Tự Thú

Leo Tolstoy

DẪN NHẬP

Vàà o mùà à thù nàă m 1879, Lev Tolstoy, tàá c giàả cùả à Chieế n trành vàà Hoà à bìành (1869) vàà Anna Karenina (1877), lùá c àế y 51 tùoổ i, đi tớái choỗ tin ràằ ng
oô ng đàã khoô ng thàà nh tựựù đựớực gìà trong đớài, vàà ràằ ng đớài oô ng làà voô nghìãà. Moôự t trong hài tàá c phàổ m nàà y coá leã đàã bàả o đàả m cho oô ng moôự t choỗ
thựớàng hàằ ng trong nhựãng cùoế n sựả bieô n nieô n cùả à vàă n hoự c theế giớái; càả hài đeề ù chựáng minh cho chieề ù sàô ù cùả à thieô n tàà i vàà tìánh sàá ng tàự o cùả à
oô ng. Neế ù thàà nh tựựù ngheôự thùàôự t vớái đoôự lớán nàà y khoô ng theổ trùyeề n yá nghìãà vàà o cho cùoôự c soế ng, thìà phàả i tìàm yá nghìãà ớả nới đàô ù ? Đoá làà “càô ù hoả i
veề cùoôự c soế ng” màà Tolstoy đàã neô ù rà trong Tự Thú cùả à oô ng, moôự t càô ù hoả i cùã ng phi thớài giàn [1] nhự tinh thàề n[2] vàôự y.

Ernest J. Simmon đàã moô tàả Tự Thú nhự làà “một trong những phát ngôn [3]cào càả nhàế t vàà càn đàả m nhàế t cùả à con ngựớài, nhựãng tùoô n
tràà o [4] cùả à moôự t linh hoề n biự boế i roế i cựực đoôự bớải vàế n đeề lớán cùả à cùoôự c soế ng – moế i qùàn heôự cùả à con ngựớài vớái càá i voô hàự n – nhựng đựớực thựực
hieôự n vớái sựự chàô n thàà nh hoàà n toàà n vàà ngheôự thùàôự t cào.” [5] Đoá làà moôự t càô ù chùyeôự n keổ veề cùoôự c khùả ng hoàả ng tàô m linh xàả y rà vàà o lùá c nựảà đớài, màà
nhựãng thàà nh toế cùả à noá đàã “ùả men” trong con ngựớài nàà y tựà trong tùoổ i treả cùả à oô ng. Nhự theế , Tự Thú đàá nh dàế ù moôự t khùá c ngoàăự t trong moế i
qùàn tàô m cùả à Tolstoy vớái tự càá ch làà moôự t tàá c giàả , vàà sàù 1880, sựự chùá tàô m cùả à oô ng đựớực tàôự p trùng moôự t càá ch hoàà n toàà n tựớàng minh vàà hàề ù
nhự chùyeô n nhàế t vàà o cùoôự c soế ng toô n giàá o màà oô ng tin làà đựớực lyá tựớảng hoá à [6] trong ngựớài noô ng dàô n.

Màăự c dùà coá nhựãng tựớng đựớng trùà ng hớựp giựãà nhựãng voà xeá cùả à Levin trong Annà Kàreninà vàà nhựãng xùng đoôự t cùả à chìánh Tolstoy trong Tự
Thú,cùoế n sàù đựớực vieế t rà 2 nàă m sàù khi oô ng cho xùàế t bàả n cùoế n trựớác, vàà trìành bàà y moôự t sùy tựớảng đựớực khài trieổ n nhieề ù hớn veề càô ù hoả i veề
yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng vàà nhựãng vàế n đeề bào qùành đựác tin; qùàả thựực, đàô y chìánh làà nhựãng khoá khàă n màà nhieề ù nhàô n vàôự t veề sàù cùả à oô ng phàả i
đựớng đàề ù, bào goề m nhựãng nhàô n vàôự t coá chựác dành trong Cái chết của Ivan Illich (1886), và Cha Sergius (1896), cùã ng nhự Brekhùnov
trong Chủ và Tớ (Màster ànd Màn. 1895), vàà Nekhlyùdov trong Phục sinh (1900). Sàù khi hoàà n thàà nhAnna Karenina, Tolstoy toàn tìánh làà m
moôự t ìát phàá c thàả o coá tìánh thoô n dàã [7]veề cùoôự c soế ng noô ng dàô n, nhựng moế i bàôự n tàô m cùả à oô ng vớái đựác tin, càá i cheế t vàà yá nghìãà cùoôự c soế ng khieế n cho
oô ng khoá vieế t gìà đựớực.

Vàà o khoàả ng cùoế i nàă m 1877, Tolstoy biự chìàm sàô ù trong cùoôự c xùng đoôự t giựãà đựác tin vàà lyá tìánh. [8] Vàà o mùà à đoô ng cùả à nàă m 1877-78, chàẳ ng hàự n,
oô ng vieế t moôự t ìát cho 2 tieổ ù phàổ m nhàn đeề Một tranh luận về Đức tin tại Kremlin và Những người đàm thoại (The Interlocùtors) trong đoá oô ng
đựà rà nhựãng thàả o lùàôự n veề đựác tin giựãà nhựãng keả coá đựác tin [9] vàà nhựãng keả voô tìán [10]. Roề i oô ng đàăự t nhựãng dựự àá n nàà y sàng moôự t beô n đeổ bàắ t
đàề ù vieôự c khàả o cựáù cho moôự t cùoế n (xem nhự phàề n) tieế p theo cùả à Chiến tranh và Hòa bình đựớực goự i làà Những người tháng Chạp, nhựng coô ng
vieôự c cùả à oô ng treô n cùoế n tieổ ù thùyeế t mớái nàà y biự ngàắ t qùàã ng hớn moôự t thàá ng vàà o mùà à hàự nàă m 1878 – lùá c đoá , oô ng làà m moôự t chùyeế n đi àổ n dàôự t toô n
giàá o [11] tớái Sàmàrà tàự i mieề n Nàm nựớác Ngà. Khoô ng bào làô ù sàù, oô ng trớả veề nhàà vàà o ngàà y 3 thàá ng 8, hoà à giàả i moôự t moế i cựàù hàôự n vớái Tùrgenev
màà đàã keá o dàà i 17 nàă m. Tùy nhieô n, vàà o thàá ng 2 nàă m 1879, oô ng hoàà n toàà n ngựàng coô ng vieôự c cùả à oô ng treô n Những người tháng Chạp màà khoô ng
coá lớài giàả i thìách nàà o.

Tolstoy tin ràằ ng moôự t trong nhựãng càô ù hoả i vìãnh cựảù đoế i vớái moự i ngựớài làà càá i mựác đoôự màà y phùự ng sựự Thựớựng đeế hày thàề n tieề n tàà i vàôự t chàế t.
Chìánh làà vớái càô ù hoả i nàà y trong tàô m trìá màà oô ng đàã bàắ t đàề ù nhựãng chùàổ n biự cho moôự t cùoế n tieổ ù thùyeế t khàá c, Một trăm năm. Tàá c phàổ m mớái nàà y
seã noá i veề Peter Đàự i Đeế , nhựng vàà o khoàả ng mùà à heà nàă m 1879, Tolstoy càả m thàế y oô ng khoô ng coá đùả nghiự lựực đeổ tieế p tùự c càá i dựự àá n đoá . Vàà o 14
thàá ng 6, oô ng làự i làà m moôự t chùyeế n đi àổ n dàôự t toô n giàá o khàá c, làề n nàà y đeế n Tù vieôự n Hàng Đoôự ng tàự i Kiev, nới màà oô ng tìàm thàế y nhựãng tù sìã moôự c màự c
soế ng đớài hoự theo “ nhựãng đựớàng loế i Kytoô coổ xựà”. Chùyeế n đi tớái Kiev đàã phùự c hoề i tinh thàề n cùả à oô ng nhieề ù đeế n mựác bàô y giớà oô ng coá đùả nghiự
lựực đeổ hoàà n toàà n càắ t đựát vớái Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng Giàá o, vàà ngày sàù đoá , oô ng khớải sựự chựáng minh ràằ ng nhựãng lớài dàự y cùả à Hoôự i thàá nh thìà
chàẳ ng phùà hớựp chùá t nàà o vớái Phùá c AÂ m. Chàắ c chàắ n làà Tự Thú bàn đàề ù coá moôự t tieổ ù đeề : Dẫn nhập vào một tác phẩm chưa xuất Bản, tàá c phàổ m
đoá làà Một điều nghiên về Thần học Giáo điều, trong đoá Tolstoy thựực hieôự n moôự t trong dàă m bàả y cùoôự c tàế n coô ng cùả à oô ng nhàắ m vàà o Hoôự i thàá nh.

Sàù khi hoàà n tàế t moôự t bàả n thàả o sớ lựớực cùả à Tự Thú vàà o cùoế i nàă m 1879, Tolstoy hieôự ù đìánh noá bàằ ng càá ch sựả dùự ng tự lieôự ù tựà tieổ ù lùàôự n màng
tìánh tựự trùyeôự n – chựà đàề y đùả – cùả à oô ng, “Tôi là cái Gì?” Tự Thú đựớực dựự tìánh làà seã xùàế t hieôự n vàà o nàă m 1882, trong moôự t soế cùả à tàự p
chìá Russkaya mysl’,nhựng do nhựãng khoá khàă n veề kieổ m dùyeôự t, màã i đeế n 1884 noá mớái xùàế t hieôự n, khi màà noá đựớực xùàế t bàả n tàự i Genevà. [12] Neô n
ghi nhàôự n ràằ ng cho màã i đeế n khi noá rà đớài trong àế n bàả n tàự i Genevà, noá mớái màng càá i nhàn đeề Tự Thú.

Đeổ chựáng minh càá i gìà đàã biự nhàà kieổ m dùyeôự t xem làà heế t sựác đàá ng cheô tràá ch veề Tựự Thùá , coá leã làà hựãù ìách, khi trìách dàỗ n làự i ớả đàô y tràng đàề ù tieô n
cùả à àế n bàả n tàự i Genevà, đựớực dựự tìánh làà moôự t dàỗ n nhàôự p cho àế n bàả n “biự sàổ y thài”[13] tàự i Ngà.

Trong tác phẩm này của Bá tước L.N. Tolstoy, mà chúng tôi xuất bản ở đây, có một tấn kịch nội tâm của một tâm hồn mạnh mẽ trong tất cả
chiều sâu và sự thâm thúy của nó, với tất cả cái xáo động khủng khiếp và bi đát của nó. Đây là một tâm hồn được phú bẩm một năng lực sáng
tạo sung mãn, phấn đấu tiến về sự tự hoàn thiện [14] từ những năm thơ ấu; nhưng đây cũng là một tâm hồn được giáo dục trong những môi
trường nơi mà mọi người sống theo những nguồn gốc cơ bản [15] của họ; những nguồn gốc ấy không những không dính dáng gì tới những
lời dạy của giáo lý, mà phần lớn, trái nghịch lại với chúng – ‘bất cứ nơi nào những lời dạy của giáo lý hiện hữu’, được dạy một cách lạnh lùng
và hình thức, ‘được hỗ trợ bởi bạo lực, thì những lời dạy kia không phải là một phần của đời sống của những con người và những mối quan
hệ giữa họ.’

Ở đây trải ra một tấn kịch của một tâm hồn mà đã tìm kiếm – từ những năm thơ ấu – một lối đi tới chân lý, hay như tác giả nói, ‘ý nghĩa của
cuộc sống’. Đây là một tâm hồn phấn đấu với tất cả năng lực nội tâm của mình tiến về làn ánh sáng mà nó định hình ông và soi sáng cho ông ;
ông cũng phấn đấu không kém, bằng phương tiện của một cuộc điều tra có tính khoa học, lạnh lùng, thuần lý và trừu tượng, mà sau cùng dẫn
tới Thượng Đế và chân lý thiêng liêng. Nó thật sự là một tấn kịch huy hoàng cho bất cứ ai mà linh hồn sống động của y có cái năng lực để hiểu
biết và tri giác[16] cái ý nghĩa thâm sâu của nó; nó được viết bởi bàn tay của một kẻ đã sống qua tất cả những va chạm, vò xé và thống khổ
nội tâm, bởi bàn tay của nhà văn tài ba của chúng ta. Trong những hoàn cảnh như thế, thì bất cứ cái gì mà người ta có thể nói về tác phẩm
này sẽ dường như là thừa thãi. Tuy nhiên, chúng tôi mong ước cảnh giác với bạn đọc, xin đừng phạm phải cái sai lầm (mà) dễ dàng phạm
phải bởi bất cứ ai nhặt lên một tác phẩm mới xuất bản, bất luận nó bàn về thiên nhiên vô hồn [17] hay bàn về tinh thần, là địa hạt của văn
học. Cái sai lầm này phát xuất từ cái thể cách mà trong đó bạn đọc đối xử với tác phẩm này, cái cách mà bạn đọc tiếp cận nó và những điều
mà y yêu sách từ nó. Không nên để cho bất cứ cái gì thuộc loại đó làm méo mó những tư tưởng của tác giả; đừng nên để cho bất cứ cái gì làm
sai lạc hay làm tối tăm cái ý nghĩa chân thực của tác phẩm của ông, chẳng hạn như những định kiến [18] của chúng ta, theo đó chúng ta có
thể nhìn tác phẩm bất cứ khi nào chúng ta bước vào nó với những câu hỏi võ đoán mà tác giả không mong ước trả lời và (hẳn là) ông cũng
không nghĩ là ông quan tâm đến chúng [19]

Sàù cùà ng, ngựớài tà coá theổ hoả i, lieôự ù Tolstoy coá bào giớà thựực sựự tìàm thàế y càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng hày càá i chàô n lyá màà oô ng tìàm kieế m ? Veề màăự t
nàà y, bàế t lùàôự n ngựớài tà coá noá i gìà đi nựãà, thìà roã ràà ng làà oô ng đàã tieế p tùự c cùoôự c trùy tàề m cùả à mìành cho đeế n ngàà y nhàắ m màắ t vàà o nàă m 1910: đớài oô ng
làà moôự t cùoôự c đớài đàăự c trựng hoá à bớải nhieề ù sựự tìm kiếm, cũng nhiều bằng sự tìm thấy.[20] Qùàả thàôự t, càá i yá nghìãà màà oô ng phàế n đàế ù đeổ đàự t tớái, nó
tự tiết lộ ra trong cuộc truy tầm nhiều hơn là trong sự phát hiện và việc nêu câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống thì quan trọng hơn là việc trả lời câu
hỏi ấy. [21] Bớải vìà, chìánh bàằ ng càá ch neô ù càô ù hoả i, màà tinh thàề n[22] dàế n mìành vàà o moôự t cùoôự c trành đàế ù cho moôự t gioự ng noá i, moôự t cùoôự c đàế ù trành
màà tìàm thàế y sựự bieổ ù đàự t cùả à noá trong nhựãng tàá c phàổ m nhự Tự Thú.

DAVID PATTERSON

CHƯƠNG I
Toô i đựớực rựảà toôự i vàà giàá o dùự c theo đựác tin Ky Toô giàá o Chìánh Thoế ng. [23]Ngày tựà tàế m beá vàà sùoế t thớài thieế ù nieô n vàà thành nieô n, toô i đàã đựớực reà n
lùyeôự n theo tìán ngựớãng cùả à Giàá o hoôự i Chìánh thoế ng. Nhựng ớả tùoổ i 18, khi toô i rớài boả trựớàng đàự i hoự c vàà o nàă m thựá hài,[24] toô i đàã màế t heế t nieề m
tin vàà o nhựãng gìà màà toô i đàã đựớực dàự y.

Neế ù xeá t theo nhựãng gìà màà toô i coá theổ nhớá đựớực, thìà toô i đàã chựà bào giớà thựực sựự coá moôự t nieề m tin nghieô m tùá c. Toô i chìả đớn giàả n tin càôự y vàà o
nhựãng gìà màà toô i đàã đựớực dàự y vàà vàà o nhựãng đieề ù màà nhựãng bàôự c đàà n ành cùả à toô i đàã tin tựớảng, gàắ n boá moôự t càá ch trùng thàà nh. Nhựng ngày càả
sựự tin càôự y nàà y cùã ng ràế t bàế p beô nh.

Toô i nhớá ràằ ng khi toô i 11 tùoổ i, moôự t càôự ù hoự c sinh trùng hoự c teô n làà Volodin’kà M, đàã cheế t tựà làô ù, đeế n thàă m vieế ng chùá ng toô i vàà o moôự t ngàà y chùả
nhàôự t, thoô ng bàá o veề phàá t hieôự n mớái nhàế t (đựớực lựù hàà nh ) tàự i trựớàng càôự ù. Cái phát hiện đó, là không có Thượng đế, và những điều mà
người ta đang dạy chúng tôi chỉ là những câu chuyện cổ tích (đoá làà vàà o nàă m 1838). [25]Toô i nhớá, càá i tin nàà y đàã cùoế n hùá t sựự qùàn tàô m
cùả à càá c ành trài toô i nhự theế nàà o; thàôự m chìá hoự coà n cho toô i thàm dựự vàà o nhựãng cùoôự c thàả o lùàôự n cùả à hoự . Toô i nhớá ràằ ng tàế t càả chùá ng toô i đeề ù ràế t
phàế n khìách, vàà chùá ng toô i xem càá i tin nàà y vựàà làà khàá hàế p dàỗ n, vựàà hoàà n toàà n coá theổ làà đùá ng sựự thàôự t.

Toô i cùã ng nhớá càá i thớài giàn khi màà ành trài toô i, Dmitri, lùá c àế y đàng hoự c tàự i trựớàng đàự i hoự c, boỗ ng nhieô n hieế n mìành cho đựác tin vớái tàế t càả sựự
đàm meô cùoề ng nhieôự t, moôự t đàm meô khàá c thựớàng, voế n phùà hớựp vớái bàả n chàế t cùả à ành; ành bàắ t đàề ù thàm dựự tàế t càả nhựãng khoá à leỗ tàự i nhàà thớà,
àă n kieô ng, vàà soế ng moôự t đớài soế ng trong sàự ch vàà đàự o đựác. Tàế t càả chùá ng toô i, bào goề m càả nhựãng ngựớài lớán tùoổ i hớn, lieô n tùự c cheế gieỗ ù ành, vàà vìà
moôự t lyá do nàà o đoá , tàăự ng cho ành bieôự t dành làà Noàh. [26] Toô i nhớá ràằ ng khi Mùsin-Pùshkin, lùá c bàế y giớà làà moôự t ùả y vieô n qùàả n triự cùả à đàự i hoự c
Kàzàn, mớài chùá ng toô i tớái dựự moôự t bùoổ i dàự vùã , ành toô i đàã tựà choế i lớài mớài đoá . Mùsin-Pùshkin, vớái moôự t chùá t gieỗ ù cớựt, coế thùyeế t phùự c ành đeế n
dựự, noá i ràằ ng ngày càả Dàvid [27] cùã ng nhàả y mùá à trựớác con thùyeề n lớán đàế y thoô i. Lùá c bàế y giớà, toô i đoề ng tìành vớái nhựãng lớài noá i đùà à tựà càá c bàôự c
đàà n ành cùả à toô i, vàà hoự dàỗ n toô i đeế n keế t lùàôự n ràằ ng: toô i phàả i hoự c sàá ch giàá o lyá vàế n đàá p vàà đi leỗ nhàà thớà, nhựng khoô ng càề n thieế t phàả i xem troự ng
tàế t càả moự i thựá nàà y. Toô i cùã ng nhớá làà đàã đoự c Voltàire[28] khi toô i coà n ràế t beá , vàà toô i khoô ng nhựãng làà khoô ng khoá chiựù vớái sựự gieỗ ù cớựt cùả à oô ng, màà
thựực sựự coà n thàế y noá ràế t thùá viự nựãà.

Sựự càắ t đựát vớái đựác tin xàả y rà trong toô i nhự noá đàã xàả y rà vàà vàỗ n coà n xàả y rà giựãà nhựãng ngựớài thùoôự c loàự i chùá ng toô i, xeá t veề màăự t xàã hoôự i vàà vàă n
hoá à. Theo nhự toô i thàế y, thìà trong phàề n lớán trựớàng hớựp, noá xàả y rà nhự vàề y: ngựớài tà soế ng nhự moự i ngựớài soế ng, nhựng tất cả họ đều sống
theo những nguyên tắc mà không những không dính líu gì tới những lời dạy của đức tin, mà phần lớn là ngược lại với những lời
dạy đó.[29] Nhựãng lớài dàự y cùả à đựác tin khoô ng coá choỗ trong cùoôự c soế ng vàà khoô ng bào giớà đựớực theổ hieôự n trong nhựãng moế i qùàn heôự giựãà con
ngựớài; chùá ng chìả đớn giàả n khoô ng đoá ng vài troà nàà o trong cùoôự c soế ng. Nhựãng lớài dàự y cùả à đựác tin thìà đựớực phoá thàá c cho moôự t làã nh vựực nàà o khàá c,
tàá ch rớài khoả i cùoôự c soế ng vàà đoôự c làôự p vớái noá . Neế ù tìành cớà màà ngựớài tà gàăự p phàả i chùá ng, thìà đoá chìả nhự làà moôự t hieôự n tựớựng hớài hớựt nàà o đoá , khoô ng
dìánh dàá ng gìà tớái cùoôự c soế ng.
Ngàà y này, nhự nhựãng ngàà y cùả à qùàá khựá, neế ù càă n cựá vàà o cùoôự c soế ng vàà nhựãng hàà nh đoôự ng cùả à moôự t ngựớài, thìà khoô ng coá càá ch nàà o noá i đựớực ràằ ng
hoự coá phàả i làà moôự t keả coá đựác tin hày khoô ng. Neế ù qùàả thàôự t khoô ng coá khàá c bieôự t nàà o giựãà nhựãng ngựớài màà (treô n beề màăự t. ĐTN) roã ràà ng làà nhựãng
tìán đoề cùả à đựác tin Chìánh Thoế ng vàà nhựãng ngựớài phùả nhàôự n noá , thìà seã khoô ng thùàôự n lớựi cho nhoá m trựớác. Roề i thìà, nhự bàô y giớà, nhựãng ngựớài
coô ng khài tựự xựng làà tìán đoề cùả à đựác tin Chìánh Thoế ng, thìà phàề n lớán hoự đeề ù làà nhựãng keả coế chàế p, heự p hoà i, tàà n nhàỗ n vàà voô đàự o, biự goá i kìán trong
càá i tựự cào tựự đàự i cùả à chìánh hoự . Tràá i làự i, trìá tùeôự , sựự chìánh trựực, tìánh thàẳ ng thàắ n, tìánh hieề n làà nh đoô n hàôự ù, vàà tìánh đàự o đựác, thìà phàề n lớán đựớực tìàm
thàế y giựãà nhựãng ngựớài tựự xựng làà nhựãng keả voô -tìán.

Ngựớài tà dàự y sàá ch giàá o lyá vàế n đàá p [30] trong càá c trựớàng hoự c vàà đựà hoự c sinh tớái nhàà thớà; nhựãng vieô n chựác phàả i coá giàế y chựáng nhàôự n [31] đeổ
cho thàế y ràằ ng hoự đàã chiựù pheá p bàn thàá nh theổ [32]. Nhựng bàô y giớà, vàà thàôự m chìá càà ng nhự theế trong qùàá khựá, moôự t ngựớài thùoôự c giài càế p chùá ng
toô i màà khoô ng coà n ớả trựớàng vàà chựà đi làà m cho nhàà nựớác, coá theổ soế ng hàằ ng màế y chùự c nàă m màà khoô ng moôự t làề n đựớực nhàắ c nhớả ràằ ng ành tà
đàng soế ng giựãà nhựãng ngựớài Kytoô giàá o, trong khi chìánh ành tà thìà đựớực xem làà moôự t tìán đoề cùả à đựác tin Ky toô giàá o Chìánh thoế ng.

Hoô m này, nhự trong qùàá khựá, nhựãng lớài dàự y veề đựác tin, đựớực chàế p nhàôự ntheo kiểu tạm ứng, vàà đựớực dùy trìà bớải áp lực bên ngoài, dàề n dàề n
phài nhàự t đi dựớái àả nh hựớảng cùả à kieế n thựác vàà nhựãng kinh nghieôự m soế ng, voế n đoế i nghiựch vớái nhựãng lớài dàự y nàà y. Ràế t thựớàng khi, moôự t ngựớài
cựá tieế p tùự c – trong nhieề ù nàă m – ngớã ràằ ng lớài dàự y toô n giàá o đàã đựớực trùyeề n vàà o cho ành tà tựà thớài thớ àế ù thìà vàỗ n coà n ngùyeô n veự n, nhựng thựực
rà, trong moự i lùá c khoô ng coá moôự t dàế ù veế t nàà o cùả à noá (lớài dàự y) coà n soá t làự i trong ành tà.

Coá moôự t ngựớài thoô ng minh vàà trùng thựực, teô n làà S. đàã moôự t làề n keổ cho toô i càô ù chùyeôự n ành tà đàã thoô i khoô ng coà n làà tìán đoề nhự theế nàà o. Vàà o tùoổ i
26, trong khi tìàm choỗ trùá qùà đeô m trong moôự t chùyeế n đi sàă n, ành đàã qùyà xùoế ng đeổ càề ù ngùyeôự n vàà o bùoổ i chieề ù toế i, nhự thoá i qùen cùả à ành tựà
àế ù thớ. Anh trài cùả à ành, đàã đi cùà ng ành trong chùyeế n đi sàă n, thìà đàng nàằ m xùoế ng nghìả treô n moôự t tàế m rớm vàà đàng qùàn sàá t ành. Khi S. đàã
càề ù kinh xong vàà chùàổ n biự nàằ m xùoế ng, ngựớài ành trài noá i vớái ành, “Hoá à rà làà em vàỗ n coà n làà m vieôự c đoá .” Vàà hoự khoô ng noá i gìà theô m vớái nhàù. Tựà
ngàà y àế y veề sàù, S. tựà boả vieôự c càề ù kinh vàà vieôự c đi nhàà thớà. Vàà 30 nàă m này ành đàã khoô ng càề ù ngùyeôự n, khoô ng chiựù pheá p bàn thàá nh theổ , vàà khoô ng
đi nhàà thớà nựãà. Khoô ng phàả i bớải vìà ành chià seả nhựãng xàá c tìán cùả à ngựớài ành trài vàà soế ng theo chùá ng; cùã ng khoô ng phàả i bớải vìà ành đàã qùyeế t
điựnh veề càá i nàà y hày càá i noự trong chìánh tàô m hoề n mìành. Chìả đớn giàả n làà , lớài nhàôự n xeá t cùả à ngựớài ành, noá gioế ng nhự càá i thùá c nheự cùả à moôự t ngoá n
tày chàự m vàà o bựác tựớàng sàắ p sùự p xùoế ng do càá i troự ng lựớựng cùả à chìánh noá . Lớài nhàôự n xeá t cùả à ngựớài ành trài đàã chìả rà cho ành thàế y, ràằ ng càá i
nới choế n màà ành nghìã làà đựác tin đàã coá màăự t, hoá à rà nó đã từ lâu trống rỗng; do vàôự y, nhựãng lớài ành noá i, nhựãng dàế ù thàá nh giàá màà ành làà m, vàà
sựự cùá i đàề ù khi càề ù ngùyeôự n, thìà trong bàả n chàế t làà những hành vi hoàn toàn vô nghĩa. Moôự t khi đàã thựàà nhàôự n sựự voô nghìãà cùả à nhựãng cựả chìả
nàà y, ành đàã khoô ng theổ nàà o tieế p tùự c chùá ng đựớực nựãà.

Noá đàã xàả y rà nhự theế , vàà toô i tin ràằ ng noá seã tieế p tùự c xàả y rà, vớái đàự i đà soế ngựớài. Toô i đàng noá i đeế n nhựãng ngựớài cùà ng moôự t loàự i trong chùá ng toô i,
xeá t veề màăự t vàă n hoá à vàà xàã hoôự i, nhựãng ngựớài trùng thựực vớái chìánh mìành, chựá khoô ng phàả i làà nhựãng ngựớài dùà ng đựác tin nhự moôự t phựớng tieôự n
đeổ đàự t moôự t mùự c tieô ù tàự m bớự nàà o đoá . (Nhựãng ngựớài nàà y làà nhựãng keả voô tìán trieôự t đeổ nhàế t; vìà neế ù đựác tin, theo qùàn đieổ m cùả à hoự , làà moôự t
phựớng tieôự n đeổ đàự t tớái moôự t mùự c đìách tràề n theế nàà o đoá , thìà qùàả thàôự t, đoá chàẳ ng phàả i làà đựác tin gìà càả ). Nhựãng ngựớài cùà ng loàự i vớái chùá ng toô i thìà ớả
trong moôự t viự trìá nới màà àá nh sàá ng cùả à kieế n thựác vàà cùả à cùoôự c soế ng đàã phàá sàôự p càá i càế ù trùá c giàả tàự o đoá , vàà hoự , hoàăự c làà đàã nhàôự n rà đieề ù nàà y vàà đàã
boả noá làự i đàằ ng sàù, hoàăự c làà hoự đàã khoô ng coà n yá thựác đeế n noá nựãà.

Nhựãng lớài dàự y cùả à đựác tin đựớực trùyeề n dàề n vàà o trong toô i tựà thớài thớ àế ù đàã lìàà boả toô i, y nhự chùá ng đàã lìàà boả nhựãng ngựớài khàá c; sựự khàá c bieôự t
dùy nhàế t làà , ngày tựà ràế t sớám, tựà khi toô i bàắ t đàề ù đoự c sàá ch vàà sùy nghìã nhieề ù, toô i đàã sớám yá thựác ràằ ng toô i đàã tựà boả nhựãng lớài dàự y cùả à đựác
tin. Từ tuổi 16, tôi đã bỏ cầu nguyện, bỏ đi nhà thờ và bỏ ăn kiêng. [33] Toô i ngựàng tin vàà o càá i đàã đựớực trùyeề n dàề n vàà o toô i tựà tùoổ i thớ,
theế nhựng toô i thàôự t sựự tin vàà o moôự t càá i gìà đoá , màăự c dùà toô i khoô ng theổ noá i đoá làà càá i gìà. Toô i thàôự m chìá tin vàà o Thựớựng đeế – hày đùá ng hớn, toô i khoô ng
phùả nhàôự n Thựớựng đeế – nhựng toô i khoô ng theổ noá i đoá làà loàự i Thựớựng đeế nàà o; toô i cùã ng khoô ng phùả nhàôự n Chùá à Kytoô vàà nhựãng lớài dàự y cùả à Ngàà i,
nhựng toô i khoô ng theổ noá i làà nhựãng lớài dàự y đoá bào goề m nhựãng gìà.

Bàô y giớà, khi nhìàn làự i thớài giàn đoá , toô i thàế y roã ràằ ng, trựà rà càá i bàả n nàă ng thùá vàôự t, thìà càá i nieề m tin màà đàã tàá c đoôự ng đeế n đớài toô i, càá i nieề m tin đìách
thựực dùy nhàế t màà toô i đàã coá , là niềm tin vào sự hoàn hảo [34]. Nhựng lùá c bàế y giớà toô i đàã khoô ng theổ noá i sựự hoàà n hàả o đoá bào goề m càá i gìà, hày
mùự c đìách cùả à noá coá theổ làà càá i gìà. Toô i coế đàự t tớái sựự hoàà n hàả o veề tri thựác [35]; toô i hoự c hoả i moự i thựá màà toô i coá theổ , moự i thựá màà cùoôự c soế ng đàã cho
toô i moôự t cớ hoôự i đeổ hoự c. Toô i coế hoàà n thieôự n yá chìá cùả à mìành vàà tựự đeề rà nhựãng lùàôự t tàắ c cho chìánh mìành màà toô i noỗ lựực tùàô n thùả . Toô i phàế n đàế ù đeổ
đàự t tớái sựự hoàà n hàả o veề theổ lựực, bàằ ng càá ch thựực hàà nh moự i bàà i tàôự p theổ dùự c nhàằ m phàá t trieổ n sựác màự nh vàà sựự nhành nheự n, vàà bàằ ng càá ch kinh
qùà tàế t càả nhựãng khoá khàă n vàế t vàả nhàằ m cheế ngựự bàả n ngàã qùà sựự chiựù đựựng vàà kieô n nhàỗ n. Toô i xem moự i thựá nàà y làà nhựãng càá i phàả i làà m đeổ đàự t
tớái sựự hoàà n hàả o. Dìã nhieô n, mùự c đìách bàn đàề ù cùả à moự i thựá nàà y làà nhàằ m đàự t tớái sự hoàn hảo về đạo đức, nhựng roề i đieề ù nàà y nhành choá ng
đựớực thày theế bàằ ng moôự t nieề m tin vàà o sựự hoàà n hàả o toàà n dieôự n, coá nghìãà làà , moôự t hàm mùoế n trớả neô n toế t hớn, khoô ng phàả i trong màắ t cùả à rieô ng
toô i hày trong màắ t Thựớựng đeế , màà đùá ng hớn, làà moôự t hàm mùoế n trớả neô n toế t hớn trong màắ t cùả à ngựớài khàá c. Vàà càá i noỗ lựực nàà y – trớả neô n toế t
hớn trong màắ t ngựớài khàá c – thìà nhành choá ng đựớực thày theế bàằ ng moôự t hoàà i voự ng trớả neô n màự nh meã hớn nhựãng ngựớài khàá c, coá nghìãà làà , được
nổi tiếng nhiều hơn, quan trọng nhiều hơn, và giàu có hơn những người khác. [36]

CHƯƠNG II
Moôự t ngàà y nàà o đoá , toô i seã keổ càô ù chùyeôự n đớài toô i, bào goề m càả nhựãng khìáà càự nh đàá ng thựớng [37] làỗ n (nhựãng khìáà càự nh) boổ ìách [38] cùả à 10 nàă m
đoá , trong thớài tùoổ i treả cùả à toô i.

Toô i nghìã ràằ ng nhieề ù ngựớài, ràế t nhieề ù ngựớài, đàã coá nhựãng kinh nghieôự m tựớng tựự. Vớái tàế t càả tàô m hoề n, toô i khàá t khào mùoế n đựớực thieôự n làà nh;
nhựng màà toô i thìà coà n treả , toô i coá nhựãng đàm meô , vàà toô i coô đoôự c, hoàà n toàà n coô đoôự c, bàế t cựá khi nàà o toô i tìàm kieế m càá i gìà (làà ) toế t làà nh. Cựá moỗ i làề n
toô i coế bieổ ù loôự nhựãng mong ựớác chàô n thàà nh tàô m hùyeế t nhàế t cùả à toô i – mong ựớác trớả neô n toế t làà nh veề màăự t đàự o đựác – thìà toô i gàăự p phàả i sựự khinh
mieôự t, sựự cheế gieỗ ù; vàà ngày khi toô i bùoô ng mìành vàà o nhựãng đàm meô thàế p heà n, toô i đựớực ngớựi khen vàà coổ vùã . Tham vọng, lòng yêu quyền lực,
quyền lợi cá nhân, sự dâm đãng, tính kiêu ngạo, sự giận dữ, sự trả thù – tất cả mọi thứ này thì rất được nể trọng . [39] Khi toô i tựự
noôự p mìành cho nhựãng đàm meô nàà y, toô i trớả neô n gioế ng nhự nhựãng bàôự c đàà n ành cùả à toô i, vàà toô i càả m thàế y ràằ ng hoự hàà i loà ng vớái toô i. Moôự t bàà coô toế t
bùự ng cùả à toô i, màà vớái bàà toô i đàã soế ng – moôự t trong nhựãng phùự nựã xinh đeự p nhàế t – thìà lùoô n bàả o toô i ràằ ng càá i mong mùoế n thà thieế t nhàế t cùả à bàà ,
làà toô i coá moôự t cùoôự c tìành vớái moôự t ngựớài phùự nựã đàã coá choề ng. [40] “Rien ne forme ùn jeùne homme comme une liaison avec une femme comme
il faut. [41] Moôự t nieề m hàự nh phùá c khàá c màà bàà mong ựớác cho toô i, làà toô i trớả neô n moôự t qùàn phùự tàá , cho hoàà ng đeế càà ng toế t. Vàà nieề m hàự nh phùá c
lớán nhàế t cho toô i, seã làà cựớái moôự t tieổ ù thự con nhàà giàà ù (màà ) coá theổ đem làự i cho toô i càà ng nhieề ù noô ng noô càà ng toế t.

Toô i khoô ng theổ nàà o hoề i tựớảng làự i nhựãng nàă m thàá ng nàà y màà khoô ng coá nieề m kinh hàã i, sựự gheô tớảm, vàà noỗ i đàù xeá loà ng. Toô i gieế t ngựớài trong
chieế n trành, thàá ch đàế ù sùá ng vớái mùự c đìách gieế t cheế t đoế i thùả , vàà thùà bàự c; toô i đàã phùng phìá nhựãng thàà nh qùàả lào đoôự ng cùả à nhựãng noô ng dàô n vàà
roề i ngựớực đàã i hoự ; toô i đàã tựàng làà moôự t keả thoô ng dàô m vàà moôự t keả lựàà đàả o. Noá i doế i, troôự m càắ p, bựàà bàã i vàà làng chàự đùả kieổ ù, rựớựù cheà , bàự o đoôự ng, sàá t
nhàô n – không có tội ác nào mà tôi đã không phạm phải; [42] màăự c dùà theế , toô i đựớực cà ngớựi, vàà nhựãng đoề ng nghieôự p cùả à toô i đàã vàà vàỗ n
đàng thực sự xem tôi là một người tương đối có đạo đức. [43]

Toô i đàã soế ng 10 nàă m nhự theế .

Trong thớài giàn nàà y, tôi bắt đầu viết vì hư danh, quyền lợi riêng tư và lòng kiêu mạn. [44]Trong tàá c phàổ m, toô i làà m càá i màà toô i đàã làà m
trong cùoôự c soế ng cùả à mìành. Đeổ đàự t đựớực dành voự ng vàà tieề n bàự c – làà mùự c đìách cùả à toô i khi toô i vieế t – thìà càề n thieế t phàả i giàế ù đi càá i toế t vàà phoô
trựớng càá i xàế ù; vàà toô i đàã làà m nhự vàôự y. Làề n nàà y sàng làề n noự , trong nhựãng tàá c phàổ m cùả à mìành, toô i thựớàng àô m mựù che giàế ù nhựãng khàá t voự ng
veề moôự t càá i gìà đoá màà seã màng làự i yá nghìãà cho đớài toô i – che giàế ù chùá ng dựớái càá i màăự t nàự cùả à sựự thớà ớ hày thàôự m chìá sựự đùà à cớựt nựãà. Vàà toô i thàà nh
coô ng trong vieôự c nàà y vàà đựớực khen ngớựi.

Vàà o tùoổ i 26, khi chieế n trành [45] đàã chàế m dựát, toô i đeế n St Peterbùrg vàà dàề n qùen bieế t nhựãng nhàà vàă n tàự i đoá . Hoự chàế p nhàôự n toô i nhự làà moôự t
thàà nh vieô n thùoôự c phe nhoá m cùả à hoự , choề ng chàế t leô n toô i sựự vùoế t ve tàô ng boế c. Trựớác khi toô i kiựp ngoàá i coổ nhìàn rà đàằ ng sàù, thìà nhựãng qùàn
đieổ m cùả à hoự veề cùoôự c soế ng – rieô ng cho phe nhoá m cùả à hoự – đàã trớả thàà nh nhựãng qùàn đieổ m cùả à chìánh toô i, vàà chàẳ ng bào làô ù sàù, tàế t càả nhựãng
noỗ lựực trựớác đàô y cùả à toô i – noỗ lựực mùoế n trớả neô n toế t hớn – đàã hoàà n toàà n chàế m dựát. Khoô ng coá kyả lùàôự t nàà o kieề m cheế nựãà, toô i đeổ cho nhựãng
qùàn đieổ m nàà y bieôự n minh cho đớài mìành.
Càá i lyá thùyeế t đựớực àá p dùự ng bớải nhựãng ngựớài nàà y, nhựãng vàă n hựãù cùả à toô i, làà : cùoôự c soế ng dieỗ n tieế n theo moôự t sựự phàá t trieổ n chùng, vàà nhựãng
nhàà tự tựớảng đoá ng vài troà hàà ng đàề ù trong sựự phàá t trieổ n àế y; vàà roề i, chùá ng toô i (phe nhoá m chùá ng toô i), nhựãng ngheôự sìã vàà nhựãng nhàà thớ, làự i coá
àả nh hựớảng lớán nhàế t treô n nhựãng nhàà tự tựớảng. Sựá meôự nh cùả à chùá ng toô i làà giàá o dùự c nhựãng con ngựớài. Đeổ tràá nh càô ù hoả i hieổ n nhieô n: “Toô i bieế t
nhựãng gìà vàà toô i coá theổ dàự y nhựãng gìà?”, lyá thùyeế t đoá giàả i thìách ràằ ng không cần biết cái gì cả, và nhà nghệ sĩ và nhà thơ dạy một cách vô
thức. [46] Bớải vìà toô i đựớực xem làà moôự t ngheôự sìã vàà moôự t nhàà thớ đàá ng keổ , đựớng nhieô n làà toô i tàá n thàà nh càá i lyá thùyeế t nàà y. Vớái tự càá ch làà moôự t
ngheôự sìã vàà nhàà thớ, toô i vieế t vàà dàự y màà chìánh toô i khoô ng bieế t toô i đàng dàự y càá i gìà. Làà m vieôự c nàà y, toô i thù nhàôự n tieề n bàự c; toô i tàôự n hựớảng đàà n bàà , nhàà
troự [47], sựự giào dù vớái tàề ng lớáp thựớựng lựù – tàế t càả đeề ù tùyeôự t dieôự ù; toô i noổ i dành. Do vàôự y, bàế t cựá càá i gìà màà toô i đàng dàự y thùớả àế y phàả i làà ràế t
toế t. Nieề m tin vàà o kieế n thựác, thi cà, vàà sựự tieế n hoá à cùả à sựự soế ng qùàả thàôự t làà moôự t đựác tin, vàà toô i làà moôự t trong nhựãng giàá o sìã cùả à noá . Làà moôự t trong
nhựãng giàá o sìã cùả à noá – đàô y làà moôự t đieề ù ràế t coá lớựi loôự c vàà ràế t thùá viự. Toô i soế ng moôự t thớài giàn khàá dàà i trong đựác tin nàà y, màà khoô ng heề nghi ngớà
càá i chàô n lyá cùả à noá . Nhựng vàà o nàă m thựá hài vàà nhàế t làà nàă m thựá bà cùả à moôự t cùoôự c soế ng nhự theế , toô i bàắ t đàề ù nghi ngớà sựự khoô ng-theổ -sài-
làề m[48] cùả à đựác tin nàà y vàà bàắ t đàề ù xem xeá t noá moôự t càá ch sàá t sào hớn. Đieề ù đàề ù tieô n dàỗ n toô i đeế n sựự nghi ngớà làà : toô i bàắ t đàề ù nhàôự n thàế y ràằ ng
chìánh nhựãng “giàá o sìã” rào giàả ng đựác tin nàà y (this fàith) cùã ng khoô ng đoề ng yá vớái nhàù. Vàà i ngựớài thựớàng noá i, “Trong soế nhựãng viự thàề y, chùá ng
toô i làà nhựãng viự thàề y gioả i nhàế t vàà hựãù ìách nhàế t, bớải vìà chùá ng toô i dàự y nhựãng càá i càề n thieế t, trong khi nhựãng viự thàề y khàá c đeề ù sài làề m.” Nhựãng
ngựớài khàá c seã noá i, “Khoô ng, chùá ng toô i làà nhựãng ngựớài thàề y đìách thựực. Chìánh càá c oô ng mớái làà sài làề m.”

Hoự trành lùàôự n, càã i vàả , làă ng màự , doế i gàự t, vàà lựàà đàả o làỗ n nhàù. Theô m vàà o đoá , trong soế chùá ng toô i, coá nhieề ù ngựớài thàôự m chìá khoô ng qùàn tàô m đeế n
vieôự c ài sài vàà ài đùá ng; hoự chìả đớn giàả n theo đùoổ i nhựãng cùà ng đìách ìách kyả cùả à hoự vàà coá sựự hoỗ trớự tựà hoàự t đoôự ng cùả à chùá ng toô i. Tàế t càả nhựãng sựự
kieôự n nàà y bùoôự c toô i phàả i nghi ngớà càá i chàô n lyá cùả à đựác tin cùả à chùá ng toô i.

Hớn nựãà, moôự t khi toô i đàã đi tớái choỗ nghi ngớà càá i đựác tin cùả à nhựãng nhàà vàă n nàà y, toô i bàắ t đàề ù qùàn sàá t nhựãng “giàá o sìã” cùả à noá moôự t càá ch kyã càà ng
hớn, vàà trớả neô n xàá c tìán ràằ ng, gần như tất cả những giáo sĩ của đức tin này (this faith) là những kẻ vô đạo đức , [49]vàà trong phàề n lớán
trựớàng hớựp, hoự thieế ù nhàô n càá ch, đeô tieôự n vàà khoô ng xựáng đàá ng. Nhieề ù ngựớài trong soế hoự thìà coà n thàế p keá m hớn nhựãng ngựớài màà toô i đàã gàăự p
trựớác đàô y trong cùoôự c đớài qùàô n ngùã phoá ng đàã ng cùả à toô i, nhựng hoự hàà i loà ng vàà tựự màã n đeế n càá i mựác đoôự màà ngựớài tà chìả coá theổ tìàm thàế y hoàăự c làà
ớả nhựãng viự thàá nh toàà n thieôự n, hoàăự c làà nới nhựãng keả khoô ng bieế t sựự thieô ng lieô ng linh thàá nh làà càá i gìà. Moự i ngựớài trớả neô n đàá ng tớảm [50] trong
màắ t toô i, vàà toô i trớả đàá ng tớảm trong màắ t chìánh mìành. Vàà toô i nhàôự n thựác ràằ ng cái đức tin này là một ảo tưởng lừa dối [51]

Vàà đieề ù làự , làà cho dùà toô i nhành choá ng nhàôự n rà sựự doế i tràá hoàà n toàà n cùả à nieề m tin nàà y vàà tựà boả noá , toô i vàỗ n khoô ng tựà boả càá i điựà viự đựớực bàn
tàăự ng cho toô i bớải nhựãng ngựớài nàà y, càá i điựà viự cùả à moôự t ngheôự sìã, moôự t nhàà thớ, vàà moôự t viự thàề y. Toô i ngàô y thớ tựớảng tựớựng ràằ ng toô i làà moôự t nhàà thớ
vàà moôự t ngheôự sìã, vàà toô i coá theổ dàự y moự i con ngựớài màà chìánh toô i khoô ng bieế t toô i đàng dàự y càá i gìà. Vàà do vàôự y, toô i cựá tieế p tùự c.

Hàôự ù qùàả cùả à vieôự c lieô n heôự vớái nhựãng ngựớài nàà y, làà toô i màắ c phàả i moôự t tàôự t xàế ù mớái: toô i phàá t trieổ n moôự t nieề m tựự hàà o beôự nh hoàự n vàà càá i xàá c tìán đieô n
roề ràằ ng, sựá meôự nh cùả à toô i làà dàự y moự i ngựớài màà khoô ng càề n bieế t toô i đàng dàự y hoự càá i gìà.
Bàô y giớà khi nhìàn làự i giài đoàự n đoá vàà hoề i tựớảng làự i càá i tàô m tràự ng cùả à toô i vàà tàô m tràự ng cùả à nhựãng ngựớài nàà y (moôự t tàô m tràự ng, nhàô n theổ noá i lùoô n,
vàỗ n coà n toề n tàự i giựãà hàằ ng ngàà n ngựớài), toô i thàế y moự i thựá đoá coá veả thàôự t làà đàá ng thựớng, khùả ng khieế p vàà loế biựch; noá gớựi leô n nhựãng càả m nhàôự n
tựớng tựự nhự nhựãng càả m nhàôự n màà ngựớài tà coá theổ tràả i nghieôự m trong moôự t nhà thương điên.

Vàà o thớài đoá , tàế t càả chùá ng toô i đeề ù xàá c tìán ràằ ng chùá ng toô i phàả i noá i, vieế t, vàà xùàế t bàả n càà ng nhành choá ng càà ng toế t, càà ng nhieề ù càà ng toế t, vàà ràằ ng,
đieề ù àế y (thìà) càề n thieế t cho sựự toế t làà nh cùả à nhàô n loàự i. Hàằ ng ngàà n ngựớài trong chùá ng toô i xùàế t bàả n sàá ch vàà vieế t vớái moôự t noỗ lựực đeổ dàự y nhựãng
ngựớài khàá c, trong khi đoá , làự i bàà i bàá c vàà xìả vàả làỗ n nhàù. Khoô ng đeổ tàô m đeế n càá i sựự kieôự n ràằ ng chùá ng toô i chàẳ ng bieế t gìà càả , ràằ ng chùá ng toô i khoô ng
bieế t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i đớn giàả n nhàế t cùả à cùoôự c đớài, càô ù hoả i veề càá i gìà làà đùá ng vàà càá i gìà làà sài, tàế t càả chùá ng toô i tieế p tùự c noá i màà khoô ng coà n
làắ ng nghe nhàù nựãà. Thìảnh thoàả ng chùá ng toô i chieề ù chùoôự ng vàà cà tùự ng làỗ n nhàù vớái đieề ù kieôự n làà chùá ng toô i đựớực chieề ù chùoôự ng vàà đựớực cà
tùự ng trớả làự i; vàà o nhựãng lùá c khàá c, chùá ng toô i thựớàng choự c tựác vàà qùàá t thàá o làỗ n nhàù y heôự t nhự trong moôự t nhàà thựớng đieô n.

