Sunteți pe pagina 1din 20

1

GLOSARIO DE NUEVOS TÉRMINOS AIMARAS

Introducción
ABCDEFHIJLMNOPRSTUVZ

INTRODUCCIÓN
En un mundo donde la comunicación, especialmente el flujo de información, se va
intensificando a un ritmo vertiginoso, la lengua se constituye, sin duda alguna, en
uno de los indicadores más importantes de la identidad cultural de una
comunidad. La preservación de esta identidad cultural está estrechamente ligada
al desarrollo y el fortalecimiento de su lengua.

El glosario que presentamos como un modesto aporte para el enriquecimiento del


léxico de la lengua aimara, ha sido realizado por el grupo de traducción del área
aimara del Proyecto de Trabajo Dirigido UMSATIC: Rosario Aguilar, Martha
Álvarez, Teresa Chávez, Jhonny Coa, Cleto Conde, Primitiva Layme, Miriam
Morales y Sandra Paz, bajo la supervisión y coordinación de Gregorio Callisaya A.

El glosario que cuenta con aproximadamente 1165 términos en español y sus


respectivos equivalentes en aimara, dispuestos en orden alfabético, es el
resultado maduro de un largo proceso de elaboración. Éste está constituido,
fundamentalmente, por palabras creadas a través de diferentes procesos de
creación léxica.

La creación de este glosario tiene como fin último ser útil al lector, puesto que en
él encontrará términos de uso general o términos especializados de la lengua
española, hasta ahora desconocidos en la lengua aimara, como acta tantachaw
qillqa, plan de estudio yatiwakichawi, autogestión apnaqasiwi y muchos otros
más.

Esperamos que este trabajo de terminología bilingüe pueda constituirse en una


efectiva ayuda para el potenciamiento de la lengua aimara.

Gregorio Callisaya A.
2

A
3

abandono m Jaytjawi. afiche m Jamulaphi.


abigeato m Uywa lunthatawi. agenda f Wakt’ayawi.
abstracción f Apsuwi. agradecimiento m Jallallt’awi.
abstracto, -a adj Ch’amata. agricultura f Yapuchawi.
abuso: ~ de confianza m Jan yäqawi. agronómico, -a adj Yapuchawxata.
académico, -a adj Yatxatata. ajustar v Askichaña, kasayaña,
acatar v Iyawsaña. jiythapiña.
acceso: ~ directo m Chiq mantawi. ajuste m Askichawi.
acción f Lurawi. alcance m Puriwi.
acefalía f Phuqxatawi. alimentación f Manq’awi .
acelerar v Laq saraña, jank’ak saraña. allanamiento: ~ de domicilio m Utar
aceptable adj Iyawskaya. ch’amamp mantawi.
aceptar v Iyaw saña. alterar v Mayjaptayaña.
acontecimiento m Kamachawi. alternativo, -a adj Maykipa.
acostumbrar v Yatitatayaña. ambientar v Yatitatayaña.
acreditación f Uñt’ayawi. ambiente m Yatichaqa.
acreditar v Uñt’ayaña. ámbito m T’aqa.
acta f Tantach qillqa. amenaza f Axsarayawi, yanqhachawi.
actitud f Kankaña. análisis m Uñch’ukiwi, uñakipawi.
actividad f Lurawi. ancestro m Laq’apacha.
acto m Uñjawi. anexar v Apkataña, jaqkataña.
actualización f Jichhachawi, anexo m Apkata, jaqkata.
qhanstayawi. anillo m Siwi.
actualizar v Jichhachaña, qhanstayaña. aniversario m Yuri amtawi.
acuerdo m Amtawi. antecedente m Nayrt’awi.
acuñación f Uywjthapiwi. antena f Qatuqir lawa.
adecuar v Kasayaña. antigüedad f Nayrata.
adecuado, -a adj Aski. anular v P’ampachaña.
adhesión f Mantawi. apellido m Jatha suti.
adivinanza f Jamusiwi. apertura f Jist’arawi.
adivinar v Jamuña. aplazar v Qhipt’ayaña.
adjetivo m Suti mayjt’aya (sm). aplazo m Qhipt’ayawi.
adjuntar v Apkataña, jaqkataña. aplicar v Sarayaña.
administración f Apnaqawi. apoderado, -a m/f Awkilanti.
administrativo, -a 1 m/f Apnaqiri. 2 adj aportar v Yanapaña.
Apnaqawxata. aporte m Yanapa.
admisión f Katuqawi. apoyar v Khuyapayaña, yanapt’aña,
adolescencia f Q’axuwi, maxtalla. arxataña.
adoptado, -a m/f Uta wawa. apreciar v Q’ayachaña.
adquirir v Jikxataña, alaña. aprendizaje m Yatiqawi.
adverbio m Mayjt’ayiri (m). aprobación f 1 Iyawsawi. 2
afianzar v Ch’amanchayaña. Atipt’awi.
aprobar v 1 Iyawsaña. 2 Atipt’aña.
4

apropiación f Katuntasiwi, nankachasiwi. aspecto m Tuqi.


