Sunteți pe pagina 1din 8

POEMAS

Ti Nutzuy: Mi Tecomate:

Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,


ja rt at uk'wy nuya', t llevas mi agua,
ja rt, yatzaqe' chwij, t me acompaas,
ja rt, at wachib'il. t eres mi compaero.

Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,


rt at jeb'l ok, t eres bonito,
rt at jeb'l ok, t eres pequeo,
rt at ch'utin ok. t eres pequeito.

Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,


ronojel nimaq'a' yatinkanoj, todas las maanas te busco
ronojel q'ij yatink'waj. todos los das te llevo.

Ri ti nupawi': Mi sombrero:

rn k'o ti nupawi', Yo tengo mi sombrero,


stape' ti pop ri nupawi' aunque sea de petate mi sombrero
k'ak'a' ri ti nupawi' es nuevo mi sombrero.

rn xinloq'o' ri ti nupawi', Yo compr mi sombrero,


rn xich'ako' ri ti nurajil, yo gan mi dinero,
roma xink'ayij ti nusakil. porque vend mis pepitas.

Yalan nitze'en nuwch, Mis ojos estn alegres,


roma niqa' chi nuwch, porque me gusta,
ri k'ak'a' nupawi'. mi sombrero nuevo.

Slo quiero Xa kin waj


Yo slo quiero Xa kin waj
injubiq qajibal qij
un poco de atardecer
xa re kintzijon ruk ri ali,
para platicar con ella,
kaqaku qib chirij jun che,
escondidos detrs de algn rbol, kinbij che chi man kinqi ta chik,
decirle que ya no aguanto ms, chi kape wuk kamik,
que se venga a vivir conmigo, xa kin rayij kinya
que tengo ganas jun ija chupam.
de echarle una semilla.

CANCIONES
Ruqij Ri Maya Ixq

Ri ixq yalan jebl ok,


tq nukusaj ri maya tzyaqbl
ri ixq jebl ok,
tq nkemon chuxe ri che.

Yalan ka jebl ok,


tq rejqan ka el ri runey chi rij.

Ri ixq yalan jebl ok


tq napon pa tijonk
ri ixq yalan jebl ok
tq ko ruqij pa tinamit.

Xa kuma ka ri winaqi,
man nkiya ta ka ruqij, rukojlen.
Winaqi, kojchobon
achike ta ka nqabn
we majun ri ixq.

Achike ta ka rubanon ri qakaslen


achike ta ka rusipan ri Ajaw.

Tqajala qawch
man tqajechuj ta jun ixq (nkamulux)

El Valor de la Mujer Maya

La mujer es muy hermosa


cuando usa su traje tpico
la mujer es muy hermosa
cuando teje bajo el rbol.

Es muy hermosa
cuando lleva su beb en la espalda

La mujer es muy hermosa


cuando llega a sus clases
la mujer es muy hermosa
cuando la valorizan en el pueblo

Por culpa de las personas


no la valorizan ni la respetan.

Pensemos, analicemos
qu haramos?
Si no existieran las mujeres.

Cmo sera nuestra vida?


qu nos regalara Dios?

Cambiemos nuestra manera de actuar


no humillemos a la mujer. (bis)

Ri Ti Tix Un Elefante

Jun ti tix, nubn silon kan


pa rukem jun m
ja ka tq xutzt, chi man nraqachitj ta,
xberoyoj chk pe jun rachibil.

Kai taq tix, nkibn silon kan


pa rukem jun m
ja ka tq xkitzt chi man nraqachitj ta, xbekoyoj chk pe jun kachibil.

Oxi taq tix, nkibn silon kan


pa rukem jun m
ja ka tq xkitzt chi man nraqachitj ta, xbekoyoj chk pe jun kachibil. (nkamulx ron
Un Elefante

Un elefante, se columpiaba sobre la tela de una araa,


y como vio que resista, fue a llamar a otro elefante.
Dos elefantes se columpiaban sobre la tela de una araa,
y como vieron que resista, fueron a llamar a otro elefante.
Tres elefantes, se columpiaban sobre la tela de una araa,
y como vieron que resista, fueron a llamar otro elefante.