Hàằ ng ngàà n coô ng nhàô n lào đoôự ng vàế t vàả ngàà y đeô m, bàằ ng tàế t càả sựác lựực cùả à hoự , thù thàôự p vàà in àế n hàằ ng trieôự ù chựã đeổ phàá t hàà nh qùà bựù đieôự n đi
khàắ p nựớác Ngà. Chùá ng toô i tieế p tùự c dàự y, dàự y, vàà dàự y theô m màã i, vàà dàự y tàế t càả moự i thựá đoá , màà chựà tựàng coá càá ch nàà o đeổ dàự y; vàà roề i chùá ng toô i
thựớàng noổ i giàôự n bớải vìà ngựớài tà ìát chùá tàô m đeế n chùá ng toô i.
Qùàả thàôự t kyà làự , nhựng bàô y giớà toô i hieổ ù đieề ù đoá . Lyá do đìách thựực đàằ ng sàù càá i màà chùá ng toô i đàng làà m làà : chùá ng toô i mùoế n kieế m đựớực càà ng
nhieề ù tieề n bàự c vàà lớài khen càà ng toế t. Vieế t sàá ch vàà làà m bàá o làà càá i dùy nhàế t màà chùá ng toô i bieế t càá ch làà m đeổ đàự t tớái mùự c đìách nàà y. Vàà do vàôự y, đoá làà
càá i màà chùá ng toô i đàã làà m. Nhựng màà đeổ dàế n mìành vàà o moôự t càá i gìà qùàá voô ìách nhự theế vàà đoề ng thớài dùy trìà đựớực càá i xàá c tìán ràằ ng chùá ng toô i làà
nhựãng ngựớài qùàn troự ng, chùá ng toô i càề n moôự t “cớ sớả hớựp lyá ” [52] đeổ biện minh cho càá i màà chùá ng toô i đàng làà m. Vàà do vàôự y, chùá ng toô i dựựà vàà o
càá i cớ sớả sàù đàô y: tàế t càả nhựãng gìà toề n tàự i thìà đeề ù phùà hớựp vớái lyá tìánh [53] . Hớn nựãà, tàế t càả nhựãng gìà toề n tàự i thìà đàng tieế n hoá à. Vàà noá đàng
tieế n hoá à qùà phựớng tieôự n cùả à moôự t sựự “giàá c ngoôự .” [54] Sựự giàá c ngoôự , đeế n lựớựt noá , tràả i qùà sựự thày đoổ i nhớà vieôự c lựù hàà nh nhựãng cùoế n sàá ch vàà
tàự p chìá điựnh kyà. Chùá ng toô i đựớực tràả tieề n vàà đựớực kìánh neổ do vieôự c vieế t sàá ch vàà bàá o, vàà bớải theế , chùá ng toô i làà nhựãng con ngựớài hựãù ìách vàà ựù tùá
nhàế t. Càá i lyá lùàôự n nàà y chàắ c đàã coá hieôự ù qùàả ràế t toế t, neế ù tàế t càả chùá ng toô i đeề ù đoề ng yá vớái nhàù; nhựng thựực tràự ng làự i nhự vàề y: cựá moôự t ngựớài
phàá t bieổ ù moôự t qùàn nieôự m nàà o đoá , làự i coá moôự t ngựớài khàá c, phàá t bieổ ù moôự t qùàn nieôự m đoế i nghiựch hoàà n toàà n vớái noá – sựự kieôự n nàà y leã rà phàả i dàỗ n
chùá ng toô i đeế n choỗ xem xeá t làự i vàế n đeề . Nhựng chùá ng toô i đàã khoô ng bào giớà nhàôự n rà đieề ù àế y. Chùá ng toô i nhàôự n tieề n, vàà nhựãng ngựớài thùoôự c tàề ng
lớáp chùá ng toô i cà ngớựi chùá ng toô i; nhự theế , moỗ i moôự t ngựớài trong chùá ng toô i đeề ù tin ràằ ng chìánh mìành đùá ng.

Bàô y giớà thìà toô i thàế y roã ràằ ng khoô ng coá sựự khàá c bieôự t nàà o giựãà chùá ng toô i vàà những người điên đàng soế ng trong moôự t nhàà thựớng đieô n; vàà o thớài
àế y, toô i chìả mớ hoề thoàá ng thàế y đieề ù nàà y; vàà , gioế ng nhự tàế t càả moự i ngựớài đieô n, toô i nghìã ràằ ng trựà toô i rà, tàế t càả moự i ngựớài khàá c đeề ù đieô n càả .

CHƯƠNG III
Toô i đàã soế ng nhự theế , bùoô ng mìành vàà o trong càá i sựự đieô n roề nàà y theô m 6 nàă m nựãà, cho đeế n khi toô i keế t hoô n. [55] Trong sùoế t thớài giàn nàà y, toô i đi
rà nựớác ngoàà i. Cùoôự c soế ng cùả à toô i tàự i chàô ù AÂ ù vàà sựự qùen bieế t cùả à toô i vớái nhựãng ngựớài chàô ù AÂ ù noổ i tieế ng vàà thoô ng thàá i, làự i càà ng cùả ng coế nieề m
tin cùả à toô i vàà o càá i khàả -nàă ng-trớả-neô n-hoàà n-hàả o noá i chùng, [56] bớải vìà toô i cùã ng tìàm thàế y nới hoự moôự t nieề m tin tựớng tựự. Nieề m tin cùả à toô i thùớả
àế y màng moôự t hìành thựác tựớng tựự nhự càá i hìành thựác màà vàỗ n đàng thiựnh hàà nh ớả nhựãng ngựớài “ coá hoự c” [57] hieôự n này cùả à thớài đàự i chùá ng tà.
Nieề m tin nàà y đựớực dieỗ n đàự t bớải càá i tựà “tiến bộ.” Vàà o thớài àế y, đoế i vớái toô i, dựớàng nhự càá i tựà nàà y coá yá nghìãà. Gioế ng nhự bàế t cựá càá nhàô n nàà o
đàng soế ng, toô i biự dàà y voà bớải càô ù hoả i: “Làà m theế nàà o đeổ soế ng toế t hớn?” Toô i vàỗ n chựà hieổ ù đựớực ràằ ng, khi tràả lớài ràằ ng ngựớài tà phàả i soế ng theo
sựự tieế n boôự , thìà toô i chìả đàng noá i gioế ng heôự t nhự moôự t ngựớài ớả trong moôự t chieế c xùoề ng đàng biự soá ng vàà gioá cùoế n đi; đàá p làự i càô ù hoả i qùàn troự ng
dùy nhàế t – “Chùá ng tà phàả i làá i veề đàô ù?” – moôự t ngựớài nhự theế noá i, “Chùá ng tà đàng biự cùoế n đi tớái moôự t nới nàà o đoá .”

Vàà o thớài đoá , toô i đàã khoô ng nhàôự n rà đieề ù nàà y. Chìả thìảnh thoàả ng, nhựãng cảm xúc chựá khoô ng phàả i lý tính cùả à toô i, phàả n khàá ng làự i càá i sựự meô tìán
nàà y, sựự meô tìán phoổ bieế n cùả à thớài đàự i, màà nhớà noá ngựớài tựự che giàế ù sựự doế t nàá t cùả à chìánh bàả n thàô n veề cùoôự c soế ng – đeổ khoả i nhìàn thàế y noá . Trong
thớài giàn toô i lựù làự i Pàris nhự theế , thìà càả nh tựớựng cùả à moôự t cùoôự c hàà nh hìành đàã phàá t hieôự n cho toô i sựự moả ng mành thieế ù vựãng chàắ c cùả à nieề m
tin meô tìán cùả à toô i vàà o sựự tieế n boôự .[58] Khi toô i thàế y càá i đàề ù biự tàá ch lìàà khoả i thàô n xàá c vàà nghe tieế ng “boôự p” cùả à moỗ i boôự phàôự n khi noá rới vàà o trong
càá i hoôự p (box), toô i đàã hieổ ù, khoô ng phàả i vớái trìá nàă ng cùả à toô i, màà vớái toàà n boôự con ngựớài toô i, ràằ ng khoô ng coá lyá thùyeế t nàà o veề càá i hựãù lyá [59] cùả à
sựự hieôự n hựãù hày cùả à sựự tieế n boôự coá theổ bieôự n minh cho moôự t hàà nh vi nhự theế ; toô i nhàôự n thựác ràằ ng, cho dùà tàế t càả moự i ngựớài treô n theế giàn keổ tựà
ngàà y sàá ng theế , xem càá i vieôự c hàà nh hìành nàà y làà càề n thieế t [60] theo bàế t cựá lyá thùyeế t nàà o, thìà toô i vàỗ n bieế t ràằ ng noá khoô ng càề n thieế t, vàà noá sài tràá i.
Bớải vàôự y, nhựãng phàá n đoàá n cùả à toô i phàả i đựớực đàăự t neề n tàả ng treô n càá i gìà làà đùá ng vàà càề n thieế t, chựá khoô ng phàả i treô n càá i màà ngựớài tà noá i vàà làà m;
toô i khoô ng neô n phàá n đoàá n theo sựự tieế n boôự , màà phàả i phàá n đoàá n theo trái tim cùả à rieô ng toô i. Càá i cheế t cùả à ành trài toô i làà moôự t thìá dùự khàá c màà qùà
đoá toô i nhàôự n thựác càá i thieế ù soá t, bàế t càôự p cùả à sựự meô tìán veề sựự tieế n boôự trong moế i qùàn heôự vớái cùoôự c soế ng. [61] Moôự t con ngựớài nghieô m tùá c, thoô ng
minh, thieôự n làà nh, ành vàỗ n coà n treả khi ành ngàã beôự nh. Anh chiựù khoổ sớả trong hớn 1 nàă m vàà cheế t moôự t càá i cheế t đàù đớán màà chựà tựàng hieổ ù tàự i
sào ành soế ng vàà càà ng ìát hieổ ù tàự i sào ành đàng nàằ m hàế p hoế i. Khoô ng coá lyá thùyeế t nàà o coá theổ cùng càế p bàế t cựá càô ù tràả lớài nàà o cho nhựãng càô ù hoả i
nàà y, hoàăự c cho ành, hoàăự c cho toô i, trong càá i cheế t chàề m chàôự m vàà đàù đớán cùả à ành.

Nhựng đàô y chìả làà nhựãng thìá dùự hieế m hoi cùả à sựự nghi ngớà; nhìàn chùng, toô i vàỗ n tieế p tùự c soế ng, coá moôự t nieề m tin dùy nhàế t vàà o sựự tieế n boôự . “Moự i sựự
thìà đàng phàá t trieổ n, vàà toô i đàng phàá t trieổ n; càá i lyá do tàự i sào toô i đàng phàá t trieổ n trong càá ch thựác nàà y, noá seã hieôự n rà àá nh sàá ng, cùà ng vớái moự i thựá
khàá c.” Vàà o thớài đoá , toô i đựớực dàỗ n đeế n choỗ coô ng thựác hoá à càá i “đựác tin” cùả à toô i nhự vàôự y .

Khi toô i trớả veề nựớác, toô i điựnh cự tàự i vùà ng qùeô vàà doề n heế t tàô m sựác vàà o nhựãng trựớàng hoự c noô ng dàô n. Coô ng vieôự c nàà y thìà đàăự c bieôự t thàô n thieế t vớái
tràá i tim toô i, bớải vìà noá khoô ng dìánh lìáù gìà đeế n nhựãng lớài doế i tràá màà đàã trớả thàà nh hieổ n nhieô n vớái toô i, nhựãng doế i tràá màà đàã làà m toô i khoá chiựù khi
toô i làà moôự t viự thàề y vàă n hoự c. ỞỞ đàô y toô i cùã ng đàng hàà nh đoôự ng nhàô n dành sựự tieế n boôự , nhựng toô i giựã moôự t thàá i đoôự pheô phàá n đoế i vớái sựự tieế n boôự . Toô i
tựự nhùả thàề m ràằ ng trong nhieề ù hìành thựác cùả à noá , sựự tieế n boôự đàã khoô ng dieỗ n rà nhự leã rà noá phàả i, vàà ràằ ng ớả đàô y, càề n phàả i đeổ cho moôự t dàô n toôự c
bàá n khài [62], nhựãng đựáà treả noô ng dàô n, hoàà n toàà n tựự do đeổ choự n con đựớàng cùả à tieế n boôự màà hoự mùoế n.

Veề bàả n chàế t, toô i vàỗ n đoế i màăự t vớái cùà ng moôự t vàế n đeề khoô ng theổ giàả i qùyeế t: toô i làà m theế nàà o đeổ dàự y, màà khoô ng bieế t toô i đàng dàự y càá i gìà. Trong
nhựãng làã nh vựực cào hớn cùả à vàă n hoự c, roã ràà ng làà toô i khoô ng theổ dàự y màà khoô ng bieế t mìành đàng dàự y càá i gìà; bớải vìà toô i thàế y ràằ ng moự i ngựớài dàự y
moôự t càá ch khàá c nhàù, vàà ràằ ng trong nhựãng lùàôự n cựá màà hoự coá , hàề ù nhự hoự khoô ng che giàế ù nhàù sựự doế t nàá t cùả à hoự . Nhựng ớả đàô y, vớái con càá i
cùả à noô ng dàô n, toô i nghìã toô i coá theổ tràá nh neá sựự khoá khàă n nàà y bàằ ng càá ch cho pheá p lùã treả hoự c bàế t cựá càá i gìà màà chùá ng thìách. Bàô y giớà, đieề ù àế y
dựớàng nhự loế biựch đoế i vớái toô i khi toô i hoề i tựớảng làự i, nhự theế nàà o màà toô i đàã thựả làà m đieề ù nàà y đieề ù noự đeổ thựực hieôự n càá i yá mùoế n boế c đoề ng nàà y –
càá i yá mùoế n dàự y doỗ cùả à toô i – trong lùá c đoá toô i bieế t ràế t roã trong sàô ù thàẳ m linh hoề n toô i ràằ ng, khoô ng coá càá ch gìà toô i coá theổ dàự y càá i càề n thieế t cho moự i
ngựớài, bớải vìà toô i khoô ng bieế t càá i gìà làà càề n thieế t. Sàù moôự t nàă m bàôự n biựù vớái trựớàng hoự c, toô i làự i rà nựớác ngoàà i đeổ tìàm kieế m xem làà m theế nàà o đeổ
dàự y trong đieề ù kieôự n chìánh toô i khoô ng bieế t phàả i dàự y nhự theế nàà o.

Toô i tin ràằ ng toô i đàã tìàm rà moôự t giàả i phàá p ớả nựớác ngoàà i, vàà đựớực tràng biự bàằ ng tàế t càả sựự khoô n ngoàn nàà y, toô i trớả làự i nựớác Ngà vàà o càá i nàă m khi
màà nhựãng noô ng noô đựớực giàả i phoá ng.[63] Toô i nhàôự n chựác vùự cùả à moôự t troự ng tàà i vàà bàắ t đàề ù dàự y nhựãng ngựớài mùà chựã trong nhựãng trựớàng hoự c
vàà nhựãng ngựớài bieế t chựã thoô ng qùà nhựãng tàự p chìá điựnh kyà màà toô i đàã bàắ t đàề ù xùàế t bàả n. Moự i sựự coá veả tieế n hàà nh toế t, nhựng toô i càả m thàế y ràằ ng,
sựác khoeả tinh thàề n cùả à toô i thìà khoô ng làà càá i màà noá phàả i làà , vàà ràằ ng tìành tràự ng nàà y khoô ng theổ tieế p dieỗ n làô ù.

Ngày càả lùá c bàế y giớà, coá leã toô i đàã rới vàà o noỗ i tùyeôự t voự ng màà sàù nàà y seã đeế n vớái toô i vàà o tùoổ i 50, neế ù khoô ng nhớà moôự t khìáà càự nh khàá c nựãà cùả à
cùoôự c đớài màà trựớác đàô y toô i chựà tràả i nghieôự m, noá hựáà heự n sựự cứu rỗi: cùoôự c soế ng hoô n nhàô n. [64]

Trong 1 nàă m, toô i bàôự n biựù vớái vieôự c làà m troự ng tàà i, vớái càá c trựớàng hoự c, vàà vớái càá i tàự p chìá (cùả à toô i). Nhựng chàẳ ng bào làô ù toô i meôự t nhoàà i kieôự t sựác
vìà biự vựớáng keự t vàà o trong toàà n boôự sựự vieôự c. Cùoôự c đàế ù trành vớái coô ng vieôự c troự ng tàà i trớả neô n nàăự ng neề vớái toô i; hoàự t đoôự ng cùả à toô i tàự i càá c trựớàng
hoự c thìà qùàá ràắ c roế i phieề n nhieỗ ù, vàà sựự leô leế t cùả à toô i vớái càá i tàự p chìá trớả neô n khoá chiựù đoế i vớái toô i, bớải vìà noá mùoô n đớài đàăự t troự ng tàô m vàà o cùà ng
moôự t chùyeôự n – càá i ựớác mùoế n dàự y moự i ngựớài trong khi che giàế ù đi càá i sựự kieôự n ràằ ng toô i khoô ng bieế t toô i đàng dàự y càá i gìà. Sàù cùà ng, sựự vieôự c đi tớái
moôự t đieổ m, tàự i đoá toô i ngàã beôự nh, veề tinh thàề n hớn làà veề theổ xàá c; toô i tựà boả heế t moự i thựá vàà đi tớái vùà ng thàả o ngùyeô n cùả à nhựãng ngựớài Bàshkirs đeổ
thớả khoô ng khìá trong làà nh; ùoế ngkoumiss . [65] vàà soế ng moôự t cùoôự c soế ng cùả à loàà i thùá . [66]

Sàù khi trớả làự i, toô i làôự p già đìành. Hoàà n càả nh mớái cùả à moôự t già đìành hàự nh phùá c đựà toô i treôự ch hoàà n toàà n rà khoả i bàế t cựá sựự tìàm kieế m nàà o veề càá i yá
nghìãà toàà n dieôự n cùả à cùoôự c đớài. Vàà o thớài đoá , toàà n boôự đớài toô i tàôự p trùng vàà o già đìành toô i, vớự toô i, con càá i toô i, vàà nhự theế , vàà o moôự t moế i qùàn tàô m
đeế n vieôự c càả i thieôự n càá ch soế ng cùả à chùá ng toô i. Vieôự c phàế n đàế ù cho sựự hoàà n hàả o càá nhàô n, màà đàã đựớực thày theế bàằ ng moôự t phàế n đàế ù cho sựự hoàà n
hàả o noá i chùng, moôự t phàế n đàế ù cho sựự tieế n boôự , bàô y giớà trớả thàà nh moôự t phàế n đàế ù cho càá i toế t nhàế t cho già đìành toô i vàà cho toô i.

Mựớài làă m (15) nàă m nựãà đàã troô i đi nhự theế .

Màăự c dùà trong sùoế t 15 nàă m nàà y, toô i đàã xem vieôự c vieế t làá ch nhự làà một nỗ lực vặt vãnh, [67] toô i vàỗ n tieế p tùự c vieế t. [68] Toô i đàã neế m viự ngoự t càá m
doỗ cùả à ngheề vieế t vàă n, nhựãng càá m doỗ cùả à nhựãng phàề n thựớảng to lớán veề tieề n bàự c vàà sựự hoàn ngheô nh cho coô ng vieôự c voô giàá triự, vàà toô i bùoô ng
mìành vàà o noá nhự làà moôự t phựớng tieôự n đeổ càả i thieôự n càá i tìành hùoế ng vàôự t chàế t cùả à toô i vàà nhự làà một cách để bóp nghẹt bất cứ câu hỏi nào
trong tâm hồn tôi liên quan đến ý nghĩa của đời tôi và cuộc sống nói chung.

Khi toô i vieế t, toô i dàự y càá i màà vớái toô i làà chàô n lyá dùy nhàế t: ràằ ng chùá ng tà phàả i soế ng cho bàế t cựá càá i gìà làà toế t nhàế t cho chìánh chùá ng tà vàà già đìành
chùá ng tà.

Vàà toô i đàã soế ng nhự vàôự y. Nhựng càá ch đàô y 5 nàă m, moôự t càá i gìà đoá ràế t làự kyà đàã xàả y đeế n vớái toô i. Thoàự t tieô n, toô i bàắ t đàề ù coá nhựãng khoàả nh khàắ c boế i
roế i ngớã ngàà ng,[69] khi đời tôi đi tới một sự bế tắc, như thể là tôi không biết sống ra sao hay phải làm cái gì . toô i thựớàng đàá nh màế t sựự
nhành trìá [70]vàà rới vàà o trong moôự t tràự ng thàá i tràề m càả m, chàá n chựớàng.[71] Nhựng tràự ng thàá i nàà y qùà đi, vàà toô i tieế p tùự c soế ng nhự trựớác đàô y.
Roề i nhựãng khoàả nh khàắ c ngớã ngàà ng boế i roế i hoàng màng làự i tàá i xùàế t hieôự n thựớàng xùyeô n hớn, vàà chùá ng lùoô n coá cùà ng moôự t hìành thựác. Bàế t cựá khi
nàà o cùoôự c đớài toô i đi tớái choỗ beế tàắ c, nhựãng càô ù hoả i thựớàng noổ i leô n: “Tàự i sào? Vàà càá i gìà tieế p theo?”

Bàn đàề ù, toô i nghìã đàô y làà nhựãng càô ù hoả i khoô ng đàô ù, vàà khoô ng àă n nhàôự p gìà đeế n toô i. Toô i nghìã ràằ ng nhựãng càô ù tràả lớài cho chùá ng thìà đàã đựớực nhieề ù
ngựớài bieế t tớái, vàà ràằ ng, neế ù toô i coá bào giớà mùoế n giàả i đàá p chùá ng, thìà vieôự c àế y cùã ng khoô ng qùàá khoá đoế i vớái toô i; chìả coá đieề ù, làà bàô y giớà toô i chựà
càề n phàả i bàôự n tàô m tớái vieôự c đoá , nhựng neế ù toô i phàả i tựự mìành giàả i đàá p nhựãng càô ù hoả i đoá , thìà toô i seã tìàm thàế y nhựãng càô ù tràả lớài. Nhựng nhựãng càô ù
hoả i bàắ t đàề ù hieôự n leô n moỗ i lùá c moôự t thựớàng xùyeô n, vàà nhựãng yeô ù sàá ch đoà i hoả i càô ù tràả lớài trớả neô n ngàà y càà ng khàổ n càế p. Vàà gioế ng nhự nhựãng
đieổ m [72] đựớực tàôự p trùng vàà o trong moôự t viự trìá dùy nhàế t, nhựãng càô ù hoả i khoô ng coá càô ù tràả lớài nàà y cựá tùự làự i cùà ng nhàù đeổ tàự o thàà nh moôự t veế t
đen dùy nhàế t.

Noá đàã xàả y rà vớái toô i nhự noá thựớàng xàả y rà vớái bàế t cựá ài màắ c phàả i moôự t cớn beôự nh noôự i tàô m cheế t ngựớài. Bàn đàề ù, coá nhựãng trieôự ù chựáng khoô ng
đàá ng keổ cùả à moôự t cớn beôự nh, màà beôự nh nhàô n boả lớ đi; roề i nhựãng trieôự ù chựáng nàà y tàá i xùàế t hieôự n moỗ i lùá c moôự t thựớàng xùyeô n hớn, cho đeế n khi
chùá ng đoổ doề n vàà o thàà nh moôự t noỗ i khoổ khoô ng dựát. Sựự khoổ đàù già tàă ng, vàà trựớác khi beôự nh nhàô n coá theổ ngoàá i coổ nhìàn rà sàù, y khàá m phàá rà càá i
màà y đàã bieế t : càá i màà y đàã xem chìả làà moôự t sựự se mìành, khoá ớả – cái đó lại là cái quan trọng nhất trên thế gian đối với y; thật ra, cái đó
chính là cái chết. [73]

Chìánh đàô y làà càá i đàã xàả y đeế n cho toô i. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng đàô y khoô ng phàả i làà moôự t cớn beôự nh tìành cớà thoàá ng qùà, màà làà moôự t càá i gìà đoá ràế t nghieô m
troự ng, vàà ràằ ng, neế ù nhựãng càô ù hoả i tựớng tựự coà n tieế p tùự c tàá i dieỗ n, toô i seã phàả i tràả lớài chùá ng. Vàà toô i coế tràả lớài chùá ng. Nhựãng càô ù hoả i nàà y coá veả
nhự làà nhựãng càô ù hoả i ngớà ngheôự ch[74], giàả n đớn vàà treả con. Nhựng ngày khi toô i đàăự t hài bàà n tày leô n chùá ng vàà coế giàả i đàá p chùá ng, toô i lieề n xàá c
tìán ngày ràằ ng, trựớác tieô n, chùá ng khoô ng phàả i làà nhựãng càô ù hoả i ngớà ngheôự ch vàà treả con, màà chúng là những câu hỏi sâu xa và cốt tủy nhất
trong đời, vàà , thựá hài, cho dàỗ ù toô i coá sùy ngàỗ m veề chùá ng nhieề ù theế nàà o đi nựãà, toô i cùã ng khoô ng coá càá ch gìà giàả i đàá p chùá ng. Trựớác khi toô i coá
theổ bàôự n tàô m vớái tràng tràự i Sàmàrà, vớái sựự giàá o dùự c con trài toô i, hày vớái vieôự c vieế t nhựãng qùyeổ n sàá ch, toô i phàả i bieế t tại sao toô i đàng làà m nhựãng
đieề ù nàà y. Chựàng nàà o màà toô i khoô ng bieế t lyá do tàự i sào, toô i khoô ng theổ làà m càá i gìà càả . Giựãà càá i moế i qùàn tàô m cùả à toô i vớái già đìành, màà vàà o thớài đoá
giựã cho toô i khàá bàôự n roôự n, moôự t càô ù hoả i boỗ ng nhieô n đeế n trong đàề ù toô i: “ Ràế t toế t, bàự n seã coá 6.000 desiàtin [75] tàự i tìảnh Sàmàrà, cùã ng nhự 300
con ngựựà; roề i sào nựãà ?” Vàà toô i hoàà n toàà n biự bàế t ngớà vàà khoô ng bieế t phàả i nghìã gìà khàá c. Ngày khi toô i bàắ t đàề ù nghìã veề vieôự c giàá o dùự c càá c con toô i,
toô i thựớàng tựự hoả i, “Tàự i sào ?” Hày toô i thựớàng sùy tựớảng : bàằ ng càá ch nàà o màà ngựớài tà coá theổ đàự t đựớực sựự thiựnh vựớựng, vàà toô i thựớàng bàế t
giàá c tựự hoả i, “ Noá coá qùàn heôự gìà đeế n toô i?” Hày giựãà sựự sùy nghìã cùả à toô i veề dành voự ng màà nhựãng tàá c phàổ m cùả à toô i đàng màng đeế n cho toô i, toô i
thựớàng tựự hoả i, “Ràế t toế t, bàự n seã noổ i dành hớn càả Gogol, Pùshkin, Shàkespeàre, Moliere, noổ i dành hớn càả tàế t càả nhựãng nhàà vàă n treô n theế giớái –
vàôự y thìà sào ?”

Vàà toô i tùyeôự t đoế i khoô ng theổ tìàm thàế y moôự t càô ù tràả lớài nàà o.

CHƯƠNG IV

Đớài toô i đi tớái choỗ bế tắc. Toô i coá theổ thớả, àă n, ùoế ng, vàà ngùả ; qùàả thàôự t, toô i khoô ng theổ khoô ng thớả, khoô ng àă n, vàà khoô ng ngùả . Nhựng không có chút
sự sống nào trong tôi, bớải vìà toô i đàã khoô ng coá moôự t ựớác voự ng nàà o; giàá nhự màà toô i coá , thìà thìà hàẳ n toô i đàã thàế y sựự thoả à màã n noá làà coá lyá. [76] Neế ù
toô i đàã mùoế n moôự t càá i gìà đoá , thìà toô i đàã bieế t trựớác ràằ ng, dùà coá đàự t đựớực noá hày khoô ng, thìà cùã ng chựàng àế y chùyeôự n.

Neế ù moôự t bàà tieô n đeế n vàà coá nhàã yá cho toô i đựớực thoả à màã n moự i ựớác voự ng cùả à toô i, thìà coá leã tôi đã không biết tôi mong ước cái gì. [77] Neế ù
trong nhựãng khoàả nh khàắ c sày sựà, [78] toô i khoô ng coá nhựãng ựớác voự ng nàà o ngoàà i nhựãng ựớác voự ng cùã đàã thàà nh thoá i qùen, thìà trong nhựãng
khoàả nh khàắ c tìảnh tàá o, [79] toô i bieế t ràằ ng tàế t càả đoá chìả làà moôự t àả o àả nh lựàà doế i; ràằ ng toô i đàã thựực sựự khoô ng ựớác voự ng đieề ù gìà. Toô i thàôự m chìá khoô ng
coà n mùoế n khàá m phàá chàô n lyá bớải vìà toô i đàã đoàá n trựớác noá làà càá i gìà. Chân lý đó là: cuộc đời là vô nghĩa.[80]

Sựự vieôự c dieỗ n rà nhự theổ toô i đàã soế ng moôự t ìát, làng thàng moôự t ìát, cho đeế n khi toô i đeế n càá i vựực thàẳ m, vàà toô i thàế y moôự t càá ch roã ràà ng ràằ ng khoô ng coá gìà
phìáà trựớác ngoàà i rà sựự đoổ nàá t. Vàà toô i khoô ng theổ ngựàng làự i, khoô ng theổ qùày trớả làự i, khoô ng theổ nhàắ m màắ t làự i đeổ khoả i thàế y ràằ ng khoô ng coá gìà ớả
phìáà trựớác, ngoàự i trựà càá i àả o àả nh lựàà doế i cùả à cùoôự c đớài, cùả à hàự nh phùá c, vàà càá i thựực tàự i cùả à đàù khoổ vàà sựự cheế t, cùả à sựự hùả y dieôự t hoàà n toàà n.

Toô i đàô m rà chàá n cùoôự c soế ng; moôự t sựác màự nh bàế t khàả khàá ng nàà o đoá đàng dàỗ n toô i đeế n choỗ mùoế n loàự i boả noá bàằ ng càá ch nàà o đoá . Khoô ng phàả i làà toô i
mùoế n tựự keế t lieỗ ù đớài mìành. Càá i sựác màự nh voế n đàng dàỗ n toô i rớài khoả i cùoôự c soế ng thìà màự nh meã hớn, tùyeôự t đoế i hớn, bào trùà m toàà n dieôự n hớn bàế t
cựá ựớác voự ng nàà o. Vớái tàế t càả sựác lựực cùả à toô i, toô i vùà ng vàỗ y đeổ rớài khoả i cùoôự c đớài. Lùá c bàế y giớà, càá i yá tựớảng tựự vàỗ n đeế n vớái toô i moôự t càá ch cùã ng tựự
nhieô n nhự càá i yá tựớảng veề vieôự c càả i thieôự n cùoôự c soế ng voế n đàã đeế n vớái toô i trựớác đoá . Càá i yá tựớảng nàà y coá sựác càá m doỗ qùàá màự nh meã , đeế n noỗ i toô i phàả i
dùà ng thùả đoàự n mựù meự o choế ng làự i chìánh mìành, đeổ khoô ng phàả i thựực hieôự n noá vieôự c tựự vàỗ n moôự t càá ch qùàá voôự i vàã . Toô i khoô ng mùoế n voôự i vàà ng chìả vìà
toô i mùoế n sựả dùự ng tàế t càả sựác màự nh [81] cùả à toô i đeổ gớã roế i nhựãng yá tựớảng cùả à mìành. Neế ù khoô ng theổ gớã roế i chùá ng, toô i tựự nhùả , toô i lùoô n lùoô n coá
theổ tieế n hàà nh vieôự c tựự vàỗ n. Vàà hàã y nhìàn toô i kià – một con người may mắn – lại phải mang một sợi dây thừng ra khỏi căn phòng, nơi tôi
ở một mình mỗi đêm khi thay quần áo, để sẽ không tự treo cổ từ cái xà ngang giữa những cái tủ. Và tôi từ bỏ việc đi săn với một
khẩu súng ngắn, để sẽ không bị cám dỗ một cách dễ dàng đi tới chỗ loại bỏ chính mình . Chìánh toô i khoô ng bieế t làà toô i mùoế n càá i gìà. Toô i sớự
cùoôự c soế ng, toô i vùà ng vàỗ y đeổ loàự i boả noá , vàà tùy vàôự y, toô i vàỗ n hy voự ng veề moôự t càá i gìà đoá tựà noá .

Vàà đieề ù nàà y đàng xàả y rà cho toô i vàà o moôự t thớài đieổ m màà , tựà moự i dàế ù chìả, [82] lẽ ra tôi nên được xem là một người hoàn toàn hạnh
phúc; [83]sựự vieôự c nàà y xàả y rà khi toô i chựà đàề y 50 tùoổ i. Toô i coá moôự t ngựớài vớự toế t, nàà ng yeô ù toô i vàà toô i thà thieế t yeô ù nàà ng, nhựãng đựáà con xinh
xàắ n vàà moôự t bàế t đoôự ng sàả n lớán đàng phàá t trieổ n vàà bàà nh trựớáng màà toô i khoả i càề n coá noỗ lựực nàà o. Hớn bào giớà càả , toô i đựớực kìánh neổ bớải bàự n hựãù vàà
ngựớài qùen, đựớực cà ngớựi bớải nhựãng ngựớài làự , vàà toô i coá theổ tựự đoà i hoả i [84] moôự t dành tieế ng nàà o đoá màà thựực sựự khoô ng tựự lựàà doế i mìành. Hớn
nựãà, toô i khoô ng beôự nh hoàự n veề theổ xàá c vàà tinh thàề n; [85] tràá i làự i, toô i đựớực hựớảng moôự t khìá lựực màự nh meã veề càả theổ xàá c làỗ n tinh thàề n, màà toô i
hieế m khi gàăự p đựớực trong soế nhựãng ngựớài cùà ng lựáà tùoổ i vớái toô i. Veề màăự t theổ lựực, toô i coá theổ theo kiựp nhựãng noô ng dàô n làà m vieôự c treô n càá nh đoề ng;
veề màăự t tàô m thàề n, toô i coá theổ làà m vieôự c 8 - 10 tieế ng đoề ng hoề lieô n tieế p màà khoô ng phàả i chiựù bàế t cựá hàôự ù qùàả nàà o tựà sựự càă ng thàẳ ng đoá . Vàà trong càá i
hieôự n tìành nhự theế , toô i đàã đi tớái moôự t đieổ m màà tàự i đoá toô i khoô ng theổ soế ng; vàà cho dùà toô i khoô ng sớự hàã i càá i cheế t, toô i đàã phàả i sựả dùự ng nhựãng mựù
meự o choế ng làự i chìánh mìành đeổ giựã cho mìành khoả i tựự vàỗ n.

Toô i đàã moô tàả càá i đieề ù kieôự n tàô m linh cùả à toô i cho chìánh mìành trong càá ch nàà y: đớài toô i làà moôự t loàự i troà đùà à ngù xùàổ n vàà àá c đoôự c màà moôự t ài đoá đàng
chới, nhàắ m vàà o toô i. Màăự c dùà sựự kieôự n ràằ ng toô i khoô ng coô ng nhàôự n sựự hieôự n hựãù cùả à moôự t ài đoá màà coá leã đàã sàá ng tàự o rà toô i [86] – màăự c dùà vàôự y, càá i yá
nieôự m ràằ ng moôự t ài đoá đàã cho toô i rà đớài nhự làà moôự t troà đùà à ngù xùàổ n vàà đoôự c àá c, càá i yá nieôự m àế y dựớàng nhự làà càá ch tựự nhieô n nhàế t đeổ moô tàả càá i
tìành tràự ng [87] cùả à toô i.

Toô i đàã khoô ng theổ khoô ng tựớảng tựớựng ràằ ng, moôự t ài đoá đàng tựự làế y làà m thìách chìá, đàng cựớài nhàự o toô i vàà càá i càá ch màà toô i đàã soế ng 30-40 nàă m,
hoự c tàôự p, phàá t trieổ n, tàă ng trựớảng veề theổ xàá c vàà tinh thàề n ; cựớài nhàự o toô i veề vieôự c bàằ ng càá ch nàà o màà toô i đàã (trớả neô n) hoàà n toàà n chìán chàắ n veề
màăự t trìá nàă ng vàà đàã tớái càá i choá p đìảnh màà tựà đoá cùoôự c soế ng tựự phàá t loôự chìánh noá – chìả đeổ đựáng ớả đoá gioế ng nhự moôự t gàã khớà chìánh hieôự ù, thàế y roã
ràằ ng khoô ng coá gìà trong cùoôự c đớài, ràằ ng đàã khoô ng bào giớà coá vàà seã khoô ng bào giớà coá . “Vàà đieề ù đoá khieế n cho y (moôự t ài đoá ) cựớài lớán …”

Nhựng dùà thựực sựự coá hày khoô ng coá moôự t ài đoá (màà ) đàng cheế gieỗ ù toô i, càá i đieề ù àế y cùã ng khoô ng khieế n cho toô i deỗ chiựù hớn chùá t nàà o. Toô i khoô ng
theổ gàắ n moôự t yá nghìãà hớựp lyá [88] nàà o vàà o moôự t hàà nh vi đớn leả nàà o trong toàà n boôự đớài toô i. Càá i đieề ù dùy nhàế t khieế n cho toô i kinh ngàự c, làà làà m sào
màà toô i đàã khoô ng nhàôự n thựác rà đieề ù nàà y ngày tựà đàề ù. Đàã tựà làô ù, moự i thựá nàà y làà đieề ù màà ài cùã ng bieế t. Neế ù khoô ng phàả i hoô m này, thìà ngàà y mài,
beôự nh tàôự t vàà càá i cheế t seã đeế n (qùàả thàôự t, chùá ng đàng đeế n gàề n roề i) vớái moự i ngựớài, vớái toô i, vàà seã khoô ng coá gìà coà n làự i ngoàà i càá i mùà i hoô i hàá m vàà lùã
boự gioà i. Nhựãng hàà nh đoôự ng cùả à toô i, dùà chùá ng coá theổ làà càá i gìà đi nựãà, cùã ng seã biự làã ng qùeô n sớám hày mùoôự n, vàà chìánh toô i seã khoô ng coà n nựãà. Vàôự y
thìà, tàự i sào phàả i làà m moôự t càá i gìà đoá ? Làà m sào ngựớài tà coá theổ khoô ng thàế y đieề ù nàà y vàà coá theổ soế ng chựá ? Càá i đoá làà đieề ù đàá ng ngàự c nhieô n! Chùá ng
tà coá theổ soế ng chựàng nàà o màà cùoôự c soế ng làà m sày sựà meô mùoôự i [89] chùá ng tà; moôự t khi chùá ng tà tìảnh tàá o, chùá ng tà khoô ng theổ khoô ng thàế y ràằ ng
tàế t càả moự i thựá đoá đeề ù làà moôự t àả o àả nh lựàà doế i, moôự t àả o àả nh ngù xùàổ n [90] ! Cùã ng nhự khoô ng coá gìà làà bùoề n cựớài hày dìá doả m veề đieề ù àế y; noá chìả làà
tàà n nhàỗ n vàà ngù xùàổ n.

Coá moôự t chùyeôự n ngùự ngoô n coổ phựớng Đoô ng, [91] veề moôự t keả lựã hàà nh biự bàế t ngớà treô n thàả o ngùyeô n bớải moôự t con dàã thùá đàng hoàà nh hàà nh. Coế
cựáù mìành thoàá t khoả i con dàã thùá , ngựớài lựã hàà nh nhàả y vàà o trong moôự t càá i gieế ng đàã càự n nựớác; nhựng ớả dựớái đàá y gieế ng, y thàế y moôự t con roề ng
đàng giựớng moá ng vùoế t rà chớà voề làế y y. Keả bàế t hàự nh khoô ng dàá m leo rà vìà sớự biự con dàã thùá gieế t, y cùã ng khoô ng dàá m nhàả y xùoế ng đàá y gieế ng vìà
sớự biự con roề ng voề . Bớải vàôự y, y bàá m vàà o moôự t càà nh cùả à moôự t bùự i càô y hoàng dàã đàng moự c trong nhựãng keã nựát cùả à càá i gieế ng, vàà nìáù vàà o đoá . Hài
càá nh tày y trớả neô n yeế ù dàề n vàà y càả m thàế y ràằ ng chàẳ ng bào làô ù nựãà, y seã phàả i làà m moề i cho Thàề n Cheế t đàng đớựi y ớả càả hài phìáà. Theế nhựng y
vàỗ n cựá nìáù vàà o đoá ; vàà khi đàng nìáù vàà o càà nh càô y, y nhìàn leô n, thàế y 2 con chùoôự t, moôự t đen moôự t tràắ ng, đàng gàăự m vàà o xùng qùành càá i bùự i càô y nới
màà y đàng treo lùả ng làẳ ng. Chàẳ ng bào làô ù bùự i càô y seã gàã y vàà đoổ xùoế ng, vàà y seã rới vàà o trong nành vùoế t cùả à con roề ng. Ngựớài lựã hàà nh thàế y đieề ù
nàà y vàà bieế t ràằ ng y chàắ c chàắ n seã cheế t. Nhựng trong khi y đàng treo lùả ng làẳ ng ớả đoá , y nhìàn qùành vàà thàế y những giọt mật treô n nhựãng chieế c
làá cùả à bùự i càô y, vàà y leà lựớãi rà vàà lieế m chùá ng. Toô i cùã ng đàng đeo nìáù vàà o càà nh càô y cùả à đớài nhự theế , bieế t ràằ ng tàế t yeế ù con roề ng cùả à sựự cheế t đàng
chớà đớựi, sàẵ n sàà ng xeá toô i rà tựàng màả nh; vàà toô i khoô ng theổ hieổ ù tàự i sào càá i sựự trà tàế n nàà y đàã đoổ xùoế ng toô i. Toô i coế mùá t nhựãng gioự t màôự t voế n đàã
moôự t làề n àn ùả i toô i, nhựng màôự t thìà khoô ng coà n ngoự t nựãà. Ngàà y vàà đeô m, con chùoôự t tràắ ng vàà đen đàng gàăự m càá i càà nh càô y màà toô i đàng nìáù vàà o. Toô i
thàế y con roề ng moôự t càá ch roã ràà ng, vàà màôự t đàã màế t heế t tàế t càả càá i viự ngoự t cùả à noá . Toô i chìả thàế y con roề ng màà toô i khoô ng theổ troế n thoàá t vàà nhựãng con
chùoôự t, vàà toô i khoô ng theổ qùày màắ t khoả i chùá ng. Đàô y khoô ng phàả i làà càô ù chùyeôự n coổ tìách, màà làà chàô n lyá khoô ng theổ bàá c boả , vàà đựớực hieổ ù bớải moự i
ngựớài.

Càá i àả o àả nh cùả à hàự nh phùá c cùoôự c đớài, màà trựớác đàô y đàã biựt màắ t toô i làự i trựớác càá i sựự khùả ng khieế p cùả à con roề ng, bàô y giớà khoô ng coà n lựàà doế i toô i
đựớực nựãà. Dùà toô i coá tựự khùyeô n nhùả chìánh mìành theế nàà o đi nựãà, ràằ ng toô i khoô ng theổ hieổ ù yá nghìãà cùả à cùoôự c đớài, ràằ ng toô i neô n soế ng màà khoô ng
nghìã veề noá – toô i khoô ng theổ làà m đieề ù nàà y bớải vìà toô i đàã làà m đieề ù nàà y qùàá làô ù roề i. Bàô y giớà toô i khoô ng theổ khoô ng thàế y nhựãng ngàà y vàà đeô m đàng
lào nhành veề phìáà toô i vàà dàỗ n toô i đeế n sựự cheế t. Toô i chìả thàế y đieề ù nàà y, vàà chìả đieề ù nàà y thoô i, làà chàô n lyá. Moự i thựá khàá c chìả làà sựự doế i tràá .

Hài gioự t màôự t màà , hớn bàế t cựá càá i gìà khàá c, đàã làà m màắ t toô i xoày hựớáng, treôự ch khoả i càá i chàô n lyá tàà n nhàỗ n nàà y, làà tìành yeô ù dàà nh cho già đìành toô i, vàà
vieôự c vieế t làá ch cùả à toô i, màà toô i đeề càôự p đeế n nhự làà ngheôự thùàôự t; theế nhựng thựá màôự t nàà y đàã màế t heế t viự ngoự t đoế i vớái toô i.

“ Già đìành toô i…,” toô i nhùả thàề m. Nhựng già đìành toô i, vớự toô i vàà con toô i, cùã ng làà nhựãng con ngựớài. Hoự cùã ng đàng chiựù nhựãng đieề ù kieôự n tựớng tựự
nhự toô i : hoự phàả i hoàăự c làà soế ng trong doế i tràá hoàăự c làà phàả i đoế i màăự t vớái càá i chàô n lyá khùả ng khieế p đoá . Tàự i sào hoự neô n soế ng ? Tàự i sào toô i neô n
thựớng yeô ù hoự ? Tàự i sào qùàn tàô m tớái hoự , nùoô i nàế ng hoự , vàà chàă m nom hoự ? Hàã y đeổ cho hoự coá theổ chìàm vàà o trong noỗ i tùyeôự t voự ng, càá i đàng àă n
moà n toô i, hày cựá đeổ hoự tieế p tùự c soế ng vớái sựự ngù xùàổ n [92] ? Neế ù toô i yeô ù thựớng hoự , thìà toô i khoô ng theổ khoô ng phới bàà y càá i sựự thàôự t nàà y cho hoự
thàế y. Moự i bựớác chàô n màà hoự đàng đi trong kieế n thựác [93] đeề ù seã dàỗ n hoự tớái càá i chàô n lyá nàà y. Vàà càá i chàô n lyá nàà y làà sựự cheế t.
“Ngheôự thùàôự t, vàă n hoự c…?” Dựớái àả nh hựớảng cùả à sựự thàà nh coô ng vàà sựự cà tùự ng tựà nhựãng ngựớài khàá c, toô i đàã tựự thùyeế t phùự c mìành moôự t thớài giàn
dàà i ràằ ng coá leã đàô y làà càá i màà toô i neô n làà m, màăự c dùà càá i cheế t đàng tớái vàà noá seã hự voô hoá à moự i sựự – chìánh toô i, tàá c phàổ m cùả à toô i, vàà càá i kyá ựác veề
chùá ng. Nhựng chàẳ ng bào làô ù toô i thàế y càả càá i nàà y nựãà, làà moôự t àả o àả nh lựàà doế i. Moỗ i lùá c, toô i càà ng thàế y roã ràà ng ràằ ng ngheôự thùàôự t làà moôự t sựự tràng trìá
cùả à cùoôự c soế ng, moôự t càá i gìà đoá khùyeế n dùự chùá ng tà vàà o vớái cùoôự c đớài. Nhựng cùoôự c soế ng đàã đàá nh màế t sựự qùyeế n rùã cùả à noá đoế i vớái toô i, vàôự y thìà toô i
làà m sào đeổ qùyeế n rùã keả khàá c ? Chựàng nàà o toô i khoô ng đàng soế ng cùoôự c đớài cùả à chìánh mìành, màà chìả soế ng cùoôự c đớài cùả à moôự t ngựớài khàá c, cùoôự c đớài
àế y nhự moôự t ngoự n soá ng đàng màng toô i đi treô n càá i choá p đìảnh cùả à noá [94]; chựàng nàà o màà toô i tin ràằ ng cùoôự c soế ng coá moôự t yá nghìãà – màăự c dùà toô i
khoô ng theổ dieỗ n đàự t noá – thìà càá i phàả n àả nh cùả à moự i thựá veề cùoôự c soế ng qùà vàă n hoự c vàà ngheôự thùàôự t màng đeế n cho toô i làự c thùá ; toô i hựớảng thùự vieôự c
nhìàn đớài trong tàế m gựớng soi cùả à ngheôự thùàôự t. Nhựng khi toô i bàắ t đàề ù tìàm kieế m yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, khi toô i bàắ t đàề ù càả m thàế y càá i nhù càề ù
phàả i soế ng, thìà càá i tàế m gựớng soi nàà y làự i trớả thàà nh hoàăự c làà càá i voà xeá tàô m hoề n toô i, hoàăự c làà noá trớả neô n khoô ng càề n thieế t, dự thựàà, vàà loế
biựch. [95] Toô i khoô ng coà n coá theổ đựớực àn ùả i bớải càá i màà toô i thàế y ớả trong tàế m gựớng, bớải vìà toô i coá theổ thàế y ràằ ng càá i tìành hùoế ng cùả à toô i làà ngù
xùàổ n vàà đàề y tùyeôự t voự ng. Thàôự t toế t cho toô i đeổ màà hàô n hoàn, khi nàà o tàôự n đàá y linh hoề n toô i, toô i tin ràằ ng đớài toô i coá yá nghìãà. Khi nàà o tin nhự vàôự y, thìà
càá i troà chới cùả à àá nh sàá ng vàà boá ng toế i, troà chới cùả à càá i hàà i, càá i bi, càá i gàô y xùá c đoôự ng, càá i đeự p, vàà nhựãng thàà nh toế khùả ng khieế p trong cùoôự c soế ng
đàã àn ùả i toô i. Nhựng moôự t khi toô i đàã thàế y cùoôự c soế ng làà voô nghìãà vàà khùả ng khieế p, thìà càá i troà chới trong tàế m gựớng khoô ng theổ làà m vùi toô i đựớực
nựãà. Dùà màôự t coá ngoự t tớái đàô ù chàă ng nựãà, nó không thể ngọt đối với tôi, vì tôi thấy con rồng và những con chuột đang gặm vào cái trụ
cột đang nâng đỡ tôi.

Nhựng màà sựự vieôự c khoô ng dựàng làự i ớả đàô y. Neế ù toô i chìả đớn giàả n hieổ ù ràằ ng đớài khoô ng coá yá nghìãà, coá leã toô i đàã coá khàả nàă ng chàế p nhàôự n noá moôự t
càá ch bìành thàả n; coá leã toô i đàã coô ng nhàôự n ràằ ng soế phàôự n cùả à toô i làà nhự theế . Nhựng toô i đàã khoô ng theổ thoả à màã n vớái chựàng đoá . Neế ù toô i làà moôự t ngựớài
soế ng trong moôự t khù rựàng, tựà đoá khoô ng coá loế i nàà o thoàá t rà, coá leã toô i đàã coá khàả nàă ng tieế p tùự c soế ng; nhựng toô i gioế ng nhự ngựớài làự c loế i trong
rựàng, kinh hàã i bớải sựự kieôự n ràằ ng y biự làự c; gioế ng nhự moôự t ngựớài cựá chàự y voà ng qùành, mong ựớác tìàm đựớàng rà, vàà bieế t ràằ ng moự i bựớác chàô n đeề ù
dàỗ n y vàà o trong sựự hoỗ n loàự n sàô ù hớn, vàà theế nhựng, làự i khoô ng theổ khoô ng chàự y voà ng qùành nhự theế .

Noỗ i khùả ng khieế p đoá làà nhự vàôự y. Vàà đeổ đựớực giàả i phoá ng khoả i noỗ i khùả ng khieế p đoá , toô i đàã mùoế n tựự keế t lieỗ ù đớài mìành. Toô i càả m thàế y sựự khùả ng
khieế p cùả à càá i đàng đớựi toô i; toô i bieế t ràằ ng sựự khùả ng khieế p nàà y thìà gheô rớựn hớn càá i tìành hùoế ng hieôự n tàự i cùả à mìành, nhựng toô i khoô ng theổ ngàă n
bựớác đi cùả à noá , vàà toô i khoô ng coá sựự kieô n nhàỗ n đeổ chớà sựự keế t thùá c. Cho dùà càá i làôự p lùàôự n ràằ ng, moôự t màự ch màá ù nàà o đoá trong qùàả tim toô i dùà sào
cùã ng seã vớã; ràằ ng moôự t càá i gìà khàá c seã làà m cho noá vớã, vàà moự i sựự seã keế t thùá c – dùà càá i làôự p lùàôự n nàà y coá thùyeế t phùự c đeế n đàô ù chàă ng nựãà, thìà toô i cùã ng
khoô ng theổ kieô n nhàỗ n chớà đớựi sựự keế t thùá c. Cái khủng khiếp của bóng tối thì quá lớn, và tôi muốn thoát khỏi nó càng nhanh càng tốt,
bằng một sợi dây thừng, hay một viên đạn. Chìánh càá i càả m nhàôự n nàà y, màự nh meã hớn bàế t kyà càả m nhàôự n nàà o khàá c, chìánh noá đàng dàỗ n toô i veề
phìáà sựự qùyeô n sinh..

CHƯƠNG V
Dàă m bàả y làề n toô i tựự hoả i, “ Phàả i chàă ng làà toô i đàã boả qùà moôự t càá i gìà đoá ; phàả i chàă ng làà coá moôự t càá i gìà đoá màà toô i đàã khoô ng hieổ ù đựớực ? Hàá chàẳ ng
phàả i, coá theổ tràự ng thàá i tùyeôự t voự ng nàà y làà chùng cho moự i ngựớài ?” Và tôi tìm kiếm một câu trả lời cho những câu hỏi của tôi, trong mọi
lãnh vực của kiến thức đã thủ đắc bởi con người. [96] Trong moôự t thớài giàn dàà i, toô i thựực hieôự n cùoôự c tìàm kieế m vàế t vàả cùả à mìành; toô i khoô ng
kieế m tìàm moôự t càá ch ngàỗ ù hựáng tùà y tieôự n, chìả do sựự hieế ù kyà, nhựng moôự t càá ch đàù đớán, [97] kieô n trìà dài dàẳ ng, ngàà y đeô m, gioế ng nhự moôự t ngựớài
hàế p hoế i đàng tìàm kieế m sựự cựáù roỗ i. Toô i đàã khoô ng tìàm thàế y gìà.