apropiar v Katusiña, nankachasiña. aspirar v Munaña.
aprovechar v Jakhuxaña. aspiración f Munawi.
aptitud f Q’aphawi. atención f Uñjawi.
arbitrario, -a adj Jan yatiyata. atletismo m T’ijnaqawi.
archivado, -a adj Imata. auditoría f Jakhsuwi, uñsurawi,
archivador m Imañ laphi, imir laphi. qhanstayawi.
área m T’aqa, suyu. aula f Yatichaqa.
argumentar v Yäp amuyaña. ausencia f Ch’usasiwi.
argumento m Yäp amuyu. autóctono, -a adj Markata.
arte m Yäpa, k’achachsuwi, k’achanchawi. autoestima f Munasiwi, yaqasiwi.
articulado, -a adj Mayachata. autoevaluación f Chaninchasiwi.
articular v Mayachaña. autofinanciado, -a adj Qullqimp
artículo m Amtachinu. phuqhata.
atribución f Lurawi. autogestión f Apnaqasiwi,
asesor, -a m/f Amuyt’ayiri, qhananchayiri. irnaqasiwi.
asesoramiento m Amuyt’ayawi. autogestionario, -a adj
asesorar v Amuyt’ayaña. Apnaqasiwxata.
asignación f Churawi. autoridad f Irpiri, jilïri, p’iqnchiri.
asignar v Churaña. autorización f Iyawsa.
asignatura f T’aqa. autorizar v Iyawsaña.
asimilación f Amuyt’awi. autopista f Jach’a tupu.
asimilar v Amuyt’aña. auxiliar m/f Yanapiri.
asistencia: ~ familiar f Uta yanapt’awi. avance m Sartawi.
asociación f Tama. avenida f Jach’a thakhi.

B
bachiller m/f Yattukuri. beneficio m Aski, Yaniwi, jalaqta.
baja: ~ médica f Usulayk samawi. bibliografía f Qillq uñt’aya.
balance m Khuskhachawi, jakhthapiwi. bibliográfico, -a adj Qillqanakxata.
balanza f Chikana. biblioteca f Panka pirwa.
banco m Qullqi mirayiri, qullqi uta. ► bienestar m Askiwi.
~ de datos m Yatiy tantawi. bienvenidos interj Jallallt’atapxtawa.
bandera f Lawachuki. bilateral adj Tara.
base f Yatqalltawi. ► ~ de datos f Yatiy boleta: ~ de pago f Payllaw laphi.
tantawi. boletín m T’aqpanka.
básico, -a adj Qallta. bolígrafo m Tinta qillqaña.
beca f Inyatiqa, yanapt’awi. bono m Qullqit’inkha.
becario m/f Inyatiri. brindar v Churaña.
5

bueno, -a adj Suma. buscador m Thaqhiri (Herramienta


informática).

1
C
caja f Qullañ uta. categorización f Patchurawi.
caja2 f Qullqi t’uxu. causa f Lurawi.
calendario m Pachachimpu. celo m Imt’awi.
calidad f Askiwi. central adj Nayrïri.
calificado, -a adj Chaninchata. centralizar v Taypichaña.
calificar v Chaninchaña. centro m Luraw chaqa. ► ~ de
calígrafo, -a m/f Qillqt’iri. estudiantes m Yatiqir tama. // ~ de
calumnia f Liwanta. salud m Qullañ uta.
cambio m Jaqukipawi. certificación f Chiqayawi.
campo m Qhanuna. ► ~ ocupacional certificado m Phuqhañ laphi. ► ~ de
m Irnaqchaqa. nacimiento m Yuri laphi. // ~ de
canalizar v Sarayaña. notas m Jakhunch laphi.
cancelar v Jan saña. certificar v Chiqayaña.
cantidad f Walja. chamarra f Unkhu.
canto m Jaylliwi. chat m Aru jalayiri.
capacidad f Yatiwi. ► ~ motora f cheque m Qullq lanti.
Ch’ikhi kankaña. ciclo m Jaljawi.
capacitación f Yatintayawi. ciencia f Yatxatawi.
capacitar v Yatintayaña. científicamente adv Yatxatatpuni.
capital f Jach’a marka. científico, -a adj Yatxatawxata.
capitalización f Qullqichawi. circular m Muyulaphi.
capítulo m Qillqa jalja. circunstancia f Kunaqa.
característica f Uñnaqawi, uñtawi. clase f 1 Yatichaqa. 2 Yaticha.
cárdex m Kartiksa. clave f Imt’awi.
carga: ~ horaria f Pachakhumu. coadyuvar v Yanapaña.
cargo m Irnaqchaqa. código m Chimpu.
carnet: ~ de identidad m Jaqi chimpu. código m Jakhu.
carrera f Ulaqa. ► ~ paralela f Pä coherencia f Chiqawi.
chaq yatiqa. colación f Luqtawi.
carta f Qillqat laphi. coloquio m Parlakipawi.
casilla: ~ postal f Qillqañ phut’i. comentar v Atamaña.
caso m Lurawi. comentario m Atamawi.
catalogar v Suk’uña. comisión f Utt’ayata, khita.
catálogo m Uñicht’ayir panka. comité m Chhijllat tama.
cátedra f Yatichsuwi. ► ~ paralela f Pä compañerismo m Masiwi.
chaq yatichsuwi. compañero, -a m/f Masi.
categoría f Patawi. compatibilidad f Pachpa kankaña.
6

