Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Ruth Moya
Introduccin
Tuwamari, es una recopilacin de canciones de las
diferentes comunidades de la provincia de Chimborazo. La
primera edicin de este texto literario se realiz en 1997.
La originalidad.
La claridad del sentimiento.
El arte literario.
El fondo de cada una de las canciones.
Los trminos utilizados en las distintas canciones, y,
La escritura.
Kallariyuyay
Tuwamarika, Chimborazo Markapa tukuy takiykuna-
ta taripashkami kan. Kay sumak rimayachay kallariniki
llakchaniyka waranka iskun patsak iskun chunka kanchis
watapimi karka.
Ay uka wawitulla1
ay uka uchillita,2
ami wacharishka,
kushilla wakakun
Ay chuchuy wawitulla,
ay chuchuy ishikulla
ama wakakuychu,
yarikay japikpi.
Wiksa nanchikpi,
hanpichishamari,
puka punchituka,3
churachishamari.
awi mapayakpi,
mayllachishamari,
chaki hawirikpi,
armachishamari.
12 Tuwamari
Nacimiento
Oh! mi entraable nio
oh! mi pequeito
por fin ha nacido
regocijado llorando est.
Tuwamari 13
Ashintinti
A B
Ashintinti wawitu1
ashintinti uchilla
La existencia del nio, del hijo, es vital para los padres; esa trascendencia
hace que los hijos sean equiparados con la imagen de una campana de
plata cuya sonoridad evoca su permanencia, el recuerdo permanente de
cada gesto de la vida, el derecho a sentir la felicidad de la sonrisa y la voz
de los nios, como testimonio fehaciente de continuidad de familia y comu-
nidad.
1 wawitu = wawaku
2 campana = llaksha
14 Tuwamari
Esta cancin es una
Nio hermoso adaptacin de dos versiones
diferentes recogidas sobre
este mismo tema. La una en
As, as niito la parroquia Narancay, locali-
as, as pequeito. dad cercana a Cuenca y la
otra es una versin muy ca-
racterstica del sur de la
Como la campana de plata provincia del Chimborazo y
hermoso nio, t eres, as. del norte de Caar.
Tuwamari 15
Pillaman rirka Cacha
uka mamitaka1
pillamanmi2 rirka,
uka taytytuka,3
pillamanmi rirka.
Mishki rantinaman
tanta rantinaman,
mutiwan challuawan,4
apanaman rirka.
Kuysitumanpish,5
karachun nirkami,
llamakunatapish
michichun nirkami.
Wacritukunapish6
yakunayachikunmi
kuchikunamanpish
karana kanika.
16 Tuwamari
A la ciudad
Mi entraable madre A los cuisitos
se ha marchado a la ciudad que los alimente me dijo
mi querido padre a los borreguitos
se ha marchado a la ciudad. que los lleve a pastar me dijo.
Tuwamari 17
Kanzankitu Cacha
La letra puede parecer muy cruda, sin embargo el tono, el ritmo de la voz la
nutre de cario, de un sentido maternal nico que se complementa con los
arrullos que las madres o los padres brindan a sus hijos que estn entre la
edad de seis meses y tres aos, es decir a aquellos nios que an pueden
sostenerlos con facilidad entre sus manos. Al mismo tiempo se resalta las
particularidades de los nios de esta edad como es el hecho de ensuciarse
muy a menudo, de estar con el pelo alborotado y de deambular por
cualquier lugar. El canto refleja tambin su entorno, el pramo helado que
es combatido con el canto y la accin de bailar que los padres ejecutan con
sus nios.
1 kanzankitu = kantsankuku
18 Tuwamari
Pelo alborotado
Baila baila
cara sucia
baila baila
andariego.
Tuwamari 19
Manchay Cacha
Chimpa Tunkara kakapi Chukuripish rikurishka,
ullawanka tiyarishka, sinipish, wachashka ninmi
uka chuchikunataka uka kuysitukuna
apanaman shamunkami. tutay, puncha wakakunka
20 Tuwamari
El miedo
En la pea Tungara del frente
ha anidado el gaviln
a mis pollitos
a llevarlos seguramente vendr.
Tuwamari 21
Kikilla Cacha
A A
Puuylla wawa puuylla Kanlla rikpika wawalla
kikilla wawa, kikilla kanlla rikpika ishulla,
tzakmarikuna kanika piwanchari parlakusha1
michirikuna kanika. piwanchari asikusha.
B B
Aya shamunkami wawa Maypichari tarikusha
kuku shamunkami wawa, maypichari hapikusha,
wakakukta uyashpaka uka asik wawitulla
haku ukawan ninkami. uka pukllak wawitulla.
1 parlakusha = rimanakusha
22 Tuwamari
Duerme, duerme
Duerme, duerme noms niito Si solamente te vas t!
duerme duerme noms niito si solamente te vas t!, hijito
que debo ir a remover la tierra Con quin podr conversar?
y debo ir a pastar. Con quin podr sonreir?
Tuwamari 23
Kuykyta Flores
1 kuykita = kuykaku
24 Tuwamari
Lombricita
Tuwamari 25
Chiki chiki
Pachamama Grande (Tixn)
**********
26 Tuwamari
As, as *************
Tuwamari 27
Sara kanchita
Chulcunac (Punn)
Killu sarita3
yurak sarita,
mikunallami
kanchanallami
1 kanchita = kanchaku
2 muyitu = muyuku
3 sarita = saraku
28 Tuwamari
Tostadito de maz
Tostadito de maz En el tiestito
dulce granito te har bailar
el hambre del estmago en mi boca
t lo puedes saciar. te har llorar.
Tuwamari 29
Suchu piki Pulucate (Colta)
Hatarichik
wamprakuna,
rikcharichik
yuyakkuna.
Suchu piki
shamunkami,
siki chanka
kaninkami.
30 Tuwamari
Pulga coja
El gallo rojo Levntense La pulga coja En la nariz,
empieza a cantar jvenes pronto vendr en la oreja
el gallo blanco despierten en la pierna te morder
comienza a llorar. adultos ya! les morder. levntese!
despirtense!
Tuwamari 31
Kara chakchak Pulucate
A A A
Kara chakchak shamunkami Shamuy, shamuy kara
chawpi tuta chayamunka. chakchak
kay wakak wamprata mikuy.
Wakak wamprakunataka1
mikunaman shamunkami. Mana chunlla kasha ninchu
mikuy, mikuy kara chakchak.
A
Chakimanta kallarishpa
umakaman mikunkami.
Chunchullikunatakarin
Tullpa rumi pilluchinka
1 wamprakunataka = wamrakuna
32 Tuwamari
El fantasma
El fantasma vendr Los intestinos al menos
seguramente a la media noche llegar. en el fogn de piedra los envolver.
Tuwamari 33
Yunpitu Pulucate
1 yunpitu = yunpuku
34 Tuwamari
Yumbito
Baila baila yumbito
en el da de tu fiesta.
Tuwamari 35
Hilla misi
CUENTO
36 Tuwamari
Papata llushti mantakpipish
Manauka makisituta
tullu kuchillu kuchunka
nishkami.
Tuwamari 37
CUENTO
El gato goloso
38 Tuwamari