Toô i lùự c soàá t [98] moự i làã nh vựực cùả à kieế n thựác, vàà toô i khoô ng chìả khoô ng thàế y moôự t càá i gìà, màà toô i coà n xàá c tìán ràằ ng, tàế t càả nhựãng ngựớài màà đàã thàá m
hieổ m kieế n thựác nhự toô i, sàù cùà ng hoự cùã ng khoô ng tìàm thàế y gìà. Hoự khoô ng chìả khoô ng tìàm thàế y gìà, màà hoự coà n coô ng nhàôự n moôự t càá ch roã ràà ng cùà ng
moôự t đieề ù tựớng tựự, càá i đieề ù màà đàã màng đeế n noỗ i tùyeôự t voự ng cho toô i: kiến thức độc nhất mà con người có thể đạt tới, đó là: cuộc sống là
vô nghĩa. [99]

Toô i lùà ng sùự c khàắ p nới. Vàà nhớà vàà o moôự t cùoôự c đớài tràả i qùà trong nghieô n cựáù, nhớà vàà o nhựãng moế i qùàn heôự cùả à toô i vớái theế giớái coá hoự c thựác, toô i
đàã tieế p càôự n nhựãng ngựớài thoô ng thàá i nhàế t trong tàế t càả moự i làã nh vựực đà dàự ng cùả à kieế n thựác. Nhựãng hoự c giàả nàà y khoô ng tựà choế i tieế t loôự cho toô i
càá i toổ ng soế kieế n thựác cùả à hoự , khoô ng chìả qùà nhựãng cùoế n sàá ch cùả à hoự , màà coà n qùà nhựãng cùoôự c troà chùyeôự n vớái hoự ; toô i bieế t moự i thựá màà kieế n
thựác đàã coá đeổ tràả lớài càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng..

Trong moôự t thớài giàn dàà i, toô i đàã khoô ng theổ đựà chìánh mìành tớái choỗ tin ràằ ng kieế n thựác khoô ng coá càô ù tràả lớài nàà o cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng ngoàà i
càá i càô ù tràả lớài màà toô i đàã gàăự p, đàã tìàm thàế y. Trong moôự t thớài giàn dàà i, toô i đàã nghìã ràằ ng coá leã toô i đàã hieổ ù nhàề m moôự t càá i gìà đoá , khi toô i qùàn sàá t kyã
càà ng sựự nghieô m troự ng troự ng [100] vàà tìánh nghieô m tùá c [101] trong càá i gioự ng đieôự ù cùả à khoà hoự c, xàá c tìán trong càá i làôự p trựớàng cùả à noá , trong khi
noá làự i khoô ng dìánh dàá ng gìà tớái càá i càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng cùả à con ngựớài. Trong moôự t thớài giàn dàà i, toô i rùự t reà [102] xùng qùành kieế n thựác, vàà toô i
nghìã ràằ ng càá i sựự phi lyá [103] cùả à nhựãng càô ù tràả lớài đàã đựớực cùng càế p cho càô ù hoả i cùả à toô i, thìà khoô ng phàả i làà loỗ i cùả à kieế n thựác, màà làà do sựự ngù
doế t cùả à rieô ng toô i; nhựng coá đieề ù làà , đoế i vớái toô i, đàô y khoô ng phàả i làà moôự t troà đùà à, moôự t troà chới, màà làà moôự t vàế n đeề sinh tựả; vàà sàù cùà ng toô i đi tớái
keế t lùàôự n ràằ ng, nhựãng càô ù hoả i cùả à toô i làà nhựãng càô ù hoả i chìánh đàá ng dùy nhàế t làà m cớ sớả cho moự i kieế n thựác, vàà ràằ ng, khoô ng phàả i toô i, màà khoà
hoự c đàã phàự m toôự i [104] trựớác nhựãng càô ù hoả i cùả à toô i neế ù noá làà m rà veả [105] nhự mùoế n tràả lớài nhựãng càô ù hoả i nàà y.

Càô ù hoả i cùả à toô i, càá i càô ù hoả i màà đàã đựà toô i tớái bớà meá p cùả à sựự qùyeô n sinh khi toô i 50 tùoổ i, làà càô ù hoả i đớn giàả n nhàế t nàằ m trong tàô m hoề n cùả à moự i
con ngựớài, tựà moôự t đựáà treả ngớà ngheôự ch cho đeế n nhựãng bàôự c cào nieô n khoô n ngoàn nhàế t, càô ù hoả i màà thieế ù noá thìà khoô ng theổ soế ng đựớực; đoá làà càá i
càá ch màà toô i đàã càả m nhàôự n veề vàế n đeề nàà y. Càô ù hoả i đoá làà nhự vàề y: “Càá i gìà seã xàả y rà vớái càá i màà toô i làà m hoô m này vàà ngàà y mài ? Càá i gìà seã xàả y rà vớái
toàà n boôự đớài toô i ?”

Dieỗ n đàự t moôự t càá ch khàá c, càô ù hoả i coá leã làà : “ Tại sao tôi nên sống ? Tàự i sào toô i neô n ào ựớác moôự t đieề ù gìà đoá , hày làà m moôự t càá i gìà đoá ?” Hày, noá i
moôự t càá ch khàá c nựãà: “Có chăng một ý nghĩa trong đời tôi, [106] càá i yá nghìãà màà seã khoô ng biự hùả y dieôự t bớải càá i cheế t cùả à toô i – càá i cheế t tàế t yeế ù,
vàà đàng tớái gàề n ?
Qùà sùoế t kieế n thựác con ngựớài, toô i đàã tìàm kieế m moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i nàà y – chìả làà moôự t càô ù hoả i đoôự c nhàế t đựớực dieỗ n đàự t bàằ ng nhieề ù càá ch
khàá c nhàù. Vàà toô i thàế y ràằ ng veề càô ù hoả i nàà y, thìà càá i toổ ng soế kieế n thựác cùả à con ngựớài dựớàng nhự đựớực chià thàà nh hài bàá n càề ù nàằ m đoế i dieôự n vớái
nhàù, thàà nh hài đoế i cựực chieế m giựã hài cựực, moôự t dựớng [107] vàà moôự t àô m.[108]Nhựng, ớả càả hài cựực đoá , khoô ng coá càô ù tràả lớài nàà o cho càô ù hoả i
veề cùoôự c soế ng.
Moôự t làã nh vựực cùả à kieế n thựác thìà thàôự m chìá khoô ng coô ng nhàôự n càô ù hoả i đoá , cho dùà noá tràả lớài moôự t càá ch roã ràà ng vàà chìánh xàá c nhựãng càô ù hoả i màà noá
đàã đàăự t rà moôự t càá ch đoôự c làôự p. Đàô y làà làã nh vựực cùả à khoa học thực nghiệm, vàà càá i đàề ù mùá t tàôự n cùà ng [109] cùả à noá làà toàá n hoự c. Làã nh vựực kià cùả à
kieế n thựác thìà coô ng nhàôự n càô ù hoả i đoá , nhựng khoô ng tràả lớài noá . Đàô y làà làã nh vựực cùả à trieế t hoự c tự bieôự n [110] vàà tàôự n cùoế i cùả à noá làà sieô ù hìành hoự c.

Tựà thùớả coà n ràế t treả , toô i đàã nghieô n cựáù trieế t hoự c tự bieôự n, nhựng veề sàù, càả toàá n hoự c làỗ n nhựãng khoà hoự c tựự nhieô n đàã hàế p dàỗ n toô i. Vàà toô i thoả à
màã n vớái nhựãng càô ù tràả lớài giàả màự o [111] màà kieế n thựác đàã coá đeổ cùng ựáng, cho đeế n khi toô i đàăự t càô ù hoả i nàà y moôự t càá ch roã ràà ng cho chìánh mìành,
cho đeế n khi chìánh càô ù hoả i lớán dàề n leô n beô n trong toô i vàà khàổ n càế p đoà i hoả i moôự t giàả i đàá p.

Veề làã nh vựực cùả à kinh nghieôự m, toô i tựự nhùả , “Moự i sựự thìà đàng phàá t trieổ n, vàà đàng biự sài bieôự t hoá à [112] trớả neô n ngàà y càà ng phựác tàự p vàà tieế n veề sựự
hoàà n hàả o, vàà coá nhựãng điựnh lùàôự t đieề ù khieổ n càá i tieế n trìành nàà y. Bàự n làà moôự t phàề n cùả à càá i toàà n theổ . Neế ù bàự n bieế t càà ng nhieề ù càà ng toế t veề càá i toàà n
theổ vàà neế ù bàự n bieế t càá i qùi lùàôự t cùả à sựự phàá t trieổ n cùả à noá , bàự n seã đi tớái choỗ bieế t viự trìá cùả à bàự n trong càá i toàà n theổ vàà bieế t chìánh bàự n.” Màăự c dùà toô i
xàế ù hoổ nhieề ù khi thùá nhàôự n, đàã coá moôự t thớài giàn dựớàng nhự toô i cùã ng ràế t thoả à màã n vớái càá i càô ù tràả lớài nàà y. Chìánh vàà o thớài đieổ m nàà y màà bàả n
thàô n toô i đàng phàá t trieổ n vàà đàng trớả neô n phựác tàự p hớn. Nhựãng bàắ p thiựt cùả à toô i đàng tàă ng trựớảng vàà trớả neô n màự nh meã hớn, trìá nhớá cùả à toô i
đàng đựớực boề i đàắ p, khàả nàă ng sùy tựớảng vàà thoô ng hieổ ù cùả à toô i cùã ng đàng trớả neô n lớán hớn; toô i đàng tàă ng trựớảng vàà phàá t trieổ n. Càả m nhàôự n sựự
tàă ng trựớảng beô n trong toô i, thàôự t tựự nhieô n khi toô i tin ràằ ng sựự coá -theổ -hoàà n-thieôự n [113] qùàả thàôự t làà qùi lùàôự t cùả à toàà n vùã trùự vàà ràằ ng, trong càá i yá
tựớảng nàà y, toô i coá theổ tìàm thàế y nhựãng càô ù tràả lớài cho nhựãng càô ù hoả i cùả à đớài toô i. Nhựng đeế n moôự t lùá c, khi màà toô i ngựàng tàă ng trựớảng; toô i càả m
thàế y ràằ ng toô i khoô ng đàng tàă ng trựớảng, màà đàng khoô càự n đi. Nhựãng bàắ p thiựt cùả à toô i đàng trớả neô n yeế ù hớn, nhựãng càá i ràă ng cùả à toô i đàng rới rà,
vàà toô i thàế y ràằ ng, khoô ng nhựãng càá i qùi lùàôự t nàà y khoô ng giàả i thìách đieề ù gìà cho toô i, màà toô i coà n thàế y ràằ ng, chựà bào giớà, vàà seã khoô ng bào giớà coá
theổ coá moôự t qùi lùàôự t thùoôự c loàự i nàà y. Toô i chìả nhàề m làỗ n xem moôự t càá i gìà đoá – màà toô i đàã tìành cớà tìàm thàế y trong chìánh bàả n thàô n mìành vàà o moôự t thớài
đieổ m nhàế t điựnh nàà o đoá trong đớài toô i – làà moôự t qùy lùàôự t Khi toô i xem xeá t bàả n chàế t cùả à càá i qùi lùàôự t nàà y moôự t càá ch càăự n keã , toô i thàế y roã ràằ ng khoô ng
theổ coá qùi lùàôự t nàà o nhự theế – càá i qùi lùàôự t veề sựự phàá t trieổ n coá tìánh thựớàng hàằ ng, vìãnh cựảù [114]. Toô i thàế y roã làà , noá i ràằ ng moự i sựự thìà đàng phàá t
trieổ n, trớả neô n hoàà n hàả o hớn, phựác tàự p hớn vàà sài bieôự t hớn trong khoô ng giàn vàà thớài giàn voô tàôự n – noá i nhự vàôự y, thìà cùã ng nhự khoô ng noá i gìà càả .
Khoô ng coá tựà nàà o trong soế nàà y coá chùá t yá nghìãà nàà o, bớải vìà trong càá i voô hàự n khoô ng coá càá i gìà làà đớn giàả n hày phựác tàự p, khoô ng coá càá i gìà trựớác
hày sàù, khoô ng coá càá i gìà toế t hớn hày xàế ù hớn.

Càá i đieề ù chìánh yeế ù làà : càô ù hoả i rieô ng tự cùả à toô i, càô ù hoả i: “ Toô i làà càá i gìà, vớái tàế t càả nhựãng khàá t voự ng cùả à toô i?” – càô ù hoả i àế y vàỗ n coà n hoàà n toàà n
khoô ng đựớực tràả lớài. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, nhựãng làã nh vựực kieế n thựác nàà y coá theổ ràế t thùá viự vàà hàế p dàỗ n, nhựng sựự minh bàự ch vàà sựự chìánh xàá c cùả à
chùá ng thìà tyả leôự nghiựch vớái vieôự c coá theổ àá p dùự ng chùá ng vàà o càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng. Chùá ng càà ng ìát dìánh lìáù đeế n nhựãng càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, thìà
chùá ng càà ng minh bàự ch vàà chìánh xàá c. Nhựng chùá ng càà ng coế gàắ ng cùng càế p nhựãng càô ù tràả lớài cho nhựãng càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, thìà chùá ng càà ng
trớả neô n mớ hoề vàà thieế ù hàế p dàỗ n. Neế ù chùá ng tà xoày hựớáng sàng nhựãng làã nh vựực kieế n thựác voế n coế gàắ ng màng đeế n nhựãng càô ù tràả lớài cho
nhựãng càô ù hoả i – chàẳ ng hàự n nhự nhự làã nh vựực cùả à sinh lyá hoự c, tàô m lyá hoự c, sinh vàôự t hoự c, xàã hoôự i hoự c– thìà chùá ng tà gàăự p phàả i moôự t sựự ngheà o nàà n
đàá ng chùá yá veề tự tựớảng vàà sựự toế i tàă m lớán nhàế t; chùá ng tà thàế y trong chùá ng moôự t cào voự ng [115] hoàà n toàà n khoô ng đựớực bieôự n minh – cào
voự ng muốn quyết định những câu hỏi nằm bên ngoài phạm vi của chúng; trong nhựãng làã nh vựực noá i treô n, chùá ng tà cùã ng tìàm thàế y sựự
màô ù thùàỗ n lieô n mieô n giựãà moôự t nhàà tự tựớảng nàà y vàà moôự t nhàà tự tựớảng khàá c, vàà thàôự m chìá, moỗ i nhàà tự tựớảng cùã ng tựự màô ù thùàỗ n vớái chìánh
mìành. Neế ù chùá ng tà qùày sàng nhựãng làã nh vựực kieế n thựác khoô ng qùàn tàô m đeế n vieôự c tràả lớài nhựãng càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, màà chìả qùàn tàô m
đeế n vieôự c tràả lớài nhựãng càô ù hoả i đàăự c thùà , coá tìánh khoà hoự c cùả à chùá ng, roề i thìà chùá ng tà coá theổ biự “ngớựp”[116] bớải càá i qùyeề n lựực cùả à trìá nàă ng con
ngựớài, nhựng chùá ng tà bieế t trựớác ràằ ng chùá ng tà sẽ không tìm thấy câu trả lời nào cho những câu hỏi về cuộc sống. Nhựãng làã nh vựực
kieế n thựác nàà y hoàà n toàà n boả qùà càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng. Chùá ng noá i, “ Chùá ng toô i khoô ng theổ noá i cho bàự n bieế t bàự n làà càá i gìà, vàà tàự i sào bàự n soế ng;
chùá ng toô i khoô ng coá nhựãng càô ù tràả lớài cho nhựãng càô ù hoả i nàà y, vàà chùá ng toô i khoô ng qùàn tàô m đeế n chùá ng.Tùy nhieô n, neế ù bàự n mùoế n bieế t veề
nhựãng qùi lùàôự t cùả à àá nh sàá ng, hày veề nhựãng hớựp chàế t hoá à hoự c, hày nhựãng qùi lùàôự t đieề ù khieổ n sựự phàá t trieổ n cùả à nhựãng cớ theổ soế ng [117] ;
neế ù bàự n mùoế n bieế t veề nhựãng qùi lùàôự t đieề ù khieổ n nhựãng cớ theổ vàôự t lyá, nhựãng hìành thàá i cùả à chùá ng vàà moế i lieô n heôự giựãà kìách cớã vàà soế lựớựng cùả à
chùá ng; neế ù bàự n mùoế n bieế t veề nhựãng qùi lùàôự t cùả à trìá oá c bàự n – thìà veề tàế t càả nhựãng thựá nàà y, chùá ng toô i coá nhựãng càô ù tràả lớài roã ràà ng, chìánh xàá c,
vàà khoô ng theổ nghi ngớà.”

Nhìàn chùng, sựự qùàn heôự giựãà nhựãng khoà hoự c thựực nghieôự m vàà càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng coá theổ đựớực dieỗ n đàự t trong càá ch nàà y: Càô ù hoả i: Tàự i sào toô i
soế ng ? Tràả lớài: Trong khoô ng giàn voô hàự n, trong thớài giàn voô hàự n, nhựãng hàự t cựực nhoả tràả i qùà nhựãng bieế n thàá i [118] phựác tàự p voô hàự n, vàà khi
bàự n hieổ ù nhựãng qùi lùàôự t đieề ù khieổ n nhựãng bieế n thàá i nàà y, thìà bàự n seã hieổ ù tàự i sào bàự n soế ng.

Roề i đi doự c theo nhựãng đựớàng loế i tự bieôự n, toô i thựớàng tựự nhùả , “ Tàế t càả nhàô n loàự i soế ng vàà phàá t trieổ n theo nhựãng ngùyeô n lyá tàô m linh, theo
nhựãng lý tưởng chỉ đạo nó. Nhựãng lyá tựớảng nàà y tìàm thàế y sựự bieổ ù đàự t trong nhựãng toô n giàá o, ngheôự thùàôự t, nhựãng khoà hoự c, vàà nhựãng hìành thựác
chìánh qùyeề n. Khi nhựãng lyá tựớảng nàà y ngàà y càà ng đựớực nàô ng cào, nhàô n loàự i seã tieế n tớái hàự nh phùá c lớán hớn. Toô i làà moôự t phàề n cùả à nhàô n loàự i, vàà
do vàôự y, càá i sựá meôự nh cùả à toô i nàằ m ớả choỗ giùá p đớã nhàô n loàự i thoô ng qùà vieôự c yá thựác vàà thựực hieôự n nhựãng lyá tựớảng nàà y.” Trong tràự ng thàá i “đàề n
đoôự n” [119] cùả à trìá oá c, toô i đàã tựự thoàả màã n vớái đieề ù nàà y. Nhựng ngày khi càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng bàắ t đàề ù hieôự n leô n moôự t càá ch roã ràà ng beô n trong toô i,
thìà toàà n boôự càá i lyá thùyeế t nàà y đàã sùự p đoổ ngày làôự p tựác. Do bàế t càổ n, loàự i kieế n thựác nàà y thựớàng rùá t rà nhựãng keế t lùàôự n thieế ù chìánh xàá c; sàù khi chìả
mớái nghieô n cựáù moôự t màả ng nhoả cùả à nhàô n loàự i, ngựớài tà đàã voôự i vàà ng đựà rà nhựãng khàẳ ng điựnh khàá i qùàá t veề noá . Ngoàà i rà, veề càô ù hoả i : “ nhựãng
lyá tựớảng cùả à con ngựớài bào goề m nhựãng gìà?” – thìà nhựãng ngựớài coổ xùá y cho càá i qùàn đieổ m nàà y cùã ng màô ù thùàỗ n vớái nhàù. Sựự kyà làự , neế ù khoô ng
phàả i làà sựự ngù xùàổ n, cùả à càá i qùàn đieổ m nàà y làà : đeổ tràả lớài càô ù hoả i thựớàng hieôự n rà cho moự i ngựớài: “ Toô i làà càá i gìà ?” hày, “ Tàự i sào toô i soế ng?” hày,
“Toô i phàả i làà m càá i gìà? “ – thìà moôự t càô ù hoả i khàá c phàả i đựớực giàả i đàá p trựớác tieô n: “Cùoôự c soế ng cùả à nhàô n loàự i noá i chùng – càá i màà chùá ng tà khoô ng
bieế t tớái, càá i cùoôự c soế ng màà chùá ng tà chìả coá theổ bieế t moôự t màả ng nhoả , qùà moôự t giài đoàự n thớài giàn ngàắ n – càá i đoá làà càá i gìà?” Để biết y là cái gì,
một người trước hết phải biết tổng số của cái nhân loại bí hiểm này [120] là cái gì – moôự t nhàô n loàự i đựớực càế ù thàà nh bớải nhựãng con
ngựớài màà , gioế ng nhự chìánh y, cùã ng khoô ng hieổ ù hoự làà càá i gìà.
Toô i phàả i thùá nhàôự n ràằ ng coá moôự t thớài giàn toô i đàã tin đieề ù nàà y. Đoá làà trong sùoế t thớài giàn khi màà toô i coá nhựãng lyá tựớảng ựà thìách cùả à rieô ng toô i
đeổ bieôự n minh cho nhựãng thiự hieế ù boế c đoề ng [121] cùả à toô i; khi màà toô i coế sàá ng cheế rà moôự t lyá thùyeế t nàà y hày lyá thùyeế t noự đeổ toô i coá theổ nhìàn
nhựãng thiự hieế ù boế c đoề ng cùả à toô i nhự làà nhựãng qùi lùàôự t đieề ù khieổ n con ngựớài. Nhựng ngày khi càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng bàắ t đàề ù noổ i leô n trong
tàô m hoề n toô i vớái tàế t càả sựự minh bàự ch cùả à noá , thìà càô ù tràả lớài nàà y boỗ ng nhieô n bieế n thàà nh tro bùự i. Vàà toô i nhàôự n thựác ràằ ng, beô n trong nhựãng khoà
hoự c thựực nghieôự m, coá nhựãng ngàà nh làà khoà hoự c đìách thựực, vàà coá nhựãng ngàà nh chìả làà bàá n khoà hoự c [122] – nhựãng ngàà nh bàá n khoà hoự c nàà y coế
tràả lớài nhựãng càô ù hoả i hoàà n toàà n vựớựt qùàá phàự m vi cùả à chùá ng. Nhự theế , toô i nhàôự n thựác ràằ ng coá moôự t loàự t nhựãng làã nh vựực kieế n thựác đà dàự ng
nhàế t, màà coế tràả lớài nhựãng càô ù hoả i vựớựt qùàá phàự m vi cùả à chùá ng. Nhựãng ngàà nh chìả làà nhựãng ngàà nh bàá n khoà hoự c goề m coá : ngàà nh tự phàá p,
khoà hoự c veề xàã hoôự i, hày làà khoà hoự c veề liựch sựả ; trong càá ch thựác rieô ng cùả à noá , moỗ i trong soế nhựãng khoà hoự c đoá coế qùyeế t điựnh nhựãng càô ù hoả i
lieô n qùàn đeế n càá nhàô n bàằ ng càá ch coá veả nhự mùoế n qùyeế t điựnh càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng lieô n qùàn đeế n tàế t càả nhàô n loàự i.

Nhựng, nhự trong điựà hàự t cùả à nhựãng khoà hoự c thựực nghieôự m, neế ù moôự t ngựớài chàô n thàà nh tựự hoả i làà y phàả i soế ng nhự theế nàà o, thìà y khoô ng theổ
thoàả màã n vớái moôự t càô ù tràả lớài : “Hàã y nghieô n cựáù nhựãng càá i phựác tàự p voô hàự n vàà nhựãng thày đoổ i voô hàự n màà moôự t soế lựớựng voô hàự n cùả à nhựãng
phàô n tựả [123]coá theổ kinh qùà trong moôự t khoô ng giàn vàà thớài giàn voô hàự n;” vàà trong moôự t càá ch tựớng tựự, moôự t con ngựớài chàô n thàà nh khoô ng theổ
thoả à màã n vớái moôự t càô ù tràả lớài nhự: “ Hàã y nghieô n cựáù toàà n boôự nhàô n loàự i – càá i nhàô n loàự i màà sựự bàắ t đàề ù vàà keế t thùá c cùả à noá chùá ng tà khoô ng theổ
bieế t – vàà nhựãng boôự phàôự n cùả à noá nàằ m ngoàà i tàề m vớái cùả à chùá ng tà.” Nhựãng ngàà nh bàá n khoà hoự c[124] cùã ng tựớng tựự nhự nhựãng khoà hoự c bàá n
thựực nghieôự m [125] : chùá ng càà ng biự dìánh keự t trong sựự toế i tàă m, sựự thieế ù chìánh xàá c, sựự ngù xùàổ n, vàà sựự màô ù thùàỗ n bào nhieô ù, thìà chùá ng càà ng
treôự ch xà rà khoả i càá i nhieôự m vùự đìách thựực cùả à chùá ng bàế y nhieô ù. Nhieôự m vùự cùả à khoà hoự c thựực nghieôự m làà qùi điựnh moế i qùàn heôự nhàô n qùàả cùả à
nhựãng hieôự n tựớựng vàôự t chàế t. Neế ù nhựãng khoà hoự c thựực nghieôự m tìành cớà chàự y (làự c) vàà o trong moôự t càô ù hoả i coá lieô n qùàn đeế n càá i ngùyeô n nhàô n
sàù cùà ng, thìà noá vàế p teá vàà o sựự vớá vàổ n voô nghìãà.[126]

Nhieôự m vùự cùả à khoà hoự c tự bieôự n làà khàá m phàá rà càá i bàả n chàế t, yeế ù tìánh [127] cùả à sựự soế ng nàằ m phìáà beô n kià nhàô n vàà qùàả . Neế ù sựự khàả o sàá t cùả à
noá tìành cớà chàự y làự c vàà o trong nhựãng hieôự n tựớựng coá tìánh nhàô n qùàả , nhự nhựãng hieôự n tựớựng xàã hoôự i vàà liựch sựả, thìà khoà hoự c tự bieôự n cùã ng vàế p teá
vàà o càá i sựự vớá vàổ n voô nghìãà.

Vàôự y thìà, khoà hoự c thựực nghieôự m chìả qùàn tàô m đeế n càá i kieế n thựác xàá c thựực vàà phàá t loôự sựự vìã đàự i cùả à trìá nàă ng con ngựớài bàế t cựá khi nàà o nhựãng
cùoôự c khàả o sàá t cùả à noá khoô ng đi vàà o nhựãng ngùyeô n nhàô n toế i hàôự ù. Vàà , màăự t khàá c, khoà hoự c tự bieôự n phàá t loôự càá i vìã đàự i cùả à trìá nàă ng con ngựớài chìả
khi nàà o noá hoàà n toàà n loàự i boả tàế t càả nhựãng càô ù hoả i lieô n qùàn đeế n càá i chùoỗ i noế i tieế p cùả à nhựãng hieôự n tựớựng coá tìánh nhàô n qùàả , vàà chìả xem xeá t
con ngựớài trong moế i qùàn heôự vớái moôự t ngùyeô n nhàô n toế i hàôự ù. Sieô ù hìành hoự c, hày trieế t hoự c tự bieôự n, chieế m cựá càá i đàề ù mùá t nàằ m ớả cùoế i tàế m
qùàng phoổ [128] cùả à nhựãng khoà hoự c tự bieôự n. Khoà hoự c nàà y, moôự t càá ch minh bàự ch, đàăự t càô ù hoả i : “Toô i làà gìà? Vùã trùự làà gìà?”, càô ù hoả i “Tàự i sào toô i
soế ng vàà tàự i sào vùã trùự hieôự n hựãù?” Vàà ngày tựà bùoổ i đàề ù tieô n cùả à noá , noá lùoô n tràả lớài cùà ng moôự t càá ch gioế ng nhàù. Bàế t lùàôự n nhàà trieế t hoự c goự i càá i
yeế ù tìánh cùả à sựự soế ng ớả beô n trong toô i vàà trong tàế t càả moự i sinh vàôự t thùự tàự o làà càá i gìà – moôự t yá tựớảng, moôự t bàả n chàế t, [129] moôự t tinh thàề n, [130] hày
moôự t yá chìá – oô ng tà vàỗ n đàng noá i ràằ ng càá i yeế ù tìánh nàà y hieôự n hựãù vàà ràằ ng toô i làà càá i yeế ù tìánh nàà y; nhựng tàự i sào noá coá màăự t ớả đoá , oô ng tà khoô ng
bieế t, vàà neế ù oô ng tà làà moôự t nhàà tự tựớảng chìánh xàá c, oô ng tà khoô ng tràả lớài. Toô i hoả i, “Tàự i sào càá i yeế ù tìánh nàà y hieôự n hựãù, vàà càá i gìà xàả y đeế n cho càá i
sựự kieôự n ràằ ng noá đàng hieôự n hựãù vàà seã hieôự n hựãù?” Vàà khoô ng nhựãng trieế t hoự c boả qùà khoô ng tràả lớài, màà tàế t càả nhựãng gìà màà chìánh noá coá theổ làà m,
làà đàăự t rà càô ù hoả i tựớng tựự. Vàà neế ù noá làà moôự t trieế t hoự c đìách thựực, roề i thìà toổ ng soế càá i lào đoôự ng cùả à noá nàằ m trong vieôự c đàăự t càô ù hoả i nàà y moôự t càá ch
minh bàự ch. Vàà neế ù noá kieô n trìà bàá m chàắ c nhieôự m vùự cùả à noá , roề i thìà noá chìả coá đoôự c nhàế t moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i: “Toô i làà càá i gìà? Vùã trùự làà càá i
gìà?”. Càô ù tràả lớài đoá làà : tàế t càả , vàà khoô ng làà gìà càả . Vàà đeổ tràả lớài cho càô ù hoả i: “Tàự i sào vùã trùự hieôự n hựãù?” vàà “Tàự i sào toô i hieôự n hựãù?” noá chìả tràả lớài:
“Toô i khoô ng bieế t.”

Cho dùà toô i coá xoày đi đàả o làự i [131] nhựãng càô ù tràả lớài tự bieôự n [132] cùả à trieế t hoự c nhự theế , toô i cùã ng khoô ng theổ đàự t tớái moôự t càá i gìà gioế ng nhự
moôự t càô ù tràả lớài; khoô ng phàả i bớải vìà càô ù tràả lớài đoá khoô ng lieô n qùàn gìà tớái càô ù hoả i cùả à toô i – nhự trong trựớàng hớựp nhựãng khoà hoự c thựực nghieôự m
chìánh xàá c, roã ràà ng – nhựng bớải vìà, cho dàỗ ù toổ ng soế cùả à càá i lào đoôự ng trìá nàă ng ớả đàô y đeề ù đựớực hựớáng veề càô ù hoả i cùả à toô i, thìà cùã ng khoô ng coá
càô ù tràả lớài. Vàà thày vìà moôự t càô ù tràả lớài, tàế t càả nhựãng gìà màà ngựớài tà coá theổ đàự t tớái, làà chìánh câu hỏi tương tự, đựớực đàăự t rà trong moôự t hìành
thựác roế i ràắ m phựác tàự p.

CHƯƠNG 6

Trong cùoôự c trùy tàề m cùả à toô i, tìàm kieế m nhựãng càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, toô i càả m thàế y y heôự t nhự một người bị lạc giữa một khu
rừng.

Toô i đeế n moôự t khù rựàng thựà, leo leô n moôự t càà nh càô y, vàà coá moôự t tàề m nhìàn roã ràà ng veề càá i khoàả ng khoô ng giàn voô tàôự n xùng qùành toô i. Nhựng toô i coá
theổ thàế y ràằ ng khoô ng coá ngoô i nhàà nàà o vàà ràằ ng khoô ng theổ coá ngoô i nhàà nàà o; toô i đi vàà o nới ràôự m nhàế t cùả à khù rựàng, vàà o trong boá ng toế i, nhựng
moôự t làề n nựãà, toô i khoô ng theổ thàế y ngoô i nhàà nàà o – chìả coá boá ng toế i.

Toô i làng thàng đoá đàô y nhự theế trong khù rựàng cùả à kieế n thựác con ngựớài. ỞỞ moôự t phìáà cùả à toô i, làà nhựãng khù rựàng thựà cùả à toàá n hoự c vàà khoà
hoự c thựực nghieôự m, phàá t hieôự n cho toô i nhựãng chàô n trớài roã ràà ng, minh bàự ch; nhựng toô i khoô ng theổ thàế y moôự t ngoô i nhàà nàà o ớả bàế t cựá hựớáng nàà o. ỞỞ
phìáà beô n kià, làà boá ng toế i cùả à nhựãng khoà hoự c tự bieôự n, nới màà moự i bựớác chàô n toô i đi, càà ng dìàm toô i xùoế ng sàô ù hớn vàà o trong boá ng toế i, vàà sàù
cùà ng, toô i xàá c tìán ràằ ng khoô ng theổ coá loế i nàà o thoàá t rà.

Khi tựự bùoô ng mìành vàà o càá i àá nh sàá ng rựực rớã cùả à kieế n thựác, toô i chìả đàng hựớáng màắ t toô i treôự ch rà khoả i càô ù hoả i đoá . Cho dàỗ ù nhựãng chàô n trớài mớả
rà vớái toô i coá theổ roã ràà ng vàà càá m doỗ toô i theế nàà o chàă ng nựãà, dùà vieôự c làăự n chìàm vàà o càá i voô hàự n cùả à càá i kieế n thựác nàà y coá càá m doỗ tớái đàô ù chàă ng
nựãà, chàẳ ng bào làô ù toô i nhàôự n thựác ràằ ng, cái kiến thức này càng rõ ràng bao nhiêu, thì tôi càng ít cần đến nó bấy nhiêu, thì nó càng ít
trả lời cho câu hỏi của tôi bấy nhiêu.
“ ỞỜ,” toô i tựự nhùả , “ Toô i bieế t moự i thựá màà khoà hoự c ràế t mùoế n bieế t, nhựng loế i đi nàà y seã khoô ng dàỗ n toô i tớái moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i veề yá nghìãà
cùả à đớài toô i.” Trong làã nh vựực cùả à khoà hoự c tự bieôự n, toô i thàế y ràằ ng, màăự c dùà – hày chìánh xàá c hớn, bớải vìà – sựự kieôự n ràằ ng càá i kieế n thựác nàà y đựớực
thieế t keế đeổ tràả lớài càô ù hoả i cùả à toô i, cho neô n khoô ng theổ coá càô ù tràả lớài nàà o khàá c ngoàà i càô ù tràả lớài màà toô i đàã trào cho chìánh mìành: “ ÝÝ nghìãà cùả à
đớài toô i làà gìà? “– Noá khoô ng coá yá nghìãà nàà o. Hày: “Càá i gìà seã xàả y đeế n cho đớài toô i ?” – Khoô ng coá gìà càả . Hày: “Tàự i sào moự i sựự đang tồn tại lại tồn
tại, [1] vàà tàự i sào toô i toề n tàự i?” – Bớải vìà noá toề n tàự i. [2]

Tựà moôự t ngàà nh cùả à kieế n thựác con ngựớài, toô i nhàôự n đựớực moôự t soế lựớựng voô tàôự n nhựãng càô ù tràả lớài chìánh xàá c cho nhựãng càô ù hoả i màà toô i đàã khoô ng
hoả i – nhựãng càô ù tràả lớài lieô n qùàn đeế n sựự càế ù tàự o hoá à hoự c cùả à nhựãng tinh tùá , sựự chùyeổ n đoôự ng cùả à màăự t trớài veề phìáà choà m sào Hercùles, ngùoề n
goế c cùả à nhựãng chùả ng loàự i [3] vàà cùả à con ngựớài, nhựãng hìành theổ cùả à nhựãng ngùyeô n tựả cựực vi, vàà sựự rùng chùyeổ n cùả à nhựãng phàô n tựả ether
cựực nhoả vàà cựực nheự . Nhựng càô ù tràả lớài đựớực cùng càế p bớải ngàà nh kieế n thựác nàà y cho càô ù hoả i cùả à toô i veề yá nghìãà đớài toô i chìả làà nhự vàề y: bàự n làà
càá i màà bàự n goự i làà đớài bàự n; bàự n làà moôự t sựự keế t hớựp ngàỗ ù nhieô n, tàự m thớài cùả à nhựãng phàô n tựả. Bàự n đựớực dàỗ n tớái càá i đựớực noá i đeế n nhự làà đớài
bàự n – càá i àế y chìả đớn giàả n làà sựự tựớng tàá c vàà bieế n đoổ i [4] cùả à nhựãng phàô n tựả nàà y. Sựự keế t hớựp nàà y seã tieế p tùự c trong moôự t giài đoàự n thớài giàn
nhàế t điựnh nàà o đoá ; roề i sựự tựớng tàá c cùả à nhựãng phàô n tựả nàà y seã ngựàng làự i, vàà càá i màà bàự n goự i làà đớài bàự n seã chàế m dựát, vàà vớái noá , tàế t càả nhựãng
càô ù hoả i cùả à bàự n. Bàự n làà moôự t màả nh nhoả beá cùả à moôự t càá i gìà đoá màà dìánh làự i vớái nhàù moôự t càá ch ngàỗ ù nhieô n. Càá i màả nh nàà y phàô n hùả y. [5] Sựự phàô n
hùả y cùả à càá i màả nh nàà y thìà đựớực bieế t đeế n nhự làà cùoôự c soế ng cùả à bàự n. Càá i màả nh đoá làự i ràã rà tựàng phàề n, [6] vàà nhự theế sựự phàô n hùả y keế t thùá c,
cùã ng nhự tàế t càả nhựãng càô ù hoả i cùả à bàự n. Càá i phìáà roã ràà ng, minh bàự ch cùả à kieế n thựác tràả lớài nhự theế , vàà neế ù noá tùàô n thùả moôự t càá ch chàăự t cheã
nhựãng ngùyeô n tàắ c cùả à chìánh noá , thìà khoô ng coà n gìà đeổ màà noá i nựãà.

Tùy nhieô n, hoá à rà moôự t càô ù tràả lớài nhự theế khoô ng càế ù thàà nh moôự t lớài đàá p cho càô ù hoả i đoá . Toô i phàả i bieế t càá i yá nghìãà cùả à đớài toô i, nhựng noá i ràằ ng
noá làà moôự t phàô n tựả cùả à càá i voô hàự n, noá i nhự vàôự y khoô ng nhựãng đàã boả qùà, khoô ng đem làự i cho noá bàế t cựá yá nghìãà nàà o, màà coà n tieô ù dieôự t heế t moự i yá
nghìãà khàả theổ .[7]

Càá i phìáà thựực nghieôự m, chìánh xàá c cùả à kieế n thựác coá theổ tàự o rà moôự t sựự nhàế t trìá mớ hoề nàà o đoá vớái càá i phìáà tự bieôự n, khi noá i ràằ ng, yá nghìãà cùoôự c
soế ng nàằ m trong sựự phàá t trieổ n vàà trong nhựãng đoá ng goá p cùả à con ngựớài vàà o trong sựự phàá t trieổ n nàà y. Nhựng moôự t nhàôự n xeá t thieế ù chìánh xàá c vàà
toế i tàă m nhự theế khoô ng theổ đựớực xem làà moôự t càô ù tràả lớài.

Bàế t cựá khi nàà o noá bàá m sàá t vàà o nhựãng ngùyeô n lyá cùả à chìánh noá trong vieôự c tràả lớài càô ù hoả i đoá , càá i phìáà tự bieôự n cùả à kieế n thựác lùoô n lùoô n gàăự p phàả i
cùà ng moôự t càô ù tràả lớài tựớng tựự đàã lựù trùyeề n hàằ ng bào theế kyả : vùã trùự làà moôự t càá i gìà đoá voô hàự n vàà khoô ng theổ thoô ng hieổ ù đựớực. Cùoôự c soế ng con
ngựớài làà moôự t phàề n bàế t khàả phàô n cùả à càá i toàà n boôự bìá àổ n, khoô n doà nàà y. [8] Moôự t làề n nựãà, toô i đeổ sàng moôự t beô n tàế t càả nhựãng sựự nhàế t trìá đàã đàự t tớái
đựớực giựãà càá i kieế n thựác thựực nghieôự m vàà tự bieôự n, nhựãng nhàế t trìá nàà y đàã càế ù thàà nh toàà n boôự càá i trùự coôự t[9], làà m choỗ dựựà cho nhựãng bàá n khoà
hoự c – nhựãng khoà hoự c đựớực meôự nh dành làà nhựãng khoà hoự c veề phàá p lyá, chìánh triự, vàà liựch sựả. Trong nhựãng khoà hoự c nàà y, moôự t làề n nựãà, chùá ng
tà đựớực dàỗ n đeế n moôự t khàá i nieôự m sài làề m veề sựự phàá t trieổ n vàà sựự hoàà n hàả o, vớái moôự t khàá c bieôự t dùy nhàế t làà trong moôự t làã nh vựực, chùá ng tà coá sựự
phàá t trieổ n chùng cùả à moự i sựự, vàà trong làã nh vựực kià, sựự phàá t trieổ n cùả à rieô ng con ngựớài. Sựự sài làề m thìà tựớng tựự trong càả hài trựớàng hớựp: sựự
phàá t trieổ n vàà sựự hoàà n hàả o khoô ng theổ coá mùự c đìách nàà o trong càá i voô hàự n, noá khoô ng coá phựớng hựớáng, vàà do vàôự y, noá khoô ng theổ cùng càế p càô ù
tràả lớài nàà o cho càô ù hoả i cùả à toô i.

Bàế t cựá nới nàà o kieế n thựác tự bieôự n làà chìánh xàá c vàà coá theổ đựớực goự i làà trieế t hoự c đìách thựực, chựá khoô ng phàả i làà càá i màà Schopenhàùer noá i đeế n nhự
làà “ trieế t hoự c chùyeô n nghieôự p”[10], chìả coá mùự c đìách dùy nhàế t làà chià tàế t càả nhựãng hieôự n tựớựng đàng hieôự n hựãù thàà nh nhựãng coôự t bàá o trieế t hoự c
vớái nhựãng càá i teô n mớái; bàế t cựá nới nàà o trieế t hoự c khoô ng qùày màăự t khoả i càô ù hoả i coế t tùả y nàà y, thìà càô ù tràả lớài lùoô n tựớng tựự vớái càô ù tràả lớài đàã
đựớực cùng càế p bớải Socràtes, Schopenhàùer, Solomon, vàà Đựác Phàôự t.

Socràtes noá i [11] khi oô ng chùàổ n biự cho càá i cheế t:

“ Chùá ng tà càà ng di chùyeổ n rà xà cùoôự c soế ng bào nhieô ù, thìà chùá ng tà càà ng di chùyeổ n đeế n gàề n chàô n lyá bàế y nhieô ù. Chùá ng tà, nhựãng ngựớài yeô ù
chàô n lyá, chùá ng tà phàế n đàế ù cho càá i gìà trong đớài ? – Đeổ thoàá t khoả i theổ xàá c vàà tàế t càả nhựãng càá i xàế ù àá c [12] do sựự soế ng cùả à thàô n xàá c màng làự i.
Neế ù đùá ng làà nhự vàôự y, thìà làà m theế nàà o màà chùá ng tà làự i khoô ng hàô n hoàn khi càá i cheế t tớái gàề n ?

“ Keả hieề n nhàô n tìàm kieế m sựự cheế t sùoế t đớài mìành, vàà vìà lyá do nàà y, sựự cheế t thìà khoô ng kinh hàã i đoế i vớái viự àế y.”

Schopenhàùer noá i, “ Neế ù chùá ng tà chàế p nhàôự n càá i yeế ù tìánh noôự i tàự i [13] cùả à vùã trùự nhự làà yá chìá, vàà neế ù chùá ng tà chàế p nhàôự n tìánh khàá ch qùàn
cùả à càá i yá chìá nàà y trong moự i hieôự n tựớựng – tựà nhựãng làà n soá ng coề n voô yá thựác cùả à nhựãng sựác màự nh toế i tàă m cùả à thieô n nhieô n cho đeế n hoàự t đoôự ng
hoàà n toàà n coá yá thựác cùả à con ngựớài – thìà chùá ng tà khoô ng theổ tràá nh càá i keế t lùàôự n ràằ ng, tàế t càả nhựãng hieôự n tựớựng nàà y bieế n màế t trong sựự phùả
nhàôự n vàà sựự tựự hùả y dieôự t – coá tìánh tựự do – cùả à yá chìá [14]; sựự phàế n đàế ù thựớàng trựực, càá i khùynh hựớáng khoô ng mùự c đìách vàà khoô ng ngựàng nghìả
hựớáng veề phìáà tàế t càả nhựãng mựác đoôự cùả à khàá ch qùàn tìánh voế n tàự o thàà nh vùã trùự seã bieế n màế t, vàà càá i đà dàự ng cùả à nhựãng hìành tựớáng [15] noế i
tieế p nhàù seã chàế m dựát; vàà khi hìành tựớáng bieế n đi, thìà tàế t càả nhựãng hieôự n tựớựng cùả à hìành tựớáng cùã ng vàôự y, bào goề m càả khoô ng giàn làỗ n thớài
giàn, cho đeế n khi càá i neề n tàả ng toế i hàôự ù cùả à hìành tựớáng – càá i neề n tàả ng cùả à chùả theổ vàà khàá ch theổ – seã sàù cùà ng bieế n màế t. Nới nàà o khoô ng coá yá
chìá, khoô ng coá sựự xùàế t hieôự n cùả à nhựãng hieôự n tựớựng, thìà khoô ng coá vùã trùự . Càá i dùy nhàế t coà n làự i trựớác màắ t chùá ng tà, dìã nhieô n, làà hự
voô . [16] Nhựng càá i voế n choế ng đoế i sựự di chùyeổ n nàà y – sựự di chùyeổ n vàà o trong hự voô – càá i àế y làà bàả n chàế t [17] cùả à chùá ng tà, càá i yá chìá mùoế n
soế ng[18] cùả à chìánh chùá ng tà, bớải noá màà chùá ng tà đựớực càế ù thàà nh, nhự vùã trùự cùả à chùá ng tà đựớực càế ù thàà nh. Càá i sựự kieôự n ràằ ng chùá ng tà qùàá
kinh hàã i trựớác hự voô , hoàăự c, càá i sựự kieôự n ràằ ng chùá ng tà qùàá mùoế n soế ng, chìả coá nghìãà làà , chìánh chùá ng tà chìả làà càá i dùự c voự ng mùoế n soế ng [19]
nàà y; vàà nhựãng sựự kieôự n đoá coá nghìãà làà , ngoàà i càá i dùự c voự ng nàà y, chùá ng tà khoô ng bieế t càá i gìà càả . Bớải vàôự y, khi càá i yá chìá nàà y biự hoàà n toàà n hùả y dieôự t,
thìà tàế t càả nhựãng gìà coà n làự i vớái chùá ng tà – nhựãng keả đựớực thàà nh tựựù [20] bớải càá i yá chìá àế y – dìã nhieô n, làà hự voô ; nhựng veề màăự t khàá c, đoế i vớái
nhựãng ngựớài màà ớả hoự yá chìá nàà y đựớực chùyeổ n hoá à vàà tựà boả , thìà càá i vùã trùự nàà y cùả à chùá ng tà, (tùy nom coá veả .ĐTN) qùàá thựực, vớái tàế t càả nhựãng
màăự t trớài vàà nhựãng thieô n hàà cùả à noá – chính cái vũ trụ này cũng là hư vô.”[21]
Solomon noá i, “ Hự voô trong nhựãng hự voô ,[22] hự voô trong nhựãng hự voô , tàế t càả đeề ù làà hự voô ! Moôự t ngựớài coá theổ thù lớựi đựớực gìà tựà tàế t càả
nhựãng lào đoôự ng vàế t vàả cùả à y dựớái màăự t trớài? Moôự t theế heôự đeế n, trong khi moôự t theế heôự khàá c qùà đi, nhựng tràá i đàế t vàỗ n cựá toề n tàự i màã i. Càá i đàã vàà
đàng toề n tàự i, seã toề n tàự i [23], càá i đàã đựớực làà m seã đựớực làà m; vàà khoô ng coá gìà mớái dựớái àá nh màăự t trớài. Coá moôự t càá i gìà màà veề noá ngựớài tà coá theổ noá i,
“hàã y nhìàn, càá i nàà y thìà mớái?” Khoô ng, noá đàã tựàng hieôự n hựãù trong nhựãng theế kyả đeế n trựớác chùá ng tà. Khoô ng coá hoàà i nieôự m [24] nàà o veề nhựãng càá i
xựà cùã ; vàà seã khoô ng coá hoàà i nieôự m nàà o veề càá i màà seã đeế n vớái nhựãng keả hàôự ù sinh sàù nàà y. Toô i, Keả Rào Giàả ng, làà Vùà triự vìà Isràel tàự i Jerùsàlem. Vàà
toô i đeổ heế t tàô m hoề n vàà o vieôự c trùy tàề m vàà tìàm kieế m qùà minh trieế t tàế t càả nhựãng càá i hieôự n hựãù dựớái màăự t trớài – cùoôự c theo đùoổ i khoá khàă n màà Đựác
Chùá à Trớài đàã bàn cho nhựãng đựáà con trài cùả à con ngựớài [25], đeổ chùá ng noá coá theổ đựớực reà n lùyeôự n trong đoá . Toô i đàã thàế y moự i thựá voế n đựớực
làà m dựớái àá nh màăự t trớài, vàà hàã y nhìàn xem, tàế t càả làà hự voô , vàà moôự t sựự heá o moà n cùả à tàô m thựác [26] … Toô i noá i thàề m trong tim, ràằ ng, “hàã y nhìàn
xem, toô i đàã đựớực tàá n tùự ng nhự theế nàà o vàà bàằ ng càá ch nàà o màà toô i đàã đàự t tớái nhieề ù minh trieế t hớn tàế t càả nhựãng ài voế n đàã tựàng triự vìà Jesùsàlem
trựớác toô i. Vàà tràá i tim toô i đàã nàắ m giựã nhieề ù minh trieế t vàà kieế n thựác. Vàà toô i hieế n tràá i tim toô i cho vieôự c nhàôự n bieế t sựự minh trieế t, sựự đieô n roề vàà càá i
dàự i doôự t nựực cựớài [27] ; toô i phàá t hieôự n ràằ ng càá i nàà y cùã ng làà moôự t sựự heá o moà n cùả à tàô m thựác. Vìà trong nhieề ù minh trieế t làà nhieề ù sàề ù mùoôự n, vàà keả
nàà o già tàă ng minh trieế t, cùã ng già tàă ng noỗ i sàề ù mùoôự n.

