Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
GALEGO
1
© Universidad de
SANTIAGO DE COMPOSTELA
ll ii\OI'A AHIJ.> GHÁFICAS, S.A. Sánchez Llevot, l. Teléf. 22 22 ~0. 37005 Salamanca, 1984
PROLOGO
7
ADVERTENCIA PRELIMINAR
¡:stc método está pensado en primer lugar para aquellos que desconozcan por
co mpleto la lengua gallega y hayan de aprenderla teniendo como base el castellano.
Se procura, por tanto, avanzar de una manera gradual, de tal modo que cada lec-
ción implica el dominio de las anteriores. También están en nuestras mentes aquellas
personas que, poseyendo ya conocimientos teóricos o prácticos de gallego, quieren
afianzar su dominio sobre esta lengua, tanto de forma oral como escrita.
Metodológicamente, se han tenido en cuenta las tendencias recientes en la enseñan-
za de las lenguas, procurandu enriquecer progresivan1ente el caudal léxico y los recur-
sos gramaticales del aprendiz.
Basados en esta orientación, damos desde el primer momento lecturas organiza-
das y coherentes y no comenzamos con frases sueltas como es tradicional en los manua-
les antiguos. Procuramos que en las lecturas y en los textos literarios se refleje algún
aspecto de la cultura gallega o del modo de ser de los gallegos.
9
S l' ll ~
cinco anos fai o que quere. Con ser tan cativo, manda nos
pais, nos abós, e mesmo nos tíos e curmáns que ás veces veñen
visita-lo petrucio á casa dos antergos.
O abó, o tío Pepe como lle chaman na aldea, xa vai vello,
pro aínda está rufo. Hai poucos días que fixo os seus setenta e
cin co anos. Foi un día de ledicia pró tío Pepe, porque viu xunta
toda a súa parentela: fillos, sobriños, netos, bisnetos, xenros,
noras, compadres. Todos estiveron na casa. Despois do xantar,
contoulles cantos de cando el era novo, de seu padriño que emi-
grara a Buenos Aires, das mozas que tivera, do seu casamento,
do nacemento e bautizo do primeiro filio, de cando morrera
a súa muller...
Cando enviudou o tío Pepe, quedou sin mais ilusión cá de
ver como medraban os netos, pro sempre di que non quere que
o cnterren sin poder apadriñar algún tataraneto.
JO
VOCABULARIO
En el vocabulario se recogen sólo las palabras que presenten alguna diferencia
con respecto al castellano.
11
l'o nt os: cuentos morrera: habla muerto
p:1driñ o: padrino enviudou: enviudó
t'l nigra ra : habla emigrado quedou: quedó
111 ot.as: novias medraban: crecian
t Ívt'ra: había tenido di: dice
r asalllcnto: boda en terren: entierren
nacc mcnto: nacimiento poder: poder
prilll ciro: primero apadriñar: apadrinar
boulizo: bautizo tataraneto: tataranieto
"temprano".
i:fillo "hijo".
o abierta (más abierta que la o castellana de roca, rosa): home
"hombre".
o cerrada (más cerrada que la o del castellano todo, pollo): tolo
"loco".
u: fume "lumbre".
12
PRESENTE DE INDICATIVO
EJERCICIOS
1) Señalar en la lectura todas la palabras que tienen e/o abier-
e
tas, 1o cerradas.
11) Formar frases con los tiempos de los verbos estudiados com-
binándolos con las palabras que ya conocemos de la lec-
tura, p. ej.:
Lelo é neto do t(o Pepe
Carme a(nda non ten casa, etc.
111) Traducir al castellano la lectura 1.
IV) Versión al gallego:
l. Enrique no es el hijo más pequeño del médico.
2. Carmen, la hermana, todavía es joven.
3. Lelo tiene mucho cuento.
4. Todos ellos son una familia que se preocupa mucho
por su parentela.
5. El padre del médico pasó muchos años en Santiago.
6. El abuelo se casó muy (moi) joven.
7. Rosario recibe a veces la visita de sus primos.
8. Cuando tenemos tiempo vamos a la aldea, a la casa de
nuestros (nasos) mayores.
9. En Vilanova hay pocas cosas que ver.
10. Ella tiene un sobrino al que cuida una mujer vieja,
ya que es muy pequeño.
11 . La ilusión de Lelo es la de ser médico como su padre.
13
12. El padrino de boda de Rosario es un tío suyo que tiene
su casa allí mismo.
13. Hace tiempo el abuelo se quedó solo (só) en la casa.
V) Conversación:
¿Onde(dónde)vive a familia de don Antón?
¿Que fai don Antón?
¿Ondee con quen (quién) casou?
¿Cantos fillos ten e como se chaman?
¿Que ledicia tivo (tuvo) o tío Pepe?
¿Que contou?
¿E que ilusión ten?
¿Carme é máis nova ca Lelo?
¿ Quen estivo (estuvo) na casa cando o abó fixo anos?
TEXTO LITERARIO
VOCABULARIO
1. Jm ostra : muestra 3. en sumido: absorto
2 dcgv iro s: ansias 4. cavilacións: cavilaciones
14
5. meniño: bebé 9 .1ambetadas: golosinas
6. repo1udo: regordete 10. anaco: corto tiempo, trozo
7. achegouse: se acercó 11. o !los: ojos
8. caixón : cajón 12. acibeche: azabache
15
2
LECTURA
A casa
17
VOCABULARIO
n>~na co 111 0 (comparativo) puxeron: pusieron
t>ttlras: otras baixo: bajo
,obrado: piso alto de la casa e mallo: y el
col· iii •t : cocina soben: suben
nu:o cea: cena
cor redor : pasillo nesta: en esta
d urmir : dormir tamén: también
dorn1cn: duermen amais: además
ml'llor: mejor sillóns: sillones
sobrecama: colcha cadeiras: silla o sillón con respaldo y
por la : puerta brazos
vra n: 11erano algúns: algunos
cunha: con uno os mais de: la mayor parte de
fora: había sido deles : de ellos
sabas: sábanas Iámpada: lámpara
ca bczal: almohadón reló: reloj
bordo unos: los bordó non: no
casaren: casar deixan: dejan
cabcccira: cabecera destas: de estas
parede: pared xeringas: jeringuillas
Yirxe: Virgen termómetros: termómetros
pés : pies era: era
es pello: espejo conseguíu: consiguió
compoñer: componer visen: vieran
moblaxe: mobiliario encheu: llenó
tei to: techo tódolos: todos los
madeira: madera pasos: escalones
cadanseu: cada uno su escaleira: escalera
erguerse: levantarse menciñas: medicinas
se: si castigo uno: lo castigó
tcría: tendría ás escuras: a oscuras
es cola: escuela faiado: desván
diante: delante polo, po la, polos, polas: por el, por la, por
lavado: lavabo los, por las
onde:donde fixera : habz'a hecho
fadansc: se hacían di: dice
ó redor: alrededor daquela: entonces
la re ira : piedra de la cocino sobre la cual agora: ahora
se enciende la lumbre pode: puede
desque: desde que maior: mayor
1~
1
EL ARTICULO
1. Determinado
MASCULINO FEMENINO
SINGULAR o a
PLURAL os as
SINGULAR lo la
PLURAL los las
2. Indeterminado
MASCULINO FEMENINO
SINGULAR un unha
PLURAL uns unhas
19
J . Contracciones con el artículo
o a os as un un ha uns un has
(/ ó á ós ás
COl/ co coa cos coas cun cunha cuns cunhas
de do da dos das dun dunha duns dunhas
en no na nos nas nun nunha nuns nunhas
por polo pola polos polas
pra pró prá prós prás
PERfECTO
Ser/ Ir Haber Estar Ter Pacer
fun houben estiven tiven fixen
fuche(s) houbeche(s) estiveche(s) tiveche(s) fixeche(s)
foi houbo estivo tivo fixo
fomos houbemos estivemos tivemos fixemos
fostes houbestes es ti vestes tivestes fixestes
foron houberon estiveron tiveron fixeron
EJERCICIOS
l. Señalar en las lecturas 1 y 2 los artículos.
11. Señalar y explicar en las lecturas 1 y 2 los artículos contrac-
tos.
111. Formar frases con los tiempos de los verbos estudiados,
combinándolos entre sí con las palabras que ya conocemos.
20
P. ej.: están ó redor da lareira, fixeron unlza casa peque-
na, etc.
IV. Traducir al castellano la lectura 2.
V. Sustituir los guiones por los artículos o contracciones co-
rrespondientes:
l. - comedor hai - mesa nova.
2. - saba mellar está - cama .
3. - vez pra sempre.
4. ¿Fuches - sobrado?
5. ¿Onde tede(s) - cadeira - abós?
6. Deulle (le dio) - rapaz - pé.
7. - nenas fóronse - porta.
8. Van todos - súas casas.
9. Hai -alfombra - pés - cama .
10. -mellaré ter- casa - piso de madcira.
11. - seu filio ten - armario - aparatos que precisa.
12. Veu - cuarto - mañá cedo (mañana temprano).
VII. Conversación:
¿Como é a casa dos de Souto?
¿Que hai no baixo?
¿Como é o cuarto de don Antón?
¿Quen é o primeiro en erguerse? ¿Por que?
21
¿Onde pasaban antes as veladas?
¿E agora (ahora)? ¿Que hai aquí?
¿Que fixo Lelo na consulta do pai? ¿Que di?
TEXTO LITERARIO
22
VOCABULARIO
23
3
LECTURA
A cociña
1
24
- Piso é o de madeira, ¿nonsí, abó? -dixo Carme.
-É, neniña. Nas cociñas galegas hai moitas cousas que están
a perderse. Antes, as comidas facíanse na lareira. Claro que non
había cociñas económicas nin de gas. E cando a cheminea non
tiraba, andabamos todos afumados, coma se fósemos chourizos.
-¿E como se chama esa cadea da que colga o pote? - pre-
guntou Enrique, que estaba collendo leña do unllar pra atiza-lo
lume.
-Iso é a gramalleira. E a armación que sostén todo é a
burra.
Mentres os mais faJaban, Rosario e Carme estaba n xa no
vertedeiro, fregando. Como a auga que saía pola billa es taba moi
fría, tiñan unha tina con auga quente. Nela iban metendo pratos,
fontes, culleres, tenedores, vasos e coitclos. Unha frotadiña con
xabrón e estropallo ou con deterxente, e, dcspoi s de ben aclara-
dos, ó escorredoiro. Mais tarde habería que colocalos no alza-
deiro; as potas, cazolas, tixolas e pucheiros na lacena, e as cuneas,
no cunqueiro.
A conversa da mesa estaba tamén pra rematar:
- ... o que mais me gustaba a min era saca-lo pan do forno
coa pa. Tiñamos que telo sempre ben barridiño co barredoiro
pra que non manchase. ¡Que tempos!
Ergueuse da mesa. Coas dúas mans na cambota e fitando o
lume, deixaba que as muxicas lle saltasen ós pantalóns. Carme
quitaba a borralla pra bota la na borralleira. A e la gustáballe
mellor aqueJa lareira ca tódalas cociñas de gas do mundo .
25
colg(a) o· pote
cando ( e)stóu
deixaba qu( e) as muxicas
2. Nótese que los diminutivos no siempre tienen valor de
disminución, sino que suelen ser muchas veces vehículo de afec-
tividad. Véase en el texto: quentiño, caldiño, neniña, barridiño.
3. Ortografía: Hay que destacar la fusión de la forma pro-
nominal átona de tercera persona con el infinitivo: coloca/os,
bota/as.
4. Expresiones:
¿Nonsz?
estar a perderse
gustar mellar
VOCABULARIO
onde:donde afumados: ahumados
q u en tiño: calentito coma: como
cear: cenar chourizos: chorizos
fala: habla cadea: cadena
cóbados: codos oolga: cuelga
chegan: llegan, alcanzan pote: pote
sorriu: sonrió preguntou: preguntó
sinxeleza: sencillez, ingenuidad collendo: cogiendo
neno: niño un llar: espacio inmediato a la piedra del
comer: comer hogar donde se tiene la leña
caldiño : caldo (dim.) lume: lumbre, fuego
e: y gramalleira: cadena que sostiene el pote
chámase: se llama ( calamillera)
chan: suelo armación: armazón
nonsí: ¿No es cierto? sostén: sostiene
dixo: dijo burra: caballete de madera que sirve para
neniña: niña (afectivo) colgar de él la cadena que sostiene
galegas: gallegas el pote
están a perderse: están a punto de per· os mais: los demás
derse mentres: mientras
facíanse: se lzacian faJaban: hablaban
nin: ni vertedeiro: fregad ero
chcminca: chimenea auga: agua
26
saía: salia cuneas: tazas
billa: grifo cunqueiro: vasar, estante donde se colo-
tiñan: teman con. tazas, platos, fuentes, etc.
tina: barreño conversa: conversación
nela: en ella tamén: también
meten do: metiendo rematar: acabar, terminar
pratos: platos forno: horno
fontes: fuentes pa: pala
culleres: cucharas tiñamos: tenzamos
coitelos: cuchl1los telo: tenerlo
frotadiña: diminutivo de frotada (acción barridiño: barrido (dim.)
de frotar) barredoiro: escobón para barrer el horno
xabrón: jabón ergueuse: se levantó
estropallo: estropajo cambota: tabla en forma de anaquel que
deterxente: detergente sobresale de la campana de la chi-
ben: bien menea
escorredoiro: escurreplatos fitando: mirando fijamente
habería: habria dcixaba: dejaba
colocalos: colocarlos muxica: chispa
alzadeiro: vasar borralla: ceniza
potas: ollas botala: echarla
cazolas: cazuelas borralleira: lugar en el que se echa la
tixolas: sartenes ceniza de la cocina
pucheiros: pucheros mellor: mejor
lacena: alacena aq u e la: aquella
,
FORMACION DEL PLURAL
27
ORTOGRAFÍA: EL ACENTO
28
, .
CONJUGACION DE LOS VERBOS MAS FRECUENTES (III)
INFINITIVO: cantar
GERUNDIO: cantando
PARTICIPIO: cantado
INDICATIVO
EJERCICIOS
l. Señalar en las lecturas 2 y 3 los plurales.
11. Poner en plural aquellos nombres que estén en singular.
Usar el artículo.
III. Poner en singular aquellos nombres que estén en plural.
29
1 n rmar frases con los tiempos de los verbos estudiados,
1ll rnbinándolos con las palabras que ya conocemos.
\ 1 rad u e ir al castellano la lectura 3.
\ 1 V\: rsión al gallego:
VII. Conversación:
¿Que falaba Lelo despois da cea?
¿Que lle respondeu seu abó?
¿Que pasaba antes nas cociñas galegas?
Rosario meteu algunhas cousas en auga quente ¿Que foi?
¿Que habería que colocar na lacena?
¿Lembras (recuerdas) algunhas palabras relacionadas co !u-
me?
30
TEXTO LITERARIO
VOCABULARIO·
l. de labor : de traba!o: de diflrio 5. arredada: separada
2. ranchos da ceba : lechones de ceba 6.escano: banco de cocina largo y con
3. magosto: fiesta Q~e se hace nonnal- respaldo
mente en el campo a base de castañas 7. marbre: mármol. En gallego correc-
asadas en una hoguera to, mármore.
4 . castañal: época de las castañas 8. roxos: rubios
31
'J • " " Lt ha111hre (fam .) 14 . silandeira: silenciosa
!ti "\o tt tla r : comida, comer 15 . tremecer: estremecer
1 1 1.t 11 do . en buen gallego es cru, -a 16. noitébrego : nocturno
1 ' ~'l. t l'ioso: sabroso 17. crego: cura
1 toros: gusanos
32
4
LECTURA
O corpo humano
33
Come unhas galletiñas con leite que lle saben moito, e mar-
cha ás carreiras cara á escola, brincando de pedra en pedra. Hai
uns días, ó dar unha alancada esborrexeu, e, amais de torcer
un pé, rabuñouse todo polas pernas e polos brazos. E aínda foi
sorte que non partise ningún dente, porque tropezou coa boquiña
contra un canto e fendeu o beizo de baixo. Chegou á casa cho-
rando coma un perdido, feito un mar de bágoas.
Na casa, con quen mellor se leva o Lelo é co abó. Está
sempre subido no colo del pedíndolle que lle conte historias.
O abó, que non ve por outro olio, énchese de facerlle aloumiños.
O que mais gracia lle fai a Lelo de tódalas lerias é o nome dos de-
dos da man: matapiollos, furabolos, o pai de todos, o medianiño
e o pequeniño.
O outro día levouno o pai a Santiago, e como a ilusión do
pequeno é a de ser médico o día de mañá, levouno a ve-lo Hospi-
tal. Mentres estaba alí chegaron con varios homes feridos de acci-
dente de coche. No choque rompeu as costelas o condutor e
as canelas o que iba ó lado. Dos de atrás un esnogara un óso do
brazo polo ombreiro e do outro tiñan medo que levase roto o
espiñazo por algún sitio. O neno espantouse de ver tanto sangue
e de sentir tanto berro. Tampouco lle agradou o cheiro que había
polos corredores do Hospital. Volveu prá casa todo tristeiro por-
qu.e non coidaba chegar a ter peito pra levar ás costas unha pro-
fesión de tanta responsabilidade.
Lelo é moi atravesado, coma tódolos nenos do seu tempo.
Está ~empre facendo trasnadas. Non pasa un día sin que teña
unha agarrada co neno do veciño. Por menos de nada danse de
moquetóns. Raro é o día que non chega á casa sin alento, con
rabuñóns na cara, trabadas nas orellas, inchóns no queixo,
mazaduras nas nádegas, croques na testa. Están tremendo que a
calquera hora chegue á casa cos miolos fóra, cunha cella partida,
ou co ventre esfolado. ¡Xa lle podía saí-la moa do xuício!.
34
OBSERVACIONES
Recuérdese:
l. Las vocales átonas son más vacilantes que en castellano:
d( e)reito, pedz'ndolle, feridos (la primera e es casi una i).
2. Cuando hay dos vocales átonas en contacto suele desapa-
recer la primera en la lengua hablada: refregarll( e) as orellas,
feridos d( e) ac~idente, qu( e) a ca/quera hora. .
3. Entre dos a én contacto (la 2.a tónica) puede aparecer en la
lengua hablada una i epentética: a iauga, a ialma.
Expresiones: dar xenio, ás carreiras, ás costas.
VOCABULARIO
35
ombrciro: hombro colo: regazo
medo: miedo coidar: pensar
espiñazo: espinazo peito: pecho
sangue : sangre ter peito: tener valor
sentir: oír ás costas: a cuestas
berro: grito responsabilidade: responsabilidad
tampouco : tampoco atravesado: trav ieso, poco dócil
cheira: mal olor trasnadas : diabluras
tristeiro: triste teña: tenga
saben: saben, gustan agarrada: pelea
ás carreiras: a escape, corriendo a más no veciño: vecino
poder moquetóns: puñetazos, cachetes
cara: hacia a lento: aliento
brincando: saltando rabuñóns: arañazos
pedra: piedra trabadas: mordeduras
uns: unos inchóns: chichones
alancada: zancada queixo: barbilla
esborrexeu: resbaló nádegas: nalgas
torcer: torcer croques: golpes, chichones
rabuñar: arañar tremendo: temblando
pernas: piernas calq u era: cualquier
sorte: suerte hora: hora
partise: partiese miolos: sesos
dente: diente fóra: fuera
canto: piedra celia: ceja
fendeu: hendió ventre : vientre
beizo: labio esfolar: despellejar
chegar: llegar saír : salir
chorar: llorar moa: muela
bágoas: lágrimas xuício: juicio
quen: quien
EL NOMBRE
l. EL GÉNERO
36
o lume "la lumbre, el fuego" o sangue "la sangre"
o nariz "la nariz" o cume "la cumbre"
o sal "la sal" o costume "la costumbre"
o mel "la miel" o "a", o "be" y los restantes nombres de
o leite "la leche" letras.
o ubre "la ubre"
37
pé (extremidad) pe (letra)
nó (de un hilo o de madera) no (en+ o)
vés (pres. de vir) ves (pres. de ver)
dás (pres. de dar) das (de+ as)
dá (pres. imperat. de dar) da( de+ a)
é (pres . de ser) e (conjunción)
té (infusión) te (letra)
nós (pl. de nó; nosotros) nos (en +os pronombre átono)
vós (vosotros) vos (pronombre átono)
só (nada o nadie más) so (debajo de)
dó (dolor) do (de+ o)
pór (poner) por (preposición)
ó (a+ o) o (artículo)
có (ca+ o) co (con+ o)
cá (ca+ a) ca (con+ a)
cómpre (es menester) compre (compre)
IMPERFECTO
38
EJERCICIOS
V. Conversación:
¿Que fai Lelo tódalas mañás? ¿E a nai?
¿Que lle pasou hai uns días? ¿Cal foi a sorte?
Os nomes dos dedos son
¿Que viu Lelo en Santiago? ¿J;:n que estado volveu?
¿Que partes ten o carpo humano? ¿E a cabeza?
¿Cales son as feridas leves que atopastes?
39
TEXTO LITERARIO
VOCABULARIO
l. abr()tia: gamón, planta de raíz vivaz 9. fanchoeira: dice se de la mujer gruesa,
de la familia de las liliáceas frescachona y simpática.
2. longuiña: alargada 1O. vexigas: viruelas
3. herbeira: herbazal 11. doncela: doncella
4. lavandeira: aguzanieves, motacilla 12.gacios: garzos
5. caudatrémula: V. lavandeira 13.poexo : poleo (planta)
6. gomo: gromo, abollón 14.amora: mora (fruto de la zarza)
7. amostra: muestra 15. cadrelos: trenzados de pelo.
8. tenro: tierno
40
5
LECTURA
A saúde
OBSERVACIONES
1. La e átona seguida por una i tónica tiende a pronunciarse i:
decía , seguir, vexigas
dic{a, siguir, vixigas
3. Nótese que no hay a en iba pensar, que /le vou dar, como
veremos en la lección 20.
VOCABULARIO
43
doc: duele levantá-la paletilla: levantar la paletilla,
sc ntc : siente manera popular de curar un gran nú -
,tpcrtamcnto: opresión mero de enfermedades.
fobre: fiebre polo que poict'a ser: por si acaso
coidar: pensar deixar: dejar
ca tar reira: constipado andacio: epidemia
tose: tos amontoarse: amontonarse
lacer de corpo: hacer de cuerpo, evacuar espera: espera
los excrementos vexámo-la: veamos la
se te: siete logo: entonces, pues
lusir: toser tempada: temporada
saíndo: saliendo sin to: siento
carraspeira: carraspera frouxa: débil
lle ten tomada a voz: lo tiene afónico feixe: haz
coidar: cuidar colla : coja
xarope: jarabe folgos: aliento
hanlle : le han de pois: pues
xandras: ataques costas: espaldas
halle: le ha cadrís: cuadril, hueso que forma la ca·
lombrigas: lombrices dera
gardar: guardar amolar : fastidiar, molestar
loitando: luchando dunno: duermo
doencia: dolencia metade: mitad
cabo: junto a noite: noche
del: de él acougo: reposo, tranquilidad, sosiego
acordanza: recuerdo voltas: vueltas
botar: echar maxín: imaginación
caseiros: caseros tola: loca
ca: que (comp.) matinacións: cavilaciones
cascas: cáscaras, mondas buxo: boj (estar coma un buxo: estar
cebola: cebolla fuerte, sano, robusto)
foronchos: fwúnculos voltas: vueltas
amolentar: ablandar remedios: remedios
tea: tela receitara : habia recetado
fomentos: emplastos prospectos: prospectos
espiñoadas: heridas producidas por espi· eses: esos
nas teñen . man : admiten, tienen cuenta de
ventosas: ventosas ó cabo: al fin
queimar: quemar foi a mellar: mejoró
tirizó: orzuelo ó pouco de: al poco tiempo de
pallas: pajas réxime : régimen
coxa : boqueras peleirada: epidemia
..-lexía: lejía amañarse: producirse
44
collediza: contagiosa figurado con el significado de llevar )
sexa: sea toseferina: to sferina
apañar: coger foi mal: sufrió mucho
acoden: acuden xruampón : sarampión
Iambe: lame (aquí es utilizado en sentido veu : vino
ADJETIVO CALIFICATIVO
B) Invariables:
ruin mellar
fácil peor
capaz menor
torda "tonto" maior
doente "rabioso "
FRASES COMPARATIVAS
FUTURO
46
EJERCICIOS
47
9. En lo que recuerdo sólo estuve una vez enfermo.
lO. María tenía un chichón en la cabeza y no hada más
que ponerle agua caliente para ablandarlo.
VII. Conversación :
¿Que pasa na parroquia duns días pra acó?
¿Que síntomas presenta a tía Rosa?
O médico dálle uns consellos ¿Cales?
¿Que fixo a tía Rosa?
¿Cal é a desgracia de Pedriño? ¿Que enfermedades tivo?
¿De que se queixa agora?
¿Que remedios Jle dá o médico?
¿A que remedios caseiros acode o narrador?
¿Cales se practican aínda en Vilanova?
TEXTO LITERARIO
A MENCIÑA
48
- Señor doutor: ¿Pódese facer algunha cousa? Fale sin
requilorios 1 6 , pídollo eu.
O pai preguntaba con voz fonda e tremante 1 7 . O médico
respostoulle 1 8 con ar 1 9 de desalento:
- Coido que si, don Néstor, coido que algún remedio habe-
rá ... Pro eu non teño máis medios cós que teño. Cumprirá2:o cha-
mar a algúns colegas de Ourense ou de Santiago ... , se lle parece,
digo.
- Chame a quen sexa, chame ó mellor médico do mundo.
Por cartos que non quede. Na súa man o deixo. Non se demore,
señor doutor.
- Vou logo ó teléfono.
VOCABULARIO
49
6
LECTURA
A escola
Lelo, mal que ben, vai tódolos días á escoJa, aínda que só
pensa en xogar. A mestra pono sempre na primcira fila, nos
pupitres de diante, cosque xa empezan a lcr de seguido. Na pri-
meira hora, Lelo anda esperto a medias, pois lávasc coma os ga-
tos. Non fai senón ollar
prós mapas, sacar cader-
nos da carteira, pasar
follas , pintar con bolí-
grafo algún moneco e,
cando !le peta, repasa a
lección do día. Aprovei-
tase que a esta hora a
mestra corrixc os debe-
res.
Quere ser médico,
pro as matemáticas non
se dan, aíncla que su-
mar, restar e multiplicar
xa sabe. En cambio as
contas de dividir non as
fai ben, porque aínda
está por dúas cifras. De
50
- - tódolos xeitos, prós seus
anos está m o i adiantado.
