Sunteți pe pagina 1din 18
791 LIBER DE TOBIA. 798 SANCTE AMBROSIT MEDIOLANENSIS EPISCOPI DE T OBIA LIBER @ UNUS 589-98 CAPUT PRIMUM. Proponit se ile Tobice virtulibus quas historice Scri- ptura commemorat, brevius diclurum ¢ et promo qui enptivitatem, et ia ipsa ob exhibitim sepultu- ram, exsilfun tulerit, narrat. Deinde quomotto ro~ versus ab eoilem officio non destiterit : whi et hoc mortuos sepeliente munus pradicatur 4, Lecto prophotico libro qui inseribitur Tobias 2), quamyis plone vobis virtutes eancli_ prophet» Soriptura insinuaverit, tamen ccmpondiario mibi sermone de ejus meritis reccnsendis et operibus apud vos utendum arbitror ; ut ea que Scriptura historico more sligossit Iatius, nos strictius com- prehendamus, virlutum ejus genera velut quodam broviario coltigantos. 2. Fnit vir justus, misericors, hospitalis, et hoo virtutum preditus choro, subiit (3) erumnam ca- plivitatie, quam ferebat humiliter atque patienter, communem magis injuriam, quam privalam do- lens (Tob, 1, 2-15),nee sibi virtutum suffragia nihil profuisse deplorans, sed magis eam sibi contume- liam minorem peccatoram sworum pretio illatam arbitratus (Tob. 1m. 1-6). 8. Meruil edictum (i), ne quis ex filiis captivita- tis (6) mortuum sepulture daret (Tob. 1, 22). Atille interdicto non rovocabatur magis quam incitaba- tur, ne daserero officium pictatis, mortis metu vi- deretur ; erat onim misericordie pretium, mortis pena, Talis flagitii deprehensus reus, vix tandem per arnicum potuit direpto patrimonio egenus et, exsul restitui suis. 592. 4.lierum in his versabatur officiis ; ot si quid alimenti foret, peregrina eum quo eibum sumeret, quorebet. Itaque cum fessus a sepulture revertissat (8) munero. appositis sibi edendi sub- 1) Soriptus forte circa an. 377. 2) Mss., Tobis. Vide nota ad 1. vi Hezaem., 0. 4, ne AT. . (3) Edit. omnes cum Viet. cod., ef ob nirtntes quibus prieditus juerat, subiit, ete. Codex Thuan, Et ob virtutum quorum privditus subitt, etv., men= dose ; at hoe vitium emendant reliqui ms: (fH Latinius legendom eonjiet, etn, tictum. Sed ot mss. et edit. et sonsus ipse refragantur. Eddetum autem idem est quod sequenti versu inter dictum vocat, nempy promulgata regis prohibitio. (5) Omnes'edit., ne quem ex filits captivitatis omnes mss., ne quis. etc. Undeintelligas regio odi- cto non solum Tobiam esse comprehensum. 0 fli, qumrebat consortem convivi is insepulti corpo- ris reliquiis, convivium deserebat : nec putabat pium, ut ipse eibum sumeret. cur in publica cor puis jacoret exanime (Tob. 11, 2-7). 5. Hoc illi quotidianum opus, et magnum opus, et maganm quidem, Nam si viventes operire nudos lox prevcipit, quanto magis debemus operire defun- antes ad longiora deducero solemus, quanto magis in illum wtormam domum profectos @), unde jam non revertantur ? « Ego, inquit Job, super ommem infirmum fevi (fob. xxx, 25). » Quis inflemior defuncto, de quo dicit Scriptura alibi : Super mortuum plora (Eecli. xx1t, 0) 2 » Boclesia~ stes autem ait : « Gor sapientum in domo luctus : untem stuloram in domo epulantium (Bccle.vit 8). » Nihil hoo officio prestantius, of conferre qui tibi jain non posit reddere, vindicare a volatili« bus, vindicare a bestiis consortem nature, Fere hane humanitatem defunetis corporibus detulisse produutur, homines denegabunt ! CAPUT Il. Qua. ratione Tobins cavcitatem tulerit, ne quid furté aubmitterctur caverit, et commodutdm Gabelo pecu- nian non repetierit, nist senio fessus : denigque ablunrruerit a fenore male, cum delestatione ejus- dem, et ont commendatione. 6. Tam eaneto fossus officio propheta «dum ra- quiescit in cubieuto suo, cadente de passerum ni- do albugine (8) emeitatem incidit (Tob. 11, 10, 11}-nec 593 conquestus ingemuit, neo dixit: Nec merces Taborum meorum. Fraudari magis se doluit obse- quiorum quam oculorum munere : nee c:ovitatem peonai, sed impedimentum putabat.Eteum vietum mereede levaret conjugis, ne quid furtivum domum (6) lia edit, vet, ac mes. quinyue. Alii autem duo, cum a sepultura fessus reverteretur meridie. Rom. oilt..... nevertisset una die (7) Rom edit..,. tr illaia terram profectos, ete. @) Edit’ Rom.,” juxta parietem aule cadente de passerum nido steredre, ulbugine, etc, Codex Coll cadente de stercore passerum nid, albuginés, eto. ex qua lectione non incommodum sensum ‘elicies, transposita vooula de post yooem stercore, Neque tamen ei vet. adit, aliosque omnes mss. postpo- nendos duximus. In his autem albugo vidotur osse ipsummet avium exerementum, sie dictum a colo- re; unde apud Horat., lib. 1, sat. 8, albi epitho- tum invenit. B 799 suam cavebat (9) : uxor hedum pro mereede acce- porat ; at illo, plus honestati quam pietati eonsu- Tens, ei suam debebat alimoniam. Commerdave- rat proximo suo pecuniam quamdam quam tolo v tw sue tempore in tanta indigentia non poposcit. ‘Vix ubi se fessum vidit, et depositum senectute, in= sinuavit filio, non tamcupiens eommendatum repo- scere, quam: sollicitus ne frandarat heredem. 7. Quod igitur commendavit pecuniam, et non foneravit, justi servavit officiuma, Malum est enim fenus quo querontur usure : sed non illud fenus malum, de quo scriptum est: « Fenera proximo ‘tuo in tempore necessitatis illius » (Ecclt. xxix, 2). ‘Nam et David ail; « Justus miseretur et commo= dat (Psal, cx1, 5). » Aliud fenus ost jure exsocrabi- Je, dare in usuram pecuniam, quod lex probibet (Deut. xxut, 19). Sed Tobias hoc refugiebat, qui monebat filium, ne praceptum Domiai preteriret, ut ex substantia sua eleemosynam faceret, non pe- cuniam fencraret, non averteret fuciem suam ab ullo paupere (fob. 1v, 6-9). Have qui monet, con- demnat usuras fenoris, ox quo multi quaestum fe- cerunt, et multis commodare pecunias negotiatio fait. Bt quidem cam prohibuerunt sancti 8. Quo gravius malum fenus est, e9 landabilior qui illud refugit. Da pecuniam si habes, prosit ali que tibi otiesa est, Da quasi non recepturus, ut Juoro cedat, si reddita fuerit. Qui non reddit peew- niam, reddit gratiam : si fraudaris pecunia, acqui- ris justitiam ; justus ost enim qui miseretur et commodat. Si amittitur pecunia, comparatur mi- soricordia. Scriptum est enim ; « Qui facit miseri- cordiam, fenerat proximo (Becli. xxix, 1). » CAPUT II. Ambrosius feneratorum inhumanttatem in panperes, fl eorum artes quibus illos siti addicunt, oculéa subjicit ; ac deinum in eosdem invehitur. 9. Multi dispendii met non fenerant, dum frau- dem verentur. Et hoe est quod petentibus consue- verunt roferre. Horum unicuique dicitur : « Perde pecuniani propter fratrem et amicum, et non absconilas illam sub lapide in perditionem. Pone, thesauram tnum in preeceptis Altissimi, et prode- Tit tibi magis quam aurum (Ibid. 13, 14). » Sed obsurduerunt aures homioum ad tam salutaria precepta, ot maximo divitus wre illo sue pecuniee avres clausas habont. Dum peeuniam numerant, responsi non audiunt (10). Simul ut aliquis neces- (9) Omnes mss. ae vet. edit. in prima hujus loct parte conveniunt, quam edit. Rom. invertit ac de- curtavit in hune modum : Et ne quid furtiowm domum swam indrarel, cavebut : sed victum mercede conjugis levabat. Deniqie ; ab hae vero ultima voeo, cum tribus mss. ita prosequitur, plus honestatt quam necessitati consulens, cui sua deerant, alt- ‘onium commotaverat provimo suo quan, etc. Alim edit. ac potiores mss. ut in textu, ni quod edit. habent, cui sua decrant, et solus Colb. rofort peruniam quomdam. Videlur autem post Yocom olinentam, subineligendui, ne quid rt- urn... cwvebal. Deniyue abi dit. ‘Gill, et Rom. commodaverat, commodatum. commodanit, ibi alive S. AMBROSII 800 A sitate constrictus, aut pro suorum redemptions sollicitus, quos captivos barbarus vondit, rogare emporit, stalim dives vultum avertit, naturam non recognoscit, humilitatem suppliciis non misore- tur necessitatem 594 non subleval, fragilitatem communem non considerat, stat inflexibilis, resu- pinus, non precibus inclinatur, non laerymis move- tor, non ejulatibus frangitur, jurans quod habeat, imo et ipse feneratorem requirat, ut necessitati bus subveniat suis. Quid addis duritie et avaritia tu sacramentum ? Non absolveris perjurio, sed ligaris. 40. At ubi usurarum mentio facta fuerit, aut pi- gnoris, tune dejecto supercilio fenerator arridet, et quem anto sibi cognitum denegabat, eumdem tan- quam paternam amicitiam recordatus osculo ex- cipit, hereditarie pignus charitatis appellat, flere probibet. Queeremus, inquit, domi si quid nobis pecunive est, frangam propier te argentum pater- nuin quod fabrefactum est, plurimum damni erit: que usure compensabunt emblematum (4 )? Sed pro amiico dispendium non reformidabo, eum red- dideris, reficiam. Itaque antaqaam det, recipere et qui in summa subvenire se dieit, usu- ras exigit. Kalendis, inquit, usuras dabis : .fenus (12) interim, si non babueris unde restituas, non re- quiro. [ta semet det, frequenter exagitat, et semper sibi debere efficit. Hao arte tractat virum. Itaque prius eum chirographis ligat, et astringit vocis sue noxibus. Numeratue pecunia, addieitur libertas, ab- solvitur miser minore debito, majore ligatur. 11, Talia sunt vestra, divites, heneficia, Minus datis, et plus oxigitis. Talis humanitas, ut spolie- tis etiam cum subvenitis. Fecundus vobis etiam pauper est ad queestum. Usurarius est egemus,co- gentibus vobis, habet quod roddat : quod impen dat, non habet. Misericordie plane viri, quem ali absolvitis, vobis addicitis. Usuras solvit, q indiget. An quidquam gravius? le medicamen- tum quail, vos offertis venenum : panem implo- rat, gladium porrigitis : liborlatem obseorat, ser- vitutem irrogatis : absolutionem precatur, infor- mis laquei nodum stringit CAPUT IV. Qua ratione feneratores Judge et diatolo comparen- tur 5 et quid significetur nomintbus creditors, fe- noris, sors ac debitoris. 42, Hane prescipue injustitiam deplorat sanctus Cc D e ‘ac mss, omnes. commendarerat, commendatum, commendavit’ At non videtur prastermittendum quod ut verbum Save%ew apud LXX et Aquilam in bonam ac malam partem aceipitur : sic fenerare hic Ambr, et ub August. in psal. xxxvs usurpatur. (10) Responsa, xensyot, boc est divine Scripture. Vide que notavitnns lib, De fuga sarc. cap. 4. num. 20. (11) Emblemata, figure sunt atque ornaments vasi cuipiam supéraddita que facile ex eodem ext mi possint, dicta dnd tod 2néddhew. . i Fenus hie pro sorte ponitur, sicut et infra ©. 12, n. 30, Nummus datur, fenus’ appellatur, Be tamen vox Sepius usuram sonal. 804 LIBER DE David dicons : «Vidi iniquitatem otcontradiotionom A. in eivitate : et non defectt de platois ejus usura et dolus (Psal. tv, 10, 12). Haque cum. proditionem Inde subjecerit (13),» hoe pramisit, sive quod ultra sacrilogii invidiam, eonjuratis Dominicw necis fenoris crimen accideret, sive quod tantum sacrile- gium calis abundeque usura fenoris ultum iret, Mali feneratores qui dederant pocuniam ut interfi- cerent auctorem salutis: mali et isti, qui dant ut interficiant innocentem. Et iste quoque qui pecu- niam acceperit, ut proditor Judas, laqueo seat ipse suspendit. Ipsum quoque Judam hoe maledicto 595 putavit cesesubstantiam (Psul. cvut, 11) ; quia quod proseriptio tyrannorui, aut latronuin manus operari solet,hoc sola feneratoris nequitin consne~ vitinferre. Doctiores autem ipsum feeneratori putant diabolum comparatum, qui res anime, et pretiosee mentis patrimonium fenore quodam usurarie ini- quitatis evertit, sic sumptu capit (14), sic auro illicit, sie reaiu involvit, sic caput thesauro reposcit. 13. Quid vobis iniquius, qui nee sic capitis solu- tione estis contenti? Quid vobis iniquius, qui poouniam datis, et vitam obligatiset patrimonium? Accipilis aurum argentumque pro pignore, et adhuc illum debitorem dicitis, qui vobis plus credidit (15), quam accepit a vobis? Vos creditores asseritis, qui amplius debetis: vos, inquam, dicitis croditores, qui non homini, sed pignoricredidistis. Bene fenus appellatur quod datis, ita vile ac fenenm est. 14, Sortem dieitis quod debetor. Etenim velut (. ‘urna ferali misera sors volvitur, perituri debitoris Tuenda supplicio. Stont pallentes rei ad sorlis eventum.Non sic trepidant de quorum daranatione sors ducitur: non sie dejeeti ac suspensi pavitant, de quorum captivitate expectatur sortis eventus, Tlie enim unius captivitas, hie plurimum addiei- tur. Bt fortasse ideo sors, quia in eventu sunt patrimonia quo sub hae sorte volvantur (16) Ma- goum et memorabile beneficium Dei, Hoespecialiter ore prophetico preedicatur, quod in patres contulit, quia « exusuris ot iniquitate liberavit oos (Psal. rxx1, 14). » Bt proprie ait: « Ex usuris liberavit eos,» quia usure inforunt sorvitutem. Quasi diceret, ex servi- lutis vinenlo ereptos reddidit libertati. 