaddeuntextoyestoesresultadodelcontratode
comunicacin,queademspredetermina,enparte,losactoresdelintercambio.

2.Comentarios

Unanocinfundamental

Muchosautores,meparece,hantratadosuperficialmenteestanocindelcontratodecomunicacin
sinexplicitarlodeltodo.Benveniste,porejemplohatratadoloqueconciernealaintersubjetividad
(1966:266)queslohaceposiblelacomunicacinlingsticayqueimplicaunapolaridaddelas
personasyo/tconstruyendotambinlaconcienciadesenunarelacindialcticaconelotro,y
quefundamentaalmismotiempolaactividaddellenguaje.Bakhtine(1978)paraquiennosehabla
jamssinoconloyadichoutilizandootrostextosdichosporotros,haciendoqueelotroseinscriba
entodoactodelenguajeaunquenoestpresente(eldialogismo)ciertosfilsofosdellenguaje
defiendenlahiptesisdelacoconstruccindelsentidoqueexigeparaquelacomunicacinsea
posible,condicionesdeintencincolectiva(Searle,1991),deintencionalidadconjunta(Jacques,
1991),decomunidadenpalabras(Parret,1991),enfin,pertinencia(Grice:1975,Flahaut:
1979,SperberyWilson:1979).Estospuntosdevista,sinolvidarelmarcodeexperienciade
Goffman(1991),tienenencomn,msalldesusdiferenciasreferidasalateoraenlacualcada
unodeellosseinscribe,lasnocionesdeinterrelacinenlaconstruccindesentido,de
reconocimientoyenconsecuenciadecoconstruccinenfuncindeciertasconvenciones.

Sinembargo,esverdadqueningunodeestosautoresintentaarticularunespacioexternoenun
espaciointernodelacomunicacin.Unespacioexterno,lugardelaconstruccindelasidentidades
psicosocialesdelossujetos,desusvisionesdeinfluenciaydelascircunstanciasmaterialesdela
comunicacinunespaciointerno,lugardelaconstruccindelasidentidadesdiscursivasdelos

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 2/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

sujetosydelavisinenunciativaatravsdelapuestaenescenalingstica,queresulta,poruna
partedelasinstruccionesdadasporlasituacindecomunicacinyporlaotra,delosproyectode
hablaespecficosdelossujetosinterlocutores.

Notomaremoscomoejemplomsquelanocindemarcoutilizadaporlosetnometodlogosy
ciertossocilogosdellenguaje(Goffman).Esanocinestprximadelanocindesituacin,enla
medidaenqueellajuegaelmismoroldelascondicionesexternasalactodecomunicacin,queal
mismotiempoladeterminansinembargo,sedistinguenporelhechodequelanocindeGoffman,
estandomsespecialmenteaplicadaalestudiodelaconversacin,reenvatantoaun
condicionamientoamplioypocoprecisodelascondicionessociolgicasdelintercambio(losmarcos
deexperienciadeGoffman),comoporelcontrarioatodoloquerodeaalactodelenguajeyque
contribuyeasuinterpretacin(Goffman,1991:161).Sepodraunoquedarconestanocin,perola
definicindecontratonosparecequepresentadosventajas.

Laprimeraespoderlaseparardeloqueconstituyeuncasoparticulardelacomunicacin,asaberla
conversacin,inclusocuandostaesentendidaenelsentidoampliodeintercambiointerlocutivo.La
conversacinesunobjetodediscursoentreotrosque,lejosderepresentarelconjuntodelos
intercambioslingsticosqueseproducenenunasociedad,esaparentementeelmenos
estructurado,elmenosprevisible,delassituacionesdecomunicacin.Ennuestraterminologa,
diremosquepuedenexistircontratosdeintercambiosinfinalidaddeaccinaparente.Pero,poruna
parte,nosetratamsquedeunaapariencia(haysiempreunafinalidaddeaccinopsicolgicaen
unintercambio),yporotraparteesenestejuegodeaparienciasque,porejemplo,laconversacin
amistosaomundanasedistinguedeldebate.Elcontratodecomunicacinyenestotieneun
valorfundamentalpresidetodoactodelenguaje,elcualseinscribetantoenunasituacin
monolocutivacomointerlocutiva.

