Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
t.
J. A CULTURA SOMTICA
,1
M ;\s, juslilic;Lr a uesi guald ad c da nece ssid adc mdica nas d iver- 'I
S;LS cla sses rel,Ls variaes da com petncia mdica e unicamen te por :
estas, esqueccr q ue o rr p ri o cmp reg o da co mpetnci a md ica est I
subllletido a regra, que de ter mi n am o grau de inter esse e de ate no
lJlIC Cllll V0Ill d;L r ;'IS sCll saes docntias e, t: t1VCl, de man e ira mais gc
(:Li, ,'I S sc n s a()c~ c\lr porais c ao rr0prio co rpo; a t que pon to co n
veniente faLLr do corpo, de comuni car a outrem as prpr ias sensll
es c\)rror :lis c, Clll csp eci al, lj ueixar-sc dc sensaes doenti as ; e, 'i
co rrelativ;lmcntc, os tet os de inten sid ade a rartir dos quai s um a sen- 'I
sa ;lo ch;ve ser tida co rno an or mal e consc ientcl11cnte sentida, ace ita-
li:L, nrressa, e det nTll illar o co nseq licnte recurso ao mdico , Ora , es-
I
S:IS rcgras Il<lO S:ill idnti cas nos diversos grupo s so ci a is. O int eresse e_
a ateno qu e os indivduos co ncedem ao pr pr io c o r po ~- ou sej a, ~
I.
sua ap:Lrnci;\, agr;Ld vcl o u desa grau vcl c, ror outro lado, ;i s suas
sen s a ~s l'si c ,L~ , de rr azer o u dcsp ralcr, cresce quan do eles se ele:.
v<l m na hicr;Lrq Lli;L social e q ua ndo se passa uos ag ricul tores aos ope:
rios , uos operios ;LOS ass aL\ ri aJ os do terci;'trio e de stes aos tc ni
cos e a ss ~I Llri ;ld()s, ou scja, q ua ndo Jil llinui a r~s ist ~nc ia f si ca dos i n -~-
dividu os, que n:l u l: ou tr a seno a resi stnc ia yue 5;LO cap azes de opo~
ao rr f1 rio corro e su a ro ra fs ica. o u seja, o partido qu e podem ti
rar do corr o, LS S:LS " r ~g r a~ d~ dCl:o ro" , qu e definem a ma neira ade
quada de cllll1 f1 r"ir os at os f sicos mai s co tid ia nos, de andar, de se ves
tir, dI: SI: :ililllelltar , de se la var, de se maqui lar c, rara algu ns. de tra
balh:lr, a llla llC iLL currda como de vem de senr olar-se as in tcra0 es
145
-
;' lS:Cl S COIll ou trem , :1 L1ist :ln ci:l que se de ve ma nte r co m um r arceir o, '1\ , I.a tit ud.s e m r<: la iio doena c ex rress:-II.) da s sensaes doentias
r: a mal1<: ira co mo se dev e olh :l- Io, tod-I o, O~ ges tos que con v m faze r Ii q ll an to na atitud es relati vas sexual idade <: ex r rcsso da sexu al ida
na prescna dest<:, (;i ~ llJ cm !"un o de seu sexo, iJa de, con fo rme seja , I 1i
<:k um p:lre nl<:, um :lIni go, um cstran ho , que perte na ou no ;\ mes {l' . ,I urn a op crr i,l de 27 anus declara: "I-J co isas s q uais se deve dar
I1 m :1 classe soc ia l, cOll for llll: o I U ~:l[ e a hora do dia I , e nfim e ta lvez ,: ~ :,I mai s imp orti"tllcia qu<: is so; isso LI na tu rez a, nito se dev e falar tanto" ,
. I rr in cip al mcn tc, a 1ll:111ei ra corn:ta de falar do corro, de se u as pecto
~ ,,\' Um "[J UdClr" dcss:1 ordem, q ll e niio !>c ueve co nfundir co m um puri
<:.\ler ior e d:ls sells :ll,:\H:S I1s ic ::s c quc, nunca enunciada s de ma nei ra . ta niS lllo ex <:rci clo vuluntr ia eco nsciente mcn te em nom e de pr inc
cxp lcil:l c sistelllt ica ou so b rorllla d<: injun es pos itivas, s se ex pi os ticos ou rcligios os determ ina do s (pa ra ua r um exemp lo , a par te
1 rr ill lCl1l v<: rbalfllcntc de Ill~dll negativo c in di ret o, at rav s rle repri de mulheres cas ad as qu e tiveram rel aes ~ c:<uai:i com o ma rid o an
mcnel as , hr l n~ade l r as, d<:s lkllJ condesce nden te, forma ndo a desprezo tes do ~a S al1lellto maior entre a s mu lh e res ele oped rios, o u seja,
) a li :1 :nd ig n :l ~ o mor:tI uma csr cie de crliKo de boas mane i ras r ara
. 43% co ntr a 34/:' ua s m ulheres de ex<:cuti vns) l , le va a co nd enar as
I viver com o tor r o , pr ol"undallH:nt e in te ri ori l.a do e <:om um a tod os os
1 tJ1l clllbros UC Ufll grupo soci ;tI lklenn inauo. I>orq ue tal cdigo, .pro
- fulldam cnteillconscien lr.:, s se ex prime, co mo os cdigos lingUsti
a luses exp lic il:lS ao ato sexua l, a ex ibi o do co rr o, e tal vez de ma
neira ma is geral , a el imin a r ua di sc urso, a sc .xua li d:lde, a no ser en
tre pCS!io as do me Sll1 0 sexo c lIu ma ccrta tlle J id a da mesma id ad e, e
' co < atrav s de seus prod ulos , DU sej a, na rr lico daq ueles cuja pr ti na form a bast a nt<: estereotip ada e rot ine ira da piada ou j ogos ver
ca cl e rcge, s rode ser perce bid o pela observao , a nli se e campa ba is. Pcru: be-se es ~a atit ude at ravs de um ce rto nm e ro de indica
ra<,::to das rrticas cor r o rais dos mcmbros do s direrent es gru pos 50 do res. co mo po r exe mpl o, as rea es fre nte a il ust raes destinadas
ci<lis (ou scja, at ravs de uma srie de indic adores a p:H<: nl eme nlc he aos cursos de ed ucao :;ex ual, os j ul gament os da " mod a da sai:! cu r
ter(1 g~ ll cos). tk maneir~1 qu<: as r eg ra~ ass im reconS lrul das po r sim ta ", o u o fato de tcr re ceb id o uma "ed uca:l 0 sex ual" d urante a in
ples uedu J. o s50 apenas aquel as cuj a ex is t nci a deve ser post ul ada mncia.
para just ificar a ap lid;-Io dos agent es sociai s a pr od uzir comporta
me n tos csrecificos, ou :Iind a, q uc seria Il Ccc$s {l rio em rregar, se se _ __ _(_) pudor 'l'~II,..If) /I I~~~'I tlr il1slrll~llI ~_'n_l.....:.(Y,..::II_ _ _ _ __
quises se repr oduzi r a rt ificialmente os comp o rt amen tos fl si cos p r Pr irn ia Sec u ll cJ:l ' T cnica Scc unJ - Superio r
pr ios aos membros de um grupo soc ial r a rlie ul ar . Por q ue, como as ri a (1 9 ri:1 COn1
reg ras que reg<: lIl a co nuuta fsica dos indivd uos possue m um carter ciclo) pieI :!
sulicic ntenlente geral rara serem a pli cadas a uma infi nid ade de casos
clWII/ ch ocantes as
rarliculares, perm itindo assim aos indi vidu os ado tar lanto em situa
i l u.Hra ('6 es dest il/a das
saes co rrorai s o u, o q ue vem a dar pr atica mente no mes mo, a exi o sexlIal ' 87 72 70 70
bio visual do corpo e [Jro ib c, sob certas rese rvas, de falar de mais ,
so bre de ou de exp- lo aos olh os de o utrem, expr im e-se tanto nas
2 1. 1' ,0.1'., " Les rr a naiscs ct l'a rn o ur" , S(lIl"IIK~.f, (2J ). I. 196 1. p. 37-84.
i I
J No 5c Lli ~ pc de rcspos tus a essas ques tes Wl rll ll,U() u a entegoria scio- I
cr. L. T . Hall, " /' roxclll n " , C urrclll AFl lhrop ology, (9) 2-3, 1968 , p . 8)- 108 c " A pro fi ssio n;tI .