compendio m Jach’a panka. consolidar v Ch’amanchaña,


competencia f Atiña. sumacht’aña.
complementario, -a adj Phuqhanchiri. construcción f Lurt’awi, sayt’awi (para
composición f Aruchthapiwi, casas).
mayachawi, jaqthapiwi. consultor, -a m/f Chaninchiri.
comprension f Amuyawi. consultoría f Chaninchawi.
comprobar v Qhanstayaña, wasitat consultorio m uta.
uñaña. contabilidad f Jakhurawi.
compromiso m Amta. contactar v Jikxataña, irpthapiña.
computación f Jasanchawi. contáctenos interj Qillqt’anipxita.
computadora f Jasanchiri. contacto m Jikiwi, irthapi.
computarizado, -a adj Jasanchirita. contenido m Yati utjawi.
comunicación f Arust’awi, contexto m Jak’achaqa.
yatiykipawi. contingencia f Chiji.
comunidad f Jayma. contradecir v Arkataña.
concejo m Aruskipawi. ► ~ técnico m contradicción f Jikthapi.
Jisk’a aruskipawi. contraseña f Imt’awi.
concentrar v Mayachthapiña, contratista m/f Mink’iri.
apthapiña. control: ~ de calidad m Aski
concepción f Amuyt’a. uñch’ukiwi.
concepto m Amuyt'awi. controlar m Uñch’ukiña.
conceptuar v Amuyachaña. convalidación f Lantiwi.
conciencia f Chuyma, yatiña. convalidar v Lantiña.
conciliación f Chuymjawi, sumthapiwi. convenio m Arust’awi, amtaqillqa.
conclusión f Tukuyawi, jiksuta convocatoria f Jawsawi.
(monografía, tesis, etc.). coordinación Yanapasiwi.
concordancia f Khuskhachawi. coordinador, -a m/f Yanapt’iri.
concordante adj Yäpt’ayata. coordinar v Yanapasiña.
concordar v Khuskhachaña. coro m Jayllt’awi.
concretar v Arust’aña. correo m Aru apiri. ► ~ electrónico m
condición f Phuqhawi. Aru jalayiri.
conferencia f Arxayt’awi. correspondencia f Qillqata.
confiable adj Atinu. costo m Chani.
confidencialmente adv Imt’asa. creación f Uñstayawi.
configurar v Jamuqaña. creatividad f Q’aphawi, uñstatawi.
congreso m Jach’a aruskipawi. creativo, -a 1 m/f Ch’ikhi chuyma. 2
conjunción f Jaqthapiri (jq). adj Ch’ikhi.
conocimiento m Uñt’awi. crisis f Aynacht’awi, mach’a.
consejo m Amuyt’a. criterio m Amuyu.
consentimiento m Iyawsawi. crítica f K’umiwi.
considerar v Amuykipaña. crítico, -a adj amuyt’ata.
consolidación f Ch’amanchawi, crónica f Sarnaqawi.
sumacht’awi. cronograma m Wakt’ayata.
7

cronológico, -a adj Pachat pacharu. currícula f Yatiwakichawi.


cuaderno m Qillqañ panka. currículum m Yatiwakichawi.
cuenta f Chimpu (bancaria). curso m 1 Yatiqawi. 2 Yatichaqa. ► ~
cultura f Sarawi. prefacultativo m Wakt’ay yatiqawi.
cultural adj Sarawxata. // ~ propedéutico m Uypach
cumplimiento m Phuqhanchawi. yatiqawi.

D
dato m Uñt’awi. desarrollo m Jilxatawi, jach’anchawi.
deber m Phuqhaña. descanso m Samarawi.
debilidad f Thulljtawi. descargo m Iraqawi.
declaración f Qhananchawi. descentralizado, -a adj Jaljanuqata.
declaratoria f Yatiyawi. descentralizar v Jaljanuqaña.
dedicación f Taqi chuyma. desconcentrado, -a adj T’aqaqata.
dedicatoria f Jallallt’awi. descripción f Uñt’ayawi, uñakipawi.
defensa f Qhananchawi, arxatawi. descuento m Apaqawi, Iraqa.
definición f Uñacht’ayawi. desembolso m Phuqhawi.
delegado, -a m/f Sayt’iri, chhijllata. desempeño m Lurt’awi, phuqhawi.
delimitación f Qurpamukuwi. desenvolverse v Irnaqaña, luraña.
delimitar v Qurpamukuña. desglosar v Jaljaña.
delito m Ñanqhacha. desglose m Jaljawi.
demanda f Mayiwi. designación f Utt’ayawi.
democracia f Taqi amta. despachar v Apayaña.
democrático, -a adj Taqin amtata. destino m Puriwi, sarawi.
denuncia f Irkatawi. destreza f Q’aphawi.
departamento1 m Phuqhat uta. detalle m Qhananchawi.
departamento2 m Tuqi. determinar v Arusthapiña.
departamento3 m Laya. diagnóstico m Uñakipawi.
dependencia f Uta, apnaqasiwi. diagrama m Jamuqa.
depender v Apnaqatäña. diagramación f Jamuqawi,
dependiente adj Irpkatata. k’achachawi.
deportivo, -a adj Anatañxata. dibujante m/f Jamuqiri.
depositar v Uskuña, jaytt’aña (dinero). dibujo m Jamuqa.
depósito m Usku, jaytt’a (dinero). diccionario m Aru panka.
derecho: ~s reservados m Imaqat didáctico, -a adj Yatisarta.
kamachi. difamación f Inak parlawi.
derrotista adj Llaytha. difusión f Yatiyawi.
desarrollar v Jilxatayaña, dignatario, -a m/f Mallku.
jach’anchaña, nayrar sarta yana. dimensión f Pachawi.
8

diploma m Yati laphi. disponer v Luraña.


dirección 1 f Utjawi. 2 Irpa uta. 3 disposición f Kamachi.
P’iqinchawi. distrito: ~ sanitario m Qullañ uta.
directorio: ~ telefónico m Tiliphun divergente adj Mayja.
panka. diversidad f Kunaymana.
directriz f Chiqawi. división f Jalja.
discapacidad f Usuta, usucha, pisi divulgación f Ch’iqiyawi.
amuyu. docencia f Yatichawi.
discernimiento m Ajlliwi. documentación f Qillqanakawi.
disculpar v P’amp’achaña. documental adj Qillqanakxata.
discurso m Arst’awi. documento m Qillqata.
discusión f Tuqisiwi. dominio m Jichu.
diseminar v Yatiykipayaña. dosificar v Mallt’achaña.
diseño m Jamuqawi. dosis f Mallt’awi.
diseñador, -a m/f Jamuqiri. dotación f Churawi.
dispensar v P’amp’achaña. duración f Yatipacha.
dispensación f P’amp’acha.