Lasegundaventajaresideenelhechodequetodocontratodecomunicacinesportadordeun
compromiso:compromisoenfuncindeunafinalidadpsicosocialdeinfluencia,compromisoque
determinalaidentidaddelossujetos,compromisoqueconformaelcuadrodelatematizacindel
actodelenguaje(propsito),compromisoquedependedelascircunstanciasdeldispositivo.Puede
serqueestanocindecompromiso,quefaltalamayoradelasvecesenlasdefinicioneshabituales
desituacinydemarcodeexperiencia,proporcionealacomunicacinunaimagenmenosesttica.
Enefecto,laperspectivadeanlisisquepresuponenestasdefinicionesparecesermsantropolgica
quepsicosociolingstica.Unosprincipios,unasmximas,unasreglasconversacionalesyuna
estrategiasinferencialesquesonprocedimientosgeneralesqueactanenlaestructuracindetodo
actodelenguaje,cualesquieraseansuscondicionesderealizacin.Entonces,unavezms,sin
negarlobienfundadadeestaperspectiva,esenlascondicionesderealizacinpsicosociolingsticas
quenacenloscompromisosdeunintercambio.Enconsecuencia,lingsticamente,todocompromiso
esintersubjetiva,loquequieredecirqueellatienenecesidadpararealizarse,hastaensums
extremasingularidad,deunmarcopreestablecidoqueincluyeaaqullosqueallparticipan.Un
compromisoessiempredependientedelascondicionesenlascualespuederealizarse.Es
insuficientedecirqueenunapartidadepquer,laapuestadecadajugadoresintentarengaaral
otroparaganarlapartida.Esnecesarioagregarqueelloslohacenenfuncindelasreglasy
condicionesdeljuegodepquerquedebenserconocidas,reconocidasyaceptadas,deantemano,
portodos.

Enfin,yalainversa,otrospuntosdevistaenelanlisisdeldiscurso,especialmenteaquellosquese
interesanenloscorpusescritos,estncentradoenlaorganizacindeltexto(estructurasemitica),
eneltextocomoellugardelashuellasdelaenunciacinlingstica(conectores,tiemposverbales,
modalidades),enlasmarcasdelosmecanismosdecoherenciaycohesin,enelcorpuscomolugar
decorrelacioneslexicalesquetestimonianacercadelossistemasideolgicos.Enestascondiciones,
laproblemticadelainfluenciapsicosocialdeldiscurso,apenastienerelacinconestostiposde
anlisisporloquenotienennecesidaddeunanocincomoladecontrato.

Lanocindecontratodecomunicacin,sinrevolucionarlasteorassobrelosdiscursoses
fundamentalencuantoqueelladefineelactodelenguajecomodependientedeunconjuntode
condicionesderealizacinquedeterminanenpartetantoelprocesodeproduccincomode
interpretacin.Estascondicionesconformanuncompromisodecoconstruccindesentidoentredos
sujetosquerequierenunacompetenciapsicosociolingstica.Ycomoestacompetenciasupone,
ellamisma,porpartedeestossujetos,unreconocimientorecprocodelsaberqueestenjuego(el
propsito),delarelacindepoderqueseinstauraentreellos(lasidentidades)ydelos
comportamientosposibles(lasinstruccionesdelosrolesdiscursivos),sepuededecirquelanocinde
contratoesconstitutivadelacomunicacinlingstica.