Sys lel11 ror lhe NO la l;O Il a r I' rux cmic l3ehavior ", A/IIui can A ll l hropologlst, (65) , 5, 4 1.F.O.l'" " l_cs l'raTl,'a iscs el I'nmour" , loc. cit.
1% ), p. IOO J I026; d. l al l1b~i11 It. L. Biruw lli stcll , "nod y Mo! ion Resca re h and In 1. 1'.0 .1' ., Som lll}; 'J, (JO), I, 1 96~ , p. 77 .
I crvicwil1~ " , IIllm alJ OrgIJlf jll rr lll/, ( 11). I, 19)2 , p. J7-JH (, S. Sicb crt . J. Sull c r. "r\ll iluues dcvanl Ic m al crn il" , P0l'ula lion, (1 8), 4, 1963 .
146 147
., ,
, , .:
I
1.'
.!
:'
~~:
Corn o o r udo r que envo lve tll do qu e sc rc fere ri sex ua li dade men os q uc min has regras vir ia m todos os meses , mas no disse a da
!I. forte prin cipalme n le no meio famil iar e na rrese na de cri anas, ta ; e UI.: noi te, q ua ndo vinh a m, eu receb ia um cas ti go . E u ta mbm
pod e-sc perceb -lo 1l 1c1 hor a na lisa nt! () as atit ud es relativas ed uca nrr o sa bia Lomo se fazia para ter fi lhos. c 110 entant o desde os 17 anos
o se xual. Enq ua n to nas lass es ~; ur eriores. que dom inam um voca eu fi que i sOlinha, traba lhava numa paclaria c ti nha u m q uarto l ... "
bul:'lri o ao mes mo tcmpo trc lli co, meta r6 ri co c abstrato convencio ( Fra ncesa, 29 a nos , mul her.,pe o perrt rio, 5 fi lh os , Sa int-Denis). "A
na lmente ado ta do pa ra ra br dece ntcm cnte da se.Hwlidad c, ti ed uca [lrcn ui com 1\ dnoS Lomo nasciam as cr ian as. Q uand o fa lei n isso
o se xual tJ tl11 a legitim idade que lhe con ferem a autori dade e a co m minha Ill rr l.:, kve i um ta befe l Min ha me nun ca ti nha mc dito
respeitab ilidade de ~e u s pr osl it os l11 a is ard e nt es , md icos, psic lo ,n ada. Era UIll assun to pro ibido em casa" (,;4 a nos , ope rria, 2 fi lhos,
'l Sai nt-D cll i,) . C ump reende-se nessas cOlldic;c~ q ue os n1 cm bros uns
'. ' . Igos, pro k ssores e mes lll o ccksijsti t:os, ela n:1o parece tcr co nqui sta-
. _. -'-::- r do au tonol1lia 11:1S cla sscs popu la res , Il a s q uai s, na falt a de um VOC Il
' \ bu l:ri o cspe<iHi t: e tk justifi t::tti v:ls cienti fi cas , di fcil o pera r a dis
classes po pu la res, que se o pem me nos ao prin cipi.J ua " cd ucao se
xual" (t:xeeto os agricult ores) do que id t! ia de procederem eles pr
tin :io ent re o di scurso ed ucati vo sobre a sexu alid ade e o discu rso ,i
pri l15 l'~ !ja edl1 c;.\,;ii o (co mo testem unh a a varia o c1e opi ni cs sobre
obsce no, lt:n dendo- se, cOllSeq i'l ellte l1len te, a no ua r esp ontanea men a cri a:l 0 de l"llrsns e ed ucao sexu al lia s esco la s) sejam me nos nu
I te informa\il.:s ~ e x uais :'I S ni Ol n ~' as e mcs l1I o a dei xa r suas pe rgunt as J nH;rosos a co nsid erar que a ellu carr o sexual de va se r dad a precoce
sem rcsp os t:l: "minha 1ll;11.: 11Ll Il Cl fa lou nada . E la me disse ma is o u me nte , a pa rtir da id ade de 6 a nos o u rll l.:S iTIO de ] a nos, o u seja,
numa itl atle el11 que e les con sidera m que esse esfo ro ue euu ca:1o ca I, I
,
,\
.
beria esse ncialm ente :'! famlia. ',' I
,I '
As a lil ll des l' m rl'l: I~';IO ;'1 l' dll rn( ;I U Sl'XIIII I ~l'J.!urulo \ i A p licad a aos cuidados corpora is de bLl ela , a mesma reg ra de I.
:l l'I:! ~St' .~(l I' :l l - l'm I' {, J \ [1 lld or qll t: , qllando 1.:I11llleiada, ex pri mc-sc sob a fo rm a' tica,C' isso I ' ,.
I
// . \ "
no rica helll") de prcfernci ,l for ma cs l\:(ic;1 (" nrr o ~ bonito " ) ', " , I ,
, I
'" p resc reve a :Id oii o da meSma ati tu uc rese rva da c lim ita est rit amente
,: ' os in vcs tllllc lltO'i ell1 din hcl ro c el1l tempo que L1lTl a m ul her conve
l\g riclIl - O per<"t- 1\ rlc- Funcioll :'I- Qu adros su \ I I .
nie nte o u, se pre limos, uma mulhe r lkccn tc, deve ded icar a orn a
lores rIos s:ius ri ()s plitlli- peri orcs/ mcnLlr c a cu idar lk SUl corpll, c dd"in e a lil1ha UC clivagem que sepa
COll\ cr- cos pro fi ss io ra o "g nero desc uidad o" do " g nero uC ~ O l1e st o " : as mulh eres uas
cia l1t cs nais li be rais classes rtl pularcs l1laq llil am-~e mcnos qll c as mulh eres d:ls outras
cl as ses c v Illu ito men os ao cabe le ireiro . Deve-s e ev itar impu ta r to
ta lll1t:l1te ess as diferenas s uifere n:l s eCOJl miL aS, por mais impo~
A pro l'orialll a cria(o ta ntes q ue sej am es ta s; elas expr ime m tal11 hlll :.lS rcgr:.ls e os valo res
de cursos de e(/II ({/{"o q ue , em cada classe soci al, regel11 a rclaJ o qu e os in dividuos !p an
.\"('.\"1((// lias escola.\' :
4S 72 (,() 72 74
tIll com seu corpo: assi m. men or o 11 II111 ero de mu lh cres das classes
Clillsideralll qllC' {/ 1.'(/11 [lO[1ula res a sc decl a rarem de aLo rtlo com a afi rma :io de q ue " u ma
CI/CelO .1('.\1 /(// (/n '(' ser ll1ulh er dLve razer o mxi mo pa ra cuitlar t: Ill a nter se u rosto c seu cor
dada (/ pa rti r dl' J 011 (i IJ I I) IH 40 53 [l a" e a t.lecla rarcll1 -quc gosta riam , se pud esse m, de con sultar uma es
(J//().\" ., teti cista; alm di s ~ o as variaes de co nsu mo L1 e cada produto de be
Iei' a em fUIH;rr O tla categoria sc io-pro fission al so ma io res qu an do
7 " o lll e: 1.1-".0.1'.. S ow/llg n, 11' I , I!)(,~ . ') Su hr ~ " il.k illlfic:,....io das II lJ r lTl aS ~ ~ I { i~ :t, ns normas de decor o , cr. r. noun!icu,
, on lc: CCIllre de So cit\llIg ic };u r Op t'C IlIlC . UII "ri /lfIi)'I ' II. p.cil. , p . 11 6 ~ s ~t'.uintc~ .