E
economía f Qullqichawi. emigrar v Marka jaytaña.
económico, -a adj Qullqxata. empresa f Irnaq uta.
economista m/f Qullqichiri. encargado, -a m/f Uñjiri.
edición f Askiptawi. enciclopedia f Uñt’anak panka.
edificio m Sayt’u uta, tawqa uta. encuesta f Jiskht’awi.
editorial f Qhanstayiri. encuestador, -a m/f Jiskt’iri.
educación f Yatichawi. énfasis m Ch’amachawi.
efectivo, -a adj Utjiri. enlace m Sipita.
efecto m Lurata. enseñanza f Yatichsuwi.
eficacia f Aski lurawi. entidad f Chhijnuqa.
eficiencia f Aski lurawi. entorno m Jak’achaqa.
egresado, -a m/f Tukuyiri. entretenimiento m Kusist’awi.
egreso m Mistsuwi, tukuyawi. entrevista f Jiskht’awi.
ejecución f Sarayawi. equipamiento m Utjayawi.
ejecutivo, -a adj Jach’a, jilïri. equipar v Utjayaña.
ejercicio m Lurawi. equipo m Tama.
electricidad f Illapa. erección f Sayt’ayawi.
electrónica f Illap ch’iqiyiri. error m Pantja.
emancipación f Qhispiyasiwi. escala f Patilla.
embarazo f Usuwi. escalafón m Makatawi.
emigración f Marka jaytawi. escalafón: ~ docente m Yatichir patilla.
9

escena f Uñicht’ayawi. estudio m Yatintawi.


esencia f Ajalla. etapa f Jalja, pacha.
espacio m Chaqa. ética f Chiqasarta.
especial adj Ajalla, aski. ético adj Chiqa.
especialidad f Irnaqtuqi, yatsuta. etnia f Chaqat marka.
especialista m/f Yatxatata. evaluación f Chaninchawi.
especializado, -a adj Sum yatxatata. evaluar v Chaninchaña.
especificación f Qhananchawi. evento m Kamachawi.
esplendor m Llijkiri. eventual adj Juk’pacha.
esquema m Warucha. evidencia f Qhanancha.
estable adj Khuskha, jan mayjt’iri. evolución f Mayjt’awi.
establecer v Kamachiña. exacto, -a adj Chiqa, phuqhata.
establecido, a adj Kamachita. examen m Yant’awi. ► ~ de
estadística f Kipuwi. suficiencia m Chiqa yant’awi.
estado m Uñjasiwi. ► ~ civil m excelencia f Askiwi.
Jaqicha. excelente adj Aski.
estafa f Apaqawi, lunthatawi, sallqxawi. excelente adj Wali suma.
estamento m Khuskha. exclusivo, -a adj Jark’aqata.
estamento m Tama. éxito m Jikxatawi.
estatal adj Markata. expectativa f Munañawi.
estatuto: ~ orgánico m expediente m Qillqat t’ixi.
Kamachinakawi. experiencia f Yatit kankaña.
estimular v Nukt’aña. explicar v Qhananchaña.
estímulo m Nukt’awi. explotador, -a m/f Ñanqha qamiri.
estrategia f Amta, luraw thakhi. exponer v Yati uñt’ayaña.
estrés m P’iqi uso. exposición f Yati uñt’ayawi.
estructura f Utt’awi. ► ~ orgánica f expositor, -a m/f Arst’iri.
Utt’aw llika. extensión f 1 Markawi. 2 Churawi.
estructurar v Wakthapiyaña. extraordinario, -a adj Jan wakichata.

F
fábrica f Lurañ uta. fecha f Uru jakhu.
fabricación f Lurawi. ficha f Thaqha laphi.
factor m Luriri. fichero m Yatitantiri.
facultad f Jach’a ulaqa. figura f Uñta.
facultativo, -a adj Ulaqanakxata. figurativo, -a adj Uñt’ata.
falta f Jan utjawi. fijar v Utt’ayaña.
fase f Sarawi. file m 1 Imañ laphi. 2 Imt’at qillqa.
favorable adj Aski. filiación f Qillqantawi.
10

filmadora f Uñta imiri. formular v Qillqantaña.


filmar v Uñta imaña. formulario m Phuqhañ laphi.
filosofía f Lup’intawi. foro m Yati aruskipawi.
fin m Amta. fortalecido, -a adj Chamani.
financiero, -a adj Qullqinchiri. fortalecimiento m Ch’amancht’awi.
firma f Rixt’a. fortaleza f Ch’amanchawi.
fiscal adj Markata. foto f Jamuqa.
fiscalización f Awatiwi. fotocopia f Waraqt’ata.
fiscalizar v Awatiña, uñakipaña. fotocopiadora f Waraqiri.
físico m Utjiri. fotocopiar v Waraqt’aña.
flujo m Sarawi. fraternidad f Tama.
fólder m Imañ laphi. fuente: ~ de información f Uñt’aw
folleto m Jisk’a panka. ch’iqiyiri.
fomentar v Uñicht’ayaña, yatitatayaña. función f Lurt’awi, phuqhawi, irnaqt’a.
fondo: ~ documental m Pankaqutu. funcionario, -a m/f Irnaqiri.
formación f Yatichsuwi. fundación f Uñstayawi, utt’ayawi.
formar v Yatichsuña. fundamental adj Askiri.
formativo, -a adj Yatichsuta. fundamento m Thaxsi.
formato m Uñacht’awi. fundar v Utt’ayaña.
formulación f Qillqantawi. fundición f Umatatawi.