“ Toô i noá i trong tim mìành, ràằ ng, tà seã cho mi thựả neế m tràả i sựự vùi thùá , vàà mi seã tàôự n hựớảng nhựãng làự c thùá cùả à nhựãng đieề ù toế t đeự p; nhựng càá i
nàà y nựãà, cùã ng làà hự voô . Veề tieế ng cựớài, toô i noá i: “Noá làà sựự khớà khàự o” [28]; vàà veề sựự vùi thùá : “ Noá làà m càá i gìà?” [29] Toô i nghìã thàề m: hàã y làà m sàả ng
khoàá i theổ xàá c mìành vớái rựớựù, vàà dùà tràá i tim toô i đựớực dàỗ n dàắ t bớải minh trieế t, toô i nghìã : hàã y cựá bàá m vàà o sựự khớà khàự o cho đeế n khi toô i coá theổ
thàế y càá i gìà toế t cho nhựãng đựáà con trài cùả à con ngựớài vàà khàá m phàá rà càá i gìà màà chùá ng neô n làà m dựớái bàề ù trớài trong nhựãng ngàà y ìát oả i cùả à đớài
chùá ng. Toô i đàả m đựớng nhựãng coô ng trìành vìã đàự i: toô i dựựng nhựãng toà à nhàà vàà troề ng nhựãng vựớàn nho cho chìánh mìành. Toô i dựựng nhựãng khù
vựớàn vàà vựớàn càô y àă n qùàả đùả loàự i càô y; toô i làà m nhựãng hoề chựáà nựớác đeổ tựớái nhựãng vựớàn càô y àă n qùàả , đeổ càô y coá theổ lớán nhành. Toô i thùả đàắ c
nhựãng toô i tớá vàà tyà nựã, vàà coá nhựãng toô i tớá đựớực rà đớài trong nhàà toô i; toô i cùã ng coá già sùá c, lớán vàà nhoả , nhieề ù hớn bàế t cựá ài đàã tựàng hieôự n hựãù tàự i
Jerùsàlem trựớác toô i; toô i thù đựớực vàà ng bàự c vàà nhựãng kho tàà ng tựà nhựãng viự vùà vàà tựà nhựãng vùà ng khàá c; toô i thù thàôự p cho toô i nhựãng cà nhàô n
vàà nhựãng phùự nựã bieế t xựớáng cà, nhựãng nhàự c cùự đà dàự ng; thù goá p veề cho toô i moự i hoàn làự c màà nhựãng đựáà con trài cùả à con ngựớài coá theổ thù
goá p đựớực. Vàà toô i trớả neô n vìã đàự i hớn vàà giàà ù sàng hớn tàế t càả nhựãng ngựớài đàã triự vìà Jerùsàlem trựớác toô i; vàà sựự minh trieế t cùả à toô i vàỗ n lựù làự i vớái
toô i. Bàế t cựá càá i gìà màà màắ t toô i theà m mùoế n, toô i mùoế n sớả hựãù chùá ng, toô i cùã ng khoô ng càế m tràá i tim toô i bàế t cựá hoàn làự c nàà o. Vàà toô i nhìàn qùành vàà o
tàế t càả nhựãng vieôự c làà m màà hài bàà n tày toô i đàã thựực hieôự n, vàà nhìàn vàà o nhựãng lào khoổ đi keà m vớái nhựãng vieôự c màà toô i đàã làà m; vàà hàã y nhìàn, tàế t càả
đeề ù làà hự voô , vàà moôự t sựự heá o moà n cùả à tàô m thựác, vàà khoô ng coá lớựi loôự c gìà tựà chùá ng dựớái àá nh màăự t trớài. Vàà toô i qùày màắ t nhìàn rà xùng qùành đeổ
nhìàn leô n sựự minh trieế t, sựự đieô n khùà ng vàà sựự khớà khàự o. Nhựng toô i thàế y moôự t soế phàôự n đoôự c nhàế t đoổ xùoế ng tàế t càả chùá ng. Vàà trong tràá i tim toô i, toô i
noá i: moôự t soế phàôự n tựớng tựự seã đoổ xùoế ng toô i nhự noá đoổ xùoế ng keả khớà khàự o – vàôự y, toô i đàã trớả neô n qùàá khoô n ngoàn minh trieế t nhự theế đeổ làà m gìà?
Vàà toô i noá i vớái tràá i tim mìành : càả càá i nàà y nựãà, cùã ng làà hự voô . Bớải vìà seã khoô ng coá càá i kyá ựác vìãnh cựảù nàà o veề bàôự c hieề n nhàô n hày keả khớà khàự o; vàà o
nhựãng ngàà y seã đeế n, tàế t càả seã biự làã ng qùeô n, vàà thàn oô i, bàôự c hieề n nhàô n seã cheế t càá i cheế t tựớng tựự nhự càá i cheế t cùả à keả khớà khàự o ! Vàà toô i đi tớái choỗ
gheá t cùoôự c soế ng, bớải vìà tàế t càả nhựãng coô ng trìành đựớực làà m rà dựớái màăự t trớài, đàã trớả neô n gớám ghieế c [30] đoế i vớái toô i; bớải vìà tàế t càả làà hự voô , vàà làà
moôự t sựự heá o moà n cùả à tàô m thựác. Vàà toô i đi tớái choỗ gheá t boả noỗ i vàế t vàả trong vieôự c lào đoôự ng cùả à toô i dựớái àá nh màăự t trớài, bớải vìà noá phàả i đựớực đeổ làự i
cho càá i ngựớài seã đeế n sàù toô i. Bớải vìà moôự t ngựớài seã coá gìà tựà tàế t càả càá i lào khoổ cùả à y vàà nhựãng àô ù lo cùả à tràá i tim y qùà sựự lào đoôự ng vàế t vàả cùả à y
dựớái àá nh màăự t trớài ? Bớải vìà tàế t càả nhựãng ngàà y thàá ng cùả à y làà bùoề n phieề n vàà vieôự c lào đoôự ng cùả à y làà sàề ù khoổ ; ngày càả bàn đeô m tràá i tim y cùã ng
khoô ng bieế t đeế n sựự bìành àn. Vàà càá i nàà y nựãà, cùã ng làà hự voô . Khoô ng coá càá i gìà toế t cho moôự t ngựớài hớn làà àă n, ùoế ng vàà đeổ cho tàô m hoề n y tìàm thàế y
hoàn làự c trong lào đoôự ng cùả à y…

“ Moự i sựự xàả y đeế n gioế ng nhàù cho tàế t càả moự i ngựớài; một số phận độc nhất đổ xuống trên kẻ công chính và kẻ độc ác, trên người thiện
và kẻ ác, trên người trong sạch và kẻ ô uế, trên kẻ hy sinh và kẻ không hy sinh; giống nhau cho kẻ đạo hạnh và kẻ tội lỗi, cho kẻ
thề thốt, và cho kẻ sợ hãi một lời thề. Đàô y làà moôự t đieề ù àá c giựãà tàế t càả nhựãng thựá đựớực làà m dựớái àá nh màăự t trớài : moôự t soế phàôự n đoôự c nhàế t đoổ
xùoế ng tàế t càả , vàà , tràá i tim cùả à nhựãng đựáà con trài cùả à con ngựớài thìà đàề y sựự àá c, vàà coá sựự đieô n roề trong tràá i tim vàà trong cùoôự c soế ng cùả à hoự ; vàà
sàù càá i kieế p soế ng nàà y, hoự seã đi nhàôự p boự n vớái nhựãng ngựớài đàã cheế t. Bàế t cựá ài coà n soế ng đeề ù vàỗ n coá hy voự ng, bớải vìà thàà làà moôự t con choá đàng
soế ng coà n toế t hớn moôự t con sự tựả đàã cheế t. Ngựớài soế ng bieế t ràằ ng hoự seã cheế t, nhựng ngựớài cheế t thìà khoô ng bieế t gìà, hoự cùã ng khoô ng coá phàề n
thựớảng nàà o, bớải vàôự y ngày càả càá i kyá ựác veề hoự đàã biự chìàm vàà o trong sựự qùeô n làã ng; tìành yeô ù cùả à hoự , sựự thùà gheá t cùả à hoự , vàà sựự ghen tùoô ng cùả à
hoự , đàã bieế n màế t, vàà seã khoô ng coá theô m sựự toô n vinh nàà o dàà nh cho hoự trong tàế t càả nhựãng càá i màà đàã đựớực làà m dựớái àá nh màăự t trớài.[31]”

Solomon – hày làà keả đàã vieế t nhựãng lớài nàà y – đàã noá i nhự theế . Vàà đàô y cùã ng làà càá i màà moôự t hieề n nhàô n AẤ n Đoôự đàã noá i.

Thìách Cà Màô ù Ni [32] – moôự t hoàà ng tựả treả vàà hàự nh phùá c, biự che giàế ù khoả i beôự nh tàôự t, tùoổ i giàà vàà sựự cheế t – moôự t hoô m đi rà ngoàà i dàự o moôự t voà ng vàà
thàế y moôự t cùự giàà rùự ng heế t ràă ng, mùã i dàã i loà ng thoà ng, vàà nom deỗ sớự. Viự hoàà ng tựả – màà cho tớái lùá c àế y đàã biự che giàế ù khoả i tùoổ i giàà – biự bàế t ngớà vàà
hoả i ngựớài đàá nh xe đieề ù nàà y coá nghìãà gìà, vàà tàự i sào ngựớài đàà n oô ng nàà y đàã đi tớái moôự t tìành tràự ng đàá ng thựớng, kinh tớảm vàà gớám ghieế c nhự theế .
Vàà khi chàà ng phàá t hieôự n rà ràằ ng, đàô y làà soế phàôự n chùng cùả à tàế t càả moự i con ngựớài; ràằ ng chàà ng, moôự t hoàà ng tựả treả tùoổ i, cùã ng seã tớái tìành tràự ng nàà y,
chàà ng khoô ng theổ tieế p tùự c đi vớái ngựớài đàá nh xe vàà rà leôự nh cho y trớả veề nhàà đeổ coá theổ sùy tựớảng veề đieề ù nàà y. Vàà chàà ng tựự giàm mìành trong
phoà ng vàà sùy ngàỗ m veề noá . Chàắ c hàẳ n chàà ng nghìã rà moôự t càá i nàà y hày càá i noự đeổ tựự àn ùả i mìành, bớải vìà moôự t làề n nựãà, hàự nh phùá c vàà vùi tựới, chàà ng
làự i rà ngoàà i dàự o moôự t voà ng. Nhựng làề n nàà y chàà ng gàăự p moôự t ngựớài beôự nh hoàự n. Chàà ng thàế y moôự t ngựớài đàà n oô ng hoế c hàá c, yeế ù ớát, rùn ràổ y, vớái đoô i
màắ t mớà. Viự hoàà ng tựả – keả biự che giàế ù khoô ng cho thàế y beôự nh tàôự t – ngựàng làự i vàà hoả i đieề ù nàà y coá theổ coá nghìãà làà gìà. Vàà khi chàà ng phàá t hieôự n rà
ràằ ng đàô y làà beôự nh tàôự t – đoổ xùoế ng tàế t càả moự i ngựớài – vàà ràằ ng ngày càả chàà ng, viự hoàà ng tựả khoeả màự nh vàà hàự nh phùá c, cùã ng coá theổ ngàã beôự nh ngàà y
mài, moôự t làề n nựãà càá i tinh thàề n vùi tựới rớài boả chàà ng; chàà ng rà leôự nh cho ngựớài đàá nh xe trớả veề nhàà , nới màà chàà ng làự i tìàm kieế m sựự bìành àn cùả à
tàô m hoề n. Vàà chàắ c hàẳ n chàà ng tìàm thàế y noá , bớải vìà làề n thựá bà chàà ng rà ngoàà i dàự o moôự t voà ng. Nhựng làề n nàà y chàà ng thàế y moôự t càả nh tựớựng mớái
khàá c; chàà ng thàế y vàà i ngựớài đàng khieô ng moôự t càá i gìà đoá . “Đoá làà càá i gìà?” – “Moôự t ngựớài cheế t.” “Cheế t nghìãà làà gìà?” hoàà ng tựả hoả i. Vàà chàà ng đựớực cho
bieế t ràằ ng, trớả thàà nh moôự t ngựớài cheế t coá nghìãà làà trớả thàà nh càá i màà ngựớài đàà n oô ng nàà y đàã trớả thàà nh. Hoàà ng tựả đi tớái beô n ngựớài cheế t, làôự t tàế m
vàả i che, vàà vàà nhìàn vàà o oô ng tà. “Vàà bàô y giớà càá i gìà seã xàả y rà vớái oô ng tà?” – hoàà ng tựả hoả i. Vàà chàà ng đựớực cho bieế t ràằ ng ngựớài đàà n oô ng nàà y seã
đựớực choô n xùoế ng đàế t. “Tàự i sào?” – Bớải vìà oô ng tà seã khoô ng bào giớà soế ng làự i, chìả coá càá i mùà i hoô i vàà nhựãng boự gioà i seã xàả y đeế n vớái oô ng. “Vàà đàô y làà
càá i soế phàôự n cùả à moự i con ngựớài ự ? Vàà noá cùã ng seã xàả y đeế n cho tà nựãà? Hoự seã choô n tà, vàà moôự t mùà i hoô i seã boế c leô n tựà tà, vàà boự gioà i cùã ng seã gàăự m
nhàắ m tà?”
Vàô ng. “ Hàã y qùày veề ! Tà khoô ng mùoế n đi dàự o, tà seã khoô ng bào giớà đi dàự o nựãà.”

Thìách Cà Màô ù Ni [33] khoô ng theổ nàà o tìàm thàế y sựự bìành àn trong đớài. Chàà ng qùyeế t điựnh ràằ ng cùoôự c soế ng làà moôự t đieề ù xàế ù to lớán, vàà chàà ng hùy
đoôự ng tàế t càả sựác màự nh cùả à linh hoề n chàà ng đeổ giàả i thoàá t chìánh mìành vàà nhựãng ngựớài khàá c rà khoả i cùoôự c soế ng, giàả i phoá ng hoự nhự theế nàà o đoá ,
đeổ sàù càá i cheế t, sựự soế ng seã khoô ng bào giớà biự tàá i sinh, vàà càá i goế c reỗ cùả à sựự soế ng seã hoàà n toàà n biự hùả y dieôự t. Tàế t càả nhựãng hieề n nhàô n cùả à AẤ n Đoôự
đeề ù noá i nhự theế .

Nhự vàôự y, chùá ng tà coá nhựãng càô ù tràả lớài trựực tieế p màà sựự khoô n ngoàn minh trieế t cùả à con ngựớài coá đeổ cùng càế p khi noá tràả lớài càô ù hoả i veề cùoôự c
soế ng.

* “ Sựự soế ng cùả à thàô n xàá c làà moôự t đieề ù xàế ù vàà moôự t sựự doế i tràá .[34] Vàà bớải vàôự y, vieôự c hùả y dieôự t sựự soế ng cùả à thàô n xàá c làà moôự t phùá c làà nh, vàà chùá ng tà
neô n mong ựớác đieề ù đoá ,” – Socràtes noá i.

* “ Sựự soế ng làà càá i màà noá khoô ng neô n làà , moôự t đieề ù xàế ù; vàà moôự t sựự di chùyeổ n vàà o trong hự voô [35] làà càá i phùá c làà nh dùy nhàế t màà cùoôự c soế ng coá đeổ
bàn tàăự ng,” –Schopenhàùer noá i.

* “ Moự i sựự treô n theế giàn – càả sựự roề dàự i làỗ n sựự khoô n ngoàn, sựự giàà ù sàng vàà sựự ngheà o khoá , nieề m vùi vàà noỗ i sàề ù – tàế t càả đeề ù làà hự voô vàà sựự troế ng
roỗ ng. Moôự t ngựớài cheế t đi vàà khoô ng coá gìà coà n làự i.Vàà đieề ù nàà y thìà phi lyá,” – Solomon noá i.

* “ Thàôự t khoô ng theổ nàà o soế ng đựớực, khi bieế t ràằ ng sựự đàù khoổ , sựự hự nàá t, tùoổ i giàà vàà sựự cheế t làà tàế t yeế ù; chùá ng tà phàả i giàả i thoàá t chìánh mìành rà
khoả i sựự soế ng [36] vàà rà khoả i tàế t càả moự i khàả tìánh [37] cùả à sựự soế ng,” – đựác Phàôự t noá i.

Vàà càá i đieề ù màà đàã đựớực thoế t rà bớải nhựãng trìá oá c hùà ng màự nh[38] nàà y, chìánh đieề ù àế y đàã đựớực noá i leô n, sùy nghìã, vàà càả m nhàôự n bớải hàằ ng trieôự ù
ngựớài gioế ng nhự hoự . Toô i cùã ng đàã sùy nghìã vàà cùã ng đàã càả m nhàôự n moôự t càá ch tựớng tựự.

Nhựãng chùyeế n làng thàng cùả à toô i nhự theế giựãà nhựãng làã nh vựực cùả à kieế n thựác đàã khoô ng nhựãng khoô ng dàỗ n toô i rà khoả i cớn tùyeôự t voự ng cùả à toô i,
màà càà ng làà m già tàă ng noá . Moôự t khù vựực cùả à kieế n thựác khoô ng tràả lớài càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng; ngàà nh kieế n thựác coà n làự i, thìà qùàả thàôự t coá tràả lớài –
nhựng noá chìả càà ng cùả ng coế theô m cớn tùyeôự t voự ng cùả à toô i, vàà cho toô i thàế y ràằ ng, càá i đieề ù (màà ) đàã đoổ xùoế ng toô i, thìà khoô ng phàả i do moôự t sài làề m
veề phìáà toô i, hày làà moôự t tràự ng thàá i beôự nh hoàự n cùả à tàô m thựác. Tràá i làự i, càá i khù vựực kieế n thựác nàà y xàá c nhàôự n cho toô i càá i sựự kieôự n ràằ ng, toô i đàã vàà
đàng sùy nghìã moôự t càá ch đùá ng đàắ n vàà trùà ng hớựp vớái nhựãng trìá oá c hùà ng màự nh nhàế t đàã tựàng đựớực nhàô n loàự i bieế t đeế n.

Tôi đã không thể bị đánh lừa. Mọi sự đều là hư vô. Hạnh phúc thay cho kẻ nào chưa từng được sinh ra; cái chết thì tốt hơn cuộc
sống; chúng ta phải loại bỏ sự sống ra khỏi chính mình. [39]
CHƯƠNG 7
Đàã thàế t bàự i trong vieôự c tìàm thàế y moôự t giàả i thìách trong kiến thức, toô i bàắ t đàề ù tìàm kieế m noá trong cuộc đời, hy voự ng tìàm thàế y noá trong nhựãng
ngựớài xùng qùành toô i. Vàà do vàôự y, toô i bàắ t đàề ù qùàn sàá t nhựãng ngựớài gioế ng nhự chìánh toô i, đeổ xem hoự soế ng nhự theế nàà o, vàà xàá c điựnh càá i moế i
qùàn heôự màà hoự coá vớái càô ù hoả i màà đàã dàỗ n toô i đeế n cớn tùyeôự t voự ng, xem noá thùoôự c loàự i nàà o.

Vàà đàô y làà càá i màà toô i đàã tìàm thàế y giựãà nhựãng ngựớài màà hoàà n càả nh cùả à hoự thìà gioế ng heôự t nhự hoàà n càả nh cùả à toô i veề phựớng dieôự n giàá o dùự c vàà
càá ch soế ng.

Toô i đàã thàế y ràằ ng, đoế i vớái nhựãng ngựớài cùà ng giài càế p cùả à toô i, thìà coá 4 cách để chạy trốn [40] càá i tìành hùoế ng khùả ng khieế p màà trong đoá tàế t càả
chùá ng toô i thựớàng rới vàà o.

Càá ch chàự y troế n thứ nhất, làà càá ch chàự y troế n cùả à sự ngu dốt. Noá goề m coá vieôự c khoô ng nhàôự n thựác đựớực vàà khoô ng hieổ ù ràằ ng cùoôự c soế ng làà xàế ù xà
vàà voô nghìãà. Phàề n lớán nhựãng ngựớài trong phàự m trùà nàà y làà phùự nựã, hày làà nhựãng chàà ng trài ràế t treả , hày làà nhựãng ngựớài đàà n oô ng ràế t ngù
xùàổ n; hoự vàỗ n chựà hieổ ù vàế n đeề cùả à cùoôự c soế ng màà đàã khớải leô n vớái Schopenhàùer, Solomon vàà Đựác Phàôự t. Hoự khoô ng thàế y con roề ng đàng chớà
đớựi hoự , cùã ng khoô ng thàế y nhựãng con chùoôự t đàng gàăự m vàà o càà nh càô y màà hoự đàng bàá m vàà o; hoự chìả đớn giàả n lieế m nhựãng gioự t màôự t. Nhựng hoự chìả
lieế m nhựãng gioự t màôự t nàà y trong khi chớà đớựi; moôự t càá i gìà đoá seã xoày hựớáng sựự chùá yá cùả à hoự sàng con roề ng vàà nhựãng con chùoôự t, vàà vieôự c lieế m
màôự t cùả à hoự seã coá moôự t keế t thùá c. Toô i khoô ng hoự c đựớực nới hoự moôự t càá i gìà, bớải vìà chùá ng tà khoô ng theổ ngựàng bieế t càá i màà chùá ng tà bieế t.

Loế i chàự y troế n thứ hai làà loế i chàự y troế n cùả à chủ nghĩa khoái lạc. ÝÝ thựác moôự t càá ch đàề y đùả veề sựự tùyeôự t voự ng cùả à cùoôự c soế ng, loế i chàự y troế n nàà y
bào goề m vieôự c tàôự n hựớảng – trong hieôự n tàự i – nhựãng phùá c làà nh màà chùá ng tà đàng coá màà khoô ng nhìàn vàà o con roề ng hày nhựãng con chùoôự t; noá
nàằ m trong vieôự c lieế m càà ng nhieề ù màôự t càà ng toế t, nhàế t làà trong nhựãng nới choế n coá nhieề ù màôự t nhàế t trong bùự i càô y. Solomon moô tàả sựự chàự y troế n
nàà y theo theổ càá ch sàù đàô y:

“Vàà toô i cà ngớựi sựự vùi thùá , bớải vìà khoô ng coá gìà toế t hớn cho moôự t ngựớài dựớái àá nh màăự t trớài hớn làà àă n, ùoế ng, vàà vùi chới; đàô y seã làà càá i rựớàng coôự t
nàô ng đớã cho sựự lào đoôự ng vàế t vàả cùả à y qùà nhựãng ngàà y cùả à đớài y, màà Thựớựng đeế đàã bàn cho y dựớái àá nh màăự t trớài.

“ Vàôự y thìà hàã y đi vàà àă n càá i bàá nh mìà cùả à bàự n vớái nieề m vùi vàà ùoế ng rựớựù cùả à bàự n trong sựự vùi mựàng [41] cùả à tràá i tim bàự n … Hàã y tàôự n hựớảng
cùoôự c đớài vớái moôự t ngựớài đàà n bàà màà bàự n yeô ù qùà sùoế t nhựãng ngàà y cùả à cùoôự c soế ng hự voô cùả à bàự n, qùà tàế t càả nhựãng ngàà y thàá ng hự àả o [42] cùả à
bàự n; bớải vìà đàô y làà soế phàôự n cùả à bàự n trong cùoôự c đớài vàà trong nhựãng lào khoổ cùả à bàự n dựớái àá nh màăự t trớài … Hàã y làà m bàế t cựá càá i gìà màà bàự n coá theổ
làà m vớái sựác màự nh cùả à bàà n tày bàự n, bớải vìà khoô ng coá coô ng vieôự c nàà o đeổ làà m trong càá i nàế m moề nới màà bàự n đàng đi tớái, khoô ng coá sựự sùy tựớảng,
khoô ng coá kieế n thựác, khoô ng coá sựự minh trieế t.”

Phàề n lớán nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p cùả à chùá ng toô i theo đùoổ i càá ch troế n chàự y thựá hài nàà y. Càá i tìành hùoế ng màà trong đoá hoự rới vàà o, làà moôự t
tìành hùoế ng cùng càế p cho hoự nhieề ù nhựãng thựá toế t làà nh trong đớài hớn làà nhựãng thựá xàế ù xà; sựự ngù doế t veề đàự o đựác cùả à hoự khieế n cho hoự qùeô n
ràằ ng, tàế t càả nhựãng thùàôự n lớựi cùả à càá i điựà viự cùả à hoự làà tìành cớà, ràằ ng khoô ng phàả i tàế t càả moự i ngựớài đeề ù coá theổ coá moôự t ngàà n ngựớài đàà n bàà vàà
nhựãng cùng đieôự n, nhự Solomon đàã coá ; hoự qùeô n ràằ ng, cựá moôự t ngựớài đàà n oô ng vớái moôự t ngàà n ngựớài vớự, thìà làự i coá moôự t ngàà n ngựớài khoô ng coá vớự;
ràằ ng cựá moỗ i cùng đieôự n, coá moôự t ngàà n ngựớài xàô y noá vớái moề hoô i treô n tràá n hoự ; vàà ràằ ng, cùà ng moôự t sựự tìành cớà màà đàã bieế n hoự thàà nh moôự t Solomon
hoô m này, sựự tìành cớà àế y àế y cùã ng coá theổ khieế n cho hoự trớả thàà nh ngựớài noô leôự cùả à moôự t Solomon ngàà y mài. Càá i trìá tựớảng tựớựng ngheà o nàà n cùả à
nhựãng ngựớài nàà y khieế n cho hoự qùeô n đi càá i màà đàã khoô ng đeổ làự i cho đựác Phàôự t chùá t bìành àn nàà o : sựự tàế t yeế ù cùả à beôự nh tàôự t, tùoổ i giàà , vàà càá i cheế t,
màà neế ù khoô ng hoô m này thìà ngàà y mài , seã hùả y dieôự t tàế t càả nhựãng làự c thùá nàà y. Sựự kieôự n ràằ ng, moôự t soế trong nhựãng ngựớài nàà y cựá cho ràằ ng sựự
ngheà o nàà n cùả à hoự veề tự tựớảng vàà trìá tựớảng tựớựng làà trieế t lyá tìách cựực, theo yá toô i, thìà sựự kieôự n àế y khoô ng phàô n bieôự t hoự vớái nhựãng ngựớài lieế m màôự t
màà khoô ng thàế y càá i vàế n đeề . Toô i khoô ng theổ bàắ t chựớác nhựãng ngựớài đoá , bớải vìà toô i khoô ng thieế ù trìá tựớảng tựớựng vàà khoô ng theổ giàả vớà ràằ ng toô i
thieế ù. Gioế ng nhự moự i con ngựớài soế ng chàô n thựực, toô i khoô ng theổ qùày màắ t khoả i nhựãng con chùoôự t vàà con roề ng, moôự t khi toô i đàã thàế y chùá ng.

Càá ch chàự y troế n thứ ba làà qua sức mạnh và nghị lực. Noá bào goề m vieôự c hùả y dieôự t sựự soế ng moôự t khi ngựớài tà đàã nhàôự n thựác ràằ ng cùoôự c soế ng làà
xàế ù àá c vàà voô nghìãà. Chìả coá nhựãng ngựớài cựực kyà màự nh meã vàà nhàế t qùàá n veề màăự t logic mớái hàà nh đoôự ng theo càá ch nàà y. Đàã nhàôự n thựác tàế t càả sựự
ngù xùàổ n cùả à càá i troà đùà à (màà ) đàng đựớực chới treô n chùá ng tà, vàà thàế y ràằ ng, nhựãng phùá c làà nh cùả à nhựãng ngựớài đàã cheế t thìà lớán hớn nhựãng
phùá c làà nh cùả à nhựãng ngựớài đàng soế ng, vàà thàế y ràằ ng ràằ ng khoô ng hieôự n hựãù thìà toế t hớn – hoự hàà nh đoôự ng vàà chàế m dựát càá i troà đùà à ngù xùàổ n
nàà y; vàà hoự dùà ng bàế t cựá phựớng tieôự n nàà o đeổ làà m vieôự c đoá : moôự t sớựi dàô y thựàng xùng qùành coổ , moôự t con dào đàô m vàà o tim, moôự t nới soô ng nựớác,
moôự t chieế c xe lựảà. Moỗ i lùá c càà ng coá nhieề ù ngựớài thùoôự c giài càế p cùả à chùá ng toô i đàng hàà nh đoôự ng theo càá ch nàà y. Phàề n lớán nhựãng ngựớài thựực hieôự n
hàà nh vi nàà y thìà đàng ớả ngày trong tùoổ i thành xùàô n, khi sựác màự nh cùả à linh hoề n đàng ớả đìảnh đieổ m cùả à noá vàà khi nhựãng thoá i qùen voế n àă n moà n
lyá tìánh con ngựớài chựà đeế n tieế p qùàả n đớài hoự . Toô i thàế y ràằ ng đây là cách trốn chạy xứng đáng nhất, và tôi muốn áp dụng nó. [43]

Càá ch troế n chàự y thứ tư làà càá ch troế n chàự y của sự yếu đuối. Noá bào goề m vieôự c tieế p tùự c keá o leô moôự t cùoôự c đớài xàế ù àá c vàà voô nghìãà, bieế t trựớác ràằ ng,
khoô ng coá gìà coá theổ xàả y rà vớái moôự t cùoôự c đớài nhự theế . Nhựãng ngựớài trong phàự m trùà nàà y bieế t ràằ ng càá i cheế t thìà toế t hớn đớài soế ng, nhựng hoự
khoô ng coá nghiự lựực, sựác màự nh đeổ hàà nh đoôự ng moôự t càá ch hớựp lyá tìánh vàà nhành choá ng chàế m dựát càá i àả o àả nh lựàà doế i bàằ ng càá ch tựự keế t lieỗ ù đớài
mìành; thày vàà o đoá , hoự dựớàng nhự đàng chớà đớựi moôự t càá i gìà đoá xàả y rà. Đàô y làà loế i troế n chàự y cùả à sựự yeế ù đùoế i, vìà neế ù toô i bieế t càá i gìà làà toế t hớn vàà
coá noá trong tàề m tày cùả à mìành, vàôự y thìà tàự i sào làự i khoô ng tựự hieế n mìành cho noá ? Chìánh toô i thùoôự c veề phàự m trùà nàà y.

Nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p cùả à toô i tựự cựáù mìành thoàá t khoả i moôự t màô ù thùàỗ n khùả ng khieế p bàằ ng moôự t trong boế n càá ch nàà y. Cho dùà vàôự n dùự ng
nhựãng qùàn nàă ng tri thựác [44] nhieề ù tớái đàô ù chàă ng nựãà, toô i vàỗ n không thể thấy có cách chạy trốn nào khác ngoài 4 cách này. [45] Moôự t
càá ch chàự y troế n nàằ m ớả choỗ khoô ng nhàôự n thựác đựớực ràằ ng cùoôự c soế ng làà voô nghìãà, hự àả o, vàà xàế ù àá c, vàà ràằ ng khoô ng soế ng thìà toế t hớn. Toô i khoô ng theổ
nàà o khoô ng bieế t đieề ù nàà y, vàà moôự t khi toô i đàã khàá m phàá rà chàô n ly đoá , toô i khoô ng theổ nàà o nhàắ m màắ t trựớác noá . Moôự t càá ch chàự y troế n khàá c nàằ m ớả
choỗ tàôự n dùự ng tàế t càả nhựãng gìà cùoôự c soế ng coá đeổ bàn cho màà khoô ng nghìã veề tựớng lài. Vàà toô i khoô ng theổ làà m đieề ù nàà y. Gioế ng nhự Thìách cà Màô ù
ni, [46]toô i khoô ng tìàm thàế y làự c thùá trong cùoôự c đớài moôự t khi đàã đi tớái choỗ bieế t càá i càá i gìà làà tùoổ i giàà , sựự đàù khoổ vàà sựự cheế t. Trìá tựớảng tựớựng cùả à
toô i qùàá nàă ng đoôự ng. [47] Vàả làự i, toô i khoô ng theổ vùi hựớảng nhựãng làự c thùá phùà dù màà đàã tìành cớà đeế n loế i đi cùả à toô i trong moôự t khoàả nh khàắ c. Càá i loế i
troế n chàự y thựá bà nàằ m ớả choỗ bieế t ràằ ng đớài làà xàế ù àá c, phi lyá, vàà chàế m dựát noá bàằ ng càá ch qùyeô n sinh. Toô i hieổ ù đieề ù nàà y, nhựng vìà lyá do nàà o đoá ,
toô i đàã khoô ng tựự vàỗ n. Càá ch troế n chàự y thựá tự nàằ m ớả choỗ bieế t ràằ ng cùoôự c soế ng làà càá i màà Solomon vàà Schopenhàùer đàã moô tàả noá , bieế t ràằ ng noá làà
moôự t troà đùà à ngù xùàổ n đàng đựớực chới treô n chùá ng tà, vàà theế nhựng, vàỗ n tieế p tùự c soế ng, tàắ m rựảà, màăự c qùàề n àá o, àă n, noá i chùyeôự n, vàà thàôự m chìá,
vieế t nhựãng cùoế n sàá ch. Moôự t viự trìá nhự theế thàôự t đàá ng kinh tớảm [48] vàà đàù đớán đoế i vớái toô i, nhựng toô i vàỗ n cựá lựù làự i trong noá nhự thựớàng.

Bàô y giớà toô i thàế y ràằ ng, neế ù toô i đàã khoô ng tựự keế t lieỗ ù đớài mìành, làà bớải vìà toô i coá moôự t khàá i nieôự m mớ hoề nàà o đoá , ràằ ng nhựãng yá tựớảng cùả à toô i đeề ù
hoàà n toàà n sài làề m. Cho dàỗ ù càá i doà ng tự tựớảng cùả à toô i vàà cùả à nhựãng bàôự c hieề n nhàô n – nhựãng yá tựớảng màà đàã dàỗ n chùá ng toô i đeế n choỗ khàẳ ng
điựnh càá i sựự voô nghìãà cùả à cùoôự c đớài – cho dùà chùá ng coá veả thùyeế t phùự c vàà bàế t khàả vàế n [49] đeế n đàô ù chàă ng nựãà – toô i vàỗ n coá moôự t sựự nghi hoàăự c
mớ hoề nàà o đoá veề càá i đieổ m xùàế t phàá t cùả à nhựãng sùy tựớảng cùả à toô i.

Sựự nghi ngớà cùả à toô i đựớực dieỗ n đàự t trong càá ch nàà y: toô i, coá nghìãà làà , lyá tìánh[50] cùả à toô i, tùyeô n boế ràằ ng đớài làà phi lyá. Neế ù khoô ng coá càá i gìà cào
hớn lyá tìánh (vàà khoô ng coá càá ch nàà o chựáng minh ràằ ng coá càá i gìà cào hớn noá ), vàôự y thìà lyá tìánh làà càá i sàá ng tàự o rà cùoôự c soế ng cho toô i. Neế ù khoô ng coá lyá
tìánh, thìà đoế i vớái toô i, seã khoô ng coá sựự soế ng. Do vàôự y, làà m theế nàà o màà càá i lyá tìánh nàà y làự i phùả nhàôự n sựự soế ng khi chìánh noá làà càá i sàá ng tàự o rà sựự
soế ng ? Hày, noá i càá ch khàá c, neế ù khoô ng coá sựự soế ng, thìà lyá tìánh cùả à toô i cùã ng seã khoô ng hieôự n hựãù. Bớải vàôự y, lyá tìánh làà con đeả cùả à sựự soế ng. Sựự soế ng làà
tàế t càả . Lyá tìánh làà hoà tràá i cùả à sựự soế ng, vàà theế nhựng càá i lyá tìánh nàà y làự i phùả nhàôự n chìánh sựự soế ng đoá . Toô i càả m thàế y ràằ ng coá moôự t càá i gìà sài làề m,
khoô ng oổ n ớả đàô y.

“ Cùoôự c soế ng làà moôự t đieề ù xàế ù phi lyá, khoô ng coá gìà phàả i nghi ngớà đieề ù nàà y,” – toô i nhùả thàề m. “ Nhựng màà tựà trựớác tớái này toô i đàã soế ng, vàà toô i vàỗ n
coà n đàng soế ng; vàà tàế t càả nhàô n loàự i đàã soế ng vàà vàỗ n tieế p tùự c soế ng. Làà m theế nàà o màà đieề ù nàà y coá theổ xàả y rà? Tàự i sào con ngựớài soế ng khi màà hoự
coá đùả khàả nàă ng [51] đeổ cheế t ? Phàả i chàă ng chìả coá Schopenhàùer vàà toô i làà nhựãng keả dùy nhàế t đùả thoô ng minh đeổ nhàôự n thựác ràằ ng đớài làà voô
nghìãà vàà xàế ù àá c ?”

Hieổ ù đựớực càá i hự àả o [52] cùả à cùoôự c soế ng khoô ng phàả i làà qùàá khoá , vàà ngày càả nhựãng keả moôự c màự c nhàế t cùã ng đàã hieổ ù đieề ù đoá tựà làô ù; theế nhựng
hoự đàã soế ng vàà tieế p tùự c soế ng. Làà m theế nàà o màà tàế t càả hoự đeề ù tieế p tùự c soế ng vàà khoô ng bào giớà sùy nghìã đeổ màà nghi ngớà tìánh hớựp lyá [53] cùả à cùoôự c
soế ng ?

Càá i kieế n thựác đựớực thùả đàắ c cùả à toô i, đựớực cùả ng coế bớải sựự minh trieế t cùả à nhựãng ngựớài khoô n ngoàn nhàế t, đàã tieế t loôự cho toô i ràằ ng moự i sựự treô n
theế giàn, càả hựãù cớ làỗ n voô cớ, đeề ù đựớực sàắ p xeế p vớái sựự thoô ng minh khàá c thựớàng; chìả rieô ng càá i qùàn đieổ m cùả à toô i làà phi lyá. Nhựng màà nhựãng
keả khớà khàự o nàà y, đàá m qùàề n chùá ng khoổ ng loề bào goề m nhựãng con ngựớài thoô moôự c, khoô ng bieế t gìà veề sựự sàắ p xeế p hựãù cớ vàà voô cớ cùả à theế giớái
nàà y, vàà theế nhựng hoự soế ng, vàà trong moự i lùá c, hoự tin ràằ ng cùoôự c soế ng đựớực sàắ p xeế p trong moôự t càá ch thựác ràế t hớựp lyá !

Boỗ ng nhieô n toô i thàế y ràằ ng, coá leã vàỗ n coà n coá moôự t càá i gìà đoá màà toô i khoô ng bieế t. Dùà noá i gìà đi nựãà, thìà sựự ngù doế t hàà nh đoôự ng (àct) trong theổ càá ch
nàà y – chìánh xàá c trong theổ càá ch nàà y. Sựự ngù doế t lùoô n noá i y heôự t nhựãng càá i màà toô i đàng noá i. Bàế t cựá khi nàà o noá khoô ng bieế t moôự t càá i gìà đoá , noá noá i
ràằ ng bàế t cựá càá i gìà màà noá khoô ng bieế t, càá i đoá làà ngù xùàổ n. Qùàả thựực, sựự vieôự c tựựù trùng làà nhự vàề y: tàế t càả nhàô n loàự i đàã soế ng vàà tieế p tùự c soế ng nhự
theổ hoự bieế t càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, bớải vìà neế ù khoô ng bieế t yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, thìà hoự đàã khoô ng theổ soế ng; nhựng toô i đàng noá i ràằ ng, toàà n
boôự cùoôự c soế ng nàà y làà voô nghìãà vàà ràằ ng toô i khoô ng theổ soế ng.

Khoô ng ài ngàă n càả n chùá ng tà phùả nhàôự n cùoôự c soế ng, nhự Schopenhàùer đàã làà m. Vàôự y thìà hàã y tựự vàỗ n, vàà bàự n seã khoô ng phàả i lo làắ ng veề đieề ù đoá .
Neế ù bàự n khoô ng thìách cùoôự c soế ng, hàã y tựự vàỗ n. Neế ù bàự n soế ng màà khoô ng theổ hieổ ù yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, hàã y chàế m dựát noá ; nhựng đựàng qùày
màăự t vàà khớải sựự noá i vàà vieế t veề vieôự c nhự theế nàà o màà bàự n khoô ng hieổ ù cùoôự c soế ng. Càá c bàự n coá màăự t trong moôự t đàá m ngựớài làự c qùàn màà đoế i vớái hoự ,
moự i sựự đàng tieế n hàà nh toế t, vàà tàế t càả hoự bieế t hoự đàng làà m càá i gìà; neế ù bàự n thàế y chàá n vàà khoá chiựù, thìà hàã y cựá boả đi.”

Noá i gìà đi nựãà, neế ù chùá ng tà xàá c tìán veề sựự càề n thieế t [tàế t yeế ù] cùả à vieôự c tựự vàỗ n, màà làự i khoô ng thựực hieôự n đieề ù đoá , vàôự y thìà bàự n làà càá i gìà, neế ù khoô ng
phàả i làà nhựãng keả yeế ù đùoế i nhàế t, thieế ù nhàế t qùàá n nhàế t, vàà , noá i cho thàôự t loà ng, làà nhựãng keả ngù xùàổ n nhàế t trong tàế t càả moự i con ngựớài, nhàăự ng xiự
om soà m gioế ng nhự nhựãng đựáà treả ngớà ngheôự ch vớái moôự t đoề chới mớái?.

Noá i gìà thìà noá i, sựự minh trieế t cùả à chùá ng toô i [54], dùà coá theổ chìánh xàá c tớái đàô ù chàă ng nựãà, đàã khoô ng cùng càế p cho chùá ng toô i moôự t sựự hieổ ù bieế t veề
yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng. Theế nhựng hàằ ng trieôự ù ngựớài – voế n tàự o thàà nh càá i toổ ng soế cùả à nhàô n loàự i – thàm dựự thàm dựự vàà o cùoôự c soế ng màà khoô ng
heề nghi ngớà càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng.

Qùàả thàôự t, tựà thớài coổ đàự i, khi cùoôự c soế ng cùả à con ngựớài bàắ t đàề ù xùàế t hieôự n – moôự t cùoôự c soế ng coổ xựà màà veề noá toô i thựực sựự coá bieế t chùá t ìát – tựà thùớả
àế y, nhựãng ngựớài bieế t nhựãng lùàôự n cựá lieô n qùàn tớái càá i hự àả o cùả à cùoôự c soế ng, nhựãng lùàôự n cựá màà đàã tieế t loôự cho toô i càá i voô nghìãà cùả à noá – nhựãng
ngựớài àế y vàỗ n soế ng, màng làự i cho cùoôự c soế ng moôự t yá nghìãà cùả à rieô ng hoự . Tựà càá i thớài khi màà ngựớài tà bàắ t đàề ù soế ng moôự t càá ch nàà o đoá , thìà càá i yá
nghìãà cùả à cùoôự c soế ng nàà y đàã coá màăự t vớái hoự , vàà hoự đàã dàỗ n càá i cùoôự c soế ng nàà y tớái thớài đàự i cùả à chìánh toô i. Moự i thựá voế n ớả trong toô i vàà xùng qùành
toô i, đeề ù làà keế t qùàả cùả à kieế n thựác cùả à hoự veề cùoôự c soế ng. Chìánh nhựãng coô ng cùự cùả à tự tựớảng màà nhớà đoá toô i phàá n đoàá n cùoôự c soế ng vàà keế t àá n noá ,
nhựãng coô ng cùự àế y đàã đựớực sàá ng tàự o rà, khoô ng phàả i bớải toô i, màà bớải hoự . Chìánh toô i đựớực sinh rà, đựớực giàá o dùự c, vàà đàã trựớảng thàà nh nhớà vàà o hoự .
Hoự đàà o đàế t đeổ làế y sàắ t, dàự y chùá ng tà càá ch đàẵ n goỗ , thùàề n hoá à già sùá c vàà ngựựà, chìả cho chùá ng tà càá ch gieo nhựãng vùự mùà à, vàà soế ng cùà ng nhàù;
hoự màng đeế n tràôự t tựự cho đớài soế ng chùá ng tà. Hoự dàự y toô i càá ch sùy nghìã vàà càá ch noá i. Toô i làà hàôự ù dùeôự cùả à hoự , đựớực nùoô i nàế ng, đựớực giàá o dùự c bớải
hoự , đựớực dàự y doỗ bớải hoự ; toô i sùy nghìã theo nhựãng tự tựớảng cùả à hoự , lớài noá i cùả à hoự , vàà bàô y giớà toô i chựáng minh cho hoự (thàế y) ràằ ng tàế t càả moự i
thựá đoá đeề ù làà voô nghìãà ! “ Coá moôự t càá i gìà sai lầm, [55] khoô ng oổ n ớả đàô y,” toô i tựự nhùả , “Chàắ c hàẳ n toô i đàã phàự m moôự t sài làề m ớả moôự t nới nàà o đoá .”
Nhựng toô i đàã nhìàn đi nhìàn làự i, vàà khoô ng theổ thàế y càá i sài làề m đoá nàằ m ớả choỗ nàà o.
CHƯƠNG 8
Tàế t càả nhựãng nghi ngớà nàà y – màà bàô y giớà toô i ớả trong moôự t viự theế phàả i dieỗ n tàả , moôự t càá ch ìát hày nhieề ù roã ràà ng hớn – thìà lùá c bàế y giớà toô i đàã khoô ng
coá khàả nàă ng dieỗ n tàả chùá ng. Toô i chìả càả m thàế y ràằ ng, cho dùà nhựãng keế t lùàôự n cùả à toô i veề càá i hự àả o cùả à cùoôự c đớài coá theổ đàã làà tàế t yeế ù đeế n màế y đi
chàă ng nựãà veề màăự t logic; cho dùà chùá ng đàã đựớực xàá c nhàôự n bớải nhàà tự tựớảng vìã đàự i nhàế t trong càá c nhàà tự tựớảng – cho dàỗ ù nhự vàôự y, thìà cùã ng coá
moôự t càá i gìà đoá sài làề m vớái chùá ng. Càá i sài làề m nàà y nàằ m ớả càá i tự dùy cùả à toô i hày ớả sựự coô ng thựác hoá à [56] cùả à toô i veề càô ù hoả i đoá , toô i cùã ng khoô ng
bieế t nựãà. Toô i chìả càả m thàế y ràằ ng, dùà càá i lyá tìánh cùả à toô i coá xàá c tìán đeế n đàô ù chàă ng nựãà, thìà đieề ù nàà y cùã ng chựà đùả . Tàế t càả nhựãng lùàôự n cựá nàà y
khoô ng theổ thùyeế t phùự c toô i theo đùoổ i sựự tự dùy cùả à toô i tớái tàôự n cùà ng logic cùả à noá , coá nghìãà làà , tớái vieôự c tựự keế t lieỗ ù đớài mìành. Toô i seã khoô ng đàng
noá i sựự thàôự t neế ù toô i phàả i noá i ràằ ng, chìánh làà nhớà lyá tìánh màà toô i đàã đi tớái càá i đieổ m nàà y [57] màà khoô ng tựự vàỗ n. Lyá tìánh đàã làà m vieôự c nhựng coá moôự t
càá i gìà khàá c cùã ng làà m vieôự c nựãà, moôự t càá i gìà đoá màà toô i chìả coá theổ goự i làà moôự t yá thựác [58] veề cùoôự c soế ng. Cùã ng coá moôự t lựực đàng làà m vieôự c, màà đàã dàỗ n
toô i đeế n choỗ tàôự p trùng sựự chùá yá cùả à toô i veề càá i nàà y thày vìà moôự t càá i khàá c; chìánh càá i lựực nàà y đàã màng toô i rà khoả i tìành hùoế ng tùyeôự t voự ng cùả à toô i, vàà
noá đi theo moôự t hựớáng hoàà n toàà n xà làự vớái lyá tìánh. Lựực nàà y dàỗ n toô i tớái choỗ tàôự p trùng chùá yá cùả à toô i vàà o sựự kieôự n ràằ ng, gioế ng nhự hàằ ng tràă m
ngựớài khàá c thùoôự c giài càế p toô i, toô i khoô ng phàả i làà toàà n boôự nhàô n loàự i, vàà ràằ ng, toô i vàỗ n khoô ng bieế t cùoôự c soế ng cùả à nhàô n loàự i (noá i chùng) làà càá i gìà.
Khi toô i nhìàn xùng qùành vàà o càá i tàề ng lớáp nhoả heự p cùả à nhựãng bàôự c đàà n ành cùả à toô i, toô i chìả thàế y nhựãng loàự i ngựớài nhự sàù: nhựãng ngựớài
khoô ng hieổ ù vàế n đeề đoá , nhựãng ngựớài hieổ ù noá nhựng nhàôự n chìàm noá trong sựự sày sựà meô mùoôự i cùả à hoự vớái cùoôự c đớài, nhựãng ngựớài hieổ ù noá vàà
chàế m dựát cùoôự c soế ng, vàà nhựãng ngựớài hieổ ù noá , nhựng vìà sựự yeế ù đùoế i, vàỗ n tieế p tùự c soế ng moôự t cùoôự c soế ng tùyeôự t voự ng. Đoá làà tàế t càả nhựãng gìà màà
toô i coá theổ thàế y. Toô i đàã nghìã ràằ ng, càá i tàề ng lớáp nhoả heự p nàà y (nhựãng ngựớài coá hoự c thựác, giàà ù coá , vàà nhàà n roỗ i, màà toô i thùoôự c veề ) bào goề m toàà n boôự
nhàô n loàự i, vàà ràằ ng hàằ ng trieôự ù ngựớài đàã soế ng vàà tieế p tùự c soế ng beô n ngoàà i càá i voà ng troà n nàà y đeề ù làà nhựãng thùá vàôự t, chựá khoô ng phàả i làà nhựãng con
ngựớài.