141\ I~l)
-
f ( ) ~ l'ui d:\ (lo, dl' b\'ll'/a w ~ IIIl( 11I :t ('\:1 ......(. sori al - (' OI % se ras~a d os r r(, dul OS oc ma qu ilagem aos prodll tos de trata men to, e
~
ma is especialmen te a os produ tos de clli dadlls com O co rp o: as m ulhe
res da s classes rorul a rcs com pra m e usam qU :lse q u t: excl usi va me nte
I\}' rl.: ul ( l pt .i
O
'
!\ r lc ,; ,l o'i /I " ,,\. Tcc ni lOS c
p rodu tos (11:110 111. p-de-arr oz, e le,) cuja fUIl:lO maqui la r o ros to e
lure'! fl n'i j CI) IJH: r lcrClrio ur "/-!.!':I1 Il:Ii
ci :"Ih's ilssalar i;l d l)s, clIJa ulili /a ;lo . !'lJrlclllc ntc inst itll clo na li':lda. es l:'1 liga da aos mo
- - - - - - - - -- - -- -- ~ ~ ~ ---------------
menlos alt os da vida soci a l. ~I OS 'domi ngos, s fest a s, s "saias",
A r4w O! 9"(' tlll l ,) It l/t~
o u der ilat rios. ror exem plo, de stin ados a " lra t:lr " e a " em be lezar"
t) co rpo inteiro e de man eira perm ;lfl ente, inclu siv e as partes do cor
. . Cf 1t /l 4/h t'f/" J ((fl l' " 1ft) !)
1,1
I~
.\1' f! rl lltlt ll " ,.
II
j ,\l ulh cl t'J '1 1(' ,1:0\( 0
po que h;lhit ll :lIlll cllle r erm a necelll esco ndidas c ;IS q ua is, co nforme
' ,,1 ;:s n:g ras que rege m o us o do co rp o nas class es po pulares, n o co n
I,
i
' li "'!
""" "0 \ t u
d,' uJllui/l ar III/lU
r-
"7 77
~
MI
,\flll h f'rc \ 'I".' 11 \ (/11/ /1111 riores) c reserV ;IIll-I1Q a certa s oc:\ sil)cS esreciais , festas ou sadas ex
IIC {l ild f ' io /'(U U (lJ IX 1.\ 25 .15 50 cepciol1:lis, Se os eomrortament os e lll matr ia de cuidados corpo ra is
rJ \ d t H I '
~---- c de cuidados oe bcl c/ ;\ so rtl uito mais direta me nt e determ in ados
,\ f" lh" u ' (
//Ien o \ !III I
fl ll C
,'itf,o
r", pdo
dr' pt"r- 2X ~ 1 52
(,.I rclas v<l r<l;'lvei s econo l1l icas do q ue os co mpo rt a men tos san it ri os I.,
l iuI/f" "
o laIa l: que ;IS atitudes rel ativas sa de s;i o ve rbali7.a das c racio nali
.\fullt a {'. (l flC ,ho {I I' / O zad a s IlLli s o u meno s no s mes mo te rmos : assi m , ro r ex emplo . as m u
111 0/01 1/111 l' ;f l r o de /- 7! XI H4 X7 lheres Jas classes po pulares traam UIll rctr:tl o quas e idntico e ig ua l
~'I/(J d t' (ohil/UI "
mente rcpro v;tJor da s mu lheres que "cuichrn da he/cl a" e "vo ao
lO c1'1cn
10 7,
I, 1-:1\1 CI\ . U llrle dl'l II/ ulltl/UI/IJI rle\' I,r(lilllr rle 1'('lIllIf, milll co gr; lrat.!o . 1':lrls
I I SO I /1.1cS. I A ',\' ,'11 fil ei /.I li'/ II" ,I \tI"',/.,:, " II/IJm i,/II('... rll'I (///(111 I' Itr.! ('I d, ', IIiJlHlllclil"II'S
" 1I1m/',' I, 111i ll l ~() ~ r;d ,,, I IJ , I';trls. 1 \l h ~ l 'i I'ltll(l . IUlli l ll Xe , () r ~( il,
I ~ I:' ''l lc: 1.1-',0.1'" I ')(,H, li, Cf. '11 ]( Ng u)'e ll Il u(l C y, l.i:tu lard. "l' fill t: ;r;! t: A f s(lIlal s e I' ,:nqu!:tc r cr mu ncnt
1 ~1 SUl 1\ I ',,~ ,
/.',;" ,,111 11111/ '/""111 " ;" : ri,', 1''' ,,!rlll I" rle h"(/ I/I ,; ('11/ / ,' 1'!fI .' ," IW~. 111i!lle()~ sur Ie, , oll diIlIJII S J c VIC JC \ IIl c n agcs IY67",I.('." (O{{"(I IO I/.,<l1' I'I , N~S. E " sc rie Mi
~ r :ll ,( dl) . I';tf l' . 1')(, 7, IIl1.t~('.1 li " 1.11 . 2 1. 1\' J csrC'<l S " de higi ell e c c uid ;tdll\ r essoais " {rrdutos c arl igos
/1 l'uI, II " " tlll,I)!C, /.~/I/"" '/1/ 1/ 1/ ' 1/ (/ 1/ ' (' "" "/l II' u rr eil/ "11/ tllI I'"h/le ri /'(:~lIr;/ "" (1IIr/lI l1 l. de I,, ;d ele , dc, pcs;" ( 'Jl II c: dl cie ir eir 0 , saLi ", de bclc/d , h .t n h o~ , JUCh ~5 , etc,) so
IIl ill ,c " . r,d, ,<!o , I'.tf is, 1')(,0 . IIwil,' /l l:ti, liga d." ao (\i l'~I de r~ (\d llnenlo t.!o que as J csr e ~ ; ls fl1t.!ica s ~
ISO 151
c: lbcl<: ireiro OU esteticis u " e das fllull1 eres q ue; " cuid am tia sa de" Deve-se , fiO cll tan lO, evi tar ver nps a re sistnci ,l "I dor e:\ do ena
llll " r ;ISS;III1 a vitl:1 no lIll: dico"; :lS primeira s siio "mu lheres que tm a <Ipli ca c.; o de pri lH;pios mor ai s q ue va lll ri /.asscm :l dor p or ela mes
te mpo l: dinh ei ro plr,1 iss o", que "11;10 trabalham", "as mul her es da ma , () res ult ado de um desej o de asccti Sll1(l , de um a ades o s reg ras c
s()cielhc!c " , " as Ill ul heres qu e tcm meios e q uere m manter a linha"; aos valores de Ullla {;( i ca asc tica co mo "s istem a de [Jrinc ipi os ex pl
;I 'i out ra s S<lO "m ul heres que l1 ;io tcm grand e co isn rara faze r", que cito s destin;\c1os a dete rmi nar a condul a". Os me m bros das cl:lsses
"v ivem tendo dores el11 al guma pa rte" , que tm " tem po pnra escu tar ropularcs, CUIO CI O.\' asctico'n o cx pl icita rnelllt! sis tem atiza do nem
a si rr r ri:ls". De fato , os Il1l: m br os das cl asses po pulares q ue fepro verbali/ado e s se man ifes ta "at ravs da condl lla e seu est ilo parti
V;lm :lljUC lL's qu e "se cuid:11ll ell1 excesso " , e q ue "pass ;Jrn a vida no cular", di stingut: -se n t:ss~ [Ja nt o dos rnelllhr os da s cla sses sup eriO reS! '
