Sunteți pe pagina 1din 13

CXXVI

E S Q U E M A DEL P SIC O A N A L ISIS *


1923 (1924]

L psicoanlisis n aci , po r decirlo as, c o n el siglo x x . La o b ra c o n la


cual a p a re c i a n te el m u n d o c o m o a lg o nuevo, mi Interpretacin de
os sueos, vio la luz en 1900. P e ro , n a tu r a lm e n te , n o b ro t de la roca
ni c a y del cielo, sino q u e se e n la z a a a lg o a n te r io r , c o n tin u n d o lo ,
y surge de estm u lo s q u e som ete a e la b o ra c i n . Asi, pues, s u historia ha d e c o
m enzar po r la descripcin de las influencias q u e p resid ie ro n su gnesis, y no
debe pasar p o r a lto tie m p o s y e sta d o s a n te r io r e s a su creacin.
El psicoanlisis n aci en un te rre n o e s tr ic ta m e n te d e lim itad o . O riginalm ente
slo c o n oca un fin: el de c o m p re n d e r a lg o d e la n a tu r a le z a de las enferm edades
nerviosas lla m a d a s funcionales, p a r a vencer la im p o te n c ia mdica d e hasta
entonces en c u a n t o a su tra ta m ie n to . Los n e u r lo g o s d e a q u e lla poca h a b a n
sido fo rm a d o s e n la sob re e stim ac i n d e los h e c h o s qum ico-fsicos y patolgico-
a n atm icos, y a lo ltim o se h a lla b an b a jo la influencia d e los descubrim ientos
de Hitzig y F ritsc h , F e rrie r, G o ltz y o t r o s , q u e p a re c a n d e m o s tr a r una intim a
vinculacin, q u iz exclusiva de ciertas fu n c io n e s a d e te r m in a d a s partes del ce
rebro. C o n el fa c to r psquico no s a b a n q u h a c erse: no p o d a n a p rehenderlo:
lo a b a n d o n a b a n a los filsofos, a los m sticos y a los c u ra n d e ro s ; y en c o n s e
cuencia, no se a b ria acceso nin g u n o a los se cre to s de la neurosis, sobre to d o
a los de la e n ig m tic a histeria, la c u a l c o n s ti tu a el p r o to t ip o d e la especie to d a.
Todava c u a n d o en 1885 p rac tic a b a yo e n La S a lp tri rc p u d e ver que. en c u a n to
a las paralisis histricas, se c o n s id e ra b a suficiente la f rm u la d e que d e p e n d a n
de ligeros t r a s to r n o s funcionales de las m is m a s p a rte s del cerebro, c u y a grave
lesin p ro v o c a b a la parlisis org n ic a c o rre s p o n d ie n te .
Bajo la falta d e c o m p re n s i n , p a d e c a n a tu r a lm e n te ta m b i n la te ra p ia de
estos e sta d o s patolgicos. C onsista e n m e d id a s d e c a r c te r general, en la p re s
cripcin de m e d ic a m e n to s y en te n ta tiv a s i n a d e c u a d a s e n s u m ayora de
inluenciacin psquica, tales c o m o in tim id a c io n e s , b u rla s y reprim endas. C o m o
terapia especilca d e los e sta d o s n e rv io s o s se a c o n s e ja b a la electricidad: p ero
el mdico q u e se d ecid a a aplicarla, sig u ie n d o los m in u c io so s preceptos de
V. Erb., h a lla b a p r o n to ocasin d e a s o m b r o a n te el lu g ar q u e tam bin en la
ciencia p re te n s a m e n te exacta o c u p a b a la fa n ta s a . El viraje decisivo se inici
cu a n d o , e n tre el a o 80 y el 90. d e m a n d a r o n d e n u e v o u n acceso en la ciencia

Kur7r A b n <Jcr P tych o an a lyie', publKado E n c y d o p ie d iu Briiunnica P u b Co. London and New
t 192-1. jcgun una a d u cci n inglciu por A . A U d ll Y o rk . 1914 ' N o i a i k J ,V.J
**> 'Tliesc t n ilu l Y t a r i ' , volum en I I <*}) S-11523.
2 J30 5 I O U V N O / A t> l> o n a s c o m r i. r. r a .v

m edica los f e n m e n o s del h ip n o tis m o , m e rc e d e sla vez ;i los t r a b a jo s d e Li-


b a u lt, U crnheim , l le id e n h a in y l ;o rel, y c o n m a y o r x ito q u e n u n c a liasla e n
tonces. I.o im p o r ta n te fue el r e c o n o c im i e n t o d e la a u te n tic id a d d e tales fen
m enos. U n a vez d a d o e ste p a s o , se im p o n a e x tra e r del h ip n o tis m o d o s e n s e a n
zas fu n d a m e n ta le s e inolvidables, lili p r im e r lu g a r , se lleg a la conviccin
de q u e c ie rta s sin g u lares a li c ia c io n e s s o m t ic a s n o e r a n s in o el re s u lta d o de
ciertas influencias p squicas, a c tiv a d a s e n el c a s o c o rre s p o n d ie n te . V e n se
g u n d o , la c o n d u c ta d e los p a c ie n te s d e s p u s d e la h ip n o sis p ro d u c a la clara
im presin d e la existencia d e p ro c e s o s a n m ic o s q u e s lo in co n sc ien te s po d an
ser. L o inconsciente e ra y a . t ie m p o a tr s , c o m o c o n c e p t o terico, objeto
d e discusin e n tr e los filsofos; p e r o e n los f e n m e n o s del h ip n o tis m o se hizo
p o r vez p rim e ra c o r p r e o , ta n g ib le y o b j e t o d e e x p e rim e n ta c i n .
A ello se a a d i q u e los f e n m e n o s h ip n tic o s m o s t r a b a n u n a innegable
a n a lo g a c o n las m a n ife sta c io n e s d e a lg u n a s neurosis.
N u n c a se p o n d e r a l b a s ta n t e la i m p o r ta n c ia del h ip n o tis m o p a ra la historia
d e la gnesis del psicoanlisis. T a n t o e n s e n tid o t e r ic o c o m o te ra p u tic o , el
psicoanlisis a d m in is tra u n a h e re n c ia q u e el h i p n o ti s m o le tra n sm iti .
La h ipnosis d e m o s t r sei ta m b i n un v a lio s o m e d io a u x ilia r p a ra el estu
d io d e las n e urosis, y s o b r e t o d o , n u e v a m e n te , d e la histeria. C a u s a r o n gran
im presin los e x p e rim e n to s d e C h a r c o ! , el c u a l h a b a s u p u e s t o q u e c ie rta s p a
rlisis su rg id a s d e s p u s tic u n t r a u m a (a c c id e n te ) e r a n d e n a tu r a le z a histrica,
y fu n d n d o s e e n tal hiptesis, lo g r p r o v o c a r a rtific ia lm e n te parlisis d e idn
tico c a r c te r p o r m ed io d e la s u g e sti n d e u n t r a u m a d u r a n t e la hipnosis. Desde
e n to n c e s se m a n t u v o la e s p e r a n z a d e q u e c u la gnesis d e los s n to m a s hist
ricos p o d a n p a rtic ip a r g e n e ra lm e n te in llu eu c ia s t ra u m tic a s . C h a r c o ! m ism o
1 1 0 pe rsigui m s all la c o m p r e n s i n psicolgica d e la n e u ro s is histrica; pero

su d isc p u lo I Jan e! r e a n u d lales e s tu d io s , y p u d o d e m o s t r a r , c o n ayuda