Algún dos compane1ros non dá pancada , e ca nd o esc ri be
ó ditado, non fai mais ca esgalla-la pluma, coller tiza no encerado
pra secar borróns ou ve-los santos dos dicion arios. O mestre qu e
tiveran castigábaos moitas veces porque !ataban , pro nin po r
esas fixo bo deles .
Polas once xa estaba Lelo aleuto . Entón estudiaba a Xeogra-
fía e a Historia , as Ciencias Naturais ou a Doutrina , que to caba
ós sábados e aprendíallela o señor abade. O Lelo, non é que fo se
un sabichón, pro aproveitaba ben o tempo .
As• once, os rapaces saían ó recreo e xogaban ó fútbol case
sempre; mentres , as cativas preferían o escondite ou xogar ás
casas. De vez en cando había algunha rifa, e o acuseta de sempre
íbase chivar á mestra pra lle face-lo conto.
Na derradeira hora todo o mundo fai problemas. Os mais
grandes, da regla de tres, de interés ou de raíz cuadrada; en canto
lles dá o resultado vanse indo prás casas. Pra elas só levan algún
exercicio de redacción ou as faltas que han de escribir vinte ve-
ces. A Lelo isto últ imo arrabéao e faille rincha-los dentes, anque
non o diga.
OBSERVACIONES
Non o diga : La pronunciación de la n final de palabra es
siempre velar, como la n de unha ; p . ej. : ben, lección, algún, en
Ourense. Pero suena alveolar, como en sano, la n final de ben ,
quen, non y nin ante las formas o, a, os, as del pronombre: anque
non o di, quen o fixo .
VOCABULARIO
mal que ben: a trancas y barrancas Ier: leer
aínda que: aunque de seguido: de corrido
só: sólo anda esperto a medias: anda medio dar·
xogar : jugar mido
pano: lo pone ollar: mirar
51
ra rktra . cartera aleuto: espabilado
lo lla ~ hojas entón: entonces
II H >JI L'co: muñeco Xeografía: Geografía
¡w ta r . apetecer Ciencias Naturais: Ciencias Naturales
k rl' iÓn: lección doutrina: doctrina , catecismo
.1provcitarse: aprovecharse aprendíallela: se la enseñaba
r orri x c: corrige abade: abad , sacerdote
ro ntas: cuentas fose: fuese
dua s: dos sabichón: resabido
' citos: maneras fútbol: fútbol
adiantar: adelantar case : casi
co mpañciros: compañeros rifa: riña
no n dar pancada : no dar golpe acuseta: acusica
esgallar: romper o abrir los puntos de face-lo con to : hacer la pelo tilla
la pluma derradeira : última
coller: coger en canto: en cuanto
borróns: borrones exercicio: ejercicio
!atar: hacer novillos redacción: redacción
bo : bueno arrabear: desesperarse
facer bo: corregir rinchar: rechinar
deles: de ellos
PRONOMBRE PERSONAL
SUJETO eu
nós ti vós
COMPLEMENTO min
'
CON PREPOSICION comigo connosco contigo convosco
OBJETO DIRECTO te
me nos vos
OBJETO INDIRECTO che
52
OBSERVACIONES
53
2 l'crcera persona
SINGULAR PLURAL
M F M F
SUJETO / COMPLEMENTO
el e la eles e las
CON PREPOSICION
OBJETO DIRECTO o a os as
OBSERVACIONES
El, ela, eles, elas (castellano él, ella , ellos, ellas) funcionan
como sujetos y complementos con preposición: El 1ela non sabe
que facer "él 1ella no sabe qué hacer"; eles 1elas non saben nada
di'sto "ellos 1ellas no saben nada de esto".
O, a, os, as (castellano lo, la, los, las) tienen el mismo uso
y funciones en ambas lenguas: ¿ande os botach es? " ¿dónde los
echaste?".
Lle, Hes ( cast. le, les), con las mismas funciones que en
castellano: ¿Que /le pasa? "¿qué le pasa?"; non lle leñas medo
"no le tengas miedo".
Existe una segunda forma para el pronombre de tercera
persona cuando se usa como enclítico de los infinitivos o de las
personas verbales acabadas en -s (2 .a, 4.a y 5 .") o de otros pro-
54
nombres terminados en -s (nos, vos, lres). Estas formas son:
M F
SING. lo la
PLUR. los las
3. Contracciones
el e la eles elas
de del de la deles de las
en nel nela neles nelas
SINGULAR PLURAL
SUJETO Y COMPLEMENTO
vostede vostedes
CON PREPOSICIÓN
55
OBSERVACIÓN
1
ORTOGRAFIA
,
,
CONJUGACION DE UN VERBO CON FORMAS
DEL PRONOMBRE ENCLITICAS
56
CONJUGACIÓN DE LOS VERBOS MÁS FRECUENTES (VI)
PLUSCUAMPERFECTO
EJERCICIOS
l. Señala en la lectura de esta lección y en la de la anterior
los pronombres personales que encuentres.
II. Sustituye en las siguientes frases las palabras en cursiva o
los guiones por los pronombres personales que correspon-
dan.
Ej.: Nin Xan nin Pedro o[receron un rancho a san Anto-
nio.
Eles npn /le o[receron un rancho (cerdo pequeño) ...
l. Pedro, non pintas nada aquí.
57
l'tpc non tiña por que poñerse así.
\lar/a estaba moi cansa.
no n sei nada.
l) jisto a Pedro.
CJ D<l isto aMada.
/, Trae o libro.
X Non quero come-las vieiras.
11 Aquí te-lo mantelo.
1O. Voume sin sabe-/o resultado.
1 1. Vimos unha pel(cula (vímosla).
12. Sabemos quen es (sabémoslo).
13. Traio isto pra ti, Pedro.
14. Ven con ( eu).
111 . Forma frases con los tiempos estudiados y con las palabras
que aparezcan en la lectura.
1V. Traducir al castellano la lectura.
V. Versión al gallego:
l. La maestra lo pone en la p;imera fila.
2. No le gustan las matemáticas.
3. El maestro los castigaba.
4. No la tires.
5. Quiero hablarles unas palabritas.
6. Ven a cenar con nosotros esta noche.
7. Cuenta conmigo.
8. Quedó peor que yo.
9. Por la mañana no hay quien la despierte.
10. A Carmen quieren casarla con un muchacho de Vila-
nova.
11. La esperé en la era ( eira) (lit. esperéla).
12. No te voy a contar un cuento.
13. Lo contó sin gracia .
14. Tenerlos y no usarlos es como estar sin ellos.
15 . Los tienes olvidados ( esquencidos) (lit. tiéneslos olvi-
dados).
16. Vosotras, ¿qué cenáis?
58
17. También cuento con tenerlos a ustedes en mi casa un
día de estos ( destes).
VI. Pon en plural las frases anteriores que lógicamente lo admi-
tan.
VII. Conversación:
¿Onde vai Lelo tódolos días?
¿En que pensa só?
¿Que fai Lelo na primeira hora?
¿Que fai algún dos compañeiros de Lelo?
¿Que fan os rapaces e rapazas da escala no recreo?
¿Cando se fan os problemas?
TEXTO LITERARIO
Algúns veciños tíñanme preguntado por que deixara de ir
á escala.
- Tanto como che gustaba ler.
-Tan boa memoria que tiñas.
- Xa deprendín 1 todo. Non hai mais pra ande ir - decía-
Hes eu en xoldra 2 pra que calasen.
Hai causas que non entendo. Tal vez teña que medrar pra
entendelas. Causas que van aparecendo en min, que vou sentin-
do asegún 3 pasa o tempo. Non sei por que, pro dáme vergoña
falar delas na casa.
Lémbrome 4 do día que cheguei por primeira vez á escoJa.
Levoume miña nai pola man. Don Afonso, o mestre, apunto u
nun papel o meu nome, fíxome varias preguntas e sentoume nun
banco con outros dous rapaces.
Eu sabía algunhas causas. Coñecía a Folla dos cristos e
sumaba. Esas pequenas ventaxas gustáronlle a don Afonso, quen
me puxo 5 a estudiar deseguida 6 • Non tardei en pasarlles diante
a todos.( ... )
59
está case 7 sempre valdeira 8 • Van pou-
( ¡•r;rndc a escala, pro
" r.rpd LTS. Ás veces non vai ningún. "Con que adeprendan a
1,, ll h' lo se u nome, pra fozar 9 na terra abóndalles" 1 0 , di a xente.
Don Afonso era ruín.Explicaba pouco e zoscaba 11 arreo 1 2
.
13 14
maneira de mallar
¡ <)lll' e turrarnos das orellas! A madriña
dr qu e "a letra con sangue entra", ou sexa, que dáporben feito
1 1 6
<l noso amolecemento s a xostregadas .
VOCABULARIO
60
7
LECTURA
Un viaxe
Hoxe pola mañá cediño ergueuse Carme pra ir á Coruña.
Ten alí unha amiga e vaina ver pra que lle deixe uns temas de
oposicións. Tivo que ir primeiro á vila e alí colle-lo tren. Cando
baixou do coche de línea foise prá estación saca-lo billete. Non
tivo que gardar vez pois era cedo e en canto abriron a taquilla
e sacou o billete foise á cantina tomar un café con leite. Polas
vías andaban ferroviarios traballando.
,
As dez en punto veu o ferrobús, pro non puido saír; segun-
do decían no vagón, tiña que agarda-lo cruce co exprés. Pasou
61
IHI I.IIHi o sin se deter; case ó mesmo tempo, o xefe de estación
Lil'll lk la saída. Iban poucos naque! vagón, e non lle deron moito
t ' ·'hall o 6 revisor cando pasou a pica-los billetes. Cruzáronse
ll i .I IS adiante cun correo e cun automotor e, sin mais novedades,
l'IIL"garon á Coruña.
O viaxe de volta foi mais rápido, pois fíxoo nun coche
d e línea que non tiña moitas paradas. Tocoulle un asento con
vcntaniña e lonxe da porta. O cobrador andaba atafegado dando
billetes e, de cando en vez, tíñase que subir ó escadín pra dar al-
gún bulto dos que iban enriba do coche. A estrada era boa, as-
faltada, menos un cacho en que estaban os lagoeiros amañando
foxos, uns quilómetros antes de chegar á vila.
¿Non é verdade que viaxes así fan ferve-lo sangue a un san-
to?
VOCABULARIO
62
PRONOMBRES PERSONALES: FORMAS OBLICUAS SIN
PREPOSICIÓN
63
l't·1 o el pronombre se antepone al verbo cuando la oración
\ 1 III(IOdUCida:
a) Por un adverbio: Xa cho deda eu "ya te lo decía yo";
moito !lelo agradeceu "mucho se lo agradeció"; tamén
mo parece a min "también me lo parece a mí".
64
dinado. Es decir, una frase como "tengo que dártelo"
puede traducirse al gallego de todos estos modos:
- teño que darcho
- teño que cho dar
- téñocho que dar
No es admisible *téñoche que o dar, porque los dos pro-
nombres no pueden ser disociados.
EJERCICIOS
l. Fíjate en los pronombres personales átonos que encuentres
en las tres últimas lecciones y justifica su colocación.
11. Coloca en el lugar que corresponda los pronombres átonos
que se dan entre paréntesis:
l. A min dá por facer isto, a ti dá por facer outra cousa
(me, che).
2. Nada fixo cambiar (/le).
3. ¿Que pasa? (che).
4. Poucos saberán tan ben (o) .
5. Sempre tiven lei (lle) (leí = fam. cariño, afecto).
6. Hoxe traémo-lo encargo (che).
7. Quizais venda abo precio (nos o).
8. Tamén eu teño visto moitas trasnadas (/le).
9. Non fagas moito caso (me).
1O. Collín medo (/le) ( collín =cogí).
11. Digo eu (che o).
12. Deus pague (/le o).
13. Un raio parta (te).
14. Aínda has de levar no colo ó San Cosme (me).
15. Así Deus leve (me).
16. Levamos ás mans (o) (ás mans =a mano).
17. Sei de boa tinta (o) (sei =sé).
18. Nin eu pedín nin ela deu (/le o, me o).
19. N inguén preguntou por e la (nos).
20. ¿Como vai? (vos).
65
21. ¿Canto quere pola vaca? (me).
22. ¡Quen dera a min! (me as).
23. Mañá acabamos ben a gusto (o).
24. ¡Que de botica sirvan! (/le) (botica medicina).
25. Domingo que vén volvemos traer (te).
26. Quizais que consiga (che o).
27. Xa parecía a min (me).
28. Outro dará (/le o).
29. Vin facer unha visita (/les).
30. Anda rondando (a).
31. Tes que facer (o).
32. Tes que facer (nos o).
33. Canto quería eu a aquel filio (/le).
34. A algúns obrigaba a novas posturas (os).
35. Levo ano e medio a Xan (/le).
36. Onte vimos pasar (a).
III. Forma frases con los tiempos de los verbos estudiados y
palabras aparecidas en el texto de esta lección.
IV. Traduce al castellano la lectura .
V. Versión al gallego:
1. Te llamé hoy por la mañana.
2. Le conté un cuento.
3. Aún no me dijo nada.
4. Le enseñamos nuestra casa.
5. Se la enseñamos toda.
6. Se los tengo guardados.
7. Ayer lo llamé por teléfono para decírselo.
8. Te esperamos para cenar.
9. ¡Cuántas veces te lo dije!
1O. Dámelo. Si no me lo das que te aproveche.
11. Te vas a acordar de mí.
12. Dáselo (a ellos). Si no se lo das que te aproveche.
13. ¡Hazlo!
14. Lo llevó.
15. La llamé.
16. Fue a verlo.
66
VI. Con las mismas frases, sobre la traducción, pon los pronom-
bres en plural. Ej.: l. Chameite hoxe poZa mañá - Cham ei-
vos hoxe poZa mañá.
VII . Subordina las oraciones que siguen una a otra:
Ej .: Fixéralles unha trasnada. ContóunoZo.
Contounos que !les fixera unha trasnada.
l. Mándocho. Faino.
2. Deixárono alí. Mandéillelo eu .
3. Hannos de axudar. Non ha de faltar quen.
4. O home tirábanos pedras. Estaba algo tolo.
5. Éralle tarde xa. Díxonolo.
6. Habíanme ter que levar nun coche. Pensei eu.
7. O viño perxudícache os negocios. Deixa os nego-
cios.
8. Foi. Non o chamara ninguén.
9. Amólasme. Non paras.
10 . Vin. Fíxenlles unha visita.
11. Quería verme , dixo.
12. Fíxonos un carro . Pouco tardou.
VIII. Conversación :
¿Que fixo Carme cediño?
¿A que vai á Coruña?
¿Que fixo ó baixar do coche de línea?
¿Como paso u o exprés?
¿Por que foi máis rápido o viaxe de volta?
¿Que fai o revisor do coche de línea?
¿Que tal está a estrada?
TEXTO LITERARIO
O VELLO QUE QUERIA VE-LO TREN
67
¡Longo 3 viaxe fixeran - no rexo 4 carro de bois 5 , que rinchaba 6 ,
xemía e daba tombos 7 polos agres8 camiños montesíos 9 - pra
lle dar cumprimento 1 0 ó antoxo 1 1 do vello!
Moito tempo tivera segredo 1 2 aquel dese xo 1 3 . Un día,
coa mimosa cortedade dun neno qu e pid e unha lambetada
posta, coma nun altar, nos mais altos andeis 1 4 do almario , o
abó , tatexou 1 5 o seu capricho. El nunca vira o tre n.
68
VOCABULARIO
l . repousar: reposar 16 . tolería: locura
2. cumios: cumbres 1 7. ter volta: tener remedio
3. 1ongo: largo 18. lelo: ido
4 . rexo: recio, fuerte 19. en troques: por el contrario
5 . bois: bu eyes 20. petar: golpear
6 . rinchar: cantar el carro, chirriar 21. raiola: rayo (de sol). Aquí utili-
7. tambos: tumbos zado en sentido metafórico
8 . agres: agrestes 2 2. sala íos: suspiros
9. montesíos: montañosos 23 . cicho: chorro
10. cumprimento: cumplimiento 24. topadas: encuentros
11. antoxo: antojo, deseo. En buen galle- 25. trasacordos: cambios de idea
go es antollo. 26. aglaiados: asombrados
12. segredo : secreto. Como adjetivo en 27. intre: momento
gallego es secreto . 28. fuxir: huir
13 . desexo: deseo 29 . apodrecido: podridO (aquí con el
14. andeis: anaqueles sentido de poca importancia, de mal
15. tatexar: tartamudear aspecto) .
69
8
LECTURA
Oficios e profesións .
- Como hai que facer obra , - dixo don Antón- ímoslle dar
unha volta a todo .
- Ás casas vellas non che lles van nada ben as reformas
-sentenciou dona Rosario- . Se me fas caso a min , facemos unha
70
casa nova onde tiñámo-la eira, e deixamos esta. Ademais , ¿ondc
nos metemos mentres tanto?
Don Antón non oíu ás xordas. Ó outro día marchou á Co-
ruña pra falar cun arquitecto, amigo del, que lle fixera os planos,
e de paso saber dun construtor de confianza que traballase a
conciencia.
- Diso hai pouco -díxolle o arquitecto- . Pro seudo pra un
amigo ... Fala con "Construcións Roxo". Coñezo eu o enxeñeiro
asesor e o aparellador. Son xente preparada. Os materiais que
usan son de primeira.
De alí a poucos días puxéronlle os alicerces. Nunhas sema-
nas estaban as paredes rematadas. Os canteiros fixeran un traba-
no lucido.
Pro antes de ve-la casa cuberta inda pasaron uns días. Como
non hai serrarías mecánicas preto de Vilanova, tiveron que chamar
uns serradores portugueses que andaban por alí, que usaban
serra de man, e levoulles moitos días labra-la madeira.
Mentres tanto, os albañís iban traballando por dentro. Le-
vantaban tabiques, daban masas, e colocaban a baldosa e o azu-
lexo. Tras deles viñan o electricista e o fontaneiro, instalando
luz e auga.
Don Antón viña de cada pouco pola obra. Sempre lle gus-
taba botar unhas parrafadas cos oficiais.
- Esta obra dáme mais labor -decía-, aínda non poño
unha pedra, cá mesma consulta. Que se notario, que se rexistra-
dor, que se darte de alta nunha oficina, que se de baixa noutra.
E non podes pasar por menos, se non, cando te descoidas, tes
aquí un alguacil cun oficio do alcalde, ou a parella da guardia
civil con orde do xuez de que se hai que personar no xulgado.
¡Dou ó demo tanta lei e quen a inventa!
Con papeis ou sin eles, a casa estaba case acabada. Faltaban
as portas pro xa estab<¡n os qupinteiros con elas entre mans.
71
Polo San Mateo ten a chave na man - decíalle o constru-
to r-.
Como queira que a casa se acabou pró San Mateo, donAn-
tón quíxolle facer un ramo por todo o alto . Estaba moi abrigado
dos veciños de Vilanova e quixo facer unha festa na que parti-
cipasen todos.
- Quera que sexa unha festa ele pote -- dixo- . A gaita soa
non farta.
E así foi. Encargoulle ó panadeiro unha chea de empanadas,
e mandoulle á pulpeira cocer unha caldeirada de polbo . O ten-
deiro de Vilanova puxo o viña .
•
Naturalmente , non faltou o gaiteiro, que en festas ast e
abrigado. Abofé que repenicaba ben . Facía bailar a un morto.
E, se non, que o diga o muiñeiro, que non parou de valsear coa
costureira. Era unha risa. Tamén se encheron de baila-lo veteri-
nario e a boticaria, o xastre e a lavancleira, o zapateiro e a tecelá,
o ferreiro e a leiteira. E non bailou o señor abade por aquilo da
coro a.
VOCABULARIO
obra: obra enxeñeiro : ingeniero
aló: allá aparellador: aparejador
maio: mayo puxéronlle : le pusieron
choveulles: les llovió alicer ces: cimientos
hogano: este año canteiros : canteros
queren : quieren cuberta: cubierta
semellante: semejante preto: cerca
eira: era serra: sierra
oír ás xordas : hacer que no se oye (non labrar: desbastar
oír ás xordas: aceptar de inmediato) azulexo : azulejo
ó outro día: al día siguiente deles : de ellos
conciencia: conciencia fontaneiro : fontan ero
diso: de eso rexistrador: registrador
arquitecto: arquitecto podes : pued es
construcións: construcciones parella: pareja
coñezo: conozco orde : orden
72
xuez: juez tendeiro: tendero
xulgado: juzgado viño: vino
demo: demonio gaiteiro: gaitero.
Iei: ley abofé: ciertamente
eles: ellos repenicar: florear
carpinteiros: carpinteros morto: muerto
chave: llave muiñciro: molinero
como queira que: como quiera que costureira: costurera
festa: fiesta xastre: sastre
festa de pote: fiesta de olla, con comida lavandeira: lavandera
fartar: hartar zapateiro: zapatero
panadeuo:panadero tecelá: tejedora
chea: gran cantidad ferreiro: herrero
pulpeira: pulpera leiteira: lechera
caldeliada: calderada coroa: corona
polbo: pulpo
PRONOMBRE REFLEXIVO
SIN PREPOSICIÓN
te vos
se se si, consigo
Cada un paga por si "cada uno paga por sí"; iba fa/ando
consigo "iba hablando consigo"; non te enfades "no te enfades".
En cuanto al uso existe una diferencia importante con res-
pecto al castellano . El reflexivo de interés no existe en gallego.
Por tanto frases como "me comí un par de huevos", "tú te lo
mereces", "se merece unos azotes", etc., habrá que traducirlas
al gallego eliminando el reflexivo: Com(n un par de ovos, meréce-
lo; merece uns azoutes.
73
CONJUGACIÓN DE UN VERBO REFLEXIVO
, ,
CONJUGACION DE LOS VERBOS MAS FRECUENTES (VIII)
IMPERFECTO DE SUBJUNTIVO
74
USO DE CHE Y TE
EJERCICIO
l. Sustituye en el texto todos los pronombres átonos de terce-
ra persona por che o te, según corresponda.
Ej.: O ano pasado choveulles nela, o ano pasado choveuche
nela.
75
11 . Sustituye en las siguientes frases los guiones por los pronom-
bres che o te, según corresponda.
1. ¿Que mais - ten?
2. Ven- connosco.
3. Esperamos - pra xantar.
4. ¿Quen - o dixo?
5. Traio - este libro.
6. Se - a topo (encuentro) no camiño non - ha de valer
non quero.
7. ¿Levan taches- xa?
8. Vai- deitar.
9. Entendo - moi ben o que falas.
1O. Ha- pesar diso.
11 . Non - cases'cun ferreiro.
12. Hei -levar ó San Andrés .
13. Non - escondas de m in.
14. Diso ha- de pesar.
15. Quería - preguntar que mal - fixen eu.
16. ¡Sáca-medediante!
17. Esperei - tres horas.
18 . Trouxen- este libro de Madrid.
19. Non - enganes.
20. Quen - mandou cantar, meu abade, quen -· man-
dou cantar que pague.
21. Pouco- queda do que- deixou o tío.
22. Hei - de levar á feira.
23. Presto - este libro.
24. Estou cheo de decir- que- portes ben.
25. Tiñamoita gana de ver-.
26. Tiña m o ita gana de ver - o neno.
111. Repaso. Sustituye en el ejercicio anterior los guiones por
las formas de cortesía: !le, o (adaptando los verbos si es
necesario). Ej.: Que mais !le ten.
IV. Forma frases con las formas verbales estudiadas y palabras
que aparezcan en la lectura.
76
V. Traduce al castellano la lectura.
VI. Versión al gallego:
l. Aquí mismo te dejo.
2. Te voy a hacer heredero de mis bienes.
3. Te mando mi corazón
con una llave para abrirlo.
Ni yo tengo más que darte,
ni tú más que pedirme (Rosalía).
4. Te compro el caballo.
5. No te hago caso.
6. Antes que te cases mira lo que haces.
7. No te apures. Allí no te encuentran aunque te vayan
a buscar.
8. Te lo oyó muchas veces.
9. ¿Te acuerdas de cuando te regalé la pluma?
10. Te digo que no te engaño.
77
TEXTO LITERARIO
Fallan 1 nesta lista o arqueólogo, o sicólogo, e exiptólogo,
o xeólogo, o astrólogo, o etnólogo, o endocrinólogo, o mineró-
logo, o asiriólogo, o fisiólogo, o lexicólogo, o biólogo, o paidólo-
go, o bacteriólogo, o frenólogo, o ontólogo, o hitólogo, o otorri-
nolaringólogo, o epistemólogo, o bacteriólogo o fenomenólogo,
o sicopatólogo, o radiólogo, o odontólogo, o zoólogo, o paleon-
tólogo, e o teratólogo.
Estes todos e os outros do principio, do medio e da fin da
lista, eran os sobrevivintes do pasado, pálidas pantasmas 2 doutro
tempo, ánimas en pena, cazadores de musarañas, ollando prós
biosbardos3 e papando a mosca coma pasmóns, lacazáns4 respe-
tables precisos pró decoro das nacións, mantidos 5 coas sobras
coma os gatos durmiñentos que fan a rosca nos sofás das soltei-
ras vellas e beatas, e que soñaban que estaban criando o Futuro,
cando o que facían era estar esquencendo 6 a fala 7 dos vivintes
que xa non Hes dan tino.
Isto era o que sabía e calaba 9 o Dr. Alveiros, namentres 1 0
o Aser das Airas explicaba:
- Así como hoxe os fillos dos antigos señores - os fidal-
gos-1 1 serven ós novos señores -os tendeiros- mañá os fillos
dos antigos e dos novos señores han servir ós señores do día
aquel -os proletarios-.
Vicente Risco, O Parco de Pé
Ed . Nós, A Cruña 1928, p. 76-77
VOCABULARIO
l. fallar: faltar. En galego correcto fal- 6, esquencer: olvidar
tar 7. fala: habla
2 .. pantasmas: fantasmas (de género fe- 8. xa non Hes dan tino: ya no les impor-
menino). ta, ya no les hacen caso
3. biosbardos: seres imaginarios 9. calar: callar
4.lacazáns: haraganes 10. namentres: mientras
5 . mantidos: mantenidos 11 . fidaJgos: hidalgos
78
9
LECTURA
No restaurante
Cando lle chegou o xiro a Carlos, o compañeiro de pensión
de Enrique, gardou tódolos cartos nunha carteira que meteu no
peto de atrás do pantalón. Aquel día no autobús desapareceulle
79
Sen tá ronse os catro nunha mesa e deseguida chegou o ca-
marc iro coa carta . Carlos leuna en voz alta:
ENTREMESES-SOPAS ENTREMESES-SOPAS
Pts . Pts.
