Hilaire, Saint (de Poitiers).

Sancti Hilarii, pictaviensis episcopi, Opera omnia, juxta editionem monachorum ordinis Sancti Benedicti e congregatione S. Mauri et omnes alias inter se
collatas, reproducta, emendata, singulariter aucta. 1845.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

PATROLOGI.E

CURSUS COMPLETUS
SIVE

BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, 1NTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNIUM SS, PATMM, D0CT9RUM SCRIPTORUMQUE

ECCLESIASTICORUM

AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTII III TEMPORA

QUI
FLORUERUNT;

RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QVM

EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICJE TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESLE SJECULA,

JUXTAEDITIONESACCURATISSIMAS, INTER
SECUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTISCOLLATAS,PERQUAM
DILIGENTERCASTICATA ;
DISSGRTATIONIBUS,COMMENTARIISLECTIONIBUSQUEVARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA J
OMNIBUSOPERIBUS POSTAMPLISSIMAS EDITIONESQU^3TRIBUS NOVISSIMIS SjECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA;
INDICIBUS
PARTICULARIBUS SINGULOS
ANALYTICIS, SIVETOMOS, SIVEAUCTORES
SUBSEQUENTIBUS,DONATA ;
1NTRA
CAPITULIS IPSUM TEXTUM NECNON
RITEDISPOSITIS, ETTITULISSINGULARUM PAGNilUOUEM
DISTISGUENTIBUS SUBJFXTAMQUEMATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADOR
OPERIBUSCUMDUBIIS TUMAPOCRYPIIIS,
ALIQUA VERO AUCTORITATE INORDINE
ECCLESIASTICAM
POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUOBUSINDICIBUSGENERALIBUS LOCUPLETATA: ALTERO SCILICET RERUM, QUO ... __ _ i
UNUSQUISQUE PATRUM IS QUODLIBETTHEMA SCRIPSEBIT UNOINTUITU COXSPlCIATUSTTtCTERO
SCRIPTUR/E SACRJE, EXQUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ETIN
QUIBUS OPERUM SUORUMLOCIS
SINGULOS SINGULORUM LiBRORUH SCRIPTUR/E
TEXTUS COMMENTATI SINT.
EDITIO
ACCURATISSIMA,C/ETERISQUEOMNIBUS
FACILE ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUR : CIIARACTERUM
CI1ART^3QUALITAS, INTEGRITASTEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUMV
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAMCOMMODA SIBIQUE 1NTOTOOPERIS DECURSU CONSTJl
PRETIIEXIGUITAS,
SIMILIS, PR^SERTIMQUEISTACOLLECTIO, UNA,METHODICA ET CIIRONOLOGI
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE IIACTENUS IIICII.LICSPARSORUM , PRIMUS\
AUTEM IN NOSTRA EXOPERIBUS
BIBLIOTIIECA, AD OMNES 4 5TATES, LOCOS,LINGUAS'
FORMASQUEPERTINENTIBUS,COADUNATORUM.

SERIESPRIMA,!
IN QUArRODEUNTPATRES,DOCTORES ECCLESIJE
SCIUPTORESQUK LATINyE
AD GREGORIUM
A TERTULLIANO MAGNUM.

ACCURANTE J.-P. MIGNE, $tHr$ttttW COW^^tOfttm IN SINGULOS Si

ECCLESIASTICJE RAMOS EDITORE.

PATIIOLOGLE TOMUS X.
S. HILARII TOMUS POSTERIOR.
mm>
PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET,
, PRES LA BARRIERED'ENFER,
IN YIA MCTA D'AMl$OISE
OU PETIT-MONTROUGE.
18V5.
 SANCTI

HILARII

PICTAVIENSIS EPISCOPI

OPERA
OMNIA,

JUXTA EDITIONEM MONACHORUM ORDINIS

SANCTI BENEDICTI

E CONGREGATIONE S. MAURl

ET OMNES ALIAS 1NTER SE COLLATAS,

RfcPROBUCTA, EMENDATA, SINGULARITER AUCTA.

TOMUS II ET ULTIMUS.

PARISIIS, EMDEBAt VRAYEt,

IN YIA DICTAD'AMBOISE,PUESLA BARRIERED'ENFER;
OU PETIT-MONTROUGE.

18frS.
 ELENCHUS

OPERUM QU.fi IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR.

De Trinitate libri duodecim. eol. 9

Liber de Synodis seu Fide Orientalium. 411
Apologetica ad reprehensores libri de Synodis responsa. 546
Hilarii epistola ad, Abrani filiam suam. 547
Hymnus eidem ab eodem missus. - 551
Censura alterius hymni Hilario perperam tribuli. 553
Libri duo ad Constantium Auguslum. Ibid.
Liber contra Conslanlium. 571
Liber contra Arianos vel Auxentium. 605
Quindecim Fragmenta ex Opere Historico. 619
Fragmenta ex aliis S. Hilarii operibus. 725
S. Hilarii Epistola seu Libcllus cum pnefatione et dissertalionibus. 727
Sermo B. Hilarii de dedicalione ecclesise. 877
Liber de Filii et Patris Unitafc. 883
Liber de Essentia Patris et Filii. 887
Nicolai Fabri in Fragmcnta Hiiarii prafatio. lbid.
Index rerum et senlentiarum. 915
Index Glossarum. 1014
 — - - ' 1

IN LIBROS DE TRINITATE

PRJEFATIO.

I. Hi libri Alhanasio adscripli. Quanlam Hilario \ Trinit. cap. 10, sed a titulo indicando ulrobique abs-
laudempepererint.— Temporisdispendiumfaeereme- tinet. Eos quoque ab Ambrosio tritos fuisse per-
ritojudicarelur, quiin his libris auclori suo vindican- suademur vel ex primis ip-iiusdeFide lthris, in qui-
dis illud consumerel. Qtiamvis enini eos Alhauatio hus plura ad horum Hilarii librorum imilntioncmex-
adscriplos quoiidam viderint Philippus bonocSpei pressa idenlidem adveriimus. Quamvis enim ea iu
Abbaset Joannes quidam ipsius sequaliset amicus, proprium stylum converterit, adhuc tamen apparet
illos lamen ab Hilario profectos esseex casligaliori- unde delibata sint. At cum pro more ne eum qui-
bus membranis postmodumagnoverunt. Qua etiam dem nominet, e cujus lucubrationibus profecit, ni-
iu re tanlo consensu sibi concinit priscorum lein- hil ab eo habemus, unde nobis constet quod quae-
porum omuis aelas, ul niliil ceriius, nihil explora- rilur. Nisi forte dicamus eum etiam suum de fide
lius a majoribus acceperimus. Propler bos pra;ser- litulum ab Hilario assumpsisse. Quamquam hunc
lim libros eam Hilarius apud omnes cum Latinos ipsi quodam modo prascripsisse videtur iniperalor
lum Groecospromeruii scieniise, fidei, ct eloquen- Gratianus.
tix laudem, ut, quod valde rarum, eliarn ab adver- III. In hoc non magis consenliuntmss. —Neque ex
sariis ejus iidem libri suinmopere fuerint commen- anliquis exemplaribus quidquam magis certi sla-
daii. Sic enim ex vulgi fama teslalum reliquii So- B tui queat. In vetustioribus si quidem desideraiur
zomcnus lib. m, cap. 14 : Hilarii aulem libros de fi- inscriptio, quoe in aliis de Vide, in aliis de Trinitate,
de, etiam ab iis qui conirariam luebanlur calholicm iu Vindocinensi de fide sanclm Trinitaiis adversus
fidei opinionem, admodum commendatosesse praidi- Arianos, quibus in Remigiano additur, vel cmleros
cant. Imreticos, in Telleriano autem de Trinitate contra
II. iVonimrsrationeab antiquis inscribuntur.— Non omneshmreses prsenotatur. Sed insignis pra cx'ieris
ila conslans est velcrum in iis inscribendis consen- in Corbeiensi aique altero e Sorbonicis ha:c habelur
sio. Hieronymus de Script. eccl. in Marcelloei Hi- epigraphe: Hic insunl libri Hilarii episcopinumero
lario, vetus Codex canonum Ecclesia: Romana; c. xn, qnosin exsitioconscripsit,inissus(sd[.iiiexsilium)
4t, et Ado Viennensisin Chronicoeos conira Aria- ab hwreticisArianispropter deiiaiis unilatem Domini
nos inscribunt. Eosdcm de fide appellani alii longe Jesu Chrisli cmn Patre. BeatissimepresbyterBarbw
plures numero, et aucloriiaie non inferiores. Quos rio in ChristoJesu Domino nostro ulere felix cumom-
inter prsecipuisunl Rufiiius lib. I hist. cap. 31; Cas- nibus luis. Fides, spes, charilasmaneatin cordibusnos-
sianus lib. vn de Inc. c. 24; Leo Papa epist. alias tris. Eamdem, paucismutalis, inscriptionempruc se
97, c. 3, Palres concilii Cbalcedonensis Aci. 2, p. fert Pratellensis codex, in eoque pro, felix cum om-
357 ; Theodoretus Dial. n, p. 106; Leontius Byzant. C nibus luis, lcgere esl, felix curationibusluis. Nomiul-
lib. i conlra Nestorium et Eulych. ubi Hilarium ul lam in expendendo liiulo operam ponimus, dc iu-
cx Nicaenajsynodi Palribus unum falso commendal. scriptione ipsa non lani sollicili, quam ut iridecon-
Neque alio eos litulo laudant Alcuinus contra Feli- silium auctoris exploralum babealur.
cem lib. iv; Rairaninus Corb. Spicil. l. vn, p. 33S, IV, lllos DEFIDEinscriberelicet.— Etsi non appa-
Joannes Diaconus commcntario nondum vulgato in ret prinia frontecurhoc opus deFide inscriplum sii;
Penlateuchum.et Hiur.marusde Praedeslin. cap. 25. si tamen propius inspiciatur lotius operis ralio, non
Quibus aperte suffragalur Oratio olim inler sacro- displicebit tilulus satis congruens cum iis libris, in
sancta Missuesacrificia in Nalali S. llilarii legi -soli- quibus Filii et Patris consubslanlialilas, prxcipuum
la, in qua habetur: Deus, qui infusus corde beali fldei nostrse caput ac fundamentum, ubique propu-
Hilarii antislitis,quasi de luo templo, FIDEIresponsa gnalur; quique ad boc ma\ime sunt suscepii, ut ea
dcdisti, elc.Quo eiiam alludcrc videlur et benedictio fides, in qua renali sumus, illa;sa el inlegrateneretur.
in peranliquo Pontificali Ecclesia; Ebroicensis ad Neque sane probabile videtur, loi lamqne diversos
kal. Nov. in Natali S. Hilarii pranotala : Sil apud scriptorcs graecosac laiinos in eamdein insciiplio-
le pro nobisexoraior, qui tunc conlra hmrelicospro te nem eonspirare potuisse, nisi ab ipsomei auclore
adstilii asserlor: ut te relribuentepopulus crescatin- D instilula esset. Conjeclursehuic plurimum favel quod
numerus,quod sudavil INFIDEsacerdos,elc. At apud lib. i, n. 16, Hilarius ipse lesiatur se ad lios libros.
Cassiodorum lib. i Inslit. c. 16, de Trinilate in- scribendos animuin appulisse, ut eos compescerel,
scriptos eos videre esi, consentientc Forlunaio lib. i qui evangeticcefidei corrumpunt sacramenlum. Imo
VitseS. Ililarii, juxla quos a Philippo abbaie de fide num. 34, totius operis sui siudiumin insinuanda ma-
sanclissima:Trinitatis appellantur. Libros eosdem xima et gravissimatolius fidei inlelligentiaponeiidum
laudat Augusiinus epist. CLXXX, n. 3, et lib. vi de esse declarat. Undelih. x, nuiii.S, totius fideidemons-
PATROL. X. 1
 M IN LIBROS DE TRINITATE !2
tralionem vocat, quidquid eo usque disseruit. Quid A bns eorum agnilis, legis et prophetarum atqueevangeli-
vero sibi velit evangelicmfidei sacramentum, cap. 13 corum testimoniorumresponsionibuseorum vesanam
in Matth., n. 6, explicat liis verbis: Quamquam ad doctrinam destrueret, et fidem Ecclesimfirmius robo-
fidei sacramentum, id est, ad Palris et Filii et Spiri- raret.
tus sancti unitatem, elc. uhi fidei sacramenlum idem VII. Ut efficaciusconfulentur, shnul refellitur Sa-
sibi esse signiflcal, qnod Trinitalis imjslerium. Milti- bellius. — Non minori quidem conatu adversus Sa-
mus interim singnlare in iis libris haberi pratroci- hellii, quam adversns Arii commenta videtur con-
nium fidei. Eo namque statim perducitur liber pri- tendere : sed hoc lanlum agi(, ul Arianos efficacius
mus, ut in Dei rchus non huinano sensui, sed Dei ip- configat, quos, ut ipse nolat lib. x, num. 5, validis-
sius de se lestimoniis credendum csse quisque per- simis licet rationum momentis conterere frustra co-
suadeatur. Tum liber tertius in id unum nili videtur, naretur, quam diu in se vel levissimam relinqueret
ut ad capiendas res divinas hominem inflrmiiatis Sabellianse labis siispicionem. Sub specuta enim, in-
sua3 convincat, docealque nullum ei csse nisi in flde qtiit, omnium hmreticorum ad occasionessingulorum
prsesidium.Quodquidem rursimi quario, quinto, aliis- verborumin os meumpendentiumloquor. Sed penden-
quelibris siepenumero inculcatur. libus licet ita omnem de se deiraliendi occasionem
V. Quomodosint contra omneshmreses.— Hinc non B se sustulisse conlidit, ut lib. x, n. 5, dicere non ti-
immerito conlra omneshareses dicti fuerint, in qui- meat : Nam quoque nunc secundum sancti Spirilus
bus non modo omnium generatim hscreseon caput donum temperavimustotius fideidemonslrationem, ut
ac principium , quo cuique fldem inlra sensus sui ne quid emenlirisaltem adversum nos criminis pos-
lines concludere, et ad placila propria Scripturas de- senl.
lorquere permitlunt, passim profligatur atque relun- VIII. Libri scripti conlra Arianos, CONTRA ARIANOS
ditur ; sed et Arii, Pholini, veterumque hsereticorum non sunt inscripti. — Quamvis autem lotum hoc opus
Ilcbionis, Valentini, Manichoci,Hieracoe,Sabellii jam contra Ariunos scriptum ullro concedamus, segre ta-
lum propagatse confutanlur blasphemia;; imo eliam men dabimus inscriptum contra Arianos. Quis enim
proeverlunturnonduinexcilalaeApollinarii,Macedonii, credat Hilarium, qui ab Arianis ex nomine designan-
Nestorii, Eutychetis, Sacramentariorum, etc. Dein- disde indu>tria absiinet, illud in ipsa librorum fronte
de cum Atbanasius cpisi.ad Epictetum Synodum Ni- insciipsisse? Vixenim bis Arii, seinel Ariomanilarum
csenam vocet xpowdai ou<r«v ir«<rv)?aXpkczoig, cumque vocabulum lib. vi, ex ipsius calamo excidil : alias
hujus Synodi Symbolum contra omnes hmreses ia- vero prorsus parcit sectse nomini. Hx'c modo (Lib.
scriptum in veteribus exemplaribus legere sit;eo- vn, n. 3) nova hmresis, modo (Ibid. n. 6) novella
dem prope jure hi fidei ejusdem vindices libri lilu- C rniiichmresis, imnc (Lib. xn, n. 17) nostri lemporis
lo eodem insigniri meruerunt. infidelitasappellalur. Hujus vero auctores similiter
VI. In Arianos potissimum intenli sunt. — Falen- tectis verbis vocitari audias, aut non veri Dei prmdi-
dum tamen est eos potissimum conlra Ariauam calorcs, aut (Lib. n, n. 4) aliqiwsnunc hujus lemporis
sectam fuisse conscriptos. Consilium suum declarat pradicaiores, aut (Lib. vn, n. 6) prmsenlcshmreticos,
Hilarius ipse lib. i, num. 17, ubi de Arianis, quo- aut (Ibidem)dissimilemPatri Filium prmdicanles, aut
runi nomini parcere solet, sermone habito slatim {Lib. xi, n. 4) noui Chrisii prmdicalores, vel eliam
subjicil: Horum igilur furori respondere animuse.var- (Lib. i, n. 26) crealurm prmdicatores; nusquam
sil. Neque illud libri septimi exordium, Septimus hic Arianos.
nobisadversum novmhmreseosvesanam temeritalem IX. Hilarius moderationemsuam his tibris patefecit.
Uber scribilur, aliud sibi vull, nisi ut indicet in unam — Sicut cum solerler cavii, ne favere Sabellio vi-
Arianam hicrcsim hacienus dispuiatum esse. Ac ne derctur, egregiuni dedit prudentisespecimen ; ila hac
superfluis probalionibus diutius immorcmur, sufti- agendi ralione singularem palefccit animi modera-
ciat illudlib. x, num. 8, ubi Ililarius ad fmeni hujus tioncm. Qnam quidem longe clarius leslalam facit,
operis licei vergens, cum unis tamen iisdemque hoe- cum totis illis libris pravam Arianorum doclriuam
reticis, quorum stultissimis professionibushuc usqne " eonvellere contenius, in niillumnnminaliminvehitiir.
respondoril, scse rem habuisse teslificatur. Non enim Alicubi enim amlics m;ila deflenlcm, quibus lum mi-
ohscurum esl quas voeel stuliissiinas profe<-siones, sere per cos afflielabalur Ecclesia : at vel unius eo-
ciiin Aviiac sociorum ejus epistolam ad Alexandrum rum, per quos illa lani injuslc patiebatur, nomen
missam, in qua perfliliain suam consignarant, libris prodcniem frustra exspecUris. Seniel lib. x, incidit
quario et sexio lolam describal, et in ea refellenda lncnlio exsilii sni ; sed injuria; sibi illat;» velut im-
luin in iisdem libris tuin in sequenlibus lotus occu- meinor, quicril poiius unde de eo graliilelur, qtiam
petur. Quo spectat illa tiluli pars, quam pr;e sc fert unde qiierntur. Neque cuiquam videri debet huic mo-
exeinplar Vindocinense: In hoc codice B. Hilarii deralionis proposilo advcrsari, quod Arianam bmrc-
quarlus in ordineliber manifeslissimehmreticorumpan- siin non novellam modo, sed ei furenlem et impiam
dii fallacem doclrinam. Idem ipsam illam perfidimeo- frequens cognominet. Cerlis enim nolis indicanda
rnm expositionem,quibus Ecclesimfidem nilebantur crai, cujus iionien proprium laccbatur. Vulgo autem
iiifiriuari, ex eorum libris delalam prmfalus Docior in fureiitein illani cognoininabiint,cuin nefaria illius in-
suo iiueruitvolumine: scilicetut callidis propositioni- dole conveniente nominis ratione. Ut ciiiin ait Grc-i
n PR/EFATIO. H
gorius Nazianz.Or. xxi, n. 3, 'ApsiogzHgy.aviv.gITTM- ALritus sancti divinilate. Ilic non videnlur lacenda,
vvp.o;: ac rursiim Or. xxix, n. 4, hanc scclain vocat qusc ail dicti libri xn argumenluui in prinio scribil,
rviv'AflEtou -/«).£>? (iavtav, boc est, a fu- senimirum vitiosas et ineligiosas de Spiriln sar.clo
ovof.ao-0;terav
rore recte cognominutam.Quidni eiiam impia a lcm- liroedic.ilionesad lioc amovisse, ut illmsumutquc in-
per.intedicta sit, quaaa dileclo FilioPntrem optimum conlaminatumregenerantisTRINITATIS sacramenlumin-
scparabat? Denique Hilarius ipse sibi eonscius quam tra definilionem salutarem apostolica atquc evangeika
niodemte iis lihris ac lolo exsilii sui teinpore se ges auctorilas contineret; neque jam per sensus humani
sisset, ubi adversus Conslanliiim scribendi quadam seiiientiam Spiritum Dei inter creaiuras quisqitainuu-
ncccssilaie se constriclum viilit, libere contestatus derel refcrre, qucm ad immortalilulis pignus ct ad di-
est w7n7a se haclenus in lcmpora maledictum, nihil vinmnalurmconsortiumsumeremus(Lib. i, n. 36). Ex
ineam,qumlum sa Chrisli Ecclesiam mentiebatur... his enim palam fil, eum hisce libris regenerantisTri-
famosum ac dignumimpielale ipsorum scripsisseaut tiilatis sacramentum defendere voluisse, ut niliil de
locutum esse (Lib. in Const. num. 2). Non igilur sine tolius fidei (in baptismo suscepta?)absolulionedeesset.
causa credideriinus eum, qui ita affeclus eral, lucu- XII. Spiriium sanctum Deum non nominari perpe-
brationes suas conlra Arianosmiuiine inscripsisse. ram nolalErasmus. — Erasmo hic non succensere vix
X. InscriptioDETRINITATE relinenda.— Minuscon- ;B siislinemiis, de docto pncsule nostro, et anliqnis
stal an non de fide eas nimcupnrii. At inscriplioni Palribus in proefationesua perinde scriptitanti, ac si
liuic quamvis, ut supeiius ostensuin est, mulla fa- Spiritus sancti divinitatem asserere formidassenl.
vcant, iisque accedat cxcmplum Ambrosii, qui libros Hos quiilem Spirilus sancti cultores facit, sed it i nt
a se coulra Arianam sectam scriptos de fideconipel- simul in animum inducat aut eos coluisse quem non
lavit; cum lamen non vera sil, nisi qualenus fidei certo cognoscercnt Deiim, aul non ausos esse ore vel
iiomine Trinitaiis inysicriuiu significatur, nulla scriptis confiteri quod animo crederent. Neque no-
succurrit ratio satis gravis, ul anliquum et a mullis v;c suut Erasmi arguiioe. Longe ante illum Gregorio
jamsoeciilisrceepiumde Trinitate titiilum inimulemus: Naziaiizeno teste Or. xxxvu, num. S2, objeceraut
buic prsesertim suITraganteFortunato, cujus aucto- Pneunialoinachi, nusquam se in Scripturis roperire
riias eo pluris omnibus facieuda , quo ipsummet Hi- Dei nomen Spiritui sancto adscripuim. El Basilium
larii autographum vidisse pouiit. Si cniin illius octate quidcin laiidat idem prajsul Or. xx, n. 100, quod eo-
pii prasulis ad Abram epislola Pictavis leuebaiur pro rum dispuialioui nou nibil ccdens, quos benigne ad
munere conservata, quanto magis in.-igncs illi libri? veritatem reducere peroplabat, in libris dc Spirilu
Tituliim eumdem conlirmant liturgicse preces in an- Siinctoab ea voce, a qua abhorrebanf, pro lempore
nua B. Ililarii solcmnilalc legi consuet;e, qusc etiain- G consideralissime abstinueril, dum inlerim in aliis
iium in duobus Ecilesise S. G.iiiani Turonensis codi- vocibuse Scriptura peiilis, iestimoniisqueminimedubiis
cibus ab annis sallem 800 exuatis asservantur : in eaindemvim habentibus, necessariisqueargumenlisad-
uno quidem ad primam novemhris diem, in altero versariosita comprimebat,ut nullo modo repugnare ac
autein ad dccimam teiiiam januarii. Sic porro ha- conlra niti possent. Alias vero lum privalis, cum
bent : Deus, qui venerabilemB. Hilarii confessoristui publicis sernionibus Spiritum sanclum Deum dieere
alquepontificisfestivitutem solemuiterrecurrentempo- numquam cnin dubitasse lestificatur.
pulo tuo dedicasli, cujus linguit in smculo pro SANCT/E XIII. Deus ab antiquisel in Scripluris appellalur.—
TIUNITATIS mqualilalesic tonuit, ul mundi hujus prin- Longius a scopo aberraret oratio, si quotquot ex an-
cipemmilesluus proslernerel, etc. Exstat eadem ora- tiquis id ipsum asseruerunl, liic rccensere aggredere-
lio knl. novemb. assignala in Sacrainenlaiio regias niur. Unum ilaque sit omnium instar illud Tertul-
biblioiheesenot. 3865, annos circiter 900 prse se fe- liani teslimonium lib. adversos Praxeam num. I5J:
rcnte, in qur>Symbolum Nicsunumbabciur sinc addi- Duos quidemdefinimus Patrem et Filium , el jam tres
lioiie Filioque. cum Spirilu sancto, secundumraiionem ceconomim qum
XI. Titulo huic qui suiis fiat. — Certe Hilarius ipse facil numenun; ne, ul vesira perversilasinferl, Paler
quodam modovidetur festinare ut tituliim hunc im- D ipse credatur natus et passus, quod non licet credi,
plcal, cuni in asserenda vera Trinitalis fideelin dis- quoniam non ila iradilum est. Duos tamen Deos et
scrcndo singillatim de Patre, Filio e.t Spiritu sancto duos Dominosnumquamex ore noslroproferimus : non
lihriun secundum lolum consumit, quem proplerea quasi non cl Paler Deus, et Filius Deus , el SPIRITUS
lib. i, ii. 22, brevemdemonslratmTrinitatis sermonem SANCTUS DEUS,et Deus unusquisque,etc. Neque eiiam
cognominal: ul non immerito libri IV initio profi- concedcnduniSpiiitnni saucium in Scriplurisminiiiie
tealur, sese fidemet confessionem Patris et Filii et Deiim niincupari. Ambrosius lib. ni de Spirilu
Spirilus sancli superioribus libris sufficienter tradi- sanclo,c. i<,aliud probatprmserlimcx verbisPetri, Act.
disse. Et deinceps quidem ad defendendain Pairis et lii, 3, elc, quibus ait primo, Anania, cur implevilsa-
Filii eonsiibstaniialilateni, de qua pene omnis erat lanas cor tuum ad menliendiim Spiritui sancto; ac
con'.roversia, diligcntius incumbit : proposili lainen deinde subjicit, Non es mentiius liominibus,sed Deo.
sui non immemor.ad scopum titulo prsescriplum ante XIV. Nugalur qui, cum remhabcat,qtucrit rei nomen.
operis liiieiu revertit, et librum xn non concludil, Cur Spirilui sancio Dei nomcn Hilarius non ailriliuat,
nisi propugnaia toiius Trinitatis, ac nominatini Spi- — Sed quidquid sit de hac dispulalione , quod
 15 IN LIBROS DE TRINITATE 16
proedictishserelicislitleram, non spiritumsapicnlibus A ut incormptsc ac divinne natura non esset, quem
respondil Gregorius Or. xxxvn, nuni. 56, nunc in ad imiiwrtaliiatispignus ct ad divinmnaturm cousor-
proniptu cst in Erasnium retorquere, qucm lamen tium sumcremus.Qui plura voict, adcal iibrum xn,
Piieumatomachisiia in hac argulandi ratione compa- n. 54, clc., ubi Spirilus sanclus ejusdem cuin Pa-
ramus, ut nullo pacio comparalum velimus in fide. tre naturse, virtutis ac subsianlise esse lnciilcnler
Illos porro Gregorius nugari docetqui, rclictis rebus adstruitur.
syllabas consectanlur, quique aiidienles ea in Scrip- XVI. Luculentum de Spiritus sancti divinitaleargu-
turis Spiritui saneio attribui, quoc non consentanea menlum. — Ununi dumlaxai ex eo ioco proferimus
sint nisi Deo , adliuc quocrant ubi illud Deinomen ei argumentum , pcliium ex vcrbis aposloli, Spiritus
adscribatur. Quid enim interest, utrum decem, an bis enimomnia scrutaiur, eliam profunda Dei. Ex quibus
quinque, uiium homo, an ratione prmditum et mortale ad Patrem conversus, sic eum cum magua Spiritus
animal dicatur? Sane quibus placebit hoecGregorii sancli revereniia alloquitur : Nulla te nisi RESTUApe-
ratio, ii non inani scrupulo iribuendum exisiima- nelrat: nec profundum immenswmajestatisluai, pere-
bunt, quod Ililiirius Spiritus sancti vocabulo Dei no- grinm atque alienm a te virtulis causitMETITUR. TUUM
men non adjiciat. Hoc potius iia factum credidcrint, EST,quidquid le init : nequealienum est, quidquid vir-
quia ipsanmiet Dei naturam vel solo Spiritus nomine J} lute scrulantis inest, quasi diceret : Qui omnia
intelligere soleat. Neque vero dubium est eum ex- etiam profunda Dei scruiatur, immensam majestatem
terno illo lilterarum sono expressius aliquid scriptis inetiiur : non metilur autem nisi immensus et oequa-
suis consignasse, quo Spiritus sancti divinitatem lis eidem majeslati. Iiem : Qui scrtilatur profunda
commendaret. Dei, internus sit necesse esl ipsi Deo : iiilernmn au-
XV. Dei in eo naluram constanter prmdical. — Ac tem ci non cst, quidquid alieiiuui ab eo esi, aui non
primo quidem quoiies inculcat, quod soepius facit, ejusdem cum eo subslanlise. Confitendus cst igitur
verbis baptismi Filium indicari et credi Patri con- Spiritus sanctus immensus, el oequalisDeo, ejusdein-
subslantialem, tolies Spiritum sanctum utriquepari- que cuin eo viriutis ac substaiuioe. Brevius, sed non
ler consubslantiiilem esse profiletur. Non enim bap- niinus clare idipsum docet lib. u, n. 31, cum scribit
lismi verba Filium magis quam Spiritum sanclum Deum in Spiriiu sanclo adorari, ubi in Spiritu ado-
unitis cum Patre naturse ac substanlioc esse signifi- ratur; et ubi in Spirim adoralur, jam non nisi in se-
cant. Sed et cap. 13 in Mallh. num. 6, diserie de- metipsoadorari.
claral, quod in Palre el Filio el Spiritu sanclo absquc XVII. Ex dictis de Spiritu sanclo non sequitur hos
ullo causoeexlernoesubsidio, qtioefermenli in morem libros post exortam Macedoniihmresim confeclosesse.
eos copulet atque conjungat, omnia unnm sint. Sic C —Propier hoecaliaque tam clara ad probandam Spi-
lib. n de Trinit. num. 28, Pairem el Filium et Spi- rittis sancli divinitatem argumenta, hos libros nonnulli
rilum sanclum spectat velul aliquod lolum, quod conscriptns voluiil post exorlam Macedoniihseresim,
nullalenus separari queat. Qui enim, inquit nomina- proindequc post annum 360, quo Macedonius,Con-
lim de Spirilu sancto, confessioniPatris et Filii con- slanlinopolilana Synodo episcopatudejeclus, errorem
nexus est, non polesl a confessionePatris et Filii se- suum disseminare coepit.Nihil tamen inde necessa-
parari. Imperfectum enim esl nobis lolum , si aliquid rio conficilur. Quis eniin nesciat, ul Filii, ila et
desit a loto. Hinc in eodem lib. u , n. 4, Arianorum Spirilus sancli divinilaiem ab Ario labefactalam? Ipse
docirinas ut novas et humano ingenio conliclas no- in Thalia sua apud Atbanasium Or. 2 contra Aria-
tat, quod dissolvant perfecli hujus sacramenli verila- nos, p. 312, divisas,el abunitas, et disjunctas, et alie-
tem, dum substanliasdiversitalumm REBUS TAM COMMU-nas, et incommunicabiles esse Palris et Filii et Spirilus
NIBUSmoliuntur. Hoc igitur a Deo traditum, et in sancti substantias proedical. Quem deinde perstrin-
Ecclesia semper crcdituin exisiimavit, Palreni et Fi- gens Albanasius pag. 315 : Quomodo, inquit, de
lium et Spiritum sancium res communes esse, ne- Spiritu sancto recte opinarelur, qui blasphemusest in
que in eis haberi subslanliarum diversitatcs. Ita vero Verbumquod Spirilum suppeditatl Simili omnino ra-
persuasum ei erat Patri consubstaiuialem esse Spiri- .D «ioneIlilarius noster, lib. n, n. &: Quidmirttm ul de
tum sanclum, ul iiuam Palris et Filii esse subsian- Spirilu sanclo diversa sentianl, qui in largitore ejus
liam lib. ix, num. 72, hinc demonstret, quod Spiri- (Verbo scilicet) creando , et demulando, et abolendo
lus sanctus, ut ex iis quse Patris sunt, ita et cx iis lam tcmerarii sinl attclores? Quibus mox adjungil,
qurc sunt Filii, suain accipial. Non enim, inquil ibi, Spiritum sanctumab illisnesciri, quia Filium, auclo-
decrealuris sumebatSpiritus sunclus. Suinebat igiiur rein ejus, ignoranl. An hoec,quaeso, adversusMacedo-
de Creatore.Utenim babet Ferrandus Diaconusepist. nii faulorcs dixerit, qui de Verbo prava seniire non
ad Anatolium, Oinnis res aut Deus esl, aut creatura : audiebant, quos ipse libro de Synodis laudavit ul qui
si Deus esl, crealura non est; si creatura est, Deusnon veroefidci revocandoespem attulisseni, quibus deni-
est. Quia porro noster Ililarius Spirilum sanctum de qne Constanlinopolipost conciliuni Seleuciensecom-
Deo Crealore substnnliam suam sumere cerlo scie- liiunionemnon negavitsuam, imo eiiam caeierorum
bal; magno cliam sludio laboravit, uli ex libro i, e.v Galliis episcoporum coaclo Parisiis concilio litle-
num.36, audivimus, ne quisquam eum inter creatu- ras ohlinuit?
rar auderet rcferre. Ei quippe videbatur absurdum, XVIII. Probabiliusesl conlra Arianos, quam conlra
*" PR.EFATIO. 18
Macedonianos,asserlam esse Spirittis sancli divinita-.A illumque de hoc hoerelico ne quidem cogilasse. Et
lem. — Longc igilur probabilius csl, Hilarium in iis, vero cum Sirmiensi concilio anni 351, damnatos le-
quoe de Spirilu sancio disserit, unos Arianos re- gamus can. 8, qui prolalivnm verbum Filium Dei di-
spexisse; quos non plane devicisse viderelur, nisi cant; el can. 11et 12, qui Verbumin carnem Irans-
etiam Spiritus sancii diviniialein asseruisset. Sed latum, aut demutaiionem.^orruptionem, et passio-
qui.i Filii divinitate , ex eo quod a Paire subslantiam nem, nnii crucifixus esi Dei Filius, in sua divinilate
suam accipil, demonslrala, consectarium eralSpiii- sustiniiisse proediceni; cum etiam io generali procfa-
luin sanctum, qui suam ab ulroque sumit, neutri esse lione § 3, ex Theodoreto, Augustino , Gregorio Na-
inleriorem; pauciorihus hoc pr:rslaiuluni fuit, cum zianzeno et Aihanasio demonstraverimus Aiianos
illud pluribus confectuni jam luisset. Itaque quemad- aniinam Christo negasse, quo in ipsummet Verbimi
niodum Gregorius Nazianz. Or. 27, n. 1, Alexau- caderent trislitia, dolor, aliscque, quae ipsi ut bomini
drum Alexandrinum, cui nullum conlra Macedonia- adscribunlur, infirmitates : cum hoec, inquam, ila se
nos cerlamen fuerat, magni Triniiatis propugnaloris habeant, perspicuum est Apollinaristas commentis
et prwconiselogio donat, et antea Or. xxi, niim. 36, illis, quai ab Hilario lib. x confulanlur, esse recen-
Athanasii ab Arianis, non a Macedonianis expulsi tiores : ac sicnt Eulyches , Leone tesie epist. nunc
ftigam pro Trinitale et cum Trinitale susceptam vo- B xcvn, ?d MonachosPaloesiinoe,c. 2, el alibi, Apolli-
cat: ita credihile est Patris et Filii et Spiriltis sancti narii suscilavit errores; ita Apollinarium ab Arianis
sequalitaiem ab Hilario adversus Arianos, non adver- pravarum opinionum semina collegisse el dissemi-
sus Macedonianosfnisse propugnaiam. nasse ; nec proinde earum tam auctorem habendum
XIX. Liber decimusest contra errores Apollinarii. esse, quam fautorem. Si cui adhuc dubii aliquid su-
— Expendendum hic venit, an non lihro x, contra persit, an liber decimus adversus Arianos scriplus
Apollinaristiis disptilciur : nonenim repugnat magis sil, necne; ipsummel librum cousulat, eosque ipsos,
libro duodecimo aliisve locis conlra Macedonianos quibus in superioribus libellis responsum sil, in eo
disceplori, quain contra Apollinaristas decimo; cum refuiari atidiet, cum hoc tanien temperamenlo, ut
illorum princeps anno 360, horiim autem non ante non jam quod omnes unanimi consensu, sed quod
annum 3'il prava sentire deprehensus sil. Negandum pteriqueeorum volunt, exculiaiur.
sauenon est,totum librum decimumscriptumessead- XXI. Opus hocin exsilio Hilarii conscriptum.—Sed
versus errores, quoruin auctor Apollinarius vulgo quid moramur? Hoc Hilarii opus in exsilio illius lu-
existimatur. Namqiie a num. 15 usque ad 25, magno cubralum,antiqui mss. fidem faciunt, ipse lib. x,n. 4,
studio defenditur, Cbristum voriim ac totum homi- concepiis verhis testatur : adeoque confectum fue-
nem ex anima et corpore perfeclum assnmpsisse; C rit necesse est ante annum 360, quo pairiseacpro-
simulque eoriim refellitur opinio , qni eumdem Do- prioeccclesise redditus est, et perinde ante exorlas
niiniim nostrum non modo carnem, sed et animam Macedoniiaut Apollinarii hsereses. Cerle in palria ac
ab Adam propagatam suscepisse arbitranlur. Imper- propria ecclesia, quamvis absi|ue exsilii indulgentia,
fectum autem hominem , ut ignorat nemo, a Chrislo jam manenii non congrnunt hoeclibri x verba: Lo-
siisceplum praedicabiUApollinarius : qui etiam , ut quenturexsulesper hos libros: et sermo Dei, qui vinciri
Neinesius cap. 2, teslis esi, existimabat animos ab twn polest, liber excurret. Ut enim hoec, quemadmo-
hominibus gigni, ul a corporibns corpora; progredi dnm vult non nemo, eum nondum exsulem, sed ad
enim ut propagationemprimi hominis in omnesqui ex exsilium animo dumtaxat paratum ac promptum
illo generaniur. Unde Monacbi ab Apollinario ad dixisse vel scripsisse intelligamus , alia quoe illis
Alexandrinuin conciiium missi, ut a suspicionibiis proxime cohserenl non permitlunt. Qno autem exsilii
qoibiis adspersns eral se purgaret, profilentes Ver- anno animum ad hoc opus appuleril, non constat.
bnm exMariu hominemesse genitum (Apud Atbana- Veri tamen simillimum esteum non distulisse, quin
simn cpisl. ad Antiocb.), non sine causa adjicere vi- illud susciperet.
denlur, qiiantumad carnein atliuel, ne videlicet sus- XXII. Tres primi libri pridem anle cmterosabsoluti.
picio rclinqiiatiir, eos Chrislum ex Maria secundum D — Ex initio qunrli libri perspicuum est, tres primos
aniniam genitum sentire. Ex eodem concilio Alexan- pridem ante subsequentes fuisse absolulos. Pholini
drino apparet, Apollinariuin insimulalum esse, quod autem hoeresim tunc temporis Hilario nondum nolam
Verbiim Doininiul in prophelis , ita et in Jesu fuisse fuissc hinc suspicamur, quod coinmenlurii aPholino
crederet. Hicc porro opinio etiam notatur et explo- suscitiitum libro I, ad argiimcnlum libri vn propo-
ditur praidielo n. 21 libri x , quo deinceps per to- nens, ac lib. n, n. 25, relellens, de lioc ulrobique
lum confuianlur tum iidem illi errores, tum maxime agit imius Hehionis nomine, non Pholini : cujus, ut-
impietas eorum, qui Christuin in sua divinitaie pas- pole recentioris, et perinde nocentioris , nomen po-
suni esse asserebant. Nihil auiein apud Leonem et lius exprimendum erat, quam Hebionis. Contra vero
alios Patres solemnius, quam ut Apollinaristis hsec libro vn, jam doctior faclus, argumentum, quod
impietas atlribuatur. libro iadversus Hebionemsibi proposuerat, itaprudens
XX. Errorum eorumdemauclores Arianiin eo refel- in Pholinum retorquet, ul ne proposili immemor vi-
lunlur -~A pie tamen affirmare liceat, nnllum Hila- deatur, n. 3 et 7, constillo repetat Hebionem esse
rio in lii libris cum Apollinario conflictum fuisso,, Phoiirium;
I) IN LIBROS W. TRINITATE c«
XXIII. iVo»deeslunde primits pulelitr scriplus, qui Vilicis, qiiem iu Aquisgranensi hiblioiheca ab Hine-
primus est. — Hacralinne nonniliil prohibemur, quo maro et Alcuino consullum fuisse ad lib. n, n. 27,
niinus sub.-cribaiiuisErasmo, qui librum, iiimcordine ostendeniiis, pbniim esl Barharionem illum Caroli
primtim, auclori posiremum nemine haetenus repu- Magnitemporibus non esse inferiorcm. Cum autem
gnanteas<ernit. Movet«os proelerea, quod llilarius hujns nomen absit a niss. aliis, quis illuni Hilario
ipse quarli libri inilio testetur, se anteiiores libellos, existimandumputet oequalein?
sine cxcepiione , pridem conscripsisse : ac deinde XXVII. Qitibus causis ad scribendum addnclns sil
niim. 2, a|)erie imlicet, scriplum jam fuisse lilirum Ilitarius. — Porro ipse non Baibarione , non aliijno
prinium, cum ad quarlnm manus admovit; sic enim alio suasore, sed charilaie sola el episcopalis officii
hahel : Aiquehmcsicut PRIMO LIBELLO lestali sumus, nece^sitate urgenie se ad scribendum perinolum
nunc quoqueidcirco a nobis commemoratasunl, etc. fuisse declarat lib. vi, li. 1: Ac milii quidem, inquil,
Ncque solum lihro quarto, sed etiam nononiim. 10, prmter officiimei necessiiatem,qua hoc Ecclesim epi-
in mcmoriam revocat quoelib. i a se tractata sint. scopusprwdicalionisevangelicmdebeoministerium; ta-
XXIV. Qumdaminde conseclariaad laudemaucloris meneo propensiorcura ad scribendumfuil, quo tnagis
ei tempitsoperis.— Si quid aulem inde conlicilur, an- plttres perkuloinfidelisinleUigentimdeliuebantur,ube-
listes dociissimus Iaudein non merelur ininorcm ob B rius gaudiumconsectansex salttle multoriim, si cogni-
ainplittidinemingenii, quo lol ac lanlaab ipso operis lis sacramenlisperfectmin Deum fidei, impia hutnanm
sui cxordio complextissil, quam ob acunien, qno in slultilivinsiituta desererent, et se Deoreddercnt. Hunc
tam absirusa penetrarit. Ex his etiam sequiiur, tres locum aliosque non altendisse convinctintur, qni
sallcm priorcs libros ante librum desynodis, in quo cumvclint plurimos non mala fidehoeresimamplexa-
de gestis in Pbolini condemnationemfuse disseiil, tos, clementiam erga illos in Hilario desiderant. Eos
fuisse compositos. Cum autem hac adversus Plioii- certe, qui Arii parlibus errore el ignoranlia favc-
num gesl.i diu lalere non poliierint in orienie de- bant,apprimedistinguere noveral ah illis quiineadem
genti, hinc conjectare est Ililarium in luctibrandis ba-resi pravo quodam volunlatis afTecludelinebanlur.
tribus proedictislibris prima exsilii sui otia dedisse. Et horum quidem malitiam ac sensus pravilalem r.on
Nisi forte quis inalii, eos ab illo eliam ante lmc lem- sine borrore et indigiiationecogilahat: al singulari
pus , hoc est , anle medium annum 556 scriptos in illos misericordia conimovebatur. Sed quia tiliis-
fuisse, ita ut exsilio lum iulerveniente nnnnihil re- que snhvenire cupiebai, ulrisque scripsit.
tardatns sii. ne alios proseqtierclur. An c;i'leris quo- XXVIII. Quidde Arianorumaffectionesenliebal. —
quc libiis poslerior censendasit pradicia de Synodis Scripsil enim et propter magistros neqiiilioevel cor-
lucubr.itio, noii ausim affinnare, quod tamen licct ^ rigendos, vel saltem refellendos : s<ripsil el propier
opiuari. Iloc vero maucat , iia opus inlerniissiim cos , quos ilii deceperaiit, erudiendos. Illorum c.uin
foisse , ul pius confessoradliuc in exsilio detenius cineudalioiieiiiperdifficilem prrevideret , uuia , in-
deciinuni libruni peregeiii. quit lib. vj , num. 11 , ab ipsis ct raiio inlelligeniite
XXV. An illi tibri ad Conslanliumab Ililario sint non qumritur, el deincepsab intctligenleintimala KOII
missi.—Si Gregorio Turonensi lideinhabere quis vo- capitur, refutaliouemel facilem propter ipsinum im-
lcl, non modo lotum hoc opus in exsilio absoluliim , prudeniiaiii, et propter simplices nccessariam exis-
sed etiani inde ad Conslaiiliuinah Hilario missiun limabal. De caeleris vero spes ei longe alia eral, de
credat nccesse est. Non enim aliud indicare vidciut quibus codem in loco subjicit : Sed si qtios amor
lih. i Hisi. Franc. c. 58, ubi ail : BeatissimitsHila- Dei el intelligenlimignoraiio, NONIMPIETATIS VOI.UN-
rius Pictavensisepiscopussuasu hmreticorumexsilic TASper stuliilimsensum detinuerilin errore; spero ut
depulalur : ibique tibros pro fide cutholica scribem ad emendalionemproclives sinl, CMHI impietatis rln-
Conslantio misil. Hoc quippe dc libellis ad Constau- dium absolutmveritaiissit demonstratioproditura. Il.ic
tium loqui non intelligendusest, quorum unum anui spe nonnthil recreatus superius aiebat , Uberiusgan-
exsilium misit llilarius, alterum non misil, sed ipse dium conseclansex salute plurimorum, si cotjnitissa-
Conslantiudcdit. Verumlamen tonjectare licet, Gre- cramenlis perfectmfidei, impia humanmstuliiiim in-
gorium confudissequod pro fide catholica confessoi stitutadesercrenl,el se Deoreddereni.
slrenuus et lecil libros illos conscribeiido, et lenlavil XXIX. Effecithis libris ne sana doclrinacum sanc-
libellistiunstanlio aut missis aut daiis audienliani lis exsularet.— Nequevero propier Arianossolumaut
deprecando. refellcndos aut einendandos, scd et proptcr fideles
XXVI. Barbario presbyter. — Rationcm tiluli ex- inslruendos, has lucubrationes aggrcssus est; ut ni-
pendenlcs , necdum diximus quis sil ille presbyiei niiriim cxsiilanliumDoctorum quodam modo vicarise
Btirbario,cujus iionien in Corbeiensialiisque duobus essent, et quos ipse prsesens nequibat, abscns do-
codicibus adscripiuin rcperimus ; isne fuerit, ad ceret per illas finnaretque. Licet, inquit lib. x ,
quem Ililarius ipse aulographumdestinarit, an ad num. 4, nunc a multis coacervantibussibi secundum
quem apographtini longe post llilarium alter vel desideriasua tnngislrossana doclrina exsulel; non la-
sponte sua , vel rogatus niiserii. IIoc posireimim si- mena sanciis quibnsqueprmdicalionisvcrittisexsula-
gnilicalur his ms. Pratellensis verbis, ulere felix cu- bil : loqitemurenimexsules per hos libros , elc. Tri-
ratioutbus tuis. Ex anliquilale autem Corbeiensisco- plicemillam scribendi causam lib. n, num 5, paucis
21 PR^FATIO. 22
ila perslringit : Extorquetur nobis hoc velle, dutn et A tror, doctoresmtas hujus nunc smcutiprotulit: sero hos
audacimresislitur, et errori consulitur, et ignorantim hctbuitfides mea , quam lu erudisli, magistros. Inau-
provideiur. ditis ego nominibushis in te ita credidi, per te ita rena-
XXX. De Trinitate verba facere illicitum putat. — tus sum; et exinde tuus ita sutn.
Non igitur sponte , aut aliquo suadente , ad verba de XXXIV. Fidem Scripturis assertamiisdem locis de-
sancioTrinilatis mysierio facienda prosilivit: sedlam fendit, quibusimpugnatur. — Quam aulem e Scriplu-
necessariis ad ulilitaiem Ecclesioecausis heecei vo- ris hauseral fldem, Scripturis explicat, primum qui-
luntas extorla fuit. Ei nimiriim persuasum erat illud dcm propbeticis, lum evangelicis, ac demum apo-
sola fide , sola mcntium religioue oportuisse conli- stolicis. Ad quas intelligendas aptisque verbis enar-
neri (tib. n, n. 2; ibid. n. 5), quod extra significan- randas eo se spiritu donari enixe rogat (lib. i, n. 38),
tiamsermonisest, extra'sensusintentionem,extra intcl- quo primuni afflati sunt prophetoeet apostoli adeas
licjentimconceptionem.Quocirca cum de lanto myste- edendas. Hinc varios inier timorcs ne verbo offen-
rio sermoiiem inire illicitum ac vitiosum putaret, ad dcret, lib. vn, n. 3, inentem confirmal ac serenat
banc se necessilatem adactum lib. n pluribus inge- his verbis : Non meis, sed apostolicisscando gradibus.
iniscit. Campellimur,inquit n. 2, Itmrelkorumbiasphe- Sed et quam secure Scripturis ducibus scandat, li-
mantium vitiis illkita agere, ardua scandere, ineffa- B bro snperiore num. 20 luculenlius oslendit, ubi re-
bilia eloqui, inconcessaprmsumere: et mox, Cogimur censens quibus auctoribus credidisset, et num bene
sermonis noslri humililalem ad ea qum inenarrabilia bis Arianos doctores anleferret proponens, quamdam
sunt extendere: et in viliumvitio coartamur ctlieno. ex divinis Scriptoribus, quos sequitur, perpeluse
XXXI. Quo animo hoc Opusaggreditur. — Unde ad traditionis catenam contexit. Verum quia hoereliei
illud petractandum eo animo accedit, ut et prius ve- etiam se Scripturis niti gloriantur, eam illis fiduciam
niain pro deliclo deprecetur, nec de se spondeat quid- cripere curat, cum eos ipsos Scripturse locos , qui-
quam, nisi supplendum esse per fldem suam , quod bus abuii solcnt ad deslruendam fldem, prudenter
sermoni defuturum non amhigat. Sic enim ibid. adbibet ad eam adsttuendam ; ut illic veritas reperia-
num. 5, habet : Sed nos necessiiatishujus ab eo qui tur, ubi negatur, inquit lib. u, num. 7 , ubi deinceps
hcecomnia est veniamdeprecanles, audebimus,qum- sibi proestandummonet, quod hactenus se prsestitisse
remus, loquemur: et quod solumin tanta rerum qums- coniidit. Eodem in loco num. 6, libtis superioiibus
tione promittimus,ea qumerunt signtficatacredemus. se docuisse declarat, omnes Arianorum fraudes et
XXXII. Quantaillius dehoc mysteriofides.—Neque crrores hinc oriri, quod dispensaiionem assumpli
enim incerta , aut trepida , aut volgaris fuil illius de corporis rapiunt ad contumeliam divinilatis, eldupli-
occultissimoTrinitatis mysterio fides. Iiaric perspicue C cem Christi nattiram distinguere aut nesciunt, aut
adeo in Scripturis assertam videbat, ut hsereticorum nolunt. Qnocirca utet errores radicitus amputenlur;
duces , qtiibus illse ignolse non erant, sic haberet, et inanes cadant haereticorum techn:e et fallacise;
quasi qui ex pertinacia et pravo impietatis studio magno in id studio incumbit, utdemonslret Christum
aperla; resistcreiil veritati : Hinc est illud lib. xn , et Deum verum esse, dum natus ex Deo est, et per-
num. 48 : A'onhubelsaliem impietas veniam, ut pra- fectum hominem , dum ei est partus ex Virgine; ut
lendai impielaliserrorem : quod verbis aliis frequeiis cum veriiate corporis subsislat in natura Dei, et cum
inculcareconsuevii. Ipse vero tam alte eamdem fidem Dei natura maneat in corporis veritate (tib. xi, n. 6).
animo imbiberul, ut a vita facilius quam ab illa sese XXXV. Unde Cassiodorustredecimlibrosdixerit. »-
divellendum confideret : Hmcenitn ego ita didici, ita Veremur ne, duiii prseclari operis occasionem, cau-
credidi, el ita confirmatmmentis fide teneo , ne aut sas, lempus, rationem, scopumque indagamus, mo
possimcredcre cdiler, aut velim.Quibus lib. vi, n. 20, iesle ferat lecior in ipso iimine se diutius detineri.
verbis similia sum hsec num. 21 : Ab his ego qum te- Tempus est ut non jam stillas quasdam Hilarianas
neo edoctussum , his itnmedicabiliterimbulussum : et delibare, sed pleno ore de iinmenso docirinse pro-
ignosce omnipolens Deus, quia in his nec emendari fundo potare perniillaiur. Nonnulla tamen adhuc
possum, ei commori possum. Quocirca libello 2 ad D restant paucis explicanda. Ac primo eximendus
Conslanlium enixe rogans ut de fide coram dispu- scrupulus, quem Cassiodorus de Div. instit. c. 16,
lans audiretur, IVoiitam mihi, inquit iium. 8, rogo injicit, ubi tredecim Hilarii de Trinitale libros re-
audientiam, quam tibi atqtte Ecclesim Dei. Ego enim censet. Nec nos dititius distinere debet libri illius
penesme habeofidem, exieriore non egeo : quodaccepi dccimi teriii inquisitio. Haud dubie cnim libris de
teneo, nec demutoquod Dei est. Trinitate adjungit hbruin de Synodis, qui in ms. Col-
XXXIII. Unde illius lam conslans , hmreticorum bertino abannis ulinininium mille exarato, necnon
vero tam dubia fides. — In bis habenius tain con- in Germanensi el altero Colbertino pracdictis libris
stanlis fldei ralionem, quia nimirum adbossit an- cohicrcns Liber xm inscribitur.
tiquoetradiiioni, neque ex iis qn;c acceperat quid- XXXVI. Illorum stytus , qui cum libris Quinliliani
quam demutavit. Contra vero hserelicorum doclri- consenliat. — Coeterum Hilarius ipse in duodecim
nam, vel propler novilalem respuendam ac veritatis lanlum libros toium opus siium distribuit, et ab Hie-
experleni lib. vi, n. 21 , lepide probat in hunc nio- ronynioepist. LXXXIV ad Magnumproplcr buuc proe-
dum : Tarde mihi hos impiissimos,quantumego atbi- scrliiu duodenariuni numerum mcmoralur duodecim
 23 SANCTIHILARIIEPISCOPI 24
Quintiliani libros stylo imitatus esse el numero. Ex-- A posse , quod ah Ililario minime praestitumest. Alia
cepta enim quadam sublilitatis alTeclalione, quse; lanien via provisum esl quod volebant. Quippe libros
Quintiliano quodam modo peculiaris est, horuni li- in plures numeros partiii, paucis verbis, qtiantum
brorum slylnm eruditi judicant non absimilem esse; per marginem licuit, conati sumus comprehendere
Quintiliani. Quamquam ul Quintiliano affeclatam de- quod in iis disserilur.
mus illam subtilitatem, Hilario lamen ex naturali in- XXXVII.An simile quidquam in fronte cujusque
genii acumine, non ex affeciatione profeclam arhitra- jibri prseponeremus, diu hoesimus.Cum enim Hiia-
mur. Neque debet offendi quisquam, si de mysleriisi rius ipse in primo libro totius operis sui synopsim
noslris nobiscum sentiens, verbis aliis, quam qui- ediderit, anceps erat ac dubius animus, an de nos-
biismodoulimur, cogitationessuasaliquaudoenuntiet. tro novaui aliquam cuique pra;ponendamcuderemus,
Ipse enim primus e Lalinis contra Arianos scribens,, an potius ex primo repeteremus, quod ad unumquem-
voces nobis proescriberepoluit, non potuit a nobisi que pertinet, aut etiam eo iniiteremiis leclorem, quo
recipere. Ul tamen in assequenda ipsius sententiai summalim conspiceret, quod in unoquoque cnpiosius
minus laboraremus, prudenler cavit ne illam unai disputatur, an denique saiis haberemus describere
ratione explicaret. Hinc sane non ad vanam elo- p brevia qusedam argumenia, quoe ad limhum mss.
quentiae ostentaiioneni nata est ea qua utitur verbo- Corbeisnsis et Pratellensis ah aniiqua manu in fronie
rum copia : nimirum cum de Deo magnificentissime: cnjusque libri proposita sunt. Sed hsecbreviora sunt
senliret, nullis umquam verbis salis expressissei visa, quam ut sufficientem dicendorum noiitiam
exislimabat quod sentiret. Ita tamen sermo fusus est parere valerent. Hilariana autein synopsis plerum-
in verbis, ut densus sit in sentenliis. Ut enim nota- queest prolixior: ct qui illius loquemii modis non-
vit Auguslinus, brevitati sluduit (Aug. lib. vi de' dum salis assuefacti sunt, desiderarenl forlasse ul
Trin., cap. 10). Longe autem magis studuil ordini. simplicioribus locutionibus exposita cujusque libri
Quo inspeclo nonntilli eruditi facile factu judicarunt, summa ad Hilariani sermonis iutelligenliam via ipsis
ut singuli libri in diversa capita dislribuerentur, id- sternerelur. Neque hunc in nobis laborem suscipere
que lectori commodum fore, si cuique capiti sum- gravati sumus. At ne quidquam ex veterum studiis
matim praenolalum haberet quod in eo tractatur. pereat, argumenla quoein mss. Corbeiensis et Pratel-
Nihil negligendum rali unde Iectoris labor subleva- lensis singulis libris, primo lanlum excepto, proefixa
retur, hoc non reliquimus intentatum : sed experti sunt, hic in unum collata exhibemus.
sumus non sine aliqua confusione prsestari a nobis

SUMMA LIBRORUM SEQUENTIUM E DUOBUS MSS.

I. Liber, qui lotius operisest veluti prooemiumsolus cum damnalishmrelicisquidquampaliulur, nec Filium
in prmdictismss. epitomecaret. Dei secundum et Palris lesiimonium,el suam profes-
II. Omne sacramenlumdivincegenerationis edocet, sionemignorandumesse cuiqttampermitlat.
absolutissimedemonstranset Trinilatis el nominumve- VII. Contra Sabellium el Hebionemet hos non veri
ritatem; ila ul neque non ipsa sil veritas nominis, Dei prmdicalorescongreditur, quorum inler se diversas
nequenon nomen sit veritatis. perfidimqttmsiionesconferendo,quantum inlersil inter
III. Omnem difficultatem dicti, quo Domintts ail, sanam et inviolubilemfidei nostrmdoclrinamabsolutis-
Ego in Patre, et Pater in me, multis exemplis ad in- sime demonstral. Sic namquecausas singulorumgene-
teltigentimfidem coaptat: ita ut neque non credendum rutn ex Evttngeliisexcerptas prosequitur,ut nec pro-
de se Deo sil; neque opinandum,exlra ralionem fidei fessionostra tacueriiDei Filii polestatem,nec potestas
esse intelligenliampoteslalis. non exserueril naluram, nec nainra non sumnativitalis
IV. Hcereticorumdoctrinamexponit.Deinde, omnibusT\ sit, nec nalivilas non sui sit nominis.
legis ac prophelarum testimoniis demonslratis,perfi- VIII. Tolus in unitisDei demonstralionemdelenlus
diam eorum Ua revincit, ul unum Deum sine Christo esl, non auferensFilio Dei naiivitalem,scd neque per
Deo el confiteri, el non cum eo prwdicare perfidim eam duum deorumdivinilalemintroducens.Deindequi-
til. bus modis hmreiici veritaiemDei Palris el Dei Filii,
V. Contra omnes hmreticornmprofessiones congre- quia negare non possunt, elndere niluntur, edocel. Sic
ditur, quibus unum Deumsecundumlegem,ad adimen- eliam cmleraprosequitur,ut el in Patre Filius inlellec-
dam Domino Chrislo nativilalem, et proferentibus el tus, el Paler in Filio cognilus, unigenili Dei nativi-
prmdicanlibus ita respondet, ut uno vero Dei palre tas et perfecta (Ms. Corb. perfecli.-Confer. Brevia-
ex lege et prophetis prmdicato et fides unius Dei ma- rium llilarii lib. i) in eo deitas in omni manifestetur
neat incorrupta, et non negetur nativitas. veritaie.
VI. Omnesimpias el [raudulentashmrelicorumasser- IX. In repeltendis limrelicorum fraudibus lotus
iiones, Valentini scilicet, el Sabellii, et Manichmi et digestus est: quibus corrupto depravatoquesensu ex
Jlierarchm apertissime pandil. Sic enim singulorum dictorum dominicorumprofessionibusad infirmandam
torreplis in meliusverbisoccurrit, ut nec communeesse unigeniti Dei divinitalntnresislentibusita respondetj M
25 DE TRINITATE, LIBER PRIMUS. 26
omiitlws diclorumcausis ex his ipsis vel inlerrogatio- A aposlolicisteslimoniisedocel semper Palrein el semper
num vel iemporum vcl dispensationumgeneribus de- Filium, el non posl aliqua Deum omnium, sed esse
monslralis, non pertineatad contumelicim vermdivini- ante omnia : sic vero natum esse Filium, ul el semper
tatis, quod sacramenlumfidei evangelicmsub dispensa- fuisse maiiifestet, et sit in eo non innascibilitatis
tionc et lemporis el nativiiaiisel nominisprmdicalur. exceptio, sed nativilatis mlernilus; ita ut uativilas
X. Universaqumper stttltm intelligenticesensum ad habeal auctorem,et non careatmternitatediviniias.
contttmcliamdivinmin Domino Jesu Cliristo naturm XII. Tolus ad repellendas hmretkorum occasiones
virtutisque hmrelki rapuerunt, impiissimeab iis intel- inlenlus est, quibus,per id quodscriplum est, Dominus
lectaesse demonstrat, magisquea Dominoad prolesla- creavit me iuilium viarum suaruni, c.ontradicentibus,
lioncmvermet perfectmin se majestalis essememorala, Erat quando non erat, el, Non fuit anlequam nasce-
nihil etiam inexploratumaut lucitum, quod ad sacra- retur, et, Dc nou exstantihus factus esi, iia retpon-
tnenlum animmcorporisqueDomini Jesu Christi perli- det, ut semper Paireni, semper Filiitm, et non post
nel derelinquens, sed fidem diclorum unkersorum aliqua Deumomnium, sed anie omniaesse doceal : el
absolula evangelicimyslerii prmdkationeconfirmat. ita semper fuisse Filittm, ut et nalum esse prmdicet,
XI. Primum ex dictis apostolkis demonstrat, non el semperfuisse manifeslel, ut in eo non innascibililalis
modo non ad diviniiatis infirmilatem subjeclionemB (mss. nascibiliiaiis,male, uti planum est ex lib. i, n.
proficere,sed per eam ipsam, veritalemDei qui ex Deo 34) sit excepiio,sed nuliviialisaiternilas: ita ul el nati-
sit nalus oslendit. Deinde omnibus evangelicisalque vilashabeatauclorem,etnon careal mlernitutedivinitas.

SANCTI HILARII

PICTAVENSIS EPISCOPI

DE TRINITATE
LIBRI DUODECIM.
(nnniTF.n
AX.SSfirNr.HOATi.^

1 LIBER PRIMUS. iC muni efficere ulilem atque oplandam vilam videban-

ea quae et nuuc el semper antea
In quo Hilarius, posiiisphilosophorumde bealitudine lur, maxiineque
inler moriales habcnlur , otium simul at-
ac de Deo senteniiis, e Scripturis tttm veleribus,tum polissima
aliud sine allero mali potius
maxime ex Joannis Evungeliovcrioremac sublimio- que opulenlia , quod
boni esset occasio: quia et quies
rem Dei notitiam, cerlioremqueimmonalitaiis spem materies, quam
nobis prmberi declarqt. Deincleex parta Scripluris inops prope quoddam vitse ipsius inielligalur esse
et
Dei cogniiione observal summamillius majestuiem exsilium, opulens iiiquietudo % lanlo plus calami-
latis afferat, quanto majore indignitate liis caretur,
hnmani ingenii vires superare, nec allingi posse nisi
illius quae inaxime el optata et qnscsiia siint ad uleiidiim.
fici1; hincque natas hwreses. quod infinilatem h;i'Cquidem quainqu;imin se sunima atque op-
intra sensus sui finem concludere voliterinl. Duas Aique
liina viisehlandimenla contiiieaiil, lamen non inul
prmsertim, Arianam videlicel et Sabellianam, impu- tum videniur a consuetudine esse beluinse oblecia-
gnandas proponit. Denique quo animo sacra Dei
tionis aliena : quibus in saltnosa loca ac maxime pa-
verba legi debeanl, quave ralione quod ipse de Deo
hulis Isela (c) evagatilibus, adsit el securilas a labore,
loculurus esl excipi velil, leclore praimonito, libro-
et satietas ex pascuis. Nam si hic opiimus et abso-
rum sitorumordinemet argtimenlaprmmitlit, hunc-
humillima ac ad Deum conclu- D liitissimusvitaeliumaiia'.ususexistimabitur, quiesccre
que fideplena prece et abundare; necesse est hunc eumdem, secundum
dit. sui cujusque generis sensum, nobis atque universis
1. In o'.ioel opulentianon est nisi beluina (a) feitci- ralionis expcrtibus beluis esse coinmunem: quibus
tas. — Circumspicienti milii proprium liumanse vitoe omnibus, natura ipsa in summa rerum copia et se-
acreligiosum officium,quod velanalura manans,vel curitate famulanle , sine cura habcudi copia rednn-
a prudentum studiis profectnm, dignum aliquid hoc dat utemli.'
conce-so sibi ad intelligenliam divino miiuere obti- 2. Ad alia nalos se senseruntplerique homines.—
ncret, mulla quidem aderant, quocopinione (b) com- Ac mibi plerique mortalium non ob 3 aliani quidem

(a) Conslanter hoc adjectivum nomen cum uno / (c) In iisdem mss. vacantibus; qu;e vox Hilarii
scribit editio aeciiratissitna quam rccudimus. nicnii, hestiorum scilicet olio dcsignando, oplime
. (b) PeiyelusiuscodexColbertinuscumGermaiiensi, congruit, sed nou ila oralioni.
cnmmumonejI"Tto, coinmiiuioie,
 27 SANCTIHILARII EPISCOPI 28
causam hanc ineplse ac beluinnevitsc consueltidincnn A venerabantur. Plerique vero Deum qnidem esse opi-
et respuisse a se, et coarguisse in aliis videnlur, quann nione publica loquebanmr, sed hunc eumdem incu-
quod, natura ipsa auctore impulsi, indignum lioiuiwe riosum rerum humanarum ac negligentem proniin-
esse existimaveriint, in officiumse ventris tanium c;t tiabant. Aliqui autem ipsas illas creaturarum corpo-
inertioe natos arbitrari; et in banc viiam non olb reas conspicahilesque formas in elemenlis lerrenis
aliqua pr.r.clari facinoris aut bonoearlis studia essie et cceleslibus adorabant. Postremo quidam in simu-
dedtictos, authanc ipsam vitam non ad aliquein proi- laeris liomintim, pecudum, feraruni, volueriiin,
fectum esse oeternilalis indiiltam (n)tquam proi- serpenlum , deos suos collocahant, el univcrsiiatis
feclo non ambigerelur niuntis Dei non esse repuian Dominum alque infinitalis parentcni inira aiiguslias
dum, CIIIIIlaiilis affliciala angoiibus, ellnt molestiiis mclallorum ci lapidum et siipitum coartahani. Dig-
impcdita, sese ipsa atque intra se a pueiilise ignora- numque jam non erat, auclores eos veriiaiis (ft)ex-
lione usque ad senectulis deliramenla consiimcrcl) : sislere, qui ridicula et fce.la et irreligiosa seclanics,
et idcirco ad aliquas se patienlioeet coiiiinentia: e•X ipsis illis iiiapissiniariim sentenliaiuin suarum opi-
placabiliialis virtoles et doctrina et opere transiu nionihus dissiderenl. Sed inter hoec aniinus sollici-
lisse, quod bene agere atque inlelligere, id deinunn ius, uiili ac necessaria ad cognitionein Doniinisui
bene vivere esso opinabantur : vilam autem non aci B via niieiis, cum nequeincuriam Deo reruni a secon-
inorlem tanlum ab immortali Deo tribui existiman- ditarum dignani esse arhitrarelur, neque iialura;
dam ; cimi boui largitoris non csse inielligerelur , polciili at(|ite incorruploecompeiere sextis deonini,
vivendi jiicundissimum sensiim ad tristissimum mc- el successiones salorum atqtie ortorum inielligeret:
lum Iribuisse nioriendi. porro aulem diviuuin et oelernum nihil nisi uiiiin
3. In Dei cognitionemardet IHIarius. — Et quam- esse et indiffercns pro certo habebat, quia id quod <
qiiam non ineptam hanceorum esse senlentiam atquc2 sibi ad id quod essel auctor esset, nihil necessccsl<
iniitilem exislimareni , conscicnliam ab omni culpoj cxlra se quod sni essei prseslaniinsreliquisset: alque
libcram conservare, et omnes hunianoevitoemoles- ila omuipoteiUiam oelernitaiemque nou nisi pcnes
lias vel providere prudenter, vel vitare consulle,, unum esse ; quia neque in omnipolenlia validius in-
vel ferre patienter : lamcn hi ipsi non salis mihii firmiusque, neque in oelerniialeposterius anleriusve
idonei ad bene bealeque vivendum auctores vide- congriicrei: in Deo autem nihil nisi oeternum po
hantur , comniunia laiitum et convenientia humaiio> tens(|ue esse vcnerandiiin. r_
sensui doctriiiarum pracepta statnentes : quoe cumi 5. E Scripluris discil quid sil Dctts; quotl wternusj
non intelligere heluiniiin esset , inlellccta tameni — Hajc igitur, inullaque alia ejusinodi cum .iniuio
non agere, ullra beluinx immanitalis esse rabiemi G rcpulans, incidi in eos Iibros, qiro*,a,Moyseatquc a
viderelur. Feslinabat aulem aniinus, non hoeclan- prophetis scripios esse Ilebrseoruui religio (c) ira-
liimniodo agere, quoe non egisse, el criininuni esscl'. debat: in quihiis ipso creatore Deo lesiante de se ,
pleniim, et dolorum : sed liunc lanli muneris Deumi hnecita continchaiitur: Ego sum, qui stim (Exod. m,
parenteinquc cognoscere, cui se toimn ipse deberel, 14); etrursum : Uwcdices filiis lsrael. Slisit tne ud
cui famulansnobilitaudiim se existiniabal, ad qiicm vos is qui esl (Ibidem). Admiralus suin plane tam
omnem spei suse opinionem rcfcrrei, in cujus lioni- absoluiam de Deo signifieaiionem, quoe nalnroedi-
tateinler lantas proeseniiumnegoiiorumcalamilales, vinooiiicbmprchciisibilem cogiiilionem aplissimo;.d
lamqtiani ttitissimosibi porlu familiarique requies- intelligeniiam humanani sermone loquercinr. Non
ceret. Ad luiuc igitur vel iiitelligenduin, velcognos- enim aliud proprium magis Deo, quain csse, inielli-
cendtiui, studio flagranlissimo aniinus accendeba- gilur; quia id ipsum quod esl, neque desinenlis cst
tur. aliquaiido, neqtie ccepli:sed id, quod cuni incorrupiie
4. Varimanliquorum de Deo opiniones. Hilario non healiludinis poiesialc perpetuum est, non poluit aut
probanlttr, pro certo hubeuti Dcumnon essenisi unum. poterit aliquando non esse; quia divinum omne uo-
— Namque plures coriun numerosas incertorum que abolilioni, neque exordio obnoxitimest. Et ciiin
deorum faniilias iniroducebant : et virilem ac mulie- D in nullo a se Dei desit oeternilas; digne hoc soluiu ,
brem sexum in divinis naiuris agere existinianles , quod esset, ad protestaiionem incorjrupiiesuic octcr-
ortus ac siiccessiones ex diis deorum asserehant. niialis ostendil.
Alii majores ac miiiores et differentes pro poleslate 5 6. Deus infinilus; menlecapi nequit.—Etad hanc
deos proeilicahanl.Nonnulli nullum omuino Dcum quidem infinitniis significationem saiisfecisse serino
es*;eaffirmaiUes, eani taiutim,4 nnoeforttiitis moii- dicenlis : Ego sttm qui stim, videbattir: sed magnifi-
bus atquc concursibus in aliquid exsislerel, naturam centise et virlutis su;e erat a nobis opus intelligen-

(a) MartinusLipsius post Erasmum ob quam, addita
particulii of>proeier fldeminss. Moxapud eosdemreftt-
landum: incdilioue Badii Ascensii, reputundumvel re-
fulandum,quninodocxstal in tmo e Colheriioismss. Iu
edit. Parisiensi an. 1605,el pluiibus inss.n';ui'iui(/«m.
Al in inss. veiuslionbus, repniundum. Quodiu his ad
munus, in aliiseodem sensu ad vitumrefcitur.Deinde
in mss. Colb. elGerm., languoribus,non angoribus.
(b) Bad., Er., Lips., et mss. non pauci, exislintare.
At poliores cum Par. exsistere.
(c) Non ita abhorret Hilariiis, ul Scultctussibi fiii-
gil, a doctrina traililiouis, cx qua cum sacris libris
aucloritatcni hic irihual, in psal. n, n. 2, eoruiiidein
seiisuin cx ipsa quscreudumcssc defeudit.
 29 DE TRINITATE, LIIJRR I. 30
dntn. Namqiicctun csse ei proprium essel, qui ma- A nas tneasante lucetn, el habilcweroin poslremismaris;
nens semper non eiiam aliquando ccepisset; oelerni etenimitluc manusttta declutelme, el tenebitme tlex-
et ineorrupli Dei dignus de se hic ruisum andilus iera Itta (Psal. cxxxvni, 7 et seqq.). Nullus sine Deo,
csl,scrmo : Qui lenel ccelumpalma , ct lerram pugillo nequc ullus non in Deo locus est. In ccelisesi , in
(Esa. XL, 12); el rursum : Ccelumtnihi ihronus est, inferno est, ulira maria est. Inest interior, excedil
leira autetn scabelluinpedumtneorum. Qitamdomum exterior. lta cum babet, atque habctur; (e) neqiie
ttiiliiwdiftcabitis, aul quis locitseril requietionismeml in aliquo ipse , neque non in omiiihus est.
Nonne ntanusmea fecil hmc (a) (Esa. LXVI,1 el 2)? 7. Detts pulcherrimus. Quia cwterarumrerum spe-
Univcrsilas cceli palma Dei tcnetur, et univer.-ilas ciem, si non verbo,cerle sensu assequimitr;Dei autem
lerroe pugillo conclnditur. Sermo autem Dei, eiiamsi speciem neutro tuodo. — Qiiaiiiquitmigitur optiu IB
ad opinionem religiosoeintelligentiue proficit, plus hujus aique inexplicabilisintclligeiilix sensu aninuis
taincn significationis inlrospectiis sensu continol, gauderel, quod hanc in parenle stio et creatore im -
quam exceptus audiui (VideAttgustin.epist. cxxxvu mensse oeteruilaiis inflniiiiteni venerareiur; lamcii
ad Volusian., n. 3). Nam conclusiim palma cceliim stndio ailhuc inicnliore ipsam illam infiniti ei selcrni
rursum Deothronus est; el lcrra, quoe pugillo con- Doniinisui speciem qiucrehat, (f) ut iiieircmnscrip-
linetiir, eadem ei scaheilum pedmn ejus est: ne in B lam iminensitatem in aliipio pulchra; intelligen(i;u
throiio et scabello, secundiiniliabilum considenlis, esse opinareiur ornalu. In quibus cum religiosa
proiensio speciei corporea; posset inielligi, ctini H, mens inlra imbecillilalis sua; concluderctiir crrorem,
quod sibi llironiis et seahellum cst, rursiini ipsa iila luinc de Deo pulcherrinise sententioe modmn pro-
infinitas potens palma ac pugillo apprebendenle cou- phelicis vocihus apprehendil: De tnacjtiiiuditieeiiim
cluderet; sed til in liis cmiclis originibus creatu- opentm , et pulchrilitdinecreaiurarum, consequenter
rarum Deusintra extraque, ct supereininens el in- generalionumcondilor conspkiiur (Sap. XIII,5, sec.
ternus, (b) id est, circumlusus et infusiis in omnia LXX ). Magnoriimcreaior in niaximis est, et ptilcher-
noscerelur, cnni et palma pugillusqiie continens po- rimorum couditor in piilchcrriini-iest. Et cum sen-
teslalem nattiroi;exlerioris ostenderet; ac tlironus suin ipsuin (g) egrcdiaiur operalio, omijcm lamen
et scabelluin sub-trata esse (c) ut interno exleriura senstnn longe neccsseest excedot operator. Pulchrum
nionslraret, cum cxteriora sua inierior insideus , itaque ccehiin, a'lher, terra , maria , et universiias
ipse luisuni exlerior iulerna concluderet: atque ila omois est, quse ex ornatu suo, ul etiam Groccispla-
lotus ipse inlra exlraquc se continens ( supnle, cun- cet, digne 7.otry.og, id est, mundiis nuncupari vide-
cta), neque iiifinitusabessel a cunctis, neque cuncta tur. Sed si lianc ipsam rerum pulchriludinem ila
ei qui infinitus est non inessenl. Ilis igiiur religio- C sensus nalnrali nictiliir inslinctu, ul eliam in qua-
sissimis de Deo opinionibtisvcri studio detentus ani- ruindam volucrum ac pecudiimaccidit specie, ut dum
mus deleciahaiur. Neque enim alitid quid dignuni infra seutciiiiam scrino e>t, sensus lamen id ipsum
esse Deo arbitrabalur, quam ila eum ulna inlelli- intelligcns non eloqualur; quod tamen rtirsum, diiin
gentias reriim esse, ut iu quanliim se .id aliquem sermo oniuis ex sciisu cst, sensus sibi ipse loquatur
pra'sumptie licel opinionis niodum mens infinita intclligcns: nonne hujus ipsius pulchiiludinis Do
protenderet, in lantum omnem persequenlis se na- niinuni neccsse cst totius piilchriiudinis esse | ul-
luroe infinilatem inflnitas immoderatae a<leruilatis cherrimuin intelligi; ul com oelerni ornalus sui s|ie-
excederet. Quod cuni a nobis pie intelligeretur, ta- cies sensum iniclligeiiiiseomnis effogiiit, opiuionem
men a prnpheta hoec ita 6 dicenle inanifesle confir- lamen inlelligeniise sensus non rclinqiiat ornatus?
inabatur: Qno (d) abiboa spiritu luo, aul a facie tua Atque ita pulcberrimus Deus est confiiendiis: 7 ul
quo fugitmi? Si adscenderoin cwlum, lu illic cs; si neque inira sententiam (h) sit iiilclligcndi, neque
descenderoin infernum, el ibi ades. Si sumpseropen- exlra inleiligeniiam sentiendi.

(a) In aliquot mss. additur bic omnia, quod et ha- interno, sumpla parlicula ut pro velut.
beol LXX , de qiiibuslicet dical Hilariusiu psal. cxviu, D (d) Velus codex Colh. aliique: Quo ibo. Utraque
lit. -4, n. G : Nobis nequelulumesl IrunslutionemLXX lcclio tract. in psal. cxxxviu, cxhibelur.
Interpretum traiiscjredi: bos lamen in dubiis tanuiin (e) Uotis e Colh. niss., tieqitesitte idiquo. Alii re-
ac diflicilibtislocis pr.t fert, cuni latinain versionem centiores, neqttenon in aliqtto. Melius abest nan ab
sequi solciit, ac maxime hie, ubi secundiiniLXX , excusis et anliqiiioribiis mss. Nam quatcniis habel,
namqite,pro nottnevcrtendum ei (uissel. nun ipse in aliquo inclusiis; sed quodvis potius in
(b) Aliquol mss. cum vtilgatis, idem circumfusus, ipso est: quatenus vero haheiur, iu omnibus est.
el mox, citm el palmo pugilloqueconiinens: casti- (() Bad, ct Er. ttt unam. Lips. et Par. ut illam.
ganlur ex vetiistioribuslibris. Yerba Hilaiii illusiiaut Neque unam neque i//flinbabenl mss.
hsec Gregorii lih. n Moral., c. 8: Coelumpalmo tne- (g) Edili, supergredialur:nullius veteris lihri auc-
tiens, et lerratn puqillo concludens ostenditur,quod toritate.
ipse sit circumquaqiierebus qitas creavit exlerior: id (h) Id csl, licet pulchrilndinem illius ne intelli-
a
iianique, quod exleriusconclttdilur, conclucleiite ex- geniiie quidem sensu coniplccbmur, adeoque nou sit
lerius conlinelur. Per sedeinergo, cui prwsidet, itttet- iHtrosenieiiliumititelligencli;sensus tameo dietat cmii,
iujilur esse interius supraqite; ner pugillutn, quo coll- qui ita capuini suum superat, inieliigendom esse |iul-
tiuel, extcrius sublerquesiyiuttur. cherrimtini: qua rationc Dei species non est exira in-
(c) Editio Par. cum quibusdamnon inferioiis not;c telligentiamsentiendi, pttla, eam esse omnitun pul-
mss. ut in throno. Magisprobamus cum aliis hhris ul cherrimain.
51 SANCTI IIILARII EPISCOPI 32
8. Deus intelligentiamexcedensftde allingendus.— ,A cui ttomen erat Joannes. Ilic venilin teslimonium,ut
HiS iiaque pisc opinionis atque docirinoe studiis ani- tcslimoniumperhiberet de lumine. Non erat ilte lux,
mus imbutus, in scccssu quodam ac spccula pul- sed ul leslhnoniitmperhiberelde lumine.Erat lux vera,
cherrima; liujus senleiuioe requie.-cebat, non sibi qumilluminat omnemlioininemvenieniemin huncmun-
reliclum quidquam aliud a natura sua intelligens, in dutn. (d) Inmundo erat, cl ntundus per eum faclus*esi,
quo majus olficium proeslare Conditori suo (a) mi- el tnunclttseutn non cognovil.In sua venit, el sui eum
nusve possel, quam ut tantiim eum esse intelligerel, non receperunl. Quolqitotatitem receperuittcum , de-
quamus et inlelligi non potesl, et potest credi: dum dit eis poteslalemfilios Dei fieri, iis qui crcdttniin no-
intelligentiain el fides sibi necessarioe religionis as- tnine ejus: qui non (e) ex sangitine, neque ex voltin-
sumit, et infinitas oclcrnoepolestatis excedit. tate viri, neqtte ex votuntaie carnis, sed ex Deo nati
9. Jn immortnliiaiisspem assurgit Hilarius. Hanc sunt. El Verbuntcaro factuin est, et habilavil in no-
ratioipsa ei suadet. — Suheratauiem omnibushis na- bis: el vidhnus gloriam ejtts , gloriamlainquamunige-
turalis adhuc senstis, ut pietatis professionem spes nili a Patre, ptentimgralia el veritate(Joan. i, 114).
aliqua incorruploe hcaiitudiiiis aleret, quam sancta Profieil mcns ullra naturalis sensus inielligentiam,
de Deo opinio et boni mores quodam victricis mili- et plus de Deo quam opinabatur cdocelur. Creatorem
lioeslipcndio mererentur. Neque enim fructus aliquis g eniin suum Deum ex Dco discit: Verbtim Deum, ct
essel, bene de Deo opinari: cum omnem sensum apud Deum in pi iuoipio esse audii. Mtindi lumen in
mors periinerct, et occasus quidam naiuroe defi- inundo maiiens, ct a mundo non recogiiituiu iniclli-
cienlis aboleret. Porro autem non esse hoc digntim gii. Venienlem quoque in sua, a suis non receptum :
Deo raiio ipsa suadebat, deduxisse eum in hanc recipientes anlem suh fidei suoe nicrito in Dei filios
panicipem consilii prudentisequevitam hominem sub profecisse cognoscit; non ex complexu carnis, ne-
defectione vivendi et selernitate moriendi: ut in id que ex conceplu sanguinis, neque cx corporum (f)
tantum (b) non exsistens substitueretur, ne substi- voluntaie, sed ex Deo nalos. Deinde (sttpple, co-
tutus exsisteret; cum consiitulionis noslrse ea sola gnoscil) Verhum carnem factum, et habitasse in
esse ratio intelligerclur, ul quod non essel esse cce- nobis, et gloriam conspectam ejus, quoelamqtiam
pisset, non ut quod ccepissel esse non esset. unici a patrc, sit perfecia cum gratia et veritaie.
10. Spem ac Dei notiliam attgel Joannis Evattge- 11. Filius Dei Deus. Filios Dei fieri potestasesl, :
lium. — Fatigabalur aulem animiis, partim suo, par- non nccessilas. Filius Dei factus homo, ul ttoniofieret
tim corporis metu. Qui cum et conslantein seiiten- filius Dei. Christus verttsDeusel verushomo.— Hic
tiam suam pia de Deo professione reiineret, et solli- j.im mens trepida el anxia plus spei invenil, qiiam
citarn de se atque hoc occasuro seciim, ut putabat, C exspectahai. Ac primum ad cogiiilioiicin Dei patris
habilaculo suo curam recepissel, post cognilionem imbuilur. El quod antea de Crealoris sui oeterniiaio,
legis ac prophetarum islius modi quoque doclrinoe et inlinilale, et specie, naturali sensu opinabaitir,
evangelicseaique apostolicoeinsliluta cognoscit: In hic nunc proprium esse etiam iinigeniloDeo accipil:
principio erat Verbttm, et Verbutn erat apud Deiim, (g) non in deos fidem laxans, quia ex DeoDeum
et Deuserai Verbum.Hocerat in principioapud Deiim. audit; non ad ualura; diversiiaiem (h) in Deuniex
Omnia per ipsttm facta sunt, et sine ipso faclum est Deo decedens , 9 quia plenum gralia ct verilaie
nihil. Quod (c) (aclum esi in eo, vila esl, el vila g Denm cx Deo-discil; neque prseposteruin ex Dro
erat lux hotninum, el lux lucet in tenebris, el tenebrm Deiim sentiens, quia in priucipio apud Dcumesse
eam non contpreUenderunl.Fttit homo_missus a Deo, Deum comperil. Rarissimam deinde luijus sahilaris
(a) Apud Bad. et in uno ms. Colb. munerissui. In non in duorttm numerum veritalis diversilatereferen-
ediiis aliis, mtimtsve.Magis placet cum duobus mss. diim. Ulraque illa lcciio confirmari polcst ex lib. iv,
Colh. neciion German. minusve. n. 4, nbi Ariani hanc improbandi hontousiicansatn
(b) Abesl nonab unoms. Colb. male: perinde enim comininiscunlur,quod secundtimverbi httjiissignifica-
est non exsistens snbstiiurrelur, ac ex non exsislenie tionemex divisionepttlernmsttbsianliwesse Filius exis-
condcrciur. Porro, sttbstiluere, pro creare rursitm limelur; tamquam desectttsex eo ftteril, ila ut in duos
iisnrpaliir infra lib. vi, n. 18, sicul et a Fauslioo sit res una divisa. Si procferashic non in dnos , tacila
llilario nosiro a;qu;ili adversus Arian. Attendeiula D inlelligenda esl vox deos, quoeinfra n. 17, ita expri-
ciiam particiila ue, quse ut hic, ila ei alias, pro ttt niitur: Eclocti divinilns neqiieditos deos prmdkare,
non soepinseflerlur, scil. ul non exsisterel, postea neqttesolum:el n. 2i: Nec dttos deos,nec soliiariumve-
quain exsistenlia donalus esl. ldem argiimentum de rum Deumprmdkavimus. Idem liabetur lih. vni, n. 29.
iinmorlalilate liomiiiisnon minus clare iraclatum vi- (h) Krasinusac posl eum Lips., Deumcx Deo deei-
desis in psal. cxvm, lit. 14, n. I. detts: quod non displicerel, si adessel alicujus ms.
(c) lloecverba, quodfactum est, cum prsecedenli- anctoritas. Arriserai eliam cum veterrimocodicc S.
luis jiingnnl vulgaii, qusedisjiingenda esse liquct ex Pclri in Valicano, in DenmDeumdecidens: Sed anii-
lib- n. n. l!t, ubi deinde, quomodo et hic pro in eo' qui notarii miilla passim miitantis nitnios ausus for-
vita erai, rcposuimiisIHeo viiaest omnium prope mss. midamus, nhi niillns alius cotlcx stiffrag;iiur.Plerique
auctoritale. De distinctione verborum hujus loci vi- mss. cum Bad. in Deo, vel in Deitm,ex Deodecidens.
dendus Ambrosiuslib. m de Fide,c. 6. Alii proba; noia; cum P;ir. in Deitmex Deo decedens.
(d) Veiustuscodex Colh. In hoc mundo. Quod sic intelligi commode qucat: non dccedens ad
(e) Edili, ex sanquinibus: rcnitentibns mss. invehendam in Filium, qui Densex Deocst, naiiir;c
(f) BtsilicoeYaiicana;vetusiissimuscodex cum ple- (1iversitaiui.il.. Legenlihus jn Deoex Deo, supplerc li-
risquo aliis nns. vctti)>iiit'e. \ . , '. Cet crcdcndnmanie deccdemvel dccidens.
(g) Mss. Colb. el Gcrin. non iit duos: \infra n".SS.
33 DE TRINITATE,LIBER I. 54
cogniiioms fidem esse, sed maximumprsemiumnos- ALcirco non crcderet, quia non inlelligcret; sed idcirco
cit: quia et sui non recepcrunt, et recipientes in fi- se meminisset inlelligere posse, (c) si crederct.
lios Dei aucii sunt, nou ortu carnis, scd fidei. Esse 15. Chrisii gesta non succumbunlnaturalibusmcii-'* '
aiitcm filios Dei, non necessitalem esse, sed poles- liiimscnsibus.— Ac nein aliquo soecularisprudciuisc
talem: quia proposito universis Deimunerc, non na- tardarelur errorc, ad pioeconfessionisIiujus ahsolu-
lura gignenlium afferalur, sed voluntas proemium lissimam (idem ita insuper per Apostolum divinis
conseqnalur. Acnc id ipsum, quod unicuique(a) esse dictis edocetur : Videtene qttis vos spoliel per pliilo-
Dci filiofit potcslas, in aliquo inlirmilalemfidei tre- sophiumel inanemdeccptionem,secundumtradilionem
pidocimpedirei; quia per sui dilficullalemoegerrime hotninum,secundumelemenlamundi,et non secundum
spereiur, quod et magis oplatur, et minus credilur: Cltrislum: qttia in ipso inhabitalomnispleniltidodivi-
Verbiun Dcuscaro factuniesl, ut per DeumVerbum nitatis corporaliter,el eslisiu ilio repleli, qui esl caput
carncm faclum caro proficcrct iu DeumVerbum.Ac omnisprincipalus et polestalis: in qtioel circumcisi
nc Verbum caro facium aut aliquid aliud csset quam eslis, circumcisionenon manu facta in exspolialione
Deus Verbum, aut non nosiri corporis caro esset, corporiscarnis, sed circumcisioneChristi, consepulii
habilavit in nobis: ul dum habitat, non aliud quatn ci inbaplisntale,inqtto el rcsurrexislisperfidemopera-
Deus manerct (b); dum auteni babitat in nobis, non ]5 tionis Dei, qui excitavileum a mortuis.El vos, cum
aliud quam nostroecarnis Deuscaro faclusesset; per essetis (d) tnorlui in deliclisel prmpulialionecarnis
dignatioiieni assnmptoe carnis non inops suorum, vcslrm, vivificavitcum illo, (e) donalisvobisomnibus
quia lamquain unigenilus a Patre plenus graiioect deliclis, delens quod adversttmnos eral (f) chirogra-
vcrilalis, et in suis perfecius sit, et vcrus in nosiris. phum in senteniiis, quod erat conlrarium nobis: et
12. Divinanon capilnisi fides.— Hanc itaquedivini ipsum lulit e tnedio, affigensillttd cruci : exulus car-
sacramenti doclrinam mens loeia suscepit, iu Deum nem, cl poieslatesostenlui fccil, triumphalis iis cum
proficiensper carnem, et in novamnativilateni per fidttcia in semetipso(Coloss.n, 8 el seqq.). Respuit
lidem vocata, et ad ctelcstem regenerationemobti- captiosas et inutiles philosophioequoestiones (ides
nendam poleslati suoepermissa, curam in se parenlis consians, neque liumauaruminepliariimfallaciissuc-
sui Crealorisque cognoscens non in nihilum redi- cumbens, spolium se proebet verilas falsilati; non
gendam se per euin existimans, per quein in hoc ip- secundum sensuin coinmunis iutelligentioeDeumre- ^
sum quod est, ex nihilo substitisset: el hsec omnia tinens, neqtic de Christo secuuduin mundi clcmcnla
ullra inielligeiuix liunianic meiiens sensum, qtiia decernens, in quo divinitalis pleniiudo corporaliier
ralio conimunium opiuionum consilii ccelesiisinca- inliabilct: ut dnm infmiiasocternocin eo est poles-
pax, lioc solum putet in naliira rertim csse, quod 'C taiis, omncm terrcnsc inentis amplexum potestas
aul intra se inielligat, aul procstarepossit cx scse. octernoeinfinitalisexcedal: qui nos ad divinitaiis suoc
Dei autem virtulcs sccundtimmagnificcnliamocterna; naturam trahens, non eliamnum corporali proccep-
polcslaiis, noii sensu, sed (idei 10 inlinitaie pen- torum observationedislrinxerit, neque per legis um-
debat: ut Deum in principio apud Detim esse, et bram ad solemniadcsecandoecamis (id esl, circum-
Verbum carnem factum habilasse in nobis, non id- cisionis)imhuerit; sed ul omnem naturalemcorporis

(a) Sic mss. castigatiores ea ratione qtia clixilTttl- (d) Omnes mss. uno nullius ferme auctoriialis ex-
lius, ticel libiessebono viro. Alii vero, esse Dei filittm ccpto omittuut hic verhum morlui : quod tamen ha-
vel filtos. Ex iitraque illa lectione in vulgatis obti- bentinfra lib- ix. n. 10, et in Ps. LXVII,II. 23. Sed
nuit, esse Dei filium a Deo filiofii, vel sil potestas: hoc apud Hilariumnon inusitatum, ut etiam in eodem
glosscma quod non exstat nisi in unico recentiore tractatu eadem Scripluroe loca iion eadem ralionc
mss. Colb. repetat.
(b) Qtiia nimirum habiiator, domum hahitando (e) In ms. bas. Vat.: Donans nobis omnia delicta,
qtiam antea non habitabal, minimealiud ab co quod delendoquod adversmnnos erat chirographutndecreli,
prius erat efficitur: adeoque verhum habitandiaptis- quotlerat adversariumnobis: et inox, exuensse carne,
siniiimest ad exprimendamVcrbi corporali immula- et potestutetraduxit palam retriumpliansillos ; quse
hiliiatem; de quo prsemittilur caro faclntn est, ad versio Hilario videtur exiranea. Quoehic exhibeiur,
significandaniipsius cum carnc conjunctionem.Tum D confirmatur lib. ix, n. 10. Vide tract. in psal. LXVH,
verba habitat in nobis, sic ab Hilario intellecta esse n. 25.
quasi in nostris, p.uel ex subnexis, vertts in nosiris. (() Proeterms. Vat. bas. pauci, iique recenliores
Unde refellitur Erasmus, qui in duhiumrevocavilan habeiit, decreti. Ab hac leciione uoii
Christi carnem ex Mariaassumpiam credidisset. Qui abhorretchirographum
qusesubjicilur explicaiio, ut novain se ge-
vero cxistimanl llilarium in genlilitate natimi, ac ncris nostri crealione constiiutionemdecrelianlerioris
priniic suoe ad veram fidem conversionis hisioriam abolerei. Aliter lib. IX, n. 10, ubi Hilarius Apostoli
liic texere, expendendum habent, an -sola Joanuis verba tanquam hic jain tractata memorat, sic intcr-
verboium lectio per se lanlain inyslerioriim nostro- prctatur hoc delenscliirographumlegis
ruin notiliam genlili pnesiare potuerii, ut jam Apol- peccati, quodchirographum,
per sentenliasanlerioresconlrariumerat
linario, Nestorio, elEutycheti confuiandissuffecerii. nobis. Unde in ps. cxx, n. 18, illudsimpliciler vocat
(c) Quia, ut loquitur Augiistinus episl. cxx ad1 chirographumlegis ; hic vero sententiammortis. Non
Cosenliiim n. 5: Fides prmcedalrationetn, qua coi est omittenilum quod in uno ms. Colb. exstai, cliiro-
mundctttr,ul magnmrationis capiat et perferai lucetn;- graphum decreti in senienliis.Et hoc Hilarioest so-
et rursum epist. cxxxvn ad Volusiantiinn. 15: Intel lemne, ut duas versiones, quas pariter probat, siniul
lectui fides adilum aperil, infidelilasclaudit. Confeir componal.
superior Hilarii dicla nutn. 8.
 55 SANCTIHILARHEPISCOPI 56
nercssiiatem circumcisus a vitiis spiritus criniinttm A ditim. — In hoc ergo (d) consciosecurilatis suoeoiio
ciiuindatione purgaret : cujus morli conscpclircmtir iiiens spebus suis loela requieverat : iiilercessionciu
iu baptismo, ut \\ in ictcniilnlis vilam redircmus; mortis bujus usque eo non iiieluens, J2 ut eiiam
dum regeneraiio ad viiam mors esscl ex vila, ei mo- repularet (e) in viiam aclernitalis.Viiamautem htijus
rienles viiiis immnrtalilali renasceremur; ipso pro corporis sui non modo non molestamsibi aut oegritm
nohis ex immorialitale niorieiite, ul ad immortali- arbilrahatnr, til eani quod puerilisc litteras, qtiod
laleni una ciim eo exciiaremtir ex morte. Carucm a-gris medicinam, quod naufragis natatum, quod ado-
cnim (a) peccali recepit, ut assuinplione nostra; car- lcsccntibus discipliuam, (/') qtiod iniliiiain esse crc-
nis delicla donaret, dum ejim lit parliceps assump- deret imperaiuris : rerum scilicet pracseiiiiumlole-
lione, itou crimine; delens per mortem seiitcntiani raiUiam, ad proemiumhealicimmortalilaiis proficien-
niortis, ut nova in se gcneris nostri creatiolieconsti- teni. Quin eliani id, quod sibi credebat, lainen per
tuiionem decreti anierioris oholerel; cruci se figi n inislerium imposili sacerdoiii eliam caHcris pr;ccli-
permittens, ut malediclocrucisobliltcra(a(6) terrenoe cabat, munus siuim ad oflicium pnblicoesaltttis cx-
damnationis maledicla (igcrct omnia : ad uliimum in lcndens.
hoininepassus, ut potestalesdcboneslaret; dum Deus 15. Hmrelicorttmingciiium.— Sed inler honcemer-
secundum Scripturas moriiurus, ct (c) in his vin- B serunt desperala in scse, ct sscva in omues impii:
cenlis in se fiducia tnumpharel; diiin immortalis temeritatis ingenia (supple,honiinum), potentem Dci
ipse, noqiic morle vinccndus, pro morieniium octcr- naturam naluroe suoeiiifiimiiatemoderanliiiiii: neqtie
niialc inorerettir. Ilsec Maqucultra nalura; iiumanie ut ipsi usque ad inlinitateui opinandi de influilis re-
iiilcHigenliiima Deo gesia non succiimbuntrursiim bus emergerent, sed inlra fineni sensussui indefinita
iiiUuratibiismeniimn sensibus; quia iiifiuiuuocterni- coiicluderent; essentque sihi arbitri religionis, ctim
liilis operalio inrtnitam meliendi cxigat opinionem : religioois opus (g) obedieiitioeessct officium; sui im-
ul ciim Deus homo, cuni immorlalis mortuus, cum niemorcs, divinorum negligenles,praceptorum emen-
tcicrnus sepultiis est, non sil intelligenlioeratio, scd daiorcs.
poieslalis exccplio; iia rurstim e contrario non sen- 16. Hmreses dtim prwcipuwde Chrislo. Sctbelliiet
sus, sed virtulis modus sit, ul Deusex hoinine , ut Arii. — Nam ul de cseleris hsorciicorumsluliissimisC
itinnorlalis cx morltio, ut aelernus sit ex sepulto. siudiis sileam, de quibus tainen, sic ubi oceasionein-:
Cocxeitamur ergo a Dco in Clnisto per morlem ejus. sermonis ralio proebebit, non tacebimus; quidani (It)
Sed dum in Christo pleiiitudo cst divinitalis, habe- ila evangelicsefidei corrumpunt sacramenlum, ul sub
nius et significalionem Dei palris nos coexcitantis in unius Dei pia lniiiuin professione nativilatem uni-
iimrluo, et Christtim Jesum non aliud quam Deumin G gcniti Dei abnegenl; ut protcnsio sil poiius in lionii-
d.viniiaiis pleniludinc confilcndum. riem, quam descensio : neque ut qui filius hominis
1-i. Cltrisii fides el morlis metum el vilm loltil tw- scciindum tempora assuinptse carnis fuit, idem antca

(a) Solus cod. Viclorinus, peccatiexpertemfecil ; liiiintiscx mss. Iia hoecinlelligereest, quasi legcrelur,
qnam lectioucm amplevatus estLud. Miroeus,ineple : tit eam , quainvistantis cmgoribusafjliclalam, crederet
vult quippe lanlum Hilarius Chrisium, in carneejus- csse, quoclpuerilimlilleras, etc.
dem iiobiscnm naiursc, carnis delicla donasse. Ut (g) lta Par. cum aiiiiquioribusmss. Al Bad. Er. et
cnim doo.eiTertiillianusde carne Christi n. 10, neqoe Lips. cmn aliis, in solo obedienlimesset officio. Ilic
ad priipositiim Chrisli, peccattimcarnis evacuaiuri, conimendatur obedientia (idei, de qua infra n. 57:
neqne ad gloriam lacerel, non in ca carne evacuare Utiranaturalem opinionemfideiobcdieniianos provehit.
illud , in qua cral uaiiira peccaii. Tiim ciiidamAlex- (h) HoecNoetum, Praxeam, el Heriiingcnemspec-
andro sic arguianti: Ergo si nosiram iitcluit,ueccatrix lant, maxime vcro Sabellium, qui, ul oolat Atigus-
fuil caro Clirisli : Noslram, rcponil, iniluens, sitam tinus de llaeres. ad Qiiodvultdeiim,iis qiiilmsconsen-
fectt; suam faciens, non peccalriccmcam fecil. Ilie ticbat, subinde factus est famosior. Hiijus lnviesis
igilur dixil Hilarius peccati carnem, qti:e pcr pecca- rursiuu exponilur lib. de Syuod. n. 43 : Qttidatnenim
iore> ad Chrislum usque propagataest, qu;r, ut hui- ausi sunt innascibitemDeum tisqucad sanclum Virgi-
daio loco Tcrliillianus, genere, non titio, Aclmakl: nem snbsiaiiliwdilalaiionc proiendere, ut lcttiiudode-
dtim scil. Christus, ut bic habei Hilariu-, ejusfii par- ditclttquodam niilurmsumtractu assumensquehominem
licepsassuittplione,noncrimine.Quare frusira in limbo filius nuncuparelur,iteqiieFiliits anle swculaperfecltts
iinius ms. Colb. uon nemo annolavit, Carnempeccati, D Deus nultis , idem posleaetliomonalus sit. Ulruinquc
cauie lege. Alias, puUiI. x de Trinil., iiuin. 25, de illuiu locuiiiilluslriUEpiph;iuiiis,quo.lesie II.XT.LMI,
eadcinClirisli carne dicit, Nequecaroillacaro peccali, n. 1, assereb.it Sabellitis, Filium rtflliiin inoreincmis-
sed similitudo carnis peccati. Vide tract. ps. LXVH, sum, omnia, qum ad Evungeliiel liumanwsalulis pro-
n. 25. curationemaltiiierenl, in Itoc mitndoprwslitisse;atque
iia in cmluinrediisse, quemadniodumis qui a sole ma-
(b) In tribus mss. terrenmmaletticlionis.In Reniig. navil
Coib., Pratel., etc., lerrcnmdoniiiialionis.Rctinendum autcmraditts in eumclempostearefttttdiiur. Quoniodo
pu'aiuus cum pliiribus aliis, lerrenmdamnaitonis; ut clescendit, sol radio in lerras proleuditur potius qtiam
sitnllusio ad scntenliam quam honio damnaliis acce- ila Deiin Virginem piolensionem lantum,
pit, Terra es, et in lerram ibis. iion descensionemadmisil. Hauri aliier sensil Mar-
cellus Theodoreto leste, qtii de eo protlil lib. n Hoe-
(c) Sex. mss. non lamen poiiores, tn his vincendis rct. fab. : Prorsus existimavitTrinilatemextendicou-
itt se cum fiducia. iraltivepro mconomiarumet consiliorumdiversitate; et
«,(</)Excusi, conscia : refraganlibus mss. patilo anle : Exlensionemquamdam diviniluiis Patris
((.')Unus codcx Remig. cuin Theotl., inifittm crter- in Chrislumvenissedixii, ct liancDeumVerbumappet-
nilutis. Invit : peracta atttemuniversawconomiarurstts attrac-
(/') Particttlam quod bic in vulgatis oinissam rcsli- lam esse reversamquead Deumex qttoexlensafuit.
57 I)E TRIMTATE, LIBER 1. 58
sempcr fuerit afque sit filius Dei: ne in eo nalivilas j\ minisse oportet terrenarum meniiiim infirmas alque
Dei sit, scd cx eodem idem sil; nt unitis Dei, nt pu- imhecillas opiniones esse ahjiciendas, ct omnes iin-
taiu, inviolahilem fidem (a) series cx solidoin carnem pcrfcctie senienliic anguslias religiosa discendi cx-
deducra conservet, dum usque ad virginem Pater spectalione laxandas. Novis enim regenerati ingcnii
prolensus, ipse sihi natus 13 s'''" filium. Alii vcro seusibus opus est, ut uiiiimqucniqiic conscienlia sua
(quia salus ntilla sine Christo sit, qui in principio sccuudum ccelcstis originis munus illuininet. Slan-
apud Deumerai Deus Vcrbum), nativitatcm ncgantcs, dnni iiaque per (itlem anlc csl, ut sanctus Jeremias
creationem solam professi sunt : ne nalivitas verila- admonet (XXIII,22), (li) in substaniia Dei: ut de sub-
lem Dei admitteret, (b) scd creatio falsitatem doce- stantia Deiauditurus, sensutn suum ad 14 ea quse Dei
ret, quse dum emeiiiiretur in genere (c) Dei tinius suhstaniioe sinl digna moderetur; niodcrelur autem
fidem, non excluderelin sacrainenio: sed nativitaiem non aliquo modo intelligendi, sed iufinitiitc. Quin
veram noinini ac fidei creationis (d) subjicientes, a etiam conscius sibi divina; se naturse pariicipem, ul
veritale tinius Dei separabilem cum facerent, ul crea- beatus apostolus Pelrus in epislola sua altcra ait
tio substilutionis, perfectionem sibi diviniialis non (cap. it, 14), effeclum fuisse , Dei naturam non na-
usurparel, quam verilalis nativitas non dedisset. ttiroasuoe legibus meliatur, sed divinas professioncs
g secuuduin magnificenliam divinocde se protestalio-
17. Fides vera conlra ulramquelololioc opere stabi- nis expendal. Oplimus enim lector est, qui dictorum
lienda. — Ilorum igilur furori rcspondere animus intelligeiitiatn cxspeclel ex dictis potius quam impo-
exarsit: recolcns boc vel proecipuesibi salulare esse, nat, et retulerit magis quani atlulerit, neqtie cogat id
non solum in Deum credidisse, sed ctiam in Deum videri diclis conlineri, quod ante leciionem proe-
patrem; neque in Chrislo tantum sperasse, sed in sumpserit inlelligendum. Ciim ilaque de rebus Dei erit
Christo Dei filio; neque in creatura, sed in Deo scrmo, concedainiis cognitioncm sui Dco , dielisque
creaiore ex Deo nato. Maxime crgo properamus ex cjus pia vencralione famulcmur. Idoneus enim sihi
propheticis atque evangelicis praconiis vesnniam lestis est, qui nisi per se cognittis non est.
eortim ignorantiainque confnndere, qui sub uniiis 19. Comparaiioad divinanulla est perfecta.—Si qtta
Dei, sola sane utili ac religiosa prxdicatione, atu vero nos de natura Dei et nalivilaie Iractanles, coni-
Deumnatum Clirislum negant, aut verum Dcuin non paraiionum excmpla aflcremus, nemo ca exisiimet
csse conicndiinl; ut creatio potcniis creaturoeinlra absolulflcio se rationis perfeclioneni continere. Com-
umimDeum fide.isacramenlum rclinquat; quia naii- paralio enim terrenorum ad Deuinnulla est: sed in-
vitas Dei exlra unius Dei fidem religionein protra- firmiias nostroe intelligenlioe cogit species quasdam
lnil (e) confitentum. Sed nos eclocti divinilus ncque p cx inlerioribus, (amquam superiorum indices quoc-
ciuosdeos proedicare neque solum, hanc evangclici rcre ; ut rerum familiariiim consuetudineadmonente,
ac prophetici proeconiirationcm in coufessione Dei cx sensus nostri conscientia ad insoliti senSus opi-
patris el Dei lilii (f) affercnms, ut tinum in fltle nos- nionem editcercinur (Hmc mciuoranlur lib. iv, n. 2).
tra sint uierque, non iiuus : tieqtie eumdem utrum- Omnis igilur comparatio homini potius utilis habea-
que, neque inler verum ac falsum aliud confitentes ; lur, quam Deo apla, quia inlelligentiam magis si-
qnia i)eo ex Deo nato, neque eumdem nalivitas per- gnificcl, quam cxpleal : nequc naturis carnis et spi-
mitiit esse, ncque aliud. rilus, ci invisibilium ac tractabiliuiu co;equandisproe-
18. Leclori fides necessaria. —Et vos quidem, sumpta reputclur, protestans cl infirmitati se humanac
quos fidei calor el (g) ignoralsc mundoac sapienlihus • inlclligentia; necessariam, et ab invidia csse liberam
mundi verilatis sluditnn ad legendum vocavit, me- non saiislacientis exempli. Pergimus ilaque de Deo

