Sunteți pe pagina 1din 7

http://dx.doi.org/10.4322/tmm.2014.

016

CORROSO DE AOS A 600C EM CONDIES SIMPLES E


DUPLA UTILIZANDO ATMOSFERAS OXYFUEL*
Daniel Massari de Souza Coelho 1
Axel Kranzmann 2
Fernando Cosme Rizzo Assuno 3

Resumo

Usinas termeltricas a carvo que utilizam o processo Oxyfuel esto em desenvolvimento para a produo de
energia eltrica com emisso zero de CO2. Os aos utilizados em trocadores de calor neste e em outros processos
so geralmente expostos a atmosferas distintas em cada face do material. Algumas pesquisas demonstram que aos
expostos condio de atmosferas duplas contendo diferentes presses parciais de hidrognio em cada face tm um
comportamento em corroso diferente dos aos expostos a uma condio de atmosfera simples. Nesta investigao, dois
aos experimentais foram estudados a 600C com presso de 1 atm. em condio de atmosferas duplas contendo vapor
dgua de um lado e gs de exausto do outro e foram comparados a aos oxidados em condio de atmosfera simples.
Foi utilizada uma composio de gs semelhante encontrada em usinas termeltricas que utilizam o processo Oxyfuel,
onde h uma grande concentrao de CO2 e ainda H2O e SO2. As anlises foram realizadas utilizando MEV e MET.
Palavras-chave: Corroso; Ao; Altas-temperaturas; Oxyfuel.

STEEL CORROSION AT 600C IN SINGLE AND DUAL


CONDITION IN OXYFUEL ATMOSPHERE
Abstract

Coal-fired power plants using the Oxyfuel process are being developed to produce electricity with zero CO2
emission. Steels used in this and other processes are often exposed to different atmospheres in each side of the material,
especially in heat exchangers and solid oxide fuel cells. Some studies have shown that steels exposed to different hydrogen
partial pressures in each side have a different corrosion behavior from steels exposed to a single atmosphere condition.
In this investigation, two experimental steels were studied at 600C and 1 atm in dual atmospheres containing water
vapor in one side and flue gas in the other and they were compared to steels oxidized in single atmospheres. The gas
composition used is similar to the ones found in Oxyfuel coal power plants, where there is a great concentration of CO2,
and also H2O and SO2. Analyses were made using SEM and TEM.
Keywords: Corrosion; Steel; High-temperatures; Oxyfuel.

*Dedicado Memria do Prof. Carlos de Moura Neto.

1 INTRODUO

A emisso de gs carbnico (CO2) uma preo- gs carbnico pode ser emitido por diversas fontes como:
cupao global devido a sua contribuio para o efeito processos industriais, produo de energia, transporte e
estufa e, consequentemente, para os eventos climticos mudana no uso da terra. No mundo, a principal fonte
extremos como aumento na frequncia de ondas de calor, de emisso a produo de energia eltrica a partir de
da frequncia de chuvas com forte precipitao e do nvel combustveis fosseis e o carvo tem uma expressiva parti-
dos oceanos que esto provavelmente relacionados ao cipao de cerca de 40% da energia eltrica produzida no
aumento das emisses de gases do efeito estufa [1,2]. O mundo [1,3,4].

1
Engenheiro Metalrgico, Mestre, Doutorando, Pontifcia Universidade Catlica do Rio de JaneiroPUC-Rio, Rio de Janeiro, RJ, Brasil.
E-mail: daniel@coelho.org
2
Fsico, Doutor, Diretor do Departamento 5.1, Bundesanstalt fr Materialforschung und -prfungBAM, Berlim, Alemanha.
E-mail: axel.kranzmann@bam.de
3
Engenheiro Metalrgico, Doutor, Professor, Pontifcia Universidade Catlica do Rio de JaneiroPUC-Rio, Rio de Janeiro, RJ, Brasil.
E-mail: rizzo@puc-rio.br

Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014 105
Coelho; Kranzmann; Assuno