m ~d ic()", lJUl:, in ve r ~ a llle lllc , val o riza m a " res istncia dor ", da qu e que , rrill ciral lllt:llle quan do r ertt:n cem iI burgut:sia de lrad io e3t-j <-I
le ljuc n:lO cSl: "a [la ixo llado [lor si pr p ri o", con seqi.le nteme nte, Ilc<I, lk"la ram Illultas vel.es eo m orgulh o prclerlr a dor, o "combate I I I'
m uit:ls Vt;fes cSJ)I.:ralll, :lllles de consull ar () mdico, que a sensa o de com a do r" , ;'1 abS llr<l O de remdio s I ' , Ao contrri o, os membros
f\ .1 d() clI~' a tenha lltin gidll lima in ten sidade tal que os itn[Jea de faze r <I:IS class es populares invoca m gc ra ll l1t: nlc, pa ra justifica r suas con
uso Ilo rlll; i1 do corpo, C0l110 SI,; espera ssem se mpre que aquilo "pas dut as md ica:;. a [lrt:sso da necessidade em vez. de u llla regra mo ra l,
sasse sOl inlh)" ". Urna fllulh er dt: Of"lCr: rio declara O seguin te: "n un Ulll "pr inc [l io" 1ir merne llle in stituido c estritam e nt e segui do . Se ele
C:I cst i v~ doe nte. t que ell n:l O so u muito apaixon ada por mim mcs rec usa " cu idar-se", se espe ra o ltimo mi nuto par a ir ve r o m d ico,
I1l a. M ;I S SOl! l11uit o rt:s isle nle 1 Ivksl1lo que tiv es~e uma angina o u fa zer ullla ope rac.; o, ou ho sp ital izar-se, que as coeres cotidi anas , \
unl ;1 kh re de '10C, eu trabalharia as sim mesmo. N ii o fico me c uidan as coeres ecoI,..) lllic;l s, pri l1 ci pallllen tt: , pr ohem o u pelo me nos tor d
:\ I
do cm exccss o" (Paris, lllulhcr de o per:irio , 38 anos) ; e um a OLlt ra co Ilalll extremamente c1iCcil o ah andono das tarerJS cotidi a nas, do tra I
I
1l1t:nLllldo as rri rm:iras l11anift.:sta es da doe na qu e a ating iu : "c u balho, do tr ;lb alllO f sico quc ele exig e co ntinuamentt: do corro 20. I
I
linh ;, crist:s; csrera va . Ac ha va qut ia [lassa r. Sen ti a ro ntadas l1 ~lS
L'ost;I S, Illa s l1;io di zia au Ill di t: o. I:i ca va em easa . Ac hav a que tudo
acab ava se a rrumando . Eu traha lha v,l. Mas os dias que ia bem, ia o Ulr;, ci rur gia fHl s, ivcL 1:1c sup o rlav ;, co m unja cor :l):~ rn c um a fo ra prodigiosas
bem, nos d ias que ia mal , eu n;lO n;\ o cOllseg uia faze r gra nde coisa no um ;1 Orcr;I(;:lo alro !.. nas condi, uc s CIIl que es la I'od,a ser erelu ada ... N,\ fren le de
tra balho" (Ver vins , m ulhcr de ()Ilerrio, 42 anos ) lO . urlliljufl~liI. t.l pa(.: icn lt: .'i C/llavlL~ Sc Il Ufll1l cildc ra CI1111UI1l. sem ap oi o p ur a tJS bruos
Ilcm I'"ra a c .. he, .. . U u ll ulor G:l flc he olhava () ,"nlt U(l uocn lc, rrn ge ral um mo
lar, c dilia : " l)C'l ll C II se u len o" . I'. nr ol"v a(1 em \' ol la do ca bo ua cha ve uc G a ran
gc<ll c dc 5CII palhclo CIIl ro rma dc ga nch o. Em 'cj( lIida Lll. i'l r rcsdo con lra o den
le, que clc- virava com LI 111 brusco 'lI,)v i! ncn lo de I<.lr, o. O san gue tor n a. O pacie n
17 A I' sicol" gia soei;] 1 al1leri cana d il a I1 'CS I11;] coisa qURndo decl aro, por eAcm plo, le cuspia na haci a que CII ma nti n h;, d iante dele e cn,\aguav:; ;\ boca <.:om a gu a de
q ue (\~ " lc," b ros das cl as ses pop ular~ s ace il a m menos faejlnlcllle q ue os membros nl t ll co po . N:l11 hav ia Jlunca in se lis ib il iluo, c qu ando (I den le linh a uln a bscesso,
da , cI;I "CS mdi as ou l upcrior c ~ " aS SUnlJr o papel de doenle" (sic k fOle) , Cf. por iI uo r da cvul ';;i o era terrivel. Ne n hu m ho mem haqucav ;\ na cauci ra se m apoio. e s
c,\ cl1lpl o, l. A . Sucltman, Socio-ndtllmll'llria tion.r in Ilfl/ eH and medicai care, Ncw as m os Ircmiam, aflanhalldo o oente H ran ca do, q ue gUJI" ua va m no leno recupe
Yor k, 196) , c W . R. Roscn);rell. " Socia l dl/5S anil hecom inK 1ft" in A. n. S hostak rado". ( E. ( i allchc, ,\f 011 dhl/( UII/I.r la lI1':dl"'ille, edioes Dc no! 1 et Sleel, Paris,
an .! W . (i oll1 bcrg, II/II /? ( ',,//a r 1V," !li , l' rclll ice Hall, En glewoo d Cli rfs , Ne w Jerscy, IYJ6, p . 7 1-72 \.
II}(,I , p. ] ) J- J.I O. 19 Um engc nh cir cat lico de 71 anos, c,\-Illililar. declara o seg u inle: "No so u da
I H >\ " r ~siq ~n cia ao mal" conslilula 11111 va lor dominante da sociedade CJll1floncsa qLJ ~lc:s qu c abusam dos medi camentos. NUllca lomu co mprimidos. H pessoal que:
\ 1.1 ", ' Ir:ldi cio ll :.! c essa res isl n cia dos CJfll pOlleses, que fre q lle nlC Il1.:nle esperava m que a I,)f llam co mprimi dos com uns, sahe, a aS flirin a. pt1r exe mr lo. Eu no 10mo n unca.
doena II ve sse a tin gido um grau n ll ~ lll (1 de gra vid ad e a n lc ~ de rr ocurar o mdic o, Sofrer. se isso nGo a rr uinar a minha co nst it uiii o, n;io me cJe sD gr D d~ , uma espc ie
c IIlll ila , ve/ CS reg iSl ra d'l nas mem rias de mtlico s do in ter ior, escrilas entre ISSO L . de esfon;o que mc agra da ".
