Orta a Siyasal Dncesi: Aziz Augustine

Evet, geen hafta Orta an sosyo-ekonomik, siyasal ve hukuksal yapsna ilikin bir
sunum yapmtk. Orada belirttiimiz bir husus, .S. Beinci Yzylda Roma
mparatorluunun yklmasndan On Altnc Yzyla dein gl bir merkezi siyasi yapnn
Avrupa corafyasnda olmadyd. Sekler siyasi yaplanmann brakt bu boluu
Avrupada Katolik Kilisesinin doldurduunu ifade etmitik. Bu hafta, yaklak Beinci
Yzyldan On nc Yzyla kadar Kilisenin dogmasna damgasn vuracak olan Hippolu
din adam Aziz Augustinein fikirlerini ele alacaz. mparator Konstantin, .S. 311 ylnda
Hristiyanl kabul etmi ve Roma mparatorluunun Hristiyanla kar tarafszln ilan
etmi; .S. 378de de mparator Theodisius Iin fermanyla Hristiyanlk Romann resmi dini
haline getirilmitir. Bylece o zamana dein gayr resmi olarak var olan Kilise resmen
toplumsal hayata girmitir. ok farkl kavimleri iinde barndran Roma mparatorluunu bir
arada tutmas iin manevi bir imento olarak grlen Hristiyanlk dini Romann ykln
engelleyememitir. Hatta baz Romal devlet adamlar ve dnrler, Roma
mparatorluunun yklndaki neden olarak Hristiyanlk dinine geilmesini gstermilerdir.
Bunlardan Volasianusa gre, Roma, Hristiyanla dnmeyip kendi pagan inanlarn
muhafaza etmi olsayd problemlerin hibiri olmayacakt;

Hristiyanlk bu dnya hayatn nemsizletirip teki dnyay ycelttii, dnyevi

baar, an ve erefleri deil ama mtevazl ve Tanrnn manevi dllerini ycelttii
lde Roma mparatorluunun savaln, mcadeleciini zayflatm ve kne yol
amtr. Aziz Augustine ise sz konusu fikirlere kar kar ve Romann ykln
Hristiyanla balayanlara tam aksi istikamette bir argmanla cevap verir. Ona gre eer
Roma mparatorluu o gne dein ayakta kalabilmise bu Hristiyanl kabul eden Romaya
Tanrnn ltf sayesinde mmkn olmutur. Augustine Roma mparatorluunun ykl
srecinde Kuzey Afrikada, bugnk Cezayir snrlar iinde olan Hippo kentinde 354 ylnda
domutur. Augustine ilk eitimini burada klasik Latincede alm; sonrasnda 383te
Romaya giderek eitimine devam etmitir. Bu ehirde retorik profesr olan Augustine, daha
nceleri bir Maniheist iken Latince eviriler araclyla neoplatonik felsefe almaya
balam, 386 ylnda da cokulu bir Hristiyanla dnme deneyimi yaamtr. Sonraki
yllarda Kuzey Afrikaya geri dnp bir manastr kurarak burann rahipliine gelen
Augustine, ncil zerine bilgisini derinletirmitir. Tanr Kenti adl kitabn yazmaya
balamas bu dnemde, Kiliseye kar artan pagan saldrlar srasnda olmu, Vandallarn
Romann Afrika kentlerini ve kr kesimini yamalad dnemde, 430 ylnda lmtr. Aziz
Augustine, Volasianusa kar karak, verdii cevaplarla onun Hristiyanla dair
dncelerini rtmeyi hedefler. Ona gre, Roma mparatorluu zaten Hristiyanlk dinini
kabul etmeden ok daha nce k srecine girmitir. Ona gre Romallar zaten yozlamtr
ve gnahlar nedeniyle cezalandrlmay hak etmilerdir; sa Mesihin merhameti ve sevgisi
olmasayd, Romann yamalanmas ok daha kt olacakt; Roma Hristiyanl kabul
etmeden nce de ok sayda felakete maruz kalmt, demek ki bana gelen felaketlerin
sebebi Hristiyanlk olamazd.