del h ip n o tis m o , q u e las m an ife s ta c io n e s p a to l g ic a s d e la histeria dc|>cudian
e stric ta m e n te d e c ie rta s ideas in c o n sc ien te s (id e a s (jas), J a n e t c a ia c le r iz la
histeria p o r u n a s u p u e s ta i n c a p a c id a d c o n s titu c io n a l d e m a n te n e r e n conexin
los p ro ce so s psquicos, d e la c u a l r e s u l ta b a u n a d iso c ia c i n de la vida anmica.
Ic ro el psicoanlisis n o se e n la z e n m o d o a lg u n o a e stas investigaciones
de J a n et. T u v o su p u n t o d e p a r t i d a c u la e x p c iie n c ia d e u n m d ic o viens, el
d o c to r Jo s Ureucr, q u e , libre d e t o d a influencia a je n a , lo g r , a lr e d e d o r d e 1X81.
e stu d ia r y restablecer, c o n a y u d a del h ip n o tis m o , a u n a m u c h a c h a enferm a
de histeria. Los resu lta d o s o b t e n i d o s p o r H rcucr n o f u e ro n d a d o s a la publici
d a d sino q u in ce a o s m s ta r d e , d e s p u s d e h a b e r a d m i t i d o c o m o c o la b o r a d o r
al q u e esto escribe Ll c a s o p o r l t r a t a d o lia c o n s e r v a d o h a sta el d ia su signi
ficacin nica p a ra n u e s tra c o m p r e n s i n d e las n e u ro sis, s ie n d o asi inevitable
su exposicin d e ta lla d a , lis n e c e s a rio a p r e h e n d e r c la r a m e n te e n q u Inibo de
consistir la sin g u la rid a d del m is m o . La s u je to h a b la e n f e r m a d o a consecuencia
d e los desvelos im p u e sto s p o r la a sistencia a su p a d r e , al q u e a m a b a tierna
m ente, d u r a n t e u n a larga y p e n o sa d o le n c ia , l ir e u c r p u d o d e m o s t r a r q u e teios
los sin to n a s d e la m u c h a c h a se referan a d ic h a a sisten c ia y h a lla b a n e n ella
su explicacin. S e h a b a lo g ra d o , pues, p o r vez p r im e ra , h a c e r p le n a m e n te tra n s
pa re n te u n c a so d e t a n e n ig m tic a n e u ro s is , y to d o s los f e n m e n o s patolgicos
h a b a n d e m o s t r a d o p o s e e r un s e n tid o , lir a , a d e m s , un Carcter g eneral d e los
s n to m a s el d e h a b e r n a c id o e n s itu a c io n e s q u e in te g r a b a n u n im p u ls o a una
accin, la cual n o h a b a s id o , sin e m b a r g o , lle v a d a a c a b o , sin o o m itid a por
motivos ilc o t r o o rigen, iin l u g a r d e e s ln s a c c io n e s o m itid a s liabian s u rg id o
los sntom as. T a le s c ir c u n s ta n c ia s i n d ic a b a n c o m o etio lo g a d e los s n to m a s
histricos la efe c tiv id ad y el d i n a m i s m o d e las fu e rz a s p squicas, y estos dos
puntos d e vista siguen h a s ta h o y e n pie.
B rcucr e q u ip a r los m o tiv o s d e la gnesis d e los s in to n a s a los tra u m a s
de C h a rc o !. A h o r a bien: se d a b a el c a s o s in g u l a r de q u e tales m o tiv o s t r a u
mticos y t o d o s los im p u ls o s a n m ic o s a ellos e n la z a d o s q u e d a b a n p e rd id o s para
la m em oria del p acien te, c o m o si j a m s h u b ie s e n s u c e d id o , m ie n tr a s q u e sus
efectos, o sea los s n to m a s , p e r d u r a b a n inm odificablcs, c o m o si p a r a ellos no
existiese el desgaste p o r el tie m p o . Q u e d a b a asi d e s c u b ie rta u n a p r u e b a m s
de la existencia de p ro c e so s a n m ic o s in co n sc ien te s, p e r o p o r ello m ism o s in
gularmente p o d e ro s o s , tales c o m o los p r im e r a m e n t e o b s e r v a d o s e n las suges
tiones p o s h ip n tic a s . La te r a p ia e m p l e a d a p o r B rc u c r c o nsista e n llevar al
paciente, p o r m e d io del h ip n o ti s m o , a r e c o r d a r los t r a u m a s o lv id a d o s y re a c
cionar a ellos c o n in te n s a s m a n ife s ta c io n e s d e afecto. C o n s e g u i d o as, d e s a
pareca el sn to m a n a c id o e n lu g a i d e u n a tal m a n ife s ta c i n afectiva. Asi. pues,
el m ism o p r o c e d im ie n to servia s im u l t n e a m e n te p a r a la investigacin y la s u
presin d e la e n f e r m e d a d , y t a m b i n e sta u n i n in h a b itu a l h a sid o m a n te n id a
luego p o r el psicoanlisis.
U n a vez q u e el a u t o r d e e stas lneas h u b o c o n fir m a d o , e n los p r im e ro s a o s
de la ltim a d c a d a del siglo x ix , la e x a c titu d d e los r e s u lta d o s d e B rcucr. a m b o s ,
Hreuer y l, d e c id ie ro n d a r a la e s ta m p a u n a p u b lic a c i n q u e in te g rase su s e x
periencias y la te n ta tiv a d e u n a t e o r a e n ellas f u n d a d a (lisia d lo s sobre la his
teria, 1X95) *. lista teo ra a f ir m a b a q u e el s n t o m a h ist ric o nacia c u a n d o el
afecto de un p r o c e s o a n m ic o i n te n s a m e n te a fe c tiv o e ra d e s v ia d o d e la e l a b o
racin con scie n te n o r m a l y e n c a m i n a d o as p o r u n a r u la in d e b id a . Un el c aso
de la histeria, d ic h o a le c to se resolva e n in e rv a c io n e s s o m tic a s in h ab itu a le s
(conversin), p e ro p o d i a ser d irig id o e n o t r o s e n tid o y d e s c a r g a d o p o r m ed io
de la reviviscencia del s u c e s o c o r r e s p o n d ie n te d u r a n t e la h ip n o sis (deriv ac i n
por reaccin). A e ste p r o c e d im ie n to le d i m o s el n o m b r e d e catarsis ( lim p ie /a ,
liberacin del a le c to re p re s a d o ).
Lil m to d o c a t r t i c o es el a n te c e d e n te i n m e d ia t o del p sicoanlisis, y a pe sar
de to d as las a m p lia c io n e s d e la ex p e rien c ia y d e t o d a s las m o dificaciones d e la
teora, c o n tin a h a ll n d o s e c o n t e n i d o e n ella c o m o n o d u l o c e n tra l. Pero n o era
m a s q u e un n u e v o c a m i n o p a ra la iulliienciaciii m d ic a d e c ie rta s e n fe rm e d a d e s
nerviosas, y n a d a hacia s o s p e c h a r q u e p u d ie r a llegar a s e r o b je to del nteres
general y d e violenta o p o sic i n .

II

Po ccooladbeospr aucsi nd ec olan pBrcucr.


u b lic a c i n de los lis ludios sobre la histeria , te r m in mi
B rcucr, c u y a o r ie n t a c i n p ro fe s io n a l e ra p ro p ia-
menie la M e d ic in a gen e ra l, d e j el t r a t a m i e n t o d e e n f e r m o s nerviosos, d e d i
cndom e yo e n to n c e s a p e rfe c c io n a r el i n s t r u m e n to q u e mi c o le g a m e a b a n
donaba. Las in n o v a c io n e s tc n ica s p o r mi in tr o d u c id a s y m is d e s c u b rim ie n to s
hicieron del p r o c e d im ie n to c a t r t i c o el psic o a n lisis. 111 p a s o m s decisivo fue
la renuncia al h i p n o ti s m o c o m o m e d io a u x ilia r. D o s f u e ro n los m o tiv o s que

Volumen I Je c i I m tuin rtnpltiai


}j] s i a m u n o r n r. u i> O B R A S C O M r I. U T A S

a ella m e llevaron. E n p r im e r lu g a r , p o r q u e no o b s ta n t e h a b e r asistid o durante