45. Grave vocabulum debitorum. Debita peecata D dicuntur. Debitores quoque criminosi appellantur: sic enimet isti sicut et illi de capite (17) decernunt. Culp tamen habentnominum suoruz,ut factorum (13) Fimiram sequentibus ejusdem psalmi versi- bus, quos consule. (14) Vet. edit., comparandum, gui res anime, et pretiosee mentis patrimoninm fenerat, ttsu= rari iniquitatis sic sumptu eapit, ote. Dom. compa- ranium, qui vires anime, ote. Hie accedunt duo mss, in vorbis qué vires anime, tres autem in voce fenerat. Melius alii quos secuti sumus. (15) Ita mss, Thuan, “Laud. Dion.. et Cold. Ali autem, ac omnes edit., gui vobis plus reddédit, Minus bene ; cum ogatur de pignore quod a debi- TOBIA. 802 diversitalem. Debila quamvis diverse quantitatis, unum habent nomen, unumonys unum perfeulum. Nescit ergo quid poscut infelix, yui pecuniam petit mutuam ipiat, ignorat. CAPUT v. Pecunia feneratorum mari comparatur: hance ubi wis accepit, statim nebulonum turbam ad se at- Tratal subi o te surlibus uirius ue Testamenti. Con sunpta per tnlemperanticon ale peeunia, miserum ‘ad vendendam supallectiein fenerutor aitigit, aut inducies concedit, sed bellicis ipsis tristiores : seguilur deinum nimis sera stultitize penilentia, 16. Non novit pecunia feneratoris uno diutivs loco stare, solita transire per plurimos. Uno te- neri sacculo nestil, versari ue numerari expeti uuswin requiril, wi avquirat usuram, Flactos qui dam est maris, non fructus. Pecunia nunquam quiescit. Iabitur, velut scopulo 596 illisa, ita geemium debitoris percutil, et continuo relabitur eo unde processit. Cum murmure venil, cum ge- mito rovertitur. Frequenter tamen placidum stat ventis mare, sempor fenoris unda jactatur. Mergit naufragos, exspuit nudos, vestitos exuit, insepul- tos relinquit. Nummum ergo petis, et naufragium suscipis. [ine Clarybdis circumstrepit, hine Sire na qus voluptatis specie, et canore dulcedinis suavilale in vada doiluctos ewea, repetende domus, ut ferunt fabule, spe el cupiditate fraudabant (Homer odyss. 31). 47, Stutim venditores ungenti (10) et diversa~ rum spreierum irruunt, velat quidam canes sagaci pred vagantis odore persiricti, venatores, pisca~ ores, aucupes, caupones quoque miscentes mero aquam, qui nobilitatom vetusti generis et patric, ct natalem dicm vini circunsonent : eircumstan tes repente parasiti quem ante sulebant spernere, salutant, deducunt, ad latitiam provocant, ad sum: plum incitant dicentes: « Venite, et fruamur bo- nis que sunt, et ulamurcreatura tanguan in Ju- yentate celeriter: vino pretioso et ungueuitis nos implearnus, et non pretereal nos flos temporis, Coronemus nos rosis anteqnam marcescant, nul- Jum pratum sit quod non pertranseat luxuria no- stra; ubique relinguamus signa letitie, quoniam we est pars, ot hac est sors nostra (Sup. 11, 6-9). Bt vere sors omnis illorum facta est: tu autem remanos exars lonorum, 18. Non tales sortes tibi Scriptura monstravit. Non inter tales sortes David sanetas memorat dor- miendum divens : « $i dormialis inter medias sor- tos (Psal. uxvut, 14). » Nam si in medio illarum tore traditar feneratori. (46) Omnes edit., quae sub hac arle voluuntur. Meliuis seripti cod. ut in text. (17) Lusus in verbo de capity, quod relatum ad crirainnsos idem est ac de vita, sou de pana capi- fali: relaium vero ad debitores pro sorte, seu capitali summa aeeipitur; utctiam seq. cap., um. (18) Per unguentum, intellige oleum aromatis couditium jel por species, odores atque aromata, quibus ad delicias abutuntur voluptuosi, 803 don menti, non te pecuni@ eupiditas in voraginem doterrimi fenoris demersisset, gratia spivitalis dei {ibi dedissot argentum, et in speciem auri divine sapientia institutione formasset. Etenim si nos unum testimonivm divine Seripture pesuimus, et juxuriosum illud coovivium deelinavimus, utique potuit et iste salvari, si oraculis eclestibs inhe- sisset. 19, Revertamur tamen ad convivium, non ut ejus degustemus epulas, sed cavendas aliis demon- stremus. Oneratnr monra peregtinis et exquisitis cibis: adbibentur nitentes micistri, magno empti protio, sumptu pascendi majori: bibitur in netem, dies convivio clauditur, ebrictati deficit, Surgit, ille vini plenns, vacons opum, dormit in lucem, vigilans somnium putat. Rtenim ut in somnii sibi videtur subito dives ex panpere, sic etiam egenus ex divite, Dam defluit interim pecunia, uaura suporfiuit; tempus minuitur, fenus augotur ; thesaurus exinanitur, srs arcnmulatur: paulatim convive se subtrahunt, sponsores conveninnt : mane fenerator pulsat ad janvas, queritur dies sclutioni transiisse preseriptos, injuriis vigilantem adoritur (19): in somnis dormientem oxvitat. Non noctes quetie, non dies snavis est, non sol ju- cundus. Detrahuntur paulatim deaural ac serie vestes, et veneunt dimidio minoris. Ponit cum lacrymis ornamenta 597 conjux jam tristior, em= pla carius, vendenta vilius. In avetione pueri constituuntur mensw ministri, et male assueti (20) emptorem avortunt. Offertur pecunia creditori: C Vix, inquit, hee solvit usuram, caput ‘ebos. 20, Redit exhausto patrimonio capitis reus; ot imminuto fenore, nccipit inducias tristiores hel- licis, quasi post biduum preliatnras. In bello enim incorta victoria, hic certa inopia: illic 8° clypeo tegit, bic nudus oecurrit: illic loriea pectus in- cludit, hie totus carcere includitur: illic manus telis oncrat, armat sagittis, hie wre vacuas offert vinculis alligandas. Dueitur pleramque uterque captivus : ille habet quem accuset adversum belli evontum, hie preter se quem accuset, non habet. Nibil est intolerabilius hac miseria, que excusari non potest. Acerbat conscientia pondus inju- rie. 21, Tune sccnm reputat, tune Seripturas recor- datur, tune dicit : Nonne mihi seriptum est: « Bibe aquam de tuis vasis, et de tuorum putcorum fon tibus (Prov, v, 45). » Quid mihi cum puteo fonera~ toris, ubi et aqua ineluditur? Suaviora erant olera (19) Bra. et edit. seq., jurgtis vigilantem ado- ritur, Amerb. cum mss., injuriis,eto. (20) Male assueti, hoo est, non edocti a man- gone, quo proto rimptorem allicore dobennt: vel male’ assueti, boo est deliciis, non autem utilio bus artibus assueti (21) Ita edit. am., et Rom. cum tribus mss. Gill, cam aliis totidem, quam alieno aire epule, etc. ‘Thuan. solus, guar alieno epulz, eto, Ubi torte S. AMBROSII orlium, id est Veteris ct Novi Testa- A cum seeuritate, quam alicnse epule (21) paste cum 804 sollicitudine (Prov. xv, 17). Non oportuit aliena qurere. Deinde incideram debita, de meis oportuit fontibus remediom querere, Brant domi vasa minutiora: melius erat ministe- rium deesse, quam eibum : melius vestem venalem proponere, quam libertatem addicere, Quid pro- fuit quod publicare paupertatem meam verecun- datus sum ? Ecce alius publicavit. Ego nolai nu- Uwitores (22) vendere, ecce alius adjudicat. 22. Sor hme consideratio, Tune deouit me- tuisse tuis, cum acciperes aliena : tne decuit suc- currere, cum vulnera prima proserperent, Melius fuerat in principio tenuare sumptuin, et necessita- tem debiti ret familiaris angnstiis allevare, quam ut ad horam litatus alienis, postea exuereris et propriis. CAPUT VI. Quanta moliuntur feneratores ut ineautos adoles- contes depriedentur. 23. Accusamus debitorom quod imprudentius se gesserit: sed tamen nibil nequius feneratiori- bus, qui aliena dampa Jucra sta arbitrantur; et dispendio suo depntant quidquid ab aliis possi- dotur. Avcupantur heredes novos, adolescentulos aivites explorant per suos, adjungunt se, simulans (os paternam et avitam amicitiam, volunt dorne- sticas eorum cognoscere necessitates. Si quam causam invenorint, accusant verecundiam, pu- dorem arguunt, quod non ante de se speratum fuerit aque presumptum, Sin vero nullos Taqueos alicujus nocessitatis offenderint, intexunt tabulas, aiunt nobile provdinm esse venale,amplam dom: accumulant proventus fructuum, annuos reditus exaggerant, hortantur ut coemant. Similiter fa- ciunt pretiosas vestes, et monillia nobilia_ pred antes. Nozant se habore pocuniam, 598 inge- ront suam dieontes: Utero ul tua: de fructibus empte possessionis pretium multiplicabis,debitam reddes. 24, Pratendunt alienos fundos adolescenti, ut cum suis exspolient ; tendunt retia, simul ut inda- gine cinela spatia fucrit ingressus, cogunt eum in retia cantionum, laqueos usurarum ; petunt obligari avitum pretorium (23), paternum sepulerum prostituitur dies solutioni, dissimulatur convantio, 1p duando potest solutio sustineri ; ubi satis securam reddiderint, roponte ingruunt, ot instant vehe- mentius, eausanti incambunt dicentos: Tu possi- des tua preedia, nos nostram pecuniam non habe~ mus: aurnm dedimus, lignum tenomns (24): tibi subintelligendum doraicilio, vel convivio. . (22) Nutritores servi, queis berorum commit- tebatur educatio. (28) Prattorium hoc loco sumitur won pro domo rastoris, aut qjus qui preesset exereitui, sed pro jomo ruri ad delicias wdificata; quo sensu non semel apud Titum Livium invenitur, a (24) Hoe eet, lgneas tsbolas cor obduetes, in quibus fenoris cautio scribi solebat, 803. LIBER DE fructuum emolumenta procedunt, nobis nihil ac- A orescit pecuniw. Otiosa causatio est, sallem reno- vetur chirographum. CAPUT VII. . Quam sollicte feneratorem fugiat debitor, et cujusmo- di sit utriusque occursus : ‘quomodo hic dilatione caccepta magis irrotitus at vendenda pradia adiga~ tur : ae tenilum omnibus destitutus ef ad vincula paralus in desperationem incidat, 25. Itaque dum primum adolescens nihil putat Usure applicantur ad sortem, accumulatnr centesi- ‘ma, Jam suscipare incipit, jam malum suum agno- scere. Dic ac noete usuram eogitat : quicquid oc- currerit, feneratorem putat: quidquid crepuerit, vocem sibi videtur feneratoris audire Si habes, B eur non solvis? $i non habos, eur matum malo adjungis, ct de vulnere remedium queris ? Cur quotidie obsidionem pateris feneratoris, expugna- tionem times ? Vetus sententia est : Feneratoris et debitoris sibi_ occurrentium, prospectum ambo- rum facit Dominus (Prov. xxix, 43). Alter quasi canis predam requirit, alter quasi fera predonera declinat : ille quasi leo querit quem devorel, iste quasi bos juvenculus predonis impetum reformi dat ; ille quasi accipiter unguibus, olorem querit invadere ; iste, quasi anser aut fulica, mavult se vel in prerupta dejicere, velin profunda demerge- re, quam istam humani corporis accipitrem susti- nere. Quid quotidie fugis ? Et si non occurrat te- nerator, occurrit tibi inopia tanquam bonus cur- sor. Ambos ergo videt Dominus, feneratorem, et C debitorem ; occurrentessibi spectant ambos, testis alterius iniquitatis alterius injurie : ilius avaritiam condemnat, hujus stultitinm. Ile gressus debitoris singulos numerat, aucupatur deflexus : isle conti- nuo post columnas rapnt obumbrat. Nulla enim ha- bet debitor auctoritatem. Ambobus in digilis usura- rum repetiturs@pius calculatio. Par cura, sed dis- par affectns. Alter letatur ineremento fenoris, alter curnulo debitionis afligitur. Ile questus numerat, hic #rumna: 26. Quid fugis hominem quem poteras et non ti- mere ? Quid fugis, aut quousque fugies ? Si quis, 599 pulsaverit nocte, feneratorem putas, sub lec- ctum illico : si quem snbito intrare senseris, tu foras exsilis. Canis latrat, et cor tuum palpitat,su- dor offunditur, anhelitus quatit artus, queris quid mentiaris ut feneratorem differas ; et cum dilatio- nem impetraveris, gaudes. Fonore tuo simulat fo- nerator gravari : sed libenter impertit, quasi vona- tor qui feram cinxerit, securus est pred. Tu oscularis caput, amplecteris genua, et quasi cervus sagitta toxicata ictus, paulum procedens, tandem victus veneno procumbis : aut quasi pi- D (25) Edit, omnes, ax lecto ad publicum trahit. Non incommode ; sed tamen contra communonem mss. consensum, (26)Omnes edit., ut parcatur aliquid verecundite, TOBIA. 806 seis qui fuseina fuerit infixue, quocunyue ugerit vulaus vehit. Kt vere piscis ile in esca mortein de~ vorat, illo hamum glutit, dum eibum querit ; sed tamen hamum non vidit, quom tegit preda: tu bamum cernis, et glutis, Hamus tuus fenus est creditoris : hamum voras, sed vermis te semper obrodit. Ipsa.est esoa que decipit. Iiaque et tibi fenoris nec cibus usui est, et hamus volneri, An ignoras quia semol illaqueatus nodo, #6 magis, si fugiat, ipse constringit ; et intra retia positus fu- giendo magis dejicit super se retia? In plateas fugis, cum intra pariotes tutus esse non possis. In- voniot fo cum volderit fenerator. Donique ubi tem- pus impleveris, sieut Inpsus noeto irruit, dormire non sinit, exspectato dic ad publicum trabit (25), aut tabulis venditionis cogit suscribere. Ut fureris pudoris dispendiura, subseribis illico, venditurus avitnm sepuleram, patern sane ut pretexatur aliquid verecundie (26) : emitur jejunium solum, jactatnr quod infecanda vendiderit,dispendiis one- raverit debitorem, ct snperioris temporis asoribun- turdispendiis damna presentis, Mox et landata venduntur, et inferuntur jam non instrunienta,sed vineula. 