\I, e .1')20 ;I[lro xim ad amcn lc Tom are lllos co mo exem pl o R tl c!cri ,ilO qu e um mdico" ZO "Se ria preciso ir lIlalS veles ao md ico. Eu vou qu a ndo eslOU doe nte, qua ndo nilo
de prp rio li lh o de l11d iw , /'a l de IIlIla e ~ tra d o d e den te nu mnaldcio b rc t ~ fl or ag llenl o m .. is, IlJ:l S mui las velC~ e 11111 pouco larde qu a noo chego , ee u levo uma re:
\) I (\
( I'
vo lla ..k IHHO: " O camp on cs su porl ava a Jo r de de n le ate 05 ltimos li miles da re prr cnsi1o. Se li ycsse mai s tem po , faria mn iseAa mcI. Faria li ma rad iogra fi a do, pu l
, I
sislnc ia !"!sica , ign orava os cllid aoo s p revenl ivos, o prlese, e nJo teria ace ita do ir mes, lirari a a prl'SS j O. Mas n o te nho tem po de me inleressa r pel a min ha sade,
1'1\
;\ Cl(ja uc c da r d inheiro po r cau sa de Ulll dente doente_ Quon do se decidi a a con fi ar " m ulhe r ljUC trabal ha O d ia inte iro n50 lem IClI1pO t.!t: se pe rgu ntar o nd e se nte
/'
ao IIltdit'<l urn pC4ucn o flS SO ti a Illa nd lbu la, era po rl! arr anc lo e po rq ue no havia oo r". (/'ra llcesa. Paris, mulher de opedri o, 40 an os), "Es perei o ul tim o min uto
./
/
/ 152 \, 153
( ,
l " '\ \
~ ': 1 ,/
"
'. /.'>oi s a inte rJi ;io qll e inihe :1 eXflrc~sJo das sensaes fsicas (c su a ,\" :lr i lllcJ ~' ''i tll1 r('I\i ~u g a l i lll C' nl ;II..':l ll 'q:'UII!1u :I d :,,,'"'' "'Ol'i j\l
t\ gri 0.rcdrhl
, ' 111 11;,
's es flOrula rcs tm do corp o tende a se co nce ntrar lia expe rin cia q uc'
I ('II/{U) t/('Jf crldo t' m
,,/(;Jlo do X~ 70
tm de sua ro ra fsi ca , ou SCja, de sua maior ou menor ap tid o a fa -'
rrlri,'o
tiO ,,'('flOr o
c/r ",do-d/lI
9) ~x 71>
...... , tneia alim cnt a;i o quc os mcmbros das outras classes (eles consa L' oU ('I/(l rllf {'ora a 2~ l' -' 4 IY x
50/iJe : o
' "' ram mais lempo ao rrcparo dos alim cnlo s q ue os mcmb ro s da s ou
,- ,,) .. ' tras classes e permanece m na mcsa mai s temro do que aquel es, s:1o
" f' la is numcrosos a tomar um lanhc no me io da man h;1, ctc ,). a pro
r,\' cu rar os alimcnto s tidos como "nutriti vos" c " forlirlcantcs ". quc
I.
li ~(1m
(f}:inhfl :.
(J (oucinho 110
51 44 22 If, IJ
\\,/
, "s uStCIll:II1l", "man t m o co rp o", "en chem", "forram" aLI "revigo
/I("L OO
w .11 14 14 14
"a cofllw
{ ram", e cuja ab sordo, sup lil: -se qlle d vigor c rora. Assim s:1o as - - - - -- - -- i - - - - '- ---- -- - ,--- - - , 1--------
maSS :IS , as halal;l s, as sopas, as C:lrnes, a sa lsic haria , os rag us , lodos (;of(c"lolI/ d/~ filIO/ f il
.1(, .1 1 I' 2X 11
Ia r OJl,'WIIO d,' jt.0r
esses :lllfTlcntos com os qua is, Cl)mO decl a ra um o operria , se fa7, a dllrao'
(I
I'
l \
ra:tlll / " '111(''' ' 111 ('111 '
{'rol o r de' n .Jflh' df' (0- 6.1 41) .1~
cu cs p.:rava; 0 semp re;J III CSllla coi sa, a ca sa, a s crian a s. Sempre hav ia alguma coi
J)'c/{Jram que (J carlle
'" par a [a/ cr: a wlli eil a, III :ll1 ill la;5, fa 7c r comida ... " (fr ancesa, ronlaine- Ics
27
hoa {'(Ira
o
U J(// dt' II/ Ir ~Y 41
Vcrv ins, 1111llllCr lll: culli vad or , cl') 'III OS ). "' Quanlo ao call1p o ns ra l11 elicQ, cujo r'~II
qUf .: " /o rfljiloWI/l'"
d iJl ICI1I11 nJo ullra p'lss a S()() d l:tr'~s , esc revc Sa pir, cle lell1 muilo II q ue rat er, lia
rnall h:i ;1 lIoile , pa ra sabe r Sll sua sade i:. uoa ou mil e se seu cas am enlo felil ou
22 J. Cla udil1, Y Serillc, I'. Treln ll li ercs. "Fllqll ~lc sur ks r:lClcurS Uc ch oix ues a li- I, :
nJ". O lrah,t1h o n:-,o espera: llS dias carrega do ! se acu m ulam; cle Icm difi CUl dau cl 1
cm ClluildH,J[ as dc ~pcs,ls: n,i o llnsq~ ue [lagar 1IS hip oleca s; hemli 7 o pra70 que Ob-. 111': 111 s"' , IJIIII("lin dl' /"/II.1 lillll N Uliol/01 tle 111 SOl/I'; ,'1 "I' I,a Hf'C" iJerd,,' M ; tlirol e. ( 24 ).
I~ rn : " tl Cll rd Se ~ Ulll lu:l.ll, UC p rcrcr~ll cia ele se acusaria ue pregui os o , lem lanlo .(, ) . 1%'1.
!, '
q ue r,"er. .. A~ re sso as de sua cJ ,l " e n:ill llll qUAse nen hum co nlalO co m a ps iq ui a
23 C Ii:lbcrl CI :tI .. "1{cJ:lli o n enlre I" co ns oll1l1l:llioll tJ':li co(l 1 CI de sucre", /lull!' lil/ de
Ir i:l , ":lIlda ou morre" . l'.. S:lpir, "I's yc li ialrl c, ClIll urc el snlairc miniJJ1um", in , . 1"111.111 1111 Naliolllll " !l I'Xi"" C. (I')). I, I 'IM , jl . 111-1 2H. L
A nll"ol,(,loXil' , vol. I, Ojl . I., p. I U - I27 . 24 J. C:lriage, M Ilress:l ru, " I,J Clln SU JJ1 ll1:1lioll de lIIalicres grls sc.\ uans k Du uhs ,
21 As\illl , pllr exe mp lo , 3 1" ~ dos Il puM ios cunlra I R /~ dos flssa lariados do lerciri o e lo... ci! .
I ~ ":, do s o ccu livo" Julgam qu e lI lI l "d ul l'l n;\ol em necessi dade ue dormir ma is de 25 CIi:lilcrl, M~ d:l, I'olll eau, Duri cu , " La Consollllll:llion uc m :J li t-rc~ gr;J~ ~e\ iJ Ma r-
se le horas pur dia p,lr a lcr b" " S:llllk (cr. 1.1' .0 .1' ., "L'i nformu li oll du p ublic J;u r Jcs sc dk" , I",'. cif . I
rHllhk lll C\ d' h)g icne cl uc saIl10", S({tll ,' de /"IWI I/I'It , i'a is, 1963, n 9 120, p. 5-31 c \1. 2(, I:. Trlllolicfl:S, J. C laudi all, Y. Se r ~ iJl c , " Le C(lIl~ lll nJll :J1 ioll Ul'S via ndcs j Ma r
I
I ~ I , f' 17-30). scillc ", 10(. (il.
I ,
155
154
I
;1
1I
I
11
ccnomi
rCI1Uill1<':l1l (: mais
j"(,,',\ .
-~ .
. ~.