un c u rs o c o m p le to a la clnica d e llc rn h c im , en N a n c y , e r a n m u c h o s los pacien
tes a los q u e n o c o n s e g u a h ip n o tiz a r . Y en s e g u n d o , p o r q u e los resultados
te r a p u tic o s d e la c a ta rsis, b a s a d a c u el h i p n o tis m o , n o a c a b a b a n d e satisfa
cerm e. T a le s re s u lta d o s e ra n , d e s d e lu e g o , p a te n te s y a p a r e c a n al p o c o tiempo
de iniciar el tra ta m ie n to , p e r o d e m o s t r a r o n ta m b i n ser p o c o d u r a d e r o s y de
m a s ia d o d e p e n d ie n te s d e la rela ci n p e rs o n a l del m d ic o c o n el paciente. La
su p re s i n de la h ip n o sis signific u n a r u p tu r a c o n la e v o lu c i n del procedim iento
h a sta e n to n c e s y un n u e v o c o m ie n z o .
A h o r a bien: el h ip n o tis m o h a b a se rv id o p a r a llevar a la m e m o r ia cons
ciente del su je to los d a to s p o r l o lv id a d o s . T e n ia , p u e s , q u e ser su s titu id o por
o tra tcnica. E n e sta n e cesidad c o m e n c u p o n e r en p r c tic a el m to d o d e la aso-
dacin Ubre, c o n sisten te en c o m p r o m e t e r al s u je to a p re s c in d ir d e to d a reflexin
consciente y a b a n d o n a r s e , e n un e s ta d o do se re n a c o n c e n tra c i n , al curso de
sus o c u rre n c ia s e s p o n t n e a s ( in v o lu n ta ria s ). T a le s o c u rre n c ia s las d e b a co
m u n ic a r al m d ico , a u n c u a n d o en su fu e ro i n te r n o s u rg ie ra n objeciones de
peso c o n tr a tal c o m u n ic a c i n ; p o r e je m p lo , las d e tr a t a r s e d e a lg o d e s a g ra d a
ble, d e s a p a r ta d o , n im io o im p e rtin e n te . L a eleccin d e la a so c ia c i n libre como
m e d io a u x ilia r p a ra la investigacin d e lo c o n s c ie n te o lv id a d o p a re c e ta n ex
tra a , q u e n o e s ta r d e m s justificarla e x p re s a m e n te , lili tal eleccin hubo
d e g u ia rm e la e s p e ra n z a d e q u e la lla m a d a a s o c ia c i n libre n o tuviera, en rea
lidad, n a d a d e libre, p o r c u a n t o u n a vez s o ju z g a d o s to d o s los p r o p s ito s m en
tales, h a b ra d e s u rg ir u n a d e te r m in a c i n d e las o c u rr e n c ia s p o r el material
inconsciente. T a l e s p e r a n z a h a s id o ju stific a d a p o r los h e chos. Persiguiendo
asi la asocia ci n libre d c n t i o d e la o b s e rv a c i n d e la regla ana ltic a fu n d am e n
tal a n te s exp u e sta , se o b te n a un rico m a te ria l d e o c u rr e n c ia s q u e poda po
n e m o s so b re la p ista d e lo o lv id a d o p o r el e n fe rm o . D ic h o m aterial n o apor
tab a los e le m e n to s o lv id a d o s m is m o s, p e r o s ta n c la r a s y a b u n d a n t e s alusiones
a ellos, q u e el m d ic o p o d a ya a d iv i n a r l o s (re c o n s tr u ir lo s ) c o n el auxilio de
ciertos c o m p le m e n to s y d e te r m i n a d a s in te r p re ta c io n e s . Asi, pues, la libre aso
ciacin y el a rte i n te r p re ta tiv o lo g r a b a n el m is m o r e s u lta d o q u e a n te s el hip
notism o.
E n a p a rie n c ia n u e s tr a l a b o r q u e d a b a asi e x tr a o r d i n a r i a m e n te dificultada
y c o m p lic a d a ; pe ro , e n c a m b io , lo g r b a m o s u n a v e n ta ja in estim able: la de un
a tis b o e n un d i n a m is m o q u e el e s ta d o d e h ip n o s is e n c u b ra a n te s al observa
d o r. D e s c u b ra m o s , e n efecto, q u e la l a b o r d e p a t e n t iz a r los e le m e n to s p a t
g e n o s o lv id a d o s tenia pie p u g n a r c o n tr a u n a resistencia c o n s ta n te y m uy in
tensa. Ya las o b jec io n es c rticas s o n las q u e el p a c ie n te h a b la q u e r i d o excluir
de la c o m u n ic a c i n las o c u rr e n c ia s en l e m e rg e n te s , y c o n t r a las cuales ob
jeciones se diriga la regla p s ic o a n a ltic a f u n d a m e n ta l , e ra n m anifestac io n e s'd e
tal resistencia. Del e s tu d io d e los f e n m e n o s d e la resistencia re s u lt u n o de
los pilares m a e s tro s d e la teo ra p s ic o a n a ltic a d e la neurosis: la teora d e la
represin. N o era difcil s u p o n e r q u e las m is m a s fu erz a s q u e a h o r a se oponan
a q u e el m a te ria l p a t g e n o se hiciera c o n s c ie n te h a b a n e x te r io r iz a d o en su
da, con p le n o xito, igual te n d e n c ia . D e e ste m o d o q u e d a b a ya c e g a d a una
lag u n a d e la e tiologa d e los s n t o m a s n e u r tic o s . L as im p re sio n e s y los im
pulsos a n m ic o s, tic los q u e a h o r a e r a n s u s titu c i n los s n to m a s , n o h a b a n sido
o lv id a d o s sin f u n d a m e n to a lg u n o o, se g n la tesis d e J a n e t , a c o nsecuencia de
u n a in c a p a c id a d c o n s titu c io n a l p a r a la sntesis, sin o q u e h a b a n su frid o , por
1;
ix

la influencia d e o i r s fu erzas a n m ic a s , u n a re p re s i n , c u y o r e s u lta d o y cuya


seal e r a n p r e c is a m e n te su a p a r t a m i e n t o d e la c o n c ie n c ia y su exclusin de
la m em o ria . S lo a c o n s e c u e n c ia d e e s ta r e p r e s i n se h a b la n h e c h o p atgenos;
eslo es, se h a b a c r e a d o , p o r c a m i n o s i n h a b itu a le s , u n a e x p re si n c o m o s n
toma.
C o m o m o ti v o d e la r e p r e s i n , y c o n ello c o m o c a u s a d e t o d a e n fe rm e d a d
neurtica, h a b a m o s d e c o n s i d e r a r el c o n flic to e n tr e d o s g r u p o s d e te n d e n
cias a nm icas. Y e n to n c e s la e x p e rie n c ia n o s e n s e a lg o t a n n u e v o c o m o s o r
prendente s o b r e la n a tu r a le z a d e las fu e rz a s e n p u g n a . L a rep re si n p a rta,
regularm ente, d e la p e r s o n a l id a d c o n s c ie n te (el y o ) del e n f e r m o y d e p e n d a
de m otivos ticos y e st tic o s; a la r e p r e s i n s u c u m b a n im p u ls o s d e egosm o
y c ru e ld ad , q u e , e n g e n e ra l, p o d e m o s c o n s id e r a r m a lo s ; p e ro , s o b re lo d o , im
pulsos o p ta tiv o s sexuales, m u c h a s veces d e n a tu r a le z a rep u lsiv a e ilcita. As,
pues, los s n to m a s p a to l g ic o s e r a n u n s u s titu tiv o d e satisfa c cio n e s p ro h ib id a s,
y la e n fe rm e d a d p a re c a c o r r e s p o n d e r a u n a d o m a in c o m p le ta d e lo in m oral
que el h o m b r e integra.
lil p ro g re s o d e n u e s tr o s c o n o c im ie n t o s n o s rev e l c a d a vez m s c la r a m e n
te q u m a g u o p a p e l d e s e m p e a n e n la vida a n m ic a los im p u ls o s o p ta tiv o s
sexuales y n o s p r o c u r o c a s i n d e e s t u d i a r p e n e tr a n t e m e n t e la n a tu r a le z a y la
evolucin del in stin to sexual ( Tres ensayos para una teora sexu a l . 1905) *. Pero
llegamos ta m b i n a o t r o d is tin to r e s u l ta d o , p u r a m e n t e e m p ric o , al d e scu b rir
que las vivencias y los c o n flic to s d e los p r im e r o s a o s infantiles d e s e m p e a n un
papel i n s o s p e c h a d a m e n te i m p o r t a n t e e n la e v o lu c i n del in d iv id u o y d e ja n ta s
de s disposiciones im b o r r a b l e s p a r a la e d a d a d u l t a . D e e ste m o d o llegam os a
descubrir a lg o q u e h a s ta e n to n c e s h a b a s id o to ta lm e n te in a d v e r tid o p o r la ciencia,
la sexualidad infantil, la c u a l se m a n ifie s ta , d e s d e la m s t ie r n a e d a d , t a n t o en
reacciones s o m tic a s c o m o e n a c titu d e s a n m ic a s . P a r a a r m o n i z a r esta se x u a
lidad infantil c o n la lla m a d a n o r m a l del a d u l t o y c o n la vida sexual a n o rm a l
de los pe rv e rso s, h u b o n e c e s id a d d e h a c e r e x p e r i m e n t a r al c o n c e p t o m ism o
de lo sexual u n a a m p l ia c i n q u e p u d o ser ju stific a d a p o r la h isto ria d e la e v o lu
cin del in stin to sexual.
A p a r t i r d e la s u s titu c i n del h i p n o ti s m o p o r la tc n ica d e la asociacin
libre, el p r o c e d im ie n to c a t r t i c o d e Ilrc u er q u e d t r a n s f o r m a d o e n el p s ic o
anlisis. el c u a l fui y o s lo en p r a c t ic a r y d e s a r r o ll a r d u r a n t e m s d e un d e c e
nio. Hl psicoanlisis Tue a d u e n d o s e p a u la t in a m e n t e , c u este intervalo, de
una teo ra q u e p a re c a p r o c u r a r i n f o r m a c i n suficiente s o b re la gnesis, el se n ti
do y la in te n c i n d e los s n t o m a s n e u r tic o s y u n f u n d a m e n to ra c io n a l p a r a el
esfuerzo m d ic o e n c a m in a d o a la s u p r e s i n d e la e n fe r m e d a d . R e u n ir d e n u e v o
los factores q u e c o n s titu y e n el c o n t e n i d o d e lal teo ra. T ales fac to re s s o n la a c e n
tuacin d e la vid a in s tin tiv a (afe c tiv id a d ), del d i n a m is m o a n m ic o y d e la ple
nitud d e s e n tid o y d e te r m i n a c i n in c lu s o d e los f e n m e n o s p s q u ic o s a p a r e n
tem ente m s o s c u r o s y a r b i t a r io s , la d o c t r i n a del c o n flicto p sq u ic o y d e la n a
turaleza p a t g e n a d e la re p re s i n , la c o n c e p c i n d e los s n to m a s pa to l g ic o s
com o satisfa c cio n e s s u s titu liv a s y el d e s c u b r i m i e n t o d e la significacin ctio-
lgica d e la vid a sexual, y m u y e s p e c ia lm e n te d e los b r o te s infantiles de la
misma. Iin s e n tid o filosfico, e s ta t e o r a t u v o q u e a d o p t a r el p u n t o d e vista
de que lo p sq u ic o no- co in c id e c o n lo c o n s c ie n te , y q u e los p ro c e s o s psqu-