Diversas alternativas esto sendo estudadas e utili- Yangetal. [15-17] fizeram diversos estudos em aos
zadas para tentar diminuir a emisso de CO2, substituindo inox ferrticos utilizados em interconectores para SOFC
a queima de combustveis fsseis por energia renovvel. em atmosferas duplas e simples. Em todos os estudos foi
Entretanto, mesmo com o aumento de fontes alternativas verificado que as taxas de corroso e as morfologias das
de energia na matriz energtica mundial, os combustveis camadas de xidos eram diferentes nos ensaios realizados
fsseis sero a principal fonte de energia mundial at 2030 nos dois tipos de atmosferas. Nos ensaios em atmosferas
e o carvo continuar sendo o combustvel mais utilizado, duplas, foi observada a formao de ndulos de hema-
com uma crescente utilizao em pases em desenvolvi- tita ou espinlio, dependendo da composio do ao,
mento como China e ndia [3-5]. enquanto que em atmosfera simples houve a formao de
Para que os combustveis fsseis continuem sendo Cr2O3 e/ou espinlio (M3O4). Nos aos inox ferrticos com
utilizados na produo de energia, mas com uma emisso baixo Cr, o hidrognio presente na escala aparentemente
menor de CO2, a tecnologia de captura e armazenamento acelerou a difuso de Fe formando camadas de xido de
de carbono, CCS (carbon capture and storage), deve ferro na camada de xido.
ser utilizada em novas usinas que utilizam carvo como O ao Sandvik Sanergy HT fui estudado por Skil-
combustvel. Estima-se que em 2030 haver mais usinas a
bred e Haugsrud [18] em condies simples e dupla em
carvo utilizando CCS que usinas sem esta tecnologia e os
temperaturas entre 800C e 900C e foi observada uma
Estados Unidos planejam a implementao de pelo menos
maior oxidao dos aos em condio de atmosfera dupla
cinco projetos de demonstrao usando CCS em escala
e uma maior concentrao de hidrognio nos xidos
comercial at 2016 [6].
formados na mesma condio. Os autores sugerem que
Na construo de futuras usinas termoeltricas
a carvo, planeja-se usar a tecnologia de oxicombusto o hidrognio dissolvido como prton no xido aumenta
(Oxyfuel) que mais eficiente que as tecnologias atual- a concentrao de vacncias, que consequentemente
mente utilizadas nas usinas termoeltricas a carvo e aumenta a difuso de ons metlicos no xido.
facilita a utilizao de CCS, pois o gs de exausto no final Em outros trabalhos, entretanto, foi obser-
do processo contm somente vapor dgua e CO2. O vada pouca ou nenhuma interferncia da dupla
vapor dgua condensado e o CO2 comprimido para atmosfera na corroso em altas temperaturas de aos.
ser vendido ou armazenado [7,8]. A tecnologia de Oxyfuel Kurokawaetal. [19] estudaram o ao SUS430 (Fe-16Cr)
utiliza temperaturas mais altas que usinas comuns de exposto a atmosferas contendo ar de um lado e gs
queima de carvo e contm uma atmosfera rica em CO2. (H2-H2O) do outro a 800C com diferentes duraes.
Com a mudana na composio dos gases e na As fases formadas no lado do ar e do gs foram Cr2O3
temperatura, novos estudos vm sendo realizados para e MnCr2O4 com pequena concentrao de FeCr2O4. A
caracterizar o comportamento em corroso de aos morfologia foi similar encontrada em amostras expostas
nestes ambientes [9-13]. Estes trabalhos utilizam atmos- s mesmas atmosferas dos dois lados. Com estes resul-
feras tpicas do processo Oxyfuel, mas nenhum estuda tados, os autores concluram que h pouca interferncia
como a composio qumica do gs de um lado da parede do gradiente de hidrognio na corroso deste ao.
do tubo influencia a corroso do outro lado do tubo por Tanakaetal. [20] tambm estudaram a permeabi-
um gs com uma composio diferente. lidade do hidrognio em Cr2O3 formado no ao SUS430
O efeito da difuso do hidrognio entre duas atmos- e observaram que o hidrognio dissolvido na camada de
feras com diferentes presses parciais de H2 um tpico Cr2O3 era um tomo neutro e localizado nos stios de
de pesquisa em aos utilizados em altas temperaturas para oxignio em concentrao muito pequena para alterar
troca de calor, mas a maior parte dos estudos est concen- o comportamento de oxidao de ligas formadoras de
trada na corroso de interconectores de aos utilizados Cr2O3.
em clulas de combustvel no estado slido (SOFC).
Nakagawaetal. [14] estudaram aos ferrticos com
2%, 9% e 12% Cr em amostras de 10 mm de espessura 2 MATERIAIS E MTODOS
em atmosferas duplas a 600C contendo ar de um lado e
uma mistura de 50% H2O e 50% Ar do outro em ensaios Um ao ferrtico, P1, e um ao martenstico, P4,
de at 2.000 h. Os resultados foram comparados aos contendo diferentes teores de cromo, cobalto e carbono
de amostras oxidadas somente com ar e indicaram uma (Tabela1) foram selecionados para realizar ensaios em
grande diferena tanto na oxidao interna quanto externa condies de atmosferas simples e duplas a 600C por
entre as duas condies. As amostras oxidadas em atmos- 1.000 h. As composies qumicas dos aos foram esco-
feras duplas apresentaram taxas de corroso maiores que lhidas tendo como base aos comerciais utilizados em
as amostras oxidadas em atmosferas simples. A escala processos em altas temperaturas.
do lado do ar nos ensaios em atmosferas duplas apre-
sentou uma morfologia semelhante s amostras oxidadas Tabela1. Composio qumica das amostras de ao % em massa
somente com vapor dgua, mas com uma camada externa
de hematita (Fe2O3). A permeabilidade do hidrognio Amostras Cr Co C
tambm foi medida pelos autores e observou-se que a P1 12,3 1,03 0,01
permeabilidade diminui com o aumento de Cr na liga. P4 14,2 3,1 0,16

