Sunteți pe pagina 1din 138
060190184 op ese asineHy e802 ep 25149q, ope sone 2p SEEEMEN PH Sepa eran roe em ssiog eg soueg monn apy esdary oepy ssaxomy vuvUIMY OESEIDIUF B a1qos SosIDAIP S2xCyIC, V.LSIARLLNA ACG SO.LXA.L(NOD) . (so¥o) coseared ypssoy eaprez] OPREW 2"POY soHSpay YoU W 1 Grifica Lada al ou parcial deta publcago, para qualquer torizagfo por ezrito dos edivores 1 cdigio 2005, Produsso Grafica ¢ Edi “André Cipriano Revisfo Ortogrifica Suzana Rehmerklen & Adriane Schirmer capa André Petry Dados Inteenacior \Cimaca Bs fe Catalogagio na Peblicagéo (CIP) a do Liveo, St, Brasil) clhares divers sabre = inteasto (Carrasco, Leia eros sobre ainteragio humana cDD-158.3 Amprewo no Brasil Prined in Brash Recerados todo 35 de publicago ein Hoga porcuguess & © 2005 Cas ora ¢ Grifea Lida FE proibide a rep ‘ow parcial dest obra para ilidade, Todor dirios reservados 10 — Ja. Mésico ~ lab CEP 13253-400 — Tel: (11) 4524,6997 — www.casadopsicologn.com.br = Brat APRESENTAGAO “Imagine-se que um explorador chega a uma regido pouco ‘conhecida onde seu interésie € despertado por extensa érea de rufnas com restos de paredes, fragmentos de colunas € IGpides com inscrigdes meio apagadas e ilegfveis. Pode contentar-se em inspecionar 0 que esté visivel, em interrogar ‘os habitantes que vivam nas vizinhangas ~ talvez uma populagaio semibarbara - sobre 0 que a tradi¢ao Ihes fala da hist6ria e do significado desses residuos arqueolégicos, anotando 0 que Ihe foi dito — ¢.entio seguir viagem. Mas pode agir diferentemente. Pode levar consigo picaretas, pas enxadas e colocar os habitantes para trabalhar com esses instrumentos. Junto. com el © lixo e, comegando dos esté enterrado. Se seu trabalho for coroado de sucesso as descobertas sio “auto-explic: as paredes arruinadas sio parte das muralhas de um paliicio ou de uma tesour: ‘0s fragmentos de colunas podem reconstituir um temp! ‘as numerosas iriscrigées, que por um lance de sorte podem ser bilingies, revelam um alfabeto ¢ uma linguagem que, uma vez decifrados ¢ traduzidos, formecem informagio nem sonhada sobre eventos do mais remoto passado, para cuja comemoragio 0s monumentos foram construfdos. Saxa Joguuntur!”™#4 Considerando a Psicandlise como teoria que sustenta a com- preensdo do Homem em um espaco de investigacio, vitalizado pela curiosidade entre 0 desconhecido e o conhecido, ¢ o tran- sito. entre o sinistro e o familiar, € poss{vel acompanhar os fei- tos dessas dualidades na via da repetigao. Por meio da psicand- lise podemos adentrar um labirinto caracterizando um caminho ‘ala! grind ~ Felologia da Hiscria (1896). AE, if SOHOSHHSHSHOHHSHHHSHOSHHHCOOHOHOOOOEE odwes 0 anb osuad woquie ‘sesoine sv ome -oSjy)0un * ossazoud op ouyssap ou vistjoun op s08ny op opSooydutt y Won -21089 OfDIe4 SOME OP “N eUTJOIeD 9 Jose SIA ISSI + ,21n989 ep osyvuvorsd euin wo ey[nsas asiqeuvoisd vu opemnoso Jas vstA ‘nb o,, tovsnposdaz 10d wu ‘opsuosaid 10d wou ‘epeprtepyy sod 498 apod opt onb eyjoose eurn “ast{pue eudoud ens ap runes tn peo onb viouguedye & 9 :ophuas onno wi ogu astpueoisd wa vrouguadxa e anb zesuad e sou-WeAd| {mINUISUEN 9S OWOD ‘{98 ~puvorsg vu amwusuen as anb Q Lkonyeue viougudxe ep apep -He[nBus v 2 epepreu1t10 v woIs!suoD anb ulG :03q08 ‘se YUH anus ‘sowusureuonsonb sO “opxoYar PUM 9 ‘oLDTeA SOLER ap uUueMEMEN, eUTTOIED 9 OpsdeYA JaINOY Soarapayy EaTUQW 10d op -BUISse ‘VindsD Up asyPUDIISA D2 asI[pUDdISG DU DINDSA Y “fenge voruypo v weztojoereo anb seisojored sv wio0o sags -erombur sens opuezepisuos ausod ap e1A gad sagduanrayu ura sourasuad anb ogdosd ‘mbe :opeoqeoay opnaquos ov ossage ap vo -bngdeso) v.enuooue area ap BIA Jad 9 ‘OMTJUOD o 9s-wITyINOSD watuq wpad vu ‘euerpray risodaid v wadnoay “eysrfeue op sa05uaA ~raquy sou serougnbasuos se 9 seainbysd sogSnpoad sep seSuarayip se a1gos sesuad v sou-vaoy ‘astpuroisd e opsejai wo ediiso onb ossrtuosdwoo ap En] O wOUapIAS UasneH astuog 30d OYLDs9 oinydey zvouyouvaisd ovsuaceny pun ‘aod ap vA tag ‘pnaxy punwig 10d epeBo} ogSnnsuoo vu Svsorfea serroqoosap se ,,opeoUIaWOD,, oy! uranb WOD S210, -ne sajanbe woo ‘seurfgd ‘seu ‘odwiay steut 10d ‘yovoueutsod op ‘2159p 0 s9}0U09 10d ‘axay Sap SarO}!a] SoUNTKOId soe sediND ~sop scyuu odioayue ‘omnysdeo upes op opdejuosaide v ossed ‘wazey aonb o aigos uresuod anb o wgqurey uralounuoid 28 se39I09 sono anb ered oSedso win opSeusoaut xed opmijoa ooruiapese oMrat ~esuod op epepryiqnioyy & Woo Weare * oySeULOJUT ep eONPIO -outop oBdingunsip & 2 sazoa op opdezifeanyd y s1A198 UIpqUIE) i Tag) SeEneD IPT NRT ON HON RPO WOR PUI ‘sleds OWourPos! ‘unsse ‘opuesq opSenouodiayut ap *{p1905 opSe2a1 turn 9 ‘sagSeorjde sowazayip sens seu ‘risjaanua 9 OU ‘opaaYA JOMOY soMapay wOINOW, \uryorequt ou apepipunaoy v groud ‘cuage euroysis umn 2p epeprxajduioa y “onuooua peo ap apep Uy BU OtIOD apeprorjtoadsa eu OIE “oxIMO O ,,7eIN9SO,, 9 08 ~an9e1 0 owroo mstAaUa ¥ sowastisd anb weodoud ‘eanjoodsrad ens ula uIN wpws ‘sopoy, “eHIDAI oWOD EpeZTHqEIA ened Up SO1URISIP WiEIED0]09 9s 9 BULZOp oMIOD wLIOAI ¥ UIE: eine so onb 9 ‘oTow ossou Wo wMMUOD 9 oF anbs eureyp onb o svur ‘sieuorssiyoud sodurea sosseaip wia seiougized “xo op spied v onose oat] wn 9 visIaassug ap so1vai(U0>) 9 onbiod ‘seSuarayip sep spuadaput ‘anb ovsisod ‘onno op wiozoanbie eu enaqoasop & oBSr|a1 wo op3isod vuaso vumn wo as-renyis oLPss200u 9 anb osuad ‘eyMosa ap saQ5IS0d sos OAIP Ureagnsuod ouAy] arsap sazomne so “ejnULIOS ONO o anb vpucutep & Japuodsas ooo ap seaug9) sagddoouoo salualaytp 9p anzed y Zossi v sspuodsaa ‘oj-psuiad ‘o[-1ano owi0d :onno © 09 anuosus o umDoA:d anb ssodeIambul se OFS Saja wnuto9 ogre! © ‘seuIded seysou urEUasaxde as an satoine Sop einosa v urEjuaIsns anb ‘soouNa) sre‘ouarajos Sou “seSUaT -2]1P Sw Woo soATAUOD ap apeprondea w sea) wed PpeIBoyAUd apepiunuodo eum 9 nisraauiug ap sorxe1(uop) ap eamata| V “saned so anua emnoso ap opeprondea oEsnTe ze waqure seu! “vonyfeuEDISd Boruy[O wu SopuestTeNE Sossou ap onstuls 0 sepuaasop op ossao0id oF vaasujtl ) ap oymydeo epes opuanosiod inj uissy ‘onda]as ap uistaadtua :vsasdua vu oistaasug ura ‘sou “BY ELDUGeY aAaI089 OepIpUes op seod:puoD se ~ure) ‘9 vsaiduso ep ogSezqueai0 ep 2 opsuny ep $0} -ouoo ostoaid 9 “epemmynnsa euLt0y op v-znpuoo ered ‘ouTeqEN 9p epeprunuodo vain e opueeppues as orsa anb seossad sep onodsas e saoSeuuoyuy 1090 wsta wsaidwo vu mstAanue Y ‘omewiout ajsa seruayjuo wed ins -sod onb soatsuayap sosanoox so ‘Te1oadso wa ‘0 oot 8a ojwoureu -ojouny nos ‘95149 ap FEMME OnawOUE Nas OpuEsapIsuoD ‘aquoIoNd © apuare ‘ye003 onauq vIdeioyooisd vu vpeoseg -woasaqut v onb eunye ‘saoxayfer 2 sagstaas canyondsoy orxat “U02 ou vouyo visMaduay We ‘IEBES wNELE-“g “D vBUy “eSuepnw wiozyIgow 9 wreSorede sean jpadxo se 9 sepueutop sv ‘somaupodurt so anb ren Teuorsstjord op ovSe y ‘oryj9 9 onoy]dxo orenuoo wn v5 080190184 0 anb wia8rx9 ‘onteyod ‘9 ~ sodnud wo nove jenpratpu Yhossasse v 9 jeUOIOMMNSUT CoNsUseIP o ‘oRSININ -Hosqo & — orxaiuod aisou Sopepyrernoad yy onb a1aZns ‘opmeg JepINg y eueja}y 291g 10d epesuad ‘jpuo}omstat vIstaauUa y “oyfeqen op ovSuarm eun wo extonb,, w seussoysuen VW ‘.extonb,, ¥ :s¥istaanus sep eonpuray e urer “Had sapmne ep orquiyasayuy aIsaN “sopeistaanua stoayssod snas ‘opuiSesovur ‘esuooua anb wo ‘sogSems sezownut seu 2 SasvBn] SOsraAIp sou eInos19 *DjO98a vp o1xa1NOD OU ‘oBOI09 -18d © ‘vjoose eu epeztjeos eistAanus v vied o1ueAgiar O11a101 tun ‘esopepino eunoy op “eiuasaide svjoosg wiBopootsg Wa P19 -uguedxs ens eu epepjedsai ‘exa10yy yosiaog autjanbory ‘vsinbsad vp orxajuoa ou eystaanua e Opse|a1 Wo svong S205 -t1epIsuos woo vuzoua oj 2P Oporgu owos opnaruos ap astpur v a1gos aL098Ip ‘ow wise Sopep 9p ¥}2]09 ap olusuNpaco:d oWOD vpennnss BISIADNUD B LONYPIP o esLID EMIZOJ ap Epsoge woINE y eHYSS909U 285 98 OSESIAAUOD BUN IIzNpuOD ap apt © [enb ou Jopesinbsed ov oanene oporput owio eystAaitua e 2igos anayjo v SoU-vAd] SOUNN I2TTOLI, BION7] BLEW Jod open -isse ojmdeo ‘vsmbsad ap omawnarsuy owos visiaauing ‘o1@ op saxopeysnsse sovaya sojad supessoaene Sosaiodiy ovs ‘epia ep ses noyjoase wanb ,2190s,, JemIs9 Y voruy[o wougHadxe 9 ogSeayreNb jeaysuadsipur ap wa]e ‘Teivadss ovSeuuoy wun 9 oruaUTEUIAN Wn JopeysiAanuD op a81x9 ,vistaatua,, Bisap opeprxajdwos y. “,opnsa op o12{go op epra y owenb operquis] 9 anb opnbe seziueBi0 ap 9 ‘2ssazanu,, 0 ‘sasoyne so opungas ‘Jenb ou ‘oypjoins 40d auoU ep ogsusaidutoo e Y ~anua se — ojwownpaooad aisop vouyualo troUEW © WeZra1 ‘anb esinbsad vu sourenuooua ‘sazoine saisop oypeqen o u (SIO) o2seiIeD NPR ENE 7p OPEN ION KIMBPHA N ‘ean OeSeanay © aigorsOsanyp sarEypo SIND Bp FOB GOD) o 00000008000 OHOOOOOHOCCHOHOC HCOOH OO OG SUMARIO ‘Monica Mepeiras Korucr Mactbo Leanina KEsse1s CARRASCO. Parte 2 - (CON)TEXTO PSICANALITICO er via de porre, uma intervengio psican: Denast Hause Aescuta na Psicanilise ¢ a Psicanilise da escuta .... ‘Monica Mepnizos Koraer Macro (Canauina NEUMANN DE BARROS FALCKO .sio do lugar do anal do pr INA NEUMANN DE BARROS FALCKO laridade da Psicanilise Infantil ..... ‘ADRIANA AMPESSAN Parre 3 - (Con)rexTo Cocnitivo- (CoMPORTAMENTAI A entrevista motiv: fsta em Psicoterapia Cognitiva.... Rucanno WAIner Ness Mauricio Piccotoro Parte 4 - (Con)TeExTO HUMANISTA- FENOMENOLOGICO-EXISTENCIAL ‘A Entrevista Humanista-fenomenolégico-existencial Janice Castisios Vrroia “Marra Reca Cena Up O1pJor0x9 0 argos sagxaygas se oHadsar zip soBojgo!sd op od -CULIOY ap optnoazad op sagsusump sep UIP) “ossad01d op saed “nied so soqure wo soyues soAowoad 9 seuraype os wapod sipd -ed so “trodezrpuside-oursua op ovdujau ¥ samtasoun seanafqnsranut seoon seu ‘onb somenparsy “sopeuruierep auaurepidi gs oyu zipuaude 9 ansau op sipded so ‘ene op ees UN “opSeULIOy -Suren 9 OIOUTAOUL 9p EIPp] wSSO-E OPE ROUIA aWaUIEUTL PISO WHOS -vztpuaide ap ossaocid Q ‘sasanuys sesou wareLID 9 wareULO}siN 9s ap Woquie) sey ‘oprplfear v uLaREUUOJSUEN v BULIO} ap UTeIND “TP sojuauntsoyuoo so opuenb seuade opu apeprpunoay ens znpeN OpXouoD |e], “tasut os opepisioatuy] v fenb vu TeIO0s apeprRar e {wioo ogxoUd9 op sowod arduras wbalaqeise opranpoxd ontautsayt0S ‘2889 onb euoWEpUny J “oIUSUNIZDyUOD op oBSIsinbe a oeSnpoid 9p JBN] win “eLougisoxe 10d ‘apepisiontuy] & 498 sou pany “Ine ap EPs ep Oo anb op sojdure srew S05 ~edsa sebuvoqe wrossopnd ayuourfenst seisa anb pout ap ‘se82,00 SoZ 2 souNTE So Wod ‘saNseUIas so a1MEMp soUIRIOUDALA ond sogderats sean se sorxai ap euNo} wa 1rznpoxdal ap ape UOA v “UID, ~urey “rejdwra1u6d & nossed 9 '9s-opuer|dure 105 ofesop aisq{ “opus -2sut yasa o8o[gorsd o srenb sot soumuueNxa So;xXaIUOD so 9 apEpIS “JOATUN] v anus seoON 1aAoWLOrd 9p o :umntod ofesap uM UIO9 Seu ‘sounye ap euuty ens woo wum upeo ‘sesossayoad senp souesey “wysaorqUg PULD Joren wxed jenye 9 oonuputp euresFoad win re0qeIa ~issod v ‘ene ap vjes ap oSedsa win we ‘eu sou-1 p OSMO OU EpENsTUTUE sduioo ap seiougara 10} DUDUINY OPSDJa}uI D 2140S SOS4AAIP SasDYJO — DISIA -a4augy ap sopai(uo)) wei0qeya vied epnied 2p d1ued osson, olyarg (sv)sawoxny (sv)so nusog song vr ~ opSopss ap vasyaanug :esorduro eu Sag wunoy verER ming, * euopmnsuy msaanug y OWN HosRIOg INFN ~ pjoosy bu wisiAgnUy SAQOINLLISN] AG SOLXAL(NOD) - g LIV SANONL STALL von visvyy wsinbsoy ap omuauminsuy owos wastaanug SINSY NOSTINN LOGE WHHOY SOMES, YOINOW, DNV RK YARD YAVENS YONI oasy esdomy sseansadsonoy seasaanug, HASY SOLXAL(NOD) - £ ALIVE wuLsog Hosny YNvTnf omnnAY MASSES VULNS ~ opsuaauduroo ap osinoer :oansoudeipooisg ‘sanbvyyy wavy, vonngdeios epnie > uuTyjooe ap osedse -waferzy ap wisiaanug OYSYTIVAY Ad SOIXAL(NOZ) - 9 ALIVE rong vanene SPL rrr von eandsD eu PoIUDASIS apepIsE NOI Y LOHONYS YAFTAH MON, * erdeiaa ura exyurey y * OOINBISIS AVIVA O1XAL(NOD) = ¢ aLIVE oeee jas, nas quais se evidencia a importncia de um, embasamento te6rico e técnico qualificado, promove ainda maior conscientizagao de nossa responsabilidade diante da profissio que escolhemos. Dessa forma, durante o decorrer dos semestres tivemos 0 pra- 2 de, juntamente com 0s alunos, parihar de rieos depoimentos presas. No aceite de nossos convites, psicélogos pertencentes ou no ao corpo docente da Faculda se a estabelecer intercdmbios e contar suas experi nais relativas a temaitica da referida disciplina. Nosso critério de escolha dos nomes dos profissionais convidados para a dis bém como autores desse livro, sempre foi o Foram, entdo, criando-se ricas ¢ criativas situagdes de inter- cAmbios que tiveram como palco as salas de aula em nossa Facul- dade, Através de olhares diversos sobre a utilizagao da entrevista como instrumento imprescindivel da pritica do psic6logo, surgiu a idéia de um registro em for Aqui esté, entdo, (Co 08 sobre a interagdo humana, um convite a percorrer os fecun- ‘dos caminhos da diversidade presente nas possibilidades de nos- sa atuago profissional. Monica Meperos Koraer Macevo ‘Leanma Kessett Carrasco Parte 1 es e e e e es es e “opdeunojuy e aouon -e1oowap inquystp siod ‘srei90s a sredni8 ‘stenprarput sowwoue| ost wtos odutox enb eaneunosur opSenouadiowy wun wo) ovdeo “TunutOD EN “oRSeraNM ap eoTuDD| PUN 9 onb ZoA vuIN ‘oueMNY waureuororjor-soiu o seSueaye 98 op vULIO} EUIN 9 SIAMUD vanb exaprsuoo (¢661) Purp “oxSvorUMUIOD ep odureo ou ‘ofd -wiaxo Jog "eiSojoorsg vp oNquUE Op v0} wIAqUIE) ¥pEFOUAPIAD > ‘wstaanuo vp epepmiquonde ep 9 ced uyap ep apmiydure y “eiBojootsa ep sodureo sos ~z0Ap sou opepriqeoride ens sezLONd an B gpnaso ap ordenbope e seznejua ouryssaceu 9 “{e198 opour 9p ‘enb souresuag “919 ‘01 e ‘oun Y ‘a1u3119_ nas ap Orredsa1 v Sopep no sogseunoyu! seasnq ‘ofp -goisd 0 senpqssod Jeiwourepuny oanofgo outoo wal anb ,op5? -eSIaaut09 Sp wortiogy,, OU1OD BISIAANUD B a2G0s ogxayar ap 65 -edso win sige opting9y 9 aueLodur! sourezepisuos SBULOY SaIt8K 49s propod wigqurey apuo “eotusfo eudosd ep wiTe ‘oar “treo ou ‘oorpumnf oduuro ou ‘sesarduso seu ‘[endsoy OU “ejo0s9 Bu Osmsa1 oWOD ajuesard 2% 2s eI “]PUOISsYOId aySop ovSeMIE 9p vase wun & apepmiqeonde ens eur] ogu uigquiT) wistaantio 8 ‘odojgaisd op oyfeqen op oaisnjox9 oyuouNNSUT Wn 9 opU ‘nb opour oursaut op “wgi0d ‘voiZojooisd voruyja & erstaanus SOULIE}OSsE UINLHOD OHNUL Ff “OUTEGEN Nos Ue BZTTAN oBoIpo1sd © anb osinoas jeluowepuny 9 oywevodur! um 9 wistAanuD Y COSMRIVD THSSTY VUINVET OGIOVN WAHLLOY SoMa YOINOW, ACVCIALLSLANSUALLNI FC Odvasa WA SVOINITD VISIARLLNA VW » (Contexts de enerevies: olhares diversos sabre a interagso humana Na proposta de explicitar a ampliagao do Ambito da entre- vista como uma prética humana, Garrett (1981) destaca que todas as pessoas, de uma maneira ou outa, sio envolvidas na entrevista na medida em que ora entrevistam, ora so entrevis- tados. Em qualquer uma destas situagées estardio presentes as- pectos objetivos ¢ subjetives. A autora tem como ponto basico de sua teorizaco a énfase no uso da técnica para a arte de en- trevistar, sendo essa a arte de ouvir, perguntare conversar. Con- sidera que Arte requer habilidade e aptidao do entrevistador, sendo 0 treinamento uma parte essencial que nao dispensa, con- tudo 0 cuidado que ele précisa ter com sua qualificagao ¢ sensi- bilidade no uso do rect técnico. Uma caracterfstica enfatizada por autores como Bohoslavsky (1977), Ribeiro (1986), Bleger (1976) e Vallejo- Nagera (2001) & que em qualquer tipo de entrevista haverd uma demanda de algo a quem se supde que possa corresponder a ela. Esta demanda pode ser por uma informagio sobre algo ocor- rido, uma simples opiniio sobre uma situago qualquer ou a solicitagao de uma ajuda especializada diante da constatagao de um sofrimento fisico ou psiquico Para fins deste capitulo pensamos trazet & discussdo os as- pectos relativos & entrevista cl a ver.gue, neste campo, entendemos ser a entrevista uma condi¢o sine qua non para a compreensao do sofrimento daquele que busca ajuda. No que diz respeito, portanto, A dimensao psiquica, pensamos que a entrevista clinica semipre contempla dificuldades e complexi- dades pelo fato de que o ser humano é surpreendente ¢ incapaz de ser contido ou avaliado dentro de um sistema predetermina- do, Dificilmente poderé o profissional prever o que se sucederd em uma entrevista em acao, mesmo em referenciais que pres- supdem uma certa padronizacio de etapas. Até mesmo nestas situagdes “previstas e planejadas” 0 entrevistador poder se deparar com o inesperado: um questionamento, uma desistén- cia, uma nova descoberta, cabendo a ele, munido de uma técnica u e.uma teoria que the dé sustentacdo, administrar tais situacdes. Bleger (1976) jé referia a-cntrevista como um campo, no qual muitos fenémenos acontecem. A propria dinamicidade que caracteriza as relagées huma- nas se faz presente na relaco estabelecida entre entrevistador- entrevistado. A partir disso, abte-se um espago para que muitos fendmenos relacionais acontegam. Tavares (2000) destaca que a entrevista clinica € um procedimento poderoso e pelas suas caracteristicas & 0 dnico capaz de adaptar-se & diversidade de situages clinicas relevantes ¢ de fazer itar particularidades que escapam a outros procedimentos, principalmente aos padronizados (p. 46). Basicamente a entrevista um procedimento utilizado pelo psi- c6logo.com 0 objetivo de conhecer, de buscar dados para interyir em uma dada situagao, entendendo-se esta intervengio sempre determi nada pela especificidade de cada situago. A entrevista tem por fi- nalidade fazer um levantamento de informagées que possibilite relacionar eventos e experiéncias, fazer inferéncias, estabelecer con- clusdes e tomar decisées (TAVARES, 2000 & CRAIG, 1991). A entrevista é uma situagio de encontro entre dua ou mais, pessoas. Nela nio haverd participante de maior ou menor.im- portincia. O5 espacos.e fungdes de cada um sio diferenciado’s €,a0 mesmo tempo, interdependentes. humana: que ocorre na entrevista psi Bohidslavsky (1977; p. 120) ao defini interhumanas Muito se tem escrito sobre a entrevii diferentes abordagens tedricas. Nosso obj rio é enfocar a entrevista a partir de um determinado referencial tedrico, mas, sim, refletir sobre aspectos que se fazem presen- tes em situagdes da clinica nas quais a entrevista parece-nos ser © principal instrumento de trabalho do psicélogo. Enire tomaremos algumas consideragdes do referencial psicanalitico vouyya YoInro ya oany “voluag] 9 opoyplu “eN09} anua ‘suaIS1x9 epepronawUIp v vzLa}ONIRD OMAUITAOW assq{ “SeIa ANUS oySemowfeorar 9 viougpuadapraiut ap opSemis eum wremey ~t109 onb sogSeunojsuen ‘sooSeinuUojay opuEZITIgeIA BLIGA Ep OES -tuoyuod op viougiiedxe ¥ ¥iTassod voruyo ep eonpid y (€c'd) vznuarsa 9s anb eB90 vonyad vumn 2408 reuniojstren spuaraid anb oj nbep oouga} oquaUHtaqUOS wn wa epeaseg vfayso ogy anb vowogt eu; ("~) ‘ooryoadsa 9 ay[ anb 011939 wn uraI eongad v epoy, “weuOWRPUNy v enb auod So: Wara294UOISIp os 8 upeortde ‘ommuod ‘usu vpipusarduios sas apod ogy vote) wun aonb seme ov (6861) Wiorswiopy 30d epe10q -01109'9 PIPPI TRL JOpersIAaMUD Op vomIO9}-coLIgA OBSEIUILO 2 2odoid as onb v ooig}oadse onnofqo.0 moo opsooe op efoisa von “319 vasiaaquo v onb op opeprssacou v reUaTTES 9 reUOrSUOM JK ~rodury 9s-euzo) ‘oquarsns v enb cougar yerouarajar op aiuapwad ~2pur ‘opniuas assony “sooTuagl Sosmaar siias op ogssaidxo op vui ~10} POU BUN eIsTAaNUE vU ENUOSNA [eNyidDuO.OdI0D wpe) Joperstranua op aed . tod vinoso up and v era onb onay9 o a opesinanua ofad op 9 anb o anus ,oeSeipou.,, op eULIO eu OWOD-eLOD) Ep eIOUy) ~roduy v seunnyear sou-waywied eiowne vp 'seaneULe sy ———— Om (CQ) eareIRD TPR EHUD] Wy OpaDEy IGN FaNEPAP UO *(L1°@) seoSeiuosaidas od ‘seSuazo 40d ‘se309) 30d sepepaut audwas 9 epeprivas ep ovsuaasduioo y ‘ouisout 15 we o| -pordxe 9 o}-apuaarduroa ap opeprriqissod assaanoy os 0u109 ‘susumyenp o-opueyjo vura|qoxd wn mZnsoau! anBosu09 wynduru onb soz1p ionb ois] “eSysaau! onb opepreos v eid vyjo rasnuaro o yenb ep spazne vjouel no