V o lum cn IV ilr n a n ln i in i o u Ii II j i i
J 7M S t G m v a n r k t: u n . o b r a s c o m r i. a t a s

eos so n , en si, nconscicntcs y s lo p o r la fu n c i n d e c ie rto s r g a n o s (instancias,


sistem as) son h c c h o s con scie n te s. C o m o c o m p l e m e n t o d e e sta e n u m e rac i n ,
a a d ir q u e e n tre las a c titu d e s afectivas d e la infancia r e s a lta b a la com plicada
relacin afectiva del s u je to infantil c o n su s p a d re s , el l la m a d o com plejo de lulipa,
en el cual se de scu b ra, c a d a vez m s p a te n te m e n te , el n o d u l o d e t o d o c aso de
neurosis, y q u e en la c o n d u c ta del a n a li z a d o c o n re sp e c to a l m d ic o se singu
lariza b a n ciertos f e n m e n o s d e transferencia afectiva , q u e a d q u ir ie r o n tanta
im p o rta n c ia p a ra la te o ra c o m o p a r a la tcnica.
La teora p sicoanaltica d e las n e u ro sis c o n te n a ya en e s ta e s tr u c tu r a m uchos
elem entos o p u e s to s a o p in io n e s c in c lin a c io n e s d o m i n a n t e s y q u e h u b ie r o n de
d e s p e rta r, en los sectores le ja n o s al n u e s tr o , e x tra e z a , d is g u s to c incredulidad.
T ales fueron n u e s tra a c titu d a n te el p r o b le m a tic lo inconsciente, el rec o n o c i
m iento d e la se x u alid ad infantil y la a c e n t u a c i n del f a c to r sexual e n la vida
auiinica e n general; p e r o a n h a b r a n d e a a d ir s e a ellos o t r o s ms.

III

a r a m edio c o m p r e n d e r c m o , e n una m u c h a c h a h ist ric a, un d e s e o sexual


P p r o h ib id o p o d a t r a n s f o r m a r s e e n un s in to n a d o l o r o s o , h a b a m o s tenido
que c o n s tru ir p e n e tra n te s y c o m p l ic a d a s h ip te sis s o b r e la e s tr u c tu r a y la funcin
del a p a r a t o a n m ic o . Lo cual c o n s titu a u n a fra n c a c o n tr a d ic c i n e n tr e el es
fuerzo y el resu lta d o . Si las c ir c u n s ta n c ia s a f ir m a d a s p o r el p sicoanlisis existan
realm ente, h a b a n d e ser d e n a tu r a le z a f u n d a m e n ta l y te n a n q u e p o d e r m a
nifestarse ta m b i n en f e n m e n o s d is tin to s d e los histricos. P e ro si as suceda
en efecto, el psicoanlisis c e sa b a y a d e in te re s a r e x c lu s iv a m e n te a los n e u r lo
gos y p o d a a s p ir a r a la a te n c i n d e to d o s a q u e llo s p a r a q u ie n e s supusiera
a lg o la investigacin psicolgica. S us r e s u lta d o s n o a ta a n ya ta n slo al
sector d e la vida a n m ic a p a to l g ic a , s in o ta m b i n al do la fu n ci n norm al,
p a ra c u y a c o m p r e n s i n h a b a n d e s e r im prescindibles.
La p r u e b a d e su u tilid a d p a r a la e x p lic ac i n d e la a c tiv id a d psquica no
p atolgica la co n sig u i m u y p r o n t o el p sic o a n lisis c o n su a p lic ac i n a dos
rdenes d e fen m enos; a los f re c u e n ts im o s y c o tid ia n o s actos fallidos . tales
c o m o los o lvidos y las e q u iv o c a c io n e s o rale s y escritas, etc., y a los sueos de
los h o m b re s s a n o s y p s q u ic a m e n te n o r m a le s . L o s p e q u e o s a c to s fallidos,
c o m o el o lvido te m p o r a l d e n o m b r e s p r o p io s a rc h ic o n o c d o s p o r el sujeto,
las equivocaciones o rale s y escrita s y o t r o s a n lo g o s , n o h a b a n s id o objeto
hasta e n to n c e s d e explicacin n in g u n a o e r a n s im p le m e n te a tr ib u id o s a e stados
d e fatiga o desviacin de la a te n c i n . I:. n n u e s tr a Psicopatologlo de la vida co
tidiana (1901-1904)* d e m o s t r a m o s n o s o tr o s , c o n m ltiples e je m p lo s, q u e tales
sucesos ten a n un s e n tid o y n a c a n a c o n s e c u e n c ia d e la p e r t u r b a c i n d e una
intencin consciente p o r o t r a , r e te n id a y a veces d ir e c ta m e n t e inconsciente.
Casi siem pre b a sta u n a r p id a rellcxin o un b re v e an lisis p a r a d e s c u b rir la
influencia p e r tu r b a d o r a . D a d a la f re c u e n c ia d e e s to s a c to s fallidos, tales com o
las equiv o c a c io n e s orales, c u a lq u ie r a p u e d e e x tr a e r ele s p r o p io la conviccin
d e la existencia d e p ro cesos a n m ic o s q u e . n o s ie n d o con scie n te s, s o n . sin e m
bargo, eficaces y se p r o c u r a n u n a e x ic rio i izacin p o r lo m e n o s c o m o inhibi
ciones y m odificaciones de o t r o s a c to s in te ncionales.
* Volumen III de cil.i licin
t S Q V i; li l A I E L r S I C O A N A I. I S I S 27

M s all n o s c o n d u jo a n el anlisis d e los su e o s, c u y o s re s u lta d o s publi-


*- a m o s en n u estra Interpretacin d e los sueos, a p a r e c id a e n 1900 *. D e este
v anlisis resu lta b a tpie el s u e o c o m p a r t a la e s tr u c tu r a d e los s n to m a s neu-
| rticos. P uede a p a re c e r, c o m o stos, e x tr a o y falto d e sentido; p e ro si la in-
7 vestigamos c o n au x ilio tic u n a cierta tc n ica , m u y s e m e ja n te a la d e la asocia
, *' cin libre usa d a e n p sicoanlisis, lle g a m o s, d e sd e s u contenido m anifiesto, a
un se n tid o se c re to del s u e o , o sea a las ideas luientes del m ism o , lisie sen tid o
Ltenle es s ie m p re un im p u ls o o p t a t iv o , pie es r e p r e s e n ta d o c o m o c u m p lid o
, en el prsenle. P ero, sa lv o e n los n i o s p e q u e o s o b a jo la p re si n d e necesi
dades s o m tic a s im p e rativ a s, e ste d e seo se c re to n o p u e d e ser j a m s e x p re s a d o
en form a reco n o cib le T ie n e q u e s o m e te rs e a n te s a u n a deform acin, q u e es
obra de fuerzas restrictivas y c c n s o r a s d a d a s e n el yo del sujeto. D e e sle m o d o
v nace el su e o m anifiesto, tal c o m o es r e c o r d a d o al d e s p e r ta r , d e f o r m a d o , h a sta
resultar ir reconocible, p o r las c o n c esio n es a la c e n su ra o n ric a ; p e ro q u e el
anlisis p u e d e d e s e n m a s c a r a r y rev e lar c o m o e x p re s i n d e una satisfaccin o
del c u m p lim ie n to d e un d e seo , c o m o u n a tra n s a c c i n e n tr e d o s g r u p o s d e t e n
dencias a n m ic a s e n p u g n a , id n tic a m e n te a c o m o d e s c u b r im o s q u e suceda
en el sn to m a histrico. L a f rm u la se g n la c u a l el s u e o es u n a satisfaccin
(disfrazada) d e un d e seo (re p r im id o ) , es la q u e m e jo r y m s p r o f u n d a
mente deline la esencia del s u e o , lil e s tu d io d e a q u e l p r o c e s o q u e tra n s fo rm a
el deseo o n ric o late n te en el c o n te n i d o m an ifie sto del s u e o (la e la b o ra c i n
onrica) nos ha p r o c u r a d o lo m e jo r pie s o b r e la vida a n m ic a inconsciente
sabemos.
A h o ra bien; el s u e o n o es u n s n t o m a p a to l g ic o , s in o u n a fu n ci n d e la
vida psquica n o rm a l. Los deseos c u y o c u m p l im i e n t o p rese n ta s o n los m ism os
que en la neurosis s u c u m b e n a la re p re s i n . F.l s u e o d e b e la p o sib ilid a d d e su
gnesis sim p lem e n te a la c ir c u n s ta n c ia fa v o r a b le d e q u e d u r a n t e el e s ta d o de
reposo, q u e p a ra liz a la m o tilid a d del h o m b r e , la re p re s i n se debilita, c o n v ir
tindose en la c e n s u r a o n ric a . Ie r o c u a n d o la f o rm a c i n del s u e o tra s p a sa
ciertas fro n te ra s, el su je to l e 'p o n e fin y d e s p ie r ta s o b re s a lta d o . Se d e m u e s tra ,
pues, q u e e n la vida p squica n o r m a l existen las m is m a s fuerzas, y las m ism as
relaciones e n tr e ollas, (pie e n la p a to l g ic a . A p a r t i r d e la in te r p re ta c i n d e los
sueos, re u n i el p sic o a n lisis u n a d o b l e significacin: n o era ya s lo u n a nueva
terapia d e las n e urosis, sin o t a m b i n u n a n u e v a psicologa; a s p ir a b a a ser ten i
da cu c u e n ta , n o s lo p o r los n e u r lo g o s , s in o p o r lo d o s los h o m b r e s c o n s a
grados a las ciencias del espritu.
Pero la a c o g id a q u e e n c o n t r e n el m u n d o cientfico n o fue n a d a am istosa.
D urante cerca d e diez a o s , n a d ie se o c u p de m is tra b a jo s . H acia 1907, un
grupo ile p s iq u ia tra s su iz o s (B lculcr y J u n g , d e Z u r ic h ) o r ie n t la a te n c i n
Inicia el psicoanlisis y. e n el a c to , e sta ll , e n A le m a n ia s o b r e l o d o , u n a te m p e s
tad de in d ig n a c i n q u e . p o r c ie rto , n o sele c cio n e n m o d o a lg u n o sus m edios
y arg u m e n to s. 1:1 psicoanlisis c o m p a r t i as el d e s tin o d e t a n t a s o tra s no v e
dades, q u e luego, al c a b o d e c ie rto tie m p o , h a n e n c o n t r a d o a c e p ta c i n general.
De to d o s m o d o s, c o r r e s p o n d a a su esencia d e s p e r t a r c o n tr a d ic c i n intens
sima. H era los prejuicios d e la h u m a n i d a d civilizada e n varios p u n to s, p a r t i
cularm ente sensibles: s o m e ta e n c ie rto s m o d o s a lo d o s los h o m b re s a la rea c
cin analtica, d e s c u b r ie n d o lo q u e un c o n v e n io g eneral h a b a re p r im id o y