-
I
,
I
~ ,I
:
I
men o , id ntico , como por cx e:np lo, o perrios (cujo rend imento m Assim , se e verd ade que a rroporr;;i o daquele s quc se tem O d ireit o d e . : i
d io por cas ;!1 er;I , no IllO/11Clll o d;1pC:-' lj uis a, 15, 11H fr;lnc os) e os assa co n~iu erar, CO/llU "a lcolat ra s" , c/lJ /lOl lle ue critr ios neccssa ria
lariadlls d lJ tac irio (cujo rendilllcnlo de clLlr ado c ra de 16, 558 fr a n Illl.:llt e norm ati vos, a ume n ta 4ua ll d o sc pa s<;" das cl asses s upe riorcs
CllS ) l0m con SUlllOS alin lc llt arcs q uc se orga ni zam de ma ncirLls niti d a s cl asses po pu lares ( C0 I110 co nJlr lll l o auillenl o d o cons umo co tid ia
mc ntc d ilclltcs; CJl l seg und o lu g:l r, pro d ut os de pre<; os ma is o u me no ue ;'tl coo l), 11 ;10 ~ me nos ve rda d e q uI.: :lS hebid as cons um id as n o
nos cqui v;llcnles s Jo co ns u mid os elll pro po res mu ito desi gu ai s nos s:io as Illcsm ;I S /l a,,, cla sses [Jo p ulares e nas c1 ,lsscs uitas , po is o consu
dil'erclltes t: rUp llS ~o ci:li~ : , .1 0 tcstc/Ilun ltas diss o, po r exem plo , a s di IllO de vin h;) ;\ Ulllcll ta cOllS i' erav ellllen le quand o se passa d:ls classes
fcrcn<;;ls sistc mat icam ente oriellLld;ls 'no co nsumo de dua s fr uta s de s urcri or es :'ts classes poru 1a rcs, eJ1qu anll ) q ue o con sumo de licorcs
preos 11Llis ou lllcno s et)ui valenlt: s: la ranja s c han:t na s, O consumo varia no SI.:J1tidu in ver so, Se o elilisfllll das classl.:s popu lares quase
d..: I:tr; lnj :ls , ;dilll ClltO "S:l Ud :'IVcJ ", ~ niti dame n te ll1a is hai xo nas c1as se m pre IIIll c/l o lislllO, ~ qu c, a lm deste sair mais ba rat o, o vin ho e
scs 'Pll Pul a rc s d I' que Ila s cl ;lss es s lIpcri()r e ~ , C Ollt rLlri:lJllcntc, o co n pri/ll'ip a llll Clll l.: o vinho .tint o (contrari ;lllIenll.: :tos lico res e :I peri ti
SUIll O de h'lllanas, Ll li mento "Ilulriti vo" e " ro rtifi ca nte", li.geirLl Vl) S) , ~ tido pcl:t s t,;las ses por ularcs co m o um aliment o n utritivo e for
mcnt e lll;\i s :dt o na s classcs plljlul ;lrcs do que nn s classes superio tiricante, A ss im, e nquanto a q uantidade tle vin ho que se ad mite para
rcs :., um tr.. ha lh ador il :i o Illanual \; m:tis ou Ille no s id~ntic:t na s classes po
"
l-. CO lll rercrllcia ;'1 idia de ron;a que se po de in te rpre tar ta rn pul a res e na s cl :\ss es superiores, a rrop o rt;ii o de Illembros da s cla sses
hm o c lr;t:r espec ial cio COIlSlIl110 de ,'ticool nas classes popularcs, ropul<lres q ue consid era m nor mal pa ra u m tr a b,tlhad or bra a l bebcr
mais UC 11111 litro de vinho po r d ia duas vel es maior d o que a de
ll1 e mbro s (.L\s cla sses s uperiores , Pois O vinh o o alimcnt o po r cxce
lneia que " d;'1 lora " , de maneira (jl le seu con sumo mes rn o em q uan
V' I ~ "rOI.tt!:l' '' , 111 :1.' .lIil e ~ eo m lllul " ullla [lroie :l o [l slqui ca da fornc, Ulll clemelllo tidatll.: basla"te <lprl.:ci,'tvel, n:lO pO ll<.: pr cjudic,lr o " trabalhLld o r bra
'ld lll\lIJ; ld o , de llalLHUiI [l ur;lIllcllle a"'l iv: I, re);l clo nildo com os h;i bil OS alimenla a l", s uh slitllind o at C01l1 vanta gen s a abson;,lo de alim c /:'os s li
re" '" ~ll , I <! \ d", ind ivid uo , t: cada li pLl de ci vili lll:i o" (so hr e c.ss e [l onl o, co nkrir
dos : ()2 ~', ;', til )" oper:'tr ios atingid os por ullla pesLjuisa rc:,d iLa da e m
[lrill Clp, d rnelllc J, Tr ': llI OI, ( re, c J, Cl all dl ;IIl, " " [l[llHl ues lud es ue comporlel1lcnl
;'1 1;1 cl llll [l rcltells io ll ues fil clellr; de 1' ''[l [lClil '', C u/liN .I di' IIII /n/ illll ('/ dI' d il,:/i'qIlP, 1<)5 X na rcgd o de Ltlr ienl , res ponde lll :ifirlllati vall1 cnte q ues to:
vo l. I, rase, I, p, J I),51 , J. C!'"ldiall , "1 ' lhll olo)(ie dll jene" , ('"hier" de IIII/rilioll el " acha quc o vin ho :t lilllcnta"" , 3{:;; declaram que o vin ho po dc sub s
c/,> di,' /, :/i'I " I' , \' 01. I, fase , 4, p, 5 1, (,4 ). I\ I:I .s h mais: fil l e r derivar d iretamenle os tituir outro s alim ent os e J 2 ~-:' q ue U/H bebedor de :\gu:J deve comer
gostos ,d illl en lilres c o li[lo de consu l1l o illilllentar [lr p ri os iI Unl gruro , das "n e J~ mai s qu c Ulll bclledor de vinh o ,H" E C0l110 o s o pe rri os co nsidera m
cc,,, d,,,k, lI, io l!:icas" lle ss e gruro, C esq uece r que a rcl ";10 quc os melllbros de
un i ~ru p ll lll ,"Hcm co nl ' U;\ ., "necessi dad es, inclusi ve CO Ill aquelils necess id a ue s
(co 111 o os Illdicos ,It cerCa de I XI)!)) q ue o vinho pos s ui virtud es rev i
qu e cor rcS[lo Il U011 ;" fur,,;es vil:tis r or e ~ c cln c ia, 4u c s,10;\ rc[lr odu5 0 e a nu l ri go ra ntcs e fOl'lilic;lntcs, <.:\cs s ~ o mai s nUllleros os a achar q uc se p od e
( '-111 , (: sellllHe med iada pela cllllura dcsse gruJlo , poi .s 3 S ne cess idades "nalurais" s dar vin ho ou :Igua ll1i ~ t urada com vinho LI uma criana l i,
\e 1'00kll l cX[lrinlir c rcali!.ar Ulllil v tl. rclrad uzi das /I a oru elll cullural, ou seja, em
c lll1l'o r l1li ua J ~ CO Il1 o conjulll o da s rllHlll as e dos valores que consliluem a cullur a
UO g rup o.