27. Tomen adhue quarendi fidejussores, tribu- uniur induci non ut predam libertatis inveniat, sed ut consortem servitntis adjungat, qui se societ rernmnnao, At quid juvare potest aliene calamita- tis acocssio ? Jam et amici fogiunt, convive non recognoscunt : ipse quoque couspectus omnium refugit, et ut pugil fetus varios eoneortantium, ita iste honestarum vitat oceursns, et sollicitus, bi in aliquem offenderit, vigilanti exit obtutu, Redit paratus ad vincula, redit mortem oplans, cogitans eam sibi si moreretur, quietem inferre. Redit misere se ipse conlemnans, quod alienarn pecuniam non re- fugerit, ot foneratoris 36 «re devinxerit, 28.0 quantos miseros aliena feccrunt bona ? Quid, inquit (Jerem. 1, 18), tibi ut bibas aquam Geon ? Quid inquam, tibi, ut biberes calico fone ratoris ? Multi, inquit, mutuati ad tempus, et ne- cossitatibus consulucrunt suis, et pecuniam red- derunt, Et quanti se propter fenus strangulaverunt! Mlos consideras. hoz non enumeras: reminisceris evasisse aliquos, non reminisceris oppetisse : num~ mos redditos imputas, laquaos appetitos non cot pulas, quos deformitati tam dedecorose conventio- nis plerique verecundiores ad contumeliam, fragi- res ad injuriam, expetito interitu pretulerunt, oppobrium vite amplius quam mortis supplicium pertimescentes, €00 CAPUT Vill. Liberos pro paternis debitis. per summam indigni- tatem sub hasta venire : sed Rute malo sulvenire posse neminem, cum explert nequeat fencratoris Aptius mss., ul prasteaatur, tem Rom. edit., haud male, si vel tenatur, ete. Consequenter au- dispendiis oneraverét. emptorem : uunus mes, illi accederet, 807 S. AMBROSIL 808 evaritia, quam tn rem Seripturz® locus explicatur, A quasi feneratori eos (28) aiicul dominus vendidis- simulgue ostenditur materiam preevaricationis esse fenerationem. 29, Vidi ego miserabile speetaculum, libros pro palerno debito in auctionem deduci, et ieneri ca- Tamitatis breredes, qui non essent participes suc- cessionis ; et hoc tam immane flagitium non eru- bescero creditorem. Instet, unget, addicit. Mea, in- quit, nutriti pecunia, pro alimonia servitium re- cognoscantpro sumptu licitationem subeant. Agi- telur hasta do pretiis singuloram. Non immerito hasta agitatur, ubj caput quaritur: non immeri- to ad auotionem pervcnitur, mbi sors poscitur. Hee est feneratoris inhumanitas, hie debitoris slultitia, ut fliis quibrs non relinquit pecuniam, bertatem aoferat, pro lestamento chirographum py dimittat, pro emolumento heroditatis syngrapham obligation's. Quid sibi volt paterni in liberos scri- piura maledicti, ubi nulla est impii offensa pecca- 412 An potest durius aliquod esse maledictum, gravinsqne corvitinm (27) ? Bt illa spe post mor- tem habet defimetus compendia, quod non spectat miserias filiorum. 30.Vendit plerumque et pater liberos auctoritate generationis, sed non voce pietatis : ad auctionem pudibundo vulin (28) miseros trabit dicens : Sol- Vite, fii, gule mem sumpium, solvite paterne mense pretium : vomite quid non dovorastis, red- dite quod non accepistis ; hoc metiores, quod ves- tro pretio redimitis patrem, vesira sorvitute paler- nam emitis libertatem. 81. Bsto ut aliquis qui subvenire pos dat. Quis tantam expleat Charybdin ? quis rationes feneratoris agnoseut ? quis avaritiam satiet 2 quae non iste pretia exaggeret, cum viderit redempto- res? Noa enim suo magis !uero quam alieno de- trimento pascitur. Vera profecto, vera est, utpote Dei, divina sontentia, qui cum iratns esset propter impietatem populi Judworam, quod post deos abi- ret alienos : « Cui, inquit, vendidi vos fencratori (isa. 1. 4)?» Venditur enim qui obligatus fenora- tori fuerit, et venditur non uno pretio, sed _quoti- diano : vonditur non cum definitione, sed cum accessione diufturna, Nova usuraram auctio per menses singulos, nova sub quotidiana licitatione vonditio, Qui plus obtulerit, (rahit semper, venalis addicitur, monquam quasi venditus wstimatur. py Magna igitur vis cclestis sententie. Non satis jndicavit Dominus dicera ; « Cui vendidi vos, » sed ‘addidit feneratori ? Offonsus nihil potuit gravius invenire, qvo vindicaret in porfidos. Derelictus oxpostulat, cur ita fogerint salutis auctorem, (22) Rom. edit, sola; graviusqus quam servitus. (28) Omnos edit... furibundo vuliu ; omnesque mse. pudibiindo vulte. (20) Hic vet., edit, ac Rom. in eo tantum disst- dent, quod ill, omissa vooe es, sensu nonnisi post 'vocem relinguentes, absolvunt, Mss. vero, in punctis figendis puruzn bonstantes, haben’ vocem £96, cum édit, Rom, Solus Colb, ita locum exhibes set digna pena. Dominum relinguontes habent servi quod amplius quam carceris poenas et vineu: 1a reformident : habent liberi quod pavoant pro li- bortatis ineuria, G02 22. Simul illud adverte, quod feneratio prevaricationis materia judicata sit ; quod is fa- cile recedat 2 domino, qui foneratori so potuarit obligare. Fenus enim radix mendacii, causa perfl- diz est : « Bgo, inquit, vos non veudidi ; sed per- catis vestris vanditi ostis (Ibid.), » Brgo qui se fene- ratori obligat, ipse se vondit ; et, quod pajus est, vendit se non ere, sed culpa. CAPUT IX. Peceati fencratorem tiaholum esse, qui Salvatori etiam divitias suas astentarit, ed feneratorem awd absimilem, atque ibidem de’ centesima usuree ac centesima ove, deque crediloris nomine quod sibi imponit verns exactor. is iste peecati est fenerator, nisi diabo- lus, a quo Eva mutitata peccatum obnoxize succes- sionis, usvris defeneravit omne genus humanum (Wid. 8. August. lib. 1 Cont, Jul. Pelag. caps 3)? Denique quasi malis fenerator ebirographum te- nuit, quod postea Dominus suo ernore delevit. Plenim quod mortis erat scriplum apicibus, debuit morte dissolvi. Fenerator ergo diabolus. Denique ostondebat Salvatori divitias suas dicens : « Hae omnia tibi dabo, si procidensadoraveris me (Mal¢h. 1s, 0). » At vero Dominus wris solutor alien, mi- hil ipsi debobat, qui poterat dicore : « Bee venit hujus mundi prineeps, et in me suum non Invenit , acce- © nihil (30) (Joan. xtv, 30). » Nibil debehat, sed sol- vebat pro omnibus, sicut ipse testatur dicen: «Que non rapui, tune essolvebam (Psat. ixvin, a). 34. Quid distat malitia hujus principis mundi ? Foneraior pecunim caput obligal, manum tenet (31) sorte ducit. 0 nomen trisjo do dulei ! Domi- nus ovem centesin.am liberavit ;illa centesima s Tutis, bee mortis est: et terra bona centuplum fructum reddit. Ve eis qui dicunt quod amarum est, duleo ; ot quod dulee,amarum ! Quid amarius usura, quid duleins gratia ? Nonne hoe ipso ser- mone quo centesimam appellant, revocare debe~ ront in memoriam redemptorem qui venit centesi mam overn salvare,non perdere ? 35. Quis gravior exactor est ? Et hoe triste no- men. Donique Dominus ait : « Populus meus, exa- clores vestri ciramsoribunt vos (Isa. 1, 12). » Bt in Bvangelio habes : « Dum vadis eum adversario tno ad magistratum, da operam liberari ab illo j forte pordueat to ad judicem, et judex tradat te forgan non male, quasi feneratort c0s..... dominum relinquentis. Habent servi. etc, ay a (80) Omnes odit, ac mss. aliquot, suum mikit_in- nit, Antiquiores "voro, suum non invenié nihil. Quam lectionem, Ambrosis explicat lib. De fuge Sweculi, ¢. 4. num, 24, : (B1)'Banum tenet, id est syngrapham debitorls santt subseriptam, 809 exagtori, et exactor mittat te in earcerem Luc. xu, suka Quis iste sit exactor agnosce, qui etiam novissimum quadrantom exigit, ot idem 88 oredi- torem vooat, atque in hoo etiam nomino fraudem facit: ut qui venoni pooula melle illinit, et sub grato odore mors Jateat, atque illita calicis ora vim fraudis abscondant. Creditor pratexitur quasi fAdelis, of quasi inoredulus, ad quem Adalis op- pigaorat. GOR CAPUT X. Fenoratoris, ne debitoris calaver ad sepulturam efferretur, prohibentis historia, 36. Quoties vidi a feneratoribus teneri dofunctos pro pignore, et negari tamulum, dum feenus expo- soitar? Quibus ego acquievi libenter, ut suum constriageruat debitoreni, ut electo eo, fidejussor cvaderet ; hw sunt enim foneratoris legos. Dixi ita- que: Teneto roum vestram, of ne vobis posit elabi, domum ducite,olandite in cubilo vostro, car- nificibus dutiores ; quoniam quem vos tenetis, car- cer nun suscipit, exactor absolvit : peceatorum reos post morte carcor emittit, vos elauditis; leguma severila'o defunclus absolvitur, vobis tonetur. Gerte bio sorter suam jam memoratur implesse ; non invideo tamon, pignus vestrum resorvate. Nibil interest inter funus et foenus, nihil intor mortem distat et sorte: personat, personal fu- nobrem ululatum fwnoris usura. Nunc vere capite ‘minutus (32) est quem convenitis ; vehementioribus tamen nexibus alligate, ne vineula vestra non een tint: durns et rigidus est debilor, et qui non jem noverit erubescore. Unum sano est quod non ti- mere possitis, quia poscere non novit alimenta. 87. Jussi igitur levari corpus, et ad fweneratoris domum oxsequiarum ordinem duci: sed etiam inde clausorum mugitu talia personabant (33). Thi quoque fanus esse credores, ibi mortuos. plangi pulares : neo fallebat sententia, nisi quod plures constabat, illic esse morituros. Vietus roligionis consuetudine feenerator (nam alibi suseipi pignora etiam ista dicuntur) rogat ut ad tumuli locum re- Jiquize deferantur : tune tantum vidi humanos feene- ratoras gravari mo : tamen ogo eorum humanitatem memorabam prospiecre, ne postea se quererentur fraudatos esse, donec feretro cola subjecti, ipsi defunctum ad sepulcra deducerent, graviori mo rore defluentes pécunia su® funus. (32) Capéte minutus, boo est, nobilitatis dejectus grad, algae fn plebeiorum ominum ordinom ro- (83) Rom. edit, elausorum mugitus ad alia per sonabant. At nobiscum vot. edit, et mss. consen- tiunt, nisi quod illa seriptoris vitio pro, elausorum habent, plausorum, Porro post voces, {alia perso natant, videtur subjatelligendum, qualia in exse- ‘quiis personant. (31)Omnes edit. usure victoria; mss. fere ad unum usuree viotoriae. (35) Edit, Rom.,” Sed et hos... damnat. Vet, edit. et cod. Vat. et Viet. damnans. Thuan., Laud, et Dion.. Sed et inter. hus... dunnans. Cold. sol prelusit, ut scribarum lapsum agnosceremus, LIBER DE TOBIA, A 810 __ CAPUT XI. Usuru eliamn wd aleatoribus exigitur, quorum in usw ‘aria fortuna est, sed tucrum cedit feneraiori. Hujus in illos quanta tyrannis, ot guas leges alen- larum. Postremo barbarorum’ quorumdam furor in aleam deseribilur. 38. Aliud non minoris acerbitatis acofpite. Ob- servant isti aloutorum conventieula, et perdentis ‘erumnam commoditatemsuam judieant ; spondent pro singulis. Varios primo sors Iudit eventus, ad diversos sepe transfertur victoria, stipendiaque ajus vieissim atque wrumna mutantur: omnes vincontur ot vincunt, feonerator solus acqui penes alios inane nomon quod vicerint, pones fa- noratorem eolumn fructus est, non annuus, sed mo- mentarius: illi soli faciunt Tucrum in omafum Uetcimento, illis solis est usura viclorie (84). Vi- B gcas roliquos subito egentes, repente divites, deinde nados, singulis jactibus statum 0% mutantes. Versalur enim eorum vita, ut tossera; volvitur census in tabula, fit ludus de periculo, et de Indo periculum : quot proposiliones, tot proscriptionos, Clamor plaudentium, fletus despoliatoram, gomi- tus deplosantium, Sedet inter hos creditor ut ty- rannus, dawinank 35) unumquemque sorte capitali, agilat hastes, fevalem instituit de singulorum exu- vils quelionem : alios proscription’ addisit, alion sevviluti: non lant eccisi sub tyrannis sunt, Vitm igituc hane aleam rectius dixorim, quam pecunis sub momento fertue, quod valeat in mternum. Bbcictas judicat, et nallus appellat. Habet et alea suas leges, quas fori jura non solvant. Notatur, of C credi potest infamis, yui pulaverit renitendum, et infanium senlentia gravius quam consura ju dicialia inurit epprobrium : quoniam qui apud judi- cen damnantur, apud illoa gloriosi sunt: qui apud {los damnantur, spud jadicem eriminosi sunt. Nobile constituit Moyses seniorum judicium (Exod, xvi, 4-26): hi tamen de levioribus judicabant verbum grave, hoc est de potioribus negotiis Moysi judicio reservare consueverant. Hie dicitur: Aleo- nom coasiliuin judicavit, et plus eorum timetur potentia, quam Jconum (36). Inter has feras vivis fconeratoratque versaris. His hestiis cibum eripis, his tetrior estimaris, his cradelior plus timeris. 