apes ap atoadse euin 9 wu0a}, “oporpul 2 L091 WOO 7H 2s BIDUDIC) ‘anb eunye (2992) oseuryy “esinbsad ap erSojoporau a viojomoysida asqos osay, nos wy “opepmiqeoride op sonouryred ‘anbrpur oy] anb 2 auaysns v onb euos) wun opuodsex109 2aep vonpad wpor e anb sowenparoy “volusjo vonyad B 9 vLICN) B ONUD sajuaIstxe OBSe[NoTUE e 2 viouppuadapzoIUt B [euoWepuN; 9 anb sourzeprsuod ‘eorUyIO eISIAANUA ¥ azajOs ‘9s onb ou pf “en0= no vous wos wife ossmuoxduI09 Wa} ovu epunges y ‘oforpip ou epeiuaisns waquIE) [eID0s esIDAUOD BUIN 9 soWoAerOsep Jenb Je) FISIAANuA v axUD quoISTxe eSuaI -Of1p v seessar aqeo Opnuas assay “oRSeaIUNUOD ap SapepI| ~1q1Ssod sesowunut ap you aysap aired wi9zVy soraugyts oWSoU 31 9 soyso8 ‘odio3 op sagSisod ‘oymsse op seosnug seSuepnut ‘s0) -uawsonbso ‘soseny “wigndje v o8fe ealunuios rossad e srenb sojed sopous *087» ap opSporunwoo ap ovdems euln & 9s-239}01 ‘sesavyed sep wigie twa onb offe ossnosip 30d sowapuausy : _TRGIDA-OBU no TeqIOA 2f9 Ufes ‘osmosip op BUI] doy G9 opepranalgns x ossoou ByUD) 98 ‘oBolpIp ap odedso wn 9p opseno v ayuetpou ‘onb esd sagdipuoo vuo ‘Jopeisiaanua ov 2 opristaaniua ov Sided saqrasayip sed101n0 oF “eISIA ~onus & ‘oudenys essen “Epnfe ap ovseyas euin emmsuod as anb ‘ured seupssaoau sagdipudo se ia3jaqersa “esatyed ep o1our sod ‘ouruated sou anb ojetunnsut win ‘onnd o8 ossaoe ap operZapia -ad 91dui uin outros epesuad-1as3pod odoygip ap ogséniis wun esnyuoo eistsanua v anb wo epipour eu anb sourenpasoy, : -sopeproge soaidgy so urepunjoude anb sogserts zensnyy uyuntad sou sagdinqrnuoo stay, "eotUs[o 8 soureooguo opuenb saqaunrad wagared sou ‘Govan oes © agus souanip Foro ania ap FoR GUID) w es 4 (Contexts de entevaca olbares diversas sobre a inteasio humana Ao referir 0 termo epistemologia na figura 1, procuramos caracterizar os construtos teéricos como evidencia a origem do termo episteme: colocar-se em boa posigdo. Colocar-se em boa posigdo para apropriar-se de um saber, que, mediado pelos re- cursos da técnica, resulta em uma pritica clinica, ‘Tavares (2000) ressalta que as técnicas de entrevista devem potencializar o aparecimento das particularidades de uma pessoa e constituem-se em w de acesso amplo ¢ profundo ao outro. Contextualiza-se nas situagdes de entrevista o gue refere Homstein (1989) sobre a relagao entre 0 objeto tedricoe sua objetivaczio como método ¢ determinagao como técnica, permitindo transformagies € articulagdes sobre a realidade. No caso da entrevista clinica, 0 paciente e sua realidade so 0 que precisam ser conhecidos. A teoria é mediada pela técnica na intervengio clinica. Pelo fato de a entrevista clinica nao set uma técnica Gnica, ela estaré sempre intimamente relacionada com a forma do entrevistador compreender os fendmenos humanos, além do que das. E necessiria uma constante uma dissociagdo entre o ser clinico e o ser te6rico. O risco de privilegiar a teoria resulta em um distanciamento da relagao com ca e, da mesma maneira, privilegiar a clinica faz com que a Homstein (1990) destaca que estas tfazem o risco de que toda a teoria se for toda a pratica ritualize-se como receita" (p.106). Des: pensamos que a interdependéncia entre teoria e pritica é 0 que manutengio da caracteristica investigativa que deve predominar na situago de entrevista. Preserva-sc assim a pos- sibilidade de nunca perder de vista a singularidade dos encon- tros humanos. Evidenciar 0 aspecto'de sifigularidade permite a interroga- ‘go sobre 0 complexo proceso de constituicao da subjetivida- de ao mesmo tempo em que sc resgata a importancia das trocas intersubjetivas na construgio do ser humano, Ao optarmos por uma concepgao de sujeito préxima & idéia de um sistema aber- to‘que recebe sofre influéncia do que esté fora dele, a dimen- sio social deixa de se referir apenas & nogio de sociedade ou de outras pessoas para incluir “relagGes situadas no tempo hist6ri- co, em condigdes determinantes de vida, permeadas de signifi- cages e linguagens especificas...” (BOCK, 1997, p.39). Res- gatar ou abrir espago para a singularidade do entrevistado em relagdo A sua hist6ria é também abrir espago para a singularida- de que marcaré a situagao de encontro entre aquele entrevistador e aquele entrevistado, A nogio de investigacao intrinseca ao conceito de entre- vista levard sempre em considerago a capacitagao ¢ a qualifi- cago de quem a conduz. A existéncia de dogmas por parte do entrevistador exclui a existéncia de uma efetiva e qualificada escuta do outro. A existéncia de um pré-saber inviabiliza 0 ver- dadeiro processo de investigagao transforma a situagdo de entrevista em um estéril espago de confirmagao que empobrece. a relacdo e a propria entrevista como instrumento téc Tavares (2000), buscando uma definigao de entrevista clinica, prope o seguinte: ica € um conjunto de técnicas de mpo delimitado, dirigido por um psicolégicos, em uma relagfo profissional com o ol de descrever e avaliar aspectos pessoais, re sistémicos (individuo, casal, familia, rede s processo que visa a fazer recomendagies, encaminhamentos ou propor algum tipo de intervengio em beneficio das pessoas entrevistadas (p. 45). SOOSSHSHHOHSHHOHHHEHHDSOHHHHSCHHEHCOORH ‘aquais1xe eIougpuadepsoIu! y ‘sopLiosut ose soqure [enb ou os -sooord op opdnpuoe vu oxsenbape & ered vaneowsrutis eunoy 9p Palnquuod ‘enodesa) op elougiedwos ya ayuas oB “erouguiedxa ¥ epewios ‘song soiadse soe Blouzalosqo y “ouIsaUr Is op 2 ONO op o1DatI8q we vongid 9 volusy “ex001 vns umssediad “einadeian op opep “tqesuodsox ‘soon9 soyedse so ‘Z wm3y eu opearasqo ow0; 1euorssyosd vrougreduros ens y soatejar soisadse so ow1od lunsse ‘a1uatoed 0 woo exed sepeprjiqesuodsai sessop orSray 9 BU [eIMaUEpUNY IAs sooHZ soIZadse sop OBSEAISqO VY CET) Jomooparu1 ofsd no orxe1U09 ofod opingune 9 ay] anb 0 aie — soauga) somuoutiooquod ‘sy ‘soanof ~Go ‘vomua91 ~ orujwop nas qos seIs9 opod onb o apsap,, ‘(zo0z) ouang Ppeursse waq outs ‘ova soroqus so ope] nas ap anb 22a wun ‘einadeia} oF oquD anb LorUDs a.eang apepTIqesuod ~sa1 & OS10J02 9p s1A308 AGP UMoUNISsE EIsap.ojNAUNNDD4UODIT a ($850) eomeaE PHY EMEA OPER EHPOY TONSPIPL MUR © ‘orrpnuod oy “aquatsed ov ovSejar wa rapod ap atoadsa zuin emadeser ov engune onb ems] eumn ‘owueuod ‘voynsnt wou ogsnye zey oyu anb Z@A eum ‘opesoainbs aoared sou anb ‘esta ap o1uod win apsap wpewio) 9 sazan 30g “eppualuD W2q > ISSE ap a}UOIOUL OBS|PUOD essap OBSEHONAXD e axdWIOS WOU, p19 wistxanus @ oRSe[ar ug “WN EPED ap AEN} o> OFSUTY 8 oD Opsose ap SOpIUYZIp 498 OFA D STIUDTOYIp ovs wISIADNUD vp odures ou opeysiaanua 9 Jopeystaamua ap ovduny v ‘eoIne ve ereg “seoTUyjO seistAanua wtalas op o}Npuadeput ‘seystAazUa 2p aued zey onb apepuejniaz eumn 9 ernountsse wisa ojmenb 0 vo -es9p (Z00z) OuaNg “oxatILd oF epnfe eu RAITIgey o anb soo -1U99} @ SodtI99) SOIpISqns ap JoMAIEp 9 1opEIsIAaNuD o ‘Onno aod ‘2 soanow! snas ‘seusoius snas ‘saoSuuouiey sens “HOIST, ‘ons op sopep so mnssod opristaanuo o ‘opey wn Jog “seSUaIE,Ip sens We WeZLaIZTED so anb sojaurooyUoo sopeunUaap ap sexope nod ogs Jopersizanua o onrenb opersisanus o our, -ossaoaid op ogSnpuos v axqos apep: 8 winadvso) ov arajuos OESRIEISUOD SSO ouIHO 30d * ovszjaa vu auasaid emnaunsse & J994uOIOE voNd © wos wai anb sreuorssyoud sapepytqesuodsar se smunsse ov ‘ope] win sod ag “Jeuorssyoud ogSejar Pun ap orupWop oU vous Bystaarua & ems ayf-oqeo winadesay oF asaya as aNb ON “Sop IFIP Sens Wa xnw ap apeploedes v ejnadvsa) ov mq, “inv 9 epnfe euin vosng stus!oed G “soprrouarayip ons wynaderoy 9 squaroed sod sopeyuodwrasap sigded so 2 ssoduny sy ‘ossaoo1d op ogSnpuos eu apepI -esuodsax ens aqviasaid optiar wpquies seul ‘steuorssyord sopep -Hqey sens 9 D499) oWaUs}9yUOD Nos seuade oyu opuEIOpIS -uo9 “emodezay o psa} onb wrouguodun e xeyjessay 9quD “epnfe ap opSejsi Fei ap opsuanuvur 9 o1sUTEATOAUOsap ‘oaWIIZa|Oq “2180 6 ered feUoWEpUNy OFOUNASUT thin BIstAaHUD gy “OLSEL -ndyyuoo epeuruzayop euin ‘ossaao1d op oxsn|auOD eu NO Cust -1AjoAUasep Ou ‘orojuT ou elas ‘eISTAANUA E prep vInadela} Oo‘ aquatoed o aqua preo9jaqeiso os anb opSejas ep opeprqenb y ~ ‘Poruny Opbeiaiy © Saqor sonop sseyp wamvaNGD Bp OREHED) 3 Oe © 0.0.0.0.0:6:0.0 0 006.0000 0000000000600 28 ‘(Cou rextos de entcevinto olhatesdiversos sobre a interagéo humana entre as habilidades interpessoais e 0 uso da técnica exige algu- mas caracterfsticas especificas do terapeuta; Para Tavares (2000), € necessério que 0 entrevistador tenha a capacidade de estar realmente disponivel para 0 outro de forma’a escuté-lo sem ‘a “interferéncia de questdes pessoais. Isso possibilita facilitar a comdo nto dos motives que o levaram a buscar ajuda.” ~ @ terapeuta deve estar capacitado a buscar esclarecimen- tos, perceber contradigGes, tolerar situagdes de ansiedade rela- cionada a temas presentes na entrevista ¢ também estar habili- tado a reconhecer as defesas ¢ os modos de estruturago do paciente. A compreensiio dé seus préprios processos psiquicos facilitaré a comunicagao a relagao terapeuta-paciente. O do- minio das técnicas utilizadas, baseadas em uma teoria que as ar recursos adequa- sdo igualmente destacados preocupam com a existéncia de uma sélida fundamentagao teb- rica e técnica que resulte em uma eficaz utilizagdo da entrevista inica. Ribeiro (1986) & man (1999) destacam a importancia de que haja respeito pelo sofrimento do paciente; que, além da técnica, o terapeuta possa ser pessoa e assuma com senso de responsabilidade o processo terapéutico. Na condugio da relago com o paci é imprescindivel que 0 terapeuta possa efetivamente nao apenas ouvir, mas saber escutar. Entendemos que ouvir corresponde muito mais a uma con- digdo fisiolégica relacionada aos 6rgios sensoriais. Jd a capaci- dade de escuta coloca-nos em uma outra posigo em relagao aquele que fala, O termo escuta é muito utilizado na psicandli- se, Mas, se 0 pensarmos relacionando-o & exigéncia de uma genuina atengdo aquele que fala de sua dor, acreditamos que 0 outros autores, que se Monica Medeiros Kother Macedo & Leanra Kesseli Carrasco (Orgt) B uso deste termo transcende.uma relagio especifica com a psicandlise, podendo ser aplicado as outras modalidades de in- tervengdo terapéutica. O.que se escuta-(inconsciente, potencialidade ou crengas, cognitivas) pods o elemento mais é-escuia € furidamental a0 terapeitaEla os convoca a : al-ao ter Lar nossos conhecimentos e habilidades profissionais ¢ pes- de uma demanda de ajuda. Escutar é buscar nas palayras de quem sofre um significado préprio ¢ singular. A~ yerdadeira escuta precisa es ds £, principaimente, excluir qualquer po: éonhecimento a respeito daquele que -chega e, agora, fala. O terapeuta, para realmente poder escutar, precisa reconhecer «ng sabe_a respeito do pacieate. ‘Seré na relagio, a partir de“um processo de, construcdo, que 0 Chigmético seri desvelado, sofrimento sera nomeado ¢ a ajuda sé concretizaré. © -Na frea clinica, quanto mais qvalifcado for 0 terapent, stramento ~ atendera a” caberé a0 paciente contar a sua histéria, falar do que the aflige, mas, muitas vezes, acredita nao saber que se passa com ele. Serd na relagdo com o terapeuta que este desconhecido conhecido poderé ser cada vez mais explorado, que serio abertas novas ibilidades de atribuigao de sentidos, desde que o paciente ta-se acolhido e a vontade na relagao com o terapeuta. Com isso, queremos demonstrar que, se a entrevista for pensada como um instrumento impessoal de distanciamento, ficard restrita e, até mesmo, prejudicada na sua aplicabilidade. A necessidade de um treinamento na utilizagao da entrevista visando a uma maior competéncia técnica nunca poderd estar dissociada do euidado com os aspectos afetivos e subjetivos que se fazem presentes. Conforme afirma Tavares (2000): PDOSHHSHHHHOHHHOSHHHNHHHHHHHHEHOEOOOE ‘6861 ‘emosy wOUpY :o]Ned OLS ‘es11PUBISg Y ODInposIUy “| “NIFLSNYOH “1861 “NBy :omouey 2p Oly ‘sopojaw a soidiouud snas ‘nsmagua YY “LaAVD “L661 “SEOIPIW $9 “ty mazteuraiqoud w anb sagxayer skznpoid onpssaoau 9 ‘voy eu opezttin owowRnsu oueHOdu wh oulo vistAanue Up opeprxa[duioo ep oxdisodur ep aueiq jeu -o1ssyord ovse “pewoye ap Fuas wguod ‘o: 2 OYfege.y OF SapEpiNoyip 9 sapeprxojdu0a auduros enode wisiaanuis vp vorueuip v onb os-viouapind “avndurs yeuorssyord apep -nuapi eum op ovdnnsuod e wsquTey eEoIpnfaad “woo owto9 ‘9 ooruyj9 oypeqen o anbytenb onb oiuoweuron ‘onepepiaa uin e ou 9 ovSnedar vow PUN v ‘opsiasodns 1-o8-1e UT] “WaSeziIpudsde op opepryiqissod estap -PpIDA # 96-apiad ‘oitto!ovd nas woD sosiazodns op svinvyed noje sagsviuano se snadar stuade onap anb ap vip! wun woo anby opuruorsiaradns 0, ose “opstaiadns ap opsenis kuin ojdutaxe owos sowawoy, panadout 9 vou auduras yas ‘opnuas assou ‘a vorurputp vudosd ens Bu au1090 vystAonua © ‘nb soureupazoy {194} xaytl ‘epednoaiasa ‘eps eu0j eu ap ‘voIws[9 BistAanua e OUID KORUYUIP aUSWI;eIOadso OLS -em]s eu W9 Zesuiad OWIOD :oxopesed wn eLO gs Is 40d vA 2mpodxo By, wmnadez9} op ouloo ayustoed op owed sapepranial -qns 9 sapepioiyrsadsa sv exopisoasap anb sogSnunsuy ap jen “ur umn owlod ‘opmfas 39s ¥ oa1109 aitauIqaIede 9 owoId ojpour wn zenuosua ap eAneioadxe v ajoU|eI9d as-II9 “eystAou}Ua op oRSeNS WN ap apeprxo{dwos wp aUeIG “(6-d) aue wa worsg) v euojsuen Jeuorssyord op epeuyjor opSenie © 9 mp EIstAaNUe w ‘WSS “outpins © woo opse[ar ep cede zHOIeA ¥ 9 Soomton soroadse sop [eurgeu opSexBaiur eusn aquapiAd 2s-PUIO], TeoHISap as t essed opdejar 2 otafas 0 2 ‘sOMPpUNdES 2s-URILO Ponto; ep soonmgoour sorsodse so ‘wiouguodxa 8 9 vonpid e WO. ‘Gusuiny oem)» sigorForinp FaNEqD MNNaHIUD Bp SHER UOD) 0 32 (Con)tertos de entevists:olhares diverts sabre a interagio humana Cura psicanalitica e sublimagdo. Porto Ale~ gre: Artes Médicas, 1990. MEDINA, C. A. Entrevista - 0 didlogo posstvel. Sao Paulo: Atica, 1995. MINAYO, M. C. S. (org) Caminhos do pensamento: epistemologia e método. Rio de Janeiro: FIOCRUZ, 2002 RIBEIRO, J. Teorias e técnicas psicoterdpicas. Rio de Janeiro: Vozes, 1986. TAVARES, M. A entrevista clinica. In: Cunha, J. Psicodiagnéstico-V. Porto Alegre: Artmed, 2000. VALLEJO-NAGERA, J. A. Guta practica de psicologta Madrid: ediciones temas de hoy, 2001 ZIMERMAN, D. Fundamentos psicanaliticos. Porto Alegre: Artmed, 1999. Parte 2 (CON)TEXTO: PsICANALITICO 2p > =Sojoponou os Henson woeneyy ep eonymdipesed a vorssyjo ogSuansom ow opseroudioqtiy ep 2 visugioysuen ap sasounau se ap o7ey 0 ‘ojUPFoNUD ‘Tey]ESsor aiueAd|ar J ‘epeziuiajod 9 asijyuvaisd wo oxSuaazoiuT op vUL ~10} owwos OBSeja1diaqUI ep epEplaisNToxd v WquINy ‘sepuELIOP ‘sessop ope] oy “om OU 2 Odio OU FIeMp ULE] ap WeBesre> -sop as onb 2 ooinbysd ewrowuts op oo1foquuis op wanbe wesy anb seoinbysd saoSeysaytrews ap eox99e 98-ezu10a], “sepuewiap ‘sexqno wieBaiZe as seiougiaysuesy 9p S9SOINIU Se “LONI UP VISTA ap ood og ‘opueunioysuen ag 10} wi9quiEy astjpuRoIsd Vy (£002 {VAIAAITO) Ov0u 9 oF UE 9p vj>soU eusN WHO ‘so]-puNZOJsUEN 9p ‘OUISOUT “2 SO|-oRHAD ‘Soy ~prodioour ap “WIS ‘sew ‘saxOUaIUE SoIUAWIAOIL So sIMINSqns 9 seou ovt ap ovSuarut wun ofog nas ou zen onb odwio1 wn ured -eanSneul 2 opunw op aured apues3 eum ap ouerpnod ou seSuep “nu uresuasut vLianD apuvIn epunfag v sode O80] sepis1090 steimnd 2 sreID08 ‘seaNy[od sogSeunioysueN sopuess sy ‘odedsa ov ‘oduiay ov ‘odioo ov seanejar sogisonb sep oF -en ou ‘sexpurey sep ovdisoduroo ap euro eu ‘soplosjaqeiso $01 -uoUreUOIDefAr SOIUNSIP SOE BIDUgIaJas ULO9 SopeAlasqo sooupEd Sou *soJO[eA SOU :SoOSPULIOJSULN ap SLULIOJ suSIAAIp sIEUT se opueiuawuedye waa apeprueuiny e @ opunut o ‘ojnio9s oul op so11009p ou ayuourfergadsa steut ‘9 soduio) sop o8uo] ow NASOVH aSINaC. »¢@VOLLITVNVOISd OVONAAU.LNI VAN FaaxOd AA VIA wag 36 (Conyrextos de entrevista: olhares divertor sabre a interosio humana psicandlise continuarem ocupando o lugar de destaque no coti- diano dos analistas. No entanto, impde-se uma discussiio acer- ca de intervenges que possam ir aquém ou além da interpreta- do e que se fazem presente nesse mesmo cotidiano. A proposta que faco que se possa ampliar, mais além das neuroses de transferéncia, 0 modo como se dé. trabalho do psi- canalista, demandado que € por patologias que transcendem aque- las que se visibilizam por meio do retomo do contesido recalcado. Trata-se de questdes que circundam © tema das identidades, da angistia livre descarregada no corpo, das drogadigées, das somatizagdes, das chamadas patologias do vazio. Dessa forma, sigo 0 proposto por Freud (1904/1976), quan- do afirma haver muitas espécies de psicoterapia e muitos meios de praticé-la, propondo a eficiéncia de cada um a partir de sua ia: “Todos os que levam A meta da recuperago so bons. Nao menosprezo nenhum deles ¢ ulilizaria todas em condigies apropriadas”. Afirma ser o destino da psicandlise a destinagao que puder ser dada pelos jovens analistas, buscando respostas a singularidades que marcam cada paciente e cada tempo. E por essa época que Freud cita Leonardo Da Vinci (1452/ 1519), pintor italiano, que, em meio a seus trabalhos de dese- nho e escultura, escreveu os manuscritos de sua obra Trattato della pintura, cuja primeira edigao, pdstuma, é de 1651. Posti- la Leonardo, referindo-se as artes, que a pintura se di per via de porre enquanto que a escultura funciona per via de levare, Vai explicar sua proposta, dizendo que a pintura se faz por meio de se colocar no papel, na tela yazia, as tintas que ocupario esse espago com suas cores; enquanto que a escultura se processa mediante a retirada de um excesso, tirando-se material da pe- dra bruta para que emerja a estétua nela contida. Freud usard essa metéfora, teorizando a sugestio como uma intervengao que no faz caso da origem do que esti escondido dando forca ao sintoma, priorizando, entao, a interpretagao como a principal ferramenta de trabalho do analista, que vai operar na busca da estétua oculta, do contetido recalcado, Caracteriza-o, por conseguinte, como o tratamento que deve se apoiar na ques- to do conflito intrapsiquico: vai utilizar-se de Leonardo Da Vinci para propor que a terapéutica deve se sustentar no pres- suposto da escultura, ou seja, per via de levare. perfil dos analisandos que buscam atendimento tem se ampliado, salientando-se um incremento de situagdes em que a queixa vem por intermédio de transtomos relacionados a0 corpo, a impossibilidade de ser identificada uma dor psfqui- ca, em que 0 indicativo psicopatolégico deixa de ser 0 deriva- do de um excesso de repressio, mas que, com muita freqién- cia, vem por decorréncia de uma impossibilidade do fazer sin- toma por conta de um excesso que deve ser retirado. Algo deve ser posto. Podemos falar, ento, de uma intervengio que venha per via de porre? A catarse, ab-reagindo 0 traumatico O século dezenove comega a se despedir para abrir espa- 0 para aquele que seria 0 século da chamada modemnidade. A psicanilise surge no contexto cientifico e cultural daquele fim de século emergindo dessa conjuntura, ao mesmo tempo em que nela vai fazendo registros. Faz parte, portanto, de uma re- viravolta, de uma forma de rebelidio que se instala nos varios campos da cultura. Desde uma perspectiva freudiana, rebela- se com 0 segmento do proibido vinculado a sexualidade, des- nudando uma sexualidade descolada da genitalidade reprodutiva, Nesse momento, anuncia um inconsciente mar- cado por uma histéria infantil, singular, portanto, ¢ ative no cotidiano de cada sujeito. A imagem que 0 homem ocidental fazia de si €, com isso, abalada, © 000000000 HHO0HH9O0HH8H8H8800H8O~ oquoungazejosa oF JeSayo xed Soperouaprag seuoUTs sop smd vyundosd ‘ouaisiy v agos sopmisq we ‘opurznponut eyutA ‘sou sop of uo} of ‘anb eoruopi wu ebuepnur etn aoase|9s9 prot “(OLEUISO6T) PuaIstEL ap OSV um ap asypuy vp omauBDig ure eILDS9p aua}sed WaAof ens ‘eIOg ap OWIUTEEN o WO} “o1gye ov “opqus ‘0 -y81] exed yeur3u0 oywows]9 op vasng ep OpHuas ou 7} ojua!oed ondoid o nb ooinbysd oyjeqen o ‘olueyod ‘opmepour fo2A71 opSvioosse v ajusipaur viaejed vjad vmo ep wisodoid ep oonsjeu -vorsd oo1ssy]9 oporgul t asseBoyo astfpueoisd v anb vied woes -sed ap remit 0 zay asmeqeo & ‘oongudiy oporgu op opeALaq ‘OUIS{oNSTLU OF OpuapUd? 