3.Contratoeinferencia

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 3/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

Lainferencia,comosesabe,consisteenconstruirunsentidoposibleponiendoenrelacinelementos
delodicho(significadodelengua)conotracosaqueseencuentraenotrolugar.Esteotrolugar
puedeserdediversanaturaleza.Lingsticamente,constituyeloquesedenominacontextoenel
cualaparecenlosenunciadosyelsentidoquedependedeellosporejemploelenunciadoTengo
cincominutospuedeserinterpretadocomo:Sicongusto(onotengotiempo)sienelcontexto
precedenteexisteunapreguntaproposicindelgnero:Vamosatomaruntrago?.Estetipode
relacinproduceinferenciascontextuales(Charaudeau,1994a).Cognitivas,enelsentidoreferidoal
saberqueposeeelsujeto,elcual,msomenos,escompartido,inscritoenotrostextosya
producidosyconstituyentedeesteentornocognitivomutuo,delcualhablanSperberyWilson
porejemplo,parainterpretarunapartedelesloganpublicitario:Maggihacelasopadevuestras
abuelas,comounasopademuybuenacalidad,esnecesariocompartirunciertosabersobrela
vidadenuestrasabuelasylatradicinculinariaqueellassimbolizan.Estarelacinproduce
inferenciasintertextuales(Charaudeau,1994a).Situacionales,lascualesserefierenalas
condicionesdeempleo(delcontratodecomunicacin)quesonlasqueproporcionanlafinalidaddel
intercambioporejemplo,unapreguntacomoUstedtienedesca?,formuladaporunclienteen
labarradeuncaf,deberserinterpretadacomoSrvameuncafdescafeinado,enrazndelos
datosofrecidosporelcontrato.Estarelacinconlosdatosdelcontratoproduceloquese
denominarinferenciassituacionales(Charaudeau,1994a),lascualessonraramentetomadasen
cuenta.

Enconsecuencia,esimportantereconocerqueelcontratopermiteevitarerroresdeinterpretacin.
Imaginemosque,enelejemploprecedente,Maggihacelasopadetusabuelas,Maggisea
reemplazadoporMamyvuestrasport,yqueelenunciadoseinscribaenunasituacin
conversacional.Ciertasinferencias(lasintertextuales)sernposiblementelasmismaspero
aqullasquepermitencomprenderquesetratadeunaincitacinaobtenerelmismosaberhacer
delasabuelas,sintenerquepasarlargashorasenlacocina(Maggiesunasopainstantnea),se
debenalcontratodecomunicacinpublicitaria.Delamismamanera,elenunciadoEuropa,somos
nosotros,nopodraserinterpretadocomoincitacinavotarporels,enelreferndumsobreel
tratadodeMaastricht,sinosepudierareconocerelcontratodecomunicacinpoltica,enelcualse
enmarca.Lasinferenciassituacionalesoperadassobrelosdatosdelcontratodecomunicacin
constituyenloqueaseguralainterpretacincorrectadelafinalidadglobaldelactodecomunicacin.

Relacionescontractuales

Loscontratosdecomunicacinpuedentenerafinidadesentreellos(elcontratopublicitarioyel
contratopolticotienenporfinalidadlaincitacinahacer),incluirseunosdentrodeotros(elcontrato
deldebatepuedeincluirseenelcontratomeditico)otambinentrecruzarse(elcontratodeldebate
polticoentelevisinparticipaalavezdelcontratomediticoydelcontratopoltico).Surgen,
entonces,algunaspreguntasimportantes:cmoclasificarloscontratos?,puedenjerarquizarse?,
segnculescriterios?.

AlgunosautorescomoR.Ghiglione(1984,1986),proponendistinguirlasituacinpotencialmente
comunicativaquerelacionalasdosentidadessujetosporunaapuesta(Ghiglione1984:186),yel
contratodecomunicacinquetransformalasituacinpotencialmentecomunicativaporlapuesta
enprcticadeunciertonmerodereglas(Ghiglione,1984:187,retomadoporBromberg,1999).
OtrosautorescomoC.Chabrol(1989,1993),proponendistinguireldominiodelaprcticasocial
(lopoltico,loreligioso,lojurdico,etc.)correspondienteavastoscamposdelaprctica,yla
situacincontractualgeneradoradecompromisos:aseldominiodelaprcticasocialdelo
educativoseencuentraestructuradoporunaposiblesituacindetrabajodeloseducadores
sociales(Chabrol,1994).