49. Rerunt Chuaoram populos omnibus bellum jnferre rationibus (37), foeueratoribus tamen esse ‘p Subjoctos, et cum sine legibus vivant, alee solius yocem sedet in aliis mss tium, . (80) Cuncte edit., quam demonum. Cuneti mss, quam leonura. Opti tenim allusio inter voces alconum et leonum, que figura in hoe tractatu fre- quentissima est. (37) Sic mss. Thuan, et alii: euncte autem edit,, omnibus bellum inferre nationibus, Male. Qui enim omnibus nationibus bellum inferre hic’ dict possint ii populi, quorum Ambrosi tempore levem admodum eogaitionem fuisse inconfosso est? Legen- dum itaque,.. rationibus, hoo est, omnibus modis. Siquidem, Am Mareellino teste’ altisque histor\- cis, hujusce gentis mos erat pugnare partim circum- equitando, partim excurrendo et opportune retro- in duas partes dividen- Bu logibus cbedire, in procinctu (38) Indere, teasers A simul et portare, et pluros suis quam hostilibus jactibus interire (39): in victoria sua captivos fieri, ‘et spolia suorum perpeti, que pati ab hoste non noverint: ideo munquam belli studia deponere, quod vietus alee Judo, cum totius prede munus amiserit, ludendi subsidia requirat bellandi peri- culo: frequenter autom tanto ardore rapi, ut onm, ea que solo magni estimant, vietus arma tradide- rit, ad unum alew jactum vitain suarn potestati vel viotoris vol feeneratoris addicat. Denique constiluit quod quidam eorum at in:poratori Romano cognitus in fide, pretium servitutis quam sibi tali sorte snpe~ ratus intulerat, suppliciis imperatc mortis exsol- verit, Premit ergo femnerator etiam colla Chunorum, et eos urget in ferrum, premit barbaros sum terrore sevitie. 604 CAPUT XI. De fueneratorumn exactione, et variis vorubulis quibus tiluntur. Eorum pecunia comparatur enn echidna alfisque serpentibus; ubi cur usuras Creci xe avg déxerint, Explicatur, 40, Quid enim tetrins eo qui hodie fwnerat, ot eras expetit? Et odibilis, inquit, homo hujusmodi (Eccli. xx, 16). Oblatio quidem blanda, sed imma- exactio. Verum ipsa oblationis humanitas facit ot exactionis sevitiam : protulit pecuniam, hypo- theeas oxigit (40), et in suis apothecis recondi Una pecunia afwneratoribus datur, et quam multa 4 dobitoribus oxiguntur? Quanta sibi foverunt voea- bula? Nummus datnr, feenus appellatar : sors dict tur, capnt vocatur : msalicnum scribitur, multo- ( rum hoo capitum immane prodigium numerosae exactionem eflicit: syngrapham nuneupat, chiro- graphum norainat, bypothecas flagitat, piguus usurpat, fiducias voeat, obligationem asserit, usu- ras pradicat, centesimas laudat, 4M. Rebidna quodam ost fionoratoris pecunia, que tanta male parturit, Behidna (41) tamen fe- cedendo. Sed mixime terga vertentes magna indu- stria jaculis hostes confodicbant. Quo’ autem ad han tantam eorumdem barbarorum in ludum inea- niam, de illa apud aucloves nihil omnino reperias et Ambrosins ipse id tantum fando soso audivisse signifieat. Neque elinm hie omittemus memoratos populos, qui, in eitis emnibes Hunn scr bontur, jhunos constanter legi in mss. Qui de_illis plura cognoscere voluerit, adeat Am, Narcollinum, et in euindem Valesii ac Lindenborgit notas : item Sozo- D menum, Jornandem ot alios ; videal etiam que in Admonitione in hune librum disimus. (88) In procinctu, hoc est ad inevndam puguam armis instructi. 139) Omnes edit. et mes. aliquot, et plures suis iam. hostilibus ictibus interire Mss.’ dun... hastilé- is juctis interire, Alii nohisenm mains, oseti?ns je rom jacti nuntur, (40) Hupetheca est. quidquid fencratori oppigne- batur, sive pignus sit quod ipsi tradatur asservan- dum, ‘sive ros immobilis que: cidem por usurarium instrumentum obligetur. Neo multum diverse no- men, fidueia, do quo intra agitur, signifient. Vide {acttous inerire. Wienim, bostlium "telo- us aleve ac tesserarnm jactus ie oppo- 8. AMBROSIL 812 eunda penis viscera trakons, party suo rumpitur, Et morte materna docet sobolem non esse degene- rom in matrem, Igitur incipiunt esse serpentes, illam morefbus svisseindunt, Ilue ubi naseitar (42) yenenam, primum probatur. Pecunia autor fwene- ratoris omnia mala sua concipit, parit, nutrit, at- «ne ipsa magis in sobolo sua erescit, tristi prole nuerosior, non minus flesnosa quam serpens, alque in orbem tota se colligens, ut caput sorvet: roliqno flagellat corpore, ilnd solum producit ad vulnera: spiris ingentibus qnos comprehenderit, ligat, solo capita interficit : salvo capite, etiamsi veliqua. pars ejns dilapidata fuogit, rovivisett. 42. Diversa quoque serpentibus sunt convoniendi ct parturiondi tempora: pecunia fenebris a die init eonventionis croseentibus serpit usuris, que parturire non novit; quia dolores magis ipsa in altos transfundit. Ibi dolores ut parturientis; unde liam séxzxs Greet appollaverunt usuras, eo quod dolores partus anima debitoris excitare videantur. Voniunt Kalendie, parit sors centesimam : veniunt menses singuli, generantur usure, malorum paren tum mala proles. Hae est generatio viperarum. Crovit contesima, petitur nec solvitur, applicatur al sorfem. Fit | maledictam @@% ” probeticum (Psal. uiv, 12), dolus in dolo, usnra improbi semi= nis futtira deterior. Tinque non jam centesimaa ine cipit esse, sed summa, hoe est, non fenoris cente- sima, sed fornus centesin. CAPUT XMM. Usuree etymologiam proseynens ostendit illam lepori= bus ipsis ac plantis quiluslibet fecundiorem esse, feeneratorisquic qviditate omnem atiam superari ! tein ad institulan surat cum animalihus ae plantis comparationem redit. Usuram quoque ab usu arbitror dietam, quod ul vestes usu, ila usuris patrimonia scindantur. Lugubre cere prima littera sonat. Pariurit vox doloris est (43) ; quid tibi potest esse boni, quod a Gothofred. in lib. 1m Cod Thead., tit. de Commiss. rescind, page 252 ef seq, (i) Fehitaa, vol vt mss. echinna, vipera femina; de cujus partil consule Arist. ib. v Hist, anim., cap. ult.; Plin. lib. X Mist natur., cap. 92 et alios, Hic autzm Ambrosii locus totus ¢ Basil. expressus ost. (42) Rom. edit., rampitur, et sobolem partt nan sul digenerer. Malrem enim illa morstbus suis scin- dit, Mic ergo wii maseitur, ete. Vet. autem, et quae- dam Paris, cum mss. in nostram lectionem conspi- rant, nisiquod in vet. edit, ac mss. Tora. et Vict. de- sant istaverba:lgitur primum incipiuntesse serpentes. (43) Bait. ant. cum mss. nonnulis, lugubre cae era prima littera sonat, parturit vow doloris est Eras, ot Gill. posito asteriseoad vocemeztera, not runt in margine, forte Gravca primiem, Gill. addity tel cevze, Cum vero istee minus placuissent fis qut Hom. edit, profuerunt, ipsi marto proprio locum femondaro conati sunt in hunomodum: vino, Greece Iugubre sonat + partus enim qué voc doloris est, significa. Sea preterquan quod jam in fine capi= tis superioris dictum fuit de’ voce duoc, msm omnes huic emendationi reclamant, Bx his codex ‘Th. ante mille annos scriptus nostram lectionem dislinete prefert, Aceedunt alii aliquot, ao Gill, in 38 (44) goncrare simul et educare, et continuo partui istis quoque anaglyphariis usurarum gencratur (15) ot supergeneratur usura, enutritur ac naseitur, ctnata jam parturit. Radiees quoque arboram pri mo plantantur ut prendant ;eum prinderiat,tune vi- rescere incipiunt, posto pullulare : at vero peon- nia finebris vix plantala jum pullulat, Semina tempore erumpunt, animalia tempore parivn « Tempus evim pariondi, et tempus moriendi ; tempus plantandi, et tempus evellondi plantatum; tempus oocidendi, et lempus sanandi (Keele. wt, 2 3). » Etinira : « Tempus acquirendi, et tempus red"lendi : tempus custodiendi, et tempus expel- londi (Ibid. 6), » ut Beclosiastes ait : pecunia fix nebris hodie seminatur, eras fruetificat : semper patit, et nunquam interit: sempor plantatur, vix evellitur. Vull semper fwenerator acqnirere, nun- quam perdere : nunquam cusiodire pecuniam suam, semper expeller (40); nunquam sanare semper ocoidere, 44, Bt quia bonus ad omnia magister Heelesias- tes liber est Salomonis, paulisper ipsi inhereamus (47): «Non satiabitur oculus, inquit, vidoudo, et aon satiabilur auris auditn (Bocle. 1,8). « nee fenerator cupletur accipiendo, nec affectus ojus quotidiano numerandi eris satiatur auditu. Ft iterum : « Omne quod fuil, ipsum est quod erit (Ibid. 9) : « Creseit somper pecunia, otium nescit avaritia, neseit usura, forias. « Omnes, inquil, torrentes vadunt in mare, et mare non adimpletur (Ibid. 7}. » Mare istud fene- C panp! rator est; omnium G06 patrimonia tanquam fluctus absorbet, et ipse nescit expleri. Mari tamen plorique utantur ad questum, foeneratore nemo margine ; ab in mss, quibusdam ignorantia seripio- rum aliquid vitii obropsit, v. g.,ia Laud. pro lugu- bre cerar, Iogitur uno verbo lugubrescore, quod qui- dem aperie mendosum est. Porm ut corruptions causa obseuritas amoveatur, obsorva hie agi de vocabulo usura, cujus prima fittera uw cumdem lim sonum habebat quem Gre-ca diphtongus 0v,quo cliamnum ab Halis, Germanis aliisque yopulis pro- vuntiater. Is autem sonus cum noctua vocem itni~ sou feralis ; unde est istud in Ausonii Teonopegnio = Cocropiis ignota sonis ferate sonans.... Videsis J. Lipsiilib. de recta Pronunt. Lat. lingua ubi agitue de hac littera. Quod vero ad vocem ve- D idem ea valet hoc loco, ac si scriberetur cerati voilicis, aut tabellarum, quo sensu passim apud probatos auctores invenilur. ilaque locus ex sale- }roso planus fiet, si eum hoc modo interpreteris : Prima littera tabollarnm in quarom ceris usure vox inserbitur lngubre sonat, Quo forte sensu cnp. 10 nom. 35, dictum est : Personat, personat fu ° nebrem ubulatum funoris usura, (44) Quod hic de leporibus ex Basilii om, 2. in Psal, sy, uti alia permulta transtolit Ambrosius noster, id precipne enniculis ronvenit, unde na- Inmn est adagiann : Saying paviunt. quam ennieuli (45) Rom. eit., [stis quoque Locowlyphis gene- rainr, etc,, ubi procul dubio respexit ad illud Basilii, xat tol toxoyAlgog tk zptyasz pod LIBER NE TOBIA. dolore incipit et ab obligatione? Lepures ferun! A ulitor ni B14 \Jdispondivm : illic mullorum com- modum est, hie universorum naufragium. 45, Multa sunt animantia que oito generare in- cipiunt, sed cilo etiam gonerare desistunt : sora cilo generat, et nanquam desinit, imo cum exor- dium erescendi acceperit, in infinitum extendit augmentum. Omne deinde quod crescit, cum ad nature sua formam atque mensuram magnitudi~ nemque porvenerit, vacat incremento ; sed fene- raterum pecunia teinpore semper augetur, et ultra formam matorn sorlis exeedens modum non te- net. Pleraque olfam animantium eum emperint ea quer ex his orta sunt, gonerare, tanquam effotis viribus usum generationis amittunt : sors autem fwnoris cum Cuerit creseentibus exequata centesi- mis, ot velustatem sui renovat, et partus solitos adjunetione multiplieat. CAPUT XIV. Usurare prohibert lege divina, uride et sumptum est itlul. Catonis, foonerare est hominem oceidere. Vostimentum pignori acceptum ante noctem red- dendum esse; ac. ftenoris nomine intelligendum quitywil prarter sortem exigilur ; post quae segui tur extorsionum divitibus famiiiarium reprehensio. 4G, Noa novut nee perfunctorium hoe malum est, quod veloris aique divine preseripto legis in- bibotur. Populus qui despoliavorat Egy plum, qui pede trausierat mare, monetur a faenoris pecunia cavere naufragia. Et eum de aliis poceatis semel aut tmuttum (18) iterata admonitione prescripserit, de fwnore smpius intinavit, Mabes in Exodo: \ Quod si pecuniau feneraveris pupilio, orphano, apud te non suifysabis eum, non impones iMiusuean (Seed. xx, 25)» Ostendit quid sit suffocare, id est, usurum imponero ; strangulat enim, et quod pejus cst, unimam laqueus eredito- Gere ex. Sed nihil ‘cause eur niss. aique edit, omuium lectionem Abdicemus, cums vuce dragiyphartis idem aplissimo signifiectur ; utraguecaim vox fit axd 303 yA 320 id est, seulper, ren fadere, unde anaglypharii ici possunt qui debitoram nomina iterum aut s@- pius in tabeliis suis siglo inscalpunt. (46) Edit, wat, eun Torn. code, pocunéam suum semper explerc. Rom....... fundere. Magis commorte alii scripti cod. at in ‘textu, Mic enim Ambr. resprxit ad illud Beelesiastis, tempus expel- Jendéot hoe signifieatum goluit tinncratori nihil tam cordi esse, quam ut peeuniam suam foras ex- pellat, eam fernori eollocando, ne domi otiosa re maneat. (47) Qui seus sen-orint,enm librum vol Bzechig vol Isaiv, vel Zorolmboli aitribuentes, vide apud P. Dun. udtivm i Demonstratione evangelica, prop. 4 de lib. cectesinstis, pag. 192, ubi eorum rationes diluuntur, ae Salomoni asseritur idem hic liber 5 cujus etiam dignitas confutatis adversariorum ar- gumentis ibidem vindicatur. (48) Latinius legenduin patat, semel at multum. Sed eum edit. omnibus omnes ‘omnino mss. hoc loco consentiunt,. Nec sane adeo inegta est recepta lectio, ntnon scite explicari possitin hune modum sive semel tanlum, ‘sive mu! eterna vitia, Jex prodibucrit, sepius lumen usura quam illis ine yenien, al & 818 vis + quo sormone ot predonis violeaiian formis modum morlis expressit, « Quod si acoeperis vestimentnm propinqui tui, ante solis cccasum restitues illud : est enim hoe cooporto- 1m ejus tantum, @2% hoe vestimentum turpitu- dinis eJus in quo dornifet.Quod si itaque proclama- verit ad me, exaudiam eum (Ibid. 26, 27), » Au- distis, foeneratores, quid Lex dieat, de qua dixit Dominus : « Non veni Legom solvere, sod adimpl re (Afauth. v, 17) ® » Quan Dominus non solvit, vos solvitis ? Usu'am, inquit, peture, sulfocare est.Hoc quogue foris sero eet detum a quibnsdam eornm pradentibus : Quid est fencrare ? Hominem, in- quit (Cicero, lib. m Ojfie., in five), occidere. Sed utique non Calo prior quam Moyses, qui Logem arcopit, Multo ille posterior. 