9 CoMNUAIDE OWIOD as-uAvINS -e oonngdesm oporput o ‘saya wieg “eABO]OIsY ep soysodnssaid Sov wieazisa anb sopeumsoae ‘eo0d9 ep sooipgut sou vIoUgIsIS ~01 vavia3 pnaxy 9 1onaug sod o}sodoud vino ep oporzu O, “epyes Bun anuos ue openBuense oyoze nas onb sryuuad ov ‘owawow onowid ‘ou vpidvor-qu.wioy opu onb opSejuasadas ep auene B10) & ‘ous9} 90d, anb za wun ‘o1uzosap ooderaiooisd oporput op oan “Pano onaye o eULL® (9/61/E681) Pras “seaneyed wo oprznpen 2 opeuadsap 9 o1aye 0 2 opxauod esse 19785 Jonyssod 9 opuen eWOIS © Opuasaredesap ‘uraBraMD seSuBsqui2] sesso onb 9 98 ~oudiy qos opumbut 9 s1us!9ed 0 opwenb seuady ‘ausoutaues 9 wrvj sreuL EALIO} Ep TesNED OBxdUOD e IENSUOWAp JaAsssod 95 -PUI0} ‘Osst ont9y ‘Zan EIU Ejad miss eUIOWIS o anb We E> -odg ep seSuquig] se seo0n0ad ap oporpin owes asoudny v 20d ~oig “Teusou oombysd opeiso wa opuenb saquaised sop eg -2ut tu saquasaid sjuouretieuins no soquasne sviouguiodxe ovg ‘09139|aId OUDMIQUIy O 9 JOpeepLouasop OJAI O.anUE TesNED opxouco ep miedsns rumyuau ura} oLU ‘Efas no ‘rexquIa] apod opt no sanb ogu aja anbyod opmiaigos ‘aquaived ov oxseBoua “UT Up ofaur sod squawios eRo]ored ep woBLu0 e seSueo|e-es ap ‘pepyiqissoduyt aseab w euunge pros, ‘Orxd) owsot OssoNy « (iG) Saree ye] GHIET G OPER ANON UIRPIA OUI, (6p 6) eropoya vunsowr v wos anb osenb ‘.xpiSear-qe,, 39s opod ogSowo ewn “spnfe ens woo ‘onde @ ered omansqas op aaras wiaftensuy sey “PSuesurA ¥ ‘ojdwoxs 10d ‘owoo epenbape ogSeas wun 30) 28 oonpieD MAuswesOIUT ON9}9 eo10X9 auawos vUNEN OF OBSEOI anb opuejrysod ‘essaaduit euntoy ap opSwor-qe 9 asremeo sou 203 So 72a ertound Bjad ¥sesN (9L61/C68E ANA) sounujarg, opdvorunue.) epetteyD # J9KaI089 Ov ‘SaIue SOU Zap ase (9L61/F061 ‘angaa) (es0d “109 0 vied ootunue op eysodsuen oySerioxo vutn ap opry|nsas 0 Ouro sooupisty suurons Sop oSdeoudD e oUlod wag ‘o19}e OP OrSuaiar vjad soombysd seumen sojad sopesned sojtajo sop v9 4908 Sbi9pI sens eyUNdodg “ewNEN Op eLIOM ep ouMIPNaY, Ope] “sod op apr39 e qos vino ap vamaz7 owo as-uuEtai2Jo ONSEar -ae © 9 asreIeo Y ‘seuFOWIS sas WeseEMZuI0 onb soonyuIneN Sorey Sop eSuesquia| ep 2 vBseasop up tiuoD 10d sootugHowd so1aye zeus ‘owuoweren wo. ‘audIoed o op apep! sod vp ore 10d ovdnal-qu v eduesye PABOSNG OpO}gU [e] ‘OoNUpIvD opoIpUu O oWLOD pHary 9 sANdIE| Jod epeauiou toy vorusg) y ‘owoumeIeN nas EIULjep oud eULIO} B qowoU vied eusou via Jod upeLo oRssaudxa ‘peavjod jad Dano & so}owqns as v qUeIORd eNoUNLd v BUUY 9 “erSHTeUR nas bio. Jong “Q PUNY PonTUI e ‘woyUadeg eLOg op ojourEEN © Woo BiaoseU HISa anb ap OVE OU PNSISUT siod “osypuEaIsd ep red ap 2¢8n] 0 engine wonb v“eBaj09 9 10}UaUE nas “tanalg| tod Bueared io o1L:989 “BHaISIFY D aLGos Sopmissy COVED) 0 WIOD BIad ~2000 Oulod “euLIO} vUIsoU Eq] “D22fiIUe!D MIBO]ODI8 DUN und oiafoug 0 stenb so anua ‘ssarjy 8 Sopeiaua soyunoses 9 seize9 S€ UIO9 “C681 ap Sop! sou “epesuad Jos v emeSatU0D anb apsap Bxa¥}0s eHO=I ens anb ossouToxd 0 a1gos soLiodsip e eyundord 88 “BION “vidpiayoosg D argos erougrasu0D ¥ ‘eUDIA 9p BUIOIP “9 ®P 0183103 op aqueIp ‘sU203d exed opeureyp 10} ‘asnyUD “Sd EP 201U2AUT o ‘pax opuenb eLLIDsUEN $6] Op OUR O Se See ‘bun OFSelni © 21qor wonaqip seam aRAaAIUD ap FoR OD) a . 0000000 40 (Con)textos de enezevist:othares diversos see a interagio hun de cada um deles, de forma direta, buscando uma origem, um fato, que desse conta da raziio de ser da manifestago sinto- miética. Ao tratar Dora, abandona essa técnica, deixando.ao paciente a tarefa de escolher o tema com que, em cada ses- Jo, paciente e analista vao se ocupar. O que tem a ver com cada sintoma vai emergir pouco a pouco e, também gradativamente, vai podendo se enlagar com uma multifacetada origem. Em face da imperfeigiio de meus resultados analiticos, no me restou sendo seguir o exemplo daqueles descobridores cuja boa fortuna é trazer a luz do dia, apés longo sepultamento, as inestiméveis embora mutiladas reliquias da antiguidade. Restaurei 0 que faltava, valendo-me dos melhores modelos obtidos por mim em outras andlises; mas, como um arquedlogo consciencioso, nao deixei de mencionar em cada caso o ponto onde terminam as partes auténticas € comega meu trabalho de restauragi0 (FREUD, 1905/1976, p.10). Da mesma forma como fora com Bertha Papenheim, que ensinara a Breuer a qualidade de cura pela palavra, atribuida ao método terapéutico com que era tratada, Freud, em seus fe- latos clinicos, reporta-se ao fato de ser essa mesma cura pela palavra um tratamento conjunto entre paciente © analista (APPIGNANESI, 1992). Ao relatar 0 caso da Senhora Emmy von N, nome atribuido a sua paciente Fanny Moser, explicita 0 quanto ela o ensinou acerca da associagao livre, método até entao escondido atras da hipnose. Fanny pediu-Ihe que a poupasse das perguntas ¢ da busca de detalhes que a ele, o médico, pareciam importantes. Logo disse com um tom decididamente queixoso que eu deixasse de perguntar de onde provinha este ou aquele sinal a0 contratio, que eu the permitisse dizer-me o que ela tr a dizer. Acedi (FREUD, 1893/1976, p. 107). ‘Monica Medetos Kother Macedo & Leanira Kesseli Caras. (Orgs) 4 Novamente € a clinica, €uma paciente que alerta Freud acerca do fato de que era preciso, um espago para a produgio singular de cada paciente. Per via de levare, Falando da Interpretagao e da Construcio ‘Ao desenvolver a técnica da sugestao hipnotica, Freud atinha-se a0 método catértico, procedimento inavgurado por Breuer no seu atendimento a Anna O. Dedica-se a explori-lo a construir sua técnica. Em Sobre a Psicoterapia (1904/1976), assevera que 0 método analitico de psicoterapia é 0 mais pene- trante, o que chega mais longe, aquele pelo qual se consegue a transformagio mais ampla do doente. Pondo de lado, por um-momento, 0 ponto de vista terapéutico, também posso dizer dele que é método mais interessante, 0 nico que nos ensina algo sobre a génese ea interagdo dos fendmenos patolégicos. Gragas a0 discernimento do mecanismo das doengas animicas que ele nos faculta, somente ele deve ser capaz de ultrapassar a si mesmo ¢ de nos apontar 0 caminho para outras formas de influéncia terapéutica (FREUD, 1904/1976, p. 270). Freud vai construindo sua teoria sempre permeada pela relacdo com a clinica: a nogdo do traumatismo psiquico vai cedendo espaco & nogao do conflito intrapsiquico. Da nogio de que a recuperago da cena traumatica efetivamente vivida proporcionaria a cura sintomdtica (método catértico), vai se aproximando de um outro pressuposto te6rico: a nogio da fan- tasia; Dessa forma, recuperar a cena traumdtica é insuficien- te, até porque a cena traumética como tal deixa de ser consi- derada a origem exclusiva do sintoma. © método catartico cede espago para a necessidade de elaboragtio do conteddo emergido. “oyf-opuniuniad ‘eugrsiy ens up sowawofe seyaudIoqUT opuesTTEUE ov ezipiqers onb opSuaasojur op vuLIOs wun oYSRNsUCD v 32s ‘opueyjessar ‘pnay 1od sorsodord eistqeue op oyreqen ap sopow Slop so anus odezmbsesory eusn ap eippr v eeosep JoIUsENW $0661) oppuas ap vasng wa arasdigny wp) OAs, NES WE Js [URZU BLOIsTY ep OTMdUsEs, Tes OuEnbua ‘soUTEF sore SOP -ewEYD Sop o]aUNITIs o wos opuRsyTdtuaxe “feLOTeU OU [es “JAsuEN e109 umn & ‘OpE|os! OTUAMATa Wn B as-re: -roNwy B 9p voIBoe EzEEUIA) prose Orxa} aSOU ‘OpUEZTTeULT “epeyesar ruugu -2ur UI ap Opeyfnsas OuNsauL O B13 OWUAUNDUDAUOD aI8q “ORS ~nujsuoo ep apepuaa vp opsorauoo eUIN 9faUu opuIEIad No aI -ed op ogdepiooar ¥ opursszor 1euTULIa) ered vstTPUR Ojed eped -oqpa oSnunsuos ep ‘orrus ‘ared vssaooid as anb orale O (sez °d) wy © 918 ‘opeusae opour assap ‘enBassoud 9 wsjoue vUIsaU Up 2180 lod vpy ‘eurexIap 95 919 21q08 anb TeUaIEM OACU op anzed e ojuawiey onno wn opiUe IONSUED ‘2[2 21qos ae vssod onb entoueur op ‘osrpue up omtefns ov vormucs © 2 ogdnnsuod ep owswFey wn vy]duI09 wIsITeUe_C -eastjeue ojod opeyuasarde yeuoreur 08 ovaurnies sep g1aduio> aqustoed ov siod ‘seununjasd now. -2yo pnody onb oyfeqen uM as-ININSUOD *0}[ND0 [eLOTeUE O ZAP Boze OY ‘OVIND0 JUDUIEIA|dwIOD YS9 anb o zn] ¥ JozEN Wa ossaons 0 oonsjeue ouregen op aruaumearsnjoxo puadocy “Teor ovSinnsap ep uma 9 EouNU ‘olUEIUD OU ‘opr raraysuen wad ‘opSnadas 10d ‘oats 9s-vinnoy “os-warrenye “opept esuo} ap ayep wioquo ‘wrouapIA as onb TeHO}U 0 “est, ~puv vu ‘onb oyuenbua ‘seyous seiouepiaa woo eqTegen arsg “08 -o|ganbre op oujeqen op ‘owns ou ‘as-oputrouosayip ‘asifpuE o (BO) easeD TRS SIE] Y OPS RN PAR OME BP ontelns op omowreriodwoo op 9 sogdeioosse sep ‘seSuesq “WET Sep sowoudesy vosng BIsITeUR O “(9/6 1/L061 ‘anqaa) estpur vjod opdeavdsa x ‘oussoudas vlad omaureazaios © = epetiaque BLIOISTY oUEn 9p soAnworpUT ap tosNq UID vALDSa anb ‘o¥ojoanbye op oF as-eujaurosse ‘pany agdoid ‘aisop ou “Pde O TasrTEUE O09 s]uDI98d o ona O{NoUIA 0-2¥j 28 anb Je 40d J “er-musuos ‘pnoxy yp ‘no spn ered noxiap ojuaioed 0 onb So5en sop anmed v ‘opioanbsa 10) anb 0 seiajdutoo ayodui09 “Bue OF ‘oproonbse opgamiod o sepiozar aqeo o1uatized oY (262 ‘d) winooud y sowesa ‘nb op oynbe srunax ap souray anf — v|-gaatosap sowapod wuyssv os — eurd-eugiur essap q “steuoIoowa sagxauiOD ‘Sess9p owoIex © 190aI0K") ned PpR|ND[v9 s1NaUTEDIO0dso 3 “wisijeuv o woo eoajaqnisa 2s onb ‘vrougiaysuen 2P ogse]o1 & aonb nonsuowap wrouguodxs wsson, elouguaysuen ejod ‘SIA OgSeIOOSsE Jad ‘soyUOS sojad vfas 1anb ata1zed ofad Soproauoy soquawBeyy :sepruuides setougiadxo sv avzipeme 2p eut0y BUEN 98 IMOIUIS O ap OF “oussaudo1 vp w3303 10d ‘anb 9 sopeooaun sepa sod soanaye sos ~Indutt so 9 stiougtradxa swpioo9s v oprad| 308 anap aluatoed o 2nb op orsanb e ruoyar o]ou 2 01x01 aisa v opep auou 09 9817 Puy wa sgSnisuoy ‘ers\pouvsisd op eip-v-vIp 0 wonmsu0D anb ovSuaaroyut ap sewoy se ainosip anb wo orxap “ootuo9 029} OUIHIN Nas pI9s anb aJanbe 2A91989 pany *;¢6] WE, (09d) sousdored soinpou sou weiunt 9s onb seoSeayIu8is op apa eproutnut ew oWloD seurOIUIs znpord anb oynbe swzipensra v opuessed ‘opeBausvasop 28, wo} anb ‘oombysd oyjasede wn ap osiuap epnas mroeduios speperejnus eum op ogSdsou09 © woo opuadwsoyy semua WISSE (6861) WaIsWIOH ‘eUNEN op PLA) epeUIDYD Ep ontad “S21 ¥ oWwoureuoNsanb 0 ‘ootI9a1 oruawoU assap voIeDy ‘wosing OBS E Sie soup FaeqS Ramny Bp NS) w “ (Con)extos de erurevisa:ohares divers sobre a interagto humana assim, recontar sua historia infantil. Pode-se, entao, reafirmar a eterna colaboragio, no processo analitico, entre a construgao ¢ a interpretacao. Per via de porre, falando da falta Até agora transitamos por um terreno conhecido, terreno que oferece como matéria-prima um inconsciente recalcado ¢ como instrumento de trabalho a interpretagdo e a construgdo (ou reconstrugao). Cabe ao paciente associar livremente para que, em conjunto com 0 analista, desvanecam-se as repressdes © emerja um material com o qual o paciente vai poder lidar de uma forma mais madura. Os sintomas, substitutos do contetido recalcado, vaio poder ceder espago a medida que o material re- cordado puder ser elaborado. Pela agio da transferéncia, é pos- s{vel atualizar-se 0 que foi mal vi lor das fixages. Um didlogo entre o paciente eo lece-se para que surja 0 representado por destocamento no sintoma, enquistado que estd na queixa objetiva trazida pelo primeiro. Possibilita-se © retorno das conexées emocionais. Para que isso ocorra, a as- sociagao entre paciente ¢ analista & basica. A sustentagio da demanda é 0 motor do trabalho. Fernandes (2003) afirma ser [esta demanda que levaré a uma pesquisa do material inconsciente, dando acesso ao infantil e estabelecendo assim uma espécie de continuidade capaz de construir elos entre fem a criagdo de outras O paciente oferece seu inconsciente recalcado. E os pacientes que acorrem sem poderem oferecer esse simb6lico? Que nao trazem uma hist6ria para contar, que nao se utilizam da transfe- réneia para recontar ¢ construir outras histérias? Podem eles ser parceiros na viagem de um desvendamento quando o que ‘Mbaica Medeicos Kocher Macedo & Lennira Kessli Carrasco (Ors) 4 podem ofrecer é um vazio de'representagées? Podem eles ser escutados via associago livre ¢ trabalhados a luz da interpreta- ‘go e/ou da construg0? Per via de levare é a indicago? Nova- mente seguimos Freud, é por intermédio da clinica que os ana- tas propGem as revisbes-conceituais e, com elas, a questio de como se trabalhar em anélise. ‘Tem-se constatado uma ampliac&io no dia-a-dia da cl ica. Além dos pacientes das neuroses de transferén- acodem ao tratamento com um relato, com uma hist6- ria, com 0 registro de um outro, mesmo que frégil, em séu apa- relho psiquico, chegam analisandos com novas apresentagdes: (© ato, mais do que © relato; o corpo sofrendo diretamente por meio das anorexias, bulimias, adig6es de toda espécie, das psicossomatizagdes, da impossibilidade de um livre associar. © vazio que aponta para freas do aparelho que nao foram ainda esbogadas nem construidas e clamam em siléncio, na associativa, aprisionando 0 sujeito em (PAIM & BORGES, 2003). “Se, no processo de avaliagao e no processo anal deparamo-nos com pacientes em que mais do que histérias mal vividas nos oferecem fendas psiquicas, encontramo-nos, ent diante da demanda de “preencher a fenda aberta pela inexisténci inconcebivel de um outro” (MCDOUGALL, 1982). ‘Aulagnier (1990) também contribui com a questao da pré- analitica nos tempos atuais quando enfatiza ser utépica a de perenidade do modelo do qual somos herdeiros. Refe- re, assim, a dois desvios: “aquele que nos separa de Freud ¢ aquele que separa Anna O de uma parte dos analisandos de hoje” (p. 103). ‘Analisandos de hoje que, na observagaio de Green (1990), nfo trazem a representacdo como algo evidente, pois se apre- sentam com uma pobreza na capacidade de associar, com uma inibigo fantasmatica. CCececcccaccercceseccccceccecesoen: ‘9461 “(EZor Wo TeUILO, opSeonqng) ‘oBewy :onsuer op ORY (TTOA) :pnouy punuidig ap svjajdwuo) svo189j00Isg Sb19Q Sop v4laIISDAg panpUnIy ovdipy “eaynueld vIBojosisg wun wed ovforg ————— ‘9L6L (SO6T We yeUIsUIC oBSLD -Hgng) “o8wuyy :osoues op ory “(L'TOA) :pnaty punidig ap spy -adwoy svri3gonisg svaqQ Sop vatayspag, panpunig ovdipy “PUOISTH] op ose win ap asipuy ep owoUNses “OLGT “(C681 We [eUISUI_ oRSeoNqNg) “OSeUN] :omoUEL op ONY “CI1OA) -pragy puns ap sorajdwoy somSopoo1ser seiqg sep Durasoag panpunig o>ipy eIASTH] v auqos Oprassy —————— “OL6E “(LE6I Wa [rUIsUIE oRSeoTqNg) ‘oSeuyy :onouer ap ory (ETIOA) ———— ‘9L61 (LOG) We [eUTLICG opSeonqng) -oSewy :osraues ap OMY “(XTIOA) :prauy punwis 2p svjajdwoy svo1Soporsg svaqo sop valayispage ‘pavpuvig ovoIpzy “uosueg ap DaIpr4n vu SOMOS 2 SOLE “S ‘ANaYa “C002 “ouoUEL Op ony “TeIpUNA, onuooug opungag “asypuvaisg vp ste195 sopsisy we Jeossad opdeolunmo) vIS!oUD op MISA DU ORSUNf ONS a priadt Wa od109 0 :prougsnv D2 apnpuayyn v aunty “HW ‘SHGNVNYGA ZOO PUELINGY ORSELID :aldapy ONOg “opSrIuasoudo4 Dp wepD Siow ‘jeavruasoidaudy C)°S eINO * “D“VTTELOT “0661 “Bnds_ BONpg -ojneg OLS “(L"A) optiuas ap vosnq wa ajasdigns wy) “A FINDVINV ‘9661 “BroUR|d B01 Pal samy souong pra47 ap sarainyy S07 AT ISANVNDIAV seoppprBoyqig seroupio} oy w (Cig) Some RA UTNE] OPEN OY ITPA ONO sepvoipudissas 2 Sepepyooo4 wares v sagSemuosasdas ap ajuame9 vjay vu ‘azsod ap 214 4ad ‘sean reBof apod anb ojanbe owoo sew “opseiourouian 2 opseztjenie ep opques ou wiougzaysueN Bp ora{qo tun oit100 vu onbynussaud os eisrfeue o anb ostoaud 9 ‘ratu)po vssou wo 2PepiTenUGD Up urEIsepe as opessed 2 opSeuasaidox optENg) : ‘Mouasod D wn ap smued v snnsuosa1 oarssed bras onb eporsty eu coueig wn gy “oRSesOUoWIaL op jeAissed ZB} 9s oyu Jeossod wSuvsquuia] ewwA ‘apeploosad vjad ‘onb ZaA Buin “ewe Osinosip wn ap Zej ovinbysd onafns o anb ouysso 24 oumnspidura ov a8-ay04 oF ‘ouzaqeUN Foqus wn 9p 9 BOM soul up onyingin onafns win, odoxd fea (9661) s9TuseIny “supenbuo nas opiod wisiqeue o ‘eSey as opSeioadiont v onb esed s10ur “opeprnqesn3y vp epiad ep o1uerp ‘anb ezneyua ‘apepiyiqen ~vosaidoult ep opisanb wp wa1a9e opueztioay “(zZ00¢) Blmog, ‘sagSejuosasdas ap op “Pargodura exuosua as anb oujarede win 9p owourryouaard op ovddaoe vu seul ‘opisaGns ep opnuas ou opu ‘2uod ap pia sad au09 vistTeue op se8n] 0 ‘eUL04 vssap ‘onb sesuad as-opoq (59°d) anraioed op Tewour oyjarede op zerrxne owos ‘orde wio peiusw oyjarede oudoad nas osseoqj00 28 owos 32204 aap wIsI|EUE 0 '9 OISt “smauosaidan opod opu aquarsed 0 onb ojmbup opSeuasaidas 2p ‘oma OFS © oqo soup saiRyo HERNAN op TOM NS) oF 0-@ S'OOO0 000068 peeee 0060 800COCOCOCOOS 8 (Con)textos de entrevista: olharesdiverios sobre a interagio humtona Sobre o mecanismo psiquico dos fendmenos his- téricos: comunicagdo preliminar. Edigao Standard Bra: id Freud: (Vol.2). Rio de Janeiro: Imago. (Publicagio Original em 1893), 1976. Sobre a Psicoterapia. Edigdo Standard B) T Rio de Janeiro: Imago. (Publicacao Original em 1905), 1976. GREEN, A. Conferéncias Brasileiras de André Green, Metapsicologia dos limites. Rio de Janeiro: Imago, 1990. HORNSTEIN, L. Introdugdo a Psicandlise. Sao Paulo: Edi- tora Escuta, 1989. MCDOUGAL, J. Em defesa de uma certa anormalidade. Porto Alegre: Artes Médicas, 1983. BORGES, G. & PAIM, I. O mais além da construed, freudiana, catiaoliveira?.htm. acesso em aaa de 2003. A ESCUTA NA-PSICANALISE E A PsICANALISE DA ESCUTA‘ Monica Mepeinos Korier MACEDO ‘CAROLINA NEUMANN DE BARROS FALcAo Freud inaugura novos tempos: 0 tempo da palayra como forma de acesso por parte do homem ao desconhecido em si mesmo ¢ 0 tempo da escuta que ressalta a singularidade de sen- tidos da palavra enunciada. Ocupa-se, em suas produgies te6- ricas e em seu trabalho clinico, de palavras que desve lam, que produzem primeiro descargas; depois, Palavras que evidenciam a nam de contato com um outro-ex- icado na sua escuta. Estes tempos em Freud. inauguram a singularidade de uma situacao de “comunicagao” entre paciente e analista. Um chega com palayras que deman- dam um desejo de ser compreendido em sua dor, © outro escuta as palavras por ver nestas as vias de acesso a0 desconhecido sempre légicas ou de facil deciframento, mas as quais, em seu ceme, comunicam o desejo e a necessidade de ser escutadas. idade de ir além da ciéncia de sua época es vras de seus pacientes e em suas préprias, mais do que padroes de adaptagao & moral e costumes vigentes, e sim uma fala atraves- sada pelo inconsciente e pela sexualidade: mensagens cifradas ¢ inte coma artigo, comm o meine reo, em Pyché Revs 1138) ano IX. 15, janjua/05. ©9000 HO9COOOHHSOOOHEEHOOHOH OOS: ‘sosde] ‘seuioqis ‘soyuos :sagSeuoy sexajdutoo ap ompgunre U1 20d 9s-opueoyunuios ‘sorraysties sofasop snes 39) 9 opeinosa 228 Hosng squsfosuoon! O ‘sodoud 98 aquoWTEIOMUE aonb opfabe anb op stew oynur vorunwoo onrafns o ‘repey ov zo8 fe soTuMLOD 9p aitarosuoo OvSuamNT ep WIE OnINUE ‘eSn] OHNO WIN Bre ELEY ® eoo|sap proxy ‘oqUDIOsuOoUT ap o;29U0D o OpurZnponuT “otuotarat] 2190882 9 95-onbrunuro3 “eno ap ossasoxd nos op ajuerp kane opdisod euin wa ‘opues “Heue 0 anb v a}Au09 ojed epeoreut ‘asrTpuCatsd v ‘Lua ‘offing “OUIS9UL Is a1qos avy 919 onb eed ‘ayuatoed ov wineped v eSanua Pnexy ‘s}ust0ed o 23q0s z1p eyeafosou e-onb op e1avfed v aw ~Rax OY “opemosa 19s v essed oquatoed o anb waeyed up viougs -RY 9 vuasaid Ep ‘seuNoe] ap SoIYD osmosIp nos ap ‘opypicon onofns umn ap seane seaneumeu sep o1ow sod 9 ‘e1oSy “oriseBns 8 taeziond anb osingay wn opse wo vavoojos anb 9 soongtt “REN Soppaiica snos ap eQWIOUI op oRSUTY wUIn eInadesa OF Pardojap anb auosne onefns wn op eiavjed & stems ogu seul “efa Jod eure vino v :pnarg op oyurtteo ou vSuepnut kuin opueuode ‘es-ogdumt exavyed y “epemosa 328 seuade wironb fosse[yy vpeu @ asseyfo v opu ‘asseoo} v opt anb ‘zan wuI90 “nipad aU] “N HOA Aurwg “eoruas1 eu 9 vi09} vu orjaya un wa} u=!oed op waned ® ‘opSnusuos 9 oSnnsuodsap ap oYeqEN dIsou WAqUIRY, ‘O4AI| OBSEIOOSSE v aBaNg “~TEYNOSS op BULIO] ‘wnno se119 op apepissaoau 9s-opueUo}sanp > asoudiy v opurHOp surge Wea prog ‘soufequn snos ap 1a1090p OU ‘Ovi "RUOISTY ens op aqucureane eudosde os ogu ovafns 0 seus ‘oporpur asap osn ojad sopnegsa ogs seus SQ ‘eiquio] 28 upeu ap aIuoroed © ‘ast op opueusoyos anb 29a wumn ‘orLOsop 9 oup opis wiAEY anb 0 oyf-morunuios ‘ove ‘ooIpout of aged ‘oongumen jena, “BUI © OD as-R}DDUOD ‘seUdD dAaxOsep aUDIOEd 0 ‘oaHOUdTY Op “P19 wig “osoudiy ep oFauduue op So ogs sretoItH soduiay sq “sogdendure 9 sagseunojsuen op EuOIsH] ens oxaioso ostpuvoisd vudord v.