(a) In Pratellensi ms. series exsolido Deo, et mox,
Pater spiritu protensus: voces Deoel Spiritue.x inar-
gine in lexlum haud dubie Ir.mslaloe.Hic rtirsum locus
illustraiur similitndine solis , ut qiiemadmodum ra-
ditisest series ex solidosolis corpore educta in lerras,
ila et Filius sit series edueta a Palre : ut enim in
sole vis triplex, i.lliimiuandi,calefaciendi, et orhicu- D
Iaiis figura, sett solidum illud unde cst iitraquc vis:
ita et in Triuilalc cxcogilabanl Sabelliani triplicem
vim, cujiis Paler csset hyposlasis ac veluti lolius
lorma, ul loquitur Epiphaoius loco laudalo : cx qiio
hseresis hujus notitiam ad capieudos Hilarii libros
necessariain comparamus.
(b) Apud Bad., Er., necnon in ms. Vat. has. et
Colb. uno, sed creaiio veluiicomposiliet simulaliDei':
fttlsitalem doceret : quod glossema suspicamur,
maxiine cum hsec loquendi ratio ab Hilario sit:
aliena.
(c) In vulgatis et pluribus mss. hic additur vox
creationis,qnse rectius abesl a castigatioribus libris.
Anleaexcusi habent ementirentur,et post excluderent,,
nullo fere suffraganie ms. Non displiceret lamen, sii
antea proemilteretur qui dutn, non quw dum, elc, id
est, quoecreatio non nisi mendaciter subjicilur fidei
Dci, qui genere et natura unus esl, quamvis non
cxcludalur a fide Dei in sacranienio, qualenus
plurcs perquamdam prserogalivam hoc nomcn sor-
liiinlur. Videsis lih. contra Auxcnt. h. 5.
(r/jSolus codex Vat. bas. subsliluetties: niinus bene.
Hoc enim sibi vult : qtiem catbolici Demnverum, nt-
pnie ex Deovcra naiivitate natiini credunt, illi hoere-
tici nomini ac (idei creationis subjiciunt.
(e) Editio Par. aniiquos libros, quihus solemneest
mtitare t in d, secula, coiifilendum.
(f) Vat. bas- ms., asserimus.
(g) Bad. el Er., ignorante,Lips. et Par., ignoratum:
casligantur exmss.
(h) Apud LXX, ev vnoo-zao-zi.Gregorius Nazianz.
Orat. xxxiv, legens lv u/roo-Tij^art,explicandsehujus
voeis gralia addit, ?.cdovaictKvpiov: quod quideiu ulli
vivcntium hacteuus concessum negat, quia eorum
nemini datum est viderc naiuram sen essentiam Dei.
Ambrcsius, I. HI de Fide, c. 1S : Quis stelit in sub-
slantia Domini, el vidit verbumejus ?
 39 SANCTI HILARHEPISCOPI 40
loculuri Dei verbis, senstim lamen noslrum rerum A olim editam proferens, et subdole eos, ac per id im-
nostrarum specie imbuentes. piissime, unum Dcumex lege defendisse convincens,
20. Ordo lotius operis.—Ac primum ita tolius omnibus legis ac prophelarum leslimoniis ila de-
operis modum temperavimus, ut aplissimus legen- monstratis, ut sine Deo Chrislo unum Deum con-
tium profectibus connexorum sibi libellorum ordo fiteri irreligiosilas sit; et confesso unigenilo Deo
succederet. Nihil enim inconiposilumindigesttimque Christo, non unum Deum prsedicare perfidia
placuil afferre : ne operis inordinala congcrics rus- sit.
ticum quemdam lumullum perlurbata vociferationc 24. Liber quintus. — Quintus vero (1) lenuit eum
proeberet.Sed quia nullus per proerupta conscensus responsionis ordinem, qiiem hseretici instituerant
est, nisi subslratis paulalim gradibus feratur gres- professionis. Namque cum unum Dcuin procdicare
sus ad summa; nos quoque qusedam gradiendi inilia se secttndum legem eiuentiii essent; ununi quoque
ordinantes, arduum hoc intelligentise iter (a) clivo Deum veruin ex eadem profcrre se fefellerunt: ut (e)
quasi molliore lenivimus non 15 jam gradibus inci- per exceptionem Dei et unius et veri, nativilaiem
sum, sed planilie subrepente devexum, ul prope Domino Christo adimerent; quia ubi nativitas esi,
sine scandentium sensu, eunlium proficeret con- ibi et inlelligeiiiia sit (/) veritatis. Nos antem iisdem
scensus. B gradibus, quibtis idipsum negabaiur, docentes, nec
nec solilarium verum 16 Dettm, sed Pa-
21. Quid conlineat liber secundus. — Posl hunc duos deos,
ita ex lege ac prophetis procdica-
enim primi hujtis sermonis Iibcllum, sequens ita sa- trem verum Deum
ne aut unius Dei fidem cornimperenius, (<jf)
cramentum edocet divinoegenerationis, ul baplizandi vimns,
in Patre et Filio et Spirilu sanclo non ignorent no- aut nativitatem denegaremus. Sed quia, secundum
minum veritatem , neque vocabulis intelligentiam illos, creato poliiisquam nato nomen Dei Domiuo
Jesu Chrislo deputarelur polius qtiam inesset; divi-
confundant, sed unumquodque ita sensti concipiant,
ut est ac nuncupatur; agniluri absolutissimein iis nitalis veritas ita ex auclorilatibus propheticis de-
monslrala esl, ut nos, Domiuo Jcsu Christo Deo
quoedicta sunt, quod neque non ipsa verilas sil no-
vero prsedicato, inlra intelligentiam uuius Dei
miois, neqtte non nomen sil veritatis.
vcri iiativsc in eo divinitatis veritas continerct.
22. Liber tertius. — Post hunc itaque lenem ac 25. Liber sexlus. — Sexlus vero jam liher omnem
brevem demonstralse Trinitatis sermonem, tertius hocreiicoeassertionis frauduleiitiain pandil. Namquc
liber, elsi sensim, lamen jam proflcienter incedit. ut dictis suis fidem facerenl, damnanies dicta et viiia
Nam id, quod ullra humani sensus intelligenliam haerelicorum,Valenlini scilicetet Sabelliiel Maiiiehsci
Dominus de se professus est, quantis potest poten- C cl Hieraese, pias Ecclesioeprsedicaiiones velamento
lioe exeinplis ad inlelligentioefidem coapial, dicens : professionis impi.c furaii simt : nt (2) correpiis (h)
Ego in Patre, et Patcr in me (Joan. x, 38) : ut quod in rnelius vcrhis irreligiosorum, et amhigtiasignilica-
ab homine per naliiram hebelem non capittir, id (b) tione moderatis, subimpietalisdamnatione doctrinam
fides jam ralionabilis scicuiioc conseqttalur : quia pietaiisexstingucreul. Sed nossiiigulorumdiciisel pro-
neque non credeiidum de se Deo est, neqtie opinan- fessionibus demousiralis , sanclas Ecclesise proedica-
dum est, extra rationem fidei esse inlelligeniiam po- tiones absolvimus, neque quidquani cum damuatis
testalis. hocreticis comniune eis esse permisimus, ut dam-
23. Liber quartus. —Quarlus deinde liber iniiium nanda damnantes, sola venerahiliter sectanda sc-
sui ex haareticorum doctriuis auspicatur, se ipsum queremur, filium Dei (supple, esse) DominumJesum
viliis,quibus fides Ecclesise(c)infamatur, expurgans: Chrislum, quod maxime ab iis negabalur, pcr hacc
ipsam illam perfldise exposilioncm a multis (d) non docenies , dum de eo leslatur Pater, dum de se
(1) Ms. Veron. lenet; ut paulo ante, Quarlus liber (2) Corruptis, ibid.
auspicatur, elc.
videtur dictum, qui D (d) Pro non olitn, stihslitutum est apud Lips. et
(o) Hoc ad imitationcm Plinii teviteret
lib. vi, Epist. v : Ita, inquit, sensimclivo Par. jam olim. renitcnlihus mss. necnon quod lih. vi,
fallente consurgit ut cutn adscenderele non putes, sen- n. 3, dicitur, Aiianam luem proximeeinersissc. Dc
lias adscendisse. hac perfida exposiiione diccmus lihro iv.
(b) Editi, excepto Par. cum uuico ms., fides tamen Usum (e) Solus ms. has. Val., ut per professionemDei.
ralionabili scienlia consequatur. Raiio hic subjicilur, ac vim verbi exceptipcernere est infra n. 29,
cur fldes dicalur rationabilis scientia. RiUionabilis Z.3et 34, ubi non solam professiouein sonal, sed
quidein est, quia ratio suadet credendum Deo : scien- eain a ciijus consortio quivis altus arcealur.
liam eiiam habet, quia opiuioni non relinquitur ([) Hoc esi, ibi intelligtiiir possessio ver;c naltirse
locns, cum per effectus intelligimus pltis Deumposse, ejus ex quo naiivitas cst. Nant voxveritasHilario pro
quam capiat liumana ratio. Hinc male in vulgalis le- vcra natura, ut jam soepevidimus, solemnis cst.
gehalur , intelligentim potestalem, pro inlelligenliam (g) EA\l\,aui naii veritatem: male et leiiitenlibiis
potestalis, quod el magis perspicuum sit ex his I. in, mss.
num. 5 : Sunt isiiusmodi in Deo potesiates, quarum (/i) Reponimus ex Telleriano codice ct Pralel.
cum ratio inleliigentiwnostrw incomprehensibiiisest, correplis; quod et in Remig. ac Theod. pridem sc-
fides lamen per veritatemefficientimin absolutoest. cundis curis posilum fuil; cum aliis in libris legamus
(c) In vulgatis, infirmatur, male : neque mclius corruptis.
deinde apud Bad., Er. et Lips. expugnans.
 '
4i DE TRINITATE LlBER I. m
ipse profitelur, dum Aposloli prredlcant, dum reli- A late, nattira , potcslale, professione; ne ( til non)
giosi creduut, dum dseinoncs clamant, dum Judrci aliud esset quam nuncupareiur, neque nuncupatio
negantes fatentur, dum ignorantes inielligunt gen- non nalivitatis csset, neqne nalivitas naluram ami-
les; ne jam (id est, ut non) ambigendum permiltere- sisset, neqne natura non reiinuisset potestatem,
lur,quod ignorandum non relinquebaiur. neque poteslas non etiam cotiscia sibi veriiatis pro-
26. Liber septimus. Sabellius, Hebion el Aritts sese fcssione nolesceret. Causas crgo omnes singulorttm
vincendoEcclesimvincunl.—Septiinusdeinceps liber, generum ita ex Evangeliis excerptas suhjecimus, ut
secundum perfectse (idei gradum, suscepta; disputa- nec professio tacuerit poteslatem, nec potesias non
lionis sermonem lemperavit. Namque primum, per cxserueril naliiram , necjiatura non suse nativitaiis
inviolabilis (idei sanam et incorrtipiam demonstra- sit, ncc naiivitas non sui nominis : til per id non
lionem, inter Sabellium cl liebioiiem et hos non veri rclinqueretur impietatis calumnia , cum Dci veri ex
Dei prscdicatoreslite certavit, cur Sabellius subsis- Deovero divinitatem , seeundumet noinen et nati-
lerc antesoecula negaret, quem creatum alii confiie- vitatem et naiuram et poteslalem, ipsa quoque Do-
reniur. Ignorahat enim Sabelliussubsislentem Filium minus Jesus Chrisltis nativoe verilalis suoeprotesta-
dnm Deumverum operatum in corpore esse non am- tione docuisset.
bigil. Hi atitem negabanl nalivitatem, et allirniabanl 28. Oclavus tiber. — Octavus jam vero liber,
creaturam, dum opera ejus Dei veri esse opera non dtiobtissuperioribus lg Iibris de Dci filio et Dco
inlelligunl. Lis eorum, fides nostra est. Nam dum vero multum ad credentium fidem proficientibus,
filium negat (ideoque erral), in eo vincit Sabellins, totus in unius Dci demonstratione detenius
est:et est; non
17 quod Deus venis(utrecleprohal) operatus auferens filio Dei nativitalem , sed neque per eam
Ecclesia eos, qui verum in Christo Deum negaverint, duumdeorum divinitatem introducens. Ac
primum
vincit. At verocum subsisientem Christum ante soe- quibtis modis hoeretici veritatem Dei et Dei fi-
demonslrant patris
cula hi adversus eum semperoperattim, lii, quia neg;ire non possent, lamen eludere nitercn-
de condemnato secum Sabellio nobis triumpbant, lur, edocuit; dissolvens
ineplas eorum et ridiculas
Deum quidem verum (1) (a) sciente, sed Dei filium occasiones, quibus per id diclum est: Muliiiu-
ita quod
nesciente. Hebion autem ab ulroque vincitur, ut dinis autem credenlium eral
(d) attima et cor tinum
hic (Arius) ante soectilasubsislentem, hic (Sabellius) (Acl. IV, 32) ; et rursiini : Qui plantal autem, el
qtti
vernm Deum convincaloperatum. Omnesque se invi- rigat, unum sunl (I Cor. iu, 8); et iterum :
Nonpro
cem vincendo vincuntur:qtiia Ecclesia et contra Sa- his autem lantum rogo, sed et pro iis qui credituri
hellium, et conlra creaturse prsedicatores, et contra „ sunl per verbttmcorttm in tne : ut omnes unum sini,
Hebionem, Deum verum ex Deo vero Dominum Je- sicul lu, Paler, in me, et egoin le, ut el ipsi sint in no-
sum Christum, et ante soeculanatum, et postea ho- bis (Joan. xvn, 20, 21) : voluutatis potius et una-
minem genitum esse lestatur. nimiiatis quani divinitatis asserunt veritatem. Scd
27. Argtttnentumseptimi libri. — Nemini atitem nus bsccipsa suis virlutibus pcrlractaules (Itoc est,
dubium est, congruum id maximc (2) pietati doctri- secundum vim verborum), (idem in se divinoenati-
nas fuisse, ut quia ex lege et prophetis primum Dei vilalis continere ostendimus : el omnes dictorum
filium, post etiam Deum verum cum sacramento dominicorum professiones revolvenles, totum at-
unitatis proedicassemus; riirsum legem ac prophelas que perfecium , ex aposlolicis proeconiis ac sancti
per Evangelia firmantes, primum ex his Dci filitim, Spiriius (Vocis sancli Spiritus, qumhic vis sit, videsis
post eiiam Deum (6) veruni doceremus. Compelen- lib. VIII,n. 23) proprietalihiis, ct paternse et unige-
tissimum itaque fuit, post iioiuen filii, veritatem nitoe majestatis sacramcntum docuimus : cum et in
ejus ostendere : quamquam, secundum communem Palre Filius intelleclus, ct Paier in Filio cogniius ,
sensum, (c) veritaiis absolulioiiein nuncupatio filii unigeniti Dei nalivitatem,et perfecti in eoDei(o) os-
obtincret. Sed ne qttid , adversantibus unigenitt Dei tenderent veritatem.
veritali, occasionisad fallendum et illudendum re-
29. Libernonus. contra Cltrisli divini-
linquerclur; ipsam illam (seu, qua proprius Dei fi- taiem. — Partim cstArgumenla autem , in rebus ad salutem
lius creditur) proprielatis ftdem per divinilalis veri-
maxime necessariis, sola ea ad satisfactionem lidei
talem adslruximus : Deum esse eum, qui Dci fllius
non negarelur, his modis docentes , nomine, nativi- afferre, quoepropria sunt: quia plerumque (4) blan-
(1) Scientes, deinde nescientes. (3) In superiore editione : oslenderet.
Pim docfrince : fortassemelius. (4) Blandientesensu.
(2)
(a) Edili et pleriquemss.scienies; et mox, nescien- (c) Hocest, veram patris naturam vera filii nuncu-
les : casliganlur ex perantiquo ms. Colb. necnon palio manifeste obtineret: quibus dedaraiHilarius se
Germ. ac vetusliore Remig. Quippe haecindc Hehione Sabellio quasi ex abutidanli oslensurum Filio naiuram Pairis
dicuntur, non de Arianis. Tum dtiplex esse, poslquam osiendit ei (ilii nomen compeiere.
\ox absolutio, quse illi valde faniiliaris est
error nolatur : primtis quo negat Christum anle Ma- Nolanda
riam , alter quo vulteum merum csse bominem. pro recerta et evidenti.
(b) Vat. Bas. ms. vivumverum : el supra ,
Deusvi- (d) Ita hunc locum exhibeiit constanter mss. Editi
vusverus operatusesl. vero, cor unumet anima una.
PATROL. X. 2
 45 SANCTIHILARII EPISCOPl 44
dientes sonsum (a) fallantdiclorum nostrorum incx- A sci7,neque Atigeliin cmlis, (d) neque Filiut, nisi Pater
ploratseassertiones, nisi etiam propositionumadver- solus (Marci xm, 52) : ut cum Filius nesciatquod
sarum demonstraia; inanilates, fidem noslram in ec Pater solus sciat, longe alienus sit nesciensasciente;
ipso , quod ipsoe ridiculseesse arguanlur, alfirmcnt. quia natura ignorationi obnoxia, non sitejus virtu-
Nonus itaqtie liber totus in (1) repellendis iis, quoc tis ct potestalis, quse a dominalu ignorationis(5) ex-
ad infirmandam unigeniti Dei (2) nativilatem ab im- cepta sit.
piis usurpantur, inlentus cst: qui dispensationis oc- 30. Argumentisrespondelur. — Ilsecitaquc , cor-
culti a sscculis mysterii immemores, evangelica fide rupto depravatoque sensu, impiissime ita inlellecta
Deum atque hominem proedicari non rccordentur. cssemonslrantes, omnes dictorum causas ex his ipsis
Namque cum Deum esse Dominum nostrum Jesum vel interrogationum vel temporum vel dispensatio-
Chrislum , et similem Deo esse et sequalemut Deum num generibus atlulimus , causis potius verba suh-
filium Deo patri, natum (3) ex Deo , et secundum denles, non causas verbis depulantes : ut cum a se
nativitaiis proprietatem in veritate Spiritus (hoc est, dissideat, Pater major me esl ( Joan. xiv, 28); et,
divinilatis) subsistere neganl; bis niti dictorum do- (6) Ego et Pater unum sumus (Joan. x, 50); neque
minicorum professionibus solenl : Quid me dicis bo- idem sit, Nemo bonus est, nisi unus Deus (Lttc.
num? Nemoest bonusnisi ttnus Deus (Luc. XVIII,19); BXVIII,19); et, (e) Qui me vidit, vidit et Patretn
ut cum dici se bonum coarguat, ct 11011 nisi 19 bo- (Joan. xiv,9); vcl certe lanta a se diversiiateconlra-
num Deumunum esse lestetur; et(Z>) extra bonilatem ria sinl : Pafer, omnia tua mea sunl, et mea tua
Dei sit, qoi bonus est, el in Dei non sit verilale , (Joan. xvn, 10); el (f), Ui cognoscantte solumvertttn
qui unus est. Quibus diclis etiam hoecad impietatis Deum (Ibidem, 5); vel illud, Ego in Patre, et Paler in
suocargumenta connectunt : Hmcest autem vilamter- me (Joan. xiv, 11); el, De die aulem (g) et hora nemo
na, ut cognoscantle solttmverumDeum, el qttemmi- scit, nequeangeli in cwlis, neque Fitius, nisi Pater
sisti Jesitm Chrislum (Joan. xvn, 3) : ut solum ve- solus(Marc. xiu, 31). Intelliganlur in singulis etdis-
rum Deum confessus Patrem, nec verus ipse, nec pensationum prsedicaliones, 20 el conscisepotesla-
Deus sit; quia solius Dei veri exceplio, significatae lis naluralis professiones : et cum idem sit dicli auc-
proprietalis (c) non excedatauctorem. Non ambigue tor utriusque, demonslratis lamcn virluiibus gene-
aulcm hoc ab eo dicfum esse intelligendum , quia rum singulorum (naturarum singnlartim quoe sunt iu
idem dixerit: Non poleslFilius facereab se quidquam, Christo), non pertineat ad conlumeliam verse divini-
nisi qnodvideril Patrem facienlem (Joan. v, 19) : ut tatis, quod ad sacramenlum fidei evangelica;sub dis-
cum nihil nisi de exemplo operis possit operari, na- pensaiione et causse et lemporis et nalivitatis et no-
litrocin eo intelligatur infirmitas ; quia nequaquam G minis prsedicatur.
sit omnipotenlisecomparandum , quod alienaeope- 51. Liber decimus. Quadam Scriplurmverbahmreti-
ralionis subjectum est necessilati; et ralio inlelli- cis specie tcnus (avenlia. — Decimivero libri eadem
genlioe hoc suadcat, in omnibus a seposse et non est ratio, quoe(idei. Nam quia ex passionis genere
posse, diffcrre. Differre autem eousque, ut depatre etprofessionequsedam perstulloe inlelligentiaesensum
Deo hseciia professus sit: Pater major meesl (Joan. ad contumeliam divinsc in DominoJesu Christo na-
xiv, 28) el (4) cesset in professione absoluta adver- lurac virlutisque rapuerunl; ea ipsa demonstranda
santli calunmia; quia impioevesanisesit honorcm ac fuerunl, et ab bis impiissime intellecla esse, et a Do-
naturam Dei tribuerc abnuenii. Omni autem modo in mino ad proteslationem verse et perfeclse in se ma-
tantiim eum a proprietate veri Dci abesse, nt cliam jestatis csse memorata. Namque his sibi dictis, ut
teslalus h;cc fuerit: Dedie autetn illa el hora nemo rcligiose impii sint,blandiimttir : Tristis esl animamea

(!) Refellendis. (4) Ms. noster : necesseesl in professione absoluta

(2) Potior videltir nosiri codicislectio : diviniialem. adversandicalumnia videalur. Rectius quam in Eras-
Namprolectoin nonolibrocontra adversariorumcona- niiana , caMerisque: el cessel in, e.lc.
tus verani Filii divinilalempolissiinum tiielur : quse (5) Exccrpta sit.
lamen nonnisi cx nniiviiatissu:c natiira sibi csl. At- (6) Hic a codice Yeron. inlerponilur ilerutn; sicut
que hncreiicoruniobjecta omnia , quoediluit llilarius, et mox ante verba : Quimevidit, etc, atque inferius
ad infinuandamFilii divinilalem collimaui. ante veiba : De die.
:
(5) In auterioie cditione nalum el Deo.
(a) Aliquol mss. blundienlesettsu: et mox in refel- (e) Hic et deinceps edili juxla Vulgatam, qui me
lendis, pro in repeltenclis.Nemo porro non videt vo- vidct. At meliores mss. conslanter juxla groecum
cabulum sensumad fallanl, non ad blandientes, csse textum coelerosque Palres Hilario oequales, Qui me
referendum. vidil, viclit.
(b) Id est, el non sit consors bonitalis illius, qua ([) I11vulgalis hic, etilerum; ac paulo post, el
Dcus singulariter honus csl, eic. ilerum de die. Utroque in loco abestvox iterum casti-
(c) Hoc cst, inira Pairem prorstts coniincatur at- mss. el abesse dcbet: non enim hic con-
gaiiorib.us
que concludatur quod illius proprium esse significa- geries est testimoniornm in ttnam rein colleclorum,
lum esi, ncc ab eo cxeat. ut ulli alleri coinmunicc- sed quatuor loci quatuor aliis oppositi.
(itr.
(c/)In cod. Vat. has. hic et infra, nequefilius Itomi* (g) Ex mcliorummss. consensu cxpuncla est lib. liic
nis. Abeslvox/lommisa caileris, non hoc sohun li- vox illa , quamvis exslet superiori numero. Sic
hro, sed ct nono, eaque sublata locus allatus prima ix, n. 2, cadem exprimitur, relicetur yero. n. 57, ut
fronte plus Arianis favct. cl in ps. CXLII,n, 2.
£5 DE TRINITAIE LIBER I. 40
tisqttead morletn(Malih. xxvi, 58); ut longe a beatilu- A quoein sacramento et animx et corporis DominiJe-
dinc alque incorruplione Dei sil.in cujus animamdo- su Cliristi sunt, (e) nihil iticxploralum, nihil tacitum
minans melus irislilia: imminentisinciderit: qui etiam (5) dcreliquimus : sed dictorum omnium pacificam
nsqiie ad hanc precem consternalus fuerit passionis inlelligenliamsingulisquibusque causarum generibus
ncccssilate : Pater, si possibileesl, transecttcalix iste coaptanies, ncc trepidare flduciam, ncc evilare vo-
a me (Ibidem, 59) : et sine dubio liniere (1) videre- luntatem, nec conqueri securilalem, nec commen-
lur («) pcrpeti, quod ne patcreiur oraverit; quia pa- dationem sui orantem, aliis veniam desiderassc
liendi trepidatio catisam altuleritdcprecandi: in tan- monsiravinius : fidem dictorum universoriim abso-
tiun vero infirmilatem ejus obtinuerit vis doloris, ut luta cvangelici mysterii pra?dicaiionefirnianies.
in ipso crucis tempnre dicerct : Deus, Deus tnetts, 55. Liber xi alia Itmrelkorum argunwUa refellil.
quareme dereliqttisti(Malth. xxvn , 46)? qui etiam — Igitur quia desperalissimos homines ne ipsa qtti-
usque ad qtterelani desolationis suse, passionisacer- dem resurrectionis gloria intra religionis intelligen-
hilate commotus, auxilii inops psterni, spiritum in liam edoctos cohibuil, sed aut per dignationis profes-
hac voce emiserit ciim dixit : Pater, commendoin sionem, impietatis suoearma sumpserunt, aul ([) sa-
mcinusluas spirilum meum (Luc. xxni,46) ;etexba- cramenti rcvelationem ad Dei conlumeliam trans-
Iandi spirims licpidatioiie lurbatus (2) tiiendumhunc B tulerunt: ut per id qtiod dictnm est, Adscendoad
(b) Dco pairi commendaverit; quia commenda- palrem meumet ad patrem veslrum(6), ad Deum meum
lionis nccessitatem desperaiio secnritatis exegerit. et ad Deumveslrum (Joan. xx, 17), dum communis
52. Alia iis opponuttlur. — Sed slultissimi alque nobis atque ipsi ct Paler paler est, et Deus Deus cst,
impiissimi homincs, non intelligentes nihil contra- exira exceptioncm veri Dei sit in professione com-
rium in rebus iisdem ah eodem dictum fuisse, verbis muni, eumque sicuti nos et crcationis nccessitas
tanium inlioerentes, catisas ipsas diclorum reliquc- crcatori Deo subdat, et adopiio assumat in filium;
runt. N.im cutn longe multumqiic diverstim sit, jam vero nulla iu eo divinne naturoe proprietas exis-
Tristis eslanitna mea usqueadmorletn(Matlh.xxvi, 58); limanda sit, secundum Apostoli dictum, Cum aulem
ct, AttiodovidebilisFiltitm hominissedentema dextris dixeril, Omnia (g) subjectasunl, prwter eum qui sttb-
virlutis (c) (Ibidem, 64); nequc idipsiimsit, Pater, si jecit ei omnia; (7) (h) cumenim fuerint subjectaei om-
possibileest, iranseal calix isle a me (Ibidem, 5';); et nia, tunc el ipse subjicielttrei qui ci subjecil omnia, ttt
illud, Calicemquetn deditmihi Paler tneus, non bibam sii Deusoniniain omnibus(ICor. xv, 27, 28). Quia
cttm(Joan. xvm, 11)? longequo divcrsumsit : Deus, suhjectio et infirmiiaicni subjecli proiesletur, et do-
Dettsmeus, quctreme dereliquisli(ilatl. xxvu,46) ? 21 minantis signiflcet polestalem : in bis quoque cum
(5) ab co : Amendico libi, liodic ntcutn eris in para- C summa religionis deinonstraiione tractandis libcr
diso (Luc. XXIII,45) : (4) miiltum quoqtiedissentiat: uudecimus occupalur, 22 eliam ex his ipsis dictis
Palcr, commendoin manus liias spiriium meum (Ibid. aposiolicisdemons")in, non modonon ad divinitalis
46) ; et illud , Pater, reinilte iltis, quia quotl faciunl iiifirmitatem suhjectioncni proficerc, sed per eam ip-
nescinnt(Ibiclem, 5i) : ad impictalem (d) recideruiil sam (supple , subjeclioiiem)veritalem Dei, (8) quia
divinorum diclorum incapaces. Et cuni non conve (i) ex Dco sil natus, ostendi : ct per id, quod sihi
nial trepidationi et liberlaii, festinalioni et excusa- acnobisel Palcr paierest et Deus Deus est, nobis
lioni, querela; cl adhortaiioni, diffidentiie ct inier- lntiltum acquiri, et ei niliil delrahi; cum scilicethomo
ccssioni, divinoeprofessionis naluroequeimmemores, nalits, et univcrsis carnis nosirse passionibusfunctus,
ad argiimeiiium impieialis suoa, dispensationisgesia ad Deumet Patrcm nostrum , (j) ui homo nosler iu
ct dicta leniierunl. Ilaquc nos demonslralis omnibtis, Deum glorificandusadscenderet.

(1) Videlur. (G) Et ad Deum.

(2) Tum eumdcm. (7) Verba, quse P. Custantius hic adnolat prseler-
(5) In superiore editione pro «6 eo, ul legit Eras- mitii a pluribus oplimx noue codicibus, ct a nostro
inus quoqne, habebatur, auf illud : mendose. proetermittunttir.
(4) Multumque. (8) Qui cx Deo.
(5) Derelitiquimus. D

(a) In vnlgatis , videlur. Melius videreturin pleiis-
que mss. Hiccenim , ul superiora atque subseqtien-
lia , uno lenore proferuntur ex sententia adversa-
riorum,
(b) Bcmigianuscodex veluslior, tum eitmdemhunc.
(c) Addilur Dei in vulgalis ; quse vox neqtie in nis.
exsiat, ncc in groceolexlti.
(d) ln uno e mss. Colb. recesserunt.
(e) Rcmovinius binc verba, ad sacramenli religio-
nem, qu;e non repcrimus uisi in iino ms. reeenliore
Colb. et stipcrvaciinea videntur : cum declaret ilila-
rius simpliciier se singula adversarioritm objccta di-
luissc, iuilltmidissimulasse.
([) Bad. et Er. ctiin iino ms. Golh. sacramentitm
revclalionis.Lips. ctPar. sncramenlirevelaiiones.Vat.
bas. ms. sacramenlireligionem.Verius alii, sacramenii
revelalionem, scil. Verbi in carne manifestalionem
quod jtixta Apostolum sacrainentum est a sa;culis
abscomlitum.
(g) Editi hic adjiciunt pronomen ei, quod lib. xi
omittunt. Utroque in loco sibi constant mss.
(h) Verba, cum enim fuerint subjecta ei omnia, hic
plures probsenoia: mss.; libro auiem xi, n. 8 et 22
omnes omiltunt.
(i) In mss. Val. bas. aliisque potinribns, qui cx
Deosit ttalus: non alio sensu. Conlentlit porro Hila-
rius Fiiiuin idco subjcctum, quia naliis sil;inde
vero quod natus ex Deo sit, veram Dei natuiam ob-
tinere.
{•) Ml hic stipplenditmverhum adscendeiit, quo
 41 SANCTI HILAIUl EPISCOPI W
54. Liber XH Arianam hwresimaperlius exputjncit.A El quia dicti prophetici inscii, et ccelestis doctrimc
Filium Dei ita natum esse ut semper (uetil. — Qtiod imperiti (5) sunl; corrupto senstt ac proprietale sen-
aulem in omni genere docirinarum observari sempei lenlioocreatum esse pcrid Deum potius quam naitnn
meminimiis, ut si qui diu tenui primum exeicitationc alfirmare nilunlur, quia dictttm cst, Dominnscreavit
(1) longoque usu humilioris sltidii fnerinl eruditi, me (i) in iniiium (d) viarum siiarum in opera sua
lum jatn ad rerum ipsarum, quibus iiiibuli sunt, ex- (Prov. VIII,22); ut sit ex communi crcationum na-
perimenla (2) mittaniur; ut cum jam bene luserini tura, licet sit proestanliorin genere creationis; nequc
bella militaturi, in militiam prolrahantiir; aut cum in eo sil gloria divinoe naiiviialis , sed virlus
forenses liles (a) scholaris materioe leiilaverint, lunc potentis creaturoe. Yerum nos nihil novuni, nihil
miltantur ad Iribunalium pugnas; aut cum in stagnis extrinsecus prscsumpium affercntes, ipso illo Sapien-
domesticis navim naula intrepidus insiruxerit, lunc lioetestimonio verilatem dicti ralionemquc proesla-
magni et peregrini maris commitlatur procellis : id bimus, neque ad nativitaiis divinoeet scternseintelli-
ipsum nos in hac maxima et gravissima lolius fidei gentiam trahi possc, quod in iuilium viarum Dei et
inielligentia facere curavimus. Namque cum antea a iu opera sil creaius, quia non idem sit in hoeccrca-
levibus iuitiis de nativilate, de nornine, de divinitate, lum esse, el anieomnia nalum esse ; cum tibi nati-
de verilate fidem leneram imbuissemus, ac leni pro- B vitalis signiflcatio esl, sola nativiialis professio est;
fectu etiam usque ad evellendas omncs hserelicorum ubi vero creationis est nomcn, ibi catisa cjusdcm
occasiones, Iegentium studia extulissemus; tum eos creationis anterior est: et rum ante oninia sit nala
jam ad ipsam palaestramgloriosi certaminis magni- Sapientia, lamcn qtiia cliam in rcs aliquas sit crca-
que. produximus : ut in qtiaiiium ad oelernoe(b) nati- la, non idipsum sit id quod anle oninia esi, ct qnod
vilatis complectendam intelligeiUiam humana mens coepit esse post aliqna. p ,
communis sensus opinione deficitur, in taiilum sludiis 56. Liber xu qucede Spiruu sanclo confitaida sutit %
divinis ad semienda ea,quseulira natura; nostroe aperil. ^—Dehinc consequens visum est, crcaiionis
opinionem sunt, nitercnlur; qusestionem hanc maxi- iiomine a fidc, qu.-enobis de unigenito Deo est, rcpu-
me dissolventes, quse ssecularis sapienti;c (c) hebe- diaio, ea quoque quoeconfessionisancti Spiriius con-
tudiue invalescens, de Domino Jesu ratione se putct grua ac rciigiosa esscnt, docere : ut jam confirmaiis
dicere : Erat quando non erat, et, Non fuit anle quam longo anlcriorum libellorum diligeniiquc tracialu,
nascerelur, et, De non exslantibusfaclus esl : ut quia niliil de loiius fidei absolutione deessct, cum amotis
nativilas eam videalur afferre causam, ut esset qui vitiosarum prsedicationuin etiam de opinione Sancli
non eral, et cum non exsisterct nasceretur; per id Spirilus irreligiosilalihus, illsesum alque iiiconlanii-
quoque unigenilum Deumsensui temporum subdanl: G natuui regeiierauiis Trinitatis sacramcntum inlra
(quasi vero non fuisse eum aliquando, fldes ipsa el definilionem salutarem aposlolica aique cvangelica
23 ralio nalivitalis ostendat) atqtte idco ex eo quod auctoritas continerei : neque jam per sensus humani
non fuit, naluin esse dicant, quia nativitas prseslet senleniiam Spirilum Dei inlcr creUtiras quisquam
esse quod non fuit. Sed nos apostolicis atque evan- atideret refcrre, quem ad immorialiiatis pignus, ct
gelicis tesliinoniis sempcr Patrem , sempcr Filium ad divinsc incorruploeque naluroc consorlium sume- s
prsedicantes, non post aliqua Deum omnium, sed remus. ,. i)
anle omnia esse docebimus: neque incidcre in eum 24 37. Gralia acl recie scribenclumnecessaria im--K '
irreligiosse lmjus intelligenlia; temeritatcm , ut de ploralitr. — Ego qtiidem hoc vcl proecipuum vilse
non exslaulihus nasceretur, et non fuerit anle quam me;cofficiuindehere me lihi, Pater omnipotens Deus,
natus sit; scd itasemper fuisse, ut etnatum proedi- conscius sum, ul le onuiis sermo meus ct sensus lo-
cemus; ita vero nalum esse, ul semper fuisse mani- quatur. Neque enim ulluin aliud majus procmiumhic
festemus : silque iu eo non innascihililaiis exceptio, ipse usus mihi a te conccssus loquendi potest referre,
scd nativiialis aHernilas; quia cl nativitas auctorem quam ut prtcdicando le lihi scrvial, teque quod es,
babeat, neque careat scternitate divinitas. palrem, (5) palrem scilicet iinigeniti Dci, aut igno-
35. Exponuntur verba: Domiuus creavit me, elc— D ranii sseculo, aut neganti hairelico demonstrcl. Et in
(1) Longoquoque. (4) Meinilium.
(2) Miitunitir, mox protraliiintur. (5) Veronensis palrem non gcminal.
(3) Sunf abest a Veronensi exemplari.
probel Hilarius nobis mullum acqttiri; cum in Cbristus (b) In ms. Vat. has. diviniialis : corruptc. Mox in
adscenderit, ul liomo noster glorificandus Deum aliquol aliis, cleficii, pro deficilur: ex scioli lemeri-
adscenderel : quo modo superins, n. II, dixit, Ver- taie. Iia enim apudCiceroncm, Mulier ubundul au-
bum Deus caro factum esl, ui per Deum Verbumcar- dacia, consilioel ralione deficitur.
ttem factum caro proficeretin Deutn Verbum.Aul se- (c) Vetercs lihri hebiludine: ex quo in uno Remig.
tif uon esl causmiva, sed illud «f
quens particula homonostrw prave confectum esl hubitudine.
Iwmo nosler, perinde est ac, lamquam
nalurm : quod qui malel, mox pro adscendcrcl, lc- (d) Bad., Er. et Lips. inifmm,sinc in, consenlicn-
tibus aliquot anliquis libris ctiui LXX. At parliculam
genduni ei adscenderit; autcertccuin Carnulcnsi co- in addcndam cssc liquet ttim ex subnexis, tum ex
dice adscendit.
lih. xn, n. 55. Undc in nts. bas. Yat. cl aliis legitur,
(o) Ita plures mss. Alii vero cuin vulgalis, scho' ininilio.
lares.
49 DE TRINITATE LIBER II. 50
hoc qnitlem lantiim voluntalis meoeprofcssio esl: A feslantibtis pauca prmloculus, ad scribendumde
cselcrinn au\i ii ei misciicordia: tu;c munus orandtim tcitnrecondiiisrebus invitumse ac irementemaddttci
esi, ul exlensa libi (idei noslroe confessionisquc vela pluribus proleslaiur. Hinc ubi aperuil de Patre
flatu Spirilus tui implcas, nosquc in cttrsum proedi- quid sential, verbis rem ttl est non satis explicari
cationis inita: propellas. Non enini nobis inlidelis osiendit.Deinde quid sit quidve non sit Filius expo-
sponsionis isliusaucior cst, dicens : Peitie, el dabilur nil; et arguit eos, qui inique ferttnt se generalionis
vobis; qttwriie, et invenielis; pittsiile, ei aperielur vo- illitis sacrumenlum capere non posse; cttmtot aliis
bis (Luc. xi, 9). Nos qnidem inopes ca qiiibus ege- in rebus, eliatn suis, mquanimilerimperiii sint. Hanc
nius prccahiuiur, etin scruiandis prophetarum tuo- veroinenarrabilem Ftlii Dei generntionemsapienti-
ruin aposlolorumque diclis sludiiim pervicax affere- bus swcuti, scribis legis, el hmreticis ignoraiam, di-
mtis, et omnes obseraloe inlelligenlise adilus pulsa- vinctiliius nalura prius pattcis demonstrala, verbis
hiinus: sed tuum est, etoratum tribtierc, etqusesittim Piscaloris explical.
adesse, et patere pulsatum. Torpemus enim quodam Poslea fidem Scripluris fttndatam commendans,eam
naturoe nostrsopigro slupore, ct ad rcs ttias inlelli- tnedicamento comparal medendis omiiibiis morbis
gendas inlra igiioranliiu neccssilalem ingenii noslri idoneo, idqne confirmat ullalis Scriplurm lestimo-
imbecillitale cobibetuiir : sed doclrinse tua: studia ad B ntis, quibus Sabellii simttl el HebionisArianortim-
sensum nos divina; cognitionis (1) institumU, ct que coinmenladebellantur. Non lacel qumdani de
ultra naturalem opinionem fidei (a) obcdientia pro- Chrisio in Scripluris meinorari,qum Deoindignwvi-
vehit. dectniur; sed in iis ipsis, qumhttmani generiscausa
58. Exspectamus ergo ut trepidi hujus coepii perttilissenarralur, ostendilnon deesse poteslatis ac
cxordia incites, et profectu accrescente confirmes, dignitatissigna, quibus eum vere Deum esse docea-
et ad consorlitim vel prophclalis vel apostolici spi- mur.
ritus voces: utdicta eorum non alio qnam ipsi locuti Tandein Spirilum sanclum exislere a Palre el Filio
snnt sensu appreliendauius, verborumque proprie- dislinctumprobal, et eorum scrupulum leval, qui
taies iisdem rcruin significationibiis exseqtiamur. hoc aut ignoranl aut ambigunl, quia Spiritus voce
Loculuri eniin suinus, quoeab iis in sacrainento pra;- Palrem aut Filium frequenlerinlelligi videant. Prm-
dicaia suni, te octernum Deum, oeterni unigeniti Dei lerea demonstralitr Spirilus sancti divina natttra,
patrem : et iinuin le sine nalivilaie, et unum Domi- officium, quam necessariumnobis silillius donum,
mim Jesuin Christum ex le nativitatis seternoe,non qnove studio promerendum.
in (b) deorum numerum veritaiis diversitate referen- 1. Quod sufficialTrinitalis noliiia in bapiismotra-
diiiti : neqtte non ex le gcnilum, (c) qui Deusuuus C dila. r—Sufficiebat eredenlibus Dei sermo, qui in
cs, prsedicandum; neqtie aliud quam Deumverum, aures nostras Evangelistseteslimonio cumipsavcrita-
qui ex le (2) Deo vero palrc natus est, conlilendum. tis suse virtute transfusus est, cum dicit Dominus:
Tiibue ergo nobis verborum significationem, intelli- Eunles nunc docele omnes gentes, baplizantes eos in
geniioe lumen, dictorum honorem, veritatis fidem : ttomine Palris et Filii et Spiritus Sancti, docenteseos
et proesla, ut qnod credimus, et loquamur; scilicet, servareomnia qtimcnnique(e) mandovobis: et ecceego
itt coutingat nohis, uutim te Deum [latrem et unum vobiscutnsum omnibus diebus usque in consummulio-
DoininumJesum Cbrisltiin de Prophetis alque Apo- nemswculi (Matih. xxviu, 19, 20). Quid enim (3) in
siolis cogiioscenlibus,nunc adversum negantes baere- eo de sacramento ([) salutis bumanoenon conline-
licos, iia (d) Deumel le celebrare, ne solum ; et cum tur?aut quid est, quod sil reliquum aut obscuriim?
proedicare, ne falsum. Plena sunt omnia ul a pleno ,(4) et a perfeclo perfe-
cta (g). Nam ct verhorum significationem, et effi-
25-26 LIBER SECUNDUS.
cienliam rertim, et negotiorum ordincm, et nalurse
De veritate Trinilatis generaiim, et de singularum inlelligentiam comprehendunt. Baplizare jussit in
personatum dignilale el officio nominatim disserit. nominePalris el Filii et Spiritus sancli, id est, in.
Ac primo qnidem declaral Hilarius lanti mysteriiD confessione el auctoris, et (h) unigeniti, et doni.
nolitiamin baptisntoiradilam sufficere. Tum de hw- Auclor unus estomnium. Unus esteuim Deus Paler,
resum origine, deque hwretkis Trinitatis fidem in- ex quo omnia; et unus Unigenitus Dominus noster
(1) Instruunl. (3) In eodemSacramenlo.
(2) In nostro ms. supprimitur vox Deo. (4) Et perfecto profecla.
(a) In cod. Vat. bas. obedieniiamprotrahunl, male, oeqttereferatur. Moxin Carnut. et aliis, nec solum,
Quomodo auiem fides nos provehat ad id, quod na- nec falsum : minus sincere. Hocenim sibi vult: ita
luralis sensus non attingit, superius jam ohser- et te celebrare Deum, ul nou solilarium credamus,
vatum. et eum praedicare Deum, ut non falsum cogitemus.
(b) Yeliisltis codex Colb. cum Germ. uti prsemO' Tum in Corb. adjicitur clausula Amen.
iiuimus, niim. 11, nonin duorum numerum. (e) Edili, mandavi : reluclantibus mss.
(c) Ms. Vat. bas., quia Deus. Mox Carn. et non- (f) Ita mss. anliquiores Colb., Carn., Germ., elc.
nulli alii, v.equein aliud; postea, uhi ex le Deo vert> Alii cum vulgalis, m eodemsacramenlo.
palre, ahest Dcoa plcnsque mss. (g) Mss. bas. Yat., Carnul. cum paucis aliis, et
(d) ln vetuslo codice Colb. ila et Detimte. Meliui5 perfectoprofecta.
alii ita Detimcollocanl, m hsec vox el ad le et ad euni (h) Duo mss. Colb. et Germ. uniqeniitDei.
M SANCTI liiLARll ITIRCOP! >\*
Jesus Christus, per qtiem omnia; (1) ei uims Rpiri- A sus, non seriuo fit ciiinen. Niiniquid cdrruinj-i
lus, donum in omnibus. Oninia ergo sunt suis virtu- veritas poicst? Cum palris nomeii audilur, numquid
tibus ac meritis ordinata : (a) una potestas (2) ex qtia natiira filii non coiilinetur in nomine ? Numquid Spi-
omnia, tma progenies per quam oninia, perfectse ritus Sanctusuon crit, qui nuncupatur? Neque cniin
in Fi-
spei muiius unum. Nec deesse quidquamconsuinma- in Palre poiest non csse quod pater esl, neque
tioni tantsereperietur, inlra quam (b) sit, in Palre et lio deesse quod lilius est, neque in Spiritu sanclo
Filio et Spiritu sancto, infinitas in cclerno , specics non exstare quod suniitur. Sed homines (f) mente
in imagine, tistts in munere. perversi omniaconftindpnt el implicant, et usquead
2. Plura dc ea disserere cogit hmrelicorumvilittm. lialtiroedemutationein sensus sui perversitate con-
— Sed compellimurhsereticorumet blasphemanliuin lendunt; ut quod Pater cst Patri adimanl, dum vo-
27 viiiis, illicila agere, ardua scandere, ineffabilia ltinl Filio auferre quod filitis est. Adimunt autem,
eloqui, inconccssa prsesumere. El cum sola flde ex- (g) quando cuin his non de naiura (5) sitlilius. Non
pleri qu;c prsecepiastint oporteret, (5) (c) adorare ex naiura aulcm esi, quando non eademin se hahei
videlicet Patrem, et venerari cum eo Filiuin, sancto orlus (6), et generans. Nequeenim filiusest, cui alia
Spiritu abundare; cogimur sermonis nosirihumiliia- ac dissimiliserit a paire subslantia. Pater auiem quo •
tem ad ca quse inenarrahilia sunt extendere, el invi- B modo erit, si non quod in se subsiantioeatque na-
tium vitio coarlamur alieno : ut quse(d) contineri re- turoe est (7), genuerit in (ilio (A)?
i. Hwrelicorumdoctrinmnovm,Sabellii, Hebionis,
ligionementium (4) oportuisseiit, nunc in periculum
humani eloquii proferantur. Arianorutn, Piieumalomacliorum. — Hsec igitur licel-
5. Hwresise Scriplttra perperaminlellectanascilur. mutare de eo quod sint nulio modo possini, afferunt
—Exsliierunt enim ptures, qui ccelestium verborum tamen doctrinas 28 novas el huinana commeiua :
simpliciialempro voluatatis suoesenau, non pro vc- ul Sahellius Patrcm extendat in Filium, idque no-
ritalis ipsius absolutione susciperent, aliter inlerpre- minihus polius confitendum putet esse qiiam rebus,
tanles qnam dictoruui virlus postularet. De intelli- cttm ipsum sibi Filium, ipsum proponat el Patrem ;
genlia enim hocresis,non deScriptura est: el (e) sen- ut Hebion omne initittm (8) (i) filio Dei ex Maria

(1) El unuin Spirilus donum. tur enim velut id ipsum resumens, iYonex nalura iiu-
(2) Ex quo. Subinde per qttetn. tem cst.
(5) In nostro inlrusa sunt verba. personisac rebus. (t>) A'afuset generans.
(4) Oporiuisset. (7) Ita in libro nostro; in anteriore ediiionc,
(5) Sil reposuimus ex ms. noslro pro fit : sequi- agnoscal.
(8) Absunl verba, filio Dei.

(a) Apud Bad., Er. et Lips.: el iu recentiore ms. Q silan legissel rrlv /pwroTijra sive TO/pn-Tov, verle-
Colb. uim poieslasinnascibilis glossenia. lit usnsiii tnunere, quamvis ea vocabula boiiitaiem,
(b) Er. intra qttam nonsit : perperam addila par- comitciteiiiel suavilalem magis soiient. Scd divin:il
licula ncgante cl reiiitentibus mss. Moxpro infiiiitas Hilarium e Graxis sua verba esse multiaium : et per-
in wierno, Aug., lib. vi de Trinil. c. 10, legit, mier- pcram vult antiquos nostiis verbis de Spirilus samli
vitas in Ptilre. Quam ille hujtis loci cxplicaiionem proprieiate loctttosesse.
ibidem cum liilarii laude subjicii, potesl quisqtie (c) Apud Bad., Er. ct in mss. Remig., Corb.,
cominode consulere, ct longum esset huc adsciscere. Pratcl. el aliis ante, adorare praTixum est personis
Nec dubium csl referri intra quam ad coiisiimmatio- ei rebus, quod reclius abest abaiiliquioiibus libris.
nem, idque diclum esse vel de consuiiiinaia acper- (c/) Iii duobus vetustis mss. Colh. ac Gerni. confi-
fecta Patris et Filii et Spirittis sancti pncdicaiione, teri.
vel etiam dc homints spe, ad cujus beatiludinein ni- (e) In ms. Yat. has., seitsui, non sermoni : cor-
hil desiderandumsit, ulpote cui in Patre seternopro- rupte. Hilarium imitalur Amhrosius lib. n cle Fide
mitiatur heatilndinis inlinilas; in Filio, qui pulcher- c. 1, ubi habel : Apices sine crimine sunt, sensus in
rima ac numeris omnibusabsoluta Patris imago est, crimine. Similisest alter loetislib. n ad Const. n. 9,
id pra:siaiiduin sit qtfo proeclarius aique jucundiusi ubi de lioereticis prinio ponitur, Omnes Scripturits
nihil suh adspectumcadere possil; inSpiriiu saucio, sinesensuScripiurw ioquuutur; acdeinde suhjicitur:
qui Palris elFiliidonum ac mtinus est, utriusqueAu, sil Scriptttrmenimnonin legendosunt, sedin inlelligendo,
impeilienda frtiilio.QuamvisenimTheoIogi post neijtte in prwvarkalionesunl, sed in cliariiale. Hnic
gustiuum verha ufi ac frui dislinxerint, el usum re- aiilem, ut iib. vn, n. 4, explicatur, niaximu oiitur
tiilerinl ad res creatas, fruilionem ad Creatorem ; D prava illa intelligeniia, dum quod legitttr, sensui po-
banc tamen dislinctioiiem ignoravit Hilarius, qwi itus (pr;cconcepto)coapiaittr,qiiamlectiouiscnsus ob-
eiiam respeciu Dei verbum ufi indifferenier adhibct; » leinperai.
v. g. in Psal. n, n. 15 : ln senstimnos atqtte ttsuini (/') Abesttnenteab anliquioribnslibris. Tum. Yal.
beatmsumbonilctlisassumit; et n. 16 : Qtti nos pet bas. codex bahet, perverse: Carnut., per se.
benevolenliamutendm beaiiludinissuw creasset... pei (g) Parliculaiu quancloaLipsio pra;ter (idem vde-
spcmpromerendmel uleiidmbonilatis suas, elc. Deni- rum librorum expunciam reslituiinus. Mox apud
quecum. libi, ri. 36, docet Spirilum sanctuiii inlei Bad., Er. et Par. sif fiitus. At in polioribus mss. lit
crealuras relerrc ueias es.-.e,qitctn ad iminottaiiluih'< filius: nonmale. Iloc eiiim loquilur Hilarius ex seu-
piynuset ad divinmincorrupiwqtte nalurm consortium lenlia Arianoriin),qui Filiunifactumvolehanl. Qtiippe
sumeremus,satis declarat tjuid liic silii velit usus iu parlicula cum, pro secundum, ijisi valdc familiaris
tnunere, iiimiruni Spiriluhi sarieium esse Pairis ei cst.
Filii niunus, cujiis berielicioiimiiortaliiaiis pignus ei (h) Ms.Carnut. a secunda inaiiiianliqua, genueril
divina: incoiriiplscque naturse consorliiim stiiniinus, in Filio : quc deiude leclio in receiilioribus inss.
Ex hac.explicaiioneruere putamusopiiiionemErasiui,, necnon apud Bad., Er. ct Lips. obtiniiil.
cui lapsus videbatur llilarius, quod cum groece.lor (i) Hxc vcrha filio Dei non exslant in vetuslis
 55 DE TRINITATELIBER II. 54
concedeiis, non ex Deo bominera, sed ex hominc; A omnis (2)sensus incertus est. Ergo non praeceptisali-
Deumproferat; neque subsistensantea quod in prin- quid addendum est, sed modus est conslituendus ati-
cipio apud Deum erat Deus Verbum virgo (a) susce-- dacioe : ut quia malignilas instinctu diabolicaefrau-
perit, sed carnem genuerit per verbum; quia in1 dulentise excitata veritalem rerum per nalurse 110-
Verbo antea (b), non exisienlis unigeniti Dci natiiram1 mina eludit, nos (3) naturam nominum proferamus;
dicat, sed sonum vocis elalum : ut aliqui hujus nunc; et editis, prout in verbis habebimus, dignilaie alque
temporis prsedicalores, qui ex nihilo atque a tempore; officio Patris, Filii, Spirilus sancti, non frtistrcnlur
formam et sapieniiam et virlutem Dei provehunt; nc; naturse proprietatibus nomina, sed inlra naiurse si-
si ex Paire sit Filius, Deus sit imminutus in Filium ; gnificalionem nominibus coarteiitur. Et nescio quid
solliciti nimium, ne Palrem Filius ab eo nalus eva-- de his rehus aliter sentientibus animi sit, verilalcm
cuet : atque idcircerDeo in filiicreaiione subveniaiit,, corrumpentibus, tenebras (4) luci inferentibus, insc-
eum ex non exslantibus comparando, ul inlra naturse; cabilia desecantibus , incorrupta scindentibus, indi-
suoeperfeclionem Pater, quia nihil ex eo sit gcni-• visa pariientibus. (g) Quibus si (5) tantum faclu l'a-
tum, perseveret. Jam vero quid mirum, ut de Spiritui cile est perfecta concerpere, jus ponere potestati,
sancto diversa (c) senliant, qui in largitore ejusi modum circumscribere infiniio : mihi cerle his re-
creando, et demtitando, et abolendo tam lemerariii B spondenti in curis sestus est, insensu Iabes ((. labcs)
sint auctores? atque ita dissolvant perfecti hujus sa- est, iti intelligentia stupor est; in sermone autem
cramenli veritalem, dum(d) suhstiintiasdiversitalum1 non jam infirmitatem, sed silentium confitebor. Et
in rebus lam communihus moliuntur : Patrem ne- cerle mihi extorquetur hoc velle, dum et audaciserc-
gando, dumFilio quod est lilius adimnnt; Spiritum1 sistitur, et errori consulitur, et ignoranlise provide-
sanclum (1) negando (e), dum etusum et auclorem1 tur. Immensum est autem quod exigitur, incomprc-
ejusignoranl. Ita et imperitos perdunt, dttm rationem hensibile est quod audetur; ul ullra proefinitionem
prsedicationis hujus affirmant; et audienles fallunt, Dei, sermo de Deo sit. Posuit naturse nomina, Pa-
dum naturam nominibus adimunt, quia nomina 11011 trem, Filium, Spiritum sanctum. Extra significan-
possunt auferre naturao.Proelermitto reliqua humani tiam sermonis est, exlra sensus uilentionem, extra
periculi nomina, Yalenlinos, Marcionitas, Manichoeos intelligentioeconceplionem, qufdquidultra (6) quaeri-
pestesque cseteras, quse inlerdum imperiiorum men- tur.nou enuntiatur, non atlingittir, non lenetur. Ver-
les occupant, et ipso contagio conversationis29 in- horuiii significantiam rei ipsiusnaltira consumit, sen-
ficiunt: fiique omnium Iues una, dum in audienlium sus coiilemplationem imperspicabile lumen obcsecat,
sensum procdicantiummorbus infundilur. intelligentioe30 capacilatem quidquid fine nullocon-
5. Dedivinis sermonemquammgre.actremensinsti- C tinelur excedit. Sed nos necessitatis hujus ab eo,
lactt Hilarius. — Horum igitur inlidelitas iu anceps qui hsecomnia est, veniam deprecanles, audebimus,
nos (0 ac periculum protrabit, ut necesse sit de tan- quseremus, loquemur : et, quod solum in lanla re-
tis ac lam reconditis rcbus aliquid ultra procscriptum rum qusestionepromiltimus, ea quseerunt significala
coelesleproferre. Dixerat Dominus baptizandas gen- credemus.
tes, In nomine Patris el Filii el Spiritus sancti. 6. Pafris notio.— Pater est, ex quo omne quod i
Forma fidei certa est : sed quanlum ad boereticos est (7) constitit (/1). Ipse in Christo et per Christum
(1) Nesciendo. (5) Abesl tantum.
(2) Omnes. (61 Qumrelur,
(3) Naturas nominum. (7) Consislit.
(4) Lumini.
mss. Yat. bas. Golb., Carn., e(c. Deinde illud, non Unus ille locns idoneus est evincere quam indubitala
ex Deohominem, elc, id est, nolit Christum, cum Hilario fuerit Patris et Filii et Spiritus sancli con-
prius Deus esset, factum esse hominem, sed postea substantialitas, cum aperte respuat substantiarum
quam factus est liomo, evasisse Deum. Ad plurium diversitates in tribus rebus substanlia lam communi-
locorum intelligenliam juverit hanc parliculoeex vim n bus. Unclect infra num. 5, aliter senlientes sic ha-
annotare. " bet, ut qui tenebras luci inferant, insecabilia clese-
(a) Edit. in carne susceperit. Expunclum est i» cent, incorrupta scindant, indivisa partiantur.
carneauctoritate mss. (e) Sic vetustiores mss. bas. Vat., Colb., Carnut.,
(b) Supple,quamMariagenuerilcarnem. Hoc porro elc. At Corb. et receniiores cum vulgaiis bic, pro
sibi vult, Hehionem verbi nomiiie, anle quam Maria negando, exbibent nesciendo. Non obscuruin est Fi-
genuerit, inielligere externum vocis sonum, non lium Spiritus sancti anclorem hic vocari, eosquo
existentis seu subsislenlis unigeniti Dei nattiram. Spirittts sancti usum, id est, consortium ignorare,
Hinc rcctius cum mss. antea non, quam ctim vulgatis
"% qui Filium ignorant, a quo ille est ac nobis datur.
nonanlea hic legere cst. (() Particula ac restituitur ex mss.
(c) Editi ex unico recentiore ms. Colb., diversa (g) Rcccuiiornis. Colb. glossemalis fcedatus, elex
minc senliant.Mox Bad., Er. el Lips. ex eodem ms. eo Bad. et Er.: Quibussi [aclu (acile essel, cuperent
qui in largilore ejus el auclore creando, etc. Filium perfecta concerpere.Lips. et Par.: Quibus facile est
Spiritus sancti auctoremab Hiiario vocari cerlius mox perfecta concerpere : castiganlnr ex cseteris mss.
ex consensu omnium sive scriplorum sive ecliiorum Dcinde pro jus ponere, habet. Yat. bas. codex finem
codicuni habebimus. Hoecde Arianis, non de Mace- ponere.
donianis dici ostendimus in Admonilione. (h) Sic mss., at cditi, consistil.Tum in vetuslo co-
(d) Mallet quis substanliarum diversitates : sed dice Remig., Ipse in Chrisloel per Spiritum. Patri au-
plura htijusinodiUoportiinexempla iam adverlimus. lem propiium cst essc originem omnium, quod, iu-
SS SANCTI HlLARIl EPISCOPI ftfi
origo omninhi. CaUerum(a) ejus (1) essein sese cst, A.Ipse ingenilus, aUernus, habens in se semper (g) ut
non aliunde quod esl sumens, sed id quod est, ex se scmper sil. Soli Filio notus: quiaPatrem nemonovit
alque in se obtinens. Infinitus, quia non ipse in ali- nisi Filius, et31cui volucril Filius revelare; neque
quo, sed inira eum omnia; semper extra Iocum, Filiuni nisi Pater : illis scientia mutua est, illis vi-
quia non continettir (b); semper anle oevum, quia cissim cogniiio perfecta. El quia Palrem nemo novit
temptis ab eo est. Curre sensu si quid ei puias ulli- nisi Filius, de Patre (i) (h) una cum tcvelautc Filio,
mum esse, eum semper invenies: quia cum semper qui solus testis fidclis cst, seniiamns.
intendas, semper est quod intendas. Semper aulem 7. Pater ineffabilisesi. Dei scietttiaperfecla. — Al- l* ' ''
locum ejus intendereita tibi est, ut ei esse sine (ine qne hoec senserim poiius de Pairc , quain dixerim :
est. Sermo iu co deficiet, non natura claudelur. Ite- nam me non (5) fugit, (jnoilad ca quoeejus suut elo-
nim revolve tempora, esse seniper invenies : et cum qtienda, sermo omnis infirmus sil. (i) Seiuiendus
calculi numerus in sermone defecerit, Deo tamcn csl invisibilis, incomprehensibilis,setcrnus.Cseieruni
semper esse non deficit. Intelligentiam commove, ipsum quod (6) (j) in senietipso et a semetipso sit,
el tottim menie compleclere; nibil leues. Totum hoc ct ipsc per se sil; quod invisibilis, (7) et inconiprc-
hahei reliquum, reliquum atitem hoc semper in tolo hensibilis, et (fc)imniortalis : iu his quidem honoris
est. Ergo neque (c) totuin , cui reliquum est; neque B confessio cst, et sensus significaiio, et qua.'damcir-
reliquum est (2) (d) omne,quod lolum est. Reli- cumscriptio opinandi, scd naltirse scrmo succuir.bit,
quum enim , porlio est; omne vero, quod totum est. et rcm til csl verba non explicanl. Namque qtiod in
Deus autem et ubique est, et toius ubicumque est. semctipso sil cum audias, (8) (/) ralioni humanoe
Iia (c) regionem iutelligentioe excedit, exlra queni ahsolutio non occurrit; hahere enim haberique dis-
niliil esl, el cui est semper ut semper sit. Hoecveri- cemitur, el erit alterum quod est, alterum in quo
las est sacramenli Dei, hoc (3) imperspicabilis na- est. Si rursum qttod asemetipsosit accipias ; (tn) ne-
luroe nomen in Patre. Deus invisibilis, ineffabilis, mo sibi ipse et munerator et muiiusesl. Si quod im-
inlinitiis : ad quem et eloqtiendumsermo sileat, et morlalis est; ergo est aliquid non ab eo, (n) cui alicr
invesligandum sensus hebetetur, et complectendum non fiat obnoxius: nec solum id est, quod per enun-
intelligentia coartetur. Habet lanien, ul diximus, na • tiationem verbi hujus vindicatur ab altcro. Si quod
turoesuoenomen in patre: sed pater tanluin est. Non incomprehensibilisest: nusquamergo erit, quod ne-
enim humano moclohabet aliunde quod pater esl (/'). gattir attingi. Si quod invisihilis est, carel sc ipso
(1) Excidit esse. C (5) Sic ope nostri codicis restiitiimus.Nam antea
(2) Ms. Veron.: ctti et omnequod lolum est. Hec- legebattir : Fugerit.
lius pro et suppbas esi. In Erasmiana sic legitur : (6) In nostro libro non exstat: In semelipsoet.
Ergo neque totumei esl, ctti reliquum esl; neque rcli- (7) Addilur csf. Mox legcsis wternus cuin aliis
quum est, cui ontneqttodesl, lolumest. mss., non immortalis.
(5) Imperspkabile. (8) Ralio huntanmabsolutiottisoccurrit.
(i) Una cum Filio, revelanteFilio.
quit Augustinus ser. LXXI,num. 26 : Abillo sit origo (g) Edili, uf pater sempersit: refragantibus mss.
operum, a quo est existenliacooperanlhtmpersonaruin. Nenue jam Paler ut pater spectaiur, sed ul aternus.
(a) Ita duo mss. Colh. lotidemque Vaiicani,necnon (//) Bad., Er. ac deterioris noioe niss., una cuiti
in excerplo quori ex hoc ioco ad calcem libri in Filio revelanleFilio; quod et in poslrema cdit. Par.
in
Constantium translatum est. At vulgatis dcsidera- male re&tiititumcrat. iloc etiiiu sibi vult: non alia
tur ejus : quoevox sola, sine esse, exstat in velusiio- de Patre senlianius, qtiaiu qua; Filius de eo reve-
ribus mss. Colb., Remig., Corb., Faur., Prat., Car- lavil.
nut. Et in hoc quidem, pro eitts, ali anliqtta manti
secunda repositum est is: quod et inde in posteriori- diclumest. (i) Pro seniicnditsest, hahet ms. Val. bas., de qtto
bus mss. expressum est. Moxin vulgatis continens,
pro oblinens. (j) Omnes mss. uno excepto omitttmt in semei-
(b) Additttm est hic in vulgaiis ex recentioribus ipso.
mss. in loco, majoris perspicuitatis gratia. Tum nis. (fc)In mss., miermts.
bas. Vat.: Semper extra mvutn. D (/) l'ar. cum aniiquis libris, raiionihumanmabso-
(c) Editi, lotutn ei est, cui. Expunximus ei est mc- lulionis occurrit. In mss. lamen Carnut. et Corb. pro
liorum mss. auctoritate. raiioni superscripsit secunda nianus, ratio : quam
(d) Bad. : Cui est otnne quod est tolum est. Er. leclioncin in postcrioribus mss. exscripiam sec.uti
Lips. et Par.: Cui omne quod est totttm est. Recen- sunt B.id., Er. et Lips. Eniendantur ex pervetuslo
tiores mss. cuiestomne quod totumesl. Veram lcctio- codice Yat. bas. Porro absolulio hic idem est quod
nem exhibent casiigaiiores libri. euuniialio omiii ambiguitaieabsoluta, quoerei natti-
(e) lia pleriquc mss. cuni Bad., Er. et Lips. At ram clare ac distincte exprimat.
Par. cum duobus mss. Colb. el uno Sorbon. religio-
nem intelligentim.Aliusvero Colb. ei Vat. bas. rulio- (m) ld est, videtur repugnare, ut idipsum sibi del
nem inlelligenliw. esse, simul el accipiat.
(f) Reniovimusliinc, sed potensin semetipsohabere (n) In ms. bas. Vat., ante pro alter. In vetusliore
quoclpater esl : qtiod non exslat nisi in perpaucis, Colb. et Germ. a le. Mallemusa se: quia scil. verbo
iisque inliinoeoelaiis mss. Porro, si bene sapimus, immorlalis significalur mors lanquam aliquid cui Pa-
Patcr seicrnus bic prsedicatur non hahere aliunde tcr ex natura sua non sit ohnoxius: proindequesi so
quo sil, et aliuude quo pater sil, sed eo ipso quo pa- lum vocis sonuia spectas, proeierPalrem vidclur csse
ter est. in nalura sua constitui; proindeque ahesse ipsa iuois a qoa ille vindicatur; pro quo vcrho in ms.
ab hominuin nnore, qui non fitinlpalres stalim atque bas. Vat. est, vincatur, et iu veiusiiore Remig. indi-
tonsiittiuiiiur liomines. talur de aliero. Rctinenda leciio vtilgata.
E7 DE TRINITATE LIRER II. 58
quidquid non c.slal ad vistim. Deficilcrgo in iiuncii-. I Et si quis forie inlelligentioesu;e impulabil, genera-
patione conlessio , u* qnidquid illud sermoiuini apta- lionis hujus sacramenlum non posse se consequi,
bitur, Dcur.iUi esi, quiOtusque est, non (1) eloque- cum (() tamcn et Pater sit absolute (3) inlellectus et
lur. Pcifecta scientis est, sic Deum scire, ul licet non Filius; majore istuddolorea meaiidiet ignorari. Ego
ignorabileiBj laiuea r.icnarrahilcm scias. Crcdenclus nescio, non requiro;et consolabor me lamen. Ar-
cst, intelligendus est, adorandus cst; et his olficiis cbangeli nesciunt, angeli non audieruni, ssccula non
eloqucndus. tenent, propheta non sensit, apostolus non interro-
8. Filius quid sit, quid non sit.— Evecti de impor- gavit, filius ipse non edidit. Cesseldolor querelarum.
tuosis locis in altiim turbato mari sumus, et nec re- Non le, quisquis es qui hx-e (4) rcqtiires, revoco in
gredi, nec progrcdi sine periculo licel: plus tamen excelsum, 33 noninamplitiidinemtendo, nondeduco
diffienllalis in emetiendis est, quam emensis. Est in profundum : iionne scquauiiniterignorabis Creato-
Pater ut est, ct ut esl esse credendtiscst. 32 Filium ris nalivitalein, ignorans originem crealurao? Hoc
incnscoiisleriiatur allingcrc, et trepidat omnis sermo saltem requiro, scntisne te genitum, et quoe cx te
se proderc. Est eniin progenies ingeniti, unus ex generenlur intelligis? Non qusero sensum unde hau-
uno, verus a vero, vivus a vivo, perfecius a pcrfeclo, seris,vitam unde sortittis sis, inlelligentiam unde
virtulis virtus, sapienlise sapienlia, glotia glori;e, 8 adeptus sis , quale est quod in te sit odor, sensus
imago iuvisibilis Dci, forma pairis ingcniii. Qtiam visus, audiius; ccric nenio quod facit nescit: quscro
autem progeniem opinabimur unigeniti ab ingeuito ? unde isia iis quos generes inciiilgeas,qualiter sensum
Clamat enini s-sepenuniero Pater dc ccelis : Hic esl inseras, oculos acceudas, cor afflgas. Hsec,si potes,
filiitsmeus dilectus, (a) in quo bene complacni(Mctith. enarra. Ilahes ergo (5) qnse nescis, et tribuisquoe non
lii, 17). Non est abscissio, aut divisio : impassibilis inielligis : sequanimiler imperilus in tuis, insolenler
est enim ille qui gcnuit, et imago iuvisibilis Dei csl in Dei rebus ignarus.
ille qui natus est; ct leslalur : Quia Paler in me, et 10. GeneratioDei qui pie el quofrttctu investigettir.
ego in Patre (Joan. x, 38). Non csl assumptio : verus — Audi igitur Patrem iiigcnitum, attdi unigenimm
enim filius Dei est, et clamat: Qui me vidit, vidii el Filium ; audi : Puler tnnjor meesl (Joan. xiv, 2S ) ;
Paitem (Joan. xtv, 9). Sed neqne csse ul coeterajus- audi : Ego el Paler uniim sumus (Joan. x, 50) ; audi :
sus est: namqueUnigenilus cx uno csi, et in se habct Qui me vidil, vidit et Palrem ( Joan. xiv, 9 ) ; atidi:
viiam, ut habel in se viiam ille qui geimil; ait enim : Paier in tne esl, ct ego in Paire ( Joan. x, 58 );
Sicul habet Paier vitam in semeiipso, iia dedit Filio audi : Ego de Patre exivi (Joan. xvi, 28 ) ; (g) e.l,
habcre vitatn in senteiipso (Joan. v, 26). Sed neque Qui esl in sinu Palris ; et, Omnia quw habet (h) Pa-
pirs Pairis (b) in Filio esl; lestatur cnim Filitis : G ter, (6) iradidil Filio ; et, Vitattt Fitius in semel-
Omtiia qttm Pniris sunl, tnea sitttt (Joan. xvi, 15); et ipso habel, sicul el Paier Itabet in semelipso (Joau.
rursiun : Et mea omnia lua sunt, el tua mea (Jocttt. v, 26); audi Fiiinm iniaginein, sapicmiam, virtulem,
xvn, 10); el : (2) (c) Quwcuniijttehabel Paler, dedit gloriam Dei : el inlellige (7) (i) proclamaiitem Spi-
Fitio ; lesiatur el Aposloltis : Quia in ipso inhabital rilum sanctum : Generuitotiem ej-ts quis enarrabit
oiiinis plenitudo divinilalis corporuliler(Coloss.n, 9). ( Esa. Liu, 8 ) ? et ohjurga Dominiun testaniem :
Nci|ue natura habel omnia esse, (d) quod portio est. NemonovitFiliutn nisi 1'aler, neque Patrem quis novit
Perfectiis aulem a perfeclo esl: qtila qui habet om- nisi Filius, ct ctti volueril Filius revelare ( Muttlt.
nia, dedit ouiiiia. Neque existiniandus est uon de- xi, 27 : et insere te in boc secreium, el inter uiium
clissc, quia habeal; vel non liabere, quia dedeiit. ingenitum Detini, et iinum unigenitum Deiiin, arcano
9. Fiiii Dei generatio captttm liumanuinsuperal. — le inopinahilis nativilalis imiuerge. Incipe, procurrc, L.
Ilabeni (e) igitur naliviialis hujus tilerque secretum. persislc : ctsi non perveiilurutn sci;uii, lamen gra-

(1) Loqnetur. (3) Intelligendus.

(2) Qumcmnguehabel Pater dedil Fitio : exhiben-
tur verba hsec in editis, sed in ms. nosuo non appa-
rcnl; nec aliunde eruta vidcntnr, quam cx Joan. m,
5'i, uhi liodie sic legimus : Paler dedit omniain manu
ejtts (id cst Filii). Coueinit gisectts lextus.
(n) Ediii, inqruo tnihi bene, etc, reuiienlibus vele-
ribus iibris.
(b) Ms. bas. Val. cum Carn., pars Palris Filius
esf: non male.
extant lioec, Qumcumquehabel Pater, de-
(c) LNOH
dit Filio, nisi in vulgatis ei duobus niss.
(d) Sola ediiio Par., proporlio esi : inale.
(e) Hcposueral Lipsius, liubel, reluciaiuibus aliis
libris. H;c respicitur illud Chrisli, Pattem nemutw-
vil nisi Fititts, neque Filium quis novitnisi Pater, etc.
(f) Unus codex Colb., cum tuttc lamen. Moxediti
ontii receiiiiorihiis mss. inietligendus. Kecl. in tribus
Colb. neen.on Caruiit;. Vat. has., Gi-rtti., Sorlioh.,
(i) Requiris.
(5) Quodnescis.
(6) Dedit.
(7) Per prophetamclamanlemSpirilum sanclum.
Remig., intellectus. Luculenter enim Patrem et Fi-
liuin pnedical Evangelium, quamvisgeuerationis nio-
clum silentio tegat. Itaqtie lenemus rem, nescimns
modum.
(g) Mss. uno excepto non babent, el, Qui esl in
sinu Pttlris. Hic locus aliler afferliir uuiii. 25.
(/i) Vocein Paier omitluni plcrique mss. Deinde
pro Filio, mss. Vat. bas. et Carn. exhibent tnihi.
llimc locuni noii semel laudat Hilaritis: at unde
laudet, inceriiim. Videri posset illud Mnlth. xi, 25:
Otnniu mihi tradita sunt a Patre, vel ex sensu lan-
tuin vel ex singulari verrione memorare, nisi iufra
lib. vi, n. 22, et alibi nobiscum consentirel.
(i) Ita mss. At eclili , per prophelam cldniantem:
 59 SANCTIIIILARH EPISCOPI (0
lulahor profecturum. Qtii ciiim pie infinila pcrse- A tiam enim Dei reprobaverunt. Scribam ergo legis
qtiilur, etsi non conlingat aliquaudo, tamen proli- consulam ? Sed ignorat; quia ci crnx Christi scan-
ciet prodeundo. Stat in lioc (a) intelligenlia fine daliun esl. Hortabor forte vos connivcre el tacere,
verborum. quia ad venerationem satis sit ejus qui prsedicalur,
11. Filiinalura.Fidei officium.—EstFilius (b) aL leprosos emundalos fuisse, surdos audisse, claudos
eo paire qui est, unigriiitus ab ingenito, proge- cucttrrissc, paralylicos constitisse, coccos(5) lumen
nies a parente, vivus a vivo. Ut Patri vita in semet- recepisse, csccuin ab utero oeulos consecutnni,
ipso, ila el Filin data est vita in senieiipso. Per- doemonas fugatos, scgrotos revaluisse, mortuos
fectus a perleclo, quia loltis a loto ; non divij,ioaut vixisse ? Sed lisec hseretici conGlenttir, ct j er-
discissio, quia (c) alter in altero, et plenitudo divi- eunt.
nitalis in Filio est. Incomprcbensibilis ab incom- 15. Eadem piscatori revclata.Verbumest a teinpore''J-
prehensibili ; novit enimnemo, nisi inviccm. In- liberum.— Exspeclale itaque nihil niinns claudortim
visibilis ah invisibili: 34ll!ia imago Dei invisibilis cursii, ciccorum visti, fuga damionum,vita morltio-
est; ei quia ijtii vidil Filiuni, vitlit et Patrem. Alius rttm. (4) Con>isliteiiim mecum, in patrocinium eili-
ab alio ; quia patcr el filius : nOn nalura divinitalis larum superins diflicultatum, piscatoregens,(5)igna-
alia et alia ; quia ambo uiitim. Deus a Deo, ab uno B rus, iniloclus, manibus lino (6) occupalus, veste
ingeniio Deo unus unigenitus Deus; non dii tluo, uvida, pedibus limo oblilus, loltis c navi. Qiia;riteet
sed untis ab uno ; non ingenili duo, qtiia natus est inlelligite,(() ulruiiimirahilius fuerit(7) moriuosexci-
ah innaio ; alter ab allero nihil difierens, quia vila lassc, animperitoscientiam doctrinoeistius inlimasse.
vivcniis in vivo esi. H;cc de naltira divinitalis Ail ciiim : 35 ^" principioerat Verbum(Joan. i, I).
(1) atliginius, non summam iiilelligeiiliarcomprelieii- Quid eslistud, in principioeral?Transeuntur tempora,
dentes, sedintelligcnles esse incomprehensibiliaquoe (8) (g) transmitluntur siccula, lolluntur oelates.Pone
loquamur. Nullum ergo, (2) dicis, officiumest (idei, aliquodquod volcstua opinioneprincipium: non lencs
si iiihil poterit comprehcndi. Iniino hoc officitim lempore, eral enim unde (raclatur. Respice ad mttii-
fides profiiealur, id unde quseritur incomprebeii- diim, intellige qtiitl de eo scriplum sit: In prin-
sibile sibi esse se scire. cipio[ecit Deus cmlumetterram ( Gen. i, 1). Fil ergo
12. GeneratioFilii Dei, ignola sapientlbtts tnttndi, in principio quod crealur, et (!') (h) setale coi.iincns
scribis legis, miraculisnon salisprobata. —Supercst quod in principio continetur ul (ieret. Mcus aulem
de inenarrahili generatione Filii adbuc aliquid , piscalor illilteratus, indocttis, liber a tcnipore, so-
immo aliquid illud adhuc tolum est. ^lisluo, diffe- lulus a soeeulisest, vicilomne priucipiiini: erctlenini
ror, (d) bebesco, et unde incipiam nescio. Nescio C qtiod est, neqtie in tempore aliquo concluditur ut
cnim quando natus sit Filius ; et nefas est mihi coeperit, quod eral potius i« principio, quam (ie-
nescire qnod naius sit. Quem imprecer ? quem im- bal.
plorem ? ex quibtts Iihris ad lantarum difficiilialum 14. Non est tatnen solilarititn. — Sed excidisse
enarrationeni verha prsestimam? Evolvam omnem fortc ab ordine propositoe distiibulionis piscatorcui
Grsecioescholam ? Sed legi : Ubi sapiens? (e) ubi noslrum deprehendemiTs:Verhumenim tempore li-
conquisitor smcttli(I 6'or. I, 20) ? In hoc ergo so- beravit, (10).(i) et suum est sibique, quod liberuin
phistoe mundi et sapientes soeculimuli sunt; sapien- cst, et solitarium et ohtemperans nemini. Aures
(1) Ailingimus. est: quod in idem recidil. Nam si Verbnm a lem-
(%)Dices,vtw\qumrelurincomprehensibileessesescire. pore liberum esl, conseqiiens videtur, quocl sumet
(5) Lumen vidisse. sibimelquod liberum est, id est sui juris esse sibi vin-
(i) Constitit. dicabil, ct soliiaritim esse aique a ncmine depen-
(5) Sic ex ms.Yeron. legimns,non ignoius,ulantea. den<;.Quam quidem objectionemdiluit ex subncxis
Nam paulopost sequitur : piscatorilliiteraltis,indocius. Aposloli verhis, el Verbum erat apud Deutn. Attres
(6)Manibiislinooccupatis.[)<:intle,pedibuslimoobtilis. T>crigamus, inqnit, etc. Tamctsi enim Verhum trtd
(7) Morluum. anie lempus, eral tamen apttd Deutn; et qui abesta
(8) Trascenduntur. lempore, non abesl ab auclore.Ita namque in codeni
(9) JElate continens. legimus. Habelur hic in eodei» codice erans, loco
(10) Veronensis liber, elsuinetsibimetqttod liberttm TOUqui eral.
(a) Par. cum mss. Colb. et Germ. , intelligeniim. (e) In vulgatis admtur hic ubi scriba? quod melins
Hic pius Prsestil rationem videtur reddere, cur ad ahest a mss. siquiricm scrihsc nominc non gcntilis ,
cognitionem arcani neminemperventnruin esse tlical, scd legis doclor signilicalur.
quia videlicel invesligalionis illius finis erit intelli- amss.
(f) IIic vulg.adjiciiinlcircumspicite:quodalicsl
gentia verhortim, pnia quod in Deo sit verus Patcr (o)Conipluresmss. cum Bad., Er. et Lips. iransccn-
el verns Filius ejusdeiu cuin Palre nalura:: scd ullra dtinlur. Mox in vulgalis pone aliqttid. Concinniiis in
progredi ad generalionis modiimnon dabitur. mss. uliqtwd, scil. principium. Deindc in Vat. bas.
(b) Er., Lips. ct Par. ab eo qui Pater esl; ohnilcn- ms.. opittalione, non opinione.
Vibusaliis libris. Idem loqncndi modiis deinceps s;c- (li) Bad. wtatem coniinens.Ediiiones alia?,, mtalem
pitis recurret, et aliud qnid sonat. V. lib. m, n. 22. cotttinei: e mss. alii liabenl, mtatescontinet,alii wlates
(c) Mss.Vat. bas. el Carntit. ulter ctballero: mi- coiifin«if,alii wiatecontinens.Vcrius tres anliqitiores
nus bene. mlaie conlines: quod opponitur proxime diciis de
(d) Alii mss. habetit crubesco,alii labesco,ex qui- Ycrbo : tton lencs lempore.
bus confirmatur conjecltira nostra legeiidutn esse (i) Apud Lips. et Par., el sumilsibi quod liberum
num. 5, in sensutabes est, nqn labes est. et solUanumet obhpiperansneminiesl; in ras. Coib.
61 DF. TRINITATKLIBER II. 61
erigamus in ceeteia. Ait: Et Verbitmeral apud Deum A 10. Nec ImditunitalemDei.—• Scd Ircpido iu dic- L,
(Joan. i, 1 ). Jam sine piincipio cst apud Deum, to, cl me insolens sermo commovei. Audio : Et
quod erat ante principium. Est crgo (a) qui erat, Deus erat Verbttm, (d) cui untim Deum proplteias
apud Deum : et qui ahest a cogniiionis lempore, nuniiaverunt. Sed ne quo ultra trepidatio mca
non abest ab auclore. Piscator uoster evasit : scd progredi possit.redde sacramenti tanti piscator mcus
fortc hoerehit in cscteris. dispensationem, et refc.rad unum oninia sine con-
15. An sit sonus vocis juxla Hebionem. Vocis lunielia, sine abolilione, sine tempore. Ait: Iloc erttl
sono non congruit eral. VerbumDeus esl. — (1) Di- in principioapud Deum. Cum kocerat in princjpio,non
ces enim : Verhum sonus vocis csl, et enuntiatio tcnelur iri lempore; cum Deus est, non referlur ad
ncgoliorum, et elocutio cogiialionum. Hoc apud vocem; cum est apttd Deum (e) niliil ncc offendilur,
Deum erat, et in principio crat : quia sermo co- necauferiur: nam uec aboleittr in alterum et aptid
gitationis oeternus est,cuiu qtii cogitat sit sctcrnus. unum ingenitum Deum, ex quo ipse unus unigeni-
(2) Respondeo libi inierim pro piscalore meo paucis, lus Deus est, prsedicattir.
duin videbimus quomodo rusticitatem suam ipse de- 17. Tempus ab eo esl, tempus quid.—Expeclatnus i
fendat. Sermo in nalura habet utesse poosit, sequens adliue a tc, piscator, plciiitudiiiemVcrbi. Eratquidcm
.'lutemci esl ut fuerit; est vero tanlum culn auditur. B in principio, sed potuit non esse anle priiicipium.
Et quomodo in principio erat, quod neqneanle tem- Etiam hic libi aliquid pro piscatore mco profcro :
pus, neqtte post tempus est ? Et nescio an vel ipso Quod crai, non poltiit non fuisse ; erat cnim non
esse possit in tempore : loquenlitim enim sernio ne- babel in lempore non fuisse. Sed quid pro se ille ?
que esl ante quam loquantur, el cum locuti erunt Omnia per cum (acla sunt (Ibid., 5 ). Ergo (4) {() si
iiou erit; iu eo autcm ipso 36'lu0,f loquunlur, duin nihil sine illo esl; per quem universa 37 cccpe-
finiunt, jam non erit id unde cceperuni. Ilocc a me, runt; et in inlinilum cst, per quem quod est oinne sit
ul ah tino ex cseteris. Sed piscator aliier pro se : ct factum. (g) Tenipus enim csl spalii, non in loco, sed
objnrgabit te prius, cur negligenter audieris. Nam in selale uianciuis significata moderatio. Elctimabeo
elsi seiitenliani priniam rudis auditor amiseras : In omnia, res nullanon ab eo : et idcirco lempus abeoesl.
principio erat Verbum, de sequenli quid quereris, 18. Verbutnnonest soiitarium.—Sed dicilur libi ab
El Verbumerat apud Deum? Nuniqtiid audieras, in aliquo, piscator meus; Nimiuin facilis et promiscuus
Deo (et non apud Deutn), ut sermonem recondiioe hic fuisli; omniapereum faclasunl non haheimodiim.
cogitaiionis acciperes ? aut fefcllerat rusticum, qttid Est ingenitus, qui factus a nemine est: est et ipse
eSset (3) (b) inler inesse et adesse momenti? Id genitus ab innato. Sine cxceptione sunt otnnia , et
enim, quod in principio erat, non in altcro esse, C nihil quod exlra sit derelinquunt. Sed dum nihil til-
sed ctim allero prsedicalur. Sed de superioribtis ni- tra dicere audcmus, aut forle dum diceie niolimur,
bil sunio, (c)consequentia sibi adsint; slatnm Verbi (5) (/i) occtirre : El sine co facium esl nihil. Redtli-
et nomen exspecia. Dicit namque : Et Detts erctt disli auciorem , cum sociuin professus es. Ctini
Verbttm. Cessat sonus vocis , et cogilationis elo- enini nihil sine eo, inlelligo non solum; quia
qiiium. Verbum hoc resest, non sonus; natura, non alitts est per qucm, alius (6) est sine quo : ulroque
sermo; Deus, non inanitas est.. dibccrnitur significatio et intervenienlis el ageniis.
(1) Dicis. (5) Librarius nosler prius scripserat occurrei, ma-
(2) Ilespondebo.Exinde, dutnvidemus. gis aple et connexe quam occurre : emendavit se-
(5) Inter esse, el inler inesseet adessemomenli. cunda sed antiqtia manus, occurrit plane.
(i) Sinon exstat in Yeron. (6) Esf omillilur.
et sumel sibitnel quod liberum, elc. Reetius in aliis Aliis favet illud lib. vn, n. 22 : Adsil sibi divinwde
lihris, ut in lextu. Proponitttr enim ohjecttim: Si a se senlentimtestimonium.
tcmpore liberum est, sui juris cst, in se est et soli- (cl) Editi, cum... nitntiaveritU.Elegantius mss. ctti,
larium , ncc ab alio pcndet: ad quod mox responsio etc, quod de se dicil Ililarius.
est, non abestab auctore. (e) In vulgaiis, nihit nec confunctitur, nec confcr-
(a) Pro cjui eral, in velustis codicibus Colb., Rem. lur. Verbum confundiiur exstnt lantiiin in uno ms.
ac Germ. legitur eruns. Abest eliam relaiivum qui i\ Colb. At in Cideris, «i/ii/ nec ojfenditur, nec aufertur:
a Caruul. Deinde apud Bad. et Er. et quia abesta qnse duo vcrba ad alia duo superiora, sine contume-
conditionelemporis: pessime quia pro qui. Apud Lips. lia, sine aboliiwne apposite rcferuntur. 1'orro in vo-
et Par. nec non in aliquot niss. el qui abesla temporc. cibus nihil nec, non duplex negatio est, scd plco-
ln Carnut. ins. a cognilione lemporis. Legimus cum nasmus Gracis ipsique Ililario fainiliaris. Hunc ca-
duobus Colb., Germ. ac Sorbon. a cognitionisteni- vere mss. Remig. et Theod. qui pro nihil nec , exhi-
pore, boc est, a quolibet lempore quod excogitari bent HI7«7in eo. Si quis inalil ni/ii/ nec confuitdilur
valcal: quia est ante quod voles lua opinione ponere ttec aufertur, propte.r illud lib. vu , n. 21 : Non con-
priiicipiuiu. Aliquando eliam placuerat a tempore (undilur itaque aul abolelur natura; pernos liccal.
concliiionis, quasi a tempore quod rebus condilis (f) Particulam si addimus auctoriiate potiorum
consruit. mss. Moxvocula et pro eitam ponitur.
(b) In vulgaiis, inler esse et ittter inesse et inler
adessetnomenii: ahundat inleresse, nec hahenl po- (g) Solus Val. bas. codex, Tcmpus enim spatii non
liores mss. Hilarius autem observat Yerbuni nou so- in locosed in atale tnanel tnode.ialasignificalio.Cui
luiii inesse in Palre, velutin priucipio;sed et adesse, consemil Carnul. iu dttohus postrcmis verbis.
apud quem semper fuit. (h) Edili, occurril, occtirritplane; et tnox, Piscaic.r
(c) Yat. b.as.codex, cumsequentia,duobus verbis. reddidisli: refraganlibus veleiibus libris.
G3 SANCTI IIILARII EPISCOP! 04
19. A^outantumadfuil facientiomnia, sed el fecit,— A (Joan. v, 26). Ilinc, NemonovilFiliumnisi Pater, nc-
Sed (1) (a) sollicilo de auctore, qui nnus ingenilus que Palrem (6) nisi Fitius (Maltlt. xi, 27). Hinc, In
est, ne in eo quod otnnia dicercs, niliil esset excep- ipso inhabilat otnnis plenitudodimnilatis corporaiiter
tum, solvisti mclum dicendo: Et sine eo faclum est (Coloss. n, 9).
nihil. Veruni confundor el lurbor in eo, quod sineco 21. Verbigcneralioliutnana raiionenon cupiltir ; te- '
factum est nihil. Est ergo aliquid per allerum factum, nenda igitur fiile. — Iloecviia ltix lioniiniuncst, lucc
quod lamen non sit sinc eo faclum : el si aliquid per 'ux tenehras illuininans. Et ut impossibililatemgene-
altertim, (2) licet non sine eo ; jam non per eumom- ralionis ejus enarrandse scctmduinprophelam pisca-
nia; quia aliud cst fecisse, alittd est intervenisse fa- tor consolarcliir (Esa. i.m, 8);adjecil, Et lenebrmeam
cienti. Non habco hic, piscalor meus, ut in cseteris, non comprelienderutit(Joan. l, 4). Cessit sermo naiu-
quod ex meo proferam ; a luo siatim respondendum ra% ct noy habel quo excurral; ct lainen hoc pisca-
est, Omnia per eutn fucla sunl. Sentio. Apostolus lor isie recubans in Domini peclus accepil. Non est
enim (3)tlocuil : Visibiliael invisibilia,siveThroni,sive iste sseculiscrmo; qnia dc qua agilur, nun soeculircs
Dominaliones,sive Principalus, sive Polestates, omnia esl. Edatur aliquid, si in signifioaiionevcrborum re-
peripsum, etin ipso (Coloss.i, 16). periri polest ullra quam dicttini sit : cl si qua stint
20. Qiti omnia in Verbocreata. Verbumnon sttcces-B alia expositoea nobis naluroenomina , profeianlnr.
sive, sed nascendoperfcctumexislit.—Cumergo otnnia Quoesi nonsunl, inuno qtiia non siini; mircmur hanc
per ipsum, suhvcni et enarra, qtiid non sine eo in piscalore doctrinam, ct in eo («) eloquia Dei scu-
(4) faclumsit. (b) Quod faclum est in co, vila (c) est tiamus : confessionemque Patris ct Filii, ingenili ct
(Joan. i, i). Hoc igitur non sine eo, quod in eo fac- unigeniii inenarrabilem, et excedentem complexum
lum est : nam idquod ineolactumest, eiiampereum omnem ct sermonis et sensits, leneamns atque ado-
faclumest. Omniaenim per ipsumet in ipso creata sunt renius : cl in Domino Jesu , excniplo Joannis, til
(Coloss.i, 16). In ipsoaulem creata, quia nasceba- hoec possimus sentire ei colloqui, accnberous (Joan.
lurcrcator-Deus.Sedetiam ex hocsineeonihilfactuin XIII,25).
est, quodin eofactum esl, qnia nascensDetisvilaorat:. 22. nwreticortim artes contra fidem vanm. Fides
et ((/) qui vila eral, non posiea qiiam est natus, 38 vna vincitomneshwreses. — Commendatautem fidci
cffeclus estvila; non cnim in co aliud est (e) quocl hiijus integriiatem, elevangelicaauctorilas, etaposto-
natum esl, el aliud est quod nalus accepit. Non ha- lica 39 docti iua, et circunisirepcntium undique hae-
bent inter se lcmpus et nativilas et profectus. Scd reiicorum (7) (li) oliosa fraudulenlia. Slat eiiim hoc
niliil (5) sine se ficbat cx iis qtise in eo fiebant, ftindaineulum validum et immoltim adversus om-
quia vita est (supple is) in quo fiebaut, et Deus G nes ventos, pluvias, lorrenles, nou flaiibus pellen-
qui a Deo nalns cst, non postea qtiam natus dum, IIOIIstillicidiis peiietranduiu, uon iiiundntioni-
est, (f) sed nascendo Deus cxstitit. Nascens eniui btis (i) sublueiidtim(Math. vu , 25): et (ipiiinuin esl,
a vivenle vivus, a vero vertts, a perfecto perfec- quidquid a plurimis incursaium, a nulln lanien po-
lus, non sine polestate nativilatis suoe natus est, teril impelli. Ut autem qux-dam niediranientoriim
naiivitatem vidclicet suam non posiea seniiens, scd genera sunt ita comparata, ut non singulis lanlum
se Detim in eo ipso qtiod Deus ex Deonascebatur segriltidinihusnlilia sinl, sed omtiilnisin comnuiiic
iiitelligens. Hoc unigeniius ab ingenilo : hoc, Ego et medeanlur, liahcanlquc in se virlutem gcncraiis
Paler tinnmsumus(Joan. x, 50) : hoc in confessionc auxilii : ita cl (ides catholica non advcrsum singulas
Palris et Filii Dcustinus : hoc Paier in Filio, et Fi- pesles, sedconlra oinnesmorbos opem medeloeconi-
lius in Patre. Hinc, Qni me vidil, vidil el Patrem niunis impcrtil, non infirmanda gcnere, non vin-
(Joan.xiv, 9). Hinc, Omnia qum habet Paler, dedit cenda iiumcro, non diversitate fallenda ; scd una at-
Filio (Joatt. xvi, 15). Hinc, Sicitf habel Paler vilamin que eadem adversum singula omniaque consistit.
semetipso, ita dedit Filio vilam habere in semetipso Magnum est enim; (8) lol in ea una remcdia esse,
(1) Sollicili, oeqnebene. D cunda recensione. Concordat Vulgata nostra atqtic
(2) Heic iiilcrponitur faclum. Postea supprimitur Grsecus textus.
eif ante iniervenisse. (7) Ita legimus in nostro libro; secundis curisap-
(5) Addiltir Paulus. posilum esl, odiosa.
(4) Facittmest. (8) lu aiiterioribus editionibus, fof in una ea remc-
(5) Sineeo. dia esse.
(6) In codicenostro adjungilur : quis novit, sed se-
(a) Iia eleganter oplim;c notaemss. tacita voce mihi, (e) Editi, quodnalus est : dissitlentibusmss.
scil. solvistimeium. Al in vnlgalis solliciior. (f) Iu ms. Vat. bas. hicadjicilur, effeclusest Deus:
(b) Lips. et Par. post Er. hic addtint, qitod faclum glossema.
sii, proeter(idemvcterom lihiornm. (g) Val. has. codex cum alicro Vatic. et Carnul.,
Rursum hic edili vila eral: • eloquentiamDei.
(c) praiferebant repn (h) In vulgalis ocliosa. Aplius in mss. oliosa. Qui
gnaniilms inss. ul et lib. i, n. 10. Quaniqiiam ex se- aulem otiosa cl inanis sit, continiio dcclarattir.
quenlibus suspicari liccl h;uic lcciiouem Hilario non (i) Quaiuor mss. solvendum.Corb., Prat., Faur.,
fuisse inaudilam. Ambrosius quoque lih. m de Fide sttbrtiendum. Retinendumcst subluendttm,ul constat
c. 6, legit, vila est. cx cap. 6 in Mallb. n. 6, et cx tracl. ili psal. i.xviii,
(d) li.a nieliorcs mss. Al ediii, el qttia vila erat. n. 5.
m DE TRINITATE LIBER II. Q3
quoi.morbi sunt; et tolidcm vcritatis esse doclrinas, x.quod Chrisius proprium sibi pairem Detimconfitens,
quolidem eruiit studia falsitalis. Coutraliantur in sequalemse Deo feccrit : ct una cum iis audiant, Vel
unum nomina hoerclicorum, et omnes schohe pro- operibustneis credite, quia Paler in tne, el ego in Pa-
dcant : audiatu unum ingenitnm Deum patrem , et ire (Joan. xiv, 28). Unum igilur hoc est immobile
uniimunigenilum Deililium perfecli palris progeniem fundamentum , una hoec felix (idei peira Peiri orc
pcrfectam; non per diiiiimilionem gcnittim, non ex conlessa, Tu es Filitts Deivivi (Mailh. xvi, 17), lanta
solidopartealiqua dccisum, sed oninia habcnlem, ge- in se sustinens argumenla veritalis, quanlsc pervcr-
nuisse (a)omnia conscculum;nonexderivationc (luxu- siiatum qusesliones ct infidelitalis caluninia; move-
ve deducium.scd ex omnibus a-tqueinomnibus natum bunlur.
ab eo, qui in omnibus in quibus cst esse non desinat; 24. Qumnostrmsalutis causa Chrislus susceperit. —j '
liberum a lempore, soliilum a saaculis, per quem J:im in cssteris dispcnsalio volunlalis paternse esl.
oninia facta (1) sunt: neque enim csse in his(soeculis) Yirgo, ct partus, et corpus; posiquecrux , mors, in-
potuit, quoeab ipso suiit instittita. Ibcc de Evangeliis feri, salusnoslra cst. ilumani(Hwc ciial cod. can. Eccl.
catholica el apostolica confessio est. Rom. c. 41 ) enim gencris causa Dei (ilius nainscx
2>. Tesliinoniaconlra Subellium, conlra Hebionem, virgine esl et (e) Spirilu sancto, ipso sibi in hac ope-
conlra Arianos. Pelra Pelri cottfe.ssio.—Patrcinel Fi- 5 ratione famtilante; ct sua , Dei videliccUinnmbraiUe
lium, si audet, Sahellius cumdein prtcdicet,el (b)ip- virtute, corporis sibi initia conscvit, el exordia car-
sum illum csse qui, ulrumque sit nuncupalus; ut nis instituil; iil homo laclus cx virgine naturam in se
cum eo unus sit amhoj non umim. Audiet slatim de earnis aceiperel, perque hujus admixlionis societatem
Evangeliis non semel nequc itcruni, scd fiequenter, sanctificaium in eo universi generis humani ([) cor-
llic est fitius meus dileclus, in quo bene complacui pus exsisieret : til quemadmodum omnes in sc per id
(Mal, xvu, 5). Atidiet, Paler major meest (Joan. xiv, quod corporeum se esse voluit condercntur, ita rur-
2?s). Audiet, Ego vado ad Palrem (Ibidem, 12); et, sum in onincs ipsc per id quod cjus esl invisibile rc-
Paler gralias libi ayo (Joan. xi, 41) ; et, (2) Clarifica ferretur. Dei igitur imago invisibilispudorem hiimani
me, Pater (Joan. xvit, 5); 40 ^U Tu es Filius Dei vivi exordii non recusavil, et per conceptionem, partum,
(Mallh. xvi, 17). Stibrcpai llchion , (c) iuiiiuin iilio vagitum, cunas, omnes naturoe noslroe conlumclias
Dei ex Maria concedens, ei Yerbiini a diebus carnis transcucurrit.
intelligens. (5) Relegal, Paler, clariftca me apud le- 41 25. Quod nihil dignum rcpendere valeamus. —
tnetipsumea clarilale, quam liabui apud le priusqttam Quid landem dignum a nobis lanioedignationis affec-
mundus esset(Joan, xvu, 5); et, In principioeral Ver- tui rependelur? Inenarrabilis a Deo originis unus
bum, et Verbumerat apud Deum , ct Deus erat Ver- -<unigeniius Deus, in corpusculihuniani formam sanc-
bum (Joan. i, 1); el, Omnia per eum facla sunt (Ibid. tseVirginis utero inserttis accrescit. Qui omnia con-
5); et, In ntundo eral, eimundus per ipsum [acttis est, linet, et inlra quem et per quem cuncia sunl, hu-
elmunduseumnoiicogitovit(lbid., 10), Exislanl (d) no- mani purlus lege proferiur, et ad cujus vocem Ar-
vclli opostolnlus, secl ab aniichrisio, prxdicalores, changeli alque Angeli iremunt, coeltim et terra et
omni coiitumclia Dei filium illudenles : ct (4) atidiant, omnia inundi hujus (5) (g) rcsolvunlur elenienla,
Ego de Patre exivi (Joan. xvi, 28); cl, Filiusin Pa- vagitu infaiiliu! audilur. Qui invisibilis et incom-
iris sinu(Joan. i, 18); et, Ego el Paler unum sumtu prehensihilis est, non visu, scnsu, lacluque mode-
obvolutus. Ilaec si quis indigna
(Joan. x, 50); el, Ego in Patre, el Pater in me (Joan, randus, cunis csl
xiv, 11). Et postremo tiua cuni Judscis irascanlur. Deo rccolet, lanto se majoris bencficii obnoxium
(1) Sinf. (3) Relegat tnecutu.
(2) Glorifica. Ita cl in Graeco textu : 3o'£c.o-ov fic (4) Audienl. noster cum aliis mss.
(Joan. xvn, 5). (5) Resolventur,
(n) Post genuisseadditnr in ttnoms.Colb. genilum. Leo lione universam in ca tentiissc. Hatid absimili raiione
(b) Yat. bas. codex , ipsum sibi essc: non placet. D universw papa Serm. i de Epipbania ait Christum naluram
humanitatis assnmpsisse : et vulgalus Titus
(c) In edit. omneinitium. Abest omnea mss. quam- Boslrensis in Luc. cap. 12 : Per inassmnoslrmprimi-
xis exsiet num. 4.
sed suh anlichrklo. Carnut. codex cum tias universamnaluram humanaminduisse. Hinc Grc-
(d) Excusi, Nyss. Or. calech. c. 32, a Tbeodoreto relatus
mio Colb., novelli aposioli sub antkhrislo. Rcctius goritts dial. III, docet idco nos cmn Chrislo resurrexisse ,
alii, novelli aposlolalus, sed ab anliclirislo, id es', no- qttia tton aliunde, quam ex mnssa nostra , eral hotno
vcllum apostoiatum non a Christo, sed ab anticliristo Deum suscepit, qui per resurreclionemexallatus
obtinentes. Quod confirmntur his lib. vi, n. 57 : Mihi qui
lu Iwdie, novi apostolalusmendax sacerdotium, ingeris esl. Perinde, inquit ibid., ac si universa nalura unum
Chrislumex nihilo crealuram. quoddam esset animal, unius parlis resurrectio in lo-
lum pettetrat. lla Ambrosius, lib. lvde Fide, cap. 10,
(e) Spiritum sanctum hic Verbum ipsum inlelligi nos in Chrislo ad dexteram Palris sedere cnarrat per
nianileslum est ex subscqueinibus. Ilinc cap. 2 in corporis ttnilalem. iiinc illustralur qiialenus Hilarius
Mattli. n.5, discrlc legitur Cbristus ex mulierenaius, cum Palribus aliis asserat Chrisluni natunu, sancli-
per Verbutncuro faclus. tatis, resurreciionis acglori;c suoenos jam participes
(0 Hic et alibi sentirc vidctur UilariusChristum effecisse. Vide in Adnot. ad Comm. in Malth. c. 2,
non singiilarem, scd unirersam generis htimani natu- num. 5.
ram assumpsisse. Ai, ut cx subnexis liquet, hoc po- (g) In pluribus mss. resolventur.
tius sensit, eiiin naturtc unius ac singttlaris susccp-
 67 SANCTI IHLARll EIISCOPI 63
confitebiliir, quanlo mimis hoec Dei convenerin , \ ut ad senieniivam ineuntis Spiriltts efficaciam stib-
majestali. Non ille eguit homo effici, per quem homi> slautiam corporalem divinoevirlulis inumbialio lem-
faeiusest: sed nos eguimtis ut Deus caro fieret, e I pcraret. Hoccconceptionis est dignilas.
hiihitarei in nobis, id esl, assiimptione carnis uniti;i 27. Parlus dignitas. — Vitleumusparltim, vagitum
interiia universsecarnis incoleret. Humiliiasejus nos ct cunas dignilas qnoc sequiitur. Loquilur ad Joseph
tra nobililas est, conlumelia cjtis honor nosieresl angclus pariluram Virginem, el eum qui nattis fuerit
quod ille Deusin came (a) consisiens, hoc nos vi vocandiim Emmaniiel, id est, nobiscum Deum. Pro-
cissim in Deumex carne renovaii. clamal Spiiitus per prophelam (Es. vn, 14), angelus
f 26. Humilitatemconceptioniset parlus dignitas cotn tesiis est, Deus nobiscumest ille qui nascilur. Novum
tnendal. — Sed ne forle delineant scrupulosas men- Magisde coelo stelloclumen (i) effertur, et coeliDomi-
titim cogitaiiones cuuoe, vagilus, partus atque con- num signum ccelesle prosequitur. Angeluspastorilms
ceptio; reddenda esl singulis (b) Deidignitas: ut vo- nunliat natum Christum Dominum, salutem univer-
luiitaiis humiliiatem poleslatis ambiiio procccdat, sorum. Multitudoexercitus cceleslis in laudcm pucr-
ncc dignalionem dignilas derelinquat. Yideamiis igi- perii concurrit, et lantioperis pneconia divini ccelus
liir quoB(1) sunt minisleria cnncepius. Angelus gattdia eloquuniiir. Gloria deinde in ccelis Deo, ct
Z;icbari;eloquitur , stcrili parlus affertur, de incensi B pax in terra bnna; voluntatis hominihus nunliaiur.
loco sacerdos mutiis cgredilur, Joannes in vocem Adsunt deitule Magi , involulum pannis adorant: et
inlliiic ulero mairis dclenlus ernmpit, Mariam ange- posl illam inanis scientioesuoeopcralionem arcanam,
lus benedicit, matrcm (ilii Dei virginem pollicclur. posilo in cunis genu fiectunt. Sic per Magoscunariim
Illa virginilalis suaaconscia difficuliaiefacli commo- sordes adorantur, sic vagitus per angelorum divina
veiur, angelus ellicienliam divina; operationis expo- gaudia (2) honoraiur, sic parlui proclamans per pro-
nit; ait enim , Spiriius sanclus (c) de super veniciin plietam Spiriius, et (5) (j) angelus nunlians , et no-
le, et virtus Altissimiobumbrabillibi (Luc. I, 55). Spi- voe lucis slella faniulatur.Sic initia nascendi Spirims
riins sancius de super veniens virginis interiora sanc- sanclus supeivciiiens et inunibrans virtus Altissimi
lilicavit, ct iu 42 llis spirans [ quia ubi vult, Spiri- moliunlttr. Alind inlclligitur, aliud vidclur; aliud
lus spirat (Joan. m, 8) ] (d) naturaese humanoecar- cculis, aliud animo (4) conspicilur. Paril virgo: par-
nis (e) immiscuit; et id, quod alienum a se erat, vi lus a Deo est. Infans vagit: laudantes angeli audiun-
sua ac polestate (f) proesumpsit: atque ut ne quid lur. Panni sordent : Dcus adoratur. Ila poleslatis
per imbecillitateni Iiumani (g) corporis dissidcret, dignilas 43 n0'i amittitur, dtim carnis (5) (k) hu -
vinus Allissimi virginem obumbravit, infirmitaiem inililas adoptalur.
cjus veluti pcr timbram (It) circumfusa conlirmans , G 28. Chrisius geslis Deum egit. — Par ctiam reli-
(1) Sinf. (4) Concipitur.
(2) Honorantur. (5) Hutnililas adoptalur. Sic legi dehct. Pe htijus
(5) Et idipsumangelus nunlians. loci controversia quoevide prsemissa sunt.
(a) Velnstior codex Remig. subsislens.Mox mss. (e) Immiscendiverbum hic non confusioncniuirius-
Carnut. et Vat. bas. ex carne renati. Ubi apud Lco- qin: naiurse significal, sed iiilimam conjuiictioiiem.
ncm, a quo bsecHilariiverba laudanlur ep. al. xcvu, Novil enim, inquit Lepnrius in libello emcnd. sinc
niinc cxxxiv, in iinvissima cdiiione ex Roin. ms. corrtiplionemisceri, ef lamenin veritate misceri. Eo-
resiiluliim est, inDco ex carne renali. Proestallamen dem verbo ad exprimendam Verbi cum carne con-
reuovali. Sermo enim est de nosira per Chrislum cx junciionem iiiuiilur Iremeus lib. m, c. 21 ; Novatia-
susceplione carnis reparatione , et vcliui qtiadam in iius de Trin. c. ll;Cyprianus de Idol. vanit.; Atigus-
Dcum commigralionc, non de regenerationc per hap- tinus epist. cxxxvn; n. 11; Leo Papa, Ser. 5 , de
lismuin. Porro in codice can. Eccl. Rom. apnd ctim- Nat. Chr.; Vigilius 1. i conl. Euiycli., elc.
dein LeonemT. u, p. 142, b;cc rursum cxliibciilur, (/") Verbis prwsnmoet assttmo Hilariuni promiscuo
seil cum lectione quam rciinemus. uti observatum est alibi.
(b) Id esl, dcclarandum esl quomodo in Cbristi con- (g) In nis. Vat. bas. humatti generis. Tum post
ceptu, onu, aliisque quoe infirma in eo videnliir, Dei dissideret, supple a Dei dignilale.
diguiias commendctur. Deindevolunlatisinfirinitaiem (h) Apud Lips. et Par. circuinfusain. In ms. Vat.
cliciiHilariu-i,qnoeex delectu voluniatis suscepla est. bas., ciuumfulsa. Bad. et Er. cum omnihtis fere mss.
Tnm pofcsfaiisambitio idem est quod magnifica ct D circtimfusa.
gloiiosa poteslalis ostenlalio. (i)Scribuntconstanler vel. lib., ecferlttr,\e\ hwcfertur.
(c) Mss. stiperveniet,sine de. (j) Sic mss. In vulgatis atilem hic adjicilur idip-
(d) Bad. ei Er. ncc se humanmcarni immiscuil: sum;et mox babetiir desuper veniens.
depiavale. Nimirum non adverlcre Spirilum sancliim (k) Apud Par. admitiitur: male. Nec meliusdeinde
noii liic dici lerliam, sed sectindam Trinitatis per- Victorinus codex, dum carnis liumanitas.Tum Bad.
sonam , qtise proprimn sibi corpus condiderit: ad et Er. cum nunnullis mss., adorulur': qui locus ma-
quod opus signilicandum non male utitur Hilarius gnse olim querela; occasionem dedit, cmn Felix Ur-
spirandi verbo , ulpote quo usus est MoysesGen. n, gellitanus illum in hscresis patrocinium adduceret.
7,'ad enarrandam prinii hominis instiluiionem. Spi- Hincmariisquippe initio prsefai. in lib.de Praxlest.
riius sancti in Virginem de<censum eadam ralione tradit: Felicem infelicem Orgellilanmcivitatisepisco•
inlcrprctalos esse plurimos Patres osiendimus pr;e- pum in concilio reuicfnm, quia corrupto nittneribiis
faiiiinis nostroe generalis § 1. Ibi monuimus hanc jwiiore bibliolhecarioAquensispalaiii, librttm B. Hila-
Cypiiani lib. de ldol. Vanit. leclionem , Carnemspi- rii rasit, el ubi scriplutn cral ADOIUTUK, immisil, car-
riut sancio cooperanleiiidukur , corruptionis yalde tits humililas ADOPTA.TUB. Sic ct Alcuintisconira eum-
cssc suspectam ; cum ejus loco in siricerioribusniss. dcm lih. vi: Tu omninoperversissimedicis , ADOPTA-
habealur, Carue Spiriftts sancfusinduilur. TUR,ubi B. Hilarius ail, ADOHATUU : Carnis equidcm
69 DE TRINITATE LIBER II. 70
qusc est cursus oetatis. Nam omne lempus, quod in A , mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo esi, v.i
honiine cgit, in (1) Dei operibus cxplevit. De singu- sciamus qum aDeo donaia sttiH nobis (I Cor. n , 12).
lis non est lenipus dicere: taiitum illnd in universis Et rtirsum : Vos aulem non esiis in carne , sectin spi-
virtutum et curationum generibus conluendum est, rilu; (5) (e) si latnen Spirilus Dei in vobisesl. Si quis
in carnisassumptione hominem, Dettm vero ingesiis auiem Spiritum Christi non Itabel, hk tton est ejus
rebus exsisicre. (Rom. VIII, 9). Et rursum: Si aulem Spirilus ejus,
f 29. Spiriium sancium esse. — De Spirilu aulem qiti suscilavitJesutn a morluis, habilat in vobis, qui
sancto ncc tacere oporiet, necloqui neccsseest: sed suscitavil (f) Christum a tnortuis, vivificabiletmoria-
sileri a nobis, eorum causa qui nesciunt, non potest. lia corpora veslra propler Spirilum suum qui habitat
Loqui atitem de eo non necesse est, (2) (a) qui Palre in vobis (Ibid. 11). Unde quia est, et donatur , et
et Filio auctoribus, confitendus est. Et quideni pulo, habetur, et Dei est; cesset hiuc sermo calumnian-
an sit, non esse traclandum. Estenim; quando qui- lium. Cum dicunt per qucm sit, ct ob quid sit, vel
dem donatur, accipitur, ohtinelur; et qui confessioni qualis sit: (g) si responsio nostra displicebit dicen-
Patris etFilii connexus esl, non potest a confessione lium , Per quem omnia , (It) et ex quo omnia sunt,
Patris et Filii separari. Imperfeclutn enim est nobis el quia Spirilus est Dei, donum fidelium ; displiceatit
tolum, si aliquid desit a lolo. De quo si qtiis intclli- g et Apostoli et Prophetse , hoc lantum de eo quod cs-
gentisc nostrse sensum requiret, in Apostolo legimus set loquentes; et post hoecPater clFiiius (i) displi-
ambo, Quoniam esiis filii Dei, misit Deus Spirilum ccbit.
filii sui in corda (b) nostra clainanlem, Abba paler 30. Et Paler el Filius esl sanctus Spiriius. — Ma-
(Galat. IV, 6). Etrursum : Nolile cotilristare Spirilum nere autem hinc quosdam in ignorantia atque ambi-
sanctum Dei, in quo signati esiis (c) (Ephes. iv , 50). guitale existimo, quod lioc teriium, id est, quod
Et iterum : Ne&autem non spiritum (d) hujus 44 (j) noniinalur Spiritussanclus, videantpro Palre et

(1) Forte reclius in noslro codice praterniiltilur (2) Qui a Patre: non male.
prsepbsitio in. (5) Si quidem.
hitmiHtasa Magis adorata est, el myslicis munerum bns., Colb. et Carn., a quibtis dissidere consenlien-
speciebushonorata , non adoptata. Penes nos cst liher .tibus nonest luttim, hecnon cx Gcrm. uno Sorbon.
(orbeiensis anie annos 800 scriptus postremas alioColb. resliluimiisau» Patre, id est, si nostra nos
hascc syllabas ptalttr ioco abraso exhihens; etsi mala noii fallit opinio, qtii cum Patrem et Ftliiim auctorcs
forsitan fide, non tamen male adscriptum cst adopla- habcat, confitendus est, Certe Filium Spiritus sancti
tnr: quam lectionem codices Colb. et Carnut. ante auciorem vocari jam audivimus mim. 4 et infra ut
Felicis sevumexarati, aliique sano prorsus et into- C per Palrem ita et per Filitim esse Spirilum sanctum
gro loco exhibenl,. Neque adoplatnr aliinl hic sonat declaralur, quod paulo post nola h ostendemus.
quam assumilur. Ex eo enim quod ostendit Hilaritis (b) Etlili, vesira; reiiitentihus mss.
Christo , etiam postqnam carnis humilitalem as- (c) Subjungiiur in mss. Vat. bas. el Carnul., in
sumpsit, divinos honores delalos ab angelis , a Ma- diem redemptionis.
gis, Spiritus sancti testimonio, etc, apprime conciu- (d) Pronomen htijus hic et infra, n. 35, abest a ve-
dit dignitatem deitatis non amitti, dum carnis humili- lusto ms. Colb. et German. favente grseco lexlti.
las assumitur, seu Deum potentia sua non cadere , (e) Corb. ms. cum duobiis Remig. et aliis, si qtti-
citm homo infirmus csse incipit, cui, ut ait in psal. dem Spirilus Dei.
LV, n, 5: exinanienii se ex forma servi virlulem Dei (/') Ita juxia grsecum mss. meliores, ubi in
alqtte naiurain forma servilisnon abstulit. At si prsc- vulgalis, qui susciiavitJesttm. Mox in uno ms. Colb,,
luleris adoralur, non ex omnibus superius assnmptis propler inliabilantemspirilum ejus in vobis.
crit conclnsio, sed tantum ex proximis verbis, Panni (g) Sola edilio Par. , sic responsio. Deindedicen-
sordenl: Deus adoratur. Immo ex hac assumptione , tiiim rcfertur ad nostra, quod instarcst noslrum.
in qtia non conlinetiir nisi Deum adorari, nulla erit (h) Editi, inquo. Meliusmss. exquo omnia: quibtis
conclusio, quse carnis humilitatem adorari proedica- verbis Hilarius Filium, sicul etsupcrioribus
ret. Itaqtie non ail Ililarius carnis humilitatem a Ma- ontnia Patrem solet indicare. Sic per quem
n. 1: Unus
gis adoratam , sed ex Magorum adoralione aliisque esl enim Deus Paier ex quo otnnia, supra el uttus Uniyenihis
argumenlis deilalem sub carnis humilitate latentem D. N. J. C. perqtiem omnia; etpaulo posl : Una po-
dcinonstrat. Hticspectat quod in psal. cxxvn, num. j) teslas per quam oinnia , una progeniesex qua omnia.
8, corporis assumendi propositum vocat adoptionem In his igilur , Per quem omnia et ex quo omnia, re-
corporis quod ex virgine prmsumptttrus essel. Al si habettir ad inslitutam quscstionemper quem
hinc qiioclammodo excusalur Felix; quis oequoani- sponsio sii Spiriltissanctus, quasi diceret : Per eutn esl per
mo ferre valeat, eum hseresis suaepaironuni quse- qttetn otnnia, sicut el per eum exquo omnia. lta et ad
sisse ac citasse Hilarium , qui ubiqtie adoptionis in1 dttas alias qiioeslionessiibsequenles : ob quid sit, vel
Chrislo noincn exhorrescit, ac ncminalim loto lib. qualis sii, sohrie respondelur, Spiriius est Dei, donum
vi, non adoptivum sed vcrum ac proprium filiuni cum lidelium; nequid asseralur, quod a prophetis etapo-
csse acerrime propugnat. Denique bunc locum imi- stolis non sit acceptum.
lattis videlur Ambrosius lib. i de fide c. 4, tibi ex: (i) Carnut. ms., displicebunt.
Magorum adora.tione , humiliiate cunarum, angelo- (j) Sola editio Par. dominaiur: lapsu librariorum.
riim obsequio, elc., concludit: Iia nec diqnitas na- Apudqiiosautem
luralis majesiatis amillitur, et assumplm carnis veritass nomen proPalre et Filio Spiritus sancti
inlelligi soleat, supervacaneum est annoiare.
comprobalur. Sic enim promiscue hoc vocabulum usurpant Her-
(a) Edili ex unico ms. Colb. nullius fere auctorita- mas, Jusiinns , Irenams, Talianus, Tenullianus ,
lis , quia cle Palre. Mss. Corb., duo Reniig., Theod.,, Lactantius , Cyprianus, Phcebadius ,' Epiphanius,
Pratel., Vind., Silv., elc, qui a Palre. Mallemus quii apud quos Spirilus divinam naluram tribus personis
cum Patre. Seclex veterrimisomnium codicibus Vat. conimunem passim significat.
li SANCTI HILARII EPISCOPI 1%
lio frequenter intelligi. In qtto nihil scrnpuli esi: ^ mabat : qttod Samaria ad adorandum Deum per
sive enim Pater, sive Filius, (I) (a) et Spiritus el transgressionem legis locum monlis clegerat, Judaii
sanctus est. vero lemplum a Salomonecondilum religionis scdem
45 31. Qua ralionediclumsit, Dcus Spirilus esl. cxistimabaiit: quorum utrorumque proesuniptio, aut
Error SatnaritanwDeutnlemplovel monleclaudeniis.— collis cdito, aut exsiruclse domus concavo, Deum
Scd id quod in Evangeliis Iegitur, Quiu Deusspirilui inlra quem omnia et exlra quem niliil cjus capitx
est(Joan. IV,24), diligenter est coiituendum quomodc est, coiitinebat. Ergo quia Detts invisihilis, inconi-
et qua ratione sit dictum. Omne enim dictum ul prehensibilis, immciisus46 est! aitDomiiiiis venisse
dicaliir excausaest, et dictt ralio ex sensu eril tempus, ut non in montevel templo Deussit adoran-
inielligenda (b) dicendi; ne quia responsuni a Domi- dus : quia spirilus Deus est, el spiritus nec circtim-
no est, Spiritus Deus est, idcirco cum sancti Spiri- scribitur, nectenetur, (d) qui per nalurse suosvirtu-
tus nomine el tisus negetur et donum. Cum Samari- tem ubique est, neque usquam abesl, iu oninibus
lana Domino erat sernio : venerat enim redemptio omnis exuberans : hos igitur veros esse adoralores,
universorum. Cui post mulium sermonem (c) aquoe qui in Spiritu el veritale sinl adoraturi. Adoraliiris
vivoe, et quinque virorum, el nunc ejusquiesset aulem in Spiritu Deuni Spiritum , (e) aller in olficio,
alienus(/fiid.,20), nuilier respotidit: Domine,animad- jj altcr in honore esl; quia discrelum estin quo quis-
verlo quod propheta es. Patres noslri in monle hoc que sitadorandtis. Non enim lollit sancli Spiritns et
adoraveruttt; el vos dicilis quoniam in Jerosolymisesl nonien eldonum, qttia clictumcst, Deus Spiritusest.
locusubi adorare oportet. Dominus respondit : Crede Responsum autem csl mulieri Detim templo el monte
mihi, mulier, quoniamvenil hora, quando nequeinislo claiidcnli, esse omnia in Deo, Deum in semetipso, et
monte, nequein Jerosolymis adorabiiis Palre.m. Vos invisibilem atque incomprehensibilem iu iis quai
adoralis quod nescilis, nos adoramus quod scimus, invisibilia et incomprehensibilia ssnt adoraiuliim.
quoniam salus ex Judmis est. Sed venil hora, el nunc Atque ila natura et muneris ct honoris (f) significata
est, cttm veri adoratores adorabutttPalrem in Spirilu est, citm in Spiritu Deum Spirilum docuit adoran-
el veritate: eleniin Pater tules quwril quiadorent eum. dum , ct lihertatein ac scientiam adoraniium, el ado-
Spiritwi enimDeus est, et adorantes eum , in Spiritu randi (g) inlinitalem, dum in Spiriltt Deus Spiritus
et veritateoporleladorare, quia Deus spiritus esl (Ibid., adoratur, (h) oslendens.
21 ef seqq.). Mulier igilur traditionum memorpater- 52. Simile Imicetiam illudApostoli esl: Quia Domi-
narttm, vel lamquam Samaria in monte, vel lam- ntts Spirilus est, ubi aulem Spirilus Domini est, ibi
quam Jerusalein in lemplo adorandum Deum existi- libertas csl (II Cor. m, 17). Discrevit ad inlelligpntioe
(1) El Spiritus sanclusest.
(a) Plures mss. cum vulgatis, et Spirilus sanctus C t» eo quidem maxitne nan comparalur nec comquatur
esl. Proeferimus cum iino cotlice Yalic, et Spiritus Filius Palri, dttm subdilus per obedienlimobseqtielam
et sancius esi'.,nisi malisctun velere Colb. ac Germ.: esi, dum ad dexleratn Dei lum consedit, cttm ribi ut
sive Filius est saiictus Spiritus. considereldiclum sil, dum tniitiitir. dum accipit, dutn
(b) Edili, dicenlis. Legenduni csse dicendi passive in omnibusvoiuntali ejus qui se misil obsequitur. Sed
tum potioruni mss. auctoritas, lum hoecsiiadenl lib. pieialis subjectionon esi esseniimdiminulio, nec reti-
iv, n. 14: lnlelligeniia enim dictorum ex causis est gionisofficiumdcgenereniefficitnaluram. Et posl pauca,
assumenda dicendi: quia non sermoni res, sed rei esl Habens noinen, sed ejus cujus el fitius esl, fil Palri et
sermo subjectus. obsequiosubjectus et nomiite.Demum lih. iv, solem-
(c) In mss. optimse notsc, aquw vilw, et mox qui nis est dislinctio Dei diccnlis seu juhentis, et Dei
essetalieni. efficienlis, quorum tatnen una nalura praedicaliir- Ita
(d) Nonnulli mss. cum editis, quia. Sequimur po- etiam hic ubi Spirituni saiictum a Deo, id esl, a Pa-
liores. Deinde in ms. Yat. bas. et Vicl. omnesexupe- tre, et a Domino, boc est, a Filio, subsislentli ratione
rans. Habent etiamplerique alii omnes, unus Sorhon. aliuni esse ostensum esi, nattiia non alitid essc mtihis
omne, alii ires omnia. Nihil niutandiim videlur. Ver- demonslralur. Quid enim aliud sibi vuli, Dciim inft-
bum exubero, ubi de Spiritu sermo est, llilario cst nilum, invisibilem, iiicotnprehensibileni, imnicnsuin,
familiare. De illo habet cap. 10 in Matth., ntmi. 2 : ciiniin Spirilu adoralur, jam infinila ratioiic, tibique,
Quantumlibelassumaiur a cunctis, ad largienduin se in iis qua; invisibilia et incninprehensibilia sunt. im-
tamen semper exuberat. Et cap. 15, n. 10 : Spirittts mo in semetipso adorari; quid, inquani, hoc sibi
copia indicatur, cui quod largiatttr exuberel. _ vull, nisi honorantis et honorandi Spiritus omniino-
(e) In ms. Vat. bas., alter iu obsequio,quod de " dam esse proporlionem , aequalilatem ct uniiaieiii
Spiritu sanclo dictum, ut ab eo Spirilu qui adorandtis perfectam'!
est alium euin esse conliciaiur, videri posset Arianis (() Ita mss. nisi quod in Carnut., atnplissimiisigni-
favere, Spirilum sanctum Patris el Filii ministrum ficantia est. At in expressa csl. Spiiilus
efftilienlibus. Al illo loqucndi modo lanliim habet sanctus, qui supra, vulgatis,n. 2, diclus est muniis quoil a
Hilarius rationem processionis, seu subordinationis Deo accipimtis, nunc vidcttir dici munus quod Deo
qua Spirilus sanclus subjicilur principio a quo pro- deferimus. Reipsa quein a Deo accepimus Spirilum
cedit. Sic de Filio, testante se non posse quidquam a ei reddinms, cum nou noslro, sed illius Spiritu vi-
se facere nisi viderit Patrem lacieniem, in Psal. ventes ei famulamur.
cxxxvm, num. 28, loquilur: Conlestaiumdese poles-
tatem per reverentiwhonoremei cui omnia memineral (g) Hoecadorandi infinitas cum repeialur cx co
in inlinilum csse neccssc
confitendasubjecit, non sibiadimensquod similia Patri csl.quo adoratur, Spiritum
posset, sed eumper quemsitnilia posset oslendens.Sic,
lib. de Synod., n. 51, diversas enumerat rationcs, (/() In edilis, oslendit. At in scriplis, ostcndcns,
quibus Fiiius, etiam qua Deus, subjicitur Patri: Vel quod referlur ad docuit.
73 DE TRINITATELIBER III. 74
significationcm(a) eum qui est, ab eo cujus est. Non A f'«', hi fitii sunt Dei. Non eniin accepisiisspiritum ser-
cnim babere haberiqiicunimiest, neque eadem signi- viiulis iterum (() in limorem, setlaccepistisSpirilum
ficatiocontineleumatque ejus.(l)lta cum dicit, Dotni- adoplionis, in quo clamamus: Abba paler (Rom. VIII,
nus Spirilus est, naluram infinitatis ejus oslendit; 14). (g) Et rnrsum : Quia nemo in Spirilti (h) Deidicit
cum vero adjecit, Ubi Spiriius Dotnini (b) ibi libertas aiiatliema(5)Jesu,et nemopoiestdicereDominumJesttm,
csf.eumqui ejus est significat; qnia et Spiritus nisiin Spirilu sanclo(I Cor. xn, 5). Et rursuni: Divi-
Dominus est, et ubi Spiritusest Domiui, ibi libertas sionesaulem(G)donorumsunt, idemautemSpiritus; ct
est. Ha'Ciion quod causa postulet dicta sunt, sed ne divisionesministerioriimsunl, (i) idemautemDominus;
quid in his obscuritatis (c) hoereret. Est enim 47 et divisionesoperalionum sunl, sed idem Deus, qui
Spirilus sanctus umis ubiqiic, omnes patriarchas, operatur omnia in omnibus.Unicuiqtteauiem doiiaittr
prophcias, eiomnemchorum legis illuminans, Jo;m- iltumitialio 48 Spiritus ad tttiiualem. Aliiaitlemda-
ncm eliam in utero niatris inspirans: dalus deinde lur(7) perSpiriium sertuo sapieniim,alii sermoscienlim
aposiolis caUerisquecredeniibus, ad (2) agnitioncm secundumeumdemSpirilum, alii fides in eodetnSpiriiu,
ejus quoeindulta estveritatis. atii dona sanilalum in uno Spirilu, alii operaliovirlu-
53. Spirilus sancti quod officiumin nobis.— Qtiod lum, alii prophelia, alii (j) separatiospirituum: alii
aiilem sit officiumcjusin nobis, verbis ipsius DominiB gencra (8) Uttguarutn,alii (k) inlerprelatiolinguarum.
audiamus. Aitenim: Adhucmulta habeo qnm dicami Omniaautemlimcoperalur unus atque idetn Spirilus
vobis,sed iwn polesiisilla modoportare (Joan. xvi,12). (Ibid. i et seqq.). Habemus igitur doni istius causam,
Expedit enim vobis ut ego eam; si iero, miltam vo- habemus effeclus, et nescio quid de eo ambiguiiatis
bis (3) Advocatum(Ibid. 7). Et rttrstim : Ego rogabo i sil, cujus in ahsoluto sitet causa, etralio.et potestas.
Patrem, el aliumAdvocatummiitelvobis(d) uf vobis- 35. Spiritus sancti donutn maxime necessarium.
cum sit in mternum,Spirilum veritalis (Joan. xiv, 16 et1 Absqueeo habeturttalura Deum inlelligeiidi, non usus.
17). Ille vos diriget in omnetn veritalem: non enimi —Uiamurergo lam liberalibusdoniset usum maxinie
loquelur a se, sed qtimcumqueaudierit, loquetur, etj necessarii muneris expelamiis. Ait eiiim, ul jam su-
venturaannunliabitvobis.Ille me Iwnorificabit,qttia de2 perius ostendimus, Apostolus: Nos aulemnon spiri-
(4) tneosmnef(Joan. xvi, 13 et 14). Haecde pluribus; fum hujus mundiaccepimus, sed spiriium qui ex Deo
viam dicta stint, quibus et volunlasi esf, ut sciamusquma Deo donata sunl nobis(l Cor. n,
ad iiilelligentioD
(e) munerantis, el ratioelconditio muneris conline- 12). Accipiturergo ob scientiani. Ut enim natura bu-
lur: ut quia infirmitas nostra neque Patris neque> mani corporis cessanlibusofficiisui causiserit oiiosa;
Filii capax esset, fidem nostram de Dei incarnatione. nam oculis, (9) (/) nisi Iuuien atudies sit, nullus mi-
difficilem, sancti Spiritus donum quodam interces-. G nisterii eiit usus; ut aures, nisivoxsonusve reddatur,
sionis susc fcedereluminaret. inuiiussuum non recoguoscent; ut nares, nisi odor
34. Est autem nunc consequens, ut et apostolum fragraveril, in quo officio erunt nescient; non quod
explicantem doni hujus viriuiem atque officiumi his deficiet nalura per causam, sed usus habelur ex
audiamus; ait enim: Quolquolenitn Spirilu Deiaguu- causa: ita et aninius humanus nisi per (idem donum

(1) l(a cum ait, Deus, elc. (5) In anlerioribus, Jesum.