G
gabinete m Jisk’a irnaq uta. giro m Churawi (Cheques).
ganadería f Uywaña, uywawi. global adj Taqpacha.
garantizar v Chiqayaña. globalizado, -a adj Taqpachata.
gasto m Qullqi irja. glosario m Aru pirwa.
generación f 1 Jaqitama, taña, mita. 2 gobierno m 1 Mallkuchawi. 2
Uñstayawi. Apnaqawi.
generador m Uñstayiri. grado m Patilla.
generadora f Luriri. graduación f Tukuy raymi.
general adj Jach’a, taqpachata. gratificación f Payllawi.
generar v Uñstayaña. gubernamental adj Markata.
género m Yaqhapura. guía f Irpa. ► ~ telefónica f Tiliphun
gestión f Apnaqawi. panka.

H
11

habilidad f Q’aphawi. histórico, -a adj Sarnaqawxata.


habitante m Markachiri. homicidio m Jiwayawi.
habituar v Yatitatayaña. homologación f Chanicha.
hectárea f Iktarya. honor m Yäqa.
hecho m Kamachawi. honorable adj Yäqata.
hemeroteca f Janalaph pirwa. hora f Ura.
heredero, -a m/f Jakkir wawa. horario m Uru wakichawi.
herramienta f Irnaqañ yä. horizonte m Uñtawi.
hipótesis f Nayrt’a amuyu. hospital m Qullañ uta.
historia f Nayra sarnaqawi. humano m Jaqita.
historiador, -a m/f Nayrat yatxatiri.

I
identidad f Kikipa. índice m Waruchata.
identificación f Uñacht’ayawi. indígena m/f Ayllu jaqi.
identificación f Uñt’awi. individual adj Sapata, sapa.
identificar v Uñacht’ayaña. industria f Irnaqanakawi.
ideología f Amuyawi. infantil adj Wawa.
idioma m Aru. influenciar v Amtayaña.
idoneidad f Chiqapawi. información f Uñt’ayawi.
impactar v Chiqt’aña. informativo, -a adj Yatiwxata.
impacto m 1 Chhiju. 2 chiqt’awi. informe m Yatiyt’awi.
imparcial adj Chiqluriri. infraestructura f Utanakawi.
implantar v Uskuntaña. ingreso m Mantawi.
implementación f Usku. iniciativa f Chiqancha.
implemetar v Uskuña. inicio m Qallta.
impositivo, -a adj Wayt’ata. injuria f K’ariwi.
imprenta f Waraqir uta. injusticiar v Taripaña.
inauguración f Qalltawi. inmigración f Jutxawi.
incentivar v Nukt’aña. innovador m Sumachiri.
incentivo m Nukt’a. innovar v Sumachaña, Khusaptayaña.
incidir v Mayjt’ayaña. inscripción f Qillqayawi.
incipiente adj Qalltiri. inseguridad f Thujrst’asiwi.
inciso m Ch’aqa. inspección f Uñjakipawi.
incluir v Yanapt’aña. inspector, -a m/f Uñjakipiri.
incremento m Irxatawi. institución f Chhijnuqawi.
independencia f Sapawi, t’aqartawi. institucional adj Chhijnuqawxata.
independiente adj Sapa. institucionalización f Chhijnuqawi.
indicador m Uñjayiri. instituto m Jisk’a ulaqa.
12

instrucción f 1 Yatichsuwi. 2 Yatiyawi. internacional adj Anqanakata.


instructivo m Yatiyawi. internado: ~ rotatorio m Aynuq
instrumento m Yä. irnaqawi.
insumo m Yä. interrelación f Jakthapisiwi.
insumo m Yänakawi. intervenir v 1 Jalantaña. 2 Mitisiña.
integrador, -a m/f Mayachiri. introducción f Qalltawi.
integral adj Phuqhata. inversión f Qullqichsuwi, qullqi
integrar v Mayachaña. uchawi.
integración f Mayacht’awi. invertir v Qullqichsuña, qullqi uchaña.
interacción: ~ social f Yati investigación f Yatxatawi.
mayakipawi. investigador, -a m/f Yatxatiri.
interconectar v Jikthaptayaña. invierno m Juyphi pacha.
interconexión f Jikthaptayawi. invierno m Juyphipacha.
interdisciplinario, -a adj invitación f Achikawi.
Yatxatatanakata. invitar v Achikaña (prof.).
interjección f amuyuni (am). involucrado, -a adj Ch’aluntata,
interés m Munawi. mantata.
interesado, -a m/f Sarnaqasiri. irradiar v Qhanatataña.

J
jefatura f P’iqinchawi, apnaqawi. justicia f T’aqawi, taripawi.
jerarquía f Patilla. justificación f Qhanstayawi.
jingle m Chillpa. justificado, -a adj 1 Yant’ata (práctica).
jubilación f Samarxawi. 2 Iyawsata (permiso).
jurídico, -a adj Taripata. justificar v Qhanstayaña.

L
laboratorio m Yant’añ uta. libreta: ~ de calificaciones f Jakhunch
lápiz m K’illi qillqaña. panka.
leal adj Atinu. libro m Panka.
legal adj Chiqa, yäpa. licencia f Iyawsawi.
legalización f Q’umachawi. licitación f Jawsawi.
legalizado, -a adj Kamachita, licitar v Jawsaña.
chiqachata. liga: ~ deportiva m Anat chhijnuqa.
lema m Sawi. limitar v Tupuña.
lesión m Usucha. límite m Tupu.
línea f Thakhi, qhanuna.
13

lineamiento m Kunkachawi. lógica f Chiqa.


liquidación f Jakhsuwi. logro m Jikxatawi.