‘exoisiY ens asuodoz wewoy 0 onb ered soyurues sage OY “99 21G08 vonngdexo) is (0) Omen HSRAY EHUD opeaey POH SOHNPIA INIA ogde ns ap ony9 ov onodsa1 21p anb ou eles “epnfe ap oprpad 9 ClusUMLyos nas B sjuaiajau oRsuoUNp eu Bfas ‘eye) anb anno aisop apeprreynSuys e eisaqe seIs9 :eolt9g1 9 oporput owoD BSTC -isd ep jeouassa wonsporoeseo eum “sretoiu sodwias salsa apsap ‘enbreutap as zoayey, “vpn ap wpueusop vssop ostuooua oF ules -Sa1a anb sviagjed s1znpoad ap 0 outod wag ‘onno op waeyed B zeinos9 op o :95-wa0dun soufeqeN slop ‘euLIO] FISAq “ou “ny OYLIUILYOS Op Opsusaidurod op sapepiyigissod seaou vue oy] anb waazyed eumn ap opuejes sourease onb zeyyessax aque waved y vumngune anb jaded aweyodut © swormuiop & eSout0d pf pnaxy ‘asi|puRdIsg B epUN ap awEIsIP epure wioquig “opemase ass0j auatoed 0 anb ~ yoorey> woo agtnadqeg pendsopy ou varuyjoerougtiodxe ens ap orosuto apsopa — odwiar opor & oodoxd pnary “zrysties 0 opu wood vp voinginb isd eimpuoo e wat9 orxa}uO9 WIN Wo osioun opueysa ‘9 ‘vorpaur opSeuoy BUN opua? OWISOPY “TINPUOD 12) Woo as-remnbut pnoky “(8661 ‘NOTd OOSANTANO®) oquaureyeny ayj-19991050 Op ONMU O was vIoJOIed UP OES -POLJISSUID v 9 Of-FINDSO W9S OULIA]UD Op OBSEAIOSGO B EALZIUOD -oad Jonb 0 “XTX O[N99s op wy op eUaTE eLNEINDESd eu awUEUTE -op connadeia owisrytu ov opSear ura afiins astipuroisg y aoduy as anb exavyed y “(od ‘T8g61] OF6! ‘NAY .connedess opoyur um ojuenb ojwaursoyuo9 op owe! OAoU uM O]UN,, ANSUOD apod praxy ‘saquaioed snas wos oyeiuo ou ‘squoxoy1p vULIO] op PABINDSS,, onb o vied oSudso stews Z9A epeD.TUP OV “SUSOUXE OF) -09 978 ‘svpRy No soy ap opSnoaxe vu apepmIqeul epesadsour wun BIA O88 op ovssaudxa ¥ aqacuad ‘sosde] sou ‘ua Enno LUN op -weLr9 “wrameoo|sap as 9 wraresuapuod 9s SojuaWa|D Sop apeplordes v auqoosep ‘Soyuos sou ‘eaejey anb odiod wn reynasa ¥ sod as prod ‘oougisTy o1auUyos 0 woo seredap 2s oy “sepipusasdws09 428 ered enoso ap opeprjenb enno werepueuap anb svonpwiiu9 ‘Soe ofSea0u © aigorrsronip soiayj sRNaHIUD 9p F040) a peeooooeooerre eoeeevoeees 52 (Con)tertos de entevista:olhares divers sobe a interagio human chistes, atos-falhos; fendmenos que apontam para este “desco- mhecido” que habita o sujeito. E assim, abre-se na palavra a dimensdo do que escapa ao préprio enunciante. O campo da patologia € 0 primeiro espago no qual Freud observa a existéncia do inconsciente, ao focar o seu olhar sobre ‘0s sintomas durante os seus trabalhos com as histéricas. Anos depois, esta observago se amplia, abrangendo também o que da ordem dos processos psicolégicos normais: os sonhos apon- tam para a existéncia universal do inconsciente. Por meio des- tes, Freud depara-se com a imperiosa necessidade da escuta na pratica clinica: sio as associagdes do paciente que possibilitam ‘0 acesso aos significados de seus sonhos. Distancia-se, assim, apsicandlise de uma idéia de “cédigo universal de deciframento”, uma vez que, no processo de compreensio das produgSes do in- consciente, a palavra teré de ser dada ao paciente. Ao tratar da psicopatologia da vida cotidiana, Freud escre- ve a respeito de “falhas” que se operam no discurso: palavras esquecidas, palavras trocadas, palavras suprimidas, palavras equivocadas. E 0 inconsciente mostra-se operante nao apenas no dormir, mas também na vida de vigiia. Ao tratar dos chistes, Freud detém-se em trocadilhos, piadas, aforismos: palavras que, sob a égide da comédia, podem ser ditas. E 0 inconsciente mos- tra-se operante na vida de vigilia, ndo somente por meio da falha, mas também como “criador de novidade” (HORNSTEIN, 2003, p.151). Os textos freudianos desta primeira década da psicandlise retratam, em ditima andlise, 0 dominio permanente do inconsciente sobre a totalidade da vida consciente. E assim, a associagdo livre ganha destaque fundamental. De fato, a andlise dos fenémenos psicoldgicos normais e pato- légicos s6 se mostra possfvel por intermédio dela, ¢, como contrapartida, exige-se do analista uma capacidade de escuta que no reduza os espagos simbélicos: que a associagao livre viabilizou. Ao paciente cabe comunicar tudo 0 que the ocor- re, sem deixar de revelar algo que Ihe pareca insignificante, Monica Medeiros Kother Macedo & Leanica Kesteli Carrasco (Onts) 3 vergonhoso ou doloroso, enquanto que ao analista cabe escutar © paciente sem 6 privilégio; a priori, de qualquer elemento do seu discurso. Na efetivagdo desta regra fundamental, instaura- se a situagao analitica, abrindo possibilidades do desvelamento da palavea: No seio da associagao livre vai-se produzindo um deslocamento da imagem, do fato como fixo, e este vai-se \cluindo em multiplas imagens caleidoscépicas cujas combinages possiveis se multiplicam ¢ onde 0 ritmo, a cadéncia, a intensidade maior de alguns fonemas, a excitagao explicita no gaguejar de uma palavra, 0 sentido duvidoso de uma frase mal construida, tudo isso vai dando tonalidades diferentes a estas figuras que mio passam desapercebidas 4 escuta sutil da atengo flutuante. Ao mesmo tempo, ao ser escutado pelo analista, 0 proprio sujeito que fala se escuta (ALONSO, 1988, p.2). Associando, 0 paciente fala de um outro — 0 inconsciente ~ que the € desconhecido e que irrompe em sua fala, quando a J6gica consciente se rompe. ‘Torna-se, entdo, presente, em al- gum determinado momento da fala do paciente, a légica do in- consciente, do processo primério. A partir de sonhos, atos-fa- Ihos, chistes, esquecimentos, ambigiiidades, contradigdes, esta I6gica vai se desvelando e os contetidos vao sendo significados com a ajuda da interpretago, Nestes primeiros tempos da psicandlise, Freud apresenta 0 aparelho psiquico dentro de um modelo tépico, composto de tus “lugares” ~ co’ mnte e inconsciente ~ que se organizam em dois sistemas com principios reguladores e de funcionamento completamente distintos. Estes construtos te6- ricos sustentam uma técnica psicanalitica, a qual designa a0 ana- lista 0 trabalho de tornar consciente 0 inconsciente. O analista atua como um decifrador, 0 qual, com seus recursos técnicos, € capaz, de traduzir € revelar ao sujeito os seus desejos, forne- cendo-Ihe sentido:desconhecido, A escuta analitica sob este SOOCHOHOHHOHCHOHHHOOCOEHDHOOHHHOHOOESOOOO: rage opuspod Sages op p orsriadiane Soper sod rp orb ¢or anon spe anyyurtd y, Paou wun uresosnduit voruyyo opselsapiurt wns OUIOs oSnodor ¥ ousinduioo up 2 auous ap oysind up opseztjemisoucs y eye 98 2f0u anb op opep: 0 opoipit assap sgaene 9]0qIs0 0} anb oanafqo o anb o1vjo stew 294 vpes as-nowoy, “ossaooid ay82 v supingun seiougisis 04 Sv oqaurstuaUEMLed opuaiequiod ‘aqusIoed op atuarosuooUt Tenarew 0 seorunmos 9 s1unas ‘Mexytoap ‘nqoasap Wo 95-17 0°9 01S] “vanmaxdraquy sue wun 12 osypuraisd v ‘ordrouud ou ‘anb opuey “8S ‘ORSnJOAe BySO EsIeUR Pnary “(OZG1) 49zP4g Op ordioutage 9p W217 wa “eonyeuvoisd voIUspr ep odutar OAOU uN 918 OFS ~njona ered warstoap 9 ‘opSnieday yp ouawiguay op ovsereisuoa v Ou109 wg “BiougraysueN 2 OUSIs!orEU OUD $0}199U09 op ovSNP -OnUt V “svoui9 sogSe]nuI0} sa}uELIOduN B pnox] opurznpUCS ova anb *epeorde astfpuvatsd ep sesmjuoae se 9 ‘soonngdeza Sosszons 2 sossvonsy snas, 09 “searus[o seinjUBAR se Og ovSpodax ep eas ¥ vanwiardiaquy ase eum oq “onno o€ ogSejaz.wo einosa wun 42019X9 ap opepipiqissod v esed wow ob auis ovSipuoo owoa ouvipnayy 01x) ou aoamdy owsow Is ap vInIsa ¥ WOO opep “Ind O “Tossed asypue ep volusjo viouguiadxs x ‘ouauyETOW -epuny 9 “wquie) seu ‘sajuaioed ap owounpuoye ov seuade -xo vjad ‘ajuowyediound ‘opesueaye 9 walus9) ep o1uswiop 0 ‘onb viuorfes asduzos pnarg ‘ory aq “astfpuvoisd ep apepu ovu srenb se — seinjosqe sapepios owoo sepewios 228 & Uwl9s -sessed anb sesBax 1odoxd op © B19 ons Q “wystjeur 9 aquatond ‘anus onUOOUA op apepuENauls v EISIA Op Jopiod wos - sIndas v ‘oyurmeo ~ oporgw win smuysuo9 oMlod ‘earud9I ep oBSEZt|LEISO PUIN We JED Was sooMiTeEUBaISd SoIaUNpadosd so ezed , se3B0, Feéuod ow03 ‘prose ap seurarIp so meyuedwooe souspod “Hreueotsd woruogi v aigos soBrue snas wy “oonnadesat oporgut ‘owioo astyueorsd ep apepyea r unuETE w BUUIOS Op ‘svottOg] $205 -deau09 opunnsuosas 2 opureoryipou ‘opuinnsuod Tea pox ‘souga) sogdymuoy sens wo wSueae anb ovSiodord y “vonyjeue eynaso v se}foI0K9 o1UgUIPARaJO Ysapod UI -sieue 0 onb ‘epnfe op upurwop eumn woo wBayo wonb ap ontad -sa1 8 ages opu anb op opsisod w muinsse ot amuouos gas -Nos9 yionop auaioed o ‘opemasa Jas ap wpe ‘o]-pSuvsye weg 2p opisayuossap ovgra} wn op orUgUIINed 9 aonb Joqes WN :I8 9p ages woNb 9 9]9 anb ap ‘sqwaroed op oued 40d “euiaqoosap v reyiqissod enap oonyfeue ossac0ad op oesnpuod V BeRny arsap ogSednoo wp wsnoai v wisTTeUE ov aqua “eSuEAE ossaooad 0 anb epipau g ‘onmanug “oinjosqe 2 ougjd soqes umn ap sopinssod owioo aquatoed ojad oxsta ‘onno 9189 8 sepetD ~umua wefos seaaeped onb serrxne ‘ostyeur ep simran somawou sou ‘pod equated ojad opeayep opuenb anb asa se8in7] vagus orsodns'op ona{ns ap se8nj wn ua voy wisipeue O “eUETURDE ogssardxa e opurzyy}3n ‘no ‘sapod win ap 9 Joqes umn ap ry vol BUDIDSUODUT O aIUT9SUOD TeUIO) ap OD1U991 ss (0) orseatD HPRE EENTT oporey INO SOnDpUI OU “Cavum ofSemno © igor sonaup rasa AasaIN Sp sonar (NID) ¥ 36 {Conttestos de entrevista: othoresdiversos sobre intragao humana demanda técnica: além de ter alcance sobre 0 que nao é acessivel por causa do recalcamento, € preciso alcangar também 0 que ¢ inacessivel por ser desligado, nao representado. B, assim, a escu- ta psicanalitica transforma-se e amplia-se radicalmente: a tarefa do psicanalista nao mais consiste somente em recuperar uma his- t6ria, senao em possibilitar simbolizagées estruturantes. Neste sentido, a transferéncia ganha forga como espago pri- vilegiado do trabalho analitico. Na transferéncia, a palavra deter- minagées, evidenciando o valor de uma histéria sempre tinica e singular. Talvez ai se faga presente com mais clareza o que esté além da palavra escutada no proceso analitico: a transferéncia como ferramenta técnica fundamental 56 € possfvel na medida jue Freud vai valorizando 0 complexo encontro que ocorre (re © paciente e © analista. Fora do papel de decifrador, 0 jalista depara-se com um psiquismo aberto, que produz e re- produz continuamente efeitos de uma historia. Em Andlise Termindvel e Intermindvel, Freud (1937) aponta © efeito da escuta no campo analitico: a andlise é um processo nquanto se refere “uso” da capacidade de escuta ., mas intermindvel enquanto se refere & capacidade adquirida pelo paciente de escutar-se. O processoanalitico, apartir da escuta do psicanalista, envolve, assim, a instrumentalizagio da escuta do paciente em relacao a si mesmo. O encontro na clinica psicanalitica Luis Hornstein (2003), psicanalista argentino, ao trab: as relagdes entre intersubjetividade e clinica psicanalitica, res- salta 0 qudo importante so os suportes tedricos do anal ‘uma que vez que sao eles que caracterizam e sustentam a préxis. E desde os seus preceitos teéricos que 0 analista enxerga 0 paciente como ser psiquico e sustenta a sua escuta diante dele. Monica Medeios Kother Macedo & Leania Kessel Carasco (Ors) 37 A ciéncia, em um primeiro' momento, preconiza a possibi- lidade de predizer toda a realidade do mundo, & medida que fossem estabelecidas as leis gerais de funcionamento da natu- reza. Entretanto, a fisica — ciéncia da qual Freud vale-se de muitas nogées para as suas formulagdes sobre o funcionamento do aparclho psiquico— passa, desde a época freudiana, por trans- formagées radicais em muitos de seus construtos, abrindo es- Pago para 0 quantico, o relativo, o complexo, o instdvel, 0 cria- tivo. Transformagées que levam ao questionamento da visdo determinista do mundo, ao renascimento da nogio de impre- visto ea incorporagao, pela ciéncia, da nogao de probabilidade. Transformages que levam & quebra do paradigma do determinismo, o qual minimiza ac zindo tais transformagics ¢ suas implicagdes ao terreno psica- nalitico, € possivel compreender o psiquismo como um sistema aberio, que tem uma organizagao determinada, mas que pode .odificar-se e adquirir novas propriedades. “Pensar o sujeito como um sistema aberto a intersubjetividade, ndo somente no passado, sendo na atualidade, exige refletir sobre as tramas relacionais e seus efeitos constitutivos da subjetividade” (HORNSTEIN, 2003, p.97). O que é da ordem da relagio ga- mha destaque, acima de tudo a partir dos seus efeitos sobre 0 sujeito, uma vez que esta concepgao de psiquismo como siste- ma aberto pressupde um perm: tercmbio e uma com- plexa rede de inter-relagdes entre sujeito e objeto. A busca pela historizagao do individuo torna-se imprescin- eve a aspiraco de recuperar a verda- ia narrativa do paciente. Hornstein idade de articulagao dos aconteci- de histérica a partir da (2003) aponta para a possi mentos histéricos significativos com as montagens fantasméticas que acompanham suas representagdes psiquicas. Encontrar relagdes entre circunstancias reais ¢ fantasméticas ¢ articulé-las, ainda, com a interpretago que 0 sujeito elabo- rou acerca do vivenciado. Historizar implica considerar que SPHOCHCHOSHHHSOHOSHOSEHOSOSOOSEHOOHOCOHEO: SsIPUR wp vioUgSixa v vF-2s-I0UI01 slodap anb o vied ayuouL “28 © epedue] vise (LI'd “8661 ‘NOTd 3 OOSANIGNOW) soiustord owos sounyy so avin, op vi9pt v wo} ‘NIZIQUTIng op ear Bu Jana[g WOO BLOOFed We oYTEqeN nas op snsed e “Sung opuend) ‘stero1ur sodutay so apsap auasaxd pase visyjeue op opdeunoy ¥ wIO9 ogSednooaid e ‘oIRy aq (S01) snsysuos 2 serardzarun ‘repeursse ‘191u09 ‘as-mes1yeUe -oine epyo9o4 ‘as-svoy uel ‘soraje seIUDUNEIOUYS “eySEIUEY “rmuesoudas ‘oquemmny ogduare woo seIN989 :oxa|duoozodIy 9 desi[eu ‘ogN ZoonsEUE ossaz01d o s9pusardutoa werrmaed sojdus seynusgy nb sopusiasd aasssod 3 4€002) worsusoH vjeursse woq OOD ‘steUe op ,zapins,, EP So9s}1 SO ws ‘WOR ap 2 °C BULLY ap soDIU|> somal sou ‘asrtpuroisd up euigisty eLsdod y “omno 0 zeyn989 ap oss90 -oxd op ogSeayrjenb eu sosunoar sas & uressed — possad astjpue 2 9s-ruoIsIAadns 9p apeprane ‘wo199) opSeULOY — adn -2J © “wuU0j visoq ‘aaIZed 0 wos oNUODUD OU o}-goapINsuD wapod ogu visijeur op s Wey SQ ‘auered op epra ap wUOIsIY ep IBN} 0 sedno0 spod og vory|eURoISd BLIOM) y “opepurjnsuis 9p sodtdsa wrasqe — somos ap no ogdeoyisseja wiuin ap sax = peprariofqns ap sewuoy se ‘wyyuo tseuLoIUts so ‘sagdnadar si “soquos so ‘sosdey so “emnoso ep ostfpuvoisd wun ura ei]nso1 2s “Hpueosd eu opeinoso 198 vsta anb Q “[eossad opepogy ¥ “1199, “rer ‘9 oquouHayuoooNE OB Opep 2012 O :seonnadexa) sopi ssod steutap sop vavrouareyip & anb o eased ogu asiypuco! ¥ anb ap pnosy op ovdednooaid v vied axdwas weuode ‘soo ~99) SowouNIAyOAUasep so OUIOD UNISsE “eoIUDg] ep SOS~PUDUE ~0981 SV “soueipnayy sorxa1 so sourauiooi0d onb ula epipau eu ‘puriouapiaa as wa asipueaisd eu mnogo ep lotyuodun y eanoso ep sommuny 2 sapepypiqissod ap o8ofsa1u sostpuy “opseouruaissex ap apepriqissod w uraige ‘sonoyses wor -28 ou oF ‘anb sofesag “Jour nas op snueyur sua8z0 se ontef NAaNIGD ap FONaITUED) @ VOROSOHHTOHSSCOHHHSESCHOHSSHH OO LOOSE eo (Cor sendo, a pratica mano, de que forma ela acaba impedindo sua propria vigéncia quando resiste a si mesma? Estariam os préprios psicanalistas de hoje resistindo & andlise? A afirmativa de Derrida introduz a uestao do lugar do analista na clinica, no sentido do que cabe~ ria ao psicanalista para que cada sessdo tivesse efetivamente um cardter revolucionétr ‘A técnica analitica foi claborada a partir da teoria e vice- versa. Dessa forma as observagdes clinicas implicaram em no- vos aportes metapsicolégicos que por sua vez se desdobraram ‘ém novas perspectivas para a terapia analitica. Tendo isso em vista, tentamos recuperar nesse estudo como as ampliagdes fei- tas na metapsicologia ¢ na teoria da técnica freudiana possi tam repensar o lugar do analista de forma que 0 processo analf- tico seja transformador. Retomando 0 discurso freudiano, temos que, em um pri- meiro momento, a técnica analitica objetivava tornar conscien- te 0 inconsciente: 0 sujeito deveria conhecer suas representa- ‘goes recalcadas. Na clinica, por meio da interpretagdo, seria possfvel realizar 0 deciframento do inconsciente, de m a revelar ao sujeito a verdade ¢ o sentido de seu desejo. Nes procedimento técnico, a interpretagdo apresentava um modelo t6pico (FREUD, 1893-95). No quadro da primeira teoria das pulsdes, suporte metapsicolégico da técnica deste periodo inicial, 0 discurso - freudiatio apresentava as pulsdes sexuais reguladas pelo prin- cipio do prazer, enquanto que as pulsdes autoconservativas es- tavam reguladas pelo principio da realidade. No campo da ex- periéncia clinica, esta formulagio seria transformar 0 processo primério em processo secundério, de forma que © ego passaria a defender-se da sexualidade (FREUD, 1911). Assim, poderia- ‘mos formular que, neste tempo da técnica, ante a constatagao ‘Monica Medeitos Kother Macedo & Leanira Kesell Carrasco (Orgs) 6 da verdade do seu desejo, 0 sijeito deveria abdicar dele, por meio do juizo de condenagao (FREUD, 1909). A concepgdo da ética que perpassa essa concepgiio da téc- nica € a de que seria necesséria uma reniincia ao desejo por parte do sujeito, na medida em que a satisfs em risco relacionava-se ao deciframento das verdades inconscien- tes para que pelo uso da razdo 0 sujeito pudesse renunciar a elas. Nesse processo, entdo, estavam em evidéncia 0 ego, a ra- Zo ¢ a renticia. ‘Que jugar ocupa 0 analista dentro dessa concepgao técni- ca? O de intérprete de-uma verdade que esta inconsciente, e, nesse sentido, 0 analista contaria com 0 ego do paciente como aliado para poder decifrar tais verdades. © lugar do analista teria relacdo com uma posigdo intelectual diante do paciente: aquele que saberia decifrar as verdades do suj No entanto, Freud comega a dar-se conta da Fepeticdo na andlise, pasando a apontar como questo basica da transferéncia o que € possivel ser vivido por intermédio dela (FREUD, 1914a). De fato, a repetigao feita pelo paciente deter- mina que, quanto mais © proceso se aprofunda, mais a resistencia por meio da regressdo busca satisfagao das pulsées no campo da transferéncia. A verdade revela-se por meio da repeticio, denunciando a realidade psiquica do sujeito. Por ou- tro lado, a neurose buscada em um passado longinquo torna-se também atual. Desta forma, as patologias psiquicas se expres- sariam na clinica, sobretudo, pela repetigao e no marco da rela- 40 analitica achardo sua possibilidade de resolugao. Repetem- se fragmentos do édipo organizados sob o signo da neurose de transferéncia, Esta repeti¢ao permite a expressio da neurose histérica como poténcia atual. Quando 0 paciente repete na transferéncia, ndo esté empe- nhado em recordar, pois 0 ego obtém satisfagao a partir da re- COHCOOSOHHOHOHEEHOHDIESHOOOHOHROZOND, ©-vjnu03 (GLE61) Pras ‘oBSeIsUOD vIsop onMICE “oRSmoId “HOWE ¥ onus 9s-mFumsar sreus apod ogu LIsH|eUR Op OBSUOA “JeqU! € ‘Sepepi09as 49s wWopod ogt ‘ojuenod ‘onb a sepeuasosd 21 01S ovU anb