Bàô y giớà, toô i thàế y dựớàng nhự thàôự t làự lùà ng vàà hoàà n toàà n khoô ng theổ tin đựớực, ràằ ng trựớác đàô y, trong qùàá trìành lyá lùàôự n cùả à toô i, coá leã toô i đàã boả qùà
cùoôự c soế ng cùả à nhàô n loàự i xùng qùành toô i; ràằ ng toô i đàã rới vàà o trong moôự t tràự ng thàá i qùàá sài làề m loế biựch, đeế n mựác nghìã ràằ ng đớài toô i vàà đớài cùả à
Solomon hày Schopenhàùer làà cùoôự c soế ng đìách thựực, bìành thựớàng [59], trong khi cùoôự c đớài cùả à hàằ ng trieôự ù ngựớài khàá c thìà khoô ng đàá ng keổ ;
nhựng dùà bàô y giớà đieề ù đoá coá veả kyà làự vớái toô i theế nàà o đi nựãà, thìà vàà o thựớả đoá , qùàả thàôự t toô i đàã nghìã nhự vàôự y. Biự dàỗ n đi làự c đựớàng bớải sựự kieô ù
ngàự o veề tri thựác, toô i nghìã – khoô ng coá gìà phàả i nghi ngớà – ràằ ng toô i cùà ng vớái Solomon vàà Schopenhàùer, đàã đàăự t càô ù hoả i nàà y moôự t càá ch qùàá chìánh
xàá c, qùàá chàô n thàà nh, đeế n noỗ i khoô ng coà n coá càá ch nàà o khàá c nựãà (hớựp lyá hớn); toô i nghìã, khoô ng coá gìà phàả i nghi ngớà, ràằ ng tàế t càả hàằ ng trieôự ù ngựớài
nàà y đeề ù ớả trong soế nhựãng ngựớài màà chựà bào giớà xùyeô n thàế ù [60] tàôự n chieề ù sàô ù cùả à càô ù hoả i đoá . Trong khi toô i trùy tàề m yá nghìãà cùả à đớài toô i,
chựà bào giớà toô i tựàng tựự hoả i, “ Hàằ ng trieôự ù ngựớài treô n theế giớái màà đàã soế ng vàà bàô y giớà đàng soế ng, họ đã gán cho cuộc đời họ loại ý nghĩa
gì ?”
Trong moôự t thớài giàn dàà i toô i đàã soế ng trong càá i tìành tràự ng đieô n roề nàà y – càá i tìành tràự ng màà , neế ù khoô ng phàả i trong lớài noá i, thìà trong vieôự c làà m –
đựớực bieổ ù loôự roã neá t, nhàế t làà trong soế nhựãng ngựớài coá khùynh hựớáng tựự do càế p tieế n [61] nhàế t, vàà thoô ng thàá i nhàế t. Toô i tựự hoả i: phàả i chàă ng do
moôự t loàự i tình thương bẩm sinh kỳ lạ mà tôi đã có đối với nhân dân lao động , chìánh tìành thựớng nàà y đàã bùoôự c toô i phàả i hieổ ù hoự , vàà thàế y
ràằ ng hoự khoô ng ngù xùàổ n nhự toô i nghìã ? Hày phàả i chàă ng làà do càá i xàá c tìán chàô n thàà nh cùả à toô i – ràằ ng toô i khoô ng bieế t coá gìà toế t hớn đeổ làà m ngoàà i
vieôự c tựự treo coổ – phàả i chàă ng chìánh càá i xàá c tìán àế y đàã dàỗ n toô i đeế n choỗ nhàôự n thựác rà đieề ù nàà y: neế ù toô i mùoế n soế ng vàà hieổ ù yá nghìãà cùoôự c đớài, toô i
phàả i tìàm càá i yá nghìãà nàà y khoô ng phàả i trong soế nhựãng ngựớài màà đàã đàá nh màế t noá vàà mùoế n tựự hùả y dieôự t mìành, màà toô i phàả i tìàm yá nghìãà cùoôự c đớài
trong soế hàằ ng trieôự ù nhựãng con ngựớài, đàng soế ng vàà đàã cheế t, chìánh hoự đàã sàá ng tàự o rà cùoôự c soế ng vàà nhàôự n làế y cho mìành gàá nh nàăự ng cùả à đớài hoự
cùã ng nhự đớài cùả à chìánh chùá ng tà? Bớải vàôự y, toô i nhìàn qùành vàà o khoế i qùàề n chùá ng khoổ ng loề , bào goề m nhựãng con ngựớài moôự c màự c, đàng soế ng
hày đàã cheế t – hoự khoô ng coá hoự c thựác, cùã ng khoô ng giàà ù coá – vàà thàế y moôự t càá i gìà đoá hoàà n toàà n khàá c. Toô i thàế y ràằ ng, tàế t càả hàằ ng trieôự ù con ngựớài
nàà y màà đàã soế ng vàà vàỗ n đàng soế ng, hoự khoô ng rới vàà o trong càá i phàự m trùà cùả à toô i, vớái chìả vàà i ngoàự i leôự hieế m hoi. Toô i khoô ng theổ xem hoự nhự làà
nhựãng ngựớài khoô ng hieổ ù càô ù hoả i, bớải vìà chìánh hoự đàã đàăự t càô ù hoả i vớái sựự minh bàự ch khàá c thựớàng, vàà đàã tràả lớài noá . Toô i cùã ng khoô ng theổ nhìàn hoự
nhự làà nhựãng ngựớài theo chùả nghìãà Epicùrùs[62], bớải vìà neá t đàăự c trựng cùả à đớài hoự làà sựự thieế ù thoế n vàà khoổ đàù hớn làà làự c thùá . Toô i càà ng ìát coá
theổ xem hoự nhự nhựãng ngựớài đàng tieế p tùự c soế ng moôự t cùoôự c đớài voô nghìãà trong moôự t theổ càá ch phi lyá, bớải vìà hoự coá theổ giàả i thìách moự i hàà nh vi
cùả à đớài hoự , ngày càả chìánh càá i cheế t. Vàà hoự xem vieôự c tựự vàỗ n nhự làà đieề ù xàế ù lớán nhàế t trong tàế t càả moự i đieề ù xàế ù. Hoá à rà, tàế t càả nhàô n loàự i đeề ù coá
moôự t loàự i hieổ ù bieế t [63] nàà o đoá veề yá nghìãà cùoôự c đớài màà toô i đàã boả qùà vàà xem thựớàng, khinh bìả. Sựự kieôự n nàà y dàỗ n tớái heôự lùàôự n làà , kiến thức
thuần lý [64] không mang đến ý nghĩa cho cuộc đời, ràằ ng noá khài trựà cùoôự c đớài; càá i yá nghìãà màà hàằ ng trieôự ù con ngựớài trào cho cùoôự c đớài
thìà đựớực đàăự t neề n moá ng treô n moôự t loàự i kieế n thựác nàà o đoá , moôự t loàự i kieế n thựác voế n biự khinh bìả vàà xem làà giàả doế i, sài làề m.

Nhự đựớực trìành bàà y bớải nhựãng keả thoô ng thàá i vàà khoô n ngoàn, kieế n thựác thùàề n lyá phùả nhàôự n yá nghìãà cùả à cùoôự c đớài, nhựng khoế i qùàề n chùá ng
khoổ ng loề nàà y thựàà nhàôự n yá nghìãà thoô ng qùà moôự t kieế n thựác phi lý tính. [65] Vàà càá i kieế n thựác phi lyá tìánh nàà y làà đức tin [66], moôự t đieề ù đoôự c
nhàế t màà toô i đàã khoô ng theổ chàế p nhàôự n. Đựác tin nàà y bào goề m viự Thựớựng đeế vựàà làà moôự t, vựàà làà bà [67], vieôự c sàá ng theế trong 6 ngàà y, qùyả sựá, thieô n
thàề n vàà moự i thựá khàá c màà toô i đàã khoô ng theổ chàế p nhàôự n màà khoô ng rớài boả nhựãng giàá c qùàn cùả à toô i.

Càá i viự trìá cùả à toô i thàôự t làà khùả ng khieế p. Toô i bieế t ràằ ng toô i khoô ng theổ tìàm thàế y càá i gìà treô n con đựớàng cùả à kieế n thựác thùàề n lyá ngoàà i sựự phùả nhàôự n
cùoôự c soế ng; vàà trong đựác tin, toô i khoô ng tìàm thàế y càá i gìà ngoàà i sựự phùả nhàôự n lyá tìánh, vàà vieôự c nàà y thìà càà ng bàế t-khàả hớn làà moôự t sựự phùả nhàôự n cùoôự c
soế ng. Nếu chấp nhận kiến thức thuần lý, thì cũng phải chấp nhận rằng cuộc sống là xấu xa, [68] vàà ngựớài tà bieế t đieề ù đoá . Hoự khoô ng
càề n phàả i soế ng, theế màà hoự đàã soế ng, vàà hoự đàng thựực sựự soế ng, y nhự chìánh toô i đàã soế ng, cho dùà toô i đàã bieế t tựà làô ù ràằ ng đớài làà voô nghìãà vàà xàế ù àá c.
Neế ù chàế p nhàôự n đựác tin, thìà đeổ hieổ ù càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, toô i seã phàả i qùày màăự t khoả i lyá tìánh – chìánh làà càá i càề n thieế t đeổ màng làự i yá nghìãà.
CHƯƠNG 9

Toô i rới vàà o moôự t màô ù thùàỗ n màà tựà đoá chìả coá 2 loế i rà: hoàăự c làà càá i màà toô i noá i đeế n nhự làà lyá tìánh thìà khoô ng hớựp lyá [69] nhự toô i đàã nghìã, hoàăự c làà
càá i màà toô i xem làà phi lyá [70] thìà khoô ng phi lyá nhự toô i đàã nghìã. Vàà toô i bàắ t đàề ù xem xeá t càá i tieế n trìành cùả à nhựãng lùàôự n cựá màà đàã bàắ t ngùoề n tựà
kieế n thựác thùàề n lyá cùả à toô i.

Khi toô i nhìàn kyã hớn vàà o tieế n trìành lyá lùàôự n nàà y, toô i thàế y noá hoàà n toàà n đùá ng. Càá i keế t lùàôự n ràằ ng đớài khoô ng làà gìà càả , làà moôự t keế t lùàôự n khoô ng theổ
tràá nh đựớực; nhựng toô i phàá t hieôự n rà moôự t sài làề m. Càá i sài làề m đoá làà , tự dùy cùả à toô i khoô ng tựớng ựáng vớái càô ù hoả i màà toô i đàã neô ù rà. Càô ù hoả i làà :
“Tàự i sào toô i neô n soế ng ?” Hày: “Coá chàă ng moôự t càá i gìà đoá thàôự t [71] vàà khoô ng theổ hùả y dieôự t màà seã phàá t sinh tựà cùoôự c soế ng hự àả o [72] vàà coá theổ biự
hùả y dieôự t [73] cùả à toô i?” Hày: “Sựự toề n tàự i hựãù hàự n cùả à toô i trong càá i vùã trùự voô hàự n nàà y coá theổ coá loàự i yá nghìãà nàà o ?” Đeổ tràả lớài càô ù hoả i nàà y, toô i đàã
nghieô n cựáù [74] cùoôự c soế ng.

Thàôự t hieổ n nhieô n làà sựự giàả i đàá p cho tàế t càả moự i càô ù hoả i khàả hựãù [75] veề cùoôự c soế ng đàã khoô ng theổ thoả à màã n toô i, bớải vìà càô ù hoả i cùả à toô i, dùà thoàự t
nhìàn coá veả đớn giàả n tớái đàô ù chàă ng nựãà, noá đựà tớái moôự t yeô ù sàá ch càề n giàả i thìách càá i hựãù hàự n bàằ ng phựớng tieôự n cùả à càá i voô hàự n, vàà càá i voô hàự n
bàằ ng phựớng tieôự n cùả à càá i hựãù hàự n.
Toô i hoả i, “ ÝÝ nghìãà cùả à đớài toô i làà gìà, bên kia [76] khoô ng giàn, thớài giàn vàà moế i qùàn heôự nhàô n qùàả [77] ?” Vàà toô i tràả lớài, “ ÝÝ nghìãà cùả à đớài toô i làà
gìà,bên trong [78] khoô ng giàn, thớài giàn vàà moế i qùàn heôự nhàô n qùàả ?” Sàù moôự t thớài giàn dàà i tràả i qùà trong lào nhoự c cùả à sùy tựớảng, keế t qùàả
tieế p theo làà , toô i chìả coá theổ tràả lớài ràằ ng, đớài toô i khoô ng coá yá nghìãà gìà càả .

Qùà sùoế t qùàá trìành lyá lùàôự n cùả à toô i, toô i thựớàng trựực so sàá nh càá i hựãù hàự n vớái càá i hựãù hàự n vàà càá i voô hàự n vớái càá i voô hàự n; qùàả thàôự t, toô i khoô ng theổ
làà m khàá c đựớực. Toô i keế t lùàôự n, vàà phàả i keế t lùàôự n ràằ ng lựực [79] làà lựực, vàôự t chàế t làà vàôự t chàế t, yá chìá làà yá chìá, voô hàự n tìánh [80] làà voô hàự n tìánh, hự
voô [81] làà hự voô , vàà toô i khoô ng theổ vựớựt qùà càá i keế t lùàôự n đoá .

Noá làà moôự t càá i gìà đoá tựớng tựự nhự càá i xàả y rà vớái toàá n hoự c khi chùá ng tà đàng coế tìàm càá ch giàả i moôự t phựớng trìành vàà tàế t càả nhựãng gìà màà chùá ng
tà coá theổ coá làà moôự t sựự đoề ng nhàế t [82]. Phựớng phàá p đeổ giàả i càá i phựớng trìành thìà đùá ng, nhựng tàế t càả nhựãng gìà màà chùá ng tà coá theổ đàự t tớái cho
moôự t càô ù tràả lớài làà : à = à, hày x = x, hày 0 = 0. Càá i tựớng tựự thìà đàng xàả y rà vớái qùàá trìành lyá lùàôự n cùả à toô i veề vàế n đeề lieô n qùàn tớái yá nghìãà cùả à
đớài toô i. Nhựãng càô ù tràả lớài màà tàế t càả nhựãng khoà hoự c cùng càế p cho càô ù hoả i nàà y chìả làà nhựãng phựớng trìành đoề ng nhàế t [83]. Vàà trong thựực teế ,
moôự t kieế n thựác thùàề n lyá nghieô m xàá c bàắ t đàề ù, trong theổ càá ch cùả à Descàrtes[84], vớái moôự t sựự nghi ngớà tùyeôự t đoế i veề moự i sựự. Kieế n thựác thùàề n lyá
nghieô m xàá c gàự t sàng moôự t beô n bàế t cựá kieế n thựác nàà o đàăự t neề n treô n đựác tin, vàà xàô y dựựng làự i tựà đàề ù theo nhựãng qùi lùàôự t cùả à lyá tìánh vàà thìá
nghieôự m; noá khoô ng theổ cùng càế p càô ù tràả lớài nàà o cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng khàá c hớn làà càô ù tràả lớài màà toô i đàã thù nhàôự n đựớực – moôự t càô ù tràả lớài
bàế t điựnh [85]. Thoàự t tieô n, chìả thoàự t tieô n thoô i, toô i thàế y ràằ ng, dựớàng nhự kieế n thựác thùàề n lyá cùng càế p moôự t càô ù tràả lớài roã ràà ng, dựát khoá àt, càô ù
tràả lớài cùả à Schopenhàùer: đớài khoô ng coá yá nghìãà nàà o, noá làà moôự t đieề ù xàế ù. Nhựng khi toô i đi sàô ù hớn nựãà vàà o trong vàế n đeề nàà y, toô i nhàôự n thựác
ràằ ng, đàô y khoô ng phàả i làà moôự t càô ù tràả lớài roã ràà ng dựát khoàá t, vàà ràằ ng, chìả coá nhựãng càả m xùá c cùả à toô i mớái cho ràằ ng noá làà nhự vàôự y. Dieỗ n tàả moôự t
càá ch chàăự t cheã , nhự noá đựớực dieỗ n tàả bớải nhựãng Bràhmins[86], bớải Solomon, vàà bớải Schopenhàùer, đoá chìả làà moôự t càô ù tràả lớài mớ hoề hày chìả làà
moôự t đoề ng nhàế t thựác : 0 = 0, cùoôự c soế ng màà tựự trìành dieôự n vớái toô i nhự làà hự voô , làà hự voô . Nhự vàôự y, kieế n thựác trieế t hoự c khoô ng phùả nhàôự n càá i gìà càả ,
màà chìả đàá p ràằ ng, noá khoô ng theổ coá càô ù tràả lớài dựát khoàá t cho càô ù hoả i nàà y; vàà ràằ ng, theo qùàn đieổ m cùả à noá , thìà bàế t cựá giàả i đàá p nàà o cùã ng vàỗ n làà
bàế t điựnh.

Sàù khi đàã hieổ ù đieề ù nàà y, toô i nhàôự n thựác ràằ ng, toô i khoô ng theổ trùy tàề m moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i cùả à toô i trong kieế n thựác thùàề n lyá. Càô ù tràả lớài
đựớực cùng càế p trong kieế n thựác thùàề n lyá chìả cho thàế y ràằ ng, moôự t càô ù tràả lớài chìả coá theổ đựớực đàự t tớái chìả bàằ ng càá ch coô ng thựác hoá à càô ù hoả i moôự t
càá ch khàá c – coá nghìãà làà , chìả khi nàà o moế i qùàn heôự giựãà càá i hựãù hàự n vàà càá i voô hàự n đựớực đựà vàà o trong càô ù hoả i. Toô i cùã ng nhàôự n thựác ràằ ng, cho
dàỗ ù nhựãng càô ù tràả lớài đựớực cùng càế p bớải đựác tin coá phi lyá vàà thieế ù hàế p dàỗ n đeế n màế y đi chàă ng nựãà, thìà chùá ng coá càá i thùàôự n lớựi làà đàã mang
đến cho mọi câu trả lời một mối quan hệ giữa cái hữu hạn và cái vô hạn , màà khoô ng coá noá thìà khoô ng theổ coá càô ù tràả lớài nàà o càả . Dùà toô i coá
theổ đàăự t càô ù hoả i “Toô i phàả i soế ng nhự theế nàà o?” bàằ ng càá ch nàà o đi nựãà, thìà càô ù tràả lớài vàỗ n làà : “Theo qùi lùàôự t cùả à Thựớựng đeế .” Hoả i: “Coá chàă ng moôự t
càá i gìà chàô n thựực [87] màà seã xàả y đeế n cho đớài toô i ?” Tràả lớài: “Sựự thoế ng khoổ vìãnh cựảù, hày hàự nh phùá c vìãnh cựảù.” Hoả i: “ Coá yá nghìãà nàà o màà khoô ng
biự hùả y dieôự t bớải càá i cheế t?” Tràả lớài: “Sựự hớựp nhàế t vớái viự Thựớựng đeế voô hàự n, thieô n đựớàng.”

Nhự theế , theô m vàà o càá i kieế n thựác thùàề n lyá, màà trựớác đàô y đoế i vớái toô i làà thựá kieế n thựác dùy nhàế t, toô i tàế t yeế ù biự dàỗ n đeế n choỗ phàả i thựàà nhàôự n moôự t
loàự i kieế n thựác khàá c, moôự t loàự i phi thùàề n lyá, màà tàế t càả nhàô n loàự i đeề ù coá : đức tin, là cái cung cấp cho chúng ta khả tính của sự sống. Đoế i vớái
rieô ng toô i, thìà đựác tin vàỗ n phi thùàề n lyá nhự bào giớà, nhựng màà toô i khoô ng theổ khoô ng nhàôự n thựác ràằ ng, chìả coá moôự t mìành noá mớái cùng càế p cho
nhàô n loàự i moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, vàà nhự theế , khieế n cho ngựớài tà coá theổ soế ng đựớực.

Kieế n thựác thùàề n lyá đàã dàỗ n toô i đeế n càá i keế t lùàôự n ràằ ng đớài làà voô nghìãà; đớài toô i đi tớái choỗ beế tàắ c, vàà toô i đàã mùoế n loàự i boả chìánh mìành. Khi toô i nhìàn
qùành, vàà o nhựãng con ngựớài, toô i thàế y ràằ ng hoự đàng soế ng vàà toô i xàá c tìán ràằ ng hoự bieế t càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c đớài. Roề i toô i qùày làự i nhìàn vàà o chìánh
mìành; chựàng nàà o toô i hieổ ù yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, toô i soế ng. Nhự vớái nhựãng ngựớài khàá c, vớái toô i cùã ng vàôự y: đựác tin cùng càế p cho toô i yá nghìãà cùả à
cùoôự c soế ng vàà khàả tìánh cùả à sựự soế ng.

Khi xem xeá t theô m veề nhựãng con ngựớài tàự i nhựãng nựớác khàá c, veề nhựãng keả đoề ng thớài cùả à toô i, vàà veề nhựãng ngựớài màà đàã qùà đớài, toô i thàế y cùà ng
moôự t đieề ù tựớng tựự. Bàế t cựá nới nàà o coá cùoôự c soế ng, (nới đoá ) coá đựác tin; tựà khớải thùả y cùả à nhàô n loàự i, đựác tin đàã khieế n cho chùá ng tà soế ng đựớực,
vàà nhựãng đàăự c tìánh chùả yeế ù cùả à đựác tin thìà coá màăự t khàắ p moự i nới vàà lùoô n gioế ng nhàù.

Bàế t lùàôự n càô ù tràả lớài nàà o màà moôự t đựác tin nhàế t điựnh coá theổ cùng càế p cho chùá ng tà, thìà moự i càô ù tràả lớài cùả à đựác tin đeề ù màng đeế n yá nghìãà voô hàự n
cho càá i sựự toề n tàự i hựãù hàự n cùả à con ngựớài, càá i yá nghìãà khoô ng biự hùả y dieôự t bớải sựự đàù khoổ , sựự thieế ù hùự t [88] vàà càá i cheế t. Bớải theế , yá nghìãà cùả à
cùoôự c soế ng vàà càá i khàả tìánh cùả à sựự soế ng chìả coá theổ đựớực tìàm thàế y trong đựác tin thoô i. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, càá i yá nghìãà coế t tùả y cùả à đựác tin khoô ng
chìả nàằ m trong “ sựự hieổ n thiự cùả à nhựãng đieề ù khoô ng thàế y đựớực”, [89] vàà vàô n vàô n, hày trong sựự màăự c khàả i (đàô y chìả làà moôự t moô tàả veề moôự t trong soế
nhựãng dàế ù hieôự ù cùả à đựác tin); noá cùã ng khoô ng phàả i chìả đớn giàả n làà moế i qùàn heôự giựãà con ngựớài vàà Thựớựng đeế (đựác tin phàả i trựớác tieô n đựớực
qùi điựnh vàà sàù đoá Thựớựng đeế , chựá khoô ng phàả i ngựớực làự i); đựác tin cùã ng khoô ng phàả i làà sựự đoề ng yá vớái càá i màà ngựớài tà đựớực noá i cho bieế t – cho
dàỗ ù đựác tin ràế t thựớàng đựớực ngựớài tà hieổ ù nhự vàôự y. Đựác tin làà sựự nhàôự n bieế t veề yá nghìãà cùả à nhàô n sinh, nhớà đoá màà con ngựớài tieế p tùự c soế ng,
chựá khoô ng tựự hùả y dieôự t chìánh mìành. Đựác tin làà lựực cùả à cùoôự c soế ng. Nếu một người sống, thì y phải có đức tin vào một cái gì đó. Neế ù y
khoô ng tin ràằ ng y phàả i soế ng cho moôự t càá i gìà đoá , thìà y seã khoô ng soế ng. Neế ù y khoô ng thàế y vàà khoô ng hieổ ù bàả n chàế t hự àả o cùả à càá i hựãù hàự n, thìà y tin
vàà o càá i hựãù hàự n; neế ù y hieổ ù bàả n chàế t hự àả o cùả à càá i hựãù hàự n, thìà y phàả i tin vàà o càá i voô hàự n. Không có đức tin, thì không thể nào sống
được. [90]

Toô i nhìàn làự i càá i tieế n trìành cùả à cùoôự c soế ng noôự i tàô m cùả à toô i vàà toô i kinh hàã i. Bàô y giớà toô i thàế y roã ràằ ng, đeổ cho moôự t ngựớài coá theổ soế ng, y phàả i hoàăự c làà
khoô ng thàế y càá i voô hàự n hày y phàả i coá moôự t giàả i thìách veề yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng màà nhớà đoá càá i hựãù hàự n vàà càá i voô hàự n seã đựớực làà m cho càô n
bàằ ng [91] vớái nhàù. Toô i đàã coá moôự t giàả i thìách nhự theế , nhựng toô i khoô ng càề n noá bào làô ù màà toô i coà n vàà o càá i hựãù hàự n, vàà toô i bàắ t đàề ù dùà ng lyá tìánh
đeổ tràắ c nghieôự m noá . Vàà trong àá nh sàá ng cùả à lyá tìánh, moự i màả nh nhoả cùả à lớài giàả i thìách trựớác kià cùả à toô i tàn thàà nh tro bùự i. Nhựng roề i đeế n moôự t lùá c
màà toô i khoô ng coà n tin vàà o càá i hựãù hàự n đựớực nựãà.Vàà roề i, dùà ng nhựãng neề n tàả ng cùả à lyá tìánh, toô i bàắ t đàề ù dựựà vàà o nhựãng gìà màà toô i bieế t đeổ ràá p
nhựãng màả nh àế y làự i thàà nh moôự t lớài giàả i thìách màà seã bàn cho cùoôự c soế ng yá nghìãà; nhựng roề i cùã ng chàẳ ng đi tớái đàô ù. Cùà ng vớái nhựãng trìá oá c kieôự t
xùàế t nhàế t màà nhàô n loàự i đàã tựàng sàả n sinh rà, toô i đàự t tớái càô ù tràả lớài 0 = 0, vàà toô i hoàà n toàà n kinh ngàự c trựớác moôự t giàả i đàá p nhự theế ; kinh ngàự c
khi phàá t hieôự n rà ràằ ng khoô ng coá càô ù tràả lớài nàà o khàá c.

Vàà toô i đàã làà m gìà khi toô i trùy tàề m moôự t càô ù tràả lớài trong những khoa học thực nghiệm? Toô i đàã mùoế n khàá m phàá rà tàự i sào toô i soế ng, vàà đeổ làà m
vieôự c đoá , toô i đàã nghieô n cựáù moự i thựá nàằ m beô n ngoàà i chìánh toô i. Chàắ c chàắ n làà toô i đàã hoự c đựớực nhieề ù, nhựng veề nhựãng càá i màà toô i càề n (bieế t), thìà
toô i làự i khoô ng hoự c đựớực moôự t càá i gìà càả .

Vàà toô i đàã làà m gìà khi toô i trùy tàề m moôự t càô ù tràả lớài trong làã nh vựực triết học? Toô i đàã nghieô n cựáù nhựãng tự tựớảng cùả à nhựãng ngựớài màà tựự thàế y
chìánh hoự rới vàà o cùà ng moôự t tìành hùoế ng tựớng tựự nhự tìành hùoế ng cùả à toô i; vàà hoự khoô ng coá càô ù tràả lớài nàà o cho càô ù hoả i tàự i sào toô i soế ng. Tàự i đàô y
toô i đàã khoô ng theổ hoự c bàế t cựá càá i gìà màà toô i đàã khoô ng bieế t roề i – cùự theổ , đieề ù toô i hoự c đựớực, làà :không thể biết một cái gì cả.

Toô i làà càá i gìà? Moôự t phàề n cùả à càá i voô hàự n. Qùàả thàôự t, toàà n boôự vàế n đeề nàằ m trong nhựãng lớài nàà y. Coá theổ nàà o màà con ngựớài chìả bàô y giớà mớái neô ù rà
càá i càô ù hoả i nàà y ? Vàà coá theổ nàà o màà khoô ng coá ài trựớác toô i đàã đàăự t càô ù hoả i nàà y cho chìánh y, moôự t càô ù hoả i qùàá đớn giàả n, đeế n noỗ i noá nàằ m treô n choá t
lựớãi cùả à moự i đựáà treả thoô ng minh?

Khoô ng, càô ù hoả i nàà y đàã tựàng đựớực đàăự t rà tựà khi coá nhựãng con ngựớài đeổ neô ù noá rà; tựà khớải thùả y, con ngựớài đàã hieổ ù ràằ ng, giàả i qùyeế t vàế n đeề
bàằ ng càá ch làà m càô n bàằ ng [92] càá i hựãù hàự n vớái càá i hựãù hàự n thìà chìả làà thieế ù soá t nhự vieôự c làà m càô n bàằ ng càá i voô hàự n vớái càá i voô hàự n; tựà khớải thùả y,
con ngựớài đàã tìàm càá ch phàá t bieổ ù roã ràà ng khùá c chieế t veề càá i mối quan hệ giữa cái hữu hạn và cái vô hạn. [93]
Chùá ng tà đàăự t dựớái sựự đieề ù nghieô n logic tàế t càả nhựãng khàá i nieôự m voế n đoề ng hoá à càá i hựãù hàự n vớái càá i voô hàự n vàà thoô ng qùà đoá , chùá ng tà thù nhàôự n
càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng vàà nhựãng yá tựớảng veề Thựớựng đeế , tựự do, vàà đieề ù thieôự n. Vàà nhựãng khàá i nieôự m nàà y khoô ng đựáng vựãng trựớác nhựãng pheô
phàá n nàổ y sinh tựà lyá tìánh.

Neế ù khoô ng làà khùả ng khieế p, thìà seã làà đàá ng nựực cựớài khi nhìàn thàế y càá i sựự kieô ù hàã nh vàà thoả à màã n cùả à chùá ng tà: gioế ng nhự nhựãng đựáà treả ,
chùá ng tà thàá o rớài càá i đoề ng hoề rà, loàự i boả càá i loà xo vàà bieế n noá thàà nh moôự t đoề chới, chìả đeổ màà ngàự c nhieô n khi thàế y noá ngựàng chàự y.

Vieôự c giàả i qùyeế t sựự màô ù thùàỗ n giựãà càá i hựãù hàự n vàà càá i voô hàự n, moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng màà khieế n cho ngựớài tà coá theổ soế ng –
moôự t càô ù tràả lớài nhự vàôự y thìà càề n thieế t vàà thàô n thieế t vớái chùá ng tà. Vàà moôự t giàả i đàá p đoôự c nhàế t màà chùá ng tà tìàm thàế y khàắ p nới, vàà o moự i thớài đieổ m,
vàà trong tàế t càả moự i dàô n toôự c, làà càá i giàả i đàá p đàã đựớực lựù trùyeề n tựà moôự t thớài đàự i xà xựà, màà trong đoá toàà n boôự sựự soế ng con ngựớài thìà đàã chìàm
khùàế t đoế i vớái chùá ng tà. Noá làà moôự t giàả i đàá p qùàá khoá khàă n, đeế n mựác chùá ng tà khoô ng gàăự p phàả i moôự t càá i gìà gioế ng nhự noá , moôự t giàả i đàá p màà chùá ng
tà xoàá boả moôự t càá ch khoô ng sùy nghìã, bàằ ng càá ch moôự t làề n nựãà neô ù rà càô ù hoả i nàà y – càá i càô ù hoả i vàỗ n hàằ ng xùàế t hieôự n vớái moự i ngựớài – càá i càô ù hoả i,
màà càô ù tràả lớài cho noá , chùá ng tà khoô ng coá .

Nhựãng khàá i nieôự m veề moôự t viự Thựớựng đeế voô hàự n, càá i toế t vàà xàế ù veề đàự o đựác, sựự bàế t tựả cùả à linh hoề n, vàà moôự t moế i qùàn heôự giựãà Thựớựng đeế vàà
nhựãng coô ng vieôự c cùả à con ngựớài – đoá làà nhựãng khàá i nieôự m đàã đựớực phàá t trieổ n dàề n trong qùàá trìành liựch sựả qùà cùoôự c soế ng cùả à nhàô n loàự i, màà đàã
biự chìàm khùàế t khoả i chùá ng tà. Chùá ng làà nhựãng khàá i nieôự m màà neế ù thieế ù đi, thìà seã khoô ng coá cùoôự c soế ng, khoô ng coá chùá ng thìà chìánh toô i khoô ng theổ
soế ng; vàà theế nhựng, gàự t sàng moôự t beô n tàế t càả càá i lào đoôự ng tinh thàề n cùả à nhàô n loàự i, toô i đàã mùoế n làà m làự i moự i thựá tựà đàề ù, moôự t mìành, vàà theo
càá ch rieô ng cùả à toô i .

Vàà o thớài đoá , toô i đàã khoô ng nghìã nhự vàôự y, nhựng ngày càả lùá c bàế y giớà, nhựãng hàự t gioế ng cùả à nhựãng tự tựớảng nàà y đàã đựớực gieo troề ng vàà o beô n
trong toô i. Toô i nhàôự n thựác trựớác heế t ràằ ng, màăự c dùà sựự khoô n ngoàn minh trieế t cùả à chúng tôi,[94] càá i làôự p trựớàng cùả à Schopenhàùer, Solomon,
vàà cùả à chìánh toô i, làà phi lyá : Chùá ng toô i xem đớài làà xàế ù àá c, vàà theế nhựng chùá ng toô i vàỗ n soế ng. Đieề ù nàà y roã ràà ng thàôự t phi lyá, bớải vìà neế ù cùoôự c soế ng
làà voô nghìãà, vàà neế ù toô i qùàá yeô ù lyá tìánh, thìà toô i phàả i hùả y dieôự t cùoôự c soế ng đeổ khoô ng coà n coá ài đeổ phùả nhàôự n noá . Thựá hài, toô i nhàôự n thựác ràằ ng, tàế t càả
nhựãng lùàôự n cựá cùả à chùá ng toô i cựá màã i đi voà ng qùành, trong moôự t càá i voà ng làổ n qùàổ n, gioế ng nhự moôự t càá i ràă ng cựà khoô ng khớáp vàà o trong càá i
bàá nh xe. Cho dàỗ ù càá i lyá lùàôự n cùả à chùá ng toô i coá tinh teế đeế n màế y đi chàă ng nựãà, chùá ng toô i khoô ng theổ tìàm rà moôự t càô ù tràả lớài; noá lùoô n đựà tớái đàá p
soế : 0 = 0, vàà càá i phựớng phàá p cùả à chùá ng toô i, do vàôự y, thìà hàẳ n làà nhàề m làỗ n. Sàù cùà ng, toô i bàắ t đàề ù nhàôự n thựác ràằ ng, càá i minh trieế t sàô ù xà nhàế t cùả à
con ngựớài thìà coá goế c reỗ trong nhựãng càô ù tràả lớài đựớực cùng càế p bớải đức tin; vàà ràằ ng, toô i khoô ng coá qùyeề n phùả nhàôự n nhựãng càô ù tràả lớài nàà y treô n
nhựãng cớ sớả cùả à lyá tìánh; treô n heế t, toô i nhàôự n thựác ràằ ng, chìả coá nhựãng càô ù tràả lớài nàà y mớái coá theổ tàự o thàà nh moôự t lớài đàá p, moôự t càô ù tràả lớài cho càô ù
hoả i veề cùoôự c soế ng.
CHƯỞNG 10

Toô i hieổ ù đieề ù nàà y, nhựng noá khoô ng khieế n cho tìành hìành deỗ chiựù vớái toô i hớn tìá nàà o.

Bàô y giớà tôi đã chuẩn bị để chấp nhận bất cứ đức tin nào, bao lâu mà nó không đòi hỏi tôi phải phủ nhận lý tính một cách trực tiếp ,
bớải vìà moôự t sựự phùả nhàôự n nhự theế seã làà moôự t lớài noá i doế i. Do vàôự y, toô i nghieô n cựáù nhựãng kinh đieổ n cùả à đàự o Phàôự t vàà cùả à đàự o Hoề i; vàà hớn bào giớà
càả , nhựãng kinh đieổ n cùả à Kytoô giàá o vàà cùoôự c đớài cùả à nhựãng ngựớài Kytoô giàá o soế ng xùng qùành toô i.

Moôự t càá ch tựự nhieô n, trựớác heế t toô i qùày sàng nhựãng tìán đoề tựà giài càế p cùả à chìánh toô i – nhựãng ngựớài coá hoự c thựác, nhựãng nhàà thàề n hoự c Chìánh
thoế ng giàá o, nhựãng tù sìã cào nieô n, nhựãng nhàà thàề n hoự c Chìánh thoế ng càế p tieế n, vàà ngày càả nhựãng ngựớài đựớực goự i làà nhựãng ngựớài Kytoô giàá o
mớái, [1] hoự tin vàà o sựự cựáù roỗ i qùà đựác tin vàà o sựự chùoôự c toôự i. Toô i toá m làế y nhựãng tìán đoề nàà y vàà trà vàế n hoự veề nhựãng gìà màà hoự tin vàà xem hoự nhìàn
càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng nhự theế nàà o.

Màăự c dùà càá i sựự kieôự n ràằ ng, toô i làà m moự i sựự nhựớựng boôự coá theổ đựớực vàà tràá nh moự i trành bieôự n, màăự c dùà vàôự y, tôi không thể chấp nhận cái đức tin
của những người này. Toô i thàế y ràằ ng càá i màà hoự xem làà đựác tin, càá i đoá khoô ng giàả i thìách yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng màà chìả làà m cho noá toế i tàă m; vàà
ràằ ng, chìánh hoự tựự tùyeô n xựng[2] càá i đựác tin cùả à hoự khoô ng phàả i đeổ tràả lớài cho càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng, làà càá i đàã keá o toô i veề vớái đựác tin, màà vì mục
đích nào đó, xà làự vớái toô i. Toô i nhớá càá i càả m giàá c đàù đớán cùả à sựự kinh hàã i [3] khi toô i trớả làự i vớái noỗ i tùyeôự t voự ng ngùyeô n khớải cùả à toô i, theo sàù
nieề m hy voự ng màà toô i đàã càả m nhàôự n ràế t nhieề ù làề n trong nhựãng qùàn heôự cùả à toô i vớái nhựãng ngựớài nàà y. Hoự càà ng đàăự t nhựãng lớài dàự y cùả à hoự trựớác
toô i, vớái nhựãng chi tieế t ngàà y càà ng già tàă ng, thì tôi càng thấy rõ ràng hơn cái sai lầm của họ, cho đeế n khi toô i màế t heế t hy voự ng veề vieôự c khàá m
phàá rà trong đựác tin cùả à hoự bàế t cựá sựự giàả i thìách nàà o veề yá nghìãà cùả à cùoôự c đớài.

Toô i khoô ng càả m thàế y màế t càả m tìành qùàá nhieề ù bớải sựự kieôự n ràằ ng, trong vieôự c trìành bàà y nhựãng nieề m tin cùả à hoự , họ thường trộn lẫn những
chân lý Kytô giáo – voế n hàằ ng thàô n thieế t vớái toô i – trộn chung với quá nhiều cái thừa thãi và phi lý. [4] Đùá ng hớn, toô i thàế y ràằ ng cùoôự c đớài
hoự thìà ràế t gioế ng vớái đớài toô i, nhựng vớái moôự t khàá c bieôự t đoôự c nhàế t: họ không sống theo những nguyên lý mà họ tuyên bố là đã tin theo. Toô i
càả m thàế y ràế t màự nh meã ràằ ng, họ đang tự đánh lừa chính mình, [5] vàà ràằ ng, gioế ng nhự chìánh toô i, hoự khoô ng coá càả m thựác nàà o veề yá nghìãà cùả à
cùoôự c soế ng ngoàà i vieôự c soế ng moôự t càá ch voô tự, vàà đàăự t hài bàà n tày hoự leô n moự i thựá màà hoự coá theổ . Đieề ù nàà y thìà roã ràà ng vớái toô i, bớải vìà neế ù hoự đàã
màng giựã [6] bàế t cựá yá nghìãà nàà o – càá i yá nghìãà màà seã coá theổ tieô ù dieôự t tàế t càả noỗ i sớự hàã i veề sựự thieế ù hùự t, đàù khoổ vàà càá i cheế t – thìà hoự seã khoô ng
khieế p sớự nhựãng thựá nàà y. Nhựng màà nhựãng tìán đoề nàà y tựà giài càế p cùả à toô i, hoự soế ng moôự t cùoôự c soế ng sùng tùá c, y heôự t nhự toô i; hoự noỗ lựực già tàă ng
vàà dùy trìà sựự giàà ù coá cùả à hoự vàà sớự sựự thieế ù hùự t, đàù khoổ vàà sựự cheế t. Gioế ng nhự chìánh toô i, vàà tàế t càả nhựãng ngựớài coà n làự i trong chùá ng toô i,
nhựãng keả voô tìán, họ sống chỉ để thoả mãn những dục vọng của họ, soế ng moôự t càá ch toề i teôự , y heôự t nhự, neế ù khoô ng noá i làà toề i teôự hớn, nhựãng
ngựớài khoô ng tìán ngựớãng.
Khoô ng coá sựự bieôự n minh [7] nàà o coá theổ thùyeế t phùự c toô i veề càá i chàô n lyá cùả à đựác tin cùả à hoự , màăự c dùà moôự t đieề ù đoôự c nhàế t coá theổ đàã thùyeế t phùự c toô i:
nhựãng hàà nh đoôự ng chựáng toả ràằ ng, nhựãng ngựớài nàà y đàã nàắ m giựã chìàà khoá à đeổ mớả vàà o càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng – càá i yá nghìãà màà seã loàự i trựà
trong hoự noỗ i sớự hàã i veề sựự ngheà o khoá , beôự nh tàôự t, vàà càá i cheế t, làà nhựãng càá i đàã àá m àả nh toô i. Nhựng toô i khoô ng thàế y dàế ù veế t nàà o cùả à nhựãng hàà nh
đoôự ng nhự theế giựãà nhựãng tìán đoề khàá c nhàù trong giài càế p cùả à toô i. Tràá i làự i, toô i thàế y nhựãng hàà nh đoôự ng nhự theế giựãà nhựãng ngựớài thùoôự c giài
càế p cùả à chùá ng toô i, nhựng đó không phải là những tín đồ; vàà toô i khoô ng bào giớà tìàm thàế y nhựãng hàà nh đoôự ng nhự theế giựãà nhựãng ngựớài
meôự nh dành làà nhựãng tìán đoề .

Nhự theế , toô i nhàôự n thựác ràằ ng, đức tin của những người này không phải là cái đức tin mà tôi tìm kiếm; ràằ ng đựác tin cùả à hoự khoô ng phàả i
làà đựác tin gìà càả , màà chìả làà moôự t trong nhựãng sựự thoả à màã n theo chùả nghìãà Epicùrùs trong cùoôự c soế ng. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, màăự c dùà càá i đựác tin
nới nhựãng nhựãng ngựớài nàà y coá theổ khoô ng màng đeế n nieề m àn ùả i, noá coá theổ đựớực dùà ng đeổ xùà tàn noỗ i hoế i hàôự n cùả à moôự t Solomon treô n giựớàng
cheế t cùả à mìành; nhựng noá khoô ng coá ìách gìà cho tùyeôự t đàự i đà soế nhàô n loàự i, nhựãng ngựớài coá màăự t treô n đớài khoô ng phàả i đeổ tựự làà m vùi mìành treô n lào
đoôự ng vàế t vàả cùả à ngựớài khàá c, màà đeổ sàá ng tàự o rà cùoôự c soế ng. Đeổ cho tàế t càả nhàô n loàự i soế ng, dùy trìà sựự soế ng vàà trùyeề n dàề n vàà o noá càá i yá nghìãà, thìà
hàằ ng trieôự ù con ngựớài nàà y, tàế t càả đeề ù phàả i coá moôự t khàá i nieôự m khàá c, chàô n thựực hớn veề đựác tin. Thàôự t vàôự y, càá i đàã thùyeế t phùự c toô i veề sựự hieôự n hựãù
cùả à đựác tin, khoô ng phàả i làà càá i sựự kieôự n ràằ ng Solomon, Schopenhàùer vàà toô i đàã khoô ng tựự vàỗ n; càá i đàã thùyeế t phùự c toô i, làà sựự kieôự n ràằ ng hàằ ng trieôự ù
ngựớài đàã soế ng vàà vàỗ n tieế p tùự c soế ng, đàng màng nhựãng Solomon vàà toô i treô n nhựãng làà n soá ng cùả à đớài hoự .[8]

Vàà toô i bàắ t đàề ù trớả neô n gàề n gùã i hớn vớái nhựãng tìán đoề trong soế nhựãng ngựớài ngheà o, nhựãng ngựớài moôự c màự c, thieế ù hoự c thựác, trong soế nhựãng keả
hàà nh hựớng, nhựãng nhàà tù, nhựãng Ràskolnik[9], nhựãng noô ng dàô n. Tìán ngựớãng[10] cùả à hoự , gioế ng nhự tìán ngựớãng cùả à nhựãng tìán đoề khoà
trựớng vàà tựự phùự [11] thùoôự c giài càế p cùả à chùá ng toô i, làà tìán ngựớãng Kytoô giàá o. ỞỞ đàô y cùã ng coá nhieề ù sự mê tín xen lẫn với những chân lý của
Kytô giáo, nhựng vớái sựự khàá c bieôự t nàà y: nhựãng meô tìán cùả à nhựãng tìán đoề thùoôự c giài càế p cùả à chùá ng toô i thìà hoàn toàn không cần thiết cho họ,
không đóng vai trò nào trong đời họ, vàà chìả làà moôự t loàự i troà tieô ù khieổ n cùả à chùả nghìãà Epicùrùs, trong khi những mê tín nơi những tín
đồ thuộc tầng lớp lao động thì hòa quyện với cuộc đời họ tới mức mà cuộc đời họ không thể quan niệm được nếu không có
chúng: những mê tín của họ là một điều kiện cần thiết cho đời họ. Toàà n boôự cùoôự c đớài cùả à nhựãng tìán đoề tựà giài càế p cùả à chùá ng toô i thìà đi
ngựớực làự i, màô ù thùàỗ n vớái đựác tin cùả à hoự , trong khi toàà n boôự cùoôự c đớài cùả à nhựãng tìán đoề tựà giài càế p lào đoôự ng làà moôự t xàá c nhàôự n yá nghìãà cùả à cùoôự c
soế ng, làà càá i bàả n chàế t [12] cùả à đựác tin cùả à hoự . Bớải vàôự y toô i bàắ t đàề ù xem xeá t cùoôự c soế ng vàà nhựãng lớài dàự y màà nhựãng ngựớài nàà y tin theo, vàà càà ng
nhìàn kyã, toô i càà ng xàá c tìán ràằ ng đức tin của họ là đức tin chân thực [13]; ràằ ng đựác tin cùả à hoự thìà càề n thieế t cho hoự vàà ràằ ng, chìả đựác tin nàà y
mớái cùng càế p cho hoự yá nghìãà vàà khàả tìánh cùả à cùoôự c soế ng. Giựãà nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p cùả à chùá ng toô i – nới màà ngựớài tà coá theổ soế ng đựớực
màà khoô ng càề n đựác tin – toô i thàế y hieế m khi trong moôự t ngàà n ngựớài, coá moôự t ngựớài làà tìán đoề ; tràá i làự i, trong soế nhựãng ngựớài thùoôự c qùàề n chùá ng lào
đoôự ng, thìà trong moôự t ngàà n ngựớài, hieế m khi coá moôự t ngựớài khoô ng phàả i làà tìán đoề . Tràá i vớái càá i màà toô i thàế y trong soế nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p
cùả à chùá ng toô i – nới màà moôự t đớài ngựớài qùà đi trong sựự nhàà n roỗ i, vùi chới, vàà bàế t màã n vớái cùoôự c soế ng – nhựãng ngựớài dàô n moôự c màự c nàà y tràả i
qùà cùoôự c đớài hoự trong lào đoôự ng vàế t vàả vàà ít bất mãn với cuộc đời hơn những kẻ giàu sang. Tràá i vớái nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p chùá ng toô i
– nhựãng ngựớài khàá ng cựự [14] vàà khoô ng vùi vớái sựự khoá nhoự c vàà đàù khoổ cùả à soế phàôự n hoự – nhựãng ngựớài lào đoôự ng bìành diự nàà y chiựù đựựng beôự nh
tàôự t vàà khoổ nàã o màà khoô ng nghi vàế n hày khàá ng cựự, moôự t càá ch bìành àn, trong càá i xàá c tìán vựãng chàắ c ràằ ng, đieề ù nàà y thìà nhự noá phàả i làà , khoô ng theổ
khàá c đựớực, vàà làà toế t. Tràá i vớái sựự kieôự n ràằ ng, tri thựác cùả à chùá ng tà càà ng lớán, (thìà) chùá ng tà càà ng ìát hieổ ù yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng vàà chùá ng tà càà ng
thàế y moôự t loàự i troà đùà à nàà o đoá trong sựự đàù khoổ vàà càá i cheế t cùả à chùá ng tà, những con người mộc mạc này sống, đau khổ, và đi gần tới cái
chết một cách bình an, và, thông thường hơn, một cách hân hoan.

Moôự t càá i cheế t bìành àn – càá i cheế t khoô ng kinh hàã i vàà tùyeôự t voự ng – làà càá i càá i ngoàự i leôự hieế m hoi nhàế t trong giài càế p cùả à chùá ng toô i; thựớàng khi, đoá
làà moôự t càá i cheế t biự voà xeá , đàề y khàá ng cựự, vàà sàề ù mùoôự n – nhựng đoá làự i làà càá i ngoàự i leôự hieế m hoi nhàế t giựãà nhựãng con ngựớài moôự c màự c nàà y. Vàà , biự
cựớáp heế t moự i thựá màà đoế i vớái Solomon vàà toô i càế ù thàà nh càá i toế t làà nh dùy nhàế t trong cùoôự c soế ng, thế nhưng họ lại là những kẻ tận hưởng
cái hạnh phúc lớn nhất, [15] nhựãng ngựớài nàà y, chìánh hoự đàã tàự o thàà nh càá i đà soế àá p đàả o cùả à nhàô n loàự i. Toô i nhìàn xà hớn nựãà xùng qùành
chìánh toô i. Toô i xem xeá t nhựãng cùoôự c đớài cùả à khoế i qùàề n chùá ng roôự ng lớán màà đàã soế ng trong qùàá khựá vàà đàng soế ng hoô m này. Trong soế nhựãng
ngựớài đàã hieổ ù càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng, bieế t càá ch soế ng vàà cheế t, toô i thàế y khoô ng phàả i (chìả coá ) 2 hày 3 hày 10 ngựớài, màà làà hàằ ng tràă m, hàằ ng
ngàà n, hàằ ng trieôự ù. Vàà tàế t càả hoự , khàá c nhàù moôự t càá ch voô hàự n trong phong tùự c, trìá nàă ng, giàá o dùự c, vàà điựà viự; vàà tựớng phàả n hoàà n toàà n vớái sựự ngù
doế t cùả à toô i, họ biết ý nghĩa của cuộc sống và cái chết, [16] chiựù đựựng đàù khoổ vàà sựự khoá nhoự c, soế ng vàà cheế t, vàà thàế y trong đieề ù nàà y khoô ng
phàả i làà sựự hự àả o màà làà sựự toế t làà nh.

Toô i trớả neô n yeô ù meế n nhựãng con ngựớài nàà y. Toô i càà ng hoự c hoả i veề cùoôự c đớài cùả à nhựãng ngựớài đàng soế ng vàà cheế t màà veề hoự toô i đàã đoự c vàà nghe, toô i
càà ng yeô ù meế n hoự vàà toô i càà ng trớả neô n deỗ soế ng. Toô i đàã soế ng càá ch nàà y vàà o khoàả ng hài nàă m, vàà moôự t sựự chùyeổ n hoá à sàô ù sàắ c đeế n vớái toô i, moôự t sựự
chùyeổ n hoá à màà đàã vàà đàng tìách tùự trong toô i trong moôự t thớài giàn dàà i, vàà nhựãng thàà nh toế cùả à noá đàã lùoô n lùoô n làà moôự t phàề n cùả à toô i. Cùoôự c soế ng
cùả à giài càế p chùá ng toô i, cùả à nhựãng ngựớài giàà ù coá vàà nhựãng keả hoự c thựác, thìà khoô ng chìả làà khoá chiựù [17] vớái toô i, màà coà n màế t heế t moự i yá nghìãà.
Toổ ng soế nhựãng hàà nh đoôự ng cùả à chùá ng toô i vàà tự dùy cùả à chùá ng toô i, cùả à khoà hoự c vàà ngheôự thùàôự t cùả à chùá ng toô i, tàế t càả nhựãng thựá đoá gàô y cho toô i
àế n tựớựng ràằ ng đoá làà sựự beô thà, đựớực nùoô ng chieề ù qùàá mựác [18] cùả à moôự t đựáà treả hự hoả ng. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, yá nghìãà cùoôự c đớài thìà khoô ng theổ
đựớực tìàm thàế y ớả đàô y. Nhựãng hàà nh đoôự ng cùả à nhàô n dàô n lào đoôự ng, cùả à nhựãng ngựớài sàá ng tàự o rà cùoôự c đớài, bàắ t đàề ù hieôự n rà vớái toô i nhự làà con
đựớàng đoôự c nhàế t chàô n thựực. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, càá i yá nghìãà đựớực cùng càế p bớải moôự t cùoôự c soế ng nhự theế nàà y mớái đùá ng làà chàô n lyá, vàà toô i oô m
choàà ng làế y noá .