Esasen Beinci Yzyla kadar varln srdrebilmi ise bu Hristiyanl resmen

kabul eden Romaya Tanrnn ltf sayesinde olmutur. Romann yklmasnn nedeni onun
Tanr sevgisi yerine zsevgi, kibir zerine temellenmi olmasnda yatmaktadr. Bu noktada
Augustinein Tanrya ilikin grlerine deinmek yerinde olacaktr, nk onun Tanr
anlay irade ve insan doas ile ilgili dncelerinin ekillenmesinde nemli bir rol oynar.
Tanr, Augustinee gre bir tam varlktr, dier varlklar ise kendi kendilerine yetemedikleri
iin varln sadece bir parasdrlar ve ksmen gerektirler. Tanr hibir zaman tam anlamyla
insanlar tarafndan bilinemeyecek olsa da tek bilinebilir olandr. Onun kendini aa vurma
ekli ise doa ve ncildir. Evrenin kendi iinde bir dzeni ve istikrar yoktur, Tanr
gzetmezse evren bir anda hilie dnebilir.

Augustine iin ktlk, hakiki iyiliin yokluudur; iyiliin ne olduunun kendisi

araclyla daha iyi kavranabilecei bir eydir ve ona gre en yksek yaam biimi manastr
yaamdr. nsann iyi kt olmak arasndaki iradesi Tanr olmadan tecelli edemez; zira
insan Tanr olmadan ancak ktl ister, kt olabilir; ancak Tanrnn ltf ile kendini
kurtarabilir. Tanr insann yreine iyilik sevgisi koyduktan sonra insan iradesini kullanabilir.
Augustine iin Tanr sevgisi kilit bir noktada bulunur ve iki ehir dncesinde de nemli rol
oynar. Evet, Aziz Augustinee gre iki tr sevgi vardr: Tanr sevgisi (love of God) ve z-
sevgi (self-love). Bunlardan ilki doru olan sevgi trdr. nsanlar, sevgilerini, kendileri de
dhil olmak zere dnyevi, gelip geici eyler zerine deil Tanrya yneltmelidirler. Bu
Tanrnn buna ihtiya duymasndan dolay deildir. Ama insann ihtiya duymasndan
dolaydr. ncilde belirtildii gibi insanlar cennette huzur iinde yaamakta iken yasak
meyveyi yiyerek Tanrnn emirlerine kar gelmi ve dnyada ile ekmek zere cennetten
kovulmulardr. Dolaysyla Tanrnn bana mazhar olabilmek iin insanlar kendilerini
Tanrya adamaldrlar. Augustinus cennet bahesi dncesini siyasal dncesinin de
temeline koyar. Ona gre Antik Yunan ve Romann kiisel baarlar, an ve erefleri
ycelten dnyevi yaklamlarnn insann, Tanrnn inayetini kazanmasna bir faydas yoktur.
Bu kibirdir, kskanlktr, kendini beenmiliktir. Bu olsa olsa kiiler ve toplumlar arasnda
rekabete ve atmaya yol aacaktr.