svioupLIEdXe twoIslxa anb wa epipatu vy, Heue 0 wos eanafqnssoyut viougnedxe ep 9 viougiaysuien ep OyUItUTD oJad “oroquis viopeo wun v soluoouayod “eineyed owoD os-rjnoqWe opIopod a1UoWOS onb a SoILIOSUI UrEYDE as og anb soombysd soi ap Oxsuaunp enno ruin v9 e1AEped ua as-reMO}sUEN opod ‘Ist tod ‘onb 2 opmuasaades opnayuos ov :soombysd sore ap sasse Seap © as-sugjoa & essed astgur v onb rested wowed ¢16T 9p mued & seyay svowuop) 9 svouioa sagseiogela se ‘unssy opSnadax opsinduios vjod epeesosdes — auoUr ap opsind ‘onno ap 2 = eiougzaysuen ep o1ous 10d opepranofgnsiatiit ap oSvdso ojod asy1pue wu epejuasardas ~ ovSet] ap epeprtqissod ou09 ‘Soig opey wn ap s00[09 jen}ssod 9 anb ura epipaw v “epezneyuS Sieur voy rotuap1 wp opédeouos kIsq “opnadar op ovSuzyjoquns B yrentTiqissod wonb 9 ,.e1s1feue-oNno,, 0 “wissy “eanralgnsza1ur Pougtiodxs wun ‘stew zan vpeo ‘Ios v vssed RoNsTeHE bouarE ~2dxa.y ‘viougiaysuen vlad epep yiso epundas ep apy} ®P oxStpuoo v anb opour op ‘ouSwzifoquus ens @ jeuorsind v5 “03 ¥ oN]UD wangTeIp ¥ 95-219J0u ‘OEUe ‘astTPU ep oduies C) ‘opSnzyJoquits ens & ‘opow eisap ‘opuzosng ‘eiougiay ~suen ep ox19 ou ovdtiadar @ Ovsindulod 2 3e90]09 ap 0198 B US ~sed onsodord nag "erougiaysuen ap asomnou e eumsisuoo anb o ‘ouSnodex ep owsneutoyne op mmred x steur z0a epea as-tapaons 8 ‘opiua ‘essed vonsjeue eiouguiadxs y “sepejuasaidas ure10} et enb 2 Jozeid ap ofesop o woo ogSesy eunyuau UIA opU anb opessed op seiouguiodxo wrayadar as’ ‘efas no ‘ogsjnduioo kuin wos Wood{oquise es anb sagsnadai se aAaIsoq “ogSnados ep euray 0 vuoja: ‘sagsind sep-eti0a) epunos v emu 40} (0261) Pneny opuenb ‘sazn4q op ord) Op waqy wey » (C&RO) oosENED HRS3y TIER] Wy OPSoEHE MaYHE SOUDHI DMON ‘oo1dos o amowios seu ogu 9 ened wo © *eunn9} elsap ‘opuesojoo ‘oFof wo vforse w9quUN oaTMnuENb Jorey © anb eondurt asoanou vp jente wrougiod v ‘ope| anno 30g “onSenseo op oxajdutos o woo opSejar ens ta viougsaystreN ap asomou FHOJ POLOISIY asomoU BIsap sapmSsIOIA se voxdayUL "istfeue o onb 3221p vodw! ois “esipeue 0 woD eanalqnsvanut Bouguodxe vad ‘soprsotuos sewio1 as wopod stevolsjnd sot cuejuosaidar so “eunoy essaq][euois}nd onan 0 9 asiypur vu arados 08 onb 0 anb sozip zanb orst ‘ovsind v wed oratgo wn wa NSUOD a8 apod wistTEUE O as 9 “epeoTeoar oLSEIUOsoidal v eT ‘odnoos op eaLventay wu operfe oml09 Of 0 woD seNOD Janyssod 9 OBU 9g ~PorUDg) oyssnovaday HUN War oBSErEISUOD BIS sogSmuasaidar ap odures wn ‘osip anred v ‘9 ovseysnes }9fqo ap odures wn osisaxd Buos “unssy “opddnum owiog ogsind ep vS103 ¥ reuIMIOP fan -J8sod assoy anb wred sagSeqoxa sv 2190s oUfeqen win aezHvO1 9p 381 v ontafns o epeBugo onb o aqvouIEsnf eLas yeuo!s|nd orddnanr y -oyreqen wn owsinbisd or aod 10} Buin o109 ‘oofuiguoce o1oadse nas 10d aiuaw]eIpsowd “pnarg sod epesuad 9 opsind © oxo) aasau anb opueumye ‘oyoodse asso wiuoies (1661) ueuLNg Jar (GueIC]) oBssasd — vyS9 wINd 7 “hsyo}oer00 eyrenb vum opuruyap ‘oxsjnd ap 01199009 0 wuioYes (S161) pnazg ‘sounssaq snas a sagsyng sy wa ‘ope ono 104 *(€002 “TALLSVO) ossao0xd aysou oprarpdum enuos uo 2s 9159 anb we epipauu vu ‘eprajesas opSeuasaidas vp oF Ofed o1uowHooquos o BisrAr0s epew ap ‘oonnade:9} esta ap ood © opsoq ‘srenxas sviseiuey sup opSeo1niax op Bn] om0d oF © opeuonsonb gory ‘wissy ZovSadox vu wpessaxaqut aimed 9 2189 aonb zea ewan ‘eproqoes ovSenuosaador v seiodnoay ap omualut 90 89 0 wo9 seiuo9 wist[eUE O UIOpod ‘seIAeed senNO WW “09 “Bypeue ossa00xd ou 083 op Jaded 0 9 jenb aiqos wunsrad v 30a {Row aoared “p16 ] Wo eH19} ‘pnaty op oBdeERsUOD RISA (GPI6T “dNeAa) epepryenxos op opnseaur piso enb orsod ‘opStiad 9 OOSSHSHEHHSOOHHHTIOSCOEHSHEHHSO HOSE OEOS 68 (Con)textos de entrevista olhates dlversos sobre a interagio humana conceito de construgao, referindo-se A elaboragtio que 0 analis- ta deve realizar na andlise “essencialmente destinada a reconstituir nos seus aspectos reais e fantasisticos uma parte da historia infantil do sujeito” (Laplanche e Pontalis, 1994, p.97). Ou seja, construcdo é a soma da transferéncia com a hist6ria As intervengoes do analista ~ construgées ¢ interpretagdes ~ Jevam perlaboragiio, que seria a passagem de uma aceitagao puramente intelectual do conteiido inconsciente a uma convic~ do baseada na vivéncia do pulsional, via transferéncia, e sua vinculagao com a hist6ria. A perlaboragdo seria, deste modo, a maneira pela qual a repetigao vai determinando o registro da simbolizagao. Por meio do trabalho perlaborativo, € possivel ces- sar a insisténcia da repeti¢ao do inconsciente (FREUD, 1914a). A partir de Andlise Termindvel ¢ Intermindvel (19372), € no Esboco de Psicandlise (1940), Freud apresenta a pulsfio de mor- te como 0 elemento mais poderoso no que se refere 20 éxito da andlise, Com isto esta colocando em evidéncia que a simbolizagao da forca pulsional, ou seja, a transformagio da pulsao de morte em Eros, pela transferéncia, ndo é sempre possivel. ‘Assim, de acordo com estes pressupostos, a anélise passa a ser um espago de intersubjetividade, circulagio ¢ representa- Gao do pulsional cujo objetivo é sua transformagio no sentido do desejo. A andlise implica que analista e analisando possam, juntos, construir destinos para as forgas pulsionais e inscrev las no universo da simbolizagéo. Dentro deste contexto, a su- blimagio seria o destino pulsional que se relacionaria a formas alternativas de satisfagao do desejo. Efetivamente, Freud indicou em um momento mais tardio de suas formulagdes tedricas e técnicas que 0 rumo do trabalho analitico estaria, de algum modo, relacionado & sublimagdo (FREUD, 1940). Esta constatagdo de Freud € possivel justamen- te pelas modificagées de énfase na técnica, na qual a circulagio do pulsional ¢ a tansferéncia assumem a prioridade na clinica. ‘Monica Medelros Kother Macedo & Leaniea Kessel Carrasco (On) o Este segundo momento da técnica analitica faz. pensar em ‘uma outra concepso ética da-andlise, tendo em vista que nio est mais em pauta a rendincia ao pulsional. Assim, a problem4- tica que se estabelece para a éxperiéncia analitica é a de como construir caminhos alternativos para que as forcas pulsionais possam ter satisfagdo no universo psfquico e no campo da alteridade de acordo com a castracao. Essa seria uma outra con- cepgio ética da analise, segundo a consideragao do desejo € formas sublimatérias de satisfagio deste. De fato, essa virada da técnica em Freud possibilita uma outra dimensao do lugar do analista. Este entra com sua presen- ¢a, oferece-se como um objeto para a pulsdo ~ no no sentido da satisfago, mas, sim, criando umacircularidade. Froud (1937) afirma que a andlise deve ser levada a cabo num estado de frustagdo, destacando, com isto, que a circularidade pulsional na andlise € dada pela posigio de abstinéncia do analista. Isto dito nas palavras de Lacan: sustentar a demanda para que 0. desejo possa se manifestar (LACAN, 1958). E ao no respon- der A convocatéria de satisfaga0 vinda do paciente que 0 analis- ta abre espaco & manifestagéo do pulsional. Nesse proceso, alista esta implicado como pessoa, exilando-se do proprio ego e, portanto, em certo sentido ausen- , mas presente com seu inconsciente, © proceso analitico s6 verdadeiramente ocorreré a partir da condigao do analista de conseguir ocupar esse lugar de objeto ~ por meio do qual a pulsio tenta se satisfazer — e de sujeito da ago terapéutica. Essa ndio € uma posicao ficil de se aceder, e neste sentido pode- se compreender a afirmago lacaniana de que toda a resisténcia 6, na verdade, do analista (LACAN, 1958). Dentro desse con: texto, Derrida (2001) diz que lugar do analista é “sem Alibi”, o que parece caracterizar bem a radicalidade desta posigao-de se oferecer como objeto, ao mesmo tempo, sustentar a deman- da, estar e ndo estar. SHOHSSSHNSHHKROSCEHSSVOGCHOHSSHOHOTOLOHSG: ‘TA AKT “PO6I ‘MuOLIOWY ‘sary souDng “sti L4a1SiY PI 24qOS SOIpMASeT “(S6-E6B1) "S ‘PHO asty v| op wIdexo}0oISd BI NGOS “Ss ‘ANA ‘£007 ‘vinosy :o[NeG OS “apopryyndsoy vp anpof vp D npiaiag sonbovy vpiauos apjarupuunofncy auuy ——————~ -adutoo seq {gman :uy TO0z “eInosy :o[Neg OBS ‘apHp|anI9 DUDsagos Up wp{ Dard Lenssoduy 0 :asypunoisd vp vupo-vp-sopvisg “t ‘YOTAAAC £007 ‘PEPE ‘PUPeYY 9p euLouoIny opepIs ~rantuy] “(erojooisg wo opemminog) ‘asay, -pnauy ap vago vy ua ooinbisd osaoo1d omoo upropugns vy ap ugiomidaouod vf ap svotuya & svoBojooisdorayy souotsnotjduly “A ISS'g “IALLSVD “1661 ‘yrewung-ouInjay{ ‘oz1ou “Pf 9p Ory ‘voNypunsisd ovdmyaadianut v2 pnadiz “f ‘NYWAIG seoypaorqig sepugsayay ‘ofesop nas ap ‘ortafns op auind sod ‘ovsendoxde 8 onadsax zip anb ou saieinBuys 9 seanvoipiuais sooSvoyrpour wo eyInsay onb eso ogSeuUOysURL], “TeUIPE -PULIOJSUEN) Lp BIND sep foAJssod 9 fenb eu BuLI0} v 488 op oyyeIsa o astTPUROISA | BILTIGISSOd anb O FSI] ~eue Op 1eSn] op apepreorpes v 9 ‘OWRD ON, TEEN] nas ura PISO ‘Ogu eysI]eUe O OpuENb eLUsoUE vla B a)SISOI astTPUROISd B “2 OST ‘eursour vj v ositpuEaisd wp eIOUgISISoI ¥ ‘sopuszUa ossou ta “9 “wjsyeuv op seBn} op wanoadssad e apsop epIpUaIUD ‘NAV “NALA wn wa sepunp -a1 op6d onb o *orinadesai ogsuauup eum axtnbpe ogu astjpue ¥ ‘ojvauesjtoop op ouezeMDaTarUT eanoodsiod v essedentn ovu visteue 0 ag “ory arsap utpape onb saoseordust se sepor ‘woo ‘vonnadeiay ogSe ep onafns otu09 9 oxsind ep ora{qo ou109 as-re00]09 ap ers}Teue Op apeprovdea ep waquna opuadap ‘opel ouno 10d ‘seu ‘o1uetoed op spuadap oxSezrfoquis wyso onb ap “8PIOA 3 "Tearssod 9 Ogu os! opuenb NILA wun 233000 ‘an0UN ap d ep ovSezifoqums ep apuodap astpur ep onx9 0 9g “oon tre ossoo01d ou wisiqeue 0 ednia0 anb sen] oF epeuoIoPfad 2p “wourey9sIp ise eye anb sou-aoared “ast_pue ep oUNsap oF aTUaI9 -ed op visodsax wun owios epiuyap efes NY e anb ‘Ovo! op ovsind ¥ NY Prqwowas “(e,¢61) faapunuudnuy 2 jaapusuiay asypuy uIg “(0Sd) cwewepromw ueI01d 2 saTuayuoosap: ‘wensour os omoureytn op ryssesu Pjad soxaysties soues}sot 1odsa sourep soy] opuend ‘oansTeUL ossaz01d Ou siuaUIEINZUIS ONL WoznpUOD os anb seossad Py ploa 28] O we NIM v auLyap (761) pnarg “vaneaN vonnadesay, ovdvar ep ouawguay op oitaweuonsonb o waed oStdso aye "ist|eue op sen} op seanoodsiad senp seisa xezopisuo-) “oxSuzqemoa|awu up wate “HS9p Sop opSeuHIOJstIEN ep opnuds OM “ep! eur op og5isod vuin 9 ‘ournuos ov ‘epundas y -jeuorsind opSeuuoysuen s2z1p senb ovu anb o ‘ondo:d 1s ap oaunio -aquoo op owedsar v oqwuaroed op ovSeztqemoojarurt v 9 oasip OLS ~vonduny y soqes orsodns onofns ‘sapod wn ap opnsanat ‘east ~eue op of 0 ‘ovzer v aquasoud prs ‘sejap wnounLid EN “poi lua seo1uog} seanoadsiad senp seysau vastfeue op se3n] oP ontod S01 zip onb ou eSuaseyip ayuvareur wun 9s-2qa0r0d “uMssy ‘oursour 1S 9p opepixa ‘odutay ou -Sou Ov 9 oxtatUy ze Sa ap ‘oorTEUE OSsao0xd 0 30A1A.9p [woIpeL Pin] 2159 woD 1o}ne op oiuauIeUOIDISOd o xeUOIZEIAI foaIssod 482 “d) , wou nos o owisous wou ‘apeprooudioas 1181x9 wi9s “aeayp Ox19p 6 onb sreBny epao ayy anb ‘s14 axlap 0 anb,, — o1tal “wens no o1ueay ov — eBoy anb op aquwip “ep apepissaoau © euode (¢90z) epieg nb apepyendsoy ep seen oF a ie (Igy SoD WT SHEET OPER ITT SIPS VOT ‘oruny OpSeisiar © Siqor soap sueypO wiRAaINND ap SoNDHTOOD) 0 pPCOKSHHHSHHH OSHC HO KCOVEDEHOCE 2 (Coneextos de entrevista: diversas sabre a interage humana (1909), Andlisis de la fobia de um nifio de cinco afios. Obras completas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994, 24v. v.10. (1911). Formulaciones sobre los dos pris del acaecer pstquico. Obras completas. Buenos Amorrortu, 1994. 24v. V.12. (1914a). Recordar, repetir y reelaborar. Obras completas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994, vol.12. (1914b). Introduccién del narcisismo. Obras com- pletas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994, 24v. V.14. (1915). Pulsiones y destinos de pulsi6n. Obras completas. Buenos Aires: Amorrortu, 1994, 24v. V.14. (1920). Mas allé del principio de placer. Obras completas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994, 24v. V.18. ____ (1923). El yo y el ello, Obras completas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994. 24v. V.19. (1937a), Andlisis terminable e interminable. Obras, Ccompletas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994. 24v. V.23. (1937b). Construcciones en andlisis. Obras com- pletas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994. 24v. V.23. (1940). Esquema del psicoandlisis. Obras cot pletas. Buenos Aires, Amorrortu, 1994,. 24v. V.23. LACAN, J (1958). A diregao do tratamento c os principios de seu poder. In: Lacan, J. Escritos. Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 1998. LAPLANCHE J. & PONTALIS, J-B. Vocabulario da psicand- lise. Si Paulo: Martins Fontes, 1994. A SINGULARIDADE DA PsICANALISE. INFANTIL ADRIANA AMPESSAN HA quinze anos, quando terminei curso de graduagdo em ologia e recém- ingressava na formagio an: em um momento em que o tema que este cap\ vi no que diz respeito a Psicandlise Infantil, ocupava uma posigo secundiria em nosso meio, e também no meu interesse. lade, Porto Alegre, naquela época, a unica for- novos grupos de formagio, do qual fiz parte, que permanece- ram gragas a0 reconhecimento de sua profunda seriedade em nosso meio. Foram cursos quase que exclusivamente voltados 20 atendimento de pacientes adultos. Produzia-se uma valorizagao crescente ao retorno a Freud ‘¢ sua Metapsicologia, por um lado, ¢ a Lacan por outro, A es~ cola inglesa da corrente de Melanie Klein (1981), que havia predominado no trabalho clinico infantil, até entdo, ¢ inclufa na sua proposta a técnica do brinquedo como recurso analitico (cria- da entre 1920 e 1940), perdia espago. ‘A posigdo primeira era sobre a clinica da linguagem, em detrimento daqueles-que desejassem trabalhar com uma popu- lagdo que se encontrava num momento evolutivo em que a pala- vra, somente, ndo era o instrumento possivel de andlise. ‘As dificuldades na busca daqueles psicanalistas que dese- javam iniciar-se, em algum momento, na pritica analitica in- fantil, nao eram poucas. As contribuigdes da senhora Klein ¢ SHOHEHSHHSSHHSHSSCEHHHSSEESHOSCHOOEDE ODE’ “o1e1u0o onsund a1sau 2doad anb 0 9 soqnauya aoojaqeisa va wionb Woo ‘IIA Wo nosued ‘noSy wonb va 10} as ‘agur ¥ wanb Wo0S seqosq *.eIN289,, op (T1995 eeu eyase}) vonyTeuL o¥Stsod wp ogSeiusisns v yios vossed epeurunayap ap olwoundoredui09 © anb op auenodu stew ‘up10g “2ey o wonb opw e 9 ‘soz “2A Sep eHOFEM BU “2 ODTUQJD/91 OWUOD Wn ap oIpsULaIUT dod 9 eistqeue ov ovSenp wo ossed onaunad o amuaufeu0U ‘oanour wingye sod ‘seynsuoo waproep sted so opuend “ersyppuroisd pe ap sow sou Byrondusr eIBojoorsdeyow & eYfODSa OMIOD 103 ureaap sogSdo se sepor anb osuad ,,ogsped owaunpaooxd, wn [2ajssod 29s onrpazoe Ogu owoZ {stenye sodura) sou wodsns onb somimurey seodtsoduioo seaou st. Jaqana1 outo9 “epure ‘no sox “reamed sonno ap ogsnjout ep no sopesedss steseo ap sazuanboxy stout Zea epeo sogsemiis wos spr} owo> Zonuooua ostaw2d 08 Jeoareduioo axap utanb 2p oyfadsos ¥ o1JU! ap reUoTDIsod 25 no “Ia1A wlanb 19q2001 2 sted sop ousit9 eyTOOSO B AeXIAP ‘sted sop sue eSueio v “Suey ep soque sted so 10q993y Seplanp wo vynsoi ‘eperua ap sagSipuoo saioyjotu se opueLo “sedueto woo asteueoisd ep odureo ou ossadoad wn zeroruy sred so woo vaswonug, FeIOTUT seastaanua Sep ossao0xd 0 yp 9s owoo wo oonod um sowastiag “sajuaso1d Sleur wozey as svoruse) sepepinoyp se apuo zeIN] o “toqure, ‘seur ‘serroqoosep op opeifajiaud odurva op as-eiexy, “seoucuo ‘woo vorurfo & soueBoY> ‘soolud9} sonoupred SoAoU OpuRUjapax 2 widojooisderoyy ep (ST61) PHA Op.S01xd1 sou Eprafonuasap Puexpnayy wisodoxd ep onuop oyuruteo asso opie opueYILAL “OF-PUTEqeN 2p opour umn 9 oonsou Seip ofopour win ‘semowuis ap ogSapoid ens wH09 “enfMsuOD op tu op arsed e ‘resuad ered sopiode searuylo-oougar sogsing WOD SHON sens ula foNUOoUR “ast|yuRIsd e wied somouesed Hidpad snos ounjop a seigpr sens eypeqen ‘pnosy wo oupegen fas BrOruy WHURFU rarUN & 9 ouRpNayy o © anus vavosng onb viougra09 v wzyiqeiA TeUNSTOTG (£661 “AVWHOIA TA) sowarour ors ay] onb sreuorsind sopuow “WOU! Sop soNsJD so PIOYOS 9 auaqdiou! ouIsINbisd OU epEA -si8an yios wrsUQAIA Usa anb aiayoy “a}UEYJOUIRS 0 UI0D OeSefo1 =p o1out tod opeunios opuas arudIosuooU! o optiaiua anb pray 9P €IGO HP ONUSp ooLI9a OXI WIN ap sued woINe essq “ses weno woo voruo eanpad yun! Je=HOU w Ropnl anf “mIUyorOT UIAHS vastfeueoisd & ‘sa]9 ou sreuoIssyod sopuesd 1H “Woous ap apeprumiodo & aan vjou seur ‘eSuoT 104 easing Wy voUOS EyUN LIsaUE essop Onuap 21093909 [NuPFUL voIUDpI LUM 9p oNUODUD 6 WOD ‘(eaLDI} “BuOp! au fenb O uio9 9 pray 9p ¥Igo wp opungord opnisa win) ‘opSeutzoy ap osino ou opniuisuen vio onb ‘osu0m opnuse nau seZoqur exeinoorg “epeuoistaradns vonpid vexed sauatiadxa stew steuorssyord ap vosng wu vomogz-oot9e1 opseinquieiod bun ap rodeosa oyu ‘aejnonied wa ‘osea nau oN svonteuvoisd anb op sea 1 sd srew sagSuoAroquy v ‘sazon seuIMUL ‘sea o -2| anb oatuog 9 eotigas xn, win woo as-eaesedap “OUPRUIOp © ogu anb UAIaJIT SONNO wWod + “BNL assamusaL os anb wondye gsedueyo woo vorusfo bu v13ms anb op ‘aloo Zep eatd sooquog sein8 zoo wou soxe}o soattamp soydsaund {woo soureagitos opu 9s ‘oARIN}OAa OUaULOW aIsaU a}uDIoed 9p "oqwo9+-091199) opupuEINBUIs vp eiuoD Wassap anb speIoUDIay23 Sonino:wio9 ova seyReqen oWOD ‘oIewioUs afanbep svSueLI9 9p eonsTeueoIsd voTuyfo eu weEIBns anb soynaeisqo sov sepuod S21 opt sod vaoad ¥ seisod opuas wreaeyso sooma9) sein sos ul (RO) Sore TRY IMENT y opaoey IAHY MRP ROTA, ‘mui oySeiaa]w qos soup somypD maou op SonanwoDy # 0460600000004 HCFHHOTHOOHEHOCOOCCOOACE } 16 (Conltextos de entrevista olhares diversos sobve 4 interago humana Certa ocasido, ao perguntar a uma mae com quem pensara vir & consulta, ela respondeu, sem hesitar, que com a crianga porque as duas compartithavam todas as situagdes de vida. Essa senhora, que jé tinha uma experiéncia analitica anterior, ao en- trar no meu consultério, sentou-se inicialmente na minha pol- trona e depois me conton que 0 motivo da consulta era a culdade do filho em aceitar qualquer regra do colégio no qual recém: ingressara, A mulher ido carregava a idéia de espagos diferenciados entre ela ¢ o filho, ¢ o pai da crianga nao era cita~ do em nenhum relato a nao ser quando se fizesse alguma per- gunta sobre ele. Pergunto no telefonema pelo pai, ndo pelo marido, porque no sei, a principio, se uma muther que tem um filho tem um marido. E tampouco me importa a realidade conjugal dela. Nés, analistas, no ocupamos uma posigdo religiosa ou pedagégi © modelo do pensamento psican: quem deva decidir que relag4o h4 entre sexualidade, matemi- dade ou matrimonio. Normaimente pergunto, se 0 pai ndo for mencionado, se ele sabe, se esta interessado em comparecer € ‘me posiciono (somente depois de ter ouvido a posi¢ao de quem fez 0 contato), assinalando que prefiro uma primeira entrevista sem a presenga da crianga. Pais que contam no consult6rio tudo diante de seus filhos, ou, o que é muito comum, que baixam seu tom de voz para contar algo que 0s filhos nao deveriam ouvir, agindo na presenga deles como se estes nao estivessem presentes; so pais que contam tudo em todos os lugares. Es pais nao tém claro o efeito que o que contam causa nos filhos. Sio pais que nfo podem criar espagos de diferenciagao © de discriminagao de papéis lugares. Adotar uma escuta do modo como sé posicionam 03 pais que nos ligam apés a primeira consulta e receber 0 que puderem nos contar é trabalho do analista. Trata-se de, posteriormente, auxiliar na demarcagdo dos espagos ¢ tratar de auxilié-los na itico € outro, no sendo cu Manica Medeios Kother Macedo & Leanisa Keseli Carrasco (Orgs) n construgo ‘de um espago de diferenciagdo para ver como se segue 0 processo a partir de eritao. Outro aspecto no qual, propositalmente, nio me detenho Imente, neste primeiro.ou segundo encontro com os pais, € na