106 Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014
Corroso de aos a 600C em condies simples e dupla utilizando atmosferas Oxyfuel

Nos ensaios em condio simples foi utilizado um 3 RESULTADOS


gs semelhante ao gs de exausto do processo Oxyfuel
com 70% CO21% SO229% H2O em porcentagem 3.1 Ao P1
volumtrica. Nos ensaios em condio dupla foi utilizado o
mesmo gs de um lado da amostra e do outro lado vapor Em condio de atmosfera simples, foi observado
dgua. no ao P1 a formao de uma camada fina de Cr2O3 com
As amostras para os ensaios em condio duplas ndulos de xido de ferro e FeCr2O4 distribudos alea-
tem 3 mm de espessura e 20 mm de dimetro. Nos toriamente pela amostra com formao de whiskers em
ensaios em condio simples, foram utilizadas amostras toda superfcie dos ndulos (Figura2). Em algumas partes,
retangulares com cerca de 2 mm de espessura, 10 mm de estes ndulos se juntam formando uma camada uniforme
largura e 15 mm de comprimento. de xido. A anlise da seo transversal por EDS mostrou
Para analisar a corroso em condio dupla foi que estes xidos so formados por uma camada externa
projetado um equipamento especialmente para estes contendo magnetita (Fe3O4) e hematita (Fe2O3) e uma
ensaios. O equipamento consiste em dois tubos de Al2O3 camada interna composta por espinlio (FeCr2O4). Os
com flanges nas extremidades onde fica a amostra. A ndulos apresentam uma grande porosidade na camada
vedao feita por anis de ouro e os tubos so conec- de oxidao externa. Alguns contornos de gros do metal
tados com uma luva de ao inox (Figura1). Os gases so prximos a estes ndulos apresentam maior oxidao que
injetados dentro dos tubos de alumina por dois tubos de o interior dos gros (Figura3).
ao inox e a exausto feita na outra extremidade dos No ensaio em condio de atmosfera dupla, o lado
tubos de alumina. Este equipamento parcialmente envol- em contato com o gs apresentou uma camada uniforme
formada por FeCr2O4 na camada interna de xido e
vido por um forno cilndrico para atingir a temperatura
magnetita e hematita na camada externa. A camada de
desejada de 600C.
magnetita apresentou muita porosidade e a superfcie
Aps os ensaios as superfcies das amostras foram
apresentou placas e whiskers (Figura4).
analisadas por microscopia eletrnica de varredura (MEV)
e espectroscopia de raios-X por disperso em energia 3.2 Ao P4
(EDS). Aps a anlise das superfcies, as amostras foram
cortadas, embutidas, lixadas e polidas at uma disperso A amostra P4, quando exposta a uma condio de
de diamantes de 1 m. A seo transversal das amostras atmosfera simples, apresentou uma fina camada de Cr2O3
cortadas foram analisadas por MEV, EDS e por micros- com a formao de poucos ndulos de xidos ricos em
copia eletrnica de transmisso (MET). Fe (Figuras5 e 6). No metal, prximo interface com