47. « Si pignus aceoperis vestimentma propin- qui tui, ante solis oceasum restitues illud, ne nu- dati appareat turpido (B.cod. xxi, 26 cl Zi). » Vos vero exuillis alque nudatis, et non redditis, ‘Videte ue sol oceidat super avavitiom yestram, ne s0l justitie vobis cecidat, qua justitiam non tene- is, aut sol iniquitatis super Magitia vestra conda- tur. Dies quoue peril invito, nox irvuit sicutJude, qui com diabolus s» iisicset in cor ejus, surrexit ad proditionem, et fuela cel nox ; gol enim justitie occiderat ei, et recubuerat super oum. Qui in cor- ajus intravit, fecit ili tonebrae, ut lueis non vide ret auctorem. Ibi miser periit in ilto convivio in quo alii salvantur. Reddite igitur vostimentum de- bitori, in quo dormiat et quictus sit. » Si uolueri- tis reddere, exaudiam, inquit, cum : quia mise- vicors sum (Ibi. 27). » Si vos non exauditis, ego exaudiam, ego miserebor, egy nun despiciam ino- pis preoem, 48. In Deuteronomio quoque scriptum est : « Non exigesa fratre tno usuram pecuniw, ot usuram esearum, et usuram omnium rerum quascunque fooneraveris fratri Ino. Si alivnigen credideri usuram exiges ab eo: a fralre aulem tuo non exi- gea (Dent, xxi, 19, 20). » Vides quantum pondus in verhis sit. « Noli, inquit, exigere usuram a fra- tre tuo, »hoe est, cum quo halore debes omnia communia, ab co tu usuram exigis? Frater tuus consors nalure et eohwros gratim, noli ab co oxi- gore amplius, a quo duruin ost repeters quod de- doris, nisi enm habnerit unde solvat. 49. Bt quia plerique rofugientes precepta Logis (14, quest. 2.¢. Plerigue), cum dederint pocu- niam negotiatoribus, non in pecunia usuras exi- gunt, sed de mereibus eorum tanqnam usurarum emslumoenta pereipiunt : ideo audiant quid Lex \ B c (19) Omnes edit. ae mas. duo, mela mrt suse cipis. Molius alii, velul munus suscipis. Kt bine in- {elligas jam tum’ exeogitatam faisse hominum ava- rilia’ distinctionom illum, qa aliquid accipere preter sor'em per modum usurve illicitum dicunt, zon voro si per modum muneris accipiatur, 50) Absynthiatum, aut ut alibi soribitun ihtacum, vinum est ‘absyntho conditum S. AMBROSIT 816 ‘lioat + « Neque usuram, inguit, escarum aceipies, neque omnium rerum quascunque fomeraveris fr tri tuo. » Fraus enim ista et ciroumscriptio Leg est, non custodia, Et putas te pio facere, quia a negotiatore velut munus suscipis (49)? Inde frau- dunn ille facit in mereium pretio, unde tibi. solvit usurain, Praudis illius tt auctor, tu particeps, thi proficit quidyuid ille fraudaverit. EL esca usura cst, of vostis usura oat : et quodeunque sori ao. cedit, usura est : quod velis ei nomen impo usura est : Si licitum est, cur vocabulum refugis, cur ve'amen obtexis 7i illieitum est, cur inere- mentum requiris ? 59. Quod pejus est, hoc vitium plurimorum est, el waxine divitum, quibus hoe nomine struuntur collaria, $i quis instaurandam convivitm putat, “lL negoliatorem mittit, ut absyuthiati 60) 608 cupellam sibi gratis deferat : ad cauponem dirigit, ut Pieauin vinum, aut Tyrigcum requirat : ad le: niu, ut vulvam efbi procurct : ad alium,at poma sili adornet, Hague humanitatem judicant que aleuo pericule coustant, Tu Libis, et alius diffuit Jacrysnis : La epulatis,etalios cibo tuo steangulas lu syoiphouia delectaris et alius misorabili deplo- vat ululaty ; tu pomna degustas, et alius spinam vent, Nuzuquid culligunt de spinis uvas, aut de tribulis fous ? Spina est, spina centesima est, tri- Dulus est tonus, male uit. Quomode ergo potes fruclum habere de spinis ? Si iste fructus de spi- nis non naseitur, ille naseetur wtornus. De arum- nis ditatis. de lucrymis luerum queris, de fame aliena pasveris, de exuviis despoliatoram bomi- num cudisurgentum : et judicas te divitem, qui slipem poscis a pauper ? Sed audi quid dicat Salvator : « Vae vobis divitibus, qui habetis coneo- lationein vestram (Luc, vi, 24)! » CAPUT XV. Alienigam a quo usuras licet exigere, solum esse cum, quem licet oeciderc, fratrem vero ejusdem vel fidet'vel juris consortem ; quamlibet usuram pros- cribt, et de benedictionitus ejus qui ab tila absti- nuertl, cum eathortatione ad miserécordiam et vert tatem, 51. Sed forto dices quia soriptum est: « Alie nigen: feenerabis (Deut. xxi, 20) ; » et non consi derus quid Evangelium dicat, quod est plenius. Sed hoc interim sequestremus, Logis ipsius verba considera : « Fratri tuo, inquit, non feznerabis ad usuram, sed alienigenam exiges (Jbid. 19, 20). » Quis erat tune alienigena,nisi Amialech,nisi Amor- theus, nisi hostes ? Ibi, inquit, usuram exige Gui merito nocere desideras, eui juro inferuntur arma, buie legitime indicantur usune, Quom bello autem, ot Tyriacum ita dicuntur a locis in quibus nascuntur, Est enim Picenum regio quedam Ita- lig, Tyrus vero urbs in Asia. Quod autem provo- ce, vuluam, Latiniue legendum conjicit Ayllam, que vox in ant. efit. logebatur frustra ost, cum ‘omnes edit, preferant, vulvam, etea, ut jam dix ctum est, ab aucupibus deliciarum quesita sit. ST non potes facile vincere, de hoo cito pote contesi- A ma Vindicare te, Ab hoc ustiram exigo, quet von sit crimen oceidere. Sine ferro dimieat. qui usurara flagitat : sine gladio se de hoste ulciscitur, qui fuerit usurarius exactor inimici. Bego ubi jusbel- li, ibi etiam jus usure, Frater autem tuus omnis, Advi, primum, deinde Romani juvis est populus : « Narcabo nomen tuum fratribus meis, in medio Beclesie laudabo te (Psal. x1. 23). » 52, Denique etiam in Lovitien preeeribit lex usuram a fratre non esse poscendain. sic cnim habes : » Et vivet frater tuus tecum, pecuniam tuam non dabis ili in usuram, et in amplius re- cipiendu non dabis illi escas twas (Levit. xxv, 3). » Generaliter hwo seutentia Dei omne sortis exclusit augmentum. Unde et David etbenedietum astimavit,et dignum habitatione ccolesti, qui peen- nian non dedit in usuram (Psul. xtv, 5). Si ergo qui non dedit, benediotus ; siue dubio maledietus, qui ad usuruin dedit, Cur ergo maledietionem po- tius elivis, quam Lenedictionem ? Potestis bene- dicti esse, si velitis, potestis justi ese. Homo enim justus secundum Ezechiel (Bzeck. xvitt, 7,8), qui pignus deditori redilet, et peouniam suam in usuram: uon dabit, et superabundantian non acci- pist, GO® et ab injustitia avertet manum swam : Justus est iste, inquit, vila vivet, dicit Dominus (loid. 9). » Qui autom pignus non reddidit, et in simulacra apposuit oculos suos, iniquitatem fecit, cum usura dedit, et superabundautiam accopit,hie vila non vivet, Ones iniquitates istas fecit, morte morietur : sunguis ejus super ipsum erit. Vide quomodo fwneratorem eum idololatra eopulavit, quasi crimen aquaret. Blige ergo quod dulce est. 53. Cur semper tristes, eur semper amarissimi, ‘cur semper solliciti ? Procedat aliquando a vobis misericordia, procedat veritas : obligetur_monda- sium, fraus odio sit. Doeuistis perjurium : fene- ratorium sacramentum dieitur, ubi paratar perju- rium, Parastis frequenter (51) cum reddita fuerit pecunia, quod syngrapha non apparvat : pejeratis postea quod zon recoporitis peeuniam, Nolite ergo semper tiseri esse, semper avari, semper mesti, Leones sunt, et feritatem suam uiulant: « De man- aucante, inguit, exivit esca, et de forli et tristi exivit dulee (Judic. xiv, 14) ; » Greecus, w et tristi » habet ; sic invenimus. Tamen de forti hoe intelli- gitar ; quia leo fortis est feritate: et qui forus, iristis. Bt de vobis qui pecuniam ot avaritiam de- voratis, exeat misericordia ; hie enim esra est egenorum : et de tristi exeat dulce, at dimittatis ei qui non habet unde dissolvat. Qui trahilis peccata ut fune Jongo et jugi loro vitulw ? Quod fit utique, cum feenus produeitis. Tenetis pauperem debilo- (54) Bra., Gill. ac Rom., ubi paralur perjurium, Perjurastis frequenter ; Codox Viel... bi perjura- uy", Perjurium parastis frequenter, Alii, atque "Ama. edit. nobiscum, ubi subintelligenda vox, perjurium post verbum, parastis. LIBER DB TOBIA. B hefacite eis, et mutuum lat B18. rem, vol ibi sit aliqua gratia (52), ubi nolla apes commodi, Ei hoe secundum avaritiam vestram lo- quor. CAPUT XVI. Ex enangelico praecepto firnerandum his, a quibus nthil eapectetur, imo eliam inimicis : uberrimum fanus illius esse, qui Domino fancraverit : nec diffitendum ipsius paupertati quae veras largitur divitias. 54. Ceeterum Dominus in Evangelio talibus ma- gis existimat fonerandum,a quibus redhibitio non speretar, Sic eniin ait : « Bt st mutuum dederitis a quibus speralis recipere, quo vobis ost gratia ? Nam poccatores peceatoribus fencrant, ut reci- piant ; verumtamen amate inimicos vestros, et be- nibil sperantes, et erit merces vestra multa in colo, et eritis flit Al- tissimi, quia ipse benignus super ingratos et ma- los, Estote misericordes, sicut et Pater vester mix sericors est (Luc. , v1, 34-36). » Advertitis quod nomen a Domino fiwnerator acceperit, quod no- mien liam qui fenori vostro fusrit obligatus. « Poovatores, inquit, pecoatoribns firnerant, ut re cipiant : » uterque peceator, et fornerator, et debi- tor. Vos autem, inquit, amate inimicos vestros. Non discutiatis quid mereantur inimiei, sed quid vos fucore oporleat. Date mutuam iis a quibus non speratis vos, quod datum fuerit, recepturos, Nollum hic damnum est, sed compendium. Mi mum dalis, multum recipietis : in terra datis, et id vohis solvetur iu ewlo + fens amitlitis, meree- dem magnata habebilis : fwnerutores GRO esse desinitis, filii eritis Altissimi : eritis misericordes qui vos Patris eterni probetis beredes. 55. Sed fneratorum vos delectat et usurarum Vocubulum. 1d quoque non invideo. Ducebo quo- modo boni fwneratores esse possitis, quomodo bonas queretis usuras. Dicit Salomon : « Fasnerat Domino qui misevetur pauperi : secundum datum autem ejus reteibuct ei (Prow. xix, 17). » Eee bo- nvm fasnus de malo factumn est : eece irreprehen- sibilis (enerator: ecce usura Jaudabilis. Nolite ‘ongo jain invidentera me vestris commodis esti- mave. Putatis quod hominem subtrabam vobis de- bitorem ? Deum provideo, Christum subrogo, ile lum demonstro qui vos fraudare non posit. Foe norate orgo Domino pecuniam vestrain in manu pauperis, Ie astringitur et tenetur : lle seribit quidquid egenus aceoperit : Evangelium ejus eau- tio est : lle promittit pro omnibus indigentibus, ille dicit fidem ; quid dubitatis dare ? Si quis vo- bis dives hujus swculi offeratur, qui fide promiliat sua pro aliquo debitore, statin numeratis pecu- niam : pauper ost vubis Dominus cei, et conditor (52) Edit, omnes, et duo mss. velut ibi sit ali- qua gratia. Vi prsbatioris nota, vel ibi sit, oto. bi vel idem sonat ac saltem, quo sensti ab aucto- ribus non raro usurpatur. S. AMBROSII mundi hujus ; et adhue deliberatis quam ditio- A seriptionem quam habui adversus aliquem jure- rem queeratis idejussorem. 56, Sed allegatis, quia pauper oot faetus, cum dives osset. Vidislis crgo quia fides ejus dives est, fides cjus idonea ost : pauper est facius, cum pro nobis solveret, et adhue paupertas ipsa non deei- pit ; enim divites feeit, quos pauperes putabatis. Dioit enim Apostolus : « Pauper factus est cum divos ossot, ut in illius inopia vos ditaremini (IP Gor. vinx, 9). » Bona inopia, que largitur divitias. Nolite ergo vos pauperlatem timere, ut sitis divi- tes, Date oliosam pocuniam, et recipietis fructuo- sam gratiam, et pauperum subvenietis necessilati- bus, et vobis ensindie sollicitudo minnetur. Now peribit quod pauper acceperit :et vobis quod dede- Titis inopi, sine custode servabilur, Quod si inere- mentum usurarura queritis, in Lege benedictio, in Evangelio calostis est meres: quid suavius benodietiono ; quid majus rst clo? Si esearum desideratur usura, ea quoque presto est, sicut le- gimus : « Is enim qui miseretur pauperis, ipse pascetur (Prov. xxut, 9). » CAPUT XVII. Occurritur objectioni, qua noniullé neguit geucratiter prohibitum ne piqnus reiineatur, set. ad payjorun pignora legem restringunt. 