Enloquemeconcierne,propongodistinguirtresniveles.Unniveldelcontratoglobalde
comunicacinenelcualseinscribirnlascondicionesgeneralesdelintercambio:finalidad,identidad
delosprotagonistasypropsito.Estenivelquedeterminaentrminosgeneralesyabstractoslas
condicionesdelacomunicacinpoltica,publicitaria,cientfica,jurdicacorresponderaenparteala
situacinpotencialmentecomunicativadeGhiglioneyaldominiodelaprcticasocial(peroya
comunicacionalmenteestructurado)deChabrol.Unniveldecontratoparticulardecomunicacinque
vieneaespecificarlascondicionesgeneralesdelintercambio.Esenestenivelqueseubicael
contratodecomunicacindeldiscursoelectoralcomosubconjuntodelcontratoglobaldelopoltico.
Enfin,puedenaparecerenuntercernivel,variantesdeestoscontratosparticularessisetienenen
cuentalasespecificidadesqueaportanloquenosotroshemosdenominadolascircunstancias
materiales.As,lavariantedelasituacindelmitinpoltico,estaraincluidaenlasituacin
particulardelcontratoelectoral,igualquelosplanfletos,lasdeclaracionesentelevisin,loslibrosy
lasmanifiestosdeadhesin.Loquecaracterizaalavariantedeuncontrato,esquerespetalo
esencialdelascaractersticasdelcontratoparticular,proponiendootracaractersticarecurrenteque

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 4/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

viene,noamodificar,sinoaespecificarunodesuscomponentes.Porejemplo,enelcontratode
informacinmeditica(subcontratodelomeditico)seconstituyensubcontratosespecficossea
porlascircunstanciasmateriales(escrituralidaddelaprensa,oralidaddelaradio,loaudiovisualdela
televisin),seaporlasvisionesdiscursivas(reportar/comentarelevento),seaporlaorganizacin
formal(ttulo,rbrica,etc.).Porejemplomsan,enelcontratodeldebateentelevisin(sub
contratodeinformacinmeditica),seencuentranestasvariantes:talkshow,eldebatecultural,el
debatepoltico(tipocaraacaraelectoral).Seconsiderarasimismoqueelinterviewylaentrevista
radiofnicasondosvariantesdelcontratodilogoradiofnico[2],siendodiferentelaposicinde
losdosinterlocutoresencadaunodeestoscasos:nojerarquizadoenlaentrevistayjerarquizado
enelinterview.Conestostresniveles,sepodrnigualmenteexplicarlosentrecruzamientosde
contratos:loscontratosdelmbitopolticoqueseentrecruzanconlosdelomeditico,enlos
debates,enlosinterviewoenlasalocucionestelevisadas.Enestoestribaladificultaddesabercul
eselcontratoqueordenayenglobaalosotros:eseldebatepolticoelquesubsumetodaslas
formasdedebate(incluyendolomeditico)?eseldebatemediticoelquesematerializacomo
poltico?omsbien,setratadelaideaquesehacedeldebateengeneralunasociedad
determinada,loqueseencuentraporencimadetodos?.