hist6ria da crianga. A histéria, como adverte Bleichmar (1994), pode fascinar a escuta analitica ou produzir uma saturagio de sentido, impedindo o analista de conhecer 0 que deve encontrar. Esta entrevista € a iltima que realizo antes da devolugio. A partir daf, detenho-me a entender o motivo da consulta tratando de diferenciar 0 que é da ordem do sintoma’e 0 que € da ordem do posicionamento desejante dos pais. Exemplifico: ‘uma criancinha encaminhada pelo colégio apresentava certa dificuldade de concentrar-se e apreender os contetidos, mas, na entrevista com os pais, estes a descreviam como inteligente, porém, distrafda - devemos ter claro 0 que faz parte do desejo dos pais e 0 que € da realidade. Uma crianga pode estar distraida porque nao pode parar de pensar no nascimento de um irm&ozinho recém-chegado, por exemplo; ou porque esté dian- te da intensidade de representantes pulsionais que invadem seu ‘ego sem que este possa exercer seu papel de filtrar estimulos (FREUD, 1895). O diagnéstico diferencial é importantissimo, mais ainda na clinica da infancia, para estabelecer a estratégia adotada pelo analista, € a escolha de interveng0es adequadas, elementos determinantes no processo da cura analitica. © motivo de con- sulta deve responder, por um sintoma ~ “retomo do recalcado” ‘como no modelo da neurose do adulto, ov, por um destino pulsional anterior ao do recalcado, vicissitudes de patologias mais sérias. Cabe ao analista estar capacitado para dar conta do diagndstico diferencial de forma clara. ‘A entrevista com os pais e o que eles puderem nos trans- mitir consciente e inconscientemente, por meio do motivo de SCHOO OOCHHOHHDOCEEECETOEHHHOOHHOHOOBREOE i | ! | “soupumny sorqurgozayut Jon -ourosd ap ‘svo0n sezzIqetA ap seUNI0} ORS “oIUOTOSUOOUT Nas OF ossaoe 9p oraur 0 Wensnsuod ‘ost anb op stew ‘seysteue ‘sou ys OBSUTY PUAN WI SOIq{“SeSuELIO sv vyed a ‘sozead ap 9 voy vSueHd & WOO vIsIASNUT “squeniodury o19y9 umn wH9} OLIH|AsUOD ojed wo2essed zonbyenb anbiod “e[9 wioo reyteqen 2p apepmtiq’s -Sod 8 S1STX9 98 BSUBTIO BUM Jaqgo0al 9s ap OpEepmd o CWO], eSuets9 @ wamUsteN “wo ¥ sted so 9s ‘9 “Texrajno w5u9s9 BUIN 9 OSS !eOLFOUIG astTpuTE v anb op oBSorAttOD v 9 Or -wounrpuaye woiwosng sted so z0y anb © “wistfeueotsd un wen ‘waxos onbuod urezax seossad seumiy “apeprss9o |Auod ogIS@ sted So anbuod ogA ‘ejoosa ¥ ar exed sted soz urepod opt seSueHD sly “osryuwoIsg eu UreNparoe sted so ‘9s waynsuoo YHA & BsTioal as wSuELID MOU anb souFaqes “epeBoyp ap 5095 ~spuoo Seog 48119 oWUaY, “eIOUgIsIsoI B wpENIDD HIS OTOD 2 OSH “Bue Wo sEpwOO[OD OBS seSuEEIO se OTD OpoUl o auELOdU OF ~!nww 3 ‘epennua ap reredap aur non vlougrajsuen anb woo soqes vied ‘eSuryo & auawyeIouaraysuen nouorarsod 9s oui09 “WISsE OOYLAA “‘OUOI|NSUOS NAW! OF EPUIA ENS EP UETEHOD opuENb “eSuuo y urEIassip onb op xed v traswoojoo aur ered ‘wouOs9IO ‘aus anb sted soe ortorjos ‘eSuelio v wos onuOSUe op sary sted sop eurouoya[ay, ‘oyreqen ap oysford win oqodorg “ougiMsuos now We EpUIA e a1gos KSUBLO v WIOD reTET OWIOO WIZqUIR soUTeATG -wo} "preagy nb odura op eaneumso eum odau303 sayy “wHIsse‘ a (iC) easERED THA BAUER] OPRDEPY FRPON HIAPIPE VON i : | i 4 i ‘ossea0rd poy prep 28 owoo ap somreye,] ‘Tenniqey o anb op soreur ogdemp vum 19) ureuiTys0o sted so WOO seIsIAaNUD ap souOUL ~oUr sassa anb seoejsop oR ‘sted soe oonsguseIp osszo01d 0 ‘9po) oSorejosa ‘onuoous opunses no ostourud aysau ‘wy 30g “opoigu o sowreuue eed ‘odures umn 2p ORSEIUITISP B POW OWIOD 19) anop Hunted y ‘ouIsHHY op 403 opuejnurzos noysa anb eanspuserp asaiodiy v os Ogu sew ‘or -Fez1q no opmsqe se0ared 9pod “eyUrZo9 wu ‘sopeopMbT op o1 ~vourtaout Ojad wssazaqu as eSureLo v 9s sted sow smuniag “opurains oa anb svsioo sexo atano sapod stodp “urpq ~Uuey ‘9 Joqus opuaronb soureisa anb 0 ‘soureosng anb 0 saqus ‘anb soway, ,gnb op sreut oonod wip] “,sreut oonod wm saqes ‘ureg,, ‘napuodsou ou vja-9 ‘sted sov wstoo [ey zequnSuad ap gnbrod 6 augos epaeuorstazedns vuin ravuonsanb ‘oduiay wn y4y -asandny eum ap wus 2p wrod soquouioje sows argos apeprear w os-arinbut ‘ovSaup um 301 wore sted soz sepe{nuuoy seyundied sy “soombysd sosssoo1d sop opSvSepur ap opoipu um 9 astipuesisg & 9 eS ~uepio enidoad vp seu ‘vyfurey ep uzau ‘sted sop ogu ‘aiuarosuoa ~U1 0 9 seSueu9 ep astzmeaIsd ep o1alqo Q “[HuEyUL UAIOsUOD UI © Opsmipsuod 9 OUOd Japusjus OpuBdsng soUTeA ‘sala WOO ‘9 ureyeyau onb op snred v ‘somzouraja opuep sou oga sred sQ) “meoya vonnedein viSgrenso eum op ey -00s9 vu wiynsas 9 eITIRASE eu auYap anb wa epipow wu aqUEF -rodurt 9 9s onb ‘oonsouseyp aasssod umn v seBoyo wred sosaigd -14 seudoad sequrur oysoy ng ‘opurejnutioy nox onb seyundiad se sesodsar uioo ‘visinenue ep OSuo] ov sepeuLTyuco opuas OU no oa anb sasaigdiy opueaenay noa ‘sted so senso oy ‘Tauesuy apeprenxas ep osemnyso Fu o239 umn opuesnes ‘euared 9pm srew 2 ‘ewe BINS ¥ Woo oNUOSUe ojad OpEoreU aIso qUsIosUOOUy "yHUBFUT TU3IO ~Stoou! op apeprvar ¥ Jaqaouod uepnfe “eSueuo ep eINSUOD ‘woruiny opSai2G] w Spr souaaip Farry Mantua op soiei(aoay) we oe «i bs a ©.0.0,0.8,0,0.8.0,. 80 (Con)textos de entrevista: olhates divers sobre a imeragto humana O importante na escolha dos brinquedos do consultério é que eles sejam capazes de expressar fantasias para serem anali- sadas. Escolho objetos que permitam as criangas pensarem. £ por meio dos brinquedos que expressam suas fantasias e cabe a0 analista ir dando-ihes um sentido. A interpretaco é ofereci- da por intermédio do que for surgindo na brincadeira. © analista de criangas tem o direito de recuperar seus aspectos Itidicos e trabalhar com 0 humor. O material é ape- nas 0 ponto de partida, nao € 0 objeto da andlise, mas deve ser prazeroso para ambos, analista ¢ paciente. Em meu con- sultério hé uma mesinha baixa com duas cadeiras, varios tipos de material gréfico & disposigfio ¢ comum a todas as criangas (blocos de papel, lapis de cor, giz de cera, marcadotes coloridos, cola, tesoura, durex, cordao, massa. gens representados com faixas etérias distintas. Posso tam- bém perguntar aos pais, durante a primeira entrevista, com 0 que a crianga gosta de brincar em casa e incluir esse material em sua caixa individual. Possuo uma cémoda com varias gavetas chaveadas, que é de uso individual de cada crianga. La dentro néo coloco nada que estrague fécil ou que precise ser substituido — esse mate- rial fica dispon{vel sobre a mesa. Coloco na gaveta jogo de ch, animais de fazenda, pequenos bonecos, paninhos, trens, carros, avides e outros materiais que julgo interessantes de- pendendo da faixa etdria e do sexo da crianga, todos como instramentos de facilitagdo da expressiio de seus desejos e fantasias. Moveis, brinquedos e material grafico, no meu consult6rio esto colocados de uma maneira tal, que, ao entrar, a crianga tem uma visio do que ofereco para comunicar-se comigo, sem precisar ser dito. Em geral, dirigem-se diretamente para 14, ‘Monica Medeiros Kether Macedo & Lesnira Kesei Carrasco (Orgs) La Procuro nao usar jogos prontos, pelo menos, no os ofe- rego & crianga, Posso até jogar por um tempo, mas no 0 fago como habito. O jogo, as vezes, nao produz criagao e pode au- mentar a resist@ncia, mas deve-se respeitar a singularidade de cada crianga. O Iidico em psicandlise nfo € jogar — 0 modo de posicionar-se diante das coisas. Recebo a crianga, no como a professora da escolinha ou como um “bebé oligofrénico”. Devemos ter 0 cuidado para nfo tomar pueril a andlise com criangas. Somos analistas ¢ estamos para ajudar a pensar, entender o motivo de consulta e depois, caso fique em tratamento conosco, analisar. A primeira entrevista com a crianga é para nos conhecer- mos. Nela me apresento, digo quem eu sou ¢ 0 que fago. Con- versamos sobre por que veio, o que pensa sobre isso, explora- mos os brinquedos ¢ falamos. No término, posso pedir um desenho se a entrevista foi pobre de contetido para que a crian- ‘ga no saia com a sensagao de vazio. Na segunda e terceira entrevistas, caso a crianga esteja falando e brincando, seguimos-o ritmo do encontro, sendo, ‘posso pedir um desenho livre e outro da familia, Sao alterna- tivas que me ajudam a pensar no inconsciente infantil, princi- palmente se tenho diividas diagnésticas. Realizo também, em algumas situagGes, testes como 0 TAT, dependendo da faixa etéria e do nivel intelectual. Testes como esses exploram o mundo fantasmético infantil, ‘permi- tem ver como esté organizada a estrutura edipica. Nao realizo testes que tenham um carter pedagégico. Se existir a neces- sidade de realizar um WISC, encaminho a um colega. Geral- mente o fago se tenho sérias ddvidas com diagnésticés dife- renciais envolvendo suspeita de psicose. Se a suspeita for de algo organico, encaminho a um neurologista. | | | SHOCSSOHOSHSOHSOSCHHSSCOOCHHSOOBEHLORENS ansoui vinadvioy o onb awueyodur q -sopepjnoigip sens sey -redutoo ered o1n3as suas as essod aquatord o aonb opuynusad vanisodwy ogu 9 eaneiogejoo x9s v vssed rSuere y “awa1oed op steuorounssip seSuai9 sep 2 ouaurepodwoo op esuepntt vu seypene ved ooUNNsUT WN OUIOD 9 JOpETTHOEy wn oWOD BAAIES “eurist29 op oosiy was ‘osomaye olvoUTTY;OOE UIP) “ouautzos has ap OIA! op epepigissod e upnfe ap vasnq wu o-opuezyy “Iqour ‘a1uaysed op ogSe1ado09 a vSueyju09 v opuscai0ALy OBS -bja1 B JINNSUOD e OpeUOrOLTAI yISO OANALO oxTOWUd WA enedwo e owos squmoduit stepos sopepyiqey ezij1n onb wo odurs) owsour ov soaujoedse soquainipacoid 2 svotug) we opeitsedeo vinadeiar op oyfeqen ojed opraajtiauid 9 epnfe opurosng yiso anb ajuaioed o anb eur “aye ({90Z) 98uey vonngdeza op5eja1 PU rsuod oUTyss900u 9 vSaiuooe oss! anb exed ‘sesopediojor sviougdunuoo se uraoUL -nv 9 CyUOUILJOS © wNUWP anb spEUoUEPOdUIOD seSuepHU seuy!vy 9 connedesa1 oyregen wn ap oanalgo jedround Q ‘vortumb viougpuadep ered oweweyen 2p epnprun cum wo opdemoiuy ens ep opmenb ‘oonuynb atop -uadap ajuaroed ov oluaunytooe ou sowAmUDD sou ‘s}UOIIed © wos oeiuo9 o1rourud op erouguodum v opuesepisuoD wivg OSOmIYD ATHY NOWIDWY VI] 3a INV] SOOIAIND SaLNIGNadTG Vv OLNAWIHTOOV Od VIONY.LaOdWI *TVNOIOVAILOW VISIARLLNA WY 88 (Con)sextas de entrevista: olhares dversos sobre a ineragto uma atitude flexivel, porque, neste momento, o paciente inter- nado necessita de empatia, naturalidade por meio da forma do terapeuta olhar, falar, apertar a mao, expressar uma postura amigavel, ter firmeza quando necessério, usar uma linguagem compreensiva para o paciente, atengdo, aceitagio. Falando sobre a dependéncia qufmica Entendemos a dependéncia quimica como uma relagao disfuncional entre uma pessoa ¢ seu modo de usar (consumir) uma determinada substancia psicoativa. Segundo Laranjeiras (2002) as substincias utilizadas possuem potencial de abuso podendo vir a desencadear a auto-administragao repetida, que geralmente resulta em tolerancia, abstinéncia e comportamen- to compulsivo de consumo. : A dependéncia quimica implica uma “necessidade” psico- 16gica e/ou fisicad droga; centra-se na necessidade do uso para atingir um nivel maximo de sentimento de bem-estar e & adap- tag&o fisiolégica ao uso crnico da substancia, com envolvimento de sintomas quando a droga é interrompida ou retirada Por esses fatores compreendemos que deixar de usar uma substancia, da qual a pessoa 6 dependemte fisica e/ou psico- logicamente, ndo € uma decisao fécil de ser tomada. Pelo contrério, € necessério que esteja disposta a enfrentar mui- tas dificuldades, entre elas, a sindrome de privagdo da dro- ga. com seus sintomas desconfortdveis, ¢ 0 vazio deixado pela falta de uma “companheira”, como muitos pacientes se referem A droga ulilizada, que antes era (do presente na sua rotina. Dessa forma, para mudar e permanecer abstinente, € preci- s0 motivago para a mudanga, Miller & Rollnick (2001) refe- rem que motivagio € o interesse e 0 entusiasmo que temos para Monica Medeiros Kother Macedo & Leaita Kessli Coraco (Ores) 89 agir e nos movimentarmos em diregao as mudangas positivas necessirias para a nossa vida, ou seja, €um estado de prontidao ou vontade de mudar. Em nossa experiéncia, os, pacientes, que se internam ein uma Unidade de Dependéncia Quimica, expressam sentimento de ambivaléncia em relagdo a decisao de mudar. Uns, em maior intensidade, como no caso de internagées involuntérias € ou- tros mais amenamente quando j4 se conscientizaram de que a mudanga é necesséria, mas que, mesmo assim, questionam-se sobre a necessidade do tratamento, sentindo medo ou vontade de desistir. Por essa razo, 0 nosso papel é estimular a motiva- ‘go paraa mudanga com o objetivo de facilitar a superagio das dificuldades de permanecer em abstinéncia. Entrevista Motivacional A Entrevista Motivacional € uma intervengdo estruturada {ue tem sido muito utilizada atualmente no tratamento de com- portamentos dependentes (MILLER & ROLLNICK, 2001; OLI- VEIRA, 2001). Para Knapp (2000), o ponto principal no mode- lo cognitivo é auxiliar o paciente a identificar a forma como ele consir6i ¢ entende seu mundo ¢ facilitar de forma colaborativa experimentar novos jeitos de se relacionar com diferentes as- pectos de sua vida. Portanto a Entrevista Motivacional tem como objetivo aumentar a motivaco do paciente, fazendo com que a mudanga venha de dentro, em vez de ser imposta de fora. Podemos dizer que a motivagao é o ponto-chave na tomada de decisio entre abandonar ou continuar com o padréo de uso problemitico de substincia. Quando o paciente percebe que est tendo problemas e que isso tem de ser mudado, ele proprio pode identificar as habilidades e os recursos necessdrios para realizar essa mudanga ou procurar ajuda especializada e comprometer-se com um tratamento (MILLER & ROLLNICK, 2001). POHOSOOTHOSSSOHESECHHEHOHHHSHHOHOHESCBEOHE| vied euts 0 9 9 w1ougisisos v193 oRSeUOAHOD Vy “a[9 v BUI as vinadeiay o owtoo euuoy vjad wperouonyguL atuSULauOy 9 21Ue19 -ed op wroupisisar e anb ogdnssaig -opSonowndiv snag ‘TeSoyp sanb vpa op ok 2 yiso vossad e opuo opuvrouapiae ‘seiaw sens reoye op apedurt o 21s oyuenb o 9 oonywio|qoud omoweoduios nas a “ues 2 194 v aquaioed o.epnfe | -vroupdesasp saajonuasoqy “ossaoord 0 poy a1uemp conpduro oonnadeia) ofnsa un eAjOAUss -ap einadeiat 0 anb ara3ns ordsound ais sounduia sossaudey :soqU9sep sInBas ¥ sostuylo sora ~uud oou1 Waaauosep (1007) ATUNOY 2p IO] eistaenug v ureimmnse enb sordsound so anug ‘OpSn]On9 vog wun ered OjNSPISqo 09 viougyvarquie & stenb sou ‘oaissaxBa1 No OANNIOAD 388 9pod sieuorovanoui so1zyisa so anus oyunMe. O psoas ep vrougnbasos wo opezieiouisap no gow anby o1s9 onb ‘wos ‘oyse o opSeummorep ‘ovsejd “wood ep sossaD01d so 1wAoUar ¥ a1uatoRd 0 upnf eMnadeia1 Steuoroeanous sorsyise sou sinfond atuauteaou Optrestoaid so101 ~a1Ue SoWUDUTEHOdWIOD soe LULOIAT aINDIDed O YeNb ou UpIEODI 9P 0 9 o18ys9 © ‘wp EW as OLN eSuepNUT B og -npyODoy “wpyeoar 2p ogduaaaid ap serfpensa sezynn v 9 waynuapr v atuarsed © a0pnfe ‘ossaons o seS:0ja1 adap wnodeia) Q “UpIA ap ojnso nas ou eSuepnur ep opseiodioomt v aisixa -onduamuDyy “pOuepnu @ ours sossed sep v aqusioed o epnfe enadesa, © ‘@s-reuuoysuen wed ood vs9 auaIed 0 :opsy -eSuepnus up vosng vu wines 108 v oRSE @P eyUr soYjour v xeuTULIDFep ¥ o}UDIORd o sepnfe ap 9 enaduza1 op Jaded © ‘seSuepnur sonousoad ap opeprssaoau ep outoa waq ‘Pura{qoad op ogSdoaiod v yy vdeo wisan sopSpunusatag 6 (6) opr 2D INET] OPEL POY INP OUT, [ene owaureuodwios op vSuepaut v ered aquarord op |OYNS-OINF. B JODa,rY03 “ep LU 2p soasi so ‘eSuepnur ¥ ved sagzed Sv 3RD0A9 ‘efas No “vSuL|Lq B JeUTISUE aap einades9} O ‘orSpIsa ossoNy -wSuEpNUT B JOAOUE -o1d wo oyuayearquze as-enuoous seur ‘Pura|qoxd aysrxa anb ap Proupiosuoo vumndye 301 ¥ essed aqua!oed Q :ovsmdworo), “yenye owoureyoduios op soura|qoxd 9 soosts so axgos aquatoed op opSdaaiad w reynumse ‘seplanp IeHIEAa] ‘wrougpuadap ep viouapras & alqos zez7 J 9 OFF yIS9 assou vinedesoy ‘op vamsod y “eSuepmu ap sourid uiay ou a ¥UOD SP 28 Ogu “UNSSY “OIMaUIMOdWOD nas UO eSUEpHU 9p epep sod ¥ vIOpIsuoD opu osst sod “epafe ap vstoard 9 vurayqosd win way anb aqaoiod opu awaroed Q :op3njdwaroo-p1d SaiumnBas 50 OKs aUAUIAIOIC 7 LASCYOOIg 10d sopeoyrUep! sreuorseanour sorgisa sQ epnur vied [eossod oypyuoid ens eu 9 eonyurayqard owio9 eanvooisd wrouyisqns op oumsuco nos © wog9quOdNs onb urd NeIT ou as-UTeTOUAIOFIP soUaIoed SQ yeayiso eSuepnu 1 re5uvo|e ap sale S9zaA SeUBA POND aWHOWTENSN squOIoed © Jen ejod ,.eSuepnu ap ends, vain wo wsorosut as onb ‘S013 -yis2 sios urvrosndoad sosoine saisq “sajuatoed so unuoouD 25 anb wo struo!seaHow! soifiyisa so sea1ynuap! apod as jenb ojed (7361) auawalDiq 2 eyseyD0Ig 10d osodord eSuepnwu ep oougaisuen ofpour ou epeaseg y1s9 eSuepnur ap ossaoo.d oF ojuenb feuoroeanoyy eIstAanug ep Poulga ovSujuaurepuTy y (ood “VAISEATTO) euoHeAnoW, wysiaanug, vp seus srediounsd sep vwin 3 ewo[qosd-o1ow -enodwoo op eSuepnun ep aqerp e1sugyeArque wssop ovdnjosox V uGTepnur no as x309}UON" pur onb Q {Jepnur onb veg {repNU ‘anb Jog, :owod sye1 sowaureuonsanb urogins ‘of-puopuege no swapuadap owaureoduios o JonNeUr ante rOUgTeAIqUE 9p opojiad win sod essed ‘wrougpuadap ap owaureoduio9 0 eu -Opuege op Opsisap euIN ap ayueIp FIS9 d]UaIIed O OpuENg ‘Susie opbesaii anger ORDMP Freq THRADHTUD 9p RITTNOD) 6 s ‘ eveceoeses pod ooreeseccoedsovovere 92. (Con)textos de entrevista: olhates diveraos sobre a interagto humana, fo terapeuta mudar as estratégias. Assim, ao evitar a argumenta- Jo, o terapeuta estar evitando que o paciente fique ainda mai resistente, ‘Acompanhar a resisténcia: A relutancia ¢ a ambivaléncia sdlo reconhecidos como naturais e compreens{veis pelo terapeuta, ‘Acompanhar a resisténcia inclui 0 envolvimento ative do terapeuta no processo de solugio de problemas. Estimular a auto-eficdcia: Uma das principais metas € au- mentar a percepgio do paciente no que diz respeito a sua capa- ‘cidade de enfrentar 0s obstdculos que se apresentam ao longo do caminho da mudanga. O Acolhimento ‘Toda e qualquer internagAo hospitalar tem um cardter ansiogénico. Permanecer em um lugar estranho, longe da fami- Tia c de sua casa € uma situaco estressante. Em uma intemagio por causa do uso abusivo de substancia psicoativa se somam os Sentiments de culpa, vergonha, medo do desconhecido & ambivaléncia além de sintomas fisiolégicos decorrentes da sindrome de abstinéncia. ‘A chegada do paciente a uma Unidade de Dependéncia Quimica é um momento de sofrimento ¢ intensa ambivaléncia, Portanto € de extrema importncia o acolhimento deste pacien- te com empatia e aceitagdo incondicional como forma de ate~ nuar tais sentimentos € proporcionar uma atmosfera de segu- ranga. Assim, estaremos intervindo em sua motivagao para mudanga. Um ambiente em que o paciente receba apoio favo- rece que ele possa ser capaz de explorar suas experiéncias de forma aberta ¢ identificar estratégias para resolucao de seus problemas. © papel do terapeuta no ¢ ditetivo no sentido de fornecer solugdes; em vez disso, ele precisa oferecer trés condigées para preparar o caminho & mudanga:natural: empatia, aceitagao incondicional ¢ autenticidade, Na Entrevista Motivacional, © clemento empatia é um ponto determinante na motivagao para mudanga do paciente e: consiste na capacidade do terapeuta de se colocar de maneira efetiva no lugar de seu paciente compreendendo a sua perspectiva e os seus senti- mentos, demonstrando, que apesar de no necessariamente concordar com eles, aceita-os € os considera legitimos (MILLER & ROLLNICK, 2001). Muitos pacientes iniciam o tratamento no estagio de moti- vagiio para mudanca “Pré-contemplagio”, quando nfo perce- bem a necessidade daguele, pois acreditam nao terem proble- mas com o uso de substancias. Como nesses casos hé um inten- s0 conflito psicol6gico que gera muito sofrimento, o acolhi- mento € uma poderosa intervengo terapéutica. Trazemos como exemplo 0 caso de uma jovem