(2) Cognilionem. (6) Itacx libronostro. In proecedente,donatiomim.
(3) Codex Yeronensis interserit, Spiritum Para- (7) Donatur.
clylum; ipse me clarificabit.Et rursum, Rogabo,in- (8) Generasermonum.
quil, Patrem meum, ct alium advocatummitietvobis. (9) Nisi lumenctcdies sit.
(i) De meo accipiel.
(a) Hnjus distinclionisusus rursum recurril lib. iv, in tinwrem,quod infra lib. vi, n. ii, magnocoiisensu
n. 21 : Duplcx auiem in angelo Dei significaiioest: habent veteres libri, juxta gra:c eij aoSov. Deinile
ipse qui esl, el ille cujus est. Ejusdem vestigiumdc- post vcrhum adoptionis,addtinl edili filiorum : nullo
piehcntliuius apud Terlullianiim contra Prnxcatn, fere siiiTragaiilems.mss.
n. 26, ubi ait: Nulla res alicujus, ipsa est cujus esl. (g) Plerorumque auctorilate removimiishinc:
Clarius niox enuntiaiur distinctionis membrum, cum Et rtirsum, Nos aulemnon spirilum hujus mundiac-
pro cujus esl, legitur qttiejus esl. D cepimus,sed spirilum qui ex Deo, ut sciamus qitma
(b) Eriiii, ibi libertas , el eum cujus est significat: Deo donatasunl nobis.H;ec porro Apostoli verba in-
rcfragiinlibusniss. fra, n. 55, relalurus Hilarius, ctim prsemiltii, ul
(c) In inss. proboenotoe Colb., Remig., Germ. el jam superius ostendimus, indicat eadem num. 29
alo Colb., haberet: quod licel prseferre lacila voce jam relata.
causa. In Vict., laterei. Legendum olim cnnjectavil (h) Abest Dei a vetere ms. Colh.; secus autemlib.
Erasmus, ttequis in Itis difficullatibushmreret. VIII,a. 27. Mox in Carnut., Colb., Vict., anathema
(d) Subjungtinl hic plerique mss. cum cxcusis , Jesu, iion Jesum.
Spirilttm paraclelum; ipse me clarificabit: et rursutn, (i) Uniis codex Colb. ac Sorhon. cum Carnui.,
Hogabo, inquii, patrem meum, el alium advocalum idein autem spirilus, qtiod et infra repetuut, pro, sed
miitet vobis. Quoe vcrha ul perpernm ct confusere- ideni Detts.
petiia removimusauctoritate cod.Colb. nec non Ger- (j) In vetusto ms. Colb., separalio spirilus.
man. et Vict. (k) l!ad., Er. et Lips. cum aliquot mss., inier-
(e) MIIIIIISest Spirilus sancius; manerans autem, pretaiwsermonum; dissentientibtismelioribus etgrae-
qui illnm largitur ac mitlit, quod in locis proximei co (extu.
allaiis Filio non minus allribiiilur quam Patri. (/) Lips. et Par., nisi lumen accedat, nitllus, etc,
(f) Editi, iu iimore. Malumiiscum uno ms. Colh. renileulibus cscteris libris.
PATUOL. X. 3
78 SANCTI HILARII EPISCOPI 76
Spirilus (a) hauseril, babebit qnidem naturam Deum t^ finnitate moderantur, sed secundum omnipclemis
intelligendi, sed lnmen scieniioenon habehit. Munus virlulis inftnilalemexpendunt.
autem qtiod in Cbrislo cst, omne onmibtis patei 1. Filium inPalre, el vicissim, senstis humanus non
uniim : el quod ubique non deest, in lanttim dalur in capil. — Affert plerisque obsctiritatem sermo Domi-
quantum quis (1) volet sumere; in tantum residet, ni, citmdicit: Egoin Patre, et Paler in me (Joan. xiv,
in qtianttim quis volet promereri. Hoc usquc in con- ll),etnonimmerito; nattira enimintelligenlioebuma-
summalioitem soeculi nobiscum, hoc exspectationis nse ralionem dicti islitis non capit. Videlur namque
nostrasolaiium, lioc, in donorum operationibusfutu- non posse cffici, ulquodin altero sil, oeqtteid ipstiin
roespei pignus est hoc mentium lumen, hic splendoi cxlra alierum sit; et ctim necesse sil ea, de quibus
animorum est. Hic ergo Spiritus sanctus expetendus agitur, non solitaria sibi esse, niimerum (c) ac sta-
esl, promerendus est, (b) et deincepsproeceptorum tum lamen suum, in quo sint, conservaniia, non
fide atque observatione retinendtts. posse se invicemcontinere, utqui aliquid aliud intra
se habeat, atque (d) ita maneat manensque semper
49 LIBEK TERTIUS.
exterior, ei vicissim, quem intra se hahcat, maneat
Mlemam Verbi generaiionemadstruit, eosqueretun- sequeseniper interior. Hoecquidem senstis hominuin
dit qni hutnana advcrsus illam ratione nilunlur. B non consequelur, nec exemplum aliquod rebus divi-
Ac primo quidemlimcFilii verba, Ego in Patre, el nis comparatio liumana prsestabit: sed quod ininielli-
Paier in tne, ubi sensus huinani captum superart gibile est bomini, Deo esse possibile esl. Hoc non
demonslravit, ex ipsa Scriplurarum de Patre el a ine ita diclumsit, ut ad ralionem dicii (e) ea lan-
Filio doclrina luculenler explicat. Deinde ex mira lum stifficiatauctorilas,quoda Deodictuni sit. Cognos-
aqttm in 'vinum conversione, el ex quinque panttm cenduin itaque alque intelligendum esl quid 50 s^
incretnenlis, evincit inulta Dcum posse, in quibtts illud : Egoin Palre, et Paler intne; si (amen cotnpre-
deficial humanwtnentis acies. Tum afferlitr humana hendere hoc ita ut est valebimns: ut quod natura
raiio, qua nullam ex Deo nalivilalem esse posse rerum pati non posse existiniatur, id divinoe veritatis
conlendunt, multisque explodilur : 1° qttia ortuttt ralio consequatur.
liabet ex humana sapientia, qtiam se perdilurum 2. CognitoPatre et Fiiw jttxta Scripturas , [acilius
Detts propheliciset apostolicisoracuiis declaraverit. illitd percipilur.Quid Paler. — Alque ut facilius intcl-
2° Quia prmstat audire Cbristum, ad hoc hominem ligenliam difficillimoeistius quoestionis consequi pos-
faclutn; ul rerum divinarum nobistesiis esset (Hic sinnis, prius Patrem et Filium sccundum divinarum
expendunlttr verba, quibus dispensalionissum opus Scripturarum docirinam cognosci a nobis oporlel, ut
et officiumexposuit, ac veram ex Deo nativilalem ] de cognitis ac familiaribus absolulior sermo sit.
suam muliis argumeniis tesialatn fecii). 5" Quia tte /Eternitas Patris, ut libro atileriore tractavi-
conspicabiliumquidem Christi geslorutn, illius v. g. mtis, (2) (f) locos, icmpora, specicm, et quidquid
ad discipulos januh clausis ingressu, intelligcmiam illud hiiniano sensu concipi poterit, excedit. Ipse
assequimur. i* Denicjueqttia ea est mentishutuanw cxtra omnia et in omnibus, capiens universa et ca-
nalura, ttl cum creala et imperfecta sit, concipere piendus a nemine, non accessu decessuve muiabilis ;
non valeat perfeclumet Creatorem suutn. Poslremo sed invisibilis est, incomprcbensibilis, plentis, per-
laudalur sapiens sluliilia fidelium,qui sibi diffidunt feclus, oelernus, (g) non aliunde quid sumens, sed
ut Deo credani, nec divina ex proprim ralionis in- ad id quod ita manet sibi ipse sufficiens.

(1) In ms. volet, sed eadem, ut videlur, manus (2) Locum.

addidit voluerh.

(a) In duobus mss. Colb., Germ., Corb., Prat., etc, apostoltis Petrus paralos nos esse debere ad respon-
attxeril. sionemomniposcentinos raiionemde fide et spe twstra.
Elntim. 5: Absil namque,ul hocin nobisDeus oderit,
(b) In ms. Silvse-majoris addilur hic, adoran- D in
dus csl. quo ttos reliquis anhnatuibnscxcellenliores creavit.
(c) Addiinus liic ac siatum auciorilaie mss. Tel!., Quihus aliisque Conseniiierrorem depellit, (ideique
Colb. ac Soiboii. Slalus nouiinc substaiuiam inlclli- iiilclligenliam,ad qttamratio vera perducit, fides ani-
git Tcrtiilliaiius contra Praxeam n. 2. ubi de Trinitnte tnuni prwparai, pra-ponendiinidoccl, n. Gcl 8, quam-
ait: Tres autein non slatu, sed gradu : et paulo post, vis lameii rationabile procceplnmsit, ut acl iriugiia
ttiiuts ttulemsubslitnlim,unius slalus, uttiits potesialis, qumdam,quwcapi nondtimpossunl, fides prwcedut ra-
At bic potius cxistendi rationcm ac silum sonat. lioiiem. Iino, inqiiil, n. 5: Si hoc prseccptuin ratio-
Mox vcrbtmi continere, i egitur a supcriorc videlur. nabilc esl, proculdubioquantulacumqueratio, qitmhoc
Trcs mss. recentiores, atqueexlra tnaneal: male, persuadel,eliam ipsa aniecedit fidem. Fidem enim ea
(d) ratio, Deo scil. qui nec (alli nec fallcrcpo-
Hoe enini sibi vult: videtur non posse cflici, nt qui proccedittest, credemltiniesse. Hanc regulani in omnibus se-
aliud imra se habei, quod semper sic rnaneat intra cutus est Hilarius, primo Dei dictis (irmissinie cre-
sc, ncc siatum imiiet, ita sit cxieriorei rci, quam dens, ac ttiin fideisuserationem reddere non contem-
intra se habet ul ci vicissim sit interior.
In duobiis mss. ea tatneti. In aliis libris, ea lan- nens. Videsislib. vni, num. i, ctc.
(e)
ittm : quod subsequentibus magis consentanctim est. (f) Ecliti, locutn: repugnaniihus niss. Sic et in
Iltccab llilario pressiusdicla, lusius edisserit Augtis- psal. CXXXVIII, n. 18, Palris natura dicilur ullraom-
liiuisepist.cxx.ubi Consentium, (idei tolum, rationi nes locosesse.
niliil concedenlem uon probans, ail num. i : Monel («) Ita mss. At edili, non filiunde quodest sumens.
77 DE TRINITATELIBER III. 78
5, Filius quidnasceudoaPalre accepii.Quidnascen- i^ (c) utscit qui genuit. Quod in Palre est, boc ct in
do incurne pro nobis assutnpseril.—Iiicergoingenitus Filioesl; quod in ingenilo, hoc et inunigenito; al-
anteomne lempus ex se filium genuit, non ex aliqua tcr ab altero, el ulerque unum; non duo unus, sed
subjacen!e51 maleria, quia per Filium omnia ; non alius iu alio, quia non aliud in 52 utroque; Patcr in
ex nihilo, quia ex se (iliuin (a): non ut parlum , quia Filio, quia ex eo Filius ; Filius in Patre, quia non
nihil ip Deodemutabile aut vacuum est; non parlem aliunde quod Filius; unigenilus in ingenito, qttia ab
sui vcl divisam vel discissam vel extensam ; quia ingciiito unigcnitus. Ita in se invicem ; quia ut om-
impassihilis el incorporeus Deusest, hsecautem pas- nia in ingenito patre perfecta suul, ita omnia in filio
sionis et carnis sunt, el, secundum Apostolttm, in uiiigenito perfecia siint. Hoecin Filio et Patre uniias,
Chtisio inhabilai omnis plenitudo diviiiilcttiscorpora- hoecvirtus, hsec chariias, (d) hsec spes, hsecfides, hsec
liler (Coloss.n, 9). Sed incomprehensibilitcr, inc- vcritas, via, vila, non calumniari de virtulibus suis
narrahiliier, ante omne tempus et soecula,Unigeni- Deo, nec (e) per secretum ac potestatem nativilatis
tum ex liis quoeingenita in se erantprocreavit, omne obuectare Filio; Palri ingenilo nihil compararc,
quod Dcus est per charitaiem alquc virtulem nativi- Unigenilumab eo ncc tempore nec virtule discernere,
taii ejus impcrliens: ac sic ab ingenito, perfecto, Deum filium quia ex Deo est confiteri.
aUernoqiie Paire, unigcnilus et pcrfectus et oeternus ]g 5. Dei polentia se geslis oslendil: qitorum ratio la-
est Filius/ Ea autem, (1) (b) quse ei sunt secunduin leat. llomo tton capit qui aqua itt vinum sil con-
corpus quod assumpsit, bonitalis ejus ad salulcm versa.—Sunt istiusmodi in Deo poteslates, quarum
noslrani volunias esl. Invisibilis enim et incorpo- cutn ralio intelligentias nostroe incomprehensibilis
reuselincompreliensihilis, utpote aDeogenilus, lan- cst, fides tamen pcr veriiatem efficieniiaa(f) in abso-
tum in se et muerioeei humilitiuis recepit, quanlum lulo est. Nec lioc iu spiritalibus tanlum, sed eiiam
in nobis crat viiluiis ad intelligendum se el senlien- in corporalihus deprchendemus; non ad nalivitatis
diimetconluendum; inibecilliiatiiioslroepolius obtem- cxempltim.sedad admirationem facti intelligibilis os-
perans, quam de his in quibus erat ipse deficiens. tcnsiim (g). Niiptiarum die vinum in Galiloeaex aqua
4. Quaratione sitin Palre.— Igiiur perfecti patris faclum est (Joan. n, 9): numquid consequetur aut ser-
perfectns (ilius, el ingeniti Dci unigenita progenies, mo noster aut sensus, quibus modis nalura demu-
qui :tb co qui habet omnia accepil omnia, Dettsa laia sit, ul oqusesimplicilas defeccrit, vini sapor na-
Deo, spirilus a spirilu, lunicn a luniine, confidenler lus sit? Non permixiio fuit, sed creatio; et creatio
ait • Pater in me, el cgo in Paire (Joan. x, 58) : quia non a se ccepia, sed ex alio in aliud exisiens : non
tit spiritus Paier, itaet Filius Spirilus; ut Deus Paler, per iraiisfusionem potioris oblinetur quod infirntius
ita el Filius Deus ; ut ltimen Pater, ila et Filius p cst, sed aboletur quod crat, et quod non erat ccepit.
lumen. Ex iis ergo , quoe in Patre, sunt ea in Sponsus trislis est, familia lurbalur, soiemnilas nup-
qtiibus esl Filius, id est, cx toto Palre totus tialis convivii periclilattir. Jesus rogalur : non exsur-
Filitis nattis est; non aliuude, qttia nihil anle quam git, autinslat,sed quiesceniisejus hocopus est. Aqua
Filitis; non ex nihilo, qnia cx Deo Filius; non Iiydriis infunditur, vinum calicibus hauritur; infun-
iu parle, quia plenitudo deitalis in filio; neque in deniis scientioescnsus non convenit haurientis. Qui
aliquibus, quia in omnibus: sed ut voluil qui poluil, infuderunl, hauriri aquam exislimaru; qui hauriunt,

(1) Qumejtis sunt; el mox, til pote ab eo geniius, non « Deo genitus.

(a) Addunt hic duo mss. genuil: quod in aliis lihris tas, etc. Ttim indicatse Filium volenle Palre nalum
probe reticelur. ad hoc lanium proedicarc, ne invitus Paler et non
(b) In vulgaiis, quw ejus sunl; ct mox, tilpoleab eo sine passione eum genuisse existimeltir. Qua ratione
genitus.Mngisplacel ei, et Deo, cum ms. Val. bas. et Cyrillns, lib. vn Tbesauri: Licet non ex voluntaie ge-
allero Colb. nuerit Filium, non tatnen inviius habet ettm; vult ettim
(c) EdilioPar. ad Nivellianam expressa, ut sil qui Filium et amnl: siculquod bonus et misericorssil, ttcet
genuii, mendose. Hic respicitur illud, Nemo noviiFi- non habeal prmcedenlevolunialeei eleciione, non laiuen
lium, nisi Paier, etc. Ctun proxime ait Ililarius, nf inviius hmc habet, vultenimid esse quod est. Eadem
voluit qui poiuit, ei alia hujusmodi lib. vi, n. 21 ct fere rcpetit dial 2 dc Trinit.
cap. 16, in Matth. n. 4, Patris voluntati Filiiun vi- (d) Apud Par. omillitur hwc spes. Mox verbum
detur stibjicere, lum ut sit, lum tit sequtlis ipsi sit. D calumniari posiium videtur pro iinminiiere et delra-
Conlra Atbanasius Or. n, cont. Ar. p. 353, lioc in- here Deo aliquid de potentia sua. Jam legimus in
ler creatam rem et Filium disciimen slaluit, quod psal. cxxxvii, n. 16: in calumnia vesiis, pro, quando
hic sit propritim paternoe subsiautioc germen, illa quis vult auferre vcstem : et lib. x de Trin. n. 28,
vero quid extraneiim, quod ex Patiis volunlaie, cui legcreest in ipsa trunci corporiscalumnia,pro, in ipsa
ille nnn suhjacet, pendeat: T6 p.kvTto'uip.v. OVY.avaymj auris amputaiioiie.
«ei siVKt-0« yap ($O\IXZZUL TO5E
Sjj/iiou/Jyofipyk'C,ztv-i' (e) Id est, proptcr secretum ac potesialem nalivi-
yewnpj/.oO(3ouWo-»t iliti
U7r6-/.etr«t, TJJJovo-ia; EUTW latis, quo non peneirat meiis buraana,
Sic
iSio-zrig. elCyrillus lib. vn Ihesattri: In nalitra-
libus nidla prmceditvolunlas, qum locum in iis solum esse (f) Hoc est, raiio nosira certo percipit effectum
e Deo,qnanivisnon comprehendaiquoniodo fac-
liubel,quwsunt extra deliberaniissubslanliam.At sen- tum sit, aut etiam qu.i ratione fieri potuerit.
tenliam suam ipse explicat llilarius I. de Synod.
n. 58, ubi priinum ctmi Alhanasio et Cyrillo consen- (g) Ms. Colb. cum Germ., est ostensum. Mox, re-
liens ponit, Omnibus creaturis subslantiam volunlas stiluimiis ex mss. in Galilwa, ubi vulgatum eral in
Dei atlutil: sed natttram Fiiio dedit... perfecia nulivi- C'an«Galilww.
 79 SANCTl HILARII EPISCOPl 80
vinum infusumarbitrantur ; lempus, quod in medio A huinanaj errorem, ct sciens co usque infidelitaiem
esl, (l) (a) non proficit ut liqtioris nattira et nasca- prorupluram csse, tit sibi de Dei rebus judiciuni
lurel percat. Ratio facti el visiim liustratur et sciI- proesumeret, audaciam nostram earum, de quibus
sum ; virtus lamen Dei in his quoe sunt gesia seil- ambigeretur, rcrimi vicil exemplis.
lilur. 8. Hutnana ratio conlra generationemDei reproba-
53 6. Aul quomodoquinque pcmesexcreverint.-— lur. — Sunt cnini plures soeculiprudenles, qtiorum
Setlet de quinque panibus non dissimilis facti admi- prudenlia Dco stullilia est, qui cnm audiunt Deum
ralioesl (Matlh. xiv, 17). Iucrcmeniis eorum, quiii- ex Deo, vertim a vero, perfecium 54 a perfecio,
que millium virorum et innunierahiliiimmulierum :ic unum ab iiuo naiiiin esse, tamquam impossihilia no-
puerortun fames vincitur : fugit oculos sensus noslr i, bis prscdicantibus contradicant, quibusdnm scn-
operis iiitelligentia. Quinqtie panes offeruniur i;t teiuianjm colleclionibus inhxreiiles, cum dicuiu :
franguntur, subrepunl prscfringeiuiummanihus qua;- « Nasci nihil poluil ah uiio, quia omnis ex duohns
dam fragmeiiloruni procrealiones. Non imininiiittir nativiias cst. Jam si ab uno natus hic filius cst, par-
unde prsefringiiur; el lameii scmpcr procfringcnl:is tcmcjus qui genuil accepit: el si pars, neulcr crgo
manum fragmenla occupanl. Fallunt momcnta vii- perfecitis esl; deestenim ei unde decessil: ncc plc-
sum ; dum plenam fragmenlis manuni sequeris, altc:- JJ niltido in co cril, qui ex poriione constiterit : neuter
ram sine danino portionis su;c contucris; inler hoec ergo perfectus est, cum plenitiulinem suam et qui
fragmentoriim cumulus augclur. Procfriiigentcs i ri geuucrit ainitlal, nec qui natus est consequaitir. J
ininisleriosuiit,edcntesin negoliosunt, esiirienlcs sa Hanc mtintli sapicnliam eliam per prophctain provi-
luri sunt, duodecim cophinos replent reliquia:. Noil dens Dcus, ita daninai, diccns : Perdam sapienliam
scustis, non visus profccltim(b) tam conspicabilis sapienlittm, el (e) intellectum prtidcnlium reprobabo
operationis assequitur. Est qttod non eral, videlu r (Esu. xxix, 14). Ileinin Aposiolo: Ubiesl sapiens, ubi
quod non inielligitiir : soluiu superest ut Dcusomnii1 scriba, ttbiconquisilorhujus smculi? Nonneslullamfecil
posse credatur. Dcttsprudeniiamhiijusinttiidi? NamquiainsapientiaDei
7. llwc non sui cattsa egit Chrislus, sed ut Itttma non cogttoviimundus per prudentiatn Deum, placuil
num de Dei rcbus judicandi pruriluin rciunderel. — Deo per slutiiiiatnprwdicalionissalvos facere creden-
Non habenl itaque divina adulationcm, nec suhes l tcs : qitoiiiamJttdmi signa pelunt, el Grmci sapienliam
Deo ad placenduni fallcndumqucsiniulatio. Ilac filii quwruni: ttosauieinprmclicamus Chrisliimcrucifixum,
Dci opera non de jactanlioesludio sunt profccta : ne Jttdmis qiidem scandaliim, Gentibiisaulem slullitiam,
que enim ille, cui innumerahiliamillia millitmi angc- iis atitcmqui siinl vocali, Judwis alque GrwcisClttis-
lorum serviuni, adulalus esl homini. Quid cnim eo- Q ium Dei viriulemel Dei sapienliam: quia quod stul-
ruin qua: nosira sunt indigebu, per quem sunt uni- lum esl Dei, sapieniitis esl lioininibus; et quod infir-
versa quoeuostiasunt? Anhonoretn a nobis expostu- tnum esl Dei, foritus esl hominibus (I Cor. i, 20 el
labat, itunc a somno slupidis, nimc de luxu (c) noc- seqq.).
lium fessis, nunc posl rixas etcoedcsdieruni nialccons- 9. Cltristiofficiumapud nos. — Curain ergo hiimaiii
ciis, nunc posl conviviacbriis, qiiem Arcliangeli, ct gencris habcns Dei (ilms, primum, ut sihi credere-
Doiiiinatus, et Principatus, etPolestates sinc somno, lur, homo facluscs( : ut teslis divinarum rerum no-
sine occupatiouc, sine crimiue icternis et indefessis bis csset cx noslris, perque infirmilalein carnis
in coalo vocibuslaudant: et laudanl, quia ipse invisi- Dcuni patreni nohis infirniihtiset carnalibus prnedi-
bilis Dei iinagoomnes (d) in se creaverii, soeculafc- carel, volunlalcm in co Dcipatris efficiens, ut dicit:
cerit, coclum (irmaveril, astra dislinxerit, (crram Non veni voluntaiemmetimfacere, sed volimlalemejus
fundaveril, abyssos demerseril; ipse dcinccps bomo qui me inisit (Joan. vi, 58), (f) non quod nolit et illo
nalus sil, mortem viccrii, portas inferi fregeril, co- quod faciai; sed obedieniiam suam sub cffectu pa-
haeredeinsibi plebem acquisiveiit.carncm in ailerni- lernse volunlalis ostendii, volens ipsc voluniatcm
(atis gloriam ex corruptione transtulerit. Nihil crgo Patris cxplerc. Erat autem iioecefficiendoevoluntaiis
isie eguit a nohis, til hoeceum apud nos inciiarrahi- D voluntas, cujus ipse testis est dicens : Pater, venit
lia cl iuinleUigibiliaopera lamquamegentem landis hora, clarificafilium liitim, (2) uf filius clarificel te :
ornarcnt. Sed providens Deus nequiiioect siultitioe sicut dettisliei poteslatcmomnis carnis, ul omnequod
(1) A^onsufficil,secunda manti. risque Groeciscodicibus. Sic el idem Hilarius infra
(2) Legimus, uf filiusluus, ut in Vulgala ac plc- n. 10.
(a) Editi exeepio Par. cl plures mss. non stifftcil. Iiabes : Agiiur enimin opere visibiliinvisibilismolilio.
Retineintis leclioneni P.ir. qu:c esl vciusiioriini mss. (c) Er., Lips. cl Par. twctittmviqilataruin.Expunxi-
Tiim apud Er., Lips. et Par. tu iu liqttorisnatara. Me- iiuis verbiiin vigitatarum auclorilale Bad. el mss.
lins abest in ab aliis libris: hic euiiii liquoris voca- quod l.rnsinusvichtiir addidisse de suo.
bulum el viiiumnascens , cl aquam percuntcm pai i- ((/) Pnr. post Lipsinm ex Erasmi margine, per se
lcr ciiunlint. creuveril. Mox mss. Colb. et Carn., asfra distrinxe-
(b) Bad., Er. cl Lips. latn inconspkabilis.Malunius rit, tton dislinxetil.
ciim Par. elnoslris mss. ttim conspkabilis, vcl cum (e) Cnrnut. ms. prttdeiUiamprudentium.
codiceVal. bas., lamenconspicabitis.Sermocnim hic (f) In duobus mss. Remig. ct uno Theod., non
t'si, ut supra promissumcrat, dc excmplocorporali. quod nollet: minusvcrc Couler tracl. psal. cxx xix,
Uiiclect in Malth. c. 14, n. 12, de eodcni niiraculo n. 12,
81 DE TRINITATEL!BER III. 82
dedisitilti, det ci vitamwternam. IIwc cst aulem vila .A eum qui morittirus cral intra se contestala non ca-
mlcrna, ul cogitoscaiitle solumDeiim verum, et quem pere. Niimquidet porlioncm suam rttpes et saxa con-
tnisistiJesum Cltristum. Ego le clariftcavisuper ter- cedunl? Sed rupla dissiliunl, et naluram suam per-
ram, opereconsummatoquod dedistimihi ut faciam. El duul, coesamqucex sc arcam incontiuenlem condendi
nunc clariftca me Pater apud lctneiipsitm ctariiale corporis confiienlur.
quam habui, prius quam muiidus essel, apud te. Ma- 11. Chrisittsproprius est Dei filius.— Quid ad hoec?
nifeslavi nomen tuttm Itoininibits,qttos dedisli niihi Proclamal quoque centurio cohorlis, et crucis cus-
(Joan. xvu, 1 et seqq.). Verbis brevibus ct paucis tos, vereDei 56 FHiuserat isle (Matth. xxvn, 54).
oniiie opus officii sni el dispensationis exposuit, ni- Crealura intercessione hujus piaculi liheralur ; fir-
hilo niinus lidei (a) verilatem 55 adversum omnem niitatcni et vinulem saxa non relinent. Qui eruci af-
inspirationem diaholicse fraudulcnlioe conimuniens. (ixeranl, vere Dei Filium confileiitiir : proedicaiioni
Curramus ergo persingtilas sermonis sui virtules. consentileffectus. Dominusdixerat: ClarificaFiliam
10. Quid postuletdkens, CLARIFICA FILIUM.—Ait: tuum. Non solmn nomine contestalus est esse se fi-
Pater, venilhora, clarificafilium luttm, ttt filius tutts litini, sed et proprielate, qua dicitur tuum. Multienini
clatificei le. Non dicm, uon lempus, sed lioram ve- nos filii Dei, sed nou lalis hic filius. Hicenim ctverus
nisse dicit. In hora diei portio est. El quoehoeceiaVB etpropriusestfilius, origine, non adoptione; veritate,
hora'? Nempc illa, tle qua in tenipore pnssionisdisci- non nuncupatione; nativitate, non crealione. Ergo
pulos confirmans locutus est : Ecce venit horu, ttl post clarificalionem ejus, verilatem confessio couse-
filius hontinis clarificelur (Joan. xn, 25) : Hsec ergo cuta est. Nam verum Dei lilium centttrio confitctur;
hora csl, in qua sc a Patrc elarilicari orat, ut Pa- ncquis credentiiim anibigeret, (d) quod homo perse-
Ircm ipse clarificet.Sed quid esl isiud ? Clarificarise queniium non ncgasset.
clarificaturus exspeelal, cl honorem reddilurus ex- 12. Clttriius Filio datrda el Palri ab eo reddenda
posiulnt, cl egel hoc quori rursuin impcriiet? Et hic virluiisin ulroque unilalem significal. — Sed forte ca
occtirrant sopliisloe niundi et sapientes Grsecise,et clarificatione (1) creditur eguisse Filius quam ora-
syllogismis suis veritaiem irretiant. Quomodo et bat : et infirmus reperielur, dum clarificalioncm po-
unde et quid causoe sil quscranl : et cum hoeserint, tioris exspecial. Et quis non Patrem (e) poliorem
audianl, Quia stulla mundi elegil Deus (b) (I Cor. i, confitebiltir, til ingenitum a gcniio, ut patrem a filio,
27). Ergo persiullitiani nosiram inlelligamiisininlcl- ut eiini qtii miserit ab eo qui missus sit, ul volentcm
ligibilia sapieutibus mnndi. Dixerat Dominus, Pater, ab eo qui obediat ? Et ipsc nobis cril testis : Pater
venil hora : horam passionis oslentlerat ; natn lucc major me esl (Joan. xiv, 28). Hoccita ut sunl, intelli-
sub nioinento eo loquebaiur : deinde adjecit, Clari- i2 genda sunt: sed cavendum est, ne apud imperitos
fica filium iuum. Sed quomodo clarificandus erat Fi- gloriam Filii honor Palris infirmet. Nec ([) infirmari
lius? Namquc natus cx virgine, a cunis et infanlia (2) palitur hsecipsa clarificatio postulala : ad id cnim
usque ad consummatum viruin venerat : per sotn- quod diclum cst, Paler,clarificaFiliumluum; sequi-
num,faniem, sitim, lnssiludineni, lacrymas honiinem tur el illud, uf Filius clurificet le. Non ergo infirmus
eger:it, eliam nunc conspiiondus, (lagellandus, cru- eslFilius, vicein clarificationis ipse, cum clarificau-
cifigendus. Quid ergo ? Nobis sokim hominem in dus sit, redditurus. Sed si non infirmus, quid postu-
Chiislo haec eranl coiilestotura. Sed non confundi- labal? ncmoenim uisi hoc quod (al. quo) eget postu-
liitir cruce, non flagellis praedaniiiaiiiur, non spntis lat. Aul numqttid iufirmus esl elPatcr? Aut eorum
sordidamur. Clarificat Pater Filitim. Quo modo? <|u;chabel ita profusus est, ut ei clarificalio sit red-
Tandem stiffigilur cruci. Deinde quid sequiltir ? Sol denda per Filium ? Sed neque hic eguit, neque ille
iioii occidil, sed rcfugit. Quicl refugisse dico? Non desideral: el lamen alteri aller (g) impertiet. Ergo
rcceptus in nttbein esl, sed de cursu operis defccit: exposttilatio clarificationis dandse, vicissimque red-
ct inierittini siuim cum eo reliqua mundi elemenla dendse, nec Patri qnidqiiam adimit, nec infirmat Fi-
sensertint : el ne huic facinori (c) ulloeccelestesope- lium; sed eamdcm divinilatis ostendil in utroque vir-
ratioues inicrcssent, intercessionis hujus necessitale D tutetn cum cl clariftcari se Filius a Palre oret, et
qiiadam sui aboliiione caruerunt. Sed terra quid fe- clarificaiioneni Pater non dcdignetur a Filio : sed
cit? Ad oiius Domini in ligno pendenlis inlremuit, hsec in Palre et Filio virlulis tinitatem, per vicissitu-

(I) Credereiur. (2) Se patitur.

(a) Sola cditio Par. fidei volitnlatem. vel lempore,sed propief'generationem ex ipso Palre :
(b) Caruuiensis codex hic addil, uf confundal sa- ila et excusari polest illud Origenis, t. m, in Joan.
pientes. edil. Huetii, p. 70 : Tenio dicitur hwclux lux vera :
(c) Vulgati, illce cmlestes: castiganlur ex mss. qua raiione Pater verilalisDeus amplior et mujor est,
(d) Lips. et Par. post Er., quod tinus perseqttenlium: quamveritas; et paler cutnsit sapientia,prmsiatuiorest
nullius veieris libri auctoriialc. ipsa sapientia : hac eliam ratione excellit ettm qui est
(e) Sicul illoesa (ide Hilnrius liic Patrem affirmat Ittx vera, scilicet Chrisium. Idemesto judicium de si-
Filio potiorem, qua tle re menietn suam explicans in milihus aliorumPalruni seiilentiis.
ps:tl. cxxxvm, n. 17, ail : Esf enim Paler major Fi- (/') In vulgatU, infirmari se pulitur. Abest se a mss^
lio, sed ut paler filio, yeneralionenon genere, el sicut cujus loco intelligere est gloriam Filii.
ci consenliens Ailiaiiasius Or. n conl. Ar., p. 363, (g) Ila mss. A.l edili, impertit.
iialict: Paier ntcfor est Filin, non magnilv.dinealieua
85 S.VNCfl IHLARll EPISCOPI 84
dinem dandoe el (I) (a) rependend;c clarificuionis ji. pngna verborum esl? Viia esl verum Deum nosse :
osiei)dunt. sed nudum hoc non facit vitam. Quid ergo connecli-
13. Clarilas quatn sibi Pater et Filius exlitbenl,quw tnr? El qucm misisliJesum Chrislum. Dehitus Patri
sil. —Sed clarificatio hsec qnae sit, e( ex quibus sit, a Filio honor reddilur, cum dicit fe solum verttm
noscendtim esl (Tres mss. docendum). Non, opinor, Deum. Non tamen se Filius a Dei vcritate secernit,
demutiibilis Detts est, neque in aaternitaleni cadit cum adjungil : el quem misisti Jesum Chrislum.Non
autvitium autcmendatio,aut profeclus autdamnum ; habet intervallum coufessio credentium,qui in utro-
sed quod cst, semper est, 57 '10cenim Deoest pe- que spes vitoeest: ncc Deusverus ab eo deficit, qtii
culiare. Quod semper est, habere aliquando in na- in conjunclione succedit. Cum ergo dicilnr: Ul cc-
lura non poterit ut non sit : quo modo ergo clarifica- gnoscantle solumverutn Dctim, el quem misisliJesiim
bitnr, quod suonon eget, neque a se deficil; (sttpple, Chrislum; suh 58 hacsignilicaiione, id esi, mittenlis
ita ut) neque quidquam sit quod in se recipiat, ne- el missi, non Pairis ct Filii veritas et divinitas sub ali-
que amiserit Ut resumat? H;erenius, moramur. Sed qua aui signilicationis aut dilalionis diversitate dis-
inlelligeniiae nostrse infirmitalem Evangelista non cernitur.sedadgignenlis el geniti confessionemfides
deserit, qui quam clarificationem Palri Filius essct religionis instruitur.
reddiiurus ostendit, dicens : Sicul dedisiiei potesla- 1B * 15. LciusFiiii laus esl Palris.— Ergo absolute Pa-
tem omnis carnis, ul omnequod dedisti illi, del ei vi- trem Filitis clarilical ineo quod sequilur: Ego te cla-
tam wternam. Hmcesl aulem vila wlerna, ut cognos- rificavi super terram opere consummtito,quod dedisli
cant le soliim verum Dettm, et quem misisti Jcsutn tnihi ttl faciatn. Laus Patris omnis a Filio esl: quia
Cliristum (Joan. xvn, 2 el 3). Clarificalur ergo pcr in quibus latidahitur Filius, laus erit Patris. Con-
Filium Pater, iu eo quod sit a nobis (b) intelligendus. suinmat cnim mnnia, quse Pater voluit. Dei Filius ho-
Claritas aulem hcec erat, quod ab eo Filius potesta- mo nascitur; sed Dei in p.irtu virginis virlus est.
tem omnis carnis acceperat (c) caro faclus ipse, Dei Filius hoino cerniiur; sed Deus in operibus ho-
quod viloe aUernitatem eral caducis et corporeis et minis existit. Dei Filius cruci figitur; sed in cruce
niorialibus reddilurus. Viioeaulem noslrse aHernilas homiiiis morlem Deusvincit. Chrislus DeiFilius mn-
non operationis erat, sed virtuiis eJBfectus . cum oeier- rilur; sed omnis caro vivificalur in Chrislo. Dei Fi-
nilatis gloriam non jam moliiio nova, sed sola Dei lius in inleris est; sed liomo referlur ad ccelum. Iri
esset cognitio sumptura. Ergo non claritas Deo ad- quaiilum hseclaudabtintur in Chrislo, lanlo plus lau-
ditur; neque enim decesserat ui adderelur: sed per dis a quo Christus Deus est conscquetur. His igimr
Filium clariiicaltir apud nos imperiios, refugas, sor- inodis Paler Filinni elaiificat super terram: rtsrsum-
didos, (d) sine spe morluos, sine lege leiiebrosos ; et C queFilius ignoratioiiigenlium el strtltiii;csoeculi,per
clarificaltir per id, quod ab eo Filius potesiatem om- (/")virlutum suarum opera.eum ex quo csl ipse
nis carnis acceperii, vilain ei scternam dalurus. Per clarificat. Et hoecquidem clarificatioiiis vicissiltiilo
hoec igilur Fiiii opcra clarilicatur Patcr. Itaque ctim non pertinel addivinitalis profectum, sedadhoiiorc.n
omnia Filius acccpil, clarificalusa Patre est; et coii- ctiin qui cx cognitione ignorantimii suscipiebaltir.
tra clarilicalur Paler, cum fiunt universa per Filium. Quo enim Paler iion abundabal, ex quo siinl oni-
Et clarilas accepta sic(2) reddiiur, titquod clarita- nia? Vel quid Filiodecral, in quo complacuerat om-
tis in Filio est, id tolum claritas Patris sil: quia a nem pleniliidinem divinitatis habilare? Ergo clari-
Palre accepit omnia; quia honor famulantis (e) in ficaliir Pater in terra, quia opus ejus quod mandavit
honorem miiicntis est, ul honor gignentis in hono- efficilur.
rem nascentis est. 1G. Quamclarilalem a Patre exspeclelFitius.— Vi-
H.Spes vilmnonin soloPaire, sedet in Filio. Missio deamus quid Filius a Patre clarilicationis exspectet:
non naturam, sed personasdiscrintinat. — Sed in qno et absolulum cst. Nam (3) in conlineniibus esl: Ego
tandem seternitas vitseesl? Ait ipse : Ut cognoscatit te clarificavisttper lerram, opus consummaviquod tle-
te solum vctiim Deum; el quemmisisti JesttinChris- disti mihi ul facerem: et nunc clarificume, (4) Patcr,
lum. Quse hic difucultattim qusestiones siint, et quseD apud temetipsumea clariiate quamhabui, priusquam

(1) In mss. prius repelendw, deinde ex emenda- ne<skcredilur.

tione, referendm. (3) In conscquenlibus.
(2) In nostro codice cx antiquoemanus emendatio- (4) Tu Pater, ut in Groecotcxtu alque Vtilgata.
(a) In vulgatis, dandm et referendw. In uno ms. (c) Ita vetus codex Colh. ciiifavent coeleri, iii qui-
In
Sorhon. dandmet recipiendm. nonnullis aliis, dan- hus, caro atltem faclus ipse quod (In Yiet. qui) viim
dm et repelendm.Sinccrior nobis visa est lcclio vetusti wternitatem. At in edilis, caro enitn factus ipse vtiw
codicis Golberiinj. mlernitatetn.
(6) ln excusis hic additur per filium, quod abest (cl) Rad. ct Er. sihe spiritu eniortuos. In uno ms.
a mss. Neque vero in evangelicis verbis; ut cognos- Colb. sine spe tnoriluros.
canl te, etc.; quse hic explicanlur, exslat per filintn:
lla unus codex Colb. Alii vero libri hic et mox,
([uod nequc ad scopum llilarii peftinet. Vult enim, in (e) honore.
tantum claritatem Dei nibil ei addere quod prids ca-
reret: quia lunc Clarificitndusest.cum a nobis est (f) Vaticanoe basilicaecodex, per virttttemstiarum
intelligcudus, ncc quidquam ei adjicit liocccognitio operalionam.Carriut. pe)- virtutum suarunt operalio-
nostra. nem.
85 DE TRINITATE LIBER III. 86
tnundus esset, apud le. Manifestavinomenluumhomi- .1 rabatur ? Hoc Moyscs de rubo audivit, hoc Genesis
nibus (Job. xvu, 4). Operibus ergo Filii clarificatus in exordio creali orbis nuntiavit, hoc let exposuit,
est Pater: dum Dcusesse intelligitur, dum Deiuni- propheloeprsetulerunt, homines in his mundi operi-
genili pater manifestalur, dum ad salutem noslram bus senseruiU, gentes etiam mentiendo venera(;c
filiuin suum etiam ex virgine naltim esse bomineni sunt; non eigo ignorabaiur Dei nomen. (e) Sed plane
voluit, in quo explentur ea oninia in passione, quoe ignorabatur. Nam Deum nemo noscit, nisi confilca-
de partu virginis ccepta sunt. Itaque quia Dei (ilius tur et Palrem patrem unigenili filii, et Filium non de
ex omui (a) qua esl parte perfectus, et ante omne portione, (f) aut dilatatione, aut emissione ; sed cx
leinpus in divinitalis plenitudine nalus, nunc a car- eo nalum iiienarrabiliter, incomprehensibiliter, ut
nis suaeorigine homo, consunimabatur ad moriem; ftlium a patre, plenitudinem divinitatis ex qua el in
clarilicari se apud Deumpostulat, sicul Patrem ipse qua natus 60est oblinentem, verttm et infiniium et
clarificabat in terris: quia ttim Dei virtutes ignoran- perfectum Detiin; hocc enim Dei est plenitudo. Nam
ti soeculoclarificabanturincarne. 59Nunc auietn quid st horum aliquid decrit, jam non erit pleniltido, quam
cst quod apud Pairem (b) clarificalionis exspeciel? in eo habilare complacuit(Co/oss.i, 19).IIoca Filio
Nempe hoc quod habuit apud eum, prius quam mun- prsedicatur,hoc ignoranlibus manifestatur; sic clari-
dus esset. Habuil(c) pleniludincm divinitatis; atque ]3 ficaiurperFiliuinPater, cum paterliliitalisagnoscilur.
habet, namque Dei filius. Sed qui erat Dei filius, et 18. Nativilatissum fidem Christus fecit gestis. Di-
(ceu eliam) hominis cceperat esse filius; erat enim vina quia non capiunt ncgantes objurganlur. — Volens
Verbum caro factum. Non amiserat quod erat, secl itaque Filius hujus naiiviiatis suoeftdem facere, fac-
ceeperal esse quod non erat; nou de suo deslitcrat, tortim suoruin nobis (g) posuit exemplum ut per inc-
sed quod nostrum esl acceperat: profeclum (puta, narrabilium gestorum suorum inenarrahilem efficien-
humanoenaturse) ei quod accepit, ejus clarilatis ex- tiam de virtute nalivitatis inenarrabilis doceremur:
posiulat unde non destitit. Ergo quia Filius Verbum, ctim aqua fit vinum, cuni quinque panes saluralis
et Ycrbum caro faclum, et Deus Verbum, et hoc in quinciue millibus virorum, excepto sexu et scta-
principio apud Deum, et Ycrbum ante constitulio- te reliqua , replent fragmentis cophinos duodc-
nem miindi Filius: Filius nunc caro factus orabal, cim. Res cernitur, et nescitur; lit et noli intel-
ut hoc Patri cnro (d) inciperel esse quod Verbum ; ligitur; ratio non apprehendituf, et effeclus inge-
utid,quod de tempore erat, gloriam ejr.s quoe sine ritur. Slullum est auiem, calumniam in eo inqui-
tempore est clarilatis acciperel; ut in Dei virtulcm sitionis inlendere, quod comprehendi id undc quoe-
ct spirilus incorruplionein transformaia carnis cor- ritur, per naturam suam non potest. Utenim inenar-
ruptio ahsorberetur. Iloec itaque oraiio ad Deumesl, ij rahilis estPalerin eo quod ingenilus est; ita er.ar-
ad Palrem Iisecconfessio Filii est, hocccarnis depre- rari Filius iueo quod unigenitus esl non potest; quia
catio esl: in qua eum judicii clie compiincium el de ingeniii est imago qui genittts est. Cum enini sensu
crucerecognitum univcrsi videbtml, in qua proeligu- aique verbis imaginem apprehendimus, necesse est
ralus in monie est, in qua elevatus ad coelosest, in eliam eum cujus imago est consequamur. Sed invisi-
qua Deo assedit a dextris, (1) in qua visus a Paulo bilia persequiniur, et incomprehensibilia lenlamus,
est, in qua honorificatus ab Stephano est. quibus intelligentia ad conspicabiles res et corporeas
17. Dei nomenanleCltristumhotninibitsignolutn.— coarctalur. Nonerubescimus sluliilise, non nosmetip-
Manifeslato itaque hominibus nomine Patris, hoec sos irreligiosiialis arguimus, Dei arcanis, Dei virlu-
postulat: sed quo nomine? Numquid nomen Dei igno- libus calumniaiites. Quomodo Filius, et unde Filius,
(1) Hoecverba, in qua visusa Paulo est, quoeEras- ms. auctoritale reposuimus. De hac sua visione
miana atque Parisiensis hahebant editiones, et in idemmel Paulus l Cor. xv, 8, sic ait: Novissimeau-
ea quu; huic anlecessit editione suppressa, nostri lem otnniumiamquam aborlivovisus est et mihi.

(a)Unus e mss. Colb. qnmeslPater. Carnul., qua esl D carnis abolitionem sensisse lemere judicentur. A quo
Paler. Retincnda leclio vulgaia, non quod in Dei Fi- erroresese alienum bic osiendilHilarius, cum Cliris-
lio anle carnisassumplionem fuerint parles, sedquod tuni judicii die in ea ipsa carne videndum docel, in
uihil ei fuerit unde non perfeclus dici possit. qua iransiiguratus in monte est.
(b) Editi, ctarificcuionisprofeclum,acdeinde Lips. (e) In vulgatis, sed Deus plane. Expuncla est vox
et Par. expeiai: relraganiibus mss. quortim lectio sic Deus mss. Htlarii scnteiiiia liquidius pa-
ordinanda : quid clarificuiionisest, quod apud Palrem tel exaticlorilalc
liis lih. v, ntiiii. 27: Et qumro an Deus verus
exspeclel ? non sit, qui lum secundum opinionem Judmorumet
(c) Scil. prius quam mundus esset; alque cliamha- beneclicebatur et jurabatur. Judmi namquesacramenlum
bet, post quam ipse factus est bomo. Dei nescientes,et per hoc Dei filiumignoran-
n. ntijsterii
(d) Sic lib. de Synod. 48: Verbttmcaro faclutn les, Deumlanlum, non et Palrem venerabaniur.Natn
esl, ul caro polius hoc inciperet esse quod Vctbum: ttlique venercmtesPalrem, venerarentur et FUium.
quod non sentit Hilarius fieri niutatione subsiaiitise,
sed qualilaiis, non ul caro esse desinat quodest, sed (() Iii vulgatis, aut dilaiione: male. Nec melius
itt absorpta corruptione in incorruplioncm aliasve deiniie apud Er. et Lips. aul retnissione.Verbis aut
dotes, qu;c jlivinoeVerbi natiirocpropiise siint, trans- dilataiione aui emissione cavetur hoeresis Sabellii,
formetur, uti mox cxponiiur, et copioseoslcnsiim est quam lib. i, niim. 16, explicuimus.
in proefationc genemli § 5. Quod diligentcr atten- (g) Vat. bns. ms. cuni uno Colb. el Remig. expo-
dendutii, ne ubi Palres antiqui carnem nostram a suit. Moxvocem inenarrabitium anlea omissamresti-
Cliristo post rcsurrcctionem deificalam prsedicant, luiinus e mss.
 87 SANCTI HILARH EPISCOPI 8S
et quo damno Patris, vel ex qua portione sil nalus, A tem accommodat, et duhitalioni infidelium satisfnc-
inquirimus. (a) Habueras in exemplo operationum, turus, arcanum invisibilisviriutis operaiur : facti ra-
ut crederes Deum efficere posse, quorum intelligere lionem, qnisquis eris ccelestiumreritm scrutator, ex-
efficieniiamnon possis. pone. Erant discipuli (/') in clauso, et secreto post
19.Prot)ocau(u)'ufexplkenl Chrislijanuis clausis in- passionem Dominicongrcgali consederant. Doininus
gressum.—Quoerisquomodo sccundum Spirilum na- (B21'',om?R li'lempropusitis condilionibusconlirmalu-
tus sit Filitis : ego te de corporeis rebus interrogo. rusassistil,palpandi corporiset conlrcctandi vulneris
Non (b)quseroquomodo natus ex virgine sit; an de- oblulil facultatem : el uliqtie (2) qui compunctiisre-
trimenlum suicaro perfeclam ex se carnein generans cognosccndussit,necesse est corpus in quo est com-
perpessa sit. EiQ\ certe non suscepil(c) qtiodedi- puncttis attulerit. Qusero ergo per quas claussedo-
dil, sed caro carnem sine elementorum noslrorum mus parles sese corporeus iniulcrit. Diligentcr enim
pudore provexit, et perfectum ipsa de suis (d) non Evangelistaexpressit dicens : Venil Jesusjanuisclau-
imminuta generavit. Et quidem fas esset, non im- sis,etstetilinmedio(g) (lb., 26). Anconslructa paric-
possibile in Deo opinari, quod per virlulem cjus pos- tum penetrans (h) et solida lignorum, naturam eo-
sibile fuissein homine cognoscimus. rum impenetrabilem iransciiciirrit? Stetit nanique
'b ^ 20. Sed te,
quisquises, invesligabiliaseclantem, et ] i corporeus, non simulatus aul fallax. Sequantur ergo
divinorum secretorum atque virtutum gravem arbi- oculi menlis ttioepenetraniis ingressum, ct cttm eo
trum consulo, ut mihi imperito, et lanlum de omni- clausam domum inlelligentisettisevisus inlroeal. In-
bus Deout suni ab eo dicta credenli, rationem sal- legra sunt omnia el obserala : sed esse assislii me-
lem facti islius afferas. Dominumaudio, et quia his dius, cni per virtutem suam universa sunt pervia. In-
credo qtise scripta sunt, scio jam post resurrectio- vistbilihuscalumniaris : ego a te visibilium exposco
nem frequenter videndum se in corpore proebuisse ralionem. Nihil cedit ex solido, nequc per naturam
inultis non credenlibus ; certe Thomse,nonnisi con- suam aliquid tamquam lapsu insensihili ligna et la-
treclalis ejus vulneribus credituro, sicul ait : Nisi vi- pides admillunt. Corpus Dominia sese non deficil,
dero(e) in manibusejus(l) fixuramclavorttm,et misero ul sese resumat ex nihilo :el untle qui assislit in
digilum meum in locum clavorum,el miltam tnanum medio est ? Cedil ad hsecet sensus et sermo, elex-
meaminlalus ejus, non credam(Joan., xx, 25). Do- tra rationem humanamesi veritas facti. Idcirco ergo
minus ad omncm se inlelligenlise noslroeimbecillila- ut de nativiiate (i) fallimus, ila et de ingressus Do-
a (1) Anteriores editiones, figuram. (2) Quia compunclus.
(a) Bad. et Er., hmreas. Lips. et Par., hmrebas. nemus figuram ciavorttmconsentiente vetusto codice
Vidit quidem Erasmus in mss. Itebueras. Unde ad 2 Colb. ac Germ. juxta groec TOVTUTTOV rav io).wv.
In
oram libri adsci ipsit, Ego legendumarbitror hebueras, aliis autem libris, fixuram. Moxin ms. Carn. perloca
hoc esl cwcuiieras: alqtie opinioni illius Ludovicus clavorum,pro in locitm.
Myrseus perperam subscripsit; cum non ambigna sit (f) Editi, inclusi. At niss. hic, in clauso, el ad cal-
leciio mss. habueras ul, seu unde, crederes.Sic lib. cem libri in Conslaniiuni, in quem hoec translata
vil, n. 51: Habuerasin confessioneeortitn,quibus de- sunt, unus Colb. inclausi. Jam in cap. 4, in Malth.
smvientevenio.... erat restilula tranqititlitas,ul et lu n. 15, ex mss. reslitutuin est, Qui fruclus esi clauso
verumDei filium confitereris,elc. impensamluminis conlinere?
(b) Particulam neganteni, quam fruslra susltilerat (g) Excusi hic subjiciunl discipitlortim suorutn:
Lipsius, hic restiiuimus. quod nequc in sacro lextu exslal, neque in mss.
(c) Scilicet ex viro : sed caro carnem perfectam, (h) Ita mss. Edili vero, et solidam lignorutnnatu-
setthominemverum"elperfectumsineelemenlorum nos- rcnnimpenelrabileinIranscurril.
trorum pudoreprovexit: quia nimirumomnes ex viro (i) Editi, faliunur. Rec(ius poliores mss. fallimus:
et feminacarnis inilia Irahinius. Vid. lib. x,n.55, et Carn. fefellhnus. Hoeceniin hserelicoruinnomiue in
lib. XII, n. 49. Ilunc autem locum cum altero traci. siiiuanliir, verilatem quam non comprehcndiint dc-
psnl. LXVII,conciliavimus in notis ad eumdem trac- ireclaiiiiuui. Arianoriim infirmoe rationi suse nimis
laium. credeniium imitator Calvinus, iis hac parle audacior
(d) Illud de suisita Hilariano more posituin est, ut fuit, quod in Joan., xx, 19, negare non duhitarit
ad proximum verbum non imminuta, et ad subse- Chrisium perjanuas clausas ad discipulos tcansisse:
quens generavitoequereferendum sit, quasi habere- n concedit tamen januis eum eo sensu clausis ingres-
lur, ipsude suis generavit, qtiatnvis non imininutade sum esse ; quod cum clitusoeessenl, aditus illi pale-
suis. Sic aulem polest intelligi desuis nou imminula, facius non fucrit nianu Itominis,qiio.madniodiimPe-
quia scjl. iniegra el illibala virginilale generavit. At trns e carcere obseraio, sed augeli ministerio aperio,
quod ex hac B. Yirginis generatione deducilur, ut cgressus esi. Tiioi papislarum iiomine caltimniatur
credihilis fial Patris actemi generatio ahsque ullo cntholicis, ideo, inquit, aliter sentientihus, ul corpus
ipsius dainuo, perperam quidam rapiunt nd infaman- gloriosttm non tnocloreddanl sitnile spirilui, sed itn-
dam Hilarii de Christi concepiione senlentiani, jnc- mensum esse, nulloqtte lococonlineri obtineanl: cuni
tanique eum sensisse Cbrisium ex Marianihil susce- idco lantuin aliler seutiant, quia luculenia sunl Seri-
pisse. Quasi vero non in lioc maximc iusliluia sil piurse vei ba, et uno Patruni coiisensu proul sonant
ipsius comparatio, quod sicul Christus ex Maria; intcllecta. Sane tiustra est Sculiclus, cum aninium
substantia illsesa ipsius inlegrilale natus esl, iia abs- inducere conatur, Hilarium a Calvino suo nou dissi-
que Palris damiio ex ipsins subslanlia generari po- dcre. Quis enim non vidcai, iia ilhim verba evange-
tuit; Chrisium ex Mariscsubstantia genernlumsi ne- lica intellexisse, ut Glirisium januis clausis, iisque
garct, nulla prorsus csset ipsius ratio. Hoc porro non manu angeli aut 2liqua omnipotcnliaeilivina:vir-
eum imllaienus ncgare evidenlissirnisargumentis os- lute resemlis, sed cum claussepcrmanereiit, ad dis-
tensiim est in proefationegencrali § 1. cipulos iransissc credidcrit. Non aliier ea iuiellexii
(e) Plures mss. in manusejtts. Tum cum Par. reti- Attgusiiniis,scr. CCXLVII, n, 2, iibi Calvinum curi;
 89 DE TRINITATE LIRER III. 90
miniQ3 mciitiamur. Dicamusfactum non fuisse, quiat A lium iiihiberenius, el (c) naluras fltiminum referre-
intelligentiam facli non apprehendimus: et cessante mus , conciitereinus fundamenta terroe, et loto in
scnsu nosiro, facti ipsius cesset effectus. Sed men- hoec opera Dei parricidio desaeviremtts.Sed bene,
daciuin nostrum lacti fides vincii. Adsliiii Dominus; quod nos intra hnnc modeslioeneccssitatem natura
clatisa domo in inedio discipulorum: el Filius est corporum detinet. Certe non fallimus, quid, si licc-
natus ex Patre. Noli negare quod steterit, quia per ret, essemus (1) facturi. Namque (d) quia possmnus,
itUelligeniiooinfirmilatem, consisleniis non consequa- profanoevolunlaiis audacia naturam verilalis convel-
ris inlroitum : noli nescire quod ab ingenilo el per- limus, etbellum dictis Dei comparamus.
fecto Deo patre unigeniius Ct perfeelus (a) filius Deus: 22. ChristusPatremnobis manifeslavilut palretn,non
natus sit.quia sensuni et sermonem human;e nalurse ut crealorem.—Filiusdixit: Pater, manifestavinomen
virtus generationis excedat. luum hominibus(Joan. xvit, 6). Quid ad hsec calum-
21. Sipossent, Deioperaomniaturbarenl.—Etomniai niamur ? quid sesiuainus? Patrem lu negas ? (e) At-
quidem insuper mundiopera adesse nobis in lestimo- quin hoc maximum opus Filii fuit, til Patrem cogno-
nium possent, ne ainhigerede Deircbus aique virtu- scerenius. Negas plane, quando secundum te Filius
tibus fas crederemus. Sed in ipsam veriialem infide- non ex eo natiis est. (f) Et cnr filius dicetur, factus
litas nosira procurril, et violenli in cxciditim Deii u pro voltintale qtiasi csetera? Admirari Deum possum
potestalis irruinpiinus. Si liceret, corpora el nianiis condiiorem 64 niunrii Chrislum creanlem : el digna
ad ccelum clevaremiis, solem astraquc coeteraan- Deovirtus est, ulcffecloreni arcliangelorum ct ange-
nuis (6)ctirsus sui limilibus proitirbaremus, permisce- Iorum, visibilitun etinvisibiliuni, cceli atque terrse, et
remusdecessusOceani et accessus, fluenla etiam fon- universa; bujus crealionis cffecerit. Sed non hic la-
(1) Aciuri: mox profane pro profanm.
suis velut in antecessum refutaiiiriis , nalivitatisi alio inodo factus fnerit hic Chrisii jainiis clausis
exemplo factum idem confirmal. Virgo , inquii, ingressus : quod infirma: raliooi suocplus a-qtiocrc-
peperit, el virgo permansit : jam lunc Dominuspcr ilenlihiis anlca viilehaiur, jam nou videlur rcpugnare.
ostia clausa naius esl. At quomori»verum Chrisiii Ila etiam eril fortasse, qni raliunculas, anl polius
corpus impeneirabilem parielum ac lignorum natu- tenebras, quibus iideui Calvini discipuli corporis et
ram transcurrit ? Kesponcleltibi Hilariu-, facli veri- sangninis Christi in Eiicbaristioc sacrainento vcrita-
las ex verbis evangelicis constat, quamvismodus ra- lem obscurare se putant, depcllet. Tutius interim
lionem humanam omnino fugiat : sed non inimis erit cuni lola Ecclesia facli veritalem tenere, quam-
constat plus Deum posse, qiiam valeal bumana raiio vis ratioqua id fiat ignorelur.
capere. Neque alia cst responsio Augusiiai, serm. (a) Ita Racl., Er. et inss. nec etai cur Lipsius repo-
cntLvii, n. 2, et episl. cxxxvu, n. 8, ct Cyrilli Alcx. nercl, lilius Deus nuitis sil.
lib. XII,in Joan. Ita possent absolvi inulisodifficulta- (b) Edili, annui curstts sui limilibus.Vctus codex
les , quns circa sacrosanciuni Eucliaiisiise sacra- p Colh. annos cursus suis limitibiis. Alius Colb. cum
menliiin Calvini sectarii excogiianl. Quoniodo unum Sorbon., el annuoseorttmcursus sttis tiniuibus. Lectio,
ct ideni Clni-ti corpus in cce!o et in lerra, et alia quam exhibeinus, cst pleroiumque mss. Conler.
linjiisniodi? Noli sollicitus esse de motlo ; cum tan- tract. psal. cxxxiv, n. 11, ulii Hilarins reproesenial
inm le cerium voluerit Christus de faclo. Erunt indemutabilemcmlifirmitatcm, solem annuis cursibus
forte, qui eiiani modos cxplicahunl :ut modo noo indefessisque moderatum, vicesqueanni dejiniiis liiuili-
dcsiiui philosophi, <|iiihuac Dominiad discipulos jn- bus temperantem,clc.
iiu-s clansis cl nullo pacto aperlis ingressum expli- (c) Duotnss. Colh. rum Genn., naiitras hotniitum.
care se puiani. Cum enini, inquiunl, conservaiio sit Tiim ctliti cum duobus mss. recenlioribus, refrenare-
coiilinuaia crealio, lam lacile fuit Deo corporis Chri- tntts, el in imo mendose reffernaiemus. Prarierimus
sr.icrealioneni iinmolis corporibus inierniediis con- cum c;i'(eris, referremus : quod verbuin magis Hila-
tinuaio in rii-lanii loco, qunni in proximo ; licet se- riamim cst, ul observaiiim est in Adnol. iu ps. cxix,
ciinduin cominunes naiuroe leges, nou coutinuel ul- not. 5.
lius corpoiis creatioiiem, nisi aut in eoilem aul in (d) Editi, quia non possumus, addila parlicula ne-
pr ixinio loco, et eo qoidem corpore, quod in illo gante c.ontra fiileni niss. et mculem llilarii, ex iis
continebator, prius e suo silo depubo. Oeo quippe qiiic conirii verilatem facituUbaerclici, quia id pro in-
facilliinnm liiil, ut corpus quod uno temporis arli- genii sui liheriatepossuni,quid facerent contra rcruni
rulo volebat esse exlra ciibiciilum, qtia voluiiiatc nnlntas, si pariter possc daiuin eis essel, colligentis.
exira cubiculnm creabatur, stihsequenti voluerilesse (e) Ila sciihiiiius hanc vocem :id iinitalionem ve-
iiilra culiiculum, quo actu necesse est, illsesisetiam leriim libroruiii : quod et npud Terliillinnum prsesli-
<;tiinnioiis paiieiihus ac foribus,sit intra ciihictilum. J) tuin esi.
E:i quideiti raiione vidit Ililarius Cliiiui factuni ex- (f) lu vulgatis, el cum filius dicilur. Siibinde apnd
plieari |iosse. Sed liic iliutlere solcnt phaniasmaia, Lips. qttiayk cwtera; et apud Par., quia sii cwlera :
qiiihus corporis inlra pnrietes ilbcsos iugressum cx- lcctio depiavaia, qu.im excipiehat viliosa iulerpunc-
cogiiare noii siniltir, nisi corpus illud prius cxtra tio, adeo ut iirgiiiiicnti vis jain nulla prorsus appa-
proisus aboleri, ac deinde intra de novo creari po- rerel. Restauratur ope mss. Hoc enim sibi vult, ut
natiir. Umle noster Hilarins hic, Corpus Dominia qui Filinni eoeicroiiim insiar pro voliintaie fiictum
sese nott de/icit, ul sese resumat ex nihilo. Attamen asserit, negei rc ipsa filiiim; qui negal Filitim, ncgei
corpus iitinc exlra, ac proxime post per creanlem, el Piitreni ; qui vero uegat Pntrein, neget id quod
aut poiius conservanicm, Dei voluiitnleinintra cuhi- Clirisius hic docere inaxime siudiiit. Non enim ad-
ciiluni a sese non delicit, cmn nullo leinporis nio- inoduin ei ciirae fuii, uteiim nobis Deum ei Christi
nicnto exsistere desinat; aul eaienus delicere dici omnium condiioris crealnrem inculcnret, ciun tamcn
queai, quatenus ex naiura sua indiget tit quolibet hinc multiim apud uos ciim comnifndarc ct admira-
tcinporis uiomcnto crceiur : sieut pcr nioium dici lionem ei nostrani excitare valtiissel: sed ul mani-
pissii ricficere in loco in quo non amplitis crealur, festaret euni veruni essepatrem, qui verum haberei
ct crvari in eo in quo coiiservanir, Sive hoc sive filinni. Hoc Gliristi optis, hic lahor erat.
91 SANCTI HILARII EPISCOPI 02
bor Domini est, ut omnia in creandis rebus Deuni .N.sunt qui genuit et qui genitus est. Cur naiuram ex-
posse tu senlias; sed til scias Deum patrem ejus cludis? cur veritatem interimis ? Audis: Pater in me,
esse filii qui loquilur. Virlutes in coelo pltires suiit, etegoin Patre (Ibid., 38) : et hoc de Palre et Filio
et eflicienlcs, et (a) oelernse: sed unus unigenilus est Fiiii opera leslantur. Non corpus (al. tit corptis) per
filius, non a cseteris sola differens potestale, quia per intelligenliam nostram corpori iminitlimus, neque tu
eiini cuncta sunt. Sed quia verus unus est filius, aquam vino inliindimus : sed camdem in utroque et
non (b) fial degener , ut nalus ex niliilo sit. Au- virtuiis similitutlinetnet deitalis pleniiudinem confi-
disFilium: crede quia filius esl. Audis Patrem : lemur. Oniniaenim Filius accepit a Patre, et est Dei
memento qtiia paler esl. Quid istis nominibus forma, el imago subslantioeejus. (5) (g) Eum eniiii
snspicionem, iualitiam, audaciam interseris ? Secun- ab eo qui est: imagosubstantimtantuni ad subsisteudi
dum naiurse intelligentiam nomina divinis rebus fidem, non eiiam ad aliquam nalurse dissiniilitudi-
aptala stint (c). Quid affers vim verborum veritaii? nem inlelligendam discernit. Patrem autem in Filio,
Audis palrem et (iiiiiin: ue ambigas csse quod nun- et Filium in Palre esse, pleniludo in utroque divini-
cupanlur. Summa dispensalionis est Filio, ut noveris tatis perfeciacst. Non enini diminulio Patris est Filius,
Pnirem : qnid irrilum facis opus prophelarum, Verbi ncc Filitis imperfeclus a Palre est. Imago sola (hoc est
incarnationem, virginis partum, virtutem operatio- R solilaria)iioncst, etsiinililudo non sibiesl. Deo atitem
iium, crucem Christi ? Tibi hajc omnia impensa, tibi simile aliquid esse, nisi quod ex se erit, non potesl.
pra:stita simi : ul per hoec manifeslus (ibi et Paler Non eiiim aliunde est, quod in omnibus simile est :
cssetet Filius. Supponis nunc (d) voluntatem, crca- nequc diversilatem duobus admisceri alicrius ad al-
tioiiem, adoptionem : inspice et mililiam ct stipcn- leriim simililudo permitlil. Ne similin perinules, ne-
dium Christi. Nempe proclamal: Pater, manifestavi quc sibi ex vcritate indiscreta disjungas : quia qui
twmenluum hominibus; non audis, creatoretn ccele- dixil: Faciamus hominemad imaginem et similiiadi-
slium creasli; non audis, effeclorem lerreslrium cffe- nem nostram (Gen.i, 26) , invicem esse sui similes,
cisli; sed audis: Paler, mauifeslavi tiomenluumho- in eo quod siinililudinemnoslram dical, ostenriit, Nc
tninibus. Uterc (1) Salvaloris lui niunere : scito pa- conligeris, ne contreciaveris, ne corrtiperis. Tetie
Irem esse qui genuil, (ilium esse qui natus est; na- lialurse nomina, lene Filii professionem. Nolo adule-
tum exeo paire, (c)qui est, (2) veritate naturoe. Me- ris, ut Filiuiii de luo laudes : bene Jiabet, ul iis quse
niento non libi palrem manifestaluiii esse quod sunt scripta contenlus sis.
Deus est, sed Deuiiimauifestatum esse quod paier 24. Prudentia humana in Dei rebtts deficil. Desipit
est. dttin se putat perfeclum supere. — Non est auiein in
23. Filitts a Palre sttbsislenlianonnalttra discernilttr. Q tantum confideiidum prudentia huniana, ut perfoc-
Ut imago, oinnia habet qum Paler. — Audis : Ego el ttim se quis putet sapcre quod sapint : cl in co arhi-
Paterunum sumus (Joan. x,50).Quiddisciiidis etdis- tretur absolutserationissuiiimamconlineri, quod ipsa
trabis Filinm aPatre?65Umim sunt : scilicet(f) is inei te pcrtractans, a^quabiliundique apud se exisii-
qui est, nihil habens quod nonsit ctiani in eo a quo inet veritaiis opinione cons.tare. Non enim conci-
est. Cum audis Filium dicentein : Ego et Pater unum pititit imperlecta perfcctum, neque quod ex (h) alio
sumits; personis rem accommoda,gignenii el genilo subsisiit, absoltitc vel aucloris sui potest iiitelligeu-
professionis suoepenniite sententiam. Sint unum, ut tiam obtinere, vel propriam : se qiiidem in eo lan-
(1) Salularis. (5) Eum enhn qui esl ab eo qui esl imago.
(2) Ex veritate.
(n)Virtultimccelestiumnomine angelosah Hilarioin- is a quo est, Filium significat.Quamquamlib. n, n. 52,
telligisoleressepiiisobservavimiis.Hasvirlutesseiernas Filius respectu Spiritns sancli dicilur is qui est, ct
nmicupat, iion quod eas ab seterno, sed quotl non inle- ejns respectu Spiritus sanctus, is cujus esi, quasi is
rituras credat. Qua raiione in psal. cxxix, iiuni. 6, qui ejus est.
homo secundum aniiuam mlernus praidicaltir. Hic (/")In uno codice Remig. nec non Theod., is qu\
Arinnoriiinsenleiiiiam notal, volenliuiii Clirislum hoc est, et de quo est, nihil habens,elc, glossema. Quippe
lanluih ab illis virtulibus differre, quod bse aliqua T\ cur unum sinl Pater el Filius, hic ratio retlditur;
dumtaxat efficianl,cum pcrillmn cuncta sint. Ex quo quia nimirum is qui esl principium gencralionis,
paiet, male in prius vulgalis obtinuisse pereum creata nihil haheat quod non sit in eo a quo est, hoc est,
sunt, ubi ex mss. reslituimus per euin ctincta sunt. qui ah eo est, seu qui ab eo originem riucil.
(t)Lips.eiPar.non quiadegener; absqueaticloritale. (g) In vulgalis el aliquot mss. : Ettm enim qui est
ab co qtti esl imago subslanlim: aliucl glossctna, quod
(c) Ita mss. Al ecliti, awfa sunt. lectioni favet
(d) Inms.Cariiut.vo/unfafe.-eui quod castigntiir oncmss. Carnut., Colb., Vindocin., Vatic
initio hujus iiumeri filius ex sentcntia hsereticorum et Vicl. Quippe eum cnim rcfcriur ad Filium : luni
factus pro volunlatedicalur. ab eo qui cstdicilur de Palre. Suhinde imago sitbslan-
(e) In vulgatis, qtti esl ex verilale nalurm. Abest ex tim (nbi in uno ms. Golh. imacjocoitsubslantim)ma-
a mss. Horum verborum nativus ordo ac senstis est: lerialiler accipitur. Hinc pra^slat mox itilelligetidani
nitlumveritatenalurm, seu vera naiivitaie cum nalura discemitjuxta plerosque ac poliores mss. quam qttod
ejtis ex quo nascilttr, ab eo puire qui esl, hoc csf, cu- apud Lips. et Par.,alia inlelitgetUiadiscernit.
jus propriuin esi a se e-se, et non ab alio, vel qui cst (/i) IIoc est, ex subslanlia : cui lociuioni op-
principitim universoriim. Sic lih. n, n. 11, habes : ponitur ex se in hisnisi numeii superioris : Deo autein
Est Filitts ab eo Pairequi esl; hic vero, ulniox vide- simile aiiquid esse, quod ex se eril, non polest.
bimus: Unum sunl,scilicel is qui est, tiilitl habensquod Tuin duo mss. Colh. cuiii Carnut. substitil: et paulo
tton sil elicttn/u co a quo est; yibiis qui est, Fatrem, posl si qu'ukmsUOQic (jukkm.
 «5 DE TRINITATE LIRER III. U
tuni qiiodest seniiens, cneterwnullerius 66 sensum Asaperent; et cum nihil nisi inlra iiifirniitatis si;se
suiim qiiam sibi constituta sit natufa non tendens. saperenl naiufam, eani, (|tisesola Dei pcrfccta sa-
Mottimenim suum non sibi debet, sed atictori : ct pieniia est, putareiit csse sluliiiiam; per qu. d in
iilcirco id.quod (a) in aliud ex auctore subsistit, im- (d) ea ipsa infirmis sapientioesuoe opinione desipe •
perfectum sibi est, dum constat aliunde; el necesse rent. Ergo quidquiri pereuntibus siultitia esi, hoa
est, ut in quose perfeclum putel sapere , desipiat : iis qui salvanlur Dei virtus esl : quia nihil naturalis
quia naturoesusenon modernns necessilatem, ct om- sensus (e) sui infirmitale moderanlur, sed divino
nia infirmiiaium stiarum exisiimans tcrniinis conti- polesiatis efficienliamsecundum infiiiiiaiemcceleslis
neri, falsojam sapienlioenomine gloriaiur : qtiia sa- virtutis expenclunt. Et idcirco sapieuliam sapicn-
pcre, sibi ultra sensus sui non liceal polestaieni, et tiuni, Cl inteliigenliam iiUclligeniiimiDeus improhat,
quam infirmum subsistcndi est virtule, tam sensus qtiia per opinionem slultitioe humansc credenlibus
sit. Atque ob id imperfeetsenaluroesubstitutio, per- salus uibuitur : dum et infideles, quse extra sensiim
fecli sensus sapienliam obtinere seglorians, slultse suum sunt, stulta csse decernuiU, ct liclelespolcstaii
sapienlioeirrideiuropprobiio, Aposlolo dicente': JVo» ac virluii Dei omnia (f) largiendsc sibi snlulis su;e
enimmisil meChrisiusbaplizare, sed evangelizare,non sacramenia permilluiil. Non ergo sunt sttilta quoft
in sertnonesapienlim,ne ittUnisftat crux Christi: ver- j}DeistiiU; sed hiimaiise nalurse iiisipiens priideniia
bitm eniin crttcisslullilia esl his qui pereitnt, iis aulem est, quoea Deosuo aul signa aut sapienliam ad fi-
qui salvanlUr,virlus Deiesl. Scriptum estenim : Per- tleiii postulet. El Judseorum quidem esl posltilarc
dam sapientiam sapientium, et iittelleclumintelligen- signa ; quia in Dei liomine per legis lamiliaritatein
liumreprobabo.Ubi sapiens?ubiscriba? ubi conquisitor noii admodUin rudes, crucis scandalocoinniovenliir.
httjus smcttlil Nonne slultam fccit Deus sapienliam Grsecorumautem esl sapieniiam poscerc, quia gen-
hiijiis mundil Quoniam quidem in sapientia Dei non tili ineptia humailaque prudeniia raiionem sublaii
cognovit(b) mutidus per sapientiam Deum, decrevil in crucem Dei qiisbrant. Qurequia secundumseiisum
Deus per sluliitiam prwdicationissalvare credenles: natiiroeinfirinis occulia in sacramenlo sit; fit slul-
quoniamJudmi sigttapelunt, et Grwcisapieniiamquw- titia (g) iufidelis: Cumquod naluraliler mens imper-
rutit: tios aulem prwdkamus Chrislum Jesum cruci- fecia iioii concipil, id exira prudentise causam esse
fixttm, Judwis qttidem scandalum, gentibus autem decernat. Sed oh hanc imprudenlem mundi sapicn-
slulliliam, ipsis aulem vocaiis Judmis el GrmcisChri- liam, quoe68 per Dei sapieniiam Deum ante nesri-
slum Dei virtutem el Dei sapienitam : quia quod in- vil, id est, per hanc niagnificeiitiam nuindi ac tam
firmum est Dei, forlius est hominibus; ei quod stullum sapienter insiiluti opificii ornatum, creatoris sui non
est Dei, sapienliusesl homittibus(ICor. i, 17 el seqq.). G est venernia sapientiam; placuit Deo pradicatione
Omnis iiaque infideliias(l) slullilia est: quia im- stultiiiocsalvos lacere credentes, id est, crucis litle
perfccii sehsus sui usa sapientiii, dum oninia infir- ociernitatemmortalihus provenire : ut confusa liu-
milatis suse opinione iiioderalur, pniat effici non manse(h) seiitentioeopinione, ibi snlus reperiretor,
posse quod hon sapil. Causa enim infidelitatis (c) de ubi crediiur esse stiillitin. Christus enim qui stultitia
sehlentia cst infirmitatis, dum geslum csse quis non geniibus et Judseisscandalum esi, Dei virius Deique
putnt, auod geri nori posse definiat. sapieulia est : quia qtioe sensu humano infirma in
25. Slultilia sapiens fidelium. — Et idcirco Apo- Del rebns et slulta existimantiir, h;ec prudeniia:
stolus sciens naturse hhmanoe imperfectam cogitatio- virtulique terrense, et sapienli;c et potestatis veri-
nem hoc solum puiare in veri ratione esse quod tale proeCellanl.
saperet, ait non in sermone se sapientise prsedicare, 26. De Dei rebusnon suo sensti, sed fide decernen-
ne prsedicationis suoe inanis esset asserlio. Ac ne dutn Nihil igitur iu divinis effeclibus huiuanse
siultilise esse prsedicalor existimaretur, adjccit, mentis opinione traciandnm esl, neque de creatore
verbum crucis stultitiam 67 esse pereunlibus : quia suo opificii ipsius materia decernat. Assumendaau-
eam solam infideles prudentiariicrederentesse.quam D lem nobis est stulliiia, ut sapienliani sumamus, non

(1) Slulla est.

(a) Abest in aliud a vetustioribus mss. Colb. et
Reinig. quod in Corb. addilum est a secunda manu.
Lipsi ei Par. pnrliculain expuucta, tantum retinuere
aliud. Ex hoc loco iiUelligendumesi. illud tract. ps.
cxxxiv, n. 10 : Qui non se sibi debel , non cmnia
polest, dum a polioresubsistit.
(b) Carnulerisis codex, hic mundus, addito proho-
mine hic, quod et snperius ntim. 6, addebat vetus
Colb. Mox in dicto Carnut. aliisqtie salvos facere,
pro salvare: et paulo posl, sicul et in veluslo Colb.
quodinfirmiusesl.... quod sluliius est. Jatii admonui-
mus eosdem Scripturse locos ab Hilario repetitos
non eadem raiione refen i.
(c) In ins. Carnul., de sententiaest impossibililatis:
minus hene. Quid sibi velit de senlentia inftrmitatis,
declarant proxime dicta, dum otnnia infirmilalissum
opittionemoderaturac metitnr.
(d) Proeposiiiohem in omittunt editi. Tum Er.,
Lips. et Par. subjiciuni, ea ipsa infirmi: reluctanti-
bus Bad. et mss.
(e) Aririimussai ex mss. Haud procul ab Hilarii
mente. Gregorius 1. ix, Moral. c 8 : Qui ergo in
factis Dei raiionemnon videl, infirmilatem suam con-
siderans,cur non videalralionemvidet.
(/') Val. has. ms. necnoii alii ires, largienda. Er.
ct Lips. litrgiendo. Retinencluni ouiiiii.o ciirii aliis
lihris largiendm.
(g) Excusi, infidelibus : cmendantur ex inss. op^
liiiia.'notse VajLbas., Colb., elc.
(h) Ediii, saptenliwopinione refragnpiiaus mss.
95 SANCTIHILARII EPISCOPI Ofl
imprudentioesensu, sed naturae nostrse conscicnlia : A ruisse cum voluil. Ac nc peregrina hiicadsciscamtts,
ut qnod cogitationis terrenoe ratio non concipit, id locuples hujus rei testis est Hilarius, lib. xu, n. 45
nobis rursum ratio divinoe virtutis insinuet. Cum et 46. Certe, inquii, qui ante ange.lns, nunceiiam
enim recogniia stultilise nostrse inlelligenlia, iinpe- homo cst : ne naiuralem hanc esse Dei speciem
riliam naturalis in nobis imprudentioe senserimus, diversilas hujus ipsius assumptse creationis pate-
tum per divinoe sapientioeprudenliam ad Dei sapien- retur intelligi. Adcst atitcni Jacob eliam usque ad
tiam iinbuemur : cum sine modo virlntes Dei ac luctse complexum in habitu htimano... Sed idem
poieslalem nietianmr, ctim naluroe Dominum non poslea et Moysi esse ignis osiendiiur : ul naturoe
inlra naturales leges cohibeamus, cum hoc solum crcatoe ttim potius ad speciem, quam ad subsian-
de Deo bene credi intelligamus, ad quod de se cre- tiam naturoe, ficlem disceres. Acttle Augustinus
dcndum ipse sibi nobiscum et lestis et auctor cx- episl. alias cxu, nunc CXLVII, ttiim.20, in illa Moysi
sistat. verba, Si inveni graliam ante le, ostende milii le-
melipstim. Quid ergo, inquil ? Ille non ernt ipse ?
69 70 LIBER QUARTUS. Si non esset ipse, non ei diceret, oslende mihi te-
Calholkorumsitnplicitalem adversusArianorum aslus metipsum , sed, ostende Deum : et tamen si ejtis
mttnire aggredilur. Eam ob rem qum illorutn de B naluram substaiitiamqueconspiceret, mullo ininus
Christosit senlenlia exponii. Tum defendit Filium diceret, ostende mihi temetipsum. Ipse ergo erat
Patri homousionac semper fuisse, et a pravis sen- in ea specie,qua apparere voluerat: non autem ipse
sibus, quibus necessariasillas vocessupprimereten- apparebat in natura propria, quam Moysesvidere
lanl, Ecclesiam abhorrere declarat. Allatis deinde cupiebat.
variis Scriplurm testimoniis,quibus Filium a nalurw Si ex proximisScripturw verbis ipsum Deuina Moyse
divinwpossessioneexclusumesseveteratorie insinuant, visitmAugustinus recle asseruit; pari ralione con-
inlegram exhibel fidei professionem, quatn Arius cedendum est ipsiim Deum eidem Moysi in rubo
Alexandriu pulsnsaliique ipsius partibus addicli ad dixisse: Ego sum DeusAbraham , ctc, verumqtte
Alexandrumantistilemmiserunl.Hujus deincepspri- Deutn Agar alloculam essc, cui clamavit: Tu Deus,
mam partetn, his maximenixam verbis,Audi Israel, quiadspexisii me. Neque hoceliamnegantiiPatres,
Dominus Deus luus unus est, qttasi nimirumiis qui in visis illis veros Angelosadstilisse arbitranlur.
Moyses Deutn non modo natura , sed el persona Non enim exislimant attgelos illos Dei ac Domini
ititum prmdicurit, tnultis refutal : oslendilqtietum tioinensibi allribitisse,qnia ttt legali Dei ac Domini
excreatione muncli,tumex pluribusvisisfaclis Agar, nomine loqttebaniur; quis enim legatus regis, hnpc-
Abrahw,Jacob et Moysi,tumetiatn ex Prophelarum G raloris, aut principis sibi arroget nomcn, citjus per*
testimoniis, ac noininalim Moysi, Psalmographi, sonamreprwsenlat'1sed ideopolius,quotl Deusipse in
Osem,Esaim ac Baruch , sive ul vocat, Jeremim, illis toqttebalur.J^Hoc diserledocelAllianasiusOr.
Deutnetsi nalura tinum, non tatnen esse soliiarium, iv conf.Arian., pag. 467: Is quidcm, qui senlieba-
sed filittm habere, qui cum ipso divinilatis ct noineti lur oculis, angeluserai, sed Dcusin angelo loque-
obiuiealet naturatn. batur. Nam quemadmodumin columna nubis verba
De visis in eo exposiiisquoedamobservanda.— Qttia ad Moysenin labernaculo faciebal , ita quoque in
vero hujus ac subsequetuisiibri argumenta pleraque angelis apparcbnt laquens Deus. Ila el Hierony-
nituntur vtsis patriarcharum; operw prelittm esl mus, cap. iii, ad Gal. : Quod atiiem, ait, Lex or-
nonnulla de iis prwfati. Conslansapud veleresvide- dinata per Angelos, hoc vull inlelligi, quod in
tttr opinio, Filium ab inilio tnundi variis se modis oiiini veteri Tcsiamento, ubi angelusprimum visus
lioininibusspectabilemprwbuisse. Hoc diserle do- rcfcriur, ct posiea quasi Dcus loquens iiiducilur,
cent Juslintts tnanyr, Irettwus, Origenes,Theophi- angelus quidem vere ex ministris pluribus qui-
lus Anlioch., Clemens Alexandr., Terlullianus, Cy- cumquc sit visus , scd in illo mediator loqualur ,
prianus, Palres Aitliocheniconcilii conlra Paulum qui dicat : (Ego sum Dciis-Abraham.»His accedit
Sttmosat.,ul mitiamttsFausiinum Presbylerum,Atn-D Auguslintis, l. u coulrn Maximiu., cap. 26, u. 11.
brosium,Leonem, aliosque pturimos. Sed ne ab iis Qu;ero , ittquil, quis apparuerit Moysi in igne
quidemhoc negatumesi, qui Ario favebattt.Idipsutn qtiando rubus iuilammabalur, et non urehatur.
passitn prwdicctiEusebittsin lib. Dem. Ev., el Sir- Quamquam et illic angelum apparuisse Scrip-
miense concilium contra Pholinum eos analhemaie lura ipsa declaral.... In angelo aulem Detimfuisse
damnat qui aliler senserint. quis dubilet ? Juxta hos Gregorittspapa, prwf. in
Sed cumin hac docirina frattdemmoliii sinl Ariani, ul Job, c. 2 : Angelus, qui Moysiapparuissc dicitur ,
Fiiutm, qui visibilis ac vistts sil, a Palre invisibili modo angelus, modo Q.eus memoratur. Angelus
nalura dissimilem prwdicurenl; alle reiinendum, videlicet propter hoc quod exterius loquendo scr-
sanctos Patres iia Deum visum tisseruisse,ttt cum viebat; Dominusauiem dicitur, quia inlerius pr;v-
Auguslinolib. n conlra Maximinum, cap. 26, n. 12, sidens, loqucndi efUcaciamniinisirabat. Cuui ergo
senserint, diviiiitaiem non per subslantiam suam, loqucns exlerius ab iniei iori regitur, cl per obsc-
in qua iuvisibilis et innnulabilis est, scd per quium angclus, et per iiispiratiouem Dominusno-
creiiiiiram sihi siibjeclnm inoiialij^n oculis appa- minatiir.
 97 DE TRiNITATELIBER IV. 98
ConceditprmtereaAugusiinus, tib. n contra Maximi- .K.bis commemorala sunt, ut cum aliqttid ex humanis
uum, c. 26, n. 9, angelisitlis tkuisse Deiac Dotnini comparaiionibus (1) profcrimus, uon secunduiiina-
se nominecommendarepropler propheliam futura turas corporales de Deo seniire crcdamur, ncc
nuniianlcm, qttia nimirum Chrislns, qui Deus ac passionibus nostris spirilalia comparare, sed potius
Dominusesl, in illis figuralus sit. Sic el lrenmtts, rerum visibiliumspecicm ad inlelligcnliam invisibi-
lib. v, c. 1 : Procdiximusquoniam Ahraham el re- Iium protulisse.
liqui prophetoc prophetice videbant eum, id quod 3. Hwrelicorumopiniones de Dei filio. — Aiunt
fulurum crat pervisionem prophelanles. Sedqtto- namque liscrelici, non ex Deo esse Chrislum, id est,
vis modoinielliganturilla visa, stctl prope eademvis Filium non cx Patre naliim, neqtie Deumex naliira,
argumettlorum,qttmex illis Hilarius conficit. scd ex constiiutioneesse; adoptionem scilicct cjus in
(b) nomine, quia sicul plurcs Deo filii, ita cl hic (ilius
l.Tria in hmreitcosprmmillendaveritatisasscrtioni. sil; deliinc libcralitatem in dignilalc, qttia sicttl dii
— Quamquam anieiioribus libellis, quos jam pritlem plures sunt, ita ct hic Deus sit : indulgeniiore la-
couscripsinius absolule coguitum exisiimemus , fi- mcn in eo cl adopiionis et niincupalionisaffcclu , ut
tlcm nos et confcssionemPatris et Filii el Spiriius ct proecoclerissil adoptatus, ct adoptivis aliis major
' sancli ex evangelicisatque apostolicis insiitutis ob- B ipse sit liliis, et excellentius cunciis naluris crcalus,
tinere, nequc quidquam nobis cum hoereticisposse cre.ituris ipse coelerisprseslet. Aiiint etiam quidam
esse conimunc, quippe illis divinitalem Domininos- corum Dei omnipoientiam confitcntes, in siiuililudi-
tri Jesu Christi sine modo ct ratione et metu ahne- ncm ctim Dei creatum, et ex nihilo 73 "l csetera
gantibus: tnmcn etiam his libellis qusedam necessa- in scterni illius Creatoris sui imagincm constitisse :
rio fuerimt conipreliendenda, ut omnibus fallaciis vcrbo videlicet de non exstanlibus jussum esse
corum climpiciatihtts ediiis, ahsoluiior (ieret cognitio subsistere, Deo potenle similitudinem sui ex niliilo
vcriiatis. Et primumcognoscendumesl, qusedoclrinse coaptare.
eoruin lemeritas sit, quodvcirreligiosiias perictilum : 4. Homousionobscnstispravos respuere se coitftn-
debiiic quid adverstim fideni apostolicam, cui nos gunl. Qui illi sensus. — Quin etiani id adjiciunt, cum
congruimus, habeaut seniemia;, quidve dicere so- unius subslanlinePalrcm ct Filium esse audiunt ab
leaiil e conirario, quave verborum ambiguilaie sim- anlerioribus (c) episcopispra'dicalum, ulid subtiliter
plicitali audienlitimilltnlaiil: postremo qua iulerpre- per speciem hserelicoeopinionis infirinenl: dicentes
tationum suarum arle veritalcm divinorum dictorum eos verbi hujus significaiioncm, icl est, unius sub-
virtulemque corrumpanl. slaniioe.quodgrocceou.ooO<novdicitur, hoc sensu usur-
2. VerbisItumanisres divinasnon beneexplicari.—C pare alque eloqui, lainqtiam ipse sit paler qui et fi-
Non ignoramus atiiem, ad res divinas explicandas, lius , ex inlinilalc videlicel sua protensus in Virgi-
ncque homintiineloculioiiein, neque naluroehumanoc nem, ex qua corpus assumcns, sibi iu eo corpore,
comparaiionempossc sufficcre.Quod enim inenarra- quod assumpsit , filiinomcn addiderit. El lucc qui-
hile esl, significaiitiocalicujus finem et nioduni non dcm (d) de liomonsio coriun falsiias prima csi. Se-
liahel : cl quod spiritale est, id a specie corporalium qttctis illa est, quod affirmcnt id enunliationem ho-
cxeniploqiiediversumest. Tainen 72c,,m de naturis mousii significarc,quod rei anlerioris atque allerius
ccelestibussermo esi, illa ipsa, quso sensu meniium communiositduobus, cl lamquam prior subslantia
coniinenlur, usu (a) communiset naluroecl sermonis vel tisia matcricc alicujus exstiterit, quoeparticipata
stint cloquenda, non utique dignitali Dei congrua , dtiobus, el in ulroque consumpla, iitrumque illumct
scd iogenii nostri imbecillilali necessaria ; rebus naturocanterioris , el rci csse lestetur uniiis. Atque
scilicct verhisquc nostris ea quse et scnlimns ci in- idcirco improharo se homousii ainnl confessionem,
lclligimiis loctituri. Alque hoec sicul primo libcllo quod cnuntiatio cjus neque Filium a Patre distingtiat,
(niim. 19) tcstali sumus, nunc quoque idcirco a no- et (e) posleriorein Patrem materia, (/') qusc sibi cum
(I) Proferemus. D
(a) lia in tnss. Al in vulgatis, communi. non sibi constal, illud qnandoqiie per casus inflcc-
(b) Editi, esseinnomiiie.Abest cssea mss. quomm lcntes, ssepiusnon. lloc vocabulum priore illosensu
aliqui subjiciiinl, quia skul plures Dei filii, iia et hic a Paolo Sainosatensi proedicatum,el ah Aniiochenis
filius Dei sii. Pntribus rejecnim indicabal episiola OricnlaliumSir-
(c) Iu excusis, ab anterioribus esse episcopis, re- miutn dclala, cujus argua:entum referlur lib.de Sy-
dundat csse. uec hnbent inss. Vocabulumhomousion nod. n. 81.
ab anterioribiis epitcopis prsedicatum leslntur epi- (e) Uims codex Colb. cum. Vici. et Sorbon. po-
stolaad Paiilimi Samosat., lom. i, concil. Dionysic tiorem: non malo sensti, si dcinde siihjicerelur, Pa-
Alexnndrinoadscripta, ipse fatetur Eusebins Coesar, iremaleriam. Verius lanien alii halient posteriorem,
apud Socral. I. I, c 5 : Noiinullos, inquit, veiere:; titi consiat ex lib. de Synodis nimi. 68. Ilunc alterum
ephcoposel sctiplores, virossane diserlos alque illus scnsum , cum a Paulo lauium per cavillationem in-
tres , in divhtiutleexplicanda hoc verbo CONSCJBSTAN gestns csset, stalim ab Antiochenis Pairibus cxplo-
TIALIusosfttissecognovimtis.Inter cos, qui usi sint, sumfuisselradil Atbanasiuslih. de Synod. pag. 920,
duos Dionysiosreccnsel Atlianasius lib. de Synod. , quod cuin Orieuialium senienlia proxime a nobis
pag. 918, Teriullianus quoqtie adversus Praxean i memorata nuin siare possit, suo loco ad libruni de
niim. 2, Patrem ct Filiuni unius subslantiw prsc Synodis exToendemus.
tlicat. (f) Par. oum vetere ms. Golb. quw sibi de filio.
(d) Mss.de Iwmousion.In hoc noininc scribenth) Forle, quw sibieifiiio.
 99 SANGTIHILARII EPISCOPI 100
filiosil communis, ostendat. Tcriio quoqne hanc im - ,\ Novit uniiniinnascibilemDeum : novit el ununi uni-
probandi homousii catisam coinminiscunlur, quoi1 genitum Dei filium. Confiietur Pairem seternum ct
secundumverbi hiijus significalionem, ex divisiom; ab origine liberuin : confiieiur ei Filii originem ah
paternsesiibstanti;cesse Filius (a) exisiimelur; lam oelerno: non ipsumab inilio, sed ab ininiliabili: non
qtiamdesecius ex eo fueril, ita ul (I) in duos sit re;i pcr se ipsum, sed ab co , qui a nemine semper est,
uua divisa; el ideo suhstaiiiisedicantur tiniiis, qui:t naluin ab oeterno, naiivilatem videlicel cx paterna
porlio desecta de loto, in nattira ea sit unde desect:i aiernilale sumenlem.Caret ergo fides nostra hserc-
cst : nec posse in Denni cadere divisionispassionemi lieoepravilalis opinione. Edila 75 namque esi sen-
quia el deniulabiliscrit, si iniminutioniper divisionen1 sus nosiri professio, licet nondum sit raiio profes-
liat olinoxius : et impeifcctus eflicietur, perfeclionii1 sionis exposita. Tamen ne quid , iu liomousii a Pa-
suse in porlionem alteram (2) decedente substanlia, iribus nuncupaiienunliatione, et in ea quod sempcr
5. Filium semperesse cur negent.—Nec non in ec1 fueril confessione, suspicionis relinquerclnr; isla
se cleganter docirinse proplieticne,sed et evangelicot; inemorata sunt, quibus et subsistere Filiuin in suh-
aiqne aposlolic:e74 posse (5) exisliniaiil contraire, slanlia qua gcnitus ex Palre est cognoscerelur, el
tii Filii nalivitatcin inira tempora proediceul.Cuui Pnlri de substnnliaqua nianebat per Filii nalivitateni
cniin vitiose a nobis asseranl dici, Filium sempet B "ibil csse decerplum, et homousionPatri Filium 11011
liiis.-e; necesscest, excludcndo quod semper fueiit. de conimenioratis superius vitiis causisque a sanciis
n.iliviiatemejus conliicaiiiur ex lenipore. Si euiiii et (d) doclrina Dei calenlibus viris esso incmoratum;
iioii scmper fuit, erit tcmptis quo non fuit. Et si csl ne quis forle existiniaretadimi pcr usiani nativiialem
lcmpus quo non fuil, eril anle eum lempus : quio unigcnitiFilii, quod Patri homousios dicorelur.
qiii ixiii scmper est, esse ccepit cx tcmpore. Qui au • 7. Voa;HOMOUSION qua necessitate suscepta. — Sed
leni caret icmpore, non poiest eo carere quod scni- ut suscepii liujiis uiriusque (e) verbi necessitaiem ,
per cst. Respuere se aulcm id , quod seniper filius ct conlra debacchanles lum hscreticos ad maximam
liieril, ob camcausamaflirmanl, ne per id quodsemper (ideisecuritatemnsurpati, (f) rationem intelligamus :
liiil, sine naiivitate esse credatur : (amquam per id , respondenduinesse existimo haareticoriim pervcrsi-
quod semper fuisse dicitur, innascibilis procdicelur. tati, ct omnes eoriim stultas ac moriiferas iusliiu-
C. Nec homousion nec semperesse Fitiuin sensibus tioncs evangelicisatque apostolicis leslimoniis coar-
relalis admiliii Ecclesia.— 0 stultos atque impios guendas. Videniurenim sibi de singulis, quoeasse-
iiieius, et irreligiosamde Deo sullicitudiiiem! H;cc, runl, proestareralionem : quia singulis asseiiionibus
qua? iu hoiiiousii significationeet in eo quod semper suis quocdamex divinis voluminibus lestimonia sub-
Friiiis esse dicilur argiiunlur, Ecclesia ahominatur, C tlideiunt, quse cnrrupto inlelligenlioe sensu solis
rcspuit, damnat. Novit cniin unum Deum ex t[UO lantum ignorantibus hlandianiur, speciem veritatis
oinuia : novit ct uniini Dominum noslrtim Jesum secuiiduin pravitatem interprelantium prseslatura.
ClniUiini per qiiem omnia, uiium cx quo, el unum 8. Sctiplum quibiis simplicesdecipiunl Ariani. —
pcrqiiem ; ab uno universorum origincm, pcr unum Conaniurenim, sola Dei Patris divinitate celebrata,
cnncloruiii (b) crealionem. In uuoex quo, auctorita- Filio auferre quod Deusest; quia scriptum sil: Audi,
tcm iiinascibililalis iiilelligil; in uno per qucm , po- Isracl, DoininiisDeusluus (g) unus esl (Deul. vi, 4).
leslaiein nihildifferenlem ab auclore vencratur : cum Et id ipsum ad legis doctorem , interrogantem quod
ex quo etper queni, al id quod crcaiur, (c) in his prsecepliimmaximumcsset in lege, Dominodicenle :
qusecreala sunt (4) communis aucloriias sit. Novil Audi, Israel, DontinusDeusluus unus est (Marcixn,
iu Spiritu Deum Spirilum impassibilemct indeseca- 29). Et rursum Paulo ila pr.cdicante : Unus enim
bilem; didicit enim a Domino, spirilui carncin cl Dcus, el unusMedialorDeiet hoininum (I Tim. 11,K).
ossa non essc (Luc. xxiv, 59) : ne forte cadere in (h) Ttim quod solus sapiens sit, ne qnid sapienlioe
ciiin corporalium passiontim detrimenln credanlur. Filio relinqtiatur, secundum Apostoli dicltim : Ei

(1) In duobus. (5) In anteriori, se existimant.

(2) Decidente. (i) Communiouis.
(a) Terlium hunc sensum , quem ManiclmSocrat. fuisse ]) (d) Er., Lips. ct Par. doctrinam Dei calleniibus:
liquct ex n. 12 , lcstalur Eusebins apud 11011 male, si quis vetus liber suffiagarelur.
lib. l, cap. 5 , Coiislanliiium ipsum respuisse , et (e) ScilicctFilium et semper esse, et ejusoom cum
coiisubstiinliale twn
de corporeisaffeciionibtis posse in- Patre esse suhstnniise. Quam autem neccssario ad
telligi, neque Filium Dci vel divisione veldeseciione , fidci securitaiem vox homousion inventa sit, vide
nf ifa dicatn, consiare, etc. Huc ac
usque deinceps lli- apnd Athanasiumhb de Synod. p. 921, et Gregor.
larius Filium consubsiantialcin Patri ila caute proe- Nnz.Or. xxi, 11.23.
dic.it, ut oninem boriim pravorum sensuum suspi- (f) Peraniiqiii mss. Val. bas. et Colb. ratione :
cionem procul amoveat. vox Hilnriofamiliaris ac merilo.
(b) Vetus codex Colb. cum Par. cunctiscrealionem. quse Iia mcliores mss. pro jure
Universorum, ul pote ipsiusetinm Filii, a Patre est (g) constanler, nonnuniquam
origo. cliam consentientibusexcusis , in quibus hic, mox ,
(c) Yat. bas. ms. ei in his; alii recenliores,et in his. ct ssepiusalibi repetitur vox Deus.
Iloc sibi vnll, Palri ex quo et Filio per quem omnia, (h) Verha scqueniia in excusis suo loco mota , re-
qiiaiitumad viriutem creandi et respeclu rerum crca- slituimtisad normammss.
tnrtiin, coiniiiuneniesse aucloritaicni.
101 DE TRINITATE LIBER IV. 102
ctuiem, qtit polettsest confirmarevos secnndum Evan- A ii?ic,el lenebit tne dexlerctlua (Psal. cxxxvm, 7 cl
geliutn meum ct prwdicalionemJesu Chrisli, secttn- i>eqq). Htinc qtioque incorporeum, quia diclum sit :
dutn reveliitioneinsacramenli temporibus swcularibus ISpirilus enim Deus est, cl adorantcs eum , in Spirilti
laciti, tnanifeslaiiattteinnunc per Scripluras prophe- tHveritaie adorare oportei (Joan. iv, 24). Ilunc im-
licas secundumprwceplum mterni Dei, in obedicttiiam iiiioiialilalem babenleni el invisibilem, Paulo di-
ficiciin omnesgentescogniii, soti sapienli Deo per Je- ccente: Qui sottts liabcl immorlalilalem, el lucem ha-
stimChrisiutn, ctti gloria in smcitlasmculorum( Rom. ibitai inaccessibilem, qucni netno lioininumvidit, nec
xvi, 25 elseqq.). Tum quod solus innascibilis, et ividerepotesl (I Tim. vi, 16) ; el secundum Evange-
qnod solus verus 76 s,l> °.u'a Esaias dixerit (LXV I
, lium : Deum nenw vidit umquam, nisi unigenilusFi-
16): Benedicenl(a) le Deutn verunt. Quodque id ip- ilius, qvi est in sinu Patris (Joan. i, 18). Hunc quo-
suni cnntestaius sil Domiuus in Evangeliis dicens : ique solum maneniem 77 (e) innascibilem , quia
Hac eslaulemvila mlerna, ul cogiioscaitlle soluinve- clictum sil : Ego sum qui stitn (Exod. ni, 14) ; et
rum Deum, et quem tnisisli Jesum Chrislum (Joan. rursmn : Sic dkesfiliis Israel: Misil me ad vosis qui
xvu, 5). Tum quia solus bonus, ne quid sil honitalis est (Ibid.); et per Jercmiam : ([) Qui es Dominus,Do-
in Filio, quia per eum dicium sit : Nemo est bonus mine (Jerem. I, 6).
ttisiunus Deus (Marci x, 18). Tum quod solus poiens B 9. Fraus in prmdictis latens retegilur. — Alque
sit; quia Panlus dixerit : Qttem lemporibus suis os- hrcc quis non inlclligat plena fraudis esse et plena
icndet nobis bealtts el soltts polens : Rex regutn, ct fallacioe?qttse quamquani siul subtililer conftisa at-
Dottiimis domiiiantium (ITiin. vi, 15). Tum quod que pcrmixla, tamcn alisolule aiiificiosam malilioe
hiinc noverint inconvertihilem et indemutahilem; ct sttiltiti;c calliditatem et inepliam testantur. Inter
quia per prophelam dixerit: Eyo sum DominusDeus cocleracuim addiderunt, solum sePatrem innascibi-
vester, el tiottdemtiior(Malach. ui, 6) ; el Jacobus lem cognovisse : lamquam hinc quisquam possit am-
apostolus dixeril (i, 17) : Apttd qttem non esi detnu- higere, eum, cx quo ille genitus sii per quem omnia
laiio. Ilunc jusitim judicem (suppleItic el infra, nove- suiit, id quod ipse est a nemine consecutum. In ipso
lini), quia scriptum esl: Deus judex jusliis , forlis el enim , quod paler dicitur, ejus quem genuit aucior
paliens(Psat. vn , 12). Hunc cunciis procuranlem , oslcndilur; id habens iiomen quod neque profectum
quia Doiiiinusdixerit, cum ei de avibus sermo esset: ex alio intelligalur, et ex quo is qui genitus est sub-
Ei Pater veslercmleslispascit (1) (6) illas (Malih. vi, stitisse doccatur. Igilur id, qtiod Deopatri proprium
26); ct rursiim : Nontteduo passeresasse veneunl, el est, propriiim ci ac secrclum relinquamtts, confiten-
tinns cx illis (2) non cadit super terram sine volunlale les in eo oclernaevirtutis innascibilem potestaiem.
Puiris veslri?Sed et capilli capiiis veslri numeraiistttilC Nemini auiem dubium esse exislimo, ob eam causam
(Mailh. x, 29). Iltinc oninia provicletilem,sicul beaia in confessione Dei patris quoedamejus tamquam pe-
Siisannadicit: Deus wlernus, abscondilortimcognitor, culiaria et privata mcmorari, ne proeter ipsum eo-
sciensotnnia ctntegetieralionemeorum(Dctn.xui, 42). riun qtiist|Uamparticeps relinqualiir. Cum enim di-
ilunc etiam (c) inconceptibilem , secundum quod cunt, soliim (g) verum, solum justum, solum sapien-
dicluniest: Cmlumtnihi ihronus est, lerra aulem sca- lem, solum invisibilcm, solum bonum, solum po-
betlum(5) pedum tneorum.Quam dotnutn wdificabilis tcniem, solum iiiinioriaiitatem habcnlem; in eo quod
tnihi, aut quis locus requielionis mem? Hmcenim fe- solus hoecsit, a communione eorum sccundum hos
cil manus tnea, elsunl omnia hwc tnea (Esa. LXVI,1). Filius separatur. (li) Solienim, utaiunt, propria non
Hunc quoquecapientemoninia, Paulo testante: Quo- patiicipaiiltir ab altero. Quoe si in Patre solo, non
niam in ipso vivimus,el tnovemur,cl sumus (Act. xvu, etinm in Filio esse exisiiinabuiitur; necesse est ut
28); el Psahnographo dicenle : (d) Quo abiboab spi- Filius Deuset falsus, ei insipiens, et secundum con-
rilu luo, el a facie Utaquo fttgiatn1 Si adscendero in spicnbiles malerias corporeus, el malevolus, et infir-
cmlutn,lu illic es; si descendero(i) ad infertium,ades; mus, et extra immorlalitatem esse credatur, qui ab
si sumpseropennas measanle lucem, el habitaveroin liis omnibus, cum in his Paier sit solus, excipitur.
poslremismaris : etenim (5) i//uc manus tua deducetI) t 10. Fitii honornil delrahit Palri. — Dicluri aulem

(1) Ita codex Ver. In anleriore, illa. (4) lit infernum.