Siyasi Dncesi

Aziz Augustinein siyasete ilikin fikirlerini Tanr ehri (De civitate dei) adl eserinde
buluruz. Bu eser, 22 ciltten oluan hacimli bir eser olmann yan sra Hristiyan siyaset
grn ilk ayrntl aklama teebbsdr. Daha sonra da greceimiz gibi iradeye yapt
vurgu ile Hristiyanl ve siyasal dnceyi uzlatrmaya alan bir dnce gelitirmeye
alr. Burada Augustine Tanr ehri ile dnyevi ehir arasnda ikili bir ayrm yapar ve
birincisinin tevazusu ile ikincisinin gururu arasndaki ztlklar ifade eder. Her iki kenti iki
sevgi, ak oluturmutur; fakat bunlardan Tanr ehri, Tanr akyla, nefsin kmsenmesine,
dnyevi ehir ise nefis akyla Tanrnn kmsenmesine ramen oluturulmutur. Tanr
ehrinde yneticiler gerek dllerini cennetle ereflendirilmede bulurken, dnyevi ehirde
yneticiler ynetme erefi iin ynetirler. Buna uygun bir ekilde, sembolik olarak Kudsn
Tanr ehrine, Babil ve Romann da dnyevi ehre1 karlk geldii sylenebilir. Roma
Devleti ayn zamanda Augustine iin btn dnya devletlerinin sembolik kuruluunu ifade
eder. Tanr ehri, doru sevgi, ak yani Tanr sevgisi, ak zerine ykselen bir topluluktur.
Bu aslnda bir devlet deildir. Bu, tm inananlar iine alan Hristiyan toplumudur. Dnyada
inananlarn sufi bir tarzda tek vcut olmalardr. Tanrnn krallnn gereklemesi bu
dnyada deil fakat cennette olacaktr.

Hristiyanlar cennete girene kadar mkemmel olmayan dnyevi siyasetle birlikte

yaamak zorundadrlar. Her ne kadar ilerleyen dnemlerde Kilise temsilcileri Aziz
Augustinein Tanr ehri ile Katolik Kilisesini kast ettii doktrinini yaymlarsa da, aslnda
Augustinein aklndaki tanrsal ehir iman edenlerin oluturduu topluluktur. Bunun
karsnda Tanr sevgisiyle deil ama z-sevgiyle hareket eden, dnyevi eylere tamah
edenlerin oluturduu insan topluluu olan dnyevi ehir vardr. Dolaysyla kinattaki byk
sava asl olarak Kilise ve devlet arasnda deil, yaama biimleri arasnda vuku bulmaktadr.
Tanr ehri ile dnyevi ehir arasndaki bu ayrma paralel olarak Augustine, insanlar da ikiye
ayrr: insanlara uyup yaayanlar ve Tanrya uyup yaayanlar. nsanlar bu iki ehir arasnda
seim yapabilecekleri gibi, kendi ilerinde de iyi ile kty ayrt edebilirler. yi ve kt
arasndaki atma her bireyin iindeki atmalarla balantldr ve bunun yansmasdr. Bu
ise bizi daha sonra bahsi geecek olan zgr iradeye ve bireysellemeye gtrecektir.
Aziz Augustinein Devlet Anlay

Augustinein devlete dair fikirleri onun doaya ve insan doasna ilikin grlerinden
etkilenmitir. Hristiyanln D ve Kurtulu retileri bu noktada nem kazanr.
Augustinee gre doal evren var olabilmek iin doast bir nedene ihtiya duyar, bu
nedenle de evren kendi terimleriyle tam olarak anlalabilir deildir. Ona gre doa, mevcut
durumunda mkemmel deildir; ancak doast bir dzen iaret ettiinde, iman araclyla
grebildiimizde doa gvenli bir rehbere dnr. Deiken doa, ancak deimeyen bir
yaratcya gnderme yaparak anlalabilir. Bu ise Augustinei ktmser bir siyaset anlayna
gtrr Dnyevi normlarca yol gsterilen siyasi yaam Augustinee gre bozulmaya
mahkmdur. Bununla birlikte, daha nce de deindiimiz zere, o insanlarn iledikleri ilk
gnah neticesinde cennetten dnyaya ile ekmek zere kovulduklarna inanmaktadr.
Nitekim tm insanlar, Ademin Tanr ile olan mkemmel birlikteliini bozan kibir gnahnn
izlerini tarlar. Bu anlamda insanlar gnahkr, gvenilmez varlklardr. Onlar bu dnyada
srekli birbirinin kuyusunu kazar. Artk onlar kontrol etmesi gereken bir kuruma ihtiya
vardr. nsann Cennetten kovulmayla siyasal bir dzen zorunlu hale gelmitir denilebilir. Bu
noktada zorunlu bir ktlk olarak siyasi faaliyet ve devlet kurumu ortaya kmaktadr.
Dolaysyla Augustinede devlet, hem insan gnahtan koruyucu, hem de insann gnahnn
bir cezas haline gelmitir.