de 20 anos que chamaremos de Virginia. Foi levada 4 Unidade de Dependéncia Quimica por seus pais que solicitaram a internago por causa do uso exces- sivo de alcool e maconha, Apés a avaliago médica e quando confirmada a necessidade de internagio, ela ingressou na Uni- dade de desintoxicago. Virginia, muito contraida, nfo enten- dia 0 motivo da internagio e mostrava-se muito agressiva com ‘a equipe, necessitando permanecer restrita em scu quarto. Fo- mos até cla ¢ nos apresentamos. Virginia manifestou seus sen- timentos sobre a situagdo. Disse ela: “Eu néo preciso estar aqui Sou uma pessoa normal e nao tenho que ficar trancada aqui. ‘Meus pais estdo fazendo isto de propésito, eles nfo entendem que qualquer guria na minha idade bebe e fuma maconha”. Nesse momento nossa intervengao foi a de que realmente sua situa- ¢&o era muito angustiante por estar em um lugar estranho, lon- ge da sua familia e com vontade de ir embora. Mas que estva- mos ali pata ajudé-la c farfamos o possivel para isso, que podia contar conosco. SPSOSCHOHSHOHSHSHSHHHHSOHHHOHCOHEHOCEDOEE 9 comnpinbisd oweweyuedwooe we vyUIA Pf ‘eLdosd eanerotur Jod owoureyen noosng onb ‘soue zy ‘ouerng ap osea ON “owuotoed ojed epedusa 2 Orage sensout einodeso) op wiouyyodun v wipessex (6661) SPIEMP “stop so oxua oye IN09 Op oINaWOU! os}sUNAd OU OpynnsuOS yes v edowoo eimaderay 2 amatoed anua owoUeUOLe|OI O cJepnun ap apepisedeo ens 9 siaoyip soqewiows zesodns ura soSs0yso snos opueypessos Op ~eiquug] v9 Osst ‘opSearcoiutsap Buin 9p soudosd souO;UODsap so enuss ogu pf opuenb stodap stig “opeprun vu eisugueutiod ens ered ojuowlou! ajonbeu stesuessa weloy sepepinayrp ster zerndns v refesoous o 9 eIougulysqe ap ouospuys wun ap aud wwIZLy sopnuas seuoyuis so anb zo1jdxa ‘opienpg ap oseo ON “oywowunien op ossesoud o onmeanp momp 9 eIe[o ELLIO 9p a}UDID -ed 0 sefezooue ap erouguodurt e euorouau (190z) 98urYy ‘oquowreyen 0 senu “Hu0D v.opIploap 9 owpes sTeU WereXIop o vSuEMos 10001040 inas ov 2189 9p o¥y Q “oIMOUITOs opuesS op oUaU ep oxdeiodns v ued visugyodun ewanxe ap wWeI0) Teuororpuoour ovsenooe v 9 eneduza woo owawryfoae o onb sowroqasied “opel nos oF sowrassuEuad 9 oIquIO nos WO OBL 8 soumBs0]09 *,ToYIp omNawIOW a1soU Iepnfe 2} ered INbe Iso So opuo Jeoo] win wa syyso P ONNU! opuas visa anb sourep 10} OBSUDAIOUL USSON *,SOISUB ONNMUT no}sa na ‘Inbe \Bosuoo Noa OPN “EseD wed J OJOND ‘orIMU Opuaxos ‘vIZIp 2 BARIOYD ‘oprumIdep sownYy 2 opeparsu e) -Inuu wo “Tero se1s=-[eur a asasopns ‘ovSeTe “eIUgsUT “sax0UL -2n ‘owloD sie ‘vrougUsqe ap scuiO UIs Op ojuawuP}oualed ojed jeaysuodsas vanUsoo ul WorBIOPISUOD 9p OIF] O UINUIOD WI WaNssod ‘sed ~uor9Jip sens op sesade ‘seantuifo3 seidesay, ap o[mg ojod sep -¥qo|3ua seidesoooisd sy “stems sowso}sueN sommMsIp steur Sop olusumTrEn o vind seolus9) op 9 suaTuproqe ap wuEd ¥IseA bun ‘sreme setp So 318 (2961 “SITTA ‘S61 ‘KTITN) OS6I 2P epeagp Pp WH O opsep “umauUOsaIde (391) sTeUOWHOdMOD ~oanudog seidesay, sv ‘seidesaioaisd sep orxa}u0s oN, ovsnpoxuy OLO1O0HT O1RIAV REIN, AWNIVAA O@UVOR VALLINDO) VIdVETLOOISG Wa VISIATYLN pO 00006800090 00O8 0090000000000 0080 300 (Conpiexos de clhares diversossobte a interag80 humana Importante salientar que as TCCs sio utilizadas como op- ¢40 primeira para muitos tipos de psicopatologias, posto ter sido Confirmado em diversas pesquisas comparativas 0 poder terapéutico dese modelo psicoterdpico (distirbios de ansieda- de, transtornos alimentares, etc.) em relago a outros modelos clinicos anteriores (APA, 1998; BARLOW, 1999). Os pressupostos fundamentais que unificam as TCCs so, segundo Dobson (1988): “1. a atividade cognitiva afeta o com- portamento; 2. a atividade cognitiva pode ser monitorizada ¢ alterada; 3. as modificagdes comportamentais desejadas podem ser conseguidas por meio de mudangas cogs itivas” (p. 4). Na avaliag&o das convergéncias entre os diversos modelos terapéuticos das TCCs, hé ainda, em um &mbito mais Sbvio, a preocupacio em desvendar a génese do sofrimento psiquico, de forma a obtengio de métodos psicoterdpicos mais proficuos e mais répidos (WAINER; MADEIRA & PICCOLOTO, 1999). Pode-se citar a énfase dada a0 método cientifico em todos os modelos psicoterapeuticos, nos quais tanto o terapeuta quanto © paciente comprometem-se na busca da redugiio do sofrimen- to em questio. Por fim, outra concepgdo basica das TCCs é a crenga de um ser humano agente sobre seus pensamentos, suas emogdes e seus comportamentos. Um sujeito que, a medida que monitora, gerencia e reorganiza seus pensamentos, consegue modificar seus comportamentos de uma forina mais adaptada ao meio biopsicossocial que 0 cerca. Estrutura das Entrevistas Entrevistas iniciais Um dos objetivos fundamentais da Terapia Cognitiva € possibilitar ao paciente a compreensao do proceso terapéutico, Manica Medetuos Kother Macedo && Leanira Kesell Carrasco (Orgs) 0 ‘ou seja, 0 desenvolvimento de um acordo ou combinagao terapeuta-paciente em tomo dos objetivos e parimetros da te- rapia (forma, freqiéncia, tempo), levando-se em conta,a mensuragiio das dificuldades do paciente. Cabe salientar que essas demandas so baseadas em evidéncias iniciais, passiveis de ajuste ao longo da psicoterapia, nfo sendo, portanto, absolu- las e inflexiveis (BECK, 1997). As combinagdes a respeito da condugao da psicoterapia cognitiva, tdo importantes para adesao progresso do tra~ tamento, necessitam de um dado fundamental: a concei- tualizagao dos problemas do paciente. Somente diante des- ses dados & que se pode estimar as informag6es a serem transmitidas ao paciente sobre aspectos basicos do seu tra- tamento ¢ utilizar o seu préprio exemplo para a compreen- so dos principios da abordagem cognitivo-comportamental (FREEMAN, 1998). Nesse contexto, a avaliagao diagnés- tica segundo a psicopatologia descritiva (ateérica) faz-se fundamental, tendo como base de conhecimento os manuais diagnésticos de maior referéncia na atualidade (DSM-IV- TR e/ou CID 10). As sessdes iniciais, portanto, imp uma avaliagao diagnéstica descritiva, que embasard o fu- turo entendimento cognitivo a construgdo do modelo te6- rico-explicativo referente ao caso em questo, 0 que por sua vez servird de alicerce para a escolha das estratégias terapéuticas (Figura 1). O estudo psico-patolégico descri- tivo, aplicado ao longo da psicoterapia e mais enfaticamente nas sessées iniciais, é, portanto, fundamental para o terapeuta cognitivo, fornecendo-Ihe preditores de curso, prognéstico e riscos associados ao quiadro clinico do pa- ciente € substancia a elaboracao de expectativas mais re~ alistas que envolvem a evolugao do referido quadro (WAINER, 1997). SPOCHOHSHHHOHSOHSSCHHSHCHEHHOHEHOCHHEBOHOBE ‘Sopepiiqyssod sep aril] ou ‘seysypeor seaneyoodxo 2 sos}ouos SooLga! sIeoUaLajar ‘Sopeoytejo 2 sowosUBqe Sopep wa sepesequia ‘searingdeso) seiam sep ovser -oguyo wu eR] Nas O WeTUNTE sTeIOIUT SaQsses se ‘soNLIDSap sonquiy songs sou sepryjooar sagSeunoyuy sep szed y “oa18gjoredoorsd oquouesequia openbape woo euorssyjoid 0 yrapusoad sans ogu anb assa orgy ‘eorngdesa eSuere ep onrawoayaq -v159 0 vied epuewop 1Orew BUN Jo19nbaa wWopod J} ox1g ap SoonsougeIp wos sarustoed so ayueIsqo OBN “oANEIOqEIOD 2" oaisuserdwos *[e1pi0s ‘ornSes ejusique win 91919 -ed ov swuotozodord westa ‘seantsodun-opu 2 sve] so05 -UOATEIUI ep wgTE “TeIOdI09 opssazdxa 9 Z0A ap wos “eHEdD 2 olwouNpuaua ap Kosnq ENS opuas|oaus ‘eadesa) Op vamsod © “onquiy 28S2N (£007 ‘ONVZOIGVH °° VANIN ~V-) sieIotUr sop s2ossos sv o]UEINP PeTONAD EWLIOy ap 213090 anb o ‘euioreysnes vonngdesay, eSURTY Eun ap owuatutoa[aqe) +89 0 9 videioiooisd ep o1gur oF auazaur oradse ong, * -ossaooad op edeia sonbjenb wa sagsereavas ap apeprigissod & oyroqe wo opuarUEUI ‘sreIOIUI sagssas SPU ep ~ure “(eoLi9a1 no vaneoydxa erBojoredoaisd) oaneoydxe of9p -our aisap ovSeioquya e ered seupssooou sogStpuoo se atunal yrspod vinadviai o ‘eougaie va1Zopoedooisd vderent v sody “ootingdesay ossoooxd op ajueadayut owioo ovSdaosedoie ens ep 2 oqueioed op ogsape Ep oloUTIDaFOARy wn 9s-kasnq ‘Opus asso “oWoUIEEN O ajuEIp sepeZI|tn oBI9s onb seomuog) sep OiuaUNIpUDIHD © CWS Wag ‘o]USWHLYOs nas oe 2 sapEpinoyy Sens se sepvioosse sojwoAe Sop ovSeiardzaiut eu sagsuoisip Se Japusoidwoo vssod 9j9 anb exed ‘JoAjssaov 2 vonyuranbso Puno] Bum ep sIUoIDed oF sopEnuasarde’opuas “w:Fojoredootsd % opeisosse. oaru80s ojoureuorsuny 0 awotdxo ureasnq anb soorga) somnsuos oulos.98-opueyuoseade ‘]] 2 1 Soxq ap sowoisuex], WOA[OAUa SoANIUZO> sojapoyy SEO = RypWRy ep oF -ueureuotouny op salueodun sorsadse a soonpuaé so1onpasd BEAL anb ‘unyyWDy DIOISIY v9 OpUdsU! yISO audtoed © enb ou per208 oyxo1U09 oF EpeUoIoRf—n ‘pPIZ08s00ISg DLUDL “SIH © ‘sopezinn vf soordesaioseuLmey noja soardyzoioaisd so, -vowres) 2 voinpinbisd eiBojorwionus @ sopeuotoefor sa10n “ae sojana no soipgsida aajoaus anb ‘vssaudaug pusossiey 8 tsoqtauvorpaus 9p osn o 9 oasu4 ap seInpuod se ‘SteUOIOUN sozinfa1d so owos ‘squasad o1pgsida op saiucaayar sopop 2 satrounuaoad seuromus 2 steuIs wo ‘jpIuayy opoisy op am “xg © Inout anb ‘omy vozFgorsq/mourpInbisg DLUoIsIHE B Swaxoy ezaimeu onb op vf>s ‘oywourIEN op vinooid w ead saiopeanour soradse so “9 orst ‘souvynuey sop > ajuorsed Op opSurjear e opunBas ‘osaupuary ap vosng np (sjoanoyy (s)o owos sua rAjoaua anap vonsoustp opseyeae Y eanmuzoy, 9 vougery seiojomdoaisg se anus oxSesoiuy ep ruonbsg ~ | windy ‘or (RIO) ooERED TPR EIUEET I OPODHAL IPE MPP ITE ‘easuniy opbeisiy © sages soup Fao "nnanue op mom) 70H POOH OHHH SOAOHHHOSCOCHOCHOHHOHOH OOOOH OD (Con)texos de entrevista: olbare diverios sobre a interac humana As sessGes iniciais, como todas as sessdes de Terapia Cognitiva, seguem uma estruturago basica na sua forma. Os terapeutas em formagao so geralmente orientados a seguirem mais fidedignamente a estrutura de t6picos preestabelecidos, para aumentarem a efetividade da sesso. J4 0s profissionais experientes podem eventualmente desviarem-se desse forma- to, pois tendem a desenvolver uma sistemstica de atendimento que engloba automaticamente os itens da sesso, de forma me- nos rigida. A estrutura bésica de uma Sessio de Fase Inicial, poste- rior as sessdes de avaliagdo diagnéstica ate6rica, envolve basi- camente os itens listados a seguir: + atualizagdo sobre a situagao do paciente, incluindo even- tos importantes desde a sesso anterior e checagem de hu- mor com escores objetivos; © estabelecimento de agenda para a sessdo atual, elaborada pelo terapeuta e pelo paciente de forma conjunta (inicial- wente, a tend@ncia é de que o terapeuta tenha maior parti- ipagio, havendo um gradual equilibrio ao longo do trata mento). Os t6picos listados devem ser discutidos em or- dem de prioridade, verificados pela dupla terapéutica. Os temas ndo-avaliados por escassez de tempo sero acresci- dos na agenda da sessdo seguinte, de acordo com 0 grau de importancia daqueles. Nas sessdes iniciais, os itens agendados podem incluir aspectos descritos abaixo, por sugestao do terapeuta; + educagao do paciente sobre o Modelo Cognitive, por meio ‘de exemplos que envolvam situagdes vivenciadas pelo pré- prio paciente, relacionando suas experiéncias, seus pensa- ‘mentos automsticos disfuncionais, suas emogdes e os com- portamentos resultantes; + idemtificagao das perspectivas do paciente em relagio a terapia, com 0 questionamento da validade de expectati- vvas irreais, exageradamente positivas ou negativas; Manica Medeiros Kother Macedo & Leaniee Kessel Carrasco (Orgs) 405 + combinagéo sobre Taréfa dé Casa, quando conveniente. Nas sessdes iniciais as tarefas de casa podem envolver temas como a identificagdo de expectativas ¢ a reflexo sobre 0 modelo cognitivo; + elaboragao de Resumo da Sessdo, considerada uma pritica importante da entrevista cognitiva, objetivando um reforgo sobre 0s t6picos mais importantes da sesso e sobre a(s) tarefa(s) combinada(s) até o préximo encontro. O terapeuta & mais ativo nas sessdes iniciais, encorajando o paciente a elaborar os resumos das entrevistas 4 medida que 0 trata- mento avanca; + obtengdo do Feedback, que consiste na verificacao dos pen- samentos do paciente a respeito da terapia e do terapeuta. Essas cognigdes, apesar de nfo se constitufrem na esséncia da abordagem cognitiva, devem ser monitoradas freqiientemente, evitando-se dessa forma um prejuizo ve~ lado ao andamento do processo terapéutico; Entrevistas Intermedidrias ¢ Finais A psicoterapia atinge o ponto intermedirio apés conside- ravel avanco na elaboragao dos diagnésticos atéorico ¢ te6rico, jétendo possibilitado, até mesmo, o processo de psicoeducagao do paciente quanto 20 seguimento terapéutico tipico das TCCs (para que tenhamos 0 empirismo colaborativo) ¢ quanto ao fun- cionamento ps{quico ¢ comportamental disfuncional que esté acarretando o sofrimento. ‘A partir desse ponto do tratamento, a abordagem do psicoterapeuta para com o paciente se transforma, consistindo em seguir uma estratégia especifica, de acordo com 0 objetivo terapéutico mais apropriado para o caso e, consequentemente, para a estrutura -a hipotetizada. Dentre as estratégias terap@uticas mais utilizadas poderiamos citar: SOHOHSHSOHOHOHSHOCHOHHOOHHOHOSEHHOOH OO! coe. isenxeg sagsunysiq . fg 9 7 soantsod seuiowuls ‘9 :soaneSeu semowys :5 Sq SOWOISUAT, {pe 1 ‘€ °Z samuaunpy sowoysuery, :Z ‘| opeprfeuosiag ep sowoysuesy, 5€ 9 Z‘y opeparsuy op soworsuery, {€.9 ‘1 soWnyy ap sousoysuray, seoupaZosou assvyo op odn epeo ered sepeziqnn seu seiSo1ensa sv sezyjensia 2s-apod ‘nn -28 ¥y ‘seiSgrense seisap vwin epeo wos \reduroa souow no seur soanafqo as-tnay eiSojoredoorsd epeo wsed sjod ‘ajuo1oed op eoRsoUseIp asse[o v oUUOJUOD BUp ops o1uaunoHayue sepeyuasaide umei0y anb seiggrensa sy “(o11n8 Btaddo2) sexossansa sooSenus red ojuauejuarzua ap seri9ren}sa se Je10y[aU 9p opnuss ou SeISIAanud seu eYTeqen WEqUIE) BNadeIa O “apepinoyIp vamiodns ted sepenbope owourenuayus ep selspienso 31 -uasaide ou essod anb ura osu ap sogSemis seN1A9 ap wily aqudioed op oUaurSsqUos0INE Bp apeploedeo ep O}UALE -ne wn ogdnssaig “serojoredosisd ap sorew onsadse wut epezyin 9 afoy @ nosueav onb seu ‘sooSipe sep owuaureren ou aquaueromut vpidins ersgiensy -ypywoay ap opsuanaigy “SepIA sens ered steroruo seupip srejuaweyoduioa seunos worepusrdeas & sopeutan 198 wenssaoou ‘oxlua ‘9 (Soanegou scutows) stejusM sao5uny ap owtnsg19 ~9p 91103 sewasaude & ureSowioo anb viuayozinbsa woo say -ueroed ‘ojduroxa 10d ‘ouioo ‘srequaurmodwios souguedax 9p epiod no eiougsne wreuosaidy anb sajuoioed we epezy, “BN onu 9 eBgrENsO wis :stO1908 sopopIGoH ap ouLa4T sieuo}oe sreuL soidroutsd woo opzooe ap senoduiod as ow09-wH9q ‘$9081 ap sens sewo) anbsng ‘onuepod ‘2 seigpt sens op eed vo woud Bull} ap sepezran ii (3B) BRIN Ts EMUEDT IG GROEN aN SoM RO 9p epepyteuoroeust v eqaoted anuaized o anb woo 10704 eu HO} 9p serstaanua se znpuos emadesa Q :jouo!spy vindsiq (¢ “vooudjoay ovdiqiut ep orsodnssasd op Jod soynuinso sasso woo vied o1tains op oxsez Buin #14090 onb ap Wy sa1ossax|sa soWaAg/sorafgo $0 too oquoroed op seatwepes8 sagSeunrxoude 18108 9 wiSgtenso Uisou seIstAanuD sep ousodasd Q :assa11Sy op ovsnno0up ‘ozSmjosax ap Seaneweye segueNso opuEinuns WequM) 2 oZSnjosa1 ap SopepINoyyIp se opua1i0s0 visa anb wo seuajqoud ap od -nosax ap (s)edeia (s)ep ovSeaynuapt g owns vistaanuo & OONIp ‘seutg]qoud op ovSnqosa1 vu gudIDYa sTELU 198 ed © pyxne emadesal 0 -somajqorg ap ovSnjosoy (¢ “mune (> 1u00 vyoMe) Janbpenb ua viovaya-ap ipaud 9 anruoonau apepiaedvo epeaayaeanb ougi0u9 “eantu30> [ousuredxg eifojoo!sq up sopmsa sop onuog “2vOYUY No vpInuruTP eNsou! 9s onb ‘ovdtuZooRIAM op PAnIUSOD opepriqey wp owowNe 09 ojTOUTEIOMUOWOINE ap tensa wu oonngdeia) oAnielqo Q somaupronuoWomy (Z vOnPWOIE. OBSEANE opus vise ‘seuorounysip sewonbse “oquoueunou ‘onb Wa sojatoUr wa sopeane wefos sreuorouny Sieur seuanb -89 anb exed ‘srejuoty sewonbsa snos ap erougrea v anby ~IpoUw a1uatovd 0 anb as-easnq ‘viAgweNse sso WoD “opun -89Y “OunANY 0 9 pum o ‘oMISoUI Is 9IGOS seSuaID sens Sugos (sreuolse) seistfear stew Soroyput 39) exed seouduia SeIOURPIAS sRoaYO v aqUAH]9 O seITIKNE v as-uRUOIDONP SuIsiAaNUD se ‘ossIp W9LY “sIEUOLOUNYSIP seIMpUOD 9 S905 -oura uresa8 anb soonywome sojwouresuad seaxuapt 9.194 -o1 8 auatsed o sexo} ap wry v sopSUaALONUT sens euOLsaNp einadesoy 0 “w18geNSe wISON :vAzIUSOD opSvininsssary (1 ‘Poruny oeSex0)uy © agos sosianip samy “ealiveaus ap Tonal) oot ee SPTERHHSCOSCOHOHOHOOOE 08 (Conyiextas de enerovse diversas sobre a interago Em consonancia com o procedimento relativamente estruturado das sessdcs iniciais, as sessGes intermedidrias e fi- nais das TCCs apresentam uma seqiiéncia de passos IWégicos, que consiste em: + Checagem do humor do paciente durante a semana. + Agenda da Sessao, na qual sao avaliados os assuntos que serdo tratados naquele encontro. Tanto 0 paciente quanto 0 terapeuta definem t6picos. Um aspecto importante desse ponto da entrevista € o estimulo para que o paciente anote, durante a semana os assuntos que julgar relevantes para 0 tratamento, buscando a otimizagzo do tempo da sesso. Di- ferentemente de outras modalidades terapéuticas, aqui o terapeuta é bastante diretivo, no permitindo uma defini- ‘go de t6picos por associacao livre ou por tematica do dia. = Checagem da Tarefa de Casa, Baseadas no principio de que, nas TCCs, a psicoterapia ocorre nos 365 dias do ano, durante as 24 horas do dia, as tarefas de casa so muito importantes para o paciente absorver a tecnologia do tra- tamento e poder vir a se transformar em seu proprio: terapeuta. Assim sendo, as tarefas de casa so cruciais ¢ devem ser sempre verificadas a cada sessdio. Muitas vezes, a ndo- realizagdo de tais atividades pode indicar di- ficuldades do paciente ou mesmo resisténcias, as quais de- verdo ser trabalhadas na sesso. + Trabalho nos Tépicos da Sessao: Conforme as técnicas con- tidas nas estratégias psicoterépicas adequadas para 0 caso. + Combinagées da Tarefa de Casa da semana. = Resumo da Sessdo pelo terapeuta, ja descrito no Ambito das sessGes is + Feedback da sesso pelo paciente: nas TCCs, a relagio de poder entre paciente e terapeuta é muito simétrica; portan- to, torna-se muito importante que sejam checadas as decodificagdes que ambos fizeram do que foi tratado na ses- so. Assim sendo, € nesse momento que sero comparadas, ‘Manica Medsicos Kother Maced & Leanice Keseti Carrasco (Orgs) 109 as percepgSes que o paciente-teve da sessfio com as que 0 terapeuta teve. Caso ocorra-um descompasso muito evi- dente entre ambos, a sesso ndo deve ser finalizada sem ‘uma minima harmonizagao. Referéncias bibliogréficas AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION. Diagnos-tic and statistical manual of mental disorders (Ath ed.). Washing- ton, DC, 1994. BARLOW, D. Manual clinico dos transtornos psicolégicos. Porto Alegre, Artes Médicas, 1999. BECK, A.T. Thinking and Depression: I. Idiosyncratic Content and Cognitive Distortions. Archives of General Psychiatry, V.9,. 