Voliinu-ii II ik csla licin


S I (i M O ,V n / K E V P O B R A S C O M P L E T A S

re c h a z a d o a lo inconsciente, y o b lig a b a asi a n u e s tro s c o n te m p o r n e o s a c o n


d ucirse c o m o e n fe rm o s , los cu a le s m a n ifie sta n e sp ec ialm en te , en el c u rs o del
t ra ta m ie n to a n a ltic o , t o d a s su s resistencias. P e ro ta m b i n es fuerza reconocer
q u e no era fcil a d q u ir ir la c o n v ic c i n d e la e x a c titu d d e las d o c tr in a s a n a l
ticas sin ser in ic ia d o en el ejercicio del anlisis
S'.n la h o s tilid a d enei\ n o p u d o imped q u e . e n el c u rs o de los
diez a o s siguientes, el p sic o a n lisis se e x te n d ie ra sin tre g u a en d o s sentidos:
s o b re el m a p a , s ie n d o c a d a vez m s las n a c io n e s en las q u e em erga el inters
p o r el psicoanlisis, y e n el t e r r e n o do las ciencias del espritu, h a lla n d o ap li
c a ci n a n u e stras disciplinas. lin 1909. G . S ta n le y Mal, d ire c to r de la Clark
U niversily d e W o rc e ste r. M a s s a c h u s c tts ( li s ta d o s U n id o s ), nos in v it a J u n g
y a m a d a r e n d i c h o c e n tr o u n a serio d e c o n fe re n c ia s so b re psicoanlisis, las
cuales fu ero n a m a b le m e n te a c o g id a s . D e s d e e n to n c e s el psicoanlisis se ha
hecho p o p u la r e n N o r te a m r ic a , a u n q u e p re c is a m e n te e n tal pas se e n c u b ra
c o n su n o m b r e a lg n a b u s o . Ya en 1 9 1 1 p u d o c o m p r o b a r lla v c lo c k lillis que
el psicoanlisis e ra p ra c tic a d o n o s lo e n A u s tria y S u iz a , s in o ta m b i n cu los
listad o s U n id o s , In g la te r ra , I n d ia , C a n a d y A u s tra lia .
lin e ste p e ro d o d e lucha y p r im c ia floracin n a c ie ro n ta m b i n los rg an o s
literarios c o n s a g r a d o s c x lu s iv a m c u tc al psicoanlisis. T a l e s f u e ro n el Jarhbuch
f r Psycltoaitalyiischc m ui Psyehopa/liologisehe Forschungen, e d ita d o p o i Hleuler
y po r m y d irig id o p o r J u n g (1909-1914), q u e c e s d e p u b lic a rse al estallar la
guerra; la Z cntralhlait fiir Psyeltoanalyse (1911), r e d a c ta d a p o r A d lc r y Slekcl,
q u e se c o n v irti luego en la Inlernalionalc Z e iisc ri/t f r Psyeltoanalyse (1913),
y c u y a p u b lic a ci n c o n ti n a r e g u la rm e n te a l c a n z a n d o a d ie z volm enes; y
la revista Im ago , f u n d a d a e n 1912 p o r R a n k y S a c h s y d e d ic a d a a Ja a p lic a
cin del piscoanlisis a las cie n c ia s del e sp ritu . El inters d e los m dicos a n
g lo a m e ric a n o s se m an ife s t e n 1913 c o n la f u n d a c i n , p o r VVIiitc y JclliTe
d e la Psychoanalytic Review . s u b s is te n te a n . M s ta rd e , e n 1920. n a c i el In
ternational Journal o f Psychoanalysis, r e d a c ta d o p o r E. J o n e s y d e d ic a d o e s
pecialm ente a In g la terra . L a e d ito r ia l I n lc r n a t io n a l e r P sy c h o a n a ly tis c h c r V e rla g
y su r a m a inglesa (la I n te r n a t io n a l P sy ch o an alitical P re ss) lanza u n a serie c o n
tinua de p u blicaciones b a jo el n o m b r e d e la I n te r n a tio n a le Psyclioanatische
Bibliothck. N a tu r a lm e n te , la lite r a tu r a p s ic o a n a ltic a n o h a d e b u s c a rs e e x
clusivam ente en e s ta s p u b lic a c io n e s p e ri d ica s, s o s te n id a s e n su m a y o ra po r
so ciedades psic o a n a ltc a s, s in o ta m b i n en u n a m u ltitu d d e lu g ares d ispersos
y ta n to en p ro d u c c io n e s cientficas c o m o literarias. lintro las revistas d e lengua
ro m n ica q u e d e d ic a n especial a te n c i n al psic o a n lisis, d e b e m o s m e n c io n a r
la Revista J e Psiquiatra, d irig id a p o r II. D e lg a d o , d e L im a (P er).
La diferencia esencial e n tr e e sta d c a d a del p sic o a n lisis y la a n te r io r c o n
sisti en n o ser y a yo su n ic o r e p r e s e n ta n te . Iin t o r n o m o iba f o rm n d o s e
un c irc u lo d e d isc p u lo s y a d e p to s , c a d a vez m s n u t r i d o , c u y a l a b o r se d e d ic
p rim e ro a la d ifu s i n d e las te o r a s p s ic o a n a ltc a s y las c o n tin u , c o m p le t
y p r o fu n d iz luego. V arios d e e s to s a d e p t o s se s e p a r a r o n d e sp u s d e n o s o tro s ,
c o m o era inevitable, e n el t r a n s c u r s o d e los a o s , t o m a n d o c a m in o s propio s
o p a s n d o s e a u n a o p o s ic i n q u e p a re c a a m e n a z a r la c o n tin u id a d d e la e v o
lucin del psicoanlisis. lili (re 1 9 1 1 y 1913 f u e ro n C. G . J u n g , e n Z u ric li, y A dlcr,
en Viena, los q u e , c o n sus te n ta tiv a s d e in te r p re ta c i n p a r tic u la r d e los hechos
analticos y sus ten d e n c ia s a la d e sv iacin d e los p u n t o s d e vista del anlisis,
p r o v o c a ro n cierta c o n m o c i n ; p e r o n o l a r d e n d e m o s t r a r s e q u e tales secesio-
I
*.