Sopa ......... ... ..... .75 Polo asado ... ; .. . ...... 140
Caldo galego .... . ....... 50 Carne asada . .. . ... .. .. .200
Consomé con ovo ........ 75 Tortilla de espárragos .... 150
Ración de ameixas . ...... 125 Tortilla de xamón .. . . . .. 100
Ración de mexillóns .... . . .60 Tortilla de chícharos ... . . 100
Fiambres .............. 100 Ovos estrelados ... . . . . .. .60
Gambas con allo ........ 140 Pescada frita . . .. . ... . . .400
Espárragos con maionesa . . 140 Pescada á cazcila .... . . . .400
Calamares fritos ......... 13 5 Pescada á galega .. . . . .. . .400
Calamares na súa tinta .. . . 135 Pescadillas enroscadas .... 200
Leituga ................ 25 Linguado meunier .. .. . . .290
Polbo con allo . ......... 100 Linguado frito ... ..... . .250
Pimentos ............... 70
Ensaladilla .............. 5O
Fabada asturiana ....... . 150 POSTRES
CARNES-OVOS-PEIXES Piña . . ... .. . . . .. .. .. ... 60
Bistés de raxo .......... 200 Melocotóns ....... . ..... 60
Bistés de tenreira ........ 250 Queixo ....... . . . .. .. .. 60
Costelas ............... 250 Flan con nata ......... . .70
Lingua con tomate ..... .150 Froita do tempo ..... .. .. 50
Riles con xerez ........ .150 Xelado ... .. .. . ...... .. .25
Cocido especial da casa ... 15 O Pan ... . . . . .. . .. . . . .. .. 15
Orella (ración) ...... . .... 80 Viño Ribeiro branco .. .. .. 80
Fígado (ración) ....... . . .60 Viño Ribeiro tinto . . ...... 80
Roxóns (ración) .........65 Ribeiro especial ......... 11 O
Callos . . ............. . 150 Clarete corrente . . . .......60
80
O camareiro, namentres, {balles poñendo os pratos, os coi-
telos, as pas, os cubertos, as culleres, os vasos e as servilletas.
- Se queren caldo ou sopa, tráiolles un prato fondo, se non,
os dous planos supoño que Hes chegarán.
- ¿De que está feíto o caldo galego? -preguntou Mercedes.
- De moitas cousas: unto, uños, algo de cachola, algo de
xarrete de vaca; iso pra lle dar gusto. E logo ten grelos, fabas ,
patacas: coma o caldo da casa.
- Pois eu quero un caldo e bistés de raxo -dixo Mercedes .
- Eu tamén -dixo Carlos.
- Pra min traía un consomé con ovo e un cocido especial
- pediu Enrique, que pasa mais fame na pensión ca un raposo.
- Eu prefiro un caldo de primeiro e unhas pescadillas enros-
cadas de segundo -dixo Remedios.
- ¿E de postre?
- De postre tráianos a todos flan con nata -dixo Enrique,
facendo de portavoz oficial.
- ¿Viños?
- Ribeiro branco
-A min tinto non che me disgusta - dixo Mercedes
- Pois un día é un día ; traia dúas botellas de branco e dúas
de tinto, e un bo molete de pan de Santiago.
A comida non tardou moito, así que se puxeron os catro
axiña moi ledos (polo viño) e contentos (de estar fartos). O café
acordaron tomalo nun dos cafés do Ensanche, e alí os rapaces
completaron a festa tomando unhas copas de bagazo.
- ¿Estando catro non irnos ir a unha sala de festas? -dixo
Carlos de súpeto, como se non fose unha das cousas que xa ar-
gallaran el e Enrique na casa.
-Cae de caixón -dixo Enrique.
E alí os ternos no "Tebras", bailando coma parafusas, des-
pois de pedir eles uns uisques e as rapazas uns "gin con laranxa-
da".
81
Pro, ó cabo, a festa non rematou tan ben pra Enrique como
os rapaces coidaban, pois, aínda que Carlos e Remedios acaba-
ron algo amarteladiños, Mercedes non se animou, porque lle
quería gardar ausencias ó seu mozo Xosé María.
VOCABULARIO
82
l. FORMA PRONOMINAL DE SOLIDARIDAD
83
,
2. ENCUENTRO DE MAS DE DOS PRONOMBRES ATONOS
'
PRocLfncos
mo, -a, ··os, ·-as llo, -a, -os, -as nolo, -a, -os, -as llelo, -a, -os, -as
che m o, che m a che llo, che lla che nolo, che nola che Uel o, 1 -a
che
che mos, che mas che llos, che llas che nolos, che nolas che llelos, 1 -as
Ue mo,lle ma Ue nolo, lle nola
lle
lle mos, lle mas lle nolos, He no las
ENcdncos
-chemo, cherna -chello, -chella -chenolo, -chenola -chellelo, 1 -a
che
-chemos, -chemas -chellos, -chellas -chenolos, -chenolas -chellelos, 1as
.Uemo, -llema -llenolo, -Uenola
lle
-liemos, -!lemas -llenolos, -llenolas
Ejemplos:
Non che mo qui.xo dar "no me lo quiso dar"
Non che ma quixo dar "no me la quiso dar" etc.
Déuchemo "me lo dio"
Déuchema "me la dio"
Déuchenolo "nos lo dio"
Déuchenola "nos la dio" ·
84
CONJUGACIÓN DE LOS VERBOS MÁS FRECUENTES (IX)
IMPERATIVO
EJERCICIOS
l. Señala en las lecciones 5 y 8 los dativos de solidaridad que
encuentres.
11. Intercala un che de solidaridad donde corresponda:
l. Non sei nada.
2. Estou aquí esquencido de todos.
3. Éme imposible ir.
85
4. ¡Quen me dera ir aló!.
5. Xa estaba eu con esas.
6. Mentres estamos aquí, comamos e bebamos ben.
7. Porque esta vida non é pra chegar a vellos.
8. Ten do que comer , non é dó ( dá pena) deles.
9. Era un homón (hombrón) que metía medo .
1O. Esto u baldadiño dos cadrís.
11. Ben sei eu quen é.
12. Queríase botar a dentadas (dentelladas) a nós.
13. E ben raro iso .
14. Falta me fai .
15. Non nos deixou unha cadela.
16. Era moi ruín.
17. Metía medo ver aquilo.
18. Tiña uns cornos así de grandes.
19. Estaba algo ben a festa aqueJa .
20. Aquilo era pra asustar a calquera.
21. ¡Mais canso (cansado) do que estaba eu · daquela!
22. Era digno de ver.
23. Dende aquela ando polo mundo adiante .
III. Intercala un lle de solidaridad en las mismas frases ante-
riores.
IV. Intercala un vos de solidaridad, cuando sea posible, en las
mismas frases.
V. Intercala un lles de solidaridad en las mismas frases, si es
posible.
VI. Tres pronombres átonos. Intercala un che donde corres-
ponda:
1. ¡Quen ma dera a min!
2. Non mo quixo decir.
3. Tróuxomos todos.
4. Non nolo quixo dar.
5. Déunolo de boa gana.
6. ¡Canto nolo agradeceu!
7. Inda ben non no las dera cando xa no las volveu pedir.
86
8. Dígollo eu se queres.
9. Esta chaqueta non lla dou asentada.
10. Non llela volvo a encomendar.
1 J.. Sacáballelos mesmo da boca.
12. Ben que llelas agradecín.
13. O de mo llelas confunda todas.
1. No me gusta la sopa.
2. Las almejas son lo que más me gusta.
3. Comimos allí unos mejillones de primera.
4. La lechuga es de la que sembramos nosotros.
5. Los pimientos este año se nos estropearon (estraga-
ron).
6. Ya me parecía a mí que no había chicharrones.
7. Le echaron bastante sal al hígado.
8. Este cuchillo me lo hizo el herrero de Vilanova.
9. Esta cuchara está bien sucia.
1O. Mirad, al acabar, vamos a un club y bailamos hasta las
doce de la noche.
X. Conversación:
87
TEXTO LITERARIO
AS PERDICES DO CONVITE
' DO SAPO
ORACION
VOCABULARIO
l. recullo: rincón 5. alpendre: cobertizo
2. cada hora e cando: de vez en cuando 6.1uar: rayo de luna
3. hortas: huertas 7. vagalumes: luciérnagas
4. dain os: dad nos (dialectal) 8. vizosas: abundantes, feraces
89
10
LECTURA
Ornar
Portonovo, 3 de xullo .
Queridos tíos e curmáns:
Antonte, cando cheguei á beiramar, estaban os tíos de Por-
tonovo agardando por min e tódolos curmáns tamén . Anque ti
dis que estou algo frouxo do andacio, o tío di que estou coma un
cachalote e que, cando vaia á praia dous días cos seus baleatos
(os curmáns), volverei feíto un marraxo (o tío sabe moito de
animais mariños).
90
Ese día pola tarde fomos a unha praia, da que din Seíño e
Nolo que é moi costaneira, e tomei, como me mandaches, moito
sol e astra fixen iso que decías da brisa mareira (aspirar ou expi-
rar ou iso que ti dis).
Na praia hai un lombo de area, na beira, e cando debala o
mar deixa unha poza e alí pescamos moitos caranguexos. Tamén
fomos ás penas cun troeiro e un pau con engado na punta e calle-
mos moitos camaróns e esquías. Nolo astra pescou unha nécora
e eu collín tamén tres patexos e un queimacasas, pro como eses
non se comen tivemos que ceibalos.
Cando encheu o mar, puxémonos a buscar entre as oigas
caixas e botellas valeiras, que boian moi ben e semellan lanchas.
Pegueime con Nolo, porque el quería que foran xeiteiras e eu
bous, pro foi moi pouquiño o que herramos e gañou el (pra que
lle digas a papá que sigo o seu consello de ser bo).
As oigas danme algo de noxo, pro as que mais, os golfos e
as corres, porque os curmáns xogan con elas coma se fosen trallas
e esbaran dun xeito pola cara que astra me dá arrepío decilo .
Onte non nos puidemos bañar, porque a auga estaba moi vi-
va e había rellas, pro estivemos
, vendo rompe-lo mar e como a
mareira daba nas penas. As veces alombaba tanto a auga que
fuxiamos corren do, antes de que as ondas romperan e nos deran
unha boa ducha.
Hoxe puidémonos bañar porque mellorou o tempo. Foi o
día que mellor o pasei. Fomos a outra praia que hai preto da casa
e, desde un baixo que estaba en seco, tireime moitas veces ó
bucío e andei con tento pra non rompe-los dentes, como ti xa
me tes dito. Antes xa lle preguntei ó tío se era un sitio peligro-
so e dixo que non, porque alí o fondo é limpo e, ó non ser cu-
berto nin terreo bravío, non hai peligro ningún; dixo que tam-
pouco un fondo lamoso tiña coidado, pro penso que por aquí
non os hai. Nadei tanto que estou cheo de maniotas.
Bicos e apretas
Xan Seoane Rodríguez
91
P. S.: Dille a papá que a carta que lle mandei non puido ir
por mar, por non haber porto en Vilanova de Ribaterme.
VOCABULARIO
92
DEMOSTRATIVOS
l. Formas:
I
SINGULAR este esta isto
PLURAL es tes estas
li
SINGULAR ese esa iso
PLURAL eses esas
III
SINGULAR aquel aquela aquilo
PLURAL aqueles aquetas
1
SIN<;WLAR estoutro estoutra
PLURAL estoutros esto u tras
III
SINGULAR aqueloutro aqueloutra
PLURAL aqueloutros aqueloutras
2. Valor:
Este, ese, aquel, etc., tienen idéntico valor que en caste-
llano. Estoutro, esoutro, aqueloutro suponen primariamente
una elección entre los objetos, conservando idéntica relación
91
L's pacial (o temporal) con las personas gramaticales que las for-
llJas simples este, ese, aquel:
Entre este e estoutro non hai escolla.
Se non queres esas, col/e esoutras.
Aquel e aqueloutro non me valen.
NOTES E:
l. Aquel adquiere con frecuencia valor de sustantivo con el significado de
"gracia", "donaire", uoportunidad", "motivo'\ etc.:
Ten moito aquel a rapaza "tiene mucha gracia la chica"
Ca aquel da [esta veñen todos "con motivo de la fiesta vienen todos".
2. Daquela equivale muchas veces al adverbio de tiempo "entonces":
Daquela empezaba eu a estudiar "entonces empezaba yo a estudiar".
También es frecuente su empleo como conjunción:
Daquela non cho digo "por lo tanto no te lo digo".
3. Nisto, nestas, con estas pueden usarse adverbialmente, con el signifi-
cado de "al tiempo de ocurrir esto":
Nisto sacan de naval/a "en esto sacan de navaja".
94
, ,
CONJUGACION DE LOS VERBOS MAS FRECUENTES (X )
V ir
. IN. PRES. IMPERF . PERFECTO PLUSCUAMP. FUTURO
EJERCICIOS
l. Sustituye las rayas por algunos de los demostrativos que
siguen: este, esta, isto, estes, estas.
1. -casa ten as ventás pequenas.
2. De- vez non che digo mais.
3. Cando -sucedía, era eu un neno.
4. -pinos sementeinos (sembrar) eu.
5. Tráeme - outros.
6. - élle moi bo prá vista.
7. - é moi pequena, quero mellar - outra.
8. En - chegou o pai.
9. Un libro coma - éracheme bo amín.
95
1O. -paredes non están ben dereitas.
11. -ano fixeron unha casa nova.
12. - é meu pai, - é miña nai, e - spn os meus irmáns.
13. ¿E quen é- outro?
VI. Conversación:
96
TEXTO LITERARIO
MARIÑEIRA
Leste 1 duro
Mar bravo.
Curiscadas 2 da choiva 3 •
A noite vai rubindo 4
cabaleira 5 na sombra.
As fortes ás 6 tendidas,
inquedadas 7 , sin rumbo 8 , silenciosas,
levadas polo vento
déixanse i-las gaivotas 9 •
Salseada 1 0 e batida das escumas 11 ,
de lombo a lombo das inchadas olas,
a vela a catro rizos, bolinando,
coa quilla ó descuberto, vai a dorna!l 2
A dorniña pulpeira 1 3
durmirá mar afora ...
O patrón unha man aferrollada 1 4
na cana do timón, outra na escota,
leva os ollos chantados 1 5
nos cons 1 6 ergueitos 1 7 da lonxana 1 8 costa.
Ferve o mar, brúa o vento ...
¡Pobre da doma!
Un refacho 1 9 asubiante 2 0
abate a verga e tronza 2 1 o palo, as cordas
estalan 2 2 , e un instante ábrese a vela
e cae o plan no mar...
Galgan 2 3 as olas
oubeando 2 4 roucas 2 5 , corno cans farnentos 2 6
en asalto dos cons ...
¡Pobre da dorna!
Cabanillas, Obra completa
Ed. Galicia, Buenos Aires 1959, p. 153
97
VOCABULARIO
98
11
LECTURA
Vida social
Vai xa pra unha semana que os señores de Souto están en
Santiago pra asistir a unha reunión de médicos, mellor dito, a
un Congreso de Pediatría. Mentres Antón asiste a conferencias,
99
Nestes medios aparecen os maridos. Cambean de conversa
e póñense a falar da reunión pasada, do vello que está o catedrá-
tico de tal asignatura, ou do último coche que mercou Mengano.
Alguén fala de dar unha volta polo Franco antes de ir comer.
É unha proposta moi razonable. Ó cabo, quedan de verse pra
toma-lo café xuntos, pro Antón e Rosario discúlpanse, porque
están invitados na casa duns parentes de Rosario e mais tarde
teñen que ir facer unha visita de compromiso e, aínda que sexa
moi cursi, toma-lo té. Antón di que é mellar verse ás sete e media
e ir despois ó cine. Tamén hai unanirnidade.
Antón obra un pouco egoístamente porque, ó día seguinte
de chegaren, tiveron a oportunidade de ir ó teatro. Oportunida-
de, xa que moi poucas veces se pode ver teatro en Santiago. O
que pasaba no escenario poucos da sala o entendían, pro ninguén
rebulía na butaca. k saída había comentarios pra tódolos gustos.
Rosario, filosoficarnente, díxolle ó marido que envellentaban e
que el, en particular, tiña tendencia a taconear na butaca.
Así, Antón, sin outra cousa, encargou as entradas e telefo-
neou a un restaurante pra ir cear á saída da película. Despois
de ben comidos e ben bebidos ningún falaba de ir durmir. Tamén
axiña chegaron a un acordo: ir a un uisqui-club e bailar astra
que pechasen e os botasen fóra. E alá se foron.
,
As tantas da noite, os señores de Souto Seoane abrían a
porta da casa a modiño e caladiños pra non espertar a ninguén.
Enrique, que tiña o costume de se quedar a estudiar pola noite,
saíu da habitación e quedou moi sorprendido ó ver avanzar po-
lo corredor a seus país moi serios cos zapatos na man. Pensou: "o
Congreso divírtese''.
VOCABULARIO
discusións: discusiones solteiro: soltero
dispostas: dispuestas enterro: entie"o
quen: quúm poñerse a mal: enfadarse, enemistarse
100
nestes medios: en este momento ninguén: nadie
alguén: alguien rebulir: rebullir
proposta: proposición envellentar: envejecer
parentes: parientes toconear: dar cabezadas con el sueño
unanimidade: unanimidad acordo: acuerdo
seguinte: siguiente a modiño: suavemente
oportunidade: oportunidad costume: costumbre
POSESIVOS
l. Formas:
SINGULAR PLURAL
PERSONA
MASC. FEM. MASC. FEM.
101
2. Uso:
El uso del posesivo en gallego no difiere sustancialmente del
castellano. Hemos de recordar, sin embargo:
A) Que un sustantivo precedido del posesivo exige el uso
del artículo determinado:
Estes son os meus poderes "estos son mis poderes".
A nasa casa está feita de novo "nuestra casa está
hecha recientemente".
O vaso coche é mellar có meu "vuestro coche es
mejor que el mío".
B) Puede omitirse el artículo ante el psesivo cuando acom-
paña a nombres de parentesco:
Meus pais están de acordo "mis padres están de
acuerdo".
C) Se omite el artículo cuando se trata del vocativo:
Non llo creas, meu filio "no se lo creas, hijo mío".
,
,
CONJUGACION DE LOS VERBOS
MAS FRECUENTES (XI)
Andar
IND. PRES. IMPERF. PERFECTO PLUSCUAMP. FUTURO
102
FUT . HIPOT. SUBJ.'PRESEN . IMPERFECfO IMPERATIVO
andaría ande andase anda
andarías andes andases andad e
andaría ande ande GERUNDIO
andaríamos andemos andásemos andando
andariades andedes andásedes PARTICIPIO
andarían anden andasen andado
EJERCICIOS
l. Cambia la palabra en cursiva por la que damos entre parén-
tesis y modifica, la frase según convenga.
Ej. : E a miña muller (libros)
Son os meus libros
,
1 . Pedro ten un cabalo. E o se u cabalo (eu)
(nós)
(elas)
(ti e Pepe)
( ela)
2 . Marchou a América canda un t z'o meu (tía)
(parentes)
(tías)
3. Cada un dá o que ten : eu do u os meus cinco pesos
(eles)
(Adela)
(ti e mais eu)
(vós)
(elas)
4 . Cada cal fai da súa capa un saio (eu)
(Rosa e Tere)
(eu e ti)
(vós)
(ela)
103
5. Aquí vén Fulano facendo das súas (eu)
(nós)
(Xan e Pedro)
(tieXan)
(ela)
6. Aquí téde-la vosa casa (encargo)
(amigos)
(causas)
II . Forma frases con las siguientes palabras:
l. quen, facer, cesto, facer cento.
2. andar, mañá, enteira, dar, voltas, Coruña.
3. onte, haber, festa, Vilanova.
4. hora, chegar, tren.
5. hoxe, (eu) ter, moito, facer.
6. daquela, (nós) andar, mortos de fame.
7. se, querer, carro, cantar, mollar, eixo, río.
8. nenas, Vilanova, decir, non beber, viño, debaixo,
mantelo, levar, xarro escondido.
9. andar, alabando, te, morría, por ti.
10. (eu) decir, onte, che, (ti) facer, mal.
11. (eu) esta, noite, haber de, ir, alá,
meniña, non ter medo,
deixar, porta, atrancada,
cunha palla de centeo.
12. castaña, estar, camiño, ser, de, veciño.
13. o que, dar, o que, ter, a pedir, vir.
14. cando, ti, chegar, andar, nós, cheos, dar, voltas.
III. Traducir al castellano la lectura.
IV. Versión al gallego:
l. Te presento a mis padres.
2. Estos son mis poderes.
3. ¿Quién anduvo con mis libros?
4. En Ribadeo, cada uno paga lo suyo.
5. Lo que es tuyo es mío, lo que es mío es mío.
104
6. Estuve con vuestros padres en vuestra casa.
7. ¿Es éste su libro? (de ellos).
8. Preguntó cómo marchaba su salud.
9. Sus palabras (de ella) estaban llenas de razón.
1O. Tenemos nuestras esperanzas en ti.
11. Dijeron que era suya.
12. En mi casa estoy mejor que en la suya.
13. Os lo digo por vuestro bien.
14. ¿Quién se sentó en mi mesa?
V. Conversación :
¿Que foron busca-los Soutos a Santiago?
¿Que fai D.a Rosario mentres D. Antón asiste ó Congreso?
¿De qué falan as mulleres?
¿Que fan cando chegan os maridos?
¿Por que non van tomar café cos amigos D. Antón e a
muller?
¿Que pasou no teatro?
¿Que paso u astra as tantas da noite?
TEXTO LITERARIO
,
O saír do traballo , Flavio encend e un cigarro. No bar da
esquina toma dúas cuneas de viño : nin mais nin menos. Logo
xanta. Despois de xantar vai bota-la súa partidiña de dominó.
E logo vo1ve á súa oficina. Da oficina sae ás sete da tarde . De sete
a oito menos cuarto Flavio pasea pola Calle Maior. Ás oito me-
nos cuarto colle a entrada pró cin,e . Se non vai ó cine métese
no café e pide un café con leite. As dez menos cuarto vai á ta-
berna e bebe dúas cuneas de viño : nin unha mais nin unha me-
nos. Ás dez en punto cea. De dez e media a once le nunha revista
ou nunha novela de aventuras . E sempre así. Así un día e outro
día. E outro e outro ...
Os domingos e festas de gardar, as cousas cambean un pou-
co porque non son días de traballo. Xa se sabe que a santifica-
ción das festas é un preceuto divino. Os domingos e festas de
105
gardar , Flavio vai á misa de doce á súa parroquia. Despois pasea
po la Ca lle Maior e toma as dúas taciñas de viño: nin unha mais
nin unha menos. Pola tarde está mais tempo no café. Despois
de saír do café, se a tarde é boa, dá o seu paseíño polo xardín.
E e é no vran, en troques 1 de ir pasear ó xardín, dá un paseo
polos arredores 2 da cidade.
VOCABULARIO
l . en troques: en lugar de 2. arredores: alrededores
PRÁ MOCEDAD E 1
106
VOCABULARIO
l. mocedade: juventud 5. verdá: verdad (vulgarismo por verda·
2. facho: antorcha de)
3. baril: robusto 6. nacimos: nacimos (la forma más co-
4. decote: siempre mún es nacemos)
A SABELIÑA (fragmento)
VOCABULARIO
l. ques (= queres): quieres 4. moucho: mochuelo
2. agoiros : agüeros 5. en ningures: en ninguna parte
3. achar: hallar
107
12
LECTURA
Pesos e medidas
Rosario, á tardiña, como non ten moito que facer, vai á
tenda comprar calquera cousa que, aínda que non lle faga moita
falta, xustifícaa diante da súa conciencia de muller casada e con
VOCABULARIO
tenda: tienda cuartilla: 4 litros
xustificar: justificar cántara: 16 litros
escoller: escoger ola: olla ( 16 litros)
sementeira: siembra req uire: requiere
labrego: campesino, labriego neto: 1/2 litro
segundo: según temperados: templados
ferrados: medida pra superficie y áridos, camiño: camino
variable según las comarcas ventaxa: ventaja
sementar: sembrar paraxe: parada
cuartillo: un venticuatroavo del [errado/ calidade: calidad
medio litro taberneiro: tabernero
sacas: saco grande topes: recipientes
semente: simiente bocoi: tonel o pipa grande
venda: venta metro: metro
109
poida qu e: quizá axustar:ajustar
ducia: docena patacón : diez céntimos
agullas : agujas rebaixar: rebajar
sogra: suegra satisfeita: satisfecha
varas: varas, medida antigua de longitud azucre: azúcar
furcos: sesma , medida de la sexta parte merenda: merienda
de una vara
A. Formas:
que (invariable)
quen (invariable)
cal, cales
B) Uso :
No existen diferencias notables con respecto al castellano
por lo que toca al uso del relativo , interrogativo y exclamativo.
Es muy frecuente, al contrario del castellano, el uso de expresio-
nes como las que siguen: ¡as que ela nos dixo! "¡cuántas nos di-
jo!" ; ¡que de homes! "¡cuántos hombres!"; ¡que deles!" ¡cuán-
tos!".
11 o
Importante : quen es siempre invariable . No faltan , sin embargo , escritores
que autorizan un plural quenes, castellanismo que el habla popular rechaza .
2. INDEFINIDOS
l 11
3. NUMERALES
A) Cardinales
1 un,unha 25 vintecinco
2 dous, dúas 26 vinteseis
3 tres 27 vintesete
4 catro 28 vinteoito
5 cinco 29 vintenove
6 seis 30 trinta
7 se te 31 trinta e un
8 oito 40 corenta
9 nove 50 cincuenta
10 dez 60 sesenta
11 once 70 setenta
12 doce 80 oitenta
13 trece 90 noventa
14 catorce 100 cen
15 quince 200 douscentos / duascentas
16 dezaseis 300 trescentos, -as
17 dezasete 400 catrocentos, -as
18 dezaoito 500 cincocentos, -as
19 dezanove 600_ seiscentos, -as
20 vinte 700 setecentos, -as
21 vinteún, -unha 800 oitocentos, -as
22 vintedous, -dúas 900 novecentos, -as
23 vintetrés 1.000 mil
24 vintecatro 1.000.000 un millón
112
B) Ordinales
1.0 primeiro, -a 6.0 sexto
2.o segundo 7 .o sétimo
3.0 terceiro s.o oitavo
4.0 cuarto 9 .o noveno
s.o quinto lO.o décimo
C) Colectivos
EJERCICIOS
I. Señala en la lectura los relativos, exclamativos, indefi-
nidos y numerales que encuentres.