ieronun devlet tanmn (gerek bir devlet, doruluk sevgisi ve toplum karlarnn
bir araya getirdii bireyler topluluudur) ele alarak bu tanmn doru olup olmadn soran
Augustinein cevab tanmn doru olmad ynndedir. nk ona gre gerek devlet
sadece sa Mesih sevgisinin bir araya getirmesiyle oluabilir. Augustine, herhangi bir baka
sevgi trn, devletin kurulmas iin bir temel olarak grmez. Ona gre Tanr devleti ile
dnyevi devlet birbirine karttr ve birbirini dlar. Fakat bununla birlikte yeryznde var
olan hibir toplumda bu iki devletin saf haline rastlanamaz, bu iki devlet i ie gemi
durumdadr. ki devlet anlaynn sonucu olarak Augustine, hibir zaman Tanr devletinin
Hristiyan Kilisesi olduunu sylememi olmasna ramen, Kilisenin dnyevi kurumlar
kontrol altna almasn salayacak ekilde Tanr devletinin Kilise olduuna dair bir yorum
sonralar hakim olacaktr. Bu yorum, dnyevi siyasal kurumlar, Tanr Devleti retisiyle
Hristiyanlk ilahiyat erevesine yerletirmi, sekler siyasal kurumlarn meruluunu
ortadan kaldrarak onlar Hristiyan Kilisesinin taleplerine tabi klmtr. Kibirinin kurban
olarak cennetten kovulan insanlarn bir arada var olabilmeleri, kaosun nlenebilmesi ancak
devlet sayesinde mmkndr. Bu erevede Aziz Augustinein dncesinde devlet,
antiklerin dncesindeki gibi insanlarn erdemli klnmasna ve bylelikle mutlulua
ulaabilmelerine hizmet eden bir okul olmayp, onlarn nefislerine yenik derek birbirlerine
zulm etmelerini engellemenin bir aracdr. Hkmdarn grevi bu dnyada dzeni tesis
etmektir. Bu sayede Tanr ehrinin mensuplar, iman edenler vicdanlarna uygun bir ekilde
yaayp, Tanrya doru olan yolculuklarn gerekletirebilsinler. Hkmdarn otoritesi
Tanrdan gelmektedir ve ona kar gelinemez. Sivil itaatsizlik mmkn deildir. Eer
hkmdar Tanrnn emirlerine aykr emirler verirse sadece bu durumda, isyan etmeden, sivil
itaatsizlikte bulunup, hkmdarn verecei cezaya katlanlmaldr. Belirtmek gerekir ki,
Augustinein Tanr ehri, Hristiyan Kilisesinin rehberliinde dnyada kurulabilecek bir
devlet olarak grlmemitir. Augustine, Tanr ehrinin ebedi huzurunun sadece cennette
gerekleebileceini belirtmi, dnyada ise Hristiyanlarn sadece dnyevi kente boyun
emelerini istemitir. Arnhart, Tanr ehri grnn bir eit idealizm olduunu syleyerek,
Augustinein idealizm ve gereklii birletirdiini belirtir.