?
F . S Q U F . K I A O F. L r S I C O A N A I . t S I S 27J7

ncs no h a b a n c a u s a d o d a o s d u r a d e r o s . Su x ito p a s a je ro se ex p lic ab a f


cilmente p o r la d isp o s ic i n d e la m asa a d e ja rs e lib e r ta r del peso d e las exi
gencias p s ic o a n a li s ta s , c u a lq u ie r a q u e lucse el c a m i n o q u e p a ra ello se le o fre
ciera. 1.a m a y o r a d e m is c o l a b o r a d o r e s se m a n t u v o firm e y p ro s ig u i la lab o r
siguiendo las lincas d ire c tiv a s m a r c a d a s . E n la s ig u ie n te e x p o sic i n , m u y a b r e
viada, de los re s u lta d o s del p sic o a n lis is en los d iv e rs o s s e c to re s d e su a p lic a
cin e n c o n tr a r e m o s re p e tid a m e n te su s n o m b re s .

IV

a ru id o sa rep u lsa q u e el p sic o a n lis is s u fr i p o r p a r l e del m u n d o m dico


L no ha s id o b a s ta n te p a r a im p e d ir a su s a d e p to s d e s a r r o lla r la , a n te lo d o ,
conform e a s u p r o p s i t o inicial, e n u n a patologa especial y u n a especial tera
pia <le las neurosis, l a b o r a n n o t o ta lm e n te a c a b a d a hoy. L o s innegables xitos
teraputicos, q u e r e b a s a b a n c o n s id e r a b le m e n te lo h a s ta e n to n c e s lo g ra d o , e s
tim ulaban a n u e v o s e s fu e rzo s, y las d ific u lta d e s (pie s u rg a n al p e n e tr a r m s
p ro fu n d a m e n te e n la m a te ria m o t i v a r o n h o n d a s m o d ific a c io n e s d e la tcnica
analtica c im p o r ta m o s m o d ific a c io n e s d e las h ip te sis d e la teora.
I*n el c u r s o d e e sta e v o lu c i n , la tcnica del p sic o a n lis is se lia h e c h o tan
d eterm inada y ta n a r d u a c o m o la d e c u a lq u ie r o t r a e s p e c ia lid a d m dica. Ior
desco n o c im ie n to d e e sle h e c h o se p e c a g r a v e m e n te en In g la te rra y N o r t e a m
rica, s o b re l o d o p o r c u a n t o p e r s o n a s q u e h a n a d q u i r i d o p o r m ed io d e la lec
tura un m e r o c o n o c im ie n to lite r a rio del p sic o a n lis is se c re e n ya c a p a c ita d a s
para e m p r e n d e r tr a ta m ie n to s a n a ltic o s sin s o m e te rs e a n te s a u n a iniciacin
pictica suficiente. Los r e s u lta d o s d e u n a tal c o n d u c ta s o n n e fa s to s, ta n t o para
la ciencia c o m o p a r a los p a c ie n te s, y h a n c o n t r i b u i d o m u c h o al d e s c r d ito del
psicoanlisis. L a f u n d a c i n d e la p r im e ra policlnica psic o a n a litic a ( p o r el
doctoi M. liitin g o n , d e Bcrliu, en 1920) h a c o n s ti tu i d o asi u n p a s o d e a lta iin
portancia p rctica, lisia in stitu c i n se e sfu e rz a , p o r un lad o , e n h a c e r accesible
a terapia ana ltic a a se cto res m s a m p lio s , y p o r o t r o , se e n c a rg a d e iniciar
a los m dicos e n la p rc tic a del a n lis is m e d ia n te un c u r s o p r e p a r a to r io , q u e
integra la c o n d ic i n d e q u e el c a n d i d a t o se s o m e t a p o r si m is m o a un psic o
anlisis.
Iintre los c o n c e p to s a u x ilia re s q u e h a c e n po sib le al m d ic o el d o m in i o del
material a n a ltic o , lie m o s d e m e n c i o n a r e n p r im e r t r m in o el d e la libido.
Libido significa en el psic o a n lisis, p r im e r a m e n t e , la e n e rg a (c o n c e b id a c o m o
c u a n tita tiv a m e n te v a ria b le y m e n s u r a b le ) d e los in s tin to s sexuales o rie n ta d o s
hacia el o b je to (en el s e n tid o a m p l i a d o p o r la leo ria a n a ltic a). Del e s tu d io s u b
siguiente result la n e c esid ad d e y u x t a p o n e r a esla lihiilo del objeto u n a li
bido narcisixfa o libido del yo, y los e fe c to s r e c p ro c o s d e e s ta s d o s fu erz a s h a n
p erm itido ex p lic ar m u ltitu d d e p ro c e s o s d e la vid a p sq u ic a t a n t o no rm a les
c o m o pa to l g ic o s. N o t a r d e n e s ta b le c e r la d ife re n c ia c i n general e n tr e las
llam adas neurosis de transferencia y las a le c c io n e s narc isislas, sie n d o las p ri
m eras (histeria y n e u ro sis o b s e siv a ) los o b je to s p r o p ia m e n te d ic h o s d e la te
rapia p sicoanalitica, m ie n tr a s q u e las o t r a s , las n e u ro s is narcisislas, a u n q u e
perm iten la investigacin c o n a y u d a del anlisis, o p o n e n dificultades f u n d a
m entales a u n a in llucnciacin te r a p u tic a , lis c ie rto q u e la leoria psicoanal-
lica d e la libido n o e s t a n a c a b a d a ni a c la r a d a a n su re la c i n con u n a teora
s / < m i< .v /> / ii y, v 11 o n u a s c o m r i. i: r a s

general ile los instin to s el p sic o a n lisis es u n a ciencia m u y jo v e n , incom pleta,


en vas d e r p id a e v o lu c i n . p e ro si p o d e m o s a c e n t u a r ya, d e s d e luego, cun
e rr n e o es el re p ro c h e del p a n sexual isin o (pie tan frecuente m en te le es opuesto
T a l re p ro c h e p r e te n d e q u e la te o ra p sic o a n a ltic a n o c o n o c e e n e rg a s instinti
vas psquicas d istin ta s ce las sexuales, y utiliza asi. e n su beneficio, prejuicios
c o m unes, e m p le a n d o el t r m in o sexual n o e n s u s e n tid o a n a ltic o , sino en
un s e n tid o vulgar.
La c o n c ep c i n p sicoanaltica tu v o q u e c o n t a r e n tr e las afecciones narci-
sislas ta m b i n aq u e llas d o le n c ia s pie la P siq u ia tra lla m a psicosis funcio
nales. N o ca b a d u d a de q u e las n e u ro s is y las psicosis n o e s ta b a n separadas
po r lm ites precisos, c o m o t a m p o c o la s a lu d y la n e urosis, y e ra inm ediato
a p lic a r a la explicacin d e los ta n e n ig m tic o s f e n m e n o s psicticos los c o n o
cim ien to s a d q u iiid o s e n el e s tu d io tic las n e u rosis, ig u a lm e n te im p e lid rabies
hasta entonces. Ya e n mi |>crodo d e a is la m ie n to h a b a yo c o n s e g u id o hacer
com prensible, p o r m e d io d e la in v estig a c i n psic o a n a ltic a , un c a so d e p a ra
n o ia, > d e m o s tr a r e n d ic h a ineq u v o c a psicosis los m is m o s c o n te n id o s (com
plejos) q u e en las n eurosis sim p les y un d i n a m is m o a n lo g o . L. Hlculer ha
perseguido en un g ra n n m e r o d e psicosis los indicios d e a q u e llo q u e caliliea
de m ec a n ism o s (Vendanos, y C . t . J u n g c o n q u is t , d e u n a vez, g ra n consi
de ra c i n c o m o an a ltic o , c u a n d o , en 1907, e xplic los e n ig m tic o s sntom as
em ergentes de los desenlaces d e la dem encia praeca.x p o r la h isto ria individual
d e tales enferm os. 1:1 a m p l io e s tu d io d e la e s q u iz o fre n ia , q u e Hlculer lleva a
c a b o (1911). lia m o s tr a d o , d e u n m o d o p r o b a b l e m e n t e definitivo, la exactitud
d e los p u n to s d e vista p s ic o a n a ltic o s p a ra la c o n c e p c i n d e e s ta s psicosis.
De este m o d o lia sid o y sig u e s ie n d o la P s iq u ia tra el p r im e r s e c to r d e apli
cacin del psicoanlisis. Los m is m o s in v e s tig a d o re s q u e m s h a n l a b o r a d o para
p ro fundizar el c o n o c im ie n to a n a ltic o d e las n e u ro sis K . A b r a h a m , d e Ucrln,
y S. Fcrcnc/.i, d e B ud a p e st, p a ra n o c ita r s in o los m s s o b re s a lie n te s han
sido tam b i n los q u e m s h a n c o n m i n a d o a la a c la ra c i n an a ltic a d e las psi
cosis. La conviccin d e la u n id a d y h o m o g e n e i d a d d e t o d a s las pe rtu rb ac io n es
que se nos m u e s tra n c o m o f e n m e n o s n e u r tic o s y psic tic o s va im ponindose
ca d a vez ms, a pe sar d e la resistencia d e los p s iq u ia tra s . Se em p ie za a c o m p r e n
d e r en A m rica, m e jo r q u iz q u e e n n in g n o t r o l a d o q u e s lo el estudio
psicoanaltico de las neurosis p u e d e p r o c u r a r la p r e p a r a c i n necesaria p a ra una
co m p re n s i n d e la psicosis, y q u e el p sic o a n lisis est lla m a d o a h a c e r posible
en el p o rv en ir u n a p siq u ia tra cientfica q u e n o nec esita r ya c o n te n ta r s e con
la descripcin d e sin g u lares c u a d r o s , d e e s ta d o s y tra y e c to ria s incom prensibles,
y con la persecucin d e la inllucucia d e t r a u m a s m e r a m e n te a n a t m ic o s y t
xicos s o b re el a p a r a t o a n m ic o , inaccesible a n u e s tro c o n o c im ie n to .