II. Sustituye las rayas por:
A) el pronombre relativo, interrogativo o exclamativo
correspondiente:
1. O home - chegou onte.
2. ¿A ·- buscas?
3. Viñeron os rapaces a - · chamaches.
4. ¡O - ela lle rogou!
5. ¡ ¿ -- queres mellor este ou estroutro?
6. ¿ - che deu permiso?
7. ¡O - hai que oír!
113
8 . -- moito abarca pouco apreta.
9 . Moito e ben non hai - .
10 . Hai unhas cantas cousas sin as non me amaño.
V. Traduce al gallego :
l. El que entró era tu padre.
114
2. ¿Quién es ese chico tan guapo?
3. El que me diga la verdad será mi amigo.
4. Los niños a quienes llamaste son mis sobrinos.
5. ¿Cuál te gusta más?
6. Alguien está llamando a la puerta.
7. No vino nadie.
8. Cualquier día voy por tu casa.
9. Cúidate mucho.
10. Los demás no se enteraron.
11. Uno está de vuelta.
TEXTO LITERARIO
Cómpre que os que de veras queren á nosa terra, os que tra-
ballan a proP da súa exaltación, os que a si nten no cerne 2 do
seu espírito, os que quixeran convencer e persuadir, os que cen
veces sentirían abaixarse 3 o voo 4 do seu corazón, os que dubida-
ron5 e dubidan da eficacia e da fertilidade do seu esforzo, de-
prendan, pra non esquencela, esta verdade: a verdade de que a
alma de Galicia non pode deixar de ser nin convertirse noutra
alma, e que só desaparecerá cando o mundo desapareza 6 .
Nos anos que han vir veredes quizais debecer 7 aínda mais
a nasa cultura, perder terreo a nosa lingua 8 , confundirse os per-
fís do noso país deica 9 borrárense no neboeiro 1 0 borrallento 1 1
que o invade todo. Non desesperedes, os que de verdade sintáde-la
emoción galega; seguid e sempre con fe, e se se vos ocurre pensar
115
acaso se sementades ou se só esparexedes 1 2 , desbotade 1 3 ese pen-
samento e tede por certo que calquera traballo, grande ou peque-
no , duro ou levián 14 , que emprendades en nome de Galicia,
é sempre sementeira.
VOCABULARIO
. l. a pro!: en favor de 8. lingua: lengua
2. cerne: lo íntimo 9 . deica: hasta
3. abaixarse: abatirse 10 . neboeiro: bruma espesa
4. voo: vuelo 11. borrallento: ceniciento
5. dubidar: dudar 12. esparexer: esparcir, desparamar
6. desapareza: desaparezca 13. desbotar: arrojar, expulsar
7 . debecer: decaer 14.levián : liviano
* * *
¡Onde vai a miña nena,
onde vai o meu anxiño 1 ,
que non me ven da-la aperta 2 ,
VOCABULARIO
116
13
LECTURA
Vida relixiosa
117
cura. Habíalle que dar un repasmo antes da misa á doutrina,
pois hoxe, por se non volo dixen, estaban de primeira comu-
nión.
- A ver, Pedriño, dime o Noso Pai.
- "Noso Pai que estás no Ceo: santificado sexa o teu no-
me, veña pra nós o teu Reino e fágase a túa vontade aquí na te-
rra coma no Ceo. O noso pan de cada día dánolo hoxe, e per-
dóano-las nasas ofensas coma tamén perdoamos nós a quen nos
ten ofendido; e non nos deixes caír na tentación, mais defénde-
nos do mal. Amén.
- Fai o sinal da Santa Cruz, Lelo.
- "No nome do Pai, e do Fillo, e do Espírito Santo".
-A ver, Rosiña , a Avemaría.
- "Ave María, chea de gracia, o Señor está contigo. Ti é-la
mais bendita de tódalas mulleres, pois bendito é o froito das
túas entrañas, Xesús.
Santa María, Nai de Deus, prega por nós, pecadores, agora
e na hora da nosa morte. Amén" .
Despois das dez e media confesaron. Confesaron co cura
da Rebordela, pois ó de Vilanova dáballes vergonza decirlle os
pecados. Segundo iban rematando saían coma lóstregos prás
súas casas a poñe-los traxiños novas.
,
As doce e media empezou a chega-la xente ó adro da igrexa,
xa que á unha era a misa. Os homes quedábanse fóra a cantos,
e as mulleres entraban a rezar unha estación, a pasar polo confe-
sionario ou a mirar que ben adornara todo a muller do sancris-
tán.
,
O mesmo toca-la campá a derradeira vez, entraron os homes .
Uns quedaron abaixo, atrás , e outros subiron á tribuna.
A misa tivo momentos moi emocionantes, sobre todo can-
do os nenas comulgaron e cando o señor cura lles predicou ós
feligreses. Houbo mulleres a quen se lles arrasaron os ollas
de auga.
118
Pra remate houbo procesión arredor da igrexa. O tío Colás
do Toxal (o mordomo) e os fillos levaban o palio. Entre os
outros rapaces da parroquia, en grupos de a catro, a san Antonio,
á Virxe das Neves e a san Isidro. Mentres estalaban os foguetes
decía pra si o tío Colás:
- "Desta ha de aprender Pepe da Hermida como se fai unha
festa".
,
A saída da misa poxaron dúas linguas de porco, un lacón,
dous galos e polo menos unha ducia de galiñas a repartir entre
as Ánimas e san Antonio. Os nenos, mentres, repartían recorda-
torios da primeira comunión. Vede o que di o do Lelo:
"Lelo Souto Seoane, recibiu por primeira vez o Pan dos
Anxos, de man do reverendo don Raúl Méndez Figueras. Vilano-
va, 13 de xuño".
OBSERVACIONES
1. Muchos verbos reflexivos castellanos no lo son en ga-
llego:
casar: cast. casarse
confesar: cast. confesarse
marchar: cast. marcharse
2. Obsérvese que, como ya se ha explicado, quen es inva-
riable para singular y plural (ver en el texto: houbo
mulleres a quen se lles arrasaron os ollas de auga).
VOCABULARIO
119
Naso Pai: Padrenuestro sancristán: sacristán
vontade: voluntad campá: campana
ceo : cielo abaixo: abajo
sin al (o): señal (la) Virxe das Neves: Virgen de las Nieves
froito: fruto saída: salida
prega: ruega poxar: pujar, subastar
morte: muerte porco: cerdo
vergonza: vergüenza lacón: pernil delantero del cerdo
lóstregos: relámpagos galos: gallos
traxes: trajes galiñas: gallinas ,
adro: atrio Pan dos Anxos: Pan de los Angeles
a cantos: de tertulia xuño: junio
EL VERBO (Introducción)
Las formas de la conjugación gallega son las siguientes:
FORMAS NOMINALES
INFINITIVO cantar
GERUNDIO cantando
PARTICIPIO cantado
120
he cantado, hube cantado. El gallego cantara equivale al castella-
no habia cantado.
EL MODO
Coincide, por lo general, con los valores y usos del caste-
llano.
Ejemplos :
o nena come as sopas (Indicativo)
quera que o nena coma as sopas (Subjuntivo)
nena, come as sopas (Imperativo)
Las formas de 3 .a persona del Presente de Indicativo y de
2.a del Imperativo de los verbos de la 2.a y 3.a conjugación,
suelen diferenciarse por el timbre de la vocal radical:
LA VOZ
La pasiva se forma con el auxiliar ser y el participio del
verbo de que se trate:
o nena foi levado ó médico pala nai.
En gallego la voz pasiva se utiliza todavía menos que en
castellano.
EJERCICIOS
l. Identificar el modo, tiempo y voz de las formas verbales
que aparecen en la lectura y en el texto literario.
121
11. Traducir la lectura al castellano.
III. Versión al gallego:
1. Había entrado sin que nadie se di.era cuenta ( decatar-
se).
2. Lelo no había hecho todavía la primera comunión.
3. Hemos ido a la iglesia y hemos visto comulgar a los
niños.
4. Después que hubo predicado el cura todos estaban
emocionados.
5. La procesión había salido de la iglesia entre el estampi-
do de los cohetes.
6. Yo no había dicho que no me gustase el olor (cheira)
de la pólvora.
7. Se me ha caído ellápiz.¿Podrías recogérmelo?
8. Los hombres se habían quedado fuera, pero las muje-
res habían entrado ya en la iglesia.
9. Cuando le digo "¡ven!" nunca viene.
1O. Lo he dicho ya muchas veces.
IV. Conversación:
¿Por que quería o tío Colás facer moita festa no Corpus?
¿Quen fa cía a primeira comunión?
¿Por que confesaron os rapaces con outro cura?
¿quen quedaba fóra da igrexa antes de toca-la campá?
¿Que pasou despois da misa?
V. Redacción: Describe una ceremonia religiosa cualquiera
(extensión: una cuartilla).
TEXTO LITERARIO
VOCABULARIO
l . coroada : coronada 9. scdán : pafio fin o
2. mantelo : mantilla JO.a lm endro: En ga ll ego debla ser
3 . pano ; paño, pañuelo am endoeira
4. feiticeira: hechicera 11 feitura: li ec/iura
5. luceiro ; lucero 12 .rnurad a na: especie d e delantal largo
6. amañecer: amanecer de color 11egro
7. pendurados: colgados 13. plagues: pliegues (en buen gallego,
8. dengue: especie de capotillo o escla- pregas)
vina 14 .co nso1o: co llsuelo
123
14
LECTURA
O vestido
Estamos a mediar setembro. Dona Rosario leva xa uns días
preocupada, porque está a empeza-lo curso e os nenos están pou-
co menos que espidos . É hora de ir comprando roupiñas novas,
que despois hai moito apuro nas tendas.
125
do pantalón. De paso vou mandar que lle quiten a volta, gústan-
me mais sin ela.
Alí mesmo mercou dona Rosario outros artículos de ves-
tir: camisas, camisetas, calzóns e calcetíns prós fillos; xustillos,
visos e outra roupa interior prá Carmiña.
Tamén mercou pra ela unhas medias de la.
Don Antón botaba manó seu peto valdeiro mentres baixaba
por tras de Salomé e cavilaba pra si:
- ¿E agora con que pago eu un paraugas, unha pucha e
un sombreiro prás festas?.
De volta prá casa guiaba Enrique o coche e don Antón
principiou a darlle son á cántiga aqueta que aprenderan o ano
pasado no san Froilán:
"Ponme a monteira de rizo
e o chaleque de veludo,
os calzóns e maila faixa
que merquei na feira en Lugo ... "
VOCABULARIO
a mediar: a mediados de caparuza: capucha
setembro: setiembre inverno : invierno
estar a empezar: estar a punto de empe· referíndo se: refiriéndose
zar amalló: cordón de cuero para atar los
espidos: desnudos zapatos
roupa: ropa zocos : zuecos
xoves: jueves couces: coces, patadas
berce: cuna punteira: puntera
facer lUlha gracia: hacer una rebaja desfacer: deshacer
escuros : oscuros inda ben non: aún bien no
fortes : fuertes prás medras: para cuando crezca
luxados : sucios decatarse: darse cuenta
esfiañados: deshilachados pola caladiña: a escondidas
cu~ira: culera tecidos: tejidos
torce-lo fuciño: torcer el morro saia: falda
moneco: muñeco raías: rayas
cinto: cinturón acortear: acortar
126
pemeiras: perneras paraugas: paraguas
volta: vuelta de la pernera del pantalón pucha: boina
calzóns: calzoncillos darlle son: entonar
calcetíns: calcetines monteira: montera
xustillos: sujetadores rizo: especie de terciopelo
visos: combinaciones chaleq ue: chaleco
roupa: ropa veludo: terciopelo
la: lana faixa: faja
P. PERFECTO cantei
cantache(s)
cantou
cantamos
cantastes
cantaron
127
P. PLUSCUAMPERFECTO cantara
cantaras
cantara
cantaramos
cantarades
cantaran
FUTURO cantarei
cantarás
cantará
cantaremos
cantaredes
cantarán
FUT. HIPOTETICO cantaría
cantarías
cantaría
cantariamos
cantariades
cantarían
FORMAS NOMINALES
128
EJERCICIOS
l. Identificar y conjugar completamente en el modo y tiempo
en que se encuentran todas las formas verbales de la prim e-
ra conjugación que aparecen en la lectura y el texto lite-
rario.
11. Traducir la lectura al castellano.
111. Versión al gallego:
129
TEXTO LITERARIO
Así o fixemos ... Aló na galería, que tiña unha das ventás 1
erguidas, víase a mais belida 2 muller que nin pintada eu tiña
visto. Lucía mesmamente 3 coma a Virxe do ceo, sin ofender a
ninguén.
4
Era branca, branca, co cabelo negro ... Tiña os brazos
núo~ , cheoss de alfaias 6 , botados pra fóra da fiestra 7 , como se
quixese que se mollasen coa auga da chuvia 8 e tiña posto un
vestido, branco tamén e levián pró tempo que facía, como se
non lle importara ren 9 do frío. E polo medio da cabeza víñalle
un manteliño 1 0 ou un veo 1 1 de cor 1 2 azul, e os cabos 1 3 del
saían pola fiestra e arrandeábanse 14 co vento, e como a dona 1 s
estaba tan queda 1 6 , semellaban se-la única cousa que tiña vida de
seu 1 7 • Sorría, fitando 1 8 pra onde nós estabamos, pro sin peste-
nexar1 9 , cos ollos mouros 2 0 , grandes e moi abertos, que aínda
poñían seu aquel medo ...
Nesto 2 1 , ó traveso 2 2 dos cristais embazados2 3 , viuse vir
pola galería un bulto de home, e acurruchámonos 2 4 de novo
sin deixar de fitar . Dapouco 2 s , chegóuse á fiestra e púxose á
par2 6 da señora un cabaleiro alto, moi fraco, de barba vermella 2 7
e comprida, fardado 2 8 cun capildó 2 9 coma de crego ou de
frade 3 0 •
VOCABULARIO
l. ventás: ventanas 7 fiestra: venta na
2 belida: bella 8. chuvia: lluvia
3. mesmamente: igual 9 . ren: nada (forma arcaica) .
4. nu'os: desnudos (desnudo en gallego, lO.manteliño : pañoleta
se dice nu o espido, nuos es forma ll.veo : velo
incorrecta~ . 12.cor: color
5 . cheo: lleno 13.cabos: extremos
6. alfaias: joyas 14.arrandearse: columpiarse, mecerse
130
15 dona: señora 23 .embazados: empañados
16.queda: quieta 24 .acurrucharse: agacharse
17 .de seu: de por s1 25.dapouco: al poco rato
18.fitando: mirando 26 .ó par: aliado de
19. pestenexar: pestañear 27. vermella: roja
20 mouros: negros 28. fardado: vestido desaliñadamente
21.nesto: en esto, en este momento 29.capildo: especie de capa
22 .ó traveso: a través de 30. frade: fraile
131
15
LECTURA
A cidade
¡Outra vez na cidade! -pensaba Enrique ó pecha-la porta
do piso no que iba vivir co seu amigo Carlos todo este curso- .
A volta a Santiago supuña un novo encontro coas rúas, coas lou-
sas e os soportais tan característicos da construción desta vila.
Carlos estaba xa
agardando no portal,
onda o ascensor. Os
dous iban ter que afa-
cerse ó tráfico, ós co-
ches, ós autobuses ...
E unha vida total-
mente distinta a da
aldea á da dapital.
Aquí, maiormente no
centro, todo vai mais
apresa. Nos arredores
ou nos arrabaldos hai
unha mistura de vila
e aldea.
Botaron a andar
xuntos.
-¿A onde irnos?
-Podemos dar un
132
paseo, se queres, -contestou Carlos- . Ir a modiño, vendo a xc n-
te, os comercios ... E, se estás de acordo, chegar astra a praza do
Concello.
- Irnos logo.
As aceras estaban cheas de xente que iba e viña. No fondo ,
ó lonxe, as árbores do xardín lernbrábanlle-los campos que viñan
de deixar. Tiveron que agardar nun paso de peatóns.
- ¡Xa podían poñer semáforos dunha vez!, dixo Enrique
botando a colilla do "Celtas" por un sum1doiro.
- Preséntate a concellal e fai ti a proposta. Habíancho de
agradece-los guardias de tráfico polo traballo que Hes quitabas .
Os dous riron. Cando conseguiron chegar á outra acera, ato-
páronse con dous extranxeiros, turistas , que estaban preguntando
pola saída da cidade. lndicáronllela facendo acenos coas rnans,
porque eran suecos e ningún dos dous sabía falar esa lingua .
Carniñando por baixo dos soportais, vendo os escaparates
de tendas e librerías, ollando prás rapazas, pasóuselle-lo ternpo.
Fora, outra vez, o prirneiro día de vida na cidade.
OBSERVACIONES
Existen en el texto varias perífrasis verbales que estudiare-
mos más extensamente en la lección 20: botaron a andar, viñan
de deixar, habiancho agradecer...
VOCABULARIO
cidade: ciudad afacerse: acostumbrarse
encontro: encuentro maiormente: sobre todo
lo usas: losas apresa: deprisa
onda: junto a arredores: alrededores
133
arraba ld os: barrios peatóns: peatones
mistura: mezcla sumido ir o: alcantarilla
botar a andar: echar a andar concellal: concejal
a modiño : despacito habíancho agradecer: te lo iban a agrade-
praza: plaza cer
árborcs: árboles estranxeiros: extranjeros
xardín: jardin acenos: señas, gestos
lcmbrábanlle : le recordaban camiñar: caminar
vir de deixar: acabar de dejar
P. PERFECTO collín
colliche(s)
colleu
callemos
collestes
colleron
134
P. PLUSCUAMPERFECTO collera
colleras
collera
colleramos
collera des
colleran
FUTURO collerei
collerás
collerá
colleremos
coHeredes
collerán
FORMAS NOMINALES
INFINITIVO CONJUGADO GERUNDIO PARTICIPIO
coller collendo collido
colleres
coller
collermos
collerdes
colleren
135
1. Los verbos de la 2.a conjugación muestran una alternan-
cia de timbre vocálico en las formas fuertes del presente de indi-
cativo , según los modelos siguientes:
bebo m ovo
bebes m oves
bebe m ove
bebemos movemos
bebedes moved es
beben m oven
136
2. Sin embargo, algunos verbos no presentan ninguna clase
de alternancia:
A) Los verbos deber, parecer, crer y ter tienen siempre e
cerrada. Por ejemplo:
debo deba
debes debas debe
debe deba
debemos debamos
debed es debades debede
deben deban
esquenzo esquenza
esquences esquenzas esquence
esquence esquenza
esquencemos esquenzamos
esquencedes esquenzades esquencede
esquencen e&quenzan
EJERCICIOS
I. Identificar y conjugar en el tiempo correspondiente todas
las formas de la segunda conjugación que aparezcan en la
lectura y en el texto literario.
II. Traducir la lectura al castellano.
137
III. Completar, poniendo el tiempo correspondiente, las siguien-
tes frases:
l. Os homes que (chegar, imp.), (vir, imp.), cansas "can-
sados".
2. Ó(chegar, inf., 2.a pl.), (avisar, imperativo).
3. Cando (camiñar, 2.a pl. pres. subj.) palas rúas das ci-
dades, (ver, fut.) moita mais xente ca polos camiños
das aldeas.
4. Aínda que (chamar, J.a pl. pres. ind.) á porta, non
(contestar, perf.) ninguén.
5. (Escoitar, gerundio) os ruidos dos coches, (sentirse,
3.a sing., pres. ind.) non estar na aldea.
IV. Versión al gallego:
1. En las calles de la ciudad se pueden encontrar turis-
tas.
2. Llegar de una acera a otra es difícil cuando pasan mu-
chos coches.
3. Los dos amigos habían vuelto a la ciudad.
4. Tendrían que olvidarse de las vacaciones y del buen
tiempo que habían pasado en sus casas.
5. Hoy me he levantado a las ocho de la mañana.
6. Para batir (bater) la leche, es necesario removerla
(remexer).
7. No sabía que habíais llegado del pueblo; otra vez
avisadme antes.
8. La vida en las ciudades va más aprisa que en la aldea.
TEXTO LITERARIO
O chófer métese palas Casas Reais, a praza do Pan, a Azaba-
chería, a praza do Hospital, a Rúa Nova pra saír á carreteira 1
de Ourense. Adrián endexamais 2 sentira un asoballamento 3
igual. As grandes laxes 4 , as disformes arquitecturas na noite,
un cantigar5 de fontes, a fuga de rúas embozadas en tebras, todo
138
lle producía un deslumeamento 6 , un vértigo grave, de grandeza
infinda 7 e ó mesmo tempo familiar. Adrián decatábase de que
xeito se enchía no seu ser un oco 8 astra entón angustioso, agora
cheo de seguridade e esperanza. Na grande praza, detívose un
instante. Conta o desenrolo 9 dos soportais do Pazo 1 0 de Raxoi.
Adiviña 11 algo maravilloso no Obradoiro: a faciana 1 2 escultura-
da misturábase 1 3 e erguíase sin término con arquitecturas de
noite e de estrelas. Presidían algúns ocos escuros as panzas
dos pipotes 1 4
VOCABULARIO
l. carreteira: en galego estrada 7. infinda: infinita
2. endexamáis:jamás 8. oco: hueco
3. asoballamento: avasallamiento 9. desenrolo: desarrollo
4. laxe: laja 1O. pazo palacio, pazo
5. cantigar: cantar 11.adiviñar: adivinar
6. deslumwme/'lto 12.faciana: cara,fachada
6. deslumeamento: deslumbramiento 13 .misturar: mezclar
(forma hipercorrecta por cegueira o 14 .pipote: pipa pequeña
deslumbramento ).
139
16
LECTURA
O campo e o traballo
Enrique ten moitos amigos. Desque principiou a estudiar
na Universidade, lévase moi ben con ,Carlos, un compañeiro da
parte de Ourense, filio de labregos. O remate do curso, Carlos
141
becen e boten boa nabiz.a. É de lei o refrán do abó de Carlos:
"No estercar e no sachar non debes de reparar, se queres collei-
tjlr". Polo xaneiro arriba comenzan a encanar e botar grelos.
O entra-la primavera, florecen. Cada chanteira dá ó menos cen
floriñas marelas.
- Vendimai, vendimadores
na vendima do me u pai;
o viño vai na cabaza
e o pan na cestiña vai.
,
OBSERVACION: Labor es masculino en gallego, como
ya se indicó en la lección 4.
142
VOCABULARIO
principiar: empezar leira: porción de terreno cultivado,
Universidade: Universidad heredad
axuda: ayuda malla: triUa, maia
mesmo: nada más, justo al ferramenta: herramienta
gadañas:guadañas Patoloxía: Patología
crabuñadas: cabruñadas exame: examen
sega.,!a herba: segar la hierba esterco: estiércol
veiga: vega !entura: humedad
costo: empinado estercar: estercolar
ermo:yerno cabezar: echar cabeza los tubérculos
vir a rego: convencerse nabiza: hoja del nabo
gadañar:guadañar sachar: escardar
galleta: horquOla colleitar: cosechar
terceiro: tercero xaneiro: enero
oito: ocho encanar: encañar
rega: riego chanteira: pie de planta
xunguir: uncir marela: amarilla
apoñer : poner delante a mancheas: en abundancia
chamar unha parella: conducir una pa- sacha: escardadura
reja cuxos: becerros
aguillada: aguijada celeiro: local donde se guardan las cose-
chagas: llagas chas
sei tura: siega millo: maíz
seara: roza pegas: urracas
ser de cobiza: ser deseable agra: terreno labrantío que suele perte-
ribeirá: ribereña necer a varias personas
vir a maduro: madurar broa: borona
centeo : centeno outubro: octubre
feira: feria de novo: de nuevo
fouciño: hoz pequeña fartura: hartura, abundancia
pallas: pajas costas: cuestas
afouciñar: segar la hierba con la hoz acugulados: colmados
vincallos: vencejos acio : racimo de uvas
monllos: manojos, haces madurecer : madurar
meda: er;pecie de hacina o almiar forma- deprender: aprender
do con los haces de trigo. cantaruxar: cantarrear
mallar: majar vendimar: vendimiar (vendimai: impera-
gran: grano tivo dialectal de vendimar)
tullas: depósito de madera donde se vendimadores: vendimiadores
guarda el grano vendima: vendimia
saraibada: granizada cabaza: calabaza
debullar: desgranar
143
,
VERBOS DE LA TERCERA CONJUGACION
144
FUTURO partirei
partirás
partirá
partiremos
partiredes
partirán
FUTURO HIPOTfTICO partiría
partirías
partiría
partiríamos
partiriades
partirían
FORMAS NOMINALES
INFINITIVO GERUNDIO PARTiCIPIO
145
De la misma manera se conjugan VlVlr, conducir, fundir,
confundir, afrixir, dirixir, tinxir, urxir, recibir, resistir, urdir,
unir, nutrir y algún otro
B) Abren la 2. a, 3 .a, y 6 .a personas del presente de indica-
tivo, los verbos del tipo:
sirvo fuxo
serves foxes
serve foxe
servimos fuximos
servid es fuxides
serven foxen
146
1
Se conjugan confonne a este modelo los verbos in .\·c·rir.
rexir, rendir, arrepentir, concebir y algunos otros.
EJERCICIOS
l. Identificar y conjugar en el tiempo correspondiente las
formas de la 3 .a conjugación que aparecen en la lectura y
en el texto literario.
11. Traducir la lectura al castellano.
111. Dar la conjugación de los siguientes verbos en el tiempo
indicado:
levar (futuro) ser (pres. ind.)
vir (perfecto) saír (pres. subj .)
coller (pres. subj.) deprender (fut. hip .)
marchar (imp. ind.) vir (imp . subj .)
atopar (plc. pfto .)
IV. Versión al gallego :
l. Hay que cabruñar bien las guadañas antes de ponerse
a trabajar con ellas.
2. Después de uncir las vacas, hay que anteponerlas al
carro.
3. El labrador había labrado la tierra antes de echar la
simiente.
4. Las tormentas y granizadas han estropeado la cosecha
( colleita) de este año.
5. Como no estaba acostumbrado ya al trabajo, a Carlos
le habían salido agujetas.
6. Cada labrador cogió su horquilla y empezó a extender
la hierba que habían segado antes.
7. Hubo que afilar (afiar) las hoces con las que se había
segado el prado.
8. El verano es la temporada en que más trabajo hay en
el campo.