Delcontratoalasestrategiasyefectosdesentido

Elcontratoesunacondicinnecesariaperonosuficienteparaexplicarelactodecomunicacin.
Condicinnecesariaparaelsentido,nomatemtica,sinolingsticamente,asaber:setratadeuna
condicinmnimaparapodercomunicar.Elcontratofijaelminimumnecesariocomoderechode
entradaparapoderproducir/comprenderunintercambiolingstico.Delamismamanera,queel
letrerocolocadoencimadelataquilladelcine,alindicarelcostodelaentrada,nosindicaquese
tratadelacantidaddedineromnimaparatenerelderechoaentrar.Estacondicinesnecesaria
porquesiseposeenmenosde45francos,nosepuedeentrar,perotambinesmnimaadoble
ttulo:deunaparte,porquetenermsde45francosnoimpideiraverelfilm,deotraparteporque
requerimosdeotrascondicionesdesdeelpuntodevistadequienquiereentrar(tenerganasdeiral
cineaverelfilmencuestinytenertiempo).Delamismamanerasucedeentodoactode
comunicacinqueexigecondicionesmnimas,representadasenelconjuntodeconvencionesde
produccinreconocimientodelcontratoyquenoexcluyeotrascondicionestambinnecesariasenel
intercambio.

As,porelladodelsujetoquecomunica,sepuedeformularlahiptesisdequestetienesuspropios
objetivoscuandoselanzaenunactodecomunicacin.linvistealavezobjetivosracionalesy
deseossubjetivosqueconstituyensucompromisopersonaldecomunicacin.Peroltambinsabe
queestobligadoapasarporlasconvencionesdelasituacindeintercambioenlacualse
encuentra,situacinenlaqueelotrosehainscrito,yquesuponereconocerbajopenadenopoder
entrarenelintercambio.Relacindereconocimientorecprocoencuantoalasituacinde
intercambio,relacincontractual,yporlotantoportadoradeuncompromisopropioqueelsujeto
comunicantedebetomarencuenta.Perolsabetambinqueelcompromisodelcontratonoes
totalmentedesuproyectodehabla,yquevaatenerqueutilizarestrategiasparaproducirenel
otro,efectosqueseancapacesdeconducirloasucompromisopersonal.Evidentemente,setrata
aqudelosefectosquesesuponetendrnunciertoimpactoenelotro.Seobserva,entonces,queel
compromisopersonalsesuperponealcompromisocontenidoenelcontratoyalmismotiempoque
lanocindeestrategianopuedeextendersealdominiodelacomunicacinhumana,msque
refirindoseporunaparte,alaexistenciadeunmarcocontractualqueasegurelaestabilidadyla
previsibilidaddeloscomportamientosyporotraparte,alaexistenciadeunsujetoqueintervieneen
elactoconsuspropiasvisionescomunicativas.

Delladodelsujetoreceptor,sepuedeformularlahiptesisdequesteinterpretaenfuncindesus
propiosobjetivos,peroesttambinconstreidoporlasituacindeintercambio,elcontrato.Puede
serqueseaprehendaelcompromisoenlamedidaenqueseleconoce,peronosepuedeestar
segurodeaprehenderelcompromisopersonaldelsujetocomunicante.Adems,puedenexistir
variosreceptores,designadosono,voluntariosono,loscualespercibiendoelmismocompromiso
contractual,reconstruyansinembargo,compromisosintencionalesdiferentes.Siinterpretarsignifica
paraelsujetoreceptor,apropiarsedeunaseriedeactivacionesdelossentidoscontenidosenlos
enunciadosquelesondirigidos,entoncessepuededeciracercandoestanocinaladeinferencia
queestasmotivacionessoninferenciasinterpretativasqueconstruyeelsujetoreceptor.Sepuede
entoncesimaginartrestiposdeactivacionesinferenciales:unaactivacinqueconsisteenproducir
lasinferenciasnecesariasparareconocerelcompromisodelcontratodecomunicacin(queharpor
ejemploquenoseconfundaunfilmdeficcinconunreportajeamenosquelaestrategiaseala
confusin)unaactivacinqueconsisteenproducirciertasinferenciasquehanestadoprevistas
porlosefectosdeseadosporelsujetocomunicanteyquesecorrespondenalmenos,aunapartedel
compromisopersonaldesteunaactivacinqueconsisteenproducirinferenciasno

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 5/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

necesariamenteprevistasporelsujetocomunicante,peroqueestnlatentesensumensajeyque
sonreconstruidasporelreceptor,enfuncindesupropiaintencionalidad.