e ro c o n s lo su significacin p a r a la P siq u ia tra , el psicoanlisis n o hubiera


P The U isfory o /'o w lintcs.
en
a tr a d o j a m s la a te n c i n del m u n d o intelectual ni c o n q u is t a d o un puesto

lista nocin p a r t i d e la rela ci n del psic o a n lisis c o n la vid a a n m ic a n o r


mal, no c o n la p a to l g ic a . O r ig in a lm e n te , la in v estig a c i n ana ltic a se p r o p o
na ta n slo f u n d a m e n ta r la gnesis tic a lg u n o s e s ta d o s p s q u ic o s patolgicos;
I-

i
r. s (j t: i ai a i> f. i. r s i c o a k a i, i x / s 2 iy>

pero en esta la b o r lleg ;i d e s c u b r ir rela cio n e s d e i m p o r ta n c ia fu n d a m e n ta l


y a c re a r tina nueva Psicologa, te n ie n d o , p o r t a n t o , cpic decirse <pie la validez
de tales d e s c u b r im ie n to s no p o d a n lim ita rse al t e r r e n o d e la P atologa. S a b e
mos ya c u n d o l'uc c o n seg u id a la d e m o s t r a c i n definitiva d e la ex a ctitu d te
esta c o nclusin, l-'ue c u a n d o la tcnica a n a ltic a l o g r la in te rp re ta c i n d e los
sueos, los cu a le s p e rtenecen a la vida p sq u ic a d e los n o rm a le s y c o n s titu y e n ,
sin e m b a rg o , p r o d u c to s p r o p ia m e n t e p a to l g ic o s , q u e pu e d e n n acer re g u la r
mente b a jo las co n d ic io n es d e la salud.
Si se m a n te n a n los a tis b o s p sic o l g ic o s c o n q u is t a d o s p o r m e d io del e s tu
dio de los s u e o s, n o q u e d a b a ya m s q u e un p a s o p a r a p r o c la m a r el psic o
anlisis c o m o d o c tr in a d e los p ro c e so s p s q u ic o s m s p r o f u n d o s , n o accesibles
directam ente a la conciencia, c o m o psicologa a b isa l , y p o d e r ap lic arla a casi
tenias las c o n c iencias del e s p ritu . T a l p a s o c o n s is ti e n la tra n sic i n desde la
actividad psquica del in d iv id u o a las fu n cio n e s p sq u ic a s d e c o m u n i d a d e s h u
m anas y pueblos; e s to es, d e s d e la p sicologa in d iv id u al a la psicologa colec
tiva. y haba m u ch a s s o rp r e n d e n te s a n a lo g a s (pie a c o n s e ja b a n d a r lo . Asi se haba
averiguado q u e e n los e s tr a to s p r o f u n d o s d e la a c tiv id a d m e n ta l inconsciente,
los ele m en to s a n tit tic o s n o se d ife re n c ia n u n o s d e o t r o s , s in o q u e s o n e x p re
sados poi un m is m o e le m e n to . I I fillogo K . A bel h a b a s e n ta d o ya e n 18X4
la a firm a c i n d e q u e los id io m a s m s a n tig u o s (pie c o n o c e m o s t r a t a b a n del
m ism o m o d o las anttesis. lil a n t i g u o e g ipcio, p o r e je m p lo , n o tenia al p rinci
pio m s q u e u n a p a la b ra p a r a fu e rte y dbil, y s lo m s ta r d e diferenci
los dos t rm in o s a n tit tic o s p o r m e d io d e ligeras m odificaciones. T o d a v a en
los idiom as m o d e r n o s es p o sib le h a lla r c la r o s resid u o s d e tai s e n tid o c o n t r a
dictorio. Asi la p a la b r a a le m a n a b o d e n significa t a n t o la p a rte m s alta c o m o
la m s baja d e la casa; y e n latn a ltu s es t a n t o a lto c o m o p r o f u n d o . Vem os,
pues, q u e la e q u ip a r a c i n d e lo a n tit tic o e n el s u e o es un ra s g o a rc a ic o general
del p e n s a m ie n to h u m a n o .
C o n s id e re m o s o t r o e je m p lo p e rte n e c ie n te a un d is tin to sector: es im p o si
ble sustraerse a la im p re s i n d e c o in c id e n c ia q u e d e s c u b r im o s e n tre los a c to s
obsesivos d e a lg u n o s e n fe rm o s y las p r c tic a s d e los c re y e n te s del m u n d o e n
telo. A lg u n o s c a so s d e n e u ro sis obse siv a p a re c e n m an ifestac io n e s d e una reli
gin p riv a d a y c a ric a tu ra l, d e m a n e r a q u e p o d e m o s c o m p a r a r las religiones
oficiales c o n una n eurosis ob se siv a m itig a d a , p o r su g e n e ra lid a d lista c o m p a
racin, a lta m e n te in d ig n a n te , d e s d e luego, p a r a to d o s los c reyentes, ha sido
m uy fructifera d e sd e el p u n t o d e vista psicolgico. P u e s e n c u a n t o a la neurosis
obsesiva, el psicoanlisis ha d e s c u b ie rto p r o n t o q u fu erz a s p u g n a n e n tre s
hasta q u e sus conflictos llegan a c re a rse una e x p re s i n s in g u la r e n el c e r e m o
nial de los a c to s obsesivos. N a d a s e m e ja n te h a b a s id o s o s p e c h a d o del c e r e m o
nial religioso, h a sta q u e , c o n la referencia del s e n tim ie n to religioso a la rela
cin con el p a d re , c o m o s u m s p r o f u n d a r a / , se c o n s ig u i s e a l a r tam bin
en este sector a n lo g a s itu a c i n d in m ic a , liste e je m p lo p u e d e ta m b i n a d v e rtir
al lector (pie la a p lic a c i n del p sic o a n lisis a sectores n o m dicos n o puede t a m
poco p o r m en o s d e h e rir preju icio s m u y e s tim a d o s , r o z a r susce p tib ilid a d e s de
muy h o n d o a r r a ig o y d e s p e r ta r asi h o s tilid a d e s (pie tienen u n a base e s e n c ia lm e n
te afectiva.
Si p o d e m o s a c e p ta r c o m o g e n e ra lm e n te d a d a s las relacio n es m s g e n e ra
les de la vida a n m ic a in co n sc ien te (los conflictos d e los im p u ls o s instintivos,
las represiones y las s a tisfa c cio n e s su stitu ivas), y si h a y una psicologa abisal
2M0 S I G M U NI ) F R E U D . O B R A S C O M F L E T A S

q u e c o n d u z c a a l c o n o c im ie n to d e tales relaciones, es d e e s p e r a r q u e la aplica