M
malla: ~ curricular f Yatxat qäna. mérito m Waqaychawi.
maltrato m Nuwawi, usuchjawi. método m Thakhi.
mampara f Pirqalanti. metodología f Thakhichawi.
manta f Phullu. metodológico, -a adj Thakhichawxata.
mantener v Uñjaña. miembro m/f Tamajaqi.
mantenimiento m Uñjawi. migración f Jaytxawi.
manual m Irpir panka. milenio m Waranqawi.
manuscrito m Ampar qillqa. minuta f Yant’a mink’a (jur).
mapa m Marka jamuqa. misión f Lurawi.
máscara f Suxu. mobiliario m Yänaka.
materia f T’aqa. ~ troncal f Wakiskir modalidad f Jamuwi.
t’aqa. modelo m Uñacht’awi.
material m Yä. modernización f Machaqtayawi.
maternidad f Taykawi. moderno, -a adj Jichha uñsta.
matrícula f Yatiq chimpu. módulo m Yatiqawi.
meca f Askichaqa. monitoreo m Uñakipawi.
mecánica f Sarayiri. monografía f Yant’a qillqa.
mecanismo m Thakhi. mortalidad f Jiwawi.
medida f Sawi. motivado, -a adj Nukt'ata.
medio m Tuqi. motivar v Munayaña.
medio: ~ ambiente m Pachawja. multidisciplinario, -a adj
memorial m Tarip qillqa. Yatxatatanakata.
mención f Jalja. música f Jaylliphust’a.

N
natural adj Pachata. norma f Kamachi.
natural adj Uraqi. normalización v Kamachiñawi.
negativo, -a adj Jan wali. nota f 1 Qillqata. 2 Jakhuncha.
negociación f Parlthapiwi. noticia f Yatiyawi.
negocio m Alakipawi. noticiero m Yatiyiri.
nivel m Patilla, khuskhacha. notificación f Awist’awi.
nombre: ~ de usuario m Apnaqiri. numeración f Jakhuchawi.
14

nutrición f Ch’amanchawi. nutrir v Ch’amanchaña.

O
objetivo m Amtawi. óptimo adj Kusa.
obligatorio, -a adj Wakt’ata. orden f 1 Kamachi. 2 Iyawsa.
observación f Uñch’ukiwi, uñakipawi. ordenar v Kamachiña.
ocupacional adj Irnaqawxata. ordinario, -a adj Ina.
oficina f Irnaqchaqa. organigrama m Patachawi.
oficio m Irnaqawi, lurawi. organismo m Tantachawi.
operación f Lurawi. organización f 1 Tamachawi.
operativo m Apnaqawi. mayacht’awi. 2 Wakiyawi.
opinión f Amuyt’awi. organizacional adj Wakiyawxata.
oponerse v Sayt’asiña. organizador, -a m/f Wakicht’iri.
oposición f Sayt’asiwi. órgano m Tama (institución).
oportunidad f Yant’a. original adj Nayrïri.
optativo, -a adj Munata. originario, -a m/f Urijinaryu.
optimismo m Khusawi. ostentar v Muq’ichayaña.
optimizar v Khusaptayaña. otoño m Awtipacha.

P
paciente m/f Usuta. pasantía f Yatxat yant’awi.
pagar v Chaniña (sueldo). pasaporte m Jaqi panka.
página f Uñstawi. pasivo, -a adj Aliqa (Persona), suyiri.
panel m Panila. patente f Sutiya.
papeleta: ~ de pago f Payllaw laphi. pedagógico, -a adj Yatichawxata.
parámetro m Amuykipawi, tupuwi. pedido m Mayiwi.
paradigma m Uñtawi. pénsum m Yatit’aqawi.
pareja f Chachawarmi. percepción f Amuyt’awi.
parque m K’uchichaqa. perfil m Kankaña.
párrafo m Aru tamacha. periódico m Janalaphi.
participación f Yanapt’asiwi. periódico, -a adj Sapakuti.
participante m/f Yanapiri, arst’iri. período m Jaljawi.
participar v Arst’aña. permanencia f Yatiqawpacha.
particular adj Jaqinkiri. permanente adj Chaqata.
parto m Usxawi. permuta f Chhala.
pasacalle m Thakhi yatiyawi. permutar v Chhalaña.
pasante m/f Yatxat yant’iri. personal adj Irnaqirxata.
15

personalidad f Jaqi uñta. precautelar v Nayrt’aña.


perspectiva f Uñtawi. precio m Chani.
pertinencia f Yaniwi. precisión f Wakisiwi.
pertinente adj Yäpa. predisposición f Amtasiwi.
piloto adj Yant’a. prefacultativo m Yant’a yatichawi.
piso m Altusa. preliminar adj Qallta.
plagiar v Qillqa lunthataña. premiación f Luqtawi, t’inkhawi.
plagio m Qillqa lunthatawi. premiar v Luqtaña, t’inkhaña.
plan m Amta. ► ~ de estudios m premio m T’inkha.
Yatiwakichawi. prensa f Yatiyt’iri.
planificación f Wakichawi, prescribir v Kamachiña.
amuykipawi. presentación f Uñt’ayawi.
planilla f Suk’u. presente m Waxt’awi.
planteamiento 1 m Jiskht’asiwi. 2 preservar v Sarayaña.
Amuyt’awi. prestigio m Uñt’a.
plantear v 1 Jiskht’asiña. 2 Amuyt’aña. prestigioso, -a adj Sum uñt’ata.
plataforma f Phat’a. presupuesto m Wakiyqullqi.
pliego m Tanta. prevenir v Nayrt’ayaña.
pluralista adj Walja, alluxa. prevención f Nayrt’awi.
pobre adj Thanthalli. preventivo, -a adj Nayrt’a.
polémica f Amuy ch’axwa. previsión f Nayrt’ayawi.
polera f Allmilla. previsto, -a adj Amtata.
política f 1 Amuy irpa. 2 Amuyt’awi. primaria f Nayrir yatiqawi.
politico, -a m/f Amuyt’iri. primavera f Lapakpacha.
ponderable adj Yaqkaya. principal adj Ajalla, nayriri.
ponderación f Yaqawi. principalmente adv Nayrirpuni.
ponderar v Yäqaña. principio m Qallta amta.
ponencia f Yati uñanchawi. privado, -a adj Jaqinkiri.
portal m Punku. privatización f Aljantawi.
porvenir m Jutiri. privilegio m Nukt’a.
posesión f Yaniñawi. procedimiento m Sarayawi.
posible adj Inasa. procesamiento m Apnaqawi, sarayawi.
posición f Utt’ayawi. procesar v Sarachaña.
positivo, -a adj Aski. proceso m Sarawi. ► ~ judicial m
posta: ~ sanitaria f Qullañ uta. Ch’axwa sarawi.
postulación f Yant’awi. producción f Mirayawi.
postulante m/f Yant’iri. productivo, -a adj Mirayawxata.
postular v Yant’aña. producto m Mirayata.
potencializar v Ch’amanchaña. profesión f Yatxata.
práctica f Irnaqt’a. profesional m/f Yatxatata.
preámbulo m Nayrt’awi. profundización f Mik’ayawi.
precaución f Amuyasiwi. profundizar v Mik’ayaña.
16