Orta a Siyasal Dncesi: Farabi ve bn-i Rd

Dini felsefe ile uzlatrma ya da vahyi akl ile birletirme abalar Orta a Hristiyan
dnyasndan nce Orta a slam dnyasnda X. ve XI. Yzyllarda ortaya kmt. eriat ile
beeri hukuku uzlatrma veya ilahiyat iinde siyasete yer bulma sorunlar btn slam ve
Arap dnyasnn filozof ve ilahiyatlarnn temel ura olmutu. Bu dnemde filozoflar
Kurann yannda Platonu, Aristotelesi, yeni Platoncular ve Roma felsefesi geleneinden
nemli dnrleri okuyup yorumladlar. Oysa ayn dnemde Hristiyan dnyasnda Antik
Yunan klasikleri tamamen kaybolmutu. Augustinein dncelerinin sekiz yzyl gibi uzun
bir sre Ortaaa hkim olmasnn nemli bir sebebi de buydu. Bu, birbiriyle ters den,
devlet, siyasal ykmllk ya da Kilise-devlet ilikileri ayrmnn olmad anlamna
geliyordu. Belirli siyasalar desteklemek iin ncilden pasajlarn yorumlanmas yaygn bir
uygulama haline gelmiti . Avrupadaki deiimin balangc klasik metinlerin tekrar felsefi
yaama kavuturulmas ile mmkn olmutur. Bu srete de bn-i Rd ve bn-i Sina gibi
nemli slam filozoflarnn klasikleri Avrupallara tekrar tantmalarnn nemli bir rol
olmutur. Bu hafta Farabi ve bn-i Rdn grleri ele alnarak slam dnyasndaki felsefi
atlmn kklerini kavramaya alacaz. Bu adan Farabi, klasik eserleri dini retilerle
birletirerek akla dayal ynetim sorununu irdelemede nc bir rol stlenmitir. bn-i Rd ise
Farabinin izinden ilerlemi ve klasikler zerine yorumlar onu Avrupada en ok tannan
slam filozofu haline getirmitir.
 Farabi

Farabi (.S. 870-950) slam dnyasnn en nemli Aristoteles yorumlayclarndan

biridir. Asl nn mantk zerine yazlarndan almtr ama o ayn zamanda bir fiziki,
metafiziki, astronom ve mzisyendir. Aristoteles mantn Arapa konuan dnya iin
yorumlayan Farabi hem Aristoteles hem de Platon hakknda geni aklamalar yazmtr.
Farabi ayrca yeni Platonculuktan da etkilenmitir. Hatta Avrupada Avicenna adyla bilinen
bn-i Sinada en yksek seviyesine ulaan Arap yeni Platonculuunun kurucusu saylr.
Platon ve Aristotelesin fikirlerinin uyumlulatrmaya allmas ile ortaya kan yeni
Platonculuk, evrenin oluumunu Tanrnn Birliinden tretmeye alarak, Antik felsefeye
mistik ve dini elerin katlmasyla oluturulmu bir akmdr. Farabinin bu metafizik anlay
onun slami bir siyaset felsefesi kurma almasnda nemli bir rol oynar. Bu akm
Mslmanlarn Suriye, Msr, Mezopotamya ve ran fethinden sonra pek ok Grek, Hintli,
Hristiyan ve Yahudi eserinin Arapaya evrilmesi ile ortaya kmtr. zellikle Plotinosun
Ennedlarnn (Aristoteles lahiyat olarak bilinmekteydi.) ciltlik evirisi Arapa konuan
lkelerde ok etkili olmutur. Ancak yine de Farabinin almas vahiyden ok akl zerine
vurgu yapmaktayd.

Eklektizmi

Farabinin yntemi Aristoteles mant zerine kurulu bir eklektizmdir. Bu eklektik

tutumun iki yz vardr. Birincisi nemli Yunan filozoflarnn, zellikle Platon ve
Aristotelesin grlerinin uzlatrlma abasdr. Burada Farabi, Aristotelesten yola ksa da
yeni Platonculukun yorumlarn esas alm grnmektedir. kincisi hikmetin eriat ile
uzlatrlma abasnda ortaya kar. Hikmet ile anlatlmak istenen bir halkn kolektif
tecrbesinin aklclatrlmasdr. Bu tr bir tutum dnemin btn Mslman filozoflarnda
grlr. Ama Farabi ahlak ve siyaset zerine yazarken eklektizmden vazgeerek ilkinde
Aristotelesi ikincisinde Platonu takip ettii grlr