(2) Afoncaclel.In Groeco,ou 7reo-£ma.
(5) Scatnillum.Vitrnviana vox.
(a) In edit. le solumDeutn. Abest liic solutn a mss.
sicul el I. v, n. 25 et 26. Uhi hunc loctun ah hsere-
licis corruplimi csse demonstratur.
(b) Edit, i//as. At mss. i7/a, supple volalilia, ut
lcgitur cap. 5 in Mallli. niim. 9.
(c) Mss. Vat. bas. , et Carnut. , inconspicabilem.
Rectius alii libri, inconceptibilem,hoc est, qui nullo
capi loco potest.
(c/) In compluribus mss. quo ibo. In antiquiorihus
est, quo abibo.
(e) Vox innascibilemin prius vulgatis perperam
(o) In anteriore, illic.
omtssa est : cum ve! ex ea inaxime Hilariiis in caite-
ris Arianortimsenleniiis fraudem latere niox evincat.
Restituitur ope mss.
(/) Bad., Er. et Lips. quos et, postrema ediiio
Par. secula est, qui es Dotnine,omissa voce Dominus
prseter fidcm mss. et Septuaginta, l «y Si^izoza
KOjOtE.
(g) Editi, verumDeum: renttenlihus mss.
(It) Hoc in moriumeflati philosophici enunliatur.
At si cum vetusto codice Colb. necnon Germ. prse-
feras, Soli enitn sunl, aiunt; referendum erit soli ad
Patrem, aiunt ad Arianos.
 105 SANCTIHILARII EPISCOPI 104
de absolutissima majeslalc el de plenissima divini-- A ta omnia sint; neque ex Deo esse, quia decederc cx
late tinigeiiili (a) Dei filii, non exisiiniamus quem Dconihil possit: sed esse ex iis, qtise non erant: id
quam arbiiraturum, omnem Iiunc sermoiiein, quc) csl, crealuram Deiperfeclam, verumtamen non simi-
usuri erimus, ad Dei palris contumeliam peninere , lem cseteris creaturis. Esse aulem creaturam; quia
qu isi ex ejus 78 dignitate (1) decednt, si quitl eo- scriptnm sit, Dominus (5) creavittne in inilium via-
rum referatur ad filium : cum poiius honor filii di rttm suarum (Prov. VIII, 22). Esse eiiam facluram
gnilas sit paterna; et gloriosus auctor sit, ex quo is,, perfectam, sed non similem cseleris facluris : faclu-
qui lali gloria sit dignus, exstiteril. Nihil enim nis.t ram autem per id quod P3idus ad llcbroeos (4) cli-
nalum habet filius, el genili honoris adniiratio iri xit : Tanlo meliorfacius angelis,quanto excelleniius
honoro generantis est. Cessat ergo opinio contume- ab his possidelnomen (Hebr. i, 4). Et riirsum : Unde
liae : cuin quidquid inesse Filio majestalis docebilur, fralres sancti, vocaiioniscmlesiisparlicipes, coguoscite
id ad amplificandampotestalem ejus, qtii isliusmodii apostolumel ptincipemsttcerdoiumconfessionisnostrm
gcituerit, redundabit. Jesutn Chrislum, qui fidclisest eiqui fecit eum (Uebr.
11. Arianorumde Filio doctrina. — Consequens III, 1). Ad infirmandunivero Filii et virtutem et po-
antem est, ut cognitis jam iis, quoead deformatio- leslatem el diviuilatuin, eo maxime utuntur, quod
neni Filii de Palre confessi sunt, ipsum illud quod i, dixcrit : Paier tnajorme esi (Joan. xiv, 28). Idcirco
de Filio profcssisunt audialur. Responsuri eniin sin- aulemnon esse euui uiium exoninibuscreotuiis con-
gulis eorum proposiiiouibus, et riivinorum dictorum cedunl(5), quia scriptum sit: Omnia JQ per eum
lestimoniis irreligiosam eorum doclrinam prodituri, facta sttnt (Juan. i, 3). (c) Concludunl ergo omnem
debemus ad illa , quoe cle Patre dicla sunt, ea qusc irreligiositatis suoedociriuaiu isliusmodi vcibis suis,
deinceps de Filio sint commemorata suhjim- dicenies :
gere : (2) (b) ut confessioneea, quoe dc Patre ct Fi- Exemplumblasphemimeorutn, qui creaiuramesse Dci
lio est, inler se comparaia, unus atque idem a nobis dicunt.
ordo leuea- fiiium
in ahsolvendis singulis proposilionibus
lur. Memoranl namque (ilium Dei neque ex aliqua 12. «Novimusunum Deum, solum infcctum, solum
subjacente materia genitum esse, quia pereum crea- sempiternum,solumsineinitio,soluni verum,(6)(d)so-
n. 55.
(1) Decidat; inferius quoquc num. seq. decidere xu, Dixerit.
pro decedere. (4)
(2) Ut deconfessione.viartim suarum. Idem (5) Coniendunl.
(o) Creavitme inilium prse- (6) Secnnda manu addilum est solum immensum.
feriur a ms. noslro lib. l de Trin. n. 55. Idem lib. Sequitur : soltimiinmorlalilatcm,etc.
(a) Addimus Dei ex mss. Hoc loco prudenler an- G ait : Arius htijus impielatismagislerDeifilium creatu-
levcrtit Hilarius argumeniiim Arianis solemne, de ram dixtl esse perfectam, sed non sicut cmlerascrea-
139, n. 5 : Certe enim ideo turas. Hanc Athnnasius integram exliibet lih. de Sy-
quo Augtistinus Ser. substantim
dicis non csse ejiisdem Filium, ne injuriam nod. p. 885, sicut et Epiphnnius hner. 69 , n. 7, a
cito osiendo, quiu inju- quo quidem cum epistola Ariiad Alexandrum, faven-
facias Palri ipsius. Ego libifamiliaribus
riam [acis ambobus: quotl verbis quo- libus proxime relatis Aihanasii et Ainhrosii vcrbis,
modo oslendal, vide si lubel. liem lib. u; conira iiiscribimr; cum etiam simpliciter Arii epislola nb
Mnximinumc. 25 : Nonse, iuqtiit, vult Deus tta luu- Aquileiensi concilio constanter nuncupatur; Arius
dari palrem, ul filiumdicatur dese ipso genuisse dege- illius auctnr praicipuus, sed non solus esl cxisliman-
nerem : el Serm. 140, n. 5 : Non twbis disptkeatPa- ho- dus. iianc eiiim Ililaritis nosler non lanium hic, sed
: honorificentiaenitnFtlii et lih. i, n. 25, a muttis editatn sciihit. Ncque aliud
norificettliaFilii in Palre suatn minuit divinilatem.Si- sonat cpistoloeipsius proefaliuncula liic omissa , scd
tri tribuil honorem, non et E|iiphauiuinpluritim itomine ex-
mili ratione eisdem h;creticis respondel Ambrosius apud Alliana»ium
lib. i de Fide c 6. . pressa in huiic moduni: Fides illa, quam a majoribtts
uf de confes- accephnus,et a ledidkiutus, beatissimePapa, ejttsnto-
(b) Carnut. ms. ct alu qumque, di est: Novimus, etc Longe cerlins id piohnt, qtia>
sione. , . j r. i
(c) Tilulum epislola; stibsequentis apud Bad. apud eosdem legitur inscriplio : Bealo paptv el epi-
omissum, apud Er. et Lips. in marginem rejeclum , scopo noslroAlexandropresbyteriel diaconiin Domino
el apud Par. hic male insertum, suo loco reslituimus salutem. Vclcerte h;cc episiola ci Arii est, nt aucto-
ex fide mss. Formulas (idei liacrelicasab Hilario ipso j-. esl. ris, et multoruii), quorum iiomineinis^act suscripia
ila inscribi solere palam est cx lib. rie Synodis iiuui. Varias illas suscriptioiies inlra ex Epiphanio siib-
11 et ex lib. conlra Auxcniium num. 12. Subjec- jiciemus. Scripta est anie Nicoemimconciliiini, et, ut
tam epistolam Alhanasius Oral. i, conlra Arianos , tesiisest Athannsius lib. de Synod. p. 885, ciim
n 513 hauil dubie indical his verhis : Arto versua- Arius ab Alexandro stibnioius apud Eusebiumcom-
sil (diaholtis) w»quasisu&specieadversarti conlra hm- moraretur. Nicomedia quoqtie ad Alexaiiririunscri-
reses loquerelur,qtto melitts(alterel suam tpsins hmre- plam dicit Epiphanius, ut Aiitis apud illuui qu.isi se
sitn stibjkiens. Ea ipsa est, cnjus lamtum Irequenlem excusarct. Quod autem ad calcem liujtis cpisiol.e
menlionem lacit Aquileicnseconcilium m gestis subjicit Athanasius : Isla sunt ex aliqua parl<\ qum
anud Ambrosium l. ii editionis novsc pag. 786, lum Ariani ex hmreiicosuo corde evomuerunl, indicio est
in episiola ad imperatores apud eumdem Amhrosium eos alia plur.i luin evomuisse. Estque valde proba-
x Cui epistolseillam se subdhlisse , et in gestis le- bilc eos tcsiimoniorum superius inenioratorinncon-
«isse ac recilasse tesiantur prtedicl;»;Synodt Palres : gcrie conatos esse coufirniare quod in liac cpistola
at modo non exstal nisi illius iniiium per vanas m- sua simpliciter asseruerunt.
terro"aliunculas concisum , quoad scihcet Palladius (d) Iii Vulgalis hic adjicitur, solum immeiisum:
acl tiusesita respondere renuit. Ambrosius lpse hb. quod tamen omiitunt lib. vi, neqtie in gr;ccis cxciu-
III dcFidc c. 10, num. 132, in eamdcm rcspicit, cum plaribus usquamcxslat, neque in mss.
ins DE TRINITATE LIBER IV. 106
Iiim (a) immorlalitatem hahcntem, (b) solum opli- A A vere et cssc (i) accipiens a Pnlre, et (2) glorias (;') ei
mum, solum polcnlcm, (c)omnium crcalorcm. ordi- cmisubsUlenlcPalrc. Nequc cnim Palerdans ci om-
natoremetdisposiloreminconveiiibilem.immtitabilem, nium hserediiatem, fraudavit semetipsum ab his
justum et opiiiiuiinkgis et prophetariim et novi Tes- qiiae(k) non facta hahenlur ab ipso; fons est aulem
tamenli: hunc Deumgenuisse filiumunigenitum ante omuitim.
omnia soecula, per qucm el soccnlumet omnia fecit: 13. <Quapropter tres substantise(ij7roo-T«o-£tj) sunt
nalum autcm non pulative, sed vere, (d) obseculum Paler, Filius, Spiritus sanctus. El qnidcm (/) 81
volttntati susc, immutabilemet inconverlihilem, crea- Deuscausa est omninm,omnino sine iniliosolilarius:
turam Dei perfeclam , sed non sicuti unum creatura- Filitis aulem sine tempore editus a Palrc, ct antc
rum; facturam, scd nonsicuii cielerrc facluroe; nec ut saecnlacrealus ct fundaius, non eral antcquam nas-
Valentinus 80 («) prolationem Natum Palris com- cerelur : sed sine lempore ante omnia nattis , solus
nientalusesl; nee sicut Manichocus(/') pnrtem unius asolo Palre (3) snhstitit. Nec enim esl seternus, aut
substanliscPatris Nalum exposuit; nec sicut Sabcl- coseternus,aut simul non facius ciunPalre, nee simu!
Iius, qui unionem (g) dividit, ipsum dixit Filium cum Patrc liabet esse, siculi qnidam dicunt, (»u)attt
quem et Pntrem; nec sicut Hieracns, Iucernaai (li) aliqtii duo non nata principia introducenles : sed
de lucerna, vel lampadem in duas partes; ncc qui B 1 sicut (n) unio et principium omnium, sic el Deusantc
fuil ante, postmodum naium vel supercrealum in fi- omnia est. Propter quod el ante Filium esl, sicutet
lium, sicuti et tu ipse, beatissime papa, media in ec- a te didicimus (o) media in ecclesia proedicanle. Se-
clesia ct in cnnsessu (1) fratrum, frequenter eos qui cttndum quod itaque a Deoessc habet, ct (p) glorias,
lalia introducunt renuisii : sed, sicut diximus, vo- ct vivere, el omnia ei sunt tradila ; secundum hoc ,
luntate Dei ante lempora et ssccula creatum, ct vi- principium ejus eslDeus. Principalur aulem ei, ut-
(1) Fratrum desideratnr in noslro codice; sicttt (2) Glorians.
desideralur etiam in editione ad lib. vi, n. 5. (3) Subsistit.
(«) Hoc vafre dictum palet, quo Filius passibilis exemplis. Mox Bad., Er. el mss. liahent lampudam,
ac morialis credatur. Hinc in gestis Aquileiensis sy- non lampadem.
nodi, n. 24, Ambrosio asserenti, Non diviniias tnoV- (i) etc quod planius verli potuis-
Grsece£t),j)a>oT«,
fua csf, sedcaro moriua, non assentilur Palladius; sed set, qui et vivereet esseacceperit a Palre.
tergiversalur acdicit : Anle vos milii respondeie. Pla- (j) Perpauci mss. gloriam Cseteri cum cxctisis,
nius auiem cjusdem synodi Palres epist. apnd Am- glorians. Legendum esse glorias, tum cx grscco rt/.e
bros. 10, n. 7, ad imperalores rescribunt : Moriem §i%v.c,lum ex suhjectis, ubi verlmm idem repetilur,
deniqueejus (Christi) non ad sacramenium noslrm sa- palam est. Deinde editi subjiciunt, cum subsisientc
lutis, sed ad infirmilalemqttamdamdivinilalis referunt. Patre : ubi cx mss. ficle restituimus consubsisienieei
Hoc prsenoiassejuverii, quo inierim discal lector, ad- Paire, quod ad leclionem grsecam o-uvorroo-TJjo-avTOf
vcrstisquosHiIarius,l.x,Filii impassibiliiaiemlueatur., p KUTW TOOUaxpicpropius accedil. Uhi vocahulnm T«?
(b) Apud Aihaiiasium et Epiphaniuni adjiciittr Sify; non ad superius verbnm £i),viy6T«, seri ad snb-
hic, solum sapienlem.Sic ctiain in gestis Aquileiensiss sequens o-uvwoo-Tiio-avTOS', quod hic aclivamvim obti-
Synodi, posl quam recitatum cst, n. 17 : solttm mter- net, referendum. Quippe his significatur Paircm lar-
num, soliimsine ittilio, solutn verutn,solum iinmortcili- gilum esse Filio, ut glorise, seu gloriosoedotcs, qnsc
tatem habentem, proxime recitatnr, n. 27, solum sa- in se subsisinnt, pariler in ipso subsistant. Unde et
pientem: quse duo verha Erasnius superiys adjecitt Hilarianum illud constibsislentepariier active intelli-
post solum infectum, reiiitentihus Bad. el omnibuss gendum esi, qnasi consubsisterefaciente.
noslris mss. Imrno nec ipse Erasmus sibi coustat. (k) Pro non facta, apud Alhaiiasium ct Epiplia-
lib. vi. niuni groecehahclur «ysvviJT&jf, cujtis loco «ysvjJTM?
(c) In Vulgatis Alhanasii et Epiphanii, omniutn i Hilarium legisse necesse esi.
juaicem. Major apud Ililarium videtur rerum con- (/) In vtilgatis, Deus pater. Rectius abest paler a
nexio, cum crealoremrecte scquaiur ordinatorem etf mss. et groeco.Nam cum de Deo sermo sil, quando
dispositorem.Et lacile quidempro gra;ca vocexTtorrlv, , in Ariaiiorum sententia nondiim ei erat filius, nnde
subrcpere potuit y.pwnv.Altamen etiam in gesiiss el sotitariussubinde prsedicatur; non debcl pater co-
Aquileiensissynodi, n. 33, exstat omniumjudicem,, gnominari. Ut eiiim aputl Alhanasiumlib. cle Synod.
non omniutn creatorem. pag. 884, Arius ratiocinaitir; Filio nondum exis-
(d) Apud Epiphanium, vTroo-njo-avra Se £SIWBzlri- lente, statitn relinquilur Palrem tantummodo Deum
/y.«Tt,consciitienlibus Alhanasii exemplaribus, nisii fuisse.
quod in iis non est parlicula §£. (m) In codiccVal. bas. auf alii qui.... introducunt.
(e) Editi boc et sexlo libro prolatione. Tum apudI D Groecepro attt aliqui, legilur T« izpigTt : quod com-
Par. ttatam. At in mss. protationem Natum, ul ini mode verti potesl, ea qumsttnt ad aliquid,aut ea quw
groeco 7rpo6o),»ivyewn/w.; ex quo vocabulum nalttm 'i sunt relala.
siibstantive intelliijeiHlumesse liquct, quasi ftliam. (n) Er., Lips. et Par., unioesl principium: contra
([) GrocceTOpApo;ip.oouaiov: quo nnmine acsen- verilatem groecitextus, Bad. ct mss. Vocabuli unio
su, vocabuii hoinoiisioii respuendi causam Ariani ii vis ad calcem libri liujus commodius explica-
obtendunt supra,n. 4. bitur.
(q) Erasmus ad marginem, inducil: cujus conjec- (o) Voccmpapa liic expunximus, cum non cxstet
turam Lips. et Par. perpernm arripuere. Sabellius s in mss., nec in grseco.
quidem in Triniiate , de qua non cst hic seriuo,, (p) Rursum hic plerique ac potiores mss. glotians,
unionem inducit; sed in incarnaiione, uli declaraturr ex qnihus ut supra conlicimnsglorias, id inanifesie
lib. vi, n. 7 uniouem dividit, hoc esi, in Christo per- poslulanle orationis nexu et groecovocabulo?uc Soiac,
sonarum dualitalem invehit. cujus potestas non satis exprimitur verbo latuio glo-
(Ii) Apud Bad. et Er. hic adjicitur vcrbum dicit: riam, quod habent pauci alii mss. Pessime atitem
cujus locoLips. et Par. ex Erasmi conjecttira substi- i- Erasmus rcposuit glotiari, quod nunc priinum mu-
tuere inducit. Neutrum exslat in mss. aut graecis .s tamus.
PATROL. X. h
 107 SANCTI HILARII EPISCOPI 108
pote Deus ejtts, cum sit ante ipsum. Si enim quod ex A deiiatem. — Nam hoe eorum principaleest: Novimns
ipso, et quod ex utero, et quod ex palre exivi el ve- inquiunt, «nutn solum Deum, Moyse dicenle, Audi,
ni, (a) velut parlem ejus Unius subslautioBet qUasi Israel, DominusDetisluusunus est (Deiit. vi, 4), Sed
prolationem extendens intelligilur; compositus erit numqtiid hinc quisquam fuit austis ambigefe'? aut
Pater, et divisibilis, (1) et convertibilis, et cofpus umqiiarii aliler a quoquam eorum pfsedicatiim esse,
secundum illos, el, quanlum in ipsis est, consequen- qui Deumcrederent, cognitum est, iiisi unum Deum
tia corporis sustinens sihe corpofe Deus. (b) esse ex quo omnia, uniim viftutem innasfcibileni,ei
14. Quia divinanon percipit hotno nisi ex Dei de se unam hanc essesirie iniliopoiestaieih? Sed noh pef
dictis, ex his refellendmsunt hmreticmassertiones.Dei id, quod Deusunus esi, Dei filioaccidit negari posse
dicta non nude, sed ex suis causis expendenda.— Hic quod Deus est. Moysesnamque, vel potius DeuSper
eorum error est, hsec mortifera instittitio : ad cujus Moysen, populo et in ^Egypto et in desCftoidolis et
confirmaliotiem corrupto intelligentioesensu, divino- deorum, ut putabanl, religionibus occtipalb, hoc
rum dictorum teslimonia nsurpant, el de his sub oc- constiluil principale mandatum, tit lihum Deumcre-
casione himianoeignoranlioemenliunlur. Nemini au- deret: et vere ac meriib conslituit. Untis est enim
lem dubium esse oportet, ad divinarum rerum co- Deus ex qito omnia. Sed videamus, an idehi Moyses
gnitionem divinis utendum esse doclrinis. Neque B eum quoque, per quem omnia sunt, Deumesse cort-
enim scientiam ccelestium per semel htimana imbe- fessus sit. Non enim Patri adimilur quod Deus urius
cillitas consequelur, neque invisibiliumintelligenliam est, quia et Filius Deus sit. Est enirii Deus ex Deo,
ipse sibi corporaliuni sensus assumel. Non eniiii vel Uiuisex uno : ob id unus Deus, quia ex se Deus. Con-
id quod cfeatum in nobis atque carnaleest, vel id tra vero non minUs per id Filius Dciis, quia Pater
qnod in usum viisenostroeex Deo (2) datum esi, suo- Deus unus sil; est enim unigenitus filius Dei: non
met judicio naturam Creatoris sui opusque discemit. innascibilis, ut Patri adimat quod Deusunus sit; ne-
Non subeunl iugenia nosira in cceleslem scientiam, que aliud ipsequam Deus, quia ex Deoriattis est. De
neque ineomprehensibilem virtiiiem sensu aliquo in- quo quainvis ambigi non oporleat, quin nascendo ex
firmitas noslra concipiet. lpsi de se Deo credendum Deo Deus 83 sit, per quod fidei nostroe Deus unus
est: et iis, quoecognitioni noslrse de se iribuit, oh- est; lameri videariius an Moyses,qui ad Israel dixeritj
sequendum. Aut enim more gentilium denegandus Dominus Deus tuus unus esi, Dei filium Deuriiprsedi-
cst, si teslimonia ejus improbabuntur : 82 aul si ut caveril. Uti enim iios ad confilendam Domini noslri
cst Deus creditur, non polest aliter de co, quam ttt Jesti Chrisli divinilatem testimonio illius oportebit;
ipse est de se testatus, intelligi. Cessent itaque pro- cttjus auctoritaie baefelici unuirtiaiilnm Deumfconli-
prise hominum opihiones, neque se ultra divinamcon- C tenles Filio putent liegaiidiimesse qubd Deus sii.
stilttiioriein (5) humana cohsilia extendant. Scqiiinutr 16. Inhisloria creationis Deumnon sotitariumdo-
ergo, adversus irreligiosas et impias de Deo instilu- cel. Alius dicens, alius faciens; uteique Deus. Filius
liones, ipsas illas divinorum diciorum auctorilates : est Deus faciens. — Igilnr cum absolula Iioecde Deo
et unumquodque eo ipso, de quo quoeritur, auclore et perfecla confessio sit, secundum Aposlolum ila
iractabimus, non ad fallendam et male imbuendam loqtii, (d) UnusDeus pater ex qttoomiiia, et utxusDo-
andienlium imperitiam quasdam verborum enunlia- minus noster Jesus Christus per quem omniii (I Cor.
tiones subtraciiseortimcausis coaptantes. Inielligen- VIII,6), videamus origiuem mundi, quid de ea Moyses
lia enini diciorum ex causis est assumenda dicendi loqtiatur. Ail namque : JEfdixit Deits, Fial firmamen-
(Vide supra l. n, n. 50);: quia non sermoni res, sed tum in medio aqum, el sil dividettsinter aquain et
rei est sermo subjecius. Yernm omiiia editis simtil aquam : el faclum est sic, et fecit Deus firmainenium,
ei dicendi causis et dictorum viiiutibus prosequemur. et divisit Deus per medittm aqum(Gen. i; 6, 7). Ha-
Igitur singula secundum proposilionis ordinem (c) re- bes cgo Deum ex quo, habes Deum per quem. Aut
traeienlur. si id negahis, necesse est id quod facttim est per
15. MoysesdtceitS,Deus uniis esl, non negavitFilii quem factum sit doceas : aut certe naturarn ipsam
(1) Secunda rccensione interposiiuin est, et mu- j) (2) Natum esl, mox, discernel.
labilis. (3) Consueludinem,inox, sequamurergo.
(a) Grsccc, o>gp.ipogTOU VM.OSC71730(30).»de uno Deo : quod sane cx margine in texlum irrep-
opbouo-ioti
iiTtaTIVMVvouxv.i,id est, velul a quibusdamintetligiiur, sit, cum ad sub-equentia indicandain limbonon maie
parS esl aticnjus qui unius substanlimsit, el quasi pro- locuni haberct.
liuio. Patet auicm Ililarium ex inendoso codice (d) Ex hoc Aposloli loco Palrein a Filio discernere
legisse &s npoSolriv«jromvojv, lion ag 7r/)o§o),vj wo solehant haretici, 111lii|iiel ex bis mim. 19, Hilarii
ftvuv. ad Arianiun dictis, Dixisti•enim, Ex Paire omnia, sed
(b) ApUd Epipliaiiium hoe subnectuhtur suhscrip- per.Filiumomnia. Nec repiignabaiu Caiholici, adeo
tinncs : Benevalere le optamus in Doinino,bealissime utiiilano nihil familiaiius, quam ut Pater Deus ex
papu, Aritts, Efliates, Achilles, Carpones. Sarinaias, qtio, is ex qtto, ex quo omnia, Filius vero Deus per
Ariits presbyteri : tiiaconi Euioius , Lucitts. Julius, qnem.is perquetn, per quem omnia cognoniineluf.
Menas, Heliadius, Gaitis: episcopiSecundusPentapo- Quod observniidum luit, tum ad intelligenliam voca-
lis, Theonas Africantts(gr. AiSuf), Pistus qui Alexan- btiloruin, tum ne ignorarelur insiiiuium Hilarii Aria-
dr'm ab Arianiscollocatusest. nos ex suis ipsoi-umarmis confodientis.
(c) In ms. Carn. et uno Cblb. hic inserlum est,
109 . DE TRINITATEIIBER IV. 110
croandortim Deo obedienlem esse (a) demotislres, iLcsf: cum ab eo ipso, qlii hocc est locutus, in ipsa
qnoead id quod dictum est: Fiat firmamentttm,se ip- consiituiionemuiidi Densfueril proedicatuset Filius.
sain Dei verbo jussa (irmaverit. Sed hoecdivinoe Sed videamus, in quem profectum ha>cdistinclio ju-
Scripttiroeratio non recipit. Omnia enim, secundum bentisDei, et facienlisDei (3)augeatur(c). Nam lam-
prophctam, facta ex nihilo sunt (II Mach. vn, 28): efsi sensus communis inlelligetilioenon recipiat, ut
nec natura aliqua manens demutaia in aliud est, sed in eo quod dictuni est : Jussil,et facta sunl, solilarius
id quod noii erat creatum est, ct absolutumest. Per atque idem significatiis esse credalur; lamen ne
quem? Audi evangelistam : Omnia per ipsum facta quid amhigi possii, oportet ea, qusc mnndi crca-
sunt (Joan. i, 3). Si quoeris per quem, audies eum- tionein consecuta snnl, cxplicari. (V. Tract. Ps. xci,
dein Evangelistam dicenlem, In principioerat Ver- n. 6.)
bum,et Verbumerat apud Deum, el Deuseral Verbum, 17. Neque in condendohotninesolitarius Deus. —
hoc eral in principio apud Deum. Omnia per ipsum Ciun igiltir perfecto muncio cjus incola formatidus
faciasunt (Ibid^ 1-5). Quod si negare voles a Patre cssei, (d) lalis de co sermo esl! Et dixit Deus, Fa-
dictuln videri, Fiat firmamenlum(Gen. l, 6), audies ciamushominemad imaginemel similiiudinemnostram
rurstim prophetam dicentem, Ipsedixit, elfacta suni; (Gen. i, 26). [El rtirsum, El fecil Deus hominem; ad
ipse mandavit^et creata sunt. (Psal. CXLVIII, 5.) Quod ]B imaginemDei fecil ettm (Ibid. 27) ]. Quoeronunc, so-
ergo diclum esl, Fiat firmamenlum;ineoquod Paier lumne sibi Detimlocutum exislimes, an vero sefmo-
sil loculus ostendiitir. Quod autetn adjicitur : El fac- nem hunc ejus intelligas non sibi, sed ad allerum
lum ett sic, et quod fecisse $4 ,>eusdiciliir; iu co exstilissc? Si solum fuisse dicis; ejus ipsius voce ar-
persona efficientis est intelligenda qui faciat. Dixil gueiis dicenlis, Faciamus hominemad imaginem el
enim, et facta sunl, non utique solum voluit, et fecit: similitudinemnostram. Dcus enim per legislatorem
mandavil,et creata sunt, non iitique quia complacitum (Moysen) secundum intelligeiUiamnostram locutus
ci est, exstilertint; ut (ita) Mediatorisofficium inter est, verbis 85 videlicel, quibus uti ipse nos voluil,
se et ea quseessent creanda cessaret. Dicit ergo (ieri cognilionemeorum nohis qnoegessit impertiens. Si-
Deus ex quo omnia sunt, et facit Deus per quem gnificatio namque Dei filio per quem facta sunt om-
omuia (1), eodem parique nomineet in dicenlis signi- nia, in co quod (e) dictum (i) esset, Et dixii Deus,
ficalioncel in eflicienlis opeialiane (b) confesso. Si Fiat firmameittum;el (in eo quod)ruisiim ita dicltim
autem loqui andebis, non de Filio dici, Et fecil Deus; esi, Et fecitDettsfirinametititm: nc tamen (f) hic idcm
ct ubi erit quod dictum est, Omnia per ipsum facta inanis ac superfluus sermo exislimarelur, si sihi ipse
sunt et illud aposlolicum : Et ttttus Dominus nostcr dixisset ul fierei, ct rurstim ipse fecisset (quid enim
Jesus Christus per quem omnia (I Cor. vm, 6) ; cl lain alienumab co qui solus csset, ut sibi faciendum
illud, Ipse dixit, et (aclasunl (Ps. CXLVIII, 5) ? Quod ^ diceret, cum volunlate lanlum opus esselut fieret?);
si impudentiam luam haecdivinilus dicta (2) convin- absolutius voluit intelligi significatioiiemhanc non
cent; non adimitur Dei fiiio quod Deus sit, per id ad se taiitum esse referendam. Dicendo, Faciamus
quoddiclumesl: Audi, Israel, DomhtusDeustitusunus hominemad imaginemet simililudinemnostram, sus-
(1) Adjungitur sunt. Argualur.
(3) Dictum
(2) Non convincenl. (i) est.
(a) Ut obedientimvi lalis exsisteret,quemadmodum Patris mandatiim, tton a lempore datum, sed tnanda-
bahes in Psal. CXLVIII,n. i, cujus loci leclionein tum natum. Quomodoenim, inquil, non est mandalutn
recte a nohis eniendaiam liquel ex praesenii,sictit et Patris, quodesl VervutnPalris? Et lib. conlra Senn.
ex suhuexis, ttec ncttura aliqua manens(id cst, jam Arian. c 3, reprehendit cos, qui formanisibi in plian-
exsisiens) demutalain aliud est, ctc., patet caiudem tasmalecordissui quusi dttos aliquos, etsi juxta invi-
noli rnale a ltohis inlellcciaiii. cem, in sttislaiwn locisconstilulos,uitumjubentem, et
(b) Editi, confessioesl: euieiidanlurex mss. Hoec atteritm obtentperaniem: nec itttelliguntipsam jussio-
autcm concltisio non ad proximum ex psnlmis loctim nem Palris ut fierentomitia, iion esse nisi VerbutnPCP-
periinet, sed nd niemofala GeneMSvcrba, in quibus tris per quodfacla suni otunia.
liabetUr, Et dixii Deus... Et fecitDeus. (d) Aliqtiotinss. talis Deo sermoest. Moxquoeuu-
(c) ln Corb. ms. In
aiguebalur. quibusdam ul el einis inclusa simt, ncc liabet vetusColb. ncc videniur
in vulgaiis, agatur. Rectitis in velustioribus Colb., j) miiliumad rem facere. Simile esl argumentnm con-
Carn., eic., augealur : hoc cst, an huc disiinclione cilii Aulioeli. cpist. ad Paulnm: Qui aulem mattdat,
sigfifWcelurauctus persouarum numerus, qnod sine alteri tnandat, quem non alium esse persuasumhabe-
cunclaiione affirmat Teitiillianus adversns Praxeam. mus, quam nnigeiiitumfiliumDeum, cui dixit, Facia-
n. 12 : Eisi ubique leneounam sttbstantiamin tribtu1 nms hominem,ctc.
cohwrentibus: latnen alium dicam oportel ex necessi-
tate sensuseum qui jubel, el eum qui facil. Vcrbi au- viinus; (e) Parliculam cutn hic omissani aliquando puta-
ut ex laiiiuni loco Filii significaiio
geri vim repetere licet ex lib. i, n. 11, ubi ChrisiumL ostendercltir.posleriore
Sed Filii exsistcntia utroque confi-
recipienlesin ftliosDei aucli proedicaulur. Ilnacdis-. citur, etcuni ci uimirum mandalurex
tinciiojufrauttsOeiet (acienlisDeialiiseliam Palribus. fecisse sigiiificnlur quori maiidaiumulerat. laciat; et cum
Ille enim,
soieiiinis fuit, Irenseo, lib. m, c. 8. et I. iv, c 75:! cui dicitur
Terluiliano, uti proxime vidinius; Origeni, loin. u; Fiaf, quique fecisse pr;cdicatur quod jus-
iu ioh. edil. Huei. p. 61; Aiitiochenoconcilio epist\! snni est, iilitisesl ah eo qui jussit ac dixit Fiai. Ut
ad Paultiin Samosat.; llippolyto, lib. conl. Noeium: auiem babet conciliumAnliocepisi. ad Pnuhiin Sa-
mosat. : Filhim , qui sempercum Palre esi, credimus
Aihanasio, dedecretis Nic.syn.; Basilio, 1.de Spiriti\. volunlutempaternatn in crealione univcrsi.
sancio; Cyrillo, 1.xxix Thesauri p. 255. Augusiiims implevisse
autem Serm. CXL,iii 6, prohat Filium ipsuui esst; (f) Ediii, hic quidaiiiinanis :'oasligantur ex mss.
 m SANCTIHILARIl EPISCOPI M2
lulit singttlaris intclligenliam professione consorlii. A Dei (a) feci homiiiem(Gen. rx, G). Eiiam hicdisiin-
Consorlium atitem esse aliquod solilario (I) ipse sih giiitttr excmplum, opus, operans. Deuslcslatur se ad
non polesl. Neque rursum recipit solitnrii solitudt imaginem Dei hominem fccissc Cum facicndus homo
faciamus; nequc quisquam alieno a se nosirum lo^ csi, quia (b) de sc, neque ad se loquebiiltir, dixil ad
quitur. Utcrque sermo, el faciamus et nostrain, u imaginemnoslram : cum autem faclus liomoesl, Fe-
solilarium eumdemque non paiilur; ita neque diver cil Detim hominemad imaginem Dei. Non ignoravit
sum a se alicnumque significat. Aut qinero, si cun ulique verbi proprielalem , si sibi ipse loquereiur,
andias solitarium, titrum non ipsum eumdemqiieessc ut dicerel, Feci ad imaginem meam. Dixerat enim
existimes? aut cum audias non ipsumneque eumdem ad demonslrandam naluroe unilatem , Faciamus ad
annet|uod solitarius lanlum sit intelligas? In soliiaric nostram. Neque rursum confudit de solilario ac non
ergo soliiarius, in non eodem vero neque ipso, nor solitario intclligentiam: cutn hominem Deus faciens,
soliiarius rcperielur. Solitario ergo convenit, faciam ad imaginetnDei fecerit.
et meam: non solitario vero, faciamus, et nostram. 20. Pairem non sibi ul solitario FACIAMDS locutum
18. Nec solitudo esl nec divinilaiis diversiias.— esse. — Quod si Deum palrem solilarium sibi hsec
Cum itaque legimus, Faciamus hominemad imagitiem locnlum luisse affirmare voles, tamquam concedi tibi
et siiiiililudinemnostram; quia sermo ulerque, ul non " possil, ut unus secum velut ctim aliero sii loeuius,
soliiarium laniumf ita neque differentemcsse signi- credaturqne in eo, quod ad intaginem Dei feci ho-
licat; nobis quoqiic necsolitarius lanium.nec diver- tninem, ila voluisse inielligi, lamqiiam, Ad imaginem
sus est confitendus : cognila per id, qttod nostram meam feci homiuem; prininm ipse lcstimonio luo
imaginem dicit, non cliam imagines nostras , unius redargueris. Dixistienim , Ex Patre omnia , scd per
jn utroqne proprietate natursc. Non sufficit autcni Filium omnia. Namque per id quod dictttm est. Fa-
solam verborum attulisse rationem , nisi diciorum ciamushominem, ex co origo cst ex quo (c) ccepit el
intelligenliam etiam rerum opcraiio conscquattir : sermo : in eo vero qnod Deus ad imaginem Dei fecit,
scriplum enim ita cst : Et fecil Deus hominein, ad significaturetiam is per quem consummaturoperatio.
imaginem Dei fecit ettm (Gen. i, 27). Qusero, si so- 21. Sed Sapienliam, quw hmrelicis annuentibus
litario alque ipsi ad se eumdem ftiit sermo , quid hic Christitscsi, ei adfuiste. — Tum deinde, ne quid libi
senliendum existimes? Video enim nunc Iripeiiilam liinc liceat mentiri , Sapicntia, quam lu ipse Chris-
significalionem, et facienlis, et facli, et exempli. Qui lum confessuses, conlraibil dicens, Cumcerlos po-
factus esi, homo est; Deus autem fecit; ct qucm fe- nebat fontessttbcwlo , cum fortia faciebal87 funda-
cit, ad imaginem Dei fecit. Si tle solitario Genesis tnenta lerrm, eram apud illum (d) componens.Ego
cssel locula, dixisscl uliqtie, 86 El fecil au"inmgi- ^1 eram, ad quatn gattdebut. Quoiidie autem Imtabarin
nem suam. Sed sacramenium cvangelicum annun- conspectnejus in otnni tempore cum Imtaretur orbe
tians, non duos deos, sed Deuin el Deum elocula perfeclo(2) ef Imlareturin filiis hotnintim(Prov. vm ,
est, cum hominem per Deum eflectum ad imaginem 28 et seqq.). Conclusa esl omnis occasio , el coarta-
Dei dicit. Atque ila Dcus ad communem sihi cum tur ad veri coiifessionemiinivcrsiis error. Adest Deo
Deo imaginem alqtie eamdem siniilitiidinem homi- gcnila anle soeculaSapientia. Neque soluni adest, sed
nem repcrilur operari : ut nec solitttdinis iiilelligen- ciiam componii. Est crgo componens apud ipsum.
liam significalioefficienlis admillat, ncc divinilalis (e) Intellige compositionis vcl dispositionis officium.
diversilalem ad eamdem imaginem ac siniililudiiiein Paler enim iu eo quod loquilur, efficit; Filius in eo
constituta patialur operatio. quod operaiur quoc ficri sunt dicla , componit. Per-
19. Alioloco idipsumconfirmcitur.— El qiiamquam sonarum aulem iia facta dislinclio est, ut opus refe-
superfluum post hsecexistimelur ultra aliquid af- ratur ad ulrumque. Nam in co quod dicitur, Facia-
ferrc, quia in divinis rehus non frequentins dicla, mus, et jnssio (f) exsequatur, et facltim : in eo vero
sed lantutn dicla sulficiunt : tamcn quid de hoc co- quod scribilur, Eram apud illum componens(Ibid.
dem dicltim sit, cognosci oportet. Non cnim divino- 30), non soliiarium se sibi csse in operalione si-
rum diclorum, sed inielligcnliocnoslrx a nohis ralio " gnifical. Liclatur autem anle enm, quem sibi signifi-
proestanda csl. Deusad Noe inlcr mu'ta mandnta ila cabat adgaudere lsclanli. Quotidie aulem tmtabar in
loquilur : Qui effuderil sanguhtemIwinhtis, pro san- conspectuejus in omnilempore,quando Imtabalurorbe
guine ejus effundelur anima ejtts; quia ad imaginem perfeclo, et Imlabaturin (iliis Itominum (Ibid. 30,

(1) Jpsi. (2) Et Imlabatur.

(«) In vulgalis, fecit hotninem: mendose.
(b) Parliculani ncque ab Erasmo hic ahsqne ulla
mss. auctoriiate ariditam, male relinueraiUcditiones
setiucnlcs. De se quippe lnqnebatur Dctis, quatcnus
in prima persona dixit, Faciamus, setl non ad se, qua-
lenus non in singulari, Faciam.
(c) Ita mss. At excusi mendnsc, capil ct sermo.
(d) In prius vulgatis cnncta componens.Conslanter
a mss. abcst citncfa hic, I. xn, n. 37, in Ps. CXLVIII,
l). i, clc, conseniientibus LXX.
(e) Val. bas. ms., intclligisnc. Tum in uno Colb.,
composiiionisvel dispensationis. Rectius pro nostra
scnlcoiiainaliero.non in Carn. nmiliitur vel disposi-
lionis.Nonenim hic agitnr de Sapientia quaienus Deo
rcelos praparanli.aderat, sed quatentis componebat.
(/) Id est, el jtibens et faciens exajquantur. Quo-
circa nc legeris cnm Bad. exequitur, aut cum Er. et
Par. exequaiur,mullo minus ctimmss. Colb. etGerm.
cxsequutur.
 i13 DE TRINITATE LIBER IV. 114
31). Causam lsctiiiic susc Sapicntia docuit. (1) Loe-A enim : Mulliplicansmultiplkabo semen tuum , el non
laiur ob Iselitiam Palris, in perleclione mundi et in ditiumerabitura muliiludine. Minisierium angeli po-
filiis hoininum lactaiuis. Scriplum est cnim : El vidit leslas multiplicandaruii! gentium excedit. Sed quid
Deus quia bona sunt (Gen. i). Placere Palri opera tandem de eo, qui Dei Angelus (3) quse (d) soli Deo
sua gaudet, per se ex procceptoejus effecta. Gau- propria sunt loquebatur , Scriptura teslata est? Et
dium enim suum hiuc esse profiletur, quod in con- vocavilnomeii Dominiqai loquebalursecum, Tu Deus
siimmalo orbe et in filiis honiinum Pater IKIUSexis- qui adspexisti me. Prinium angelus Dei, secundo Do-
terel : in filiis liominumoh id, quia jam in uno Adam minus; vocavilenim twinenDontini qvi loquebaturse-
omnehumanigeneris exordinm consiiiisset. Nonergo cum; dehinc lerlio Deus , Tu enim es Deus qui ad-
in fabricatione mundi solitarius Paler sihi loquitur, spexislime. Qui angelus Dei diclus est; idem Domi-
, Sapienlia sua secum et cooperante , et consummata nus et Deus est. Est autem secundum prophelam fi-
cooperaiione gaudenle. liusDei magni consilii angelus(Esai. IX,6, sec. LXX).
22. Conclusioeorum quw a nutn. 16 probala sttnt. Ut personarum disiinclio absoluta esset, angelus Dei
— Non ignoramus autem multa et maxima ad ahso- cst iiimcupalus; qui cniin est Dcus ex Deo, ipsecst
litlionem horum dictorum esse reliqua (a) : sed di- et angelus Dei. Ut vero bonor debitus redderelur,
lala a nohis potiusquam dissimulala hahenlur ; ple- B et Domiuuset Deus est proedicatus.
nior namquc eorum traclalus propositionibus coeleris 24. C«ridem loquensad Acjarangelus, ad Abraham
reservatur. Nttnc euiin tanlum ad id respondelur, Deus dicalur. — Et hic quidem primum angelus,
quod in expositione fidei suoe, vel polius perfidioe, deiiide idem postea el Dominus ei Deus : ad Abra-
ab impiis tlictitm esl, iinuin lanlum Deum a Moyse liain vero tantum Deus. Tuio enim , jam persona-
procdicatum. Et vcre ila procdicatum meminimus, rum (i) discretioneprsemissa, ne solitarii errorsub-
quia unus 88 l*eus est ev °.u0 onmia : sed non esset, absolutum et verum 89 cjus' nomen edici-
propterea ignorandum essc , quia Filius Detts est; lur. Scriptum namque est : El dixit Deus ad Abra-
cum idem Moyses Deum el Deum loto Operis sui ham, Ecce Sara uxor tua pariet filium libi, et vOcabis
corpore sit professus. Igitur videudum est, quo- nomen ejus Isaac : el slatuam testamentummeumad
modo (b) et eiectio et (2) legislalio Deum et Deum illum in teslainentumwlernum, el semini ejus post ii-
pari confessionis ordine proedicet. lum. De Ismael auiem, ecceexaudivi te, et benedixiei,
23. Angelus Dei Agar alkcttlus, Deus est. Filius el amplificaboeum valde : duodecimgentesgenerabit,
et angelus Dei et Deus. — Post mullas namque el dabo euin in getttemmagnam(Gen. xvii, 19 , 20).
Dci ad Abraham allocutiones, cum adversum Numquidambigilur, quin qui angelus Dci diclus est,
Agar Sara commoverelur, conceptui ancillse do- C idetn rursum dicatur et Deus? Pariterque de Ismael
niina sterilis invidens, cuinque discessisset a con- sermo est, et nunc el dudum multiplicandus ab ec-
spectu ejus, ita de ea Scriptura Ioquitur : Et dem est. Et ne forle non idem , qui esset locuttts ad
dixit AngelusDominiad Agar, Redi ad dominamtuam, Agar, non loqui crederetur: ejusdem personse signi-
et Itumilia te sub manibus ejus. El dixil ei Angelus ficationem divinus sermo teslatur , dicens, El bene-
Dotnini, Mulliplkansmuiliplkabo senten tuum, el non dixi (5) eiet (e) muliiplkabo eum. Benedictioex proe-
dinumerabitura muliitudine (Gen. xvi, 9 , 10). Et terito est; jam cnim ad Agar sermo fuerat: (f) am-
rursum : Et vocavilnotnenDotnini qtti loqttebaiurse- plificalio vero in ftilurum; nunc enim primum ad
cum,Tu Detts qui adspexisli me (Ibid., 13). Ange- Ahraham de Ismael Deus loquitur. (g) Et ad Ahraham
lus (c) Dei loquitnr (duplcx autem in angelo Dei Deus Ioquitur; ad Agar vero angelus Dei loculus est.
significatio esl : ipse qui est, ct ille cujus esl ) : et Deus igitur est, qui f/i) et angelus est : quia qui et
loqtiitur non res secundum nomen officii sui; ait angelus Dei est, Deus esl ex Deo natus. Dei auieiu
(1) Lmtabatur. (i) Distinctione.
(2) Legisdciiio. (5) Eum, el antplificaboeum.
(3) Qumsola.
(a) Puia quse in eodem Prov. cap. habentur : Do- D Evangelio claris verbis prsedicari; ita ut tum cx Iege
minus creavit tne, elc, in quibus illustrandis tolus lum ex Evangelio hoc certum fulurtim sit, cum lex
fere liber xu, occupaiur. oslensa fuerit hac eiiam parte cum Evangelio con-
(b) Apud. Lips. et Par., cf leclioet legislatio. Rec- sentire. Unde Genesis Deum et Deum elocuta,n.l8,
lius aliis in libris, ef electio el legislatio, hoc est, no- dicilur, evangelicumsacrctmentum annuntians.
vuin ac vetus Testamentum , secundum illud Pauli (c) Sola edilio Par., Angelus Deus : refellilurex
Rom. xi, 7 : Quod qumrebatIsrael, hoc non est con- subnexis. De distinciione ejtts qui est ab eo cujus est
seculus, eleclioautemconsecuiaest. Hinc plnnius jam jam aclum est ad lib. u, n. 32.
iib. v, n. 2, ad huncce librum babita ratione : Recte (d) In plerisque ac potioribus mss. qum sola.
enim uiium Deuma MoyseprmdicatumEvangelia tes- (e) Ms. Carnut. ampliabo. Alii nonnulli, ampli-
tanlur : el rursum ftdetiterin EvangeliisDeum et Deum ficabo.
doceri, MoysesDeum untimprmdkans auclor esl. Hinc (f) Ms. Colb. cum Germ. amplicabo. Vat. bas.
facile diluiiur objectum illud, qnod per se occurrit: amplificabo: quod non displiceret, si prius benedixi,
Si electionis et legislalionis nomine Evangelium et non benedictiolegeretur.
lcgem intelligat Hilarius, cur deinceps ex sola lege (g) Verba, ef ad Abraham Deus loquitur, in ante
ct non cx Evangelio Deumet Deumoslendit. Quippe vulgaiis omissa, restiluiiniur ex mss.
veltiii rcin conslanleni ponit, Deum et Deum in f; (h) ln vulgatis, ef qui angelus Dei est, qnid el
IIJ SANCTI lilLARH EPJSCOPl li6
angeltisob id diclus, quia magniconsilii eslangelus : J . et concepilet peperit Sara Abrahwfilium in senectuie
Deus vero idem poslea dcmonslralus est, ne qui suq, el in temporesicut /ocufus esfilli Dominus(Gen.
Deus esl, esse angelus credereiur. Seqnatur sermp xxi, 1 , 2). Dehinc expulsa de Ahrahsedomo cum
ordinem rerum. Angelus Domiui ad Agar loculus ftlio sua ancilla.el iu deserlo qb aquseinopiam inler-
cst; idem ad Ahraham Deus loquiiur, ex eodem ad itum pueri liniente , eadem Sciiptura ait, (c) El
utrumque fit sermo. Benedicitur Isniael, et in gentem exaudivilDominus Deusvocemptteritibi erat, et vooa-
magnam amplificandus essc promiltitur. vh ungeltts Dei Agar de cwlo, e( dixil ei, Quid est
25. Referunturel alia visa, dicla, gesla.— Scriptura Agar? noli thnere; exaudivitenimDeusvocempueri de
cl per Abraham , Deum esse qui loquerelur, osten- locoin quo esl. Surge, et accipe puerttm,et lcne mq-
dit. Abrahic quoque Isaac lilius proiuiliiltir. Dehinc nutn ejus; in geitlemenim nuicjnttmfaciamcum (Ibid.,
postea assisttmt viri tres. Abrahaui conspeclis tribtis 17 , 18).
unum adorat, et Dominum confiietur. Scriptura 26. Expenduntur singula. Filius et mvtgniconsiiti
aristitisse viros tres edidjt : sed patriarcha non igno- attgelusest, et Dominus,el Deus.— QUOB perfidisecsc-
rat qui et adorandus sit et confilendus. Indiscrcia citas est, quse increduli cordis (d) obuisio est, quoe
nssislenlium spccies est; sed ille Doininum suttm irreligiositatis lemerilas, nut ignoriirc hsec, aut
(idei oculis ct visumentis agnovit. Deliinc sequitur : 3 non ignorala negligere ? Cerle ila commeinorata et
El 90 dixit ei, Reveiiettsveniamad le ad Itoctempusin dicta sunt, ne intelligentiam verilalis error aliquis
fuiurum, et hubebilfilium Sara ttxor tua (Gen. xvni, aul obscuritas impediret. Quae si non posse ignorari
10). Et post hoec dixit ei Dominus, iVoucelctbocgo doceaiuus; impietatis esse (e) crimen necesse cst
Abraham (I) puerummeum qum facturus sum(Ibid., quod negatur. Ahgclus Dei loquiad Agar ccepit, Is-
17). El rursum : Dixit autetn Dominus, ClamorSodo- maelem i i genleiu magnam adauciurus, eique (i) in-
tnorutn ct Gomorrhmimpletus est, et peccata eorum iiumerabilem Q\ gcniis progcniem proesiatuiiis.
magna valde (Ibid., 20). Et rursum posl mulium Confessio audieniis el Domiiiumeum esse ei Deum
alium sermonem, quem brevitatis sludio prseleimitii- edocet. Sermonis enim exordium ab angelo Dci cce-
mus, cum dejustis una cum injuslis perdendis Abra- pit, sed in confessipne Dei constiiit. Ra qui (5) sub
ham esset sollicitus, ail : Nequaquam,qutjudicas ler- ministerio (f) magni consilii nuntiaiidi, Dei angelus
ram, fttcieshoc judiciutn. (a) Et dixil Domimts, (2) Si est, ipse et nattira et noniine Deus esl, Nomen enini
inveneroin Sodomisquinquagintajustosittcivilafe,retnk- iiaturoc,non nomini natura componitur, lisdem etinin
lam omiftloco propler (b) illos (lb., 25, 26). Et rur- de rebus ad Abrahain Deus loquitur : (g) beiiedicium
sum constinuiiato sermone ad Lol fralrem Abralioc, jani Ismaeli docetur, et niiiliiplicanduin eiimdcm
Scriplnra dicit, Et Dominus (5) ptttii sttper SqdonifiinC esse jn gentcm : Benedixi, inqtiit, ei (G.en.xvn , 20).
el Gomorrhatnsttlpltur et ignetn a Domino de cmlo Non itaqne demuiavil personoe supe siguilicaiio-
(Gen. xix, 21). Et rtirsiim : El DominttsvisiiavitSa- nem : se cnim jani benedixissedenionstriil. Scripiura
ram, sicut dixii, c\ fecil Detts Sara; sicut locuius csi, cerle sacranieiui ordineni et versp prseilicalioiiis
(1) Puero meo. (i) Inenumerabilem.
(2) Si itivetiero$odomis. (5) Sub tvysterio.
(3) Pluvil super Sodoma et Gomorra.
qui, elc Elegantius in mss. qui ef angelus est, sine impiis : renitenlibus mss. Sed et IMBC cum in fine
Dei. Hiiarii expositionem confirmarejuverit ex epist. nuiii 27, aliis verbis et alio ordine, pempe ante
concilii Anthiocli.de Christo dicenlis : Qui implens proxime dicta, non posl exhibeaulur; patet jiic intcr-
volunlaiem paternum palriarchis apparcl, et cum eis polaloris opera.
loquiiur, in eisdemclqusulis el eisdem capiiibtts ali- (6) In vulgalis, i//os juslos. Abestjuslos a mss.
quando quidem tamquam Angelus, quancfpqitevero (c) Editi, ef ecceexaudivit.Tres mss. efaudivil. Alii,
lamquamDominus,quandoque aulem Deus esse affir- consentiente graeco, et exaudivil.
malur. Deumenimuuiversiiinpium estexistimari qnge- (d) Id mss. hic etalibi conslanter, obtunsio.
lum. Filius vero angelusPatriscst, qni est ipse Dami- (e) Criminis hujus qui rei sint, aperit lib. vi, n, 1S,
nus et Deus.Scriptum esl enim, Angelusmagniconsilii. qnos nimiriim impielaiis volunlas, et non iguorantia.
Apposite Terlullianus,deCarne Ciiristi.n. U : Diclus D in errore delinet. Quibus vero poenissint multandi,
esf magni consiliiangeltts, id est nuntius, offtcii, non iu eodem, lib. n. 3, sicdeclarai : Nam judicaturus
naturmvocabulo.Magitumenim cogiiaiumPalris, su- ipse de omnibus, el pro majestalis sum mtscrkordia
per hoiputisscilicet rcstitutione, annuntiaturussmculo meriiumignoranti moderaiurus errori, negantes
sic ut pwnw
erat. Nonideo tamen augeltts intelligendus G«- se jam non judicabit ulique, sed negabil.
briel ctitilittpliael.Namet FUius a Domtiiovinewmitii-
tur qd citllores sicut et famuli, eic. Ilis conseniiunt (f) Plures niss. curn vulgalis , sttb mysterio,Magis
Jiistjniis, dial. cuiq Tryp|i.; Epiphanius hoer, LXIX placct cuni mss. Carnul., Rcmig., eic, mb minisie-
, rio.
n. 35. VidesisAugiisiiiiuin, lib. 11de Trin. c. 13. Nc- Ut cnim supra ex Tertuiliano obscrvabamus,
Qrigenes, qui ut liuniamiHi Hil a.nge- Cbristus magni consilii ange|us dictus est offi-M,non
que audieqillis Hilarius ipse, lib. v, n. 11 : In
licatn naluraiii a C|)risto assuuipiarn. docui|, cpjus naturmvocabulo.Et nalurm inieltigentiamesse
ha'C stiut tom. i in Johan., p. 32 : Christus iwmo angelo officii potius quamministriDei voccnlur.
hominibus, qugelii angelits fqclus est. Qi|ippQ, inquit hinc probat, quod angcli
Terlullianus, c|e C»rne Chrisli, n. 14, «f hon\\ittm (</)Ilaprsestamioresmss,Colb., Carp., Remig. cuin
gestaret Chrisius,salus hominupi fnit causa... ul ange- Germ. a prima manii. At in vulgatis , benedictumjam
Ittmgesiaret,nihUtale de causa esl..,Nam nuilnmman- Istnaelem : ac deinde Par, post Lips., docef, nec
dalum de satule angelorunisnscepitChrislusa Palre. ninlto posl ciiui aliis eililis, benedixil, pro bene-
(u) Hic adjicituil prius excusi, ut perdasjustunt cttm dixi.
«17 DE TRINITATE LIBER IV. 118
modum, ab angelo Dei incipiens, et postea iis- A Dei Deus prseslitit. Ita se Deum et loquendo et fn-
dem de rebus eumdem loquentem Deum confessa, ciendo significat. (d) Viri deinde de conspectis tribus
servavit. duo abeunt: sed qui residet, et Dominus et Deus est.
27. Vir quem ex tribus adorat Abraham, Dominus, Neque solum Dominuset Deus est, sed el judex est.
Deus, etjudex est. — Procedit autem pleniore doc- Stans enim ante Dominum Abraham dixil, Nutlo
trinse profectu scrmo divinus, Detis isthic ad Ahra- modo lu facies hoc verbum,occiderejuslum cum impio,
ham loquitur, pnrituram Saram pollicetur. Post hoec et eriijustus sicul impius. Nequaquam, qtti jttdicas
viri (res sedeuti assisiunt, unuin adorat, el Dominum omnem terram, facies hoc judicium ( Gen. xvm, 25).
confiietur. Idemque et adoratus et confessus ab illo, Toto igilur sermone suo Abraham fidem, ob quam
lempoie codem in fmurum redilurum se promiltit, justificatus esl, docet, Domiuumsuum ex trihus agni-
et Sarse filium fttturum Deusad Ahrabam locutus esl. tum, et solumadoratum, et(l) Dominum (e) confes-
Idem postea de rebus ipsis eumdem vir ab eo visus sus etjudicem.
alloquilur. Demulaiio tantum fit nominum , nihil la- 28. Unum ex ttibus, non tres in uno Abraham ado-
men de cpnfessione decessit. Virum enim licet con- ral. Disctimen inter visttm Lot, et visumAbrahw. —
spectum, Abraham lamen (a) Dominum adoravit Ac ne forte existimes in unius confessione, trium
( Gen. xvm, 2 , 3) : sacramentum scilicet futuroe g omnium virorum, qui simul videbantur, honorem
corporationis agnoscens. Nec lainen lantoe fidei testi- conlineri; contuere quid conspectis duobus qui dis-
moiiio caruit; Domino in Evangeliis dicenie, Abra- cesseramLot dixerit: (() Et ut vidit Lot, exsurrexit
ham pater vester (b) laatabatur, ut videret diem obviamillis, el adoravil in fqciem in terram : et dixil,
iTieiiin: et vidit, et lsetatus est ( Joan. vm, 56). Yir Ecce, domini, divertitein domumpueri vestri(Gen.xix,
ergo conspectus rediturum se tempore eodem polli- 1,2). IJic pjuralem retinuit significalionemsjmplcx
celur. Cpniuere sponsionis effectpni : memenlo ta- visio angelorum, illic singularem honorem patriar-
men virum esse qui spondeat. Qtiid ergo Scriptura choefides confitetur. Hic divinse Scripturse hisloria
dicit, E( Dominusvisilavit Saram (Gen. xxi, 1)? Vir duos de iribus lantum angelos fuisse significat, iljic
ergo isie Dominusest, efficiens quod spopond|t. Qttid Dominum et Deum prsedicat. Ait enim : Et dixit Do-
autem sequilur? Et fecit Detts Sarm sicut loctttus est minus Abraham,Quare risil Sara, dicens, (2) Ergo vere
(Ibid,). Yir in loquendo nunctipatus, Dominus92 in paritura sum? egoautcm (g) senui. Nutnquidimpossi-
visiiatione significalus, Deus proedicatur in fnclo. Lo- bile est 93 («) a Deo verbum? In temporehoc revertar
cutum certe virum non ignoras, qui Abrahoeet visus ad le in fulurum , el erit Sarm fttius(Gen. xviu, 13 ct
est et loculus. Deum quomodo ignorabis, Scriplura seqq.). Tenet ergo Scriptura ordinem veritafis, nec
eadem, quse virum dixerat, Deum confiiente? Ipsa Q pluralem significationem in eo qui el Deus el Domi-
enim dixi|, Et concepit el pepetit Sara Abrahmfilium nus agnoscehatur admiscens, neque angelis dupbus
in senectutesua, et in lempore skttl locutus esl illi Do- honorem, qui Deo tantum fuerat delalus, impertiens.
minus (Ibidem, 2). Sed vir venturum se locuttts est. Lot quidem dominos dicit, sed Scriptura angelps
Yirum crede lantum, nisi qui venit, et Deuset Do- nuncupai. Illic hominis officium est, isthicconfessiq
minus est. Causam compara. Vir certe pb id (c) ve- veritatis.
niet, ut Sara el coiicipiat et pariat, Fidem disce. Do- 29. Domiuus a Domino,Filius. — Dehinc adest in
mintis et Deus ob hoc vemt, ut Sara et coiiciperet et Sodomam et Gomorrbam justi poenajudicii. Et quicl
pareret. In potestate Dei vir locutus est: in effectu tandem momenti in eo est? jDoniinussvlphur et ignetn

(1) Ef Deum confessus. (2) Ego vere.

(a) Editi, Deum adoravit, repugnanle sacro textu
cum mss. Repugnat el hoc , quod Hilarius , cui vox
Deus simpliciter p&sitaPatrem, sicut DominusFilium
sonat, indeconficii Abraham Chrisli fuluram corpo-
ralionem agnovisse. Deeadem visione TeiitiUianus,
deCarne Chrisli, n. 6, non diversa loquitur : Inter
Ancjelositlos ipse Dominus apparuil Abraltwsine nali- D
vitate cum carne... qui jam luncet alloqui el liberare et
judicare humanumgenttsediscebatin carnis habitu, non
natm adhuc, quia noitdummotilnrm.
(b) Carnut, aliique nonnulli mss. exsultnvit.
(c) ln excusis, venit. Melitts in mss. veniel. Institui-
tur eiiim comparalio inter eum qui veiiturum sepro-
miserat. Gen. xvni, 10 , tum-vir conspectus, et eum
qni venisse narratur. Gen, xxi, 1 et 6, non jam vir, sed
Dominuset iDeusnuiicupnlus.
(d) Editi, viris deindeeonspeclistribus :emendantur
ex mss.
(e) Edili, el Detm confessusesf etjudkem : renilen-
libus inss. Neque Abraliam in Scriplura Deum , sed
Dominumconstanler profitetur.
(f) Ita castigatiores mss. Atedili, et vidit Lol, et
surrcxit... in lerra : groeceT5 7rpo(rftijrw ini-cm yw.
Deinde legens Hilarius ecce domini,consentientia ha-
bet grseca simul et latiua exempla. Augustinus ta-
men,Serm.7,prsefert eccedomine,nec usquam vidisse
videttir ecce domini : sic enim habet num. 6 : Cum
duo millerenturad Sodomamapparenlesfralri Abrahw
Lof, el ipse agnoscithi eis divinitatem;et cuni duqs vi-
deat, DOMINUM appellat : et ille in tribus Dominum, el
in duobus ille Dominum: adeo ut ex hoc in eam abeat
senlentiam, quoe luetur non Dominum ipsum., sed
angelos in quibus insUlerei Dominus apparuisse pa-
triarcliis, qui non portantibus , sed insidetiti glotiam
dabant. Yidesis ejusdem lib. n contra Maximinum,
c. 26, num. 6.
(g) In vulgatis, qum jam senui. Abest qum jam a
mss. et groeco textu.
(«) Apud Par., Deo, omisso a. In editis aliis, a Do-
mino. Verius in mss. a Deo : qtio is, qui in habitu
viri locutiis erat fi, et 3, quique y 1, 3 et 15, Do-
minus appellaius esi, Deus quoque esse significelur t
qui scopus est Hilarii, groccuiiitexium m«p«rS ©s5
proprie apud Deum, quasi 7rap« TOO©eou interpre-
tantis.
119 SANCTl HILARII EPISCOPI !20
pluii a Domino (Gen. xix, 24). Ut Domintts a Do- } , Abraham et Deu Isaac et Deus Jacoh repcrtus. An-
mino; ita non discrevit natura noinine, quos signili- gelns enim Domini Moysi de rubo apparuit, Dominus
calione (non unitis personoe) dislinxerat. Legimus de ruboloquilur : vocem ctijtis intelligendam cxisti-
namque in Evangelio, Pater non judical quemquam, inas, ulrum cjus qui visus est, an alicujus allerius?
sed omne judiciom dedit Filio (Joan. v, 22). Dedit Hic mendacii locus niillus esl. Ait enim Scriplura,
ergo Dominus, quod Dominus accepit a Domino. Apparuit autem illi angelus Dominiin flantma ignis
30. Eum ut Deuinvidil Jacob nec solitarium.—Sed de rubo (Exod. iu, 2). Et rursutn, Vocavit eitm Do-
qui accepisti in Domino et Domino judicis cogniiio- minus de rubo , Moyses, Moyses.Et respondil : Quid
nem, cognominis ejusdem in Deo et Deo cognosce est? Eldixil Doinitms: Ne accesseris huc, solve cat-
consortiurii. Jacob discedens ob melum fratris sui, ciamentum de pedibus luis; locus enim, in quo slas,
somnians viderat scalam fundatam in terra et con- terra sunctaest. Et dixil ei : Ego sum Detts Abraham
tingeutem cceluin, et per eam adsceiidentes ct de- et Deus Isaac et Deus Jacob (Ibid., i et seqq.). Qui
scendenles angelos Dei, et Dominum iiicunibentein appartiit in rnbo, de rubo loquitur : el visionis locus
supcr eam, sibique omnes benedictiones, quas Abra- uuus et vocis esl; neque alius, quam qui est visus,
hse etlsaac dederat, iiiipeiiientem (Gen. XXVIII).Ad auditur. Q.ii angelus Dei est cum videtur, idem rtir-
hunc postea lalis Dei sermo est : Lixit auiem Deus 8 sum cum auditur est Doininus; ipse vero (b) Donii-
ad Jacob, surgens adscende in iocum Belhel, el habiia nus qui auditur, Dens deinde Abraha?,Isaac et Jacob
ibi, el fac ibi allarium Deo, qui apparuit libi cum fu- esse cognosciiur. Cum angcltis Dei dicitur, non pro-
geres a facie fratris lui (Gen. xxxv, 1). Deus hono- prius sibi ac solitarius esse monstralur; (c) est enitn
rem Deo poslulat, et postulat cum alterius significa- angelus Dei : cum Dominus ct Deus nuncupiUiir,in
lione personse : Qui, inquit, apparuit libicnm fugcres; hoiiore naturse suse et nomine proedicalur. Habes
ne qua personse ejusdem confusio nasceretur. Deus ergo angelutn, qui de rubo apparuil, et Dominumei
crgo est qui loquitur, Deus et de quo loquiiur : ho- Deum.
noris confessio a naturoe nomine non discernit, quos 33. Moysesnonsemel Dettntel Dominumprmdkal.
significalio subsistentes esse distinguit. Uterquetametittnus est Deus. Filio uli natura Deoho-
31. Synopsis et scopusprmdicloruma tutmero23.— nor poslulatur. Fiitus el AngeiusDei et Detts. — Per-
El huic quidem loco quscdam niemini ad pleniorein curre adhuc Moysi lestimonia; et intellige an occa-
absolulionem nccessaria : sed secundum proposi- sionem aliquam praedicandi Dcum ct Dominumne-
tionis ordinem, responsionis quoque ordo relinendus gligat. Tenes neinpe ex diciis ejus, Audi, Israel, Do-
est, Itaquc quoe ei reliqua simt, in libro allero suo tninus Deus tttus unus est (Deul. vi, 4). Tene nunc
loco exseqttemur. Taniuin hoc nuuc in Dco, qui ho- C divinaa illius Ciinlionis suocdicta : ait namque, Vi-
norem Deo postulal, demonstrandum fuil, angelum dele, videlequoniamego sum Dominus,et non esl Deus
Dei, qui cum Agar loculus essel, et Deum esse et prmter me (Deui. xxxn, 39). Et cum omnis sermo ei
Dominum, cum iisdem de rebtis ad Abraham locu- cx persona Dei (d) usque ad linem cantionis fuissel,
lus ipse sit: et virum, qui Abrabse visus sit, et Deum -ait, Lmlamini cwli simul ciim eo, cl adorent eum om-
esse et Dominum; angelos aulem duos, et cuni Do- nes (e) filii Dei. Lmlaininigentes cutn popttlo ejus, et
miho visos, et 94 au e0 ;K'^ 01 missos, nihil aliud honoiificenteum omnesangeli Dei (Ib., 43). 95 H°"
a propbela nisi augelos proedicatos.Non solum aulem nofificandus esl a Dei angclis Deus, dicens : Quoniam
ad Abrabam in viro Deus adfuit, scd etiam ad Jacob cgo sum Dominus,et nonest Detisprmlerme. Esl enim
in honiine Deus venit. Neque solum vcnit, scd Unigenitus Deus : neque consortetn unigcniti noinen
Iuctatus oslendiiur (Gen. xxxu, 21) : neqtie taniuni- admiitit (sicuti non recipit itinascibilis, in eo tantum
modo Iuciatus, sed etiani advcrsus euni, ctun quo quod est innascibilis, participem); est enim unus ab
luctabalur, infirmus. Nunc de luct;u sacrameiilo uiio. Neque prselcr innascibilem Detim iminscibilis
(a) non est, ncqtte in tempore, nequein nialeria.ali- Deus alius csl, neque prsetcr unigenilum Deum uni-
quid iractare. Deus cerlc est; quia Jacob adversus genitus Deus quisquam est. Uierque itaque unus et
Deum invaluii, et Israel Deuni vidil. D solus esl, proprielaic videlicet in tinoquoque et in-
32. JWoysiiu rubo visus, Dominus el Deus est. — nascibililalis et originis. Ac sic uterqtie Deus unus
Videamiis aulcm, an etiaiu alibi, proeter quam ad esl; cum inter untim et uiium, id csi, ex uno uiium,
Agar , liic angelus Dei Dcus esse sil coguitiis.Cogni- divinitatis oeternsenou sit secunda natura. Adorandus
tus plane esi. Neque solum Deus, sed cliam Deus ergo est a iiliis Dei, et lionorificandus ab Angelis

(a) Edili, neque est in tempore: prseler fideni mss.
Estautem hicpleonasmus.eiijusexeinplajani vidimus.
(b) In vulgalis, ipse vero qui audilur, DotninusDeus
est. DeindeAbraltm,Isaac et Jacob Deusessecognosci-
lur. Qu:i' leciio confusa resiauralur ope niss.
(c) Edili, ElenitnDei angelus cum, clc, sensu per-
turbato, ct suhlata probationc qua Deus non solita-
rius (lemonslraiur. Castigaulur cx mss.
(d) SciUcet Unigeniti; ut apertius declaratur lib. v,
h. 30'.
(e) Hic. Deuteron. locus in Ps. LXVII,n. i, aliis
verhis, alioquc verborum ordine expriinilur. Ihi enini
primo loco habelur Angeli Dei, uon filii Dei; poslea
autem filii Dei, loco Angeli Dei : cui lectioni suffra-
gatur Jiistiiios sub finem Dial. cum Tryphone, 1'av'et-
que Paulus Heb. i, C. Quem hic lenet llilarius ordi-
nem, tenet et Epiplianius haer. LXIX,n. 60, ubi babet:
Adorenl ipsumomtiesfilii Dei, et confotienteum omncs
attgeli Dei.
121 DE TRINITATELIBER IV. 122
Dei. Ita et honor et veneratio Dco a Dcifiliis cl An- A cernc (e) ad legcnlis iiilclligentiam tincttimct tingen-
gclis poslulalur. Significationem honorandi, (1) et lcm : distingue fe et fuus : ad qiiem et de quo sit
corum (a) per quos csl honorandus inlellige, scilicet sermo, demonsira. Superioribus enim dictis hic con-
per angelos et filios Dei, Dcus. Ac ne forte lionorem fessionis ordo subjectus cst. Dixerat iiauit|ue : Sedes
Dei non naiuralis exislimes postulari, et arbitreris lua, Deus, in swculum swculi, virga direclionis tttm,
hoc in loco Moysen dc honorando Deo patre sen- virga regni lui; dilexisli justitiam, el odisii iniquila-
sisse, cuiii lamen Pater sit honorandus in Filio; ta- tem (Ibid., 7). Nuncqttoqtie his adjecit : Propterea
men henediciionem,quam (b) suh eodem sermonead unxit le, Deus, Deus luus. Deus crgo regni oeterni, ob
Josepb disponil, adverte. Ait enim : Ei quw accepta meriltim dilectoejuslhiao et perosoainiquilatis, a Deo
sunt ei qui apparttil in rttbo, veniantsuper capul Jo- suo unctus est. Numquid inlelligeni.iamnostram ali-
seph et verlicetn(Dettl. xxxm, 16). Adorandtisergo a qua saltem nominum iniervalla confundunt? Nam
Dei filiis Deus est, sed Deus qui el Dcifiliusest. Ho- discrclio Innlum personoc in fe et fuus posila est,
norandus atitem a Dei angelis Deus est, sed Detts in nullo lamen naliirse disiiucla confessione.Tutis
qui Dei (c) angcltts Dcusest : quia de rubo apparuit enim rclntimi est ad auctorem, fe vcro ad ejus qui ex
Dei angelus Deus, el qusc ei complacila sunt, Joseph auctore est significalioncm. Est cuiin Deus ex Deo,
cum beriedicerelur optanlur. Non ideo non Dcns, B prophcta eodem ordine confilenle : J7im'ffe, Deus,
quia angelus Dei cst; neque rursiim angelus Dei non Deus luus. Non cst auiem ante innascihilem Dcum
idcirco, quia Deus est: sed significaia personaium Dcus ullus, ipso dicenlc : Eslote tnilti lesles, et ego
intelligenlia, el (d) distinclo innascibiiitatis nativila- lestis, dicil DomintisDctts, et puer mettsqtiemelegi, ul
tisque sensu, ac manifeUala sac.rameiUorumcoelcs- scialis et credatis et ittleUigaitsquoniam ego sum, et
tium dispensalioiie, non solilarium Deumdocuil opi- anle me non esl alitts Dens, el posl tne non eril (Esa.
nandtim, cttm angelum et (ilium Dei Dcum, Dci ct XLIII,10). (2) Ejus igitttr, (f) qui sine iniiio cst, de-
angcli el filii adorahunt. inonstrala esldignilas ; el ejtts qui cx innascibili cst,
54. Et hsec quidem de Moysi libris responsa a lionor conservatus est : Unxil le, enim Deus, Deus
nobis sinl, vel polius Moyscsipse rcsponderil : quia luus. Id enim, quod nil fniis, ad nalivilntem rcfer-
eo hseretici auctore usi, per tiiiius Uci confessionem lur, cseterum non peiimit naturam (Vide lib. xi,
puteiit persuaderi posse, ue Dcttscsse Dei filius ptoe- n. 18, elc). El idcirco Deuscjus esi, quia ex eo na-
dicelur; 96 contra aucloris sui testimoiiiuni inipii, tus in Deumest. Non lamen per id, quod Paier Deus
cum quaudo ille unum Deum coufiicns, non destite- est, non et Filius Dcus csi : Unxit enim fe, Detts
rit de Deifilio docere quod Deusest. Sed couseqtiens Deus utus : designala videiicet cl auctoris, el ex eo
csl iiitiliiplices de eodem prophelarum senlentias C geniti significaiionc, uno eodemque dicto ulrnmque
proferre. illum in nalurse ejusdem (g) ct diguilalis titinciipa-
55. Qtii propltela Filiutn ct Deumdoceal, et a Palre tione constiluit.
secernat. Filii cttr paler Deus sit. — Tenes diclum : 97^6. Filium Palris qualemEsaias prmdkat.—Vc-
Audi, Israel, DominusDeusluus unus esl : alque uti- rum ne fortc ex co arripi impioeassenionis possil oc-
nam recte teuercs. Sed secundum sensum tuum casio, quod diclum est, Quoniamego sitm, et ante me
dicti prophetici qu;cro ralionem. Ait enim in psal- nonesl Deus alius, el posl tnenonerii (Esai, XLIH,10) ;
mis : Unxii te, Detts, Deuslutts (Psal. XLIV,8). Dis- tamquam pcr id non cl Filius Dctis sii, quia posl

(1) Et ejus per cujus. ait, et paulo post, <7i<ia ea: Deo natus legilur, pro ex
(2) Ejus igilur qtti sine nuitvitale esl, demonstrata eo nutus.
personaesf, mox, pro id cniin quod ait, cst id quod
(a) Iia Er., Lips. et Par. quoe lectio nobis vnlde Deus palrttm vestrorum, Deus Abraham, Deus Isaac,
snspecln cst, cuni nec snlis congruai ctim subnexis, DettsJacob. Icleosedemonslravilliitmiinisadspectibus,
nec liabeatur nisi in rccenlioribus mss. Nani iu po- quiu veitluruseral ttl ab omnibusvideretur.
tioribus tribus Colb., Carn., Corb., Germ., Re- (d) In cdiiis, dislinciio : mendum quocl castigant
ef
mig., elc, legerc est, ejtts per cujtis (poiest intel-
verbum tst honorandus.In ms D mss.
ligi tacitum honoretn) (c) Lips. ct Par., discernallcgcnlisinlelligeiitia: re-
cf
Coib. secundis curis adscriplum est, ejus per quen lucianlibus aliis libris. Iia Tertulliantis adversus
esi Iwiwrandiis.In Vindocinensiautem exstat, e( eju. Praxeam n. 13, Amhrosius lih. i rieFide c. 3, et alii
per quos esi honorandus. Deindein vetustiore Remig Patres in lioc Psnlniistoeloco duos aperle disccmi
meiitlose,intelitgeresciticeturAngelus et Filius Dei. E: observanl. Luciileniui» esl pra? caieris illud Irena:i
qiiibus iion incoinniode conlicere licerei, siynificalio lib. tii, c 6 : Uirosque Dei appellalione significuvit
eis
tiemhonorandiex per quos esl honorandus iniellige Spirilus sancius, et eum qui ungilur Filium, et eum
scilicetut Angelttset filius Dei Detts. qui ungil,, id esl, Patrem.
(b) lu iino coriice Vatic sub eodem ttomine. T un
iu rccenliore Remig. ad Tbeod. Jacob ad Josepi( lanien (f) Edili exceplo Par , qui shte nalivitateest ; qui
disponit. Sincerior est leclio cscterorum. Subject;, mittnusinfra, n.37, de Patre hahent, qui sine initio
enini verba Deuleronomii sunt; qttamvis ad bene est.
dictionem Jacoh Gen. XLIX,26, alluriant. (g) Vat. has. codex, itt nalttrmejusdemdignitale et
(c) Iia mss. At edili, Angelusest qui derubo. Sic e t Domhiittuncupaiione: niinus sincerc. Ex hoc maxime
Ambrosius in Psal. XLIII,n. 15, Filiuui in rnbo vi loco palet quam apud liilarium vim haheat vocahu-
suni fuisse declarat his verhis : Quis est in rubovisui lum dignitaiis, quod dtvinifatisloco manifctte hic po-
Muysi,nisi primocjenitiis .Dei ftlius, quiaii : Ego snni nitur.
W SANCTIHILARHEWSCOPI 124
Peuni, anie quem Petis nuUus sit, nullus qitpque A professioest. Ait namqite : Quoniamsic dicit Domintts
pos.tea Peus futurus sit: totips ub id dicli raliq trac- Deus samtus 98 Israel, qui fecit qum ventura suttt:
tanda est, Deu.sipse sermonis sui lestis est, sed et Interrogale me de filiis veslrisel de filiabus, et de ope-
pper ejus electus una cum eo leslis est, Peum ante ribus manuum mearum mandale mihi. Ego feci ler-
se 11011 esse, neque post se fulqrqm. Siiffi.cie.nsquj- ram, el hominem super eam , ego omnibussideribus
dem sibi |pse testis est: scd leslimonio de se stto, prmcepi,cgo sttscitaviregem cum jusiuin, et omnesvim
lestinvniuni pueri que.melegit admiscuil. Uuum ergo ejus recim. Htc mdificabilcivitaietn meam, et caplivita-
diiuiii tesiimonium est, uullum ante se Deumesse; ex lein plebismem converlet, non cttm prwmio, neqtte cttm
eo cnini omuia sunl : neque posl se Deum luiurum; muneribus, dkit Dominus Sabaoih. Laborabil &gyp-
non uiique ex se non fuisse. Eral enini jam puer in tus, el mercalus JE(hiopum, (c) et Sab(tin. Viriexcelsi
lestimonio Pa.lris hoecJo.quens,puer in tribu ex qua ad te transibunl, ct lui erui.it servi, ef post te sequeniur
gigni babebat eleclus. Idipsum ita in Evangeliis de- alligctlivinculis, et adorabuntte, et in te deprecabuntw;
monstrat: Ecce puer meus quem elegi, dileclus quottiam in te esl Deus, el non esl Dcus prmler te. Tn
inens, in quo complacuil(1) aniina mea (Malth. xn, enim es Deus, et nesciebqnius. Deus Israel salvctlor.
18). Non est ergo anie iue alius Deus, et posi me no.n Erubescentel pudebit omnesqui adversaniurei, ctibunl
erit,: setermc videlicet et indeniuiabilis virtulis inft- B cum confusione(Esai, XLV,11 et seq.). EsUieadliuc
nitatem in eo, quodanle et postea Deus praUer se sit aiiquis temcriiatis locus? aul ulla relicta es| ignora-
nullus, osiendens : puero lamen suo, ul in leslinionio tionis occasio : nisi id tautum reliquum sii, ul impie-
stiii, ila et in nomine, collocalo, tas professa se prodat? Deus ex quo pinuia sunl, qui
37. Osemtocus pro Filii deitale. Palri nullus, Filio omnia (d) mandando fecit.facli opera sibiassupieps,
Pafer, nobis Pater et Filius esf Deus.—Et hoc ipsum 11011 nliqiie efficienda, nisi dixisset utlierciil, (esiatur
promplum esiex persopa ipsius discerc. Ail eniin ad regem per se (4) excitatum juslum , et sedificaiUem
Osee prophelam, Non apponqm qdhuc ut miserear sibi Deo civiialem, et plebis captivitatem averientem,
donuti Israel, sed enim adversaitsadversaborillis : fi- non cum proemioneque cum niuneribus; gralia enim
liorutn autem Jttda miserebor, el salvoseos faciam in omnes salvamur. Deinde ita loquilur, cum post lalio-
Domino Deo ipsorum ( Osem1,6, 7 ). Ergo (2) ah- rem Mgypli, id est, sseculi (5) calamilatem (e), et
solute (a) Paier DeumFiljum nnnciipnt, in qqo et cle- inercattis iEthiopum et Sabain viri excelsi ad eum
git nos ante lempora seecularia(Ephes. \, i). Ipsorum traiisibuiil. Elquiiandem exisiiniaudus labor.'K«ypli,
iilcjrco aii, quia Deus innascibilis a nullo est, nostpie etmercaltis yEthiopumetSabain? Recordeinur Orien-
Filio iu hsereditatem a Dea patre donamur. Leginiiis tis Magos adorantes Dominum et munerantes, et la-
jiamque, Posce a me, et dabo libi genlei (3) hmredi- G borem veniendi usque in Betblehem Judse tanli iiiue-
tatem (b) iuam (Psal. 11,8). Deo eiiim ex qno onuiia ris meliamur. (/)Tn principum enim liibore totius
sunt Deus nulhis cst, qui sine inilio aUernus est. Fi jEgypti lithor demonslralus esl. Magis namque divi-
lio aulem Deus Pater est; ex eo enim Dpusnalus nsc yinulis opcrationes falsarerum speciemenlienli-
esl. Nobis aulem et Paler Deus esl, et Filius Deus bus, poiissimus impioe religionis honor a soeoplo
est: Patre de Filio confiieqte quod Deus noster sit, omni deferebatur. Iisdem Magis et mercatu jElhiq-
Filio de Patre docenle quod Deus nobis si|: Deo la- ptim et Sabain, auri, cl tburis, et myrrhse munera
men Filio a Patre, id cst, ipso inuaseibilis virlptis defereritibus : quod quidcm idipsum el alius prophcta
suoenomine, nuncupato. Et hoecquidem ad Osee. procinonuil , dicens : In conspeclu ejtis |irocidcnt
38. Teslimoniumlitculenluin ex Esaia. Magorum ./Eihiopes, ctinimici ejus liiniim lingenl. RegesThar-
adoralio prwdicia. Qui fuerunl magi. — Per Esaiam sis munera offerent, reges Arabum et Sabain muiiera
aulem quam ahsolula Dei patris de Domino noslro adducent, et dabilur ei de auro Arabise(Psa/. LXXI,9,

(\) Auimwmece. (4) Suscitalum.

h) Absoluiedeest in ms. Yeron. n. (5) Captivitalem.
(3) ln hmreditutem.
(a) Apud Par. et in nonnullis mss. omittilur abso- corrupte. Hic dc Magisduo tradit Hilarius, eo: scilicct
htte, quod esl, aperte ct ahsque ulla ambiguilate, ei principes fuisse, et magicaj aiii dedilos; qnod :il-
lerum pluresex antiquis cum eo dpcuisse jam oliser-
(b) Edili, in hwredilqlem, dissidentibus mss. et
vaium esi iti 1101.ad c. 1 comin. in Ma(th., n. 5. Rcges
Traci. 2. Psal. fuisse scribil Teriullianus, lib. 111contra
quoqueeos
(c) QunmviSex grifiCO lextU, xat 0? SceSash/uvSpeg, Marc n. 13, ubi enarraturus illud psal,, Reges Ara-
plantmi sit vocem Sabain referri ad suhsequeniem , bum, etc., subjicit, iVnmef il/ngosreges habuit fcre
non ad proecedeiUeiii: eain lanicn ab llilario ad vo- Oriens.Cui consentil Hieronymtis, cpinip. in Dan. c.
cabulum mercatus relatam esse non duhium est ex 2. Sic et C;i'sarius Arelat., in appendice Sermomim
stibjcclis. Tertullianus adversus Praxeam n. 13, cum Augusiini, Seim. 139 , 11. 5 1 it(i Magi tres recjes
Hilario cousentiens, qnod ex eodem Esaioeloco pro- fuissedicutttur. UndePaschasius Radberiusi|i MaU|i.
belduos esse qui iinum Dei nomeiiobiiueanl, lioc ab 11: Magos reges exiitisse, nemo qui historias legil gcp-
eo dissenlil, quori legat, ef Sabvin viri. tilium tgnorat, Qin raiioue expiicalur, qui onines de
(d) Lips et Pnr. ex marginc Er. mandtilo. Sabain ad Chrisium venerinl: quia nimiruin, uli dc-
in Matih. c. xiv, 11.7 : Popuii ptiti-
(e) Ila vetustiores libri. Alii vcro, smculicaplivtta- . claral Hilarius,
cepssubjectwsibi universitatis nomen causamqttecom-
(f) In ms.Vat. has,, in principiolaborloliusJEgypli: plectiiur.
m DE TIUiSITATELIBER IV. 12«
10). (a) lu.Migis ilaque 99 el niuperibus, labor A sequituf, /»i te esl De\is, non soluin eum qui pvnpgens
/Egypti el niercaius iEthiopum el Sabain ostenditur, est, sctletiam.euip 100 <lu'W m8ncai ip pra'§cule
scilicet mttpdi error Magisadoranlibus,etelecla gen- clemoiislrat : habitamem ab eoin quo habilei discer-
tiuni ninnera adorato ab his Dommooblata, nens, personoctauien inntiimdislinctioiic, non gene-
39. Apostoliviri excelsi.— Excelsi aulem viri, qui ris: Deus enim in eo est: et in qtio est Deus,, Deqs
ad eum iransiluri sunt, atque eum yincli sequentur, est. NPIIenim Deus in divcrsoeatque aliensea se na-
qui taiidem isti suni, non inobscuro cst. Respice ad turse hnhilaculp esi, scd in suo (e) atque px se gi;ni|o
Eyangeha ; Pelrus Dominum suttin secuiurus prse- manei, Deusin Deo, quia ex Dco Deus est. Tu es enim
Cingjtur (Joan. xxi, 7). Iniuere Aposlolos : servus Deus, efuesctef>amus, DeusIsrael salvaior (Is. XLV,15).
Chrisli Paplus in vinculisgloriatur (Fhilem.i). Et vi- 41, Filio adversanteserubescent.FiUumqui negaf,
deamus an vinclus Christi Jesu ea, qu;c Deus de filio Patrem iiihonorat. -r-Neganteni te Deum in Dpo, sp-
suo Deo fueral locutus, impleverit. Precabuntur, in- quens sermo confutat: ait enim, Erubescent, et pu-
quii, qiiQitiamin te esf Deus (Esai. XLV,14). Diclum debit omnesqui adversunlurei, et ibunt cum confusio-
ilaque ab Apostolo recognosce, et recognitum intel- ue (Ibid-, Iri) :'(() Decretuni hoc in iippietatem liiain
lige : Deusin Chrislo erat munduni reconcitianssibi Deicst, Adyersaris enim Cbrislo, de quo te prpfessio
(II Cor. v, 19). Dehinc sequilur, Et non est Deus B paierpse yocis,ohjurgai, Detis est enim, quem esse
prmier te. Qtiibus continuo idem Aposlolusait, unus tii Deinn denegas. Dpnegasvero sub specie houqris
est enim Dominus nosler Jesus Clirislus pcr qocm f)ei (Patfis), dicentis, Non est alius Dejusprwler tne
omnia (1 Cor. vui, C) : et nullus praier eum vithtur (Ibid., 18). Sed conliindcre et erubesce : non egct
alius esse, quia unus est. Tertio quoqtie ait, Tu es delato a te hopore innascibilis Peus, glariqm hanc a
Deus, et nesciebamus.Sed ex perseculore (b) Eccle- le soliludinis suse !l°n postqlat, non desideral hanc
sisedixit : Quorum patres , ex quibus Chrislus, qui esl opinioiiis tuse intelligeiUiani; ut ob lioc quod dixerit,
super omnia Deus (Rom.ix, 5). Hi igilur vincli lioec Non esl Deus p.rmterme, cuni qucm ex se gentiil Peum
prsedicabmU: excelsi videlicet, etin duodecim ihrq- abneges. Ac ne gihi hoc, ad divinitateinFijii deslruen-
nis judjcaluri (c) trihus Israel, et Domjpumsuum dam, pecnliare(g)deferres; Unigenilisui gloriam ho-
doctrjnaeet passionis suoemartyrio secnluri, nore perfeclaedivinilalis implevit, dicens, Ei non est
40. Pafcr de se dicit, Non est Deus proeler tne, ef Deus prmter te. Quid exoeqnata discriniinas? quid
de Filio, Non es| Deus proeier le. Filius persona comparata discernis? Proprium Dei filioest, ne proe-
non genere a pqfre discretut, — Deus ergo ia Deo ter eum Deussil; proprium Deo patri est, neabsque
est : et in quo est Deus, Deus esl. Et quomodo non eo Deusquis(|uamsit : verbis Dei de Deo ufere. C011-
est Deus prmter te; cum in eodemDeussit ? Usurpas, C litere ita, et prccarc rcgem : Quoniamin le est Deus,
o hserelice, ad confessionemsolitarii Dei patris, Non et nou es( Deus prmter te. Tu enim es Deus, et nescie-
esl Deus prwler me.: qiiomodo ex pragdicalipncDei bamus, Qeus Isrqet satvafor. Caret (/() contumelia hq-
patris dicentis, Non est Deus prmterfe, dicium inler- noris offictum,neque ofiensionem habet confessiouis
pretaberis, si per id quod dictum est, Non est Deus exemplum; maxime cum adversatio ejus plena con-
prmler me (Detit. xxxii, 39), affirmare contendis, ne fusioiiis SILet pudoris, Iinmorare Dei verbis, confi-
Dei filius Deus sil? Et cui ergo Deus (Pater) dixerit, lere Dei vocibus; eifnge confnsionisdenunliaiioneni.
A^ouesl Dettsprwier te ? subjicere eniin hic tibi perso- Deum enim Dei filium abnegaudo, non tam Deum
nam solilarii (d) non licebit. Dominus enimdixil regi taniqiiam (2) solitarium (i) glorise honore venerabe-
qucm excilavit, ex persona virorum excelsorum ado- ris, quam Patrem Filii inhonorationeconlemnes. Ho-
ranlium et deprecantinm, Quottiam in le est Deus. noris fidem innascibili Deo confitere, quod proeler
Solilnriuni res isia non recipil. In le enim proesen- euni Deus nullus sit: unigenilo Deo proedica, ijuod
teni, velu'i atl quem sit sermp, signilicat.Qiiodautem absqtie eQ Deus non sit.
(\) Manel, (2) Solitariq.
(a) Soltis codex Vat. bas,, in domsitaque. D snfficiensesl bahilalio Palris : qui in caeteris etiam
(b) Id est, qui fuit persecutor.Jam alias observavi- habilat, qtiaienusFilio conjtinctiin ipso quodammodo
mus pncposiiionem ex ad significaiiduinstatiini ac conliiieniur, iil eleganler ibidcm explicatur.
temptis proeteritum llilario esse usitatam. Sic de (/) Val. bas. n)S, cliciumhoc : minus benc.
Clirisio in servi lormam exinanito soepeloquitur, ex (q) Idem ciitlex, defenderet: neque hic audicndus.
Deo homo, pro, CKJH essef Deus, facius est hotno. Hic ()i) Neque hicvideiur siucerior pr;cdictus ms. cum
autcm in viilgaiis et in uno soluni recenliore ms. pro coniumeliq,exhibcl caliimnia: el niox pwna con-
Colb. inserlum esl, faciusdoctor. fusionis, pro plena conftisiouis.
:
(c) Editi, duodecimIribus refragantibus mss. (i) Editi piini aliquot mss. solilario Malumuscum
(d) Hic enitn, uli Teriulliantis, adversus Praxenni, caeteris soliiaritttn, prius restituia parlictila tatnquam,
n. 13, in eiimdein locum aji, dicendo, Deus in fe, et, quam Lipsius ahsqne audoniate expunxerat. Pater
Tu Dens, duos ptoponii; qui erat, el in quoerat; Chr\- aiiieiii inhonoiamr, dum filii tlegeneris pater prpedi-
sium, et Spiritum : ubi Spiritum Patfem intelligit. calur , ut ssepe insinuat poster Ililarius, ac probat
(c) In ms. Carn. atque in se geiiito: male. Cur au- Augusliiiiis,Serip. 139, n. 5 , nocnon Ambrpsius,
lem in co maneat, sic cxponiiiir in psnl. cxxu, n. 2: lil). 1 de Fide c (j, vel dum idiqiiandosine Vcrbo ac
Deus enim ex Dco geuiius, pottabestper nuturamgb eo Siipienliaftiis.se,adeoque aliuurie raiiotieiu iiiiiinnuis
ex quo genitus confttendusest: cumcseleraphsini per essc nsseiimr, ul oslendit Alhanosiiis,Oiai. 11cynt..
nalura) discrepanliam. Filius itaque digna per se et Ar., p. 351,
127 SANCTIIIILARII EPISCOPI 128
101 *2. FUii divinitati adslipululur Jeremias. Qni A puero suo, etlsrael dilectostto : posl hoc super lerram
Deus super lerram visus. Filitts el in legis lationeet in vistts est, el inler hominesconversatitsesl. Unus est
carttis assumplione unus Mediulor. Paler el Filius enim MediatorDeiel homitium, Deus cl 102 ''".mo :
uititm. — Audi cnim proeter Moysen et Esaiam, luni et in Iegis latione,ci in corporis assuiiipiione me-
terlio id ipsum quoque et (a) Jeremiam docentem, diator. Alins igitur ad eum non depulalur. Unus est
cum dicit : Htc Deus nosler est, et non deputabilur cniin liic in Deum ex Deo natus, per quem creata
aller ad eum. Qui invenilomnemviamscientim,el de- suiit omnia in cceloet in lcrra, per quem lempora et
dit eam Jacob puero suo, el lsrael dilectosuo. Post soeculafacta sunt. Tolum enim quidquid esl, ex ejus
hoc sttper lerram visttsest, et inter hominesconversalus operationc subsistit (c). Ilic ergounus est disponens
est (Baruch. m, 56 et seqq.). Dixerat enim jam supe- ad Abrahnm, loqtiensad Moysen, teslans ad Israel,
rius, £l homo est, et quis cognosceleutn? Habes ergo mancns in propheiis, per virginem natus (1) cx Spi-
Deum in terris vistim, et inler homincs conversatum: ritu (d) sancto, adversantes nobis inimicasque vir-
el requiro quomodo iiilelligendum existimes, Deum tules ligno pissionis affigens,morlemiiiinferno peri-
nemo vidit umquam, nisi unigeniiusfilius, qtti est in mens, spei nostrse fideni resurrectione confirmans,
sinu Patris (Joan. i, 18); cumJeremias Peum prae- corruplionem carnis humanacgloria corporis sui pe-
dicet, qui et visus in terris est, el inter hominescon- B rimeiis. Ad hunc crgo non deputabitur alius. Soli
versaius est? Paterccrle non nisi (b) soli Filio visi- enim liajc unjgeniio Deo
propria sunl, et iiniis hic in
bilisesl.Quis ergo isle estquiest visusetconversatus liac peculinri virtutum stiartim bealitudine natus ex
inter bomines ? Peus certe noster est, et visibilisin Deoest. Nonalter ad
eum Deus depulatur: non enim
homine et contrcctabilis Peus. El prophetamloquen-
cx alia substantia , sed cx Deo Deus csl. Nihil in eo
temiutelligc : Non deputabituralter ad eum.Siquoeris, nihil extraneum, niliil recens est. Cum
quomodo? audi quse sequunlur: ne per id non et ilaque novutn,
Palri proprium csse existimcs quod diclumest: Audi, enim audit Israel, quod sibi Deus unus sit, el Filio
Israel, Dominus Deus tttusuntis est (Deut. vi, i). Hoec Dci Deo non alter Deus deputelur, (e) ut Deus sit;
enim sihi cohocrenl : Non deputabituraller ad cutn: absolule pater Deuscl filius Deus unum suiU.noti
qui invenit omttemvium scientim, et dedit eam Jacob unionc (() personsc,sed subsiantisc unitale : quia Jilio
(1) Ex spiritu lanlum in noslro ms.
(a) Qui poslremam editionem Par. procuravit, hic hmc (in terra visttsesl) aperte dcclaral: Hic enintesl,
Baruch loco vocis Jercmiam subsliluit : idem vero qui corpoream nobiscumconsuetudinemhabuii. Unde
nomen mox repctitum immutare non meminil. et a nostro Hilario mox dicitnr visibitis in homine
(b) llic addimtis sofi auctoritate omiiium mss. Hi- /assunipto) et conireclabilisDeus. Uhi edilio Pnr. ex
1
larii senlenlia de Palris invisihililate sulfragatiir Nivellianamciidose prse se fcrehat invisibilisin ho-
Tertullianus, lib. n' adv. Marcion. n. 27 : Patrem *J p inine.
neminivisum, inquit, eliam communeleslabiiurEvan (c) Eadem fere hahet rescriplum ad Libcrium aptid
gelium, dicenle Chrislo: Nemo cognovil Pairem nisi Alhanas., p. 241.
Filius : ipse enim el veteri Teslamenlopronttnliarai, (d) Plurcs probse notacmss. ex Spirilu, nec adji-
Deum nemo videbil, et^vivet,Patrem hivisibilemdeicr- ciunt sanclo.
miiians, in cttjtis auctoritateet nomiiieipse crat Detts (e) In uonmillis recentioribus mss. uf redimens
qui videbaiurDei /i/ius.Videsiseumdein,adv. Praxeam Deussit: glossema.
n. 14. Sic Ainbrosius, in Lucam ; Aul acquiescalur (f) Quia vox unio sscpiusrecurrit, omnino nccesse
igitur necesseesl, si DeutnPalrem nemovidit umquam, est vim illius probe habere perspeclam. Respondet
Filium visumcssein vcleriTeslamenio.Ita et Pruden- autent verbo gr;cco [urj&c,significatque soliiudinem
lius, Apoih. vers.79, interalia ail: Cernipotisesl qui ' ac singulariialcm. lu hoc difTerl ab uniiaic, quod
nascitur : al tton innaius cerni potis est. Quihus con- uttitas ad naturam, unio autem ad personas semper
sentit Jtistinus, Dial. cum Tiypli.,favelqtie Clemens, ab Hilario referatur : alque ita propugnans in Deo
Strom. iv, p. 537. Horum senteniia maxiine nititur uniialem, acriler explodit unionem. Hujus vocis
his Johannis verbis: Deum netnovidil umquam.Nam auclor videlur Sabellius, eaque suam hcresim expres-
vocem Deus, quoties simpliciler ponilur, de Dco sisse. Unde lib. de Synod. n. 26, hmresisunionissim-
Palre iulerprciari solent prioruui sseculorumPatres. pliciler appellalur : et qui ei addicti erant, a Pru-
Hiiic concludebanl Filium qui visus sit, a Patre qui dentio unioniim inscripti leguntur, Apoih. ante v.
numquam visus, alium csse. Sed quod illi ad distinc- 178. Ita Sulpicio leslc p. 255, Orientales suspica-
tionem pcrsonarum observarunt, detorserunt suhinde bantur Gallos iriomjmamsoliturii Dei nnioneinsecvn-
Ariani, ut jam monuimiis, ari diversilatem nalura- D dum Sabelliumcredidisse.Galli autein concilio Pari-
rum. Filius, inquiunt aputl Augtistiuum,Scrm. vn, siensiFrngm. xi, n.2, rescribuiil sedetestari sccundttm
n. 4 : visusest Patribus, Pater non esl visus: invisi- SabeUiiblasphemias ipsatnunionem.RursumaSulpicio,
bilis et visibilis diversa nalura est, clc. Quasi vero p. 242, scribilur Pliolinus a Subellioin unionedissen-
Filius secundum divinam naturam nou irque invisi- fiens.quia scil. non unicam in Trinitale personam
hilis sit ac Patcr : ul merilo Augusliniis, lib. u de proedicat. Eodemsensu a Maximo Taurin., Iiom. i,
Trinil. c. 14, deliranleseos vocel, qui Filium in sna de S. Euscbio, usurpatur unionis vocabulum: quo
substanliavisumvolunl. Quibiisdeliriis ul omnemadi- paritcr usi sunl Gelasius lib. dc duabus naturis el
liim prxcluderet, visa patriarcbarum paulo alilcr Vigilius Tapsit. lib. n contra Eulych. ad cxprimcn-
explicarc coepit, quam solerent alii Patres, negans, dam iii Christo personse singularitatem, qiiam quia
quaulum potuit, Filium iis potitis apparuissc, quam respuehnt Sabellius,abArianis epist. ad Alexandrttm
personas alias. Qtieiii lamen prne manibus hahemus Alexandr. arguiiur qttod iinionemdividil, hoc esl, ut
Scripltirsclocum tirgens adversus Maxiniiniim,lib.n, inierprelatur Hilarius, lib. vi, ti.7, Christum eumdein
c. 26, n. 15, eum de Filio interpreiandinn docet. divisilin Virgine. His accedil Hieronymusepisi. xxil,
Nam, ut notal Gregorius Nazianz;; Or. xxxvi, qttod ad Eustoch., a quo Christi inater pricdicaiur ad simi-
tion dc Palrc. sed dc Fitio sermo lictbcaiur,ddjeclio liiinitiient Dei tuiioue fccutitta : quia nimirum tictlt
129 DE TRINITATE LIBER V. 130
Rei Deo deputari ad alterum Dcum non siuil (a) pro- t i ralioni convenial, ut ulililcr affirmclur, quotl uliliier
plicta, quod Dcusesl. deslrualur. Scd acl riivinso sapicntisc intelligeniiam
humanus sensus imprudens, et secundum ccclesicm
103-104 LIBER QUINTUS.
prutleniiam stullus, juxla infirmitales sttas scntit, ct
Dicitur etiam secundus : quia secundusest adversus juxla imbecillitaiem naturse suse sapit; slullus sibi
Aricinarumparlium perfidiam, superiori libro pri- ut Deo sapiat, scilicel ul scnsus sui inopiam
futurns,
mum cwplam impugnari. Hanc agnoscil Hilarius et Dei sapicntiam consectans, non secun-
intelligens,
subdoleadeo conlexlam,ul ei qui consenserit,Filium dtim humanam
sapicntiam prudens sit, sed secundum
Deumnegare; qui conlradixerit, Palrem el Filittm
quod ad Deum proficit sapiat, in Dei sapienliam ex
aul duos Deos,attl Sabellii moretinumel eumdem mundi stullitia iransiturus. Cujus stultcc
recognila
. prmdicnrevidealur. Quocirca ctim libro superiore sensum hserelicasubtililas ad fallendiocca-
sapientioe
adversus fraudem paralatn in primis hwreticorum sionem unum Deum professa esl, auc-
coaptans,
verbis,Novimus iinum Deum, ex legis el prophela- toritate Legis Evangeliortimquetisa, qua diclum est:
rum teslimoniisfidelesmitnieril; nunc in stibsequen- Audi, Israet, DominusDeustuus unus est (Deul.vi, 4 ;
libus illis, Milumvcrnm, lalettsvenenumproptilsat, Murc. xn, 29) : non ignorans quaiitum in eo esset
Filium esseDettmvertttniisdetn fcre lesthnoniisde- vel responsionis periculum, vcl silentii; et ex tilro-
in libro Deum el seu j
fendens, quibtts quarlo Deum, que opporlunitatcm impietatis exspeclans : ul si san-
Deuin uon soliiarium ac singiilaremesse ostendit. ctitnlem dicti infideliier usiirpali, (d) connivcntis
(c)
Tttin snb libri finemprobal Palrem el Filiiim uttiim tacilurnitas confirmaret, per id quod Deus uiius est,
essein dislinclis personisDeutn. ltt his porro omni- (ilius lamen Dei Dctts nonesset, Deo lanium sicut
btts, nondum ad evangelicaexcedens Usitmonia, estuno manente; al vero si contradictio proesumptae
prorsus secontinelinlrafineslegis, in quaDei nomen, impioehtijus professionis exsistercl, verilatem lidei
virtuiem, rem ac naluram, proindequeveriiatem, evangelicce non conservarel Denm untim (e) non
Filio altribui demonstral. Legisatitemnomineinlel- confessa responsio, cum fidei noslrse professio se-
ligit, quidquid sactis tilleris anle Christum natum cundum Deumunum sit; recideretque in alteriusha;-
scriptis conlittctur. reseos impietatem, Deumunum Patrem elFiliumpro-
1. Hwreikis Deum unum prmdicaiiiibusaut assen- fessa (/) confessio. Atque ita sapicnlia muridi, qu.c
tiri, aut adversari pciiculosnm.— Respondenles im- sluliiiia apud Deum est, specie blandseet pesiiferse
piis et vesanis liscreticoniin insiiiulionibus stiperio- (g) simpliciialis illuderet, cum hoc fidei suoecoiisti-
ribuslibris,non ignoraviumsiiieamnoscontradicendi lueret cxordium, inquo sibi impie autassentiremur,
necessitatem deductos fuisse , ut non minus periculi r aut adversarcmur : et per hoc uliiusque rei pcricu-
audicntibtis responsio noslra, quam silentium com- Ium, Dei filium Deutii non esse oblinerel, quia Deus
moveret. Cum enim uimtn Deuiii (b) profaue asseiiio uiius est; atit extorquerct hoereseosnecessitatem, si
infidelisingereret, ct rtirsum unimi Deum religiose et Palrein Deum el Filium Dcitm confitentes, unum
negare fidessana non possel; traciarideeo non sinc Detim pr;cdicare secundum Sahellii opinionem im-
ancipitis periculi conscieulia poltiil, quod non miiius piam cxislimaremtir : ct ila hoc proedicationissusc
impie confirmaretur, qtiam negarctur. Et quidcin modo unus Deusaul alium cxcludcret, attt per alium
huniani sensus opinionc ineptum ct ralionis alienum non cssct (supple, tinus), aul latitum in nominibus
esse hoc forle exislimahitur, utquod irreligiosum est unus essct: quia 105 et CO unitas alium nesciret, ct
negare, idipsum irreligiosum sit confiteri: cum pie- alius noti permittcret unionem, et duo unus esse
tas confitendi, impielatem condcmnet negandi; ncc (i) non possct.