CHƯỞNG XI

Khi toô i nhớá làự i chìánh nhựãng tìán ngựớãng [19] nàà y đàã làà m toô i khoá chiựù rà sào, vàà chùá ng coá veả voô nghìãà rà sào khi chùá ng đựớực thoế t rà tựà cựảà
mieôự ng cùả à nhựãng ngựớài đàã soế ng đớài mìành ngựớực làự i vớái nhựãng tìán ngựớãng đoá ; vàà khi toô i hoề i tựớảng làự i sựự kieôự n ràằ ng, cùã ng chìánh nhựãng tìán
ngựớãng nàà y đàã loô i cùoế n toô i vàà coá veả hớựp lyá [20] rà sào khi toô i thàế y nhựãng ngựớài soế ng đựớực nhớà dựựà vàà o nhựãng tìán ngựớãng đoá – khi hoề i
tựớảng nhự vàôự y, toô i nhàôự n thựác đựớực tàự i sào trựớác đàô y toô i đàã moôự t làề n qùày màăự t khoả i chùá ng vàà đàã thàế y chùá ng voô nghìãà, trong khi bàô y giớà toô i làự i
biự loô i cùoế n veề phìáà chùá ng vàà thàế y chùá ng đàề y yá nghìãà. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, toô i đàã làự c đựớàng vàà toô i đàã làự c đựớàng nhự theế nàà o. Sự lạc đường
của tôi không phải là do tư duy sai lầm cho bằng cách sống xấu. [21] Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, chàô n lyá đàã biự che khùàế t khoả i toô i, khoô ng phàả i làà
do nhựãng tự tựớảng cùả à toô i sài làề m, cho bàằ ng đớài toô i chìánh noá đàã biự làã ng phìá trong sựự thoả à màã n nhựãng dùự c voự ng, tràả i qùà dựớái nhựãng đieề ù
kieôự n đàăự c bieôự t [22] cùả à chùả nghìãà hựớảng làự c. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng khi hoả i, “ Đớài toô i làà càá i gìà?” vàà roề i tràả lớài, “ Moôự t đieề ù xàế ù,” toô i hoàà n toàà n
đùá ng. Sự sai lầm nằm ở chỗ tôi đã lấy một câu trả lời mà chỉ áp dụng riêng cho chính tôi, rồi áp dụng nó cho cuộc sống nói chung ;
toô i đàã tựự hoả i đớài toô i làà gìà, vàà nhàôự n đựớực càô ù tràả lớài : moôự t sựự xàế ù xà vàà voô nghìãà. Vàà đùá ng vàôự y: đớài toô i, biự phùng phìá trong sựự bùoô ng mìành vàà o
cho nhựãng dùự c voự ng, làà voô nghìãà vàà xàế ù xà; vàà sựự khàẳ ng điựnh ràằ ng đớài làà voô nghìãà vàà xàế ù (chìả neô n) àá p dùự ng cho rieô ng đớài toô i, chựá đựàng neô n
àá p dùự ng cho cùoôự c đớài noá i chùng. Toô i hieổ ù càá i chàô n lyá màà sàù nàà y toô i đàã tìàm thàế y trong Phùá c AÂ m, càá i chàô n lyá noá i ràằ ng ngựớài tà đeo nìáù vàà o
boá ng toế i vàà troế n chàự y àá nh sàá ng, làà bớải vìà nhựãng hàà nh đoôự ng cùả à hoự (làà ) xàế ù xà. Bớải vìà keả nàà o làà m đieề ù àá c đeề ù sớự àá nh sàá ng vàà seã khoô ng dàá m
màự o hieổ m vàà o trong àá nh sàá ng, vìà sớự ràằ ng nhựãng hàà nh vi cùả à y seã biự phoô bàà y. Toô i nhàôự n thựác ràằ ng, đeổ hieổ ù yá nghìãà cùoôự c đớài, trựớác heế t đớài càề n
phàả i khoô ng xàế ù vàà voô nghìãà, vàà roề i ngựớài tà phàả i coá sựác màự nh cùả à lyá tìánh đeổ hieổ ù noá . Toô i nhàôự n thựác tàự i sào toô i đàã làng thàng xùng qùành moôự t
chàô n lyá qùàá hieổ n nhieô n nhự theế qùàá làô ù; vàà ràằ ng, đeổ sùy nghìã vàà noá i veề cùoôự c soế ng cùả à nhàô n loàự i, ngựớài tà phàả i noá i vàà sùy nghìã veề cùoôự c soế ng
cùả à nhàô n loàự i noá i chùng, chựá khoô ng phàả i veề cùoôự c soế ng cùả à moôự t ìát nhựãng keả àă n bàá m. Càá i chàô n lyá nàà y vàỗ n lùoô n làà chàô n lyá, gioế ng nhự 2 x 2 = 4,
nhựng toô i đàã khoô ng coô ng nhàôự n noá , bớải vìà khi coô ng nhàôự n ràằ ng 2 x 2 = 4, toô i seã phàả i thựàà nhàôự n ràằ ng toô i khoô ng phàả i làà moôự t ngựớài toế t. Vàà đieề ù
qùàn troự ng vàà khàổ n càế p hớn đoế i vớái toô i, làà toô i phàả i càả m nhàôự n ràằ ng toô i làà moôự t ngựớài toế t, hớn làà thựàà nhàôự n ràằ ng 2 x 2 = 4. Nhựng toô i đi tớái choỗ
yeô ù meế n nhựãng ngựớài toế t vàà gheá t chìánh toô i, vàà toô i coô ng nhàôự n càá i chàô n lyá noá i treô n. Bàô y giớà moự i sựự trớả thàà nh sàá ng toả vớái toô i.

Giàả thựả coá moôự t tày đào phùả tràả i qùà đớài y trong vieôự c trà tàế n vàà chàăự t đàề ù ngựớài, hày moôự t keả rựớựù cheà tùyeôự t voự ng hày moôự t ngựớài đieô n, vàà hoự
đàã soế ng heá o moà n trong moôự t phoà ng toế i, đàã khinh bìả càă n phoà ng nàà y nhựng làự i tựớảng tựớựng ràằ ng hoự seã lùự i tàà n đi neế ù hoự rớài boả noá – càá i gìà xàả y
rà neế ù nhựãng ngựớài nàà y tựự hoả i, “Cùoôự c đớài làà gìà?” Roã ràà ng, hoự seã coá theổ gàăự p phàả i chìả moôự t càô ù tràả lớài đoôự c nhàế t, ràằ ng đớài làà đieề ù xàế ù lớán nhàế t
trong tàế t càả , vàà càô ù tràả lớài cùả à ngựớài đieô n àế y seã hoàà n toàà n đùá ng nhưng chỉ đúng với riêng y. Càá i gìà seã xàả y rà, neế ù toô i làà moôự t ngựớài đieô n nhự
theế ? Càá i gìà xàả y rà, neế ù tàế t càả chùá ng tà, nhựãng keả giàà ù coá vàà thoô ng thàá i, làà nhựãng ngựớài đieô n nhự theế ?

Vàà toô i nhàôự n thựác ràằ ng, chùá ng toô i qùàả thàôự t làà nhựãng ngựớài đieô n nhự theế . Toô i, noá i gìà đi nựãà, làà moôự t ngựớài đieô n nhự theế . Chàắ c chàắ n, bàả n chàế t
cùả à moôự t con chim làà bày, kieế m moề i, xàô y toổ ; vàà khi toô i thàế y moôự t con chim đàng làà m vieôự c nàà y, toô i hàô n hoàn trong nieề m vùi cùả à noá . Bàả n chàế t
cùả à con deô , con thoả , con soá i, làà nùoô i dựớãng nhựãng con non cùả à noá vàà sinh soô i nàổ y nớả ; vàà khi chùá ng làà m đieề ù nàà y, toô i xàá c tìán moôự t càá ch chàắ c
chàắ n ràằ ng, chùá ng hàự nh phùá c vàà ràằ ng đớài chùá ng làà hớựp lyá. Vàôự y thìà con ngựớài neô n làà m càá i gìà? Ý neô n kieế m soế ng theo càá ch heôự t nhự càá ch cùả à loàà i
thùá , nhựng vớái moôự t khàá c bieôự t đoôự c nhàế t : ràằ ng y seã tieô ù vong neế ù y làà m vieôự c đoá moôự t mìành – y phàả i soế ng đớài y khoô ng phàả i cho chìánh y màà cho
tàế t càả . Vàà khi y làà m đieề ù nàà y, toô i xàá c tìán moôự t càá ch chàắ c chàắ n ràằ ng y hàự nh phùá c, vàà đớài y làà hớựp lyá. Thựực rà, toô i đàã làà m gìà trong sùoế t 30 nàă m
cùả à cùoôự c soế ng yá thựác cùả à mìành[23] ? Toô i đàã khoô ng nhựãng khoô ng soế ng đớài toô i vìà tàế t càả moự i ngựớài, màà toô i thàôự m chìá coà n khoô ng soế ng noá cho
chìánh toô i. Tôi đã sống như một kẻ ăn bám,[24] vàà moôự t khi toô i đàã tựự hoả i tàự i sào toô i soế ng, càô ù tràả lớài toô i nhàôự n đựớực làà : khoô ng vìà càá i gìà càả . Neế ù
yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng con ngựớài nàằ m ớả càá i càá ch màà noá đựớực soế ng, vàôự y thìà toô i – keả đàã soế ng 30 nàă m, nhựng khoô ng soế ng cùoôự c soế ng màà làự i hùả y
hoàự i noá – moôự t keả nhự vàôự y, làà m sào coá theổ nhàôự n đựớực càô ù tràả lớài nàà o khàá c hớn làà càô ù tràả lớài nàà y, ràằ ng đớài toô i làà voô nghìãà vàà xàế ù xà? Qùàả thàôự t
noá làà voô nghìãà vàà xàế ù xà.
Cùoôự c soế ng cùả à theế giàn diễn ra theo ý chí của một ai đó; [25] cùoôự c soế ng cùả à theế giàn vàà chìánh cùoôự c đớài chùá ng tà thìà đựớực phoá thàá c cho sựự
chàă m soá c cùả à moôự t ài đoá . Neế ù chùá ng tà hy voự ng hieổ ù bieế t càá i yá chìá nàà y, vàôự y thìà trựớác heế t chùá ng tà phàả i hoàà n thàà nh noá ; chùá ng tà phàả i làà m càá i
màà chùá ng tà đựớực yeô ù càề ù phàả i làà m. Vàà neế ù toô i khoô ng chiựù làà m càá i màà toô i đựớực yeô ù càề ù phàả i làà m, thìà toô i seã khoô ng bào giớà hieổ ù làà toô i đựớực
yeô ù càề ù phàả i làà m càá i gìà, càà ng ìát hieổ ù làà tàế t càả chùá ng tà đựớực yeô ù càề ù phàả i làà m càá i gìà, vàà càả theế giàn phàả i làà m càá i gìà.

Neế ù moôự t ngựớài hàà nh khàế t tràề n trùoề ng vàà đoá i đựớực đựà rà khoả i ngàã tự vàà dàỗ n vàà o trong moôự t làô ù đàà i tràá ng leôự – ớả trong moôự t khù vựực coá hàà ng
ràà o bào qùành đeổ – đựớực bàn cho thựác àă n vàà thựác ùoế ng. Vàà sàù đoá , neế ù y đựớực leôự nh phàả i di chùyeổ n leô n xùoế ng moôự t càá i đoà n bàổ y, thìà hieổ n
nhieô n làà trựớác khi xàá c điựnh tàự i sào y đựớực đựà tớái đoá đeổ di chùyeổ n càá i đoà n bàổ y vàà càá i càế ù trùá c cùả à càá i toà à nhàà coá hớựp lyá hày khoô ng, ngựớài
hàà nh khàế t trựớác heế t phàả i đieề ù khieổ n càá i đoà n bàổ y. Neế ù y đieề ù khieổ n noá , roề i thìà y seã thàế y ràằ ng noá làà m vàôự n hàà nh moôự t càá i bớm, ràằ ng càá i bớm
đựà nựớác leô n, vàà ràằ ng nựớác chàả y vàà o moôự t khù vựớàn. Roề i y seã đựớực đựà tựà càá i khù vựực coá hàà ng ràà o vàà đựớực giào cho moôự t coô ng vieôự c khàá c, vàà
roề i y seã thù hàá i tràá i càô y vàà bựớác vàà o trong nieề m vùi cùả à ngựớài chùả nhàà cùả à y. Khi y vựớn tựà nhựãng moế i qùàn tàô m thàế p leô n cào hớn, càà ng
ngàà y càà ng hieổ ù nhieề ù hớn veề càế ù trùá c cùả à càá i toàà nhàà vàà trớả neô n moôự t phàề n cùả à noá , thìà y seã khoô ng bào giớà nghìã đeế n vieôự c hoả i tàự i sào y coá màăự t ớả
nới đoá , vàà y seã khoô ng bào giớà coá lyá do gìà đeổ phieề n tràá ch ngựớài chùả cùả à y.

Cùã ng nhự theế , nhàô n dàô n lào đoôự ng, nhựãng ngựớài giàả n diự, thàế t hoự c, màà chùá ng tà xem nhự làà nhựãng con thùá – hoự thựực hieôự n càá i yá mùoế n cùả à chùả
màà khoô ng heề phieề n tràá ch oô ng tà. Nhựng chùá ng tà, nhựãng keả “khoô n ngoàn”, tieô ù thùự moự i thựá oô ng chùả cùng càế p màà khoô ng làà m càá i oô ng yeô ù càề ù
chùá ng tà làà m; thày vàà o đoá , chùá ng tà ngoề i trong moôự t voà ng troà n vàà sùy tựớảng veề vieôự c tàự i sào chùá ng tà neô n làà m moôự t càá i gìà đoá qùàá ngù xùàổ n nhự
làà vieôự c di chùyeổ n càá i đoà n bàổ y leô n xùoế ng. Vàà chùá ng tà đàã đùự ng phàả i moôự t càô ù tràả lớài. Chùá ng tà đàã phàá t hieôự n rà ràằ ng, hoàăự c làà ngựớài chùả làà ngù
xùàổ n hày làà oô ng tà khoô ng hieôự n hựãù, trong khi chìả coá chùá ng tà làà “khoô n ngoàn”; chìả chùá ng tà càả m thàế y ràằ ng, chùá ng tà làà nhựãng keả voô tìách sựự,
vàà ràằ ng chùá ng tà phàả i bàằ ng càá ch nàà o đoá loàự i boả chìánh mìành.

CHƯỞNG XII

Vieôự c nhàôự n thựác nhựãng sài làề m cùả à kieế n thựác thùàề n lyá đàã giùá p toô i tựự giàả i phoá ng mìành rà khoả i nhựãng càá m doỗ cùả à sựự sùy tựớảng voô boổ , thieế ù
càă n cựá.[26] Càá i xàá c tìán ràằ ng, moôự t kieế n thựác veề chàô n lyá chìả coá theổ đựớực tìàm thàế y trong cùoôự c soế ng đàã dàỗ n toô i đeế n choỗ hoàà i nghi, ràằ ng đớài cùả à
rieô ng toô i chựà phàả i làà càá i màà noá neô n làà ; vàà moôự t đieề ù đoôự c nhàế t đàã cựáù toô i làà , toô i đàã coá theổ tàá ch chìánh mìành rà khoả i sựự coô làôự p cùả à toô i, nhìàn vàà o
cùoôự c đớài đìách thựực [27] cùả à nhàô n dàô n lào đoôự ng chàế t phàá c, vàà nhàôự n thựác ràằ ng chìả coá cùoôự c soế ng nhự theế mớái làà cùoôự c soế ng đìách thựực. Toô i nhàôự n
thựác ràằ ng, neế ù toô i mùoế n hieổ ù cùoôự c soế ng vàà yá nghìãà cùả à noá , toô i seã phàả i soế ng khoô ng phàả i cùoôự c soế ng cùả à moôự t kyá sinh trùà ng, màà (phàả i soế ng)
cùoôự c soế ng chàô n thựực [28]; vàà moôự t khi toô i đàã chàế p nhàôự n càá i yá nghìãà đựớực cùng càế p cho toô i bớải nhàô n loàự i đìách thựực – voế n đàã càế ù thàà nh cùoôự c
soế ng – toô i seã phàả i tràắ c nghieôự m noá .

Đàô y làà càá i đàã xàả y đeế n vớái toô i vàà o thớài đoá : trong sùoế t moôự t nàă m troà n, khi hàề ù nhự moỗ i phùá t toô i đeề ù đàng tựự hoả i làà toô i coá neô n chàế m dựát moự i
thựá đoá bàằ ng moôự t sớựi dàô y thựàng hày moôự t vieô n đàự n, khi toô i bàôự n tàô m vớái nhựãng yá tựớảng vàà nhựãng nhàôự n xeá t màà toô i đàã moô tàả , trái tim tôi bị vò
xé với một cảm nhận hết sức đau đớn. Cái cảm nhận này tôi chỉ có thể mô tả như là sự truy tầm Thượng đế.

Toô i noá i ràằ ng sựự trùy tàề m Thựớựng đeế nàà y đựớực sinh rà không phải từ lý tính, mà từ một cảm xúc, bớải vìà noá làà moôự t trùy tàề m khớải leô n
khoô ng phàả i tựà qùàá trìành tự tựớảng cùả à toô i, màà tựà tràá i tim toô i – qùàả thàôự t, noá đoế i nghiựch trựực tieế p vớái tự dùy [29] cùả à toô i. Noá làà moôự t càả m nhàôự n
veề sựự xào xùyeế n[30], veề noỗ i coô đớn, veề tìành tràự ng biự boả rới [31] giựãà tàế t càả moự i thựá xà làự vớái toô i, vàà noá làà moôự t càả m nhàôự n veề moôự t nieề m hy voự ng
mong coá sựự giùá p đớã cùả à moôự t ài đoá .

Màăự c dùà sựự kieôự n ràằ ng, toô i xàá c tìán veề sựự bàế t khàả cùả à vieôự c chựáng minh sựự hieôự n hựãù cùả à Thựớựng đeế – ( Kànt [32] đàã cho toô i thàế y, vàà toô i đàã hieổ ù
oô ng tà moôự t càá ch đàề y đùả , ràằ ng khoô ng theổ coá moôự t bàằ ng chựáng nhự theế ) – màăự c dùà vàôự y, toô i vàỗ n trùy tàề m Thựớựng đeế vớái hy voự ng ràằ ng toô i coá theổ
tìàm thàế y Ngàà i, vàà theo moôự t tàôự p qùàá n cùã làà vieôự c càề ù kinh, toô i hựớáng tớái càá i ngựớài màà toô i trùy tàề m đeổ càề ù xin, nhựng khoô ng theổ tìàm thàế y Ngàà i
đàô ù càả . Trong trìá oá c toô i, toô i thựớàng ràà xeá t càổ n thàôự n nhựãng keế t lùàôự n cùả à Kànt vàà Schopenhàùer lieô n qùàn đeế n càá i bàế t khàả cùả à vieôự c chựáng minh
sựự hieôự n hựãù cùả à Thựớựng đeế , vàà toô i thựớàng coế bàá c boả chùá ng. Nhàô n qùàả , toô i thựớàng nhùả thàề m, thìà khoô ng phàả i làà cùà ng moôự t phàự m trùà vớái tự
tựớảng nhự khoô ng giàn vàà thớài giàn. Neế ù toô i hieôự n hựãù, vàôự y thìà coá moôự t càá i gìà đoá màà khieế n cho toô i hieôự n hựãù, ngùyeô n nhàô n cùả à moự i ngùyeô n
nhàô n. Vàà càá i ngùyeô n nhàô n nàà y cùả à tàế t càả nhựãng gìà hieôự n hựãù đựớực goự i làà Thựớựng Đeế ; vàà toô i nghieề n ngàỗ m càá i tự tựớảng nàà y vàà vớái tàế t càả con
ngựớài toô i, coế nhàôự n thựác sựự coá màăự t cùả à càá i ngùyeô n nhàô n nàà y. Ngày khi toô i yá thựác veề sựự hieôự n hựãù cùả à moôự t qùyeề n lựực nhự theế ớả treô n toô i, toô i càả m
thàế y khàả tìánh cùả à cùoôự c soế ng. Nhựng toô i tựự hoả i, “Càá i ngùyeô n nhàô n nàà y làà gìà, càá i qùyeề n lựực nàà y làà gìà ? Toô i phàả i nghìã veề noá nhự theế nàà o? Moế i
qùàn heôự giựãà toô i vớái càá i goự i làà Thựớựng đeế làà càá i gìà?” Vàà hieôự n rà trong đàề ù toô i, chìả làà càô ù tràả lớài qùen thùoôự c vớái toô i: “ Ngàà i làà keả sàá ng tàự o, keả
cùng càế p moự i sựự vàôự t.” Tôi không thỏa mãn với câu trả lời này, và tôi cảm thấy rằng, cái điều mà tôi cần có để sống vẫn còn thiếu . Toô i
biự cheế ngựự bớải sựự kinh hàã i, vàà toô i bàắ t đàề ù càề ù ngùyeôự n vớái keả màà toô i tìàm kieế m, đeổ Ngàà i coá theổ giùá p toô i. Vàà càà ng càề ù ngùyeôự n, toô i càà ng thàế y roã
ràằ ng Ngàà i khoô ng nghe toô i (noá i) vàà ràằ ng, tùyeôự t đoế i khoô ng coá ài màà toô i coá theổ qùày hựớáng veề . Tràá i tim toô i đàề y tùyeôự t voự ng trựớác càá i sựự kieôự n
ràằ ng khoô ng coá Thựớựng đeế , toô i keô ù leô n, “ Làự y Chùá à, hàã y xoá t thựớng con, hàã y cựáù vớát con ! Hớãi Chùá à, Chùá à cùả à con, hàã y đựà đựớàng chìả loế i cho
con!” [33] Nhưng không có ai thương xót tôi, và tôi cảm thấy đời tôi đã bế tắc.

Nhựng khoô ng bieế t bào nhieô ù làề n, vàà tựà nhieề ù hựớáng khàá c nhàù, toô i vàỗ n cựá trớả làự i càá i xàá c tìán ràằ ng, coá leã toô i đàã khoô ng đi vàà o theế giàn màà
khoô ng coá đoôự ng cớ nàà o, ngùyeô n nhàô n nàà o, hày yá nghìãà nàà o; ràằ ng toô i khoô ng theổ làà con chim non rới xùoế ng tựà moôự t chieế c toổ – con chim màà toô i
càả m thàế y đoá chìánh làà toô i. Neế ù toô i nàằ m ngựảà treô n coả cào vàà keô ù to gioế ng nhự moôự t con chim non biự rới, làà bớải vìà meự toô i đàã màng toô i vàà o trong
theế giàn, giựã cho toô i àế m, cho toô i àă n, vàà yeô ù thựớng toô i. Nhựng bàô y giớà meự toô i ớả đàô ù ? Neế ù toô i đàã biự neá m rà ngoàà i càá i toổ , vàôự y thìà ài đàã neá m toô i
rà ? Toô i khoô ng theổ khoô ng nghìã ràằ ng moôự t ài đoá đàã yeô ù thựớng toô i màà đàã cho toô i chàà o đớài. Càá i ngựớài đoá làà ài? Moôự t làề n nựãà, Thựớựng đeế .

“ Ngàà i thàế y vàà bieế t cùoôự c trùy tàề m cùả à toô i, noỗ i tùyeôự t voự ng cùả à toô i, sựự vùà ng vàỗ y cùả à toô i,” toô i thựớàng noá i vớái chìánh mìành. “Ngàà i hieôự n hựãù.” Vàà
ngày khi toô i coô ng nhàôự n đieề ù nàà y, trong moôự t khoàả nh khàắ c, sựự soế ng tựác thìà noổ i leô n trong toô i, vàà toô i coá theổ càả m nhàôự n khàả tìánh vàà thàôự m chìá nieề m
vùi cùả à hieôự n hựãù. Nhựng moôự t làề n nựãà, toô i thựớàng di chùyeổ n tựà vieôự c coô ng nhàôự n sựự hieôự n hựãù cùả à Thựớựng đeế tớái vieôự c xem xeá t moế i qùàn heôự
giựãà toô i vớái Ngàà i, vàà moôự t làề n nựãà, hieôự n leô n trựớác màắ t toô i vị Thượng đế là kẻ sáng tạo ra chúng ta, vị Thượng đế Ba ngôi, kẻ đã gửi đứa
con trai của Người xuống thế gian, kẻ Cứu Chuộc của chúng ta.[34] Vàà moôự t làề n nựãà, biự coô làôự p khoả i toô i vàà khoả i theế giàn, Thựớựng đeế
thựớàng chàả y tàn đi trựớác màắ t toô i gioế ng nhự moôự t mieế ng bàă ng tùyeế t; moôự t làề n nựãà, khoô ng coá gìà coà n làự i, moôự t làề n nựãà, càá i ngùoề n sùoế i cùả à sựự
soế ng tàà n lùự i đi. Toô i biự cheế ngựự bớải noỗ i tùyeôự t voự ng vàà càả m thàế y ràằ ng, khoô ng coá gìà đeổ toô i làà m ngoàà i vieôự c tựự keế t lieỗ ù đớài mìành. Vàà , teôự nhàế t, toô i
càả m thàế y ràằ ng, toô i khoô ng theổ coá đùả càn đàả m đeổ hoàà n tàế t càá i vieôự c đoá .

Toô i trựớựt teá vàà o nhựãng tìành hùoế ng nàà y khoô ng phàả i 2, 3 làề n, nhựng hàằ ng 10 làề n vàà hàằ ng tràă m làề n – lùá c thìà nieề m vùi vàà sựác soế ng, lùá c thìà tùyeôự t
voự ng, vàà moôự t yá thựác veề sựự bàế t khàả cùả à cùoôự c soế ng.

Toô i nhớá moôự t ngàà y đàề ù xùàô n khi toô i ớả moôự t mìành trong rựàng đàng làắ ng nghe nhựãng àô m thành cùả à khù rựàng. Toô i làắ ng nghe vàà nghìã veề moôự t đieề ù
đoôự c nhàế t màà đàã thựớàng xùyeô n chieế m cựá toô i trong 3 nàă m vựàà qùà. Moôự t làề n nựãà, toô i đàng trùy tàề m Thựớựng đeế .

“ Ràế t toế t,” toô i tựự nhùả . “ Vàôự y làà khoô ng coá Thựớựng đeế nàà o gioế ng nhự viự Thựớựng đeế màà toô i đàã tựớảng tựớựng rà; càá i thựực tàự i [35] dùy nhàế t làà đớài
toô i. Khoô ng coá viự Thựớựng đeế nàà o nhự theế càả . Vàà khoô ng coá gìà, khoô ng coá pheá p màề ù thùoôự c bàế t cựá loàự i nàà o, coá theổ chựáng minh làà coá Ngàà i, bớải vìà
nhựãng pheá p màề ù chìả hieôự n hựãù trong trìá tựớảng tựớựng phi lyá cùả à toô i.”

“ Nhựng càá i yá nieôự m veề Thựớựng đeế – keả màà toô i tìàm kieế m – càá i yá nieôự m àế y đeế n tựà đàô ù ?” Toô i tựự hoả i. Vàà moôự t làề n nựãà, vớái càá i yá tựớảng nàà y, hieôự n leô n
trong toô i nhựãng làà n soá ng hàô n hoàn cùả à sựự soế ng. Moự i sựự xùng qùành toô i soế ng dàôự y, đàề y yá nghìãà. Nhựng nieề m vùi cùả à toô i khoô ng keá o dàà i đựớực
làô ù. Trìá oá c toô i tieế p tùự c coô ng vieôự c cùả à noá . “Khàá i nieôự m veề Thựớựng đeế ,” toô i tựự nhùả , “khoô ng phàả i làà Thựớựng đeế . Moôự t khàá i nieôự m làà moôự t càá i gìà đoá màà
xùàế t hieôự n beô n trong toô i; khàá i nieôự m veề Thựớựng đeế làà moôự t càá i gìà đoá màà toô i coá theổ kheô ù gớựi leô n beô n trong toô i tùà y yá. Đàô y khoô ng phàả i làà càá i màà toô i
tìàm kieế m. Toô i đàng tìàm kieế m càá i màà thieế ù noá seã khoô ng theổ coá sựự soế ng.” Moôự t làề n nựãà, moự i sựự beô n trong toô i vàà xùng qùành toô i bàắ t đàề ù cheế t;
moôự t làề n nựãà, toô i càả m thàế y nieề m khào khàá t mùoế n tựự keế t lieỗ ù đớài mìành.

Nhựng tàự i đieổ m đoá , toô i nhìàn kyã hớn vàà o chìánh mìành vàà (nhìàn) vàà o càá i màà đàã tựàng xàả y rà beô n trong toô i; và tôi nhớ hằng trăm lần tôi đã đi
qua những cái chết và những hồi sinh như vậy. Toô i nhớá ràằ ng, toô i đàã soế ng chìả khi nàà o toô i tin vàà o Thựớựng đeế . Roề i, nhự bàô y giớà, toô i noá i vớái
chìánh mìành, “Chựàng nàà o toô i bieế t Thựớựng đeế , toô i soế ng; khi toô i qùeô n, hày khi toô i khoô ng tin vàà o Ngàà i, toô i cheế t.” Nhựãng càá i cheế t vàà nhựãng hoề i
sinh nàà y làà gìà ? Thàôự t roã làà , toô i khoô ng soế ng bàế t cựá khi nàà o toô i màế t đựác tin vàà o sựự hieôự n hựãù cùả à Thựớựng đeế , vàà coá leã toô i đàã tựự vàỗ n tựà làô ù, neế ù toô i
đàã khoô ng coá moôự t nieề m hy voự ng mớ hoề veề vieôự c seã tìàm thàế y Thựớựng đeế . Toô i chìả thựực sựự soế ng bàế t cựá khi nàà o toô i yá thựác veề Ngàà i vàà tìàm kieế m
Ngàà i. “Vàôự y thìà, toô i tìàm kieế m càá i gìà?” moôự t gioự ng noá i vàng leô n trong toô i. “Ngàà i thìà ớả kià, vàà neế ù khoô ng coá Ngàà i, thìà khoô ng theổ coá sựự soế ng.” Bieế t
Thựớựng đeế vàà soế ng dàỗ n tớái moôự t vàà cùà ng moôự t đieề ù. Thựớựng đeế làà sựự soế ng.

“ Hàã y soế ng, tìàm kieế m Thựớựng đeế , bởi vì không thể có sự sống mà không có Thượng đế.” [36] Vàà moôự t càá ch hùà ng màự nh hớn bào giớà, moôự t
làà n àá nh sàá ng ngớài leô n beô n trong toô i vàà tàế t càả xùng qùành toô i, vàà làà n àá nh sàá ng nàà y đàã khoô ng tựà boả toô i tựà đoá .

Bàằ ng càá ch đoá , toô i đàã đựớực cựáù thoàá t khoả i vieôự c tựự vàỗ n. Khi nàà o vàà nhự theế nàà o cùoôự c chùyeổ n hoá à nàà y beô n trong toô i đựớực thàà nh tựựù toô i khoô ng
theổ noá i. Heôự t nhự trựớác đàô y – khi càá i lựực soế ng [37] trong toô i biự hùả y dieôự t moôự t càá ch tựà tựà vàà khoô ng theổ nhàôự n thàế y, vàà toô i gàăự p phàả i sựự bàế t khàả cùả à
cùoôự c soế ng, càá i sựự đìành treôự beế tàắ c cùả à cùoôự c soế ng, sựự càề n thieế t phàả i tựự vàỗ n – thìà bàô y giớà, càá i lựực soế ng nàà y cùã ng trớả làự i vớái toô i moôự t càá ch tựà tựà vàà
khoô ng theổ nhàôự n thàế y. Vàà càá i đieề ù kyà làự làà , càá i lựực soế ng màà bàô y giớà đàng trớả làự i vớái toô i thìà khoô ng mớái màà ràế t cùã ; noá cùã ng chìánh làà càá i lựực màà đàã
chìả đàự o toô i tựà nhựãng giài đoàự n àế ù thớ cùả à đớài toô i. Trong bàả n chàế t, toô i trớả làự i vớái nhựãng đieề ù đàề ù tieô n, vớái nhựãng đieề ù cùả à tùoổ i thớ vàà tùoổ i
treả . Toô i trớả làự i vớái đựáo tin vàà o càá i yá chìá đoá – càá i yá chìá đàã cho toô i chàà o đớài vàà yeô ù càề ù moôự t càá i gìà đoá ớả toô i; toô i trớả làự i vớái càá i xàá c tìán ràằ ng, mùự c
đìách dùy nhàế t vàà qùàn troự ng nhàế t trong đớài toô i làà trớả neô n toế t hớn, (làà ) soế ng theo càá i yá chìá nàà y. Toô i trớả làự i vớái càá i xàá c tìán ràằ ng, toô i coá theổ tìàm
thàế y sựự bieổ ù hieôự n cùả à càá i yá chìá nàà y trong moôự t càá i gìà đoá màà đàã tựà làô ù che khùàế t khoả i toô i, moôự t càá i gìà đoá màà tàế t càả nhàô n loàự i đàã sàá ng cheế rà đeổ
chìả đàự o chìánh noá ; toá m làự i, tôi trở lại với một niềm tin vào Thượng đế, vàà o sựự toàà n thieôự n veề đàự o đựác [38], vàà tin vàà o moôự t trùyeề n thoế ng màà
đàã trùyeề n dàề n yá nghìãà vàà o cho cùoôự c soế ng. Càá i khàá c bieôự t dùy nhàế t làà , trựớác đàô y toô i đàã moôự t làề n chàế p nhàôự n tàế t càả nhựãng càá i nàà y treô n bìành
dieôự nvô thức, trong khi bàô y giớà toô i bieế t, moôự t càá ch hữu thức, ràằ ng toô i khoô ng theổ soế ng thieế ù noá .

Càá i đàã xàả y rà vớái toô i làà moôự t càá i gìà đoá gioế ng nhự càá i sàù đàô y. Khoô ng theổ nhớá làự i làà toô i đàã đeế n đoá nhự theế nàà o, toô i thàế y mìành trong moôự t con
thùyeề n màà đàã đựớực hàự thùả y tựà moôự t bớà beế n nàà o khoô ng bieế t đựớực; loế i đi tớái bớà beô n kià đựớực chìả cho toô i, nhựãng màá i cheà o đựớực đàăự t vàà o hài
bàà n tày thieế ù kinh nghieôự m cùả à toô i, vàà toô i đựớực boả làự i moôự t mìành. Toô i đieề ù khieổ n nhựãng màá i cheà o moôự t càá ch toế t nhàế t coá theổ đựớực vàà cheà o đi.
Nhựng toô i càà ng cheà o veề phìáà trùng tàô m, thìà doà ng nựớác càà ng chàả y xieế t, đựà toô i treôự ch xà khoả i hựớáng đàng đi, vàà moỗ i lùá c toô i càà ng gàăự p nhieề ù
ngựớài, gioế ng nhự toô i, cùã ng đàng biự doà ng nựớác cùoế n troô i đi. Coá moôự t ìát ngựớài tieế p tùự c cheà o, moôự t vàà i ngựớài đàã neá m màá i cheà o. Coá nhựãng chieế c
xùoề ng lớán, nhựãng con tàà ù khoổ ng loề , đàề y ngựớài; moôự t soế ngựớài vùà ng vàỗ y choế ng làự i doà ng nựớác, nhựãng ngựớài khàá c hoàà n toàà n bùoô ng mìành troô i
theo noá . Vàà , nhìàn theo hựớáng doà ng nựớác chàả y xùoô i, nhìàn moự i ngựớài đàng biự troô i đi theo doà ng nựớác, toô i càà ng cheà o xà hớn, toô i càà ng quên lối
đi mà người ta đã chỉ ra cho tôi. ỞỞ tàự i trùng tàô m cùả à doà ng nựớác, giựãà đàá m xùoề ng vàà tàà ù đàng biự troô i đi xùoô i doà ng, toô i làự c đựớàng hoàà n toàà n
vàà neá m màá i cheà o cùả à toô i. Tàế t càả xùng qùành toô i, trong nieề m vùi vàà sựự đàắ c thàắ ng, nhựãng con ngựớài lào đi xùoô i doà ng dựớái càá nh bùoề m vàà màá i
cheà o, tràế n àn toô i vàà tràế n àn nhàù ràằ ng, khoô ng theổ coá chieề ù hựớáng nàà o khàá c. Vàà toô i tin hoự vàà di chùyeổ n theo cùà ng vớái hoự . Vàà toô i biự troô i đi moôự t
đoàự n đựớàng xà, qùàá xà đeế n noỗ i toô i nghe tieế ng gàề m rùá cùả à nhựãng doà ng thàá c màà trong đoá chàắ c chàắ n toô i seã biự tieô ù vong vàà toô i thàế y nhựãng
chieế c xùoề ng đàng biự hùả y dieôự t trong nhựãng doà ng thàá c đoá . Roề i toô i hoàà n hoề n trớả làự i. Trong moôự t thớài giàn dàà i, toô i khoô ng theổ hieổ ù càá i gìà đàã xàả y rà
vớái toô i. Toô i thàế y trựớác màăự t toô i càá i sựự đoổ nàá t kyà đàăự c chựà tựàng thàế y, sựự đoổ nàá t màà toô i sớự hàã i, vàà veề phìáà noá toô i đàng lào thàẳ ng vàà o; toô i khoô ng
theổ thàế y sựự cựáù roỗ i ớả đàô ù càả , vàà toô i khoô ng bieế t phàả i làà m càá i gìà. Nhựng, nhìàn phìáà sàù, toô i thàế y voô soế nhựãng chieế c xùoề ng đàng vùà ng vàỗ y moôự t
càá ch khoô ng nào nùá ng choế ng làự i doà ng nựớác, vàà toô i nhớá làự i nhựãng màá i cheà o vàà con đựớàng tớái bớà, vàà bàắ t đàề ù cheà o ngựớực doà ng nựớác vàà trựực
chìả tieế n veề phìáà noá .

Càá i bớà làà Thựớựng đeế , doà ng nựớác làà trùyeề n thoế ng, vàà nhựãng màá i cheà o làà càá i yá chìá tựự do đàã đựớực bàn cho toô i đeổ cheà o đựớực tớái bớà, nới màà toô i
seã đựớực keế t hớựp vớái Thựớựng đeế . Càá i lựực cùả à sựự soế ng đựớực hoề i sinh beô n trong toô i nhự theế , vàà toô i bàắ t đàề ù soế ng làự i moôự t làề n nựãà.

CHƯƠNG XIII

Toô i tựà boả cùoôự c soế ng cùả à giài càế p chùá ng toô i vàà nhàôự n thựác ràằ ng, đàô y khoô ng phàả i làà cùoôự c soế ng, màà chìả làà càá i tựàà-tựựà-nhự-cùoôự c-soế ng ; [39] ràằ ng
nhựãng đieề ù kieôự n cùả à sựự xà hoà màà trong đoá chùá ng toô i đàng soế ng, khieế n cho chùá ng toô i khoô ng theổ hieổ ù cùoôự c soế ng; vàà ràằ ng đeổ hieổ ù cùoôự c soế ng,
toô i phàả i hieổ ù, khoô ng phàả i cùoôự c soế ng cùả à nhựãng ngựớài trong chùá ng toô i, làà nhựãng keả àă n bàá m, màà phàả i hieổ ù cùoôự c soế ng cùả à nhàô n dàô n lào đoôự ng
bìành diự, nhựãng keả sàá ng tàự o rà cùoôự c soế ng vàà màng đeế n cho noá yá nghìãà. Nhàô n dàô n lào đoôự ng chàế t phàá c xùng qùành toô i làà nhựãng ngựớài Ngà, vàà
toô i qùày sàng hoự vàà càá i yá nghìãà màà hoự màng đeế n cho cùoôự c soế ng. Càá i yá nghìãà nàà y, neế ù coá theổ dieỗ n tàả noá rà, làà nhự vàề y: Moự i con ngựớài đựớực
đựà vàà o theế giàn theo yá chìá cùả à Thựớựng đeế . Vàà Thựớựng đeế sàá ng tàự o rà chùá ng tà trong moôự t càá ch thựác nàà o đoá , sào cho moự i con ngựớài coá theổ
hoàăự c làà cựáù linh hoề n cùả à rieô ng hoự , hoàăự c làà tieô ù hùả y noá . Nhieôự m vùự cùả à con ngựớài trong cùoôự c soế ng làà cựáù linh hoề n cùả à y. Đeổ cựáù linh hoề n cùả à
chùá ng tà, chùá ng tà phàả i soế ng theo nhựãng đựớàng loế i cùả à Thựớựng deế , chùá ng tà phàả i tựà boả nhựãng làự c thùá giàá c qùàn; chùá ng tà phàả i lào đoôự ng,
chiựù đàù khoổ , phàả i nhàô n àá i vàà khieô m cùng [40]. Đàô y làà càá i yá nghìãà màà ngựớài tà đàã rùá t rà tựà tàế t càả nhựãng lớài dàự y toô n giàá o đựớực lựù trùyeề n vàà
bàn cho hoự , bớải nhựãng chùả chieô n cùả à hoự , vàà tựà càá i trùyeề n thoế ng voế n toề n tàự i trong hoự đựớực dieỗ n đàự t qùà nhựãng trùyeề n thùyeế t, nhựãng càô ù
càá ch ngoô n, vàà nhựãng càô ù chùyeôự n keổ cùả à hoự . Càá i yá nghìãà nàà y thìà roã ràà ng vớái toô i vàà thàô n thieế t vớái tràá i tim toô i. Nhựng beô n càự nh càá i yá nghìãà đàã
càắ m reỗ trong đựác tin cùả à moự i ngựớài, coá nhieề ù càá i làà m toô i khoá chiựù, vàà coá veả khoô ng theổ giàả i thìách đoế i vớái toô i, nhieề ù càá i biự ràà ng bùoôự c moôự t càá ch
chàăự t cheã vớái nhựãng ngựớài phi-Ràskonik màà giựãà hoự toô i đàã soế ng, nhựãng càá i đoá làà : nhựãng pheá p bìá tìách [41], nhựãng khoá à leỗ nhàà thớà, nhựãng
bựãà àă n kieô ng, vieôự c cùá i đàề ù trựớác nhựãng thàá nh vàôự t vàà tựớựng thàá nh. Nhựãng con ngựớài chàế t phàá c nàà y khoô ng theổ tàá ch rớài càá i nàà y (đựác tin) rà
khoả i càá i kià (sựự meô tìán), vàà toô i cùã ng khoô ng. Màăự c dùà sựự kieôự n ràằ ng, nhieề ù trong soế nhựãng càá i phàá t xùàế t tựà đựác tin cùả à nhựãng ngựớài nàà y thìà xà
làự vớái toô i, toô i chàế p nhàôự n tàế t càả moự i thựá đoá , dựự nhựãng khoá à leỗ , thàm già vàà o nhựãng bùoổ i càề ù kinh sàá ng vàà toế i, àă n kieô ng vàà chùàổ n biự cho leỗ bàn
thàá nh theổ ,[42] vàà đàô y làà làề n đàề ù tieô n khoô ng coá gìà choế ng đoế i vớái lyá tìánh cùả à toô i. Chìánh càá i đieề ù màà bàn đàề ù đàã coá veả khoô ng theổ đựớực vớái toô i,
thìà bàô y giớà khoô ng khới dàôự y sựự choế ng đoế i nàà o beô n trong toô i.

Moế i qùàn heôự cùả à toô i vớái đựác tin vàà o thớài đoá thìà hoàà n toàà n khàá c vớái càá i màà bàô y giớà noá làà . Bàn đàề ù, cùoôự c soế ng dựớàng nhự đàề y yá nghìãà, vàà toô i
xem đựác tin nhự làà moôự t sựự xàá c nhàôự n voã đoàá n cùả à moôự t làôự p trựớàng nàà o đoá màà khoô ng càề n thieế t cho toô i – noá phi lyá, vàà khoô ng àă n nhàôự p gìà vớái cùoôự c
soế ng. Vàà o thớài đoá , toô i tựự hoả i moôự t làôự p trựớàng nhự theế coá theổ coá yá nghìãà gìà, vàà moôự t khi toô i đàã xàá c tìán ràằ ng noá khoô ng coá yá nghìãà gìà, toô i đàã neá m noá
sàng moôự t beô n. Tùy nhieô n, bàô y giớà thìà toô i chàắ c chàắ n ràằ ng, neế ù khoô ng coá đựác tin, thìà đớài toô i seã khoô ng coá (vàà khoô ng theổ coá ) bàế t cựá yá nghìãà nàà o;
vàà toô i thàế y ràằ ng, nhựãng ngùyeô n lyá cùả à đựác tin khoô ng coà n coá veả khoô ng càề n thieế t vớái toô i, màà kinh nghieôự m coà n dàỗ n toô i moôự t càá ch khoô ng trà vàế n
tớái nieề m xàá c tìán ràằ ng, chìả (coá ) nhựãng ngùyeô n lyá cùả à đựác tin mớái cùng càế p cho đớài yá nghìãà. Bàn đàề ù, toô i xem chùá ng (nhựãng ngùyeô n lyá cùả à đựác
tin) nhự làà càá i tàề m phàà o voô dùự ng[43], nhựng bàô y giớà toô i bieế t ràằ ng, cho dùà coá theổ toô i khoô ng hieổ ù chùá ng, chùá ng thựực sựự coá yá nghìãà, vàà toô i tựự
nhùả , ràằ ng toô i phàả i hoự c đeổ hieổ ù chùá ng.

Qùàá trìành lyá lùàôự n cùả à toô i dieỗ n tieế n theo càá ch sàù đàô y: “ Gioế ng nhự con ngựớài vàà sựác màự nh lyá tìánh cùả à y,” toô i nhùả thàề m, “sựự hieổ ù bieế t veề đựác
tin hieôự n leô n tựà moôự t ngùoề n goế c bìá àổ n. Càá i ngùoề n goế c đoá làà Thựớựng đeế , ngùoề n sùoế i cùả à tinh thàề n vàà theổ xàá c cùả à con ngựớài. Ý nhự Thựớựng đeế
đàã bàn cho toô i thàô n xàá c moỗ i lùá c moôự t chùá t, Ngàà i cùã ng trùyeề n dàề n cho toô i càá i lyá tìánh cùả à toô i vàà sựự hieổ ù bieế t veề cùoôự c soế ng; nhự vàôự y, nhựãng giài
đoàự n trong sựự phàá t trieổ n cùả à sựự hieổ ù bieế t nàà y khoô ng theổ làà sài làề m. Moự i sựự màà ngựớài tà thựực sựự tin, phàả i làà chàô n thựực [44] ; noá coá theổ đựớực
dieỗ n đàự t trong nhieề ù càá ch khàá c nhàù, nhựng noá khoô ng theổ làà moôự t lớài noá i doế i. Bớải vàôự y, neế ù toô i cho ràằ ng noá làà moôự t lớài noá i doế i, thìà đieề ù nàà y chìả
chựáng toả ràằ ng toô i đàã khoô ng hieổ ù noá .” Vàà roề i, toô i nhùả thàề m, “ Càá i coế t tùả y cùả à moự i đựác tin nàằ m trong vieôự c màng đeế n cho cùoôự c soế ng moôự t yá nghìãà,
càá i yá nghìãà khoô ng theổ biự hùả y dieôự t bớải càá i cheế t. Moôự t càá ch tựự nhieô n, neế ù đựác tin phàả i tràả lớài nhựãng càô ù hoả i cùả à moôự t Ngà hoàà ng đàng hàế p hoế i
giựãà xà hoà, moôự t keả noô leôự giàà biự trà tàế n trong sựự lào diựch cùả à y, moôự t đựáà treả ngù doế t, moôự t viự hieề n trieế t cào nieô n, moôự t bàà giàà làổ m càổ m, moôự t
thieế ù nựã hàự nh phùá c, vàà moôự t chàà ng trài biự nhựãng đàm meô thieô ù đoế t; neế ù phàả i tràả lớài nhựãng càô ù hoả i neô ù rà bớải nhựãng ngựớài đàng soế ng dựớái
nhựãng đieề ù kieôự n khàá c nhàù moôự t càá ch trieôự t đeổ – veề hoàà n càả nh, veề cùoôự c soế ng, vàà giàá o dùự c; neế ù chìả coá moôự t càô ù tràả lớài dùy nhàế t cho càô ù hoả i
vìãnh cựảù veề cùoôự c soế ng – veề vàế n đeề tàự i sào toô i soế ng vàà càá i gìà seã xàả y đeế n vớái đớài toô i – neế ù nhự vàôự y, thìà càô ù tràả lớài nàà y, dùà cớ bàả n gioế ng nhàù ớả
moự i nới, seã đựớực bieổ ù thiự trong voô hàự n càá ch khàá c nhàù. Vàà càô ù tràả lớài nàà y càà ng đoôự c đàá o, càà ng chàô n thựực vàà sàô ù xà, thìà, dìã nhieô n, nhựãng coế
gàắ ng đeổ dieỗ n đàự t noá càà ng coá veả kyà làự vàà gàô y khoá chiựù, tùà y thùoôự c vàà o tựàng càá nhàô n: y coá điựà viự rà sào, vàà đựớực nùoô i dàự y nhự theế nàà o.” Nhựng
cho dàỗ ù toô i nghìã ràằ ng, nhựãng sùy ngàỗ m nàà y bieôự n minh cho nhựãng càá i kyà diự [45] veề khìáà càự nh nghi leỗ cùả à đựác tin, chùá ng cùã ng khoô ng đùả cho
toô i thựực hàà nh nhựãng hàà nh vi voế n coá veả đàá ng ngớà vớái toô i, nhàế t làà khi noá chàự m vàà o càá i đựác tin màà đàã trớả thàà nh càá i moế i qùàn tàô m dùy nhàế t cùả à
đớài toô i. Vớái tàế t càả tàô m hoề n toô i, toô i mong mùoế n ớả trong moôự t viự trìá coá theổ hoà à nhàôự p vớái moự i ngựớài trong vieôự c thựực hàà nh nhựãng nghi
thựác [46] cùả à đựác tin cùả à hoự , nhựng toô i khoô ng theổ làà m vieôự c đoá . Toô i càả m thàế y ràằ ng toô i seã đàng noá i doế i vớái chìánh mìành, đàng gieỗ ù cớựt càá i
thieô ng lieô ng vớái toô i neế ù toô i phàả i thựực hàà nh nhựãng nghi thựác toô n giàá o đoá . Nhựng ớả đàô y nhựãng tàá c phàổ m thàề n hoự c mớái cùả à Ngà đàã đeế n trớự
giùá p toô i.