Ri Ti Kk La Ardilla

Ri ti kk, ri ti kk, La ardilla, la ardilla,


ko pa ruwi ri ti che est sobre las ramas
nusiloj, nusiloj ri ruchakul. mueve, mueve su cuerpo.

Nusiloj, nusiloj ri ti rujey Mueve, mueve su cola


mueve, mueve su cabeza.
nusiloj, nusiloj ri rujolon.
Cuidemos a los animales,
valoricemos a los animales
Keqachajij konojel ri chikopi
tqaya kiqij konojel ri chikopi
Woo jebl chutaq chikopi
xokiya qakikotem,
Ri chutaq kibix
xekoxoman ka pe.
Nabey xbixan pe
ri xolbixanel
Qq ri ribanon el ri rij
Ka ri, ri kaqata lj tzunn
chuti nqanqojin ri rij.

Qn chuqa chuuti kol ok


Ri qanqj chi chip xojrubixaj
chuqa ri chuchj buquqey sb
xubixaj ri rubix.
Ri nowinq chuqa tikass tzunun
xuchp ruwach ri moloj
qonojel xkibojba kiqa chi rij.
ADIVINANZAS

yin yitik pa er, setesik un jolom saq Ma yoj sulonta jun yoj kowa, pa ru jolom yenuj che tzikin,
ru bonil, pa qij yoj war, chaqa yoj kastaj ri raqan nujonaq che ilew.
ri unqaq ru bonil xar, pa ri ru chakul nkatzin che ri si.
ya toq wo ma ri yin yoj chichan pa chikaj.
si ri yit nkinamuch ke qupibal.

En el campo me cri Siempre quietas Cabeza llena de pjaros


rodeando de verdes lazos siempre inquietas, durmiendo de llenos de tierra los pies
y t lloras por m das el cuerpo tiene de lea,
me estas haciendo pedazos y de noche despiertan. adivina lo que es.

siboy cebolla chumil estrellas che rbol

CHISTES

Mary chuqa ma Tru


Mariy chuqa ma Tru ye ko pa kachoch, kin latz rubann.
Jun qij ma Tru xuloq jun q. Mariy xpe royowal roma ma jun ta nikiya wa.
Ma Tru xubij chara, chuxe le chat; Mary xubij chara: ri itzel uxla? Ma Tru nkuluj chara.

Mara y don Pedro:

Mara y don Pedro vivan en una casa muy pequea. Un da, don Pedro compr un cerdo. Mara se enoj
porque no haba lugar para el cerdo y le pregunta a don Pedro, dnde lo pondra. Don Pedro le dijo que
debajo de la cama, Mara le dijo: y el mal olor? Don Pedro le dijo: Ya se ir acostumbrando.

Ri Sank Chuqa Ri Tx

Jun bey e ko jun molaj taq sank, yetajin nkibn jun kinimaqij, roma xtzaqt rujuna jun
kachibil, ka ri xqax el ke taq ri jun tx, man xerutzu ta ri taq sank xpae kan pa
kiwi. E kiy taq sank xerukamisaj kan, ri nikaj chk kachibil xkichp oqej, ka te xpe jun
xutzt chi ko jun ti sank jotl chi ruqul ri tx, ka ri yesikin nkibij chi re: tapitza chi
ruqul!, tapitza chi ruqul
takimisaj.takamisa
La Hormiga y El Elefante

En cierta ocasin haba un grupo de hormigas, estaban celebrando el cumpleaos de un compaero, de


repente un elefante vena caminando y sin darse cuenta se par sobre un grupito de hormigas. Mat a
muchas hormigas, quienes se salvaron se pusieron a llorar; de

de repente uno de ellos vio que otra hormiguita estaba caminando en el pescuezo del elefante; entonces las
hormiguitas sobrevivientes le dijeron: ahrcalo!, ahrcalo!, mtalo!