Pater solus sine maire Verbum, iia ipsa sola sine (c) Yat. bas. ms. securiiatemdicti. Proxime post
patre generavit Christum. At a Tertulliano adversus infideliler, snpple, ab hwrelicis.
Prax. n. 15, et de resurrcclione carnis n. 2, non ad (d) Apud Par. convenientis.Al in mss. coniventis,
personas, sed ad naturam ipsam refertur; ut ei sy- D vel conibentis, mulato, ut socpcfit, u in b. Hinc et in
nonyma sint unio, et uniias. Qund autem Hilarius Carnut. et Vat. bas. depravate factum est coli.benlis.
unionem, hoc Ambrosius singularilalem dixil, lib. v (e) Particula negans a Lipsio male cxpuncia resti-
de Fide c 1 : Evidensesl igitur, quia quod tinius esl luitur auctoritate Bad., Er. et ihss.
substantim, sepurari non potest, eiiamsinon sit singu- (f) Bad. et Er. ex recenliore ms. Colb. non pro-
latitatis, sed unitatis. Singutatitaleinhanc dico, qttm fessa : male et dissidentibus aliis libris. Tolum Hila-
grmce{AGVOTJJJ dicilur. Singularitasad personasaltinet, rii argumentum ita paucis perstringi potest: Sicut
unilas ad naluram. qui li;ereiicis unttm Deum prsedicantibusnon contra-
(a) Ita Bad.cutn mss. nisi quodinCarnut. propheta dicunt, in periculum incidunt ne Filium Deumnegare
quod inest. At apud Er., Lips. et Par. proplteladicens pulenliir; ita iis, qui contrariiciint, duplex imminet
quod Deus unus est: immutatosensu Hilarii, prophe- periculum, ne videlicet am iinum Dcum videantur
tsenomine Jercmiaui sett Baruch, non Moyseninlcl- negare, aut saltem Patrem et Filium Detim unnm
ligentts : hoc est, quia propheta Rartich filioDei Deo Saliellii more prsedicare. Et lioc revera nomine ca-
hoc, quod Deus est, ad alterum Deum deputari non tholici ah haereiicis passim sunt infaiuali. Quocirca
sinit. pro recidereique,longe mallemus reciderelve.
(b) Edili, profanw assertio infidelitalis.Concinnius (g) Ms. bas. Vat. cum Carn. aliisque nonnullis
mss. potiores, profaneassertio infidelis.Esl enim an- subtilitatis.
tilhesis, qua opponuntur profane et religiose;asserlio (h) In ms. Vat. bas. unio,
infidelis,et ftdessana. (i) Lipsius de suo reposuerat, non possent. Sonsiia
 151 SANCTI HILARII EPISCOPI 152
2. Qtto femperamenlopericulumomne cdverii Hita- A sjim, et (!) in farinam (e) comminuirini;ei in panem
rius. Scopus libri superioris. — Sed nos sapieniiani coacium, et in cibtini sumpium, reddiderit ex se ct
Dei, qui mundo slullitia est, couseCuti, el per fide: naturam panis et munus. Itaque quia naiuroe virins
doininicoesalularem et sinceram confessionem, Vi- proestalveritatem ; videamus an verus Deus sil, quem
pereaeddctrinsefrauduleniiamprodituri, hrihc respoh- Moyscs Deum esse significal : de uno Deo, et eodem
sionis noslroeofdinem inchoaviriius , qui et adituir vcro Deo postea loculuri; ne non interposiia spon -
sibi demonstfandaevefilatis acqniferet, riec se pefi sione (f) de uniiis ct veri Dei in Patre ei Filio sub-
culo impiseprofCssiohis inseferet : teriiperato intei sisteniibus confirmatione,periculosasuspiciopeudulsc
utrumque niodefamine; nbri negantes DeUtnutuiin, exspeclationis solliciiudinem dehttiget.
sed Co ipso aUclore Deiim et Deum, (a) pef quen: i: FUius ex creandi virtute probatur verus Detts. —
Deiis unus pfsedicatus csi, proedicanles; et Peuu Crcatio igilur mundi, poslquain el Dei cognitio sus-
unum nOn pef Unionemddcehies, neque fursutn ac cepta est, filium Dei Deumesse significans, rogo in
diversitatis nunierum desccantes, neqtiC contra tan- quo (andem verum esse Deum denegel. Non cnim
thin in hohiinibtlSconfilentes; sed Deuni et Deutn. ainbigiiiir, quin per Filium omnia sint. Omiiia nam-
reposita et dilata adhuc pleniiis unitatls quoeslione. que, secundiim Apnstolum, per ipsuni, elin ipso(Co-
nioiistraiites. Recte euiin uiium Deum a Moysbproe- B loss. i, 16). Si oiniiia per eum, et omnia ex niliilo, ct
dicntuin Evarigelia teslaiilur : et fursum fideliler iti niliil i:on per eum; tpiseroin quo ei vcritas Dei desil,
Evangeiiis Derimel Deturidoceri,Moyses Deumuniirii ctii iiondesil Deinec natttra, necvirlus. Naluroeenim
prajdicans aucior est. Aiqtie ita riOhauctoritati con- suscvirtute usus est, ui el essent quse uon erant, et
iiaitum (b) est, sed cx atictoritaie fespOnsiimest, ne fierent quse placerent. Yidil enim Dcus quia bona
pcr id Dei liliuih licerCl Deum negafi, (c) quia ad sunt.
Isratl Deus uhus cst : ciini confileildi Dei filiiim 5. Lex in dkente Deo et in facienteDeosolas perso-
Deum ideni aiictor esset, qui auctor est Dei uiiius nas distinguit. Dkentis et facieniis una natura est.
ptMdicandi. Filius Dei nonesl Deus faisus aut adoplivus.— Neque
5. Scopus hujus allerius libri. Verilasrei unde coh- enim (g) aliam, quam personse, intulit lex significa-
slet. — Seqiiilur itaque ordinetn qnajstioriis etiani tionem, cuin ait.: El dixit Deus, fial firmameiilum
ordo conncxisihi libelli. Natiiquia h;ec sequehs impii (Gett. t, 6); et siibjecil rursum : Et fecit Deus firma-
blaiidimeiiii posila sententia est : Novhnus unum tnenlum (ibid., 7). Cselerum nec virttiiem dislinxit,
Dvum verum : hinc quoque (d) securidi luijus libri nec naturam separavit, nec nomeridemutavit in eo,
onmis sefmo eonsisiit, an filius Dei Deus verus sil. iu quo lantum dicentis intelligenliam prsestitit, til
Natii sine dubio in hunc se ordinem hxretici ingenii C significationem efficientisafferrel. Verilatem aulcm
subtilitas coaptavit, primum uiiuni Deum dicens, naluroe alque virlulis, (It) significatio sermocinantis
deinde unum verumDeum conlitens : ut per id filium noii adimit; quin potius veritalem ipsam quanta pro-
Dei a natrira Pei et veiitate averteret, cuin veritas in prictaie commendal. Afferre enim dicto efficienliam,
iidiura unins manens, naiuralem nnius non excederet naturse ejns esl, quse efficiens id possit prsestafc,
vefilalem. Igilttr quia ambiguitatis locus nullus est, quod dicens. In quo ergo landem non erit verus ille
qliiii Moyses ununi Deurii praedicans, iDlelligatur de qui cfficit, cum veriis sit ille qui dicii; quando qui-
Dei filio significassequod Peus sit, per ipsas illas si- dcm dicti vcriialem, facli verilas consequalur? Deus
gnificationissuae auctorilates reciiframus : et requi- est qtii dixit, Reus estqui fecit. Si in diclo (in eo qui
rariius, an quem Deum Signilicaverit, Deum quoque tlixii) veriias est; qusero cur negeiur in facto (in
vcrum iiiteHigendum docuerii. Nulli auiem duhitim eo qui fecit). Nisi forte hic dicendo verus sit,
esi, veriialem ex 106 natura el cx virtute esse : ut et non sit verus iste faciendo. Habemus itaque
exempli cansa dicium sit, verum iriticum est, quod in filio Dei Deonattirseverilatem. Deus est, crcalof
spica siructum, ei aristis vallalum, et folliculisdecus- csi, Deifilius est, potest omnia. 107 Pai'um esl ut
/1) In far commihulum.
porroest : el unus non posset esse duo, nisi laritilm D opus, cnjus tres primos spectare licet Velut quse-
in uoininibus. darii pradudia, quse etiarii a csetcfis divelli facile pos-
(a) liltid pef quetn, lioriad Penni rcferenmiin est, sini.
sed ad Moyseii, qiio auctofC Peutri et Peuin liher (e) PlefiquCmss. ih fiir cOmiiiiiiutiiin.
superior dehVonsiravil, cum ejus auctoriiaie abu- sislenlis: (f) Editi, de iinitisveri Deiiii Patre Ct F~iliosub-
emendantur ex mss. Subsistciites auiem
lereUtufboereiici, ul Deiini unurii et solitarium pra;'- voCat Patfefn Ct Filium , lioc est, pefso'riis dis-
dicarent.
(b) Ita niss. At etliti, cohirarium csl. linctos, 'quo Sabelliaiii erroris snspicionem a se
averlat.
(c) Qtiiuque mss. recenliores, quia audi Israel. In (g) Mss.Garn., aliud. Velus Colb., aliam pMonm^
iino e Colb, quia ail, Audi, Israel. omisso qugm. Pejus alter, atiam aliqucimpersohce.
(d) Vat. bas. ms. quinti Irufus libri. Retinemus ta- Nil muia'nririin. Apposite Tertulliamis criiit. Prax.
nieii cum aliis secundi, sicque vocatur hic libef ndn n. 12 : Habes duos, timtmdiceniemut fiat, atium fa-
respectu totius operis, sed vel quod in eo Hilarius, cienlem. Alium atttem quomodoacciperedebeas, jam
nti proemonuimus,hoereticorumpeifidiam, stiperioTe professussum; pefsqnm-,iton Substiiiitimnoinine; ad
libro priiiium oppugnatam, denuo aggfcdiatm": vel distinctionem, iion ad divisionein.
etiamquia secuiidus est cx irao adintermisiswmVcdiit (h) In mss. Carn., sermoctnaliosianf/jeanfis.
133 PE f RINITATEtlBER V. iU
quod vult possit, quia seriipef volunlas virtniis est; i 7. Pafer dicens Faciamus mqttalemsibi significat
qtiin eiiam id quod sibi dicilur potesi. Peffeclceenim cuiid dicil.— Qusecum ii.isini.inlerrogoinlervenim
potestalis est, hoc naluram posse faeientis, quod et falsiunDetim qiiomodo hoc dicium inlelligaliir :
possitsignificaresermo diceiUis.Atqtie ita ciittiquid- Faciamushominemati imaginemct similiiiidinemnos-
quid dici polest, id ipsum et (1) eflici possit; lcnet iratn (Gen.l, 26). Verba sensum enuntiant, sensus
vcritatis naiuram ea quoe diclis exoequaluroperatib. raiionis (f) cst tnotus, rationis moluui veritas incitat.
Nonest ilaqrie Dei filiusDeus falsus, nec Dcus adop- Ex verbis igitur sensum sequamur, ex sensuralionem
livus, uec Deus (a) connuncupaius, sed Deus vcrus; intellignmus, el ex raiione veritatem apprchenda-
Et (b) non necesse est aliquid e diverso demonsifare, intls. Cui enim dicilur : Faciamus hominemad ima-
per qttod non sit Deus verus : inihi enim sttfficitiri ginetn et similiiudinemnoslram,quoeroin quo non se-
eo Dei nonien atquenatura. Deusenim est, perquem cundum (g) eum verus sit, qui sibi dicat : nam sine
facta suiil oninia. (c) Hoc mihi de eo cfeatid dubio dicium hoc ex affectuscusuque dicenlisest.
mundi loctita cst. Exsequalur Deus Deo tiomine, Ergo qui dicit Faciamus, significatsecum ad facien-
exoequaturveiitati vcrilas opere. Ut signifieaiioest dum non dissenlientem,non alienum, non infirmum;
Dei polentis in diclo^ita inlelligentia est Dei potehtis sed qui potens sit ad id, unde estsermo, faciendum.
in facto. Et posl hsec quocro,in Palris el Filii coh- J Hoc ergo sine dubio seusisse qui loquitur, quia id lo-
fcssione qua auctorilate naturoeverilas (d) denege- cuius est, inteliigendusesl.
lur, quametvirtusnominis, elitomen virluiisiinplcvil. 8. Dicensad imaginemnoslram unamsibi cumFi-
G.Objectacx Evangeliisadductaalibidiixteiilur.Cur. lio naturamindicat.— Ut plenior auiem naluroeatque
Verifasnon inlelligtlur, nisiobjectafalsa esseevihcan- opcrationis verilas doceretur; qui sensum suum per
tur. — Meminisseautem legentem oporiet, non nie verba eloquebatur, scnsus quoque rationemex natura
immemoremaut diflidentemearum quseobjicisolednt cum verilale subjecil, diccns ad imaginemet simili-
quoesiionum,de his ntinc taccre. Neque enim hbc tudinemnoslram.Ubi est hic falsus Peus, ctii verus
quod dici solet: Pafer major me esl (Joan. xiv, 28), Peus dicit ad imaginem et shnilitudinemnoslram?
ct coeterahujusmodisiinilia, aut iguoraiUtif,aut non Noslratnnon habei unioncm, non hnbeldiversilatcmj
inielliguntur,ut non per hsec ipsa veri Pei in Filid non hahetdiscrelionem.Homoenim ad commtlncm
naltira doceatur : sed ordinem responsionis noslroe fit, secuudum veritatem sermonis , imaginem.Com-
eum esse convenit, qui erat proposilionis adverSse; niunioauictn falso veroquo non competit. Peus, qtti
ut vesiigiaimpioeinstitutionis gressus hic piseprsedi- loquitnr, ad Deum loquitur : ad Patris et Filii ima-
cntionis inculcans, ipsa illa prima evadchtis in hoc s ginem hoinocouditur. Nomennon discrepat, natura
profannmirreligiosumqiieiier fallacisdoelrinsc signa J non diifert. Una enim esl (h) imaginis, ad quam
delerei. Dilaiis igitur alque in postremum reservatis homocrealus est, species. Et inier hoec veritas ubi
evangelicisatque aposiolicisproeconiis,bniriisinterim deperit, manenle (i) inter titrumque el facti commu-
tiobisde lege ct prophetisadversusimpios pugna sit, nione, el communis imaginis veritate? Nondum ab-
emenlitnmeorum ac fallacem perversitateih his ipsis solvenda:hujus quaestionismilii lempus esl : poste-
intcrim, quibus fallere lentant, diclis (2) coarguen- rius eniui denionsirahinius, in qiiam imagineniPei
libus (e). Neque enini aliter verilas intelligi potest, pairis ct Pei filii liomo conditus sit. Nunc interim
quam si falsa ea esse, qu;e vertlati objecta siint, dc- hoc tenemus,an verus Peus nou sit, cui verus Deus
tegantur; elhoc quidein meiilicnliumabsolutiorede- dixerii : Faciamushominemadimaginemel simililudi-
decorc, si mendacia ipsa proficiant veritali. Et qiii- neninoslram.Discerne, si qttid potcs, in hac imaginis
dem sensti humanse opiniouis commune judicium commiinioneverum
atque 109 lalsuin : et haereiico
est, nequaquamvcris falsa sociari, neqile lioecrerum lurore hsecindissecabiliadecide. Unum enim sunt,
genera niutuosibi 108 assensu contineri: quia per (j) quorumimaginis et similitudinis unum est homo
generisdiHereiUianiadversantenatura numquamdis- factus exemplum.
sideutia coeant, nec diversa cousentiant, nec sibi 9. ffoiuo faciendusad imaginem Palris el filii fit
invicem aliena comintiniasini.
(1) Inanteriori, efficipotest. (2) Ita Cod.Veron. In anteriori, coarguentes.
(a) Editi, Deusnuncupalivus:anle felucVatitibusliiss. D (e) Editi, exceplo Par. coarguenlibus\nullo adsti-
(b) Qui Carnuleiise exemplar annos 700 rc- pulante veiere libro, sed servalis scrupulosiusgram-
cognovit, hic expunxit particulam negantem : iion inaticselegibus.
malo sensu. Moxin eodem ms necnon in vetnsiiori-
bus Colh., Reriiig.,eic, demotistrundum,non detiion- Batl., (f) Verbtimesfa Lipsib expunctutrifestiluiiiius ek
Er. et mss.
slrare. Quariliihlex stibsequeiitibusasseqiiiiiuir,sen-
lcnlia: liujushsrcest iiitelligentia: Nuhminc opiis est sihi (o) Id esti in quo noh vefus sit ad inslaf illiiis qui
dicat. ProepositionisseCtindum"siinilem'^btesta-
exponereqiii iibadveisariis opponatiir, iinde in ani- lem
mum iiiducnniciiirinon esse verutiibetim. jam ob^ervavimusin ailnoiationibusa'dtract. hi
Ps. cxxxix, n. 10.
(c) Solus cod. Vat. bas., hoc mihi de Ureatote
mundiGenesisiocuta est. \h) In crid. Vat. bas. imaqinissitniliilidx);omiisb
(d) ln receniiore tns. Colb.ab inlerpolatore hicad- dcindeverbo species.
dituni est i>'c/ditiintfas: qtiod deinde in edit. Baii..el (i)Ms. Colh. cum Gefm.', Ud'iiirMq^e. MoxVaV.
Er. transiit. Poslea a Lipsio substitutum esl veliivi- bas., mihi sermoest, pro mifti(empusesf.
nitatis, et apud Par. retehium. (j) Edili, ad quorum : reiuctantibu* mss. Mox
135 SANCTI HILARH EPISCOPI i56
ad imaginemDet. — Sed sequamur ordinem lectio- J nomen: et ubi niincupalio est generis alieni, ihi
nis, ut vcritas scmper sibi colioarcnsnon demuteiur exislimalur verilns cjusdem generis non inessc. El
offcndiculofalsitalis. Et fecit Dettshotninem; ad ima- quidem jnm superior liber inanitatem hujus quoes-.
ginem Dei fecil eum (Gett. i, 27). Imago communis tionis ostendit. In angelo enim oflicii potius quam
est: Deus ad imaginem Pei hominem fecit. Qui vc- naturoe intelligentia est. Et propheta mihi teslis est,
rum Peum filium Pei denegat, qnscro ad cujus Dei diccns : Qui facit angelos suos spirilus, et minislros
imaginem a Deo factum hominem inlelligai. Mcmi- suos ignetii urentetn (Psal. cm, i). Urens igitur
ncril tamen semper per Filium omnia ; ne forle lice- ignis (2) illc ministri (b) cjus sunt : et veniens
relica inlelligenlia operationem sibi Dei patris coap- spiritus, angeli ejus sunt. Per liscc enim
let. Si igitur ad imagincm Dei patris per filium Deum nuntiorum, qui angeli nuncupantur, ac minisirorum
homo conditur, conditur quoque ad imaginem Filii: oslendilur vel natura, vel virtus. Fit crgo hic spiri-
quia nemo Filio dictttm denegat ad imaginem ct lus angelus, vel hic ignis urens minister Dei: et hocc
simililudinem noslram. Tenuit ergo sermo divinus natura eorum accipit nmuii et (5) minisiri (c) offi-
raiionem veritaiis in diclis, quam opus explebat in ciuni. Volens igitur lex, immo pcr legem Deus, per-
factis : ul liomincm ad imaginem Dei Dettsfiguraret, sonam palerni uomiiiis inlitnarc, (d) Dcum filium
ut Deum significarel, nec verilatem Deo adimeret: '. I angelum Dei locuta est, id esi, nunlium Dei. Signi-
cum et in communione imaginis esset Deus verus, ficatioiiem enim officii (cslatur in iiunlio: naturse
qui in opere efficiendo inlelligebatur Deus filius. aulem veriiatem confirmavit in noinine, cum Deum
10. Hwretici perslringunlur ex diclis. — 0 despe- dixit. Hic aulem nunc dispensalionis est ordo, non
ralse mentis fnror perdite! o stulta csecse impielalis generis. Non enirn alitid quam Patrem et Filium
temeritas! AuclisDeum el Deum, audis imaginem proedicamus : ct ita nnluram nominum coaequamus,
nostram : quid lu subjicis verum et non verum? ut verilatem Dei leneat ex innascibili Deo Dei uni-
quid inseris naturalem atque falsum? quid sub re- genili nativitas. Missiaulem et mittentis significatio
ligionis nomine religionem evertis? quid per unum hic non aliud quam Palrem el Filium docel, coete-
Deum, et unum Deum veruni, tentas ne Deus vcrus rum verilalem non adimit nattiroe, neque in Filio
unus sil? Nondum vesanos spiritus tuos diclis evan- perimit nalivse divinilatis proprietalem : quia nemo
gelicis alque apostolicis sufibco, in quibus Pater et ambigat naturam aucloris in filii nativilale connas-
Filius non persona, sed nattira tinus et verus Deus ci, (e) ut cx uno consistat in unum, qund per unum
uterque est : interim te lex sola enecat. Numquid non discernatur ex uno : aiqtic ila tinum sinl pcr
ait Deum verum et non Deumverum ? Nnmquid ali- quod unus ex uno esl.
ler in ulroque procter quam naturse nomine usa est? j 12. Jlilarius fidei ardore scoputnexcedil. — 0 im-
Deum et Deum dixit, quse dixit Deum unum. Sed patiens fidei calor, et desiderati sermonis iuconii-
quid lantum dixissc dico? Deum verum et Deum nens silentium! Jam enim et in supcriori Iibro nio-
verum per verilalem imaginis procdicavii.Usa esl duin conslilulse prsedicationisexcessimus, cum quan-
in nuncupatione primum naluroe nomine : utilur do impie dicluni unumDeuni ab lisereticisarguenlcs,
deinceps in genere veritale naturse. Cum cnim qui et Deum alque Deum a Moyscprsedicalum docentes,
flc, secundum imaginem creatur ulriusque, non po- ad unius Dei veram et religiosam confessionem pia,
:
tesl(l) non ex vero (a) consisiere, quod uierque qnamvis inconsiderala, festiuaiione descendimus
Deus verus sit. el nunc quoque allerius quoestionisnegoiio immo-
11. Filius ut personaalius a Patre, angelus Dei di- rantes, non tenuinius ordinem constilutum; et dum
ctus est; Deus veroui idem nalura. Cur dklus sit an- deDeoveroDei filio Ioquimur,usqiieadconfessionem
gelus Dei. — Sed pergamus eliam ntinc eo prsedica- Dei veri in Palre et Filio fcrvenlis spiriius ardore
tionis nostroc itinere, quo lex sancla de Peo docuit. prorupimus. Sed traclatui suo fidei nostrse veritas
Angelus Dei ad Agar loquilur, et idem Angelus Deus rescrvetur : qtise.cum inchoata sit ad securitaiein
est. Sed forte idcirco HOnon Deus verus est, quia legentis, lraclanda lamen atque absolvenda plcnius
angelus Pei est. Inferioris cnim naluroc videtur hoc D cst ad desperaiionem contradicenlis.

(1) Ex uiroque. (3) Ministerii offtcium.

(2) llli ministri.

Vat. bas. codex cum Carn., 'unus est homo : non
placet.
(a) Er. Lips. elPar., in ulroque: Bad. cum plu-
ribtis mss. ex utroque. Prseferininsex vero cum ve-
lustioribus Golb., Rcm., Gerni., elc
(b) In vulgatis, illi minislri, elc, tum, sui autem
spirtfus: uhi in mss. Corb., uno Vat. et Prat., et fa-
ciens spirilus : in aliis vero, ef veniens spiritus, lioc
est, spiritus qui venit missus ad aliquid nuntian-
dum.
(c) Duo mss. Colb., «f nuntiet, minislerii ofjkium,
hoc faventihus coeteris,quod prope omnes habeant
ininisferij officium. Proxunum Psalmistoe locum cx
Hilarii inlerpretatione ita intelligendnm liquet: Qui
spiritus el ignem urenlem (acit angelos et tninisiros
suos. Unde sumit, cos spiritus ntm naltira id esso,
quod fiuni, seuquod eis jain consiilntis adveiititium
est.
(d) Editi. Dei filitim. Concinnius mss. Deum fi-
lium.
(e) Exemplar Carn. quod ex uno.
157 DE TRINITATE LIBER V. 138
11113. Angeltts Agar Deum se oslendit diciis et j ^ ttt Deum denegas. Quas promissas Abrahoe bene-
gestis. — Non affert itaque demutationem naluroe dictiones impie exspecias ? Non est libi ille, ut est,
nomen officii : qui enim angelus Dei est, Deus esi. gentium 112 pater : neque in familiam seminis sui
Non sit plnne Deus verus, si non res Dei et loculus per benedictiones fidei (g) suse renatus evadis. Non
fuerit, et gesserit. In gentem enim magnam Ismael de lapidibus Abrahae filius excilaris; sed nalio vi-
adauget, et noinini ejus multiplicationes gentium perarum confessionis suoc hoslis exsistis. Non es
pollicelur : et quoero, si hoc Angeli opus est. Sin Israel Dei, non es Abrahae successio, non justifica-
vcro Dei potestas est; quid natursc aufers verilatem, ttts ex fide es : hon cnim Deo credidisti. Per eam
cui veritalis non adimis potesialeni? Tcnct ilaque namque fidem justificalus est, et consiitutus esl
naluroe virtus veritatis fidem : ct inler dispensatio- Abraham pater gentium, per quam Deum cui cre-
nis suse salularia mundo sacramenta (a) qui Deus diderat adoravit. Adoravit elenim beattis ille et fi-
verus est, nescit Deus verus aliquando non esse. delis palriarcha Deum (Gen. xvui, 14); et accipe
14. Qui Deus est, Deus verus est. — Et primum quam Deum verum, cui, nt ipsedeseail, nonimpos-
quocro, quid significationis habeat Peus (b) verus sibile est omne verbum. Aut numquid non soli Deo
ct non Peus verus? non enim verbi hujus appre- possibile est omne verbuni?Aut cui
possibile est
hendo ralionem, si dicatur mihi, Ignis est, sed non ]f$omne verbum, qusero quid desit de Deo vero.
cst verus ignis; aut aqua est, sed non est vera aqua : 16. Judicetnjuslum agnovit. Deus solus esl justtts
ct qusero, in quo ejusdem generis veritas a generis judex ex ipsis hmreticis. — Et rogo, quis est Peus
ejusdem veritale dissentiat? Quod enim ignis est, hic Sodomoeet Gomorrhae eversor? Pluit enim Po-
non polest esse ne verus sil: nec nalura (c) manens minus a Domino : numquid non verus Dominusa
eo (1) polest carere quod vera est. Perime aquse, vero Domino? (3) (h) aut quid aliud quam Dominus
quod aqtia est: et per id poteris abolere ne vera a Domino? vel quid praeter signilicalionem personoe
sit. Cseterum si aqua maneat, etiam in eo necesse in Pomino ac Domino coaptabis? Et memenlo quod
esl persistat ut vera sit, Potest ita demum natura quem solum verum Deum nosti, lutnc eumdem solum
perire, si non sit: verum non potesl non vera esse, juslum judicem (i) sis professus. Et inlellige, quod
si maneat. Aut Peus verus est filius Pei, ut Peus Dominus, qui pluit a Domino, non occidens juslum
sit; aut si non est verus Peus, non potest eliam id cum impio, omnem judicans tcrram, et Dominus et
cssequod Deusesl:(d) quiasi natura non sit, nalurse jusltis judex est, et pluil a Domino. Et inter hoec,
non competit nomen; si aulem naturse in eo nomen quem solum justum judicem dixeris, quoero.A Do-
esi, non poiest ab eo veritas abesse naturse. mino enim Dominus pjuit: ct hunc jtistum judicem
15. Quemin specie angeli Agar Deum dixit, Abra-' G non negabis, qui pluit a Domino. Abrahain enim
ham in fortna hominis adoravit. Adorando juslificatus dixit, pater gentium, non ulique inlidelium : Nullo
esl. Deum verum adoravit. — Sed forte in eo, cutn modo (j) facies hoc verbttm, ut occidas jtislum cum
angelus Pei Deus dicitur, adoptionis nomen indul- impio, et erit justus lamquam impius. Nullo modo,
geatur, et sit ineo nuncupatio Dei potius quam ve- qui judicas lerratn, facies hocjudkium (Gen. xvni,
ritas. Si parum naturam in se Dei lum, cum angelus 25). Hunc ergo Deum justum jtidicem, necesse est
Dei diclus est, docuit; (2) (e) in.inferioris adhuc ab et verum Deum esse. Tuo te, impie, teneo mendacio.
angelo naturae nomine inlellige, an ex se Dei proe- Nondum ex Evangeliis Deum judicem profero : lex
slileril verilatem. Namque ad Abraham homo locu- mihi judicem Deum locuia est. Adime Filio
quod
lus est; sed Abraham Deum adoravit. Sed o ([) pes- judex est, ut auferas quod Deus verus est. Eum
lifer hseretice, Deum Abraham confessus est, quem enim solum verum Dettm, quem solum
judicem
(1) ln eo. (3) Aut numquid aliud.
(2) In inferioris adhuc formm.
(a) Id est, qui Deusverus est, cum salulis noslrse Deslque ab antiquioribtis Colb.,Carn., Germ. lnsisiit
causa ad nostram infirniilatem se accommodansho- Hilarius adversus mox memoralam Arii blasplie-
minibus visibilem se proebuit ac dictus est cmgelus. miam, qua vult Verbum dici Deum nomine tenus et
(b) In prius excusis omitlitur vox verus: ei vide- gratiaBparticipalione, y.exoyjQ y.uibvbp.uxi.
-/_upixog
lur quidein redtiudare. Sed eani tamen stimmo (/') In veteribus lihris, pesiifere.
consensu hnbent niss. Unde primum illud Deusverus (g) Abest suw a vetusto ms. Colb.
ad Pairem referendum esse arbitramur. Diserte hic (h) Recenliores mss. cum vulgntis, aut numquid
refeHilur Arius, qui in Tlmlia, Alhnnasio teste,Oral. aliud. Alii vero, aui quid aliud : quo sigiiificaiur na-
2 cont. Ar., p. 311, dicere ausus esl; "On OUSE &eig lus non esse quid aliud a Paire, nec ab eo disliugui
od.vfiivicsoriv o \iyog, £( Ss v.ulleytrv.i &sbg,a)X o\>/. nisi qtiatenus a Domino, boc est, ratione originis.
u):nOtvbg EGTIV, «W.Kp.sTOj^rj Siaixepr.ai ot vD.oi
yjy.pi.xog, (i) Arius iu episl.. ad Alex.ind. apud Athaiiasium,
Kavxsc,OUTMJ xat uvxbgliyexai ivip.axi©eo?. Epiphaniiim et in gestis Aquileiensisconcilii, uti au-
(c) Unus cod. Vat. cum Corb. et Pral. manens in notatum est (col. 10G,uof. I, ediiionis nostrm),proii-
eo: minus bene. lemrDeum oniniumjudiccm. At in eo loco non
legit
(d) In ms. Val. bas. qui si nalura. Non displiceret, Hilarius judicem, sed creatorem.Imonecapud Athana-
cui si. Verius tamen in aliis libris, quia si, supplendo siuin.eic, habeinusjusfum,sedomniumjudicem.Quo-
in eo. circa iionhic indicaniurproediclaeepisioloeverba, sed
(e) In pluribus mss. in inferioris adhuc fortnw, Ariansesententiee relat;e lib. iv, n. 8.
abundat vox formw, ut pote synonyma naturw, ab- (j) Aliqttot probae notoemss. facias.
PA.TR.OL.X. 5
159 SANCTIMLARU EPlSCOPl 140
justum, professus es : et quemjuslumjudicem doces, A pheticoeloctis est, (d) instiiutum interim ex lege or-
hunc non potes secundum te verum Deum negarc dinem perseqnamiir. Probaluri enim poslea ex Evan-
Qui (a) judex est, H3 Dominus est, polens ad geliis verum Dei (ilium naluiii in hohiihe fuisse,
omne verbum est, benedictionum auernarum spon- iuinc visum interim palriarchis in specie hominis
sor est, piorum impiorumque judex est, Abrahse Dei filium Deum verum (5) riocemusex lege. Nam-
Detts esl, ab eo adoralus est : enientire saltem ali- que cum Abrahsehomo visus, est et Deus adoralus ,
quid per hanc impiam et stuliam verbi tui impudcn- 114 et judex prsedicatus: et ctim pluit Dominus
tiam, unde non verus est. a Domino, non amhigitur qtiin quod pluit Dominus
17. Filius hoc Patribus esl visusquod nalus esl sine a Domino, ad significalioncmPatris el Filii lex lo-
datnno naturm sttm. — Non perimunt naturseverita- qualur : neque rursuin exislimaiidumesl, qttod pa-
tem ccelestis misericordioesacramenta: sed nec sanc- triarcha nescierit quin Deumverum adorarel,(e)quem
lorum fidem species, quse ad firieivisionem coaplan- Deum intelligens adorabat.
ttir, eludunt. Sacranieiila enim Iegis niysterium dis- 18. Verbiincarnali fidetnhmrelicinon capittnt.Cur.
pensationis evangelicoepraefigurant : ut palriarcha Evattgeliaex Lege sunt. — Ilabel aulem non exigtiam
vidcal et credat, quod Aposiolus (1) (b) contempla- perfidiae impietas ad inlelligentiamveroefidei difft-
lur ct proedicat. Namquc cum lex umbra sil futuro- B ctiltatem. Angusium enim ([) irreligiosilate sensum
rtim, veritalem corporis umbrse species expressit. Et religiosoedocirinoeinslitutio non adit. Ex quo fit, ut
Deus in bomine et videtur et credilur et adoralur, qtioe ad sacramentum salutis humanse Deus (g) in
qui secundum plenitudinemtemporis esset in bomine homine nascendo gessit, mens irreligiosa non capiat:
gigncndus. Namque ad visum species proefiguratse dum opus salutis (It) suse nnn intclligit Dei esse vir-
vcritatis assumitur. Yisus est aulem tuni (sub lege) lutem. Et contemplando partum nalivitalis, infnn-
tantum Deus in homine , non nalus esl: mox etiam tioe infirmiialem, pueritioeprofeclum,juvenlutis seta-
hoc, quod est visus, etnntus esl. Ad veritatem vero lem , corporis passiones , et passionumcrucem , et
nascendi familiaritas proficit assumptsead contem- crucis mortem, per hsec non sentiunt Deumvertim ;
plandtim (2) (c) formam specici. Illic homo per cUm hsec in se (i) ad iiaturam genuerit, quoe sibi
Deum secundttm naturoe nostrse infirmitatem viden- non erant anlea in veritate naiurae; ita ut nalurse
dus assumitur : hic pro naturoe nostroe infirmitate non amitieret vcritalem, neqtie liomo faclus Deus
nascilur qtiod erat visum. Accipit umbra corptts esse desineret, cum qui Detisest, homo esse coepis-
(evangelicis lemporibus), et species veritatem, et vi- set: non intelligentes non nisi ex Veri Dei virtute
sio naturam. Non lamen Deus a se demutalur, cnm esse, ut quod non esset, esset; nec tainen quod es-
in Iiomine nobis aut videtur, aut nascitur, familiari ^ sel, esse desineret: cum naluroe(j) infirmis assum-
inter se proprictate et nativitatis el visus: ut quod piio non esset, nisi ex potcnlis virtute naturoe, quoe
natum est, visum sit; et quod visum est, nascereiur. cum in eo quod esset manerel, posset taitien esse
El quia nondttm nobis collationis evangelicoeac pro- quod non erat. 0 hseretica imprudentia, el stulta

(1) Conlempletur et prwdket. (5) Doceamus.

(2) Formm species si.
(a) Paucis hic perstringuntur momenta, quibus (d) Editi, instilutus : mox, probatttri poslea, sine
probatum est ettm esse vcrum Deum, qtii homo ab enim : et post pauca, doceamusexlege.... Deus ado-
Abraham visus est. Is enim jttdex el Dominusest ratur etjudex prwdicatur. Sequimur mss.
Gcn. xviu, 20; xix, 24 ef xxi, 1; polensad omne (e) Vnt. bas. codex qui Deum: minus bene.
verbum, Gen. xvm, 14; beiiediciionumwlsrnartim ([) Editi ciim recenlioribus inss. irreligiositalis
sponsor, Gen. xvii. 19; pioritm impioriimquejutlex, sensum. Concinnins alii, irreligiositale. Sicul enim
Gen. xvin, 25; Abrahm Deus, Exotli m, 2; ab eo sensns pietale alqiie «haiitate dilalatur, ita in an-
acloralus, Gen. xviu, 2. gusiiim couirahilur irreligiosiiate.
(b) Ita velustus coriex Colb. cum Germ. Alii vero, (g) Ita mss. qtiomodo lib. IX, n. 4, et alibi. At
contemplelur el prmdicel.Cum liic conlVratur tem- eriiii, in honiinem.
pus legis c.nin evatigclico temporo; liquct superiuS (h) Par. salutis tion sttw, librariorum lapsu : tum
cmleslis miscricordimsacramenia vocari, qua: Filius " cuin Lips. non inielticjilesse veriiaiem,coiisenlieiili-
Dei in cariie pro nobis gessit; species atitem illud bus, Bad. cl Er., nisi quod addiint Deianie veritatem.
onnic, in quo aniijuis ad cxciiandain corum ficlem Recl.ius niss. D.i esse virtutem.Manifeste enini re-
sc sc visibilcm p;a:buil, etin quo rcproesenlavitquod spiciiur illuri Pauli I Cor. t,nbi ail, Jesunicrucilixum
facluriis erat. iis qtti salvanliir esse Dei virtutein.
(c) Apud liari., Er. et Lips. fonttm; omisso voca- (i) Majoris claiilalis ergo stipplcndumhic quadam
bulo speciei. In pliiribus mss. fortnwspeciei. lu Corb. acccssione.Quod in Ps. n, n. 25, exprimiiur in luinc
et Cnrn., formcespeciis. In tino Sorhon. (ormcespe- modmn : Non enitn cum dhiiiilalis decessionefit hu-
cie. Retiueudiiiti cum Par. el qiiibusclam inss. (or- miiUaiis accessio. Homo quippe, aii Aiigtisliniis, Deo
mum speciei. lloc cnini sibi vull Hilarius, quod ait accessii, non Deusclese recessit. Vide ejusdcm serm.
Tcritilhaims, Filimn in carne n<m nala didicissc, CLXXXVI, ii. l.Quod rtirsum Hilnriusin psal. IAVII,
cpiod poslmodnm futtirtis eral. Ediscebtttautetn, in- n. 9, aliis verhis sic.enuiiiiat: Noslrwqttmin eo fue-
quii coutra Prax., n. 16 , uf nobisfidemslernerei, ut ruitt infirmilates,iion nttiuralesstini, sed assttmplw.
[ticiliuscrederemusfiliumDeidescendissein smculum, (j) Editi, ittfirmm: renilenliluis inss. Utargiimfenli
si el reiro lale quid gestumcogtiosceremus.Imque spe- hujus vis perspecta babeaiur, in niemoriain fevocan-
ci-s sa;pius assumpia, in qua velut iu spcculoreprse- dum csi, Spiriinm saucttim iu Miiri;econceptione su-
seiilaretur fortiia nasuturi, ad hoc profuit, ut crfetli- per ipsam venieutcm , llilario ipsum esse Verbum,
bilis Ikrcl verilas nascentis. quod propria virtutc corpus sibi cx ca formarit.
 iH DE TRINITATELIDER V. 142
mundi sapienlia, opprobrium Cbristi non intelligens. A stnlatje benediclionis Israel es (Ibid., 28 ; vid. Tr.
Dei esse virlutem, et stultiliam fidei non sentieni» Psal. LII, u. 21). Subditur tibi secundum carnem
Dei esse sapientiam ! Deus ergo idcirco tibi Chrislu!i homo, ad mysierium passionis in carne : Deuni iu
non est, quia qui erat nascitur, quia qui indemuia carnis infirmllale non nescis, ad sacramenlum bene-
hilis cst crescil aelaie, qttia impassibilispatitur, quiii diclionis (c) in Spiritu. Nec adspectus impedit quin
vivcns moritur, quia morluus vivii, quia omnia in et> fides manent; nec infirmiias avocal quin benedictio
contra naturam sunl? Rogo hoc quiri aliud est, quau i posluletur. Nec liomo (d) efficit, quin qui homo est,
omnipolenlemesse, qttod Deusest ? Nondumvos sa- Deus sit: nec qui Dens est, non Deus (e) verus est;
cra el veneranda Evangelia contiugo, ut ex vobiii qttia non potest non Deus verus csse, qui Deus cst,
115 Christus Jesus in his passionibus (a) Deus sit (I) et (f) benedicendoet \\Q iranslerendoeinuncu-
Ex lege euim eslis: el oportet eam docere, quod pei pando.
assuinplam infirmitalem non amiltat Deus esse, qu i 20. Filius ex alio visoJacob Deusverusostendiiur.
Deus cst. Sacramentum cnim ficleiveslroe,myslerio Deus non iitlelligiiur nisi per Deuin. — Tenet adhuc
runi suorum virlute lestata csl. sacramenii evangelici ordinem legis umbra, et apo-
19. Jacob in litcla Deutn vidit, non oculis corporh: stolicasdoctrinoeverilatem mysteriis stiis veri aemula
sed ftdei.— AdeSlo, adesto nunc mecum fidei lua; B procfigural. (g) In visu somnii bealus Jaeob Deum
spiritu adverstts venenata inlidelilalis sibila, sanctci viderat (Gen. xxvm, 13) : in somnio sacramenli rc-
et beate patriarchn Jacob, et in lucta hoininis inva- velatio esl, non corporalis conlemplatio. Nam et per
lcsccns, benedici (c ab eo foriior deprecare (Gen scalam descensus et adsccnsus angelorum ad ccelum
xxxu, 20). Quid istud cst, quod imbecilliimoras demonstraiur, cl super scalam incumbens Deus os-
quod ab infirmo cxspecias? Hunc cujus (b) benedic- lendilur, el intcrpretatio visionis,revelationem som-
liones rogas, coinplexu ttto valitlior elidis. A gestiii nii prophelavit. Nam patriarclioedictis, el domusDei
corporis ttii, menlis tu:c opus dissitlel : aliud enini ef porta cwli locus csse bic visionis ostenditur (lbid.,
quam agis sentis. Tenes in gestu luctoetusehominen 17). Et post mullam gestorum ejus enarrationem se-
infirmiim : sed hic libi bomo Deus verus esl, noii quitur : Dixit auteiu Deus ad Jacob, surge (2) (li) et
ex nunctipatione, sed ex natura. Nonenim adoptivii; adscende in locum Belhel, et habiia ibi, et (i) fac ibi
benediclionibiisbenedici le postulns, p.itriarcha, secl sacrificiumDeo , qui visttsest tibi cutn recederesa fa-
veris. Cum homine luciaris : sed Deum facie ad fa cic Esau (Gcn. xxxv, 1). Si evangelica fides per Deum
ciem vides (Ibid , 30). Non hoc oculis tui corporis filium ad Deuin palrem (j) habel aditum, et non po-
cernis, t|uod vistt fidei ttise senlis. Infirmus secun- lest Deus nisi per Deum inlelligi; ntinc Deus, qui ho-
duni te bomo est: sed anima lua secundum visum C norem Deo incumbenli in scalam ccali posiulat, doce
Dcum salvala est. Jacob in lucta es: post fidem po unde noii verus sit. Aut qua; in utroque nalurse di-

(1) El benedicitnuncupcmdo. (2) Descende.

(a) In codice Val. has., verus Deus sil. Tum dc Pleriquc alii libri hic multttm variant. Ecliiio Bad.
Evangcliis cur subjiciatur, Ex tegeenim eslis, lioecin cum mss. Vind. ac Remig. habet, ef benedkit nun-
Malth. cap. 27, n. 10, repelenda est ratio : Arama cupando. Exemplar SilvoeMajoris, ef benediciltrans-
adveutuset passio cjus (Chrisli) ex lege esl ; ila ul fa- ferendo el nuncupando. Corb., Pral., Faur., Colb.
cile, inquit S. Lco, serm. i, de Pentec, c 1 : Dili- cuin cdil. Er. el Lips., benedicittransferensnmtcu-
gcns clirisliaiitis arjnoscal, inhia veletis Teslatnenli pattdo. Ilis conseniiiuu alter ms.Colb.et uiius Sorb.,
evancjdicistninislrasseprincipiis. Iloc est qtioriait Au- nisi quod addunt le post benedicit.In C.irnut.a prima.
giisiiiius de calechizandis rudibus, c. 4 : In veteri manu legilur mendose, el benedked transferen nun-
Tesiamentoest occullalionovi, in novoTestamentoest cupando : a sccuutla auleni correcium est ul in lexlu,
tnanifestalio veleris; cl qnocsi. 53, supcr Num. xi, quomodo lcgitur in Par. neciionin ms. Vai. bas., al-
n. 1 : Eaclein quippe sttnl in veleri el twvo,ibi obum- tcro Colb. cl aliquol aliis. Non displicerct, ei bene-
braia, hic revelttla; ibi prmfigurala, litc tnanifestala. dicil Israel nuncupando.Sed quidquirisit, illa beue-
Non alio se.nsu proxime babel Hilarins : Sacratnen- dictio ponitur iu trauslalione ac mulaiione noininis,
lum enim fidei veslrw tnysleriorumstiornmvirtuleles- <|iia ex Jacob Isra<rinuiiciipatur : Quia lsrael Deum
tala esl. Qtio spcctatet iniiium ntim. 29. Lex aulem i» videns sit, ut dicilur in psal. LII, n. 21.
docel Filiuiu per asstimptam infirmilatemnon ainit- (g) Sola editio Bad., in usu somni: alioe, in visu
lere qtinri erat, cttin eum, elsi in aliena et infirma somni: castigantur cx mss.
specic, Deuinlauien el aguoscil.et prolitciur. (/<)Bad., Er. cl Lips. nccnon mss. V;it. bas.,
(b) Ita mss. At editi, benedktionem rogas; et mox, Carn., Corb., elc, desccnde.ttetinemus cum Par. et
fcuesin gestis. opiimo codice Colb., adscende.Sic lih. iv, n. 28,
(c) Ut supra nomine carnis humana natura, ita hic ascende.
divina in spiritu significatur : adeo ul Jacob, bene- Surgens Ita mss. nisi qtiod in exemplari Vat. bas. et in
dictionem pelendo, nnliirain illius divinam prndide- uno(i)Colb.
legilur, fac ibi sacrariutn. Iu vulgalis au-
rit, quem iu homine cernebat infirmum.Juverit huiic tem, offersacrifkiuin.
locum ciim allcro tract. psal. LH,n. 21, conferre. Paulo aliier hic locus, lib. iv,
n. 28, sic referltir : fac ibi aliarium Deoquiapparuit
(d) Vai. bas. ms., nec homo infirmus officil, quin libi: qtiod indicio esl Ililnrium saqie ex memoria
qui hoino esl, Deus non sil. Non displicei verbuni Scripluras referrc
officil.
(e) Mi. Val. has., unus Colb., Carn., Deusverus ad(j) Hic respicilur illud Joan. xtv, G: Nemo venit
sit. Relinendum cuin aliis, Deusverusest. Palrem nisi per ine, necuon islud Mattb. xi, 27 •
(I) Verba et benedkendoet transferendoet ttuncu- Neque Palrem quis novilnisi Filius, et cui vohteriiFi-
pando, iion liabet opiinuiscodexColb.,iiecnonGeriu. Uusrevelare.
 143 SANCTl HILARII EPISCOPl 144
versilas esl, ubi ejusdem nalurse unum aiqtic ideiiii \ qnid non vertis est Deus Abrahse, ct Deus Isaac , et
nomen est? Dcus visus est, Deusde viso Deo loqui- DeusJacoh? Horum euim angclus de rubo loqtieus
tur. Non potest Deus nisi per Deum intelligi, sicuii Deusin oclernuniesl. Et ne adoplivi nominis fureris
nec honorem a nobis Deus nisi pcr Deum accipit, occasionem, Joquilur ad MoyscuDeus ille, qui est.
Namque honorandus esse non hiteHigetur, nisi istcs Ita enim scriplum esl: Dixil autemDominusad Moy-
docuerit lionorandum : nec Deus scietur, nisi hic: sen : Ego sum qui sum. El dixii: Sk dices filiis Israel:
Dcus scilus sit. (a) llabet dispensatio(/i) sacramento- Qui est, misit tne ad vos (Exodi in , 14). Ccepttts ab
rum suum ordinem. Ad Dei honorem perDeumdoce- angelo Dei sermo est; ul sacramentiim inielligatur
inur. Tenet nalura suum nomen : non aliud uterque humanoc salulis iu Filio: idem Deus Abrahne, ct
quani Dcus est. Et inler Patris et Filii naturoeunius Deus Isaac, et Deus Jacob est; ut ei naturoesuse no-
nomen 117 unum, qusero quomodo Deus (c) filius mensit: millit deinde ad IsraelDeus, qui cst;ut
a se possil degenerare, ne verus sit. vere intelligeretur esse quod Deusest.
21. Ad hoc non sufficilsmcularisdoclrina aul vilwin- 23. Nec falsum esse qni legem dedit. — Quid ad
nocentia.— Non est de Deo humanis judiciissentien- hsec (e) inelficax hsereiicseimpielatis sttiltiiia vcsano
dum. Neque enim nobis ea nalura esl, ut se in coe- spiiitu mentiris, et contra lanlorum patriarcharum
Icstem cognitionem suis viribus efferat. A Deo dis- JJ scicnliam Hggenerosi seminis tritico urendam zi-
cendum est, quid de Deoinlelligendumsit: quia non zaniam sator iiocturnus interseris? Sed si Moysicre-
nisi se auclore cognoscitur. Adsit licet ssecularisdoc- dcres, crederes et Deo Dei lilio: nisi forie negabis
irinse elaborala inslitutio, adsit viise innocentia: quod de eo Moyses locutus sii.Quod cum negare
hsec quidem proficientad conscientioegratulationem, voles, audies verbis Dei: Sienim credereiis Moysi,
non lamen cognitionem Dei consequentur. Moyses crederelis (f) forsitan et mihi; de me enim ille scrip-
in reginse filiuni arioptatus, et (d) omnibus jEgyp- sit (Joan. v, 4G). Arguet le plane, arguet ille toto
tiorum doctrinis erudilus (Acf.vu, 22), cum iitique ex legis volumine , quam manu Mediatoris pcr angelos
nalurae affeclu Hebrseiinjuriam morte ./Egypiii ultus dispositam suscepit. Et quseroan qui legem dederit,
esset (£a;odi n, 12), Deum tamen paternartim bene- Dcus vcrus est (1), cum utiqtte Mediaiorsit ille qui
dictionum nesciebat. Namque ob melum ca^dispro- dederil. Aut numquid non obviam Deo Moysespo-
ditse yEgyptum derelinquens , cum in tcrra Madian pulum cduxit ad moniem (Exodi xix , 17)? Aut
pastor ovium esset, ignem in i ubo sine concrema- niiinquid non Deus descendit in monlem (Ibid. 20)?
lione rubi conluens, Deum audivit, et nomen inler- Aut forle falsumhoc ct adopiivum polius (2) quani (g)
rogavit, et naturam cognovil (Ea:odiiii,l cf seqq.). Ne- naiuroesuoe iioinen est? Intellige personantes lubas,
que cnim b;cc de Deo, nisi per Deum,cngnita esse po- „ el lampadum flammas, ct e montc sesluantem for-
luissent. Loquendum ergonon aliter de Deo est.quam naciuin fumtim, ct ad advenlum Dei consciam hu-
ut ipse ad intelligenliam nostram de se loculusest. manoe infirinilatis irepvtationein, el a jiopulo ,
22. Filium de rubo locutum , eumque verttm esse orato ad loquendum (h) Moyse, confessam sub voce
Deum. — Angeius Dei esl, qui in igne de rubo ap- Dei mortem (Exodi xx, 19). Tibi, hneretice, non est
Dcus vcrus, quo Israel lantum loquenlc mori iirauit,
paruit: elde rubo in igne Peus loquiltir. Habes dis-
et vocein cjtis humana inlirmilas non tulil? Tibi id-
pensaiionem in angelo, quia in angelo officiumest,
iion nalura : habes in naturse nomiiie Deum, quia An- circo Deus non est, quia ut audires (t) et videres ,
gelus Dei Deus est. Sed forle non vcrus est. Num- per infirmiiateni hominis cst loculus? Moyses nion-
(l)fleus tients sit. (2) A ms. abest quam.

(a) Edili, Habet trgo. Melius nbest ergo a mss. fio cuin Jacob jusle lociilus esl, qui etiamanle assump•
Anle hctbcl,iiiseruit Erasmus : Hkjanua est : ut de lionem carnis el visus est, el viaDei Deus adorandus
se in Evangeliis leslalus esl: hinc Darid cwli portam esset, et parta non est de Deo. Ilic non salis sibi cavit
profitetur iit psaltno: i|u;c verba in imo cxcmplari ad- a verbis interpolatoris pessiine oinnino digestis.
dila se reperisse ait, sibique videri assuta. Perlinent (d) Veleres libri Colb. clCnrn., omnium Egyptio-
sane ad illustrandum locum, quem proxime ex ver- D runt: dissident a verbis Aciuum, oinni sapienlia,
bis Joannis ac Matlbseiilluslraviinus. groeceizuo-ri o-Ofia.
suorum ordinem : Vat. bas. codcx, infelix hmretkmstultiiimvesano
(b) Ediii, sacramentorutn Lips. (e)
hic expunxit parihulam «d. Sola ctliiio Par. deiude spiriitt.
babel ducimur, pro doe.mur. Al apuri Er., ad Deiho- (f) Abest forsitan a vetusliore ms, Colb.
narem per Deutn qut et vila cst el poila docemur, ex (g) Ilic addimus qutttn auctoritale vetusti codicis
glossemaie. Verbi doceo cum prseposilionead inulia S. Petri in Vaiicano. Qui exemplnr Carnuiense anie
in psalmos sunt exempla. Nam psahnus cxxx, n. 1, annos 700 recognovit, eamdem pnrticulam in eo su-
dicitur ad humililalem nos el mansuetudinemdocens. pcrscripsit, uude obiinuit in uno mss. Colb. Inaliis
Yidesis alia iu not. ad tract. psal. cxxxi, n. 1. autem iihris omitliiur.
Deo posset. Deinde in
(c) Viil. bas. codex,ctFilius a Bad. (h) Iii vulgiitis, Moysi.Rcctius in mss. Moyse,sci-
ms.Vind., uno Valic. aptid denegare.Tum in licet ab Israelitis oralo ut ipsepro eis loqueretur Deo,
ins. Corli, a seciinda manu , ne non verussii, in Vind. lic territi Dei voce interircnl.
quodvcrus sif- Nihil muiandum, sed ita inielligendum (i) ln ms. Corb. ac paucis aliis , ef viveres: lectio
ne verus, quasi ul non verus: quod Hilario familiaris- noii spernenda. Iloc sibi vull: Au ille , quem in ma-
simiim. Post ne verus sil, subjutigit Erasmus, cum jcstate loquentem audire timuit populus legis , ne
naturm in se divinwprotes- morerelur, libi Deus non est, quiajamad iufirmita-
prwsumptiodivinihonoris,
lata sit veritalc. Hanc autem posl lacramcntum in ini- tem luam sc accominoriansin htmiililalc cnrnis tibi
 11S DE TRINITATE LIRER V. 140
tem adiil ( Ibid. 24); divinortim et coelestium sa- A Deumlex esset locuta; ut naiuram nominis per auc-
cramentorum cognilionem qttndraginta dierum ac (oritalem dicli prophetici negaret, adjecit, Benedi-
noctium lempore adeplus esl,omnia secundum spe- cent te Deutn verum (Esai. LXV,16): utper id untim
ciem oslenssesibi in inonte veritaiis instituit, per Dcum locula lex esset, essetque in filio Dei Deo no-
familiaritaiem loquentis Ad sc Dei, gloriam clarila- men poiius quam veriias, uno (d) tanlum vero Deo
lis inconspicabilis sumpsit, et corrnplivam vullus intelligendo. Et forte contradiccre nos dictis luis, o
sui specicm lux inlolerabilis viciuoc majestalis'itn- stnlle, arbitraris, ut ncgemiis unum Deum verum.
plevit, Deum lestatur , de Deo loquitur, ad hunc Non plane negamus secunduin te (idesf, sicuti lu)
adorandum cum lselitia genlium angelos Dei advo- confilendo. Ilsecenim lides nostra , hsec conscientia,
cal, hujus placilas benedictiones Joseph vertici im- hic sermo esl. Sed intelligimusDeum unum, et eum-
precalur (Deut. xxxm , 16): et post hsecsolo con- dem Deum verum. Nec confessio nostra periclilalur
cesso ei nomine, audet quisquam negare quod verus in nomine, quse in natura (e) Filii unum el verum
est? Deum prsedicat. Disce confessionis tuoe intelligen-
24. Summaeorumqttw hoccelibro hactenusprobala liam, et tintim ac verum Deum cognosce, ut unum
sunt. — Nttnc quia omni hoc sermone nostro de- ac verum Deum pie proedices.Rapis cnim ad impie-
moiistratum existimamus, nullam interpositam intel- B latem luam religionis nostrae professionem: et quod
ligetuiserationem fuisse, ut Deusverus et Deusfal- est negas , dum quod est non negas. Sic (f) slul-
sus in senstimhumansementis inciderel, cum Deum tam sapientinm fallis , ut veritatem perimas spe-
et Deum, ei Dominum et Dominum lex locuta sit; cie veritaiis. Unum 120 verum Deum confile-
neque in iiominibus naturisqite significatam diver- ris, tit unum verum Deum deneges. Professio
silatem fuisse, ne non secundum 119 nmnen na- enim lua sic pulatur pia , quod magis impia est;
turse el natura nominis posset iulelligi; cutn virlus sic vera quod falsa esl. Sic a te ttnus et verus
Dci, potestas Dei, res Dei, nomen Dei in eo esset, Deus prsedicatur, ut non sit. Negas enim Deifilium
qtteni Deumlex praedicabat: (a) quse secundum sa- Detim verum, cum tamcn Deum non neges; Deuni
crnmenti evangelici distributionem , ad personae si- tamen non natura confitendo, sed nomine. Si nalivi-
gnificaiionem, demonslraret el in crcando mundo las ejus, nominis polius est quam veritatis, potes au-
obcdieniemdiciis Dei Deum, et in figuranrioliomine ferre nomini veritatem: si autCm vere Deus nalus
communis sccum et Dei imaginis (b) Deum crealo- est, quscro quomodo possit non vere esse quod na-
rcm , et in judicandis Sodomitisjudicem Dominttma tns est? Aut nega esse, ne sil; aut si esi, (1) quomodo
Domino , et in largiendis benedictionibus et in de- quod est non erit, cum quod est non possit esse, ut
cernendis mysleriis legis angelum Dei Deum : nt ad C non sil ((/)?Ac de nativilate qtiidem mox eril sermo.
saiuiarem confessionem in palre Deo et in (ilio Deo Inlerim lamen de verilate naturse Dei impielatem
Deus semper ostensus , natiiroe verilatem ipso na- mendacii tui pmpheiica (2) confessioneconvincam ;
lurae nomine edoceret, cum lex Deum utrumque si- ita lamen, ut tinum et verum Deum prsedicaria no-
gnificans, ambiguiiatem non relinqueret veritatis. bis, neque (It) Sabellii hseresis ipsum Patrem sibi et
25. OccurrilurhmreticisFilittm Deumverumnegcin- Filium professa prscsurnat,neque tuverilatem de filio
libus.Filius hoc est ve.requod nctiusest.—Tempusjam Dei tinum lantnm Deum verum prsedicansmeutiaris.
liuiic est, ut quod pie et religiose lex docuit, non 26. Hmreticisubdote Scripluram interpolatamcitatr
impie furlo hsereticoeslultilioe prsedicari sinamus, tes rcvincuninr.— Nibil plane in se hahet sapientioe
quse Dci filium (c) ncgaiura sic coepit: Audi,Isracl, impietas: et Dei limor, qui sapientise inilium est,
Doininus Dettsluttsunusesi (Deut. vi, 4). Et quia im- ubi deest, aufert secum omne exordium prudentise.
pietas ejus periclilarelur in iioniinc , cuin Deum et Ad infirmandam eniin Dei veri in Filio fidem prophe-

(l)Iti anleriori , quomodoquod esl non possitesse (2) Professione.

ttenonsii. Conseiilit Erasmiana ed.cumlibro noslro.

loquilur, ut audire eum et videre absque formidine D• (d) Hoc est, quia unus lantum Deusverus intelli-
jnm possis, sett ut audieiis eum vitse luse non li- genclus est.
nicas ? (e) Carnut. ms. cum uno Colb. Filittm : minus
(a) Lips. el Par., quem. Alii vero libri, quie, puta sincere. Illnd in natura Filii , id cst, in asserlione
lcx. Filii, qui non lanium cx iiuncupalioneel adoptione,
(b) In excusis Dominum. Yerius in aliquot mss. sed exItn nnlura sit Dei (ilius.
Deiaii. Ex liae uua sententh cernitiir quam in coete- (f) Par cum niss., id est, sic fallis eos , qui hu-
ris pressus sit Ililarii sermo. Dicil Deutn crealorem; manis ratiunciilis plus credunt, quam Dei dictis. Al
quia de Filio scriptum est Gen. i, 27: Elfecit Deus Rad., Er. et Lips. , stulla mundi sapienlia : quod
hoinhiem. Acldil communissecum imaginis: quia ei commode etiam in quinto ac sexto casu poiest intel-
dixil Paier , Faciamus hominemadimaginemnoslram. Jigi.
Post commuiiis secuiii, subjungit et Dei: quia quae (g) Editi, u( non. Prseferimusmss. leclionem, quam
prius iniagoconununis , postea Dei unius esse signi- tamen non alia ratione sic inlelliginius, quasi legcre
ficatur his verbis , Ad imaginem Dei feciteum. Hinc essel: cum non possii fieri , ul aliquid non sit id
parliculani et, ante Dei imaginis, ne expungas, quam- quod est.
vis in ms. bas. Vat. non occurrat. (/i) Aliquot proboe notse mss. Sabellia: cui vtci
(c) Er., Lips. ct Par. Deum negaiura. Abesl Deum mss. Yal. Iias. ctCarnut. parliculam sicv.iprscfigunt,
a liatl. et ms. quiu melius abost ali aliis lihris.
 147 SANCTl HILARH EPISCOPI I4R
licus serpio profertur, quo dicium est, Et Benedi- A 0 •/• III, n. 17). Nam ulique veneranles Patrcm,
cent te Dettmverum. Primum haec iinpietalis stultitia venerareniur et Filium. lli ergo Deum henediccbaiu,
ftiit, ut quae (supple, ab coilem propbela) superius etjurabant per eum. Sed propheta benedicendum
dicla stint, aut non intclligerenlur; aut intellecla Deutn veruni testatur : verum Deumidcirco prqnun-
cum essent, tacerenlur. Tum deinde ad quam se: lians, quia per inysterium-assumpti corporis non ab
fraudem syllabse(a)adjeclione, quie in libris non ex- omnibus essetin co Dei veritas intelligenda. Elopus
slal, instruxit: sluliiii* suooin eo usa menclacio,tarn- fuit veri confirmaiione, ubi falsi prqruplura esset
quam diclis suis eo usque adhibenda Jides esset, ut assertio. Et singulas clicloruni eorumdem senteutias
requirendam esse ipsam dictorum propheticorum auc- recenseamus.
toritatem non ptitaret. Non enim ita scriptum est , 28. Prophetiahwcaliquid prmsens,et qliud futurum
Beuediccntle Deum verum (Esai. LXV,16): sed Bene- significal. Quodprmsens,ad Isruel carnqlept; quodfu-
dicetttDeutn verum. Nam non exigtium ambiguitatis'• turum, ad spiritalem atlinet. — Proplereq sic dicitDo-
momentiim est inter le Deumverum, et Deum verutn. minus : Ecce qui serviunl tnilii, manducabunl; vos
Personse euim alterius videlur esse pronomen , ubi vero esurielis : eccequi serviunl mihi, bibettt; vos vero
te cst: caeterum ubi pronominis syllaba 11011 erit, ibi sitietis (Esai. LXV,15). Cngnosce sub eodom dielo
(I) (b) ad auclorem dicii refertur et nomen. B utriusque temporis significationem, ut sacramentum
121 27. Inde Filius oslenditur Deus verus, ttnde• assequaris setatis. Qui enjm serviunt milii, manduca-
innuebanl falsum. Filitim Scripltiru hic prmdicans bunt. Religionem scilicet prsesentem 122 futuris
Denm conira tnorem addit verum, quia futtiri erant' proenuis muneratur : ita ut proesenlium impietaicm
qutbus id lateret. — El ut absoluta intelligendoe veri- luturse silis ac famis poena conficiat. Deinde adjepit,
talis raiio sit, ipsa illa ex solido prophetoedicta sub- Ecce qui serviunt mihi, exullabunt in Iwtitia; tips au-
denlur. Proplerea sic dicil Dominus: Eccequi servittnt lem clamabilispropter doloremcordis veslri, et a con-
milti, manducabunt; vos vero esufielis : ecce gui ser- trilioue spirilus ululabilis (Ibid., 14). Sepundumsit-
vittnt mihi, bibent; vos autem siliplis : ecce qui ser- periorem sensum eliam nunc futuri et proesentis
vittnt mihi, exullabutUin Imlilia; vos autem clamabitis lemporis demonstralio est: ul qui serviunt, exulta-
propter doloremcordis vestriet (2)(c) a conlribiUalione turi sint in lsetiiia; qui vero non serviunt, in cla-
spitilus ululabilis. Relinqueits enim vos nomenves- more atque in ululatu per dolorem cordis et contri-
trum in Iwtitiaeleclis meis, vos autem inierficiel Do- tionem spiritus mansitri sini. Deliinc subjecit ,
minus. Servienlibusvero mihi vocabitur nomen novutn Relinciuelisenhn vos nomenvesirum in IwiUiaelcttis
quod benedicetur sttper terram : et benedkent Deum tneis, vosaulem interficietDomintts(Ibid., 15). Sernio
verum, el qui jurant super terram, jurabunl in Deum C ad carnalem Israel est cpm fulqri temporis signilica-
verum (Esai. LXVII,13 ef seqq.). Niiniquam non ex tione, cui exprobratur quod noinen suiim clectis Dci
caiis;i esi, cum consueindo proedicationis excedilnr : reliciurns sit. Qusero, quod boc noinen sit? Ncmiie
et raliqnem novilalis (3) ratio (d) falsitatis indticil. Israel, ad quem lum erat sermo. Deliinc inleringo,
Cum eniin aniea lantoe de Deo prophelioe exsii.is- qui sit hodie Israel? El quidem lestatur Aposlnlus,
sent, etad Dei dignitatem ac naiuram deiiiousiran- Qui spirilu, non (iltera, qtii in regula Cliristi proce-
dam simplex et solttm Dei nomeii commcinorattim dentes, Israel Dei sunt (Rom. JI, 29).
fuisset; quoerciidumcst, qua ratione nunc per Esaiam 29. Ftitus triplici lilulo Deus verusab Esaiq osien-
benedicenduin Deum vertim, et juraiidum super lcr- ditttr. Chrislianum nomen novum. — Tum pra^terca,
ram in Deumverum propbeiisc Spiritus prseloquatur. cum superius dictum sit, Proplereq sic dk'HDomiints;
Elprimum noscendum est, sermonem hunc res fuiuri inlelligendum est cur ila hoc consequatur, Vosau-
temporis nuntiare. Et qu;cro an Deusverus non sit, tem interficiet Dominits: deinde post ha:c quid sibi
qui tum secundum opinionem Judseorumet benedice- velit hic sermo, Servientibus vero mihi vocabilurno-
batur et jurabalur. Judsei namque sacramentum men novum,quod benedicelursuper lerram (Ibid.
16).
mysterii Dei et
nescientes, per hoc Dei filium igno- Numquid ambigilur in eo quod dictum est, Propterea
ranies, Deum tantum, non et Patrem venerabantur P sk dicil B-ominus,el in eo quod sequiiur, Vosauiein
(1) Ad auctoritatemdicti. (5) rafio verilatis.
A
(2) conirilione.
(a) ln mss. adjeclio. Hoc vitiuin Arianis usilatum npd. num. 33 , utitur. Quod hie ad auctorem dicli,
fuisse discimus ex Ambrosio, quj, lj|). n de fide, c. infra, n. 31, dicilur penesloquetUem.
15, n- 355, eos ul Scripluraru;n (alsatores, cl lib. v,
ul
cap. 16 , i|. 1^5. eaipindeiii inlerpplaiorps tradiir (c) Carnot. ms. ac iionniilli alii, uti moxin omni-
cil: qiilqtie iu gesiis Aquileiensissyijqdj T. u, p. 7S)5, bus, a contritione.
Piilladio criniiiiis hujtis convicto dicit',' Falsari a vo- (d) Editi cum mss. non paucis, ratio veritaiis.Ma-
bis diviiias Scripturas fiodic contprobamus.Umie sy- gisarrisitcun) pervelusto codice Coib. et Germ, i;ec-
nodi hujusPatres epist., Ambros. xr n'.'6'pt 7, apud noi) Corb. ab anliqiia manii secunda, rofio falsilaiis,
imperatpres expqstulant, quod ila redarguti de ftilsi- Jioc est, ubi fal|ei|di ei errandi stibest aliqua ratio;
tate suni,utfalereniur. ut, v. g , in Christo inysterium assumpti corporis
(b) Omn.esprope mss. ad quclorjtatetndicti. Inter- potestesse raiio unde quis falbupr ne cum vcrum'
duni Hilarius verbo abstracto, loco concreti, ac no- peum creriai. Hscc lect}o postremis liujus iiumeri
ntiiiatini vocabuloaucloritaiis locoattclorislib. cleSy- veibis coiifirmatur.
149 DE TRINITATE LIBER V. 150
inlerficiet Dominus, id demonstratum fuisse, ut qui ^^ gnificasseinielligatur, et eui per novum nomen ser-
loquereiur, et qui interfecturus essel, (a) non aliud viatur, et per quem ejusdem nominis in terris bene-
inlel|igerelur esse quam Dominus; qui el postea dicta sit novilas, et qui benedicatur Deus verus, et
sibi servientes novo esset nomine muneralurus, et quijuretur Deus verns; quae oinnia secundum tcm-
non ignoraretur et in prophelis loctitus esse, et pio- porum plenitudinem Ecclesisefides pia in Dominum
rum aique impiorum judex futurus? Mysterium ita- Cliristum religione profiietur (el ita se in eo prophe-
que sermo rcliqiius (b) evarigelici sacramenti, ne ticus sermo coaplavit, ut significalionempersonse al-
quid in Dominodicenle el in Dominointerficieiiie terius adjectione prononiinis non novarel. Si enim
ambigi possit, explicuit : Servientibusvero mihi vo- addidisset, le Deum verutn, referri ad alterum diccn-
cabilur nomen novum, quod benedicetur super lerrctm. tis sermo poluisset: sed cum ait, Deumverutn, signi-
Omiiishic futuri temporis sermo est. Et quod esl hoc ficationis intelligeiuiain penes loquentem reliquil) :
novuni nomen religionis, quod benedicetur super et quamquam quem praesens sermo signilicet, non
terram?Si a soeculis Christiani vocabuli (c) anlea ambigaiur; tamen connexa superiusdicta, ciijus pro-
beatitudo umquam fuit, (1) nunc novum non cst. fessio isia sit inlelligenda, demonslranl. Ait enim :
Sin vero lioc (d) sanclificalum pietatis nosirse in Palam apparui non interrogatttibusme, el inventussutn
Deum novum nomen est, 123 kxc profectoprofes- ]B no» qumreniibustne. Dixi, (f) Ecce sum gettti, qui nou
sionis novitas ccelestiutn benedictionum merces su-gjr invpcaverunlnotnentneum. Exlendi manus meas tola
per lerram est. R! diead poputumdiffi,deiilemetconlradiceiitem(Esai.Lxv,
50. Quod de Christo intelligendum, et benedicent 1, 2). Anne impia furliva;prsedicationisfalsilas in ob-
Deumverum. — Jam vero lolius lidei nostroe con- scuro est, et Deus verus ignorabiturqui hoecloquitur?
scientiam sequens sermo confirmat, dicens, Et bene- Rogo, quisapparuitnoninlerrogantibus,etquis inveu-
dicenlDeutn verutn, cl qui jurant super terram, jura- tus non quaerenlibus?Etquis gentium est 124 Qufc
bunt in Deum verutn. Hi cerle henedicent Deum non invocaverunt anlea nomen ejus ? Et quis die tota
verum, quorum in Dei servilutc novum nomen est : manus ad diffidenlem et conlradicentem populumex-
lum deinde qui jurandus erit Deus, Deusverus est. tendil? Confer cum his sacrum illud et divinum
Anne ambigitur quis juretur, quis benedicatur, per Deuteronomii Canticum (Deui. xxxu, 21), in quo su-
quem novum ipsi servientibus benedictumque nomen per non deos Peus exacerbatus, super non gentem
sil? Gonsistilmecum adversus impiam tuain, hocre- et gentem stultam irt zelum (g ) incitat infideles : et
tice, proedicationem absoluta sermonis ecclesiaslici intellige quis (h) manifestus fit ignoraniibtis, et qttis
fides, nqvi per te Christe nominis, et per servilu- proprius usurpatur alienis, et quis manits suas ante
tis (e) professionem benedictoeex te super terram r, diffidentem conlradicentemque populum, configeiis
nuncupalionis, te verum Detitn jurans. Omne enim cruci chirogrnplium edicti anterioris expandil. Hic
oscredentium te, Christe, Deum loquitur. Omnis namque proplieloeSpiritus dixit per continentemsibi
credentium fides te Deum jurat, Deuni verum esse in ordine connexumque sermonem, Servientibusvero
le confitens, Deum verum esse te prsedicans, Deum mihi vocabiturnomen novum, quod benedicetur super
'
yerum esse te conscia. terram, el benedkeiUDeitmvcrum : et qui juranl su-
31. Idetnex superioribus prophetwdiclis, illustra- per lerratn, jurabunl in Deumverum(Esa. LXV,16).
tur. — Quamquam igitur omnis hic prophelicus 52. Esaimverba de Filio dicla Paulus interpretalur.
sermo nullam reliquerit difficultatem, quin Deum si- — Hoecsi stultitia atque impietas haerelica, ad fal-
(1) ATuncnovumnomenest.
(a) Editi, nonalius. Reclius mss. non alittd: de na- (e) Vat. bas. ms. hic addit tum.
tura enim quoestioest, non rie persona. Unde supra, (f) Primus Erasmus de suo hic posuit, ecceadsupi;
num. 16: Pluit Dominusa Domino: nttmquidnon ve- quod relinens
rus Dominusa vero Domino? aut quiclaliud qiiam Do- gavit, geniibusLipsius propria auctoritate deinde vul-
non invocaverunt.NeutruminPar.
minus? Quod deinde, ut cl alibi, ait Hilaritis, Filiitm correcium est:qum quamvis in oinnibus mss. legalur,
in prophetis locutum csse, non ita ei proprium arbi- _ eccesumgenti, qiti, etc.,coiiseniientegra:co, /Sovup-l
tratur, quiu hocipsum cliam atlribuat Spiritui sancto: " ™ e'9vei,ol: neque aliud pcrmittcnte Hilarii inierpre-
cujus divinitalem probare volens, lib. u, n. 32, ait : taiionc, qua illud eccestttn gepli, perinde explical at-
Esf enim Spiriius sanciusunus ubiqiie.omnespatriar- que, pertineo jain ad
gcniem.
chas, prophelasetomnemchorumlegisilluininaits.
(b) Poiesl hoc ita iiuelligi , ul inysleriumevangetici (g) Excmplar Vat. bas. incilatus, infidelistu vide et
sacramenli, reliquus propheU: serino cxplicueiit. Vel intellige,quod et habelCariiut. a secunda rnaim. Hu-
etiani prophelicussermo dicilur evangeticisacramenli; jus potior cral leclio prima, qtiam babcnt quoque
alii libri, confirmaique sacer textus.
quia in eo continetur, quod ad Evangeliuinatiiuet,
scu in illo velaiur, quod aperlius in Evangelio reve- (Ii) Editi, manifestussit. Postea Erasmus, pro quis
laium est. proprius, ad marginem apponil, Forle qttis proprius:
(c) Vat. bas. ms., nomenbenediclumunquamfuil, locuiii Isaise,Eccesum gettli,qui non invocaverunt,ab
niinc novumnomenesl. Carnut. cum uno Colb., oufea ipso ut suprn montiitnus nonnihil corruptum , non
bcnedkiw umquamfuit, nunc noviimnomenesl. Bad. percipiens sic ab llilario inlelligi, quasi, Jam Deus
et Er. anfea beatiludonunquam fuil, nutic novum no- sum iis proprius, quilius aniea eram alienus, seu qui
men esi Meliusalii libri, nttnc novumi supple voca- me non invocahant. Neque lclicius paulo posle.rpuit-
biiluin ) uou esf. INamex nou (ncilefnclumcst iioinen. gii, pro expattdii,legendiiniconjectnt, quasi lioc ver-
(d) Editi, cxccpto Par., sanclificaitir; ttim Er. et; iiurnad chirocjraphumreferrelur, non ad inanus, quas
Lips. pietasnottra in Deutn, renitentibus mss. in cruce Cbristus cxtendit.
151 SANCTIHILARIIEPISCOPI l'i2
lendum ignorantes simplicioresque, dicta esse ex j\. 33. Esaiam ex Esaiwdiclis interpretalur Aposloltts.
persona Dei patris menlielur, ne in Peum filliumclicli Esaias vidil Deutn, tteque atiutn vidit prmler Filium.
hnjus intelligenliasuscipi possit: audiat mendaciisui — Nisiforte Apostolns diciis proplieticis non (f) ex
ab apostolo ct dociore gentium reatum; omnia hsec prophetioespiritu usurpaiis , lemerarius alieni ser-
ad sacramentum passionis doniinicoeel evangelicse lnonis interpres est. Oinniaquidem per revelalionem
fidei lcmpora prsedicnme,tum cum infidelitatemIs- Chrisli Aposlolus dicil : sed Esaisedicla ex dictis
rael advenlum Pomini in carnem non intelligentis Esaiseipsius novil. In exordio enim sermonis ejus,
exprobrat. Ait cnim iia : Omnis enim, qtiicumque in quo Deusverus a servientihus sibi benedicendits
invocaveritnomenDomini,satvabilur.Quomodoinvoca- alquejurandus est, hsec propbetse oratio legitur : A
bunt eum in quem non crediderunt? Quomodoautem smculonon audivimus,nec oculi noslri viderunl Deum
credeut ei quemnon audierunt? Quomodoaulem au- prmter le, el opera tua (g) qum facies exspeclantibus
dient sine prmdicante? Quomodoatitemprmdicabunl misericordiamtuam (Esa. LXIV,4). Loquilur Esaias,
nisi missi fuerint? sicuii scriptum est: (a) Quamspe- proeterhunc se neminem Deum vidisse. Viditenim
ciosi pedes eorum qui annunlianl pacem, eorum qui gloriam Dei, cujus (/() prannuntiaverat myslerium
annunlianl bona (Esai. LII,7) : Sed non omnesobe- corporationis ex virgine. Ac si tu hseretice ignoras,
diunt Evangelio. Esaias enim dicit, Domine, quis B quod in ca gloria unigenilum Deum viderit; audi
credidit audilui noslro (Esai.hiu, 1)? Itaqtte fides Joannem evangelislam dicenlem (xu , 41): Hwcau-
ex attdilu, audilus aulem per verbum (b). Sed dico, lem dixil Esaias, quandovidil (i) honoremejtts, el lo-
numquidnon audierunl? ltno in omnemterramexivit cuttis esl de eo (Esa.\i, 1). Hinc apostolicis, hinc
sonus eorum, el ad lerminosorbis(c) verbaeorum. Sed evangelicis,hinc propheticis dictis , impie haerelice,
dico: Numquid lsrael non scivil? Primus Moysesdicit, concluderis. Esaias enim Deum vidit; et cum scrip-
Ego incitabovos in non gentem, in genletninsensatam lum sit : Deum nemovidit (2) (j) umquam, nisi ttni-
exacerbabovos. Esaias auiem audet et dicit, Apparui genilus filius , qtti esl in sinu Patris, ipse enarruvil
aulem his qui me non (d) qumrunt,invenlussum iis qui (Joan. i, 18); Deum tamen propheta vidit, et glo-
me non interrogabant(Esaia. LXV,1). Ad Israel aulem riam ejus usque ad invidiam prophcticoedignitalis
quid dicit? Tota die (1) exlendimanustneas ad 125 adspexit. Nain in judicium moriis ob hanc catisam a
populumnonaudJenfem(iiom.x,15else9.).(e)Quis cceli Judseisaclus esi.
circulos, incertum incorporeus an corporeus, egres- 126 34. PressiusostendilurFilium ab EsaiaDeum
sus, (idelior Paulo dictorum propbeticoruminterpres verumprmdkaltimesse.Hmrelicorumid negantinmdo-
exstitisti (II Cor. xn,2)?Quis inenarranda ccelestium lus. — Deum itaque nemini visum , unigenitus filius
mysteriorum audiens sacramenla et tacens , majore C qui in sinu Patris est enarravit. Aut dissolveunige-
lisecfiducia revelalsetibi a Peo scienliseproeclicasli? nili eriarrationem , (3) aut crede qui visus est, qui
Quis ad plenitudincm dominicoe passionis crttci re- apparuit non intelligentibus se, (4) (k) cl factus est
servandus, antea in paradistunraptus evadens, meliiis gentium non invocaniiumse, el expandil manus ante
de divinis Scripturis electionis vase docuisti, hsec populum conlradicenteni : ita tamen ul el servien-
nesciensdicta gestaque esse a Peo vero, et ad iniel- tibtis sibi nomen novuin vocetur, et in terris Peus
ligentiam Dei veri a vero ejus el eleclo apostolo proe- verus henedicatur atque jurelur. (/) Proplietia lo-
dicala ? quitur, Evangeliumteslalur, Apostolusinterpretalur,
(1) Expandi, juxia vim grsecivocahulii&izixv.au. (3) Aut Deum crede.
f: (2) Umquamabest a ms. Veron. (i) Et palam faclus est genti non invocantise.
(a) In ms. Carn. a prima manu, quamvelocespedes. rium incorporaiionis.Elegantius mss. mtjsleriumcor-
(b) Removimushinc verbum Dei, vctcrum librorum poraiionis. Ul aulem llilarii argumentum apertins
aucioriiaie. paleat, sic uno syllogismn potest cnmprehendi :
(c) In vulgalis hic addilur terrm: quod ahest a mss. Esaiasvidit Peum, vi, 1 , Vidi Dominumsedeittcm,
(d) Editi, qumrebant:repugnantibtismss. etc.,atqui non aliam Dei personam prseter quam Filii
(e) Ratl. et Er. ctun tinico nis. Colb. minimoeauc-W vidit LXIV,4 : Nec oculinosiri videruntDeum prmter
toritatis : Quis in lertium cwlumincorporcusan corpo- (e: Filius igiiur est Deus.
reus ingressus. In edii. aliis rclenlum est vcrbuniin- (i) 111vulgatis, gloriam : a qna voce nmi ahhorret
gressus. Quod et habtiiims. Carn. a prima inaiiii.At Hilaritis. Repnnimus lamen honoremex fide mss.
a secunda consenliens aliis mss. habct, ecjressus.Pa- (/') Abomiiibus (ere mss. hic abest umquam,sectis
lam est hic respici Pauli raptuni usquc in icriiuin vero 1. v, n. 42, ei I. vi.n. 39.Quod (col. 127, noi.it
cceltim (qui quidem in psal. cxxxv , n. 10, sic cx- hnjus editionis)ohservaliim cst, Dei nomine , ubi liaec
primiiur : Cutn rapius ud cmlos cst) : mox vcro ubi voxsimpliciier occurrit, Patrem ab anliquisinlelligi
subjicilur, Quis ad plenittidiiiem,clc.alludi atl hsee solere, maxime iu hisce Joaunis verhis locum hahet.
Colos.i, 24 : Adimpleoeaqum desttnipassionumChri- Sic porro Hilarius raliociiiaiur : Esaias cx Joannis
sli. Ita in his Hilariusadversariumcuin Apostolocom- lestimonio Deum vidil : at Deum Palrem a neinine
parat, ut quoe Pauli sunt, in illutn couferre videa- visum Johannes idem testatur : vidit igitur Esaias
mr. DeumFilium.
(f) Quidam mss. ex prophelmspiritu. (k) Edili cum plurihus mss., et palam factus est
(g) Editi, qum facis reluctantibus mss. et graeco« gettlinon invocantise. Exemplar Carn. , faclus est in
Tzomaug. mediogeniium,etc. Verius vetnsliores m<s: Colb. ,
(h) Apud Bad. et Er., pronuntiaveral: male. In Remig. et Gerin., faclitsest gentium non invocanlium
codice auteni Vat. bas. prmnuntiabat. In aliis v§ro se, supple, Deus proprius.
libiis, prwnuntiaverat: verius, Tuin excusi, tnysle- (I) Sic mss. Al edili, Propheta. Notahic nonmodo
 153 DE TRINITATE LIRER V. 154
Ecclesia confitetur, Deumverum esse qui vistts sit; \ verum ostendcremiis. Et, ul (f) spero, ea diciortim
cum tamen Deum patrem visum nemo fateatur : et omuium absolutio fuit, ut Deus verus intelligerelur,
eo hocrelicifuroris prorupil insania, uldum confueri qui Deus esse non negabatur. Reliquus autem nunc
se simulat, denegaret. Negat enim novo confessio- omnis sermo ad id proficiet, ut qui Deusverus esse
nis (a) impioque consilio; et arte subdola fideni dum inlelligiuir, non in Detimalterum deputetur; etquod
meiitilur, eludit. Cumenim confesso uno Deoeodem- ad (a)allerum non proficit, ad uimm inielligatur :
que vero el solo justo, solo sapiente, solo indemuta- uiium autem illtid non subsisleniem naluram ,peri-
bili, soio immorlali, solo polente, suhjicitur et Ji- mat iu Filio, sed in Deo et Deonaluram Dei (h) con-
lius in diversilate substantiee, non ex Deo natus in servet unius.
Deuni, sed per creationem susceplus in filium , non 36. Quod ex Moyse Filius cutn Patre unus sit
naturae habens nomen , sed adoptionis soriitus ap- Deus. —Veritatis ratio postulat, ab eo initiumin-
pellaiionem; necesse est ut his omnibus careat Fi- lelligentioe istins sumi, per quem manifestari sseculo
lius, qnoead privilegiiim solitarisein Patre majesta- Deuscceptusest, (i) Moyscnamque, cujus ore hsecde
tis sunt prsedicata. se uuigenittis Peus professus est : Videfe, «idefe,
35. Ariani unumverum Deumnesciunt. Cttr. Quid quoniam ego sum Deus , et non esl Deus prmler me
duobus superioribuslibris prmslitutn, quid jam prm- B (Oeuf. xxxn, 59). Ac ne forte dicli hujus (j) virtu-
standum. — Nescil hocreticaperversitas untim Deum lem hoereticaimpiclas ad patrem innascibilem Peum
verum nosse etcoufileri; et extra impietalis scnsum, referal; et ipsa dicti raiio , et Aposlolus aucloroc-
confessionishnjus est el fideset inielligenlia. Prius cnrrit, qui ex pcrsona unigcniii Pei, sicul superius
confitendiis est (b) Pater et Filius, ut unus verus (lib. iv, n. 35) docuimus , intelligendi lolius htijus
Deus possit intelligi : et cognilis sacrameniis salutis sermonis inlerpres est; et hoc quod dictum est, Lm-
liunianoc, qnac in nobis per regenerationis virlutem tamini genles cum plebecjus (Deul. xxxn, 43; ef Rom.
in Patre cl Filio (c) consunimantur ad viram , legis xvu, 10), propriitn) ejus esse demonstravit, subji-
et prophelarum sunt mystcria consequenda. Unum ciens ad fidem dicli : Et eril radix lesse, el qni sur-
Deum verum non apprebendit ignara evangclicse et gel regeregenies, in etimgenles sperabunl(Ibid., 12).
apostolieoeprsedicationisimpietas. Cujusquamvis in- Pemonstrato igiturper Moysen eo qui dixerat : Non
lelligenliam, usqtie ad absolnlissimam verospielatis est Deus prwier me, in eo quod ail: Lmtaminitjentes
professionem, ex ipsis (d) eorimi doctrinis 127 simiUcumeo; et Apostolo id ipsuin (k) ad Doiiiinum
prseslnbimus; ut indivisus alqtie inseparaliilis , non noslrum Jesuni Chrislum unigcniium Deum inielli-
ex persona, sed ex nalura, subsislens ex Patre uni- genle, in quo secundum carnem ex radice Jessesur-
genilus intelligalur; et per id uiiiis Dens sit, quia C gente rege 128 gentium spes esl, ipsa ntinc dicli
ex nalura Dei Deus sit : tamen cx propheticis dictis "ratiotractanda est, ut quia clictum non anibigitur,
perfeclic hnjiis uniiatis fides est (e) exs(ruenda, et quaienus dictum sitpossit intelligi.
liincevaitgelicie domus sunt ponenda fundamina; ut 57. Qtti Deusex Deoct in cademnatttra. — Verum
per eanidem naturam divinitatis unitis tinus Deus per et absolulum et perfectuni fidei noslrscsacramenlum
id inlelligalur, quod in Deumalierum Deus unigeni- est, Deum ex De<>,et Deum in Deo confitcri ; non
ttis nnn referlur. Tenuinius enim omni boc sermonis corporalibus modis , sed divinis virlutibus ; nec na-
nostri lihello enm ordinem, ut in (|iiibus superiore luroein naturam transfusione, sed (/) mysicrio et
libro Dciim lilium docueramus, in ipsis nunc Deum potcslate nalurse. Non enim per descctionemaut pro-
cx propln licis , evangelicis, apostolicisqne testimo- ([) Ycrbum spero omiltit ms. Vat. bas. Eodem
niis ficiemndstrui, scd etiam ex Eccle>i;c confes- sensu pro opinari usurpal Augustinus cpisl. CLVII ,
sione. li. 22 : Plures , inquit, Celesliisunl seclttlores, quam
(a) In codice Val.bas. adjiciiur sttm. Hic indicatur sperare possuinus.
cpisltilii Arianorum ad Alcxandrum. (q) Edili cum tinico rcccntiore ms. Colb. , in alte-
Vat. bas. , renis Paler : qnod cum rum non proficit, id ttnum. Post ad allerum , snpple
1 (b) Exomplar
liujiismodiaddiiiones alibi habeat, ah intcrpolntoris D constilttendiim, vel inlelligendum; c:l post ad unum,
maiiii icmeralum suspicari est. Cur in hsereiicorum intelligere est menlem referre, aut periittere.
scnsiim non cadal Dei veri cognitio, sic ratio red- (h) Unus e mss. Colb., consummet, quod eliam
riilur lili. viii, nuni.6: Ctttn sapienliaChtislus sit, Carnut. secundis curis hnhel : minus ad inentem Hi-
ticecsseest ut extra sapienliam sii, quiChrislum aut larii.
ignoral attt oclil. (i) Excusi hic prneferunt, Moyses,et post verbum
(c) llic Spiritus sanclus fuer-atnomitiandiis, nisi professus esl. atljiciuiUait : rcnilenlibus mss. toto-
totit essct nunc de Patre et Filio controversia. Sed que coniexlii nonnihil abrupio, Maluituiscuni veie-
siispicionemnullaui relinquit libri n exordium. ribus libris, Moysenamqite, sine aif, hoc est, nempe
(tl) IIIud eorumsic rcfertur ad evangelkmel aposlo- a Moyse. Quippe namque pro ttempealias jam obser-
licw prwdicalionis,pcrintle ac si dicium esset, evan- vavimus llilario nsilntum.
geitcorttmelaposiolkoritm prmconum.Deinde non in- (/') Sic. mss. Editi vero, verilcitem.
iclligendtis esi Filius a Patre etiam ex persona divi- (k) Bad., Er. el Lips. , in Doinintitn. Parlicula in
sns nc separabilis, nisi quatcnus hoc lantum sonat expuncla est editiouc Par. Habent aiitem mss. nd
personse utriusque dislinctionem. Dominttm, supple referri, vcl pertinere.
(e) Li vulgatis, aslruenda. ln ms. Carn. a prima (/) Illucl sed tnyslerio illuslrari potest his Amhrosii
inniui, slrttenda; a seounriaauiom, instruenda, unclc lib. iv de Fide, c. y, n. 105 : Generalionon in volttn-
et in unum Colh. transiil enilem lectio. Aplius in coe- laiis possibililaieesl, sed in jure quodum el proprietale
leiis exs'rttettda. palerni videlttresse secreli, elc. Quod vero liic mtis-
 155 SANCTJHILARII EPISCOPI 156
lensionem aut derivationem ex Deo Dcu.sest, sed ex A , enim cs Deus, el nesciebamus,Deus, Israel salvaior
virtute naturse in naluram eamdem naiivilate sub- (Esai. XLV, 14 , 15). (2) («) Exserat se in hanc ct
sistit. Res ipsas planius consequcns liber evangeli- nalurseel n.ominisinseparabilem professionem h;ere-
corum alque apostolicorum dictorum interpres Io- licoc impietalis desperatus furor: et hsec, si potest,
quetur : sed interiin ex lege et prophetis lioc, quod dictis ac rebus unita, rabido vesaiiiae suoe ore con-
et loquimur et credimus , est docendum. Nativitas cerpai. In Deo Deus est, et prsetcr eum Deus hon
igitur Dei non potest non eam , cx qua profecta est, est; clissolvatcuin qui inesl, ab eo in quo inest: et
tenere naluram- Neque enim aliud quam Deus sub- sacramenti hujus jnielligetiliam dividat (5) (i) geue-
sistit, quod non aliunde quam (a) ex Deo suhsistit. rum va/ietate. Nam in eq quqd ait, In te Deus esf,
Eamdem autem naturam (b) ita , non ul nalus sit nalurse Dei pairjs in Deo filiq docuit veritatem, cum
ipse qui genuit (nam quomodo erit ipse, cum genitus in.eo Deus intelligereiur esse qtti Deus esl. In eo yc-
sit?), sed in his ipsis subsistat ille qui genilus est, ro quod subjecit: El prmter le non esl Deus: osiendit
(c) quselotusestipse qui.genitii:quia non estaliuude prseter oum Deum non esse, quia in se Deo Deqs
quod geiiitus esl. El per hoc non referiur ad aliud , inesset. Hoc vero quod tcriium est, Tu es Deus, cl
quod in unum snbsistit ex uno : neque uovum in se nesciebamus,hnmanse inlelligentioepiam et (idelcm
esl, quod vivit ex vivo : neque abest a se, quud vivus JJ lestatur prolessionem, quse cognilis nativitatis mys-
genuit (d) in vivum. Ac sic in generalione Filii teriis, el nomine(Emmanuel) ad Joseph per Angelum
(l)et naluram suam (e)sequitur ineorporalisalquein- nunlialo confiterelur, Tu enim es Deus, einescieba-
demutabilis Deus, iucorporalematqueindemutabilem mus, Detts Israel sqluator: subsistenlem in co Dei
Dettm giguens : nec uaturam sunm deseril ex incor- naturam(j) intelligentes, cum in Deo Deusinsit, nec
porali aique indcmulabili Deo incorporalis atquc in- prseter eum 130111' cst Deus quisquam Deus alius
demutabilis Dei perfecta nativilas, per hoc utique sit: qtiia ipse Deus, et in eo Deus, alterius nobis cu-
suhsistentis ex Deo Dei sacramentum. Hsec ila iini- jusqunm Dei non relinquat errorem. Et hoec quidem
genitus Deus per sanctum Moysen tesiaiur : Videle, Esaias, individuam aique inseparabilem Patris ct
videte, quottiam ego sttm Domhtus, el non est Deus Filii divinilalem testalus, ita prophetavit.
prmter me(Deut. xxxn,39). Nou est enim natura 59. Ex Jerentia idem evincilttr.— Jeremias vero
divinitatis alia, (f)ut prseter se Deus ullus sit. Nam non dispari prophelinc virlute, indiscretae a Deo
cum ipse Peus sit, tamen etiam per naluroevirtulem palre naturae uiiigenitum esse Deuni ita docuit, rii-
in eo Deusest. Et per id, qtiod ipse Deus est et in eo cens: Hic Deus nosler esl, el non depulabitur alier ad
Deus est, non est Deus proeler cum : cum non exsiet etitn. (A) Qui invenit oinnem vilam scienliw, el detlil
aliiindequod Deuscst, ct 129 in co Deussil, lialjens C ( eam Jacob puero suo, el Israel dilectosuo. Post hwc
in se et quod ipse est, el (g) ex quq ipse subsisiit. supra terram vistts est, et inter twmiites conversatits
58. Indkidua Paltis el Filii divinitas ex Esaia. — est (Bartic. ni , 5G). Quid alitim Deum in (ilio Dei
Confirmat auiem fidei nostrae veram et saiutarem Deo hseretice supponis? Disce unum Deum verum
professionem idem aique unus in plurimis Spiritus intelligere et confiteri. Non alius Deus ad Clnisitim
prophetiae,per succcssiones el inlcrvalla teinporum depulatur ul Deus sit. Deus cst ex natura, ex naiivi-
non demulans religiosoedocirinae proedicatipnem.Ut lale, ex Deo. Qttod enim Detis est, cx Deo est, non
enim per Moysen cx persona uiiigenili Dei dicta, eiinm Deusalius esi. Alius enim ad eum non depu-
plcniore ad intelligendum CQiifirmarenturprofectu; (alur; quia non est in eo alia proeler quani quoe
rursum sermone Dei pairisex persona virorum excel- Dei cst veritas. Quid verum ei non verum, quid de-
sorum idem propheliseSpiritus per Esaiam loqniiur: generetn et nobilem, quid diversum (k) et diversum
Quoniamin te esl Deus, et non est prmter te Deus. Tu snb unius Dei emenlita religione componis? Dcus
(\) Et naturaiti suam, utita dixerim, scqttilur. (4) Qtti non legittir iu ms. quemadmodum iiequo
(2) luseral se. in Grseco.
(3) Gfiterumveritate abesla noslro exemplari.
terionalurm; lih. vi, n. 19, dicitur sacramento sttb- (e) Hic in ms. Corb. superscriptum esl, ut ita
stantim. dixerim, quod et in vulgalisetin reccnlioribus inss.
(a) Iii excttsis, ex Deo Detts : abundat vox Deus, inserlum fuit, sed non hahelur in vetustiorilms.
neque exsiat in mss. quorum in plerisquc dciude, ut I0 (f) fiari., Er. et Lips., ut prwter eam Dettsaliussit.
et paulo ante, subsiitii. (g) Iclesi, iia iiveoPaler esl, ul hnbeat cl id quotl
(b) Excusi hic adduni inde : nullo suffraganle ms. est, et id ex quo filius ipse suhsistii.
Hnjiis vocis loco siipplendiim lenet. Expressius in (/i)Carnut. ms. ciun aliquot aliis, necnon Bad.,Er.
Prnlellcnsi codice, Dei aulem naiuram ila oblinei: el Lips. ittserat se.
ctsi minus sincere. Hic Hilarius pro more prseclutlit (i) Abest generumvurielalea veteribus libris Colb.,
locum suspicioni, ne Sabellio (avere existimetur. Corb., Remig., Vind., elc. An ex margine in texiuni
(c) Sic pervetusti codices Colb., Corb., duo Re- irrepsit ?
mig., tres Vaticani, Theod., Germ. etc. Alii vero (j) In vnlgatis inleltigens.Al in mss. inielligeutes,
noniiulli cum vulgalis, in quibus lotus est ipse qui ge- quod ad eos referendum, qui patilo aute diciinl, ne-
nuil: quia non ex alio geniius.Neque aliud quam Detts sciebamus.
esl: quia non esl aliunde, etc. (k) Sic plerique mss. At qni Carnutensen) recogiio-
fd) Pnrlicnlam in adjecinms anclorilale mss. Sic vit. quod ad cnlceiii liujus ac superioris libri verbo
et lih vn, n. 27 : Non enim novumesl, quod ex vivo emendtivisignilicat, non advcrtenshac lectione niajo-
qeneralur in vivum. rem esse meinbrorum anlilhesim, bic apposuit parti-
 I?,7 DE TRINITATE LIRER VI. 158
cst paler, Deus cst et filius. ln DeoDeus est; prae- A trinis iminedkabililer imbuio, novos illos dqclprfs
ler eum Deus non est, non alier ad eum depulatui lam larde sibi protulerit.
ul Dctissit. In his si unum magis quam solitarium Tandem ad veram fidem slabiliendant venil. Et quia
Deum intelliges; Ecclesise religionem profiteberis, Christoinessenaturam Dei sequilur, si verussif filitts
qiii» Palrem in Filio confiteUtr. Sin vero unum Dei; poslretnaac poiissimahujus libri parle eumve-
Deum, adsolitarii significationem,sacramcnlicceles- rum ac naluraletn, et non adoptivum,Dei fitiut.nesse
lis ignarus oblendis ; exlra cogniiionem Dei (a) cs, demonslratleslimottioPatris, Filii ipsius, aposiolo-
Deumin Deoesse nnn coufitens. rum in unum compirantiutn, ac seorsim Pelri, Pqu-
li, Joannis; nec noti Marlltm,cwci nati, dwmonum,
131-132 LIRER SEXTUS. Judmorum, quorumdamin mari periclilattiium,gen-
Slalimab exordioreprwsentatArianamluem per oinues tium deniqueconfessione.
ferme imperiiRotnani provinciasgrassatttem: cttjus
.• difftcillima cura sic, quia error ex plitrimorumas- 1. Hmresis Ariaua late serpens mgre depelli po-
sensu publicam sibi auctoritalem comparassel.Epi- tesl.— Non sum nescius, difijcillimome asperrimo.
scopulitamen officio, el plurimosad veritalemrevo- que lenipnrescribere ha;cadversum vesanam inipio-
candi spe adduclusHilutius fidei palrociniumsusci- 13rnm lisoresim,Deifiliiimcreaturamesse affirmantem,
pit. Arianarum partium epislofam in quarto licet aggressum fuisse;multis jamperomnes ferme Romani
liltro, ul eamex lege et prophetis refelleret, exscrip- imperii provincias ecclesiis inorbo pestiferoehujtjs
lam, in Iwcrursum exscribit, ul eamdemex Evauge- pra^dicaljonisinfectis, et velut ad piasfulei hujus ma-
liis et apostolisplenitts confutet. Qtiamdeinde per- le tisurpaiam persuasionem, longo doctrinse tisu, et
currens, nodos ilims explkat ac vcnenum panclit: emenlitp noniine verse religioois imbuiis, pon igno-
qui videlicet, liwrelkorum damnqiidontfnoblentu, rans difficilemesse ad emendalionis profeclttm vo-
plas Ecclesimvoces, Filium ex Deo prolutum, ho- lunlatem, quam jperroris sui sludio per plurimorum
moitsion, lumen de lumine, el sine iniiio genilttm, assensum anc(orilas publicsejam senlenti;c contine-
supprimereleqlent,el exslinclafidehmresiininducere. rel. Gravis enim elpericulosus est error in plurimis:
Qttpcircaqttod apttd hmrelicosvitiositmesi aperit, et et inuUorum lapsus, etiamsi se inlelligat, tamcn
ab Ecclesiadamnari declaral, confirmalquequod in exsurgendi pudore aticlorilatem sibi proesumit, ex
ea pieprwdicalur. iiumcro liabens hoc(b) impudenlise, utquod errai,
Tum ex occqsioneliumanmrationis.qua compositumaut priidenliam velit existiniari; cl quod cum mullis er-
corporeumfore Deum volunl, si quod ex ipso auf ex rat, intelligenliam esse asseratveritatis, duiit niinns
nlero ipsius genilum esseFilium scriptum sit, eum Q erroris esse exiuimalur in mttltis.
ex paterna subslaittia intelligcunus: observatprimo 133 2. Ad eatn refellendam quid liilarium mo-
Itmresimaudacem quidem esse, sed prudentia desii- veal. — Ac mihi quideni proelcr studii mei atque of-
lutatn: deinde negari non posse, qttin Chrisius dixe- ficii necessitaicm, qua Jioc (c) Ecclesioe episcopus
rit, Ex ipso sum ; ef, Iwcdicendo, se neque ex ni- preedicationisevangelic;cdebeo ministerium; laincii
litlo , neque ex alia quam ex Patris subslantia, eo propensior cnra ad scribendum fuit, quo magis
neque cum eo ex quo est eumdem esse teslifi- pliires periculo infidclis iiilelligcntise detinebanliir ;
calus sit : demum nefas esse Deo non credere, uberins gauriium consectans ex salute mulioruiii, si
adeoquehumanw rqlioni qum Chtisii leslimonioad- cognitis sacramentis perfeclse in Deuni firiei, impia
verseturlocumnultitmessej ac licel plttra possent, hiimanGCStiiliilioe instiluta desererent, et se Deorcd-
aliad (qmenei opponinon debere.Hic commemorata dereot hoereticisrepudiatis, alt|ue a cibq morlis, quo
hwrelicorum senlentia, qua Christum filium ex in laqueum aves solent illici, in volalum se libcroe
adoptipne, ex nuncupatione Deunt, unigenitum ex securitniis erigerent; sequerenlurque Chrisiuin du-
privileqio,et ex ordine qttetnin rebus crealis obtinet cem, proplietas nunlios, Apostolos praivios, fidem
primogenilutninterprelantur, ad Deutn sese coitver- consummalani, et salutcm in Patris el Filii confcs-
lil conquerenlis ad modum, quod se per Moysen el Q sione perfeciam ; el cum dictum meminissent ore
prophelasdeceperit,et evangelicisaposlolicisquedoc- Domini: Qui non honorificalFilium, non honorificat
culam non. Eamdem prae se fert ms. Vat. bas. cttm siw, tranquillm adhuc erant el inconcussw:Itttn quod
tribus aliis receniioribus. At in solis editis legere est, inler se consenlirent,ium quod fideiregulama Nicmno
ef indiversttm.Porro, uii lestis est Ath.inasius, Or. n conciiwtradilam conslanlissimerelinerettt.Sic qtioqiu;
conir.Ar.,p.3ll,asserehant Arianicum suo principe Lucifer Cnlarit. lih. Moriendtim esse pro Dei Filio
in Tbalia, Verbumatiud dkersumqueac dissimileesse imperatnrem imerpellat: Omttesmomentosi peraqrare
per omnia sttbstantiwPalris. possesgenles, invenissessloitdissimeImp. ubiqueChri-
(a) In mss. Colb. et Germ. eliam, loco verbi es. siianosricttlinos credere... Al lua novellaprwdicalioet
Hic sacrainenlicwleslisignarus prscdicainr, qui Deuin recens religio, sub prwlextufidei blasphemiain pertti-
veri (iliiverum palrem esse ignorai : quod qui nescit, cietn salutis tttw per te prolala, non solum aclhticlimi-
nomen Dei noiidumscire soepiusafliriiiaiur. lem Romnnumperagrare non valuit, elc. Imo llila-
(b) Ms. bas. Vat. imprudenlim.Ne quis (orle ex li- rius ipsc, superiore iibro, n. 30, li3:reticos provocat
bri hnjus inilio animuin inriticat, veram (idem lunc ad firiem universoeEcclesioe, in qua omne os creden-
temporis in loio pene orhe fuisse exstinctnm ; reco- liumClirislttmDeum loquilur.
lendum est quod Socrales ait lib. 11,c. 27 : Achaimet (c) Ju iioimullis niss. exprimiltir hic panicula K(,
Ulyrici civilales,et reliqum Occiduarumpartivm Eccle- quse non male in aliis reticemr.
159 SANCTI IIILARII EPISCOPI Kj0
Patrcm qui misitillum (Joan. v, 25), ad honorifican - A Paler, et divisibilis, et convertibilis, et (d) corpus
dum Patrem per honoremFilii se referrent. secundumillos, et quanium in ipsis esl, consequen-
3. HwresisArianw lues. — Emersit enim pestifeni tia corporis siistinens sine corpore Deus. J El quia
ct lelalis populis (a) proxime lues, quse ingenli gras nohisex integroadversum lianciiupiissimsc doclrinoe
sata conlagioruinam miserandoemortis invexit. Noii expnsilionemevangelicus nunc eril sermo; conse-
enim tantuin aul considenlium(f. concideniium) iii quens existimavimusomnem jnm (2) (e) iu primo li-
chaos cum populis suis repens urbium vastilas, aut cet libro editionem hujus haereseos conscriptam,
frequeiitesbellorum et funebres morles, aut immedi nmicqiioquehuic sexto inserere : ut recens lectio, et
catse scgritudinispopulosa contagia deseevierunl, iii responsionis ad singula subjecta collalio, per evan-
quanlum ad exitium generis humani haeresis hsecfu gelicas atque apostolicas instiluliones invitis licet et
nesla grassata est. Deo enim, cui omnia in mortui s conlradiceniibus sensum veriiatis eliciat. Dicunt
vivttnt, hoc solum perit quod sibi deperit. Nam ju ergo.
dicalurus ipse deoinnibus, et pro majestatis su;c mi (5)(f) Exemplitmblasphemim. »
sericordia pcensenieritum ignoranti moderaturus er 5. Arii et asseclarumejus ad Alexandrum epistola.
rori, neganles se non jam judicabit utique, sed ne — i Novimus ununi Deum, solum infectum, solum
gahit (JHalfft.x, 33; vid. Tr. psal. CXL,u. 8). B sempiternum, solum sine initio, solutn immortalita-
4. Quam subdole virus suum e/fundat. — Negat lem habenlein, solum optimum, solum potenlem,
enim, negat furens hoeresissacramentum vercefidei, omnium creatorem, ordinaiorem et dispositorem
ad impietatis suoedoctrinam religionis usa principiis , inconvertihilem, immutabilem, juslum et oplimum
cum infidelitatissuse expositionem, ut superioribui> legis et prophetnrumet novi Testamenti. HuncDeum
libris continetur, ila ccepit: « Novimus unum Deuni generasse filium unigcnilum nnte omnia saecula,per
solum infectum, solum sempiternum , solum sinc: quem et sseculumet omnia fecit. Natum autem non
initio, solum verum, solum immorlalitalem haben putative, sedvere obsecutum voluntaii suoc,immula-
tem, soltim optimum, solum potentem. » Ad id enini bilem et inconverlibilem, crealuram Dei perfectam,
usurpalum proficit pise confcssionis exordium, quci sed non (4) sicuti tinuin de creaturis; facluram, sed
ail : 1 Unum Deum, et solum infeclum, et solun i non sictilicoeteroefaclurse; nec ul Valenlinus prola-
sine initio : i ut per hsec, qu;c religiose verbisosten- lionern Natum Pnlris commenlaius est; nec sicut
larentnr, cseteraimpie subderentur. Nam post mnlisi Manichoeuspnrlem unius snbsianiise 135 Palris Nn-
alia, quoc de Filio pari quoque simulaioe religionhi lum exposuit; nec siculi Sabellius, qui unionem (g)
134 professioneproiulerat, subjecit : ( Crealuram dividit, ipsum dixit Filium quem cl Patrem ; sed nec
Dei perfectam, sed non(l) sicuti unum de creaturis; C sicuti Hieracas lucernam de lucerna, vel lampadem
facluram, sed non sicuti cscteroefacturae. » Et post in duas parles; nec qui fuil anle, posimodum nalum
niulla alia, quibus, veritalis inlerjeclis confessioni- vel stipercreatumin filium, sicuti et lu ipse, beatis-
bus, (b) liserelicocimpietatis obumbrarelur inlentio, sinie papa, media in ecclesia el in consessu frequen-
ut subsistere eum de non exslantibus argntse inler- ler cos quilalia introducunl renuisti: sed sicuti dixi-
preiationis subliliiatc dcfenderel, ail: ( Et ante soc- mus, voluntate Dei ante lempora ct saeculacreatum,
cula creatus et fundaius, tion erat ante quam nasce- et vivere et esse accipiensa Paire,et(5) (h) glorias e;
relur. i Poslremo quasi rebus jam omnibus validis- consubsisleiitePalre. Neqtie enim Pater dans ei om-
sime ad inipietaiis(c) defcnsionem communitis, ne nitim hseredilalem,fraudavit semelipsiim ab his qu:e
vel filiusvel Detis intelligerelur, adjecii, ( Si enim non facla abipso babenlur : fons est autem omnium.
quod ex ipso, el qttod ex utero, et quod ea;Pafre exivi 6. < Quapropter trcs substanline sunl, Pater, Fi-
el veni, velut parlem ejus unius substantiae, et quasi lius, Spiritus sanclus. Et quidcm Deus causa esl
prolalionem extendens intelligilur; compositus eril omnium, omninosine inilio solitarius. Filius auleni
Skutiunum de crealura.
(1) In (3) Iloecepigraphe deest in noslro codice.
(2) quartolegebatur in nostro codice; sed anli- nu (4) Hic repetit sicuti unum de creatura.
rjiiamanu emendatumest in primo. (S) Glotians.
(a) ln vu!g.proxima.Al in mss. proxime, quod re- fidei professionem.Qiiamqttam sub alio respecm hic
fertur ad etnersit. Ila lib. i, n. 23, Arii ad Alexan- ipse liber proxime sexltts nuncupatur, Erasmus hic
drum cpistola dicitur non oliihcdila. ad marginem adscripserat, Ego vcro non dubito qtiin
(b) Ediii, lntjits hmrelicm.Rectius aliest hujus legendumsitinqualuor libtit, cique postea subscripsil
a mss. Lud. Miroeus.Nimirnm non adverlertint sermonem
(c) Sic mss. Editi vero, professionem. hic babcri de pcriida Arianorum epi>lola, quoehacte-
(d) Edili hic, corporeus;et, infra, corpus. Magis sihi nus unico, non qualuor libris cdila est.
conslantinss. (f) Hnnc epigrapben in prius vttlgatis omissam
(e) Receniioresmss. cum vulgatis, in quarto licet. resiiluimus ex potioribus mss.
DiioVaticani, in primo vel quarlo licet libro. Anti- ((/) Ediii.qui, lib. iv, prnclerebaniunioneminducil,
quiores anlem, iiqne numero plnres, in primo licel hic exliibent uniotiemdividens: ulrobique rcfraganli-
libro.Quselectio nobis eo sincerior visa est, quo in bus mss.
menlem eorum minuscndni,'qui aniiqnos ex conjec- (/<) In vulgatis, lib. IV, gloriari , hic vero cmn
lnris corrignnt. Cni favei quod liher superior, n. 5, omnibus mss. glorians: sed errore librariorum lille-
non quittliissed secttndusappellclur; et hoc, uti dixi ram n adjeclam jam monuimus (col. 106, nof. j
mus, qnia secundiis ost contra pcrfiil.imArianoruivi eriiiionisnostrw.)
 161 DE TRINITATE LIBER VI. 162
sinc lempore editus aPalrc, et ante socculacreatus i \_Quamquam igitur superioribus libellis (scil. iv ef v)
et fundatus, non eratantequam nasceretur : sed sine de DeoetDeo.etDeoveroac Deo vero, eiinDeo vero
lempore ante omnia natus, solus a solo (a) Paire palre et in Deo vero Jilio uno vero Deo intelligendo
(1) subslilit. Necenimestseiernus aut coseternus, aul secnnduin naturse uniiaiem, non secundum personoe
simul nonfactus cum Patre (b), nec simul ctim Patre unionem, ex legis et prophelarum prsedicationibus
habei esse, sicuti quidam dicunl, aut aliqui, duo non docuerimus ; tamen perfecta (4) fidei hujtis absoluiio
nata principia introducentes : sed sicul unio efprin- cx evangelicis atque apostolicis est prsestanda doc-
cipium oinnium, sic el Deus anie omnia esl. Propier trinis, ut verus Dei filius Deus non alienae a Palre
qtiod et ante Filium est, sicut et a te didicimus media diversseque naturse, sed ejusclemesse divinitalis, per
in ecclesia prsedicante. Secundum quod itaque a Deo verilatem nalivitatis exislcns, possit intelligi. Nec
esse habet, (c) et glorias, et vivere, el omnia ei sunt sane quemquam tam amentem posse esse cxislimo,
trariila; secundum hoc, principium ejus est Deus. qui Deide se professiones aul cognilas non inielli-
Principalur aulem ei, utpote Deus ejus, ciim sitante gai, aut inlellectas a se (g) nollet inlelligi,aut emen-
ipsum. Si enim quod ea; ipso, el quod ex utero, et dandas pulet humanoeopinione prucleiilioc.Sed ante-
quod ea;Pafre exivi et veni, velut partem ejus unius quam res ipsas salutarium sacramenlorum loqui
subslaiuiseet quasi prolaiionem cxtendens inlelligi- •p (5) incipiamus; ne in aliquo sibi, editis hoerclicorum
lur; composilus eril Pater, el divisibilis, el conver- nominibiis, hsercsis professio hlandialur, dcmons-
libilis (2), et corpus secundum illos, et, quantum in Irandum est omne hujus arguiocmalitisevelamen : ul
ipsis est, consequentia cc/poris sustinens sine cor- per quod se virus latens contegil, per id ipsum
pore Deus (d).> (6) proditum(h) sil el revelatum, el ad blandicntis
iLi 7. Venenumin hacepislola latens. — Quis non liis veneni inteliigentiampublicscconscientisesensus in-
scntiat lubricos serpcntinse vise ilexus, vel (e) lor- trocat.
tuosis spiris nodos vipereos non intelligal, quibus 9. Valentinicommenta.Ecctesia ab his aliena. Pro-
venenati oris 136 principalis polestas colleclo in- lalionis notnine hmrelicinalivilalem nilunlur abotere.
flexicorporis orbe concludilur? Sed extensis onini- — Volenies igitur hseretici Dei filium non ex Deo
bus atque absolutis, loium occultali capitis virus pa- esse, neque (i) de natura et in natura Dei ex Deo
lebit. Iiigerunlureniin nobis primum nomina verila- Deum natiim, cum jam superius commemorassent
lis, (5) (() ut virus falsitalis introeai. Donum in ore unum Deum solum 137 verum, neque adjecissent ef
est, ut de corde malum subeai. Et inter hsec nus- patrem; ut unius veriiaiis esse Palrem et Filium ex-
quam audio ab his Deum Dci filium dici : nusquam clusaproprietatenaiivi(atisnegarent, dixerunt, « Nec
Filium invenio ita prsedicatum esse, quod filius sit. Q ut Valenlinus prolaiionem Naium Pntris commettta-
Nomen filii ingeritur, ut naiiira laccatur; iialura lus est: i ut suh specie Increseos (j) Yalenlinae, no-
adimitur, ul nomen alienum sit. ILcreses coetera; mineprolaiionis improhato, nativitntcm Dei ex Peo
prsclendunlur, ut de se Ineresis menliatur (Idem no- improbarent. Valenlinus enim ridicula qusec!,amel
tat Aihanas. Or. i, p. 315). Unussolus Deus el solus foedacommenlans, cum proeterprincipem Deum, fa-
verus ingeritur, ne verum ac proprium Deifiiio rc- tniliam dcorum et numerosas (7) (k) oclernitatumpo-
linquatur esse quod Deus cst. testates introduxisset, (8) lunc prolaium Dominum
8. Quid jam sibi Iraclandum proponat Hilarius. — nostrum Jesum Christum myslerio occullse volunta-
(1) Subsislil. esf prmdicandadoclrinis.
(2) Etmutabilis, ut supra in quarto libro, elianl (5) Incipimus.
hic anliqua nianu adjecium est in nostro exemplari. (6) Prodilum et revelalutn,ad blandicntis, elc.
(5) Ul vires (alsilaits iutroeanl. (7) Mtalum.
(4) Fidei hujus absolulio s
evangelicisatqueaposlolicii (8) Tum prolatutn.
(a) Iii anliquissimis mss. S. Mariini Turon., Vat.- alteri autem, totutn occuliaii capitis virtts: qusequo-
bas. et Colb. a solo subslilit : non male, si lib. iv niam obtinuit, nec a nobis mulatur.
sibi constarent. ln grseco aulem, vnb xov mxpbir (g) Eriiti, nolit intetligi: et mox, hutnanmopinionis
vnio-xn,omisso soto. D prttdeniia. Concinnius optimus codex Colb. cum
(b) Edili hic adjiciunt, fuit sempcr; quod lib. vv Coib., etc, no//ef : ac postea sufFragaiitibusMart. et
melitis omiitunt, ibi et hic consuiuieiuibus mss. Carn., hutnanmopinioite prudeniim. Humaiiampru-
In ef In
(c) vulgatis, gloriari. ms. Val. bas., ef glo dentiam, quae variis opinionibus iucerta flucluat ,
rians et viveus: in aliis, ef glorians el vivere: iden!i fidei certitudini numquam proeponendamconstaiuer
mciiriumquod supra. inculcai.
(d) In uno ms. post vocem Deus, subjiciltir, Veri ;- (h) Mss.prodilum, et revelalum,ad blandienlis,etc.
tas: additio manus alienae,qua saucti Doclorisvctba (i) llluil de nalura, id esl, de subslanlia.
ab hserciicorurii d ictis secernantur. (j) Excusi, Valeniinianm:renilentibus niss. Sic
(e) Euili, loriuosi spirilus : castigantur ex mssi. lib. ii, n. 4, vulgatis eliam coiiseiiiicntibus, legere
Eadem simililudinefallaces haeresis^Aiianseleclinas est Valeniinos, non Valenlinianos.Ita et in libiode
sic reprsesentat Aihanasius, Or.n contraAr. p. 516 : SynodisArii non Atiani ipsius Arii fautorcs iumcu-
Qui ista hwresis non digna odio fueril, cum ilta pier panttir, et supra, lib. v, n. 25, iu aliquol probenotac
diffideniiama sttisetiam occultelur, et qutisiserpens (to- mss.exbibeliir Sabellia hmresis.
ueaturI (k) In quihusdam mss. wtatum. In aliis nonnullis,
([) Ila perpauci recentiores mss. cum vulgatis. vanilalum. Reclius in cseteris libris , wtemitaium:
Coelcrivero hnhcnl, ul vires falsitalis introeanl. Ilu ic quod latinum nomen cst vocis grsecse«twv, ex qua
lcctioni favcl illud, venenali oiis principalis polcsta•s; wonesdenominali sunt.
 163 SANCTJ HILARR EPISCOPI 1G1
lis asseruit. Hanc ergo inanem prolalionem, lemerari i A cse artis ingenium oslciidi debuilj quon,ad veritntem
ac stulti auctoris furore qiiocsitam,evangelica atqm nuivitalis abolendam, prolaiionis nomen exsiin-
apostolica Ecclesioe fidcs nescit. Ignorat enim Va gueret.
lentini (1) (a) bythona, et silenliuin, et ler deno: 10. Manichwumdamnuni, ut bp.oovo-iov removeant.
n-nnas : (b) scit vero niliil aliud quam tinum Deun Ecclesia nescil in filio portionem Dei, sed plenitudi-
pairem ex quo omuia sunt, et unum Dominum nos- ttem. — Tenel vero cliam in coeteris ejtisdem arlis
trum Jesum Christum pcr quem omnia, natum ei su.cmalignam fraudtilenliam, dicens : c Nec sicutMa-
Deo Deum. Sed qttia c:XDeo Detts (c) nalus, nequii nichseus partem uuius substanlioePatris Natum ex-
per nativitatem suam Dcoademilesse quod Deusest pnsuit. » Ncgata snperius prolatioesl, utnativitas ne-
net|ue ipse in nalivitnte non Deus est; et quod Deui garetur: nunc quoque sub Manichoeinomine (e\ ne-
est, non ccepit esse, sed naliis (d) ex Deo est; e ganda unius subslanliae infertur el portio, ne Deus
quod uascitur,. id ipsum secundtim humanse natura ex Deoesse credatur. Manicbseusenim abrupii in
sensum videtur esse prolatum, ila ut prolalio ips; improbanda lege ac propheiis furoris , et diaboli
naiiviias esse existiinetur : iclcirco lentatum est pei quatiium in sc estprofessus assertnr, el (2) ([) solis
Valenlini hoeresim prolalionis nomen exclndi, ne sui nescius cultor, id qtiod in Virginefuit, porlionem
tialivilaiis verilas permanerel; quia prolalionis in- B uuius substaniioepraidicnvit , et id Filitim inielligi
lelligentia, opinione lerrena, non miillum cssetana- voluit, quod ex Dei siihslanlia parle aliqua dedttc-
liir.i lerreiii» nalivilnlis aliena. Niilurse humana lum apparuerit in carne. Ut igiltir unigenili filii na-
larria ac riifficilisad res divinas inlclligentia exigit, tivitas, et unius subslantiac nomen lollerctur, porlio
de bis, quoe semel dicta a nobis suut (lib. 1, n. 10 e unius subsiantiic in nativiiate Filii proetendiiur: ut
Itb. iv, n. 2), frequentius admoneri, ne salisfacerc qtiia profane ea , quoeex portione unius subsianiise
sacranieiiiis clivinse virtulis, huinanoeconiparuioiiis nativitas asserla esl, proedicatur; prinium naliviias
exempla crednntur; sed tantuin ad imbuendum spi- ipsa nou esset, quoein Manichoeoesscl ex porlionis
ritaliter de cceleslibus sensum, speciem terreni ge- professione daninata; tum deinde nonien ac fitles
neris afferri, ul per liunc naturse noslroe gradum ad unius sttbsianlioetollerettir , quia apud hocreticosex
iiitelligentiam divinse magnificenlise provehamur, ponione compeleret; et per id non ex Deo Deus
138 Non est autem secundiim hiimanarum nativi- cssct, (g) quod in eo divinoenaluroe proprietas non
latum prolationes, Dei nalivitas a'slitnanda (al. exis- inesset. Quid vesanas solliciludines 139 ementita
limanda). Ubi enim unus ex uno esl, el Deus nalus religionis specie iinpius furor simulal? Manichoeum,
cx Deo est, affert lanlum significalionis intelligen- secundum hoereiicoeinsanioe proedicatores, (h) pia
tiam terrena nativitas : coeierumnon satisfacit com- C Ecclesise iides damnat. Nescitenim in Filio. poriio-
paralionis exemplo origo nascenlium, quse habel in ncm : sed scil Deum toium ex Deo tolo: scit ex nno
se et coilum, et conceptum, el lempus, el parttim ; unum; non descctum , sed nalum : scit naiivitateni
cuin Deus ex Dco nalus nibil aliud intclligendus sil Dei nec diminulioncmesse gignentis , nec inlinnita-
esse, qiiam nalus. Et quidcm de divinoe nativitatis, lem esse nascentis. Si ex se scit, infer calumniam
sccundum fidcm evangelicam atque apostolicam, ve- (5) (i) temerarie usurpatoescieniiee : si vcro de Do-
rilate suo loco tractabimus : inlerim (amen hoereli- tniiio suo didicit, naiivitalis suse scienliam permilte
(1) Bythonam. (5) Temere.
(2) Soli sui.
(a) Ila cum ms. Corb. In aliis vcro, byllionam. At tem liic uttius substantim portio , groeca lingua , qua
in prius vulgaiis, btjihonus: male. Uniimeiiiin byilium, primiim edila haec epislola, dicilur, pipog by.oovo-iov.
iri est, profmidum(quod Epiphanio tesle h:er xxxi, Unde liquet Arianos vocabulum bp.oovo-t.ov non post
n. 2, Ilesiodi chaos erat), non plures admiitebat Va- Nyc;cnanisynoduin latiiuni, sed el anle , vnlde exii-
lentinus , ut cerncre esl apuri Ireiiscum lib. l, c. 1 , muisse. Hoc eniin riirsum cxploriere conantur, nbi
Ttriiillianuin cle prscscript. cap. 49, Epiphan. Iuer. aiiml : Si enitn quod ex ipso, velul puilein ejus tinius
xvxi, Pliilastriiiiu, elc. Fabnlas illius itn paucis com- sitbslantiw,groecexov by.oovo-'tov.
plcctitur Tcrlullianus loco citato: Dicit in primis esse (/') In Editis , solius sui. Iu uno ms. Remig. solus
bython et silenthtm , ex Itis processissesemen ntentem v sui. ftleliusiu alis, sotisstii. Manicha-ieniin, uli Ira-
el verilctietn; cx qitibus erupisseverbum el vilam ; de d;t Augusiinusad Qtiodvulirieum,hser. XLVI,orationes
qttibusrtirsum crealumhominemel Ecclesiam (en pri- faciunl ad soim perdicm tjuaqtiaversttineiscircuit,Ltt-
iiinin oeiiiiumogrioadem);sed enimex his quoquepro- cemque istam corpoream,inquit superius , Dei tlicunt
cessisse12 wonas , de sermoneaulem et vita alios 10, esse naiitram. Porro hic nesciusculior icleincsl quod
hancesse wonuiniriaconiuda, elo. Byihonaulem apuri inerudilus citilor. Ideo autein, puto, nil Hilarius, solis
aiitiquos in quarlocnsu sic accepisse videtnr llilarius cultor adjuncto sui, quia sol propter liominein, non
ut iu recio , quasi (3u8wv f3v0Svo?: ex quo conficere propler solem liomo.
ei licuit, bythonam, quomodo iu Mallh. c. 16, n. 4, ig) Yat. bs. ms. ttequein eo divinw nalurw pro-
ct c. 26, n. 5, theollteiam. prietas inesset. Quid vesanas similiiudines,elc, lihris
(b) Sic mss. Editi vero, nescifenitn aliud. aliis ne hic prseleralur.
(c) Verbum nalus in ante editis omissum reslitui- (h) Editi, pim. At mss. pia, hocest, Jides quse pio
lur ex mss. acsano sensu homousion pia-dicnt, Maiiicb:emiinon
(d) In prius vtilgntis,exDeo Deusest: abundat vox secus damnnt, attpie ipsi Ariaui. Sic eiiim sibi velle
Deus, et abest a mss. Filius negalur ccepissc; quia vicletur, secundumhmrelicminsanimprmdkatores.Nani
as Deo rialiis , non factus, siibslahti;imac naluram secundum, pro ad inslar seti mqtteac , Hilario usita-
Dci ohlinei, cujiis nullum est imtiuoi. tiini esse jam ohscrvavimus.
(e) Sola editio Par. negando: mendosc. Quod att- (i) lta mss. Colb. ac Genu. In plerisque aliis , te-
163 PE TRINltATE LIRER VI. 166
iiascenli. Hoecenim ila ei a Deo unigenitb CompertaJ nec sicut Hieracas, lucertiam de lucerna , vel lampa-
sunt, quod Pater et Filitis unum sunt, quod pleni- deni in duas partes. Nec qui fuit ante , postmotlum
tudo deilatis in Filio esl: per quod et portionem naiiimvel supercrcatum in filium.i Ilieracas iicsciens
unius subslantise (a) odit ad Filiuni, et per uaiivitatis Unigeniti nativilatem , nec evangelicorum sacramen-
veritatem , vcroe diviniiatis proprieiatcm veneraiur lorum virlulem adeptus , nnius lucernoe duo luniina
in Filio. Sed (b) reposita pleniore singularum re- procdicavit, ul lycbnorum bipenita divisio substan-
sponsiontim absolutione, per reliqua curramus. liam Palris et Filii oemularetur, qusa ex unius vasculi
11. Sabeltium respuunt, ul nalurw in Patre el Filio unguine accenderetur in lumen: tamquain esset sub-
unitalem auferant.— Namque id sequitur: i Nec sic- slantia exterior, (/i) ut olei in lucerna, conlinens lu-
ut Sabellius , qui unionem dividit, ipsum dixil Fi- minis utriusque naturam; vel certetit lampas papyro
lium qucni et Patrem. i Ignorat evangelica atque (i) eodem intexta , uiroque capite luceret, esselque
apostolica sacramenta sic credens Sabellius. Sed hoc media maleries lumen ex se utrumque protendens.
non simpliciter ab hsereiicis (c) in hoerctico damna- Hoecsttiltitise humanse error invexit, dtim quod sa-
tur. Volentes enim nihil interPatrem ei Filium esse piunt, ex se polius quam ex Deo sapiunt. Sed qttia
unutn, divisnea Sabellio unionis crimen exprobrant: versefidei professio est, ita Deum ex Dco nalum ut
ctijus unionis divisio non nntivilalem inlulit, sed I : lumen ex lumine, quod sine detrimento stio naluram
eumdem divisil (1) (d) in Virgine. Nobis autem in stiam prsesiat ex sese, ul dei quod liabel^ et quod de-
confessione nntivitas est : ct unionem delestantes, derit liabeat, nascalurque quod sit; cum non aliud,
unitatem divinilatis lenemus; scilicet ut Detisex Deo qiiam quod est, natum sit; et nativitas acCeperit
(e) unum sinl in genere naiuroc , dum qnod per na- quod erat; nec ademerit quod accepil; sitque ulrum-
livitaiis veritatem ex Deo in Deum exslitit, non ali- que iiniim, dum ex eo quod eslnascitur, et quod nas-
untle quam ex Deo esse subsliterit. Quod autem noti cittir, neque aliunde, neque aliud esl; est enim lunien
aliunde quam ex Deo manet, maneat tiecesse est in ex lumiue : ut ergo fidei hujus inlelligentia averlere-
ea veritale qua Deus est: ac per hoc uniini stint, lur, Hieracselampas vel lucerna ad criinen confilen-
cum qui cx Deo Deus est, neque alittd ipse est, neque di cx lumine luminis objecta esl ; ne dici religiose
aliiinde quod Deus est. Idcirco aulem tinionis in Sa- exisiimeiiir, quod impie diclum el nuncetantedam-
bellio impietas proetendiiur, ut ([) Ecclesise fidei utii- nalum est. Absisle, absiste inanissime limor hoereii-
laiis religio 140 auferatur. Persequar deinde et corum, nec patrocinium ecclesiasticse fidei falsa sol-
cauera hsereiici ingenii arlificia , ne forie suspiciosis licilse assertionis opinione mentire. Nihil corporale
magis quam veris solliciludiuibus , malevolus inter- 141 secundttm nos , nihil (2) (j) inanimum in Dei
pres alienoesimplicitatis cxistimer: ostensurus totius i 1 rebus est: quod Deus est, Deus toluni est. Nihil in
professionis (g) conclusione, in quem se exitum prse- co, nisi virlus, nisi vila, nisi lux, nisi beaiitudo, nisi
missio lam subdoli sermonis inslrtixerit. spirilus est. Materies hebetes natura illa non recipit,
12. Lutnen ex lumine Filium Hieracas prave inlelli- neque ex diversis constat ut maneat: Deus , ut est
git. Qui intelligat Ecclesia.— Id enim sequitur: < Sed Deus, quod est permanet: et permanens Deus Deum

(1) In Virginem. (2) In anleriori, inanium.

mere: in Carn. et Mart., lemerilate. In vulgatis au- ([) Tres Vat. mss. etSilv., ecclesiastkw fidei. Hoe-
lem, temerilati. resi hic opponilur Ecclesia : cujus fidei est unitalis
(a) Rnd. adit. Er., Lips. et Par., addit: emendant religio, quia unilatem in Trinitate et credil et vene-
mss. Odit quippe Ecclesia portionem , quie amat et ratur.
prncdicatin Filio deiiatis pleniliidinem. (g) Editi, conclusionem: emendantur ex scriplis.
(b) In eclitis, seposita. In ms. Carn., deposila. Ma- voce(/t) ln vulg., uf oleum. Al in mss. , ut olei, tacita
gis placet cum Colb., Silv. et Germ. , reposila , hob tri etsubstantia. ln hac sehtenlia dalur stibsianlia Pa-
cst, dilata. Filio prior , qu.e ab ulroque parlicipala sit:
reprobaiur lioinousion lib. iv, num. 4.
Ic) Apud Par. desiderattir, in hwrelico.Propria at- D quo sensu edilio
que oninibiis nota in lwc eralSabellii hscresis, quod (i) Sola Par. papyro eidem. Papyrus vel pa-
iinionem in Deo proedicaret; at quod unionetii in pyrtim est berba Niloiica , cujus usus non unus fuit.
Clirisio divideret, ininus iunotescehnt. Hoc auiem Ex eo confieiebantur chartoe , vela , legeles , funes
fiaudiilenter, non illucl, exprimunt haerelici; ni ca- nautici, elc. Ustis quoque ejus ad cereos ac lamparies
tholicos unionem in Deo deleslanles, et distinctarum meminil Gregorius Papa, I. i Diri.c. 5 : Omneslam-
personarum in nntura sequalilatcm profilenies, cum pades ecclesiwimplevit aquaTuron. , atque ex morein inedio
Sabeltio pariter damnent. papyrum posuit. Gregorius de Yiiis Pairum
(d) Mss., iii Virgiuem. Cum unio ad personas re- c. 8, mcniionem facit cicindilis , in quo nec papyrus
ferri soleal; hoc per se sonal, personam in Christo addita, nec olei gulla stillanlis adjecla. Denium Pauli-
non rnisse singularem, ut explituimuscol. 108, not.j nus Nal., 3 :
liujus editionis, sic tamen poliiis intelligeiidum vide- Claracoronanturdensisaltaria lychnis,
Luminaceratisadolenturodorapapyris.
lur; ui Sabelliils unionem in Virgine diviserit, qua-
lenus post susceptam in ca carnem eidem Deo pa- Hinc Joaiini de Janua, papyrus dicitur quasi parans
tris ac liliinominaadscribere cceperit, nominum au- ptjr, id est, ignem: sublilitiS tone, quam verius.
gens nunieriim, non personarum. (j) Edili, inane. Msr Corb. a prima manu, inaitt-
(e) Par. , unum sit. Rectius in aliis libris , unum mum : a secunda cum cseteris, inanium: qua voce
sint: ut Deusex Deo et fontern divlnitatis Patrem, et ncgalur Deus conseauenfia corporis snstinere : sicut
Filittm qui ex eo originBm ducit significet. Ex qiifl aniea probatur uon esse corpus, iu quo tttntl corpo-
mox-concluditur, ac per hoc unum sunt. ralc asserilur.
 167 SANCTl HILARII EPISCOPl ]C8
genuit. Non continenltir, ul lampas et lanipas, aut A ex Deo nalum prsedicarel, nalivilatcm cjus ad crea-
lyclmus ct lychnus , exteriore nalura. Unigeniti <;x lionis referens de non exsiantibus volunlaleni.
Deo Dei nativilas non series esl, sed progenies, n<>n 14. Qua arte Filium ex nihilo innuant. — Dcnique
traclus est, sed ex lumine (1) luinen. (a) Lumiuis post multa ad id tamquam ex prseparato sibi aditu
naturse nnitas est, non ex connexione porrectio. prorupil dicens: Filius aulem sine lempore editus et
13. Dei ex Deo nativilasimpugnata, asseritur. -— anle sscculacreatus et fundatus, non fuit amequam
Jam vero in eo quanla hsereticseaslutise et quam ca1- nascerelur. Temperavit se, (d) quantum pulal, hai-
lida professio fuit: i Nec qui fuit ante, postmodum relicus sermo et ad inipieiaiis confirmalionem, ct ad
natum vel supercreatum in filium. i Deus, qui t;x calumnioe, si quoeslioinlenderetur, excusalionem,
De.onaius esl, non utique natus ex nihilo est, ncqiie dicens : non erat anlequamnasceretur : ut in eo quod
de non exsiantibus natus est; sed nativilalis suae non fuil (e) antequam nascitur, nattiram ei subsi-
vivenlem habuit naturam. Nec idem Deus, qtti erait; stentis originisdenegaret, et ccepissel esse de nihilo,
sed Peus ex Peo, qtii erat, natus est: et nativit;is cui ante naiivitatem suam existens non darelur auc-
babuit originis suse in ipsa sua nativilate naluranl. loritas: lum porro si irreligiose hoc dicliim existi-
(2) Si ex noslro loquimttr, insolentes sumus : sin maretur, adessetei prompta defensio, (f) quia nasci
vero ad loquendum edoctos nos per Peum docebi- B qui eral non poiuit; neque qui antea esset, nascemli
mus, naliviias Pei secundum doctrinam Pei est cori- causarn (g) perquam esset habuisset; cum nalivilas
Jitenda. Hanc igilur in Paire et Filio naturse unilsi- ad id proficiai, ut subsistat esse qui nascitur. 0 slulte
lem, et hoc viventis nativitatis inenarrabile sacrsi- atque impie, quis naiivilatem exspectel in eo, qni
menlum excludere hoereticusfuror tenlans ait, t Non sine nalivitale subsislal? Aut quomodo qui est nasci
eum, qui fttit ante, postmodum natum vel supei exislimandus est, cum naiivitas nalura nascendi sit?
crealum in filium. » Quiseniin tam vesanus erit, tiit Sed subdole ad negandam ex Deo palre unigeniti Dei
defecisse a se Pairem putet; ut idem, qui fuerat , nalivilatem contendens, per id quod nou fuit anle
postea nasceretur vel supercrearetur in (ilium ; c!t ^Momnasceretur evadere voluisti; (h) quod Deus, ex
esset abolilio Pei, ut succederetde abolitione nativi quo Deifiliusnatus est, erat;manerelque Dei natura ,
tas, cum naiivitas manentem lesielur auctorem? Ye;1 ex qua filius Deus nativiiate subsistit. Si igilur ex
quis lam demens est, ut subsliiisse filium nisi e x Deo naius cst, manentis naturse confitenda naliviias
nativiiate faleatur? Quis porro lam vecors, qui noia est; non ut Deus qui eral nascerelur, sed ut ex Deo
exstilisse Deum ex eo quod Deus nascitur audeat (i) qui erat Dei nativitas inlelligerelur.
proedicare? Non enim qui manebat Deus, sed e:K 15. Hmresisaudax, sed imprudens. In quibuswgre ,
manenle Deo Peus natus est, lenens in se naturan i C inquibusfaciliuscuretur.—Sed irreligiosos oestussuos
gignentis in nativitate naturoe.Nativitas auiem Pei , calor hoereticusnon continet; et pe.rid quodaii, non
quoeexDeoin Peum exstilit, non quse non 142 j erat antequamnascerelur, id laborans, ut 143 de non
erant lenet, sed (i>)quoeDeimanebant clmnneiit, ob exslanlibus nasceretur, id est,non a Deo patre in
tinuit veritate nascendi. Non ergo qui (c) erat natui5 Deum (ilium vera et perfecta nativilaie iiaius essct,
esl;sedexhisatquein his, quse Deierant, Deusnatui> in ipsa lotius exposilionis conclusionead ultiinum et
cxsiitit. Omnis igilur bic superior hoerelicoefrau- profauissimum irreligiosi furoris stti prorupit ardo-
dulentiaesermo hanc viam impiissimsedoctrinse suocs rem, tlicens : « Si enim quod ex ipso , et quod ea;
prseparavit: ut UnigenilumDeumnegalura, lamquami uiero, et quod ea; Pafre exiviet veni, velut partem
ralione veritatis ante prsemissa, ex nibilo potiusquam (j) ejus unius substanlisc, cl quasi prolationetn ex-

(1) Abest/unten. (2) Si eniincx nostro.