2() A~ d ik r ell,' ~I\ U r e lldi rn~ll lo s parccc lll ;Ifel a r [lrillcir il lm cnle a qrlOl"lac/c d os gc ne .10 C f. I' . I 'rou r, /'. 1. Cc ri,c, 1' . Coudra y, J, C haloll cXerfclc, "Eludc [lrliminaire
ro s " ll m,: nl icim ul" "a do .' : elas se C\p tln WIIl meJlo s pelo des ejo, por exempl o, de ulle pr ll ph yl:t xi<.: de 1':dcool isIll C" , ) 01 "'111 / rle 1/I,(rI"r'i1l1' clt' !lordrallx, li' 9, SC [l
il UIl lCll liII' " COlls umo til: gorJu rils CIlI gc r," d" qu c \ k ;l lJlncnla r o consumo ue um lelllhl e I ') ,\X, [l , <) ,17,() ~J, U m a PC' liui,,, feil a j U/l /ll au J1e ~soal d a ~ minas m osl ra
[l rtl dUl O Ll r" Clll 11 II ;I Illall lei !:'l, que cres ce a,c nl utttJ a /ll ell tc quando se <.Ie sce na 1 ' " llh~1I1 q uc a pr()po r~ ,io daqu ele s q ue julg')nJ ", be hid" s alco ul iG)s "eslimul an
hic rd rqui a " lI:i," (l' lllll a parte de (lll""" de cas a que J cd a ralll d cscJ'l r aum e nlar o le, " , pa ss a d e H7", pa ra llS mineir os de rUll d o a XJ':.. p ar J os m ine iros de supcr ficie,
CO "'l" " l' de Ill ""l cig,1 pas '; and<J (i<' I X.. .. pM:! as lI1ulh e res de nccul ivu s a J2 ~~ pa ra a 7'1 .... [l .tra ' " cil t'k, de equipe, a 76":, fI""1o, I c~ r,i c()s c diri genles ue n vel mdi o,
'" !' Iu llter es de a",I1.ln " d(>\ ti o lc rc l:l ri(l, il ,W';;' [lara as I1l ul hercs de ope d ri os c a a ~X "" 11: Ir a lI S ell )! CII heiro s (/i/rllel i ll ,/'i"fr' flIIUl irJl r rllI /l UlII emll i,,: d ' l::lurll'J (' I d'/n
5(," .. 11:1r;1 , 1\ Illul he rcs d c o[l u ,i"", Il:' (l q ll a lili ead o.' l, ao m esmo ICI11[lO qu e :1\1 /"m/II '''' '/I ,' rir r " lc"" li.II II l', junil u'j ulho 11)64, 11 ' (, I) , r Al o
mClllil li Ctlll'UIlI O de prudu los de slIbsliI UI (; ,i o , como a Illilrgarilla, que c ulili ' il da ) I Ce rt a, cspce i,d id ,ltl l.' > r'trtnaCuli t:J s que a ~ pir a lll ao li lLll o de "l(>ni cos" nu de " re
dU'I\ \ e/ CS Ill:tis J'rcqiic nler ncllle, Clll Il li:di a, [leias llIulh ert's d e o [ledri os o u tle opc U II ,l lI uillle , " c que gU/ alll de ullla gralld e vug a enlr e tiS m em bros dil s d :tsscs po
r:" i,)\ ":10 qllall Jic"J<lS do q ll c ro r 1I1t1111 CrC S de l c nico s c ass,dari;;dos (Cf. J. Ca Illllare s, ." ill '1J" 'l"C III'HLIS su h furina d e I'inh o \ doce s, [l o r C,\ CIl I[llo, o "Eli~ir d e
n,,!!c c 1\1 . Ilress:t rd, lo" ClI . ), "li"': lh: J. Il'Jlljcal1 " lIII II " Vi" l!1llique 1(0) ",
158 159
-
,\, :11 ;llI d ," l'll1 reLI ( ;;() ;1 1\ ; Icool l' :111 \ i nllll ;,(' gll lld n
:\ rl:I."l' .'lJl'i:lI L nl'illl, ClllllO Illoslraram d i vers() s eSlll d e)S mJi clls solJ rt: O al
coolisllHl, ,..,c 11 ClllISLIIlILJ u c v irdlU t: Ll Ci 'Il SUll111 i.k ,U; LJClr va riarn em
,
st:nlid il in vCl'su CIJI I'UllI;l U ua c:det; ll r i :1 s ci o-pr o l'isslonal , pelo me I
r CC l l ll': L) 't
. c nos p:lrci:lllllt:llte, porq ue o vinhu e LJ ;J~'LJC<Ir OCUp:lfll, 110 sis lt: ma de I.
11.'"" """1'-1 ,\ ,'ri
f '.:" Cldl' )
()jlcr;'I- IA " ... ,tld-
ri'l"
IL IIIj )ri.: _1j
r' j\( h )~ d fl , .",rin"! rt~:I~ CIL
c:lleg or las utili /"J as illlr li citJt m entc pel!)s Illernllros das ,Ia ss es po 1. :
. t~r "ud . l... rcs l er ei:'1 ril)
:1 :\ " l lj l ri_
j(d() ~
rlllll es par:! mdenar e lj Ll:dif'iear o s uifer elllt:s liros de :Ji ill cn tos , po
Si \J 1CS di:lnlclr':!lIJlenlt: o post as - o v inh o :llilllcn t o dc ro ra, espec ia l
i":
- - - - - -.1-----+--- m cnle d:1 I'or!,':\ viril, Llp o nu Ll-sc ao s "co n kIILls " , ali m ento s "d o ce s'"
por o cc l0 11Ci:l, :lpreci:\uos rrinciplilllelllt: rells rn lIlher es e crian - :
() Cf)l /l : III!fI I ! (;d/o (!4'
~';IS "
bt"lridtJ \ 01,', 1011, 4' po ~ II ' 1."1 1 I H1.1 7')~ _',17 (,X(, I 62.1
f'(' t ,fOO (' por dw , ( t .ll! ;\ valuri / :I!,':lo ela ll iviuack fsica e c1:J IlH!,'I n~IC ;I, que corrdJ -;
CC!
'" kR~~
u
ti va de lil1l IISi) iw.trll l1 lt:ntal do corp\), 1':1 / \:1 11 C()fll CJIIC:I d oe na sej a i
--- sellllU:\ prlllleiru ClllllO um cn t r :l ve 'l l ll \'i datle f sicl e LlClsion c CS$c n - I
Ii ,} ! ,o}
11 5 ci:illll trtl t: Ulll senllmt:lllO UC "1 'raqll l.'l :I " , 1::lce :j() ille'dico, ent:lo , os :
() (011 1:1111 0 III t ;dl O de - - I .hl ": ~21 ,17 2111 2!K
d oenlcs tllS clls ses poplllncs f'rcq ii cll lClll cllte ljUe i Xllll- SC ap enas de I
r
Il lIh u I lor /,W.' \0 ,1 e por 1111 1:1 "j'altl til' I m!,'a" , cxrrimincl o assirll slIa experineia ntil1l :! d a I I
dlli r (' 1Jj CC } ,.
~
I
I
I
,
I
o
i: .'
:',
i' '" I:
"
i t -----
,I
,.
I S;lllgUC qUCl1tc", l>L1 "11 ;10 ter san gue Ilas vci:ls " - dir-sc- ta mb m.
6~ \ [l:lr:1 cxprilllir dcililiuaue, que "ll:m s:lll g lle rraco ", I\ :!as m esmas ra
ze s, os "ro rlirlC:ll1tcs cons tituem, <.: o nt .. ~l r i Jlnellle ma io r p a r t~ dos
':-J
L_ =-l
...,.
v:
r:
' f""'\
Ir , .!. ;
~ '-""'tJ 0 1 Ir , lr, r-- tr)
outros rc m dios, UIl1:! C:I lcgo ria ht: rtl c'lract criz:\(.b e cujas represe n ! I
" rOo:~ ~; ~
produ to s dikrcntes, J o " d k io" s " vit am ill :.ts " , Illas q ue tm tod os :
elll COII1 LlIll a n: (lu ta(;a- o <. Ie ua f I'o ras " , li c '" revigorar " O Ll ti e " farl l-
" ,j , I
ficar us osso:;" ,
Si 'J.
I':: ra os mClllll[' os uas class~s Ih1fHJlarcs, que 11:10 prcs lam vo lun- '
ta ri :llll el1tc alcll;10 a o seu corro , q uc o US;lIl1 \1' illcipalmc nt c corn o
c
~ ;;
, .' lIJll 1,, ~[ r'.II11C/ltll ~ que Ihc pC llcll1 a ntcs (l mais nada que rUllcione,
c _ enl rCSlllllll, quc sul1l)ruil1alll a IItli ;;H,:;lu dll cor[lu ;'IS fun ,es ~ oci a is :i
~ ~ Jessa 1I11i/a:-'ll, :1 docn :l se Illanikst:tr(1 IHutall/lentc [l u rq ue nilo se i
,. 0,_
a[lerCChcralll dos ~ill a is precurs o res ou porqu e se rccu sa ram a perce 1
~ {~ ~ ,~ or, ~ 'T I ~ J(\ b-lllS: a dllcl1a ~cr vist" o mai s da, vel es l'omo um ,Icident c im pre !I
J
C
. C
'.J
U J: (' , O' ..--r- r- I ,\ \ visvel e shito , Inversamcnte , O~ membros das classes sll peri o res q ue
preSl:\Tn aten;lo :10 cor[lo e lm ulIl a percep:i o agu ada de s uas
I.;
': lJ ::
:::
CJ
,
'"
-O
e l1 tre () cstauo de sa de c l) est:\d o de du cn, a , se be m qu e tenha m ten
~
:-:
H'
'-,
3.2
_ _
:~
f-
:::
':J. I...... ~ ....o
dncia a ver na doc na uma eS[leci e d c per vc rs;lo IOl1ga e in si d iosa da
sa Je, el11 vu de Ulll :Icidellte s bito , A d ocna p;lr;1 esles tem um a
~ : , .j ~ historia, UIll Clllll CO TllUt:lS v C/e s ill visivel. lima cvo lu <,;50 , um fi m .
c..