Esenestepuntodondesepuedeafirmarqueemisoryreceptor,sujetocomunicanteysujeto
interpretante,sonalavezpredeterminadosylibres.Predeterminadosenparteporelcompromiso
delcontrato,libresenlaconstruccindeloscompromisospersonalesydelosefectosqueestos
implican.As,enelpuntodereencuentrodeestedobleprocesodeproduccin/recepcindel
intercambiolingstico,eltextoresultantesellenaalavezdelsentidoquecorrespondeal
compromisodelcontrato,delsentidoquecorrespondealcompromisopersonaldelsujeto
comunicante,ydelsentidoquecorrespondeacadaunodeestoscompromisos,siendovariables
segnelcasoylosqueseencuentranallimplicados.Porestascircunstanciassepuedeaprehender
mejorloquepasaenciertoscasosdecomunicacin.Porquesecomprendequeessuficientecon
variarlossujetosinterpretantes,paraqueelsentidodelmensajeaumente.Deestamanerase
puededarcuentadetrescasosdesituacin:(i)enlacomunicacininterlocutivalosposibles
interpretativosdependendelasactivacionesalascualesseremitansucesivamentelos
interlocutores,ylasinferenciassemodificanoenriquecen(ii)enlacomunicacinmonolocutiva
escritaeindividualizada(porejemplo,lacartaaunamigo)losposiblesinterpretativosdependende
lassolasactivacionesdelreceptorlector,quepuedeenrigormodificarlasdeacuerdoconlas
relecturassilacomunicacinmonolocutivaescritanoesindividualizada(novela,circular
administrativa)lasactivacionesvaranmsomenossegnloslectores,msomenossegnel
gnero,yvaranconeltiempo(relecturadeunamismaobraendiferentespocas[3])iii)enla
comunicacinmonolocutivaoral(conferencia)ointerlocutiva(debate)enpresenciadepblico,las
activacionesvaransegnlosdominiosdereferenciadelosoyentesyespectadores,queconstruyen
elsentidononecesariamenteprevistoporelorador,loquecreaunjuegodeactivacionesderedes
mltiples.

Estosdiferentescasosdeactivacionessuponenlaactivacincomnquecorrespondealas
inferenciassuscitadasporelcontrato,cadavezqueserealizan,cualquieraseaelreceptor.Sepodra
entoncesagregarquelaposicindelanalistaesladealguienquehabiendodeantemanoidentificado
losdatosdelcontratosituacional,intentarameterseenlapieldediversosreceptores,produciendo
asdiversasactivaciones,cuyoconjuntoconstituyeloqueyollamolosposiblesinterpretativosde
untextootambinlaespiraldelaconstruccindelsentido.

Justificacindeltrmino

Lapalabracontratoestcargadadesociologismo:Rousseauyelcontratosocialquevinculalos
miembrosdeunasociedadmediantelazosticoeducativosdeeconomicismo:elcontrato
comercialquevinculalosprotagonistasdeunatransaccinmercantilmediantecompromisosde
compra/ventaotrabajo/remuneracindejuridicismo,amenudoligadoaleconomicismo:el
contratodecompromisoquevinculaalosparticipantesporreglas,leyesydeberesde
comportamiento,comouncontratodearrendamientoouncontratodetrabajo.

Lapalabrapactoparecemenosrestrictiva,mslibre,msabierta.Estambinmselegante.Es
empleadaporlosliteratoscomoLejeune(pactoautobiogrfico)ylosfilsofoscomoRicoeur(pacto
deverdad).Loinconvenientedeestetrminotienequeverconsusemantismoenlenguaque
presuponeunestadodeconflictoysuponeunacuerdoparaestablecerunestadodepaz(pactar).
Porelcontrario,elcontratodecomunicacinnopresuponenecesariamenteunestadodeconflicto.
Elseimponesolamentecomolugardereconocimientoydeconvenciones.