Figura1. Esquema do forno para ensaios em condio dupla onde a amostra exposta a uma atmosfera com composio qumica diferente
em cada lado.

Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014 107
Coelho; Kranzmann; Assuno

Figura2. Superfcie do ao P1 exposto a uma condio de atmosfera simples com gs contendo 70%CO2-1%SO2-29%H2O durante 1.000 h
a 600C mostrando a presena de ndulos ricos em Fe e com formao de whiskers. Entre os ndulos forma-se uma fina camada de Cr2O3.

Figura3. Seo transversal do ao P1 exposto a uma condio de atmosfera simples com gs contendo 70%CO2-1%SO2-29%H2O durante
1.000 h a 600C. Os ndulos so formados na camada externa de magnetita e hematita, onde os whiskers se formam. A camada interna
formada pelo espinlio FeCr2O4.

Figura4. Superfcie e seo transversal do ao P1 exposto a uma condio de dupla atmosfera no lado gs contendo 70%CO2-1%SO2-
29%H2O durante 1.000 h a 600C. Uma camada uniforme de xido composto por hematita, magnetita e espinlio (FeCr2O4).

108 Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014
Corroso de aos a 600C em condies simples e dupla utilizando atmosferas Oxyfuel

Figura5. Superfcie do ao P4 exposto a uma condio de atmosfera simples com gs contendo 70%CO2-1%SO2-29%H2O durante 1.000 h
a 600C mostrando a presena de poucos ndulos ricos em Fe e com formao de whiskers. Entre os ndulos forma-se uma fina camada de
Cr2O3.

Figura6. Corte transversal da amostra do ao P4 exposto a uma condio de atmosfera simples com gs contendo 70CO2-1SO2-29H2O du-
rante 1.000 h a 600C. Do lado esquerdo a imagem de FIB mostra a dissoluo dos carbonetos M23C6 e uma recristalizao do metal prximo
interface com a camada de xido. Do lado direito a imagem de MET mostra a camada de Cr2O3.