Metafizik ve Ruh Bilimi

Farabinin eklektizmine bir rnek onun metafiziidir. Felsefede evrenin kayna ya

ilerleme (inkiaf) ile ya da yaratl ile aklanr. Aristoteles hibir eyin yoktan var
olamayacan belirtir ama Tanrnn yaratmak iin hibir maddeye ihtiya duymadna
inanlr. te burada Farabi yaratl fikrini ilerleme fikri ile uyumlu hale getirmeyi dener.
Farabi eyann alt kaynandan bahseder: 1- ilahi kaynak, 2- tli iler veya gksel cisimlerin
akllar, 3- faal akl, 4- nefis, 5- form (suret), 6- saf (mcerret) madde. Bu ilkelerden birincisi
mutlak tekliki dierleri ise okluku ifade ederler. Bylece Farabi teklikte okluu
savunarak yeni Platonculuka kayar. Ona gre Allah hem akl ile hem de ilham ve meditasyon
ile ispat edilebilir. Farabinin ruhbilimi zerine yazdklar da benzer bir akl yrtmeyi
kullanr. Onun bu konudaki grleri de Aristotelesin Ruh zerine eseri ile Platonun
Devletinde bahsettii maaradaki bulank alglardan gne nda edinilen kesin bilgilere
ykselme grnden karlmtr. Farabi, akl iki ksma ayrr. lk ksm yaplmas
gerekenler ile ilgili akl yrten klgn (etkin) ksmdr. kincisi ise ruhu yetkinlie doru
aklc bir ekilde ynelten kuramsal ksmdr. Kuramsal akl, maddi, almaya bal ve
edinilmi olarak e ayrlr. Maddi akl, bir eyin zn ortaya karan ve bylece eylerin
zihinde gereklikler olarak var olmalarn salayan yetenek olarak tanmlanr. Bu dzeyde
insan maddeye bal soyutlamalar kavrayabilir. Buradan hareketle maddeye hi bal
olmayan soyutlamalar anlayabileceimiz edinilmi akl dzeyine ykseliriz. Bu anlamann en
yksek dzeyidir.