Theo lớài giàả i thìách cùả à nhựãng nhàà thàề n hoự c nàà y, thìà càá i giàá o đieề ù càă n bàả n cùả à đựác tin coá goế c reỗ trong sựự khoô ng theổ sài làề m cùả à Hoôự i thàá nh. Càá i
chàô n lyá cùả à moự i sựự màà Hoôự i thàá nh làà keả đàự i dieôự n – chàô n lyá đoá làà moôự t keế t lùàôự n tàế t yeế ù đựớực rùá t rà tựà càá i giàá o đieề ù nàà y. Nhự làà moôự t tàôự p hớựp bào
goề m nhựãng tìán đoề đựớực hớựp nhàế t làự i trong tìành yeô ù, vàà do vàôự y, nhự làà keả sớả hựãù sựự hieổ ù bieế t chàô n thựực, Hoôự i thàá nh trớả thàà nh cớ sớả cho đựác
tin cùả à toô i. Toô i tựự nhùả ràằ ng, khoô ng coá bàế t cựá ài coá theổ đàự t tớái chàô n lyá thieô ng lieô ng; noá chìả đựớực màăự c khàả i qùà moôự t sựự hớựp nhàế t cùả à tàế t càả moự i
con ngựớài đựớực noế i keế t vớái nhàù do tìành yeô ù. Neế ù mùoế n tìàm thàế y chàô n lyá, phàả i khoô ng đựớực coá sựự chià reã ; vàà neế ù mùoế n khoô ng coá sựự chià reã ,
thìà chùá ng tà phàả i yeô ù vàà phàả i đựớực hoàà giàả i vớái nhựãng ngựớài khoô ng hoàà thùàôự n vớái chùá ng tà. Chàô n lyá làà moôự t màăự c khàả i cùả à tìành yeô ù, vàà do vàôự y,
neế ù bàự n khoô ng tùàô n thùả nhựãng nghi leỗ cùả à Hoôự i thàá nh, bàự n hùả y dieôự t tìành yeô ù; vàà neế ù bàự n hùả y dieôự t tìành yeô ù, bàự n seã màế t moự i khàả tìánh cùả à vieôự c
bieế t chàô n lyá. Vàà o thớài đoá , toô i khoô ng nhàôự n thựác đựớực sự ngụy biện nàằ m trong càá i doà ng lyá lùàôự n nàà y. Toô i khoô ng thàế y ràằ ng, moôự t sựự hớựp nhàế t
trong tìành yeô ù coá theổ dàỗ n đeế n tìành yeô ù lớán nhàế t, nhựng khoô ng theổ màăự c khàả i chàô n lyá thieô ng lieô ng nhự đựớực dieỗ n đàự t trong nhựãng lớài dựát
khoá àt cùả à Tìán đieề ù Nicene; toô i khoô ng thàế y ràằ ng, tìành yeô ù khoô ng theổ tàự o rà moôự t sựự bieổ ù hieôự n nàà o đoá cùả à chàô n lyá dựựà treô n moôự t sựự hớựp nhàế t
cùả à nhựãng tìán đoề . Vàà o thớài đoá , toô i khoô ng nhàôự n thựác sựự sài làề m trong càá i doà ng tự tựớảng nàà y, vàà do vàôự y toô i thàế y coá theổ chàế p nhàôự n vàà thựực
hàà nh tàế t càả nhựãng nghi thựác cùả à Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng màà khoô ng hieổ ù moôự t phàề n lớán trong soế chùá ng. Toô i vùà ng vàỗ y vớái tàế t càả linh hoề n toô i đeổ
tràá nh tàế t càả nhựãng thàả o lùàôự n, tàế t càả moự i màô ù thùàỗ n, vàà coế giàả i thìách càà ng hớựp lyá càà ng toế t nhựãng giàá o lyá cùả à Hoôự i thàá nh màà vớái noá toô i biự xùng
đoôự t.

Trong vieôự c thựực hàà nh nhựãng nghi leỗ [47] cùả à Hoôự i thàá nh, toô i keề m cheế lyá tìánh cùả à toô i vàà tùàô n thùả càá i trùyeề n thoế ng đựớực tàế t càả nhàô n loàự i chàế p
nhàôự n vàà àá p dùự ng. Toô i già nhàôự p vàà o hàà ng ngùã cùả à toổ tieô n toô i vàà nhựãng keả thàô n yeô ù cùả à toô i, cùả à chà toô i, meự toô i vàà oô ng bàà toô i. Hoự vàà tàế t càả
nhựãng ngựớài trựớác hoự đàã tin vàà soế ng vàà đựà toô i vàà o theế giàn. Toô i già nhàôự p vàà o hàà ng ngùã cùả à tàế t càả hàằ ng trieôự ù ngựớài voế n càế ù thàà nh nhựãng
con ngựớài màà toô i kìánh neổ . Cùã ng khoô ng coá gìà làà sài tràá i vớái nhựãng hàà nh vi nàà y trong tựự thàô n chùá ng (sựự bùoô ng mìành theo nhựãng dùự c voự ng làà
càá i màà toô i xem làà sài tràá i). Khi toô i dàôự y sớám vàà o bùoổ i sàá ng đeổ đi leỗ , toô i bieế t ràằ ng toô i đàng làà m moôự t càá i gìà đoá toế t làà nh, neế ù chìả vìà toô i đàng hy sinh
càá i sựự thoàả i màá i theổ xàá c cùả à toô i đeổ làà m khieô m cùng sựự kieô ù ngàự o veề trìá nàă ng cùả à toô i, đeổ đựớực gàề n gùã i hớn vớái toổ tieô n toô i, đoề ng bàà o toô i vàà
nhựãng keả đoề ng thớài vớái toô i, đeổ tìàm kieế m yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng. Noá cùã ng tựớng tựự nhự vieôự c chùàổ n biự cho leỗ bàn thàá nh theổ , vieôự c đoự c kinh
hàằ ng ngàà y vàà nhựãng cựả chìả đi keà m vớái noá , vàà ngày càả vieôự c àă n kieô ng vàà o tàế t càả nhựãng ngàà y chày. Bàế t lùàôự n nhựãng hy sinh nàà y coá voô nghìãà theế
nàà o đi nựãà, thìà chùá ng đựớực thựực hieôự n nhàô n dành moôự t càá i gìà đoá toế t làà nh. Toô i chùàổ n biự cho leỗ bàn thàá nh theổ , àă n kieô ng, vàà đeề ù đàăự n thàm dựự
nhựãng giớà càề ù kinh tàự i nhàà vàà tàự i nhàà thớà. Khi dựự nghe nhựãng khoá à leỗ nhàà thớà, toô i coế nàắ m bàắ t moự i lớài kinh vàà (gàá n) cho noá moôự t yá nghìãà bàế t
cựá khi nàà o toô i coá theổ . Tàự i leỗ mi sà, nhựãng lớài kinh qùàn troự ng nhàế t vớái toô i làà “Chùá ng tà hàã y yeô ù thựớng nhàù trong sựự hớựp nhàế t.” Nhựng toô i
khoô ng đeổ tàô m đeế n nhựãng lớài theo sàù – “ Chùá ng toô i tin vàà o Chà, vàà Con, vàà Thàá nh thàề n” – bớải vìà toô i khoô ng theổ hieổ ù chùá ng.

CHƯƠNG XIV

Vàà o thớài đoá , toô i thàế y qùàá càề n thieế t phàả i tin đeổ soế ng, đeế n noỗ i toô i đàã moôự t càá ch voô thựác che giàế ù khoả i chìánh mìành nhựãng màô ù thùàỗ n vàà nhựãng
càá i toế i tàă m[48] trong nhựãng lớài dàự y toô n giàá o. Tùy nhieô n, coá moôự t giớái hàự n cho sựự giàả i minh [49] nàà y veề nhựãng nghi thựác. Màăự c dùà nhựãng lớài
qùàn troự ng nhàế t trong nghi thựác teế leỗ trớả neô n ngàà y càà ng roã ràà ng vớái toô i; màăự c dùà bàằ ng càá ch nàà o đoá toô i giàả i thìách cho chìánh mìành nhựãng lớài,
“Nhớá tớái Đựác bàà Toế i cào cùả à chùá ng tà, Thàá nh Màỗ ù cùả à Chùá à, vàà tàế t càả càá c viự thàá nh, chùá ng tà, moỗ i moôự t ngựớài vàà tàế t càả , hàã y hieế n dàô ng toàà n
boôự đớài chùá ng tà cho Chùá à Kytoô , Thựớựng đeế ”; màăự c dùà toô i giàả i thìách vieôự c ngựớài tà thựớàng xùyeô n làăự p làự i nhựãng lớài kinh cho viự Ngà hoàà ng vàà già
đìành oô ng nghe bàằ ng sựự kieôự n ràằ ng, hoự biự càá m doỗ nhieề ù hớn nhựãng ngựớài khàá c vàà do vàôự y, càề n đeế n nhựãng lớài càề ù ngùyeôự n hớn; màăự c dùà toô i giàả i
thìách vieôự c ngùyeôự n càề ù xin Ởn Treô n cho chùá ng tà đàá nh bàự i keả thùà , bàằ ng càá ch noá i ràằ ng keả thùà thìà xàế ù àá c – màăự c dùà vàôự y, nhựãng lớài càề ù kinh nàà y
vàà nhựãng đieề ù khàá c, nhự bàà i tùự ng cà cùả à càá c thieô n thàề n, bìá tìách nhàôự p theổ , [50] sựự ngựớãng moôự Thàá nh nựã Đoề ng trinh, vàà vàô n vàô n – gần 2/3
nghi thức của khóa lễ thì hoặc là không có chút ý nghĩa nào, hoặc là chúng làm cho tôi cảm thấy rằng, tôi đang nói dối khi tôi cố
giải thích chúng, vàà đieề ù nàà y seã coá nghìãà làà toô i đàng hùả y dieôự t moế i qùàn heôự cùả à toô i vớái Thựớựng đeế vàà seã đàá nh màế t heế t khàả tìánh cùả à đựác tin.

Khi cựả hàà nh nhựãng ngàà y leỗ chìánh, toô i cùã ng coá nhựãng càả m nhàôự n tựớng tựự. Toô i coá theổ hieổ ù vieôự c cựả hàà nh leỗ sàbàbbàth – nghìãà làà , dàà nh rieô ng
moôự t ngàà y trong tùàề n cho vieôự c hoôự i thoô ng vớái Thựớựng đeế . Nhựng kyà nghìả qùàn troự ng nhàế t làà đeổ nhớá đeế n cùoôự c Phùự c sinh, càá i thựực tàự i màà toô i
khoô ng theổ tựớảng tựớựng, cùã ng khoô ng theổ thàế ù hieổ ù đựớực. Vàà ngàà y nghìả hàằ ng tùàề n, Chùả nhàôự t, thìà đựớực đàăự t teô n cho cùoôự c Phùự c Sinh nàà y.
[51] Vàà o ngàà y nàà y, bìá tìách Thàá nh theổ [52] đựớực thựực hieôự n, đàô y làà càá i màà toô i hoàà n toàà n khoô ng theổ thoô ng hieổ ù đựớực. Trựà leỗ Giàá ng Sinh rà, 12
kyà nghìả leỗ khàá c làà đeổ tựớảng nhớá nhựãng pheá p làự khàá c, màà toô i coế khoô ng nghìã veề đeổ khoả i phàả i phùả nhàôự n chùá ng: leỗ Leô n Trớài [53], Leỗ hàự
tràề n [54], Leỗ hieôự n xùoế ng [55], Sựự Càn thieôự p[56] cùả à Đựác Meự đoề ng trinh, vàô n vàô n … Khi toô i cựả hàà nh nhựãng ngàà y leỗ nàà y, càả m thàế y ràằ ng sựự
qùàn troự ng nhàế t đàng đựớực gàá n cho càá i màà toô i xem làà ìát qùàn troự ng nhàế t, thìà toô i, hoàăự c làà sàá ng cheế rà moôự t lớài giàả i thìách đeổ xoà diựù chìánh
mìành, hoàăự c làà nhàắ m màắ t làự i đeổ khoả i thàế y càá i voế n đàng khùyeế n dùự toô i.

Tàế t càả nhựãng đieề ù nàà y gàô y cho toô i àế n tựớựng màự nh meã nhàế t khi toô i thàm già vàà o càá i thoô ng thựớàng nhàế t vàà đựớực xem làà càá i bìá tìách qùàn troự ng
nhàế t : leỗ rựảà toôự i vàà bàn thàá nh theổ . Tàự i đàô y toô i khoô ng biự xùng đoôự t vớái moôự t càá i gìà đoá khoô ng theổ hieổ ù đựớực, nhựng vớái nhựãng vàế n đeề khàá deỗ
hieổ ù; toô i thàế y dựớàng nhự nhựãng hàà nh vi nàà y thìà doế i gàự t [57] trong bàả n chàế t, vàà toô i biự keự t vàà o trong tìành theế lựớãng nàn : hoàăự c làà toô i phàả i bàá c
boả chùá ng, hoàăự c làà toô i phàả i noá i doế i veề chùá ng.

Toô i seã khoô ng bào giớà qùeô n càá i cảm giác đau đớn mà đã đi xuyên qua tôi khi tôi nhận lễ ban thánh thể làề n đàề ù tieô n trong nhieề ù nàă m. Càá i
khoá à leỗ , sựự xựng toôự i, nhựãng bàà i kinh ngàắ n, – tàế t càả moự i thựá đoá thìà coá theổ hieổ ù đựớực vớái toô i, vàà gớựi leô n trong toô i sựự nhàôự n thựác vùi sựớáng ràằ ng,
càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng thìà đàng đựớực màăự c khàả i cho toô i. Toô i tựự giàả i thìách càá i vieôự c bàn thàá nh theổ nhự làà moôự t hàà nh vi đeổ tựớảng nhớá Chùá à
Kytoô , coá yá nghìãà làà m sàự ch toôự i loỗ i vàà sựự chàế p nhàôự n hoàà n toàà n nhựãng lớài dàự y cùả à Ngàà i. Neế ù sựự giàả i thìách nàà y khàá giàả tàự o hớài hớựt [58], toô i khoô ng
đeổ yá tớái càá i sựự giàả tàự o đoá . Khi toô i khieô m cùng vàà dàô ng mìành cho viự nghe xựng toôự i, moôự t giàá o sìã chàế t phàá c vàà rùự t reà , thàôự t làà moôự t nieề m vùi cho toô i
khi đựớực phới tràề n tàế t càả càá i xàế ù xà nhớ bàổ n trong linh hoề n toô i, àă n nàă n veề nhựãng toôự i loỗ i cùả à mìành; thàôự t làà moôự t nieề m vùi đựớực keế t hớựp trong
tự tựớảng vớái nhựãng phàế n đàế ù cùả à nhựãng viự chà coế đàã soàự n rà nhựãng lớài càề ù ngùyeôự n cùả à nhựãng bàà i kinh; thàôự t làà moôự t nieề m vùi đựớực keế t hớựp
vớái nhựãng keả ngoàn đàự o vàà nhựãng keả coá đựác tin, nieề m vùi àế y qùàá lớán, đeế n noỗ i toô i khoô ng coá càả m nhàôự n nàà o veề càá i tìánh chàế t giàả tàự o cùả à lớài giàả i
thìách cùả à toô i. Nhựng khi toô i tớái gàề n nhựãng càá nh coổ ng cùả à vựớng qùoế c, vàà viự giàá o sìã yeô ù càề ù toô i làăự p làự i càá i màà toô i tin vàà ràằ ng, cái mà tôi sắp
nuốt đích thực là thịt và máu, lòng tôi đau như cắt; đàô y làà moôự t noế t nhàự c [59], nhoả beá nhựng giả tạo, moôự t yeô ù sàá ch tàà n nhàỗ n đựớực đàăự t leô n
moôự t keả màà roã ràà ng làà (y) chựà tựàng coá yá nieôự m nàà o veề đựác tin làà càá i gìà.

Màăự c dùà bàô y giớà toô i tựự cho pheá p mìành xem noá làà moôự t yeô ù sàá ch tàà n nhàỗ n, vàà o thớài đoá , toô i đàã khoô ng coá khàá i nieôự m ràằ ng noá làà nhự vàôự y, noá chìả gàô y
cho toô i noỗ i đàù đớán khoô ng theổ noá i rà lớài. Toô i khoô ng coà n giựã càá i làôự p trựớàng màà toô i đàã lựựà choự n vàà tùàô n thùả trong tùoổ i treả cùả à toô i, càá i qùàn
đieổ m cho ràằ ng, moự i sựự trong đớài thìà roã ràà ng minh bàự ch. Qùàả thàôự t, toô i đàã đeế n vớái đựác tin bớải vìà ngoàà i noá rà, toô i khoô ng theổ tìàm thàế y bàế t cựá càá i
gìà ngoàà i sựự đoổ nàá t, vàà do vàôự y, toô i khoô ng theổ vựát boả đựác tin; bớải theế , toô i tùàô n thùả . Trong linh hoề n toô i, toô i phàá t hieôự n rà moôự t càả m nhàôự n voế n giùá p
toô i chiựù đựựng càá i nàà y. Đoá làà moôự t càả m nhàôự n veề sựự tựự hàự mìành [60] vàà sựự khieô m cùng. Toô i tựự hàự mìành khieô m cùng vàà nùoế t càá i xàá c thiựt vàà màá ù
màà khoô ng coá nhựãng càả m xùá c bàá ng boổ , vàà vớái moôự t nieề m mong moả i đựớực coá đựác tin, nhựng cùá đàá nh àế y [61] đàã đeổ làự i càá i dàế ù àế n cùả à noá . Bieế t
trựớác càá i đàng chớà đớựi toô i, toô i khoô ng theổ đi qùà noá moôự t làề n thựá hài.

Tùy nhieô n, toô i vàỗ n tieế p tùự c thựực hàà nh nhựãng nghi thựác nhàà thớà, vàà toô i vàỗ n tin ràằ ng, coá chàô n lyá trong càá i giàá o lyá màà toô i tựự mìành gàắ n boá vàà o ; vàà
roề i, moôự t càá i gìà đoá xàả y rà, bàô y giớà noá roã ràà ng minh bàự ch vớái toô i, nhựng vàà o thớài đoá noá coá veả kyà qùàăự c.

Moôự t làề n, toô i làắ ng nghe moôự t noô ng dàô n thàế t hoự c,[62] moôự t keả hàà nh hựớng, noá i veề Thựớựng đeế , cùoôự c soế ng, sựự cựáù roỗ i vàà đựác tin, vàà moôự t sựự hieổ ù
bieế t veề đựác tin đàã đựớực mớả rà cho toô i. Toô i trớả neô n gàề n gùã i hớn vớái nhựãng con ngựớài moôự c màự c nàà y khi toô i làắ ng nghe nhựãng sùy tựớảng cùả à hoự
veề cùoôự c soế ng vàà đựác tin, vàà toô i bàắ t đàề ù ngàà y càà ng hieổ ù chàô n lyá hớn. Cùà ng moôự t đieề ù tựớng tựự đàã xàả y rà cho toô i khi toô i đoự c Tựả Đàự o Lùàôự n [63]
vàà Nhựãng Lớài mớả đàề ù [64]; chùá ng trớả thàà nh nhựãng sàá ch đoự c ựà thìách cùả à toô i. Đeổ sàng moôự t beô n nhựãng pheá p màề ù vàà xem chùá ng nhự nhựãng
ngùự ngoô n dieỗ n đàự t moôự t yá tựớảng, nhựãng sàá ch đoự c nàà y phàá t loôự cho toô i càá i yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng. Trong soế đoá làà cùoôự c đớài cùả à Màcàriùs Vìã
Đàự i [65], vàà Hoàà ng Tựả Ioàsàph (càô ù chùyeôự n veề đựác Phàôự t), nhựãng tàá c phàổ m cùả à John Chrysostom [66], càô ù chùyeôự n veề moôự t keả lựã hàà nh trong
càá i gieế ng, veề nhàà tù khàá m phàá rà vàà ng vàà Peter Ngựớài thù thùeế ; chùá ng bào goề m càả nhựãng chùyeôự n liựch sựả veề nhựãng keả tựả đàự o, tàế t càả trong soế
hoự đeề ù coô ng boế ràằ ng cùoôự c soế ng khoô ng chàế m dựát vớái càá i cheế t. Đàô y làà nhựãng càô ù chùyeôự n keổ veề nhựãng ngựớài thàế t hoự c, đàề n đoôự n đàã tìàm thàế y sựự
cựáù roỗ i màăự c dùà hoự khoô ng bieế t gìà veề nhựãng lớài dàự y cùả à Hoôự i thàá nh.

Nhựng ngày khi toô i giào dù vớái nhựãng ngựớài tìán đoề coá hoự c thựác vàà càề m leô n nhựãng qùyeổ n sàá ch cùả à hoự , thìà moôự t moế i nghi ngớà, bàế t màã n, vàà cày
đàắ ng nàà o đoá đoế i vớái nhựãng làôự p lùàôự n cùả à hoự noổ i leô n trong toô i, vàà toô i càả m thàế y ràằ ng, toô i càà ng nàắ m bàắ t nhựãng bàà i giàả ng đàự o cùả à hoự , toô i càà ng làự c
xà chàô n lyá vàà càà ng đeế n gàề n vựực thàẳ m hớn.

CHƯƠNG XV

Nhieề ù làề n toô i đàã gành tyự vớái nhựãng noô ng dàô n veề sựự doế t nàá t [67] vàà sựự thieế ù giàá o dùự c cùả à hoự . Hoự khoô ng theổ thàế y càá i gìà hự doế i [68] trong
nhựãng giàá o lyá cùả à đựác tin màà vớái toô i dựớàng nhự nàả y sinh tựà sựự nhàả m nhìá hieổ n nhieô n [69]; hoự coá theổ chàế p nhàôự n chùá ng vàà tin vàà o chàô n lyá,
cùà ng càá i chàô n lyá màà toô i tin vàà o. Nhựng thàôự t bàế t hàự nh cho toô i, rõ ràng là cái chân lý đó bị buộc chặt vào một sự dối trá [70] bàằ ng nhựãng
sớựi chìả vi teế moả ng mành nhàế t, vàà hieổ n nhieô n làà toô i khoô ng theổ chàế p nhàôự n noá trong moôự t hìành thựác nhự vàôự y.

Toô i đàã soế ng nhự theế vàà o khoàả ng 3 nàă m, vàà khi, gioế ng nhự moôự t ngựớài biự qùyả àá m, toô i bàắ t đàề ù nhìách tựàng bựớác veề phìáà chàô n lyá – đựớực dàỗ n dàắ t
chìả dùy nhàế t bớải bàả n nàă ng, veề phìáà càá i nới màà àá nh sàá ng dựớàng nhự chieế ù sàá ng – thìà nhựãng càá i coá veả làà phi chàô n lyá [71] đàã khoô ng làà m toô i bàôự n
tàô m nhieề ù làắ m. Khi toô i khoô ng hieổ ù moôự t càá i gìà đoá , toô i thựớàng nhùả thàề m, “Toô i coá toôự i, toô i sài làề m.” Nhựng toô i càà ng tieế p thù đựớực nhựãng chàô n lyá
màà toô i nghieô n cựáù, chùá ng càà ng trớả neô n càá i neề n tàả ng cùả à cùoôự c soế ng, cho đeế n khi nhựãng phi chàô n lyá trớả neô n ngàà y càà ng khoá khàă n hớn vàà gàô y
boế i roế i hớn. Càá i đựớàng rành giớái – phàô n càá ch nhựãng đieề ù (màà ) toô i khoô ng bieế t làà m theế nàà o đeổ hieổ ù rà khoả i nhựãng đieề ù màà toô i coá theổ hieổ ù chìả
bàằ ng càá ch tựự doế i mìành – càá i đựớàng rành giớái àế y trớả neô n ràự ch roà i hớn.

Màăự c dùà nhựãng hoàà i nghi vàà voà xeá , toô i vàỗ n đàng bàá m vìáù vàà o Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng. Nhựng nhựãng càô ù hoả i veề cùoôự c soế ng (màà ) phàả i đựớực giàả i
đàá p cựá tieế p tùự c noổ i leô n, vàà giàả i đàá p cùả à Hoôự i thàá nh veề nhựãng càô ù hoả i nàà y thìà trực tiếp chống lại cái đức tin mà nhờ đó tôi sống; đàô y làà càá i
màà sàù cùà ng đàã dàỗ n toô i đeế n choỗ tựà boả khàả tìánh cùả à moôự t moế i qùàn heôự vớái Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng. Trựớác heế t, nhựãng càô ù hoả i nàà y gàắ n lieề n vớái
moế i qùàn heôự giựãà Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng vàà nhựãng giàá o hoôự i khàá c, vớái moế i qùàn heôự giựãà noá vớái Coô ng giàá o [72] vàà nhựãng ngựớài goự i làà
Ràskolnik. Vàà o thớài đieổ m đoá , do moế i qùàn tàô m cùả à toô i vàà o đựác tin, toô i trớả neô n qùen bieế t vớái nhựãng tìán đoề cùả à nhieề ù tìán đieề ù [73] khàá c nhàù:
nhựãng ngựớài Coô ng giàá o, Tin làà nh, nhựãng Cựựù tìán đoề [74], nhựãng ngựớài Molokàn [75], vàà nhựãng ngựớài thùoôự c nhựãng giàá o phàá i khàá c. Vàà trong
soế hoự , toô i gàăự p nhieề ù ngựớài coá phàổ m chàế t đàự o đựác cào nhàế t, hoự làà nhựãng tìán đoề đìách thựực. Toô i mùoế n làà moôự t ngựớài ành em cùả à nhựãng ngựớài
nàà y. Nhựng càá i gìà đàã xàả y rà? Càá i giàá o lyá [76] – màà đàã hựáà heự n cho toô i moôự t sựự hớựp nhàế t vớái tàế t càả qùà tìành yeô ù vàà moôự t đựác tin chùng dùy nhàế t
– làự i chìánh làà càá i giàá o lyá màà , tựà cựảà mieôự ng cùả à nhựãng tìán đoề ựù tùá nhàế t cùả à noá , cho toô i thàế y ràằ ng, tàế t càả nhựãng ngựớài nàà y thìà đang sống
trong một sự dối trá; ràằ ng càá i bàn cho hoự sựác màự nh đeổ soế ng làà moôự t sựự càá m doỗ cùả à qùyả sựá, vàà ràằ ng, chìả rieô ng chùá ng toô i [77]mớái sớả hựãù càá i
chàô n lyá dùy nhàế t khàả hựãù[78]. Vàà toô i thàế y ràằ ng, nhựãng thàà nh vieô n cùả à Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng xem tàế t càả nhựãng ài màà khoô ng coá cùà ng tìán
ngựớãng nhự hoự làà nhựãng keả tàà đàự o [79] ; cùã ng heôự t nhự vàôự y, nhựãng ngựớài Coô ng giàá o vàà nhựãng ngựớài (thùoôự c nhựãng giàá o phàá i) khàá c thìà làự i
xem nhựãng thàà nh vieô n cùả à Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng nhự làà nhựãng keả tàà đàự o. Toô i thàế y ràằ ng, màăự c dùà coế tìành che giàế ù, Hoôự i thàá nh Chìánh thoế ng
xem làà keả thùà tàế t càả nhựãng ài khoô ng chàế p nhàôự n cùà ng nhựãng bieổ ù tựớựng [80] vàà nhựãng bieổ ù đàự t[81] veề đựác tin nhự hoự . Vàà sựự theổ phàả i làà nhự
vàôự y, bớải vìà trựớác heế t, khàẳ ng điựnh ràằ ng, bàự n soế ng trong moôự t sựự doế i tràá trong khi toô i soế ng trong chàô n lyá, đoá làà càá i đieề ù tàà n nhàỗ n nhàế t màà moôự t
ngựớài coá theổ noá i vớái moôự t ngựớài khàá c; vàà , keế đeế n, bớải vìà (neế ù) moôự t ngựớài thựớng yeô ù con càá i vàà ành em mìành, thìà y khoô ng theổ khoô ng xem
nhự keả thùà nhựãng ài mùoế n càả i đàự o [82] cho con càá i vàà ành em cùả à y, dàỗ n chùá ng vàà o moôự t đựác tin hự doế i. Vàà moế i àá c càả m nàà y tàă ng leô n theo tyả
leôự cùả à kieế n thựác cùả à hoự veề nhựãng lớài dàự y cùả à giàá o lyá. Ngày càả toô i, keả đàã cho ràằ ng chàô n lyá nàằ m trong sựự keế t hớựp cùả à tìành yeô ù, cùã ng biự boá bùoôự c
phàả i coô ng nhàôự n ràằ ng những lời dạy của giáo lý lại hủy diệt chính cái mà nó bắt tay vào để tạo dựng nên.[83]

Sựự càá m doỗ (phàả i nghi ngớà nhựãng giàá o lyá đàng đựớực rào giàả ng. ĐTN) thìà hieổ n nhieô n đoế i vớái nhựãng ngựớài coá àă n hoự c nhự chùá ng toô i, soế ng trong
nhựãng đàế t nựớác nới màà nhieề ù loàự i tìán đieề ù đựớực tin theo vàà thàế y sựự khinh thiự làỗ n nhàù qùyeế t lieôự t giựãà càá c giàá o phàá i: Coô ng giàá o khinh bìả
Chìánh thoế ng giàá o vàà Tin làà nh; Chìánh thoế ng giàá o khinh bìả Coô ng giàá o vàà Tin làà nh, vàà Tin làà nh khinh bìả càả hài; đieề ù nàà y cùà ng àá p dùự ng cho
nhựãng Cựựù tìán đoề , nhựãng Revivàlists, vàà nhựãng Shàkers [84] vàà tàế t càả nhựãng giàá o phàá i coà n làự i. Đieề ù đoá thìà qùàá hieổ n nhieô n, đeế n noỗ i thoàự t
nhìàn thìà thàôự t làà boế i roế i. Bàự n nhùả thàề m, “ Noá khoô ng theổ đớn giàả n nhự vàôự y. Coá theổ nàà o màà ngựớài tà khoô ng thàế y ràằ ng, cho dùà 2 làôự p trựớàng coá
xùng đoôự t vớái nhàù, chàẳ ng leã càả hài đeề ù khoô ng theổ nùoô i giựã càá i chàô n lyá dùy nhàế t khàả dìã càế ù thàà nh càá i neề n tàả ng, cớ sớả cùả à đựác tin? Phàả i coá moôự t
sựự giàả i thìách nàà o đoá ớả đàô y.” Toô i cùã ng nghìã ràằ ng coá moôự t loàự i giàả i thìách nàà o đoá , vàà toô i tìàm kieế m noá vàà đoự c moự i thựá màà toô i coá theổ veề đeề tàà i đoá , vàà
thàm khàả o yá kieế n moự i ngựớài màà toô i qùen bieế t. Nhựng sựự giàả i thìách dùy nhàế t màà toô i coá theổ tìàm thàế y làà lớài giàả i thìách theo kieổ ù nhự vàề y: nhựãng
Kyự Binh Sùmsky thìà tựự xem mìành làà càá i trùng đoàà n thieôự n chieế n nhàế t treô n theế giớái, trong khi nhựãng ngựớài Uhlàns Vàà ng [85] thìà làự i tựự cho
mìành làà soế moôự t. Nhựãng giàá o sìã cùả à moự i giàá o phàá i, nhựãng đàự i dieôự n ựù tùá nhàế t cùả à tìán ngựớãng cùả à hoự , tàế t càả đeề ù bàả o toô i cùà ng moôự t đieề ù – cùự
theổ làà : niềm tin của giáo phái họ là niềm tin đích thực và tất cả những niềm tin khác đều sai lầm;[86] hoự cùã ng bàả o ràằ ng càá i đieề ù dùy
nhàế t màà hoự coá theổ làà m cho nhựãng ngựớài cùả à càá c giàá o phàá i khàá c, làà càề ù ngùyeôự n cho nhựãng ngựớài đoá . Toô i vieế ng thàă m nhựãng tù vieôự n trựớảng,
nhựãng giàá m mùự c, nhựãng giàá o sìã cào nieô n, vàà nhựãng nhàà tù khoổ hàự nh, khoô ng ài trong soế hoự boả coô ng rà đeổ giàả i thìách càá i càự m bàỗ y nàà y cho toô i.
Chìả coá moôự t ngựớài thùyeế t minh vàế n đeề àế y cho toô i, nhựng lớài giàả i thìách cùả à oô ng tà thìà nhự theế nàà o đoá , khieế n cho toô i khoô ng coà n hoả i bàế t cựá ài
moôự t càô ù hoả i nàà o nựãà.

Toô i đàã noá i ràằ ng, đoế i bàế t cựá keả thieế ù đựác tin nàà o màà trớả làự i vớái đựác tin (vàà tàự i đàô y toô i coá trong trìá toàà n boôự theế heôự treả cùả à chùá ng toô i), thìà càô ù hoả i
đàề ù tieô n đựớực neô ù rà làà : tàự i sào chàô n lyá khoô ng nàằ m trong Hoôự i thàá nh Lùther hày Hoôự i thàá nh Coô ng giàá o, màà làự i nàằ m trong Hoôự i thàá nh Chìánh
thoế ng? Trong trựớàng hoự c, ngựớài tà đựớực dàự y vàà đeề ù bieế t càá i màà ngựớài noô ng dàô n khoô ng bieế t – cùự theổ làà , nhựãng ngựớài Tin làà nh vàà nhựãng
ngựớài Coô ng giàá o đeề ù tựự đoà i cho mìành càá i qùyeề n làà m sớả hựãù chùả cùả à chàô n lyá – càá i chàô n lyá đoôự c nhàế t vàà dùy nhàế t – màà chìánh chùá ng toô i cùã ng
đàng tựự đoà i qùyeề n làà m sớả hựãù chùả . Nhựãng bàằ ng chựáng liựch sựả – biự xùyeô n tàự c bớải moỗ i giàá o phàá i đeổ phùà hớựp vớái mùự c đìách cùả à rieô ng noá – thìà
thieế ù soá t, bàế t càôự p. Phàả i chàă ng làà khoô ng coá theề , nhự toô i đàã gớựi yá, làà khi đàự t tớái moôự t mựác đoôự hieổ ù bieế t cào hớn, thìà nhựãng khàá c bieôự t seã bieế n màế t,
y nhự chùá ng đàã bieế n màế t đoế i vớái nhựãng keả -coá -đựác-tin đìách thựực [87] ? Phàả i chàă ng làà khoô ng theổ đi xà hớn xùoế ng con đựớàng màà doự c theo đoá
chùá ng tà đàã khớải hàà nh vớái nhựãng Cựựù tìán đoề ? Hoự đàã đàã tùyeô n boế ràằ ng, coá moôự t càá i thày theế [88] cho con đựớàng màà trong đoá chùá ng tà làà m
dàế ù thàá nh giàá , keô ù to ‘hàllelùjàhs’[89] vàà di chùyeổ n xùng qùành bàà n thớà. Ngựớài tà đàã noá i, “Bàự n tin vàà o Tìán đieề ù Nicene, vàà o 7 pheá p bìá tìách,
vàà chùá ng toô i cùã ng vàôự y. Chùá ng tà hàã y tùàô n thùả càá i đoá ; veề nhựãng càá i coà n làự i cùả à noá , bàự n coá theổ làà m nhự bàự n thìách. Nhự theế , chùá ng tà coá theổ
đoàà n keế t làự i bàằ ng càá ch đàăự t nhựãng thàà nh toế coế t tùả y cào hớn càá i khoô ng coế t tùả y.” Phàả i chàă ng làà khoô ng theổ noá i vớái nhựãng ngựớài Coô ng giàá o, “Bàự n
tin vàà o càá i nàà y vàà càá i kià, vàà o nhựãng gìà (màà làà ) qùàn troự ng; coà n đoế i vớái chùyeôự n veề filioque [90] và đức Giáo Hoàng, hàã y làà m nhự bàự n thìách.”
Phàả i chàă ng làà khoô ng theổ noá i càá i đieề ù tựớng tựự vớái nhựãng ngựớài Tin làà nh, vàà lieô n hieôự p làự i vớái nhàù trong càá i đieề ù đoôự c nhàế t càề n thieế ? Toô i noá i
đieề ù nàà y vớái moôự t ngựớài (màà ) đoề ng yá vớái sựự sùy nghìã cùả à toô i, nhựng ành tà bàả o toô i, nhựãng nhựớựng boôự nhự theế seã khới dàôự y sựự khieổ n
tràá ch [91] cùả à giớái tàă ng lựã, hoự seã phàả n bàá c ràằ ng, đieề ù nàà y đàá nh dàế ù moôự t sựự treôự ch hựớáng rà khoả i đựác tin cùả à toổ tieô n chùá ng tà, vàà gàô y rà sựự
bàế t đoề ng, bàế t qùi phùự c [92], vàà ràằ ng giớái tàă ng lựã coá nhieôự m vùự phàả i dùy trìà trong moự i đieề ù tàế t càả sựự tinh tùyeề n [93] cùả à đựác tin Chìánh thoế ng
Hy Làự p – Ngà, màà đàã đựớực toổ tieô n chùá ng tà trùyeề n xùoế ng cho Hoôự i thàá nh.

Roề i toô i hieổ ù tàế t càả moự i thựá đoá . Toô i đàng trùy tàề m đựác tin, càá i lựực cùả à sựự soế ng, nhựng hoự làự i tìàm kieế m nhựãng phựớng tieôự n toế t nhàế t đeổ hoàà n
thàà nh càá i màà ngựớài tà xem làà nhựãng boổ n phàôự n nàà o đoá cùả à con ngựớài. Vàà đeổ chù toàà n nhựãng boổ n phàôự n con ngựớài nàà y, hoự thực hiện chúng
trong một cách thức quá-đỗi-con-người.[94] Bàế t lùàôự n hoự coá theổ noá i gìà veề loà ng thựớng xoá t cùả à hoự đoế i vớái nhựãng hùynh đeôự màà đàã đi làự c
đựớàng, hày veề nhựãng lớài càề ù ngùyeôự n cùả à hoự cho nhựãng ài (màà ) seã đeế n trựớác gheế phàá n xeá t cùả à Đàế ng toế i cào, thìà những bổn phận con
người chỉ có thể được thực hiện bởi bạo lực; [95] vàà tựà trựớác tớái này, bàự o lựực vàỗ n lùoô n đựớực thi hàà nh, bàô y giớà đàng đựớực thi hàà nh, vàà seã
lùoô n lùoô n (coà n màã i) đựớực thi hàà nh. Neế ù moỗ i trong 2 toô n giàá o tin ràằ ng, chìả coá noá mớái phùà hớựp vớái chàô n lyá trong khi toô n giàá o kià soế ng trong
moôự t sựự lựàà doế i, roề i bớải vìà hoự mùoế n dàỗ n nhựãng hùynh đeôự cùả à hoự đeế n chàô n lyá, hoự seã tieế p tùự c rào giàả ng càá i giàá o lyá rieô ng cùả à hoự . Vàà neế ù moôự t Hoôự i
thàá nh đàng cự ngùự trong chàô n lyá, màà moôự t giàá o lyá hự doế i làự i đựớực rào giàả ng cho nhựãng đựáà con thieế ù kinh nghieôự m cùả à noá , thìà Hoôự i thàá nh đoá
khoô ng theổ khoô ng đoế t nhựãng qùyeổ n sàá ch vàà trùự c xùàế t keả nàà o đàng dàỗ n dàắ t con càá i cùả à Hoôự i thàá nh vàà o trong sựự càá m doỗ . Phàả i làà m càá i gìà vớái moôự t
keả tàà đàự o (màà ) coô ng boế moôự t càá ch nhieôự t thàà nh càá i màà Hoôự i thàá nh xem nhự làà moôự t đựác tin hự doế i, vàà đàng dàỗ n dàắ t nhựãng con càá i cùả à Hoôự i thàá nh
đi làự c đựớàng trong càá i đieề ù qùàn troự ng nhàế t cùả à cùoôự c soế ng, trong đựác tin? Phàả i làà m gìà vớái y ngoàà i vieôự c chàăự t đàề ù y vàà nhoế t y trong tùà ? Vàà o
thớài cùả à Alexis Mikhàilovich[96], thìà y (keả tàà đàự o) biự hoàả thieô ù tàự i giàà n hoả à, nghìãà làà , y gàăự p phàả i bieôự n phàá p màự nh nhàế t cùả à lùàôự t phàá p; càá i
đieề ù tựớng tựự thìà cùã ng đùá ng vớái thớài đàự i cùả à chùá ng tà: hoự biự bieôự t giàm. Khi tôi xoay sự chú ý của tôi sang những cái mà người ta đã làm
nhân danh tôn giáo, tôi kinh hãi và gần như hoàn toàn rút khỏi Hội thánh Chính thống. Moôự t đieề ù khàá c làà moế i lieô n qùàn giựãà Hoôự i
thàá nh vớái nhựãng vàế n đeề cùả à cùoôự c soế ng – veề thàá i đoôự cùả à noá đoế i vớái chieế n trành vàà nhựãng cùoôự c hàà nh hìành.

Trong thớài giàn nàà y, nựớác Ngà đàng ớả trong chieế n trành. [97] Vàà nhàô n dành tìành yeô ù Kytoô giàá o, nhựãng ngựớài Ngà đàng gieế t nhựãng hùynh đeôự
cùả à hoự . Khoô ng coá càá ch nàà o đeổ tràá nh khoả i sùy nghìã veề đieề ù nàà y. Khoô ng coá càá ch nàà o đeổ boả lớ khoô ng ngoá đeế n càá i sựự kieôự n ràằ ng, vieôự c sàá t nhàô n làà
xàế ù vàà đi ngựớực làự i vớái nhựãng giàá o lyá neề n tàả ng nhàế t cùả à bàế t cựá đựác tin nàà o. Tùy nhieô n, trong các nhà thờ, người ta đang cầu nguyện cho
sự thành công của những vũ khí của chúng tôi, [98] vàà nhựãng viự thàề y cùả à đựác tin xem cùoôự c sàá t nhàô n nàà y nhự làà càá i heôự lùàôự n logic cùả à đựác
tin. Vàà khoô ng chìả vieôự c sàá t nhàô n trong chieế n trành đựớực pheô chùàổ n, màà trong sùoế t nhựãng roế i loàự n theo sàù chieế n trành, toô i thàế y nhựãng thàà nh
vieô n cùả à Hoôự i thàá nh, nhựãng viự thàề y cùả à noá , nhựãng tù sìã, vàà nhựãng nhàà khoổ hàự nh – nhựãng ngựớài nàà y đeề ù thà thựá cho vieôự c gieế t cheế t nhựãng
ngựớài treả đi làự c đựớàng[99] bớ vớ. Toô i xoày sựự chùá yá cùả à toô i sàng moự i thựá màà nhựãng keả tựự xựng làà nhựãng ngựớài Kytoô giàá o đàã làà m, vàà toô i kinh
hàã i.

CHƯƠNG XVI

Toô i khoô ng coà n coá chùá t nghi ngớà nàà o vàà toô i xàá c tìán moôự t càá ch vựãng chàắ c ràằ ng, nhựãng lớài dàự y veề đựác tin màà vớái noá toô i đàã keế t giào [100] thìà
khoô ng phàả i làà hoàà n toàà n chàô n thựực.[101] Trựớác đàô y, vàà o moôự t thớài đieổ m nàà o đoá , coá leã toô i đàã noá i ràằ ng, tàế t càả moự i thựá đoá làà moôự t sựự doế i tràá ;
nhựng bàô y giớà thìà khoô ng theổ noá i đieề ù nàà y. Khoô ng nghi ngớà gìà nựãà, tàế t càả moự i con ngựớài moôự c màự c đoá đeề ù coá moôự t sựự hieổ ù bieế t veề chàô n lyá, bớải
vìà, neế ù khàá c đi, thìà hoự seã khoô ng đàng soế ng. Vàả làự i, càá i sựự hieổ ù bieế t veề chàô n lyá nàà y thìà cùã ng đàã ớả trong tàề m tày cùả à toô i; toô i (đàã vàà ) đàng soế ng
theo noá vàà coá theổ càả m thàế y ràằ ng đàô y qùàả thàôự t làà chàô n lyá ; nhưng trong những lời dạy này cũng có một sự dối trá. Khoô ng coá chùá t nghi ngớà
nàà o veề đieề ù nàà y. Vàà moự i sựự màà đàã gàô y khoá chiựù cho toô i trựớác đàô y, thìà bàô y giớà làự i soế ng đoôự ng trựớác màắ t toô i. Màăự c dùà toô i coá theổ thàế y ràằ ng, càá i doế i
tràá màà đàã gàô y khoá chiựù cho toô i, sựự doế i tràá àế y cùã ng toề n tàự i trong nhàô n dàô n lào đoôự ng, nhựng ìát hớn, so vớái giựãà nhựãng đàự i bieổ ù cùả à Hoôự i thàá nh,
toô i cùã ng vàỗ n coá theổ thàế y ràằ ng, ngày càả giựãà nhựãng ngựớài dàô n lào đoôự ng, cùã ng coá sựự doế i tràá troôự n làỗ n vớái chàô n lyá.
Nhựng sựự doế i tràá đeế n tựà đàô ù vàà chàô n lyá đeế n tựà đàô ù? Càả sựự doế i tràá vàà chàô n lyá đeề ù đeế n tựà càá i đựớực bieế t đeế n nhự làà Hoôự i thàá nh. Càả sựự doế i tràá
làỗ n chàô n lyá đeề ù làà moôự t phàề n cùả à moôự t trùyeề n thoế ng, moôự t phàề n cùả à càá i đựớực meôự nh dành làà moôự t trùyeề n thoế ng thieô ng lieô ng, moôự t phàề n cùả à Kinh
thàá nh.[102]

Vàà , dùà mùoế n hày khoô ng, toô i đi tớái choỗ nghieô n cựáù vàà phàô n tìách Kinh thàá nh vàà càá i trùyeề n thoế ng đoá ; toô i đàã đàả m tràá ch vieôự c thựực hieôự n moôự t sựự
phàô n tìách màà cho tớái này toô i vàỗ n sớự, khoô ng dàá m đàả m tràá ch.

Vàôự y làà toô i qùày sàng nghieô n cựáù chìánh neề n thàề n hoự c màà đàã coá moôự t thớài toô i đàã bàá c boả moôự t càá ch khinh bìả [103], xem nhự làà khoô ng càề n thieế t.
Thùớả đoá , noá gàô y cho toô i àế n tựớựng ràằ ng, đoá làà càá i ràế t vớá vàổ n, voô dùự ng; lùá c bàế y giớà toô i đàã biự bào qùành bớải nhựãng hieôự n tựớựng cùả à cùoôự c soế ng,
màà toô i nghìã làà minh bàự ch, roã ràà ng vàà đàề y yá nghìãà. Bàô y giớà, coá leã toô i đàã vùi mựàng tựự giàả i thoàá t mìành khoả i moự i sựự, nhựãng càá i khoô ng boề i
dựớãng [104] moôự t trìá oá c làà nh màự nh, nhựng toô i khoô ng bieế t làà m theế nàà o đeổ troế n thoàá t. Coá goế c reỗ trong lớài dàự y toô n giàá o nàà y, hày ìát nhàế t, coá qùàn
heôự trựực tieế p vớái noá , làà càá i yá nghìãà đoôự c nhàế t cùả à cùoôự c soế ng màà đàã đựớực phàá t loôự rà vớái toô i. Cho dàỗ ù noá coá veả xùá c phàự m [105] đeế n càá i trìá nàă ng
bựớáng bìảnh trựớác đàô y[106] cùả à toô i theế nàà o đi nựãà, thìà tàự i đàô y coá moôự t hy voự ng dùy nhàế t veề sựự cựáù roỗ i. Ngựớài tà phàả i xem xeá t noá moôự t càá ch
càổ n thàôự n vàà chùá tàô m đeổ coá theổ hieổ ù đựớực noá , cho dùà toô i khoô ng hieổ ù noá theo càá ch màà toô i vàỗ n hieổ ù – theo qùàn đieổ m khoà hoự c. Do càá i bàả n chàế t
kyà đàăự c [107] cùả à kieế n thựác veề đựác tin, toô i khoô ng vàà khoô ng theổ tìàm kieế m moôự t sựự hieổ ù bieế t nhự theế veề noá Toô i seã khoô ng tìàm kieế m moôự t lớài giàả i
thìách veề moự i thựá. Toô i bieế t ràằ ng sựự giàả i thìách veề moự i thựá, gioế ng nhự ngùoề n goế c cùả à moự i thựá, phàả i coà n biự àổ n giàế ù trong càá i voô hàự n. Nhựng qùàả
thàôự t toô i mùoế n hieổ ù đeổ toô i coá theổ đựớực đựà tớái càá i khoô ng theổ hieổ ù đựớực – tàế t yeế ù khoô ng theổ hieổ ù đựớực; toô i mùoế n thàế y ràằ ng, tàế t càả nhựãng gìà
toô i khoô ng theổ hieổ ù, làà tàế t yeế ù khoô ng theổ hieổ ù tựà bàả n chàế t – bớải vìà toô i nhàôự n rà nhựãng giớái hàự n cùả à trìá nàă ng, chựá khoô ng phàả i bớải vìà nhựãng yeô ù
sàá ch cùả à trìá nàă ng làà khoô ng làà nh màự nh (chùá ng làà nh màự nh, vàà ngoàà i chùá ng rà, toô i khoô ng hieổ ù gìà càả ). Toô i mùoế n hieổ ù, đeổ cho bàế t cựá càá i gìà khoô ng
theổ hieổ ù đựớực hieôự n rà nhự làà moôự t sựự tàế t yeế ù [108] cùả à lyá tìánh vàà khoô ng phàả i nhự làà moôự t boổ n phàôự n bùoôự c ngựớài tà phàả i tin.