37. Reddite ergo pignora quir tenetis, quoniam fidefussorem idonenm reperistis. Sed obmurmu- rant adic dicentes, quia licet tenere pignora, ot 8° Lege defendunt. Aint enim : Seriptam est in Dou- teronomia : « Si fucrit tibi debitum a proxiino tun quodeuaque, non introibis in domum. ipsius pi- gnerare pignus, sed foris stabis, et hone apud quem est debitum tuum, proferet tibi foris pigaus. $i aulem: homo ille pauper fuerit, non dormies in pignore ipsius ; sed redditione reddes ei pignus ipsius ad oceasum solis, et dofmiet in vestimento suo, et benedicct te, et erit in te misericordia co- ram Domino Deo tuo (Deut. xxiv, 40-13). » Bt alic bi, inquiunt, seriptum est : « Non pignerabis @a molam, neque lapidem superiorem mole ; quo- niam hio pignerat (Ibid. 6). » Et alibi : « Non ace cipies pignus vestimonti viduwe (Ibid. 17). » Unde argumentatur quia specialia pignora sintinterdicta non omnia, id est, pau periset viduc (5).Molam quo- quoetlapidem superiorem mole prohibitum pigno- rari. 58. Sed cum por Ezechiclem prophetam ipse Dominus dicat (Bxech. xvit, 7), justum esse qui pignns reddidit, iujustum qui tenuit : vtique non speciale aliqund, sed generaliter omne pignus suaddet esse roddondum ; eum dieat Job: « Con- (53) Ita mss, omnes Gall. ar vet. edit., Rom. vo roex uno Vat. Unis argunentatur pignera inter- diol nun oranda, sed specinliler pauperis et viduz, Aperta ot minimne.coacia Ieetio, sed que polins vorborum Ambrosii paraphrasim, quam ipsa_Am- brosii verba wpresentet, (54) Bilt. Am., ira. chm mss. dnobus, At ne parere erubescant moto, Gill. et Rom., Atne pari erubescimt malo. Demum mss. Vat. wus, ob quin- que Gall. ut in textu, Bst autem hie ne reorudescant, mento coneeplam, imponens coronam legebam, ct si non sciudeus eam reddidi, nihil accipfens a de- bitore (Job. xxxt, 26, 27}. » Cum Dominus nibil ab fis quibus mutuum dederimns, sperandum esse precipiat (Luc. vi,95), quod recipere deboamus, quomodo pigous secundu:n Legem putant asa veti- nendum ? cAPUT XVUI. Ut objicientibus nos divina lege ai fenerandum inc fart fia satis, tnguaritur quid yustus, v. g. Petras Jornori duye tatcat ; ostendituirjua sts ilti sermo- hes esse, qos fienevet. 50. AL ne pati reerudescumt modo (54), et dicant olian se ad foonorandum incitari Legis oraculo ; quia seriptum est : « Fanerabis gontibus muliis, B tuautem non mutuaberis (Deut. xvi, 12) 5 » tompus est plenius et expressius disputare et do- cere quid fienerandum, et quibus Legis statuta prescribant ; precedit enim femoris causa pigno- ris eausam, « Mutuabitur, inquit, peceator, et non solvel : justus antem miseretur, et tribuet (Psal. xaxvi, 21). » Andis, debitor, quid debeas decinare: audis, credilor, quid debeas imitari. Et infra : « Juvenis foi, et senui, et non vidi justum derelic- tum, nee semen ejus querens panem, Tota die mi- seretur et feencrat (Ibid, 25). » Unde huic justo quod tota die feneret ? Ergo dives justus est ; et quanto ditioe unusquisque fuerit, tanto justior : qui habuorit unde fwnerct, ipse erit justior. Sed difMeile dives intrat in regnum ecelorum 60, Quid ergo fwneret, die mibi, saucle David, Contra me protuli tostimoniui, nisi mihi subve- nis. Petrus dieebat: « Argentum etaurum non ha- beos (Aef.11,6)-» numquid non ernt justus?'Tu mihi ergo expone quid fionerct. Dixisti enim : « Beatus vir qui miseretor et commodat, disponetsermones suos in judieio (Psal. ext, 5). » Taveni quid fcene- ral justi. Petrus quoque me doccat et ipse quid fe noret, qui disit inopi attenstenti ad se et ad Joan nem: « Argentom ot aurum non habeo.» Nibil er go dabis pauperi, apostolo ? Das tamen, et plus dag quam alfi : das inopi, quod alii dare mon pos sunt ; das inopi, post quod egere non possit ; das inopi, quod etiam divites aceipere coneupiscunt ; das inopi, quod ii qui istud argentum et aurum hhabent, conferre non noverint, quia impodit-: das inopi (55), qui eis divitibus facias ditiorom. Tneieasti animum meum, concupiseo hoe donum tuum Dicito, rogo, 6#2 quid des. Noli me diu suspensum reddere, cupio petero,si cito solvas, Sed solvieli cito : non distulisti inopem,non despe~ idem ac ne iteruin seso defendant, Scripture auc. {orilatem ubiendentes : ef hoc co rospiait, quod supra dicitur : Sod murmurant adhuc, ate, (55) Mes. nonnolli ag omnes edit.y das inopi quod cent divisiins faciul, plures, facia” ditiorem “Ali mss, das inop, quo’ (antiquiores gui) efs, ole. In Sexlo autem east eat rolativam que, et_subinteli- gitur ejus anieccdens hoo modo, Das anopt fd met- us qu, ole. C 821 xisti precom pauperis,nondiutus eum desporare fe- A cisti, nom vacuus ad templum ascendisti, liso « Argontum atanram non habeo. » Non illi soli plenis manibus ascendunt,quiangentuin ct aurum habent: ascendit et pauper non vacuus ; ascendit et ille non vacuns, quia aurum ot argontnm non habet, Audia mus quid detiste paupor :« Sod qupd haboo,inquit, do tibi. In nomine Jesu Nazareni surge ot ambula (Ibid. 6). » Ooptanda paupertas ; 0 ditior inopia! Claudicabat, cui divilos dabant: unus pauper Godt ot stalim qui claudus erat, sanus est faclus, G1. Habet orgo justus quot fwnoret, abet et argentum quod forneret, sermones suos’fornernt : hoe est justi argentum: eloquia enim Domini, elo- quia asta, argentam igne esaminatum, probatum wurgalum septulo, Hoe fwnerat qui legem t, qui legem mneditatur, qui legom exereet ; hoe feencravit Petrus, hoe fineravit Paulus, qui- bus diciiur ut ad vires nationum porgerent. Ad Cornelium centurionem Petro, oui dieitur : « Sur- go, vade nibil dubitins, quoniasn ego misi illos: et surrenit et ivit (Act. x, 20, 21). » Ki infra dixil + Nomquid aquam vetare possumus, ne baptizon- turii, quiSpiritam sanctum acceperunt (Ibid. 27)? Jussitque eos baplizavi. Hoe est : Feenerabis genti- bus, ul peceate dimitias, debita auferas : tu autem non mutuaberis. Mutuatur enim pocoator, ot non solvet peccata sua : quia peccator est. Paulo dici- tur: Peenerabis gentibus qui missus est ad gentes (Act. 1x, 15), Joanni dicitur : Fenerabitis gentibus: Jacobo et cwtoris dioitur: Funerabitis gentibus ; quibus dictum est: ite, baptizate genies (Math. C xxviry 19). » 62," Dicitur populo patrum: «Si cuslodieris mandata Dei, benedictus eris, et fenerabis geuti- bus vorbum (56) (Dew. xxvii, 12). » Denigue nom de pecunia divi signilicant sequentia: « Prineeps ris gentibus multis : tibi autom nemo dominabi- tur. Constituet te Dominus Deus tuus caput, et nonin caudam, et eris tuno supra, et non subter, si exaudieris vocesn Domini Dei tui (Ibid. 42, 13)» Bt soquitur: « Si autem non audicris, maledictus tu in civilato, et malodicine in ageo (Jbid. 15, 16).» Et infra: « Maledicta progenies ventris tui (Ibid. 48). » Non pecunia utique honedictum facit, sed cognitio Dei, preedicatio verbi: si gratiam Doii- ni feneremus, si indigentibus eloquia Domini conferamus, si observernus mandata colestia. Et contra maledietum non facit, si desit pecunia que fomerelur: sed si desit studium, si desit observatio omlestium statutorum, maledictus erie. if 643 CAPUT XIX. Jureos primo gentibus famerasse, postmodum gentes in Christum credontes vicem illis revilidisse, quod pecuniarm suara amisissent; ejusdom pecnice las. (56) Vet. odit. cum mss, Tora. et Viet, Dicitur Paulo: Si Patrum custodicris mandata, bencdictus eris, et fanerabis gentibus verbum. Rom. e cod. LIBER DB TOBIA. 822 atque ad illam fenerandum exhortatio : et quo rcto in ex re Bsvaclilis antepositae fucrint nationes. 63. Denique mysterium Boclesie ovidenter ex- primitur. Primum enim dixit ad diseipulum Legis: « Si audioris Legom, et custodieris, feenerabis gen tibus (Deut. xevin 42); » quod factum est a pa- trious nostris. Penerayit Moyses gentibus, qui proselytos aequisivit, famneravit Jesus Nave, fiene- ravil Gedeon, foneravit Samuel, David, Salomon, Elias, Blismus: et si quis volebat verbum eogno- seero, pergebat ad cos: regina Austri venit audire sapientiam Salomonis, 64. Ubi co:pit populus Judworum non custodire Legem, cceperunt advenw, hoc est, ox populo na- tionum qui in Dominuin Jesum crediderunt, inter- pretationem Scripturarum fencrare illi vetusto populo. Foeneravit Timotheus patre Greco ortus yerbum Judwis, eum sacerdotium recepisset ; feneramus hodieque sacerdotes in Ecclesia ver- bum Judwis, qui do Synagoga ad Eeclesiam trans- ierunt; feneramus et novam et vetustam pect- niam : etenim quam hebuerunt, jam non habent, oculos habent, et non vident, aures bhabent, et non audiutt: pecuniam habeat, et non habent: quia tusuin ojus ignorant, pretium ojus nesoiunt,figuram ejus et formam non cognoverunt. Nam si cogno- vissent, nunquam auctorem pecuniw denegassent, dicentes ; « Nolumus hune regnare super nos(Luc. xts, (4). » Qui quidem rodiens, accapto regno, jus- sit vooari servos suos quibus dedit pecuniam, et 208 qui fernerassent pecuniam, priedicavit : ei au- tem qui pecuniam tenuit otiosam domini sui re- spondit : « Sciebas quod ego homo austerus sum, tollo quod non posui, meto quod non seminavi : et quaro non dedisti pecuniam:meam ad mensam, ot ego venions cum usuris utique exegissem illam (Ibid. 22, 23)?» 65. Audistis que pecunia boni faneratoris sit, que pecunia bonas acquirat usuras, que pocunia non infamet feeneratorem,non opprimat debitorem, quam pocuniam «rugo non posit obdueere, non penetrare tinea, que pecunia non de terreno thesauro sit, sed de wterno, que pecunia divitem faciat accipientem, nec aliquid imminuat fonc- ranti, Hae pecunia usuram habet: non centesi- ‘mam ajus quod dederit portionem, sed centuplum fert fruclum. Expande igitur sinum mentis, ut hu- jus pecunie numeratam tibisusoipiasquantitatem: intende cordis obtutum, ut agnoscas peounie hu- Jus iinaginem et inseriptionem : certe hano pecu- niam excute, tabula supra mensam anime tum quer stabilis virtutibus sit, quadratam constitue, conde in thesauro pectoris tui, de quo docins seriba depromit nova et vetera. Vidos qualis hee peotnia sit, GEA quomadmodum creditorem de- bitoremque invisa in se conjungat nomina. Quj Vai. cum quo Gall. omnes consentiunt, looum re- stituit: nisi quod’ ubi omnes mss, ‘preferunt. gentibus verburt, illa. reposuit, gentibus mullis, 823 idero, Hojus ergo fooneratores pecunie: vos ssc d ut ad vos qui mutoum sumant, sponte festinent : per quara non nummum, sed regnum possi quirere; per quam non maledicta queratis, sed donedictionis gratiam. 66, Hane pecuniam feenerat populus nationum qui scivit cernere, qui seivit exentore. Recusasti indiga feenoris spiritalis (57), egere ecppisti. De te ergo a Det Filio dictum est : « Mutuabiturpeceator, et non solvet (Psal. xxxv1, 24). »Tibi dicitur : « Advena qui est in te, ascendet super te: tu autem descendcs in imum (Deut. xxviu, 43). » Nescit enim summum, qui Christum ignorat: in inferno semper est, qui non ascendit ad Christum + in summo autem pr pulus qui verbum recipit, hic habet fideipatri monium omne. De hoe it Lex: « Hic tibi foe- nerabit, tu autem non foonerabis ci: hie tibierit caput, tu autem eris canda (Ibid. 44), » hoe est, ile erit primus, tu ultimus et abjectus. Auferam Judea capnt et caudam, initium et finem: ini- tium Christum, qui interrogatus quis esset, re- spondit: « Jnitium, qui et loquor vobis (Joan. vit, 25): » finem quoque Christum dicit: « ipse st enim finis legis ad justitiam omni creden’ (Rom. x., 4). » Brgo qui non credit ad justitiam, nec initium, neo finem habet, sed ipse finis sui ost. CAPUT XX, Praomisso pignoris, commendati, ac deposili dis- crimine, ostendit spirituale pignus esse, quod reddi lege jubeatur; corporeum tamen’ etiam redii oportere : qui verbum Det audiertt debito- rem esse, nec ab e0 pignus tollendum. De evan elicis vestimentis, et de tunica quam omnes ju- jemur induere. Bonum amictum esse Dei ver- bum ; esse pignus Dominic sortis, esse suptentia uestimentum ; tandem esse verbum coangustan- dum. 67. Cognovimus ferns legitimum, cognoseamus et pignus quod Lex reddi jubet ante solis occasum. Quid sit istud audi dicentem Apostolum : « Dedit Deus pignus Spiritum in cordibus nostris (If Cor. 1,22)» Tripliciter autem et pignus, ct commen- datum, et depositom dicitur. Pignus dicunt quod Pro mutuo ere susceptum est : commendatum autem et depositum quod nos custodie (58) causa alicui commisimus. Unde ait Apostolus: « Scio oui credidi, ot certus sum, quia potens est com- mondatum meum servare in illum diem (I Tim. 1,42. » Depositam quoque idem docuit quod es: abit) Mes liguot atyue omnes edit, Recusat licta fenoris spiritalis. Dion. secunda mano, ct Thuan, prima, Recusasti indiga, ete., commodios ; idein enim ost ac si diceres, Synagoga seu Judan Fectisavit pecuniam evangelicim, eo quod gens illa fornus spiritale solvere nequaquam posset. Post pauea, Rom. edit, ista resecaverat a Dei Filio, vel ut vet. edit., Dei Milio. Male; nihil enim sib voluit Ambrosius, nisi Davidem in Christi persona locutuin fuisse, quam diecnd! formam alibi srepius usurpavit. (58) Ita Rom. edit. cui aceedunt mss. Thuan. et 8. AMBROSIT invehebar in feeneratores, jam provoco debitorem. A set, dicens: « Bonum depositum cusodi per Sp BBA ritum sanetum qui habitat in nobis (Ibid. 14). » Numquid Spiritus commondati auri argentique custos est, aut per Spiritum sanctum pocunia custoditur? Spiritate igitur pignus custoditue ab Spiritu, ne aves eaeli veniant, et auferant illud de cordibus nostris. 