a camada de Cr2O3, houve a dissoluo de carbonetos toda a amostra, uma camada de xido espessa e uniforme
M23C6 e a recristalizao dos aos formando novos gros composta pelas mesmas fases dos ndulos.
de ferrita. A amostra P4 apresentou a mesma camada
Em condio de atmosfera dupla, o ao P4 apre- uniforme de Cr2O3 nas duas condies, entretanto, em
sentou uma camada uniforme de Cr2O3 com uma atmosfera dupla, houve uma maior dissoluo de carbo-
recristalizao do metal prximo a interface com a netos M23C6 (Cr23C6) e um crescimento maior da camada
camada de xido. A espessura da camada recristalizada recristalizada de ferrita. A dissoluo dos carbonetos pode
em condio dupla (Figura 7) foi maior que a camada estar relacionada ao consumo de Cr para a formao da
recristalizada em condio simples. camada uniforme de Cr2O3 e sua estabilizao, evitando o
aumento da taxa de corroso pela formao de ndulos
4 DISCUSSO ricos em xidos de ferro. O diferente comportamento
em corroso dos aos P1 e P4 parece estar relacionado
Ao serem expostos s condies de atmosfera no somente ao aumento na concentrao dos elementos
simples e dupla, os aos P1 e P4 apresentaram resul- de liga, mas microestrutura dos aos. A dissoluo de
tados diferentes em cada condio. No ao P1, houve a carbonetos no ao P4 parece ser o principal fator para a
formao de uma camada uniforme de Cr2O3 e de vrios menor corroso deste ao quando comparado ao ao P1.
ndulos formados por espinlio, magnetita e hematita A diferena no comportamento em corroso dos
em condio de atmosfera simples. Em atmosfera dupla, aos expostos a condies simples e dupla indica que h
houve um acelerado processo de corroso formando em influncia do hidrognio que difunde do lado onde h uma
Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014 109
Coelho; Kranzmann; Assuno

Figura7. Corte transversal da amostra do ao P4 exposto a uma condio de atmosfera dupla com gs contendo 70CO2-1SO2-29H2O du-
rante 1.000 h a 600C. A amostra apresentou a formao de uma camada contnua de Cr2O3 e recristalizao do metal prximo interface
com a camada de xido.

maior presso parcial de hidrognio para o lado onde a P1, com menor teor de Cr, Co e C, teve a corroso acele-
presso parcial menor. Estes resultados esto de acordo rada quando exposto a uma condio dupla formando
com os obtidos por Yanget al. [15-17] e por Skilbred e uma camada espessa de xido. O ao martenstico P4
Haugsrud [18], que obtiveram em atmosfera dupla um apresentou uma mesma camada de Cr2O3 em condio
resultado semelhante adio de H2O em atmosfera simples e dupla, mas com maior dissoluo de carbonetos.
simples. A acelerao no processo de oxidao pode Os resultados indicam que os ensaios feitos em
estar relacionada ao aumento de vacncias causado pela
condio de atmosfera dupla so importantes na seleo
dissoluo de prtons no xido, o que acelera a difuso
de materiais onde h um gradiente de hidrognio, podendo
do metal. Entretanto, estudos adicionais so necessrios
para que a corroso em condio de atmosfera dupla seja alterar significativamente os resultados dos testes tradicio-
melhor compreendida. nais em condio de atmosfera simples.

5 CONCLUSO Agradecimentos

Os dois aos experimentais estudados apresen- Os autores agradecem ao CNPq, CAPES, DAAD
taram comportamentos distintos quando oxidados em e ao Bundesanstalt fr Materialforschung und -prfung
condies de atmosfera simples e dupla. O ao ferrtico (BAM) pelo apoio financeiro ao projeto.

REFERNCIAS

1 IPCC. Climate Change2007: Synthesis Report. Valencia: IPCC;2007.


2 US Environmental Protection Agency. Inventory Of U.S. Greenhouse Gas Emissions and Sinks:1990-2009.
Pennsylvania: US Environmental Protection Agency;2011.
3 International Energy Agency. World Energy Outlook2013 Factsheet. Paris: IEA;2013.
4 International Energy Agency. Clean Energy: Progress Report. Paris: IEA;2011.
5 International Energy Agency. World Energy Outlook2007: China and India Insights. Paris: IEA;2007.
6 US Department of Energy.2011 Strategic plan.2011 [acesso em20 nov.2013]. Disponivel em: http://www.doe.
gov/downloads/2011-strategic-plan.
7 Foy K. History and state-of-the-art of fuel fired zero emission power cycles. International Journal of
Thermodynamics.2006;9(2):37-63.
8 Vattenfall. Vattenfall & CCS-Carbon Capture and Storage Soon a Reality. Stockholm: Vattenfall;2008.
9 Mu N, Jung K, Yanar N, Meier G, Pettit F, Holcomb G. Water vapor effects on the oxidation behavior of FeCr and
NiCr alloys in atmospheres relevant to oxy-fuel combustion. Oxidation of Metals.2012;78:221-237. http://dx.doi.
org/10.1007/s11085-012-9302-x
110 Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014
Corroso de aos a 600C em condies simples e dupla utilizando atmosferas Oxyfuel