cin del psicoanlisis a los m s d iv erso s s c c to ic s d e la a c tiv id a d intelectual
h u m a n a c o n sig a p o r d o q u ie r a r e s u lta d o s i m p o r ta n ts im o s e inalcanzables hasta
a h o ra , ten un e s tu d io m uy rico e n c o n te n i d o , O l i o R a n k y II. S ac h s se han es
f o rz a d o e n d e te r m i n a r e n q u e m e d id a h a c u m p l id o tales e s p e ra n z a s la labor
d e los p sico an n ltico s h a s ta 1913.
La falla d e e sp ac io me im p id e in te n ta r a q u u n c o m p l e m e n t o d e d icha enu
m eracin. S lo p u e d o h a c e r re s a lta r el r e s u lta d o m s im p o r ta n t e y exponer,
c o n o c a si n del m is m o , a lg u n o s detalles.
Si presc in d im o s d e los im p u ls o s i n te r n o s p o c o c o n o c id o s , p o d e m o s decir
q u e el m o t o r c a p ital d e la e v o lu c i n c u ltu r a l del h o m b r e h a s id o la necesidad
real e x te rio r, q u e le n e g a b a la s a tis fa c c i n c m o d a d e su s necesidades naturales
y le a b a n d o n a b a a m a g n o s [-ligios. Usa n e g a c i n exterior le o b lig i la lucha
c o n la realidad, lucha c u y o d e sen lace fue en p a rte u n a a d a p ta c i n y en paite
un d o m in io d e la m ism a, p e ro ta m b i n la c o la b o r a c i n y la convivencia con
sus sem ejantes, a lo c u a l se e n la z y a una re n u n c ia a v a rio s im p u lso s instintivos
q u e no p o d a n ser sa tisfe c h o s so c ia lm e u lc . C o n los p ro g re s o s siguientes d e la
c u ltu ra c recieron ta m b i n las exigencias d e la rep resin. La civilizacin se basa,
en general, en la r e n u n c ia d e los in stin to s, y c a d a in d iv id u o tiene q u e repetir
p e rs o n a lm e n te e n su c a m i n o , de sd e l;i in fa n c ia a la m a d u re z , esta evolucin
d e la H u m a n id a d h a s ta l;i re sig n a c i n ra z o n a b le . 121 p sic o a n lisis h a m ostrado
q u e son, p r e d o m in a n te m e n te , si n o e x c lu s iv a m e n te , im p u ls o s instintivos se
xuales los q u e s u c u m b e n a e sta re p re s i n c u ltu r a l. P a r te d e ellos integra la
valiosa c u a lid ad d e p o d e r s e r d e s v ia d o s d e su s fines m s p r x im o s y ofrecer
asi su en e rg a, c o m o te n d e n c ia s .sublim adas, a la e v o lu c i n cu ltu ral. Iero
o t r a p a rte pervive e n lo in co n sc ien te e n c a lid a d d e im p u ls o s o p ta tiv o s insatis
fechos y tie n d e a lo g ra r u n a s a tis fa c c i n c u a lq u ie r a , a u n q u e sea deform ada.
l ie m o s visto, q u e u n a p a r t e d e la a c tiv id a d m e n ta l h u m a n a e s t dedicada
al d o m in io del m u n d o e x te rio r real. A e s to a a d e el psicoanlisis q u e otra
p a rte , s in g u la rm e n te e s tim a d a , d e la c re a c i n p s q u ic a se halla c o n s a g ra d a al
cu m p lim ie n to d e deseos, a la s a tis fa c c i n s u s titu liv a d e a q u e llo s deseos re
p rim id o s q u e desde los a o s in fa n tile s viven insa tisfe ch o s en el a l m a d e cada
cual. A estas creaciones, c u y a c o n e x i n c o n u n inconsciente inaprehensiblc
fue s ie m p re s o s p e c h a d a , p e rte n e c e n los m ito s , la p oesa y el a rte , y la labor
d e los psicoanaliticos h a a t r o j a d o r e a lm e n te viva luz s o b re los d o m in io s de la
m itologa, la lite ra tu ra y la p s ic o lo g a del artista .
Tal ha sid o p rin c ip a lm e n te la o b r a m e r ito r ia d e O t t o R a n k . Se lia dem os
t r a d o que los m ito s y las f b u la s s o n , c o m o los s u e o s, su sceptibles le inter
preta ci n ; se h a n s e g u id o los i n tr in c a d o s c a m i n o s pie c o n d u c e n de sd e el im
pulso del deseo inconsciente h a s ta la re a liz a c i n e n la o b r a d e a rte ; se h a a p re n
d id o a c o m p r e n d e r la a c ci n afectiva d e la o b r a d e a r t e s o b re el s u je to receptor;
se h a ex p licad o la a fin id a d in te r io r del a r t i s t a c o n el n e u r tic o y s u s diferen
cias, y se ha in d ic a d o la rela ci n e n tr e s u d isp o s ic i n , su s vivencias casuales
y su o b ra. La v a lo ra c i n de las d o te s a rts tic a s d e la o b r a d e a r t e y la explica
cin d e las d o te s a rtstic a s s o n p r o b le m a s a je n o s al psicoanlisis. M a s parece
q u e el psicoanlisis e s t en s itu a c i n d e decir la p a la b r a decisiva en lo d o s los
p ro b le m a s relativos a la vida im a g in a tiv a del h o m b re .
Pero, a d e m s , el p sicoanlisis n o s h a d e s c u b ie rto , p a r a n u e s tr o asom bro ,
c u n ingente papel d e s e m p e a e n la vida a n m ic a del h o m b r e el lla m a d o com -
4

E S Q U E M A O E L P S I C O A N A L I S I S 2741 .
piejo de E dipo; e s to es, la re la c i n afectiva del n i o c o n su s p a d re s. T a l a s o m b r o
se mitiga c u a n d o a v e rig u a m o s q u e el c o m p le jo d e E d ip o es la c o rrelacin ps
quica de d o s h e c h o s b io l g ic o s fu n d a m e n ta le s d e la p r o lo n g a d a dependencia
infantil d e los h o m b r e s y d e la f o r m a s in g u la r e n q u e su vida sexual alcanza,
entre los tres y los c in c o a o s , u n a p r im e r a c u lm in a c i n , p a s a n d o luego p o r un
periodo d e latencia y r e n o v n d o s e al inic ia rse la p u b e rta d . U lte rio rm e n te se
nos revel pie u n terc er tro z o , a lt a m e n t e se rio , d e la a c tiv id a d m e n ta l h u m a n a ,
aquel cpic h a c r e a d o las m a g n a s in stitu c io n e s d e la religin, el d e re c h o , la tica
y to d as las f o rm a s e sta tale s, a p u n t a e n el f o n d o a facilitar al in d iv id u o el ven
cim iento d e su c o m p le jo d e E d ip o y a d e riv a r su libido, d e s d e sus vinculaciones
infantiles a las v in c u la c io n e s sociales d e fin itiv am e n te deseables. I.as aplic ac io
nes del psicoanlisis a la ciencia d e las religiones y a la so ciologa ( F r e u d , Th.
Reik y O . Clister), q u e h a n c o n d u c i d o a e ste r e s u lta d o , se h a lla n a n en sus
com ienzos y s o n in su ficie n te m en te e s tim a d a s , p e r o es in d u d a b le q u e estudios
ulteriores ratificarn la e x a c titu d d e sus co n c lu sio n es.
C o m o a p n d ic e h e d e c i t a r a n q u e la P e d a g o g a no p o d r o m itir el a p r o
v e cham iento d e las ind ic a cio n e s cpie le s u m in is tr a la investigacin analtica
de la vida infantil. Y q u e e n tr e los te r a p e u t a s h a h a b id o q u ie n e s h a n dec la ra d o
cpie el p sicoanlisis ofrece n u e v a s p o s ib ilid a d e s p a r a el tr a t a m ie n t o d e graves
dolencias o rg n ic a s , ya q u e en m u c h a s tic e s ta s afe c c io n e s c o la b o r a tam bin
un fa c to r p s q u ic o s o b re el c u a l es p o sib le lo g ra r influjo ( G r o d d e c k , Jclliffc).
P o d e m o s, pues, a b r i g a r la e s p e ra n z a d e q u e el p sicoanlisis, cuya e v o lu
cin y r e n d im ie n to s h a s ta el m o m e n t o a c tu a l a c a b a m o s d e e x p o n e r en breves
sntesis, e n tr a r , c o m o u n i m p o r t a n t e fe r m e n to , e n la e v o lu c i n c u ltu ral de
los p r x im o s d e c enios y a y u d a r a p r o f u n d i z a r n u e s tr a c o m p r e n s i n del m u n d o
y a re c h a z a r m u c h a s c o s a s r e c o n o c id a m e n te nocivas. P e r o n o d e b e olvidarse
que p o r s sola n o p u e d e p r o c u r a r u n a im a g e n c o m p le ta del m u n d o . Si se a c e p
ta la diferen c iac i n p o r m p r o p u e s t a p o c o h a , q u e d iv id e el a p a r a t o anm ico
en un yo v u e lto h a c ia el e x te r io r y d o l a d o d e c o n c ie n c ia y un Ello inconsciente
d o m in a d o p o r sus ne c esid ad e s in stin tiv as, el p sic o a n lisis d e b e r ser consi
d e ra d o c o m o u n a psicologa del Ello (y d e su a c c i n s o b r e el y o ). P uede, pues,
p r o c u r a r en t o d o s e c to r c ientlco a p o r t a c i o n e s c o m p le m e n ta r ia s d e las de la
psicologa del yo. Si e s ta s a p o r t a c i o n e s c o n tie n e n c o n frecuencia precisam ente
lo m s im p o r ta n t e d e u n e s ta d o d e h e c h o s, ello c o r r e s p o n d e ta n s lo a la im
p o rta n c ia q u e p a r a n u e s tr a vid a in te g ra lo inco n sc ien te psquico, q u e ta n to
tiem po lia p e r m a n e c id o ig n o ra d o .

S-ar putea să vă placă și