(a) In vulgatis, ex lumine tuminis natura. Unitas. ter) nalus est: sed ex his quw Dei eranl Deus (Filius)
Addimus lumen ex ms. Colb. aliisque duobus, qui- nalus exstitil.
bus alii cailera conseniiunl. (d) Solus codex Vat. bas., quantutn potttit.
(b) Ita mss. Editi vero, quwin Deo manebant. Ut (e) Edili, antequatn nasceretur. Sequimur mss.
Hilario familiare est verbuni Deus pro Patre, ita p. Deinde subsistens origo nihil aliud significal, quam
manere pro esse sine exsisiendi initio. Unde quod qtiod mox, exsistensattclorilas.Pro liis dicerent modo
hic quw Dei manebant, mox dicilur qum Dei erani. Theologi, principium exsislens.
(c) In ms. Carnut. a secunda mauu hic super- (f) Evemplar Carn. secundis curis ctim ms. Yal.
scripla est particula non, quae deinde in uno Colb. bas., quia nasci nonpoluilnisi quinon erat, neqtie,ctc.
necnon in edit Er., Lips. et Par. perperam ohtinuit: (g) In ms. Vat. bas., poslquamesset.
relnctantibus aliis libris. Dicebant Ariani, Nec qui (h) Vat. bas, ms., ne quod Deus, et mox, maiterel
fuit ante, posimodutnnaium, direcie quidem advcr- absque parlicula cjue: hic ul supra et mox dcprclien-
sus Sabellium, asserentem eum, qui Paler erat, ditur teineratus.
ciiin postmodum natus esset, filii appcllationem esse (i) In ms. Val. has. desideralur qui erat. Quod
snrtiium ; obliqtte autem adversus calliolicam fidcm , proxime dicitur, manentisnaiurw confitendanativilas,
Filium de non exstantibus insinuare molientes. Qui- ita potest intelligi, vcl natum esse ex mauentc seu
bus iia respondet Hilarius, ul el ipsorum repellat exsislente nalura, vei naiuin bahere maneniciii natti-
artes , el calliolicseiidei nihil cum Sabellio commune ram, vel etiam uirumque.
esse demoiislret. Superius enim contra Sabellium (j) In vulgalis, unius ejus substanliw: tnale, cmn
prnemittil, Nec idem Deus qui erat natus est. Quod ejus ad Patrem , et unius ad vocabuluni subslanliw
ubi prubavit, idipsum conclusionisin modum repetit referatur. Deinclejam proemonuimusin cxemplaribus
his aliis vcrbis, iVouergoqui eral (hoc est, non Pa- groecislcgi, v.uii>girpoGoirivni rtvwv,non aulcin -/.«£
109 DE TRINITATELIRER VI. 170
lendcns inlelligilur; compositus erit Pater, et divi-A ralis nativitas doceretur. Poslremo qttod dixit: Ex
sibilis, ct convertibilis, et corpus secundum illos, Palreexivi, el veni (Job. xvi, 27), utrutn anibiguita-
et, quantum in ipsis est, consequentia corporis sus- tem reliquerit, qnin inlelligerelur nonaliunde quam
linens sine corpore Deus. 1 Gravis el multoedifficul- exPatre esse quod Deusest? Ex Patre enim exiens,
taiis labor esset verilalem religionis adversum falsi- neque aliam nativitatis habuit naturam , neque nul-
tatis impietatem tueri, si quantum audet impielas, lam : sed eum sibi testatur auctorem, ex quo se pro-
in lantum consuleret (a) prudenter. Sed bene, quod fiteiurexisse. De his autem demonsirandis atque in-
irreligiositatis volunlas ex inopia prudentioe est. Et telligendis posterior inilii sermo est.
idcircocum facilissil adversuin stultitiam responsio, 17. Deo de se non crederenefas. — Inlerim lamen
emendatio tamen difficilis siullorum est: per quam hoc videamus, qua hominis fiducia intelligenda de
primum et ralio iutelligentisenon quseritur, el dein- Peo inliibenlur, quse quod a Deo de se dicla sint non
ceps ab intelligenle intitnata non capitur. Sed si quos neganlur. 0 gravissimum humanoeslullitise atque in-
timor Dei el intelligenliseignoralio, non impielatis solenliocdedecus, professionis susede se Deum non
volunlas per stullilise sensum detinuerit in errore, modo arguere non credendo, sed cmendandodam-
(b) spero ut ad emendaiionem proclivessint; cumim- nare; et illud ineffabilein eo naturse suoevirtutisque
pietatis stultiliam absolule verilalis sil demonslratio I 1secretum, humanis contaminare et impugnare doc-
prodilura.- trinis, et hsec auderc loqui:Si, inquit, ex Deo
16. Filius ul ex ipso Deo nequeipsequi Pater, neque est Filius, demutabilis et corporeus Deus est, qui
aliud, nequeexnihilo.—Dixislis.o slulti.(c) quielho- ex se protulerit vel extenderit, quod sibi esset in
die idemdicitis, nescientes in Deum sapere, si enim filium! Quid sollicitus es, ne demutabilis Deus sit?
quod ex ipso, et quod ex utero, el quod ex Paler exivi Nos nativitatem confilcmur, nos unigenilum proedi-
ct veni. Qtiasroa le, hoc totum diclum a Deo, anne camusex Deodocli: tu, nc nativitas maneat, ne uni-
non dictum sit? Diclum utique est: et necesse est, genitus Deus in Ecclesisefide sit, naturam indemu-
cum a Deo dese diclum sil, non aliterintelligendum tabilis Dei quoenec extendi nec protendi possil (e) op-
esse quam dictum est. De dictis suo loco, demons- ponis. Afferrem libi, infelix error, etiam ex rebus
traiis singulorumquorumqiievirtuiibus, iraclabimus. mundi quarumdam naturaruin quoegignuntur exem-
Inierim tamen uniuscujusque intelligentiamconsulo, plum, ne nativiiatem prolensionem existimares, ne
quid existimet in eo, cumdictum sit ea;ipso: ulrumne nascenlium naturas detrimenla crederes esse gignen-
ex altero inlelligendum sil, an neexnullo, an vero lium, ul eliam multa sine corporali admixlione ex
ipse illecredendus sit ?Ex altero non est: quia ea;ipso vivenlibus in viventes animas gignerentur : nisi nefas
esl, id est (ita ut non), ne aliunde, prseterquam ex Deo I2 essel, Deo dese (f) hon credidisse; et ultimi furoris
Deus sit. Ex niliilonon est: quia ex ipso est; demon- vesania judicaretur, adimere auctoritatem ad fidem,
stratur enim nalura unde nalivitas est. Ipse non est: cui veneralionem profitearis ad vitam. Si enim non
quia ubi ex ipso est, nalivilas filii refertur ex patre. nisi per eum vita est, quomodo non per eum fides
Deinde cum significatur ea; ufero, inlerrogo an credi vitoe est? Fides autem vitse quomodo ineocst, qui
possit esse natus ex nihilo, cum nativitatis veritas sibi de se leslis infidelishabeatur?
per corporalium efficientiarumnomina revelelur?Non 145 18. Filii nuncupalionesqui ab hmreticisinlel-
enim membris corporalibus consistens Deus, cum lectm.— Usurpas enim, impiissimc liseretice, nativi-
generalionem 144 *"''"' W commemoraret, ail: Ex tatem Filii ad crealionis voluntaiem ; ul non ex Deo
utero anle luciferum genui le (Ps. ctx, 3); sed ine- natus sit, sed volente eo qui creavit, cx creaiione
narrabilem illam unigeniii ex se filii nalivitalem ex substilerit. Et lecum idcirco non Deus est, quia ma-
divinilatis suscveritale cotifirmans, ad inlelligentioe nente Deo uno, non leneat Filius originis suoein nati-
ftdemlocutus est; ut de divinis suis rebus, secundum vitate naturam ; sed in substanliam alteram (g) con-
bumanam naturam, humansenaturoesensum ad fidei ditio, ipse tamquam unigenilus conditionibus et fac-
scientiam erudiret: ut cum ait ea; ufero, non ex ni- turis cseteris prsestantior sit: substitulus tamen, ut
hilo creatio subslitisse, sed ex se Unigeniti sui nalu- D creationis indultse (h) sibi habeat subslitutionem, non
wg npoSolrivamxuvoiv, quomodo Hilarium legisse sequamur : consentaneumlamen, ut sciscilemur, el
liqnet ex ipsius expositione. rationibus convincamus.Forsilan vel eo modoad sen-
(n) Ediii, prudentia : casligantur ex scriptis. sum aliquemperduci poterunt.
(b) Ms. Carn. credo ut. Alii, spero ul. At excusi, (c) Er., Lips. el Par., quin et hodie: nullo snffra-
spero quod. Hoc in loco prodit Hilarius, quo animo gante ms.
erat alfeclus crga ens, qui ignorantia ct simplicitate (d) Par. cum antiquiore ms. Colb. et Germ., com-
Ario favebant, uli jam adversus Erasmi argutias ob- memorasset.
servatum esl in pra>fat.27. Haud aliter Athanasius (e) Vat. bas. ms., exponis: minus bene.
Or. II cont. Ar., p 321, agens de iis qui sobolem (f) Lips. hic adjecit tcstanti: quod abest a Rad.,
propriam substantiwPalris neganl, quasi id fieri ne- Er. et plerisque mss.
queat, nisi parles inletligantur: qui de incorporeocor- (g) Editi, condiiur: renitentibus oninibustnss. Sen-
porea cogitanl, ef ob imbecillitaiemnalurw suw adi- sus porro est, Tecttm, hoc est, in lua senteniia, Fi-
munt Ftlio proprieialempaternw substantim, dum so- lius non est Deus, sed conditio: ubi advertas particti-
holetnPalris slulti ex se meiiuniur: Cmterum, inquit, lam cum hic ut alibi pro secundiimaccipi.
islos ad istutn modumaffeclos, persuasosquetton posse (h) Abesl sibi a ms. bas. Vat. Verbum substiluere
essefiliumDei, wquutnquidemest ut misericordiapro- Arianis usilaium colligiinus cx Faustino, cap. i, ubi
PATROL.X. G
 171 SANGTI HILARII EPISCOPI 172
Dci altulerit ex generatione naluram; ct nalum dicas,, j± rursum evangelicse atque apostolicae voces loquun-
qttotl substilit ex nihilo: filium autem idcirco nuncu- lur, et cx ipso sacro Unigeniti tui ore condita in li-
pcs , non quia ex Deo natus est, sed quia per Dcumi bros (al. in libris) vcrba teslantur, Filium luum ex
creatus est; quia et honiines religiosos appellatione; le ingcnito Deo unigenilum (g) Deum, hominem ex
hujus nominis dignos a Deo liabilos memineris : tumi Virgine ad mysterium salulis meoenatum : in quo le
porro ci 11011 alia condilione Dei nomen indulgeas, , gencrationis ex te veritas contineret, et quem in te
quam ea qua diclum sit: Ego clixi, dii eslis : (i) el[ manentis ex le nalivitatis natura retineret.
filii Allissimi omnes (Psal. LXXXI , 0), ut ulalur di- 20. Eorutn quibus credidil cvmmendcuio.— In quod
gnatione in vocabulo nuiicupantis, non naturse ini «nie, oro, profundum desperati reditus mersisti ? Hocc
nomine veritate; (a) sitque lecum ex adoptione fi- enim ego ila didici, ita credidi, et ita confirniatse
lius, deus ex nuncupaiione, uuigenitus ex privile- menlis fide teueo, ne aut possim credere aliter,
gio, primogcnitus cx ortline, (b) totus creatio, ex; aut velim. Quid me miserum de te fefellisti, et infe-
nullo Dcus; quia gcneraiio ejus non naturalis ex Deo> iicein carnem atqtte animani aliense a (e cognilionis
-Si nativilas sit, scd subslantia creaturoe. doclrina perdidisti? Decepit me post rubri maris di-
jYH '' 19- Quid Sctipturis de Deo edoclussit Hilarius. — visioiiem gloria descendentis de nionle Moysi, el om-
„ Ac prinium orala a te impatientissimi doloris meij g nia tecum arcanorum cceleslium secreta ceriientis
vcnia,loqui me apttd (e, oinnipotens Deus, palere, ett (Exodi xxxtv, 29). Htiic ego de te verbis tuis cre-
me terramac cinerem, charitatis tamen tuoereligione3 didi. Perdidit me repertus secundum cor luum David
dcvinclum, liberum in hoecverba permitte. Ego iu- (Act. xiu, 22), et dignus Salomon divinoesapienlise
fclix nihil antea fui, el (c) vitse sensu expers , sine> munere (III Reg. m, i2), et viso Domino Sabnoth
niei iiitclligentia, co quod sum carebam. Sed mise- Esaias proedicans(Esa. vi, 1), et anie conformationem
ricordia lua ad vivendum milii causa est: et non am- santificalus in utero Jeremias eradicandarum et plan-
bigo, quin tu bonus bonum mihi (d) statueris esse« tandarum genlium propbetes (Jerem. i, 5), et mys-
quod natus sum. Neque enim, qui mei non eges, adl terii resurrectionis Ezechiel teslis (Ezech. xx.wn), et
mali me originem inchoasses. Sed cum me in vitami vir desideriorumDanieltemporum conscius (Dan. ix,
animatiim, raiionis quoque intelligentem proeslitis- 25), et prophetarum consecraius cliorus, et (h) omne
ses; ad cognitioncm me tui sacris, ut arbitror, perr proedicaiionis e\angelicse sacramenium, electtts ex
servos tuos Moysen et prophetas voluminibus eru- publicitnoMalihseusin Apostolum, ct ex fnmiliarilate
disti, ex 146 quibus le non in soliiudine lua vene- Domini revelalione ccelestium lnysteriorum dignus
randum prodidisti. Cognovi tecum illic (e) Deum, noui Jonnnes (Malih. xvi, 18), et post sacramenli con-
alterum iu naiura,scd in sacranienlo susbtanti;e lu;e; G fcssioiicm beatus Sinic^n147 sedificationi Ecclesise
unum. Cognovi te in Deo Deum, non ex permixiionei siibjacens et claves regni ccelestis accipiens, ei reli-
confusuin, sed (f) ex virlule natura;, diim quod tui qui omnes sanclo Spirilu proedicaiites, et ex persc-
Deus es, in eo qui ex le est, inesses : non ut ideml cutore apostolus vas electionis tuoe Patilus ( Acl. ix,
ttt esses , et inesses; sed inesse te in eo , qui ex te; 1S), in profundo maris vivens (II Cor. xi, 25), in
csset, perfeclae nativitatis veritas edocerel. Hoc mihii ccelo tertio liomo (Ibid. xn, 2), (i) in paradiso anle
(1) JEffilii Excelsi omnes. Exinde, in vocabulonuiuiciipalioiiis.
Arianorum profcssiones sic exponit: Sic quoqtie per tolum bnnum essc, quod nobis a Deo prseslitumest,
eum facta dicit tiniversa, ut eum asserat ex nullis ex- ncque in bonitatem illius cadere, ut nos ratione ab
slanlibus subslitutuni. . . . si quiclemnonvere de Palre; ipso indulta ad intelligendos prophetas utentes, per
naiusest, sed de nihito subsiiiulus. Nec significaiione; cos ilcccperit.
multum differl a verbo creare. Unriesicul bic ctealio- (e) In Val. bas. cod., Domiiienon allerum: male.
nein substiluiionis, ita vice versa lib. i, n. 10, babcs3 Coiiferlib. v, n. 50, ubi coiifiieudum docet Deiimex
substilutionemcreuiionis. Dco, et Detimin Deo, non corporal.bustnodis, sed di-
(a) Sola eriitio Par., sifaae polius, iion lecum, qtiod1 vinis vinuiibus; nec naiurm in naiuratn transfusione,
idem est ac secundumle. scd mgsterioel poieslaie nattirw.
(b) Bad. et Er., lolius creaiw: ex quo Erasmus Ie- (/') Neque verins bic prsediclus ms. ex verilatena-
gcndum piiiat ex ordine toiiuscreationis. Ycrius alii-i lurm. Naiu ut tnox audiviinus ex lib. v, Deus iu Deo
libri, lolus creuiio: quod aliis verhis deinde declara- esl divinis viilulibusel poteslate nalurm. Expressius in
lur, puta, ex ttulto Detts. Nam creuiio, ut ipse etiami 1* subsequeniilius ejusdem libii verbis, EXVIRTUTE NA-
Erasinus advcrlit, Hilario liicidein est quod res crcala. TUK.-E in naluram eatndemncilivitatesubsistit. Ut nutcni
Subjiciiur proxinte liscrcticorum ratio, cur filium di- ponitur ac prohalur n. 3, naturmvirtus prmsttit veri-
cant ex aduptionc, uimiruni quia generaitoejus, eic. lalem. Hic rcspicilur locus Esaioe: In te est Deus, et
c|uod harbare dicerent Sclioloe,quia filiaiioejus. Unde e noii esf prmler le, de quo lib. v, n. 58.
noii ost nudiendus Yat. bas. coclex, in quo habeturr (q) In vulgatis, Deutn et hominem. Partieulam ef
quia crealio ejus. exptingimusauclorilale mss. Tum in eo, quod sequi-
(c) Ita potiores mss. Tres aulem Yatic. cum Yind.,, tur, babclur exposilio verboruiu : Pater in me, ei ego
vitusensus: malc. Editi vero, viimsensus. in Palre.
(d) Yau bas. nis. instilueris. In his non negat Hila- (It) Vai. bas. codex, et ad prseferendus hic
ritts peccatum originis, quod alias 1'requensac discriiss vidcrciur, nisi corrtiptis tot otnne;
aliis locis factus esset
vcrbis adslruil. Maximevero perspicuum est illud ab) suspectus. liaque omne prmdicationisevangelicwsa-
Aiigusliiioipsius noniine laudatum lib. n contra Ju- crcimcniitminteiligimus onuies evangelicaelcgis proc-
liauum, c. 8: In Adm offensa generoshaleniprimm et{ concs.
bealmillius creutionisamisimus.Sed lioc lanlum vtilt,, (/) Sic ei Terlullianus de Scorpiace n. 12 Pauluni
 175 DE TRINITATE LIBER VI. 17-1
marlyrium, in marlyrio perfecUe fidei constimniala iVqua nunc agitur, elaboMt, nc Doiuinus noslcr 148
libntio (II Titn. iv, 6 ef 7). Jesus Cbrislus vere Dcifilitis Deus verus sit. Vcre Dei
jv 21. Quam firmt illius de Filii cutn Pulre wqualiiule filium unigcnitum Deum Dominum nostrum Jesum
fides; el ttttdefirma. — Ab liis ego qttse teueo edoc- Cbristuin esse ac doceri, mullis modis cogiiilum est,
lus sum, his immedicabiliter imhutus sum. Et igiiesce, dum de eo testalur Pater, dum de se ipse profitciur,
omnipoiens Deus, quia in his nec emendari/possum , dum apostoli prsedicnnt, dum religiosi credtint, duin
et commori possum. Tarde niilii bos impiissimos , dcemones confilentur, dum Judsei negant, dum gen-
quaiituin ego arbitror, doctorcs oetashujus nnnc sce- tes in passione cognoscnnt. Neque enim ex commu-
culi protulii. Sero hos habuil Jides mea, quam tu nione nuncupationis est.quodde proprietatis fide
erudisti, magislros. Inauditis ego (a) his nominibus dicilur. Et cum oiniiia, quoeChrislus Dominns aut
in le ita credidi, per te ila renntus sum ; et exinde cgit aut docuit, ultra omnia eorum sint qui filii min-
luus ita sum. Omnipotentem te scio, nec conscise(b) cupantiir; et (h) in iisomnibus, quoe prsecipua sint
libi tantum alqtie ipsi Unigenito luo nativitatis ine- Christi, lioc vel potissimum doceatur esse, quod Dei
narrandoc cxspeclo rationem. Impossibile enim tibi filius est: non est in eo filii ex generali familiaritate
nihil est, et genitum a le filiiim omnipotenlise luoe cognomen.
virtulc non ambigo. Ambigens enim , jam omnipo- ]B 25. Non adoplivum, sed proprium essePater testa-
lcnlem tc negnbo. Bonum te eliain ex nnlivitato mea tur. —Non conlaniino veritatis fidem, ut hoc vcrbis
didici: alque ob id non invidum le bonorum tnoium meis adslruam. Loquatur, ut ssepe solitus esl, de
in Uuigeniti tui nativitaie csse conficio.Credo enim, Unigenito suo Palcr, ne sub consummandi baplismi
quod quaa lua siinl, ejus sinl; et quaeejus sunt, tua sacramento Jesus Christtis ignorahilis possit esse per
sint. Sapieiuem te inilii eiiam ipsa mundi creaiio pro- corpus: Hic esi fitius tttetis dilecltis, (i) in quo cotn-
didit: Sapienl;ain te (c) tuain, non dissimilem, ex placui (Mallh. m, 17). Rogo in quo veritas deperit, et
te genuisse milii conscius sum. (1) (d) Vere et unus in quo infirina (ides professionis est? Non annuiiliaius
niihi Deus es : sed non aliucl in eo, qui ex te Dco per angelum de sancto Spiritu partus ex virgine,
cst, credam inesse, (e) quam tiium esl. Et in eo me non index Magisstella, nec adorati in cunis honor,
judica, si milii crimen est, niniium me per Filium nec (j) baptizandi sub Bapiistse professione virtus
tuum ct lcgi, et prophetis, et aposiolis crediclisse. satis esse ad demonsiraiionem majestatis existiman-
22. Chtistus si verus Dei filius, csl quoqueverus lur: Pater tle ccelo loquilur, et ita loquilur : llicest
Deus. Vere Dei filium eum essc tnuliis modis notttm fitius tneus. Quid sibi vult non cognominum, sed pro-
esl. — Sed cesset sermo temeinrius, el ex liis, in quoe nomiiium iicles? Cognomina enim nominibus adduu-
demonstrandoestuliiikc h;ereticsenecessitate prorupe- C lur, pronomina vero oblinent in se nominum virtu-
rat, in reddendse potius rationis ministerium dece- lem. Proprielaiis atitem significatio est, ubi et litc est
dat : ut (2) (f) si qui adlmc salvi esse possunt, ad dictum csse audiiur, et meus est. Et inlellige quoe sit
firiem teneani evangelicoedoctrinoe alque aposlolicse veritas et ralio dictorum. Legeras: Filios genui, et
iter, ac verum Dei filium non ex adoptione, sed cx exallavi (Escit. i, 2): sed non legeras, filios meos:
natura inlelligant. Hunc enim responsionis nostroe genuerat enim eos sibi per divisionem gentium, ct
esse ordinem convenit: ut primuin Dei filium (g) esse plebem liseredilatis in filios. Nc igitur per comnui-
doceamus: ut natura in eo divinilaiis, pcr quod fi- nionem adoptivoehseredilatis cognomeiitum filii uni-
lius cst, absoluta sit. Id cnim maxime hoeresis, de genito Deo adderetur, naluroe verilas per siguifica-
(1) Verus et uniis , mox, qui ex te Deusest.
(2) Si qui adliuc salvi esse ad fidem possuni, iettt;anf, eic.
comineiidal, qttod iliuin Deus paraclisicompotemfccit . Deus, quia unico Fiiio non invidet, hoc quod ipse est
anie mariijrium. Non est lamen unde approbeiniis lli- generavit.
larium ciini Terlulliano in hoc conseiilire : quod, (c) Exemplar Silvre mnjoris, lui non dissimilem,
prseserliin lib. de Anitna n. S5, paradisum nullis nisi _ unus (d) Sic potiores mss. Carn., ires Colb., Germ.
niarlyribus patere propugnnt. " Sorbon., etc. Alii vero libri, Verttset iinus.. ."'
qui ex te Dettsesl.
(a) Editi, omnibus his. At mss. notninibuslits, pula (e) Ecliti, quam lu es; ct ad marginem Er., Lips."'
novorum doctorum, qtiorum nec antiquum , nec ullo el Par. quam quod tuum esl: refragantibus niss.
titulo celebre nomen; cuin conlra Moysi, Salomonis, (f) Par. cum velustiore ms. Colb., si qui hujus
Esaioc, ctc. uomina pluribus elogiis et sseculis sint salvi essead fidem possunt, evangelicm,etc.
commendnta. (g) Maleiu mss. Vat. bns. et Mart. hic adjicitur
(b) Perspicuior est lectio mss. Vat. hns. el Mari., Deum:liilarius cum Chrisium simpliciter Dei filiuin sibi pro-
nec conscicvnisi tibi, etc. Sed sine ntsi, habetor idem piinul demonstrare : quo semcl demonstruto'
sensus : ATccnativilatis, libi tantumatque Unigenitotuo palani fiet divinitalis in eo esse naturain.
consciw,etc. lloc nitilur verbis evangelicis, Nemotto- (/*) Hocest, inier ea omnia noinina. Mox in nis.
vil Filiutn, nisi Pater, etc. Ul Hilario, ita Aiigiislino Vat. bas., dicatur, loco verbi docealur , oinisso
famitiare est, seternam Filii generationem ex Patris deinde esse.
oiniiipotentia dcmonslrare. Creaturis, inquit Scrin. (i) Editi hic et infra n. 2i, iu quo benecomplami
cxxxix , n. i, suis dedit Deus, ut hoc quod sunl gene- Uirobique abest benea inss.
rent: el pulas qttia hoc sibi non potuil seroare qui cst (j) Ms. Vat. bas., baptizali: neque hic agnosecn-
ante smcula?Sic et ex boniiaie Patris invidia prorsus dus. Notntur quippe Joannis reverentia, qua Cliris-
experlis id ipsum probal n. 5: Guudel Pater quando liim , ante quam eum baptizarei, sibi dignitaie stt-
ilti mquo unicum filium: gaudel, quia tioit invitlei.Et periorem agttovit.
 173 SANCTI IIILARH EPISCOPl 1?0
lionem proprletatis ostensa est. Assigneiur sane lioc A fides concidil: adesl lamen auctorllatls patcrnoepro-
commtinionis in Christo nonien, ul filius sit, si d 3 fessio, el filius bic pe.r proprielatem (c) significaiitis
quoquam dictum reperielur: Hic est fitius meiis. SiiI ostenditur. Neqtie solum veritas filii per lioc, quod
vero proprium ac singulare ei est: Hic est fiiius meus; et hic et meus esl, inlimatur; sed additur, Huiicau-
quid calumniam 149 Peo patri professsede filio pro dite. Tcslimonium qtiidem Patris e cceloest: sed tes-
prielatis afferimus? Anne tibi in eo, quod dicitur /»'c limonium 150 F"*' conlirmalur inlerra, nani au-
esl, noti hoc significaii videlur : Alios quidem cogno diendus ostenditur.Et quatnquainambigiiilas per pro-
minalos ab eo in filios, sed hic (ilittsmeus est; donavi fessioncm paternnm non relinquatur, lamen ct Filii
adoptionis plurimis nomen, sed iste mihi (ilius est : de se professio credenda decernilur , el eo usqtie
ne quocrasalium, ne non hunc esse credas; hunc egi* veriias in eo filii docetur, ut paternse vocis confir-
tamquam digito indice ac verbi siguificaiione con matio(l) (d) audicndi a nobis postulet obsequelam.
lingo, qua dico et meus esl, el hic est, et filius esl • Igilur quia paternse voluniaiis hsecvox esl, ut Filius
Quid post hsec intelligentisepoterit esse, ne non ess'2 audiatur; audianius Filium de se quid sit ipse profi-
credaliir? Et ha;c quidem palernse vocis signilicaliiD tentem.
(a) ea fuit, ne qui ad implendam omnem juslilian1 23, Chtistus cl Deum sibi palrem et se Filittm ejus
baptizandus esset, qttid esset ignoraretur: sed utqu i B inerifo nuncupat. — Neminem atitem tam alienum a
ad sacramentum saluiis nostrse honio cernebatur i communi sensu existimo esse , ut cum in omnibus
Dei voce Dei filius nosceretur. Evangeliorum libris ex professione Fiiii assumplio-
24. ldem denuo declarat. Fitii dictis auctoritatemi uem corporeoe liumilitatis intclligat, cuin ait-: Pa-
prmstal. — Et quia in firiei liujtis confessione crc- ter, clarificatne (Joan., xvn, 5); et rursum frequenlis-
dentium vita esset (non enini alia seternimiis viioi simc : VidebitisFilium homiitis (Malth., xxvi, 64);
est (b), nisi Jesum Chrislum unigenitum Deuin scia- et illucl: (e) Pafer inajor tne esl (Joan., xiv, 28); scd
inus esse Dei filitim); vox e ccelis nirsum ab Apo- et hoc : Nunc anhnamea turbala est valde (Joan., xn,
stolis iterala; hujus signilicationis attriitur; ut id fir- 27); vel etiam lioc : Deus, Detts meus, qttare me
mius crederelur ad vitnm , quod non credidisse mors dereliquisii (Maith., xxvn, iQ) ? et multa alia islius
esset. Namque cum Dominus in monle majeslaiis modi, dc quibus stto ordine erit sermo : lamen in
suoc habitu constiiisset, Moyse atque Elia assisienii- hac lam assidua humiliiaiis conteslalione insolenliae
bus, et ad visionisac vocis fidem iribus columnisec- eimi argunt, quod sibi pairem Deum dicat, cumait :
clesiarum leslihus assumptis, hxc vox patema tle Omnis plunlatio, qtiam non plantavit paler meus(f) ,
coelo est: Hic esl filius tneus dilectus, in quo compla- eradicabilur (Mallh., xv, 13); vel illud : Domumpa-
cui, hunc audite (Matllt. xvn, h). Non ad confirma- tris mei domutn fccislisnegotiaiionis(Joan., n, 16);
tioncm honoris claritas conspecta satis fuerat; voce *-"(g) ct ubicumque scmper palrem sibi Deum nomiiiat,
designatur : Hic filius meusesl. Apostoli gloriam Dei lemcrarioe proesiimplionispolius sii, quam confiden-
non ferunl, et mortales oculi hebetantur ad visum , lis nalurse , quse conscia nativitalis su;c (It) leneal
el consternata ad melum Petri et Jacobi et Joannis veritatis nomcn in palre. Humililalis igilur professio
(1) In codice Yeronensi, audiendia nobis ftlii posttUet, etc; al vox filii addila estsecundis curis.

(a) Editi. eo fuil, refragantibus scriptis. Mox Par.
cum mss. Colb. ei Germ., quo ut, pro sed ut. Hncar-
gumentuni illusirat ac fusius explicat Faustinus ad
Flaccillam lib. coiilraArianos, c. 2, ubi ciiin cadem e
Scripturis, quse hic Hilarius aflVrt,lestiinonia eodem-
que ortline et in eumdem scopnni describat, conjec-
lare esi illum ex ipso nonuiliil fuisse ndjuium. Ait
atileni ibi : Carttemqttideinejus, vel potius hominem
dicam, nemo ambigebut,quia nec ambiijipoteral; sed
illud, quod in liomineeral el tialum cum Itomine,qtiia
videri per ttaturam non polerat, ne essel incerlum,
voce et quasi digilo Patris ostendilurdicentis, Hic est j."
Filiusmetis, eic. Et paulo ante : Et vide quia hoclunc
primum dkil, quando Jesus ttt homoaccessitud bapiis-
mum : el pulo tton alia ralione , quctmquia poteral
credi non esse filius Dei, qui corporeusvidebalur,el in-
ter cmteroshominesipse quoqueul liotttopeccalor ve-
ttiebal ad baplismum,ctimpeccalapropria tionhaberet.
(b) Par. cum tnss. Vat. bas., Marl. cl Colb., uia esf.
Magisplacet cuin aliis liliris, viia esl; ut respicialur
illtid Joan. xvn , 3 : Hwcesl aulem vilci mleina, ctc.
TUIIIapud Er., Lips., cl Par., uisi ut Jesttm. Abest
ul a Bad. et mss.
(c) Lips. et Par. significationis: proeter fidem alio-
rtini librorum , et corrupto nonnih.ilauctoris sensu.
Proprielas quippe opponitur adoptioni. relerturque
itini ad Patrem significantem, lum ad Filium signifi-
tattim. Sic porro idem aigumentum Iractat Fausii-
nus loco laudato : C.uineo cerie Moyses, el Elias pa-
riter videbantur loqttenles, quos uiique dt tjAopiionc
faclos esse filios Dei negare non potes : quomodode
solo Chrislo voxdivina lestutur dicens: Hic esl Filius
meus, etc. Si enim el Christus de adoptionefilius est,
cum staret inter duos adoplivos, dixissel ulique, El hic
Filius meus esl, ne Chrislus esse solus credereiur. At
citm dicil, Hic est filius meus dilectus, adopitonisfilios
separavit, ul proprietas vermnativitatis in Christosolo
filio crederelur.
(d) Sola edilio Par. cum ms. Mart. auclienda.Aliae
cum aliquol mss. aucliendia nobis filii. Abcst filii a
potioribus.
(e) Nota quomodo hsec, Paler majorme est, jam de
Cliristo secundum assiimpiionem corporea; humilila-
lis dicla iiitelliganltir, quainvis alibi eliamde Christo
proiit Deus genitus est exponanlnr. Neqne minori
consirieratione riignum, quori rieinde pon ncgal Uila-
riiis aniinam Chrisii vere turbatam, scdtaiiium nio-
nct ad susceptiim homiiiem referendum essc, quid-
quid hic locus infirinilalis souat.
(/') In vulgalis liic adjicilur cmleslis: quod abest a
mss. et apud Fauslinuin, Hilarii sequalem, et, uli
nobis videtur, imitatorein. Moxin ms. Mart., tner-
calioitis,loco negoliationis.
(g) Pro cf comiiiodins legerelur ifauf.
('«) Hocest, in palre nuncupando nonicn illud (c-
neat, quod veri ac naluralis patris sit.
177 DE TRINITATE LIBER VI. 178
frequens non liabct lioc insolentioe vitium, ut sibi. \ est. Tam ignorabilis est Filius, quam et Pater. Om-
aliena (1) vendicet, et non sua defendat, et proprie nia ei iradita siint : cl in omnibus nihil inlelligitur
Dco cooequandaprsesumat. Nec pari temeritatc, qua exceptum. Si polestas exsequata est, si secrelum
palrem nuncupat, se quoque filium profilealur di- cognilionis oequalecst, si nattira in nominibus esl :
cens : Nec enim misil Deus filium suiim in hunc mun- quoero quomorio quod vocantur non sunt, quorum
dutn, ttl judicel mundttm, sed ut salvtts ficttmiindusper et (i) (() vis in potestate, et difficullas in cognitione
eum(Joan., iu, 17); vel iterum : Tucredis in filiinn non riiffert. Non lallit itaque in vocabulis Deus , nec
Dei (Joan., ix, 35)? Quid niinc agimus, concedentcs se aut Pater menlilur, autFitius : ct accipe (g) quam
lanluni (a) Jesu Chrislo nomen adoplionis? per quod in liis fides nominum sit.
et in palre sibi 151 Pe 0 nuncupaudo lcmerarioe 152 27. Opera lesiantur filium eumesse.Nilaliud
eum arguimus prsesumplionis. Palema de ccelo vox asseril Pttlris leslimonium. Chrisius a filiis adopiivis
esl: Huncaudite (Malth., xvu,5). Audio : Pafer, gra- secernitur. — Ait enim : Opera ettitn qum dedil milii
tias ago tibi (Joan. n, 41) : audio, Dicitis quia blas- Pater, (h) ut perficiamea, ipsa opera quw [acio, tesli-
phemavi,quoniam dixi, FiliusDei sttm (Joan.,x, 36): tnonium perlitbenl de me. quoniatnPater misit tne : et
si non credo iiominibus, si naturam (b) vocabulis qui tnisilme Pater, ipse teslificalusesl de me (Joan., v,
non intelligo , qui credendum et intelligendum sit B 36 et 57). Unigeniius Deus non nominis lantum tes-
quocro. Non niibi reliiiquitur alia suspicio, Auctori- timonio, sed eliam (i) virlulis, docct se esse filium :
las paterna tle cceloest : Hic est ftlius meus. Profes- opera enimejus, quoefacil, tcsiaiitur a Patre se mis-
sio filii de se cst (2) (c) : Domutn patris mei, et Pa- sum. Qua*ro, quam rem opera lestentur? Missum
tcr tneus. Professio notniuis salus est, cum inlerro- namqiie esse. (;) Itaque et Filii obedienlia et paterna
gaiio lidem postulat, diccns : Tu credis in filium Dei aucloritas doceiur in misso, dum alterius opera esse
(Joan., ix, \i) ? (3) Proprietatis noniina sequuniur, non possunt qtise facit, nisi ejus qui missus a Patre
ubi tneusest. Tibi quocro, hoeretice, unde alia proe- sit. Scd opera non sufficiunl (5) (k) incredibilibus
sumplio sit. Adiniis Palri fidem, (ilio professionem , ad leslimoniuin, quod se Pater miserit. Sequilur
iiominibus naturam : vim verbis Dei affers, ne sint namque : Et qui misit me Pater, ipse testiftcatus est
quod enuniiant. Impielatis tuse sola iinpudeutia est , de tne ; nequevocetnejus audislis, neque figuram ejtts
ul meiuiluni de se Deum arguas. vidistis (Joan., v, 37). Quoero quod testimonium Pa-
26. Proprielates fiiii ad nomeiiadjeclm. Opera tes- tris (/) de eo fuerit. Evolve evangelica volumina, et
tantur filiumeum esse. —Quamquam igitursola sim- tolum eorum opus recense. Da testimonium Pntris,
plex confessio naturoe nomina ostendat, ut de quo praeter quam quod audilum.est: Hic est filius meus
diclum est: Hic est filius meus, el ad quem dicium G dileclus, in qtto complacui(Matlh., m, 17), et : Tu es
est, Pdter tneus, hoc sint quod nuncupaiilur : lamen filius tneus (Marc, i, 11). HocJoannes licel non igna-
ne aut adoptionis in Filio nomen sit, atti, honoris in rus audivit, lamen ad doctrinam nostrani paternsc
Patre: videamus quse (d) propnetates per Filium ad vocis teslimonium initlilur : nec hoc sufficil. Joati-
filiinomen adjeetse sint. Ait: Omnia mihi tradiiasunl nes quidem iu deserto dignus hac voce est, sed et
a Paire meo, et nemo ttoviiFilium nisi Pater , neqtte apostoli (6) non fucrunl liujus testimonii auctorilate
Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius re- privandi. Eadem dc cceload eos vox adest : sed ac-
velare (Matllt. u, 27). Ad id quod diclum est : Hic cipiunl plus Joanne. Joannes enim jam ab utero pro-
est filiusmeus, ct Pater ttteus, utrumne sibi convenit: phetans non eguit bac voce : Hunc audite. Audiam
Nemo novilFilium nisi paler, neque Patrem quis novil plane : nec quemquam proeler hunc audiam , nisi
tiisi Fitius? Non enim nisi per nuitnam (e) leslifica- euni qui autiieril ut doceret. Si nullum aliud Patris
lionem cognosci vel per Patrem Filius , velperFi- de Filio teslimonium exstat in libris, quam quod hic
lium Paier poiuil. Vox e ccelisest: sermo etiam Filii filius suus sit: testimonii hujus verilas est, ut opera

(1) Vindket. (i) Jus diserte scriplum est in noslro codice.

(2) Professio fidelisesl.
(3) Proprietates.
(a) Par. cum velustioribus mss. Colb., Remig. et
Germ., Jesrmt Christum.
(b) Excusi , naiuram vocabuli.Rectius mss. vocabu-
Hs, supple significari. Sic lili. l, ntim. 21 : Weqttevo-
cabulisinlelligenliamcoiifitiidant.
(c) Inesl.inss. Colh., Mart., Corb. et aliis, professio
fidelis Iu Cnrn. professiofides est. In aliis tribus,
professiofilii esl.
(d) Vat. bas. ms. professiones: qui etiam paulo
ante Itnbel, pro[essionumnomina sequunlur, iton pro-
prielalis notninasequunlur.
(e) 1n eodem codice necnon Marl. significationem:
vox minus diserla.
([) In mss. hsec vox ita pingitur, utjus asque ac
»ts possit admitti.
(«) Editi, qttwin Itis ftdes: castiganttir ex scriptis.
" (5) Incredulis.
(6) Non fuerant.
(h) Exemplar Vat. bas., ut faciam, omisso deinde
quw facio : quod in Marl. pariter omittitur.
(i) Apud. Bad. et Er. ut in recenliore ms. Colb.,
veritatis. In mss. Val. bas. el Mart., virlniibus. Magis
placei cum aliis libris, virtulis, supple teslimonio.
(/')Particulam iiaqueperperam a Lipsio expunclam
restiluimus ex B;td., Er. el mss.
(k) Lips. cum aliquot mss. incredulis. At Bad., Er.
et Par. cum potioribus, incredibilibus: sincerius, e.tsi
non alio sensu. Sic inMatth., c. xvu, n. 6, Aposloli
generatio incredibilis el perversa nuncupaiilur. Ea-
dem vox endem ratione in Vulgala nostra usitata
est, ut videre est Eccli. i, 36, u, 18; Baruch. i,
19, etc.
(/) In ms. Mart. hic occurrit, prwter quam qubd
mtditnm est, quod ex suhjectis videlur expressum.
\:<j SA.NCTiIHLARHEPISCOPI 130
ipsaPatris, quasgerii, veritalem tesiiinonii hujusaffir- A ciiui idcirco , quia ah eo est , non nesciai? Quocl si
iiient.Quidinferturhodiccalumiiise,uiadoptionominis creatus potius, quam natus , videbitur in eo quod a
sil, ut mendax Deussii, ut nomina inania sint?Tesia- Deoesl;cum (d) a Deo cuncia sint, quomodo non
lus est Pater de Filio, operibus suis Filius leslimonio cuin caUerisPalrem quoeab eo snntignorat? Sin ve-
se Palris exa;quat: cur non videalur esse in eo, id ro idcirco ei, quia ab eo sii, etim nosse sil proprium;
est (a) filii verilas quse dieitur el probatur ? Non esl quomodonon hoc ei, quod ab eo est, erit proprium v
per Detim patrem filii nonien in Christo ex adop- scilicel til verus (ilius ex natura sil Dei; cum idcirco
tione boniiatis : neqne sanciitate mertiit hoc nomen , Deum solus noverit, quia solus ab co sit. Habes igi-
sicut plures post confessionem 153 ^el ^ei ""' tur proprielaiem cognitiunis cle proprieiate genera-
siint. Proprieialis enim in his significatio nulla esl : lionis : et quod ab eo est, non crealura: in eo virlu-
nominis namque lantum, ut Deo dignum est, indulla teni (nam omnia ad eo per viriuiem creationis ex-
dignalio esl. Aliud est hic est, et hic tneus est, et sistuni), sed nalivitatis veritatem (supple, habes),
Itunc audite : in hoc veritas est, natura est, firiesest. per qtiam soltts Patrem novit, 154 cum csetera eum
28. Fitii a Deo nalivilas, et adventusad nos oslen- quse ab eo sunt ignorent.
dilur. Qui solus novil Pulrein quia ab eo esl, crealus 29. Illtid ab eo sum, referri nequit ad carnem. Neqtte
non est. — Nec sanequidquam de se minus Filius Iiac B esf creatusqui nesciturunde sit. — Tamen ne forte id
(b) paternse significationis proprietale teslatur. Ut quod ab eo est, (e) ad adventus sui (empus liseresis
enim in co quod ait Pater, tlic est filiusmeiis, naturoe invaderet, continuo subjecit: Quoniam ab eo sum, et
demonstraiio est, et in eo quodsubjecit, Hunc aitdi- ipse tne tnisit. Tenuii ordinem evangelici sacramenli,
le, sacramenti et fidei, oh quam e ccelis venil, au- nalum se professus et missum : ut et quis esset, et
ditio est, cum eum ad salntarem confessionis doclri- unde esset, secnndum superiorem senlenliam nasce-
nam admoiiemur audire : ita in eo Filius et nativita- relur. Neque enim id ipsum est ab eo sum, et ipse me
tis veritatem docuil et advcntus , dicens : (c) Neque misit : (f) sicuti non idem est neque me scitis, neque
me scitis, nequettndesiin noslis : nec enim a me veni, unde sim noslis. Numquid non omnis iiomo in carne
sed est verctxqui misil tne, quem vos nescitis; sed ego licetnalus, secundum sensum communis opinionis
novi eum, quoniamab eo sttm, et ipse metnisit (Joan. ex Deoest? Etquomodo negat, ab lrs vel se ipsum,
vn, 28 ef 29). Patrem nemo novit, et frequeus hinc vel unde ipse sit sciri: nisi id unde est, ad nalurne
professio Filiiest (Malth. xi,27). Idcirco auicm soli suce(g) referrct auciorem? qui itlcirco ignorabilis es-
sibi esse cognitum dicit, quia ab eo sit. Qtiseroau- set, quia ipseesse lilius Dei ignorareiur. Discute, iu-
lem utrum id , quod ab co est, optts in eo crealionis felix, siultitia quid illutl sit: Neque me scitis, neque
au naturam generationis ostendat. Si opus creationis unde sim noslis. Omnia utique ex nibilo, et usque
esl, univer^a quoque, quae creanlur, a Deo sttnt. Et Q | arieo ex nibilo , ul etiam uiiigenitum Detim ex nihilo
qiioniodo Pairem non universa noverunl, cutn Filius substiiisse sis (h) ausa mentiri. Quid ergo esl, quod

(a) In vtilgali', quod est, el post pauca, quod Deo
digitumesl. Uiroqueiti locopra;ferimus mss. lectionem.
(b) Vat. bas. ms. a patemw. ILcc iia iiuelligere
esl: Filius se proprium Dei filitimnon minus diser-
tis verbis significat quam Pater.
(c) Longe aliter modo exsial in exemplarilitts lati-
nis el grsecis, puta : Et me sciiis, el tinde sim nostis,
quod legit el Origenes T. xix in Joan. ubi operam
dat ut diversam illam Christi sentetitiam Joan. vm,
19, Nequemescitis, cum hac, Et mescilis, concilict,
res'pondetque primum ea non iisdem , sed diversis
dictaesse personis; ac Jerosolymitis quideni, El
me scifis;Phnrisa3is vero, Neque me sciiis. Sed ad-
verlens subinde eiiam iis quibus dictum est : Et tne
scitis,slalimexprobralum essequod Palrem nescirent,
et Filium, juxla
prointlcque quod ignorarenl pnriter el
illud Joan. vm, 19 : Si tneiciretis , Pairem meum j)
sciretis, ntrumque locum sic mavult conciliari: Illud
enim inquit, El me scitis, et uttde sim sciiis, de se
ipso hominedispulal : hoc vero, Neque tne scitit, ne-
que Palrem tneum, de diviniiate. Hic igitur propter
subsequeiilia, Veraxest qui me misit, cmeinvos nes-
citis , legiiiinc poluit Hilarius legere , Neque me sci-
its, etc. lmo haecetiain lacila salis indicanlur, ut
plena cl integra scnieiuia sic possit reddi ; Ei me
scilis, el unde sim noslis secundum carnem : sed est
aliud in ine, et secundum hoc ncqueme scitis, neque
unde sim noslis : necenhna tne veni: adeoqtie slai,
quod exhoc loco conficitHilarius arguinentum : cinn
Clirisius, Joan.c. 8, expressese minime notum allir-
met, quod cap. 7 tacite tantum iunuii.
(d) Ita mss. Atedili, abeo. Ilujus argumenti vim
frustra declinare tentavit Arius, cum Alhanasio les-
tc Or. n cont. Ar. p. 511 , in sua Tlialia posnit, Pa-
trein Filio abditumesse, neque eumab eo auivideri,aui
cognoscipossead pleiium el exacie : sed quodcognoscit
et viciet,id httelligit pro inensiira el ralione suarum vi-
riutn , ttl nos quoqueiiitelligimus pro modulo nostra
rtnn facuilalum. Ipsius quippe Christi testimonio
cum nemo Patrem novcril, ipse tameii euin novit, et
novit quia ab eo est.
(e) Apud Er.,Lips. et Par. omissa crat parlicnla
ad. Hic adventus nomine intelligitur camis stis-
ceptio.
(f) Vot. bas. ms., siculi hoc iclemesl : pugnatcum
dicendis num. 50 el31.
(g) In ms. bas. Vat., refert auctoritatem: huic lcc-
tioni non congruit secpiens vocula qtti ad Patreni rc-
lerenda. Hoceniin sibi vult : Cum non ignorarcni
Jurisci unde esset sectindiim carneni , illuri undejttm
referenduiu est ad oeteriiasipsius gencrationis aucio-
reni : quasidiceret, Neqtie mescitis, neque wtertium
Palrem mettm. Namqiie, ui declaralur lib. iu, n. 17,
lib. v, n. 27, Judsei ignoraverunt Dei nomen , quan-
diu nescierunt eum csse patreni, cique csse filiuni.
Obiter observare est auctorem generalionis ajlerna:
simpliciter ab Hilario vocari aucloremnalurm Chrisli:
quin nimirum Christum nalura Deiim , lioiuinein au-
lem tantum ex dispensaiione esse scniiebat. Unrie
nalttrmnomen ad illius divinitatem relerre solet. Vid.
lib. x, num. 22, 64 et 65.
(h) In ms. Carn. aitstts. HocArius in Thalia ausus
esl apuri AlliannsiumOr. u, pag. 310, dicens : iVo»
semperfuil Filius, ipsumqucDci Verbuniex nihilofuc-
tum esl.
181 DE TRINITATE LIBER VI. 182
impii el Christum nesciunt, et tiiitle sit nesciunl?; A.Deo exivi, et quid essct ef Dent: conlinuo subjecil,
Nam id, (a) quod unde sit ignoratur, naturam ex Nec enim a me veni, sed ille me misil. (f) Non se sibi
qua est, dum unde sit nescitur, ostendil. Ignorari esse originem docuit, cum ait: Nec enima me veni,
enim unde sitnon potest, quiquid substitit cxnihilo: et (supple, cum) rursum ex Deo se exisse, cl ab co
quia hoc ipsum, quod non ignoratur cx niliilo, missum esse lestatur. Sed cum ab iis, qui sibi Deum
ignoralionem ejus unde sit non habet. Non ex se est patrem dicerent, idcirco se diligendum ait,quia ex
auteiii ille qui venit; sed qui misit eum verax est, Deo exisset; causam dilectionis ex causa docuit esse
quem impii nescmnt. Jam ergo ille qui misit, ipse nascendi. Exisse enim ad incorporalis nativiialis re-
est qui misisse ignoratur. Ab eo ergo, qui misit, est tulit nomen : quia religio profttcndi sibi patrem
ille qui missus est: et ab eo est tinde esse nescitur ; Deum, ex dilectione Cliristi qui ex eo geniius esl sit
et ob hoc qui sil ipse nescitur, dum ignoralur a quo merenda. Nam cumait: Qui me odit,et patretn meum
sil. Non novit Cbrislum , qui unde Cliristus sitnes- odil (Joan. xv, 23): meum cum ait, communionem
cit; nec filiumconfitetur, qui negat natum ; ncc na- nominis (supple, cuni aliis) per significalionempro-
lum inlelligit, qui pulavit ex niiiilo. Ex niiiilo att- prielatis exclusit. Coeterumprofitentem sibi patrem
tem usque adeo non cst, ut impii unde sil nesciant. Deum, et se non diligentem, in paterni nominis
50. Deus iis solis est pater qui filium colunl , non ut B usurpatione condemnat : 156 (9) quiaqui se odit,
adoplivuin.Exire ex Deo quid sit. Filii diligendicausa, oderit et Patrem; nec in Deum patrem sit religio-
ralio nascendi. — Ncsciunt plane, nesciunl, qui na- sus.quinondiligat Filium; cum diligendi Filii non
turam nomini adimunt, (Z>) qui nescientes non 155 alia causa sit, quam quodex Deosit. Ex Deo igitnr
amant scire. Et audiant Filium scienlioe hujus igno- Filius est, non adventu, sed nativitate : et (3) di-
rationem impiisexprobrantem, lum cum sibi patrem lectio in Patrem (h) hic erit omnis, si Filius ex eo
Peum Judsei dicerent; ait enim : Si Deus paler ves- esse credatur.
ler essel, ditigeretisulique me; ecjoenim a Deo exivi, 31. Perfeclm de Filio fideimerilum. Qui et nativita-
et veni: nec a me veni, sed ille tne tnisil (Joan. vtu , iem ex Palre et advenlumad nos distingual. — Tcsta-
42). Religiosi nominis assumpiionem Dei Ulius in liis tur hoc Dominusdicens : IVoudicam vobis, quoniam
qui se Dei (c) filium confiientcs patrem sibi Deum ego rogaboPatrem pro vobis : ipse enim Pater amal
dicereut, non improbavit; sed temerariam Judseorum vos, quoniamvostne atj}atis, el credilis quoniamego a
usurpntionem , patrem sibi Deum proesumenliuni, Deo exivi, et a Patre veniin hunc mundum (Joan. xvi,
per id quod se non diligerent, ohjurgat : Si Deus pa- 27ef 28).CaretapudPatrem intercessionisnecessitate
ter vesler esset, diligerelis utique me; ego ettima Deo perfecta de Filio (ides, quoequod a Deo exierit cre-
exivi. Omnihus, quibus per fidem Deus pater est, C dat atque amet: et per se ipsa jam et audiri meretur
per eam fidem paler est, qtia Jesum Christum Dei fi- et amari, naiumex Deo Filium missumque confessa.
liurn confitemur. Confiteri aulem filium secundum Nativitas itaque ejus ct adventus ostendilur cum
generale sanctorum nomen, qtiid habet fidei, ttt dica- absolutissima significandoeproprietatis veritate. A
nuis.Unus ex filiisest? Sed numquid et coeteriin Deo, ait, exivi; ne in eo aliaquam nativilatis nalura
hac creatura; suseinftrmitate non filii sunl ? In quo esse existimaretur; cum exire a Deo, id esl, ex na-
crgo filium DeiJesum Christum fides confessa prse- tivitale subsistere, quid aliucl quam Deus (i)possel?
cellit, cum ei(d) secundum Jilios, filii non natura , Ela Patre, inquit, veniin hunc mundum.Ut exitio illa
seil nomen sit? Chrislum periidiaisia non diligit, (1) a Deonativitas significataesse intelligeretur ex Palre,
nec hoec impia professio pie sibi assumit Deum pa« a Pntre se in liuncmundum professus est venisse.
irem: quia si sibi paler Dcuscsset.Christum ob id dilige- Alterum itaque in dispensatione, alterum in natura
rent, quiaexissetexDeo.Exisse ex Deoquidsitrequiro. est. Nec patitur exitionem advcnlum existimari, cum
Non utique dici potest, id ipsum essc aDeoexisse post exitionem a Deo, adventiim commemoret a Pa-
(2) (e), quod et venisse; nam ulrumque signiflcat: Quo- tre. A Patre enim venisse, et ex Deo exisse, nonest
niam a Deo exivi, et veni. Et ostendens quid essel a D significationisejusdem : ct quanlum inlerest (j) nas-

(1) Nec itnpia professiopie sibi adsumetDeum Pa- (2) Exire.

tretn.
(a) Id est, quod ait ignorari unde ipse sit.
(b) Ediii, quia nescienles.Veriusmss. qui nescienle.s:
qui nimirum nec inlelligenlise rationem quserunt,
nec ab aliis intimatam cnpiunt, ut habeiur supra
num. 15.
(c) Er., Lips. el Par. qui se Dei filios : corrupte ac
sublata vi lotius argumenti. Ibi i|iiippe , el inox iu
]\\s, quod se non diligerenl,voculn se ad Cbrisium
refertur; nionetque Ililarius non improbatos eos fuis-
se , qui cutn ClirisiumDei filiuni et conliterenlur et
aniare.nt, Deiimsibi patrem dicerent. Pcssime au-
tem Val. has. ms. hic eliam hnbeiis fitios , postea
subjicit, nonsolumitnprobavil, pro non improbavit :
erralum ex errato.
(5) Dilectioin Patretn omnislitnc erit.
(d) ApudEr. in margine, secundum illos : quod
deinclea Lipsio arrepium, Par. rciinuit. Restitui-
mus ex Bnd. ct mss. secundumfilios,hoc est, ad mo-
dum coelerorum filiorum.
(e) Tres mss. Colb. cum Carn. ct Germ., exire.
(f) Lips. el Par., noua se : reluclantibus aliis li-
hris. Porro Ililario vocabulum otigo soepeidem est,
quod nobis principittm.
(g) Yetus codex S. Martini Turon., qttia si oderit
Filium , oderilet Palrem.
(h) Sic potiores libii. Alii vero , hinc etil.
(i) In ins. Mart., quatn Deus essel.
(j) Excusi, internasci; elinux, insubstanlia na-
liviiatis exisse, aliud sit, elc. Sequimur mss.
183 SANCTI HILARHEPISCOPI 184
ci, et adesse, tanlum a se uterque sermo discerni- iVhoc credimusquia a Deo existi (Joan. xvi, 29). Quse,
lur. Cum aliud sit a Deo in substantiam nalivitatis rogo, hsecverbi hujus admiratio est, quod se exisse
exisse, aliud esta Patre in hunc mundum ad con- a Dco professus sit ? Tanla et tam Deo propria vos,
summanda salutis nostroe sacramenta venisse. o sancti et heati viri, et ob fldeivestraemerittiin cla-
32. Chrislusab aposlolis filius ex nalura non ex ves (f) regni ccelorum sortili, et ligandi ac solvendi
adoplionecreditus. — Et quidem secundum proposi- incoeloet in lerrajusadepti, gestaesse perDomiuum
loea nobis responsionis ordinem opportunissimus nostrumJesum Cbrisium Dei filium videraiis : et ad
liic nobis locus est, ut tertio nunc doceamus filium id, quod a Deo exisse se dixii, nunc primtim vos vcri
Dei Dominumnostrum Jesum Christum ah apostolis iutelligentiam assequi protestamini?Yideratis titique
credittim (a) non ex nnncupatione, sed ex natura ; uuptiales aquas, (g) el easdem uuptiale vinum, et
nequeex adoptione, sed ex nativitate. Quamquam naturaein naturamvel demuiaiionem, vel profectum,
enim plurcs el (b) maximseadhuc unigeniti de se Dei vel creationem (Joan. n). Quinque eliam paues ad
exslent professiones , quibus generalionis suoe veri- cibum tantoemultitudinis fregeratis, et satiatis om-
tatem sine levi saltem ementiendoe licet calumnise nibus in pleniludinem duodecim cophinorum frag-
occasione tesletur : tamen 157 1u'a neque legen- menta (h) (2) panum creverant, et naturoe parvitas
lium onerandus est sensus coacervatis ad copiam j} famem pellens prolecerat in 158 ejusdem copiain
dictis, etcum jam nonnulla de proprielate nativila- naluroe(Matlh. xiv). Reviruisse niantts aridas con-
lis ostensa sint, coeteraomnia aliis eruni qusestioni- spexeratis, et in vocem mutorum Iinguas solulas, et
bus reservanda. Nunc vero quia hic sernionis noslri in cursum claudorum pedes alacres, et cseeorum
ordo institulus est, ut post Patris contestationem, oculos cernentes, et morluorum vitas rcvertentes.
post Filii professionem, (c) Jide quoque Apostolo- FcelensLazarus consliterat ad vocem, et e sepulcro
rum de vero et secundum uativiiatem confitendo vocatus, nullo inlervallovocis et vilse, (i) cilus fueral
Dei filio doceremur; videndum est, an in eo quod cgrcssus, et adhuc odorem inortis in sensuin nnrium
ait Pominus, Ex Deo exivi, aliud in eo aliquid po- spiritu agenle, ipse jam vivus adsliterai (Joan. xi,
tius quam naluram intellexerint nalivitaiis. 44). Taceo de coelerismagnarum virtutuin et divi-
33. Quid sil quod primum credant euma Deoexisse. narttm operationibus. Nunc ergo primum intelligilis
— Post multas namque proverbiorum obscuritales, qui sii hic missus e ccelis, postquam audistis : Da
quibus in parabolis locutus essel, quem jam anlea Palre exivi? Et hoc vobis primum jam sine proverbio
Christum sciebanl annunliatum a Moyseet prophetis, dicium est, et per naluroevirlulem inlelligilis verum
confessum quoque a Nathanael et Pei filium et regem esse qttod a Deo exivii, cum volunlatum (3) (j) ves-
Israel (Joan. i, 49), objurgato eliam Philippo, cum G traruin cogitalionestacitus inluelur, ctim (k) de ntillis
de Patre qusererei, cur per operum viriutem Palrem tamquamignarus imerrogat, cum oinnium cognitor
in se (i) (d) esse etse in Patre inesse nesciret, cuin- est? Per hoecenim omnia, quaevirtute ac natura Dei
que se a Patre missum frequentibus diclis ante do- agit, a Deoexisse credendus est.
cuissel (Joan. xiv, 9-12) : lamen cum profiteiuem 54. Ptius ttoveranta Deomissuin:sednativilatisratio-
etim audissenl se a Deo exisse, hoec eorum respon- nemnonacceperant.— Nonliic sancti aposlolia Dco
sio fuit (connexus enim hic sibi sermo est) : Di- exisse, id est, a Deomissum esse intcllexerunl; nam
cunl (e) ei discipuliejus, Nunc palam loqueris, el pro- omni superiore sermone confiicniemmissum esse se
verbiutnnttllum dicis. Nunc ergo scimtts quia nosli frequenter audicrant : sed audienles a Deo exissc,
omnia, el non habesnecesseut aliquis te interrogel : in nattiram in eo Dei ex operibus cernenles, naturoc
(1) Omittilur essein nostro ms. (3) Nostrarum.
(2) Fragmentapanittm.
(a) Par. post Lipsium, tradilum : male ct prseter favet quod de eodem Chrisli facto ait Hilarius in
aliorum librorum fidein. Quippe nondum apostolo- Matih.c. xiv, n. 12 : Crescitdeinde mateties : et post
rum doctriua expendiiur, sed (ides. pnuca, Auctoremettimliujus universiiaiistanttis panum
(b) ln prius vulgatis, maxime, advetbiiim. Hic profeciusoslendit,per quem tali incrementomodus per-
maximm, id est, clarissimm. Tum in vcltistissimis 1) iractutmmcUeriw adderetttr. Facilius ilaque ei annue-
exemplaribusColb. el Carn. scribitur adhunc, non remus, nisi verbo naiurmmox repelilo, ei prsemitte-
alio seusu. retur ejusdem. Ha:c sentenlia a proccericnti nou
(c) Ita in mss. At in excusis, fidetn. differl nisi vocabulis. Deindein ms. Yat bas. revi-
(d) Edili hic omisso esse, subjiciebnnt, et se in ruisse manum aridam: qnod a subnexis dissonal,
Patre esse nesciret, non inesse. Concinnior est lcc- in quibus ca'tera Cliristi gesla plurali numero enun-
tio niss. lianiur.
(e) Par. cum vctuslo ms. Colb., Dicunt ergo dis- (t) Sic mss. At edili, cifo.
cipuli. (;') Plerique ac poiiores mss. nostrarum. Mox in
(f) In anliquioribus mss. bic clavem. Inferius ta- omnibus tacilus; ubi in excusis tacitas.
men hsec voxexslat in plurali numero librorum om- (k) Edili, de nonnulits. Rcctius inss. potiores, de
nium consensu. nuttis; respicitur enim illuri, Non habes necesseut
(g) Bad., Er. et recentiores mss. et in eisdem.Me- aliquis te inlerroget. Posten Val. bas. ms. : Cum om-
lius alii libri, et easdem, supple factas: nisi malis nhtmoccttllorumcognilorest; Marl.: Cumomniumoc-
cum Martin. et ex eisdem. culia couditvrest: minussincere; cum in sacro lextu
(h) Anliquiores mss. panium. Tum Erasmus le- iu qiieni hic respiciiur, siinpliciter exstel, 7111« nosii
geudum putat et materiwparvitas, non cf naturm. Cui emnia.
 18S DE TRINITATE LIBER VI. 186
(a)veritatemperidqttotlaDeoexiit rccognoscuni.cum A 56. Peirus filiumDeiconfessusverumcredidit.Tunc
dicuiil: Nunc ergo scimus,qttianosli omnia, et non ha- primum eumagnovit Deum. Ubi didicerit. — Non est
bes necesse, ut aliquis le interrogel : in hoc credimus evangelica et aposiolica fides, filium Dei nomine po-
quod a Deoexisii (Joan. xvi, 29). Per id enim cre- lius quam natura credidisse. Si enim adoptionis hocc
dunt, quod a Deo exiit, per quod ca qu;e Deisunt po- nunciipaiio est, et non idcirco filius est, quia exierit
tesiatqueagii (b). Non enim naturam Dei a Patre ve- a Deo; qu;ero unde beatus Simon BarJona est con-
nisse, sed a Deo exisse consummat. Denique hoc, fessus, Tu es Christusfilius Dei vivi (Matth. xvi, 16) ?
quod nunc primum audiunt, (c) confirmalur ad fidem. anne cum omnibus poleslas sit per sacrameutum re-
Nnm cum Dominus uirumque dixisset: Ego a Deo generationis (g) in filiosDei nasci? Si secundum hanc
exivi, el a Palre vetti in hunc tnundum (Ibid. 28); nuncupationem(iliusDeiChristus est; interrogoquid
nihil admiralionis in eo habuerunt, quod frequenter illud sit, quod Petro non caro neque sanguis rcvelavit,
audieranl, ef a Palre veniin hunc ittundutn.Responsio sedPaterqui inccelisest (/fcid.17)? Generalisprofessio
autem eorum, fidemet iittelligenliam hujus dicli con- quid hahel merili?autquoerevelalionisest glorinin(/t)pu-
lcslata est, Ego a Deo exivi.Nam ad id taiUum res- blica conscieniia?Siex adoptione fdius esl; unde lisec
ponsum est, cum dieuul, In hoc credimus qttoniam a inPelro beataconfcssioesl, hocFilio(t) deferenti quod
Deo existi; neque adtlnnt, El a Patre venisti in Iiunc B esi communesaiictorum?Ulirahumaiiamautem intel-
munduin. 159 E' cum alterum in professione, al- ligentiam se fides apostolica prolendil. Audierat uii-
terum in sileniio est; professioniscatt-;amdicii no- que frequeiitei-,Qui recipii vos, me recipil : el qui me
vitas exegit, profitendi autem coiUesl.uioiieniintelli- recipil, recipil eum qtti tuetnhit (Maitlt. x, 40). Mis-
genlia veritatis elicuit. Scicbant qiiidem eum omnia sum 160 crg° j»'n "on ignorab.U: et quem mis -
iit Deum posse, sed nondum ralionem (d) nativilalis sum non ignorabal, audierat profitentem, Omnia niihi
acceperatit : et qui sciebant a Deo missum, exisse tradita suiil a Patre, el nemonovit Filium nisi Pater,
tamen a Deo nesciebanl. Ineiiarrabilem illatn et per- neque Pairem quis novil nisi Fitius (Matth. xi, 23).
fectam Filii nativiiaiem per viriulcm dicti istius in- Quid istudest quod uunc Petro Pater revelat, quod
lelligentes, (e) nuncsecuin siue proverbiis profitenlur bealoeconfessionis glotiim sumii? Numquid patris
lociitum. nomen et filii nesciebat? Aiquin fiequenter audicrat.
55. Exilio qtiamapie Filii naiicitatemenuniiet. — Sed loquiiur quod nondum vox humaiia proiuleral,
Non enim per consuetudinem htimani parlus Deus Tu es Chrisiusfilius Dei vivi.Nam tameisi in corpore
ex Deo nascitur, neque per clementa originis nostrse manens Dei se filiumesset professus; tamen apo •
tii liomo ex homine propellitur. Integra illa et perr stolica lides nttnc priinum naturam in eo divinilaiis
fecla et inconlaminaia nalivitas esl, ctijus a Deo exi- C agnovit. Nequc enim Peiro lantum (_/')ex confesso
tio poiius quaiii partus est. Est eniin unus ex uuo. honore laus reddita cst, sed ex agnitione mysterii :
Nonesl portio, non est defectio, non est demiiiiiiio, quia non Chrisium solum , sed Cbristum Dei lilium
non derivatio, non protensio, non pnssio; sed vi- esse confessusest. Nam utiqiie ad confessioneni ho-
venlis naiurse ex vivente nativitas est. Deus ex Deo noris suffecerat dixisse: Tu es Chrislus. Sed inana
exiens est, non creatura in Dei nonien elecla ; non ut fuerat, Cbristum ab eo confessum fuisse, nisi Dei(i-
esset ccepitex nihilo, sed exiit a manenle : et exiisse liiim confiteretiir. In eo enim quod ait, Tu es, virtu-
significationein habet nnliviiatis, non Iiabet inchoa- tcm et proprietatem naturalis verilatis explicuil. Et
tionis. Non enim idem est substantiam (f) ccepisse, Pater dicendo, Hic est filius meus (Matth. xvn, 5),
et Deuniexiisse de Deo. Et nativitaiis hujus cons- Peiro revelavit ut dicerei, Tu es filitts Z)et:quia in
cientia licel non subjecla verbis sit, cum inenarra- eo quod dicitur, Hic est, revelantis indicium est; in
hilis sit; habel tamen in doctrina Filii fidei securi- eo vero quod respondetur, Tu es, ccnfitentis agniiio
tatem, a Deose manifestaniis exisse. est. Super hanc igitur confessionis pelram Eccle.-.i;e

(a) lu Ms.Mart. et bas. Vat., naiurw viriutem : mi- D (f) Mss. Vat. bas. et Mari., capisse ex Deo: cl
ntts apte. Hoc quippe concludiiur, Apostolos viriule mox, in docltina fitii Dei fidei, clc.
atque operibus Cliristi addticlos fuisse, ut latenlem (</)Abest in a mss. bas. Vat. Vide lib. i, n. 10
in eo naliirseriivinoeveriiatcm, quam ipse iis proedi- et 11.
cahat, crederenl. (h) Editi excepto Par. et nonnulli recenlioris ocvi
(/>)lu uno codice Vat. et nonmillis aliis, poteslate mss. pubtica scienlia. Verius alii liliri, pubtica con-
acla quwacjil,plenafide lesiificanlur: mendosa lectio scieiuia,adid esl, c.ujusc-tiam vulgus consciumest. Sic,
ct interpolata , quam Bad. et Er. ex parte secuii lib. u Consiaut., n. 10, rogat Hilarius ut sibi
sunt. liceal de firietlissereresub publicaconscientia: el lib.
(c) Lips. et Par., confirinantur.Rectius Rad., Er. conlra Coiisianiiuni, n. 2, renuunt haereiici in Bi-
et mss. confiimalur, ab apostolis virielicet ipsuin lerrensi concilioaudire ab ipso ingesta, timentespu-
Christi lestimouiiim quotl a Deoexierit. blicwconscieniim.
Par. cuiii tns. Colb. el Germ. rationetn (i) In codice Valicanse liasilicse, deferens, quod
(d) antiquo primum arridebai : sed nihilest cur ab aliorttm con-
novilatis. sensu discediimus. Longc minus placet postea cum
(e) Quidam mss. quos minus sinceros experii eodcui ms. quod esl in cotnmune.Porro vocein Fitio
smniis , cmn Bad. ei Er., nunc prinium cwperunt in lertio casu, ac proxinmniverbiim deferentiin sexto
adverttre, cum illum sinc proverbiis profiientur esse inlelligiinus-,quasi, iit Pelro cum defert Filio.
locutum. (j) Exemplar Mart., ex confessionehonorel laus.
 187 SANCTI HILARIIEPISCOPI !S8
oedificatioesl (Vid. lib. n, n. 25, cf cap. 16 in Matlh. A hoc beaius est. Haccrevelatio Patris esl, hoc Ecde-
n. 7). Sed sensus carnis el sanguiuis, confessionis si;c fiindamentumest, hsec securitas seiernitatis est.
hujus intelligentiam non reveiat. Hoc est divinse rc- Hinc regni coelorum habet claves, hinc lerrena cjus
velationis sacrameiuum, Chrislum Dei filium non judicia, (f) judicia coelesliasunl. Sacramentum oc-
solum nuncupare, sed crericre. Aut numquid nuncu- ctilium (al. occultatum) a sseculis(g) per revelationcm
patio poiius quafn nattua Peiro revelaia est? Si nun- didicit, fidein loctitus esi, iiattiram eniintiavit, Dei
cupalio; jam hanc a Domino frequenier audierat, lilium confessus est. Hoc qui creaiuram polius con-
csse se Dei (iliumconfitenle. Iu quoergo revelntionis fitens negat, prius est ut neget Petri aposlolalum,
est gloria? (a) Naiurse scilicet, nou nominis ; cum fidem, bealitiidinem, sacerdotium , marlyrium : ct
frequeniata nominis professio jam fuisset. posl bajc se alienum a Christo esse inlelligat, quia
57. Pelri fides commendatur.— Hoccfides, Eccle- Petrus cuni filium confessushsecmerttit.
sioe fundamentiim est: per hatic fidem infirmes (al. 38. Hwrelicorumseittenlia Pelro ignota. Non atia
inflrinae) adversus eam sunt portoe inferorum. Hoec nisi Pelri fides.— An ne, o miser, quisquis hodiecs,
fides regni ccelestis habet claves. Hsec fides quac in hscrelice, beatiorcmPetrtmi futuruin fuisseexistimas,
lerris solveril aut ligaverit, et ligata in ccelissunt et si dixisset: Ttt es Christus perfecla Dei crcatura, ct
soluta (Maiih. xvi, 18 et 19). Hsec fides paiernse g superemiuens facltiris omnibus factura, et qui ex ni-
revelalionis est niunus, Cbristum (b) non creaiuram bilo esse ccepisti,et per bonitalem Dei, qui bonus so-
ex nihilo mcnliri, sed secundum proprietalis naturam lus est, nomen filii adoplione meruisli, (h) etqttinoii
Dei (iliuin contiieri. Omiseru? siultitia: furor impius, ex Deo nalus es? Et qu;cro a le, quid audilurus fuc-
non iulelligens bealoe seneclulis fideiquc marlyrem, ril 162 ,18CC tlicens, quiaudila passione respondens,
(c) et niarlyrem Petrum, pro quo Paler rogaius est, (2) Propiiius (i) tibi, Domine, non eril istttd (Mattlt.
161 ne fidcs ejus in tentatione delicerel : qui ite- xvi, 22), audieril sibi dici: Vaderelro (j) posl tne, sa-
rata a se dilectionis in Deum postulatse professione, tanas, scandalummilties (Ibid. 25) ? NecPclro lamcn
tentari se adliuc lamquam ambiguum et incerlttm humana ignorantia profecit ad crimen ; non enim ei
tertia interrogatioiiecongemtiit (Joau. xxi, 17); per Pater adbuc omne passionis mysterium revelaverai :
id quoque a Domino (1) post lertiam (d) lenlaiionis sed fides (5) (k) parva senieiitiam damnntionisexce-
purgationem infirniilalum, Pasce ovestneas, ler me- pit. Cur igitur non banc confessionisfidem Palcr Pc-
ritus audire : qui in cunctorum aposlolorum silentio tro rovelavit, creaturam scilicct etadoptionem ? Invi-
Dei filium revelatione Patris intelligens, ultra huma- dit, credo, bic Petro Detts, ut in tempora posierior.t
nse infirmitatis modum , superemincntem gloriam tlissimulans, hoec nuiic vobis novis proeriicntoribus
beatse fidei suse confessione promeruit! In quam C rcservaret. Sit sane fitles alia, si alisc claves rejni
nunc interpretandse vocis su:e deducimur neeessila- cailorum stint. Sit fidcs alia, si Ecclesia alia est futu-
lem ? Ille confessus est Cliristum filium Dei: al inihi ra, adversum quam porloeinferni non proevalebuiil.
tu hodie, novi aposlolatus mendax sacerdolium, in- Sii fules alia , si erit alius aposlolalus, ligata el so-
geris Clirislum ex nihilo creaiuram. Quam vim af- lula per se in terra, ligans in ccelo alquc solvens. Sit
fers dictis (e) gloriosis? Filium Dei confessus, ob ftdcs alia, si Chrislus alius Dci friius, praUer quam

(1) Posf tetiiam lenlalionis purgalionuminfirmitci- (2) Propilius libiDominus.

lem. (5) Prava.
(n) Mss.Vind. el Silv. in nalura scilicel, quia no- gatiim esse a trina negaiione, qtn tentata ac probnla
ininis frequentala professio, etc, male, Sic polius fueral ipsius infirmilas. Quod illustralur his Amhro-
veriendum Imcforel: in eo scilicet qttod facla ei sit sii lib. v de Firie n. 2, verbis : Esl Petrus ipsius Do-
revelntio nnlurse, non nominis, elc. tnini ad puscendnmcjregemeleclusjudicio, gui lertio
(b) Iii prius vulgalis, non crealuram novit. Abest meretur, Pasce, etc. Pascendobene cibofidei cttlpam
novit a mss. lapstts prioris abolevil.El ideo lerlioadtnonelurttl pus-
et marly- cul, terlio utrum Dotninutn diligal inlerrogalur : itt
(c) In quibusdam mss. non repetilur fesfisintel-
rem, librariorum incuria : qua voce hic quem tertio axttecrucemttegaverai,lerlio falerelur.
ligilur. (e) Vat. has. ins., in gloria enimfilium,elc, Marl.
(d) I|a ex ms. Corb. faventibus aliis. Sensus fere gloriosus cnimfiliitm.
idem exhihetur in diiobus Vatic, posi tertiam purga- D (/")In prius vulgatissemcl tantum exslabat judicia,
tionemtenlationisinfirmitatis: al vocsbulum letilalio- qttod eleganiius mss. repetunt.
nis ad duplicem Petri tentationem relatuin , sic ad (g) In ms. Val. bas., per revelalionemDei.
unam restringitur. In vetusliore ms. Colb. etGerm. (h) Edili, ef quia non : minus conseniiunt superio-
post lerliamteiitalionispurgationuminfirmitalum.Htiic riluis. el qui ex ttihilo, etc
coiisenliuntaliusColh. necnon Prat., Vind., Silv. ciini (i) Ita coriexVat. b is. juxta groccuin,D.ew?<joi,v.v-
edit. Bad. et Par. nisi quod habent, infirmiiatem.His pn, favenlibusmss. Mariin., Remig. el Tlieud., pro-
accedit antiquior Remig. posf lertiam lentalionispur- pilius tibi eslo, Domine.In aliis tamen libris fertur,
gationis infirmiiatem. At in Carnul., Tell., Theod. propiimslibiDominus,nisi quori inCarn. exstetDeiis,
el alio Reinig., posl lerliam lentationis purgationem: non Dominus. Atcap. 16, in Mallh. num. 9, liabettir
proquibus apud Bad.,Er., in ins. Mart., in uno Sor- juxla Vulgatam, adsifa te, Domine.
bon. el in alio Colb. legitur, wosflerliam lenlaiionis (j) In ms. Marl. desitleraiur posf me. Videsis ad-
infirmilcitein.Kxvariis illis leclinnibus seligalquisque nolata atl nnni. 10, cap. 16accomin. in Matlh.
qua; magis arriserit. Quam aulein prsclulinius, hoc (It) Mss., Carn.,Remig. Tell., prava : corruple.
sonat, Pciruin post terliaui interrogalioneni, ac vel- Ea quippe cral, ut proxime dicluni est, a crimine
uti tenialionem, qua probata est illiuscharilas, pur- aliena.
18') DE TRINITATE LIBER VI. 100
qui csl, prsedicabitur. Siu vero ha:c fides sola, con- ,A lum filium Joannes dixit, non crealuram pcrfcciam.
fessa Chrislum Dei filium, omniuni beaiiliidiniim glo- Non ignoravit boecblaspliemioenomina, diccns : Qui
riam meruit in Petro; necesse est ut ea, quse eum estin siitu Patris; et a Dominosuo audiens : Sic cnim
creaiiirampoiiusexnihilocoiifilebitur,clavesregnicoe- dilexit mundum Deus, (f) ita ul filium suutn (2) uut-
loruiu IIOII(a) adepla, elextrafidem acvirtutem apos- genilutndarel: ul omnis qtti credil in eum non pereat,
lolicam cousliluta,(/>)necEcclesiasit illa, nec Cbrisii. sed habeat viiatn wternam(Joan. ui, 16). Deus mttn-
59. Joannes Fiitum unigenitumprofitens,adoplivum dumdiligens, hoc dileciiunissuoein euin lcstimonium
negavit.— Proferamus itaque omncs apostolicoefitlei protulit, ut iinigeiiituni filiumsutim darel. (<j)Si di-
professiones, in quibus Dei filium confilenles , non leciionis hinc fidesesl, crealuram crcattiris proesti
adoptionis in eo nomen , sed naturae proprietatem tisse, ct pro mundodcdisse quod mundi est, etad ea
confitentur; nequecreaiionis in eo ignobilitatem, sed quic ex niliilo sunt substituta redimentla, ciim qui ex
nalivitalis gloriam protesianlur. Loqnatur Joannes nihilosubsiiih proebuisse: non facit magni merili li-
sic usque ad adventum Domini manens, et sub sacra- dem vilis et spernenda jaclura. Preliosa auiem sunt
menlo divinse voluntalis relictus (c) el tleputntus, qiia;commendanl cbaritalem, et ingentia ingciitibiis
dum non neqtie non mori dicilur ct nianerc. Loqua- oeslimanlur.Deus diligens nuindum, filiuin nonadop-
lur ergo sua.ut solel, voce : Deumnemovidiiiimquam,R tivuin, sed suum, seri unigenilum deriil. (/<)Hic pro-
163 "'*' unigenilus filitts, qui est in sinu Palris prietas esl, nativitas esl,' veritas esl : non crealio
(Joan. l, 18). Natursefides non salis explicala vidc- cst, non adoplio esl, non falsiias est. Ilinc dilectio-
baiur cx nomine (1) (d) filii, nisi proprielnlisextriu- nis et charitatis fides esl, muudi saluti el filium cl.
secus virlus per exceptionis significanliamadderelur. suiim et unigenilum pra:slitisse.
Prscter filitim enim, (e) et unigenitum cognominans, 164 *!• Fides Chrisli ut Dei fiiti ad saltttem ne-
suspicionempenitus adoplionis exsecuit: cum verila- cessaria.—ProetermiltoomnesdeFilio nuncupatioiies.
lein nominis, unigeniti iialura prsBslarel. Non estdamnosa dissimulalio, ubi de copia cst elec-
10. Unigenilus ftlius Joanni non est creaiura per- tio. Rei profeclus semper ex causa est, etomne opus
fecta.—Noudumquceroqiiidsit, qtti eslinsinu Palris; manifestamhabel suscepti ucgolii necessitalcm. Scri-
habet interrogatio isla suum ordinem : quoeroqtiid bens uiique (i) Evangelia, scribendi debuit afferre
unigeniti siguificatio sihi postttlet. El videamusan rationem : et videamttsquam osienderit dicens: Hmc
hoc sit, quod tu esse profiteris, id est, creatnram autem scriplasunl, ut credalisquoniamJesus est Chris-
Dei perfectam ; ut perfecla periineat ad unigenitum , lus filius Dei (Joan. xx, 31). Scribendi igilur Evange-
creatura vero referatur ad filiutn. Sed Deum unigeni- lii non aliam praetulit causam, quain ut omnes cre-

(1) Vox filii deest in nostro codice. (2) Unicum.

(a) Val. bas. codex, sif adepla, el extra ficlemel ve- C Flae. : Ergo uttigenitiisFilius non esl crealura, qii
rilaiem. Magisplacet cum aliis ef wXufein,qitsenimi- Deum videl, quem nuila crealttra videt. El ne forie
rum iu ligandi et solvendi poteslate maxime cotn- unum eum de adoptivisfiliiscrederel, ampiitavit sensns
nienriatur. impiioccasionem,ciimetimdixit nonsolitm filiuiit, sed
(b) Edili exceplo Bad. nec ecclesia sit ulla. Tnm eliam tinigenilum Fitittm : hoc ttotnennon Itabel so-
etiani Bad. nec Chrisius. Tres mss. ttec ecciesim.Ve- cios. (En verba (lilmii clare expressa, Adriil,) Fii.i
rius alii magnoconsensu, nececctesias'1illa, qusesci- adopuvi in sinu Abrahmsunl: qui atiletn veruset uni-
licel tnha profitetur, nec Christi, hoc est, nec ad genilus filiusesl, in sinu Palris est.
Christum Ecclesisecaput pertineat. Particula iia, licelsuperlluere viriealiir, additur
Bad. et relictis et re- (f)
(c) Er., depulalus. Lips. Par., ex (ideveleruiu librorum, Mox in niss. Yat. has. et
licitts deputaius, sine ef: ac deinde cum ms. Yat. Martin. darel
bas., dum non mori dicilur. Ubi apttd Bad. et Er., pro eo ut omitis.
d«m nonnequemori, etin qiiibusdam mss. dumneque (g) Hic Filius proprius esse oslendilur diiohus
twn mori. Reclius castigaliores mss. relictus_el depu- argumenlis, qnoruni alterum non saiisapcneexpres-
talus, dum non neque non moridkilttr : hoc esl, diim sum esl. Uirnmqiie illustraiur veibis Fauslini lnco
neque clicitur nioriturus, quia Cliristussuam de illius lauriato. Si et Christus crcaiura est, quid conlttliimun-
exilu noluil declarare voluniaiem; aique ita hoc ma- do, dans pro creaiura crealuram?(En priinum;.alterum
net in occulto, seu sub sacraniento. Ainhrosinsaulem vero,) Si Christuscreaittra esl, servusest : et quomodo
Serm. xx in psal. cxviu , aliquos ait de niorte redimit ad liberlatem, cum servus nullus jure possil
S. Joanuis dubitasse. An eorum numero accensen- conferreUberlalem?Proeiereaex verbis, ul ornitisqui
dus sit Hilarius, ex hoc loco non satis certo deduiri D creditin eum, elc, colligil euni non esse creaiurain,
queal, ciim adh.tereat, quantum potest, verbis Evan- cum crederein crealiiramsit divinilalisoffensio.
gelii Joan. xxi, f 22 et 25. (h) In aliquol mss. hhic proprielas : male. Pejus
Bad. el Er. hinc pietas.Quippe adoplioni oppo-
(d) Vox filii nnn occurrit nobis in mss. nisi in co- apud
nilur proprietas, quoe hic est, id est, in his Joannis
dice S. Martini Turon.
(e) Apud Par. desideralurpariiciilaef, qusehic per- verbisaperle declaraiur. Ex qua declaratione sequi-
inde est atque eiiam.Deindeapud Bad., Er. et in tri- lur nos illi fidemac dileciioneindebere. Ex quo patet
bus mss. Valic post unigenuumadjicitur niltil : in- cur nunc hic, ac postea hinc legenrium.
lerpolaloris viiio. Hoc enim sibi vult : cum filii voca- (i) Editi, evangetisla; el mox Par. ul videamus.
hiilo adjicitur unigeniiinomcn, non de adoptivorum EmeudanUir ex scriplis. Idem quoque argumciitnm
grege, qui nuinero plures sunt, sed proprius esse si- prosequens Fauslinus: Si, inqnii, vere adopiioneessel
gnilicatur. Ut enim ait Auguslinus Coll. cum Maxi- fitius Dei, et non natura nusqiiam tnaqis hoc ex-
lnino, n. 11: Si filittsesl, verus filiusest,quia unigeni- planasset(Joanues) qitamin uliimo scriptionis; ne fi-
tus est. Ex eodem Joannis loco Fauslinus Ililarii des in ambiguo derelkta, vilam perderei per antbigui-
nostri vesligiis insistens tria coucludit c. 2, lib. ad laiisincerlum.
191 SANCTIHILARHEPISCOPI 192
derent Jesiim esse Cbristiim (iliumDei. Si sufficit ad A Filiutn, neque Putrem habet : qui confileturFilium, ei
salutem, Chrisium credere, cur adjecit filium Dei? Filium el Palrem habel (lbid. 23). Negans Filium ca-
Si vero Chrislum (a) credere ea demumfidesest, non ret Patre (1) : confilens Filium aique habens, Iiabet
Chrislum tanlummodo, scd Chrislum filium Dei cre- Patrem. Quoero hic quid adopliva nomina loci ha-
didisse; non est nomen filii in Christo unigenito Deo heant. Nttmquidnon nalurae res ista omnis est? Et
ex adoptionis consuetudine, (/>)qnod proprium est quam naturaesit, accipc.
adsalutem. Si ergosalus in confessionenominis est; 45. Joannes el hmrelki simul comparanlitr.—Ait
qtioerocur in nomine veritas non sit. Quod si in no- enim : Qttiascimusqttod filius Dei renil, el concarna-
mine verilas est; qua auclorilaie creatio esse dice- lus esl propter nos, ct passus est, et resurgensde tnor-
tur, cum non creationis confessiosalutem sil prao- luis assumpsilnos, el dedil ttobis intelleclumoplimum,
slitura, sedfriii? ut intelligatnus verum, (2) ef simus in vero fitio ejus
•42. Filius ex Palre nattts. Filium negantes, anli- (f) Jesu Chrislo: hic esl verus (g), ef vila mterna, ef
christi.—Hsec igitur salus vera est, hoc perfecloe fi- resurreclio (li) noslra (I Joan. v, 20 et 21 ). 0 infe-
dei merilum, Jestiin Christum filitim Dei credidisse. lix intelligentia, cl Dei spiritu carens, et (i) in anti-
Non est enim dilectio in nobis ad Deum patrem, nisi christi spiritum ac nomen proficicns, ei nesciens ad
per Filii (idem. Et audiamus eum per epistolam In- I I sacramentum salutis nostroc Dei (ilium venissc (per
queulem : Omnis, qui diligil Patrem, diligit eutn qui hoc indigna optimoehiijus intelligenti.esensu), crea-
ex eo natusesl (I Joan. v , 1). Quid est, rogo, cx eo turoe, potius adoplivum nomen quam verum filium
nasci ? Numquid iriipsumcst, quod per enm (c) crea- Dei Jesum Chrislum essc eonfessa, quibusnamhoe
ri? Aut cur Evaiigelista mentitur, ut ex eo natum arcanorum mysieriorum secretis edocta es? vel quis
dical, quem per eum creatum potius hsereiicus do- hodie novus hujus scientioe tuaeauctor csl? An ne
ceat? Et audiamus omncs (d) quid sic hic doctor. secrelo libi lioc per faiuiliariiateni amoris recum-
Dictum namque est: Hic csl antichristus, qui negal benii in pectus suum Dominusostendit (Joan. xin,
Pairem et Filiutn (I Joan. n, 22). Quid agis tu asser- 25)? Aut solus ad crucem sequens, inlcr coeterasus-
tor crealutse, et de non exstantibusChrisiinovuscon- cipiendoetibi in mairem Marioeproecepla,hoecquo-
ditor ? Si 165 professionemlenes, profitentis no- que in illa specinlis in le amoris contcstatione didi-
menrecognosce. An cum creatorem et crealuram Pa- cisli (Joan. xix, 27) ? Vel ad sepulcrum prior quo-
irem et Filium pra-dicabis, (e) per assimulaiasnomi- que Petro currens adeptus es (Joan.xx,i)'! Vel inlra
num voces excludere posse le credis , ne esse anli- (j) consessus angelorum 166 et signatorum libro-
christus intelligaris? Si in fide tua pef naturam paler rum insolubiles nexus, et signortim ccelesiium mnl-
esi, etper naturam filius est; maledicusegosum, op- .„ liformes potestates, et novarum alque incomprelieii-
probrium in le alieui nominis referens. Sin vero si- sibilium caniionum liymnos senipiternos, tam pia
mulata omnia sunt, et potius nuncupata quam pro- libi hscc per Agmimducem revelata doctrina esl, ne
pria ; fidei liiseab apostolo disce cognomen, et audi Paier pater sit, ne Filius filius sit, ne nalura natura
quoesit crediti Filii fides. Sequitur eniin, Qui negat sil, ne verilas veritas sil (Apoc.v) ? Iloeccniui apttd
(1) CaretPatrem.
(2) Et simusin verofilio Jesu Chrislo: hic est verus1Deus; grsece, ovxi; io-xiv6 ulnOtvbgBedg.
(a) Sepiem mss. crederenon sufficit.Abesl non suf- Deum ftlium, ctc. Hinc el llilarius nosler mox ait, si-
ficit a pnlioribtis. mutciia ontniu. Iiaque proximo verho prmdicabis,nou
(b) Quodsequitur, his nitilur Joannis verbis, loco solus vocabuloriiinsouus, sed inaximc animi intelli-
proxime iauriaio cohoereiitibus, cf uf credenlesvitam gentia ac senlciiiia significntur.
habeatisin ttomineejus. Quod fausleFauslinus vidii, (f) Vox ejus in vttlgatis omissa reslilnilur cx
ac nitide sic exposuit: Eliamnehic stispicioest crea- mss.
turm, ubi, qui crediderilquod filius Dei est Chrislits, (g) Aucloritate veiustiorum mss. removimushinc
wlernatnvitam possidet,el non aliler quam in tiomine vocahulum Deus: quod abest pariter a primis Fau-
ejus? ln noinineenim creaturm ne quidemvittim slini edilionibus, ne<|ue in postrciuis additum cst
lemporalempoteslquis assequi. nisi inlra parenlhesim, hoc esi, ex conjectura. Ani-
(c) Si idipsum esi, munriusex Deo natus pari jiire biguum quidem est num ille lcgerit hic esl verus
dicendus esi, neque mala esl Fausiini consequentia : _ Deus: quod Rasilius lih. IVcontra Eunom. p. 106,
Ergo et tnundus a nobis diligendusesl, si diligendtts" AugusiinusCoII.cum Maximinonum. 14, et Cyrillus
cst Pater. Sed clamal Joannes, Nolite diligeremun- Alexandr. ari calcem Dial. viu leguni. Aiverbuin t>c-
ditm. ius ad Filiuin ab llilnrio relatum fuissc apparet; ut
(d) In vulgatis, quis sil. Concinnius in mss. qtiid el legerit hic eslverus, et subaudierit ftlitis.
sil. Erasmtis Hilario perperamvilio vertit, quod Aria- («) Post noslra, additur in ipso apuri Faiislinnni:
num uuncuparil aiilichristiim, ctim hoc non lam ipsc apud queiu idem ille locus loiidem vcrbis refertur,
dicat, qiiam audial a Joanne dici. Unde Ambrosius qunmvis lioec,cf resurrectio nosira, sicut et superio-
lib. II de Fide cap. 15: Joannes dicil hmrclicosesseatt- ra, cf concarnaiusest propter nos, et passtts est, ei re-
tichristos, Arianosuliquedesignans; elFaustinus sa:pe surgcnsde morluisassumpsilnos, inorionon exslent in
laudaliis: Merilo ergo atitichrisltisvocaris, qui ttegcts sacro lexttt uiin gr;cco tuin laiino, sicul nec apud
Patrem et Fitium sub inlerpretalioneimpia. Cyiillum loco niox lauriaio.
(e) Quidam mss. per adsimilaias : male. Hic per- (i) Unus codex Valic. cuni duohus aliis, et exina-
striugitur Arianorum liypocri.sis,dequa Faustinusini- niti Ghristispiriiumac nomenprofaeits; depravalc.
lio Operis sui: Ariatta ithpieias asserit qitidem tnulia (j) Ex his, et ex dictis n. 20, liquei, non alium
nobiscumiisdem nominibus,sed non iisdem sensibus. Ililario Joaniiem Evangelii,alium Apocalypsisauclo-
•Nautiisdetn qitibus nos personat Dcum patrem, et rem fuisse.
 195 . DE TRINITATE LIBER VI. 194
tc oninia demutantur inlalsa. Aposiolus conccssa si-• A ritatcm nominis biijus quanta posset humani sermo-
bi oplimn intelligeniia (a) verum Dei filium dicit: nis significatione, monstraret: ait, Quid adhmc?Si
lu affirmas creationem, tu procdicasadoptionem, tu Deus pro nobis, quis contra nos? Qui filio proprio non
negas naiivilatem. Et cum hic verus Dei filius nobis pepefcit, sed tradidil eum pro nobis (Ib. 31 et 52).
sit, et vita seterna, et resurrectio; nec vita oelerna Num quidnam eiiam nunc adoptionis in eo eril nun-
est ei, nec resurreciio, cui ille non verus est. Et hsec cupatio, in quo proprietatis est nomen? Apostolus
qiiidem Joannes discipulus a Domino dileclus. enim volens cbaritalem erga nos Dei oslendere, ul
44. Paulus Chrislttm passim prmdicat verttm Dei magniiicenlia Dei dilectionisex comparationis genere
filiiim. — Sed nihil ab his dissimile ex perseculore noscerelur, ,non pepercisse Deum proprio (ilio suo
apostolus et vas electionis proedicavit.Qui eniin ser- docuit : non ulique pro adoplandis adoplato, neque
iiio ejtts non sub filii confessione est ? Quseepistola pro crealis creaturoc, scd pro alienis suo, pro con-
non de.sacramenlo veritaiis istius ccepla esl? In quo nuncupandis proprio. Quoerevirtutem dicii; ut magni-
iioniiue non proprietatis signilicatioesl ? (1) Cum enim tudinem charilatis intelligas. Quid silproprium ex-
dicitur: Reconciliaii sumus Deoper tnoriem fiiti sui pende; ue ignores veritatem. Nunc enim Apostolus
(Bom. v, 10); el rtirsum : Deus filium suum tnisitin proprium ait filium, cum in multis vel suum, vel ejus
simililudinemcarnis peccati(Rotn. vm, 5); et rursum: B soepedixisset. Et quamvismulli codices, per (e) irans-
Fidelis Deus, per quetn vocali estis in communionem latorum simplicem intelligeniiam, in hoc loco pro
filii ejus (i Cor. i, 9): Quid liic hnereticorumfurlo (f) proptio filio, suo fiiio conscriptum habeant: ta-
loci reliclum esl? Filius suus esl, fllius (b) ejus est: men grazcilas, qua lingua Apostolus est locutus,
non adoptio ejus est, non creatura ejus esl. proprium nunc magis quam siium nuncupat. Et licet
Nomen naitiram loquilur, vcrilaiem proprielas enun- commutiis intelligenlise sensu non satis inter pro-
liat, fidem confessiotestatur: non inlelligo qttid addi prium et suum differat; verum Apostolus, cum in
possit ad naturam filii- (2) (c) Nani quod filius cjus cseteris aliis diciis situm filiutncommemorasset, quod
csl, qui esse paler creditur; non incerta et infirma est grsece, TOV iv.vxovvibv,tamen in hoc loco secun-
ille, qui electionis esl vns, locums esl: nec Magister dum quod ait, Sc ye xov ISiovvlovovx sfeio-axo,qui
gcntium et Apostolus Christi ambigusedoctrinoesttoe prvprio ftiio non pepercil, naturse viritatem significati-
crrorem reliquit. Scit qui sinl adoplionis filii, et quii ter expressit: ut qui superius filios pltires jper spiri-
lioc esse ac nuncupari per fidem meriii sunl. Ait. tum adopiionis dcmonstrasset, nunc unigenilum
nnmque : Quolquot ettim spirilu Dei agunlur, hi filii Deum filium proprietatis (g) ostenderet.
sunl Dei. Non enim accepistisspirilum serviluiisiie- 46. Inexcusabilis cst qtti Christumfilium Dei negat.
rum (5) (d) in timoreni, sed accepislisspiritum adop- Q Aiuklirislum pro Christo esl suscepturus.— Non cst
lionis, in quo clamamus,Abba pater (Rom. vm, 14 el humanus hic error, neque in negando Dei (iliovi-
15). 167 Fidei nosiroe per sacrnmeiitiiiii regenera- lium ignoranlix est, ubi ignorari non licel quod ne-
lionis hoc nomen est: et profcssio nostra nobis proe- gatur. Crealura ex nihilo subsistens Dei filiusdici-
slat adopiionem. Filios enim Dei, opera secunclum Utr. Iloc si nec Pater locutus est, nec Filius leslatus
spiritum Dei gesta contmncupant: el clamatiir a no- 168 est> nec Aposlolus proedicavii, lamenattdere
his polius Abba paler, quam ex naluras manet pro- eloqui, lioc esl Chrislum non ignorare tanlummodo,
prietate; quia exlra nalurse proprietatem esl vocis sed odissc. Cum enim paler de filio suo dicat, Hic
olficium, ei dici atque esse non iciemest. est (Matih. m, 17); et Filius de se dicai, Qui lectttn
45. Filitis proprius diserteassertus. Epistolaad Ro- loquitur,ipse esl (Joatt. IX, 57); ct Pelrus confiiealur,
manosgrmcescripla.— At vero quse de filio Dei Apo- Tu es (Mallh. xvi, 16); et Joannes lestelur, Hic verus
stoli fides sit, intelliganius. Nain cumomni, quem lia- esl (I Joan. v, 21); elPatilus non desislat prsedicare
buit ad Ecclesioedoclrinam, sermone nuniquam Pa- de proprio : non inielligo aliud qtiam negandi esse
trem sine Filii confessione loquereltir; lamen ut ve- odium, ubi imperitioeerrornonexcusalur iiicrimine.
(1) Cum enhn dicit. (3) In timore.
(2) Quamquod.
(a) Prave in nonnullis mss. verbumDei. Et liic op- D et proprielas per pronomina suus et ejus signala, ac
limum Hilarii interpretem Fauslinum audire juvat: demutn Apostoli utrunique lestantis confessio.
Quomodocnim, inquit, non verus Deus est, qui verus; (d) Edili, in limore: repugnantibus mss. elgrseco.
esi filiusl quando non solttmde veri filii nomineDeusi (e) In ms. Marlin., laiinorum, loco traitslalorum.
verus probalur, sed eliam per hoc quod vita wlerna est. (f) Par. pro proprio suo filio: liaud satis dislincte.
Vila enim wterna non habelinilium neqttefinem:ergoi Nonnulli mss. pro proprio filio suum fitium. Obser-
verus Deus est Chrislusnon habens iniliutn neque fi- vat Faustinus hic Paultmi allurierc ad isia Gen. xxn,
nem, eic 12: Nunc cognovi,quia times Deum, et non pepercisti
(fj) Editi, filius ejus sit: contra (idem mss. Hic re- dileclo filio luo, et Isancfiguram luisse filii Dei: ple-
spiciunlur superiores Apostoli loci, quorum in duo- niorem auiem atque perfectiorem veriiale ipsa lutu-
bus esl suus, in postremo ejus. ram fuisse figuram, si lsaac verus filius a patre suo
(c) Bad., Er., Lips. ac non pauci mss., qnamquod. Abraham, et filius non verus a Deo palre oblatus
Mclius Pitr. (modo correcia fuerit interpunctio viiio- fuerit.
sa) cum anliquioribus mss. Nam qttod.Hic vult sanc- (g) Supple, vocabulo.Quamqtiam proprietalis vox
tus Doctor, nihil ad significandam veri filii naturami ita collocntur, ut filius proprielalis opponatur filiis
addi posse, ubi habelur filiis non inodo nomen, sed[ adoptionis.
 195 SANCTI HILAIUIEPISCOPI I98
Loquitur ha?clntenin, loquitiir piane per adventus A nagoga, cui linmortaliialcin lides hsec conlessa reri-
siii prophetas ac proeviosipse ille, qui postea eril ii liiberet. Et cum ille incertus elianinuni respondissei,
(a) anlichrislo loculurus: salularem fidei coufessio Quis est, Dotnhte, ul credamin eum (lbid. 36)? igno-
nem his lenlameniis novis inquietans, ut primun raiionem ejus, quem post ocnlorum (4) recuperaiio-
conscientioenostrae, (1) (b) quia ita eredimus, intelli nem tanlse fidei intclligentia niuuerabatur, nolens
gentiam filii naluralis avellal; deinde ipsum illud manere, ila ait: Et vidisli eiim, et qui tecumloquiiur,
quod (c) arioplivum erit, reliquum noinen excluriat ipse est (Ibid. 57). Nuinqiiid ab hoc sicut a cseleris
Nam cum quibus (seu, in quorum senieniia)creatur: Dominus, qui orabatil sanitates, confessionem ftdei
cst Cbristus, necessecst ut cum liis anlichristus ipst ad saluiem merendam (o) reposcit? Non niique. Nam
sit Chrislus; quia filii proprietatcm creatura non lia lisec jam ad csccum videniem locutns est;scd ob id
beat, ct Dei se ille lilium meiitiatur: et per hoc (d) i tantum, ut responderet ille : CredoDomine(lbid. 58);
quibus liic Dei filius jam negatur, ab his (2) lum quia responsionis (iclesnon coecilatissanitatem csset
Christus ille credatur. iillatura, (f) sed vilao. Et virtutem dicii btijiis dili-
47. Ad sanitaiemmerettdamfidesfiiii Dei prmexigi genler relraclenuts. Interrogai Domiuus, Tu crcdisin
lur.— Quas, oro, spes, inanis furor, expetis? El qu: filium Dei? Si utique sola Clnisti qualiscumquecon-
snlulis lux fiducia crealuram esse Christum poliu: B fessio fidei esset coiisununalio; diclum fuissct, Tu
tpiaiti filium blasphemoore contendis? Oporluernt K credis in Christum ? Sed quia hscrclicis pene om-
cx Evangeliisnosseac lonere fidei hujiis sacramcntiim nibiis boc nomcn in ore esscl fiilurum, ut Chrisliim
Nain cum Doininus possil ornnia, laincn in unoipio- confiterenlur, el filiumlamen negarenl; id qttodChri-
que corum, qui orabaul operationis suae effccium, slo proprium esl ad (idem poscitur, id est, ut creda-
iiieriititii esse voliiil confessionis. Ncqttc eniin ci vir- lur in Dei filitim. Creriidisseaulem in Dei filium quid
lutcm, qui Dei Virtus est, confessiooranlis atlclebal: proficil, si credatur in crealuram; cum a nobis Jides
sed Jiriei erat pramiium, hoc mereri. Namque cuin inCliristo, noiicreaturoc Dei, scd (ilii postuletur?
Martham roganlem proLnzaro inlerrogavil, an eosqu:
40. Filium Dei dwmonesnonnescierunt.—Anne Im-
in se credidissent mori non crederct in aeternum,
fidem elocuta esl jus nominis proprietaiem doeniones nescieruiii ? I)i-
(c) ad illa conscientia: su;c dicens,
enini est hxrelicos
Uticjite,Dotnine, ego credidi quia lu es Christusfilius gnunised docmoiium ore nonjam aposiolicisdociri-
nis, (g) convinci. Clainanl enim,
Dei, qui inhunc mttndumvenisii (Joan. xi, 17); con-
ei ssepe clnmant : Quid mihiei libi est,Jesu, fili Deial-
fessiohrec sciernitns est, el fides ista non moriitir.
lissimi(Luc, vm, 28)? Invilis veritas elicuit confes-
Mariha deprecansfratris sui viiam, inlcrrogata nn ita
ita credidit. vel a vitam p sionem, el naiura: potestaiem teslalur dolor obc-
crcderei, Quam, rogo, quo
lioc cimi sola sit vita sic crcdc- dientli. Viriute vincuniur, cum posscssa diu corpota
exspectat denegans, deserunt: lionorem redduiit, dum naluram (It) con-
re?Magnum est enini JiJei hujus sacramenlum, ei
istius beatiludo est. iiientur. Dei se inler haic filiumChristus et opere
perfecia confessionis
inter istas confitenlium
48. Ad suluteni aniinm eadema cmcojam vidente lcslatiir et nomine. Unde tibi
docmonumvoces, o hserclice, (/) nonien creaturoeet
postululur.— Cccco a nalivitate Dominus visum in-
dulserat, ct iiatiirsc damuum natiiroeDominus 169 iudulgcntia ndoplionis?
exemeral.Et quia coecusliic ad gloriam Dcinatus fue- 50. Judmi filium Dei Cltrislutnscierunl, elsi qui esset
rat, ut in Chrisli opere Dei optis possct intelligi, non Christusnescierunl.ArianiinChrislutnconiumeliosiores
cxspectata ab eo fuit fides coniessionis: scd qui in quam Judmi.— Quid sil Clirislus, ab his sallem qui
receptis oculis auctorem lanli sibi mimeris nescie- 170 nesciunt disce; ut impielatem luam ipsa illa
hnt, mcruit hocpostea ut fideni discerct. Non Ciiim ignoraniiuni necessariaprofessioarguat. Namquecum
csccilalis depulsio vitoc oeteriiitntem affcrebal. Ob JttdociCbristum corporeum uesciieoi, scirent lamen
<|tiodDominus jam sanum, et de synagoga cjecltim etitn qui Clirislus essel esse filium Dei; cuni falsis
inleiTOgaldiceus : Tu credisin filitiin Dei (Joan. ix, advcrsus eum testibus sinc ulla verilatis asseriione
55) ? Ne damnum sibi pularet esse, (5) se cnrcre sy- uterenlur, sacerdos eum iia inicrrogat: Tit es Chri-
(1) Qna ila credimus. f. n. 57, etalibi. Sic grsece xi vnxtp5>;laiine quoqtte
(2) Tum Christusille credelur. Plautus in Curc Id quod amo, careo.
(i>)Se carete synagogam. ln hoc siquidem codice, (i) Reciperaiionem.
ccocfPairem supra n. 42, neccareal virlulem,lib. vu, (5) Poposcit.
(«) Vetus codex Colb. anlichrislo, omisso in. tinendum cuin anliquioribus credatur, subaudilo
(b) Bad., Er. etLips. cumvelustioresnonnullis mss. quaita necesseest.
credimus. Melius Par. post mss. quia. (e) Ita ex mss. Coih. cl Gcrm. In aliis vero libris,
Redditur cnim ratio cur diabolus non statini lcntet al illa.
eripere Christo filii nomen, quia nimirum ita fixum (f) Lips. el Par., sed vilam.
esl iu noslra fitleeuui esse filium, ut ab bac senlen- (q) Ita mss. vel ex librariorum lapsu, tnore. At
lia statitu divelli nos posse dcsperet. cdiii, clamore.Mox in ms. Val. bas. quid nobis el
(c) Id est, ipsa illa adoptionis condilio faciat, ut libi.
cum eliam lilium non esse facile concedamus. (h) In ms. Val. bas. el Marl., nalttramDei.
(d) Exemplar Carn. quia hic. Tumillecredilur.
ms. Vat. has. (i) Edili, prmsumis nomencrealurmct indtUgcnliam
Deus ftlius. Mox aliquot alii, Chrhlus Re- adoplionis: refiagatiiibus mss.
197 DE TIUNITATE LIBER VII. 198
slns filius (a) Benedicli(Marc, xtv, 61) ?Sacramcn- At audi enim inter ssevascrucis cuslodinsl^^Ron^usc
lum nescientes, nalurain lanien non ignornnl. Neque cobortisedomiluni adfitlcm militem.Loquiturnamquc
inlerrogant an Chrisltis Dei filius sit, sed an liic sit conspectis tantoe virlulis operalinnibiis centurio :
Cbristus filius Dei. Error in liomine est, non in Dei VereDei filius ercitisle (Maith., xxvn, 54). Hoc, post
filio. Nam non quod Christus Dei filius sit amhigi- emissum spiriium, discissum lcmpli velum, et mota
lur : atque ita dum interrogalur an hic sit, tamen terra, et scissa saxa, ct sepulcra patentia, et mor-
quod Chrislus sit Dci filiusnon ncgatur. El qua tan- tui rcsiirgenles teslantiir, et bomo geutilis perfidise
dem, rogo, lu islud licle denegas, quod ne ipsi qui- confitetur; virlutis naturam agnoscit in gestis, naluroe
dem negant qui nesciunt ? Cum enim perfecla scien- veritatem profitetur in nomine. Tanta ralio veritalis,
lia sit, Chrislum Dei filiuni ante ssecula manentem, et lanta vis fideiest, utviiicat voluntatemveri neces-
etiatn ex virgine nosse natum ; ipsi quoqtie, qui de silas, el Chrisium Dominum glotiae seternsevere Dei
Maria nalum nesciunt, Dei tamcn filiuni cssc non filium esse, nec qui cruciftxerat denegaret.
ncsciuni. Et vide in quod te, negando filium Dei, Ju-
tlaicse impieiatis consorlium miscuisli. Quam enim 173174 LIUER SEPTIMUS.
illi damnalionis in eum causam allulerint lestanlur, In exordio exponilur libri hujus prwslaniia, tcribendi
dicenles :Etsecundum legcm debel tnori, quoniamfi- '.B causm, Arianorumvafrities, qtti huc usqtte delusa
UumDei se fecil(Joan., xix, 7). Anne non hocetiam sit ac repulsa, adversandieis discrimen, ne videlkel
impise tuoevocis npprobriumesl, (1) (b) cur sc filium Arium confttlansSabellio, ac rurstts Sabelliumitn-
dicat, quem tu esse asseras creaturain ? Ille, Dci pugnaits Phoitno favere videalur; et in rem Eccle-
coiifiiendose filium,reus moriis ab his judicalur : tu, sim quomodose invicem Arius, Sabellius, ac Plioli-
cum Dei filium ncgando, quncro quitl judiccs ? Pro- nus vincant aut vincanlur. Quibtts breviter explka-
fessioenim ejus ita Judoeis,ut libi displicct. Interrogo tis, eum, qui vere ex natura filius Dei est, vere quo-
an diversocab eis sententia; maneas, a quibus non di- que per naluram, salva unius el non singularis Dei
versus sis voluniaie? Eadem enim filium Dei eutn fide, Deum essecomprobalur,ut pote cui Dei nomen,
csse impiclaie lu denegas. Illi tamen co criminc mi- naiivilas ex Deo, divina cum nalura, lum polesias,
nore, quodnesciunl.NesciuntenimdeMnriaChristum, ac deniqtiequia se ipse Deumproftlealur. Quatnquam
scd Chrisium Dei (ilium esse non amhiguiit. Tu quia fatelttr Hilarius, cum argumenloex nalivilate pelilo
Chrislum non poies nescire de Maria, Christum ta- ila connexaessecmlera, ut seorsimtraclari nequeant.
mcn Dci filium esse non prsedicns. Illis, in eo quod Ac primo quidemponil, nalttram rei nomine semper
nescittnt, polest adliuc in tulo salus esse si credant : significari, ttisi ralione adjectorum adventiliumet
tibi jam omnia clnusa stint ad salutem, (c) qui ncgas (] ttou proprium essc inclicelur: de Filio aulemita a
quod ignorare jam non potes.Non eiiim ignorascsse Joanne dici, et Deus erat Verbum , ef a Thoma,
filium Dei; usque adco ul adoptionis nomen indul- Dominusmeus et Deus meus, u( hm appellationes
gcas, ut creaturam connuncupalam (ilium mentiaris. 'eliam ex adjunclis, veram in eo Dei naturam ea;prt-
Naturam atilem quanluin in te est aufcrens, auferres tnant. Ctti vero, non secus ac Pairi, nalurmdivinm
quoque si tibi licerel ct nomen. Sed quia id non li- proprium notnen, unius esl cum ipso naturw : ac
cct, naluram (d) nomini non relinquis : ne qttod filius proinde ipse cum Palre non duoDii, sed unus esl,
dicitur, verus Dei filius sit. Leviler hic attingil Verbi, Sapientimac Virltiiis co-
171SI .CliristumverefiliumDeiconfiteiilurAposloli. cjtwmina,eaque Fiiio aplala esse declarat, itt in Pa-
— Habueras inconfessioneeorum,quibus,desoevicnte ire absqueulla ipsitts divisioneaul demulationesub-
vcnio el lurbato mari, in verbi jussu eral. restiluta sislereoslendalur.
tranquilliias, ul et tu vertiinDeifiliumconfuereris, ct Subjicit deinde non initiusper se esse nolum, nalo eam
eorum voceuiereris : Vcrefiitus Dei esf (Malth., xiv, inesse naluram ex qua subsislii: nec dubitari posse,
55). Sed te sseviensspiritus in naufragium vitserapit, quin ex Dco nalussil Clirislus,quem obhoc mcixime
et nientis luoe motibiis tamquam (luctuoso mari in- inlcrficerevolebantJudwi, quia proprium sibi pa-
cumheus procella dominntur. D Irem dicebat Deum, sequalem se faciens Deo. ATa^
52. Cottfiieturel qui crucifixerat Centurio.—Si tibi tivitas aufem, sicut cl wqualitas, nec solum patilur,
ha;e navignniiumex eo incerta fitles videbitur, qtiia nec diversum.
exislimabitur esse Aposlolorum ; mihi tamen etsi Ex eoipso sermone,quemtunc Christusad Judmosha-
minus proeslatadinirationis, plus tamen affertaucto- buil,illius ex Deonativilatemsimulel paternwnaturm
ritatis.Veruiiiiamen etiain gentium in eo (idem sttnie; unilalem demonstratipluribus evincit : nalurw qui-

(1) Cnr se filitimDei dicat.