Ri Ache Ma Jun Ruxajab


Ojer kan, pa jun tinamit ko jun ti ache ma jun ta rurajil richin nuloq ruxajab. Xel el chi
rachoch, tq benq pa bey xusik el jun ruxajab man jun rachibil, ke ri jun qij chk
xusik jun chk rachibil, ri ti ache janila xel rukux roma chi ri ache man nkowin ta nuloq
ruxajab. Jukulaj ruxajab xubn qa, ka ri xumj rukusaxik, konojel ri winaqi janila nkitzu,
xpe jun ache kan xkutuj kan chi re achike roma jalajj ruxajab rukusan, xpe ri ache xubij
chi
re: - mani roma rn man nqa ta chi nuwch kan junan nuxajab ninkusaj.

El Seor Que No Tena Zapatos

En cierta ocasin existi un seor que no tena dinero para comprar sus zapatos. Sali de su casa, caminaba
por el camino cuando encontr un zapato; al siguiente da encontr otro zapato, por eso el seor se alegr
mucho, ya que por ser pobre no poda comprar zapatos. Ahora complet un par de zapatos, pero de
diferente estilo. Decidi usarlos y darse un paseo, todas las personas se le quedaban viendo, hubo un seor
muy atrevido se le acerc y le pregunt: por qu usas zapatos de diferente estilo? Muy tranquilamente
respondi: no me gusta usar zapatos del mismo estilo.

TZIJONIK (cuento)
RI UML RUKIN RI IXPEQ

Ko, cha jun uml tajin nbe ruqumu RUYA pa raqn ya. Ru uml ri tusimin benaq xuqumu ruya, chiel rij ri ixpeq
xpae wi cha. ka ri nubij ri ixpeq _achike nabn yapae chuwij? ma yatzuun ta ka ri? man yatintzet ta ncha ri
uml ke ri ka ri wakami natoj chwe xcha ri ixpeq.
Takisa la ya ruma yinapalej kan ncha. Utza ka, rin ninqm la ya, ka ri nqachp jun anim awukin.

We yinaqii ninqm la ya we man xkinaqI ta man ninqm ta la ya tz ka, nubij ri uml chin ri ixpeq, tz k rin yibyin
chawch rat ncha ri ixpeq chi re ri Umul.

- Achike la ka xtichakon!
-utz ka achike xtitikir, ja ri nchaako,..nicha, ri ixpeq chi re ri uml, utz ka.

Ri ixpeq chanin xunojij! -ya nukanoj na wachibil ruma re manq xkintikir t a rukin ruma rija jebel ntikir nanim ncha (ke
rixbe cha ri ixpeq kukin ri rachibil cha).

Tibana utzil chwe kinito ruma rin ninban jun chapoj anin rukin Umul ka ri man xkintikir ta nin na rn, ncha ri ixpeq
chike ri rachibil, utz ka yatqato xecha ri rachibil.
ka ri xkikutuj chin:
-jampe yixanim ka?
-achike roma nibn ka?
El conejo y el sapo

Haba una vez un conejo que siempre tomaba agua en un arrollo, corre y corre sin darse cuenta que esta pasado en
cima de un sapo, el sapo le pregunto que estas haciendo en cima de mi o ya no miras dijo el sapo al conejo. Responde
el conejo que no te vi para nada, hasta ahora me pagas dijo el sapo.
Ahora hay que terminar esa agua, Bueno empiezo a tomar esa agua, despus corremos contigo.

Empezaran con una competencia quien de los dos termina de tomar el agua y es el ganador, as dijo el sapo al conejo
responde esta bien, al sapo se le ocurri busca una compaa para que ayudara a tomar el aguan as terminan mas
rpido y se fue el sapo a buscar otro sapo por si al caso no puedo. Llego con el otro sapo le dijo que porfavor me ayuda
a tomar el agua por que el y con el conejo ya lo decidieron realizar esta competencia, la compania dijo lo ayudaran que
no se preocupara.