36-46, 1963. BECK, A.T. Depression: clinical, experimental and theoretical aspects. New York, Haper & Raw, 1967. BECK, A. T. Cognitive therapy and emocional disorders. New York, Internacional Universitis, 1976. BECK, A. T. Cognitive therapy, behavior therapy, psychoanalysis and pharmacotherapy: a cognitive continuum In: MAHONEY, ‘A; FREEMAN. A. Cognition and Psychotherapy. New York, Plenum, 1985. BECK, A. T. Terapia cognitiva da depressao. Rio de Janeiro, Zahar Editores, 1981. BECK, A. T. Cognitive models of depression. Journal of Cognitive Psychotherapy, V-1 p. 5-38, 1987. BECK, A. T. Cognitive therapy and emotional disorders. New York, Penguin Books, 1989. SPOOHSHSHHSHOHOHOHHHOHOHHOHSOHHHOC OOH! “L661 ‘@39TY ouod ‘SY-Ond “eBojoo1sd ep apepinsey ‘opensow op oxSeuassiq “soumwaf soynpo wa opssaidap vp oj2pou wn ap soanafo 2 soapqufoo soujauiping “ YANIWM “6661 ‘99-65 “4 ‘OLA “Diaysazy ‘oBd ~PULIOJUT ep omuaUTEssaz01d Op > ‘W'N ‘OLO10001d ¥ df W'VUIGVIN SY YINIVA, “E661 ‘SPOIPEWY Sanry ‘audaypy Oud OF CID vp o1auUEdwog ap a siruapy sousossuDay ap ovsvayfissr| “AGQVS VA TWIN OYSVZINVDYO “P66I “OS-SZ ‘4 ‘gp ‘An “KB0pOYOKsg saamaay foruuy “s1apr0sy 19 pue YONOUID O» soyovosdde PAntUB0D “(y661) DO ‘COATOVIN * ‘V ‘SMAHLVIN “POT ‘StOIpaW Sony ‘aiRajy ONog “vous “Iq DIUDIg DU jIUaUDUOdUOD-« SoD erderay, ‘a ‘ddVNM H] ‘Panugo_ eidesay, ep smuoUepUNg sordioultd “g dWN “$$61 “0D 79 UoLION SOA man “stonussuo09 ppuosiad fo KBopoyoksd OUT ATTA ‘8661 ‘Asa [eH -ONpA ‘oIned ORs ‘van WSO vIdo1ay v opuapuaasdwod WA “OVILLLV GFW ‘NVA “UI eANNUToo eidesa) vu omoure -2N 9p sogdeztjemI20U09 sep ovauNTAjOAUasE "Y ‘NVWHAYA “2961 “HEMS a4 HOA MON Cdpssyroyoisd wi uoYOWA pun uosvay “Y ‘SITS “B861 ‘Ssouq PHOYTIND “WOR MON “sandosays jouojamyaq anmiusoo fo yooqpunpy “SX ‘NOSO £002 ‘oBojgo18q op BSED ‘OIE OFS “syOIUAWUDUOdUOI-oanUsOD svIdvIoIOrSE ‘WN ‘OLOIOD91d 8 (W ‘VHIAATIO SY “WANIVA, SWY ‘VHNINVD 20] “Teuawesodusos-oanus09, oEseHeAV dT ‘ONVZOIGVH ® “WY ‘VHNIWVO “L661 ‘SPOIpIN sansy ‘ard juBoD widosay, “Sf “IAI “£661 ‘SPOrPEW seury ‘aiZay oUlog “apuprpuosiad ap sousor “sup sop vaumusos vidoial “Vv ‘NWWASMA LV ‘IORE “PIV OUOd “VOU a DOA, - m (CO) COMED ED] STATS OPT HON MPA CUNT ‘Foruimy ogSeiuy © Sigossonisup Fang wamAoAUD ap RoTeooD) on | | | SCHOHSHCOHOHSHSOCK SSO OO HO Parte 4 (CoNn)TEXTO HUMANISTA- FENOMENOLOGICO-EXISTENCIAL “(€007 “Wado. {L861'SONIATUL ‘2007 ZAINHS ¥ ZLINHS) eanelqns Ppouguedxe ep opeuydrosip oumxe umu opunsisuod «e108 2 mbe,, ou viougrosuoo vlad soprzen sopep sop oxSearasqo ep ora sod ‘eueuiny erouguodys ep oprusa o epreA ‘eougaoduroy “Woo wyosoyy eu viugNyjUL apes ap Lo;e ‘ossny] pup 40d XX 01998 Op o1DFUT OU UpezHEUIDIsIs “eIZojoUDMUOUDS y [eOUaISEXO 9 EDIZg[oUSWOURY seaNoadsiad seu sopEIuaNTTpos as-reUODUE WaFepsOgE EP sodLsOSOTIy sao1201]@ SQ 6661 ‘OUTaATA ‘S861 ‘NOSLVW) seaneraidinin no seaneordxo suoSepaoqe ap refi, ou searsuaardutos suaSepioge opoipt outoo opuesn a 1s 2190s ‘wrewioy op 22pod o opuasayuooas ‘oeSeztTear-oane v sexIORy ap 09 on1sodoxd nos “eidesoioorsd ey “orxaqtO9 OF OpEsBayU 305-8 a4 s1weISuoD uInu operode-omne 2 opynfar-omne ‘eSueyuoD ap IOSUOO vEIed OpEHOA ‘ootuN 29s wn cepesTarMT 1598. tuin ouioo jaaypnes vossed & apusaiduios owlsTueUINY ©, “sepeztjnn ofo od sagSusaioyut se 9 10perstaanua op Sepmyne se sopusosduz0s ered viourioduyy vuns op opts ‘videsojooisd wa seistaan “U2 sup orpgwioiut 0d opezsjear oyjeqen 0 opor swourred OB sais onb zaa wun “[eIou9}s1x2-91ZojouauI0Uay “PistuBUINY [eI9UII;01 Op saIopes}IOU s0D1}9S0]) sorUaUT “*pUNY So 2 WSUIOY ap OLSIA ¥ 9AaIq wUO] ap 1990zB[0S9 vorduy — eystaoxjua » — opisonb wa ews o sepioqy. NIN YNIDI VENA Yiou1, sornisy3 aDiNvf TWION.LSIXA-OOIDO TONAWONAA “VISINVWO FY VISIARLING W pocoseoe SOCCHHHHSECHOHOCHEHOHOOHOCOOENTO 16 ‘(Cou extos de entrevista, olhares divers sobre a interop humana 34a filosofia existencialista concebe a pessoa como capaz de escolher seu destino. Para ela, o homem saudavel é singular, livre e consciente. Na psicoterapia, sua influéncia se d no sen- tido de resgatar a questdo antropoldgica, situando a pessoa exis- tencialmente no curso de sua histéria. Seu originador foi Kierkegaard. Martin Burber, Gabriel Marcel e Merleau-Ponty tiveram especial influéncia, dada sua visio positiva do homem; Sartre e Nietzsche, pensadores que escreveram no pos-guerra {que tinham uma visio menos otimista da existéncia humana, compareceram com menor peso. As principais teorias psicolégicas surgidas a partir da Psi- cologia Humanista, nas décadas de 1940 e 50, foram a Logoterapia (Victor Frankl), a Abordagem Centrada na Pessoa (Carl Rogers) e a Gestaltterapia (Fritz & Laura Perls). Em que pese cada uma dessas escolas possuir teorias prdprias € especificidades quanto aos procedimentos psicoterépicos, to- das clas estdo alicercadas nas bases filoséficas j4 referidas. Nosso propésito neste capitulo é enfocar a entrevista c! partir da Abordagem Centrada na Pessoa e da Gestalt-terapia ‘A entrevista clinica na Abordagem Centrada na Pessoa Carl Rogers foi, sem diivida, uma das maiores expresses da Psicologia Humanista. Desenvolveu sua teoria sob a ogo central da tendéncia & atualizagio, ou seja, a idéia de que as pessoas vio se mover no sentido da satide, quando as condi- ‘Ges para 0 crescimento so criadas e restauradas A Psicoterapia Centrada na Pessoa devolve ao homem 0 poder sobre si mesmo, recriando, por intermédio da relagdo terapeuta-cliente® , as condigdes necessérias para a retomada do TA Aborapem Centrala na Pessoa ea a terminaloga cliente para refers a pessoa fomerapas no lg de sar paint mfr radical baseada a eligSo médicr-pciente {ROGERS.1987). ut desenvolvimento e do fortalecimento da Tendéncia Atualizante, com abordagens compreensivas baseada no método fenomenolégico. Este tipo de psicoterapia requer o desenvolvi- mento de algumas atitudes essenciais ao psicoterapeuta: + empatia: é a capacidade de perceber o outro tal qual ele se percebe, Requer abertura 4 experiéncia, capacidade de sintonia ¢ sensibilidade do psicoterapeuta, para ser per- medvel aos sinais enviados pelo cliente, deixando-se “en- tre parénteses”. + aceitagao positiva incondicional: significa considerar, aco- ther, atentar para o fluxo da cnergia que ha no cliente em si mesmo sem julgar. Nao é concordar com tudo que a pes- soa faz, mas acolhé-Ia na sua experiéncia. + congruéncia: 6 a capacidade de estar totalmente presente € ser auténtico, verdadeiro e honesto na relagao. Para isso € importante que o psicoterapeuta perceba-se, sinta-se na re- ago € permita-se comunicar ao cliente seus sentimentos, quando pertinemtes ao contexto. A partir dessa visdo, € indispensavel que o psicoterapeuta tenha tais atitudes e saiba transmiti-las ao cliente, impregnando a estrutura e 0 contetido de suas respostas. O psicoterapeuta é uma caixa de ressonancia e um amplificador da experiéncia do cliente, Percebe-0 como um todo, nao julga, nao interroga, nao tranqiiiliza nem interpreta. Seu objetivo € acompanhar as des- cobertas do cliente na forma como ele as vai experienciando. A intervengao caracteristica da Terapia Centrada na Pessoa é conhecida como Resposta-Reflexo, consistindo esta em ac tuar a comunicagao manifesta pelo cliente. Este tipo de interven- 0 pode parecer simples, mas nio ¢, pois exige do psicoterapeuta grande habilidade em acompanhar o cliente sem apressé-lo, ou, entao, abandond-lo. & um exercicio de sintonia empitica e pre- senga permanente, com objetivo de ampliar a consciéncia. ONDE SU.9D) Opestn epasoquos ‘ed operat june oaa), oud Sop OBSIA v anb as-opmeonsact “(cR6i'OMTAAND) HASPLC LOY ap Lonsyoy{ woAL wa uMIT Ny ap odume>) SP BLOAT v ESAH ep eFoJOoISd wp 98-ezTIBN “opuTy ap svia -091 OWLOD “siesoUaISIxa-seo}FojoUSLIOUD}-—sPIstUELUMNY ‘LOSSOy Bu epesnaD WoSeprogy BU OUIOD ‘ops soDLJOSOTI Sorsodnssaxd S$ “($661 YALLNOA) 28-1eULI0}suEN apod oWO9 ap 2 opuazey vaso anb op (eavan) aquarosu09 reu10) as vied sopniuas snas es ainayoed 0 ‘elas no _‘ssavaupain vp osn ofad varTgjousuouay oydesojdxa ep oporpur o soiuotsed sor vulsua onb wa8epoqe 9p odn win g ‘weSeproge wIsap soxopepunj-oo sopeiapisuos Saiso opuas “| $6] Wo HMpooD Ined 2 aUILAYOH Ydyey ‘sprog tod 204 exauiud ead opeztnin 104 videsar-1[e1595 OULD CE videroa-apeasox ep wodeproge eu voruy vIsIAQRUD sourequn so: snos sou sepeonand sogSuaniaiuy sep Jor ow eiLi9s0p Piso opu ‘omenod §(g61'SYADOU) .eanisuias enedusa, 2p awwowenowtsd nourwousp a[9 onb ou ‘e097 ns vo apse sie sio0y 10d upeuorouatu 104 eisedsor 9P apeprtepour eisiq “voUgIosUoD 9p JaAjU OAoU um erougyrodxe ens 1ezzueio v apne o anb unos op 21> © Se]-Qa10n9p 9 oruat|> op vlougLiedxa up somuaulde3y ‘sagSeui0yu sea8a1u1 vsta anb 9 sowournuas o1ofjor anb nur visodsox ap ody wn g :oanouSaruy opssouduy vintodeiay ©P © qos op 9 “eistA ap oiuod nas o qos opipiraqua toe osmosip nas 0 anb away ov weindosse seiso stod "9 ‘opuozip ow syiso m anb 0 anb ow-ovamg,*,.opeursus Joans9 no 98 ow-afea, ‘,-~opuaasdutoa as Jon gul-ax10q,, owls sagssaidxa ap epequedurose wfas eso onb ‘ovsuan “FOWL |e} AW[MULIOY OF *98-eUFasUODY ‘2]9 10d 498 OBU Opuapod 2 91U91[9 OF soyUBNSD so}UUI|S 19)U09 2p [An2osns stew wnisse opuas ‘einadez0} Op ovSnpap eu 9p oped onb ‘epezienioojaut stews vasodsad ap odn wn ‘Tenidaored odwreo nas o opueuSasdurt oxisa anb sew ‘ayuar> do wrex0y ovu anb sapmme nova sowsumues igjouawouss oduivs op aued opuazey ovyse ‘eles no ‘0: ‘gu anb soquowajs soy09 vztjeisti9 9 vided oLdosd 0 anb tard ouasoy o opuesedaad rea opSueazaiut ap odn aisq ‘od U9 OF SOAOU So]NOUIa,D LHEzNpOLTUT as GEU anb apsap ‘eos -sad ep sesavjed se woo oyaumeuessacau Ogu 9 epruinsal ‘onoaq PULIOJ 2p ¥219y JOS OpuASP ‘ORSEd!UNUIOD ep Opa -uoo ov stuade as-arayoy :sojduis oxayfos no ovSviapiay + 3198 wopod soxayjar-sesodsox sy 6 (AG) oar RY OBERT wy GEE PDN SORTA IT ‘una opSerajuy © gos Soup Suey FenIN>:2U9 9p FaNa(GED) eu SPOOHSOHOHHHSHOSCHHHHHHSHSHOHHOHOHO OHO | Pe Oo 120 (Conjtextos de enrsevists:ofhares diverios sobre a tnceragao humana ‘como totalidade, princ{pio da Psicologia da Gestalt, surgida na ‘Alemanha, no inicio do século XIX em oposigao a0 elemen- tarismo € um dos alicerces para o pensamento ecolégico sistmico contemporaneo (CAPRA, 2003; ENGELMANN, 2002). Os primeiros trabalhos de Perls revelaram uma aborda- gem, um tanto mais diretiva, digamos assim, uma vez que focada em experimentos, chamados freqiientemente de técnicas. Na atualidade, alguns Gestalt-terapeutas mantém-se trabalhando com €nfase neste tipo de abordagem mais tecnicista, enquanto outros valorizam fortemente uma psicoterapia fenomenol6gica~ existencial baseada na relagio dialégica Eu-Tu (BUBER,1977) enfatizada por Laura Perls desde os primérdios da Gestalt-tera- pia (YONTER, 1998). A partir deste olhar, toda a experiéncia na busca de consciéncia se da por meio da relag%o paciente/ psicoterapeuta aqui e agora, ou seja, no ha a utilizagao de téc- nicas escolhidas a priori, Neste capitulo, a énfase € posta neste tipo de entrevista: uma psicoterapia na qual a awareness, 0 en- contro e 0 dilogo sao a esséncia. A entrevista dialégica Os gestalt-terapeutas acreditam que o ser humano tem um impulso natural para sadde. Em Gestalt-terapia, 0 paciente apre- ende por meio de seus sentidos, experimentando-se na relagao. uma psicoterapia abrangente, integrativa ¢ multidimensional, ‘na qual o fundamental € 0 proceso. ‘Todas as entrevistas — individuais, familiares ou grupais — siio fenomenol6gico-existenciais, ou seja, possuem seu foco na andlise da experiéncia imediata e buscam retomar o poder auto- responsdvel da pessoa sobre si mesma. A cada entrevista, 0 psicoterapeuta observa cuidadosamente o fendmeno no aqui e ‘agora, como manifestago holistica do cliente em um impulso Monica Medeiros Kother Macedo & Leanita Kessli Caratca (Orgs) WL natural para integrar-se. Todo ¢ qualquer sintoma deverd, assim, ser entendido no contexto: holisticamente. Tom de voz, cor da pele, postura corporal, incongiuéncias verbais sio essenciais na observaco do psicoterapeuta, constituindo, assim, informa G6es da totalidade/organismo do. cliente, 0 proprio self? em contato, ou seja a psicoterapia ocorre na fronteira do contato paciente/psicoterapeuta; no didlogo verdadciro. didlogo genuino explorando o “entre” Eu-Tu 6 a base da psicoterapia na abordagem gestéltica. Cura, desta forma, 6a restauragao da totalidade pela relagdo pessoa-a-pessoa, ¢ quais- quer propostas do psicoterapeuta devem partir do contexto dialégico, incluindo o campo total ¢ suas conexdes figura/fiin- do. Por exemplo, no caso de um processo saudavel, a conexio figura/fundo ocorre da seguinte maneira: do fundo surgem fi- guras singulares a cada pessoa; estas figuras sio gestalten abertas que, no contato, no entre, na relagdo, se fecham € retornam ao fundo integrando-se ao organismo. O encontro psicoterapeuta/paciente propée-se restaurar 0 contato figural fundo da pessoa consigo mesma e com o mundo. Portanto, as intervengdes terapéuticas sero no sentido de facilitarfampliar a consciéneia dos bloqueios ou interrupgdes no contato, awareness de si e do outro, por meio da vivéncia da prépria relagio psicoterdpica. © foco sera direcionado ao proceso dialégico singular “aqui e agora”, incluindo o passado expresso “aqui” e exigin- do respostas tinicas para perguntas tinicas, sempre tendo a pers- pectiva do todo/organismo. Nao haverd, desta forma, regras rigidas. No entanto, é essencial a postura dialégica de respei- to ao outro na sua totalidade e alteridade. A entrevista, 0 pro- cesso, a abordagem eo objetivo sdo dialégicos no seu cnfoque global. 1 Self Fangio do organism eo te poser de forma haemdnicy, diferencads ¢potencialnente intencions,chamada consiéncis (BUARQUE 1998). “eSuepnur vp adin o ogs oIU0 0 8 EIDUPIOSUOD v ‘opep “HEIL v a ‘oreIUOD ap OBSuNY 9 eIdeImODISd v ‘seIALIed senNO wa (6661 ‘OMTAAIe) sepeporidord seaou suIMbpe owawow pto ¥ ap apepriqissod vfad ‘onuyut o av seNdure 9s v apuay ‘nb ‘opSeunioysuesy ap apeprpiqissod woo owuo9 um ap as-r) “PAL ‘ossaooid 0 opor uvinp ‘vinadermo21sd/aquatoed ‘soquie Jod oay 0342 opuas “owowiour ypeo e ronlssod op apepiei01 bu os-urjdwe 9 seruoioaip ures owsttedi0 op viapr eu oprAra 3 ‘ommeniod ‘eidesoiooisd ap ody arsaut o1sodoad oB01vIp O “oquotord op ostSojouamtouay od “ure ou ofo|yIp ou vinadessioorsd op vane eaMsod eumn py eid “BIH ESED BN “oluaIoNd Op yeIOUaMIEdxS odurwo ow jHoUIEp ~ersewrep suagiour wepod sais9 anb ropuatue sod ‘sojuaunzed Xe ze71}1n opU 30d vido wise anb zZaA wun “wossog vu epENuTD) woeploqy ep ex0y1p videsoi-318159 & ‘opnues a1saNi “SoD ~YpAS steLuoTeUL W0D sOI}oINxe 9 ORSezTeUBIp ‘sEpISINIp seIse) rey todoad apod “e203 9 mnbe “riuoiurs ap ojUaUTAOW assou gq ‘Opepiaou wun ops audtuies reo SMS SO 9 ‘ONUAUOD Onl whut 211099. eyouguedxe & stod ‘ouSeja1 vu OpIATA op stiouyU ~ossa1 se supor opueyuedurooe ‘squarsed 0 (L661 “AANNOAH) «brenses,, vinedwiay-[zso8 0 ‘ewsoy vino ep ong “as-H13uIp op zedeo 9 200A +, Gogu anb 10g “onuatuoU orexo aysou o}-yuorsanp opu oMad NEL YPEN “I Loisqu opeza ap yy anb O “wig “gy “Bznpuoo o ne onb zanb g00a anb ouleurt ng “oqoUt ~OU O1ex9 a1S9U go0A Jod OperseATe opuUds OW NOISg “I (oimadvizjon3sd 0 vind atuausop ~ysynbur oy79) “wueUIDS vyUrUT axgos seIRy eLLApod Ng “a ‘(Wepou vyof opu sou ‘oyo) “3, “2foy 12703 onb 0198 Bu ng (onumuM2—1 ‘DsAL0Y9 20) ie so8oypip auinas ou v: ‘vnadeiarosisd/awatoed ‘soquie 40d epynsuos 9 tidesaooisd V *.0851 moo waueuuad,, ‘Je8ea suoW ¥ oxi9p,, ‘,opua}ua © opnfe aur, “2001 owo9 noIse,, :Se1s9 owWoD sagseuUTJe op “uesn ‘vossed-vossad oxdejay vu oratsed op ovSeztfe203 & reMj19 “2 9 Uistaonus eu fanyssod oyurumeo onng “wmMsy v ‘wsse ‘op -UlNYep ‘oo1ZgjouamoUs; odues nes 9p BZare[S ayuoTPO/awWaID -ed o ered ajuowyenpesd wozen — seiundied se ~ ogSuaazoiu ap odn ersqq +,(204fou1 2s-muas 900n ered oad nap anb Q,, “uGNlWos 200A opuenb naaauose anb O,, *,,,8ea1 BUN no ab ested 990A owi0D,, :ojdurox9 10d “owiod seor3ojouawouds ser “unied ap as-2ezs19n ysopod osuotuT stew 29a epea efos wIDUgID ~Suo ep oxnyj 0 anb ered sagS1puos seu ap oanalgo o w0> “ossaooad 0 a1qos apepriqesuodsai we ono owod tun OMe 2 ‘seN}UOY ap ¥ZaFE]D PY ‘opnuas assan “wun ~sip eSuasaid vuudoud ens ap opnuas o eprengsas ‘oduiay owsour ov ‘2 rurordsoqurjresrjeure was ‘oxnno op wiouguedxa wu Jansssod oquenb ower 0 98-01 od 9 a8-Injouy “oRSeunUOsIp w0d 9 ‘iouresousat120 ‘eanoadssad ens 9189 woo vy|;predusoo ‘einade2a) “11e1803 0 ‘outed op ssauaunan ep omaUne o ered OMYSSa00u epusjus opuend ‘sigded snas wa sopiuyapur uefojse aWua19 -td 9 vinadviay anb sazyp saranb osst woo wos *(ssauaznKn) 1s 9P PLougIOsuOD ap ¥asNg vu ajUDIOsUOD oBSEIOIUT Wa OALTE aruted ~prued ajuoroed 0 wapisuco anb wo epipour vu ‘friuazLI0Y 9 eA ‘noadsiad eng -sagduymtuyy seu ouIsaUr 918 98-opuaqaosad ‘risa -OnU9 EP O|OWOU OW IS Bp a1Ua!9SU0D J “onno op wIaUgLIAdKD 8 opuequedurose se)s9 o1y ap vied soysodnssosd 9 sonoouooaid Snas ajuaurenesoduray opuapuadsns ‘oyejtoo ou oquasaud 9 “aquato ed 0 wred 98-ey]0A ongqur vnedea}021sd O -o-opurusyuoS ‘eyueduiooe vinadesaioo1sd 0 9 a1uaureoruisyueBs0 sepeinsas seSuepnur sens ap ogSanp & opuep wa “oqudioed ‘ondosd aig, ‘soTuayspxaaid sapnyne Jesyjipour 9 swyaxdsoqu op sen} wa ‘ser19q -oosap sens seu squotsed o eyuedurooe wnadvsar-i[e1s08 (SHO) RED TRY CITRTT opaaeH REY THAN EO ‘wera oySeaiuy © o1qosSonanip samy Mamaia Sp Sof woo) a trap humana a (Con}texios de entrevista: otharesdiveros sobre O uso das técnicas em Gestalt-terapia A utilizagiio de técnicas em Gestalt-terapia foi alvo de criticas, porém estas criticas se referiam ao scu uso sem crité- rios, ou seja, de forma indiscriminada que nao considerava 0 contexto psicoterdpico. Nao h4 como pensar em técnicas sem pensar no “aqui ¢ agora”, aqui agora da psicoterapia; seu campo fenomenolégico. Caso contrério, o psicoterapeuta corre © risco de ser intrusive e desconsiderar 0 fato de que todo experimento deve estar a servigo do paciente, facilitando sua livre expresso e a desobstrugao do fluxo de energia bloqueadora da awareness. Ogestalt-terapeuta usa as 1aciio psicoterdpica para, na relagdo, perceber 0 momerito propicio para um experi- mento a partir de toda sua experiéncia de vida acumulada e integrada. As técnicas, portanto, sfio sempre um ato de criagio, © 0 gestaltista pode dar asas a sua imaginagao, dentro de uma postura holistica contextualizada que integre corpo-mente, fan- tasia ¢ realidade (RIBEIRO, 1994). Consideragées finais ‘Tanto em Gestalt-terapia quanto na Abordagem Centrada na Pessoa, a entrevista nfo se resume a0 Ambito da clinica. Sua aplicabilidade se expande a vérias outras areas, como, escolas, hospitais, instituigdes em geral, bem como a atividades especi ficas, como a entrevista de triagem ¢ 0 psicodiagnéstico. O trabalho com criangas requer, além das atitudes bisicas e ntervengdes caracteristicas, uma linguagem adequada & sua faixa etéria, bem como a disponibilizagao de recursos lidicos que facilites a expressao infant grafia a respei Manica Medeiros Kother Macedo & Leana Kesseli Corasco (Ones) us As psicoterapeutas ‘Virginia Axline (Abordagem Centrada na Pessoa) ¢ Violet: Oaklander (Gestalt-terapia) foram os maiores expoentes da ludoterapia nas suas aborda- gens. Discorreram sobre principios e técnicas, que norteiam a psicoterapia infantil que nao foram explanados neste capitulo; para estes, sugerimos consultar bibliografia especifica Desenvolvemos neste capftulo o que consideramos essen- cial-para qualquer entrevista neste referencial. Uma entrevista que privilegia o contato Eu-Tu, uma entrevista permedvel a to- dos os estimulos do “aqui e agora”, uma entrevista que privile- gia o homem na sua satide e na sua capacidade de se tornar cada vez mais complexo ¢ ditigido por ele mesmo no processo. psicoterapico. Um homem consciente, capaz. de transformar- se, por meio da facilitagdo e fortalecimento de seus recursos ptdprios. E, como nfo poderia deixar de ser, um psicoterapeuta humano, que também se transforma a cada sesso. Referéncias bibliogréficas BUARQUE, Sergio. Corpo e Organistno. Revista do IV Encon- tro Goiano da Abordagem Gestaltica, 4, 1998. BUBER, Martin, Eu e tu. S40 Paulo: Cortez e Moraes, 1977. CAPRA, Fritjof. As conexdes ocultas. Sao Paulo: Cultrix, 2003. ENGELMANN, Amo. 4 psicologia da gestalt e a ciéncia empirica contempordnea. Psicologia: Teoria e Pesquisa, na/abril 2002, vol.18, n.1, p. 1-16. ISSN 0102-3772. GOBBI, Sérgio Leonardo & MISSEL, Sinara Tozzi Missel. ‘Abordagem centrada na pessoa: vocabulério e nogées basicas. Tubarao. Ed. Universitaria UNISUL, 1998. 09000 0OOHOOHHOOHHHHOHHHHHOHHHHOOEEE

S-ar putea să vă placă și