programa m Wakt’a. provincial adj Jach’a aylluta.


programación f Wakt’ayawi. provisión: en ~ nacional adv
prometer v Ar churaña. Suyupachataki.
promoción f Tukuyawi. proyección f Nayrar apawi.
promover v Ch’arxtayaña, nayrar proyectista m/f Amtaw luriri.
unxtayaña. proyecto m Amtawi.
pronombre m sutilanti (sl). prueba f Yant’a.
propaganda f Chillpa, Yatitatayawi. publicación f Qillqat yatiyawi.
proponer v Amt uchaña. publicar v Uñt’ayaña, qhanstayaña.
propósito m Amta. publicidad f Chillpa, yatitatayawi.
propuesta f Luqtawi. público, -a adj Taqina.
prórroga f 1 Suyt’ayawi. 2 Sarayawi. pulpería f Pirwa.
prorrogar v 1 Suyt’ayaña. 2 Sarayaña. puntabola f Tina qillqaña.
prospección f Alliwi. puntaje m Jakhuncha.
proteína f Ch’amyapt’iri. puntualidad f Pachar maqawi.

R
racional adj Lup’itarjama. red f Qäna.
radiación f Jalir illapa. redacción f Aruchthapiwi.
rama f Pallqa, laymi. referencia f Uñt'awi.
rasgo m Uñnaqawi. refinería f Jaljanuqiri.
reacción f P’arxtawi. reflejar v Uñacht’ayaña.
recepción f Qatuqawi. reforma f Askichawi.
receptor m Katuqiri. reformulación f Askichawi,
recibo m Qullqichimpu, katuchimpu. mayjt’ayawi.
reclamo m Arustaqha. reformular v Askichaña, mayjt’ayaña.
reclamar v Arustaqhaña. refrigerio m Awtja apjta.
reclutamiento m Jawsawi. regentar v Apnaqaña.
recomendación f Iwxt’awi. régimen m Thakhi.
reconocimiento m Uñt’awi. ► ~ de región f Tuqi.
paternidad m Wawar awkjam registrar v Qillqantaña.
uñt’awi. registrarse v Qillqt’ayasiña.
récord: ~ académico m Yatiqaw laphi. registro m Qillqt'awi.
recorrido m Thuqhuw thakhi. reglamentar v Kamachiña.
rectificación f Askichawi. reglamento m Kamachinakawi.
recuperación f Sumachawi. regular1 v Chiqachaña.
recuperatorio m Sumpatawi. regular2 adj Waliki.
recurso m Utjiri, yä. ► ~s naturales m regulación f Chiqachawi.
Uraq yänaka. rehabilitar v K’umachaña.
17

rehabilitación f K’umachawi. respetado, -a adj Yäqata.


reincorporación f Kutt’awi. responsabilidad f Sarayawi.
relación f Jakawi, sumankaña, responsable m/f Sarayiri.
amuyawi. resultado f Jikxatawi.
relacionar v Q’apthapiña. resumen m Juk’aptayawi.
reloj m Pachayiri. retardación f Jayarst’awi.
remuneración f Paylla. retórica f Aski arsu.
remunerar v Payllaña. retribución f Phuqhawi.
rendimiento m Yatiqsuwi. retroactividad f Phuqhachawi.
repetición f Kutxatawi. retroactivo, -a adj Phuqhachata.
repetir v Kutxataña. revelar v Qhanstayaña.
repositorio m Imañ chaqa. revertido, -a adj Jan mayita.
representante m/f Lanti. revisar v Uñakipaña.
representar v 1 Uñicht’ayaña. 2 revisión f Uñakipawi.
Lantiña. revista f Jisk’a panka.
repris m Wasincha. rol m Phuqhawi.
repuesto f Yälanti. romper v Tukuyaña.
requerimiento m Munawi. rotación f Muyuwi.
requisito m Phuqhawi. rubro m Jalja.
rescatar v Tumpaña. rural adj Aylluta.
rescate m Tumpa. rutina f Yatita.
resolución f Kamachi. rutinario, -a adj Yatita.
respaldatorio, -a adj Qhanancht’ayiri. rubro m Jalja.
respetar v Yäqaña.