Toô i khoô ng nghi ngớà ràằ ng, có một chân lý trong cái giáo lý này; nhưng cũng không có nghi ngờ nào rằng nó nuôi giữ [109] một sự dối
trá; và tôi phải tìm ra cái chân lý và cái sự dối trá để mà tôi có thể phân biệt chúng . [110] Đàô y làà đieề ù màà toô i bàắ t tày làà m. Càá i làà sựự doế i
tràá màà toô i tìàm thàế y, vàà càá i làà chàô n lyá màà toô i tìàm thàế y, vàà nhựãng keế t lùàôự n màà toô i rùá t rà, thìà đựớực trìành bàà y trong càá i phàề n tieế p theo cùả à tàá c
phàổ m nàà y, màà , neế ù coá ài đoá thàế y noá hựãù ìách, thìà ràế t coá theổ noá seã đựớực xùàế t bàả n moôự t ngàà y nàà o đoá , moôự t nới nàà o đoá .[111]

LỜI CUỐI [112]

Toô i đàã vieế t nhựãng doà ng treô n càá ch đàô y 3 nàă m [113]
Ngàà y kià, trong khi toô i đàng xem xeá t làự i càá i phàề n màà bàự n đàã đoự c treô n đàô y vàà trớả veề vớái nhựãng yá tựớảng vàà càả m nhàôự n màà đàã đi qùà toô i khi toô i
đàng tràả i nghieôự m tàế t càả nhựãng càá i nàà y, tôi đã có một giấc mơ. Giàế c mớ nàà y bieổ ù đàự t cho toô i trong moôự t hìành thựác coô đoự ng tàế t càả nhựãng gìà màà
toô i đàã soế ng qùà vàà vieế t veề ; do vàôự y, toô i nghìã ràằ ng vớái nhựãng ài đàã hieổ ù toô i, thìà sựự moô tàả veề giàế c mớ àế y seã gớựi nhớá, làà m sàá ng toả , vàà tàôự p hớựp làự i
thàà nh moôự t màả nh nhàế t qùàá n nhựãng gìà đàã đựớực thàả o lùàôự n doô ng dàà i trong nhựãng tràng ớả treô n. Giàế c mớ đoá nhự vàề y: Toô i thàế y ràằ ng toô i đàng nàằ m
treô n giựớàng. Toô i đàng nàằ m ngựảà, càả m thàế y khoô ng deỗ chiựù, cùã ng khoô ng khoá chiựù. Nhựng toô i bàắ t đàề ù tựự hoả i: đàng nàằ m ớả kià thìà toế t cho toô i,
hày làà khoô ng toế t ? Vàà toô i thàế y dựớàng nhự coá moôự t càá i gìà đoá khoô ng oổ n vớái hài chàô n toô i; phàả i chàă ng làà chùá ng noá qùàá ngàắ n hày khoô ng đeề ù? – toô i
khoô ng bieế t, nhựng coá moôự t càá i gìà kyà qùàăự c [114] veề chùá ng. Khi toô i bàắ t đàề ù cựả đoôự ng hài chàô n toô i, toô i bàắ t đàề ù tựự hoả i, nhự theế nàà o vàà treô n càá i gìà
màà toô i đàng nàằ m, moôự t càá i gìà đoá màà cho tớái bàô y giớà toô i đàã khoô ng nghìã đeế n. Nhìàn qùành giựớàng, toô i thàế y ràằ ng, toô i đàng nàằ m treô n vàà i sớựi dàô y
thựàng nhoả , đựớực đàn keế t làự i vớái nhàù vàà bùoôự c vàà o boế n goá c giựớàng. Hài goá t chàô n toô i đàng tựựà leô n moôự t trong nhựãng sớựi dàô y thựàng vàà phàề n
dựớái cùả à hài càẳ ng chàô n toô i tựựà leô n moôự t sớựi dàô y thựàng khàá c, trong moôự t tự theế khoô ng thoàả i màá i. Bàằ ng càá ch nàà o đoá , toô i bieế t ràằ ng nhựãng sớựi dàô y
nàà y coá theổ xeô diựch đựớực. Cựả đoôự ng moôự t chàô n, toô i đàổ y sớựi dàô y ớả xà nhàế t đi rà xà. Toô i thàế y càá ch thựác đoá dựớàng nhự seã thoàả i màá i hớn cho toô i.
Nhựng màà toô i đàã đàổ y noá đi qùàá xà; toô i coế chùự p bàắ t noá , nhựng càá i cựả đoôự ng nàà y khieế n cho moôự t sớựi dàô y thựàng khàá c tùoôự t rà tựà beô n dựớái hài càẳ ng
chàô n toô i, khieế n cho chùá ng biự treo lùả ng làẳ ng. Toô i sàắ p xeế p làự i toàà n boôự cớ theổ toô i, hoàà n toàà n chàắ c chàắ n ràằ ng, bàô y giớà toô i seã đựớực oổ n điựnh thoàả i
màá i; nhựng càá i cựả đoôự ng nàà y khieế n cho nhựãng sớựi dàô y thựàng khàá c xeô diựch vàà tùoôự t rà tựà phìáà dựớái toô i, vàà toô i thàế y ràằ ng toàà n boôự tìành hùoế ng thìà
đàng trớả neô n xàế ù hớn: toàà n boôự phàề n dựớái cùả à cớ theổ toô i đàng chìàm xùoế ng vàà đàng treo lùả ng làẳ ng, vàà hài bàà n chàô n toô i thìà khoô ng chàự m đàế t.
Toô i chìả đựớực nàô ng đớã bớải càá i phàề n treô n cùả à càá i lựng toô i, vàà vìà lyá do nàà o đoá , toô i bàắ t đàề ù càả m thàế y khoô ng chìả khoá chiựù màà coà n kinh hàã i nựãà. Chìả
bàô y giớà toô i mớái tựự hoả i, càá i gìà (màà ) chựà xàả y rà cho toô i : toô i đàng ớả đàô ù, vàà toô i đàng nàằ m treô n càá i gìà ? Toô i bàắ t đàề ù nhìàn qùành, vàà trựớác tieô n toô i
nhìàn xùoế ng veề phìáà nới màà cớ theổ toô i đàng treo lùả ng làẳ ng, veề hựớáng càá i nới màà toô i càả m thàế y ràằ ng, chàẳ ng bào làô ù nựãà toô i seã phàả i rới xùoế ng.
Toô i nhìàn xùoế ng phìáà dựớái, vàà toô i khoô ng theổ tin màắ t mìành. Toô i đàng tựựà leô n moôự t càá i gìà đoá coá chieề ù cào màà toô i đàã chựà bào giớà coá theổ tựớảng
tựớựng đựớực, moôự t chieề ù cào hoàà n toàà n khoô ng gioế ng chieề ù cào cùả à càá i thàá p cào nhàế t hày ngoự n nùá i cào nhàế t.

Toô i thàôự m chìá khoô ng theổ noá i làà toô i coá theổ thàế y càá i gìà phìáà dựớái, trong chieề ù sàô ù khoô ng đàá y cùả à càá i vựực thàẳ m màà ngàng qùà đoá toô i đàng treo
lùả ng làẳ ng vàà đàng biự keá o vàà o. Tràá i tim toô i ngựàng đàôự p, vàà toô i biự cheế ngựự bớải moôự t noỗ i kinh hoàà ng. Thàôự t làà khùả ng khieế p khi nhìàn xùoế ng kià. Toô i
càả m thàế y ràằ ng neế ù toô i nhìàn xùoế ng, toô i seã ngày làôự p tựác tùoôự t rà khoả i sớựi dàô y thựàng cùoế i cùà ng vàà biự tieô ù vong. Toô i khoô ng nhìàn xùoế ng, theế nhựng,
khoô ng nhìàn xùoế ng làự i càà ng teôự hớn, bớải vìà bàô y giớà toô i đàng nghìã: càá i gìà seã xàả y rà cho toô i ngày khi sớựi dàô y cùoế i cùà ng biự đựát? Toô i càả m thàế y ràằ ng,
toô i đàng đàá nh màế t chùá t sựác màự nh cùoế i cùà ng coà n soá t làự i, do noỗ i kinh hoàả ng đớn thùàề n vàà ràằ ng càá i lựng cùả à toô i thìà đàng chàề m chàôự m chìàm
xùoế ng moỗ i lùá c moôự t thàế p hớn. Chìả moôự t khoàả nh khàắ c nựãà thoô i, sớựi dàô y kià seã đựát, vàà toô i seã rới xùoế ng.Vàà roề i, moôự t yá tựớảng chớựt đeế n vớái toô i: đieề ù
nàà y khoô ng theổ làà đùá ng thàôự t. Noá chìả làà moôự t giàế c mớ. Toô i seã tìảnh dàôự y. Toô i coế tìảnh dàôự y, nhựng toô i khoô ng theổ . “Toô i phàả i làà m càá i gìà? Toô i phàả i làà m càá i
gìà?” toô i vựàà nhìàn leô n vựàà tựự hoả i. Phía trên tôi cũng có một vực thẳm. Toô i nhìàn đàă m đàă m vàà o trong càá i vựực thàẳ m nàà y cùả à bàề ù trớài vàà coế
qùeô n veề càá i vực thẳm ở phía dưới, vàà qùàả thàôự t làà toô i đàã qùeô n. Càá i voô hàự n phìáà dựớái gàô y bàế t àn cho toô i vàà khieế n toô i kinh hàã i; càá i voô hàự n phìáà
treô n loô i cùoế n toô i vàà cho toô i sựác màự nh. Toô i đàng treo lùả ng làẳ ng nhự theế ngàng qùà càá i vựực thàẳ m, treô n sớựi dàô y thựàng nhoả cùoế i cùà ng trong soế
nhựãng sớựi dàô y màà chựà rới tùoôự t rà tựà phìáà dựớái toô i. Toô i bieế t toô i đàng treo lùả ng làẳ ng ớả đoá , nhựng toô i chìả đàng nhìàn leô n phìáà treô n vàà càá i noỗ i
kinh hàã i cùả à toô i qùà đi. Khi noá xàả y rà trong moôự t giàế c mớ, moôự t gioự ng noá i đàng càế t leô n, “ Hàã y ghi nhớá càá i nàà y, càá i nàà y làà noá !” [115] toô i nhìàn
đàă m đàă m moỗ i lùá c moôự t sàô ù hớn vàà o trong càá i voô hàự n phìáà treô n toô i, vàà toô i dựớàng nhự trớả neô n tràề m tìãnh. Toô i hoề i tựớảng làự i moự i thựá đàã xàả y rà, vàà
toô i nhớá nhự theế nàà o màà tàế t càả moự i thựá đoá xàả y rà: nhự theế nàà o màà toô i cựả đoôự ng hài chàô n toô i, nhự theế nàà o màà toô i đàng treo lùả ng làẳ ng ớả đoá , càá i
noỗ i kinh hàã i màà đeế n vớái toô i, vàà nhự theế nàà o màà toô i đựớực cựáù thoàá t khoả i noỗ i kinh hàã i bàằ ng càá ch nhìàn leô n. Vàà toô i tựự hoả i, “ỞỜ, coá phàả i làà toô i vàỗ n
đàng treo lùả ng làẳ ng ớả đàô y?” Vàà ngày khi toô i lieế c nhìàn xùng qùành, toô i càả m thàế y vớái toàà n boôự cớ theổ mìành, ràằ ng coá moôự t càá i gìà đoá đàng nàô ng toô i
leô n. Toô i coá theổ thàế y ràằ ng, toô i khoô ng coà n treo lùả ng làẳ ng hày đàng rới xùoế ng, màà toô i đựớực nàô ng đớã moôự t càá ch vựãng vàà ng. Toô i tựự hoả i, toô i đàng
đựớực nàô ng đớã nhự theế nàà o; toô i sớà vàà o chìánh mìành, nhìàn qùành, vàà thàế y ràằ ng, coá moôự t sớựi dàô y thựàng dùy nhàế t dựớái càá i trùng tàô m cùả à cớ theổ
toô i; ràằ ng khi toô i nhìàn leô n, toô i đàng nàằ m treô n noá , càô n bàằ ng moôự t càá ch vựãng vàà ng, vàà ràằ ng chìả coá mìành noá đàã nàô ng đớã toô i tựà trựớác tớái này. Khi noá
xàả y rà trong moôự t giàế c mớ, càá i cớ cheế [116] màà bớải đoá toô i đựớực nàô ng đớã, coá veả hoàà n toàà n tựự nhieô n, hieổ ù đựớực, vàà vựớựt qùàá sựự nghi ngớà, màăự c
dùà càá i sựự kieôự n ràằ ng khi toô i tìảnh dàôự y, càá i cớ cheế đoá thìà hoàà n toàà n khoô ng theổ hieổ ù đựớực. Trong giàế c ngùả cùả à toô i, toô i thàôự m chìá kinh ngàự c ràằ ng,
trựớác đàô y toô i đàã khoô ng hieổ ù đieề ù nàà y. Dựớàng nhự làà coá moôự t càá i trùự beô n càự nh toô i, vàà ràằ ng, khoô ng coá chùá t nghi ngớà nàà o veề sựự ràắ n chàắ c cùả à càá i
trùự , cho dùà noá khoô ng coá gìà đeổ tựựà leô n. Càá i sớựi dàô y thựàng thìà, bàằ ng càá ch nàà o đoá , đựớực bùoôự c chàăự t moôự t càá ch kheá o leá o nhựng giàả n diự vàà o càá i trùự ,
dàỗ n rà tựà đoá , vàà neế ù bàự n đàăự t càá i phàề n giựãà cùả à cớ theổ bàự n leô n càá i sớựi dàô y thựàng vàà nhìàn leô n, thàôự m chìá seã khoô ng theổ coá vàế n đeề rới xùoế ng. Moự i
thựá nàà y thìà roã ràà ng vớái toô i, vàà toô i vùi mựàng vàà bìành àn. Roề i nhự theổ moôự t ài đoá đàng noá i vớái toô i, “Hàã y nhớá làế y, đựàng qùeô n nheá .” Vàà toô i tìảnh dàôự y.

HEẤ T

VÀI NÉT VỀ NGƯỜI DỊCH BẢN ANH NGỮ & BẢN VIỆT NGỮ:

+ Dàvid Pàtterson: Giàá o sự Anh ngựã đàự i hoự c Oklàhomà. OÂ ng đàã vieế t bàà i Dàỗ n nhàôự p cho bàả n diựch tieế ng Anh.
+ Đoỗ Tự Nghìãà: Sinh nàă m 1947. Toế t nghieôự p Trieế t hoự c, Đàự i hoự c Hùeế .
Hieôự n soế ng moôự t mìành tàự i Dàlàt. Emàil: thythù12@gmàil. com

PHỤ LỤC

Chựớng 1
[1] Timeless.
[2] Spirit.
[3] Utterànces.
[4] Oùtpoùrings.
[5]Ernest J. Simmons, Leo Tolstoy ( Boston : Little, Brown ànd Co. 1946), p. 326.
[6] Ideàlized.
[7] Idyllic.
[8]Moế i qùàn heôự giựãà đựác tin [ fàith] v lyá tìánh [ reàson] l moôự t vàế n đeề ràế t qùàn troự ng. Đựác tin v lyá tìánh xùng đoôự t vớái nhàù, hày boổ tc, soi sng cho
nhàù? Đy l cù hoả i đ lm toế n ràế t nhieề ù giàế y mựực! (ĐTN).
[9] Believers.
[10] Nonbelievers.
[11]Religioùs retreàt.
[12] Nhự vàôự y, àế n bàả n tieế ng Ngà cùả à Tựự Thùá [ vàà o thớài đoá ] khoô ng đựớực in tàự i Ngà. Vàà àế n bàả n tàự i Genevà, chàắ c hàẳ n chìả làà moôự t bàả n diựch.?
(ĐTN).
[13] Aborted.
[14] Self-perfection.
[15] Bàsic origins.
[16] Perceive.
[17] Heàrtless nàtùre.
[18] Preconceptions.
[19] Diựch tựà N. N. Gùsev, Lev N. Tolstoy, vol. 3. Moscow, 1963. t. 593.
[20] His life is chàràcterized às mùch by seeking às by finding.
[21] Dàvid Pàtterson toả rà ràế t “ tri àô m” vớái Tolstoy, khi oô ng đựà rà nhàôự n điựnh nàà y. Neô ù càô ù hoả i, thìà qùàn troự ng hớn làà tràả lớài noá . Càô ù noá i nàà y
coá veả nghiựch lyá, nhựng ràế t đàá ng sùy ngàỗ m. (ĐTN).
[22] The spirit.
[23] Moôự t giàá o phàá i cùả à Kytoô giàá o. Vàà o theế kìả thựá 11, xàả y rà cùoôự c Ly giàá o Đoô ng - Tàô y nàă m 1054, phàô n chià thàà nh Chìánh Thoế ng giàá o Đoô ng
phựớng vàà Coô ng giàá o Romà. (ĐTN).
[24] Vàà o ngàà y 12 thàá ng 4 nàă m 1847, Tolstoy xin thoô i hoự c đàự i hoự c Kàzàn vìà nhựãng lyá do sựác khoeả . Khoô ng làô ù sàù đoá , oô ng trớả làự i tràng vieô n
cùả à mìành tàự i Ýàsnàyà Polyànà, càá ch Màskớvà 130 dàăự m.
[25] Vàà o 25 thàá ng 5 nàă m nàà y, Bàà cùả à Tolstoy màế t. Sựự qùà đớài cùả à bàà gàô y cho oô ng noỗ i hàã i hùà ng vàà khieế n cho oô ng ràế t đoỗ i qùàn tàô m veề sựự cheế t
nhieề ù thàá ng sàù đoá .
[26] Noàh: ( Cựựù ựớác). Teô n moôự t toôự c trựớảng. Đeổ trựàng phàự t loàà i ngựớài, Đựác Chùá à Trớài đàã tàự o rà cớn Đàự i hoề ng hùả y, song Ngàà i rà leôự nh cho oô ng
đoá ng moôự t con thùyeề n lớán, nhớà vàôự y màà già đìành oô ng vàà càá c loàà i thùá khoả i biự tùyeôự t chùả ng. (ĐTN).
[27] Dàvid: ( Cựựù ựớác): Vùà cùả à Isràel, tàá c giàả cùả à Thàá nh viựnh (psàlms). (ĐTN).
[28] Fràncois Màrie Aroùet de Voltàire ( 1694 – 17778): làà moôự t trieế t già, nhàà vieế t kiựch, nhàà vieế t tieổ ù lùàôự n, nhàà thớ, nhàà sựả hoự c vàà nhàà chàô m
bieế m cùả à Phàá p. Làà moôự t trùng tàô m trành càã i sùoế t đớài oô ng, Voltàire trớả thàà nh phàá t ngoô n vieô n cho nhựãng yá tựớảng dùy lyá, choế ng giài càế p tàă ng lựã
cùả à Thớài đàự i AÝ nh sàá ng.
[29] Đàô y làà moôự t thựực teế , voế n xàả y rà trong tàế t càả toô n giàá o coá toổ chựác, vàà khoô ng coá ngoàự i leôự ! ( ĐTN).
[30] Càtechism.
[31] Certificàte.
[32] Holy commùnion.
[33] Nhự vàôự y, Tolstoy tựà boả đựác tin ràế t sớám. ( ĐTN).
[34] Perfection.
[35] Intellectùàl perfection.
[36] Nieề m “ hoàà i voự ng” nàà y đàã dàỗ n Tolstoy đi làự c đựớàng roề i! ( ĐTN).
[37] Pàthetic.
[38] Instrùctive.
[39] Đieề ù nàà y cho thàế y càá i xàã hoôự i màà trong đoá Tolstoy đàng soế ng, noá sà đoự à nhự theế nàà o! ( ĐTN).
[40] “… Her fondest desire wàs for me to hàve àn àffàir with à màrried womàn.” Toô i diựch sàá t ngùyeô n vàă n. Chựà hieổ ù roã yá cùả à tàá c giàả . ( ĐTN).
[41] Tieế ng Phàá p trong ngùyeô n tàá c tieế ng Ngà. Tàự m diựch: “ Khoô ng coá gìà hìành thàà nh moôự t chàà ng trài treả cho bàằ ng moôự t cùoôự c dàn dìáù vớái moôự t
ngựớài phùự nựã liựch thieôự p.”
[42] Dàá m phoô bàà y heế t nhựãng càá i xàế ù xà cùả à mìành, Tolstoy thàôự t trùng thựực vàà dùã ng càả m. J.J. Roùsseàù cùã ng vieế t moôự t cùoế n “Tựự Thùá ”, nhựng
coà n coá yá mùoế n tựự bieôự n minh cho mìành; neế ù so sàá nh, thìà Roùsseàù khoô ng trùng thựực vàà chàô n thàà nh bàằ ng Tolstoy. ( ĐTN).
[43] Qùàả thựực, Tolstoy làà moôự t ngựớài heế t sựác trùng thựực. Nhựng cùã ng thàôự t mìảà mài, màăự c dùà oô ng phàự m phàả i nhieề ù “ toôự i àá c” nhự theế , màà vàỗ n
đựớực xàã hoôự i thớài đoá xem nhự làà ngựớài “ tựớng đoế i coá đàự o đựác” ! (ĐTN).
[44] Thớài nàà o cùã ng coá nhựãng “ nhàà vàă n” vieế t vìà hự dành, qùyeề n lớựi rieô ng tự vàà loà ng kieô ù màự n, nhựng đàã màế y ài dàá m coô ng khài “ tựự thùá ” nhự
Tolstoy! ( ĐTN).
[45] Đàô y làà cùoôự c chieế n trành Cremeà ( 1853 – 1856), trong đoá Anh qùoế c, Phàá p, Thoổ Nhìã Kyà vàà Sàrdinià hớựp lựực đeổ đàá nh bàự i Ngà.
[46] Thàôự t làà ngùự y bieôự n! ( ĐTN).
[47] Lodgings.
[48] Infàllibility.
[49] Nhàô n loàự i vàỗ n lùoô n làà nàự n nhàô n cùả à nhựãng “ giàá o sìã” kieổ ù nàà y ! ( ĐTN).
[50] Repùgnànt.
[51] Delùsion.
[52] Ràtionàle.
[53] Everything thàt exists is ràtionàl.
[54] Enlightenment.
[55] Vàà o ngàà y 23. 9. 1862, lùá c 34 tùoổ i, Tolstoy cựớái Sofià Andrevnà Bers, mớái 18 tùoổ i.
[56] Generàl perfectibility.
[57] Edùcàted.
[58] Vàà o ngàà y 25. 3. 1857, Fràncoise Riche biự hàà nh qùyeế t veề toôự i sàá t nhàô n. Vàà o 6. 4, Tolstoy đeề càôự p đeế n cùoôự c hàà nh qùyeế t nàà y trong nhàôự t kyá
cùả à oô ng: “ Anh tà hoô n cùoế n Phùá c AÂ m vàà roề i - càá i cheế t. Thàôự t làà moôự t sựự đieô n roề !”
[59] Ràtionàlity.
[60] Necessàry. Cùã ng coá nghìãà làà “ tàế t yeế ù.”
[61] Ngựớài ành trài màà Tolstoy đàăự c bieôự t yeô ù qùyá, Nikolài, cheế t vìà beôự nh lào phoổ i vàà o ngàà y 20. 9. 1860, ớả tùoổ i 37. Trựớác đoá , vàà o 21. 1. 1856,
ành trài Dmitri cùả à Tolstoy đàã cheế t ớả tùoổ i 28, cùã ng vìà beôự nh lào phoổ i. Màăự c dùà Dmitri đựớực dùà ng làà m ngựớài màỗ ù cho ngựớài ành trài cùả à Levin
trong Annà Kàreninà (1877), ớả đàô y, chàắ c hàẳ n Tolstoy đàng noá i đeế n càá i cheế t cùả à Nikolài.
[62] A primitive people.
[63] Vàà o ngàà y 18. 2. 1861, Ngà Hoàà ng Alexànder II bàn hàà nh chieế ù chìả bàã i boả cheế đoôự noô ng noô .
[64] Thựực rà, cùoôự c soế ng hoô n nhàô n hàề ù nhự khoô ng “ cựáù roỗ i” đựớực gìà cho Tolstoy, màà noá coà n [ goá p phàề n] bieế n đớài oô ng thàà nh… bi kiựch!
( ĐTN).
[65] Moôự t loàự i sựãà boà . ( ĐTN).
[66] Animàl life.
[67] Chìánh trong giài đoàự n nàà y, khi oô ng “xem vieôự c vieế t vàă n nhự làà moôự t noỗ lựực vàăự t vàã nh”, màà oô ng đàã cho rà đớài tàá c phàổ m Chieế n trành & Hoàà
bìành ( 1869).
[68] Chieế n trành & Hoà à bìành lùoô n đựớực xem làà moôự t kieôự t tàá c cùả à neề n vàă n hoự c theế giớái. Nhựng làự i đựớực Tolstoy xem chìả làà moôự t “ noỗ lựực vàăự t
vàã nh” màà thoô i! Cùã ng khoô ng coá gìà đàá ng ngàự c nhieô n, bớải vìà treô n phựớng dieôự n vàă n hoự c, noá làà moôự t kieôự t tàá c. Nhựng càá i màà Tolstoy đàng tìàm kieế m,
làà “ yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng” – màà vàă n hoự c chìả làà moôự t thàà nh toế goá p phàề n tàự o neô n càá i “ yá nghìãà” đoá . (ĐTN).
[69] Bewilderment.
[70] Presence of mind.
[71] Depression.
[72] Points.
[73] Càá i cheế t ! Đàô y coá phàả i làà moôự t vàế n đeề “ qùàn troự ng nhàế t” ? Càô ù tràả lớài coá theổ ràế t khàá c nhàù ớả moỗ i ngựớài. Tùy nhieô n, phàả i thựàà nhàôự n
ràằ ng, đà phàề n nhàô n loàự i xem càá i cheế t làà đieề ù “ tựự nhieô n”, vàà hoự gàự t noá sàng moôự t beô n, khoô ng nghìã veề noá nựãà. Theo ĐTN, càá i cheế t làà moôự t vàế n đeề
ràế t lớán, bớải vìà qùàn nieôự m cùả à tà veề sựự cheế t, seã coá àả nh hựớảng voô cùà ng lớán treô n càá ch soế ng cùả à tà. ( ĐTN).
[74] Foolish.
[75] 1 desyàtin = 2. 7 màỗ ù Tàô y. Nhự vàôự y, Tolstoy coá 16. 200 màỗ ù Tàô y tàự i tìảnh Sàmsàrà.
[76] Reàsonàble.
[77] Trong moôự t lùá c nàà o đoá , chàắ c nhieề ù ngựớài cùã ng coá yá tựớảng nàà y, gioế ng nhự Tolstoy? ( ĐTN).
[78] Intoxicàtion.
[79] Sobriety.
[80] Jeàn-Pàùl Sàrtre vàà Albert Càmùs … cùã ng coá qùàn nieôự m tựớng tựự. Nhựng thựực rà, đàô y làà cùã ng chìả làà moôự t trong soế nhựãng càá ch nhìàn veề
cùoôự c đớài. Coà n coá ràế t nhieề ù qùàn nieôự m khàá c “ tìách cựực” hớn theế ràế t nhieề ù! ( ĐTN).
[81] Strength.
[82] Indicàtions.
[83] Qùàả vàôự y, Tolstoy coá đùả “ tieề n tàà i, dành voự ng; vớự đeự p, con khoô n” – oô ng khoô ng thieế ù moôự t càá i gìà trong soế đoá ! Neế ù theo tieô ù chìá thoô ng
thựớàng, thìà oô ng làà ngựớài “hoàà n toàà n hàự nh phùá c.” Nhựng, keả àế y, làự i lùoô n mùoế n tựự vàỗ n ! Coá leã , đoá làà bi kiựch, vàà cùã ng làà sựự vìã đàự i cùả à đớài oô ng.
(ĐTN).
[84] Clàim.
[85] Mentàl.
[86] “ Moôự t ài đoá ” nàà y, hàẳ n làà Thựớựng đeế . ( ĐTN).
[87] Condition.
[88] Ràtionàl meàning.
[89] Intoxicàtes ùs.
[90] A stùpid delùsion.
[91] Đàô y làà moôự t càô ù chùyeôự n ngùự ngoô n thàôự t hày, đàá ng cho tà sùy ngàỗ m. ( ĐTN).
[92] Stùpidity.
[93] Knowledge.
[94] Coá leã , Tolstoy mùoế n vìá nhựãng ngựớài dàô n lào đoôự ng làà nhựãng ngoự n soá ng, vàà oô ng thùoôự c giài càế p đựớực ựù đàã i, soế ng àă n bàá m vàà o qùàề n chùá ng
lào đoôự ng, vàà đựớực hoự màng đi, cựớãi treô n choá p đìảnh cùả à nhựãng ngoự n soá ng đoá ? ( ĐTN).
[95] Lùdicroùs.
[96] Trong liựch sựả nhàô n loàự i, nhựãng keả “ mieôự t màà i đi tìàm chàô n lyá ” nhự Tolstoy khoô ng phàả i làà khoô ng coá . Nhựng coá leã , cùã ng khoô ng nhieề ù làắ m? (
ĐTN).
[97] Pàinfùlly.
[98] Seàrch.
[99] Dìã nhieô n, đàô y cùã ng chìả làà qùàn nieôự m rieô ng cùả à nhựãng ngựớài nàà y màà thoô i; noá khoô ng phàả i làà chàô n lyá phoổ qùàá t màà moự i ngựớài phàả i chàế p
nhàôự n. ( ĐTN).
[100] Gràvity.
[101] Serioùsness.
[102] Timid.
[103] Absùrdity.
[104] Gùilty.
[105] Pretend.
[106] Đàô y làà moôự t càô ù hoả i màà moôự t keả trùng thựực khoô ng theổ nàà o khoô ng đàăự t rà cho mìành. ( ĐTN).
[107]Positive..
[108] Negàtive.
[109] Extreme end.
[110] Specùlàtive philosophy.
[111] Coùnterfeit ànswers.
[112] Differentiàted.
[113] Perfectibility.
[114] Làw of eternàl development.
[115] Pretension.
[116] To be càrried àwày.
[117] Orgànism.
[118] Modificàtions.
[119] Feeble–mindedness.
[120] The sùm of this mysterioùs hùmànity. Neế ù đùá ng nhự vàôự y, thìà đàô y làà đieề ù qùàá khoá khàă n, neế ù khoô ng noá i làà bàế t khàả ! ( ĐTN).
[121] Whims.
[122] Hàlf scientific.
[123] Pàrticles.
[124] Semi-sciences.
[125] Semi-experimentàl sciences.
[126] Nonsense.
[127] Essence.
[128] Spectrùm.
[129] Sùbstànce.
[130] Spirit.
[131] Twist ànd tùrn : đi vàà o moự i ngoá c ngàá ch.
[132] Specùlàtive ànswers.

Chựớng 6...
[1] Why does everything thàt is exists.
[2] Tràả lớài nhự vàôự y, thàà đựàng tràả lớài coà n hớn! ( ĐTN).
[3] Species.
[4] Alteràtions.
[5] Decompose.
[6] Fàll àpàrt.
[7] Every possible meàning.
[8] This mysterioùs, inscrùtàble whole.
[9] Bàllàst.
[10] Profesionàl philosophy.
[11] Socràtes ( 470 – 399) thàả o lùàôự n đieề ù nàà y trong tìáeết mùự c 62 – 69 trong tàá c phàổ m Phàedo cùả à Plàto, khi càá c bàự n oô ng đeế n thàă m oô ng làề n
cùoế i cùà ng trựớác ngàà y oô ng biự hàà nh qùyeế t.
[12] Evils.
[13] Inner essence.
[14] The free deniàl ànd self-ànnihilàtion of will.
[15] Form : hìành theổ , hìành tựớáng, sàắ c tựớáng (ĐTN).
[16] Nothingness.
[17] Oùr nàtùre.
[18] Will to live.
[19] Desire to live.
[20] Fùlfilled.
[21] Arthùr Schopenhàùer (1788 – 1860) : coá moôự t àả nh hựớảng sàô ù xà treô n tự dùy cùả à Tolstoy, nhàế t làà trong sùoế t thớài giàn khi oô ng đàng vieế t
Chieế n trành & Hoà à bìành. Nhựãng khàá i nieôự m đựớực trìành bàà y ớả đàô y đựớực tìàm thàế y trong tàá c phàổ m Pàregrgà ànd Pàràlipomenà cùả à
Schopenhàùer.
[22] Vàniy of vànities.
[23] Whàt hàve been, will be.
[24] Remembrànce.
[25] The sons of men.
[26] A làngùishing of the spirit.
[27] Folly.
[28] Foolishness.
[29] Whàt does it do? Toô i diựch sàá t ngùyeô n vàă n, nhựng chựà roã yá cùả à càô ù nàà y. ( ĐTN).
[30] Repùlsive.
[31] Đoàự n nàà y đựớực Tolstoy trìách dàỗ n tựà The Book of Ecclesiàtes, thựực sựự khoô ng phàả i do Solomon vieế t; oô ng nàà y màế t khoàả ng nàă m 920 trựớác
Chùá à Giàá ng Sinh. Đùá ng rà, sàá ch nàà y xùàế t hieôự n vàà o khoàả ng theế kyả thựá III trựớác coô ng ngùyeô n.
[32] Coá leã , dùà ng tựà “Siddhàrtà” thìà seã thìách hớựp hớn. ( ĐTN).
[33] Lùá c àế y làà thàá i tựả Siddàrthà. (ĐTN).
[34] A lie.
[35] A pàssàge into nothingness.
[36] Life.
[37] Possibility.
[38] Powerfùl.
[39] Nhựãng doà ng chựã đàề y bi qùàn! Coá leã , treô n đựớàng đi tìàm chàô n lyá, Tolstoy đàã gàăự p nhựãng ngựớài “ bi qùàn” nhự Schopenhàùer, Solomon…
OÂ ng coá nhàắ c đeế n đựác Phàôự t, nhựng oô ng khoô ng hieổ ù đùá ng giàá o lyá cùả à Ngàà i… ĐTN nghìã ràằ ng, Tolstoy ràế t “ phieế n dieôự n” khi vieế t nhựãng doà ng nàà y.
( ĐTN).
[40] Chùá ng tà coá đàng “ chàự y troế n” khoô ng? Vàà đàng chàự y troế n bàằ ng càá ch nàà o? ( ĐTN).
[41] Glàdness.
[42] Ýoùr vàin dàys.
[43] Đàô y chìả làà yá nghìã rieô ng cùả à Tolstoy. Toô i toô n troự ng vàà diựch đùá ng yá cùả à tàá c giàả , vàà dàà nh sựự phàá n đoàá n cho bàự n đoự c. ( ĐTN).
[44] Intellectùàl fàcùlties.
[45] Phàả i chàă ng, chìả coá 4 càá ch chàự y troế n đoá ? Coà n càá ch nàà o khàá c nựãà khoô ng? ( ĐTN).
[46] Càề n phàề n bieôự t thàá i tựả Siddhàrthà vàà Phàôự t Thìách cà. Thàá i tựả Siddhàrthà làà moôự t ngựớài bìành thựớàng nhự tàế t càả moự i chùá ng sinh, nhựng
Phàôự t làà dành hieôự ù dàà nh cho ngựớài đàã giàá c ngoôự . Cùã ng càề n bieế t, do thieế ù đieề ù kieôự n đeổ tieế p càôự n vớái đàự o Phàôự t moôự t càá ch thàế ù đàá o, neô n Tolstoy coá
nhựãng nhàôự n điựnh phieế n dieôự n vàà sài làự c veề Thìách cà, veề đàự o Phàôự t. Thựực rà, đàự o Phàôự t khàẳ ng điựnh chàô n lyá “ đớài làà khoổ ”, nhựng cùã ng đựà rà con
đựớàng dieôự t khoổ - chựá khoô ng heề bi qùàn yeế m theế nhự Tolstoy đàã nghìã. ( ĐTN).
[47] Active.
[48] Disgùsting.
[49] Unqùestionàble.
[50] My reàson.
[51] Đieề ù kieôự n.
[52] Vànity.
[53] Ràtionàlity.
[54] Oùr wisdom – coá leã Tolstoy mùoế n noá i đeế n chìánh oô ng vàà nhựãng ngựớài nhự Schopenhàùer… (ĐTN).
[55] Theo càá ch nhìàn cùả à đàự o Phàôự t, thìà coá leã Tolstoy coà n nàăự ng “ sớả tri chựớáng”, oô ng chựà thoàá t rà khoả i qùyã đàự o cùả à nhựãng càá i đàã “ qùy điựnh”
oô ng. ( ĐTN).
[56] Formùlàtion.
[57] This point.
[58] Conscioùsness of life.
[59] Normàl.
[60] Penetràte.
[61] Liberàl.
[62] Epicùrism: Moôự t chùả thùyeế t do Epicùrùs, trieế t già Hy Làự p coổ đàự i, chùả xựớáng. Thựớàng đựớực goự i làà “chùả nghìãà hựớảng làự c.” Theo chùả nghìãà
nàà y, thìà mùự c đìách cùả à cùoôự c soế ng làà hựớảng khoàá i làự c càà ng nhieề ù càà ng toế t. Nhựng, thựực rà, Epicùrùs phàô n bieôự t “khoàá i làự c vàôự t chàế t” vàà “ khoàá i
làự c tinh thàề n”, vàà oô ng ựù tieô n cho khoàá i làự c tinh thàề n. Do vàôự y, đà phàề n nhựãng ngựớài meôự nh dành làà “ theo chùả nghìãà Epicùrùs”, hoự chìả nhàế n
màự nh khoàá i làự c vàôự t chàế t – đi ngựớực làự i hoàà n toàà n vớái chùả nghìãà Epicùrùs đìách thựực. (ĐTN).
[63] Knowledge.
[64] Ràtionàl knowledge.
[65] Irràtionàl knowledge.
[66] Fàith. Đùá ng làà “ đựác tin” vựớựt leô n lyá tìánh, nhựng coá nhieề ù loàự i “ đựác tin” , chựá khoô ng chìả coá đựác tin Kytoô giàá o. Chàẳ ng hàự n, đựác tin vàà o
Đàự o cùả à Làã o Tựả cùã ng “ phi lyá tìánh”, nhựng noá khoô ng heề xùng đoôự t vớái lyá tìánh. ( ĐTN).
[67] Chùá à 3 ngoô i: Chùá à Chà, chùá à Con vàà chùá à Thàá nh thàề n. ( ĐTN).
[68] Thựực rà, cùã ng chựà hàẳ n nhự Tolstoy nghìã. ( ĐTN).
[69] Ràtionàl.
[70] Irràtionàl.
[71] Reàl.
[72] Illùsory.
[73] Perishàble.
[74] Stùdy.
[75] Possible qùestions.
[76] Beyond.
[77] Càùsàtion.
[78] Within.
[79] Force.
[80] Infinity.
[81] Nothing.
[82] Identity.
[83] Identities.
[84] Reá neá Decàrtes (1596 – 1650) : thựớàng đựớực noá i tớái nhự làà chà đeả cùả à trieế t hoự c hieôự n đàự i. OÂ ng bàắ t đàề ù moôự t trong nhựãng tàá c phàổ m noổ i
tieế ng nhàế t cùả à oô ng, Nhựãng Sùy nieôự m sieô ù hìành, tựà moôự t làôự p trựớàng hoàà i nghi tùyeôự t đoế i, moôự t ngùyeô n tàắ c màà oô ng cùã ng thàả o lùàôự n trong Phựớng
phàá p lùàôự n ( Discoùrse on Method).
[85] Indefinite.
[86] Bràhmins: ngựớài Bàà Là Moô n, làà nhựãng ngựớài thùoôự c giài càế p cào nhàế t cùả à AẤ n Đoôự ; theo trùyeề n thoế ng, hoự thùoôự c veề giài càế p tàă ng sìã.
[87] Reàl.
[88] Deprivàtion.
[89] The mànifestàtions of things ùnseen.
[90] Càô ù nàà y đùá ng. Nhựng “tin” vàà o càá i gìà, đoá mớái làà đieề ù qùàn troự ng. Đựác tin coá phàả i làà “đàăự c qùyeề n” cùả à toô n giàá o? Chùá ng tà càề n bieế t, nhựãng
“ nhàà nhàô n bàả n chùả nghìãà [ hùmànists], hoự khoô ng tin vàà o toô n giàá o, vàà o Thựớựng đeế , nhựng hoự coá “ đựác tin” vàà o con ngựớài. ( ĐTN).
[91] To be eqùàted.
[92] Eqùàte.
[93] Càá i hựãù hàự n coá qùàn heôự nhự theế nàà o vớái càá i voô hàự n? Đàô y làà moôự t càô ù hoả i coế t tùả y, nhựng đàã coá màế y ài tràả lớài đựớực? ( ĐTN).
[94] Oùr wisdom: “cùả à chùá ng toô i” - ớả đàô y, Tolstoy chìả mùoế n noá i đeế n Schopenhàùer, Solomon, chìánh oô ng, vàà nhựãng ngựớài cùà ng qùàn đieổ m
vớái oô ng, chựá khoô ng phàả i noá i chùng chùng. (ĐTN).

Bàã o Lekimà.

[1] The New Christiàns.

[2] Profess.
[3] Horror.
[4] Khoô ng rieô ng gìà Kytoô giàá o, màà tàế t càả moự i toô n giàá o “ coá toổ chựác” treô n theế giớái, đeề ù nhự vàôự y: beô n càự nh phàề n tinh hoà cùả à chùá ng, lùoô n keà m
theo nhựãng meô tìán, nhựãng… ràá c rựớải ! ( ĐTN).
[5] Đùá ng ! Tùy nhieô n, coá keả bieế t mìành tựự đàá nh lựàà mìành, nhựng vàỗ n khoô ng theề làà m khàá c đi. Cùã ng coá keả tựự đàá nh lựàà mìành màà khoô ng bieế t!
( ĐTN).
[6] Hàrboùr.
[7] Ràtionàlizàtion.
[8] Càrrying the Solomons ànd me on the wàves of their lives.
[9] Ràskonik làà nhựãng “keả ly khài”, tàá ch khoả i Giàá o hoôự i Chìánh thoế ng Ngà. Làà nhựãng thàà nh vieô n cùả à bàế t cựá moôự t nhoá m nàà o trong soế dàă m bàả y
nhoá m, bào goề m nhựãng ngựớài Doùkhobor, vàà nhựãng ngựớài Khysty, hoự noổ i leô n nhự làà hàôự ù qùàả cùả à sựự ly giàá o cùả à theế kyả 17, choế ng làự i nhựãng
càả i càá ch veề nghi thựác teế leỗ ; đoô i khi hoự đựớực noá i tớái nhự làà nhựãng “Old Believers [ Cựựù tìán đoề ].”
[10] Their beliefs.
[11] Pretentioùs.
[12] Sùbstànce.
[13] Trùe fàith.
[14] Resist.
[15] Chùá ng tà coá theổ đàăự t càô ù hoả i: Moôự t đựác tin kieổ ù đoá , lieôự ù coá theổ màng làự i hàự nh phùá c đìách thựực hày khoô ng? ( ĐTN).
[16] Hoự coá thựực sựự “ bieế t yá nghìãà cùả à cùoôự c soế ng” hày khoô ng? Đàá ng ngớà làắ m! ( ĐTN).
[17] Repùlsive.
[18] Overindùlgence.
[19] Beliefs.
[20] Reàsonàble.
[21] Toô i chựà hieổ ù roã yá cùả à Tolstoy. Theo đàự o Phàôự t, thìà “tàô m yá ” chìả đàự o cho hàà nh đoôự ng. Phàả i chàă ng, “tự dùy sài làề m”, đàã dàỗ n Tolstoy đeế n “
càá ch soế ng xàế ù xà” ? ( ĐTN).
[22] Exceptionàl.
[23] My conscioùs life.
[24] ÝÝ tựớảng nàà y cho thàế y “ màăự c càả m toôự i loỗ i” cùả à Tolstoy đoế i vớái nhàô n dàô n lào đoôự ng. Nhựng theế nàà o làà “keả àă n bàá m”? Đoá làà keả chìả hựớảng thùự
màà khoô ng lào đoôự ng. Noá i cho thàôự t coô ng bàằ ng, thìà Tolstoy đàã đoá ng goá p nhieề ù cho vàă n hoự c theế giớái, sào coá theổ goự i làà “ keả àă n bàá m” đựớực! ( ĐTN).
[25] Thựớựng đeế ? ( ĐTN).
[26] Idle reflection.
[27] The trùe life.
[28] Genùine.
[29] My thinking.
[30] Dreàd. Xào xùyeế n, coô đớn vàà biự tìành tràự ng boả rới, làà nhựãng phàự m trùà màà phàá i Hieôự n sinh khài thàá c – tieô ù bieổ ù, làà Kierkegààrd vàà
Heidegger. ( ĐTN).
[31] Forlornness.
[32] Immànùel Kànt ( 1724 – 1804): trieế t già Đựác. Sựự pheô bìành lyá trìá cùả à oô ng đàăự t rà càô ù hoả i veề khàả tìánh cùả à nhàôự n thựác vàà càá i neề n tàả ng cùả à
nhựãng phàá n đoàá n cùả à chùá ng tà veề theế giớái.
[33] Đoế i vớái moôự t đàề ù oá c toô n sùá ng lyá tìánh nhự Tolstoy, màà coá lùá c phàả i thoế t leô n nhựãng lớài nàà y, thìà thàôự t làà thoế ng thieế t ! ( ĐTN).
[34] Đàô y chìả làà qùàn nieôự m veề Thựớựng đeế cùả à Kytoô giàá o, đàăự t neề n tàả ng treô n Cựựù ựớác vàà Tàô n Ướác; viự nàà y coá “ ngoô i viự”, coá “ nhàô n tràự ng”
[ personàl], toàà n nàă ng, toàà n trìá… sàá ng tàự o rà vùã trùự vàà con ngựớài , vàà càn thieôự p vàà o moự i dieỗ n bieế n cùả à moự i vàôự t thùự tàự o cùả à Ngàà i… Coà n coá moôự t
loàự i “ Thựớựng đeế ” khàá c, voô ngoô i viự, phi nhàô n tràự ng, [ impersonàl] - làà ngùyeô n lyá cùả à vùã trùự vàà con ngựớài, thựớàng đựớực goự i làà “ neề n tàả ng toế i
hàôự ù cùả à sựự hieôự n hựãù” [ the Ultimàte Groùnd of Existence] – chàẳ ng hàự n nhự Đàự o theo Làã o Tựả, Bràhmàn, theo Hindù giàá o… ( ĐTN).
[35] Reàlity.
[36] Càô ù nàà y đùá ng, nhựng Thựớựng đeế khoô ng nhàế t thieế t phàả i làà coá “ nhàô n tràự ng” [ personàl], màà coá theổ làà “ phi nhàô n tràự ng” [ impersonàl].
(ĐTN).
[37] The life force.
[38] Moràl perfection.
[39] The semblànce of life.
[40] Hùmble.
[41] Sàcrements.
[42] Commùnion.
[43] Useless gibberish.
[44] Trùe.
[45] Pecùliàrities.
[46] Rites.
[47] Ritùàls.
[48] Obscùrities.
[49] Interpretàtion.
[50] The mystery of the breàd ànd wine.
[51] Trong tieế ng Ngà, tựà tựớng đựớng vớái Sùndày làà “coskresen’ e”, đựớực làế y tựà chựã “voskrensenie” (phùự c sinh).
[52] Eùchàrist.
[53] Ascension.
[54] Pentecost.
[55] Epiphàny.
[56] Intercession.
[57] Receptive.
[58] Artificiàl.
[59] A little note. Thàôự t toôự i nghieôự p cho Tolstoy! ( ĐTN).
[60] Self-àbàsement.
[61] The blow.
[62] Illiteràte.
[63] Màrtyrology.
[64] Prologùes. Nhựãng sàá ch nàà y chựáà đựựng nhựãng chùyeôự n keổ veề nhựãng trùyeề n thùyeế t veề càá c viự thàá nh vàà nhựãng đàù khoổ cùả à hoự .
[65] Đựớực bieế t đeế n nhieề ù hớn qùà càá i teô n Màriùs Ngựớài Ai Càôự p. Đàô y làà viự thàá nh vàà àổ n sìã cùả à theế kyả IV, noổ i dành nhớà nhựãng pheá p màề ù vàà sựự
minh trieế t cùả à oô ng.
[66] John Chrysostom ( 1594 – 1646) làà moôự t nhàà vàă n, nhàà làã nh đàự o tàô m linh, doà ng Frànciscàin. OÂ ng làà ngựớài Phàá p.
[67] Illiteràcy.
[68] Fàlse.
[69] Pàtent nonsense.
[70] A lie. Khoô ng phàả i ài cùã ng đùả sàá ng sùoế t nhự Tolstoy, đeổ nhàôự n rà đieề ù nàà y ! ( ĐTN).
[71] Seeming ùntrùths.
[72] Càtholicism.
[73] Creeds.
[74] Old believer.
[75] Molokàn: “nhựãng ngựớài ùoế ng sựãà”, tàự o thàà nh moôự t toô ng phàá i khoô ng tin vàà o vieôự c àă n kieô ng. Hoự cheế gieỗ ù nhựãng khìáà càự nh nghi leỗ cùả à toô n
giàá o, vàà sựả dùự ng Kinh thàá nh nhự làà neề n tàả ng dùy nhàế t cho sựự thựực hàà nh vàà tin tựớảng cùả à hoự .
[76] Doctrine.
[77] We àlone – nhựãng ngựớài nhự Schopenhàùer, Solomon, Tolstoy… ( ĐTN).
[78] The only trùth possible.
[79] Heretics.
[80] Symbols.
[81] Expressions.
[82] Convert.
[83] Thàôự t làà … nghiựch lyá ! ( ĐTN).
[84] Shàkers: nhựãng thàà nh vieô n cùả à moôự t toô ng phàá i tin vàà o Thớài đàự i Hoàà ng kim, phàá t xùàế t tựà Anh qùoế c, vàà o nàă m 1747; hoự soế ng đoôự c thàô n, vàà
moôự t cùoôự c soế ng coự ng đoề ng, khoổ hàự nh.
[85] The Ýellow Uhlàns.
[86] Đàô y chìánh làà màề m moế ng cùả à chieế n trành toô n giàá o ! ( ĐTN).
[87] Genùine believers.
[88] Alternàtive.
[89] “ Hàã y ngớựi cà Thieô n chùá à.”
[90] Fioliqùe coá nghìãà làà “ vàà tựà Đựáà con trài”, làà moôự t lớài đựớực theô m vàà o Tìán đieề ù Nicene – Constàntinoble trong Giàá o hoôự i Làtin. Noá theo sàù
cùự m tựà “ Chùá à Thàá nh thàề n … keả phàá t xùàế t tựà Chùá à Chà.” Gớựi yá ràằ ng, Chùá à Thàá nh thàề n khớải leô n tựà Chùá à Chà làỗ n Chùá à Con.
[91] Censùre.
[92] Dissent.
[93] Pùrity.
[94] All-too-hùmàn fàshion.
[95] Nhàô n dành nhựãng càá i thieô ng lieô ng, màà bào nhieô ù màá ù đàã đoổ rà trong liựch sựả ! ( ĐTN).
[96] Alex Mikhàilovich ( 1629 – 1676) làà viự Ngà Hoàà ng Romànov thựá hài cùả à Ngà ( 1645 – 1676), vàà làà chà cùả à Peter Đàự i đeế .
[97] ỞỞ đàô y, Tolstoy đàng noá i đeế n cùoôự c chieế n trành Ngà - Thoổ Nhìã Kyà ( 1877-78), chàế m dựát khi Ngà tieế n vàà o Istànbùl. Đàô y cùã ng làà thớài đieổ m
khi màà nựớác Ngà biự nàự n khùả ng boế hoàà nh hàà nh.
[98] Thàôự t làà mìảà mài! ( ĐTN).
[99] Coá leã , đàô y làà nhựãng ngựớài “ càả i đàự o” sàng đàự o khàá c? ( ĐTN).
[100] Associàte.
[101] Trùe.
[102] The Scriptùres.
[103] Contemptùoùsly.
[104] Foster.
[105] Oùtràgeoùs.
[106] My old stùbborn intellect.
[107] Pecùliàr nàtùre.
[108] A necessity.
[109] Hàrboùr.
[110] Đàô y làà moôự t coô ng vieôự c khoô ng phàả i deỗ ! ( ĐTN).
[111] Tàá c phàổ m màà Tolstoy đàng noá i đeế n, làà Moôự t Đieề ù nghieô n veề Thàề n hoự c Giàá o đieề ù ( An Investigàtion of Dogmàtic Theology), màà oô ng
khoô ng bào giớà xùàế t bàả n.
[112] Nhàn đeề nàà y, làà cùả à ĐTN theô m vàà o. ( ĐTN).
[113] Đoàự n cùoế i nàà y cùả à Tựự Thùá , đựớực vieế t rà vàà o nàă m 1882.
[114] Awkwàrd.
[115] Màrk this, this is it !
[116] Mechànism.

* Ngùyeô n tàá c tieế ng Ngà: Lev Tolstoy.

* Bàả n diựch tieế ng Anh: Dàvid Pàtterson. NXB W.W. Norton & Compàny, Inch. New Ýork . 1996.
* Bàả n diựch Vieôự t ngựã: Đoỗ Tự Nghìãà. NXB Vàă n hoá à Sàà i Goà n. 2007.

[Phieô n bàả n gựải đàă ng treô n Vàă n chựớng Vieôự t coá nhieề ù chìảnh sựảà so vớái bàả n đàã in ].

Thàô n meế n gựải bàả n diựch nàà y đeế n tàế t càả nhựãng tàô m hoề n đoề ng đieôự ù treô n màăự t đàế t –
nhựãng ngựớài lùoô n thào thựác veề càô ù hoả i: “ ÝÝ nghìãà cùả à cùoôự c soế ng làà gìà?”

Đoỗ Tự Nghìãà
Dàlàt. 14.7.2012.

* GHI CHUÝ NGAẮ N CUỞ A NGƯỞỜI DIựCH BAỞ N VIEÂự T NGƯỮ:

1. Tàế t càả nhựãng choỗ in đàôự m, in nghieô ng trong bàả n diựch Vieôự t ngựã, đeề ù làà cùả à ngựớài diựch.
2. Tàế t càả nhựãng cựớác chùá [footnote] trong bàả n diựch nàà y màà coá ghi ĐTN, làà cùả à ngựớài diựch bàả n Vieôự t ngựã; nhựãng cựớác chùá khàá c,
làà cùả à bàả n Anh ngựã.
3. Ngựớài diựch coế yá chùà theô m moôự t soế tựà tieế ng Anh, đeổ bàự n đoự c thàm khàả o theô m.