V. Redacción: El campo (50 líneas).
147
TEXTO LITERARIO
VOCABULARIO
l. codia: corteza 4. groJo: sorbo, trago
2. tona : superficie, nata 5 . cepeiras: cepas
3. suco: surco 6. retortas: retorcidas
148
7. fumegar: humear 1.3. canso : cansado
8. arrecendo : buen olor 14 . xugada: yunta
9. froumas : conjunto de hojas de los 15. corte: cuadra, establo
pinos que se han caído al suelo des - 16 . a modo: despacio
pués de secas 1 7. enriba: encima
1O. paspallás: codorniz 18. corno : cuerno
11 . ó lusco fusco: al atardecer 19. tobo: madriguera
12. bafexar: resoplar 20 . seo: seno
149
17
LECTURA
As plantas
O tío Pepe está detrás da casa enxertando maceiras. Cunha
navalla está labrando na casca pra facer un enxerto de escudo.
É raro que non Ile prendan. Ten todo o terreo cheo de árbores
INFINITIVO CONJUGADO
El infinitivo del verbo gallego puede llevar desinencias
personales, como hemos visto ya en las tres lecciones anterio-
res. Estas desinencias permiten la expresión del sujeto del in-
finitivo en los casos en que es conveniente aclarar el sentido de
la frase. Naturalmente, se utiliza también el infinitivo no per-·
sonal, lo mismo que en castelllano.
152
l . INFINITIVO NO PERSONAL
l. a (/) cantar
2.a -es cantares
3.a (/) cantar
l. a -m os cantarmos
2.a -des can tardes
3.a -en cantaren
EJERCICIOS
l. Traducir la lectura al castellano.
11. Completar las siguientes frases (con infinitivo conjugado)
y traducirlas a continuación al castellano:
,
l. O (entrar) , pensei que erades outra xente.
2. Non é doado (fácil) velos antes de (safr).
3. Con (ser) tan antipático, non adiantas nada.
4. Ó (estudiar) dese xeito, perdéde-lo tempo.
111. Versión al gallego:
l. Os hacían ir allí todos los días.
2. Tuvimos que dejarlos entrar.
3. Al entrar tú, creí que eras mi hermano.
4. Es mejor que os marchéis antes de que os lo digan.
5. El marcharse ellos de la ciudad vino bien a los vecinos.
6. No es fácil que prendan todos los injertos.
154
7. Al plantar los ciru elos , tened cuidado de no estropear
nada.
8. Con reñir (rifar) entre ellos, no van a arreglar las cosas.
IV. Redacción: Descripción de una huerta , un jardín ... (50 lí-
neas).
TEXTO LITERARIO
CARBALLOS DE CARBALLIDO
Carballos de Carballido ,
cando era rapaz deixeivos;
vin despois de moitos anos;
·Xa irnos vellos.
Pasáronse as alegrías
que trouxera o tempo ledo;
a mocedá 1 foi pasada; .
xa irnos vellos.
Eu teño os cabelos brancos,
vós téde-los gallos 2 secos;
os no sos días pasaron;
xa irnos vellos.
Castaños 5 de Dormeá,
os de corpo ben comprido 6 ,
155
de graciosa estatura,
sobrados e ben seguidos:
¡ouh!, castaños, semellantes
ós celtas no sos antigos;
a quenas edras 7 demostran
amor, con abrazo amigo :
os arrebatados ventas
do mes bretemoso 8 e frío
de Xaneiro, entre vós fungan 9
dando doentes 1 0 suspiros:
e o musgo 1 1 dos vasos gallos,
ermos e desgomecidos 1 2 ,
ó impulso das duras ráfagas
vai lonxe caír rompido.
Cando xuntos nos criamos
era outro tempo, e o recinto
da vosa inda corta sombra
non era grande; meniño 1 3
daba eu tanta coma vós,
no doce prado nativo.( ...)
VOCABULARIO
l. mocedá: juventud (forma apocopada 7. edras: hiedras
de mocedade). 8. bretemoso: brumoso
2. gallo; rama 9. fungan: silban
3 . doce : dulce lO.doentes: dolientes
4. tremar: temblar 11 .musgo : castellanismo por
5. castaños: castellanismo por castiñei- ll .musgo : castellanismo por mofo.
ros 12 .desgornecidos : desamparados
6 . comprido : cumplido 13 .meniño : pequeño, niño
156
18
LECTURA
Os animais
Hoxe irnos ir co Lelo á escola. Tocan Ciencias Naturais.
Atendamos a ver que pasa:
- Cando chega a primavera -explica a mestra-, !)arece que
esperta todo. ¿Vistes como buligan os lagartos nos penedos, e
157
- Pois hai algúns bichos que saen mais de inverno ca agora
- dixo un neno- .
- Iso é porque de inverno non teñen que comer na serra,
e achéganse mais ás casas. Á raposa gústanlle moito as galiñas,
pro mentres atope lebres, denociñas, ratos, melros ou perdices
(que cando non é de inverno andan moito), non baixa astra o
galiñeiro por medo ó can. Tamén lle pasa así ó lobo.
158
- Van a África. Cando veñen os primeiros fríos vansc a
terras mais quentes. Pro as que emigran non só son anduriñas.
Todos en Vilanova, menos vós, saben o dito aquel:
Catro aves escollidas
son as que pasan o mar,
o cuco e a anduriña,
a rula e o paspallás.
¡Si que o sabemos! -protestaron todos-.
No fondo da clase había un neno que levaba xa un cacho
facendo acenos. Era Miliño de Freixo.
- Quería saber quen lles di ás volvoretas que v<ii haber carta.
- Non llelo di ninguén, nin o saben. É que lles gusta a luz .
Fan coma os mosquitos, os escarabellos e as avelaíñas, que baten
contra os faros do tractor de teu pai ó escurecer.
Os nenos fixeron outras preguntas sobre das abellas, as
vésporas, as formigas , as lesmes. .. Entón o Lelo levantouse.
- ¿Dá permiso, profesora?
- Sae.
O neno sabía de tres niños no paredón da horta nova e
non aguantaba mais sin os ir ver. Un era de carrizo, outro de la-
vandeira e outro de paporrubio. Estaban chocando. Sabía de
outro de pega e outro de corvo no pico de cadanseu carballo.
Tiñan cría, pro era moi pequeno pra agatuñar tan arriba.
Cando volvía prá escola, xa os mais saían ó recreo.
VOCABULARIO
buligar: temblar ligeramente, bullir lebres: liebres
penedos: peñascos dcnociñas: comadrejas
peto: pájaro carpintero ratos: ratones
saltóns: saltamontes melros: mirlos
esmorecidos: debilitado galiñeiro: gallinero
de inverno: durante el invierno morcegos: murciélagos
raposa: zorra escuridade: oscuridad
159
cegos: ciegos engadir: añadir
espenucas : cuevas adormentar : adormecer
cortes: establos anduriñas: golondrinas
rumbar: zumbar rula: tórtola
mosca: mosca volvoretas : mariposas
atrapar: capturar escarabellos: escarabajos
curuxas: lechuzas avelaíñas: mariposillas nocturnas
medoñento: medroso, temeroso, que in- bater: tropezar
funde temor abellas: abejas
niño : nido vésporas : avispas
toupas : topos formigas : hormigas
miñocas: lombrices de tierra lesmes : babosas
pillar: coger carrizo: reyezuelo
axeitados: adaptados lavandeira : aguzanieves
porco teixo : tejón paporrubio : petirrojo
ra: rana chocar : empollar
píntegas: salamandras corvo: cuervo
troitas : truchas agatuñar: gatear
VERBOS IRREGULARES(!)
A lo largo de las lecciones precedentes, se han ido dando
las conjugaciones de los verbos irregulares más importantes.
Vamos ahora a completar estas listas. No daremos más que los
tiempos irregulares de cada verbo. Se sobreentiende, pues, que los
tiempos no indicados son regulares .
Dar
do u dera
dás deras
dá dera
damos deramos
da des derades
dan deran
160
PERFECTO PRESENTE DE SUBJUNTIVO
din dea
deche(s) deas
de u dea
demos deamos
des tes deades
deron dean
Poñer / Pór
poño puxen
pos puxeche(s)
pon puxo
poñemos puxemos
poñedes puxestes
poñen puxeron
puxera puxese
puxeras puxeses
puxera puxese
puxeramos puxésemos
puxerades puxésedes
puxeran puxesen
161
Querer
quixen queira
quixeche(s) que iras
quixo queira
quixemos queiramos
quixestes queirades
quixeron queiran
quixera quixese
quixeras quixeses
quixera quixese
quixeramos quixésemos
quixerades quixésedes
quixeran quixesen
Saber
162
PRESENTE DE SUBJUNTIVO IMP. DE SUBJUNTIVO
saiba so u bese
saibas so u beses
saiba so u bese
saibamos soubésemos
saibades soubésedes
saiban so u besen
EJERCICIOS
l. Conjugar en los tiempos correspondientes las formas de los
verbos irregulares estudiados hasta ahora que aparecen en
la lectura y el texto literario.
11. Traducir la lectura al castellano.
111. Conjugar en los tiempos que se indican:
andar (perfecto) ser (perfecto)
estar (pres. subj.) poñer (plc. perfecto)
ir (pres. ind.) querer (imp. subj.)
facer (imp. subj.) dar (pres. ind.)
IV. Versión al gallego:
l. Hizo bien cuando anduvo tanto tiempo.
2. Estuvimos esperando a que quisierais venir.
3. No pongáis las manos encima de esos libros sin haber-
las lavado antes.
4. No le di más porque no tenía.
5. No quiso que vinierais.
6. Ya lo habíamos hecho antes de llegar vosotros.
7. No es que no lo sepa, es que no quiere decirlo.
8. Estuvimos esperando durante más de dos horas.
9. Les habíamos dicho que no vinieran.
1O. Habían andado muchos kilómetros en pocos días.
V. Redacción: Los animales domésticos (50 líneas).
163
TEXTO LITERARIO
O GOLPE 1
AGALIÑA
o cuco
Cando se escoita falar en abril ou maio -aquí do cuco non
se di que canta, senón que cuca ou fala- e un petrucio vai polo
camiño do bosque e bérralle:
- ¡Ouh, don Martiño! ¡Ouh, señor!
E entón o cuco, afalagado 1 3 polo saúdo 1 4 , volve sempre
ó lugar.
- ¿El non se lle 1 5 chama máis ca don Martiño? -pregún-
tolle ó Brego de Barbeitas.
164
- Home, tamén se lle pode chamar don Pedro ou señor
Antón. Pro o que mais agradece é que o aseñoreen e lle chamen
don Martiño.
VOCABULARIO
l. golpe: zorro 10, coengo: canónigo. La forma autén-
2. sotilado: aguzado, muy sutü tica gallega para canonigo sería cóen-
3 . escoitar: escuchar go o congo.
4. xatentendo: 'ya te entiendo", fU[Uf, ll.arcedián : arcediano. La forma galle-
zorro, por tabú ga correcta sería arcediago.
5. xamescurro: 'ya me escurro", fU/UÍ, 12. ¿e el que?: ¿qué es lo que?
zorro por tabú 13 .afalagado: halagado. La forma galle-
6. tomar campo: escapar ga correcta sería afagado.
7. esquerda: izquierda 14 .saúdo : saludo
8. dereita: derecha 15.¿elnonselle?: ¿ynosele?
9. mal olio: mal de ojo
165
19
LECTURA
A Natureza
167
Profesora, ¿como ·se chama a parte mais alta das mon-
larb s'l
Chámase o cumio. Baixando polas ladeiras do monte,
pódesc chegar a un val. Polos vales pasan os ríos. Hai ríos que no
vran non levan auga e entón queda o leito seco.
VOCABULARIO
168
VERBOS IRREGULARES (2)
Caber
Oír
Poder
169
EJERCICIOS
l. Señalar, si los hay, los infmitivos conjugados de la lectura
y el texto literario y conjugar los verbos irregulares que apa-
rezcan en los tiempos correspondientes.
ll . Traducir la lectura al castellano.
III . Conjugar en los tiempos que se indican:
caber (pres. ind.) oir (pres . subj.)
cair (pres. subj.) caber (perfecto)
querer (perfecto) vir (pie. perf.)
andar (pie. perf.) dar (pres. subj.)
decir (pres. subj.) oir (pres. ind.)
IV. Versión al gallego:
l. Los niños supieron contestar casi todas las preguntas
que la maestra les había hecho.
2. Oigo los gritos que dan al anochecer los murciélagos .
3. A lo lejos se veían nubes de tormenta que fueron cu-
briendo todo el cielo.
4. Ten cuidado con las piedras: no te caigas.
5. No quepo en esta chaqueta tan pequeña; deme otra
más grande .
6. Si quisieras venir con nosotros te haríamos un regalo.
7. La maestra les ha dicho a los niños que, cuando no se-
pan algo, no tengan vergüenza y vayan a preguntárselo.
8. Los niños no quisieron hacer caso de lo que les había-
mos dicho, o quizá no lo oyeron.
9. No supimos explicarle bien lo que nos habían dicho.
V. Conversación :
¿Por que lles gustaba t:into aquela clase ós nenos de Vila-
nova?
¿Cantas estrelas coñeces ti?
¿Como se chama ese ceo que parece de algodón?
¿Calé a parte do día que prefires?
¿Sabes algunha lenda (leyenda) que fale das estrelas?
170
TEXTO LITERARIO
ABRENTE
VOCABULARIO
l. teixo: sombrío, áspero 9 . paisaxe (fem .) : paisaje
2. piñeiral: pinar 1O. e ores: colores
3. rexoubante: murmurante, lleno de 11 . desfeitas: deshechas
murmullos 12 . esnaq uizadas: hechas añicos
4 . cinguir: ceñir 13. aterecer: aterir, entumecerse de frío
5. choroso: lloroso 14. dondo: suave
6 . derreterse : derretirse 15. pucho : ternero
7. peitoril: alféizar, pretü, brocal 16. rebuldeiros: juguetones
8. aboiar: flotar 17. mozo: joven
171
20
LECTURA
Os xogos
Os domingos teñen un carácter deportivo na familia de Sou-
to, aínda que os gustos non
, coinciden. Ó tío Pepe gústalle xogar
ás cartas ou ó dominó. A media tarde vaise prá taberna. Se son
dous xogan á escoba,
se tres ó subastado; se
son catro, ó tute o u
á brisca. A brisca e
o tute, a catro ou
man a man, son os
mais apasionantes.
A Antón non lle
gusta moito xogar
con Rosario ó parchís
ou ás damas e al-
gunha vez ó chin-
chón. Están afeitos a
cruzar apostas e gaña
case sempre a muller.
El, pra se repoñer tra-
ta de xogar ó axe-
drez, pro Rosario só
lle dá revancha nun
daqueles xogos e vol-
ve a gañar.
172
Como se ve, o deporte no estrato superior da familia, é
mais ben sedentario.
A Enrique váiselle a vida por todo o que sexa fútboL xoga
en tódolos postas menos de porteiro, aínda que prefire xogar
na media ou baixar á defensa. Como dianteiro tamén lle dá, pois
colea ben. Practica ademais o baloncesto e é do equipo da Facul-
tade.
Carme, en troques, prefire o balonmán e a ximnasia. Ultima-
mente, cando está na Coruña, deprende a xogar ó tenis. É coma
un esquiu e ten uns reflexos de esgrimidora.
Pro o mais activo é Lelo. El xoga a todo o que sexa: a poli-
cías e ladróns, ás carreiras, ó escondite, á estornela, ás bolas e,
¿como non? ó fútbol. Cando vén prá casa chega todo sudado
e ás veces esnafrado, pro disposto a volver empezar cando sexa.
As lesións mais importantes recibiunas cando empezou a andar
na bicicleta. Ou o día en que no monte trataron de amansar en-
tre tres unha besta brava. Os tres conseguiron botarlle un corde-
llo, os tres conseguiron arrimala ó muro, os tres montaron .. e
ós tres sacáronos da primeira toxeira que atopou o animal.
VOCABULARIO
173
PERit<KASIS VERBALES
174
VIRA + INFINITIVO expresa lo terminativo:
asi veuse a saber quen era aquel home,
o bien algo aproximativo :
o coche ven a costar dez pesos
175
En el gallego se emplea indiferentemente la cons-
trucción con y sin preposición para los valores obliga-
tivos e hipotéticos.
176
SER + PARTICIPIO forma la voz pasiva (poco abundante,
como ya dijimos):
o castiñeiro foi vareado abando.
EJERCICIOS
l. Buscar las perífrasis verbales que existan en esta lectura
y en las de las dos lecciones anteriores, indicando el valor
que poseen.
II. Traducir la lectura al castellano.
III. Decir por lo menos cinco modalidades de acción para las
siguientes nociones verbales, haciendo una frase con cada
una de ellas:
traballar querer
escoitar saír
chegar comer
agardar ollar
Por ej., sobre fumar:
o home estaba fumando (durativa).
iba fumar cando lle lembraron a prohibición do médico
(acción dirigida al futuro, al punto de).
non tiña mais ca quince anos e xa andaba a fumar (du-
rativa).
IV. Versión al gallego:
l. Me
, tienes que decir lo que le pasa a tu hermana.
2. Ibamos a marcharnos cuando llegó el abuelo de Juan.
3. Los viejos estaban a punto de ponerse a jugar a las car-
177
tas, pero se puso a llorar el niño y tuvieron que aten-
derlo.
4. Hay que escuchar los consejos que nos dan los que han
vivido más que nosotros.
5. Habían estado toda la tarde contemplando el paisaje
(a paisaxe).
6. No debe de saber nada de eso, porque ya me lo habría
dicho.
7. Se llegó a saber por fm de dónde había salido aquel
dinero.
8. Acabábamos de llegar cuando nos lo dijeron.
9. No soy capaz de terminar la comida.
1O. El cielo se fue nublando poco a poco.
V. Redacción: Descripción de un momento de algún juego
(50 líneas).
TEXTO LITERARIO
Mais eu tiña outro amigo, belido, feituquiño 1 , loiro 2 ,
asalloso 3 , chamábanlle Fis Airas e Sanches de Ulloa e vivía nun
pazo da rúa do Vilar. Endexamais souben por que fora meu ami-
go nin por que eu o fora del. Tódolos seráns4 cando os ferrollos 5
do reló da Catedral escomenzaban a renxer 6 pra da-las batela-
das7 das tres, Fis e a súa ama cun feixe de xoguetes 8 rubían as
escadas da Pratería 9 • Tódolos seráns cando o sino 1 0 do coro
tanxía 11 Vísporas 1 2 , Fis coa súa ama e o feixe de xoguetes saía
pola Conga abaixo.
Na envexa 1 3 con que eu ollaba pra Fis agachábase un fondo
desprecio. Fis era rico, tiña unha roupa albeira 1 4 e cariñenta 1 5 ,
tiña xoguetes, mais non choutaría 1 6 dun brinco sete escadas,
nin gabearía 1 7 , cal eu, por un pexegueiro 1 8 . No desprecio con
que Fis ollaba pra min, gardábase unha tola envexa, eu era un
rachado 1 9 , un brégolas 2 0 , un borrallento 2 1 , mais ficaba xogan-
do na praza astra que saían os coengos, en troques que el se iba
cando entraban.
178
Un día fuxiu da súa ama e chegándose a min preguntoume:
- ¿Ti ficas aquí moito tempo xogando cando eu marcho?
Eu estaba cheo de vergoña 2 2 . Non sabía falar cun neno da vila.
- ¿E ti pra que queres sabela?
- Direiche, é pra saber se a sombra da catedral cobre aque-
la laxe.
- Cando hai sol cóbrea e aínda chega astra acolá 2 3 adiante.
¿E ti vela chegar porque non das lección coa francesa?
- ¡Non señor, qué vou dar!
O neno da vila mordeu os labres 24 , aqueles beizos peque-
rrechiños que tiña e sorriu tristeiramente. ¡Era triste, moi tris-
te dar lección coa francesa!
Aquel serán Xito, Gorecho e Lelo ríronse de min a ca-
chón2 5 porque falara cun neno rico e a ama de Fis berroulle
por falar cun neno probe.
Entón 2 6 , sin saber por que nin por que non, xuntos pola
desgracia, Fis e eu fomos amigos.
VOCABULARIO
l. feituquiño (dim. de feituco): bien 11. tanxía: tocaba
hecho 12. Vísporas: Visperas (Vispora es cas-
2.loiro: rubio tellanismo por véspera).
3. asalloso: hennoso, jovial 13. envexa: envidia
4. seráns: tardes 14. albeira: blanca
5. ferrollos: cerrojos (figuradamente me- 15. cariñenta: cariñosa
canismos) 16. choutar: saltar
6. renxer: chirriar, crujir 17. gabear: trepar
7. bateladas: campanadas 18. pexegueiro: melocotonero
8. xoguetes: juguetes 19. rachado: roto, desastrado
9. pratería: platerz'a 20. brégolas: hombre muy descuidado y
10. sino: campana desaliñado en el vestir
179
2 1. bo rra.llcnto: sucio, ceniciento llama también labios. Labres es una
22. vc rgoña: vergüenza creación .literaria .
23. aco lá: allá 25 . rir' a cachón: desternillarse de risa
24 . lab res: labios. En buen gallego se 26. entón: entonces
180
21
LECTURA
O mercado
t ..
~.·
ll
181
necesarias pra estes días que van estar en Santiago e encargalas
todas dunha vez. Védeo aquí:
1/2 kg. de ce bolas 6 ducias de ovos
2 pesos de pirixel 7 litros de leite
2 cabezas de allo 1kg . de bistés de croca
1 cento de piÍnentos de Padrón 1 coellQ
4 mancheas -de grelos 1 kg . de rapantes
10 kg. de patacas 3 kg. de mexillóns
1/2 libra de azucre 1 kg. de peras de auga
1 cuartillo de aceite 1 kg . de pexegos
1 libra e media de fariña 1 kg. de cereixas
,
O chegar á praza, Carme, viu tal cantidade de postas que non
sabía por onde comenzar. O cabo decidiu ir primeiro á carnicería ,
onde pediu que He levasen á casa os recados de carne. A carni-
ceira recomendoulle uns miolos de vaca, pro Carme acordouse
de que a Lelo He daban noxo e decidiu non leva1os. Lelo era moi
escollido prá comida; non He gustaban os miolos, nin o fígado,
nin os riles, nin os callos. Pola contra, debecía pola costela, o
raxo e a cachola de parco.
Logo foi ó pasto da verdura e fixo alí tamén os recados
correspondentes. Ademais , levou algunhas cenoiras, fabas ,
feixós, nabizas e un repolo branco pra face-lo caldo.
No pasto do pescado había tranchos, sardiñas, badexo, e
outros peixes, pro non había rapantes nin mexillóns, así que tivo
que pedir un rodaballo e berberechos.
,
O saír dos pastos do pescado chamárona as mulleres dos
ovos:
Santiña, ¿lévasme unha ducia destes ovos apincarados?
Ela acercouse e mirou os precios.
- ¿A como mos pon?
- Os apincarados a quince pesos, os marelos a doce pesos
182
e seis reais , estes brancos de pita campeira a oito pesos e estes
de granxa a sete.
- ¿A doce pesos e seis reais os marelos?
- ¡Ai nena! ¿E ti que pensas? ¡Vaites, vaites coa pequena!
¡mira pra ela como axusta!
- A doce pesos e nin unha perra mais.
Lévaos, anda, lévaos que por menos dun, peso non irnos
herrar. ¿Non me levas este queixo do país? ¡E todo mant eiga !
Non, ternos na casa moito leite callado que nos vale de
postre.
E foise compra-la froita á señora Hermesinda. Aquel día
tiña uvas loureiras, mazás camoesas, pexegos abrideiros, laranxas,
limóns, noces, castañas maias, figos ... Como non tiña peras de
auga nin cereixas, tivo que levar peras de manteiga e nispros.
Cando xa marchaba lembrouse de que o Lelo lle pedira mel
e levou un tarriño.
VOCABULARIO
recadeira: recadera sardiña: sardina
cebolas: cebollas badexo: abadejo
pirixel : perejil peixe : pez
mancheas: manojos apincarados: con pintas
fariña: harina reais: reales
croca: carne de anca pita campeira: gallina casera
coello: conejo granxa: granja
rapante: gallo (pez) ¡vaites!: ¡vaya!
miolos: sesos axustar: ajustar, regatear
escollido: mirado. perra : perra chica
debecer: desear con ansia manteiga : manteca
cachola : cabeza callado: cuajado
posto: puesto froita: fruta
corresponden tes : co"espondientes uvas loureiras: variedqd de uvas negras
cenoira: zanahoria mazás camoesas: variedad de manzana
feixós : judías pexegos abrideiros: variedad de meloco-
re polo : repollo tones
trancho: boquerón laranxa: naranja
183
lim óns: lim ones figos: higos
noccs: nueces nispros: nisperos
castañas maias: castañas pilongas
ADVERBIOS
Los principales son:
l . DE MODO :
2. DE TIEMPO:
3.DE LUGAR:
184
fóra atrás
(a) diante lonxe
dediante cerca
preto "cerca"
4. DE CANTIDAD :
moi tanto
moito case
pouco demais "demasiado"
mais abando "bastante"
menos namais "nada más"
5. DE AFIRMACIÓN ·.
6. DE NEGACI6N:
non
tampouco
7.DEDUDA:
8. DE ORDEN:
185
LOCUCIONES ADVERBIALES
Las más usadas son:
a eito "sin escoger, a granel" a rentes "a ras"
ó cabo "al fin" a carón "pegadito"
ós poucos "poco a poco" ás agachadas "a escondidas"
de contado "rápidamente" de seguido "sin parar"
ás costas "a cuestas" a miúdo "frecuentemente"
e mais s( "ciertamente" de camiño "en seguida"
EJERCICIOS
l. Buscar en la lectura 20 y 21 los adverbios y locuciones ad-
verbiales indicando su valor.
11. Traducir la lectura 21 al castellano
111. Versión al gallego:
1. Este año hay fruta en abundancia.
2. Parece que tiene que marcharse muy temprano.
3. No encuentro (atopar) en ninguna parte lo que me en-
cargaste.
4. Me has de traer azúcar, aceite y además un poco de
harina.
5. Entonces mi sobrino me dio sus notas; eran buenas,
cosa que no sucede a menudo.
6. ¿Quieres un poco más de vino? No, gracias; bebí
bastante y casi estoy mareado.
7. No soy capaz de hacer todas las compras tan pronto.
8. Allá arriba tenían desde siempre una cantidad enorme
de nueces; las bajaremos poco a poco.
9. Sal rápidamente afuera que te espera tu amigo.
10. Cerca de allí estaban bañándose los hijos más peque-
ños.
11. Será peor para él si no viene pronto ¿No es así?
12. Corrían sin parar, arriba y abajo,junto al río.
186
IV. Conversación:
¿Lembras que anotou Carme antes de se ir ó men:ado "1
¿Que paso u na carnicería?
¿Que causa non lle gusta a Lelo?