09, Petamus ergo, ut custodiat in nobis Chri- stus hoe pignus quod ipse donavit, et depositam suum comimendatumque conservet. Nihil enim €25 accopit a uobis, sed ipso nobis eredidit quod nostram non erat, Et idoo detrimento hono- statis alfcitur, qui depositum viclarit alienum. Si commandatum hominis nulla debemus fraude violare, quanto magis divinum et spiritale deposi- tua bona fide servare nos congruit, ne existima- tionis et utilitatis gravia damna subeamus! 69. Hoc igitur pignus est quod lex probibet pignerari, et vivlenter auferri, Sic enim habet Scriptura: « Si debitum tihi fuerit a proximo tuo quodeunque, non introibis in domum ipsius pi- gnerare pignus ; et homo apud quem est debitura tuum, proferet tibi foras pignus. Si autem homo ille pauper fuerit, non dormies in pignore ipsius, sed redditione raddes ei pignus ipsius ad occasuin solis, et dormiet in vestimento suo, et bene- dicot te, et erit inte misericordia (Deut. xx1v, 4013.) 70. Dices itaque mihi : Eece Lex auferri pignus probibuit, non suscipi:: pauperi autem jussit reddi, non omnibus. At de corporalibus quidem pigno- ribus sanctus etiam Esdras docuit nos, quod jum, feoneratores, advorsus patrum vestrorum non possitis venire professionem, Nain cum juberentur qui feeneraverant et acceperant aliena pignora, ut restiiuerent ea, dixerunt: « Reddimus, et ab ipsis nibil querimus (11 Esdr. v, 12) » Boni patres, qui stalucrunt pignora debitorum esse reddend oni etiam fwneratores qui responderunt quod et pignora redderent, oi pecuniam non requirerent, quam dedissont. Et sententia vos paterna cen- sionis his ustringit, et professio ereditorum. 71. Est autem et aliud pignus quod lex spiritalis, prohibet auferri; et si datum fuerit, reddi jubet ante eolis occasum : quod homo debitwr reddit (59), et ipse protulit. Debitor est autem omnil 1p qui audit verbum regni et non intelligit: vonit talus, et rapit quod seminatunsest in corde ipsius. Noli ergo introire in domum ejus, ut illud pignus Colb. praster vorem custodiee, pro qui _mendose habent, custodiat. Vet. edit. ot cod. Laud., Custo- diutur Cauca uticujus commissi. Dion. vero solus, quod nobis custodiat ille, gui commisimns. (59) Omnrs oitit. ac “inss. aliquot, quad homo debilum redét: melius alii, debitor ; consequenter enim ponitur, debitor est autem, etd. ; quod vero dicitur, et ipse protulit, idem'est alquo non por vin eo privalus est, relécrique debet ad ea gue leguntur supa: proferet tibi foras pignus, nee non ad en. que infra sequuntur : Si sua stultitic amiserit, ele. 838 LIBER DE aceipias. Vee enim qui scandalzaverit unum de A pusillis istis! Si sua stultitia amiserit pignussuum, fu non habebis delictum. $i autem pauper fuer, redde pignus ante solis oecasnm ; pignus autem vestimentum est. Si sibi dives videtur, ipse se decipit, si pignus tradiderit suum : si autem pau- Per qui aon habeat divitins spiritus, rodde illi veslimentum suuin ante solis oceasum, 72, $i de corporali agerotur pignore, utique ma- gis por-diem reddendum fuit, ne turpitado nud corporis diurno lurnine proderetur : tenebra enim nudum non produnt. Ac si hoc moveret quod non haberet pauper, quo dormiens tegi poscot, utique autsiraguluin aut amictum diecret esse redden- dum. Nuno autem dicondo vestimentum, tunicam magis significa quo induimur atquo vestimur. Redde ergo pauperi tunica suam, ut dormiat in ea noctu. 73, Nonne tibi videtur illum pauporem significa~ ro, qui cum tusiea una jubotmr porgere, alteram non roquirere, emissus a Christo ad Evangelium predicandum (Maith. x, 10) ? [pseest enim pauper spitita, qui dormire possit: nam sutiato divitiis, non est qui sinat eum dormire Dormit onim paupor somaum resurroctionis, quem dives dormire non potest, GLE quia divitiis et voluptatibus suifoca- tur. Dormit Christi quietem, dicentis : « Ego dor- mivi et quievi, et surrexi, (Psal. 11, 6). » Hecest tuniea illa desupertexta qua erat indutus Christus, quam scindere non potuerunt illi milites quos agno- seis. Nellus enim coram vestimentum Christi scindil, sed dividit ; sicut seriptum est: « Divi- C serunt vestimonta mea sibi, ot super vesiom me: misorunt sortem Psil. xxt, 9). » Divisorunt. sibi ovangeliste vostimenta gjus, et super vestem ajus, hoc est, super prevdicationem Rvangelii qua ve- stitur hodieque Dominus Jesus, miscront sortem. lam utique sortem, que cecidit super Matthiam, ut apostolorum duodecimas numero, excluso no- mine proditoris, adjungerstur. Bene autem de evangolistis dictum est quia miserunt sortom ; sors enim veluti divino pendet examine. Et ideo quia non potestate propria sunt locuti, neque omnes eadem omnia. sod pleri runt diversa, que alius non dixerat: saneti Spiritus gratiam velut sortito illis en tribuisse cognoscimus, que loque- rentur singuli de operibus Domini Jesn, ut ejus gesta sibi desoribenda pro ejus nutu dividerent. 74, Est ot illa tunica quamdemonstrat Apostolus, digens : « Induite Dominum Jesum (Rom. x10t,14). » Hizo est tunica que inhonesta operit nostra, et in iis abundantiorem honestatem circumdat, in Chei- sto, Induimus viscora misericordim in Christo, induimus crucis gloriam, que Judeis scandalum, Gracis sultitia videbatur. Ti erubescunt, qui eam erubescendam putant ; nobis autem absit gloriari, nisiin cruce Domini Jesu. Hwee ignobilia nostra ‘TOBIA. 826 honoram abundantionem habent, quia per passio- nem Domini regnum nobis paratur eternum ; yuo enim quis plus peccavorit, eo plus diligit. Conse+ poliamur igitur Domino Jesu, ut participes re- suvrectionis @jus esse mercamur, exspoliemus yelerem hominem cum actibus ejus, induamus novuin, in quo est remissio peceatorum. 5. Bonus ergo amictus jatque vestitus, vorbum Dei, Hoo vestitu filii Noe pudenda patris operus- runt, aecipientes super humeros vestimentum, et retrorsum pergentes, ne viderent virilia patris, hoe est, corporen que habeat pudorem quemdain generationis humana: : et ideo qui videre voluit, angustioris animi dignam mereedem recepit, ut: servus fleret: omnis caim qui fucit peccatum, ser- vas est peccati. Unde ille in terronis remansit, Hoc pauperi nemo tollat vestimentum ; aut si tu- lerit, sol non occidat super despoliatum : eum anto rostituat, no paceatum pauperis feneratori possit asoribi; etaon solum sto, sed etiam alieno i cipiut laborare peccato. Hoc pignus in hac smculi nocte reddatur, hoc vestimento in his mundi te- nebris induatur. 76, Hoe pignus ilius Dominic sorlis est, non illius coutrarie. Legious enim duas sortes in Le- vitieo, dy quibus dictum est: « Unara Deo facies, alterain transmissori (Levil. xv1, 18)-» Transmissor sortem suam ad feneratores transmittit: serv Domini in sorte sunt Christi. In hac sorte consti- tulus Aaron, contratie sortis exclusit erumaam, cum inter duas partes populi constitutus, mortem a defunctis serpere ©1% in sorlem viyorum sui corporis now perinisit objectu. Hujus sortis bonum pignus est Verbi amictus, Hanc vobis tunicam nulli nenco auferat, debitores ; hane tunicam oppigneretis, si vultis nunquam torpitudinem sustinere, ut dormiatis inter cleros sicut Aaron, dormiatis inter duo Tesiamonta, ut dormiatie som num resurrectionis, et vos reparare possitis. Hoe est vestimontum quod etiamsi oppigneraveris, re- cipiendum in Proverbiis sanctus Salomon suadet, dicens : « Aufer vestimentum tuum : praterit enim injuriosus ( Prov. xxvut, 13). » 77, Sapientice vestimentum est ex illisindumon- tis quo ex bysso et purpura sapientia sibi fecit : hoo est, indumentum fidei constat ex preedicatione 1p calestium, et Dominiew sanguine passionis : bysso alheren figurantur, purpura specie mysterium sa- ceri canguinis deelaratur, quo regnum carleste con- fertur. Denique vestimentum sapientia significari superiora indicant (60): premisit enim dicens : « Sapiens esto, Oli, ut leletur cor tuam (Prov. xxvil, 1). » Bl infra duos versus ait : « Impru- dontes autem supervenientes daranum pendent (Ioid.12).» Aufer vestimentum tuum. Aufer igi- ur, ne dasnuum excipias iimprudentia ; et ne ext tur te proprio vestisrento nequissimus ille com- (60) Cod. Dion., pejora indicat ; alii omnes, superiora indicat ; edit...., tudicant. 827 munis fenevator agaoscans, confusionem tui dete- gore conelur opprobrii, et persuadeat tibi, ut te {oliis togas, et nudum to esse conspiciens, in Dei verearis venire conspeotum. 78. «Redde, inquit, proximo in tempore, coan- gusta vorbum, ot fidelitar age eum illo, et omni tempore invonies quod tibi necessarium sit ( Beeli. xxix, 2, 3). » Non amat multis innocentia se de- fendore. Susanna vocis assertions non eguit : verbum eoangustavit ad Dominum, et statim ad pisei meruit castitatis propria testiraonium. Pluri- ma presbyteri loquebantur, qui laborabant verbo- rum fuco obducore veritatem, sod non filia Juda. Tacuit apd homines, locuta est Deo. Rrubescenda erat in plebe ipsa defensio muliebris: et dum pudor dofenditur, impudentia pretendebatur. Co- angustavit verbum, dicons ad Dominum : » Tu se quia falsa dixerunt de me (Dan. xm, 43). » Et Dominus spiritum Danielis puericastitalis excitavit, ultorem. 79. Coangusta ergo verbnm, ut rodhibitio enedi- tori, non lingua respondeat. Sive mystice : Coan~ gusta verbum hoe est, eonsumma. Verbum enim consummans et brevians faciet Dominus super terram, hoc est, ex mullis rutiociniis abbreviate tibi summa conyeniat. Deducito quod expensis di- versis erogatum, ut salvum habeas quod super- sit : quomodo Dominus de multis dispensationibus Judeorum, ex multo illo ratiocinio peccatorum consummavit tandem atque breviavit, ut reliquee salve ficrent per electionein gratia, et eervarentur ad semen, per quos intermortuam spem Synagoge resuseitarel. 618 CAPUT XXI. Reprehenduntur ti gui eum solvendo non sint, nite tuzun surnunt, Tedem quan abjecti,et quemamodum aad condictam diem non reddentes cx amicis ini- amicos fuciant ; unde wnlld mutuuon sumendum con cluaitir. Quel per motam et tapidem snpermolarem non abtigunitam éntelligatur. 80. Quam deforme est, ut pro bencficio ei qui te adjuvit, rependas molestiam ! Gum istam frau- daveris cui debes, postea in tempore necessitatis tus non invonies creditorem, Quam indignum, ut cum vieium tuom sustontare non queas, cuin adhe nibil debeas, putes quod et vielum tuum possis, et debitum sustinere ! Ante cogita unde dissolvas, ot sie mutuum sume. Fructus, inguit, agrorum eapio, Sed qui non abundant usui, quomodo abundabunt contracti feenoris incremento? Sed possessionem meam vendo. Et unde fructus, quibus utaris ad sumptnm ? Fanus non poeunia sua solvitur, sed augetur : numerando coacervatur et erescit. (G1) Omnes edit. ac ms. aliquot, non reddere verecundivs, Non mole: atlainen ocanium antiquis- sini logunt, non rotlere inverceundam, Unis, three reeundius. Bi hoc otiarn non absurde explicari potest vo sensu ; nam qui debet vorecundia quadamn afli- oitur, qui serw aun reddit, inverocundus atque im- pudens est. (62) Omnes omnino edit., Expurgate uetus fer- 8. AMBROSII 828 A. 81. Deinde non eogitas ‘humilitatem et verecun- diam postulaatis ? Donee aceipias, oscularis manus foonaratoris suporbi, humilias voce tuam, ne cla. rior sonitus vocis tue aures ejus offendat, ne plares te audiant deprecantem. Pauperias non habet crimen, nulla indigontim infamia est: sed debero vereeundum est, non reddere inverecundum (6i). Postulabis dilationem, curm co»peris convenici in tempore prsoripte solutionis: pro peounia affe- res todia, causaberis do tempore, exeusationos strues, et cum totum promiseris, ne in universum frandare videaris, vix dimidium restitues. De amico inimicum facies, pro honore referes contumeliam, pro benedictiona matedictum. Quam hae opiniv- nem ledant considera: quam a viro bono disers- B pent recognosce. 