_I r- :-:
ctlnsequcllci:IS, Illscre ve-se no telllpo ". Assim, os Ill clllb ros d a s cla s
ses sU[lcrinres :Idotam cm relajo :, docl1a uma ati tud e de pr eviso .
scp porquc hU~ C; 1I1{, IIl) prcscllte, os sina is [lrecur <; o rc ~_d.e_d o eJ1 ;lS
::..;. Vi
~(, ~
:'.1 O
" . :-J -:-J quc :Iinda 11:10 se Illanikslara lll b rllt'a lmc il tc. sej a porqu e se s ub m e
,r ,
:."
"O .:...
__
~
::.
-
'C u
~
'./:
L..
"J
O
0
'r ,
1(,
'r , ""'T r!
r I
, lelll :I lIln cerlo 11 LlIlIerO de rt:g r;ls q uc visa m a pr ese rv- Ios- (Jc s.:e ~e m_ _
atil1gidlls pcl:! dllclla _. As sim, em resp os ta ;1 pcrg unt a "o q uc co nVi_ \
I i
'J <'" UO _ . ria I'a/cr p;lra 111 ;lllter-sc cm boa sauc", os I1lc mb ro s das classes s u
~ J r------------+-------+-----------~---------+------~------~ v
v !:criorcs e 1,I,lJias prouu/elll UIll ui ~c ur~,o IOll go e cstc reo tip:.td,o.so brc
\
~ ~ a hlglclle e ;IS "regras dc bem vlvcr ,quc exalta os bcn eflclos da
C. .~ ~ . ..!...
alilllCnLI<:;-,o "s~l\l d:'\ v el", uo sono, ua o rd cm e da :thstinllci a. e_nfim .
--
I.... 'Lo ..." -- I...... I
c..... r..........
~ ~ :...: CrJ 2:::. ~ ~ CJ -o
U'" lI) c lliI"", d.1S ~ {; '\.'~ S \llr~riorcs c U:l \ " :lI , e ' p" p"Lir n. <: O ~ cOrlll'0rl:IITlcn IOS
V ~ ~ ~ . ~ ~-; , tJ r::::.... t f1 ';,... (cI I' 1J')lIrd il'lI . " I (;1 Y;lil ~llravaill c ll rs ~n J\1 ~L' n e ", "d , r-1" ul"Il. Paris. I (}(~I c 1' .
.~ {-i ~ '~ ~_ 2i 3 ~ ~, 5 ~ 3 tv, ~, I tJ,,"rdi eu ,,) II III! .II I, k i, J .C C I""lIburcdo l . lu /ll/Irtl " (' CI ,'U ,1"/lI!'l c. II1I111c ogr"
1':,,10. (,S I' " )' " ri , . IIJJ . 1' . 15X ),
I
)
I
I I
163
1C12
r
!
i17: I \ ''
1 i
r
"
I
I~
"
,)
I
,
, ,
d~1 " \ i d~1 CIH11 f )(l rl ad ~I " , l: n qtl~Llll ,' ljU l: os Ill cl ll lJros d ~IS cl as scs p o pu illj l:I,:~lll d' l lJU :tl ll .-IO sc p o de 1l C!'.a r o \'a11H silll bl;co ''', l :n[,im , a part e
II /'
Lt n: s, p~lr:1 os q u ais t; :I IH: rglll1l :1 11.( 1) p.ncce ler Illuil() se nlid o , con dc ~l t: CilI CS s ()c i ~ li s quc ;I ccita su b 1l1c tc r-sc :1 l il c dicill:l prcventi va c r es
[ ICI1 (.II11 - SC CI11 c l1 unci ar b rC VL'Ill\: III C, c CO IllU q ue po r flo li dCl r ~lr J com cc qll amJ,) se [1 ;I SS :I d a s c l~l sse s r op ul;lrcs s cla sscs slI[1c ri orcs. con
II
<.) j1 c .; q lli sa dnr , es sa s vl.:rd~l(lcs d i) sc n Sll CllIll UI11 sc m co n se q[i fnc i as e l r lll\: l e,slcllllllllltl dc Uill certo llllll1Cr tl dc il1c1 icadtl r c s, tais ~'o rno a
se/1 ) pr llrlllH l i d,l d e: "d eve -se -:ll lll U h em , csl:l r l imp o , r\: sp ir ar u m ;ljlrc selll:l I,:<"Io rcg ul:lr dc lactcl, I Cs a I) Ill l: dictl. a 111:lnull:ll : \O I.k 11111 a
1111111 ;ir" " , Di 111\:.') 111:1 lll l n ei r :l , ;I ~ c,\p ed al iv: l" CI11 rc l:l Jo a O m~di
cu \ :I I'la l11 sC g ll llJ, );1 c l:i sse suci;1 1 c1 11 d <lCI IIC, a r~lrlc daquck: s que es
cl rl ei r a dc S:llltlC para :IS Cria l \1';; ls ou ~IS Opi lli (-)c , so hrc as con sul la s
Illdi cas pr cli c llli v:I S para ClS ;I d u lt os ,
I,
p n:ll11 CI1I pr ill1\:il'll IU g ;II' " r q; r l s dl: v i d ' I" , ou Sl'J, I, cOIl scl hos e, mais
preCiS J lll\: lIlc, co nsel ho " d c pru d 0/1 cia, sel1 do m:llor cnlr e os
111 CIllh l' oS d:ls cla sses s u p c ri \)J'c \ , el1\j lll l1tu 'Iu e os IllClllbros d ;ls c1as
i
I
\, :I f ifu lh'" 1'111 rl' l a,':j o ;, 111l'di l'i ll:1 Jlr~'\t'lIli\:1 "'q,UI H!U
scs fl (lJ1I, i1:trt:s (~cscj:J1ll f'lr ill l'ip:illllc lllc que () mdi co lhes adminislre ,I
:1 d as,\" ..,o cia l (' 111 ""
"r\: l1l dios cll r g i cos" " A tarcl':! dll Ill cl i co Clll primeir o l uga r
"dar-Ihcs rcmdios " , ou 11I c lllll r, "relll cd i; ll' '' I) Illal de Ill odo en r g i co
c lj U;:sc insl ,tlll;IIlCO, Pa ra ,)S IllCI11ilrtl s d :l s cl as se s [lupulare s. o alo
1ll 0 d ll':() l: fl o r xccl01lc ia Villlcll ll), r:'lr i d(), dulo rllSU, 1ll :IS illl e dia la I ( :,I1:.lh :l 1"r I1tHlcta.
. I.. ru .I~ d
I ()pcr i, ,\
1111'1 ruru r'II S I l jO 'lu :tlj
I ' P("I ,' ''' ~ .J l lH '' '-
, t. l ~ (h , la
I' f~.: ni \o, e
..Ju l ~ ent c ,
ITtr.: n; C() s c
di rig ente,
IllCI IlC :II U;lillc: 1~lis ,,<"lo ~I t:.\ t r;I~-:iu dll dCl ll quc faz illl.:h:l r :1 boca , a I , d, l' fil.:. ld u\ a\ \ J I.H I . I . ,H \ .d .. fI.l
dm ~e n[vtl U05
rCdll l,::I\) d ;1 cntorsc quc i'llllIJ:!I / :1 U Illclnhr u, ou Ill ::is " illlplcs fl1t; nIC ' O IlItulO