No pasto de verduras ¿que mercou?
¿Que peixe había e cal botou en falta?
¿Poderías deci-la color das froitas que se mencionan?
TEXTO LITERARIO
O arrieiro 1 non gastaba ren. Na Graña estaba só. Cando el
marchaba, a casa pechábase 2 • Non andaba ás mozas. En Canaval
enchíanlle a bota cada volta 3 que aparecía por alí, e don Alvaro
dáballe un bo pelexo 4 cando Pedro lle traía a colleita 5 . Polo
camiño mercaba o touciño 6 peludo e marelo e pan mauro e duro
que cortaba coa súa navalla pra camelo. Xa non lembraba cándo
fixera a zamarra, e os zocos de fondo de madeira remontáballos 7
cada ano o señor Cidre de Madelos, pra quen tamén traía causas
de Souto.
O arrieiro ganaba 8 moito. Da Fontanela a Souto non había
mais ca el pra trae-la mercancía, e el tamén levaba ós que non
podían ir polo seu pé9 dun lado pra outro. Cobraba os seus car-
tas polo traballo, recollía propinas e sabía o que se podía enga-
dir1 ° no precio de cada causa que mercaba por mandado 1 1 .
Cada volta que o maragato paraba na Graña, os aldeáns
vían moi de noite palas fírgoas 1 2 da parede da casa o lume ledo
dos toxos na lareira, e marmulábase 1 3 que ún que pasara por alí
a rentes 1 4 vindo das mozas, ó ollar polo burato da porta, enxer-
gara1 5 ó arrieiro cun guizo 1 6 na man atoutiñando 1 7 as paredes.
187
''OCABULARIO
1 . arrieiro: arriero 10. engadir: añadir
2. pechar: ce"ar 11 . por mandado: por encargo
3. volta: vez 12. fírgoas: rendijas
4 . pelexo : odre 13 . marrnular: murmurar
5. colleita: cosecha 14. a rentes : cerca
6. touciño : tocino 15 . enxergar: vislumbrar
7. remontar: sobrepasar, remendar 16. gui:z.o :astilla, trozo de madera
8. ganaba : castellanismo por gañaba. 17. atoutiñar: apalpar (a tientas)
9. polo seu pé : por su propio pie.
188
22
LECTURA
A feira
Rosario e Canne baixaron antonte á vila. Era o día da feira
que se fai tódolos xoves. Fóronse dereitas á feira das mulleres,
xa que tiñan que comprar allos, unha restra de cebolas, algún
189
Nisto viron vir pola praza adiante a Mingos de Xan, que
viñera vender un cuxo de sete meses. Preguntoulle Rosario
como lle fora. El dixo que non moi ben, porque os xateiros fixe-
ran un corpo e houbo que vender polo que eles dixeron. Botá-
balle unha perda de cinco mil reais. Dixo tamén que tiña gana de
pasar pola feira dos porcos, pois precisaba dun rancho da trenla
e dous do leite pra ir preparando as cebas. Agora era el a queixar-
se de que, non lle quitaban un peso e había que tratar polo que
pedían. A desfeita da feira xa virían a el.
Contra das doce atoparon a Marica do Xurxo, que tiña
nun paxo media duda de coellos, tres galos e unha pela de man-
teiga todo misturado. Un can de palleiro atrelaba a bichería.
Con dolor de corazón vía como unha muller que andaba no trato
das nabizas e dos grelos se dispuña a remata-lo lote. ¡Malia a
quena fixo!
Como xa compraran tódolos encargos subiron pola feira
das vacas. Non estaba mal. Vendíanse ben as vacas do leite e
mailas da laboura. Polo contrario, becerros e xovencas pra criar
andaban barateiros. Prós bois ninguén miraba. Nun recuncho
contra o río estaba a feira das bestas onde só tiñan algunha saída
os poldros e os cabalas. Os machos vendéronse no primeiro golpe
da feira ós tratantes de Carballo.
Carme estaba cansa de tanto paponear e dixo que estaba
disposta a almorzar unha ración de polbo cun neto de viño ou
un cuartillo de caña, aínda que chegase peneque a cas Souto e
lle herrasen seus pais. Carme ás veces évos arroutada.
VOCABULARIO
feira das mulleres: puestos alimenticios xateiro: negociante de terneros
regentados por mujeres facer un carpo: ponerse de acuerdo
restra: ristra perda: pérdida
miudaxe: conjunto de cosas menudas trenla: cordel. Rancho da trenla: cerdo
rolada de Pitos: pollada joven.
190
rancho do leite: lechón laboura : trabajo
cebas : cerdos que se alimentan 'de mane· xovencas: terneras
ra especial para matarlos barateiros: baratos
tratar: negociar recuncho : rincón
á desfeita : al deshacerse poldros: potros
contra : hacia cabalas: caballos
pela: rollo machos : mulos
palleiro : almiar, montón de paja o hier- prirneiro golpe: al principio
ba cansa: cansada
atrelar : acechar paponear: papar moscas
bichería: conjunto de bichos almorzar: desayunar
andar no trato: comerciar peneque: borracha
lote: cantidad de productos que lleva a cas Souto: a casa de Souto
una vendedora arroutada : impulsiva
malla: mal haya
PREPOSICIÓN
a desde
ante en
segundo entre
bai:xo astra
canda: junto con, con onda: junto a
cara a: hacia pra
con por
contra sin
de sobre
deica: de aquí a, hasta xunto, -a: junto a
191
FRASES PREPOSITIVAS
Las más usadas son:
EJERCICIOS
l. Tratar de determinar el sentido de las preposiciones en las
lecturas 21 y 22 .
11. Descomponer las contracciones de la lectura 22 en sus ele-
mentos.
Ill. Traducir la lectura 22.
IV. Versión al gallego :
l. Salió de prisa y se vino conmigo.
2. Ya nos veremos hacia las diez.
3. El perro del vecino estaba junto a la higuera.
4. Cerca de la casa de Lelo hay un robledal.
5. Con motivo de un congreso el médico · tendrá que ir
a Santiago.
6. Además del tabaco me compraréis una caja de ceri-
llas.
7. Hasta hoy no nos pudimos quejar de su conducta.
192
8. Después de muchas horas de viaje pude llegar ju nto a
mi tío .
9 . El jardinero cortaba los árboles que estaban más pró-
ximos al muro, los taló a ras del suelo.
1O. Vimos a todos, excepto a los que actuaron en primer
lugar.
V. Conversación :
,
¿O chegar á feira ónde foron Rosario e Carme?
¿Que compraron?
¿Estaba contento Mingos? ¿Por que?
¿Onde quería ir Mingos? ¿Pra que?
¿Que trouxo Marica?
¿Que facía o can? ¿Estaba contento? ¿Por que?
¿Cales son os bichos que hai na feira?
¿Xunta o río, que había?
¿Cal fói o arrauto (pronto, impulso) de Carme?
TEXTO LITERARIO
O doutor olla de arredor e, súpeto, atalla 1 ó home.
-Irnos ver ese reservado.
- Xa lle digo. Non é posible, doutor Kleines. Vostede teña
en conta. Eu son novo eiquí. Son forasteiro .
O doutor olla de redor. Atalla ó home.
-Irnos ver ese reservado.
193
cheos astra a metade dun zume 7 intensamente roxo 8 • As altas
paredes do reservado son lisas e brancas, dun branco suxo 9 que
tende a marelo.
O doutor Kleines está sentado de xeito que lle dá as costas
á parexa 1 0 , mentres o home pode ollalos de frente. Pode o hom~
ollar de frente á parexa pro non o fai. Ten, eso sí, concentrada
a vista no interior da súa cunea, fixos os ollos no viño, fixos 1 1
os ollos e medio pechados.
VOCABULARIO
l. atallar: atajar 7. zume : zumo
2. sobor de: sobre 8. roxo: castellanismo por rubio.
3. cáseque : casi 9. suxo : sucio
4. darredor: alrededor 10. parexa: pareja (castellanismo por
5. húmida: húmeda parella).
6. curruncho : rincón 11. fixo : fijo
,,
CANCION PRA QUE UN NENO NON DURMA
Non durmas,
meu neno pequeno ...
Bule, berra, chora.
Teu pai está fóra.
Racha 1 cos pés
esta saba
de medo.
Non péche-los ollos,
neno pequeno.
O vento zoa 2 ,
non péche-los ollos.
194
A morte
rolda3 por fóra.
Vexo o río mouro
e unha folla morta.
Bule, berra, chora.
Teu pai está fóra.
VOCABULARIO
l. rachar: desgarrar 3. roldar: rondar
2. zoar: silbar el viento
195
23
LECTURA
O tempo
Hai xa unha semana que Lelo está contento. Veu a neve. Un
luns de Nadal, sobre do día, empezou a nevar. Caíron falopas e
falopas. Ó abrir do día, Vilanova estaba branquexada. Lelo foi
á escola e ás doce
acabouna. As bolas ' .~ .
196
Nadal nin febreiro, co se u antroido , lle prestab an unha migalla.
Tampouco lle iba moi aló o mal tempo ó médico. As friaxes
traían sempre enfermos; e ter que saír ó ventimperio noite tras
noite deixábao tan aterecido coma un caramelo.
A Rosario dáballe tanto xullo coma agosto ou marzo.
Decía sempre, fose mércores, xoves ou domingo, que estaba ata-
fegada de traballo. Carme saltáballe que de vran se podía ir á
praia, disfrutar do sol e poñerse moura coma un carbón. A Enri-
que, ecléctico, todo lle daba igual. Nunha noite clar.a, sin vento,
coas estrelas alumeando nas pozas das corredoiras ó remate
dunha troula, viña tan ledo coma á luz do luar do Ano Vello,
despois de lle face-las beiras a unha rapaza xeitosa . Carme di que
a lúa o aparva, que perde o norte e que o mellor é buscalo ó
abrigo dunha taberna, ó quente da lareira.
Pro, aínda que non o digan, san Xoán e Santiago, coas
súas tardes longas, cos solpores momos e coa caída da noite
fresca, son do agrado de todos. Por algo é o bo tempo.
VOCABULARIO
neve : nieve antroido: carnaval
luns : lunes prestar: sentar bien
Nada!: diciembre non ir moi aló: no agradar
sobre do día: al amanecer friaxe: frío
falopas : copos de nieve ventimperio: intemperie
branquexada: blanqueada caramelo: carámbano
bolas: bolas mércores: miércoles
xeitos: sentidos, direcciones , modos de vran : durante el verano
escorrentarse: hacer desaparecer algo moura: morena
outonía: otoñada corredoira: camino de carro
San Martiño: San Martín troula: diversión
anubrarse : nublarse Ano Vello: Noche Vieja
dispoñerse: disponerse face-las beiras: cortejar
xeada: helada xeitosa: graciosa, atractiva
xear: helar aparvar: atontar
arrechegarse : acercarse ó quente: al calor
febreiro: febrero San Xoán: junio
197
Santiago: julio morna: tibia
longas: largas bo: buen
CONJUNCIONES
l. Coordinantes :
A) COPULATIVAS: e "y"
nin "ni"
B) DISYUNTIVAS: OU "o"
xa "ya"
ben "bien"
C) ADVERSATIVAS: mais "mas"
senón "sino"
pro "pero"
poriso "sin embargo"
porén "sin embargo"
catar se "a menos que"
198
D) ILATIVAS: logo "luego
conque
pois "pues"
pois logo "pues entonces"
2. Subordinantes:
199
G) COMPARATIVAS: como, coma
ca
que
ast como, coma
H) FINALES: que
pra
pra que
EJERCICIOS
I. Distinguir en las lecturas 22 y 23 el valor de cada una de las
conjunciones.
II. Traducir al castellano la lectura 23.
III. Versión al gallego:
l. Ni de día ni de noche tienen tranquilidad ( acougo).
2. . Nadie les dijo que estudiasen y, sin embargo, ya lleva-
ban una hora haciéndolo. ¿No es cierto?
3. No hizo lo que le mandamos, sino lo que quiso.
4. ¿Es fácil de hacer? Pues entonces hazlo.
5. No nos dio las llaves porque, según nos dijo, ya había
abierto a su hora y como no había nadie cerró. No sé
si querrá volver a abrir.
6. Si tienes dinero las compras; si no, las dejas.
7. Desde que tiene la moto no hay quien la aguante.
8. Nos dijo que vendría a tomar café después de cenar,
aún cuando tenía mucho sueño.
9. Termina antes de las ocho, de modo que podamos
encontrar entradas.
1O. ,Tarito por la multa como por la vergüenza que pasaron
dejaron de hacer aquellas tonterías·.
IV. Conversación:
¿Que pasou o luns de Nadal?
¿Foi alegre a saída da escala?
200
¿Que fixo o abó despois de San Martiño?
¿De que meses te lembras?
¿Cales son os días da semana?
¿Por que é pracenteiro o vran?
TEXTO LITERARIO
A TRONADA
Saíu á porta e mirou pró ceo. Estaba azul. Alguén lle prc-
guntou desde dentro:
- ¿Que tal fai?
-Inda non se ven nubes -respondeu- .
Pro el estaba seguro. Tiña que vir. Doíalle 1 unha perna e
sentía coma un niño de vésporas no corazón.
- Vas quedar mal.
Meteuse pra dentro e pensou: ,:Non vou quedar mal , non".
Sentouse nun banco e pedíu cutro vaso. As moscas facían un
ruído coma de rezos. Ellembraba unha tronada 2 do ano corenta.
Non se colleitara nin prá semente. Fora tamén por este tempo.
E viñera igual: unha dor na perna esquerda e nin cacho de nu-
bes . O ceo era azul coma hoxe. Despois fóronse xuntando uns
nubarróns negros por riba do 3 Pico do Mediodía astra que co-
menzou aquel ruído xordo 4 todo seguido, que durou deica a
noite ben entrada. Non quedara nada.
O taberneiro di: "Virá con pedra 5 "
- Virá.
- Non conviña.
Non tiña ganas de falar. Agora doíalle tamén a cabeza.
Dentro de dúas ou tres horas - sabíao ben-, doeríalle a nuca 6 •
Entón non lle quedaría .mais -remedio que tirarse debaixo do al-
pendre, sobre da herba, a se emborcallar 7 coma un can adoe-
201
cid o 8 . E aguantar así toda a noite, sin pechar olio, pra amencer
;í mañá seguinte coas pálpebras9 inchadas e a frente adormecida.
VOCABULARIO
l. doer: doler 6. nuca: castellanismo por caluga.
2. tronada: tormenta 7. e m borcallar: tirarse al suelo y revol-
3 . por riba de: por encima de carse
4. xordo: sordo 8. adoecido : enfermo con rabia
5. pedra: granizo de gran tamaño 9. pálpebras: párpados
1
TARDE DE MARMAÑEIRA
U . Novoneyra, Os E idos
Ed.Galaxia, Vigo 1955,p. 64
VOCABULARIO
l. marmañcira: llovizna 5. xemer: ¡;;emir
2. pausiño: despacito 6. adcus: adiós
3. pingar:gotear 7. con un: forma deso ldada de cun (por
4. eido: predio, heredad, tierra labrant(a licencia poética) .
202
24
LECTURA
Os espectáculos
Este ano ó crego metéuselle na cabeza que os veciños de
Vilanova tiñan que cultiva-lo espírito, así que colleu a tódolos
rapaces do pobo e empezou a organizar uns cantos grupos.
Uns, os que mellor
cantaban, prepararon
unha sorte de come-
dia musical de segun-
do orde, que Carme
ensaiaba tamén na ca-
sa mentres fregaba a
louza, con gran deses-
peración por parte de
don Antón, que non
facía mais ca rosmar:
'' ¡O mea o burro, si-
na] de bo tempo! ".
Outros preparaban
"Os vellos non deben
de namorarse", un ha
peza de teatro de Cas-
telao, escollida por
Enrique. Un grupo de
203
nenas estaba ensaiando un ballet que elas chamaban surrealista.
Os que o estaban pasando peor eran os rapaciños do tempo
de Lelo , que tiñan que ensaiar poesías. Lelo rabeaba moito, por-
que lle tocara recitar unha de Noriega Varela, sobre a Virxe,
q ue decía :
No cimbro daquela serra
está un pozo de auga fría
onde se lavan os anxos
e maila Virxe María.
San Vicente pequeniño
anda no monte co gando,
a Virxe de Pasteriza
ándallo arrecadando.
A Virxe de Pastoriza
ten un navío no mar;
¿quen llo deu?, ¿quen llo daría?,
quen llo deu, púidollo dar.
A Virxe de Pasteriza
ben a vin pola vidreira,
algo moreniña queda
por causa do sol que a queima.
204
VOCABULARIO
crego : sacerdote, cura cimbro : cima
sorte: especie gando: ganado
ensaiar : ensayar arrecadar: pastorear
louza: loza vidreira : vidriera
rosmar : refunfuñar trangallada: tontería
ornear: rebuznar ó revés: al revés
namorarse: enamorarse roña: malo, mezquino
peza: pieza trabucarse: equivocarse
rabear: estar furioso unha chea de: un montón de
205
Observación: Otros valores menos frecuentes no se especifican en la lectura
po r ser de comprensión fácil, aunque aparecen en el ejercicio n. 0 III . El alumno
los habrá encontrado con frecuencia en los textos literarios .
EJERCICIOS
l. Traducir la lectura 24.
II. Conversación:
¿Que grupos culturais se fixeron en Vilanova por iniciativa
do crego?
¿Que lle pasaba a Lelo?
¿Que contratou o cura o día do espectáculo?
¿Cal foi o resultado final?
111. Indicar el valor de los aumentativos, diminutivos y despec-
tivos del siguiente texto:
- ¡I-Iai homes e hai homiños!, dixo aquela mullerona,
mentres fedellaba cun ferragancho no fondo do cazolo máis
grandón de tódolos que había naque! cuartuxo escuro, que
máis parecía un cortello. Non había mais ca un ventanuxo
polo que entraba unha luciña pobrecha. E xuntiño dunha
parede mouriña moura, un home pequeno e cegatón agacha-
ba a cabeciña baixo dunha chaqueta toda esfarrapadiña.
Fóra, no eirón, un cadelo fuxía do soliño á sombra do ca-
bazo. De cando en vez, unha paxarela cruzaba correndiño
por diante da ~ortela, sin atreverse a entrar. Moi pretiño,
á outra beira dun regato que pasaba mesmiño cabo da ca-
soupa do can, un hornazo coma un castelo, cun · fachuzo
na man, facía un fumazo que enchía todo o campo co chei-
ra e mailas muxicas.
- Vou á meda! -dixo por fin, o probiño do horne.
- ¡~fedeiro, diria eu! Un rillote calquera non o faría
peor ca ti . Es un moulán que non pensa mais ca en estar
deitadiño coma o fidalgote ese que ternos que aturar nesta
pro be aldeíña. ¡ Lambón!.
206
- ¡Se soubera hai anos que eras tan asoballona, 1base casa '
contigo a túa naiciña! ¡Berrona!, que non sabes máis
ca botar vozarróns por esa bocaza que tes, que mais bcn
parece a mesmiña porta do inferno. ¡Habías quedar soltei-
rona se o soubera antes!
E saíu dando un portazo.
VOCABULARIO
fedellar: revolver castelo: castillo
ferragancho: trozo de hierro inútil fachuzo: antorcha
esfarrapada: desharrapada moulán: glotón, comüón, perezoso
ca bazo: hórreo pequeño aturar: aguantar
paxarela: mariposa Jambón: tragón, glotón
casoupa: casuca pobre y maltratada asoballona: dominante, avasalladora
TEXTO LITERARIO
No meu pobo non hai mais ca un cine. Agora chega ben.
Hai anos, cando en Allariz aínda non había cine sonoro, chegaba
e sobraba. Nos primeiros tempos somentes 1 había funcións os
domingos e días santos. Despois foinas habendo tamén os xoves e
os días de feira, ou sexa, o día primeiro e o quince de cada mes .
Hoxe as causas seguen mais ou menos igual. Os días de
cine anúnciano cun tablón cheo de "cuadros" da cinta, colgado
da parede, na rúa da Cruz, pra que a xente saiba de que vai.
Despois, á tardiña 2 , unha media hora antes da función, escomen-
za a soar un timbre que xa non para deica que van proietadas 3
dúas "partes" da cinta.
Como o cine está cáseque enfrente da igrexa de Santiago,
entón había quen pensaba que o timbre era causa do demo, pra
facerlles competencia ás campás que, mais ou menos á mesma
hora, tocaban ó Rosario. E non era un rin-rin entrecortado e
traballoso e renqueante: era un timbrazo todo seguidiño, que
escomenzaba e non paraba deica soar unha hora arreo.
207
Hoxe, namentres dura o timbrazo do cine de Allariz, cal-
quera astronauta lle pode pegar unha volta ó mundo. Se hai·anos
non ocurría así, a culpa era de Rusia e dos Estados Unidos que
afnda non tiñan astronautas, cando o cine do meu pobo xa estaba
farto de ter timbre.
E entradas non había mais ca de dúas clases: as butacas,
abaixo, e o galiñeiro arriba. Agora os precios subiron, pro entón
unha butaca costaba doce cadelas 5 , e unha entrada de galiñeiro,
seis: ó galiñeiro somentes ibámo-los rapaces, pobres ou ricos, e
os homes pobres. Ás entradas de doce cadelas iban as mulleres,
ricas ou pobres, e os homes ricos.
O galiñeiro cáseque sempre se enchía, pro as butacas non.
Especialmente os xoves, o patio de butacas estaba pouco menos
que valdeiro: dez o u doce parexas6 de "señoritos", coas súas
mozas que, polo xeraF, eran "señoritas" tamén . Fabas conta-
das.
VOCABULARIO
l. somentes: en gallego correcto soa- 5. cadelas: perras (aqu( se refiere a los
mente. cinco céntimos).
2. á tardiña: atardecer 6. parexas: castellanismo por parellas
3. proietadas : castellanismo por proxec- 7. xeral: general
tadas.
4. galiñeiro: entrada más económica del
espectáculo general.
208
campá moi aberta, en relación con aquela. No sitio apropiao)
un andamio 2 ·e gramalleira3 • Chantadas nunhas fyndas 4 da pared e
unhas fouces 5 de man; dependurado 6 dun torno 7 -tamén chan-
tado na parede- o xugo e os bitillos 8 ; arrimados nun recanto
os fungueiros 9 do carro; arrentes da lareira dous caldeiros 1 0
enriba de rodelas 1 1 de palla. Ademais, noutro lugar, un pote de
ferro escachoando 1 2 a carón do lume. Son as oito da mañá.
VOCABULARIO
l. mariñá: de la costa 7. torno: pasador de madera, colgador
2. andamio:· posiblemente por andel: 8. bitillos: bozal para las vacas
''estante''. 9. fungueiros: estadojos
3. gramalleira: llar lO.caldeiros: cubos
4. fendas: rendijas, hendiduras 11. rod~las: rueda de paja
5. fouces: hoces 12.escachoar: hervir a borbotones
6. dependurado: colgado
209
VOCABULARIO
GALLEGO-cASTELLANO
A
,
A: ala ACORDO : acuerdo
A, As: la, las ACORTEAR: acortar
ABADE: abad ACOUGAR: sosegar
ABAIXARSE: abatirse ACOUGO: reposo, tranquilidad, sosiego
ABAIXO: abajo ACUGULADO, -A: colmado, -a
A BALO: creciente de la luna ACURRUCHARSE: agacharse
ABELLA: abeja ACUSETA: acusica
ABÓ -OA: abuelo, -a ACHAR: hallar
ABOFÉ: ciertamente ACHEGARSE: acercarse
ABOIAR: flotar ADEMAIS: además
ABO NDO: suficiente, abundante, bas- ADEUS: adiós
tante ADIANT AR: adelantar
ABRENTE: amanecer ADIVIÑAR: adivinar
ABRIDEIRO, -A: abridero, -a ADO ECER: rabiar, enfurecerse
ABRIR: abrir ADOECIDO, -A: enfurecido, -A, enfer-
ABRl-LO DÍA: amanecer mo, con rabia .