S
salario m Paylla. secundaria f Taypi yatiqawi.
salud f K’umawi. sedentario, -a adj Utjxiri.
salvaguardar v Jark’aqaña. seguimiento m Uñakipawi.
sanción f Juchancha, mut’uya. seguridad f Tuwaqawi.
sancionar v Juchanchaña, mut’uyaña. selección f Ajlliwi.
saneamiento m Q’umachawi. sellar v Ñit'iña.
sanear v Q’umachaña. sello m Ñit'i.
satisfacción f 1 Kusisiwi. 2 semestre m Tirsu.
P'ampachawi. seminario m Yati aruskipawi.
sección f Tuqi. semipresencial adj Pisuñjt’ata.
secretaría f Katuqchaqa. sensibilidad f Llamp’uchawi,
sector m Tuqi. chuymawi.
sectorial f Jisk’a tantachawi. sensible adj Llamp’u chuyma, jisk’a
secuencia f Khuskha. chuyma.
18

señal f Uñjawi (Televisión). solicitud f Mayiwi.


separata f T’aqa. solidaridad f Yanapt'asiwi.
servicio m Yanapa. solidario, -a adj Yanapt’iri.
servicio m Luqtawi, yanapiri. solución f Askichawi.
sexo m Jaqi. spot m Jisk’a chillpa.
sigla f Chimpu. subalterno, -a adj Manqhankiri.
siglo m Marasinti. subsidio m Yanapt’awi.
signo m Chimpu. subsistema m Jisk’a llika.
símbolo m Uñancha. sueldo m Paylla.
simposio m Aruskipawi. sugerencia f Iwxt’awi.
síntesis f Juk’aptayawi. suicidio m Jiwayasiwi.
sintetizar v Juk’aptayaña. superación f Mistsuwi.
sistema m Llika. ~ educativo m Yati superficie f Uraqi.
llika. superior adj Jilïri, jach’a.
sistematizado, -a adj Llikata. supervisar v Uñch’ukiña.
situación f Jakawi. supervisión f Uñch’ukiwi.
sociable adj Sumankiri. supervisor, -a m/f Uñch’ukiri.
social adj Jaqinakxata. suplantación f Turkanta.
sociedad f Marka. suplantar v Turkantaña.
soldadura f Qhuriwi. suplente adj Lanti.
soldar f Qhuriña. sustantivo m suti (s).

T
taller m Yant'awi. teoría f Yati utjawi, yatsukipa.
tarea f Lurawi. teórico, -a adj Lup’ita, yatsuta.
teatro m Yacht’awi. terapéutico, -a adj Qullawxata.
técnica f Yänakawi. terapia f Qullawi.
técnico, -a adj Lurawxata. tesina f Yatiqillqa.
tecnología f Lurañ yänaka. tesis f Yatipanka.
tecnológico, -a adj Yänakata. tesista m/f Yatipank luriri.
telefonía f Tiliphuniya. tesorería f Qullqi chhijnuqa.
teléfono m Tiliphunu, jaya arsuri, tesoro: ~ universitario m Qullqi
jawst'awi. chhijnuqa.
televisión f Uñch’uk phut’i. testimonio m Arsuwi.
televisor m Uñch’uk phut’i. texto m Arucha.
tema m Yatsuwi. textual adj Aruchata.
temático, -a adj Yatiqawxata. timbre m Lip’iyaña, chimpu lip’i.
tendencia f Uñtawi. tinta f Qillqañ qulla.
tentativa f Yant’a. tipo m Kasta.
19

titular adj Utt’ayata. transacción f Churawi.


título m Titulu. transcribir v Qillqakiptayaña.
tiza f Qillqañ pachacha. transcripción f Qillqakiptayawi.
tolerancia f Llamp’uwi. transcriptor, -a m/f Qillqakiptayiri.
tolerante adj Llamp’u. transferir v Churxaña.
tolerar v Llamp’uña. transferencia f Churxawi.
tóxico, -a adj Jan walt’ayiri. transmisor m Yatiyt’iri.
trabajo: ~ de campo m Chaqan transparencia f Qhanancha.
irnaqa. // ~ de grado m Yati irnaqa. trascender v Yatiykipaña.
// ~ dirigido m Irpat irnaqa. // ~ traspaso m Jaqukiptawi.
práctico m Yati irnaqa. trato m Uñjawi.
tradicional adj Markata. tribunal m T'aqiri, taripiri.
traducción f Atamiwi. trifurcación f Kimsa jalja.
traductor m Atamiri (Programa). tríptico m Sukt’at laphi.
traductor, -a m/f Atamiri. turno m Mit’a ira.
trámite m Jaqukiptayawi. tutorial m Qhananchiri.

U
unidad f Chhijnuqa. urgencia f Laqawi.
universidad f Jach’a yatiñ uta. usar v Apnaqaña.
universitario, -a 1 m/f Jach’a yatiqiri. uso m Apnaqawi.
2 adj Yatiñ utata. usuario, -a m/f Apnaqiri.
urbano adj Jach’a markata.

V
vacación f Samarawi.
valor m Chani, waqaychawi. video m Waraqat jamuqa.
valorar v Chaninchaña, waqaychaña, vigente adj Sarnaqa.
yäqaña. vigilancia f Uñch’ukiwi.
verano m Jallupacha. vinculación f Jaqthapiwi.
verbo m lurayiri (l). vincular v Jaqthapiña, kisantaña.
verificar v Uñakipaña. violación f Ñanqhacha.
veto m Jark’a. violencia: ~ doméstica f Uta manqhan
vetar v Jark’aña. nuwawi.
vía f Tupu, thakhi. virtual adj Jayata.
viable adj Utjawi. visión f Uñtawi.
20

visita f Tumpiri. vitrina f Uskuñ t’uxu.


vitamina f Ch’amanchiri.

Z
zona f T’aqa, chaqa.

S-ar putea să vă placă și