(a) In prius vulgalis, Dei benedkli. Abest vox Dei
a mss. et a gra-co. Judoeoruin error hinc notatur iri
lacto, non in jure ftiisse.
(b) Ita mss. At excusi, cum se filiumDei dicat, qtteni
tu asseris crealuram.
(c) Dicii liujus ralio pelenda ex Iract. psal. cxxxv i
num. 5, ubi inter alia hcec habentur : Exlra veniani
csl, qui peccatumcognovit,nec cognitumconfitetur: et
hoc, quia cottfessio erroris professio esl desinendi;
nec vcninni nieretur, qui a peccato desinere renuit.
Yide annotata ad num. 8, tract. ps. CXL.
(d) Sic mss. ut superius num.25 : Si non credono-
minibus,si naiuramvocabulisnon inlelligo.Edili vero,
naturam nominis.
 190 SANCTI HILARUEPISCOPI 200
deinunilatem,dum operalur quod Pater, dtim omnia A curreril Hilarius. Liber superior verum fillum,hic os-
eudemquefacit, dum una utriusque in mortuisvivi- tendit Deumverum.—Et quidem cseleris superioribus
ficandispotestas, utius honor, una ittjuria, dum de- libris adinonilos a nobis legentes meminimus, ut lo-
nique otnne judicium habet; nalivilaletnvero, dum tius blasphemisc(e) editionem perlraelaiiies.animad-
filium sese vocilaretton dtsinit, dum ita agit quod verterent non aliud laborari, quam ut Dominusnosier
Paler , ttt tatnen non ab se , ila eadem, ut lamensi- Jesus Chrisius neque Dei filius neque Deus esse cre-
mititer, ila judicium omne habel, ul lamen a Paln datur, dutii ei concessis lantum ex quadam adoplione
sit acceptum. Quod quidem confirmatur lutn ex Ju- noniiiiibiis,et Dei natura negatur et filii : cum et in-
dworum intelligenlia,qui Christum his diclis se vert demulabilis atque incorporcus Deus, sicuii et est, id-
Dei filium verequeDeum prmdicare intellexerunt, circo affirmatur, ne Filius nalus ex Deo sit; et Deus
lutn ex ipsius Christi responsis , quibus non se male pater ob id taniiini in conlessione Deus unus sit, uc
inteltectum retulit, sed inique non credilum, cum in fide noslra DeusChrislus sil: quia ncc naiivitalis
dictorumfidemopera facerent. inlelligenliam nalura incorporalis admittat, et Dei cx
Poslremo ex iis, qumChrisius a Philippo ut Patrem sibi Deo fidem uiius tantum nobis Deus in confessione
ostettderetrogalus peroravit, ipse se el ex Paire na- dissolvat. Sed superioribus jam libellis fallacemhanc
lum, el unius ejusdemquecum co naltirmdisertedo- eorum atque inutilcm proedicalionemex lege ac pro-
ceredemonslralur. phetis docenies, eam responsionis formam lenuimus,
quoein Deo ex Deo proedicato, et uno Dco ac vero
1. Hic liber supetioribus prwslat. Scribendi cau- professo, neque in unius veri Dei unione deficerct,
sm. Hmrelicorum subtilitas. — Seplimus hic nobis neque ad fidem Dei altcrius excederel; dum neque
adversum novoelioereseosvesanam temerilaiem liber solilarius nobis Deusin confessione, neque duo sunt.
scribitur : coeieris quidem anterioribus numero pos- Et inter hoec, unum neque negando neque confi-
terior, sed ad perfectoefideisacramentum intelligen- tendo, fidei (f) conscrvata perfeclio est, dum et
dum aut primus, aut maximus. In quo non ignora- quod unum sunt refertur ad ulrumque, el uterquc
nius quam difficilealque arduum iter doclrinseevan- non tinus est. Iloc igitur perfecioe lidei indissolubilc
gelicoescandamus. A quo quamvis (a) consciseinfir- sacramentum evangelicis atque apostolicis doclriuis
iniiatis nostrae irepidalione revocemur; tamen fidei ahsolutiiri, non aliud pritiium debuimus, quam Dci
sestu inciiati, et hserelicorum furore commoti, filiumveracnativilatissubsistentem 176 (?) naturain
et periculo ignoraniium perturbati, quoe loqui non cogniiioni audicntium intimare; neque aliunde aul ex
audenuts, silere non possumus : ulriusque discri- nihilo, sed ex Deo esse filium nianifeslare. Qnod
minis (b) metu stibditi, ne destitutse verilalis rea o quia sectuidiim ea, quoe anteriore libro edila sunl,
in nobis sil aul laciturnitas , aut prsedicatio. In- ambigi non potest, quin cessanle adoplionis iiominc,
creriibilibuselenim se corrupti ingeuii artibus 175 vcrus filius ex veritale nativitatis sit: (h) ea ntinc
hoeretica sublilitas circumegit : primum ut (c) fin- quoque ex Evangeliis proferimus , ul quia filius ve-
geret religionem, deinde ut omnium simplicium au- rus esl, verus quoque Deus esse noscatur : quia nc-
rium securitatem verbis fallerel, tum prseterea ut se que verus filius erit, nisi verus et Deus esi; neque
prudentioesacculicoaptarel, postrenio ut veritatis in- verus Deus, nisi verus et filiiis est.
telligentiam per speciem (d) ediise rationis averteret. 5. Hmrcsim ttnam confulans vix fugit suspicionem
Nam protestala (in episiola lib. iv ef vi relata) Deum alterius. Sabellius, Atius, llebiou, Pholittus. — Nihil
unum , menlita pielalem est; prolessa rurstis Dei humanoe naiurse gravius esl periculi conscientia
filiiim, audientes fcfellit in nominc; diccns etiamnon (nam ea quoeaul ignorala aut repenlina sunt, ba-
fuisse ante quam nascilur, mundi sapientise satisfc- hetit quidem miserabilem securilalem, sed non ba-
cit; indemulabilein quoque et incorporcum Deum hent melum futuri ) : quia non ignaro accidenlium,
conliiens, nativitatem Dei ex Deo per demonstratio- anxielas ipsa pcena patiendi est. Non ego nunc na-
nem subdoloe rationis exclusit : nostris adversum vem e porlu solvo naufragii ignarus, neque iter ineo
nos usa doclrinis , el Ecclesioefide contra Ecclesise infestos (i) nescius latronihus saltus, nec Libyscarc-
lidem pugnans, gravissimo adversum nos vel re- nas incertus scorpiones ubique et aspides et basili-
spoiisionisvel silentii periculo compnraio , dum per scos adesse transcurro: nihil solliciludini mese, nibil
;a qux non neganlur, ea prsedicat quoenegaulur. conscientisevacat. Sub specula enim omniiim hsere-
2. Quid epislola sua tenlarint ingerere. Qui eis oc- ticorum ad occasiones singulorum verborum in os
(a) Nonnulli mss. conscienliminfirmilate noslrm et (e) In codice Vat. bas. adjicitur liic, eorutn: ct mox
Irepidalione.Praferebant qtioque eriili , cottsctentim. post Deusesse credalur, subjicitur ex Deo.
Veriuscasligaliores niss. conscim,supplestti, ceu, cu- (f) Exemplar bas. Yal. ctim Marl. constimtnala:
iiisconsciisumus.Qualoqucndi ralionein psal. Lxviu, niinus ad rem. Iia, pag. 127 cdil. Veron. in noiis ob-
nuin. 15, exsiat, consciwinse salutis fiducia. Necdis- servavimus verbum consummet, loco conservet, in
plicetcum Corb. a primamanu, conscii. ins. Carn. secundiscuris subsiitulum.
(b) Editi, metui subditi: reluclaniibus mss. Deinde (g) Edili, subsislentemnutura ; reluctaiilibus mss.
liius e Vat. ne de destitutioneveriiatis. (h) Excusi eam : casiiganlur ex mss. Mox Marl,
Vat. bas. ms. proferamus, iion proferimus. Poslea ex Colb. reponi-
(c) ingcreret. mus, «f quia filius, ubi antea legebatur uf qui filius.
(d) Excmplar Martin. meditalmrationis. (i) In solis cditis, nesciens.
201 DE TRJNITATELIBER VII. 202
nicum pendcntium loquor, el omne scrmonis mci A_ 4. Veriiatisvis. Ecclesiasinusuotenereomnes perop-
iler aut angttstiis procriiptuni,aul foveisincisum, aut tal. Exipsishmresibuscogttoscitiir.Unaest. Dehwresibus
laqueis prseiensum esl. Jam quod artluum ac diffi- seinvicemvincenlibustrittmpliuma</t7.Sed eam,ut spero,
cile sil, minus conqucror : non mcis enini, sed apo- Ecclesiadoctriusesuoelticem, eliam imprudentise soe-
slolicis scando gradibus. Mihi vcro aut angtistiis culi invehet, ut licel fidei sacramenlum non susci-
(«) dcccdere, aul in defossa incidcre, aul plagis illa- piai, tamen adversum hscreiicos veritnlem sacra-
queari, semper in periculo, semper in metu est. menli a nobis inlelligat prsedicari. Magna enim vis
Prnedicaluro cnim secundum legem et propbetas et cst veriialis, qttoecum per se (/<)intelligi possit, per
Apnstolos miuin Deutn, adesl milii Sabellius , totum ea tamen ipsaquoe ei adversanlur clucel : ul in na-
mc sub verbi hujus professionelamqunmdesideralum lura sua immohilis manens, firmilatcm nnturoe stia?
cibum morsu saevissimotransvorans. Negantem me quotidie dttin atlenialitr acquirai. Hocenim Ecclesisc
rursum contra Sabellium ttnitm Deum, et confilen- proprium est, ut tunc vincal, cum Iscditur, tunc in-
lem verumDeumDei filittm,exspeclat nova hscresis, telligatur cum arguitur, tunc oblineat cuni deserilur.
ui a me duos deos arguat prscdicari. Natum quoquc Omnes quidem illa secum alque inira se (t) vellet
Dei filiuniex Mariadiciuro, Hebion(6) quod estPho- inancrc, nec ex tranquillissimis sinibus suisaliosaut
linus assistit, auctoritatem mendacii sui ex profes- B abjicere, aut perdere, dum indigni litint tanlse malris
sionis verilate sumpturus. De coelerislacco, (1) qui ab habitaculo : sed discedentibus cx ea hoerelicis, vel
omnibus esse extra Ecclesiam non ignoranlur. Hoc abjectis, quanlum amillitoccasionis largiendsc ex se
vcro damnatum el abjectum licet frequenter, sed salutis, lanltim (j) adsequilur ad fidem expetendoede
(c)inlernumhodieadhuc malumesl. Impie mulios acl sc beatitudinis. Cognosci enim lioc ex ipsis hsereli-
unius Dei professionem Galalia (d) nutrivit. Male corum sludiis promptissimum est. Namque cum Ec-
177 '" toltim pene orbem quos negal duos deos clesia a Dominoinstituta, ct ab Aposlolisconfirmata,
Alexandria(e) protulil. Pestifere natuin JesumChri- una oninium sit, ex qua se diversarum impietalum
slum ex MariaPannonia (f) defendit. Et Ecclesia in- furens 178erroraBSCIC'er','i nec negari possit, ex vi-
ter hsec periclilatur veritatem non lenere per vera, tio (k) malse intelligentioc, fidei exstilisse dissi-
dum ea ei ad irreligiosilalem ingeruntur , quibus re- dium , diim quod legitnr, senstii poiius coaplattir,
ligio et cotifirmalur, et deperit. Non enim unum quam lectioni sensus oblemperat : tamen dum sibi
Deum pie possuintis proedicare, si solum (supple, partes singuloeadversaniur, non solum suis, sed ad-
prsedicamus): quia non erit Deus lilius in solitarii vcrsaniiiim esl intelligenda doclrinis; ut dum ad-
fide. At vero Dei (ilium, sicut est, Deum prsedican- vcrsum unam eam onines simt ,impiissimum tamen
tes, periclilamur (in hominum existimatione) fidem C errorem omnium per id quod sola est aique una con-
Dei unius non tenere : et cjusdem periculi res futei. Hoerelici igitttr omnes contra Ecclesiam ve-
cst (2) (g) unum negare, cujus est et solilariumcon- niunt: scd dum hoereticiomnes se invicem vincunt,
fileri. Et haecquidemmundi sttiltanoii sentiunl, dttm nihil tamen sibi vincunl. Vicloria enim eorum , Ec-
his neque in non solo significari unus videtur, neque clesise triumphus exomnibus est, (3) dum eohoeresis
in uno non solus intelligi. contra alteram pugnat, quod in hoeresi altera Ecclc-

(1) quia ab omtiibus. Huspericuli res csset.

(2) Ita liber nosier, ut eral in prioribus cditioni- (3) Dum in eo.
bus ; unum non negare, ul in poslrema bnbetur, nul-
(a) Bad.,Er. el quidam mss. angusliisdecidere,Lips. duos negare. Unde Augttstinus conlra Maximinum
et Par. in angustiisdecidere: castiganlur ex mss. Vat. Ariansesectsefautorem lib. i, c. 1 : Ubi aisti a vobis
bas., Carn., Marl., Corb. etc. uiium Deum coli: consequenscst, inquam, ut attt non
(b) Lipsiuspost. Er. quiest. Recenlioresmss. qtti et. cotaiisChristum, aut non unwm Deum colaiis, sed
At vetusliores cumBad. quodest, quasi hoc esl. Pho- duos.
tinum autem ideo Ilebionem vocat, non modo quia (f) Ptila pcr Photinum Sirmiensem cpiscopum ,
liocrcsimillius suscilavit, sed et quia lib. i, in argu- cujus error non in eohicponilur, quod Christum ex
menlo hujus libri, de Hebione agendtim sibi propo- Maria nalum defendai, sed quod temporariam illam
sueral. Unde ct librum primum ante luiuc composi- nativiiatem solam prsedicet.
lum, et Photini bsercsimHilario lum ignolam fuissc D (g) Editi exccpto Par. unum Deum negare. Verins
nobisvideri jam pramionuimus.Postpauca invulga- Par. cuni potioribus mss. uiiumnon negare: hocest,
lis ex professioneverilaiis, uhi ex mss. restituium cst qui ttnum Arianis prsedicaniibusnon negat , slaiim
ex professionisverilale. cuni iisdem videtur facere, et Filio diviuiiatein au-
(c) Solus codex Val. bas. interiiumillttd adliuc. ferre.
(d) Marcetlo videlicel Ancyrse in Galalia epi^copo (h) Er., Lips. et Par. inlelligi non possit: male et
prseceptoreac magistro. Neque enim ad aliud rcferri proeierfidem mss. Porro quod liic de veritate , hoc
queunt hoecHieronymidc Scripl. eccl. in Marcello: mox clarius de Ecclesia alfirmatur, ul qu:e non so-
Sed et Hilarius septimoadversumArianoslibro nomi- lum suis, sed adversanliumesl intelligendadoclrinis.
nis ejus quasihmreticimeminit:ubi HieronymusMar- (i) Vat. bas. ms. tn</<
manere.Mox soli editi, aliquos
ccllum ila dubio proc.ul intellexit, ut etiam nomina- abjkere: refrnganlibus mss.
lum scripserit, memoria forsitau ita suggerente. (;) Maninianus coriex, consequitur.Par. cum mss.
(e) Ario, uti omnes vident, auclore: qui rinos deos Colb. et Germ. cx sequitur. DeindeCorh. expendendw,
in orbem invexil, cumPatrem Deumac Eilium Deuni non expetendw.
dicens ct colens, utrumque diverssesiibstaniiseas- (k) In mss. bas. Vat. ct Mart. male inlellectmfidei;
scruit: jactitabattamen se unum omninoDeum velle, corrupte. Videsislib. n, num. 3; et lib. i, n. 18.
PATROL. X. 7
 203 SANCTI HILARIIEPISCOPI S04
sioefides damnal (nihil enim est, quod hoereticiscom- A Sabelliumsihi adsinl. Legisse se asserenl, Pafer ma-
mune est): et inter hsec fidem noslram , dttm sibi jor me esl (Joan. xiv, 28) : et nihil vel ex nativilatis
advcrsantur, affirmant. sacramento.velex inyslerio evacuatia se Deiet assump-
5. Sabelliierror ejusqueconfulalio.—Unum Deunj tsecarnis inlelligentcs,i)alursefacienl(e)deminutionem
Sabellius prscdicat Filii nativitale sublata , (a) dun^ professionemajoris.Contendent enim advefsumSabel-
nalurse Virtuiem, quse operala in homine esl, Deunj lium, Filium esseeousque, utCtminor Patre Sit, utet
esse fton ambigit. Sacramento etenim Jilii ignorato honoremprseleriltimfeposcat, et riiori timeat: et mor-
(uus sit. Conlraveroille (Sabellius)naturam Deidcfen-
per geslorum admirationem fidem verse generationi3 dit
amisit : et dum audit, Qut tne vidit, vidit et Palrenj (f) in gestis: etcumuiiurti Deumnovella hscc nunc
hseresisnon negabit, ne filium Deum credal; SabelliuS
(Joan. xiv, 9), indiscretseet (b) indissimilis in Paln„
el (ilionaluroeimpie arripuit umohem, non intelligen5 lamen Deum unum, nc lilius omnino exslet, in pro-
naturalem unitatem sub nativitalis significaliom 3 fessioneretinebit. Hic (Arius) filium operantem inge-
monsirari : curri per id, quod ih Filio Pater videlur ret : hic (Sabellius) Deuin in operibus essC conten-
confirmatio divinitatis sil, non nativitalis abolilio det. Hic unumdicet : (2) (g) iste unum Deumnegabif.
Sabellius se ita luebilur dicens, Opera, quse gcsta
Cognitioitaque alierius in altero esl, qiiia non differt
alter ab altero riatura : et in quo nihil differunt, ir( B sunl proeterquam Dei nattira non efficit: peccatorum
eo (c) indifferens contemplalioest de proprielate na remissio, curalio infirmiiatum, claudomm Cursus,
turse. Nec sane ambigipolest, quin ex se specieut csecorumvisus, mortuorum vila a Deo solo est. Non
Dei formoe, qni in forma Dei manebat, oslenrierct. alia natura , quam quoesui conscia est, diceret, Ego
Succedit quoque ad hujus pravse opinionis stullum el Pater unumsumus (Joan. x, 50). Quid me in sub-
furorem eliam hoc dictum Domini : Ego el Patet slantiam alteram rapis ? quid in Deum alium sollici-
unumsumus (Joan. x, 30). Naturoeenim indissimilis, tas?Gesta, quse propria Dei sunt, Deus unus htec
unilas irreligiose (1) ad unionis profecit errofefn : ei, gessit. Clamahunl vero contra hsec dissimilem Deo
rationem dicti 179 virlus sola intellecia noii tenuit, patri filium proedicanlcsnon minus ore vipereo : Sa-
Non enim solitarium siguificat,Ego el Pater unuhisu- cramcntumsalutistuse nescis,credenriusl80cst(ilius
ssecula fncla sunt, per quem formalus
mus. Nam conjunclio ea , quse significat ef patrem, per quem
homo est, qui per Angelos legem dedit, qui (h) de
inlelligenliam non admittit unius : et illud (d) quod Maria natus
non : hoc vero unum est, qui missus a Patre est, qui crucifixus
sutnus, patilur singularem quod
non nativitatem sed naturam non dis- esl, mortuus et sepultus est,qui de moriuis resurgens
sumus, adimit, indexiris Deicsl, qui vivorum judex est et mortuorum.
cernit in genere; dum neque unutn diversitatis est,
„ In huiic renascendum cst, hic confitendus est, hujus
nec sumus linius est.
regnum est promerendum. Uterque hoslis Ecclesise,
6. Ut Sabelliuset Arius secum pugnanlesrem agant res Ecclesiseagit : dum Sabellius Deumex natura in
Ecclesim.—Compingeluijus(Sabellii) furori praesen- operibus prsedical,hi vero ex sacramento Jidei filium
tium haereticorum(Arianorum)furorem, utadversttm (5) (i) Dei confitenlur.
Ad uhius.
(1) Iste (3) Non habetur Dei.
(2) unum negabit iu ms. Veron.
(a) Rad., Er. et ms. Corb. aliiqne pauci, dum per cum aliis demiiiuiionem,quod aptius respohdet ver-
naturw tirttitem. Moxapud.Lips. et Par., Dei essenon bis , major tne est, ex quibus Ariani Christum Deum
ambigit, ms. Marlin. solo stiffiagante. Ilunc locum minorcui cl qttasi diiniiiulum pr<edicabaut.Proxime
sic imitatur Fausliiius s;epejaiu laud.ituscap. 1 : Sct- ante in vulgatis exstat faciunt, et siipra assCruni,ac
belliusadinirationeviriutum quas Christus operabaliir, posl, conlendutu, non jtixla inss. asserenl, [acieiit,
ChristumDetimessecretlit: ad superioruui iuiitatio- contendenl.
iiem deinde suhjiciens, SabelliusvinccilArium, qttod (f) In ms. Marl. ingeniit. Verius alii libri; in geslis,
Chrislusverus Detis est: el Arius vincal SabeUium, id est, ex iis quje gessit Cbristus , Dei in eo naitnam
quoclChristussub confessioneveri Dei verus et filius esse delendit.
esl: et mihicalholicoambo viceruiu, etc. Ut cnini ele- (</)Ita mss. At editi hic , non tsfe. Tum ms. Mart.
ganter ad meiitemllilarii noslri ait YigiliusTaps. !ib. ititutnnegabit: ubi habet exemplar bas. Val. unuin
n contra Euiycli. : lnconsonmperfidorumsententimin non negabti; quaeverba i-uinad Ariuni pcrtincre uul-
untim rectm ftdei modulum cmcinutu, trophmttmqueD lum dubium sit, ut et prsecedentia unum dicelad Sa-
nosirmvictorimcorumcassa certaminagignunt. Sabel- helliuin, iiuic snne lectioni favel, quod puilo anle
lii enim perfidiaArii daiiinal errorem, etc dictum csl, untimDeum novella hmc nunc hwresisnon
(b) Iii mss. Vat. bas. ei .Marl.et indkisibilis: male. negabit.Reiineiiduin tamen hic, unumDeum negabil.
Iluuc locuui ila cxpriinit Fiiusiinus cap. 1: Cumdi- IkercMsquippe vefsipellis unum Deum non iiegabat,
cii, Qui me vidit, vidii et Paireni: sictit Palris et Filii quo Fibtitu a divmitaie rcmoveret; et negabat tiiiitm
non tittam oslendit esse personam, ila unam oslendil Douiii, cuui Patrein Deum ei Filiuin Dcum proliieri
esse deilalem; cum Patris et Filii stibstanlia ntillUdi- coactii, eos uon unum sed riuos dcos prsedicabat, uii
versilasesl. jam observntum est num. 3.
(c) Editi, differeiis: emendaiitur exscriplis. (h) Solus codex Marl. per Maridm: manum iufide- .
(d) Lips. et Par. omiliunt particulam <7Uod;qua lem sapit. Constanier enim Hilnrius prscdical Chris-
expiitniiur td Gricconim. Juxta hsec Htlarii vefha lum de Mdrtanalum.
Maximus Taurin., honi. 1, de S. Eusebio, Qui et (i) Vox Dei abest a ins. Mart. necnon Vai. bas.
tinumdkil, el sumus, nec separalionese dividit, nec in quo et pfoxime anle legilUr , ad sacrdmenluihfi-
unioneconiundit. dei: qu;e lectio nihilo felicior est ac superiores ei
(e) Prteferi ihs. Vat. bas. demulalionem,Malumus cisdein librisannolatoe.Sncramenlum Jidei vocal Hi-
20'i DE TRINITATELIBER VII. 20G
7. PholinicumArio el Sabelliodiscordiaidem prw- ALDeum palrem ac lilium Dei Deum prsedicanieni,
slal. Ecclesiwfides conlra prwdictosItwreticos.— Jam deinde ul unius nominis, atque naluroe,(3) Ig) indis-
vero qua fidei nostrne vicloria Hebion, qui Pholinus simili genere riivinitatis, Patrem et Filium esse pro-
est, atil vincit aut vincilur : dum Snhcllium argiiil, fiientem, quisquamaut in duum deorum, aut conlra
cur hominemneget filium Dei; dnm ab (a) Arioma- in nniciac solitarii Dei tenerct errore ; cum quando
nitis confulatur, cur in homine nescint Dei filium. neque unio in praedicaloDeo paire et Deofilio repe-
AdversumSnheHium(b) Evangelia sibi ex filio Ma- rirelur, neqtie sub indiscretoenaturoedemotistraiione
rioedcfendil : (1) Arius ci Evaugelia per solumMa- deorum divcrsilas couvenircl. Ntinc quia negaulibus
ri;c filium non rclinquit. Ariversum hunc (Sabel- Dei filiuma Deo ex nalivitaiis veritate subsistere, li-
liiiin), <|uifilittmne^ai, homo ab eo (Photino) usur- bro superiore secundnm Evangclia responsum est :
paturin filium. (c) Ab hoc ei, (2) qui anle ssecula demonsii-andiimest eum, qui vere ex naiura filitts
filittm nesciat, filiusDei solum negaiur cx homine. Dei esi, vere quoque per naturam Deum csse : ila la-
Yincanl, ttt voliinl;quia se invicemvincendovincun- men, ut ueque ad singularem, neque ad allerum
tur : dttm et lii (scil.Ariani), qui nunc sunt, de na- Deumfidesnnslra depereat; cum nci|ue unum Deum
lura Dei confuiantur, ct Sabellitts de sacramento sit sic proedicaiura quasi solum, nCquequasi non
Jilii refellitnr, el Pholinus natum ante soeculaDei ]8 unum sit confessura (i) (h) non solutii.
lilium vel ignorare arguiiurjvcl ticgare. Sed inier 9. Quibus tnodisChrislum novimus Deum. Nomen
hsec EcclesioeJides, evangelicisatque apostolicisfun- Dei simpliciter ei dalum ittdex esl nalttrw. — Deum
data doelrinis, et adversus Sabolliiim tenet filii pro- igilur Dominumnosirum Jesum Christum his modis
fessionein,et adversusAriumDei naturam, etadver- novimus, nomine, nativitaie, naiura, poieslate, pro-
sus Pholinum sa:culicreatorem : el boc verius, quod fessione.(t) Et de nomiiie nihil pulo ambiguiiatis.
hoecab his invicemnon negantur. Naluram enim Dei Legimus enim, ln principioerat Verbum,el Verbum
in operibtis Sabellius proedical,sed operantem filium eral apttd Deum, et Deus eral Verbum(Joan. i, 1).
nescit.Hivero filiuninuncupant,sed veritatemineona- Quid calumnise cst, cur nnn sit qnod nimcupaiiir?
luroeDeinonconlilenlur.HoininemIQlautein Pboti- Atil intniqiiiil nomcn non naturse significalioest? El
iius usiirpat, sed in usurpato sibi hnmine nativiiatem quia coniradictioomnisex causa est, nunc hic negandi
Dei aiiiesoeculaignorat. (d)I(adtim qnscunusquisqiie Dei qtiscro causam. 182 Simplex namque nun-
defendit auldamnal, veriiatem ficleinostrse,ha'Cipsa cupaiio esl, et carel ollendiculo adjectionis aliense.
prout sunt rcligioseel (c) defeudcnlis et damnanlis, Verbum enim, quod caro factum cst, (5) non aliud
ostendunt. quam Deus esl. Non est hic deputatse aut assumptsc
8. Prwdktorum ralio. Dicendorumargumenlnm.— G nuncupationis relicta suspicio : ut ei, quod Deus est,
H;ECigiiur a me demonstranria paueis fuerunt, non non ex natura sit nomcn.
copia; sttidio, sed raiione caulela' : primum ut hsere- 10. Moysi Dei nomen adjcclum.Dii alii cx vocunlis
licoium incerta esse omuia el errntica noscerenlur, voliintate.— Respice ad coelerasaut deputalivas, aut
(f) cum quando sibi pro nohis invicemdissiderent : assiimptivas appellationes. Ad Moysen dictutn est,
liim deinde ne me hortim qui nuuc suut (id esf, Aria- Dedi le deutn (6) Pharaoni (Exodi vu, 1). Sed niim-
norum) blasphemis professionibus obniientem, el quid non adjecla nominis causa esl, cum dicitur
(1) In ms. nostro Arrius gemino r constanter scri- (i) Ne solum
bitur. (5) A't/(t7aliud.
(2) Quia antc (6) Futao; et paulo posl, cum dicitur Farao.
(3) In indissimili.
larius illud omne , unde mox ArianiadversusSabel- (c) Eriiti, ad hoc. Re.ciiusmss. ab hoc, id est, ab
litim contendebant Filium cuiu Paire cumdem non Ario negatur Pbolino Filium esse tantum ex homine,
csse, lioc cst, sarraiiientuin salulis nostrie , aut si seu ex quo lempore Clirisius lioino fuil. Tum in ve-
malis, Apost'ilorumsyniboliim. lere ms. Colb. ei aliis, <7«iaaufc, non qtti ante.
(a) Ita volgo Anani cognomiaaiUur ab Athanasio , (d) Iu viitgnlis,tfaaaedum unusqiiisque: nultis suf-
PlicebadioAgen»ensi,Gregorio Naz. , etc, maxinie fraganlibusmss.
quia gr;e<:avox "Apyc,.Wars,cujtis proprins est furor, j) (e) Excusi ctini plerisqne m»s. defendenteset datn-
ctiin Arii nomineel inrinle maximam affnritatetnlia- nantes. Pncferimus, ciiin niss. Mart., Corb. et Fatir.,
hel. Uuclein epislolaCoiisiaiitini,l. n C"iic. p 270 : defendeiitisel damiiantis,proptcr adjuncium religiose,
Age sane, MarsAri, c/upetstuendumesf: ac deintlein quod catholicsefidei congruit, non hoeresi,
processu sermonis . «7ro5£<5M T*iv'Apsiovp.unuv.Quo (f) Eriiti, fum qnoniiim: einendaiitur ex scriptis.
speclat illuriVinceiilii Lirin. c. ci: Cum profana ipsa Moxin vetere Colb.blasphemiwprofessionibiis.
Arianorumnovilasvelul qumdamBellona, captu prius (<;)Apud pnr. in dissimili, duobus verbis. In ali-
omnium Imperatore, cuncia deinde palaiii ctttmina
deslilituniversamis- qunt mss. tit indissimili Sic lola illa phrasis est intel-
sitbiitgasset,nequaquamdeinceps idem sonat ligend.i : neme, posiquam Filiumila utPatrem pra:di-
cere alque vcxare. Quia vero Ariomaiiiia cavero Deum, Palrem et Filiitm ul nominisiia et (pro
quod Marlio furore abreptus, non Intel quo respiciat afaut) nalurw uniusesse profttentem,eic.
noster Hilarius, cum fureiilem hoeresim cognomi-
iint. (h) Editi, ne solum; corrupte. Nalivusbicesl voca-
et sacra- buloruin ordo : nequenon sotumqmui non umtm, etc.
(6) Id est, evangelicam dispensationem
nientum salulis nostrse: cujus opus non scli filioMa- (t) In edilis, Sed de nominenihil puto air.biguitcilis
rise retinquil Arius, cum probat a Filiofacla soccula. , remansisse: glossema. Loco verbi remansisse, com-
moditisinlelligilur suppressnm esse.
legem dalam, ctc.
 207 SANCTIIIILARHEPISCOPl 208
(a) Pharaoni? Aut numqttid ei naturam Dei intulit.et A progeniesperfecla : quia nalivilas non habet dctri-
nonpotiusineumqui mclueret terrorem.cum dracc- mentum generandi, cum profectum teneal nascendi.
nes magicosdraco Moysimox virga manens dcvorat, Et idcircoearum rerum unigcnito Deo aptata cogno-
cttm cynomyiamquam immiserat abigit, cum grandi- mina sunt, qusecum eum subsistentemex naiiviiate
nempoiestale qua evocaverataverlit, cumlocustas ea . consumment, lamen (li) Patri insinl ex indemulabilis
virtute qua invexerat repulit, cum in operalionibus virtute naturoe. Unigenitus enim Deus verbum est,
ejus magi confiteiitur digittim Dei esse (Exod.vu, 12; sed innascibilis Paler numqnam omnino sinc Verbo
viu, 51; ix, 35; x, 19; vm, 19)?SicMoyses Pbaraoni cst : non quod prolalio vocis natura (2) (t) sit Filii;
deus datus est, dum limelur, (b) dum oratur, dtim sed ex DeoDeuscum naiivilalis verilatesubsislens,
ptinit, dum medetur. Et aliud esl deum dari, aliud ut a Palre proprius et per naltirseindilferentiamin-
est Deum esse, (1) (c) In Pharaonem enini deus da- separahilisdocerclur, significatusin verbo est. Sic-
tus est : coelerumnon ei est et nalura el nomen , ut ut Christus sapienlia ct virlus Dei est, non ille, ut
Deussii. Meniini quoque et allerius nuncupaiionis, inlelligi solet, inlernae polestatis aut sensus efficax
uhi dicilur, Ecjodixi, dii estis (Psal. LXXXI, 6), sed molus : sed natura tenens per nalivitaietn substanlioc
in eo indultinominis significalioest. Et ubi refertur, veritalem, his inlernarum rerum significata nomini-
ego dixi, loquentis polius est sermo, quam rei no- g hus esl. Non enim id , quod nascendo subsistit, po-
nien : quia rei nomen intelligenliam rei affert, coele- (est id ipsum videri esse, quod unicuique(j) semper
rum voluntas appellalionis ex alio esl. Et ubi se nun- intcrnum est. Sed ex seterno Deo palre unigenitns
cupalionis auclor ostendit, ibi per sermonem aucto- filius in subsistcntcm Deum nattis, ut non alienus
ris est nuncupatio, non naturale nomcn in ge- esse a natura palernoedivinitatis posset inteliigi, per
nere. haec proprieiatum notnina subsistens ostensus est,
11. Filius cur vcrbum,sapienlia et virluscognomi- qtiibits (k) ex quo subsliterat non carebal.Deus igi-
nelur. Filius est, ut dicitur, Deus. — At vero hic Ver- lur qui est, non est aliud quam Deus.Nam cum au-
bum Deus est: (d) res exisiit in Verbo, Verbi res dio, Et Deus erat Verbum; non diclum solum audio
enunliatur in nomine. Verbi enim appellatio in Dei Verbum (/) Deum, sed dempnsiralum inlelligo esse
lilio de sacramenlo nativitatis est, siculi sapienliseet quod Deusesl: (tu) quia sicut superius in Moysedeo
virlutis csi nomen : quoecum (e) in Deum filium cum ct in cognominatisdiis per appcllalionem nomen ad-
substantia veroenativilalis exstiterinl, (f) Deo tamen, jeclum sit; hic atilem (n) res significata subslaniioe
utsua propria, quamvisex eo inDeum sint],83"ala> cst, cum dicilur, Deus erat. Esse enim non est acci-
nondesunt. Non enim,sicut freqiienterdictumanobis dcns nomen , sed subsisicns veritas, et manens
est, (g) divisionisin Filio, sed nalivilalis sacramen- Q cansa, et natnralis generis proprieias.
tum praedicamus.Nec separalio fuit imperfecta, sed 12. Thomaseumconfitelur Deum, illwsa Dei unius
(1) In Faraone. (2) Sif filius.
(a) In vulgaiis, ut el Pattlo an(e, Dei<»iPharaonis. turamdivisamesscasserimusin ftlio : glossemata vnria.
Hic non repelilur vox Deum in niss. qtiorum in ve- Hic excludilurea senlemia, cujus iuvidiam iu Calho-
lustioribus hnheiur Pharao , hoc nomine juxia groe- licos conjicere moliuniur Ariani, supra, lib. iv, n.l,
cuni 0E6V*ap«», per varios casus non inllexo : in puta qtwd ex divisioncpaiernw substantimesse Filius
coeierisautem, Pharaoni, qnihus inlra consentitiiilet exisi.mettir, eic. Eademraiione Alhana^ios, Or. 2,
edili, faventeAmbrosio cpist. nuncxxvin, n. 8, ubi cont.Ar.,p.554, verbict sapieniisecognoininaFilioin
legii, Faciam te in Dcttmregi 1'haraoni: qni alias eliam sacris litteris ideo aptata docci, quia verum, naiura-
in cnsibus obliquis plerumque ponit Pharao. Quod lem atijue coscterniim absque ulla passione aut par-
liilaritts hic cx uomine Dei sinipliciter cl absolute titionc pateruse stibstaniise fcium aptissime signi-
dalo conficit argiimenlum, fuse persequiiur Ireiueus, flcant.
lib. III, cap. 6, inter alia diccns, Nequeigittir Domi- (h) Sic ms. Al. edit. PnfWtioudesinl : et mox,
nus , neqtteSpirilus sanclus , tteqtteApostolienm, qni Deusel verbumest.
nonesselDeus, definiiiveel absoluleDetitnnominassent (i) Corb. mss. sif filius ,: male. Vult quippe Hila-
aliquando, nisi esset verus Deus. El post pauca : rins in prnlalione vocis, qualenus hsecaccidens est,
Cumaulctneosqui non stiufdii nominat,twnin lotum, naturnm Filii non essesiiam.
quemadtnoilum prwdixi, Scriplura osiendil illos deos, (j) Duoinss. sempiternumest, Mart. semperin wter-
sed cum aliquoadditamentoel significalione,per quam D nutn est : corruple. Semper iitiernum, itl csl, seinper
ostenduniurnoncssedii. inhtcrens,quod utimi|uauiin propriam snbsisteiuiam
(b) Uniise inss. Colh. dam honoralur : mentlosc evadat : qualis iu nobis esi virtus aui sapientia.
(c) Mss.tit Pharaone.Verlil lrenams, lib. m, cap. 6, (k) Stipple,is, nimirum Pater , qui vinulis ac sa-
«nte Pharuottein. Explicari poiest illnd , tit Phtirao- pieniia; proprietaiibus numquam caruit.
nem, cx superioribus. Numquidei naturam Dei intu- (/) Ex mss. restiluitnus bic Detitn, ac proxirne in-
lil, et non poiius in eiim, etc. fra Detis.
(d) Mnrl. ins. ef res. Hic res opponiiur accidenli, (m) F.r., Lips. ct Par. quia non sicul : nullo suflra-
quod signilicaiur per nomen adjectum. ganie vclere libro.
(n) Unuse mss. Colh.res significalasubstanliaest.
(e) Er., Lips ei Par. tit Dei filium : castiganl ve- Corb.
tercs libri. rei significalastibstaitiiaest Viml. necnon edil.
Rad. el Er. res significataa subslanliaest. Relinemus
(/)Hocest. Patri, cui vcrbum virlus et sapieniia aliorumlibrorum lectionem, quoe sic commode po-
non desunl, quamviscx eo (minus apte apud Lips. et
Par. ex Deo)in Deum sint nala. testinlclligi, res tubslaiuimsignificatacst; ut liic fere
id ipsum sit quod initio num. 11, Verbires enuntialur
(g) In ms. Corb. nalura divisionis,in uno Vatic. et in nomine, vel snbslantiwesl, id est, ad substantiam
Mart. de naiura divitionis,apud. Rad. et Er. Dei na- perlincl.
209 DE TRINITATE LIRER VII. 210
ftde. ThomasDeum nalura profiletur. Ncque hoc no-. A 13. Pater ct filius unus lanium est Deus. — Nonien
men recusal Chrislus.— El videaraus an hanc Evan- igilur naiuroe, fideinoslrsenon deserit professionem.
gelistoe praedicalibnem, aposioli Thoinoe confessio Nomen enim, quod rem unamquamqiic significat,
consequalur, cum ait, Dominustneus el Deusmeus rem quoque ejusdem generis osiendit: et jam non
(Joan. xx , 28). Deus igitur suus cst, quem Deum res dnse sunl, sed res generis ejusdem est. Filius
confiietur. Et cerie dicltim non ignorabal a Domino: namquc Dei Deus est; hoc enim 185 significatur ex
Audi, Israel, DominusDeusluus unus est (Deul. vi, nomine. Non duos deos connumeral nomen uuuin;
i) : et quomodoapostolicafidesprincipalisimmemor qtiia unitis alque indifferentis nalnrne(d) unum Detis
esl facta mandaii, ut 184 DeumChristuniconfitere- nomen est. Cum enim et Pater Deus est, et Filius
lur, cum in unius Dei esset confessionevivendum? Deus est, ei proprium naturoedhinse nomen in ulro-
Sed Aposlolus totius sacramenii fidem per virtutem que sit; uterque unum sunt: quia cum subsistalFi-
resurrecliouis inlelligens, cum frequenter audisset : lius ex iiniivitate (e) naluroe, (1) nnilaiem lamen con-
Ego et Pater unum sumtts; et : Omnia qum Patris servat in nomine : nec ad professionemduum deo-
sunt, mea sunt; et : Ego in Pulre, et Pater in me rum nativiias Filii credentium-fidemcogit, qu:e Pa-
(Joan. x, 50; xvt, 15; xiv, 11) : jam sine fidci peri- trem et Filium, ut unius nnlurse, ila unius profilelur
culo nalurse nomen confessus est : quia ab unius JB el nominis. Est itaque Dci filio ([) nomen ex nativi-
Dei patris professiono religio non excideret Deum late. Ilic enim nobis secundus ad demonstrationem
confessa Dei (ilium, cum in filioDei non nisi paternse gradus esl, ul Deus sit ex naiivitate. Quamquam
nalttraeverilas crederelur; nec sub allerius Dei im- milii adhuc de proprietate nominis supersit aposto-
pia confessione fides naiurae pericliiaretur unius, lica aucloritas : sed interim evangelicumplacet Irac-
qttia non allcriusDei naturam perfecta Dei nalivitas tare sermonem.
attulisset. Veritatem igiiur evangelici sacramenti 11. Filius ul nalus ex Deo, Dei naluram habel.
Thomas inlelligens , Dominumsuuni et Deum suum Nasci et cmptumessenonidem. — Et primuni quscro,
esse confessus esi. Non hic honoris est nomen , sed quam nativitas filii nalurae novitatem potuerit in-
naturoeconfessio est : rebus enim ipsis alque virtuli- ferre, ne Deussil? Intelligentiseislud liumaneesen-
htis Deumcredidit. El Domintisprofessionisliujus re- sus excludit, ul aliquid a nalura originis su;e nas-
ligioriem tioii honoris esse docuil, sed fidei, dicens, centlo diversum sit : nisi forte quod ex nalurarum
Quia vidisli (a), credidisii: beati qiiinon viderunt, el • diversilate conceptum, novum aliqttid (</) in se (et
crediderunt (Joan. xx, 29). Vidensenini Thomascre- ita sit generis ulriusque, quod neulrum sil) veniat in
didit. Sed qttid crediditquoeris? Et quid aliud credi- vitaui; quod in pecoribus ac bestiisusilatum est. Sed
dit quam professus est : Dominusmeus et Deus IC ea ipsa novitas non inest, nisi ex connatis pro-
meus(b)'l Resurrexisse enim per seexinortuis in vi- prielatibus stib diversitate nalurse: et diversi-
tam.nisi Dei natura non poluit: et creditoereligionis latem (h) eorum nativitas non inlulit, sed acce
Jides lioc est professa, quod Dcus est. Anne ergo no- pit, dtim id lenet, quod ex utroque sibi tinum
men Dei non nalurscres exisliniabitur, cum profes- est. El cum hsecin his corporalibus causis et pas-
sio nominis lidem natiiroe creditse sit secula? Nam sionibtis ita sint; quis rogo furor est, nativilatem
ulique religiosus filius , cl qui non voluntatcm suam unigeniti Dei ad degenerem ex Dcoreferre naturam:
sed ejus qui se miserat faceret, et qui non honorem cum nalivitas non nisi cx proprielate naiuroe sit; et
suum sed ejus a quo venerat qua;rerel, honorem hu- jam nalivitns non erit, si proprietas naturse in nati-
jus in se nomiuis rccusassei; ne quod ipse unum vilate non fuerit ? Hincille omnissesiuset furor est,
Deum prsedicaverat, solvcrelur. Sed vere et aposto- ut in filio Deinon nativitas sit, sed creatio ; tit non
lica; fidei mysterium coufirmans,et natursc in se pa- naturae suse originem subsistens teneat, sed alienam
ternoe nomeii agnoscens, heaios esse docuit, qui a Deo de non exslanlibus sumat: quia secundum
cum (c) se resurgenlem e mortuisnon vidissent,Deum quod ait: (i) Quod de carne nascilur, caro est; et
lamen per resurrectionis intelligentiatn credidisscnt. quod de spirilus, spirilu esl (Joan. III, 6), quia Deus

(1) Unitatemtamennalurm.
(a) Hic expunximttsme, auctoritate veterum libro-! D intelligendattalivitas: et lib. viu.num. 18 : nec per sa-
rum. cramentum dispensationisunum sunt, ted per naiuree
(b) Anliquior codex Colb. cum Germ. Deusmeus nativitaiem.In ms. Mart.vox nalurmrursum repeli-
es lu. tur post tmitatemlamen.
(c) Parliculam tit hic prselermittunt vetusliores -(f) In recenliorihus dumtaxat mss. «erumnomen.
libri. (g) Erasmns pro in se, malebat insit. Lipsius dein-
(d) In niss. Mart. et Corb. unum Deinomen: male. de legit , cf quod ita, addito quod. In velustiore ms.
Hic Deus materialiler, ul aiunt, sumilur. Remig. omittitur aliquid in te. In ms. Vai. bas. ex-
(e) Vocabulum naturm in prius vulgatis interpunc- slat, aliquid prmlerista sit generis,elc. Pro et ita, ma-
lione dividilur ab antecedenli voce, conjungiturque gis placeret, uf tfa.
cum subsequenii. Iulerpunciionem mutamus , lum (h) Iu ms. bas. Yat. eorumntorum: inlerpolatio ,
quia alias remolior esset particula tamen, lum quia cujus loco intelligere est eorum pecorum, a quibus
frequens cst apud Hilariumnalivilasttalurm, pro na- scil. exstat nalivitas.
livitate nalurali, ut viricre cst in his iium. 22 : Al (t) Soltts codcx Yal. bas. cuui Mart: hic addit»
verout in natura ticel Dei, naturw (amvnex DeotU Dominns.
211 SANCTIHILARIIEPISCOP! 212
spiritusest, »on amhiguum sit nascenii diversumjA nosiraejudicia cum hmnani sensus opinione commu-
atque alienum aliquid ab eo ex quo (a) natus sit non nia sint, ut et naiivitas naturoc habeat onqualitatem,
inesse. Nativitas igitnr Dei Deum perficit , ut Deus el uhi scqualiiasest, neijue 187 alienum nliquid a
non roeptusintelligatur 186 esse » set' natus: ml'a se possilesse, nec soliim; lanien ex ipsis dictis do-
cceptumfisse, potesl non id ipsum esse quod nasci , minicis hujiis quoque sermonisnoslri fidesaffirmanda
dum omne ccepium aut cx nihilo in aliquid exsistit, esl, ne lemeriias contradicendi, subliberlatediversse
aui ex alio in aliud proficiiet desinit; ut ex lerra au- (5) in nominibus inlelligeniioe,(d) audeal professio-
rnm, ut ex solidjs liqnida, ut ex frigidis ferventia, nibus divini de se lesiinionii conlraire. Respondit
ut.ex albis punicea, ut ex aquis animantia, utex ina- enim Domiuus: Non potesl Filius ab se facerequid-
nimis viventia: Dei aniem filiusneque ex nihilo Deus quam, nisi quod videritPatrem facieniem:quwciiinque
ccepitesse, sed natus esi; neque aliud aliquid fuit enimHlefacit, eadem et Filius facit timitiler. Pater
ante quam Deus esl (a/.esset). Atqne ila qui in Deum enim diligit Filiutn, el omnia demonsiratei qum ipse
nalus est, uec ccepilquod Deus est (I) (b) nec pro- facil: et majora Itorum opera demonstrabhei, ut vos
fecii. Tenet itaqtie nativitas eam ex qua substilit admiremini.Sicut enim Pater suscilat moiiiwsei vivi-
naturam, et filius Dei non aliud quam quod Deusest fical, sicel Filius quqs pult vivificat.Nec euim Pater
subsistit. "Qjudicaiquemquam,sed omnejudicium dedit Filio, «f
15. Natus vereex Deo est, cui Deusest pateret cui omnes honoriftcent Filium sicut hoiiorificanlPuirem.
cumDeo wqualitas. JEqualiiat nec soli competitnec (e) Qui non honorificql Filium, non honoriftcalPa-
diversis.—(2) Aut quisque hinc ambigit, discat a trem, qui misil illttm(Ibid. 19, et seqq.).Propositionis
Judoeis inlelligentiam nalurse, vel poiius cognoscat qiiidemordo iri exigcbal, ut singula qtisequegenera
ab Evangelio veritatem nativitatis, in quo scriptum singularuni quarumcumque causarum periraetaren-
esl, Propler hoc magis quwrebant eumJttdmiinlerfi- tur; utquia Deum esse Dominum nostrum Jesum
cere, quopiam non soltim solvebulsabbaluni, ted et Cbrislum Dei filiiim, nomine, nnlivit.ue,naiura, po;
quodproprium ribi patrem dicebatDeum, wqualemse testate, professione (f) diriicissemus, denionstralio
faciensDeo(Joan. v, 1.8). Non nunc, ul in cneleris nostra gradus singulos disposilionis propositseper-
solet, Judseorum sermp ab his dictns referlur: ex- currercl: sed nativiiatis id nalura non patitur, qusc
posiliopotius haee Evangelisiseest, causam demons- in se et nomen, et naiuram, et poieslatem, ct pro-
trantis cur Domjnum interficere Judeeivcllent. Ccs- fessionemsola eomplectitiir. Siuc his enim nativitas
sat (al. cesset) ergo per impictatem blaspbcmnntium non erit; quia in se hoecomnia nascendocontiueat.
viliosoeintelligentioe excusatio; cuui per Apostoli Hanc igitur Iraciantes, incidimus in eam tiecessiia-
auctoritatem, sub significalionenativitatis, proprje- C tcm , ut superius conimemoraiaad orriineniiracmtus
tas naturalis osiensa sil: Patretn suumdicebatDeum, proprii differre non liceat.
wqualemse facieiisDeo. Anue naturalis nalivitas pon 17. Chtislus a Judmis accusaluset naturumet ttuii-
est, u|)i per npnie.n pairis proprii, naltirocoequatitas vilatetn suam cxponil. Christi virtus de cogniiioiie.
detnonstratur ? Non enim anibigilur , quin seqnalitas Quid hmc cognitio.— Respondens enim Dominusad
nihil differat. Quis porro dubitabit, qtiin indiffereii- Judoeos,qnod eum inierficere ob hoc inagis velleni,
lem naluram naiivitas consequalur? Hinc enim cst quia patrem suum dicens Deum, oequalemse Deo fc-
sola illa qnse vereesse possit sequaliias:quia naturse cisset, omne sacramentuni fidei iiostrse, dinn impiis
ieqiialitalemsola possil prsestarc nativitas. jEqualilas eorum motibus coutradicit, exposnit. Dixerat eniin
vero numquam ibi essecredetur, iibi unioest: pec superius, cum, paralylico curalo , violaii sabbati
(c) tamen illic reperieiur, ttbi differt. lta simililudi- reus etiatn mortis judicioconsiiluerelur, Paier nnus
nis jequalilas nec solitudinem habei,nec diversiia- usqueadhucpperalur, el ego operor(Joan. v, 17). Et
tem: qnia omnis sequalita^ nec diversa , nec sola hinc oninis accendebatur invidia, quod se Deo exse-
sit. quasset paterni nominis usurpatione. Volensilaqiie
lb'. Filii nativUasel cum Patre mqualilas ex ipsitts el nativitatem gnani confirinare, et nalurseviriuieni
diclis. DivinitatisChrisli diversaargumenlasitnulper- D profiieri, ail: Non potestquidquamfacereabse Fitius,
traclantur. — Quamquam igitur hujus inlelligentise nisi quod viderilPalrem facienlem(lbid., 19). Exor-
. (1) Nec profecitquod Deus ett. (3) /n hominibus.
\ (2) Aul quisquam.
(a) Editi, natum sit. Rectiiis ipss. uatut lif: hoc Deusest proftcit: quod ct in postrema edit. Par. rc-
enim,tjp Filio prseqMcafuf. |Jpdei|i ;)rguincntoFaus- posinini esl.
liiuisppl 2, Qndmodo,inqujt, nou verus Deus est, (c) Deestfumenin ms. bas. Val. Moxcum mss. le-
qui verus est filius? pt AugustinusCollat. cuip Maxi- giiiius ubi differi, id cst, ubi discrcpaniia esl, non
mino, n. 11 : Nonesl verut fiims, 4 quod esl Pater, cum editis ubi diffcrat.
non esi FJ7it»s:quocl uiaxiine in rebiis spjrjialjlius (d) In quibusdam mss. gaudeat.
verum esse recie hic nbtat Hilaritis. Inierduii) tameii (e) Edili, Qtti non honoriftcatUFilium, non hono-
Ariani Chrisluin yerum Dei filiqm confitentes, ve- rificant..., ucqiiecum sacro textu, nequc cum mss.,
rum Deum uegnhint, uti constat ex lib. conira neque secum ipsi infra conseuticnies.
Anxeniium, n. 7 ei 13, necnon ex lib. i Auguslini (/) Sic Par. cum pr.cstantioribus mss. Vat. bas.,
contra Maximiiiumc. 6. Marl., Colb., Carn., elc. Alcuninoiinullisaliis Ratl.
(b) Sic poiiorqs mss. At Bad., Er.et Lips. necauod CtEr. docuisscmus.Lips. docttiiuHS.
213 DE TRINITATE LIRER VII. 214
dium responsionis adversum Judseorum|mpium mo- A vinitatis veriiatem in Patre et Filio conGtetur, abso-
lum , per quem usque ad voluntatem inferendsemor- lutissimum sacramentum, 109 "l cadeni faciendo
tis exagilabanlur, apiatum 188 est. Nam adviolali Filius similitcr faciat, el simililer faciendo eadcm
sahbaii objectum sibi reatum dixerat, Pafer meusus- sint ipsa (e)quocfaciat: quia sub una bac significa-
queadhuc operatur, el egooperor: ut usurpasse hoc tione testenlur et similiter facta nalivitatem, et ca-
ex auctoriiate intelligeretur (a) exempli; significans dem facta natumm.
tamen hoc, quodipse ageret, Patris esse opus intel- 19. Demonslraliooperumnalivilalem ingerit, non
ligendum, quia ipse in se operaretur operante. Et ignorationem.Nostrwfidei instruclioest. Vellequid.—
rursum adversum eam invidiam, qua se per pater- Tenet itnque responsionis dominicseordo ecclesias-
num nomen Deo exaaquasset, h;cc subdidit: Atnen, licaefidei inlcgrum ordinem , ut nec discernat natu-
amen dico vobis, non polesi Filius ab se facere qttid- ram, et significetnativitatem. Hoc namque sequitur :
quam, nisi quod viderit Palrem facientem.Ne igitur Pafer enitndiligit Filium, el omnia demonstralei qum
exicquatio illa per nomen natiiramqiiefilii lidem na- ipse facil; et tnajora horum opera demonslrabilei, ul
tivilatis auferrel; ait Filium ab se faceie nihil posse, vosadmiremini.Sicut enim Pater suscilat morluos et
nisi quod Patrcm facienteni vidisset. Et ut maneret vivifical,sic et Filitts quos vull vivifical(Ibidem 20 ef
salutaris in Paire et Filio confessionisnostrae ordo; g 21). Anne demonstratio operum aliud hic nobis prse-
naluram nativiialis ostendil, qusepotestalem efficien- ter quam nativitatis fidem ingerit, ut subsistentem
di non per incremenla indullaruni ad unumquodque Filiumex subsistenleDeo patre credamus? Nisi forte
opus virium sumeret, sedde cognitioneprasumeret: per ignorationem credendus est unigenilus Deus
prsesumerctautem non de aliquo operis corporalis doclrina dcmonstralionis eguisse; sed temerilas im-
cxemplo, ulaliquid prius Patcr faceretad (b) id, quod pioe hujus exislimationis non admittitur. Non enim
postea Filius faclurus esset: sed cum nalura Dei in doceri eget (1) (/) qui quidquid docendus sit sciat.
naluram Dei substitisset, id est, ex Patre Filius na- Nam postea quam aii: Pafer diligil Filium, et omnia
lus esset; per virtutis ac naturse in se paternaecon- demonsirat ei qum ipse facit : ut ostenderet omnem
scientiam nihil ab se, nisi quod Pairem facientemvi- JiancPatris demonslrationexnfideinostrseesse dociri-
disset, Filium facere posse testatus est : et cum nam, ut scilicetel Paler nobis in confessioneesset et
unigenitus Deus paternsevirtuiis operationibus ope- Filius, et ne qua hic ignoratio in Filio ppsset intel-
raretur, l.mium sibi ad faciendum prsesumeret, ligi, cui Paler opera omnia, quse ipse facerel, de-
quanlum inconscienlia sua esset, inseparabilem a se monstraret; conlinuoait: Et niajora horum opera de-
Dei palris , qunmper legilimam nativitalem obtine- monslrabit ei, ut vos admiremini. Sicttt enim Pater
bat, posse uaturam. Non enim corporalibus modis Q suscilatmortuosel vivificat,sic el Filius quos vult t>t-
(c) Deus videt, sed visus ei omnis in virtute naturoe vifical.Demonsiralioergo futuri operis non ignoralur
est. a Filio, cui hoc demonslrandum est, ut exemplo pa-
18. DttmEADEM OMNU facit, non alius ; dum SIMI- ternse natursemortuos vivificet. Ea enim Patrem de-
LITER,alitts est. —Denique subjecit: Omttia enhn monslraturum Filio dicit, quoe mirentur : et quse
qumcumquefacit Pater , eademet Filius facil simililer eadem essent illa, mox docuit : Sicul enim Pater
(Ibidem). Smiliter illud ad significationemnalivitatis suscitalmorluoset vivifical,sic el Filius quosvull vivi-
adjecit: omniavero et eademad ostendendsenatursc ficat (Ibid., 21). Exscquatavirtus est per naturaein-
verilalem Joculus est, In his enim, quse et qumcum- dissimilis unitatem. Et demonstratio operum non
queeleadem sunt, nec diversitas potest esse, nec ignorationis inslruclio est, sed noslrse fidei: quse (g)
(d) relit|uum. Atque ita in natura eadem esi, cui ea- non Filio scientiamignoralorum, sed nobis confessio-
dem omnia posse naturse sit. Ubi vero similiier per nem nalivitaiis invexit, confirmanseam per id, quod
Filium eadem omnia fiunt, similitudo operum soli- sibi omnia essent demonstrata quse posset. Neque
tudinem opcrantis exclusit: ut omnia qusePater fa- enim non circumspectumse ccelestissermo egit, ne
cit, eadem omnia similiter faciat et Filius. Hsecest forle diversoenalursesigniftcatiosub occasione dicti
verse nativitatis intelligentia , et fidei nosiroe, quseD ambigui subreperet. Demonstrata IQO eniin e' P0-
ex nalursedivinse unilate, unius indifferenlisquedi- lius opera Patris esse ail (h), quam ad operationem
(1) Qut quid.
(a) Cbrisliisostenditseex aueloritale exempli ha- ternmconscieniiam.V. lib. de Synod. n. 75.
bere ut agat quod Paler, dtim ait, non polesl Filius (c) Yox Deus, quse in vulgatis deerat, resliluilur
ab se facerequidquamnisi viderit, elc, sicul significat ex mss.
Patri sibique unam et communem esse agendi vir- (d) Id est, nec quidquamquod non indultum , sed
lutem , cum adjicit, Pafer ineususque modo opera- adhuc velutirelentum sit et reservatum.
tur, et egooperor. Prima loquendi ratione se natum, (e) Exemplar Carn. qumfaciant: male.
altera se cjusdem cumPatre naturoedocei. ({) Bnri. qtiicquidquis. Er. <7uiquid quis. Suslulit
(b) Voculamid adjecimusex mss. Mentem Hilarii deinde Lips. <jut's.Vcrius mss. qui quidquid.
illuslrant Augustiniverba contra Serm. Arian. c. 14, (g) Puta, demonstratiooperum. Pro qumnon, habet
tilii ait Filium non fncere nisi quod videt: <7Mt'a
videt ms. Vnt. bas. neque.
se ex ipso faciendi huberepolentiam, ex quo se videt (h) In quibusdammss. perperam hic addituraDo-
exsisiendihaberenaluram: nibil enini aliud sibi vult mino: cum verbum aif ad coelestemsermonem re-
quod liic subjicjtur, per virtutis ac nalurwin se pa- feralur.
215 SANCTIHILARHEPISCOPI 2IG
eorum naturam virlutis adjectam : ut demonslraiio A quam ut et (c) naius esse, nec lamcn differensdoce-
ipsa nativitalis esse substanlia docerelur, cui per di- relur.
leeiionem Patris, operum paternormn, quoeper eum 21. Tofa de Filio fides eruitur ex prwdicits Chtisii
effici vellet, essel connata cognitio. Porro aulem nc verbis.— Paler igitur usque modo operatur, el \$}\
per demonstrationis professionem, igiioranlis in eo Filius operatur. llabes naturoenomina, cum el Paler
naturse diversitas crederelur; ea ipsa (a) qtise profi- operntur et lilius. Inicllige et naluram (d) Dei, per
lelur demonstranda, non ncscit. Usque adeo non de quam Deus operalur, operantem. Ac ne forie duas
cxempli aucloritate gesturus est, ut vivificel quos operaliones nalurarum dissiinilium existinies intelli-
velit. Velle enim naliirse libertas cst, quse ari per- gendas; memenio rie coeco dictuin fuisse : Sed ttt
fecloc virlutis beatitucliiiem cum arbitrii voluntale maiiifestenlur opera Dei in co ; me oporlel operari
subsistat. opera ejus qtti tne misii (Joan. ix, 5). In eo ergo,
20. Judicittm omne dalum naluram el naliiilaletn quod operalur Filius, opus Patris csl: el opus Filii,
probat. Judicium dalum, ttl honorissit wquctiUas.— opus Deiest. Et de operibus sequens adhuc sermo
Ac ne deinceps, quodquos vult vivificai, non naiivi- esi. Iuterim nunc nihil aliud studuil responsio, quam
tatis viderelur in se habere naturam , sed non naiic ut omne opus referrct ad iitrumquc; (e) ulriusque
potius potesiaiis jtire subsislere; continuo subjccit : B aulcm natura nondifferrct operandi, cnm in eo, quod
Nec enimPater judicat quemquam,sed omnejudkium usque adhiic Pater operalur, opcralur ct Filius : nc
dedit Filio (//u"d.,22).El in eo, quod omne judicium qui dominus sabbati cst (dominus esienim sabbati
dalum est, et natura et nativitas demonslratur : Jiliushominis , Luc. vi, 5), impie operari sabbalo
quia et omnia haberc sola natura possit indiffercns, crcderetur, cujusopus per nalivitalis naturam palerni
ueque nativitas aliquid possit habere, nisi datutn sit. in so operis esset aucloritns. Non confunditur ilaquc
Datitm autem omne judicium est; quia vivificat quos attt aboletur nalura, nc filittssit : ucc lamen rursiim
vult. Neque ademplum Patri jndicium potesl videri, adimiiur natura, ne Deus sit. Ncc discernuntur rii-
cum ipse non judicet: quia Filii judicium cx judicio versitate, ne unuin sinl: neqtic qttod uiium suiit, id
sit paterno: ab eo enim daluin omnc judicium est. potest proestare(() ne uterquc sit. Et primum filium
Sed dati judicii causa non lacita est. Sequitur enim : cognosce, cum dicitur : A'onpofesfFilitts ab se facere
Sed judicium omnededit Filio, ut omnes honvtificenl qttidquam,ttisi quod videtit Patrem [acientem(Joan.
Filium, siculhonorificanlPalrem. Qui non honotificat v, 19). Hahcs nativitalcm filii, quocab sc nihil possit
Filium, non honorificaiPatremquimisi(t//um(/f>td.,25). fncere, nisi videat. In co autem, quod ab se niliil po-
Quid(1) igitur, oro.dereliciumest suspicionis,aut quid test, innascibilitalisadimit errorem ; ah se enim non
reliquum est aclinipietatenioccasionis?Palernonjttdi- C potesl posse uativitas: quod auiem videt, (g) conscuc
cat quemquam,sedotnttejttdiciumdeditFilio. Judiciiau - in se natursesiguificaiuraguitio. Et in eo nuuc veram
tem dati ea causa est, ut Filius exoequalihonoris ad Dei cognosce naturam : Qiimcumqueenim ille facit,
Patrem sil, et inhonorificusFilio inhonorificusel Pa- eadem et Filius facit similiter (Ibidem). (h) Post na-
tri sit. Et quomodo post hsec iuleliigitur nalivilatis lurte aulem virluiem, natura; pcr id indissimilisin-
differre naiura, quam uou solum (/>)operalin,virtus, lcllige unitalem : Ul omiieshonorificentFilium, sicul
honor, sed eliam contumelia negaii lionoris exoc- honorificantPalrem qui misit illum (Ibid., 25). Ac ne
quat? Nibil igitur aliud, quam sacramentum nativi- le naturoeunitas in solitarii unione contineat; sacra-
tatis, sermo nunc divinoeresponsionis ostendit. Neque menlumin eo (ideidisce : Qui non honoiificatFUium,
alitcr potuit aut debuit Filius a Patre disiingui, twn honorificatPairemqui misititlum (lbidetn). Con-

(1) Deest t'<jifur.Paulo posl, aulquid retictuin; ac deinde, Pafer non judicat, et omnejudicium dedit filio.
'
(a) In mss. Cam.jCorb. et nonnullis aliis, quwnon lum. Quippe lib. de Synod. n. 73, legimus per simi-
profilelur. Mox in vetusliorc Colb. gessurtts, non litudiitemnon indiffcreiiitsesseniiw,pro per timililudi-
gesturus. Quod bic dicitur : Usqueadeo noncuni de exem- ttemnon differenlisessentim.Alia hiijusmodiexempla
pli auctorittitegesturusest, videtur uuctoritate
pugnare dictis in eodem Iibro et alibi reperire est.
num. 17, nbi Filius asserilur ea; exempli (d) DesideraiurDei in ms. Vat. bas. Ex subnexo
virlulein agendi usurpasse. At uterque locus facile
cum num. a JJ Scriptunc loco pendei hujus propositionis probatio.
conciliatur, auctoriias, 17, laiiliimgenili
genitore originem sonel, hic vero subditi dmnino (e) Martinianusms. ulriusque enim natura non dif-
exhibitam serviiuiem. Uirnmque illud cidem loco ferret opera. Lips. ct Par. uiriusque enim ttalura non
respondens Auguslimis contra Serm. Arian. c. 25, differtut. operando.Veibuui differretregiiur a particulis
sic cxplicat : Ncc Filius a se polesl quidquam, quia quam
nec ipse a semetipso,non quod in omnibusnulum Pa- (0 Id esl, ne uterque proprium cxsislendi modum
tris exspectet. habcat ab allero distinctum.
(b) Martinianusms. operatiovitiutis. Vat. bas. ope- (cj) Apud Bacl. conscientia. Apud Lips. et Par.
raiw virtutishonor : perturbate. Filius Palri exsequa- conscia. In ms. Cam. coiiscieniiie.Verius Er. cum
tur operatione, dum cadem facit quaePaler; virtute, plerisque mss. conscim.Sic mox, conscimpotestatis
dttm ita, ut Pater, quos vult vivifical; honore, dum hmcvoxest; et inilio hujus libri, consciminfirmitatis:
ah oinnibits est honorificandus. dcnuiiu in Psal. LXVIII,II. 15, consciwin se salulis.
(c) Edili, nalus esset. Al in plcrisque mss. naius (h) Etliti, perualurm. Rectius mss. post, supplc,
esse. Deindciu omnibus, nec lamenindifferens: for- jam cognitam, proximo scil, loco : Qumcumqtte(a-
sitan sincerius per hcllenismuinllilario non inusiia- cit, etc.
 217 DE TRINITATELIBER VII. 218
clusa sunt omnia adversum boeretici furoris ingenia. A Patre unum sit, et (c) unum se profilendo cum Pa-
Filius est, quia ab se nihil potest : Deus est, quia tre, non tamen (1) (d) ut solus tanlum atque ipsc
qusecumquePater facit, cl ipse eadem facit: unum pater intellectus amillat esse quod ftlitis esi. Tesla-
siint, quia exicquatur in lionore, eademque facit, lur enim primum naiuroe virtuiem, cum de ovibus
non alia : non est pater ipse, quia missus est. ilabet suis ait : Nec quisquam(2) rapiel eas de manu mea
igitur hoc sacramenti sola nalivitas, ut complecia- (Ibid. 28). Conscisepoteslalis hsecvox est, imperlur-
tur in se et nomen, et naluram, el potestaiem, et pro- bataevinulis liberlaiem per id, qnod nenio oves de
fessionem: quia universa 192 nalivitas non potest manu sua abripial, confiteri. At vero ut in nalura
non in ea esse natura, unde nascalur. Non affert ex- licet Dei, naiurse lamen ex Deo sit iiitelligenclnnali-
terni generis substantiam : quia ex uno non subsistit vitas; sttbjecit : Pafer quod dedit mihi majus est om-
alienum. Quod autem alienum a se non cst, id unum nibus(Ibid., 19). Non occullat ex Palre esse se nalum:
cst genere naiuree : et quidquid unum est per nativi- quod enim a Palre acc^§jj^AA«t.'^;us est omnt-
tatem, non habet solitttdinem; quia et soliltido sin- bus. (5) (e) Et qui accepi:, est in c.."Jy)d accepit
gularis esl, et nativitatis est unitas ad ulrumque. nascentlo, non poslea; et lamen ex alio est, dum ac-
22. Arianorum fides ipsorum cogniiioni adversa. cepit. Sed qui ex alio, accepit, ne aliud quid potius,
Chrisli potestas, nativitas ex Deo, natura divinuet ex- B et non in ejus intelligeretur natura a quo accepil cx-
sisteniiain Palre; iiianus. — El super hoc , (a) adsil sistere; ait : Ncmo poteril rapere de manu patris mei.
sibi divinscde se senlentine testimonium. Ait enim : De manu stta nemo rapit: quia a Palre qtiod esl om-
Qui sunt ex ovibusmeis, vocemmeatn audiunt, et ego nibus majus accepit. Quid sibi vult lam diversa pro-
novi eas, et sequunlur me, el ego vilammlernamdo eis, fessio, ut rursuin de manu patris sui nemo rapiat?
tt non (b) perienl in sempiternnm,ncc qitisquamrapiet Filii manus est, quaeaccepit a Patre; Patris manus
eas de manu mea. Pater quocldedil tnihi, majus esl est, qusc dedit Filio : ct quomodo quod non rapilur
omnibus,nemo poleril rapere de mcinupatiis mei. Ego de manu Filii, non rapitur de maiiu Palris ? Quomodo
et Pater unumsumus (Joan. x, 27, e( sc<7</.).Quis,rogo, si quoeris,intellige : Ego el Paler unttm sttmits (Joan.
iutelligenliam nostram sttipor liebelis menlis obiun- x, 50). Manus Filii, manus Palris est. Non enim de-
dif, ul hsec in sensum noslrum lam absolute dicla generat per nativilalem natura, ne eadem sit: neque
iion subeani? Aut quisiufirmiiateiu humanam lumor rursum quia eadem est intelligenliam nativilatis of-
aninii insolenlis illudit, ut Dei cognitionem cx his fendit, quia naiivitasnihil in seadmittilalienum. Ut
adepti, Deum putent non in his inlclligendum esse vero per corporalem significaiionemvirtulem possis
quibiis cognitus est? Aut enim alia sunt Evangelia ejusdem nosse nnturse, coinmemorata est Filii manus
proferenda qua; docennt : aut si de Deo sola isla G manus Patris; quia nalura et virlus Patris (f) esset
• (Evangelia) docueruiit, cur non iia crediinus ut do- in Filio. Poslremo ut per sacramenlum naiiviialis
cemur? Quod si ex his taiitum sumpla cognitio est; veritatem nalurse indifferenlis aguosceres; diclum
cttr non exinde fides sit, unde coguitio? Sed cum est : Ego et Pater unum sumus : ut quod unum sunt,
lides cognitioni esse adversa delegitiir; jam non co- nec diversum nec solitarium crcderclur, non alia in
gnitionis fides illa, sed criminis est, irreligiosam sibi utroque per naliviiatis et generationis proprictalem
fidem adversus religionem confessoecognitionis as- exsistente natura.
sumens. Unigenilus igilur Deus naturoe in se suoc 25. Arianiin ClirislumJudmis iniquiores.—Manet,
conscius, nativitatis proprise irieuarrabile sacramen- quantum intelligi licct, nieiilium vesanarum volun-
tum, ad fidei tamen nostrse confcssionem, quania po- tas, cessante licei volunlatis effectu : ct malignum
tesl verborum absolulione significal: ut et nalus in- animum malevolentisesiudium, absistenle maliope-
telligatur, et in Dei natura esse credatur, et cum ris occasione , non deserit. Nunc enim hsereticorum

(1) Ut unus solus. (3) El qui accipil. Sic infra , dttm accipit. Sed qui
(2) Rapit. ex alio accipil; deinde, a quoaccipii.
(a) In vulgaiis, asciscit. Rectius in mss. adsi7.Sic. D sit, lamen ex alio est, quatenus accepit. Quod illu-
lib. II, n. 15, post exposila noiinulla Joan. verba, ad stralur ex verbis 1. u, n. 20 : Qtti vila erat, non poslea
cscteia sic transitur : consequenliasibi adsint. quamestnalus, effeclusesl vila; non enimin eoaliud cst
(b) Auctoriiate mss. resliluimus hic perienl pro quod nalum esl, el(Uiudesl quod natus accepit; ct paulo
peribunl: moxque parliculam ef verbis nemo poierit posl : Deus qui a Deo tialus esl, non poslea quamnalus
prafixam, rursynique ante ego et Pater rcpeiitam est, sed nascendoDeusexsiuit. Hic pro accepii; in mss.
cxpunxiinus. prope ubique exslat accipil: neque male sonat.
(c) Par. uttttrnstf profitendo, mendose. (f) Sic inss. Al editi, esf efiatn tn Filio. Tuin Vat.
(d) In vulgatis et pluribus mss. «f unus solus. Ver- bas. ms. posiremoul posl sacrameiunm. Ex hoc Hi-
buiii unus, removiinus auctorilate codicum potiorum. larii loco commode intelligitur quod ait Irenoeus, lib.
Sabelliani erroris suspicio averlilur; ut Filius se IV,c. 37, ubi ponit primoDeum inconditione inunrii
uiium cum Palre profitendo, non desinat esse filius, externo Angelorum ministerio non cguissc : quasi,
nec debeat hnberi lamquam ipse qui Pater. inquil, ipse suas nonhaberel mantts : ac rieindc sub-
(e) Editi, ef quia accepil; moxque non poslea la- jicit, Adesfenim ei semper Verbum el Sapientia Fi-
men ex alio est : restauraniur ex mss. hoc nimirum lius, el Spirilus, per quoset in qttibtisomnia libcre ei
scusti: Qui nascendo accepit, el non postea, seuiion sponle fecii, ad qttoset loquitur dicens.Faciamus, etc.
pqs.t consliluiain nativilatem, est in eq quod accepit, adeo ttt Filium et Spiritum sanctum Dei matms dixe-
utboie iii co tiuUe iiulura sua constai : ac licci,in cb rit, quod ipsa Dri viritile ac hatura gaudcailL
219 SANCTI HILARHEPISCOPI 2-20
fttror, jam (a) Dominoin ccelissedente.quia exemplo A late, non es Deusex veritalc; creatura es prseslantior
Judscorum in crucem agerenon possuul, pari tamen cunciis: sed non es in Deum nalus, quia ex iucor-
infidelitate hoc eum quotl est (supple, esse) dcne- porali Deo nalivitatem non admilto (f) naiurse; non
gant : et cum non possint negarc quse dicla sunl, modo lu et Pater non unum estis, sed nec filius cs,
lamen dictis (/>) non obedientes, odium impietnlis nec similis es, nec Deus es). Judseis quidem Do-
cxercent, verborum lapides injiciunt, et si possent, mimis respondii, sed magis ad impielatem lunm om-
de throno euin suoincruccm relraherent.Etde Judseis nis boecapla rcsponsio 195 est: Nontiescriptum esl
quidem ad dicli hnjuS*(c) novilntem conimntis ita in lege, Quoniam ego dixi, dii esiis? Si ergo illos
scribiturf/oan. x,31, etseqq.): Tulerunl igiiur iapides dixit deos , ad qttos verbum faclum est Dei, et non
Jttdmi, uteumlapidarent. Respondit^Qfceis: Mttltabo- polestsolvi Scriptura; qnemPater sanctificavil, et mi-
na opera oslendivobisa Patre, propter quod eorumoptts sit in hunc munclum.vosdicitis quia blasphemavi,qtto-
lapidatit me? /Jcstwu^^nOi Judmi : Pro bono opere niatn dixi, Filius Dei sttnt? Si non facio opera Pattis,
non lapidamus te ^ertproblasplieinia; et quia lu cttin nolile credcremihi : si aulem facio , el mihi non vuliis
sis homo, fqciste Oe«m.Attu vero,hacr<:iice,quidagas credere, operibus credite; ul sciaiis et cognoscaiis,
ac profitearis agnosce;el eorum le inlellige essc con- quoniam (2) (g) Paler in me, et ego in eo (Ibid., 54
sqrtetn, quortini in |e refers perfidiseexemplum. Ad B seq). Cnusnm responsionis causa objectoeei blas-
id enim quod diciumest, Ego et Pater unum sumtts , phemioeinlulit. IJcnim ad crimcn depulabatur, quod
Judsci lnpides clevaverunt, et eorum impius dolor ad se cum honio esset Deum faceret. Deum autem se
sacranieniumfidei salularisimpatiens, usque adimpe- facere per id argucbatur, quod dixisset: Ego et Pater
lum inferendsemoriis erupit. Quid tu, non habcndo itnum sumus.Demonstraiurus ilaque hoc, quod ipse
quem lapides, denegando niiims efficis? Non differt ct Pater unum essenl, ex nativiialis usurpatnm csse
voluntas : sed voluntatemtuani incfficacemesse cce- nalura; in eo primum ineptiam ridiculi opprohrii
lestis ibronus cfficil. Quanto lu irreligiosior Judooo? confutat. cur in reatum vocaretur, quod se cum
Lapides ille in corpus elevat, lu in Spirittim ; ille in homo esset Deum facerel. Cum enim lex hnjus no-
hominemutpulabat, tu itiDeum; illeindivcrsanlemin niinis appellalionem sanctis hominibus decerneret,
lerris, lu in throno virttiiis sedentem ; ille in ignora- et sermo Dei indissolubilis confirmarel hanc imper-
tum, lu in confessum; ille in morituruni, tu injudicem lili nominis professionem; quomodo hic, quem Pater
sscculorum.Ille dicit: Cttntstshotno(Ibid., 55); lu di- sanclilicasscl, et quem in hunc mtindum misissel,
cis : Cum siscreatura ; uterque autem dicilis, facis te blasphemus esset Dei se (ilium confilendo; cum co-
Deum; boc conimune in eum impii veslri oris oppro- gnominatosper legem deos indissolubilis Dei serino
brium est. Negas enim Deum ex generalione Dci, C statuisset? Jam ergo non est criminis, quod se Deimi
negas filinm (d) ex nativiialis veriiale , negas hnc, cum liomo sit facial; cum eos, qui homines sini,
quod ego el Puler unum suinus, confessioneni unius lex deos dixerit. Etsia coeleris honiinihus non irrc-
in utroque alque consimilis esse naturae. Sulijicis ligiosaIuijus nominis usurpatio est; ab eo Iiomine,
suhstaniioenovoeel extcrnoeel aliense Deum : ut aut quem Paier sanctificavit (omnis enim hic de homine
allerius generis Deus sit, aul omnino nec Deus sit, responsio esl, quia Dei filius eliam hominis Jilius
quia non (1) (e) ex Dco nativilaic subsistal. est), non impudenter usurpari videttir, quod Deiso
21. ResponsioChrisli Jttdwis, aptq el Aiianis. Be- lilium dixerit; cum praecellat cseteros, qui cognomi-
sponsioniscausa et scopits. — Sed quia ad sacramen- nare se (h) non irreligiose deos possunt, per id quod
lum dicti hujus commotus es : Eijo ef Pafer unum sanctificatus in filium cst: b.eaio Paulo scientiarn
sumus; ut Judoeodlcenle : Cum sis liotno, facis te nobis sanctificationis istius intimanle, cum ait :
Deum , lu pari impielale dicas : Cum sis creatura , (i) Quodaitte promisitper prophelassuos in Scripluris
facis te Deum (dicis enim : Non es filius ex nativi- sanclis de filio suo, qtti faclus est (j) ex semine David
(i) Ex Deinalivitate. ita legit ad num. 26 et 27 paulo post, depulatur
(2) Codex Veron. Pafer in me, et ego in eum; el pro deputabalur.
(a) Editi, Dominumin cmlissedenlem: refragan- D norum ad Alexandrum.llb. iv, n. 15,etl. vi,n. 6, rc-
tibus mss.
(b) Vat. bas. codex cum Marlin. non tolum inobau- (oj Ita mss. juxla grsccum. Editi vero juxia Vti!-
dienlesoditimimpielalisexercenl,sed et verborum,etc, gaiam , Pafer in me est, et ego in Ac Patre. Idem locus
interpolaioris operam sapiunt. Ex bis paiet quori jam prtcterea ter hoc libro repetitur. primo quidem
observalum esl, Hilarium Scripturis ila diserte ex^ loco rursum cum grseco mss. conscniiunt, rursuin-
pressam censuisse cpiisubsiaiitialiiaieni, ut nec bona que editi cum Vulgata : secundo autem uiriqiie cum
fide a Scriplurarum perilis negari eam potuisse exi- groeco,ac postremo uirique cuhi Vulgata.
slimaril. (h) Lips. ct Par. non religiose : corruplc.
(c) Iu ms. Mart. veritaletn. Qtii ante : dissidentibusaliis
(i) Bad., Er. etLips. vetere
(d) In ms. bas. Vat. et Marl. hicaddilnr exveriiale libris. Tum Par. cum nis. Colb. promissttm,
naitirm: quod abest abaliis libris, el supervacancum non pfomisif.
videlur. ei. Removiinus et
(j) In vulgalis, <ji<tfactus est Mart.
(e) Editi cnm aliquol mss. ex Dei nalivitaie. Martir. aucioritate mss. Colh.,Germ. ac conseiiticiiie
nianus codex, exDeo Dcinaiiviiute. Prflfferiimis cunii gr;cco, necnon lrenseo lib. ui, c. 32 , ac Terlulliano,
niss.
Carn., duobusColb., Germ., etc, ex Deo nativilale advcrsus Praxeam n. 27. Moxex fide diclorum
(f) Hicrcspiciiintur postrema vcrba epistolseAria1 necnonCarnul. reppninius qui destinalus est, favenhv
 2H DE TRINITATE LIRER VII. 22i
secundtimcarnem, (1) qui desiinalus esl filius Dei h A nolite credere mihi (Ibid., 57). Si non opera Pairls
virtule secundum spirilum sanciiftcalionis ( Rotn. 1 facit, non creriendum ei cst, profitcnli Dei csse se
2, ct seqq.). Cessal crgo blasphemise crimen , quod filium. Non lubel ergo naliviias novam exlernnniqiie
cum sit homo Dcum se facial: cum hoc nomen pluri- naturain ; quin per id filius esse rrcriendus est, quod
inis Dei sermo delulerii, et sanclificalusacmissusa opera palris efficiat. Quid bic adoptio, qtiid indul-
Paire nilril aliud se qunm Dei filiumsit prolessus. genlia nominis loci invenit, ne ex nalura Dei lilius
25. EGOETPATERUNUM SUMUS,naluram nativiialui sit; cuin Dei filius ex lialtirnepalerme operibns cre-
oslettdit.— Non est relictus, ut arbiiror, amhigendi dendus sil? Nonexsequatur aut similis 197 est Dco
196 locus, quin de uatura nativilaiis riiclum sit crealura.nequeei naiursealieiiicpoicsliisccimpaiatiir:
Ego el Pater unum sutitus.Namcum Judaeiarguissen; sola ei nativitns filii non (c) impie per simililudinem
illum, quod perhocdicium, honio ipsecum esset, sesci credimr oequalis.Nam quidquid extra eum esl, cuin
Deuinfareret: responsiocjus confirmat, quod Deise fi- coniumelia ei hoiiornta:virtuiis oeqnabilur.Si enim
lium per id quod Ego et Paterunum sumus(Joan. x. aliquid, qtiod non ex ipso est, reperiri potestsimile
30), (2) ostenderil, primum nomioe, deinde natura , ei ac virtutis ejusdem ; ainisit privilegium Dei sub
poslremo nativitale. Nam ego et Paltr reiuni nomins consortio cnaequalis; jamque non eril Deus itnus , a
suiit; unum vero iiaiuroe professio est, quia in ec B quo indifferenssitdcus alius. Al vero noii habel con-
quod est uierque non differat; sutnusautcm non pa- Uimeliain,proprieiatis (d) seqnalilas : quia suum ost,
litur unionem. Et ubiquod («) unumsumusunio non quod sui simile csl; ct ex se est, quod sibi ad simi-
est, unum eos efficiiesse nativitas. IIoc cnim loiiun liludinem compnratnr; ncc exira se est, quod quoe
ex eo esl, quod Deise filium sancliliraius a Paiic sua sunt poiest: ct profectus dignitnlisest, genuisse
profitelur, et professio Dei filii hoc quod Ego el Pa- poteslatem, nec alienasse naluram. Opera Palris cl-
ter unum sutttusconfirmnt : quia nalivitas non aliam licit Filius; el per id crcdi se Dei Jilium postulat.
possit, nisi eam ex qua subsislit, afferre naiuram. Non esl prsesuniplio arrogans, quae probari se nou
26. Naluru Dei in Filio evincilurex gesiis. jEquuri nisi ex his quse geral poscit. Gerere auiem se non
Deo nequitqttod exlra etim. — Coiisiimmavit autem sua , scd qua: Patris siint, testalur; ne per magnifi-
lotius (idei nostraesacramentum unigenili Dei sermo. ceniiain geslorum natursenalivitas auferalur. Et quia
Namquecum responsum ad id fuissel, cur se cum sub sacramento assutnpii corporis, et nali ex Maria
liomo esset Deunj faceret; ut dictum illud , Ego ei honiiiiis, Dei iilius non inielligebatur, (3) (e) fides
Paler unum sumus, absoluise et perfectseintelligen- nominis intimalur ex geslis, cum ail: Si auiem fa-
tiae ordinem sumeret, bsec consequenter subjccit: cio, el mihinon vultis credere, operibitscredite (Ibid.,
Yos diciiis, quia blasphemavi,qttoniam dhi : Filius C 58). Credi sibi pritnum quod Dei lilius sil, nisi cx
Dei tum. Si non facio opera Palris, nolile credere operibus Pairis qtise ipseefficit, non vult. Quod si
mihi: si aulem facio, el mihi non vukis credere , ope- facit -opera, et per liuniilitateni corpoiis fide profcs-
ribtts crediie; ttt sciatis ef cognoscalis,quoniam Pater sionis indignus cst, operum Jidem postulat. Cur enim
in me, el ego in eo (Joan. x, 36, ef seqq.). Infrenis au- sacramenlum nati bominis, iutcl|igenliam divinoe
dacise esl desperata jam per conscieniiani salus, nalivilatis impedial; cuin divina nativitas omne opus
et extra pudorem est professa omnis impietas. Nam suuni (i) ({) suh minislerio assumpli hominis exse-
(b) jam quis necerubescil stnltitioc,ubi perriidit reli- qualur? Si igitur homini per opera non creditur qnod
giouem : liis enim conlradicere; ameniia potius quam Dei (ilius sil; credatur operihus qnod Dei filii sint,
ignoratio esl. Doininus dixerat, Ego el Paler unum quia negari quocl Dei sint non possunt. Omne eniin
sumus: nativitatis hoc sacramenluin est, ul Pater et iu se filius Dei habet nascendo, (g) quod Dei esl:
Filius iu unilaie nalurse sinl. El qnia nalurae proe- et idcirco opus Filii opus Patris esl, qnia naiivjlas
sumptio vocaretur in crimen, prsesumendi ratio do- nec exlra naturam eam est ex qtta (h) inanct, ei na-
cetur ex causa. Ait enim : Si non facio opera Patris, luram eam in se habet unde subsistil.
(1) Qui prwdestinalusest. j> (3) Ftdes nobis.
(2) Ostendit. \i) Sub mysterio.
grseco xov bpterBivxog; cum pritis legeretur qui prm- (d) Id est, ocqualilasrei, quse non aliena aul exlra-
destinatus est. Corbeiensis autem codex ab aunis sal- nca esl, sed silii propria.
tem mille exaralus epistolas Panli graece el latine (e) Omnes fcrme liliri, fides nobit. Magis placuit
complectens, latine prse se ferl faclus est ei, et prw- cum optimo cocliceColb. necnon Germ. fidesnotninis.
dcstinaius; sccus groece, ntpole cum vulgatis exeni- Snum quippe nomen praedicans Cliristus ac clicens,
plaribus groecisconsentiens. Fiiius Dei sum, ubi non est creditus, dicli fidem
(«) Vocemunum, quaein editis deeral, supplemus facere conatus est ex gesiis.
ex mss. ([) Eriiii, s«6 mysierio; et mox exwqtiatur, pro
(6) Excusi, jam quisquis. Reclius mss. jam qttis, exsequaiur.Casiigantur ope mss.
id est, jant aliquis. Mox, lits enhn contradicere,id est, (g) In ms. Carn. quod ueus est: sensus idem.
nam quod contradicuut fidei. (/<)Edili. tnanai: absque aucioritaie mss. Verbum
(c) Erasmo magis placuit non improprie, qnod et manere Ililario familiare est pro exstare,ut patet ex.
posteaLips. etPar. arripuere, refraganlibus Bari. et lib. iv, n. 6 et 16; lib. vi, n. 15, necnon ex Ijb. de
niss. Caute hinc et infra simUiiudoprsedicattir, ad- Synod. n. 35 ct 41. Eo aulem fre<|itensiiliiur ad si-
jitncta oequalilale: quod se semper proesliiisseinonet giiificandam Filii nativilaicm inilii aut divisionis
Hilarius inresponsis apologeiicis ad lib. deSyuodis. experlem. Sicinfra,nuin 31; Deusex Deomanensnon
 223 SANCTIHILARII EPISCOPI 224
27. Filitts in Palrc, el vicissitn.QuidquidinDeoest, A 28. Qttiin Palre sit. Humanwnaiivitaliscomparalio.
unumest. Filius vila de vita, adeoquenonexniliilo.—- Nativitatis ulriusque discrimen.— Admonuisse nos
Faciens igimr opera Pairis, et posiulans ul si sibi in exordio sermonis (Lib. i, n.19; lib. iv, n. 2; ef /t't>.
non crederetur, vel operibus 19g ipsis crederetur, vi, n. 9) 199 nostri meminimus, liumanas compa-
demonstrare dehnit quid esset operibus credeudum, raliones divinis non satislacere exemplis; lamen
nempe quod sequittir: Si atttem facio, et mihi non proparte iiitclligetui;enoslroesensum formis corpo-
vullis credere, operibitscredile; ut scialis, etcognosca- ralibus erudiri. Iliiinanse nalivitaiis conscientiam
tis, quoniam Paier in me,et ego in eo (Joan. x, 58). consulo, utrum non intra patrcs maneat origo nas-
Hocest illud, Deifilius sum; hoc est illud, Ego et Pa- ceniium. Nam lamctsi elemenla illa inanima ac tnr-
ter unumsumus. Hoecest nativjfatis natura : hoc sa- |ria, quibus nascendi causoeinclioantur, iu homincm
lutaris ftdei sacramentum, non dividere quod ttnum alteruin effluant, naturoelamen virlute"inira se invi-
sunl, (a) nec nalhilati adimere naturam, et ex vi- ccm manent: dum ct per (5) (e) datam naiurse ejus-
vente Deo viventis Dei verilalem confiieri. Non enim dem originem, nascentem sequitur ille qui gignit; et
ex compositis (1) (b) atque iuanimis Deus, qtti vila per accepiam nativiiaieni, cujus virlus etsi derivetur,
esl, subsistit: nequc qtti virtus est, ex iufirmibus non lamen (i) (f) auferiur, in gignenie se manel ille
contineiur : neque qui lux est ex obscuris coa- B qui nascitur. Et hoc quidemlanlum ad humanaenati-
ptatur: neque qui spiriius est, ex disparibus forma- vilatis intelligentiamcommemoraiuma nobis sit, non
bilis est. Tolum in eo quod est, untim est: ut quod ctiam ad perfecium in unigenitoDeonalivilalis.exem-
spiritus est, et lux el virtusetvita sit; et quod vita plum : quia natursc liumamc infirmitas ex disparihus
cst, et lux et virtus et spirilus sii. Nam qtii ait, comparalur, et ex inanimis continetur ad vitam. Nec
Ego sitm, et non demutor(Malac. in, 6) : non demu- statim in ea qttodgignitur vivil, neque lotum vivit ex
lalur ex parlibus, nec fit diversus ex genere. Hoec vita; cuni in ea niulia sint, qucc sine nalurse susc
enim, quoe superius significata sunt, non ex parlibus sensu, cum excreverint, desecentur. In Deovero
in eo sunt; sed toium hoc in eo unum et perfeclum, lolum quod est vivit. Deusenim vita est: et ex vita
omnia Deus vivens est. Vivensigitur Deus, et seterna non polest (g) quidquam esse nisi vivum. Neque ex
naturoe viventis potestas est: ct quod cum saeramcn- derivatione, sed ex virtute nativitas esl. Ac sic tlnni
to scientioe suaeex eo nascitur, non potnit aliud na- toliim quod est vivit, et dum lottim, qttod ex eo nas-
tum esse quam vivens. Nam cum ait, Sicut misit me citur, virtus est; habel nativilatem, non habet demu-
vivensPater, etego vivo(c) perPatrem (Joan. vi, 58); (ationem ; etiniperiit-profectum,nec amiltitnaturam:
docuit vitam in se per viveutem Patrem inesse. De- dum et nativitatem quam dedit per indiscretae natu-
hiuc cum dicit, Steuf enim Pater habetvilaminsemet- C rsc simililudiiiein sequitur, et naiivitas eam, quoe
ipso, sic el Filio dedit vilam habere in semelipso vivens ex vivente esl, natttramnascendo non deserit.
(Joan. v, 26); omnia viva sua ex vivente lcstaius cst. 29. Ignis cotnparalio aliera. — Affert autem pro
Quodautemex vivo vivum nalumest, habet nativita- parie fidei hujus significationem,ignis in se igucm
lis profeclum sine uovitale naturoe. Non enim no- hahens, et in igni ignis inanens. Nam cum sit in eo
vum esl, quod ex vivo generalur in vivum ; quia nec splendor luminis, nalurse calor, virtus urendi, ino-
ex nihiload nativilalem vita qusesitaesl, et vita, quse hililas sestuandi; tolum tamen ignis est, et hsec uni-
nalivitalemsumil ex vita,necesse est pernaluroeuni- versa, una natura est. Habet quidem ex iufirmitatc,
tatem, et perfcctse alque incnarrandoenaiivitalis sa- quod per materiam subsistit ac vivit, et cum ea per
cramentum, ut el in vivente vivat, et in se habeat quam vixeral delicil.Scd hoc, quod (li) incomparabile
(2) (d) vitam viventem. 200 De' est> (S) comparatione ex parte cognosci-
(1) Nequeinanimis. (4) Auferalur.
(2) Vila vivenlem. (5) Ex comparationumparte. Mox, in Deum sit.
(5) Datatn a se nalurw.
est aliunde; et num. 55 lib. vm, Christusnon de non mss. confirmanlque proxime subnexa, per viventem
subsiamibustnanei. Et lib. vi. num. 19, quemin le Palrem:
maneniisex le nativitalisnatura retinerel; el num 35, D (d) In mss. Colb. ct Germ. vita viventem.
jVonttf esse cwpil ex nihilo, sed exiil a manenle.De- (e) Edili. datam a se. Abest a se a potioribus mss.
mttm iu sinccris exemplnribusnusquam reperias ma- Acule hic explicatur qui lilius in paire, et iu filio
nare, quod ad octeruamFilii generaiionein referatur. paler. In filio pater esl, quia nasceutem seqiiitur
(a) Editi, nec nativilatit. Rectius mss. necnativilati, ille qui gignit, dtim hujus nalura in genitum quodam
Iioc est, nec nato. modo trajieitur. Illa autem natura a lilio accepta,
(/»)Mart. ms. ut infra habet inania, pro inanima, dum non amitliturina patre, sed in maneai. eo manei, id Jilio
ita et hic ctini codice Val. bas. atque inanibus.Corh. prseslat, ut etiam ipso genitore
a prima mann, nequeexinanibus. Deinde in omnibus (/) Mss. Corb., Pral., Yind.,etc, auferalur. Anti-
exstat infirtnibus,ubi in vulgatis itifirmioribus.Tum quior Colb. attferetur.
verbo continelur, pro consial, videlur usus llilarius : (g) Ms. Carnut. aliud esse.
ne ila ex Patre prodiis^e Filius existimetur, ut non (h) Apud Rad. el Er. desideralur incomparabilc.
scmper inlra ipsnm conliiieaturac maneat. Sicquippe Deinde apud Lips.,Par. etin plerisque mss. ex com-
)ib. vi, n. 19, Palrem alloquens confiielur uatuin, paraiionum parle cognoscimus.Minusmale in Martin.
in quo te generationisex te vetilas conlineret,et quem ex comparationepartetncognoscimus.Reponimus com-
iti te manentisex le nalivitatisnalura relineret. paraliohe, etc, aucloritate nis.bas. Vat. ei aliorum
(c) Edili hic propter Palrem, sed lib. vm, n. 16, duorumt'nVat. quibus coiiseniiunt Rad.et Er.Moxmss.
per Pairem; quam leclionent conslaiitcr cxbibcnt habcttt Deum sit, non in Deosit. ,
225 DE TRJNITATE LIRER VII. 226
mus ; ul non incredibile. in Deo sit, quod pro parte iA lius naturse demonslrarel in diclo, subjecit, Dicitis
aliqua in terrenis reperialur elementis. Quscroilaque quia blasphemavi,quoniam dixi, 201 Filius Dei sum,
nunc utrum divisioac separatio sit, cum ignis ex igne unitatemnaturseexnalivitalcesse conicstans. Atvero
est. Aut numquid absciditur natura ne mancat, aut ut nativitatis lidem professio absolula firrnaret, nec
non sequitur natttra neinsil, cum accenso lumine nalurse lamen afferret nalivitas professa dissidium ;
ex lumine per quemdam quasi naiivitalis profeclum hanc totius responsionis suse lcnuit absolulionem,
iiaiuroe nulla (n) desectio sit, el tamen sii lumen cx Operibuscredite, quoniam Pater in me, et ego in Pa-
lumine? Attt numquid hoc npn manet in eo, quod ex tre. Quid hic non nalurale ac proprium sub sacra-
sese sine deseclione stibsislit? Aut lioc non inesl in menlo nativitaiis ostensum est ? Insunt sibi invicem,
eo, (b) unde non recisum est, sed cum unilate sub- dum non est nisi ex palre nativilas, dum in Deum
stautioc naluralis exivil? Et qusero anne non unum alterum (2) (e) nalttrse vel exlerior vel dissimilis
sint, cttm lumcn ex lumine nec divisione separabile non suhsistil, dum Deus ex Deo manens non est
sit, nec genere naturoe? aliunde qtiod Deus esl. Infer duos, si occasio patet,
50. Comparaiwnumquis usus. — Et hsec, ttt dixi, fidei Ecclesiaj deos: aut solitarium Deum vel falsa
atl intelligenliam fidei tanlum comparata sint, non saltem menlire ratione: Filium, si poles, a Patre
eliam ad Dei dignilalem, ut nos polius intelligentiam B absqne nativilatis lanturn confessa verilale discerne,
invisibilium (c) ex corporalibtis sumeremus, non Filius in Patre est, et in Filio Paler, non per trans-
utique ut aliquod nnlurseDei satisfaceret compara- (iisionem refusioncmquc miituam (f), sed pervivcn-
lionis excmplum : cttm diguum el juslum csset le- lis naturse perfectam nativitatem. Ita in Deo patre et
stanti de se Deo credere. Sed quia simpliciorum in Deo filio ncque duos (3) (g) connumerabis deos,
fidem furor ha?reticus turbaret, ut id de Deo credi quia unum uterque sunt; neque singularem proedica-
non oporteret, qttod difficile, nisi per corpoream bis, quia uterque non tinus est. Nou Imbet igilur Ji-
comparalionem, posset inlelligi: idcirco secundum desapostolicaduos deos.quia nec duos patres habeat,
illud jam cliam superius memoraium a nobisDomini nec duos filios. Gonfilendo palrem, confessa iilium
diclum : Quod de carne nascilur, caro esl: quod auletn esl: credens in Jilium, credidit et in patrem: quia
de spirilu, spiritusesl (Joan. m, 6), quia Deus spiri- et nomen pairis (h) liabet in se filii nomen. Non enim
tus est, ulile existimavimtis lioecpro parte inserere nisi per filium pater est; et sigmficatiofilii, demon-
compnrationis exempla:nc mentiri de professione slratio pntris'cst: quia non nisi ex paire sit filitts. In
sua exisiimaretur, cum divinoe nobis professionis unius ilaque confessione non unus esl: dum et Pa-
intelligentiam ex aliquo naturalia (1) creaturarttm trem consummnt Filius, et Filii ex Patrc nativilas
cxempla pr:i'Starent. Q est. Non demutatur aulem per nalivitalem nattira, ne
51. Filio natura divina vi nalivilatis. Per hancipse secundum simililudinem generis sui eadem sit. Ea-
in Patre el Pater in eo. Pairem dicens dicil et Filittm. dem aiiteni ila est, utper nativitatem etgeneraiionem
— Igittir ex vivente (d) vivens Dei filius, el ex Deo uterque potius unum confitendussit esse, non unus.
Deus, ct naturocinseparabilis atque indissimilis uni- 52. Eptlogus. Qui Pater el Filius Deus unus el non
tatem ct sacramenlum naiivilatis ostendens, ait, soltis, invicem sunt. — Duos ilaque proedicetdeos,
Ego el Paler itnum sumus. Et quia calumnia dicli qtti polest uuum procdicaresine tino : aut singularem
tamquam insolentis exsislerel; ul conscienliam po- Deuindoceal, qui possit negare et unum 202 Ul)iP^r
(1) Crealurarum aliquo modo. (5) Connominabisdeos.
(2) In editis, nalurw velexlerioris.
(a) Excusi, defeclio, et mox sine de[ectione: casii- lumine, et cur hanc nohis eripere notionem Ariani
ganlur ex mss. Huc speciatquod TiUianus, Or. cont. moliii sint.
Groecos,ait,iVait(ses(atifemparlicipalione,non abscis- (b) Unuse mss.Val. unde non recessmnest, corrupte.
sione. Quod enimabscindilur,a primoseparatur ; qttod (c) Excusi, ex comparabilibtis: emeudantur ope
vero cothmunicaturid (unctione donatmn proptia nihil mss.
imminuit illuma quovim suamsumpsil.Quemadmodiim (d) Er., Lips. el Par. ex vivenle Deo Patre: quod
eniin ab una [ace alim mullw accenduntur, nec tamen; D non displiceret, nisi refragarenlur antiquiores ac ple-
printa [acis lux imminuilur propter plures inde accen- rique mss.
sas: s.celiamVerbum e Patris virlule progressum noni (e) Ita optimus codex Colh. cum Germ. Alii vero,
reliquil genitorem Verbi expertem.Taliano proeiveratI nalura vel exterior.
Justinus conl. Triph. docens Filium ex Patre geni- (f) Vel ut Faustinus soepe jam laudalus cnarrat
tum nott per abscissionem,tnmquamdisperlita essel! c 1, tton ulique per qitamdampassivamconfusionem:
Palris substantia, prout alia omnia divisa et secia noni sed quia conseqttensest ul ubi Pater est, illic esseco-
eademsuni, quw ante fueiunl qttamscinderentur. Alque' gnoscaturet Filius; et ubi Filius esl, illic eliam Pa-
exempitgraiiaillud sutnpsi,quodexigne ignes aliosac- trem exstare cognoscas.
censosvidemus,illo niliil diminulo, sedeodem manetite! (g) ln ms. Mart. connumerabiles.In cscieris, conno-
unde multi accendi possunl ignes. Ubi imlicat quodl minabis vel cognominabis.Reiiiiemus connumerabis
lo:ige ante in eodeni dialogo procmisernthis verbis : propler illud num. 15, JVondttos deos connumeral
Qtiemadmodumin igne videmusalium fieri, non decre- nomen unum.
scenteilto unde facia estallerius accensio, sed in eodem
i (It) Ita Hieronymus dial. cont. Lucif. docet filii
statu permanenle; et qui ex ipso accenditur, eiiam ipsei nomenin palre, et palris nomen in filio esse: nimirum
esseapparel, non imminuensillum unde estaccensus,. quia pater cogiiari nequit, quin filii ctiam cogitatio
Hinc palet cur Filius a catholicis diclus sil tumen dte simul obverselur.
 227 SANCTIHILARll EPISCOPl 228
nUurobvirtutem etpcr sacramcnlum gcnerationis ei A facil opera sua. Credilemihi, quoniamego in Paire et
nalivilatis non inesse. tNaluram quoque (1) (a) di- Paier in me. Sin atttem, vel propter opera ipsa cretlite.
versam depuiet ad ulrumque, qui nesciai Patrcm ei Non nos iu erratica alque in inviadeducit ille qui via
Filiutri quod iiniiin siiit prsedicatos. Deleant hserelici esl, neque illudil per falsa qui veritas est, neque in
cvangclicairiFilii de se professionem, Ego in Patre, niortis reliuquit errore qui vila esl. Et quia haecbe-
ei Puter in me : (b) ut possint vel duos deos prse- nigtia ad salutem hostram dispensationis susenomiiia
dicare, vel solum. Nonsuut naliirarum significationes ipse constiluit, ui nos tanquani via in veritnlem de-
in nalura? unius proprietate : nec duos deos Dei ex ducerei,et verilasconsiilueret in vita; cognoscendum
Deo veritas perficil, riec singularem Deum Dei pati- esl, qtiod illtid obtihendse vitoesacramentiim esse
tur nativitas, riec non unum sunl qui (2) (c) invicem deriiouslret. Netno venil ad Pairein utsi per me
sunt. Invicem autein sunt, cuin tinus ex nno est: (Joan. xiv,6). Iter ad Patrem per Filium esi. Et quoe-
quia neque unus uni aliud per generationem quain rendum est utrum hoc per doclrinse admoiiiiionem ,
quori suum est dedit, neque uniis ab urio aliud per an per naltiroefidem sit : quia videri possumus per
nativilatem obiinel (d) quam unius. Apostolica igilur doclrinam Filii polius ad Palrem , qunm per confes-
fides, sive Patrem prscdicabit, proediCabit Deum sioneni paternoc iu co divinilalis venire. Iiiielligeutioc
tinum; sive Filium confitebitur, coiifilcbilur Deum B igilur sensiim in conseqtieniibus requiramus. Non
iintim : quia el eadcm atqiie indissimilis Dei nalura cnim Hdes ex arbitrio nostro, sed ex dictorum est
sit in utroque, (e) el quiid dum et Paler Deus et Fi- inctiiida virtutibus.
lius Deus est, et unum sit naiuroe iioiwn ulriusque, 54. Filium qui scial^ scire et Patretn. — Nam
iinus ulrumque significal. Nnm ex Deo Deiis, vel in hoc seijuitur : Si scitis me, et Palrcm meum
Deo Dcus, nec deos duos perficil, cum unus ex imo scitis (Ibid., 7). Homo Jesus Christus cernilur:
(/') in nalura et nomine maneal unius; nec in solila- et quomodo si ipse cognitus sit, erit cogniius Pater;
riiiin Deum deficil, ctini unus et unus iu significalione cum naiursc suse, id esl, hominis in eo habitum Apo-
non solus sii. stoli recognoscant, et liber a corporali Deus carnc,
33. Ifer ud Patremper Filium :qui liocintelligalur.— non in hac corporalis carnis infirmiiale uoscendus
Non incerlam aut dubiam Dominus lanli sacramenti sit? Scd in sacramento assumpti corporis diviuilatis
doctrinam reliquil, nec nos in ambiguoeintelligeniise paleruse naluram in se Dominus confirmans, hunc
deseruil errore. Et audiamus eum oinnem fidei bujus ordinem tenuil : Si scilis me, el palrem meumscitis :
cognilioneui Apostolis revelantem : ait enim (Joan. el a modoscietiseum, et vidisliseum. Tempus visionis
xtv, 6, ef seqq.): Ego sum via et vctitas el vilci: netno separavit a tcmpore cognilionis. Nam quem cognos-
venilad Patrem, nisi per me. Si sciiis me, el Palrem C ccnduin ait, eumdem jnm dixil et visum (1) (i) ul
meumsciiis: et a tnodo (g) scietiseutn,et vidislisettm. nalurce jam prideiu in se conspectoe scientiam ex
Ait illi Philippus : Dotnine, ostendenobis Patrem, et tempore nunc liujus revclaiionis acciperent.
sufficilnobis. Dicii ei Jesus: Tanio lempore vobisctim 55. Philippus Iwc non capii; cttr. Qui salva ftde Pa-
sttm, (5) ei non twslis me? Philippe , qui vidit tne , Iremsibi osiendi rogat. — Sed commovil aposlolum
vidil et Patrcm. Quomodolu dicis, oslende twbis Pa- Philippumnovitas diciorum. Homo cernitur, Dei se
tretn? Non credis (h) mihi, quoniam ecjoin Palre, et filitim confilelur , cognilo se cogrioscendumPatrem
Paler 203 '" me est • Verba, aual eao toquor vobis, fatetur. Patrem (j) visum esse dicii, et per id cogno-
non a me loquor; sed Paler, qui in tne tnattet, ipse sceiidumesse quia visus sil. Humani isiud animi in-
(1) Diversamque. (5) Et non ttosli me.ex Groeco; y.aiovy.iyvo>r.«g p.t;
(2) lit invicemsunt. In invicemaulem. (i) El nalurm.
(a) Apud Lips. et Pnr. disparem diversumcjiie: pra> ciunt utrisqtie, loco utriusqne; cum hoc vocabiilnni
ler fidem librortim aliorum. Eotleni Scripltiroe loco anteetpost numern singulari, non piurali exhibeaut.
diversain naturnm exoludi defendit Aiigustiniis, lib. Kcstauranlur ex niss. Hanc sciiicuiiatn sic lid-i cx-
vi de Trinit. c 5 : Nescio, inquil, ttlriiin inveniatur primere : ef quia dum et Ptttcr Deus el Filtus Deus
in Scrittluris, UNUHSUNT,quorutnesldiversanatura. est, et dttm Ulritisqueesl unum nalurm ttomen, ctc
UncleColl. ciim Maximino sic ciim alloquilur, n.U : (/) Er. itt ttaiura et nomine.Tttiu Lips. et Par. ctini
Quando tnihi protuleris quod untim sinl quw sunt di- D ms. Mari. iu naiurm iiomine uhitis muneai: confuse.
verswsitbstaniiw,iitnccogilaboqttid debeamrespondcre. lbi qnippe untus perinde es^e videiur, ac ejus qtti
(b) Reinovinius hinc, Ego ct Paier untim stimus: unus est.
quod liic perperam immi^erai Lipsius , cum subjecia (g) Antiquiores mSs. hic et iiifra, n. 31; Scitis, con-
neq<iaqu:imhuuc locum rcspicianl, sed lautiim Supe- seniieiuc graxo textu, scd nliud taiiien postulante
rioreni, Ego tit Pafre, etc. Ililarii enarratione.
(c) B id., Er. el Lips. cum ms. Corb. ininvketn (It) Ut a graco lexlti abest mihi, ita etiam hic a
sttni. In invicemautem. Abest tn a Par. et plcrisque diiobus mss. Colh., in quibus lamcn exslnt iiilerius.
mss. Sic iium. 51, Itisunl sibi invicem. Sunt autem (i) Pnr. cnm veiusto ccidiceColb. ct Germ. et na-
invicem, qtiia, ut proxime dicebatuf, sunt tit naturw turm: quod eliatn habuit Cofb. a priina manu. Et
ttnius proprietate, hoc esl, utefque unam el eaindem quidem advertimus jani iioii semel, parliculam et
naiuram habet propriam. cauidem vim haherc atque ui. Divinani aiilem na-
(d) Rad. et Er. quam unus. Rectius alii libri, quatn ttirnni in Chrislo per miracula coiispecialn esse inlra
utiiut ; suhaudito ^itod, pula , quam quod Unitisesl. declaraiur.
Sic infra unus e* uiio tn natutd et iiomihe unius hia- (;') In vulgatis, visum se visb dicil: inepte, cutn
iiere pfa:dicaiur. respiciatur illud, et vidisiiseitm. Pfoxiine aiue in ms.
(e) Editi, omissa hic conjtmctiorife'li, iriox sdbji- Carn. cotjnliitin,iion coghbscehdiiiii.
229 DE TRINITATE LIBER VII. 25)
firmitas non capit, 204 (") nec fidem sumit lam di- ji. Scilicel quia se cognilo, paierhoein se naluroe essct
versaium rerum prol'essio;ut qui lunc visus sil.nimc iiilelligenda divinitas. Ctim cnim ea, quaegererct,
cognosceiidiis sit, cum vidisse (b) cognitio sit; ut si propria Deo essenl, ralcare tindns, !jubere venlis,
Filiuscognitus sit,elPatercognitussil:Cum cbgriilio- (f) inintellecla riemulalioiievini 205 incremeiiloque
nem Filii ipse secundunihominem corporalis et visus panun cum gestorum fide gerere, fugare dsehinnas,
cl lactus ingesserit, cognilionem atilem ex eo Patris, morbos depellere, damua corporum rependere,cmen-
ipsa illa differensab eoconspectihominis natura non dare vitia nativitatis, peccala dimiltere, viiam mhf-
procstet, el fiequenler Filius Palrema neminevisum luis reddere; Ct hscc agere carnalem, et Deise filium
esse tesiaius sit. Prorupit igitur aposlolica (c)familia inler ista profitenlem : hinc queielse omliisorta coii-
rilateel consianlia Domiiinm interrogans Philippus : questiciest, quod in sacraniento nativitalis humanse,
Domine , ostende nobis Patrem, et sufficitnobis. Non (g) gessisse baec iu homine assuihplo Dei nori iiuel-
fides nunc periclttatur: sed ignorntionis hic error est. lecta natttra est.
Visum enim jam, et a modo cognoscendum Dominiis 57. Pairetn exhibet ut vitlens ipsius iinago.— Et
Patrem dixerat: sed visum esse Apostolusnon intel- idcirco arguens, cur ciim hscc tanlo tempore gerc-
lexernt. Denique non visum negavit; scd ostendi sibi rei, agnitus ntiii fuisscl; postulantibus ul sibi Pairein
rogavit : ncque ostensionem veluti corporalis con- ]i Oslendcreti ait: Gut-ntevidil, vidil et Puirem (Ibid.).
lemplaiionis desideravit, sed demonstrationem intel- Non liic ille contemplationem corpoream et visum
ligendi ejus qui visus esl postulavit. Filium enim in oculorum cafnalitim sigiiificat, sed eorum de quibus
habilu hominis viderat : sed quomodo per id Patrem dixerat, Nonne vos dkilis, quohiam adhuc qualuor
videril, nescit. Nnmad quod dixerat, Domine,ostende tnenses sunl, et messisvenit? Ecce dico vobis, levate
nobisPatrem (lbid.,8), ut oslensio illa intelligendi oculos vestros, el adspiciteregiones, quia albw sunlad
polius esset demonstratio , quam videndi, subjecit, messem(Job. iv, 35). Nec tcmpiis palilur, nec alben-
ef sufficilnobisi Non adempla est fides diclo; sed co- lium ad messem regionum significatio permittit, ali-
gnosceudi demonslratio esl postulata , quse(d) suffi- quid hic lerrenum etcorporeum intelligi: sed ad per-
cerel ad Jidem dicli : quia per Domini professionem fectorum fructuum bealiiudiiiem contueudam, inlelli-
auctoritas esset non incerta credendi. Ilinc autem gentioejussit oculos elevari,- ul nunc dicens: Qui me
ostendeiidi Palris petitio orta est, (e)qttia diclus esset vidit, vidit el Palrem. Non enim hoc, quod ex pnrtu
visus (1) esse, et per hoc noscenrius esse, quia vistts virginis carnale est, ad conlemplandam in eo Dei for-
sit. Nec iiv.pudenseral, oslensionem ejus qui visus ir.am etimaginem proGcit: neque ad iucorporalis Dei
est poslulare. naturam videndamassumpli hominis species in exem-
56. Quod Dei iti Chrislo naluram nondum nosset C plo est. Sed agnitus in eo Deus esl, si quibus tamen
arguilur. — Dominttsilaque diciis Philippi bsec red- ipse agnitus est, ex virtute naturse : et inlellectus
didil: Tnufo femporevobiscumsutn; et non nostis me, (/<)Deus Filius id prsestat, ul intelleclus el Patersil :
Philippe (Ibid., 9) ? Arguil Aposloli in cognoscendo dum ita imagoest, ul uon tlifferatgcnere, sed signi-
se ignorationem : quia superius se cognito Patrem ficet auclorcm, Imagines jenim cselerse ex diversis
quoque cognilum esse dixisset. Sed quid illud est, aiit metallis (2) aut fucis aut generibus aut arlibus
quod queritur se lanlo lempore cognitum non fuisse ? redduni eorum species, quorum sunt imagines insti-
(1) In nostro exemplari desideratur verbum esse. (2) Aitfsucis.
(a) ln codice uno Colb. et Carn. sed fidem. Reti- (e) Ita mss. At editi, quia diciutnessel visumesse,
nenclumcum aliis nec fidetn, supple, hiunannm. et per hoc noscendum.Mox aliquol mss. necimprudens
(b) Exeiriplar Corb. cogniiionissit. Ea est argu- erat.
menli hnjns vis, ul cum , Chrislo ipso lestante , qui (f) Bad. et Par. inietlecta. Er. ih intellecta dtibbus
ipsiun novit, noverit el Patretn; Piilrem auiem non verbis. Lud. Miraeuspost Erasinum conjectnt legcn-
noverii, qui humanani duntaxal naluram iliius novil: dum essc, ininlelleclamdemutalionemvini incrementa-
liinc niaiiiftole seqtiatur aliatn in Cliristo n.Uiiram que panum congestorum. Taiiiiiin ad verbuin gerere
essc carnalibus oculis laienlem et abslrusam, IJUJC a vocaliiiliiminintellecia refcreuduin est, quasi res non
palerna minime cliscrepet. Quod pro more imitatus inlellectas: quia niiniruin Clirislus iii vinodeuiolando
Fauslinus, cap.l: Non qui corporeis,iuqtiit, oculis in 1) ct niultiplicandis panibus ea gcssit, qua: intelligentia
corpore vidisselJesttm, vidissePalrchi referUtr; aiw- huiiiana non assequiiur: et laipcn cum gesioiumfide,
quin absurda est increpatioDominiad Pliilippum, etc. quorum tam multi fuere testes oculati. De iisdem
Qttid ergo esl, Qui me vidtt, vidil el Pnlretn ? Intettde geslis lib. tii, n. 18 : fies centifur, ef nescitur; fii, et
cordis aciem, et vide secundumfidei spiritalis oblitlus noii inielligilur; ralio noit dpphhendilttf, el ejfeclttsin-
Christum filium Dei non crenluram esse, sed crealo- geriiur. Et iniiil. 20 : DiCamuS factum non fiiisse qiiia
rem ef per omnia laletn qualis est Puter qui inlelligeHtiamfacii non apprehenditnus... Sed hienda-
euin genuil : el ita videns Filium , Patrem quoqhe le ciUmnoslrumfacli fidesvincit.
vidisse iion dubium esf. Brevius Terlullianus, adv. (g) lia plures ac potiores mss. At ediii gessisset
l'rax. n. 24 : Paier in Filio non visu, sedsetisti vide- hwc. Ih htimine, eic, male. Nori etiim Cliristi que-
batur. rcla fuit quod gesserit, sed quod in geslis diviua ip-
(c) Receniiores quidam mss. familiarilas el con- sius natura intellecta a Pliilippo non fuerit. Quam-
scienlia. quam non displiceret, tjfuodcum in sacramentdha-
(d) Id est, quse idoriea esset persuadere aliqua ra- tiviiatis liumanwgessisselhmc, ete. In riis. bas. Yat.
lione, quod jam propter auctoritatem dicentis cerltim legituf, gesseril.
et indubitaiurft tenebatur; ut esset fides jam rationa- (h) h\ quibusdam mss. Oet filius : quM iffiiius
bilis scientim,quemadmodumvocatur lib. i, nuni.22< pTobatur.
 231 SANCTI IIILARII EPISCOPI 252
tutsc : sed ntunquid ul imagines verse sini, exscquai'i A Qusc cnim ignorandi Palrem aul ostendendi ignoran-
possunl inanima viventibus, ct vcl picia vel sculptJ libus necessitas rclinquebatur, cum Pater in Filio
vet fusa nativis? Filius au'em Patri non secimdimi visus esset?
hsec (horum ad inslar) imago est: quia viveiuis vi 59. Pafer in Filio visus ex proprietate naturw, Con-
vens imago est, et ex eo natus non habet naluros fra Sabellium. Conlra Arium. Qui in se invicem Pater
diversitateni, et in nullo diversus tenet naturse ejus et Fitius. — Visus autem adeo esl ex proprietate na-
(a) cx qua non diversus est potestatem. Quod ergi) turoe, dum ex indiffereniia alque in genere verilatis
imago est, eo proficil, ul Pairem Deum unigeniti untim sunt nalus ct generans, ul Iiic Dominisermo
Dei significet nativitas; significet anlem, ut form:i sequeretur : A'on creditis, qtioniatn ego in Patre, ct
(b) ipseet imago invisibilis Dei: ct per hoc (1) noii Pater in me (Ibid., 10) ? Iuseparabiles csse per nalu-
amittit naturoe206 uuilam simililudinem , quia neii ralem similitudinem Palrem et Filium, non posstt-
careal virlule natursc. mus verhis aliis docere, nisi Filii. Non enim hic per
58. Dei verbis nec Deus singularis, nec dispar Fi demulaiionem nominum atquespecierum Filius, qui
litts. — Et hinc illud est, Tanto tempore vobiscttn t via est el veritas el vila, mimis ibealralibus ludil: ut
sutn, et non noslis me, Philippe? qtii vidit me, vidi( in assumplo homine 207 se »,ium Dei nuncupel, in
el Patretn. Quomodotu dicis, Ostende nobis Patrem 1 B natura vero Deum patrem , et unus ac solus perso-
Non (c) crediiismihi quoniamego in Palre, et Pale r nali demutalione se nunc in alio menliatur. Non ila-
iti me est (Joan. xiv, 9, 10)? Non reliclus est ho que ipse solitarius, nunc sibi filius est, nunc se sibi
minum eloquiis de Dei rebus alius prseier quam Dei profilelur in patrem, el natursc nomina infert ces-
sermo : omnia reliqua cl arta et conclusa et inipedilit santc natura. Alia hic vcrborum simpliciias esl:
sunl et obscura. Si quis aliis vcrbis demonslrare lioc i nam et Pater pater est, et Filius filius est. Sed in
quam quibus a Deo dictum est, volct; aul ipse nori his noininihus ac rebus nihil (() in se novum, nihil
inlelligit, aut legentibus non inlelligendum relinquil diversum , nihilque percgrinum esl. Tenct cnim na-
Dominus dixit, cum rogarelur ut ostenderet Palrem, i turocveritas proprieiatem; ut qtiod ex Deo est, Deus
Qtti mevidit, vidit el Patrem. Hocdemutare antichrist i sit, et nec (n) deminutio sit nativilas, nec diversilns :
est, hoc negare Judsei esl, hoc nescire genlilis est. dtim elFilius non in naturam externam ac dissimilem
Sed forte inielligentisesensus in crimine sit. (d) Sil patri Deo subsislit, nec Paler alienutn quid sil a se
in iide nostra vilium, si in diclis Dei resedil obscuri- (h) naiivilati Unigeniti acquirens, scd univcrsa po-
tas. Nam nec solilarium sermo significal, ct indiffe- lius quse sua sunt sine dnmno imperlicntis indulsit.
rentcm tamen naluram professio docet. Visum enim Alqtie ita nec natura Dei carel, dum non aliunde
(2) in Filio (e) el Palrem, nec singularis potest esse, C quam ex Deo Deus esl; ncc a Deo differl, dum non
nec disparis : quia per hunc ille visus, neque non aliud ipse quam Deus esl: quia et nalivilas Dei con-
unum sunt in sacramcnli professione, neque unus. sistit in Filio, nec per nalivitatem Dei amisit (t) cxsc
Et quoeroqtiid significasse in eo Dominus credalur, Dei natura quod Deus esl. Pater igilur in Filio cst,
cum dicil: Qut me vidit, vidil et Palrem? Non tenes ct Filius in Palre, Deus in Deo: non per duplicem
unionem, ubi per conjunctionem ipsam paterni no- convenienlium generum conjunctionem, neque per
nrinis significatur adjectio. Cum enim dicitur, et insitivam capacioris substantise naturam; quia jper
Patrem, exclusa est singularis alque unici intelligen- corporalem nccessilatcm, exteriora fieri his qnibus
tia. Et quid reliquum est, nisi ut per uaturoe uniiam continenittr iiiicriora non possunl: sed per nativita-
simililudinera Pater per Filium visus sit? Et ne hoc lem viventisex vivenle naturse; dum res non difieit,
iucertum nobis ad fidem relinqueretur; Dominus dum naturam Dei non degenerat nnlivitas, dum non
subjecil: Quomodo tu dicis, Ostende nobis Patrem 1 aliud aliquid quam in Deum ex Deo Deus nascilur,