82, Ergo dum liber es a vinculis, ipse te revoca a jugo et onere servitutis. Dives es ? Non sumas mutuum, Pauper es? Non sumas mutuum. Dives es ?Nullam patoris potandi neeessitaten. Panpores? Considera solvendi diffieultaters. Opulentia usuris minuitur, paupertas usuris non levatur. Nunquam enim malum malo eorrigitur, nee vulaus curatur vulnere, sed exasperatur ulcere, 83. Hoo vide, ne dun pecuniam potis, molam twam obliges, aut lapidem supermolarom. Mola ost qua similago confieilur, quamolit simnilaginem una molier que assumitur, et altare que rolinquitur, Fortasse ila assumitur, que semper molit verbum, Dei, ut habeat similaginem, et spiritalem, facit fari- C nam, expurgat votus fermentum, ut sit (62) nova conspersio, custodit molam suam, interpretatur Soripturas, sorvat sibi lapidem supermolarem :illa autem refinguitue que oppignerat molam suam. Cum aliquid emoluorit porfanctorie, oppignerat lapidem qui est super molam. Quis iste sit api quero. Legi: « Lapidem quem reprobaverunt 619 edificantes, hic factos est in caput anguli (Psal. cxvnt, 22). Quare super molam ? Quia ipse est qui molentes juvat: ipsoost qui dicit: « Seruta- mini Soripturas, in quibus pulutis vos vitam mter- nam habere (Joan. v, 3}. 84.Noli, foonerator, hune lapidem supermola- rem oppignerare, ne cadas super illum. O:nnis enim qui ceciderit super hune lapidem, conquassabitur. D super quem autem. ceciderit, comminuet ium Nec viduw pignus suscipias. Grave et utrumque secundum litteram, ut usum instramontumque vivendi egeno anferas, aut vidue pignus detrahas : sed gravius, si anime que verbi vidua est, verbum teneas, et ei storilitatem viduitatis indicas (63). mentum, utsitis, eto. Mss. Thuan., Dion. ot Colb-, Expurgat... ul sit, ete. Docet enim orationis se- ries bic non tam éitari Scripture verba, quam ae~ commodari. dl (63) Edit, “omnes, et quidam mss., ut ef sterilita- tem viduitatis inducas : alii melioris note, et ¢ initeas, hoo est imperes. 829 CAPUT XXIT. Quem foeneratorem imitari debeamus; et ov omoto Rr- clesie Deus plus ilederit, cut et ipsu plus retdiirt non exigente ; deque divtina méserieortice ac judicti dispensatione. 85. Atque ut seiatis quod amanti hee alloetu sna- deam, ul sciatis quod liveat et bene feencrare, osten- dam vobis quem foeneratorem debeatis imitari, « Duo, inquit, erant debitores uni fomeratori, unus Aobebat denarios quingentos, alius quinquaginta. Non habentibus illis unde redderont, donavit. ut que. Quis ergoeum plus diligit ? Respondens Simon Phavisous dixit: Alstimo quia is eui plus donavit (luc, vii, M-43). » Bt landata est seutentia ejus, dicante Domino : « Recte judicasti. » Reote judi- cavit Phariswus, qui male cogitavit, putans quod ignoraret magis Dominus peceata mulieris, quam donaret, Sed faudatur ejus sententia, ut excusatio ei omnis adimatur. 86. Plus remissum est Reclesie, que congregata est ex populo nationum, quonian plus debebat : sed et ipsa plus solvit non exigenti, sed donanti, Dedit aqua pedibus Christi, quia sua peccata mundavit: osculata est peiles, ferens pacis insi- gnia: misit olenm in pedes, ejus, misericordiam et ipsa in pouperes eonferendo.toti sunt podes Christi, in his inmocentius ambulat Christus. Et capillis capitis sui lersit, Christo enim humiliatur, qui- cunque habet humilitatis affectum. « Es ideo, in- quit, dimissa sunt peceata ejus multa, quoniam Gilexit multum (Ibid, 47). » 87. Adverto quod Dominus ot misericordiam quasi liberalis impertit, et judicinm cum misera- tione disponsat. Ante donavit per gratiam, sed quibus donaret seiebat. Non habet quod excuset Judeus. Mibi quasi peccatori plura donavit, illi quasi ingrato minora concessit, Scivit tamen quod et ille quasi ingratus non posit quod ac copiscot exsolvera, ot Eeelesin memor grative eo plura solveret, quo plura mernieset. 62@ CAPUT XXUI. Oggerentibus usurse antiguatalem reponitur etiam eulpam antiguam esse, quem solutun Christus venerit, invexerit autem diabolus : huie femeratores assimalari, mee non etiam eos qut fidejussorem obligant, in quo sibi allerum parant inimicum. Quam cavendum sit, ne quis pro alio so oblige, aut sallem pro summa suis majore facultatibus ! 83. Habetis ergo quom sequamini feneratorem, si vultis laude donari, si vultis non esse quod re- prehendatur a nobis. Nos enim non person» ob- (64) LXX intorp. wouy yap chy gupiy advo it ao. ayakt iyi dvaoltes duapruhéc, Uns mss. atque edit, Compfut, ut Nobilius docet, euxey vip. thy dup hy abvot tmp ood “Ayabhy Eyyiny, etc. Sed Ambrosium logisée oportet, duxey yp thy Guphy atte mip oot dyxity Teyviny, etc, quomadmodum observavit idem Nobilius. (65) Omnes odit., ne se quod tibi (ut habet usus amnicitive) debetur ‘aut debitor dederit grate, vet. edit. cum mss. Torn, et Viet wl videntur emisse. Rom., ut a te videalur emisse. Alii mes. ut in textu Rursus ubi edit. ant.,noverts amici obsecratus oratis, LIBER DE TOBIA. ‘A trectomus, sed avaritio, Nec fallit dixisse aliquos, ‘880 ewe ante hoe bidaum traciatus noster corm. compunxisset affectum : Quid sibi voluit episcopus advereus fooneratores iractare, quasi novum aliquid admissum sit, quasi id non etiam superiores fece- int, quasi non votus sit laonecave ? Vernm est, nee ogo abnuo? sed et culpa vetus est. Denique pecca. {um ab Adam : ex illo culpa, ex quo et ex illo prevaricatio, ex quo et humana conditio. Sed ideo Christus vonit, ut inveterata aboleret, nova condoret ; et qua: inveteraverat culpa, ronovaret gratia. Ideo se passioni obtulil, ul reuovarctur spititu, et absolveret universos (Conf. Aug. lib. « contr. Jul. Pelag. c. 3). Diabolus autem Evam de- copit, ut supplaniaret virum, obligarot_ heredita- tom. 89. Quid fiwneratores faciunt ? Docipiunt defone- ratos, obligant fidejussores : sed non Tobias pignus quesivit, aut fidejussorem poposeit (Tob. 1 17, et Wy, 22), Curandum est igitur, ut fidejussorem requi- ras, nt eum tuis nominibus astringas. Kece para tur alter inimicus. Nam cum non habueris unde dehitumn solvas, ie pro te tenehitur, Inveniris in co cireumventor et fallax, qui amicum deceperis. Me nadabitur, ille pro te in vincula ducetur : illum graviorem exactorem ereditore patieris qui allegat: stimula eivem tuum quem spopondisti. Tla fet ut ipso quoque esso incipias ingratus, et pretereas §llud quod seriptum est : « Gratiam repremissoris ne oblivisearis;dedit enim pro te animam bonam (84) (Eccli. xxix, 20). » Necesse est dieas : Quis enim te queerebat fldem dicere ? Nam nisi tu fidem dixis- ses, ego non aecepissern pecuniam. Adultoram ac- cepi pecuniam, es auro admistum mibi dedit: uti- nam te non obtulisses! Portasse creditor te subor- dinavit, vel tu illum, 80. Ergo eave ne alieno te obliges debito ; ne hoe quoque vendidisse dicaris : no si quid tibi, ut habet usus anicitiw, debitor dedorit gratis (65), te videalar omiss. Aut si vis intervenire, move- vis amici obsecratus oratis, crubescis negare : ita interveni, ut si debito solvendo non fuerit de tuo noveris esse solvendum. In hee pa- ratus accede. Legisti eniin : « Non spondeas super virlutom tuam ; si enim spoponderis, qnasi resti- D tuens cogita (Ecelt. vit, 16). » Et infra: « Reoipe proximum sceundum virlutem tuam, of 62M at lende libi ne cadas (Becli.xxix, 27), » id est, ne erubesces negare, Rom, et mss, moveris . . . erube- sees, Thuan., Dion. et Golb., erubescis negare. La- finius comhicit reponendum, mam vere amc obscene. 4us., etc. Yerum ista conjectura nihil ost opus, ut Asfeienti plauum fet: modo ante verba moverts et crulescis subintelligat particulam, si, Denique pro, si debilum non solutuin fuerit, ut in ant.edit. ad mss. duobus legere est, Rom. ot ss. tolidem exhibent, si debitor solvende non frit: alii, omnium volu- stissimi, sf debido soleendo, ete., ubi subintelligenda vox amicus, f 83 8. AMBROSII aa majore (o obliges nominis quantitate (68)quamferre A 92, Redde ergo mereenario mereedem suam, nee possunt et exsolvere tuarum copim faculiatum. Si eum laboris sui mereode dofraudes ; quia et tu enim quod babes tradas, arnisisti opes, non ami- morcenarius Christi os, ot te conduxit ad vineam sisti dem. Pama tue damna non sentis, redemisti suam, et tibi merces reposita est calestis. Non amicum sine tua fraude, Alibi quoque id te mo- ergo Imdas servam operantem in veritate, nequo -nent Proverbia Salomonis dieentis: « Spondens mercenarium dantem animam suam: non despicias sponde amico tuo, quemadmodum qui obligat se inopem qui vitam suam labore exercet suo et mer- sponsorem amicorum suorum (Prov. xvi, 18). » cede sustentat, Hoo est enim interficere hominem, Si autem non habes, audi quid Salomon dicat vite sue oi debita subsidia denegare. Kt tu mer- « Noli te darein sponsionem, erubescens personam: _cenarius es in hac terra: da mercedem mereena- si enim non babueris unde solvas, aulerent stra- rio, ut et tu possis dicere Domino, cum precaris : montum desnb laleribus tois (Pov. xxit, 26, 27). «Da mercedem Domine, sustinentibus te (Eecli. Ergo bonus fernerator acquiret gratiam, excoratio- xxxvr, 18). » nem improbus. CAPUT XXIV 93. Tobias Uibi dicit : « Luxuria mator est famis Quomodo Tobias in mereedis solutione nobis imitan-, (Tob. 1v, 14), » in quo continentiam docet (68). Dicit dus; quodve faenerandi genus idem nos docewt. —B tiana : « Mereedem omni homini qui penes te ope- 91. Sed non his tantum virlulum Minibus conten- ratus fuerit, rede eadem die, et non maneat pe- tus sanctus Tobias, mereenario quoque scivit sol- nes te merees orninis ; et merces tua non minora- vendam esse morcedem, dimidium usque obtulit; —bitur (Ibid. 42).» Dicit tibi: « Noli vinam bibere meritoque pro mercenario invenit angelum (Tob. in ebrietatem (Ibid. 18). » Dicit tibi : « De pane tuo 1, 15; x0, 5). Bltu unde seis ne forte justum communica esurientihus (Ibid. 17). » Vide quid te aliquem mercede defraudes, pejus si infirmum (67)? feenerare cupiat ; « Et de vestimentis tuis nudos ‘Von enim illi qui scandalizaverit ucum de pusillis tege: ex omoibus que abundaverint tibi, fac clee- istis ! Qui scisan in eo angelus sit? Neque ©22 mosynam, Omni tempore benedic Dominum (Ibid. enim dubitare debemus quod in mereenario possit 10, 20).» In his itaque feenus «teraum est et usura esse angelus, cum esse possit Christus, qui in mi- perpelua. nimo quoque esse consuevit. (65) Mss. Tora. et Viet. eum edit. numismatis mun. Melius Thai gumilate. Sed cum Thuan., Diod. et, Colb. inérsanm. jegonduin, nominis quantitate; zomen enim hac in _ (68) In quo continentiam docel, resecatum fuerat materia idem est ac debifum. Unde iste locutiones, C in Tom. edit. Infra vero ubi omnes edit, ac mss. nomina contrabere, nomina dissolvere, et similes.” nonnull, quil te funcrare cupiat, alii \egunt, quad (67) Bait. vel., punisne Roin. punisve infirmum — te, quidar (guid de te) fomeratore cupiat. Codex Torn. punis si infrmum. Viet. punisse tufir- ., Laud., Dion. et Colb. pejus IN LIBROS DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID ADMONITIO Constat hic tractatus quator libris Do énterpellatione (id est, expostulatione seu querela) Job e¢ David qui non omnes simul in Ambirosianorum operum editionibus prodierunt, Enimvero qui antiquiores ou- rayerunt editiones, com in mutilum exemplar ineidissent, librum secundum preetermisere. Huno primus omnium evulgavit Brasmus, sed cum hujusmodi consura (Epist. huic libro prefixa in edit. ambros.)., que ipsum Doctori nostro abjudicatum auetori libri De vocatione Gentium attribueret, Bjus unieum argumentum est styl quom ah Ambresiano longe diversum esse autumat, discrepantia, Gillotius vero qui post cum in edendis Ambrosii operibus Iaborem suscopit non mediocrem, acortime bane ejusdem opinionem iinpugnat, jllam fulero parum admodum tuto niti contendens (Prefat. in edit. Ambros. ot monito ia secundam Apologiam David); cum videlicet sanctis Patribus minime insolens fuerit stylum suum pro matoria, tempore, vel personis quas alloquebantar, mutare, cum preterea codices mss. qu0s-2 diversis biblioti.ecis conquisierat, magno consensu hane omnem lucubrationem Ambrosio ascribant. Gil lotio etiam suifeagantnr en quibus usi sumus, exemplaria, quorum unum sin minus dam multar est anti- quitatis, ui jurare possis cetate divi Amibrosit seriptum esse, quemadmodum de quodam e suis. loquitar idem Gillotius (Loc. cit.), at saltem mille annos ut minimum prosfert. Ine quatuot hi libri eodem or- dine, ac'swh fisdem titnlis, quibus ilos edendis curavimus, exhibentur. | At vero etsi nobis deossont {ante auctoritatis manuseripti, tamen ipsa B. Presulius verba, et totivs oporis series planuin facoret. sccundum hone Hibrum nihilominus.quam,tres.alios deberi Ambrosio. Nec illud assorore dubitamus, Erasmum ipsum prorsus opinionetm suam, si modo horum quatuor librorum

S-ar putea să vă placă și