ABROTIA: gamón ADORMENTAR: adormecer
ABRUÑO: pruna (especie de ciruela) ADRAL: lateral del carro
ABRUÑEIRO: especie de endrino o ci- ADRO: atrio
ruelo AFACERSE: acostumbrarse
ACENDER: encender AFAGAR: halagar
A CENO: seña, gesto AFERRO LLAR: aherrojar
ACIBECHE: azabache AFOUCIÑAR: segar
ACCIDENTE: accidente A FUMAR: ahumar
ACIO: racimo de uvas AGARDAR: aguardar, esperar
ACÓ: acá AGARRA: pelea
ACOLÁ: allá AGATUÑAR: gatear
ACORDANZA : recuerdo, memoria AGLAIAR: asombrar
ACORDAR: decidir AGOIRO: agüero
21 .¡
AGORA: ahora AMORA: mora (fruto de la zarza)
AG RA: terreno labrantío que suele per- AMOSTRAR: mostrar
tenecer a varias personas ANACO: trozo, corto tiempo
AGUILLADA: aguijada ANDACIO: epidemia
AG U LLA: aguja ANDEL : anaquel
AÍNDA: aún , todavía ANDURIÑA: golondrina
AIRE: aire ANO : año
ALANCADA: zancada ANO VELLO: Noche Vieja (31 de di -
ALBEIRO, -A: blanco , -a ciembre)
ALI\NTO: aliento A NOITECER: anochecer
ALEUTO, -A: espabilado, -a ANOXO: enojo
ALFAIA: joya ANQUE: aunque
ALGUÉN: alguien ANTERGO: antepasado
ALGÚN: alguno ANTOLLO: antojo
ALGURES: en alguna parte ANTONTE : anteayer
ALÍ: allí ANTROIDO: camaval
ALICER CES: cimietos ANUBRAR: nublar
ALMARIO: armario AÑO : cordero
ALMORZAR : desayunar APERTAMENTO: opresión
ALMORZO: desayuno APINCARADO, -A: con pintas
ALÓ: allá APODRECIDO, -A : podrido (fig. de po-
ALOMBAR: subir ca importancia, de mal aspecto)
ALOUMIÑO : mimo, caricia APOÑER: poner delante
ALPENDRE: cobertizo A POST A: apuesta
A LPO RIZADO , -A: enardecido , -a; exas- APRENDER: enseñar, aprender
perado , -a APRESA: de prisa
ALUMAR: alumbrar APRETA: abrazo
ALUMEADO, -A: iluminado, -a APROVEIT AR: aprovechar
ALZADEIRO: vasar AQUEL: aquel
ALLO : ajo CO AQUEL DE: por el hecho de
AMAIS : además ÁRBORE : árbol
AMALLÓ: cordón de cuero para atar los ARFAR: estremecerse
zapatos ARGALLAR: organizar, planear, jugar
AMAÑAR : arreglar, preparar ARMACIÓN: armazón
AMAÑARSE: producirse ARQUITECTO: arquitecto
AMAÑECER: amanecer ARRABALDO: barrio
AMARELO, -A: amarillo, -a ARRABEAR: desesperarse
AMEIXA: almeja ; especie de ciruela ARRANDEARSE: columpiarse, mecerse
AMEJXEIRA: ciruelo ARRECADAR: recoger , pastorear
AMENCER: amanecer ARRECENDER : oler bien
AMENDOEJRA: almendro ARRECENDO: buen olor
AMOLAR: fastidiar, molestar ARRECHEGARSE: acercarse
AMOLECEMENTO : ablandamiento ARREDAR : separar
AMOLENTAR: ablandar ARREDOR: alrededor
AMONTOARSE: amontonarse ARREGLAR: preparar
212
ARREO: sin interrupción ATRAPAR: capturar
ARREPÍO: grima ATRAVESADO, -A : travieso , poco uúc il
ARRIEIRO: arriero ATR ELA R : acechar
AR RINCAR: arrancar ATURAR: aguantar
ARROUTADO, -A: impulsivo, -a AUGA: agua
ASALLOSO, -A: hermoso, jovial A VELAÍÑA: mariposa nocturna
ASENTO: asiento AVELAIRA: avellano
ASOBALLAMENTO: avasallamiento AXEDREZ: ajedrez
ASOBALLÓN, -A : dominante, avasalla- AXEIT ADO, -A : adaptado, -a, apropia-
dor, -a do, -a
ASTRA : hasta AXEIT AR : colocar, arreglar
ASUBIANTE: silbante AXIÑA: en seguida, rápidamente
ATAFEGAR: sofocar, agobiar AXUDA: ayuda
AT ALLAR: atajar AXUDAR: ayudar
ATALLO: atajo AXUST AR: ajustar, regatear
ATERECER: aterir, entumecerse de frío AZOUTA: azote (dim. azoutiña)
ATOPAR: encontrar AZUCRE : azúcar
ATOUTIÑAR: apalpar, andar a tientas AZULEXO : azulejo
e
CA: que (comparativo) CAIXÓN: cajón
CABALEIRO: caballero CALADIÑA (POLA) : sin decir palabra
CABALO: caballo CALAR: callar
CABAZA : calabaza CALDEIRADA: calderada
CABAZO: hórreo pequeño CALDERO: cubo
CABECEIRA: cabecera CALDO: caldo (dim. caldiño)
CABEZAL: almohadón CALIDADE: calidad
CABEZAR : echar cabeza a los nabos CALLAR : cuajar
CAB,P: junto a, extremo CAMAREIRO: camarero
O CABO: al fin CAMBOTA: tabla en forma de anaquel
6 CABO DE: después de, al final de que sobresale de la campana de la
CACHA: nalga chimenea
CACHO: trozo CAMIÑ AR: caminar
CACHOLA : cabeza de cerdo; fam. CAMIÑO: camino
cabeza CAMIÑO DE SANTIAGO: Vía Lác-
CADA HORA E CANDO: de vez en tea
cuando CAMPÁ : campana
CADANSEU: cada uno su CANA: caña
CADEA: cadena CANDA: con
CADEIRA: silla o sillón con respaldo y CANDO : cuando
brazos DE. CANDO EN VEZ: de vez en
CADELA: perra (fig.: cinco céntimos) cuando
CADOLO: palo CANELA: canilla
CADRELO : trenzado de pelo, lúlo CANSO, -A: cansado, -a
CADRÍS: cuadriles (huesos que forman CÁNTARA: medida de capacidad de
la cadera) 16 lit.
CAFÉ: café CANTAR UXAR: canturrear
CAIXA: caja CANTIGAR : cantar
214
CANTO: piedra; cuanto CELEIRO: local dond e se guardan la '
EN CANTO: en cuanto cosechas
CAPARUZA~ capucha CENTEO: centeno
CAPILDÓ: especie de capa CEO: cielo
CARA: hacia CEO OVELLADO: cielo empedrado ,
CARAMELO: carámbano aborregado
CARANGUEXO: cangrejo CEPEIRA: cepa
CARBALLO: roble CERCO: halo, círculo
CARIÑENTO, -A: cariñoso -a CERDEIRA: cerezo
CARÓN DE (A): al lado de CEREIXA: cereza
CARPINTEIRO : carpintero CERNAR: podar los árboles
CARRASPEIRA: carraspera CERNE: lo íntimo
CARREIRAS (ÁS): a las carreras, a es- CERTO: cierto
cape CICHO: chorro
CARREIRO: raya del peinado; sendero CIDADE: ciudad
CARRIZO: reyezuelo (pájaro) CIENCIA: ciencia
CARRO: constelación de la Osa Mayor; CIMERO: cima
carro CIMENTOS: cimientos
CARTEIRA: cartera CINGUIR: ceñir
CARTOS : dinero CINTO: cinturón
CAS (A): a casa de CINZA: ceniza
CASAMENTO: boda CO, COA, COS, COAS: con el , con la,
CASCA: cáscara, monda , con los, con las
CASE: casi COBADO: codo
CASEIRO: casero COBRA: culebra
CÁSEQUE: casi COCIÑA: cocina
CASOUPA : casuca pobre y matratada COCO: gusano
CASTAÑAL: época de las castañas COCHO: cerdo
CASTAÑA MAlA: castaña pilonga 'comA: corteza
CASTELO: castillo, nibe de tormenta COELLO: conejo
CASTIÑEIRO: castaño COENGO: canónigo
CATAR SE: a menos que COIDADO: cuidado
CA TARREIRA: constipado COIDAR: cuidar, pensar
CATRO: cuatro COITELO: cuchillo
CATIVO, -A: desgraciado, pequeño COLEAR: "driblar"
CAUDATRÉMULA (V. LAVANDEIRA) COLO: regazo
CAZOLA: cazuela COLLEDIZO, -A: contagioso, -a
CEA: cena COLLEITA: cosecha
CEAR: cenar CO LLEIT AR: cosechar
CEBOLA: cebolla CO LLER: coger, caber
CEDO: temprano COMA: como (comparativo)
CEGAR: deslumbrar COMO : como, cómo
CEGO : ciego COMO QUEIRA QUE: com o quiera
CEIBAR: soltar que
2 1S
COMPAÑA : compañía CORVO : cuervo
COMPAÑEJRO : compañero COSTANEIRA: costanera
COMPOÑER : componer COSTAS : espaldas, cuestas
CON : peñasco AS COSTAS : a cuestas
CONCE LLAL : concejal COSTELA: costilla
CONCELLO: ayu'íi'tamiento, concejo COSTO : em.pinado, pendiente
CONCIENCIA: conciencia COSTUME (mase .) : costumbre
CONDUTOR: conductor COSTUREIRA : costurera
CONSELLO: consejo COUCE (mase.): coz, patada
CONSOLO: consuelo COUSA : cosa
CONSTRUCIÓN: construcción COXO : boquera ; cojo
CONTA: cuenta CRABUÑAR: cabruñar
CONTO: cuento CREGO: sacerdote, cura
A CONTOS: de tertulia CROCA: carne de anca
CONTRA A: hacia CROQUE: golpe, chichón
CONVERSA: conversación CRU: crudo
CONVIDAR : invitar CUARTILLA: 4Iitros
COR : color CUARTILLO : un venticuatroavo del fe-
CORDELLO: cordel rrado, medio litro
CORENTA: cuarenta CUBERTO, -A : cubierto, -a
CORNO: cuerno CUEIRA : culera
COROA: corona CULLER : cuchara
COROAR: coronar CUMIO : cumbre
CORPO: cuerpo CUMPRIM ENTO : cumplimiento
CORREDOIRA: camino de carro CUMPRIR : cumplir, ser necesario
CORREDOR: pasillo CUNCA : taza
CORRENTE: corriente CUNCHA: concha
CORRE : especie de alga semejante a CUNHA : con una
una correa CUNQUEIRO : vasar
CORRESPONDENTE : correspondiente CURISCADA: ráfaga y chubasco frío
CORREXIR: corregir CURUXA: lechuza
•CORTE . cuadra, establo CURMÁN : primo
CORTELLO: establo pequeño CURRUNCHO : véase RECUNCHO
CORTEXO: cortejo ' CUXO: becerro
CH
216
CHEIRO: mal olor CHORAR: llorar
CREMINEA: chimenea Cl-IOROSO, -A: lloroso , -a
CH~O;-,-A: lleno, -a CHOURIZO: chorizo
CHICHARO: guisante CHOUSA: finca a monte cercada
CHOCAR: empollar CHOUTAR: saltar
CHOER: cerrar, cercar con muro de pie- CHOVER: llover
dra o con vallado de ramos CHUVIA: lluvia
CHOIV A: lluvia
E: y ERMO: yermo
EIDO: predio, heredad, tierra labrantía ESBARAR: resbalar
EIQUÍ: aquí ESBORR.EXER: resbalar
EIRA: era ESCAHOAR: herVir a borbotones
EIXO: eje ESCADA:1
escalera de mano
EL: él ESCADIN: escalerilla
¿E EL QUE?: ¡;Qué es lo que? ESCALEIRA: escalera
¿EL NON SE LLE?: ¿Y no se le? ESCANO: banco de cocina largo y con
EMBAZAR: empañar respaldo
EMBORCALLAR: tirar al suelo y re- ESCARABELLO: escarabajo
volcar ESCOIT AR: escuchar
EMPRESTAR: prestar ESCOLA: escuela
ENCANAR: encañar ESCOLLER: escoger
ENCONTRO: encuentro ESCOMENZAR: comenzar
ENCHER: llenar ESCORREDOIRO: escurreplatos
ENCHERSE DE: cansarse de, hartar- ESCORRENT AR : ahuyentar
se de ESCUMA: espuma
ENGADIR: añadir ESCURIDADE: oscuridad
ENGADO: cebo ESCURO, -A : oscuro, -a
ENGAIOLANTE: cautivador ÁS ESCURAS: a oscuras
ENRIBA: encima ESFARRAPADA: desharrapada
ENSAIAR: ensayar ESFIAÑAR: deshilachar
ENSOÑOS. ensueños ESGAIA (A): a montones
ENSUMIDO, -A: absorto, -a ESGALLAR: romper o abrirse lo S> pun-
ENTERRO: entierro tos de la pluma
ENTÓN: entonces ESMORECER: debilitar
ENVELLENTAR: avejentar ESNAFRAR: llenar de golpes
ENVEXA: envidia ESNAQUIZAR: hacer añicos
ENXEÑEIRO: ingeniero ESNOGAR : dislocar
ENXERGAR: vislumbrar ESPAREXER : esparcir, desparramar
ENXERT AR: injertar ESPELLO : espejo
ENXERTO: injerto ESPENUCA: cueva
ERGUEITO, -A: erguido, -a ESPERTAR: despertar
ERGUERSE: levantarse ESPIDO, -A: desnudo, -a
ERGUERSE DAS CUÑAS: salirse de ESPIÑAZO: espinazo
sus casillas ESPIÑO: espino
218
ESPIÑOADA: herida producida por una ESTERCAR : estercola r
espina ESTERCO : estiércol
ESPONXA: esponja ESTORNELA: billarda, t ala
ESQUEIRA: escalera ESTOUPIDO : estallido
ESQUENCER: olvidar ESTRADA: carretera
ESQUERDO, -A: izquierdo, -a ESTRELA: estrella
ESQUÍA: quisquilla ESTRELA XORNALEIRA : lu ce ro
ESQUIU: ardilla vespertino
ESTALAR: estallar ESTRELAR: estrellar
ESTAR A EMPEZAR: estar a punto de ESTROPALLO : estropajo
empezar EXAME: examen
ESTAR A PERDERSE: estar a punto de EXERCICIO: ejercicio
perderse
220
H
LL
222
MATAPIOLLOS: fam. dedo pulgar MIRAR: mirar
MATINACIÓN: cavilación MIRAR MOITO POR: cuidar, preo-
MAXÍN: imaginación cuparse por
MAZÁ : manzana MISTURA: mezcla
MAZÁ CAMOESA: variedad de man- MISTURAR: mezclar
zana MIUDAXE : conjunto de cosas menu-
MEDA: especie de hacina o almiar das
formado con los haces del trigo MIÚDO: menudo
MEDIANIÑO: anular MOBLAXE: mobiliario
MEDIO: medio MOCEDADE : juventud
MEDO: miedo MODO, A MODO: despacio
MEDOÑENTO : medroso, temeroso, que A MODIÑO: despacito, suavemente
infunde temor MOFO: moho, musgo
MEDRAR: crecer MOl, MOITO: muy , mucho
PRÁS MEDRAS: para cuando crez- MOLETE: hogaza
ca MO N ECO: muñeco
MEIXELA: mejilla MONLLO: manojo, haz
MELRO: mirlo M,ONSTRO : monstruo
MELLOR : mejor MONTEIRA: montera
MENCIÑA: medicina MONTESÍO: montañoso
MENIÑO: bebé, pequeño MOQUETÓN: puñetazo, cachete
MENTRES. mientras MORCEGO: murciélago
M~RCAR: comprar MORDOMO: mayordomo (de iglesia)
MERCORES : miércoles MORNO, -A: tibio, -a
MERENDA: merienda MORRER: morir
MESMAMENTE: igual MORTE: muerte
MESMO: mismo MORTO: muerto
E MESMO: y aun MOUCHO: mochuelo
MESMO EMPEZAR: nada más empe- MOULÁN: maula, perezoso
zar MOURO, -A: moreno, -a, negro, -a
MESTRE, -A: maestro, -a MOZO, -A: novio, -a;joven
METADE: mitad MUIÑEIRO: molinero
MEXILLÓN: mejillón MULLER: mujer, esposa
MIGA (UNHA): un poco MUNDO, -A: molido, -a
MIGALLA: miaja MURADANA: especie de delantal largo
MILLO: maíz de color negro
MIÑOCA: lombriz de tierra MUXICA: chispa
MIOLOS: sesos MUXIR: ordeñar
223
NÁDEGA : nalga NINGURES: ninguna parte
NAI: madre NIÑO: nido
NAMENTRES : mientras NISPROS: nísperos
NAMORARSE: enamorarse NO, -A: en el, en la
NAQUEL: en aquel NOZ: nuez
NATUREZA: naturaleza NOITE: noche
NA VALLA: navaja '
NOITEBREGO: nocturno
NEBOEIRO: bruma espesa NOME: nombre
NEL, -A: en él, en ella NON: no
NENO, -A: niño, -a (dim. NENIÑO) NONSÍ: ¿No es cierto?
NESTE, -A·: en este, en esta NORA: nuera
NESTES MEDIOS: en este momento NOSO, -A : nuestro, -a
NISTO: en esto, en este momento NOSO P Al: Padre Nuestro
NETO: véase cuartillo NOVO, -A: nuevo, -a,joven
NETO: véase CUARTILLO DE NOVO : de nuevo
NEVE: nieve NOXO : asco
NIN: ni 1 NUN, NUNHA: en un, en una
NINGUEN: nadie NU, -A: desnudo, -a
o
0: el, lo ONDE: donde
Ó:al ONTE: ayer
OBRA: obra OPORTUNIDADE: oportunidad
OBRAR: obrar ORDE: orden
OCO: hueco ORELLA : oreja
OÍR: oír ORNEAR : rebuznar
OÍR Ás XORDAS: hacer que no se 6so: hueso
oye , OU : o
NON OIR ÁS XORDAS: aceptar de OUBEAR: aullar
inmediato OURO : oro
OITO: ocho OUTIMISMO: optimismo
O LA: olla (16 litos) OUTONÍA: otoñada
OLGA: alga OUTRO, -A : otro, -a
OLLAR : mirar Ó OUTRO DIA: al día siguiente
OLLO: ojo OUTUBRO : octubre
OMBREIRO: hombro OVO: huevo
ONDA: ola;junto a
p
PA: pala PAISAXE (fem.): paisaje
PADRIÑO: padrino P ÁLPEBRAS : párpados
PAI: padre PALLA : paja
224
PALLEIRO: almiar, montón de paja o PELEIRADA: epidemia
hierba PELEXO : odre
PA.NADEIRO : panadero PENA: peña
PANO : paño, pañuelo PENDURAR : colgar
PANTASMA (fem.) : fantasma PENEDO : peñasco
PAPAR UN SUSTO : llevar un susto PENEQUE: borracho, -a
PAPAS: gachas PEQUENO: pequeño
PAPONEAR: papar moscas PERDA: pérdida
PAPORRUBIO: petirrojo PEREIRA: peral
PAR; par PERNA : pierna
A PAR: al lado de PERNEIRA: pernera
PARADISO: paraíso PERRA: perra chica
PARAFUSA : torcedor de la lana; tala- PESCADA: merluza
dro que usan los afiladores PESCOZO: pescuezo
PARAUGAS: paraguas PESTENEXAR: pestañear
PARAXE: parada PETAR: apetecer; golpear
PAREDE: pared PETO: bolsillo; pájaro carpintero
PARELLA: pareja PETRUCIO: patrón
PARENTE: pariente PEXEGO: melocotón
PAROLAR: hablar PEXEGUEIRO: pérsigo (árbol)
P ASENIÑAMENTE: muy despacio PEZA: pieza
PASO : escalón PILLAR: coger
PASPALLÁS: codorniz PIMENTO: pimiento
PATACA: patata PINARETA: piña
PATACÓN: diez céntimos PINGAR: gotear
PATEXO: cangrejo pequeño PÍNTEGA: S'llamandra
PATOLOXfA: patología PIÑEIRAL: pinar
PAU:palo PIOR: peor
PAUSIÑO: despacito PIPOTE: pipa pequeña, cuba
PAXARELA: mariposa PIRIXEL: perejil
PAXARO: pájaro PITA: gallina
PAXO: cesto hondo y sin asa P!T A CAMPE IRA: gallina casera
PAZO: palacio, pazo POBRE: pobre
pf:: pie PO EXO: poleo (planta)
Ó PÉ DE: junto a, al pie de POIDA QUE ; quizá
PECHAR: cerrar POIS : pues
PÉD RA: piedra ; pedrisco POLA: rama
PEGA : urraca POLBO : pulpo
PEITE: peine POLDRO: potro
PEITEAR : peinar POLO: pollo
PEITO : pecho POLO, POLA: por el, por la
PEITORIL: alféizar , pretil, brocal POLA CALADIÑA : a escondidas
PEIXE: pez POLO QUE PO IDA SER : por si acaso
PELA: rollo POLO SEU PÉ : por su propio pie
225
POÑENTE: poniente PRATO: plato
POÑER: poner PRATO FONDO: plato sopero
POÑERSE A MAL: enfadarse, ene- PRAZA: plaza
mistarse PRECEUTO: precepto
PORCO: cerdo PRECURAR: buscar
PORCO DA CEBA: cerdo que se PREGUE: pliegue
sobrealimenta para matar PREMER: prensar
PORCO TEIXO: tejón PRESTAR: sentar bien
PORTA: puerta PR ETO: cerca
PORTEIRO, -A: portero, -a PREZO: precio
PORTO: puerto PRIMEIRO: primero
POSTO: puesto PRIMEIRO GOLPE: al principio
POSTURA DO SOL: puesta del sol PRI~CIPIAR: empezar
POTA: olla PRO: para el
POUCO: poco PRO: pero
Ó POUCO DE: al poco tiempo de PROL, A PROL: en favor de
POXAR: pujar PROPOSTA: proposición
POZA: poza, charca PROSPEUTO: prospecto
PRA: para PROXECT AR: proyectar
PRACENTEIRO: placentero PUCHA: boina
PRACTICAR: practicar PUCHEIRO: puchero
PRAl A: playa PUCHO: gorro; ternero
PRANTAR: plantar PULPEIRA: vendedora de pulpo
PRATEIRIÁ: platería PUNTEIRA: puntera
Q
QUE: que QUEIXO: queso; barbilla
O QUE: lo que, el que QUEN: quien
QUEIMACASAS: cangrejo de color ne- QUENTE: caliente
gro Ó QUENTE: al calor
QUElMAR: quemar QUILO: kilo
QUEIXARSE: quejarse
R ,
RA: rana RAIÑA: reina
RABEAR: estar furioso, rabiar RAIOLA: dícese cuando el sol luce y
RABUÑt)R: arañar calienta por breve tiempo, sobre
RABUÑON: arañazo todo en invierno
RACHADO, -A: roto, -a, desastrado, -a RANCHO DA CEBA: lechón de ceba
RACHAR: desgarrar RANCHO DA TRENLA: cerdo de des-
RACHÓN: astilla grande tete
RAJA: raya RANCHO DO LEITE: lechón
226
RAPANTE : gallo (pez) REXISTRADOR : registrador
RAPAZ, -a: joven, chico, -a REXISTRAR : registrar
RAPAZOLO, -a: muchacho,-« REXO, -A : recio, fuerte
RAPOSA : zorra REXOUBANTE :• murrnullante, lleno de
RATO : ratón murmullos
RAXO: lomo de cerdo RffiA DE (POR) : por encima de
REBAIXAR : rebajar RIBEIRA: ribera
REBULDEIRO, -A: juguetón, -a RIBEIRÁ: ribereña
REBULIR : rebullir RIFA : riña
RECANTO : rincón RIL: riñón
RECUNCHO : rincón RINCHAR : rechinar ; cantar el carro;
REDOR (6): alrededor chirriar ; relinchar
REFACHO: ráfaga de viento RIR : reír ,
REFLEXO: reflejo RIR A CACHON : reír hasta reventar
REGO: riego RIZO: especie de terciopelo
REI : ~ey RODA: rueda
RELO: reloj RODELA : rueda d., paja donde se po-
RELLA: corriente ;reja ne!} los calderos
REMATAR: acabar, terminar ROIBEN : arrebol
REMEXER : revolver ROLADA DE PITOS : pollada
REMO~AR: sobreponer ; remendar ROLDAR: rondar
REMUINO : remolino ROLLA : tronco maderable de aprecia-
REN: nada ble grosor
RENTES (A) : cerca ROÑA: malo, mezquino
RENXER: chirriar, crujir ROSMAR: refunfuñar
REPENICAR : florear ROUCO, -A : ronco, -a
REPOLO : repollo ROUFEÑO, -A: afónico , -a
REPOLUDO, -A: regordete ,-a ; arrogante ROUPA: ropa
REPOÑERSE: reponerse ROXO , -A : rubio, -a
REPOUSAR: reposar ROXÓN: chicharrón
REQUILORIO: rodeo RÚA: calle
RESPONSABILIDADE: responsabilidad RUBIO: rojo
REPOSTAR : responder RUBIR : subir
RESTRA: ristra RUFO, -A: vigoroso, -a
RETOJ.TO, -A: ret,orcido, -a RULA: tórtola
REVES (0): al reves RUMBAR: zumbar
RÉXIME: régimen RUMO: rumbo
228
T
TABÁN: tábano TOMBO : tumbo
TABERNEIRO: tabernero TONA: superficie ; nata
1
TAMEN: también TOPADA: encuentro
TAMPOUCO: tampoco TOPE: recipiente
T ANXER: tocar TORADA : cada una de las partes en qu e
TARDIÑA (Á): al atardecer se corta un tronco de árbol
TATARANETO, -A: tataranieto , -a TORCER: torcer
TATEXAR: tartamudear TORCE-LO FU CIÑO: torcer el mo-
TEA: tela rro
TEBRA: tiniebla TORNO: pasador de madera
TECELÁ: tejedora TOSE : tos
TECER: tejer TOSEFERINA: tosferina
TECIDO: tejido TOUCIÑO: tocino
TEITO : techo TOUPA (A): topo
TEIXO : sombrío, áspero TOXEIRA: matorral de tojo, tojal
TELLAOO : tejado TOXO: tojo
TEMPADA: temporada TRABADA: mordedura
TEMPERADO, -A: templado, -a TRABALLAR: trabajar
TENDA: tienda TRABUCARSE: equivocarse
TENDEIRO: tendero TRALLA: cuerda
TENREIRA: ternera TRANCHO: espadín
TENRO, -A: tierno, -a TRANGALLADA: tontería
TENTO: cuidado, tiento TRASACORDO: cambio de idea
TER: tener TRASNADA: diablura
TER TOMADA A VOZ: estar afóni- TRATAR: ne~ociar
co TRAVESO (Ó): a través de
TER MAN: admitir, aguantar TRAXE: traje
TER DE O LLO: vigilar TREMAR: temblar
TER PEITO: tener valor TREMECER: estremecer
TER VOLTA: tener remedio TRES MARIAS (AS): Orión
TERCEIRO: tercero TRISTEIRO, -A: triste
TERMAR: sostener, aguantar TROEIRO: pequeña horquilla con red
TERREO: terreno para coger la sardina que cae al mar
TEST A: cabeza TROITA: trucha
,
TINA: barreño TRONADA: tormenta
TIRIZO: orzuelo TRONZ1.R: romper
TIXOLA: sartén TRONZÓN: tronzador
TOBO: madriguera TROQUES (EN): en lugar de, en cambio
TOCONEAR: dar cabezadas con el sue- TROULA: diversión
,ño TULLA: depósito de madera donde se
TODOL9S, -AS: todos los, las guarda el grano
TOLERIA: locura TURRAR: tirar; embestir
TOLO: loco TUSIR: toser
TOMAR CAMPO: escapar
229
u
l NANIMIDADE : unanimidad dra del hogar donde se tiene la leña
l NI-lA: una UÑOS : manos de cerdo
CNIVERSIDADE: universidad UVA LOUREIRA: variedad de uva de
LN LLAR: espacio inmediato a la pie- color negro
23 0
XAROPE: jarabe XERINGAS: jeringuillas
XARRETE: corvejón XIMNASIA: gimnasia
XASTRE: sastre XIRO: giro
XATEIRO: negociante de terneros XOGAR: jugar
XATENTENDO: "ya te entiendo", por XoGO : juego
tabú "zorro" XOGUETE: juguete
XEADA: helada XOLDRA : broma
XEAR: helar XORDO, -A: sordo, -a
XEFE: jefe XOSTREGADA: golpe dado con una va-
XEITEIRA : lancha que pesca al "xei- ra flexible
to" (especie de red) XOVENCA : ternera
XEITO: manera, sentido, dirección, mo- XOVES : jueves
do XUEZ: juez
XEITOSO, -A: gracioso, -a, atractivo, -a XUGADA: yunta
XELADO: helado XULGADO: juzgado
XEMER : gemir XULLO : julio
XENIO : genio XUNGUIR: uncir
XENREIRA : manía XUNTO, -A : junto, -a
XENRO: yerno XUÑO:junio
XEOGRAFÍA : geografía XURAMENTO: juramento, blasfemia
XERAL : general XUSTIFICAR: justificar
XEREZ: jerez XUSTILLO : sujetador
z
ZAPATEIRO : zapatero ZOSCAR : pegar, golpear
ZOAR: silbar el viento ZUME: zumo
ZOCO: zueco
231
VOCABULARIO
CASTELLANO-GALLEGO
ESTE VOCABULARIO ESTÁ EN FUNCIÓN DE LAS LECCIONES CONTENIDAS
EN EL LIBRO
A
A: a ADORMECER: adormentar
ABAD: abade AFILAR: afiar
ABADEJO: badexo AFÓNICO: roufeño, rouco
ABATIRSE: abaixarse ESTAR AFÓNICO: ter tomada a voz
ABEDUL: bidueiro AGACHARSE: acurrucharse
ABEJA: abella AGRADAR: agradar
ABLANDAMIENTO: arnolecemento NO AGRADAR: non ir moi aló
ABLANDAR: arnolentar, arnolecer AGRESTE: agre
ABRAZO: apreta AGUA: auga
ABRIDERO: abrideiro UN POCO DE AGUA: xarapelada (de
ABSORTO: ensumido auga)
ABUELO, -A: abó, aboa AGUANTAR: aturar; ter mande
ABUNDANCIA: abundancia AGUERO: agoiro
EN ABUNDANCIA: a mancheas AGUIJADA: aguillada
ACABAR : rematar AGUJA: agulla
ACERA: acera AGUJERO: burato
ACERCARSE: achegarse, arrechegarse AGUJETA: maniota
ACCIDENTE: accidente AGUZADO: sotilado
ACECHAR: atrelar AGUZANIEVES: lavandeira
ACORDARSE: lembrarse AHERROJADO, -A: aferrollado, -a
ACORTAR: acortear AHORA: agora
ACOSTUMBRARSE: afacerse AHUMADO: afumado
ACUERDO: acordo AHUYENTAR: escorrentar
ACUSICA: acuseta AIRE: aire
ADAPTADO, -A: axeitado, -a AJO: allo
ADELANTAR: adiantar AJEDREZ: axedrez
ADEMÁS: ademais, amais AJUSTAR: axustar
ADIÓS: adeus ALA: á
ADIVINAR: adiviñar ALACENA: lacena
233
ALA R G ADO , ~:~n~.~ AQUEL, -LLA: aquel, aqueta
ALCA NTARILLA: sumideiro ARAÑAR: rabuñar
!\ LEG RE: ledo,-a ARAÑAZO : rabuñón
ALE<jRÍA : ledicia ARBOL: árbore (fem.)