deal Devlet

Farabi evren ile ilgili grlerini siyaset alanna da uygular. Bu onun felsefesinin en
bilindik blmdr. Farabiye gre devlet akl ilkesinde kurulan bir ynetimdir. nk en
yksek mutluluun arac akldr ve toplumun ve kiisel yaamn her aamasnda onu
kullanmak gerekmektedir. Bylece Farabi, Platonun Devletinde yapt gibi Medinetl
Fazlasnda akl ilkesine gre ileyen ideal bir ehir/site tasavvuru ortaya koyar. Onun ideal
devleti, Thomas Mooreun devleti gibi belirli bir ideoloji kurmak yerine mevcut ehirlerin
toplumsal ve siyasal yapsn tenkite dayal olarak gelimektedir. Farabi, olan eletirerek
olmas gerekene doru hareket etmek ister. Farabi Erdemli ehirinde slami erdem anlay
asndan slam siyasal toplumun normatif bir teorisini ortaya koymay amalamaktadr.
Erdemli ehir hiyerarik bir yapdadr ve bu yapnn en stnde hkmdar yer alr. Farabi
evrendeki teklik esasn ideal ehrine de uygular. Buna gre ehir bir anlamda hkmdarn
yansmasdr. Farabi iin ehir salkl bir vcuda ve eitli kesimleri de vcudun organlarna
benzer. Organlar arasndaki nem dereceleri ehrin ksmlar arasnda da vardr. Ancak
vcuttaki ileyi doal, ehirdeki ileyi iradidir. ehrin egemeni/hkmdar en yksek
mertebededir. Alttakiler her ne kadar yararl olsalar da bayadrlar. Evrendeki ilk neden
(Allah) ile gk cisimlerinin dzeni arasndaki iliki ehirdeki hkmdar ile halk arasnda
gerekleir. Erdemli ehir egemenin koyduu ama etrafnda ekillenir. Farabinin hkmdar
Platonun filozof kralna benzer. Bu hkmdar saduyuya, bilgiye, yce gnlle, cesarete
sahip olmakla birlikte mal/mlk, gvenlik, adalet, rtbe gibi konularda insanlar arasndaki
ilikileri nasl dzenleyecei hakknda yetkindir de. Bunlara ek olarak Farabinin hkmdar
gaipten haber verme gcne de sahiptir. Derin dnme yoluyla Etkin Akln dorudan
bilgisine ulap, halkna iletir. Burada vahye ilikin hakikat felsefi hakikatin imgesel karl
olarak kabul edilir. Dolaysyla felsefi hakikat Etkin Akln filozofun edilgen aklna iletmi
olduu hakikattir; vahye ilikin hakikat ise imgeleme verilmi hakikattir. mgelem ile
kastedilen, duyulabilir nesnelerin kopyas deil, bir tr zihinsel imgeleri yaratma yetisidir.
Tinli bir doann imgelerini yaratabilen hkmdar Etkin Akl tarafndan aydnlatlabilir. Bu
bir insann ykselebilecei en st dzeydir. Grld gibi erdemli ehrin vatandalar Etkin
Akln hakikatleri zerine derin bir dnceye dalarlar ve en yksek seviyedeki ruhsal
gelimeyi salam olmann getirdii mutluluu ararlar. Ancak erdemli ehirden baka tr
ehirler de mevcuttur. Bunlar drt eittir: Cahil ehir, sapkn ehir, deimi ehir ve akn
ehir. Cahil ehrin halknn yaamdaki amac salk, servet, ehvet, saygnlk gibi eylerdir.
Onlar gerek mutluluu bilmedikleri gibi renmeye de ak deildirler. Sapkn ehir ise
erdemli ehrin bildii ve inand her eyi bilmekle birlikte cahil ehir gibi davranan ehirdir.
Deimi ehir eskiden erdemli olan ama sonradan bozulan ehirdir. akn ehrin banda ise
yalanc bir peygamber vardr ve onlar Allah ve yce varlklar hakknda yanl dncelere
sahiptirler. Erdemli ehir sakinleri giderek maddeden bamszlar ve bir btn olutururlar.
Cahil ehirlerin sakinlerinin ruhlar eksik kalmtr ve nefisleri zorunlu olarak maddeye
baldr.

bn-i Rd

bn-i Rdn (1126-1198) hayat ve felsefesi slam felsefesinin yaad gelimenin

doruk noktasdr. bn-i Rd kendisini Aristoteles felsefesini aklamaya adam ve Bat
dnyasnn Yunan felsefesi ile tanmasn hzlandrmtr. Bu sebeple kendisine (en yetkin)
Yorumcu (The Commentator) lakab verilmitir. bn-i Rdn dn hayatnn en nemli
olay, Gazaliye kar giritii polemiktir. Felsefenin Tutarszl kitabnda Yunan felsefesini
eriatn retileri ile uyumad gerekesi ile reddeden Gazaliye kar, bn-i Rd,
Tutarszln Tutarszl adl eseri ile felsefe ile dinin tutarl bir ekilde savunabileceini ve
Gazalinin ileri srd tezlerin yanl olduunu savunmutu. bn-i Rdn hreti yaad
dnemde yaylmtr. Yahudi filozof Moses Maimonidesden byk sayg grm ve yaptlar
braniceye evrilmitir. Eserlerinin Latinceye evrilmesi de bundan sonra olmutur.
Aristoteles zerine yapt yorumlar nlenmitir. Aristoteles zerine yapt yorumlar byk
erhler, orta erhler ve kk erhler olarak e ayrlr. Byk erhlerde bn-i Rd
Aristotelesi kendi felsefesi ile harmanlamtr. Orta erhler Aristoteles felsefesinin temel
fikirlerinin yorumlardr. Kk erhler ise Aristotelesin fikirlerinin zetleridir. bn-i
Rdn seksene yakn eseri olduu tahmin edilmektedir. bn-i Rd zamannda da, ussal
bilginin yerini gerekliin gizemli bir sezgisine brakt bir yoruma ve bireyciliin Tanrsal
Teklikin iinde eritilmesine dayanan yeni Platonculuk revatayd. Bu dnce tarz ada
Aristotelesilikten hayli farkldr. Bu dnemde Yunan felsefecilerinin dnceleri olmayan bir
paydada uyumlulatrlmtr. bn-i Rdn felsefi konumu da Plantoncu bir ereveye
yerletirilmi Aristoteles olarak yorumlanmaktadr. bn-i Rd Aristotelesin deneyci
verilerini Platoncu aamal felsefesinin iine yerletirerek orijinal bir bak as ortaya
koymutur.