10 Pirn Abelln J, Olszewski T, Penkalla H, Meier G, Singheiser L, Quadakkers W. Scale formation mechanisms
of martensitic steels in high CO2/H2O-containing gases simulating oxyfuel environments. Materials at High
Temperaturs.2009;26(1):63-72. http://dx.doi.org/10.1179/096034009X438185
11 Meier G, Jung K, Mu N, Yanar N, Pettit F, Pirn Abelln J,etal. Effect of alloy composition and exposure conditions
on the selective oxidation behavior of ferritic FeCr and FeCrX alloys. Oxidation of Metals.2010;74:319-40.
http://dx.doi.org/10.1007/s11085-010-9215-5
12 Gheno T, Monceau D, Yound DJ. Mechanism of breakaway oxidation of FeCr and FeCrNi alloys in dry and wet
carbon dioxide. Corrosion Science.2012;64:222-33.
13 Huenert D, Kranzmann A. Impact of oxyfuel atmospheres H2O/CO2/O2 and H2O/CO2 on the oxidation of
ferriticmartensitic and austenitic steels. Corrosion Science.2011;53:2306-17. http://dx.doi.org/10.1016/j.
corsci.2011.03.015
14 Nakagawa K, Matsunaga Y, Yanagisawa T. Corrosion behavior of steels on the air side of boiler tubes in steam/air
dual environment. Materials at High Temperature.2003;20(1):67-73. http://dx.doi.org/10.1179/mht.2003.010
15 Yang Z, Walker M, Singh P, Stevenson J, Norby T. Oxidation behavior of ferritic stainless steels under SOFC
interconnect exposure conditions. Journal of the Electrochemical Society.2004;151(12):B669-B678. http://dx.doi.
org/10.1149/1.1810393
16 Yang Z, Xia G-G, Walker M, Wang C-M, Stevenson J, Singh P. High temperature oxidation/corrosion behavior of
metals and alloys under hydrogen gradient. International Journal of Hydrogen Energy.2007;32:3770-77. http://
dx.doi.org/10.1016/j.ijhydene.2006.08.056
17 Yang Z, Xia G, Singh P, Stevenson J. Effects of water vapor on oxidation behavior of ferritic stainless steels under
solid oxide fuel cell interconnect exposure conditions. Solid State Ionics.2005;176:1495-1503. http://dx.doi.
org/10.1016/j.ssi.2005.03.019
18 Skilbred AWB, Haugsrud R. The effect of dual atmosphere conditions on the corrosion of Sandvik Sanergy HT.
International Journal of Hydrogen Energy.2012;37:8095-8101. http://dx.doi.org/10.1016/j.ijhydene.2011.10.096
19 Kurokawa H, Kawamura K, Maruyama T. Oxidation behavior of Fe-16Cr alloy interconnect for SOFC under
hydrogen potential gradient. Solid State Ionics.2004;168:13-21. http://dx.doi.org/10.1016/j.ssi.2004.02.008
20 Tanaka M, Ueda M, Kawamura K, Maruyama T. Hydrogen permeability throu n-type Cr2O3 scale at1273 K under
the oxygen activities of1.6 x10-18-1.0 x10-16. ISIJ International.2011;51(4):638-44. http://dx.doi.org/10.2355/
isijinternational.51.638

Recebido em: 30/11/2013


Aceito em: 07/04/2014

Tecnol. Metal. Mater. Miner., So Paulo, v. 11, n. 2, p. 105-111, abr./jun. 2014 111

S-ar putea să vă placă și