ALFEIZAR: peitoril ARDILLA: esquíu
ALGA : oiga ARENA: area
ESPECIE DE ALGA : golfo BANCO DE ARENA: lombo de area
ESPECIE DE ALGA: corre ARMARIO: almario
I, LGUIEN: alguén ARMAZÓN: armación
I, LGUNO, -A : algún, -unha ARQUITECTO : arquitecto
J. LI ENTO: atento, folgos ARRANCAR: arrincar
J, LMEJA: ameixa ARREBOL : roibén
JI,LMIAR: palleiro ARR EGLAR : axeitar, amañar
ALMOHADÓN: cabezal ARRIERO : arrieiro
ALMUERZO : xantar ARROJAR : desbotar
ALREDEDOR : ó redor , darredor ASCENDER: galgar
ALREDEDORES: arredores ASCO : noxo
JI.LUMBRAR: alumar ASIENTO: asento
ALLÁ : aló, acolá ASOMBRADO, -A: aglaiado, -a
.ALLÍ: alí ASPIRAR : espirar
AMANECER: amañecer, amencer ASTILLA: guizo, acha
AL AMANECER : sobre do día ASTILLA GRANDE: rachón
AMARILLO : amarelo, -a, marelo, -a ATAJAR: a tallar
AMONTONARSE: amontoarse ATAJO : atallo
ANAQUEL: andel ATAQUE (DE TOS) : xandra (de tose)
ÁNGEL: anxo ATARDECER (AL) : ó lusco fusco, á
ANOCHECER: anoitecer tardiña
ANSIA: degoiro ATERIR: aterecer
ANTEAYER: antonte ATONTAR: aparvar
ANTEPASADO, -a: antergo, -a ATRIO : adro
ANTOJO : antollo AULLAR : oubear
ANTORCHA : fachuzo, facho AUN : aínda
AÑADIR: engadir Y AÚN: e mesmo
AÑO: ano AUNQUE: anque
ESTE AÑO: hogano AUSENCIA : ausencia
APADRINAR: apadriñar AVASALLADOR, -A : asoballón, -a
APALPAR: atoutiñar AVASALLAMIENTO : asoballamento
APARATO: aparato AVECHUCHO : avichoucho
APAREJADOR: aparellador AVEJENTAR: envellentar
APETECER : petar (fam.) AVELLANO: avelaira
APRENDER: deprender AVISPA: véspora
APROPIADO, -A: axeitado, -a AYER : onte
APROVECHAR: aproveitar AYUDA: axuda
APUESTA: aposta AYUDAR: axudar
APURAR : bulir AYUNAR : aunar
234
AYUNTAMIENTO : concello AZUCAR : azu cre
AZABACHE: acibeche AZULEJO: azulexo
AZOTE : azouta
235
CACHALOTE: cachalote CARRASPERA : carraspeira
CADA : cada CARRERA : carreira
CADA UNO SU : cadanseu, cadansúa CARRETERA : estrada
CAD ENA : cadea CARTERA : carteira
CAFE : café CASA : casa
CAJA : caixa A CASA DE: a cas
CAJÓN: caixón CASA POBRE Y MALTRATADA :
CALABAZA: cabaza casoupa
CALDERADA: caldeirada CASCAR : casca
CALIDAD : calidade CASERO: caseiro
CALIENTE : quente CASI: case, cáseque
CALOR (AL) : ó quente CASTAÑA : ca;taña
CALLAR : calar ÉPOCA DE CASTAÑAS : castañal
CALLE: rúa CASTAÑAS PILONGAS: castañas
CAMARERO: camareiro maias
CAMBIO DE IDEA : trasacordo CASTAÑO : castiñeiro (sust.), lo uro (adj.)
CAMINAR : camiñar CASTILLO : castelo
CAMINO: camiño CA VILACION: matinación
CAMINO DE CARRO : corredoira CAZUELA : cazola
CAMPANA: campá CEBO : engado
CAMPANADA : batelada TENA : cea
CAMPESINO : labrego CENAR : cear
CANGREJO: caranguexo CENICIENTO : borrallento
ESPECIE DE CANGREJO : queima- CENIZA: borralla, cinza
casas LUGAR DONDE SE ECHA LA CE-
CANGREJO PEQUEÑO : patexo NIZA : borralleira
CANILLAS: canelas CENTENO: centeo
CANÓNIGO : coengo CEÑIR : cinguir
CANSADO, -A: canso, -a CEPA : cepeira
CANTAR : cantar, cantigar CERCA : preto , a rentes
CANTIDAD : cantidade CERCAR: choer (con muro de piedra
GRAN CANTIDAD : unha chea de o vállado de ramas)
CANTURREAR : cantaruxar CERDO: porco, cocho
CAÑA: cana CERDO DE DESTETE : rancho da
CAPA: capa trenla
ESPECIE DE CAPA : capildó CERDO ALIMENTADO ESPECIAL-
CAPUCHA: caparuza MENTE PARA LA MATANZA: ce-
CARA: faciana , cara bón
CARAMBANO: caramelo CEREZA: cereixa
CARICIA : aloumiño CEREZO: cerdeira
CARIÑOSO: cariñento CERRAR : pechar
CARNAVAL: antroido CERROJO: ferrollo
C~RPINTERO : carpinteiro CESTO : cesto
CARRACA (PARA ESPANTAR ANI- CESTO HONDO Y SIN ASA : paxo
MALES) : martabela CIEGO: cego
236
CIELO : ceo CONJUNTO DE BICHOS: bichería
CIELO EMPEDRADO : ceo ovellado CONSEJO : consello
CIENCIA: ciencia CONSUELO : consolo
CIERTAMENTE : abofé CONTAGIOSO, -A : colledizo, -a
CIERTO : certo CONVENCERSE: convencerse (fam . vir
CIMA: cirnbro a rego)
CIMIENTO : cimento CONVERSACIÓN : conversa
CINTURÓN: cinto COÑAC : coñá
CÍRCULO: cerco COPO DE NIEVE : falopa
CIRUELO : fatoeiro, ameixeira CORDEL : cordeRo
ESPECIE DE CIRUELO : abruñeiro CORDERO: año
CIUDAD: cidade , vila CORDON: amalló (de zapatos)
CLAVAR : chantar CORONA: coroa
COBERTIZO: alpendre CORONAR: coroar
COCINA : cociña CORRER : correr
CODORNIZ: paspallás CORRESPONDIENTE : correspondente
CODO: cóbado CORRIENTE: corrente
COGER: pillar, apañar, coller CORRIENTE MARINA: rella
COHETE: foguete CORREGIR : correxir
COLGAR : colgar, pendurar CORTEJAR : face.J.as beiras
COLMADO, -A: acugulado, -a CORTEJO : cortexo
COLOR: color, cor (fem.) CORTEZA : codia
COLUMPIARSE : arrandearse CORVEJÓN: xarrete
COMADREJA: denociña COSA : cousa
COMBINACIÓN (PR ENDA DE VES- COSECHA: colleita
TIR): viso COSECHAR: colleitar
COMENZAR: escomenzar COSTANERO: costaneiro
COMER: comer, xantar CONSTIPADO : catarreira
COMIDA : xantar COSTUMBRE: costume (mase.)
COMO: como / coma COSTURERA : costureira
COMO QUIERA QUE: como quer CRECER: medrar
que PARA CUANDO CREZCA : prás
COMPAÑERO : compañeiro medras
COMPAÑIA: compaña CRECIENTE: crecente
COMPONER : compoñer CRUJIR: renxer
COMPRAR: mercar CUADRA : corte
CONCEJAL: concellal CUADRIL : cadril
CONCIENCIA : conciencia CUAJAR : callar
CONDUCIR: guiar CUAL : cal
CONDUCIR UNA PAREJA (DE CUALQUIERA: calquera
BUEYES) : chamar unha parella (de CUANDO : cando
bois) DE VEZ EN CUANDO : de cando en
CONDUCTOR : conductor vez, cada hora e cando
CONEJO : coello CUANTO : canto
237
EN CUANTO: en canto CUEVA: espenuca, cova
CUARENTA: corenta CUIDADO: coidado
CUBA: pipote CUIDAR: coidar
CUCHARA: culler CULEBRA: cobra
CUCHILLO: coitelo CULERA: cueira
CUENTA: conta CUMBRE: cumio
CUENTO: c6nto CUMPLIMIENTO: cumprirnento
CUERDA: tralla, corda CUMPLIR: cumprir
CUERNO: como CUNA: berce
CUERVO: corvo CUNETA: foxo
CUESTA: costa CURA: crego, abad e
CUESTAS (A): ás costas
CH
238
DESESPERARSE: arrabear DIENTE: dente
DESESPERADO, -A: bremante DIEZ: dez
DESGARRAR: rachar DISLOCAR : esnogar
DESGRACIADO, -A : cativo, -a, malpo- DINERO: cartos
cado, -a DISPONERSE: dispoñerse
DESGRANAR : debullar DISPUESTO: disposto
DESHACER : desfacer DISCULPA : escusa
AL DESHACERSE : á desfeita CON LA DISCULPA DE: co gallo
DESHECHO, -A: desfeito, -a de
DESHARRAPADO, -A: desfarrapado , -a DIVERSIÓN: troula
DESHILACHADO, -A : esfiañado, -a DOCENA: ducia
DESU1MBRAMIENTO:deslumbramento DOCTOR: doutor
DESNUDO, -A: espido, -a,nu, -a DOCTRINA: doutrina
DESPACIO: a modo DOLENCIA : doencia
MUY DESPACIO : a modiño, pausi- DOLER: doer
ño, paseniñamente DOLIENTE : doente
DESPUÉS : despois DOLOR : dolor ; dor
DESPUÉS DE : ó cabo de, despois DON: don
de DONCELLA: doncela
D ESP AVO RIDO: espavorecido DONDE : onde
DESPERTAR : espertar DORMIR : durmir
DETENERSE: deterse ANDAR MEDIO DORMIDO: andar
DETERGENTE : deterxente esperto a medias
DESVÁN: faiado DOS : dous, dúas
DIA : día DRIBLAR : colear
AL DÍA SIGUIENTE: ó outro día DUDAR: dubidar
DIABLURA : trasnada DULCE: doce
DICIEMBRE: nada!, decembro
F
FACULTAD: facultad e FALDA: saia
FAJA: faixa FALTAR: fallar
240
FANTASMAS: pantasmas FLOTAR : boiar
FASTIDIAR : amolar FONTANERO: fontaneiro
FAVOR: favor FORASTERO : forasteiro
EN FAVOR DE : a prol de FORJA : forxa '
FEBRERO : febreiro FORÚNCULO : foroncho
FERIA: feira FRAILE : frade
FIEBRE: febre FREGADERO : vertedeiro
FIESTA : festa FRESNO : freixo
FIESTA CON BANQUETE: festa de FRÍO: friaxe
pote FROTAR: frotar
FIESTA DE CASTAÑAS: magosto ACCIÓN DE FROTAR : frotada, fro-
FIJO : fJXo tadiña
FIN: remate, cabo, fin FRUTA: froita
AL FIN: ó cabo FRUTAL : froiteiro, -a
FINCA: leira FUEGO : lume
FINCA DE MONTE CERCADA : FUENTE: fonte
chousa FUERA: fóra
FLOREAR: repenicar FUERTE: forte
FLORECER: frolecer FUTBOL : fútbol
G
GAITERO : gaiteiro LLENAR DE GOLPES: esnafrar
GALLEGA: galega GOLPEAR : petar
GALLINA : galiña, pita GORRO : pucho
GALLINA CASERA: pita campeira GOTEAR : pingar
GALLINERO : galiñeiro GRACIOSO : xeitoso
GALLO (PEZ): rapante GRANIZADA : saraibada
GALLO: galo GRANIZO: saraiba
GAMÓN : abrotia GRANIZO DE GRAN TAMAÑO : pe-
GANADO : gando dra
GARZO : gacio GRANJA : granxa
GATEAR: agatuñar GRANO: gran
GAVILLA : gabela GRIFO : billa
GAVIOTA: gaivota GRIMA : arrepío
GEMIR: xemer GRITO: berro
GENERAL: xeral GROMO : gomo
GEOGRAFÍA : xeografía GUADAÑA: gadaña
GIMNASIA : ximnasia GUADAÑAR : gadañ ar
GIRO: xiro GUARDAR : gardar
GOLONDRINA : anduiiña GUARDIA : garda
GOLOSINA : lambetada GUISANTE: chícharo
GOLPE: golpe GUSANO: coco
24 1
liABAS: fabas HERIDO: ferido
IIABLA: fala HERMANO, -A: irmán, irmá
IIABLAR: falar, parolar HERMOSO: fermoso, asalloso
IIABLAR MUY DE PRISA : bota-las HERRAMIENTA: ferramenta
palabras polo atallo HERRERO: ferreiro
IIA CIA: contra, cara a HERVIR: ferver
IIA CE R: facer HIDALGO: fidalgo
HACER AÑICOS: esnaquizar HIEDRA: hedra
HACER UNA REBAJA: facer unha HIERBA : herba
gracia HIGADO: fígado
HACE UNOS DIAS: hai uns días, HIGUERA: figueira
duns días pra acó HIGO: figo
HACER LA PELOTILLA: face-lo HIJO: filio
co nto HOCICO: fuciño
HACER NOVILLOS: !atar HOGAR (PIEDRA DONDE SE HACE
IIALAGADO: afalagado EL FUEGO): Iareira
IIALLAR: achar HOGAZA: moJete
fiAMBRE: fame, fa m. garula HOJA: folla
HAMBRIENTO: famento HOJA DEL NABO: nabiza
IIARAGÁN: lacazán HOJA SECA DEL PINO: frouma
IIARINA: fariña HOMBR E: home
IIARTAR: fartar HOMBRE DESCUIDADO Y DESA-
IIARTARSE DE: encherse de LIÑADO: brégolas
IIARTO: farto HOMBRO : hombreiro
IIARTURA: fartura HORMIGA : formiga
IIASTA: astra,deica HORNO: forno
IIAZ: feixe HORQUILLA: galleta (de labranza)
11 EC 1-IO: feito HORQUILLA DE RED PARA PES-
BIEN HECHO: feituquiño (afee.) CAR: troeiro
quiño HOR~EO PEQUEÑO: cabazo
POR EL HECHO DE: co aquel de HOZ: fouce
IIECHICERA: feiticeira HOZ PEQUEÑA: fouciño
IIECHURA : feitura HOZAR: fozar
II ELADA: xeada HOY: hoxe
11 E LADO : xelado HUECO: oco
IIELAR: xear HUERTA: horta
II ELECHO: fieito, fento HUESO: óso
IIENDIR: fender HUEVO: ovo
111-:RBAZAL: herbeiro HUMEAR: fumegar
IIEREDERO: herdeiro HUMEDO: húmido
11 ER IDA: ferida HUMEDAD DE LA TIERRA: lentu-
IIFRIDA PODUCIDA POR ESPINA: ra
cs piñoada HURACAN: furacán
242
IDO: lelo INJ ERTO : enxerto
IGLESIA : igrexa INQUIETO : inquedo
IGUAL: mesmamente INTEMPERIE : ventimperio
ILUMINADA: alumeada SIN INTERRUPCIÓN : arreo
IMAGINACION : maxín INVIERNO: inverno
IMPULSIVO, -A: arroutado, -a DURANTE EL INVIERNO: de inver-
IMPULSO BRUSCO: arrauto , arroutada no
INGENIERO: enxeñeiro INVITAR : convidar
INGENUIDAD : sinxeleza IZQUIERDA: esquerda
243
LADO: banda LIMPIO: limpo, lambido
AL LADO DE: a carón de, á par LITRO: litro
LÁGRIMA: bágoa, bagulla 16 LITROS: cántara, ola
LAJA: laxe 4 LITROS: cuartilla
LAMER: lam ber MEDIO LITRO: cuartillo, neto
LAMPARA: lámpada LEVIANO, -A: levián
LANA: la LOCO, -A: tolo, -a
LARGO, -A: longo,-a LOCURA: tolería
LA V ABO : lavado LOMO: lombo
LA V ANDERA: lavandeira LOMO DE CERDO: raxo
LAUREL: loureiro LOMBRIZ: lombriga
LECCIÓN: lección LOMBRIZ DE TIERRA: miñoca
LECHE: leite (mase.) LOSA: lousa
LECHERA: leiteira LOZA: louza
LECHO: leito LUNA: lúa
LECHUGA: leituga LUNA LLENA: lúa chca
LECHUZA: curuxa LUNA NUEVA: lúa nova
LEER: ler CRECIENTE DE LA LUNA: abalo
LEJ~NO, -~: lonxano, -a MENGUANTE DE LA LUNA: deba-
LEJIA: lex¡a lo
LEJOS: lonxe RESPLANDOR DE LA LUNA: luar
LENGUA: lingua LUCERO: luceiro
LEVANTARSE: erguerse LUCERO VESPERTINO: estrela xor-
LEY: lei naleira
LIEBRE: lebre LUCHAR: loitar
LIMONERO: limoeiro LUCIÉRNAGA: vagalume
LIMÓN: limón LUNES: luns
LL
244
M
o
0: ou OCHO: oito
OBRA: obra ODRE: pelexo
OBRAR: obrar OIR: oír, sentir
OCTUBRE: outubro HACER QUE NO SE OYE : oír ás xordas
246
OJO: olio ORD EÑAR: muxir
OLA: onda OREJA: orella
OLER: ulir ORGANIZAR : argallar (fam.)
OLER BIEN: arrecender ORILLA: beira
OLER MAL: cheirar ORILLA DEL MAR: beiramar
OLOR: olor ORIÓN: As Tres Marías
BUEN OLOR: arrecendo ORZUELO: tirizó
MAL OLOR: cheiro OSCURIDAD : escuridade
OLVIDAR : esquencer OSCURO, -A: escuro, -a
OLLA: ola, pota A OSCURAS: ás escuras
OPORTUNIDAD: oportunidade OTOÑADA: outi>nÍa
OPRESIÓN: apertamento OTOÑO: outono
OPTIMISMO: optimismo OTRO, -A: outro, -a
ORDEN: orde
247
P~RRO, -A : c~n , cadela PONER DELANTE : apoñer
PERSICO: pexego (fruto); pexegueiro PONERSE DE ACUERDO: facer un
(árbol) corpo
PE RSONARSE: persoarse PONIENTE: poñente
PESCUEZO: pescozo POR: por
PESTAÑEAR: pestenexar POR EL, POR LA : polo, pola
PETIRROJO: paporrubio POR EL CONTRARIO: en troques
PEZ: peixe POR SI ACASO: polo que poida ser
PIE: pé PORTERO : porteiro
PIE DE PLANTA : chanteira POTRO : poldro
POR SU PROPIO PIE: polo seu pé PRACTICAR: practicar
PIEDRA: pedra, canto PRECIO: precio
PIERNA: perna PREDIO : eido
PIEZA : peza PREOCUPARSE: coidar
PIMIENTO: pimento PREOCUPARSE POR : mirar moito
PINTA : pinta, pinca por
CON PINTAS: apincarado PREPARAR: amañar
PINAR: piñeiral PRIMERO : primeiro
PIÑA: pinareta PRIMO: curmán
PLANTA: planta PRINCIPIO : comenzo
PLANTA DE LA VID : bacel AL PRINCIPIO: ó primeiro
PLANTAR: plantar PRISA: presa
PLATO: prato PRONTO: axiña
PLATO SOPERO: prato fondo PROPOSICIÓN : pro posta
PLAY A: praia PROSPECTO: prospeuto
PLÉYADES: Setestrelo PRUNA: abruño (especie de ciruela)
PLIEGUE: pregue, prega PUCHERO: pucheiro
POBRE: pobre PUEBLO: pobo
POCO: pouco PUENTE: ponte (fem_)
UN POCO: unha miga PUERTA: porta
POCO A POCO: ós poucos PUERTO : porto
PODAR : cernar PUES: pois
PODRIDO, -A: apodrecido, -a PUESTO: posto
POLEO: poexo (planta) PUJAR : poxar
POLLADA: rolada de pitos PULPERA : pulpeira
POLLO : polo PULPO: polbo, pulpo
PONER: poñer PUNTERA : punteira
PUÑETAZO: moquetón
Q
QUE (comparativo): ca QUESO : queixo
QUEDAR: ficar,quedar QUIEN: quen
QUEJARSE: queixarse QUIETO, -A: quedo, -a
QUEMAR: queimar QUIZA: poida que, quizais
248
R
249
S
250
SUEGRO, -A: sogro, sogra SUPERFICIE: tona
SUELO: chan SUPONER: supoñer , supór
SUEÑO: sano (de dormir); soño (de so- SURCO: suco
ñar) SUSPIRO: salaio
SUERTE;: sorte SUSTO (LLEVAR UN): papar un susto
SUFICIENTE: abando SUYO, -A: seu, súa
SUJETADOR: xustillo
25 1
TRANCAS Y BARRANCAS (A): mal QUE SE CORTA UN TRONCO DE
que ben ÁRBOL: torada
TRAN9U ILIDAD: acougo TRONZADOR : tranzón
TRAV ES DE (A): ó traveso TROPEZA R : bater
TRAVIESO, -A: atravesado, -a TROZO: cacho, anaco
TRENZADO DE PELO: cadrelo TROZO DE HIERRO INÚTIL: ferra-
TREPAR: gabear gancho
TRILLA: malla TRUCHA: troita
TRISTE: tristeiro TOSER: tusir
TR ONCO: toro TU (pos.) : teu, túa
TRONCO MADERABLE DE APRE- TU:ti
CIABLE GRO SOR: rolla TUMBO: tambo
CADA UNA DE LAS PARTES EN TUYO, -A: teu, túa
u
,
ULTIMO: derradeiro URRACA: pega
UN , UNA: un, unha USTED : vostede
UNANIMIDAD: unanimidade UVA: uva
UNCIR: xunguir VARIEDAD DE UVA DE COLOR
UNIVERSIDAD: universidade NEGRO: uva loureira
V
/
YACIO: valdeiro fardado
VALLE: val VEZ : vez
VASAR: cunqueiro, alzadeiro A VECES: ás veces
VA YA (interj .) : vaites
, '
VIA LACTEA: camifío de Santiago
VECINO: veciño VIAJE: viaxe
VEGA : veiga VIDRIERA: vidreira
VELO: veo VIEJO, -A: vello , -a
VENCEJO: vincallo VIENTO : vento
VENDIMIA: vendima VIENTO DEL ESTE: leste
VENDIMIADORES: vendimadores VIGILAR: ter de olio, vixiar
VENDIMIAR: vendimar VIGOROSO: rufo
VENIR: vir VINO: viña
VENTA: venda VIRGEN: virxe
VENTAJA: ventaxa VIRUELA: vexigas
VENTANA: fiestra, ventá VISLUMBRAR: enxergar
VERANO: vran VOLUNTAD: vontade
EN VERANO: de vran VOLVER: volver
VERGÜENZA: venganza, vergoña VOSOTROS: vós
VESTIR: vestir VUELO:voo
VESTIDO DESALIÑADAMENTE: VUELTA: volta
252
y
Y: e YERNO: xenro
YA:xa YO: eu
YEGUA: egua, besta YUNTA : xugada
YERMO: ermo
z
ZANCADA: alancada ZORRO: raposo, golpe
ZAPATERO: zapateiro ZUECO: zoco
ZARZA: silva ZUMBAR: rumbar
ZARZAL: silveira ZUMO: zume
253
IN DICE
PROLOGO .. . . .. . . . . . . . . .5
ADVERTENCIA PRELIMINAR . .8
255
LECCION 8. Lectura: Oficios e profesións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Pronombre reflexivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Usodecheyte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. 75
Texto literario de Vicente Risco . . . . . . . .. 78
256
LECCION 18. Lectura: Os animais. . . . . . . . . . . 157
Verbos irregulares (1) . . . . . . . . . . 160
Texto literario de Alvaro Cunqueiro 164
VOCABULARIO GALLEGO-CASTELLANO. 2 11
VOCABULARIO CASTELLANO-GALLEGO. 233
257