Devlete Bak

bn-i Rd, siyasete ve devlete ilikin dncelerini Platonun Devleti zerine

yazd, Siyaset stne Yazd Zorunlu Bilgiler: Platonun Siyaset (Devlet) Kitabnn zeti
adl eserinde ele almtr. Bu kitabnda bn-i Rdn Farabinin izinden gittii
anlalmaktadr. blmden oluan kitabn Erdemliler Kentinin nas adl blmnde
insann toplumsal bir varlk olduu ve erdemin de insanlar aras etkileimde ortaya kt
vurgulanr. bn-i Rd de ehrin erdemli klnabilmesi iin liderliin neminden bahseder.
Erdemler arasnda en nemlisi bilgeliktir. Bu ehirde kararlar felsefe araclyla verilir. Dier
nemli erdemler ise yiitlik, lllk, adalet, birlik ve btnlktr. ehrin sakinlerinin
erdemli klnabilmesi ya iir ve hitabet sanatlar ile ikna edilerek ya da iddet kullanlarak
salanr . Kitabn ikinci blm erdemli ehrin liderinin zelliklerine ayrlmtr. Bir eit
filozof kral olan lider, varln bilgisini elde etmeye alan ve onun ilk maddeden soyut
hakikatini aratran kiidir. Lider teorik bilimleri aratrmay ama edinmitir ancak, pratik
bilimlerde de derin bilgiye sahiptir. ehir halk erdem ve adaletin pratikteki grnn bu
liderden renecektir. Bylece lider, erdemli kiilerin yetimesini salayacak uygun ortam
hazrlayacaktr. Kitabn son blmnde ise erdemsiz halka ve ynetimlere sahip erdemsiz
ehirlerin zelliklerini aktarmaktadr. Anlalaca zere ereve olarak Platonun grlerini
aktaran bn-i Rd, devlete ilikin fikirlerini slam felsefesine uygun bir zle ortaya
koymutur. Farabide karmza kan lider klt ve mistik bilgelik bn-i Rdte de devam
etmektedir.

Felsefe ve Din likisi

 Kesin Yapt adl eserinde bn-i Rd, felsefe ve mantk reniminin eriat tarafndan
yasaklanp yasaklanmadn aratrr. Felsefe renimini savunmak iin bn-i Rd,
Kurandan doal evreni incelemeye ynelik blmler bulup, kullanr. Bunu evren zerinde
dnmemiz zerine ilahi bir talimat olarak yorumlayan bn-i Rd, bu aratrmaya yetenekli
kiilerin felsefe ile uramalar gerektiini belirtir. Mantk ise felsefi dncede bir yntem
olmaktan baka bir ey olmad iin eriata aykr deildir. Bunun da tesine giderek bn-i
Rd, Mslmanlar kendilerine gvenmeye davet eder. Hakikati aratrmak ancak Kuran
dorulayacaktr. nk Kuran doru dindir. yleyse felsefi dnceden korkmaya gerek de
yoktur.