LapalabrapromesapropuestaporF.Jost(1997)nocorrespondealoquedesignanlosotros
trminos.Lapromesa,diceesteautor,relacionaalosdosparticipantesmediantehorizontesde
espera,comoenelcasodelcontrato,diramosnosotros.Peroloquecaracterizalapromesaesuna
asimetradeestoshorizontes,mientrasqueelcontratoimplicaunarelacindereciprocidadenel
reconocimientodelascondicionesderealizacindelintercambio.Enefecto,lapromesaesunacto
dehabla(preformativo)cuyoorigenenunciativoesunsujetoquedebetransmitirundonaotro
sujeto(elparticipantedelactodecomunicacin)bajociertascondicionesquedependendeeste
ltimo(ldebehaceralgoparaobtenereldondelapromesa),ynodelsujetoquepromete.Toda
promesaestsometidaaunacondicin:Yoteprometo,sit..[4].Enconsecuencia,larelacin
queseestableceentrelosdosparticipantesnoesdeconnivencia,dereconocimientorecprocodelo
quelosuneenlainterpretacin.Elotrounavezcumplidaslascondiciones,notienemsquerecibir.
lnoestactivocomoenelcontrato,yporlotantosepierdealmismotiempolanocinde
intercambioqueseencuentraenelfundamentodetodoactodecomunicacin.Elcontratonoesel
productodeunsujetosinodeunasituacindecomunicacinqueestporencimadelos
participantesyqueellosmismoshanconstruido.

Estabatalladelaspalabrasnoestarmarcadainsidiosamenteporlaideologa,querechazaraun
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 6/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

trminoqueevoqueelmercado,laley,laautoridadolacoercin?Porelcontrario,elcontratode
comunicacinnoimpidenilapluralidaddeidentidades,niladiversidaddeestrategias,deunladoy
losposiblesinterpretativosdelotro.Elcontratodecomunicacinnoesmsqueunmarcomnimo,
necesarioparalaintercomprensin,unabasecomndereconocimiento,demarcodelsentido,de
estabilizacindeunapartedelaproduccin/reconocimientodelsentido,apartirdelcualsepuede
jugarconunamultiplicidaddevariacionesydecreacionesdesentido.