Ri Tros (el durazno)


Jun bey kan toq ka ks na ri watit rya xubn tros pa kab. Rya kan kiy tros xubn pa
kab. Roma ri pa qejoj ri qikin roj ko oxi wi tros, yalan jebel ruwch ri nuya.
Ri nute xubij chi re ri watit chi tz ta nabn tros pa kab. Roma ri jun qij ri ri nute man
xkoje ta. Toq xetzolin pe ri nute ri tqaqij, ri watit xuya jun lq tros ri ko pa kab chi re nute.
rn kiy yan xintj toq xapon ri nute. Roma kan yalan xqa chi nuwch, kan xintj juba chik. Taq
xina, ntoon nupan chuqa xpe ya chi nupan, roma kiy tros xintj.

Ka ri, yin kan man tz ta chik ninna chi re ri tros pa kab. Tq ninseq chi ko tros pa
kab, yalan ntoon nujolon.
Roma ri, rn wetaman jebl chi man tz ta natj kiy. Nbn itzel ri apan toq natj kiy. Ninbij
chawe chi man ka nabn achiel xinbn rn.

El Durazno
Un da, cuando mi abuelita viva todava, ella hizo bastante durazno en dulce; porque en nuestro huerto haba
tres matas de durazno bien cargados.
Mi mam le haba dicho a mi abuelita que, hiciera durazno en dulce. Pero mi mam durante todo el da no estuvo en
casa. Cuando ya haba regresado, durante la tarde, mi abuelita dio a mi mam un plato lleno de durazno en dulce. Yo,
para esa hora haba comido ya lo suficiente; y como me gustaba mucho, com ms con mi mam. Como ya haba
comido ms de la cuenta, me doli el estmago y me dio diarrea. Desde esa fecha no volv a probar durazno en
dulce. Con solo percibir el olor del durazno en dulce, me da dolores de cabeza.
S pues, que comer mucho es daino. Aconsejo que, usted no haga lo mismo que yo hice cuando era nio.

FABULAS
I KUK RI KIN RI KOK

Ri kuk ni yoqon, chupan ri ru rachoch, un bij pa che re ri kok, yit lowalo chabenkil ma ju ba ya bin ta
naya jun a waqan ka ma jun ya tikota.
Ru kok xu tzi ri kuk ko pa rachoch nistin, nistin pa ra choch.

Ri kuk un ij che ri kok yit kinawtzelaj ri yin ma junta nubanunta chawa.


Ri yit na ya jun awaxaka ko juba nabenbej chare yi ye al naj.
Ri yit nachap anin chanim yakos y ma jun ta atzunta majunta nabenbejta.

LA ARDILLA CON LA TORTUGA

La ardilla burlona, desde su jaula dijo a doa tortuga pasaba: eres tan perezosas, mi buena amiga que tan
poco adelantas cuando caminas. Entonces doa tortuga vio en la jaula la ardilla mil vueltas y vueltas daba.

Doa ardilla le dijo usted se burla sin haberle yo hecho cosa ninguna. Cuando yo doy un paso hacia delante,
estoy siempre un poquito mas lejos que antes. Pero usted corre y corre, y se fatiga y no se ha dado cuenta
que no camina.

RI KOJ RI KIN RI CHOY


Ye ko nikaj taq choy pa qayis tajin yetzaj, chi ri ko jun koj warnaq chuxe ri jun che, ko chik jun chikap
xerukasoj ri koj, xna ri wach ri koj xkataj chanin, xuchap ri chikap ri xukason ri chi ri koj, y xi ya ri..

Ri choy jani xuxiij ri xutzijon rikin ri koj xu ijcha ra tukuyu ru mak xuancha ri koj, ri koj su joyowaj ru wach ri
choy xusqopij al nukikot nutzopin ri choy xaal.

EL LEON Y EL RATON
Algunos ratoncillos jugando aturdidos en un prado, molestaban a un len que dorma plcidamente al pie de
un rbol. La fiera despertndose de pronto, atrapo entre sus garras al ms atrevido de la pandilla.
El ratoncillo, preso de terror, asegur al len que si le perdonaba la vida la empleara en servicio, aunque esta
promesa lo hizo rer, al len termino por soltarlo.

S-ar putea să vă placă și