Referenciasbibliogrficas

BAKHTINEM.,1978,Esthtiqueetthorieduroman,trad.fr.,Pars,Gallimard(1red.1975).
BENVENISTEE.,1966,Problmesdelinguistiquegnrale,Pars,Gallimard.
BROMBERG,M.1999,Contratdecommunication:persuasionetlangage.Thsededoctorat,
UniversidaddePars,8.
CHABROLC.,1989,Rgulationsdudiscoursetconstructiondusujet,inLvolutionpsychiatrique,
n543.
CHABROLC.,1990,Rgulerlaconstructiondelidentitdusujetdudiscours,inLinteraction
communicative,Berne,PeterLang.
CHABROLC.,1993,Pychosociologiedulangage:versuncalculeffectifdusens,inA.Decrosse(d.),
Lespritdesocit,Bruxelles,Mardaga.
CHABROLC.,1994,Discoursdutravailsocialetpragmatique,Pars,PressesUniversitairesde
France.
CHARAUDEAUP.,1984a,Problmesdanalysedesmdias,dfinitiondungenre:linterview,in
Aspectsdudiscoursradiophonique,Pars,DidierErudition.
CHARAUDEAUP.,1984b,Linterlocutioncommeinteractiondestratgiesdiscursives,VerbumVII,
23,Nancy.
CHARAUDEAUP.,1984c,Lacritiquecinmatographique:fairevoiretfaireparler,inLaPresse
crite,Coll.Langages,DiscoursetSocits,Pars,DidierErudition.
CHARAUDEAUP.,1989a,Ledispositifsociocommunicatifdeschangeslangagiers,inVerbum,
TommeXII,Fasc.1,revistadelUniversitdeNancyII.
CHARAUDEAUP.,1989b,Laconversationentrelesituationneletlelinguistique,inConnexionsN
53,ARIPERES.
CHARAUDEAUP.,1991,Contratsdecommunicationetritualisationsdesdbatstlviss,inLa
Tlvision.Lesdbatsculturels.Apostrophes,collectionLangages,discoursetsocits,Pars,
DidierErudition.
CHARAUDEAUP.,1993a,Lecontratdecommunicationdanslasituationdeclasse,inInter
actions,HaltJ.F.d.,UniversitdeMetz.
CHARAUDEAUP.,1993b,Lanalysedediscoursdesituationdinterlocutionproposdedbats
mdiatiques,inrevistadePsychologiefranaise,tome382,Dunod,Pars.
CHARAUDEAUP.,1994a,Lediscourspublicitaire,genrediscursif,inrevistaMscopen8,CRDPde
Versailles,septembre.
CHARAUDEAUP.,1994b,Catgoriesdelangue,catgoriesdediscoursetcontratde
communication,inParcourslinguistiquesdediscoursspcialiss,Berne,PeterLang.
CHARAUDEAUP.,1994c,Lecontratdecommunicationdelinformationmdiatique,RevistaLe
Franaisdanslemonde,nmeroespecial,julio.
CHARAUDEAUP.,1997,"Lesconditionsdunetypologiedesgenrestlvisuelsdinformation",
revistaRseauxn81,CNET,Pars.
FLAHAUTF.,1979,Lefonctionnementdelaparole,inrevistaCommunications,n30,LeSeuil,
Pars.
GHIGLIONER.,1984,Situationspotentiellementcommunicativesetcontratsdecommunication
effectifs,inVerbumVII,23,Nancy.
GHIGLIONER.,1986,Lhommecommuniquant,Pars,ArmandColin.
GHIGLIONER.etTROGNON,A.,1993,Ovalapragmatique?,PressesuniversitairesdeGrenoble.
GOFFMANE.,1991,Lescadresdelexprience,trad.fr.,Pars,Minuit(1red.1974,Frame
analysis).
GRICEH.P.,1975,Logicandconversation,inSyntaxandSemantics,vol.3,NewYork,Academic
Press.
GUMPERZJ.,1991,Sociolinguistiqueinteractionnelle,Pars,LHarmattan.
JACQUESF.,1991,Consensusetconflit:unervaluation,inLacommunautenparoles,
Bruxelles,Mardaga.
JOSTF.,1997,"Lapromessedesgenres",revistaRseauxn81,CNET,ParsJanvierFvrier1997.
LEJEUNEP.,1975,Lepacteautobiographique,Pars,LeSeuil.
PARRETH.,1991,Lacommunautenparoles,Bruxelles,Mardaga.
RICOEURP.,1990,Soimmecommeunautre,Pars,Seuil,.
SEARLEJ.R.,1991,Lintentionalitcollective,inLacommunautenparoles,Bruxelles,Mardaga.
SPERBERD.etWILSOND.,1979,Linterprtationdesnoncs,inrevistaCommunications,n
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 7/8
28/7/2015 Imprimer:Elcontratodecomunicacinenunaperspectivalingstica:convencionespsicosocialesyconvencionesdiscursivas

30,LeSeuil,Pars.
SPERBERD.etWILSOND.,1989,Lapertinence,Pars,Ed.deMinuit.

[1]Loqueporotroladoexplicacmosefundamenta,enparte,eldiscursopopulista.

[2]Dilogoesttomadoaquenunsentidogenrico,afaltadeotrotrminomssatisfactorio.

[3]LoqueexplicaqueStendhalnohayasidoreconocidocomogranescritorsinounsiglomstarde.

[4]Amenosquesetratedelapromesaenunempleoabsoluto,delantedeDios,quenosotrosno
hemostenidoencuentaaqu.

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=246 8/8

S-ar putea să vă placă și