(1) iVoitomillat. Paulo post, nec careat virtutem (2) In Filio Palrem.
naturw.
(a) Par. inqua. Meliusalii libri, ex qua, scil. est, D mus auctoriiaicniss. Proximc ante Corb. codex, sed
seu sulisistit non diversus. in his omnibnsrebtts: male.
(b) Apud Lips. et Par. desideratur vox ipse, pro (g) Rad. ct Er. nec xHminulionissit nativilas, ttec
qua apud Rad., Er. et in dnobtis mss- exstat t'/>sa. diversitalis. Lips. et Par. nec demulatiosil nativitas,
Mox in edilis amitlat, non nt in mss. amitlii. Deindc nec diversiias: casligant mss. His verbis Arius refel-
pro nalurw unitam similitudincm, Erasmus ad mar- litur, qui Christum aut diversocsubsiaiitiae,atilceile
ginem adscripsit nalurw naiivilassimililuriinem,male. divinitatis inferioris ct imminuUc prsedicabat. Vide
Unilam similiiudinemeam Hilarius vocat, quccctiin supra, num. 6.
naiurac unilate conjuncta sil. Vide respousa apolo- (h) Unus codex Colhertinus per nativilatem.Alier
getica ad libruin de Synod. Sorbon. naliviiate,
(c) Sic mss. el eriil., num. 10, qui hic et num. 59 (t) Edii. Rad. et Er. esse Dei natura. Verins Lips.
liabenl, credis. ct Par. cum mss. ex se: h«c est, Pater suam Filio
(d) Editi, in crimine sil, st ttt fide ; emendanlu.r ex impertiens nalurani uon amisit quod ex se esi. Paler
mss. nt ingeniiiis et lotiiis fons diviniiatis est nafura JDct
(e) Conjunclio et, ex qua m3xime pendel vis ar- ea;se, quam a Palre obtinens Filius dici potesl na-
gumenti contra Sabellianos, in vulgntis omissa re- lura Dei ex alio. Qua loquendi ratione liabemussupra
stituitur ex mss. num. 17 : Cutnnatura Deiin naturam Dei snbslilisset,
(() Illud in te, quod ad naluram refertur, adjeci- id est, ex Patre Filius natus cssct.
235 DE TRINITATELIRER VIII. 251
dum nibil in liis novum est, nihil alienum, nihil. A tite (Ibid., II). Quid cst isiud, rogo: Credite tnihi?
separabilc, dum in Palrc ct Filio credcre deos duos Ccrle ad iri refertur quod dicium est: Ostendetwbis
impiumest, dum Palrem ct Filiuni singiilarcm Deum Patrem. Fides confirtnaiur ex crcdeudi procccpio,
proedicarc sacrilegum cst, dum Deum ex Deo quod et ca fides (b) qu;e Patrem sibi ostendi poposcerat.
in siniilitudinegencris unum sint ncgare blaspbenium Non enim sufiecerat dixisse: Qui me vidil, vidit et
cst. Palretn, nisi intelligentiam noslram eo usque pro-
40. A'ecaliud sunl, ncc unus : dum et loquilur b"u lcnderet, ut cum Palrem nosccremus in Filio,Fi-
lius, sed non a se : dum Paler agit, sed per Filittm liutn lameu esse meminissemus in Patre: ne trans-
in qtto et tnaneat. — Ac ne dubium hoc atque ambi- fusio potiusaltcrius in alicrtim exisiimaiclur, quam
guum sacrameiUumfidcsevnngelica suscipcrel, hunc per gencraiionem iiativitalemque uniias cjusclctnin
doclrinoesu:c Dominusorriinem tcuuit: Non creditis ulroque iiaturse.Credi iiaque sibi Domimis vult, ne
milii, quoniam ego iti Palre, (I) et Paler in ine? forte per 209 assuinptihominis di.-pensaiioneni(idci
Verba quw cgo loquorvobis, non a me loquor; sed conscienlia pericliielur. Cerlc si quid afferat ambi-
Paler, qtti in tne manel, ipse (acil opera sua (Joan. xiv, gtiilalis caio, et corpus, et pnssio: vc!opcribus cre-
10). Quibus, rogo, aliis in Paire et Filio iialuraepro- dalur, Dcum in Deo esse, et cx Deo Deum csse,
prietas demonslrari, <juaiiiliis ipsis verbis poluit [} ttnum eos esse : dtim nalurse virlulc ulerqtic in sc
et polesi, nalivilalis taoienin omnibus significalione esi, et neuter sine allcro est: dtiui et Paler uitiil ex
prsclala? Cum enim 208;'it: Verba qum ecjoloqtior suis aniittil in Filio , et Filius toium sumit ex Patre
vobis, nona meloquor; non exemit personam , neque quod filius est. Non est corporalium naturaruni ista
se (ilium denegavit, nec naturam in se palerna; vir- condiiio , ut insinl sibi invicem, ut subsistenlis na-
tulisabscondit. Nam tlum loquitur ipse (signatus pro- turoehabcant perfcclam uiiiiniein, tit manens unige-
iiomiue ego), in substanlia manens loquitur : dum niti naiivitas a paternx diviniiatis sit inseparahilis
aiilem non ab sc loquitur, naiivitalcm in sc-Dei ex verilale. Unigenito lanttim isiucl Deo proprium est,
Dco paire leslalur. lpse in separabilis ab eo alque et in sacramenlo vcroe nalivilatis firies ista est, ct
indissimilis unitate nalurse : quia quamvis ab eo lo- (c) spirilalis virtutis hoc opus est, niliil riifferre esse
qualur, ipse tamen loquilur. Nam qui non a se Io- et iuesse : 210 inesse nutem non aliud in alio, ut
quitur, ct lamen loquitur, non poiest non essc dum corpus in corporc; sed iia esse ac suhsisterc, ut iu
loquUur: el dum non a se lnquitiir, oslendil non subsislente insit; ila vero inesse , ut ct ipse stibsis-
suum tanlum esse quoriloquilur. Subjecit enim : Scd tat. Nam utcrque subsistens, per id non sine alio
Pater, qui in me manet, ipse [acit opera stta. Manere csl, (d) dtim secundum goiieralionem et nativilatem
in Filio Palrein, non est singularis aique tinici: ope- G subsisteniis natura non alia est. Hinc ciiitnilluri est:
rari vero per Filittm Patrem, non esl differenlis aut Ego et Paier untttnsttmus, ei: Qtti me vidti, vidit et
exleri. Sictili non unius est, non ab se loqui quse Patrem, et: £<jo tit Pafre , ef Paier in me (Joan. x ,
loquatttr; neque rursmn alieni ac separabilis sit, lo- 29 ; lb., xiv, 9; Ibid., 11) : quia non riifferl ncc de-
qtti per loquentem : sed lioccorum sacrameiUuniest, general nalivilas, quia unius in Patre el Filio tlivini-
qui unum sunt. (2) (a) Et ulcrque non aliuri stmt, latis sacranienlumnalivilatis nalura consummal, dum
qui per natursc proprietatcm in sese sunt: quorum Dei lilius non aliud qiiam Deus csl. Et iriciiro uon
hsec unitas est, utloquens non ab se loquatur; ne- in dcos duos unigcniligenerntio deptilalur : quia iu
qUequinon abse loquilur, non loqttalur. Et quia in Dcum friiusDei nascens, naturam in sc Dei se gi-
se Patrem et loqui et operari docuerat; perfecloe gncntis cxhibnil.
liujus unilatis fidem staluit, dicens : Sed Pater, qui LIBER OCTAVUS.
intne manet, ipse facil opera sua. Credite 211-212
milti, quo-
niam ego in Palre, el Pater in me. Sin aulem, vel Naltiralem Filii el Patris uttilalcmpropitgnal. Prorc-
propter opera ipsa crcdile (Ibid., 11). Paier operalur miutn in eo versalur, ul episcopo nec innocen-
in Filio; sedel Filius opus Pairis operalur. tiain sitte scieniia, nec sine iitnocentiascientiani
41. Nativitalis ei naturw suw divinwficlemposcitD sttfficereosltndat. Tum pius mqueac doctus Prmstil
Christus. Unigenilo proptium esl inessesimul et sub- vaitus ad simplices decipicnclosArianorumlechnas
sislere. — Ne crgo per virtutis cfficientiam, et non fallacesqueinterrogaliunculasexponit. Quiaveroilli
per naturae quoesecundum naiivitatem est propriela- Chrisii verba, Ego el Patcr ununi snmiis ad solam
lem, Paler in Filio et operari crederetur cl loqui;; voluittalisconcordiumdelorquent,eamqueinlerpreta-
ail: Credilemihi, quoniam ego in Patre, ef Pafer tii lionem his aliis confinnare solettt. Crcdeutium crat

(1) El Paler in meest? (2) Qui tilerque.

(a) Sic poiior coriexColb. ctim Germ. Alii vero , opponantur proxinie diclis, Non est corparaliumnalu-
qui unum sunt, qui ttlerque non aliud sunt, nisi quoc1 rarum islacondilio.
in Marl. et qui uierque, ctc. (d) Apud Par. desideralttr particnla dittn. MoxBad.
et Er. sKftsisfens.Meliusalii libri, sttbsislentis,supple.-
(b) Er. Lips. et Par. qua. Magisplacuit qum cnn^ lioc csl, dtim non alin natura cst cjns qni
Bad. ec mss. quorum in velustioribus mox exstat ulriusque:
posccral, non poposceral. sccuiiriumgeneralioncm, seu <|ttageniior cst, stibsis-
tit, et cjus qui subsisiit secunclumnativiiaicm, seu
(c) Bad. et Er. spccialis: minus bene, cttm hacc qua natus.
PATROL.X. 8
235 SANCTI HILARIIEPISCOPI 236
anima et cor untim ; ef, Qui plantat et qui rigat ^ quadamqualitate, et non in natura habere sitam;
unum sunt; ef,Ut omnes uiium sini, sicuttu, Pater quatn in virtute ac unilale naturm ponendamconfir-
in me, et ego in te : contenditutmmesse,fidelesqtti- mal Pauttts, ubi subjicit per Chrislumet in Chtislo
detn per unam unius fidei naluram, plantanlemverc crecclaet reconciliataesse omnia; et id quidemita,
et tigantem, qttatenus uno baplismo una res effect; ul in eo reconcitiantereconciiiel Pater. Demum in
unius etiam regenerationissint minislri: detnumim- quo plenitudo divinitalis corporaliter 213 > '^ est>
vere et subslanlialiterhabitat, non polest ttonhabere
perite oinnino Chrislum dicluruin fuisse ut unum
sint, pro ut unum velint, sisolam voluntaiisconcor- quodDeuscsl, el petindeuntiseslcttmeoDetis.Itavero
diatn sttis precari voluissel. Hinc qua rutione, Cltrislo in his omnibusFitii cumPalre unilatemnaluralemde-
mediante, unum cum Palre naluraliler simus expli- monslralulparileradslrualpersonarumdistinciionem.
cat: idque defendil nobis prmstari tutn per mlernam 1. Episcopusetpittsdebetesseel doclus.Cur Episco-
gloriam, qua honoremipsi a Patre dalum accipimus, pus el bonusel doctttsessedebeat.PrmviditPaulus fore,
lum per Incarnationis tnyslerium,quo propriam car- qtiibus leneretur Episcopus contradicere. — Beatus
nis noslrcenaluramrelinet arcitssime sibi copulalam, aposlolus Paulus formam consiiluendi Episcopi
titm tnaxtmeper Eucltaristiwsacrainentutn,quoveram fingens (1) (a), et plane novum Ecclesioehoininem
iltius carnem ac sanguinemsumimus. Neque hic la- R pracepiis suis condens, hanc vfelulisiimmam (b) con-
cetur incredibilishmretkorum calumnia, vttlgojacii- summatarum in eo virtulum esse docuil dicens : Ob-
lanlium Palrem et Filiutn ab iis discordesaffinnari, tinenlemsecundumdoclrinam fidei verbum, ttt polens
qtii nudam illam volunialisconcordiamnonrecipiunt. sit exhorlari ad doctrinam sanam, cl contradicenles
Deinceps naluralem utriusque unitatem plutibus de- revincere.Sunt enim multi (c) el nott subditi, vaniloqui
monslral: Primo , qttia Spiritus sanctus, cum a el seductores(Tit. i, 9). Ita enim quoepropria disci-
Patre procedat, a Filio tamen el miltitur etaccipit; plinse ac morum sunt, ad sacerdotii meritum utilia
et hoc quidem, quia ipsius sunl omnia qum Patris esse significat, si etiam hsec quoe ad docendse ac
sunt. Secundo, quia Palris et Filii ita unus esl luendoeDdei scientiam necessaria sunt, inter reliqua
Spirilus, ut Spiritus Christi habitet in nobis, cum non deerunt, quia non stalim boni alque ulilissacer-
in nobis est Spiritus Dei. Teriio, qttia sine attalhe- dotis est, aut tanlummodo innocenler agere, aut
mate sunl, qui Christo cullutn exhibeant ; cum in tantummodo scienler prcvdicare : cum ct inno-
tnaledklo sit religio creaturm. Quarto, quia in Spi- cens sibi lanlutn proficiat, nisi doclus sit ; et
ritu Dei loquilur, qui Jesum esse vere Dominum doctus sine doctrinse sit auctorilate , nisi innocens
confiietur.Quinlo, quia non nomine solo, sed naittra sit. Non enim apostolicus sermo probitatis bones-
Dominumeum esse credidit Aposlolus,qui spiritalia [| tatisque proeceptishominem tantum soeculo confor-
Ecclesiw dona ob Spiritus unitatetn tnodo Patri, nial ad vitam, nequeriirsum per doctrinoescienliam
modo Dotitino altribuit. Sexto, quia vere Dominus scribam Synagogoeinstituit ad legem : sed perfec-
esl, qtti unus est: aul certe si Christtts unus Dominus tum Ecclesiseprincipem pcrfectis maximarum virlu-
non sit Detts, quia Deus unus esl; Pater pari jure tum honis (2) instituil, ul et vita ejus ornelur doeen-
negandtts erit Domittus. Seplimo, quia tton modo do, el doctrina vivendo. Deniqtte ipsum illum , ad
Dominus, sed el Deus super omnia nuncupaiur. quem ei sermo erat, Tilum (d) isiiusmodi decreto
Ociavo, quia tkel hoc, Deus ex quo omnia, et: consiimmandscreligionis instruxit : ln omnibiis le
Dominttsper qucni omnia, personarum disiinclioiicm ipsttm bonoritmfacloriitn prmbensexemplttmdocenteni
sonet, efficientiwlamen, viriutis ac nalurmsignificat citmveneraiioncverbumsanum,irrepreltensibile;ut ad-
unitalem; adeo ttt atias eliam de Chrislo dicai Apo- versariusrevereaiur, niliil habens turpe attt maluin de
slolus, ex ipso et per ip^uni et in ipso esse omnia. nobisdicere (Til. u ,7, 8). Non ignoravit doctor bic
N.ono, quia cum vitam largiatur mlernampropterca gentiuin , et, ex coiiscientia loqucutis atque habi-
quod ipstitn signavit Palcr; nccesseest sil signacu- lauiis iu se Cbrisli, Ecclesisc eleclus mngister,
lum illius vivumac plenum, cujus in se oinnein ex- rnorbidi eloquii grassatura esse contngia, et adver-
plicet foj-mam,omnem virtutem coniuieat. Ita vero D sum sanilatein verboruin fidelitim desoevituramdoc-
dccimo omnem explkat Pairis forntam, ut eum in irinaepestifcrsecorrupiionem, quse impiocinielligen-
fornia Dei, in qua Deo mqualis sil, Apostolusprm- lise sti;c(i') lucm usquead ipsam sedem aniina: dc-
dicet. Undecitno,quiaimago esl Dei invisibilis,proin- mergcus, profuudn serpcret malo. Ex his cnim ait :
deque ncc visibilis,nec corporeus, nec finitus. Neque Quorttmsertnoul cancer serpil(llTttu. H, 17), latenti
potest dici hanc imaginis raiionem in invisibili seinper subrepenlique contagio sanilatem (3) (f) pcr-
(1) Figent. (3) PcrtiersoB.
(i) Instruit.
Itt-
(e) Apud Lips. et Par. lucetn. Rectius in mss. erat
(a) Rad. et Er. cum codice bas. Vat. ac recentio-
cem : pro qua voce apud Bad, et Er. posiium
re Colb. figens: quod prima fronte placuerat.
(b) Mss. Val. bas. et Marl. consummandarum. viras.
(c) Particulam ef hic ct infra expttnxit Erasmus, (f) Mss. Vat. bas. et Carn. perversm. Marl. Corh.
qnamvis exstetapud. Bad. nec non in omnibus mss. aliiquc cum edit. Rnd. persuasm. Relinendum orinii-
iit in groccotextu. no pervasm, quod cst Colb. alioriimque quamplu-
(d) Yat. bas. codex , isliustnodidicto. lium probocnolse mss.
 237 DE TRINITATE LIBER VIII. 258
vasse mentis inficiens. Ob quod sani sermonis iin A differeniis a Patre natursc , eodem proedicaiionis
Episcopo voluit esse doctrinam , fidei conscienliam , noslrae cursu doceremus : ila ut nec singularem
214 et exliortalionum scieniiam , adversum impiais Deum fides Eccleshe, nec duos deos profuerctur;
ct mendaces et vesanas coiiiradictiones (a) obtinen- cum 215 nec nalivilas Dei solitarium Deum sine-
tim. Mulii enim sunl, qui simulanles fidem non sub- rel, nec naiivitas perfecia diversarum iialuraruiii
dili sunl fidei, sibique fidem ipsi potius constituunl , nomina in diis duobus admitteret. Duplex aulem no-
quani accipiunt, sensu litiniancc inanitatis inflati,, bis in refcllendis eorum vaniloquiis cura est, ut pri-
diim qusevolunt sapiuht, et uolunt sapere quse ver:a mum qtisesunt saucia et perfecla el sana doceamus,
aint : cum sapieniioehsecveritas sit, ea interdunn neqtie sermo noster per dcllexus quosdam aique
sapere qua?.nolis. Sequitur vero hanc voliiutalis sa- anfracttis oberrans,et ex deviis atqueerralicis cu-
pientiam (b) sermostultitioe: quia necesse est quotd niculis emergens, veritatem quserat polius quam os-
stulte sapitur, stultc ct proedicelur. Jam vero stull£a lendat : tum deinde ui quoeab illis inanium ac falla-
prsedicatio qnanlum malum est audientium, cum se ciumsenlentiarum arguliis ad speciem veri blandien-
dticuiilur in senlenliam stultitioe sub opinione sa- tis apianlur, ea ipsa conscienlise omnium ridicula
pienline? Et idcirco Apostolus huuc de his ordinen:n esse et inepia pandamus. Non enim sufficit nobis
lcnuit dicens : Suni enimmulli el non subditi, vanilo- - B docuisse qua; pia sunt, nisipiissiinaea esse perid in-
qui et seductores.Coniradicendum itaque est, et im- telliganlur, dum quoeimpia sunt refellunlur.
pietati insolenli, et insolenlioevaniloquse, et vanilo- 5. Hmreliciplusimpendunlcurm adfalsa insinuanda
quio seduccnti : et conirndicentluni per doclrina; sa- quam Caiholiciad vera. Interrogationes quibus simpli-
iiitatem, per fidei veritatem, per verborum sinceri- cium ftdei insidianiur. — Ut vero bonis et prudenti-
latem; ut et (c) sinceriias verilatis sil, et veriiass btis viris naturseac studii est, totos se ad bcatoe spei
sanitatis. alicujus obiinendam vel rem vel tempus prseparare,
2. Hoc lempussibiobvenissesentilHilatius. Quidjamt ne in aliquo miiior sit exspeclatione procinctus; ita
eain re perfecerit. Quam viamcontra hwrelkos leneat. istis hoereticofurore amentibus solliciludinis maxim.c
— Ac mihi quidem ea ntinc commcmoiandoe liujuss est, toto advcrsus piseJidei veriiatem impietatis suse
senienlioe apostolicoefuit causa , quia homines mentc3 ingenio laborare : ui adversus cos, qui religiosi sunt
pcrversi, el professione fallaccs, et spe inanes, ett (d) vincant esse irrcligiosi; et ullra spcin vilse nos-
sermone viperei, contrariicenrii nobis necessilatemi trsc vitaesuoedesperatione potiores sint; et plus im-
imponiuit : dum lethales doclrinas, et inorbidas in- pendant cogitationis ad falsa , quam nos doclrinse
lelligentias, etcorruplas voluniales, simplicit.ili au- (e) apiamus(l) ad vera. Piis enim fidei nostrse profes-
dientitim per speciem religionis insinnant : id apttd1 'J sionibus lias impi;e perfidioesuaecontradiciiones ela-
eos proetermissaapostolicoe proedicaliouibussinccri- boraverunt, ut primum requirant, ulrumne nobis in
laie agenles, ne Paler paiersit, ne Filius lilittss fide Deus unus sit; deinde subjiciani, an etiam
sit, ne Deus deus sit, ne fitlesfiries sil. Qunrum ve- Cbristus Deus sil; posiremo, an Patcrmajor sitFi-
sanis mendnciis renilenlcs usque co jam sermonemi lio : ut ctim audierint in professione Detini unum ,
responsionis noslrse teiendimus, ut cum (Lib.iv)) uianlur ca ad id, neChrisius Deus sit. Non enim do
Detim el Denm , et (Lib. v) verum Deum in vero> Filio quxTiiiu, an Deussit : sed id lantum volunl,
Deo demonstrasseinus exlcge; liim deinde (Lib. vi)) de ClirUto (f) interroganrio, ne lilius sit; ut simpli-
pcrfectam ac vernm unigeiiiti Dei nativitaieni ex'. cis fitleihominem captantes, per unius euin Dei fi-
cvangelicis alque apostolicis doctrinis oslendcrenuis;I dem a Christi Dei confessione depellanl, dum jam
poslremo (Lib. vn) ut veriiin Deum Dei filium et in- non unus Deus sit, si sit Deus confitendus et Cbristus.
(1) Oplamus.
(a) In vulgnlis, obnitenlem. Ex vetuslissimis mss.. co.it. Ar. p. 329, aiteos per forum circumcursare
Vat. bas. Cirib.Carn. ut ct Corb. ab aiiiiqua manu ,, ac modo puellam interrognie : An is qui est, non ex-
quorum consensus maxiinsedebet esse auctoritaiis, istettletnex non exisleniefecit.an exisientem,etc- mo-
proeferiniiisoblinentem, supple palmam : nt ea nimi- do miiliercitlas sciscitari : An habebas ftliuiii anle
runi doctrina sit, quiP.vincat ac revincat coulradi- p flitatiipa.refes, sed siculi non habebas, ita el Dei fUius
cenles. Cui lectioni favet illuclnuin. 19 lih. xii, ubi non erat anleqnamgignerelur.
eam in Paslore scienliam llilarius exigit, qua: sseculii (e) Ouidam prob;u noise mss. oplamus.
sapieulum scieuiiam superet : uf quanta, iiiqtiit, (f) Val. bas. ms. inicrrogare. Sic reddenda tola bscc
rerum cliviiwrumhumanarumquediscrelw esl, tanlaultrai plirasis : sed inierroganclode Cltrislo lanlum id vo-
lerrena sittdia rado cwlestis ( in Christi pasioribus)I luni ne ftliussit. Chrisniui Deiimaperte negnre Ariani
extedat. exiimescebant etiiini icmpore Augustini, de iis I i
(b) Eorum scilicet, qui nihil volunl verum esse; contra Miixim.c. 16 , diceniis, Deus est et filius',qiivd
nisi quod sapiiuil, seu qu»d humana ratione compre- el vos vultis, Deusesl et Spiriius sancius, etsi twn vultis
hendunt : qusevoluntalis sapieutia lolo lib. ui fuses Cumque enrum Sermo , quem rcfellenrium suscepit'
confutnlur. ab bis verbis inciperet, Domimts uoster Jesus C/iris-
(c) Er. Lips. el Par. sanilas veritatis. • tusDeusunigeniitts,etc, ejusdem reliiiatiouem sicor-
(d) Vetus cotlex Colb. et tinus Sorbon. ad margi- ditur: Eorum prwcedenlidisputationi hac dhputatione
nem , vindicantesse irreligiosi. Rectius in aliis, vin- respondeo,qtii cum DominumnoslrumJesum Chrislum
cant esseirreiigiosi, boc esl vincaul impietalis studio. fatentur quidemDeum, etc. Adeoque Cliristi divini-
llancArianorum in disseminanda sua iioercsi sollici-• talem lantum ex obliquo pulsabant. Ita erat in aniniis
tudiiiein ac vafritiem describens Alhnnasius, Or. 2 omuiuiii llcleliumitisita ipsius fides.
 259 SANCTIHILARHEPISCOPI 240
Jam vcro liic quanta soicularis ingenii subtilitalc A ipsis hoc Domini(e) noslri professionibus placnit os-
conlcnriunt, cum dictint, (a) Si unus est, qnisqiiis lcndi, qui cum freqttenier lidei ac spei nostroeDenm
ille alitts vidchiluressc, jam nonerit. Quod si alius uiiuminlimassci, tit sacramentum unius Deise 217
est, jam unus hic non erit : cum natura non sinat, quoque Deo professo probatoque firmaret dixil: Ego
ut ubi nliiisesi, ihi unus sit: (I) (ti) aut 216 um sit et Pater unumsumus: el, Siscilis me, scilisel Patrem
unus, ubi alius sit. Dehinc cum facilitatem credenlis nteiim: ct, Qui me vidit, vidil et Palrem : et, Pafer,
atqtte audienlis, arle snbiiolochujus assertinnis elu- qui in mc manel, ipse facit opera sua : el, Credite
serinl, lum id (c) aplant, quod lamquam jam facilio- mihi, quia Pater in me, el egoin Palre : sin atttem
re via obtinennt, ut DeusCbrisius ex noniine potius vel propleroperaipsacredite (Joan.x, 30; xiv, 7;
quam ex naltira sii; qnia generale hoc in eo nomen Ibid. 9, 10, 11 , 12). Naliviiatemsnam in nominc
in nullo eam , quoevcra sola csl, uniits Dci fidem palris expressil, ([) cognosci Patrem iu se cognito
dcstruat : et per hoc Paler filio major sit, quia diffe- docet. Unilatem naturse fatctur, cum Pater in se viso
rcnlc nalura , cum non nisi Deus unus est, major videttir. Inseparabilem se a Pairc lestalur, cum in
Pater sit proprietate naturse; sil que hic nunciipatiis manentc (g) in se manet Patre. Fiduciam conscien-
filitis, et creaiio cx Dei voluutate subsistens, quia et tise lenet, cum his diclis suis credi postulat ex ope-
minor Palre sil; el Deus non sit, quia Dcus unus B raiione virtutis. Alque ila in hac perfectoenalivitalis
Deum alium csse non patitur, et qni minor cst, ne- beaiissinia fide, vitium omiie, ct dimm deorum , et
cessecst ut nalurocab eo, qui se csl major, alienoe Dei singularis cxsiinguilur : cum qui uniim sunl,
sit. Et hi quidem quam ridiculi in eo sunt, prsescri- nen sil untis; ct qni non uiuis est, non lamen ab eo
benles Deo, cttm (d) asserunt, cx uno nasci niliil quiest, ila ex aliquo differat, tit uierque nonuiium
posse , quia universariimrerum ex duorum conjtinc- sint.
lione naiivitas est : Deum autem indemulabilcm 5. EGOETPATER EXOM SUMUS, exponunl de unilate
nullam ex se naiivilatem iribucrc possc nascenti; consensus; quibus arguinentis.— H.cc igiltir quia
quia nec acccssioni id quod non demulalur obnoxiiim lncrciici ncgare non possunt, qtiippc cum sinl lain
sit, ncc soliiarii atque uuitts natura id in seliabcat absoltile clicla alqtie inicllecla, lamen stttliissimo
conditionis, ut generct. impieiatis sua? mendacio(h) ncganda corrumpunl.
i. Fides caiholicahactcniisasserta el sensu cominu- Id eiiim qttod ait: Ego ct Paler tinumsumus (Joan. x,
niel Dominidictis coiiftnnaltir.— Nos aiilem evan- 50), leiitani ad unaniniiiaiis refcrre consensum; ut
gelicamatque aposlolicam fidcm doctriuis spiritali- volttniatis in his unitas sit, non naluroe, id cst, ut
bus assecuti, et beatx oelcrniiniis spcm in Patriset non per id quod (i) suiit, sed per id quod idem vo-
Filii confessionesectantes, dcnionstralo Dei et Dei C lunl, iinum sint. Et illtitl, qtiod cst in Aclibus Apo-
ex lege sacramento, neque unins Dei firiemexcedcn- stolorum (j), litiicdefcnsionisuse aptanl: Multiludi-
les, neque non et Deum Chrislum proeriicantcs, tiis aulem credeniiumerat (k) anima et cor unutn(Act.
hunc cx Evangeliisresponsionisordinem sumpsimus, iv, 52); ut animarumet cordittm diversilas, in cor
ut veraiu exDeopaire naiivitaiem unigeniti Dei do- unnm atque animam pcr convenicntiain cjusdem
ceremus; qniaper cam cl Deus verus essel, neque a voluntalis(/) uiiiias sit. Vel illud, quod ad Corin-
naliira unius Dei veri csset alienus ; ac sic neque tbios scrihiltir : Qui planlat aulem, et qui rigal, unttin
Deus negari posset, neque ipscalius Deus dici; quia suiU(I Cor. lti, 8) : ut non differeulc minislerio ad
ct Deum (supplc, esse)naiiviias prncslaret, el natura salutcm ct in ejusdem sacramenli profecluni, volun-
in eo uniusDei ex Dco, cum in Dcttin alierum non talis sit tinilas in duobus. Vc! id, quod Dominiissa-
separaret. Ei quamquam ad id nos conimunis inlel- lutem crcdilurarutn in se gcnlium a Palrc poslulans,
ligenlisesenstis impellercl; nc in nattira cndcm na- ail: Aronpro his aulem rogo tanluni, sed et pro his
lurarum nomina convenircnl, ct non unutn esscnt, qtticrediluristtnt per verbumeorumin tne, ul omnes(m)
quibus id qtiotl sunt non diffcrret in genere : tamcn iinumsinl sicttt,tu, Paler, inme, el egoin le, ul el ipsi
(1) Aulibi sil unus , ubi aliussit. Deinde, elc. Paulo post, lumid tanqtiatnjamfaciliorem viam oblineant.
(a) In mss. Martin. Osi ttmis. D deal verbis : Ego ct Pater uiiuni sttmus, allera se-
(b) Mss. aut ibi sil untis, ubiaints sit. queiitibus: Si scilisme, scitisel Pairem, clc.
(c) Verbumapttutt, cum scquenli relalivo quod, (g) Editi, in se manel Pater, cmendanlur cx scri-
omiltunt vulgati ac plures mss. Exhibenl auleni cnm plis.
codicebas. Vnt riuoColb. ct unus Sorbon. Malle- (/<) In vtilgatis, ncnando : qnod pugnat cnm
inus tamen caplant eosensu, quo Anihrosiiis, cpisl. proximedictis, negarc iion possun'.. Rectius in mss.
nunc xxv, n. i, ad Siuriiumscripsit: Cmnadttlteram negandit,lioc esi, quo snbinde pnssint neg.ire.
rcpcrisseniJttdmi; obiulerunicam Salvaiori, captan- (t) In vulgatls. idem sunl. Abest idema mss.
les ttt si absolvercleam, viderelurlegemsolvere. (/) Eriiti, excepto Par. Ittiicdiffinitionisum.
(d) llorum verba ptopria cxsiant, 1. m, n. 8.Quod (k) Sic mss. potiores constanter juxta grsecnm.At
aiitem Eudoxius ca de re longe crudius protulit, lia- ctliti, (inimauiia: et mox, animam ttnam per conve-
bctur lib. iu Const. n. 13. nicnliam.
(e) In vulgalis nunc loco noslri. (I) Quidam recenliores mss. nnila sit, male.
(() Pariiculam cum, faveiilibusduobtis niss. Colb. (t«) Vat. bas. nis. tit me nnum sint. Mox Bad. et
Iiic addeiidauiprima fronte conjectaviinus, qua hnec Er. uf et ipsi unum sint. Elsi non exstat untim in
senienlia cum superiore copularetur. Non male ta- niss. id lamen, perindc ac si cxstarcl, inteilcxil Hi-
iiicn utraipie absolula intclligilur, ttt prima respon- laritts, tit liqticl cx uitm. II.
 241 DE TRLNITATELIBER VIII. Vil
sint in nobis (Joan. xvn, 20, 21) : ul quia homines; A rupto diclortim sensii aliqua cx liis (f) ementila
reftmdi in Deiun non possunl, vel ipsi invicem ini compingimiis : sed sana; doctrinoc formam tenentes,
uniim atque inriiscrelum acervum coire, id quod quoe sincera sunt sapimus, et proedicamus. Docet
unum sunt, ex unitnle sit volunlnlis, cum et omnes; enim Apostolus cx iialura sacramentorum esse lianc
Deo placita agant, et ipsi non dissidciilihiis inler se; fideliumiiiiitaiem.adGalaiasscribens : Quotquotenim
animoiiim moiibus cocant; 218al'lllc >la uiuiin in Chrislo baptizaii eslis, Chrislumittduisiis. Non inest
eos esse non nalura efliciat, sed volunias. Juclaus tieque Grmcits, tton inesl servus neque liber,
0. Arianorumslulliiia. — Nescil plane sapere, quii non inesl masculus neqtiefeittina; omnes 219 emm
Deumnescit. Et cum sapicniia Cbrisltis sit, necessc; vos tmum estis in Christo Jesu (Gal. m, 27, 28).
cst ut exlra sapienliam sit, qui Chrislum aut igno- Quod iinum sunt in tnnta genlium, conditiouum,
rat, aut audit: ut isti, qui iiiajeslatis Dominum, et sexnum diversitate; numquid ex assensu voluntatis
Re„rem soeculorum, et unigenitum Deum creaiurami est, aut cx sacrameuli unitate, quia liis et baptisma
Dei voltint potius esse qunm filium : el cum sttiltei sit unum, et unum Christum induli oinnes sunt?
meiitianlur, siuliius lamen in defensione mcndacii Quid ergo liic animorum concordia faciet, cum per
sui sapiunt. Dilala enim paululum etiam nunc ea, id uniim sint, qttod uno Cliristo pcr naluram unius
quse in Deo palre ct in Deo filio est, unilaiis pro - B baptismi induanlur?
prielate, ex liis ipsis quibus utuiilur refellendi sunt. 9. Qttt planial et qui tigal natura unum sunl. —
7. Naluralis est fidelium per unius fidei tialuratnt Aul cum qui planlal, el qui rigat, unum sint; num-
unilas. Fideles ex unitate sacrainenlorumsunl uitum. quid non per hoc unum suni, quia (g) ipsi in uno
— Namque quorum aniina ct cor uiium (a) erat,, baplismo renali una tinius regenerantis baptismi
_quoero utrttm per fidcni Dei ununi erat. Utiqnes dispensatio siul? numquid non idem agunt? num-
per fidem : per eam cnim anima et cor unumi quid non in uno uiuun sunt? Iiaque qui pcr rem
omnium erat. Et interrogo, ulrum fides una , eanidem unum suni, nalura eliam unum sunl, non
anne altera sit? Una certc, etiam ipso Apostoloi tantum volunlate : quia el ipsi res eadem effeeti
atic.orc (E/i/ies. iv, i, 6), unam fidem, siculi unumi suni, (h) el ejusdem rei atque elficieiilieesiiUminislri.
Doniinum, et unum baplisma, el unam spem (b), et; 10. Slutlilia se ipsa prodit, dum adversatur verilali.
unum Dcum prsedicante. Si ergo per fidem, id est, Fidei perversmspes ttulla. Simpticis meritnm. — Pro-
per unius iidei naturam unum omnes cr.inl; quo- ficit autem semper contradictio slultorum ad stulti-
modo non naluralem iu bis intelligis unilatcm, qui lioedemonstrationem : quia quse ingenio insipientis
per uaturam unius fidei unum sunt? Omnesenimre- aut perversoeintelligentise adversus veritatem coap-
naii (c) erantad innocenliam, ad iinmortalilatem, ad C tantiir.duuietinconcussa et immobilis est, neccsseest
cogniiionem Dei, (d) ad spei fidem. Et si lioec non ut <pioee diverso stinl, et falsa iiiielligaritur el slulla.
possunt sibi essc diversa, quia et spes una est, et Laborantes cniin hserelicifallere per id quod dictum
Deus unus, sicuti etDominus unus esl, et bapiisnia est : Ego et pater uuutn sumus (Joan. x, 30), ne na-
regenerntionis iimini est : si Iisec assensu poiius lurse in his unitas ct iudifferens divinitatis subslan-
unum sunt, quam nntura; his quoque, qui iu hsec lia crcderetur, sed ex dilectione mutua et ex volun-
renati sunt, unitatem voluutalis adscribe. Si vero talum concordia tinum essent, exemplum unitatis
regenerati in unius vitae alque scternilatis naturam istius, ulsuperius deinonslravimus, eiiam ex diciis
siinl, per quod anima eorum et cor tinum est; ces- dominicis protulcrunl: Ul omnesunum sint, sicul tu
sat in liis assensus unilas, qui unum sunl (e) in Pater in me, el ego in le, ul el ipsi sint in nobis (Joan.
ejusdem regeneratione naturne. xvn, 21). Exlra evangelica promissa est, quisqttis
8. Pattli in eam retn senteniia. — Non nostra lo- Cxtra lidem eorum est: et impioe intelligentise cri-
quiinur, neque ad illudendas audienlium aures cor- men (t) spem simpliccm perdidii. Habel enim non
(a) In solis ediiis hic additur omnium. D n. 11, ubi illud pro certo ponit: Quando dicitur
(b) Ms. Ctifb. aliique nonnulli hic addunt, eiunutn unum sunt, elsi non dkalur quidunum, intelligiiur una
spiriium. substanlia, unica hnecest ad loctim allnluin respou-
(c) Antiquus codex Colb. uaft. sio : Legimus, Qui planlat cl qui rigat uiium sunt:
(d) Itn veltistiores mss. Eriili vero, ad spetn fidei. sed atnbo hotnines ertittt, ejitsdemsubstantim fuerant,
Tum siibjiciebanl, ef iwn possunt hmc, omisso si, nondiversw.
quod cxstit in omnibus mss. (h) In ms. Carn. ttf ejusdem, minus bene : quani-
(e) ln mss. Vat. bas. et Martin. hic adjicitur ttf vis sequalur deinde eiiam in coeleris sint ministri.
Hoc enini Hiiario usitaium, til in duabus sentenliis
dixitnus.
ef copnlatis npn eumtleni relineat verbi
(f) in codico Vat. bas. etnenliti. Mox in vulgatis, conjunctione
niodum. Prseferebanl tamen edili, sunt ministri.
fidelium Dei. Abest Dei a mss.
(t) Lips. et Par. crimine : renitentibus Rad. Er.
(g) Edili, qitiaipsis in uno baptismorenaiis.... dis- et mss. Illud crimen est eorum, qui simplicem rei
pensiuio sii. Restituilur cx consensu inss ipsi re- credendse intelligenliam corrumpunt, falsam ei ne-
nali: ex Colberlino autem ac Germ. dispensaiiosint, quiler substiluentes. Tum spem simplicem, id esi,
iion sif. Unde duplicein qui planiat et qtii rigat ha- spem fidei simplicis et scienlia desiitutse, de qua in
bcnt unitaiem, sacramenli nimirum, quia uno bap- Psal. cxm, lit. 10, num. 12, habemus : Plus eslau-
lismo rcnati, ac proeterea iiislrumenii in eodem lem nescioauid in cognilione, quam in fule, operis ,
sacramento dispensando, proindeque non meram quia fides habet obedjenliwmeritum, non habel auifi.ni
Vt:!'iiii(alisiinaiiiti)i(oie:n.
Angustini Cbll. ciim MaiHm. iocmitw vcrilalis 'fiducianu... Qui crcdit, potcst igno-
243 SANCTI HILARII EPISCOPI 211
tam veniam, quam proemium,ignorare qttod crerias :.A Paire est, (c) ita per iuijtis unitalis fonrtani, in Patre
quia maximum slipendium fidei est, sperare quoe el Filio unum omnesesseul.
nescias. At vero ultimoeimpietatis 220 furor est> 12. Honor a Palre acceptus, et a Filio datus cre-
atil intellecta non credere, aut intelligentiam corru- denlibut, prmslatut untttnsint. — Sed quia soli Patri
pisse credencli. et Filio ex natura proprium est ut tinum sint, qnia
11. lmproprie UTUNUM SINTde unanimitate dixisset Detts ex Deo, et unigenitus ex innascibili non potcst
Christus. — Sed ficet ipsum intelligenliae suoe sen- nisi in originis suoeesse nalura; ita tit et in substan-
suni impielas demuiet, non lamen poiesiintelligentia tia nativilatis sune qui geuittis est exsislat, neque
noit exstare dictorum. DominusPatrem orat, ut qui aliam ac diversam divinitaiis nativitas babeal, quam
in se credituri sint, unum sini, et sicut ipse in Paire, ex qua profecla 221 e3t> veritatem : nihil nobis
et Pater in eo est, ita omnes in his unum sini. Quid ^ambiguum Doniinus ad fidem relinquens, absnluioe
hic a'quanimitatem, quid per voluniaiis assensum unitaiis hujus toto consequenli sermone docuit nn-
animoeet cordis unitatem introducis? Fuerat nam- turam. Iri enim sequilur : Ut et mundus credal, quo-
que in verhorum copia el proprietate, ut si voluntas niam tu me misisti (Joan. xvu, 21). Per id ergo
unum esse eos faceret, Dominus ila precarelur : Pa- mundus crediturus est Filitim a Palre missum esse,
tcr, sicut nos unum volumus, iia et illi unum velint, ut B quod omnes, qui credituri in eum sunl, unnm in
(a) untim per concordiam simus omnes. Aul iorte Patre et Filio erunl. El quomodo cruni, mox doce-
qui verbum est, significaiionem verbi ignoravil? et mur : Et ego hoiwrcm, quem dedisti rnihi, dedi eis
qui veritasest, loqtti vera nescivit? et qui sapieniia (Ibid., 22). El nuuc interrogo, utrnm id ipsum sit
est, in slultiloquio erravil? et qui virius cst, in ea honor, quod volunlas; ciim voluntas moius mentis
fiiit infirniitate, ne posseteloqui qttoevellet inlelligi? sit, at vero honor naturse aul species aul dignitas.
Locutus plane ille esl vera el sincera fidei evange- Honorem ergo acceplum aPatre Filius omnibus qui
licoesacrameiila. Neque solum loculus est ad signifi- in se credituri sunt dedit, non uiique voluntatem :
cationem, sed etiam ad fidem docuit, ita dicens : Ut quoe(d) si dala essel, non haberet iides prsemium,
omnesttnutn sinl, sicui lu Paler in me, et ego in le, cum fidem nobis necessitas affixse voluntalis infer-
ut et (b) ipsi sint in nobis. Pro bis priinum prccaiio rel. Accepti aulem honoris datio quid proficeret,
est, de quibus dicitur, Ul otnnes uiiuin sint : luin ostendit: Ut sinl unum, skul nos unuin stimus (//>.).
deinde unilalis profecdis exemplo unitatis ostendi- Ob eam ergo causam acceptus honor datus csl, ut
lur, ctimait: Sicut lu, Paler, in me, el ego in le, ul el omnes tinum sinl. Jam igilur unum sunt omncs iu
ipsi sint in nobis: ut sicut Paler in Filio et Filius in G honore; quia non alius, quam qui acceptus est, lio-

rare <7ttodcredit: qui aulem jmn cogiwvit,non potesl
id, quod cognovil,adepla cognilionenon credere.
(a) In vulg:Uisei. nonetuf. Iloc Hil.irii argumentuin
ad verba Cbrisii : Ego Pater uitum siimns, accoin-
niodnns Faustinus, cap. 1, copiose ac subliliter per-
sequitur : Qui, inquil, littguwsertnonem dedil, nesciit
loqtti, el ignoravit illum sensum veslrum propriis et
compelentibussermonibus explkare, el inefficaxfnil
dicere: Ego et Pater unum volumus? Si lameiihoc in
loco unilalem voluntatis, el non deitulis ac stibstantiw
volebatintelligi. Et post pauca, Vos qtiosigratnmalki,
velul inefficaciamdominicw pronitntialionis suppvsili
verbi demutaiione supplentes emendalis, et dicitis,
hoc quod ail SUMUS , VOLDMUS inleltigendum est.
Observal deinde hsereticos pugnaiuia loqui, dum
Cbristo alias negant voluntatis coiicordiam, quia
dixerit : Descendide cwlo, non ut faciam voluntcitem
meam, sed ejut qui misil me Patris. Ex quo snbjicit, p
quomodoinlerprelaris quod Paler et Filius uiium sunt
voluniate, cutn Palris et Filii, secttndum le,. diversw
sinl volttntates?etc.
(b) In excusis hic el mox, ipsi unum sint. Abest
«num constanter a mss.
(c) In niss. ut, non tfs : forte ad imiiationem sa-
cri texlus, in quo primum uf otnnesuniim sinl, ac
rursum postea, u( ef ipsi sinl, non ita. De bac ipsa
unilalis fornia AugustiniisColl. cum Maximino iiiini.
14 : non dixii, Ul ipsi et nos unum; sed, Ul ipsi sint
unutn in naiura sua el ttt substaniia sua cottcordiw-
quatitaie quodammodo unili utque conflali, sicul Pa-
ter el Filius et Spititus sanctusunum propler indivi-
duam eamdemquenaluram. Et I. i, coulra euuidem
Maximiii., c. 12 : Cwin crgo toitens dtxeril, Ul sittt
uiium; non tamen alicubi dixit, Ul ipsi et nos simus
unum, hoc est, ut nvbiscumsiiu uitum; sed, aut in
nobis dixit, aul sicut nos, id est, ipsi secundttmnciln-
ram suam, nossecundumnoslram. Votebat enim eos,
qui nalura unum eranl, in hoc ipso qitad untim erttnt
esse perfecios.... quod nisi in ipso siinus, oinnino e.«se
non possumus.Qui aulem in Deo tinuin simtis, deiu-
ceps explical llilarius.
(d) ln uno e mss. Vatic, quod si ita esset: corruple.
Qui clatam bic neget Hilarins fuleni, quseri potest. U
cutn illnm infra, nutn., 50 inter Dei ilona recenseai,
prohabilecst eum hoc loco laniuni velle (idem nobis
affixaevolunlatis necessitate non inferri, sed libcra
volutilate noscredere; quia, ut npertius in ps. LXV,
num. 24, declarat, Fides anitnm el cordis officinm
est, resque hmc voluntatis internw. Cui consentiiiis
Augustintis, quamvis ep. cxciv, ad Sixlum, n. 9, li-
dem grattiitum Dei rionumesseplurimis demonsirei,
et Vitnlem alitersentienicni corripial epist. ccxvn, n.
29, in cndem lamen ad Vitalem epislola, n. 16, libcn-
ler boc fnletur : Scimuseos, qui corde proprio credunt
in Dominum, sua id facere voluntate el libero arbitrio.
Et lib. rie Spir. et lit. c. 31, fidem ait esse in poles-
lale, sed poiestatem non esse nisi a Deo : adenquc
lib. i Kelr. n. 3, riocei voluiualem a Deo quiclemrs-
se, quia prwparalvotuniatem;a nobis vero, quia non
fit nisi voletuibusnobis. Cur auiem, ait ep. cxciv , n.
10, ille credat, ille non credat, cum ambo idetn au-
diunt, ei, si miraculumin eorinn conspectu lial, ainbo
idem videut: alliludoesl diviiiarum sapientiwet scien-
liw Dei. Quamquam Uilariusnon ita enucleale quiri a
Deo, quid a nobis sit distinguens, et unam attendens
voluntalis libertatein, volunlaicn dari eaienus oega-
rit, qtiatenus lioc necessitaletn sonat affixscvoluiiia-
lis. Sic porro arguineiilntur : Credentcs in Patre et
Filio unum sunl peraliquid quod datur : atqui non
datur volunlas seu conscnsus volunlaiis : non igiiur
unum suiit couseusu voluniaiis.
 245 DE TRINITATE LIRER VIII. 216
nor datusest; neque oh aliud datus est, quam u t A 25). Eos nunc, qui inler Palrem et Filium voluntaiis
omnes unum essent. Et cum per honorem dalutia ingerunt unitatem, interrogo utrumne per naturoe
Filio, et a Filio prseslilum credentibus, omnes ununi verilatem hodie Christus in nobis sit, an per concor-
sint; quoero quomodo Filius divcrsi honoris a Patr a diam voluntatis? (c) Si enim vere Verbum caro fac-
sii, cum credenies omnes bonor Filii ad unilaieiil lum est, et vere nos Verbum carnem cibo dominico
palerni honoris assumat ? Et insolens 222 quideni sumimus; quomodo non naluraliter manere in nobis
hic foiie humanoespei eril sermo, sed non eiit infi existimandus est, qui et naturam carnia nostrse jam
delis : quia quamvis hoc sperare temerarium sitv inseparabilem sibi liomo natus assuinpsit, et naturam
tainen non credidisse irreligiosum est (a) cum idenl carnis susead naluram (d) acternitatissub sacramenlo
atque tinus uobis et spei auctor sit el fidei. Et di3 223 nobis communicandse carnis admiscuit? Ita
hoc quidem (b) planius et copiosius suo, ut congruii, enim oiiines unum sumus, quia et in Chrislo Paier
loco traclabimus. Interim tamen etiam ex proesenti est, el Cbrisltis in nobis est. Quisquisergo nnturali-
sermone neque inanis, neque temeraria esse hsct_. ter Patrem in Christo negabit, negel prius non nalu-
spes noslra inlelligitur. Per acceplum igitur et da raliter (e) vel se in Christo, vel Christum sibi inessc;
tum honorcm unum omnes sunt. Fidem leneo, al quia in Cliristo Pater, et Christus in nobis, unum iu
que causam unitalis accipio : sed nondum appre - B his esse nos fsciuut. Si vere igitur carnem corporis
hendo rationem, quomodo datus honor unum omnei_ nostri Cbristus assumpsit, et vere homo ille, (f) qui
esse perficiat. . ex Maria naius luit, Chrislus est, nosque vere sub
13. Unitas naluralis fidetiutnin Deo prwslatur Ver mysterio (g) carnem corporis sui sumimus (et per
bi incarnutione, et Eucharisiim sacramento.—Sed Do lioc unum crimus, quia Pater in eo est, elille in no-
minus nihil fidelium conscientiseincertumrelinquens bis ) ; quomodo voluniatis unitas asserilur, cum na-
ipsum illum naturalis efficientisedocuit effecium, di- luralis per sacramcntum (h) proprietas, perfectse sa-
cens, Ut sinl unum, sicut tws unum sumus, ego in his, cramentum sit unitatis.
et tu in me; ul sint perfecti in unum (Joan. xvn, 22 e t 14. Veruni C/tnsft corptts in hoc Sacramento perci-

(a) Lips. et Par. ul idem : male et prseter fidemi>
mss. Hic obiter observanms superius verbum sperari
de spe et exspeciatione huinana ac naiurali dici, al-,
in reliquis vocabulo spei, etiam ubi dicitur humanai
spei sermo, hominum quidem spem, sed Dei promis-
sis non humana ralionc fuliani significari. liinc pri-
iiium sperare dicilur lemerarium: ac deintle spes non,
lemeraria.
(b) Sic inss. cum Bad. el Er. At ediliones alioe,
plenius.
(c) Argumentum liic duplex in unum conflalur,
primum ex Cliristi corporatione petilum, qua nostram
ille naturam vere suscepii; alterum ex Eueharisiioc
sacramenlo, quo veram illitis carnem vere sumimns.
(d) Id est, ad naturam divinilatis. SicFragm. 11,
n. 52, ubi ait Hitarius ita iinmulahilem csse Filium ,
ut in assumpiionehominis corruplioni poiitts glotiam
intuleril, quatn labem mlernilali; quid corruplio nisi
naturam hunianani, quid nisi divinam wiernilas so-
nal? Ea liujus vocis potestas perspicna est cap. 51, in
Mailh., n. 1, ubi arguil boereiicos, qui ipsam Clnisti
divinilaiein passam esse volebant, Ac si wlernitasna-
luratn fragilitalis acccperh. Cur autem mterniiaiisvo-
cabulum usurpet ad significandam divinilaleui , pla-
nttm est ex cap. 25, n. 5. Jain ab his verbis eludere
frustra tental Scultetus proeclarumHilarii de Eucha-
ristia leslimonium. Neqne vero sibi conslal, dum pri- „
mo vult, hic tnntum essc repetilionem argumenti su- "
perioris, hoc est, eam tantum riemoiistrari unitaiem,
quam per consoiiium gloria; Christi obtineinus : ac
landem, quasi procul hinc llilarius ilixisset: Veretws
Verbumcarnetncibodontinicosumimus, hsec verba de
Ccenasacrn inicrpretatur. Certe ex aiitecedeiitibuset
consequentibus liquido constat, sernioneni hic jnm
non es>e de gloria Clirisii nobis communicala, sed
de Eucliariuiaa sacrameuto : cum hoc bimcmbri ar-
gtimenlo comprobetur Cbristum vere el uauiraliter
esse in nobis, quia scil. et in Incarnntionis mysterio
caro noslra est in eo, et in Eucliaristise sacrameuio
caro illinsest in nobis. Elsicut primo illi membro,
Si vere Verbumcaro faciumest, respoiiiiet boecpropo-
silio: Qui et naturam carnis noslrmjain inseparabilen,
sibi honio natus assutvpsit; ita et stibsequens illa : E,!
naluram carnis sum ad tuUuramwlernilalissub sacra--
menfo nobis communicandwcarnis admiscuit, respon •
det alteri membro : Et nos vere Verbumcarnetn cibo
dominko sumhnus. Et hanc quidem partem ad myslc-
rium assunipue carnis referri non posse liquet : cum
Cliristuscariieiiisuscipiens, nonnaturamcartiissuocad
naturam divinam seddivinam polius ad naturain carnis
nostrse admiscuerii, quam et suain lum facere ccepil.
^ An in Eucliaristise sacrameiilonaturam carnis suse ad
divinam admiscet, utcarnem illamcuuidivinitatecon-
junctam suscipientes, ea carne mediante, cum divina
Christi subslantia , quse cum Paterna una et eadem
est, uniamur; quod probandum suscepit Hilarius :
qut velut cetium el indubitaium ponit, nos in lioc sa-
cramenlo ttaluram carnis Christi et verilalem, non fi-
guram accipere. Carnem autem Christi in Eucliaris-
lia divinitati conjuiiclam dixerit non sola rationis
luce illuslratus, quod scil. caro iliius cum a Verbo
jam inseparabilis sit, tradi nobis nequeat sine illo;
sed et motus divini verbi auctoritate, quia scripuim
est: Caro tion prodesl quidquam, Spiritus est qtti vivi-
fical : nam Spirilus vocabulodivinilatem ab eo intel-
ligi solere, jam ssepius est observatum. VidendusCy-
rillus Alexanririnus, Dial. I , de Trinit., pag. 107, ubi
nos ciim Cliristo non sola voluntiilum conscnsione,
sed natura untim esse pariter ostenditex sacramenlo
Eucharistise.
(e) Natumlitersumus in Chrislo, quatenus nostram
carnem assumpsit, ut ille naturaliter iuesl nobis ,
qriando carnem illius accipimus.
(f) Pessime apud Par. quia ex Maria : cum sub-
inde TOCltrislus est, idem sonel ac Deus est, ul cx
his: Si homo ille, qui ex Maria nalusesl, vere Deus est,
scqualur Palrcm esse iu eo.
(g) Id esi, sub mysticis speciebus velatam. Nescio
qtioniodo sc ptitet Scultetus- his verbis elusisse vim
siiperioruin , Verenos Verbumcarnemcibo dominico
suminus. Qtiid enim illud sub myslerioadversatur Ec-
clesise, quoe numiju&m in hoc sacrnmeiito maniles-
lam ChrUii carnem credidit? Quid vero juvat Sculte-
lum, quod ita pra:dicalur sub inijslerio,ut tamen vere
carnetn corporis Christi sumamus? Quid cst cur lam
i BolliciteHilarius supia, hic, inffn illud vere incidcai?
(h) Ilocc prcssitts dicta sic licct explicarc : ctim na-
turalis proprietas carnis tum a nobis suscepise persa-
 247 SANCTl HILARII EPISCOPI 248
piintts.—Nonesthumano aut soeculisensu in Dei rc- A etc). Si volunlatis tanlum unitalem intelligi vellct:
bus loquendum (V. M>.iv, u. 14): neqtie (a) per vio- cttr gradum quemdam atque ordinem consummandse
letitam (1) atquc imprudenlem prscdicaiionem; coe- unitalis exposuit: nisi ut cum ille in Patreper nalu-
lcstitim dictoruiii sanitali, alienoeatque impioe inlcl- ram divinilalis esset; nosconlra in eo per (e) corpo-
ligenii;e exiorquenda (b) perversitas esi. Quacscripta ralem ejus nativiiatem, et ille rursum in nobis per
sunl legamus, et qnaelegerimus iiuelligamus : ct lum sacramentortim inessc mysierium crederelur : ac sic
perfectoe fidei oflicio fungemur. De naturali eniin in perfecta per Medintoremunilas doceretur, cum nobis
nobis Christi veriiate qusedicimtts, nisi ab eo riidici- in se inanentibus ipse manerct in Patre , et in Patre
mus, slulte atque impie dicimus. Ipse enim ait, Caro nianens maneret in nobis; et ila ad unitatem Patris
mea vere esl esca, el sanguis meus vere est potus. Qui proliceremus, (/")cumquiin eo naturaliter secundiim
edit carnem tneam , et bibit sanguinetn meum, tu tne nativitatein incst, nos quoquc in eo naluraliter ines-
manel, et ego in eo (Joan. vt, 56, 57;. Deverilate semus, ipso in nobis natnraliter permanenle?
carnis el sanguinis non reliclus est ambigendi locus. 1G. Uniias hwc quatn nalurttlis. Unilas Filii citm
Niinc enim et (c) ipsius Domini professione, et iide Pafre. — Quam auiem naturalis in nobis hsec unitas
nostra vere caro cst, et vere sanguis est. Et hoccac- sit, ipse ita testalus est: Qui edil carneni meam, et
cepta atque hausta id efficiuiU, 224 ul el ,,oa in B bjbil sanguhiemmeum,iume manet, el ego in eo (Joan.
Chrislo, et Chrislus in nobis sit. Anne hoc vcriias vi, 57). Nonenim quis in co erit, nisi in quo ipse fue-
non esl? Contingat plane his verum non essc, qui rit: ejus tantum (2) in seassumptam habens carnem,
Christum Jesum verum esse Denm denegant. Est er- qui suam sumpserit. Perfectse autem hujus' unitalis
go in nobis ipse per carnem, et sumus in eo : dum 225 sacramentum (g) superius jam docueral, di-
(d) secum hoc, quod nos sumus, in Deo est. cens : Sicut misil me vivensPater, et ego vivoper Pa-
15. Perfecta nobis, Chrislo medianle, cum Deouui- trem : et qui mandttcavetitmeam carnem, el ipse vivet
fas,—Quam autem in eo pcr sacramcntuni communi- per tne (Ibid. 58). Vivit ergo per Patrem : et quo
caloe carnis et sanguinis simus, ipse leslatur dicens, modo per Patrem vivit, eodem modo nos per carnem
Et hic mundus mejatn non videl; vos aulemtne videbi- ejus (3) vivimus. Omnis enim comparaiio ad inielli-
lis , quoniam ego vivo, cf »os vivetis; quoniamego itti genlise formam proesumitur: ut id , de quo agilur ,
Patre meo, et vos in tne, el egoin vobis (Joan. xiv, 19, secundum propositum exemplum (4) assequamur.
I (1) Afaueimpudentem. (4) Prius legebalur , assequatur. Rectius codex
(2) Ipse. Veronensis, assequamnr.
(5) Vivemus.
cramentum Incarnationis, lum nobis communicaloeC (e) Id est, per corpus quod ex Marianascendo sus-
per sacrainentum Eucharisiioe, sit sacramentum et cepit ex nobis. Deindeautem per saCramenlorttmintjs-
vincnlum perfeclce unilalis noslrsc primuin ac per sc lerium Eucharistiamdesignari planuin est, utconstan-
cum Christo, eo autem mediante cum Patre. ter prosequatur Hilarius suum bimemhre argunien-
(a) Nonnulli mss. per violentiam: et deinde, atqite tum.
impudenlem : quod etiam proeferunt excusi, subse- (f) Hoc sibi vult: cum in Chrislo, qui in Palre na-
quentibus ita perturbate expressis , ut vocabulum turaliter inesl secunclumnativilatcm aeternani, nos
alienm referalur ad sanitali. llic sugillantur hseretici, pariter inessemus per susceptam ab eo carneni nos-
qui errores suos aul liumanis ratiuncttlis aut detorlis tram, eociem ipso Cliristo rursum in nobis naturali-
adplacita Seripluris ttteri conantur. ter permanente per impertila carnis ct sanguinis sui
(b) Solus codex Vat. bas. diversitas: malo. Pervcr- sacranicnla.
silas opponitur tanitaii. Qui cxemplar Carnutcnse (</)Cum loctts subjectus in Evangelio inferior sit
emendavit , hic ad marginem adscripsii, Pcr fofum proxime allato ex Joan. vi, non hujus respcclu , scd
hoc capiiulumCorporis el Sanguinis dotniniciveriiaiem respeclu altcritis ex Joan. xiv, 19, hic superior iiim-
exsequitur. At vcro tum cx scriptnra secundseillius ciipatur. Mox e mss. rcsliluimus vivus Paler , pro
manus, tumex antiqnocodice alias Floriacensis, nunc vivens.Tuin codex Vat. has. el ego vivo propier Pu-
Colbertinsebibliolhecoe,nol. 1194(qui in seplem prio • trem. Deinde iu Joannis exemplaribus grseciset la-
ribus libris ita ad JidemCarnulensis expressus est, ut tinis nunc circumfertur, et qui manducat me, non, cf
omttes ac solas lecliones praeferal, qua,-in illo secun- qui inaiiditcaverilcarnem meam. Quibus suhjicilur in
dis curis adjecloesunt), facilc probatur praedictum"n ms. Marlin. el ipse vivil in me, non, ef ipse vket per
ms. anteannos 700, fuisse emcndalum. ttie. Quod ex lioe Evangelii loco conlicit Hilarius,
(c) Qnid esl ipsius Dominiprofessione, nisi ipsismcl Sacraineniarii probe expenriaut velim. Sic eniin ra-
Chrisli vcrbis? Quid deinde cf fide noslra, nisi ex firiu tinciuatur: lta Cliristus vivit per Pairem accepta
Ecclesino, Domini verba ui sonant intelligenlis? Ex illius naliira, sicttt nos vivimus per Christum accepla
quo liquet llilariuin sensissc fidem nostram Dei vcr- ipsius carnc. Tum suniitquasi retn magis uotam, de
bis inniti debere, Dei atitein verha ex (ide fJcclesioc qua ininime contenderenl Ariani : alqui vivimus per
explicanda; atque ex utroque illo capite confirmari, Christum naluram illius carnis adepti ; adeo ut per
nos in Eucharisiia veram Chrisii carnem verumque carnis illius mandiicationcmCbrislum in nobis car-
sangninem accipere. Quamlibel aliam interpretalio- n.ilibus carnalilei' niniientein liabeamus. Ac detnum
nem verborum : Caro tneu vere esl esca, elc, violen- ailversus Arinnos rem , unde litigabanl, concludit:
tam esse procinooetalque imprudentem. Ergo el Chrisius vivit per Patreiu, accepta ipsiusmet
(d) Mss. Val. bas. Martin. Carn. Sorbonicus unus, natura divina ; ita iil Pater seciindum Spirilum , hoc
ac duo Colbertini, non tamen anliquior, dum secun- est, secundum naturam divinam ei dntani, naturaliier
dum hoc : non videnttir aliis libris proeferendi, sed in co maneal. Qui argumenla lain clara alio delor-
liaic ita iiuelligenda : clutn simul cum Chrislo, cui quere conauiur, indicant vel se mala Jide agere, vel
conjuncti sumus, hoc quod nos sumus est in Deo saltem quantum apud honiines possint prscjudicatuJ
iiairc; flum quo ille untttii cist. meniis opiniona,
 249 DE TRINITATE LIRER VIII. 250
Haecergo viioenoslroecausa csi, qttod in nobis car-- A 7, 9, 10, 12). Hoc (b) non prseslat crealura, sed na-
nalibus maneutem per carnem Christum habemus : livilas; non eflicil voluntas, sed poteslas; non lo-
victuris nobis per eum ca conditionc , qua vivii ille_ quiiur unanimit.is , (c) sed natura: quia non unum
per Palrem. Si ergo nos naturaliler secundum car- est creari, ct nasci; neque velle id ipsuin est, quod
nem per eiim vivimus, id esl, naluram carnis susei et posse ; neque concordarc idem est, quod manere.
aclepti : quomotlo non naturaliter secundum Spiri- 19. Unanimitasiton negalur , dum asseritur unitas.
lum in se Pairem haheat,cum vivat ipse perPatrem ? De Pulris el Filii uniiate apertum lestimonium. —
Per Patreui autem vivit, duni nalivitas non alienami Non negamus igitur uuanimilatem inter Patrem et
ei inlulit diversamque naturam, duni quod est, ctab) Filium: nam boc solenl bseretici uientiri, ut cum
eo esi, nec tatnen ab eo per aliquam iiicidenlem iia- solam concordiam (d) ad uuiiatem non recipimus ,
lurae dissimililiidinem separalur; dum in se pernati- discordes eos a nobis aflirmari loquantur. Sed au-
vilatem habei Palrem in virtute naturoe. diant quam a nobis uiianimilas non ncgelur. Unum
17. Epilogus. Hoecautem idcirco a nobis comme- sunt Patcr et Filius natura , bonore , virlute : nec
morata sunt, quia voluutalis lantum inter Patreml natura eadem potest velle diversa'. Et audiant adhue
elFilium unitatein hoerelici meniientes, unitntis no- nalurse sibi cum Palre tmitatem Filium testantem ;
slrse ad Dettmutehantur exemplo , lam<|tiam nobis3 B ait enina: Cum veneritadvocalusille, quetn ego mittam
ad Filium , ct per Filium ad Patrem , obsequio tan- vobisa Patre, Spiriium veritaiis, qui a Palre tneo pro-
lum ac voluntale religiouis uuitis , nulla per sacra- cedil, ipse tesiificabiturde me ( Joan. xv, 26). Advo-
mentum carnis et sanguinis naluralis communionis3 calus veuiel, et htinc mittet Filius a Patre, et Spiri-
propriclas indulgeretur: com et per lionoreni nobis3 lus vetitatis est, qui a Patre procedit. Excutial inge-
datuni Filii, cl per uianenlem in nobis (o) carnaliterr nii sui aculeos omuis hoerellcorum scbola : et quscrat
Filium, et in eo nobis corporaliler el inseparabiliicrr ntinc , quod vel nienliri (e) ignorantibtts possit, et
uiiilis, myslerium veroeac naluralis unitaiis sil prne- tloceat quid sil hoc quod Filius miltit a Patre. Qtti
dicandum. mittit, poleslatem siiam in co quod miltil ostendit.
18. Unilas Filii el Pattis diserte in Scripluris as- Sed quod a Palre mitlit, quid intelligemus , ulruin
scrttt. — Responsuiii igitur a nobis est stulliliae fu- acceplum, aut dimissum , aut genilum? nam horum
rentium, ad demonstralioncm tatiium inanis menda- necesse est unum aliquid significet, quod a Patre
cii: ne imperiios fnllerent vanoeac ridiculoeasser- missurus esl. El missurus a Patre cst euni Spiritum
tioiiis crrore. Coeterum fides evangelica responsio- veritatis, qui a Patre procedit: jam ergo non est
nis nostrae necessitale non cguit. Unitatem nostranii acceplio , ubi demonstrata processio est. Superest
ad DeumDominus pro nobis precatus cst: suam vero) C til coiifiimemus in co sententiam nostram , 227
226 obtinetille, et inea manet. Nec persacramen- ulrum in hoc (1) (f) consisteinis egressiouem , an
tuiu dispensalionis unum sunt, sed per nalurae nali- geniti processionem exisiiinemus.
vitatem , duin nihil in eo cx se Deus eum gignendo» 20. Spirilus sanclusa qao sil non incertum. Quod
degenerat. Unum sunt, dum quse de liianu ejus noni a Filio accipit , accipit et a Palre. Uinc unum natura
rapitintitr, non rapiunlur de mauu Patris (Joan. x, sunlPttter el Filius. — Neque in hoc nuuc calumnior
28); dtim eo cognito Paler coguitus est; dtim eo> (</)liberlaii intelligenlise,ulritm ex Patre, an ex Filio
viso Pater visus esi; dum quse loquitur, manens inl (2) Spiritum paraclelum putent esse. Non eniin in
se Patcr loquitur ; dum iu operaule sc operalur Pa- incerto Dominus reliquit : nam sub iisdem dictis
ler; tliimipse in Palreesl, et in eo Pater est (Joan. xiv,, hoecita locutus est: Adhucmulta habeovobis dicere,
(1) In ejusdemconsislenlisegressionem. (2) Spirilum sanctum.
(a) Quod superiori numero dictum est, nos Eucha- nis propriuni cst, ut ntillum procetlentis initium so-
ristia: heneficioin nobis carnalibusmanenlemper car- net. UncleHilarius, lib. iv, n. 51, Filii naiivilatcm eo
nemChristumhnbere , nunc diserlius enuntiatttr ma- vocabulo apte cxpressani dixerai: qnia non ul esset
nere iu nobis carnaliler Filiuni. cmpitex nihilo, sed exiita tnanenle; et exiisse signifi-
(b) In IIIS.Martin. hmc; quod mox dicta disertiusi TVcalionemhubetnativiialis ( seu processionis distiuctse
compreliendit: ac posiea ut in aliis vettistioribus , ab eo a quo exitur), non habei inchoaiionis.Non de-
unianimitas, unianitnitalctn. clarat quideiu liic Hilarius an qeniii processionemexi-
(c) Val. bas. ms. sed naitvitas, nobis non proba- sliinare debeamus. At cuui lib. n, n. 1, Spiritum
tur. saiiclum doniim nuncupcl, titi licet responsione Au-
(d) Par. post Lipsium , ad ttnatitmiiatem: male etl guslini, lib. v de Trinit. e. 14 : Exiilenim, non quo-
proeler fidem mss. Nam iiluclad ttnitalem, id est adI tnodonaius , sed quomododaius; ei ideo non dicitur
explicandos Iocos, in quibus imilas commeiidalur. Filius. Sed apeiia cst Hilarii ipsiussentenlin, lih. xu,
(e) In vulgatis, ab ignoraniibus;rectius in mss. ig - n. 54, clicenlis: Unigenilumex lenulum sciens , geni-
norantibus, lioc esi, aputl ignoraulcs ac simplices. litm tamen Spirilum sancinm non diciurussim.
(f) Ciim vocaliultiniegressio, ejus qtti exit ab eo (g) Sic mss. Atcditi, libcrtalem.Ex his ac sequen-
unde exit distiiictioneni significet, caute ei acljicitur libus Hilarii dictis videri posset, jam luin inotam
verbuni consisteniis, quo naturoe unilas eidem asse- esse de Spiritus sancii proccssione conlroversiam.
ratur. Quod illusiralur verbisCyrilli, 1. n. in Joan. c. Quippeaperie indicat miiiime sibi incertum , quin a
3 : Exivit enimex Patre in propriam exsisteniiamFi- Patre et Filio sit, qttnmvisde loqueudi ratione plus-
lius, elsi in ipso esl secundum naluratn. Et qttod ibi ctilum litigare nolit. Jnm vero observatuiii esl, lib. tt,
ctfisse,idipsum hk inksutn esse significat. Itaque Cy* tuim. 4, not. Filium Spiritus sancti et largitorem;
riilo iiouliliTcrlexfreti initVt Pf&terca hoc egressio'* ct aMicrcin ab co appcllaiuiu.
251 SANCTI UILARII EPISCOPI 252
sed non potestisportare illa modo. Cum venerit iW A taiemque divinitatis significatio esl: cum id quod
Spiritus veritatis, diriget vos (1) (a) in onmem verita accipiet a Palre Spiritus verilalis , id Filius dandum
lem. Non enim loquetur a semelipso, sed qnmcumqu a se esse fatealur. Non permittenda ilaque ad impioc
audieril loquetur, et futura annunliabitvobis. llle nn intelligeniiae libertateni baeretica perversiias est:
konorificabit; quoniamde meo accipiel, el annuntiabi ul dictum boc Domini, quod quia omnia quse Palris
vobis. Omnia qiiwcumquehabet Paler, mea sunt sunt, sua sunl, idcirco a se accipiet Spiritus verila-
proplerea dixi, De meoaccipiet, et annuntiabil vobh lis, non ad uniialeni confiteatur referendum esse
(Joan. xvi, 12, seqq.). A Filio igilur accipit, qui et al nalurne.
eo miltitur, eta Palre procediu Et internigo, utrum 21. Dei el Clirisd unus esl Spiritus. ~—Loqualur
id ipsum sit a Filio accipere , quod a Palre proce eniin ille , qui eleciionis est vas et geiuium doctor,
dere. Quod si (b) differre credetur intnr aeciperc secunduiii verilalis iiUelligeiitiamfide Romanae ple-
a Filio , el a Paire procedere ; certe id ipsum atquc bis ante laudata. Volens enim nalurai unitulcm in
iinuiti esse existimahittir, a Filio accipere , (c) quod Patre et Fiiio docere, ila aii (Rom. vm, 9, seqq.);
sit accipere a Palre. Ipse enim Doininus ait: Quo- Vosautemnoneslis in carne , sed in Spirilu (5) (f) si
niam de meo accipiel, el annuntiabitvobis. Omnia qum quidem Spirilus Deiinvobisesl. Siquisautem Spiritum
cumquehabel Pater, mea sunt: proptereadixi, De mec B Clirhii non liabet, liicnonest ejus. Si autem Clirislusin
accipiet, el annunliabil vobis (Ibid. 14 et 15 ). Hoc vobisest, corpus quidemmortuumest (g) per peccatum,
quod accipiet ( sive polcslas csl, sive virtus , sive spirilus aiitem vila est (&)perjuslitiam. Si autem Spi-
docirina est), Filius a se accipiendum esse dixit: el ritus ejus,qui suscitavitJesuma morluis, habitatin vobis;
rursuin hoc ipsum significat accipiendum esse dc qiiisuscitavil(li)Cliristumamoriuis,vivificabiletmortalia
Paire. Cum enim ait, omnia quaecuniquehabet Pa- Corporaveslra propler229 Spirilumsuum, qui habital
ler, sua esse, el idcirco dixisse se de suo accipien- in vobis. Spiritales omnes sunius , si in nobis est
dum esse: docet eiiam a Patre accipienda , a se la- Spiritus Dei. Sed hic Spiritus Dei, (i) et Spirilus
men accipi; quia omnia quse Palris suiil, sua sint. Christi est. Et cum Chrisli Spirilus (j) in nobis sil,
Non liahet lisecunitas diversitatem: nec differt a quo ejus lamen Spiritus in nobis est, qui Christum sus-
acceptum sit, quod daium a Patre, dalum referalur citavil a mortuis : et qui suscilavit Chrisium a mor-
a Filio. Numquid et hic volunlatis uniias afferelur? luis, corpora quoque nostra morialia vivificabit
Omnia quae liahet Pater, Fiiii sunt: et omnia quaa propler habitanleni Spirilum ejus in nobis. Vivi-
Filii 228 SUMl! Palris sunt. Ipse enim ail: Et mea ficamur ergo , propier babitanlcm in nobis Sniriluin
omnia tua sunt, et luamea (Joan. XVII,10). Nondum Chrisii, per eum qui Clirisium suscitavit a morluis.
loci est, ut denionslrem , cur ita dixeril: Quoniam C El cum ejus , qui suscitavit Cbristum a mortuis , in
demeo accipiel: luluri enim temporis significatioest, nobis est Spirilus ; et Spiriius (k) tamen in nobis cst
ubi acceplurus ostenditur. Nunc ccrie ideo a se ac- Christi, nec lainen non Dei est Spirilus , qui in nobis
cepturum ait, quia omnia Patrissua essenl. Disseca esl. Discerne igitur , o hsereiiee , Spirilum Chrisii
nalurae hujus, si poles, unilalein : el aliquam dissi- a Spirilu Dei, et excilaii a morluis Spiriium Christi
militudinis infer necessitatem , per quam Filius nun ab Spiritu Dei Chrislum a morluis excilanlis; cum
sit in unitale nalime. A Palre enim procedil Spiri- inhabilans in nobis Spirilns Cbristi, Spirilus Dei sii;
lus veriiatis : sed (d) a Filio a Paire miltilur. Omnia et cuin Spirilus Clirisli a morluis excilali , Spirilus
qux Palris sunl, Filii sunl: et idcirco quidqnid ac- lamcn Dei sit Clirislnin a mortuis excitaniis.
cipiet, a Filio (2) (e) accipiet ille miltendus , quia 22. Spirilus Dei an naltira, an res nalnra;. — Et
Filii sunt universa quse Patris sunt. Nalura ilaque quaero nunc in Spiritu Dei utrum naturam, an rem
in omnibus tenel suam legem , et quod unum ambo nalurae significaiamexistimes. Non idem est (/) enim
sunt, ejusdein in ulroque per generaiiouem nativi- nalura, quod natura res : sicuti non idem esl homo,
(1) In omntveritate. Mox, loquilur. Postea, annun- (3) Si quidemSpirittts Dei liabilal in vobis, juxla
liabit sine vobis. grxcnm tRXium.
(2) Accipit. (i) Proplerjustificalionem.
(a) Ita juxta graecum codex Vat. has.: incum Marlin. D (e) Mss. accipit.
caiteris, lib. n, n. 55, consenlientibus quibus la- (f) Lib. n, n. 29 , cuni pluribus mss. et omnibus
luen hic exstat in omniverhate. edit. legitur si lumen.
(b) Iu vnlgalis, nihil differre. Reelius abest niliil (g) Caruul. codex , propter peccatum : cl mox ,
a mss. Concediiur adversariis quidquid volueriut, ut proplerjusliiiam.
invincibiliter revincaniur. (h) Editi, suscitavit Jesum: dissidentibus mss. <t
(c) Mss. bas. Vat., Marlin., Carn. aliiquc, quod sit gncco texlu , ut jam noiaium lib. n , n. 29. Mox in
a Paire procedere. Ketineiida lectio vulgala , quam vetere ms. Colb. spiriltim ejus, non suum.
cnm oiitinio Colb. exbihent el plures mss. (i) Par. sed hic Spiritus. Melius alii libri, el
(d) In vulgatis, a Filio miltilur el a Patre. In ms. Spirilus, quasi tdem quoqueSpirilits.
bas. Vai., uno Sorbon. et aliero Colb. a Filioacci- (j) Sic mss. At excusi, JH nobis esl, ejus lum Spi-
piet, a Palre mittitur; In Mariin. a Filio accipii et a rilus, etc.
Patre miltitur. Verius in pluribtis nliis, a Filio a Pa- (/;) Rursum in bic excusis rui» pro tamen erai.
tre miltitur ; cum liaud dubie respiciutur illud, quem (/) Aliest ciiim a vclusiiorilius mss. QuaTiiur hic
ego miUamvobisa Palre. Scrupulosc adeo Uilarius ulrum Spiritus Dei noinine propiiam Palris naluram,
omnia de Spiritu sanclo \erba suac Scripluris exigit. an rem illius quidem propriam, sed ab ipso lamcn
25r> DE TRIMTATE LIBEIl VIII. 2,'ii
cl quod bominis est, nec idem est ignis, et quod A rali niodo, cum-alicubi insit, non ct ubiqne esse erc-
iguis ipsius est: et secundum hoc uon idem est Deus, daiur: cum per sua iu omnibus esse non deainat;
el quod Dei est. non aliud autem sinl, quam qnod esl ipse , quae
25. ModoPalrem, modofilium signiftcat.—Memini sua sunt. El haec quidem ad nalurae inielligentiam
enim in Spiritu Dei ila filiuin Dci significari,ulin dicta sunl.
eo (a) Deus paier deiuonsiralus esse inlelligatur, et 25. Jn Spiritu Dei significalurPater. Significalur
ad cujusvis demonstraiionem posse significalum Dei Filius. Significalur el Spirilus sanctus.—ln Spirilu
Spiritum perlinere : uequetantum hoc ex propheiica, aiilem Dei (e) pairem Deum significari, ila exislimo
scd ex evangelica aucioriiate monslrari, cum dici- intelligi oporlere, quod Spirilum Domini super se
tur: SpiritusDominisuperme,propterea unxitiHe(Luc. esse Dominus Jesus Christus professus sil, propter
iv, 18); et rursum (Mattlt., xn, 18) : F.ccepuer meus quod eum ungat, et miilat ad evangeliznndum. Pa-
queinelegi,dileclusmeusin quo complacuitanimcemete, terDioeenim iialuracvirttis in eo manifestatur ; naturae
ponam super eum Spiritum 230 "teum ; ei ipso de se suaeciimmiinionem in Filio eiiam (f) in carne nato
Domiuotestanle : Si aulem in Spiritu Dei ego ejicio per sacramentuin spiiilalis bujtis unclionis ostendens
dwinonin,uliqtteappropiavil in vobis regnum Dei (lb., (Matili., III, 17), ciiin posl consummalibaplismi na-
28) : hsccenim videnlur (b) non ambigue vel Palrein B livitatem luin hacc(g) quoqtie proprielalis signific.itio
signilicare, vel filium, virtutem tamen naturse ma- audita esl, voce lestanie de coelo: Filius meuses tu,
nifeslantia (1). ego hodie genui te (Ps. n, 7). Non enim vcl ipse super
2<i.Cnr ulerque dictus sil Spiritus.— Namque id- se esse, vel sibi de coelis adesse, vel ipsum se 231
circo diclum existimo in utroque (c) Spirilus Dei, no cognominassesibi filiuminlelligcndus est: sed omnis
sectindum corporales modos ita inesse Filium in Pa- bsec lidei nostrae fuit demonstratio, ut sub peifectae
Irc vel Paircm in Filio crederemus : scilicet ne loco ac verae nativiialis sacramenio, unitalem (k) naturae
Dctis mancns, nusqu;im alibi exslare videretur a sose. manenlis in Filio, qui etiam homo esse coeperat, nos-
Homo enim, aut aliquid aliud ei simile, cum alicuhi ceremus. EtPalrem quidem in Dei Spirilu iia signi-
eril, tamen alibi non crit: quia id, quod est illic, ficari rcperttim est. Fiiiuin vero hoc modo demons-
continetur ubi ftierit: (d) infirma ad id rialura ejus, traturn inielligiinus, cum dicit : Quod si in Spiritu
ul ubique sit, qui insislens alicubi sit. Deus auleni Dei ego ejiciodwmones,ulique appropiavil in vobisre-
immensaevirtutis vivens potestas, quaonusquam non gnum Dei: se scilicet, id est, natiirae stiaepoteslaie
adsit, nec desit usquam, se Omnemper sua edocct, daemonesejiccre deinonstrans, qui non nisi Dei Spi-
et sua non aliud quam se esse sigiiificai: (2) ut ubi ritu ejici possint. Est autem et in Spirilu Dei Spi-
sua insint, ipse esse intelligatur. Non autem corpo- G rilus paracleti significalio; neque solum prophe-

(1) Manifestanti (2) Et ubi. Mox intelligiiur.

dislinciam velint significari. Ila lib. n, n. 32, Spiri- QitemadmodttmSpiritu Dex et virtulesil unclus, non
iu°.sanclus a Dominodislinclus doceiur, quia alius ambiguumest. lumcum ascendeitteeo de Jordane vox
cst Spirilus, alius cujns est Spirilus. At vero uliuiii- Dei palris andita esl, Filius meitses lu, ego liodiegenui
vis eiigant,P.iter ct Filius uniiisoslenduntur naiune: te : ul per lioc leslimonium sanctiftcatwin eo carnis,
cuin Chrisli Patrisque unus et idem sil Spirilus, pro- unctio spiritalis virtutis cognoscereiur.Quo in loco iin-
indeque natura ; et Spiritus sancius tit Patris, ita et ctio spiritalisvirlutis appellatur, quoil hic naturw suw
Chrisli sit, adcoque res naturaeunius, seu eoruni quo- communio.
rum nalura una sit. (g) Rad.. Er. el Lips. omiitunt qtioque,et praece-
(a) Niniirumvocabulo Spirilus Dei. deiiiem particnlam cum : cujus loco apud Par. po-
(b) In codice has. Val. nobis pro non, ac poslea situm eralcum. Deinde proprielatisxnx opponilur a<l-
cuin Martin. manifestantpro manifeslaniia: male. In- oplioni. Sive aiitem Christo bapliznto dixerit Pater,
siitutae qtiacslionipriiuum hic babetur responsum, IIic est filius meus,cic, quomodolegii Hilariuslib.vi,
puta Spirilus vocabulo Patris et Filii virtutem, et n. 23; sive dixerit, Filius meuses tu,ego Itodiegenuile,
perinde nattiram signilicari : Quia nuturcevirlus prw- quomodo hic, lib. vi, u. 23 , lib. xi, n. 18 in Maiih.,
slal veritaiem, ut legimus, lib. v, n. 3. Tum subinde c. ii, n. 6, el in ps. II, n. 29, ipsius verba referi, st.it
docetur Dei naiuram spirilus nomine ideo donari, eadem vis aigumenti, quaein vocabulis Filitts meus
quia sumine simplex est, el ne de Deo ad moduih D sila est. Sed et Paulns Heb. i, 5, verba Psalmi ,
corporum cogiiemus. Filius meus es tit, ego hodie ge.nui le, cl Patris csse
et Filio iia proprie dicta, ut ne in ulltim qui-
(c) Iia mss. Martin.Colb., Germ.,necnon Corb.se- tradit,
dem angelorumconvenianl.
cundis curis. At vulgali, spirilum Dei.
Editi, naturw paterna:. Abest paterncea mss. Ex
(d) Hoc esl, irnpoienie ad id ul iibique sit. Neque hoc(h)loco
andiendi receuliores mss. in quibus habelur, ul ubi- palet Hilariuniillud Malth. m, 16 : Et vidit
que non sit. Spirilum Dei descendentemsicut columbamet venien-
tem super se, ila interpretari, ul Spirilum Dei inielli-
(e) Id est, in verbis Esaiae LXI,1, apud Lucam re- Pairem : qui hinc coutra Sabellianosalius a Filio
ait Dei gai
latis, quibus Doininiis, Spiritum super se, defenditur, quod supcr illum sit, ipsi adsit, ipstim
ideoque se unctiim et missum ad evangelizandum, Filiuni cognomiiiet.At cerle non existimandiis esl ila
iiomine Spiritus Dei pulosignificari Deuin palrem. eo noniine Patrein intellexisse, ut Spiriliuii sanciuin
(I) Sic potiores mss. Alii vero libri, incarnaio. pariler inlelligi pnsse negaveril : ctini siibindc de-
Panlo anle in ins. Vai. bas. mattifestari videtur, non clarCI, hiec se dc diversa vncis Spirilus Dei poleslate
mnnifesiaiur: et post pauca, consiimmaiam,!<>co COH- demonstrare, ut quo quo sc vei tant haeretici, viin
summali. Iluic loco lucem praestat similis lib. xi, n. veritatis, qna Filium tinumcum Patre crcdimus. de-
18, uhi prope idipsuui aliis verbis ita enuulialur : clinare uou possini.
 "
235 SANCTI HILARII EPISCOI'1 25 i
tica, (I) scd aposlolica auctoritate, cum dicitur : Scd i diliget eum, et ad eum vcniemus,et mansionem apud
hoc est, quod dicltimesl per propketam,Erilinnovissi- eitm faciemus(Joan., xiv, 23). Pcr id enim, Spiritu
mis diebtts, dicit Dominus,effundamde Spirilu meo in Chrisli in nobis manente, Dei Spiritum in nobis ma-
omnem carnem, el prophetabuntfilii eorumet ftliw eo- nere leslalus est, nec diversum a se esse Spirilum
rum (Acl. n, 16, seqq.) Et consummalum hoc lolum a mortuis (5) cxcitati (c) et Spiriium a morluis exci-
fuisse in Apostolis docetur, cum misso Spirilu sancto tanlis.Veiiiunt enim, alque babitani,in uobis : el rogo
omues (a) linguis geniium sunt loculi. uirum (/i) (d) comitaltidiversilatum vcnienl, mansio-
26. In nobis esl Deus, cum Christtts ; cutn Spiritus nemque facient, an unilate naluroc?Sedobnilitiir do-
Ckrisli, Spiritus Dei. Filii et Patrisnaturauna.—Haec ctor gculiuin, non duos spirilus, Dei scilicet el Chri-
autem idcirco sunt demonstrata necessario, ut in sli, sed Spirilum Cliristi, qui et Spiritus Dei est, in-
quamcumque se licet pariem haereiicafalsiias conlu- esse credentibus. Nun cst coliabiiatio, scd habitatio
lisset, finibus tamen atque praescriptoverilaiis evan- esl: sub sacramciilo tamen cohabitaiionis hahitaiio,
gelicaeconcluderetur. Ilabilal enim in nobis Christus: dum neque duo (e) habitant, neque ab alio diversus
ct habiianle Chrisio,' babiiat Deus. Et cum habitat in habilaiorest. Esl enim in nobis Spiritus Dei, sed est
nobis Spirilus Christi ; habitante tamen in nobis Spi- in nobis Spiritus Chrisli : et cutn Spiriius Chrisli in-
rilu Chrisli , non alius lamen spiriius habitat, quam B est, inest Spiritus Dei. Ita ctim quod Dei est, et Chri-
Spirilus Dei. Quod si per Spirilum sanclum Christus sli est; et cum quod Cbrisli esl, Dei esl: non poiest
in nobis esse intelligilur, bunc tamen ita Spiritum alind quid diversum (f) Chrisius esse, quam Deusest.
Dei, ut Spiritum Christi essenoscendum est. Et cum, Deus igiiur Chrisius est(5)(<j)unuscum Deo Spirilus.
(2) (b) per naturam rei natura ipsa habitet in nobis; 28. Ariani a Spirilu sanclo alieni Chrislum Deum
imlifferens natura Fiiii esse credetur a Patre, cnm negant, ettainen colttnt.— Et illud cvangelicum : Ego
Spirilus sanctus, qui et Spirilus Chrisii el Spiriius et Paler unum sumus (Joun., x, 30), docet Apostolus
Dei est, res naturse esse demonslretur unius. Quaero unilalem csse nalura?, non solitudinem unionis, scri-
nunc igilur, quomodo non ex nattira unum sunl ? A bens Corinlliiis : Propler quod nolumfacio vobis, quia
patrc procedit Spirilus veritalis : a Filio iniuiiur, et nemo in Spirilu Dei (h) dicil antiUiema(6) Jesum.
a Filio accipit. Sed omnia, quao habel Pater, Filii Scisne nunc, haerelice, in quo spiritu dicas Cbri-
sunt: et idcirco qui ab eo accipit, Dei Spiritus 232 esl> stum creaturam (I Cor., xn, 5) ? Cuni enim in ana-
sed idem el SpiritusCbrisli est. Res naturaj Filii cst lliemaie sint, qni servierunt creaturoc233 (0 Potius
(sttppte, Spiritus), sedeadem res et naturse Pairis est. quam Crcatori (Rom., i, 25);Clirislumcreaturam con-
Excilanlis Chrislum a inorluis Spiritus esl; sed idem fiiens, quid sis inteliige, qui non ignores quin in ma-
Spiritus Chrisii est a mortuis excitali. In aliquo dif- ] ledicto sit religio crealurae. Et quid scquatur ad-
ferat Christi et Dei natiira, ne eadem sit; si praesiari verte : El nemo potesldicereDominumJesum, nisi in
polest ut Spiriius, qui Dei est, non sit et Christi. Spirilu sanclo(I Cor., xn, 5). Sentisne quid tibi de-
27. Filii et Palris una apud nos kabitaiio.— Sed sit, (j) Cbristo negando quod suuincst ? Si per natti-
le, haerelice, furenlem, et spiriiu docirinae morti- ram Uei Chrislus libi Dominus est, habes Spiritum
ferae circuniaclum lenet etcoarctat Apostolus, Chri- sancium : si vero per adoptivum nomen hic dominus
slum uobis fundamentum poneus fidei (ICor., m, esi,Spirilu sanclo carcns, spiritu erroris auimaris :
11), dicii hujus quoque dominici non nescius : Si quia nemo nisi in Spiritu sancto Dominum Jesum
qttis diligit me, el verbummeumservabil: etpater meus potest diccre. Et tu creaturam eum polius quam
el apostolica.
(1) Sed natttram (5) Unitts pro ejtisdem.
(2) Per Dei. (0) Jesu, non Jesum, in nostro codice. Mox, dicis,
Excitali Jesu. Mox, excitantisJesum.
(5) Comitatu non dicas.
(4) diversi.

(a) Edili, excepto Par., omnes linguas. ) (g) In mss. Marlin. Carn., Corb., Prat. et aliquot
(b) Praeferimuscum vclere ms. Colb. et Germ. per aliis, unius.
naturam rei, inversis lamen, ut saepe usu venit, vo- (k) Verbum loquenshic addunt editi, quod non lia-
cabulis scil. pro, pernaturw rem.In libris aliis habc- bent, lib. n, n. 54, neque hie reperimus nisi in uno
lur per nuluram Dei. Ab hine responsum in eos ac- recentioie ms. Colb. Mox in Marlin. el aliis nonnul-
commodalur, qui Spiriium Dei rem naturoe esse vo- lis, Jesu, iion Jesnm.
lent. (i) Siniili ralione Ambrosius, lib. i de Fide, c. 16,:
(c) Hinc vocem Jesu, necnon Jesum post verbum n. 104 : lpse PaulusCkristo crealurai servire nos prokibet
excitantis, susiulimus auctoritate poiiorum niss. quemadmodumergo ipse servirel, si creaturam
Ex quo cnncludit: Aut igitttr desi-
(rfj Marlinianus codcx, comitatudiversi. Ainplius Chrislum putarel?creuluram
uescio quid habel comitatu diversitatum, pula, an ra- nanl colerequem appellant, aul desinant...
lio siniiil vcniendi sila sit in quadam diversilalum dicere creaturum: et c. 11, n. 09 : Si alienum putant
congerie, an in uniiale nalurac? Deum, citr adorant eum?cum scnptum sit : Neque
(e) Supple, Spiritus : alias cobabitationis sacra- adorabis Deum ulieiuim. Idem argiimenlnm adver-
nientum non eril, nisi duo babiient personisdisiincti. sus Arianos ul creatura; cultores conficiunt Athana-
Tum in ms. Vai. bas. neque ub alio diversufco habi- sius, ' isilius, GregoriusNyss., elc.
tator,: posset ferri diversus cokabitator, quod habet (j) Mss. Carn., Colb., Germ. ClnistumHilaiio negando.
in-
Marlinianus. Planum cst proximaAposioli verba sic ab
(f) Val. bas. codex et Martin. Clirisli esse quamDei lellecia : Nemo potest dicere et confiteri Jesum eue
ist : noii sutil recipiciidi. Domiiuini.nisij clc.
257 DE TRINITATE LIBER VIII. 258
Deum dicens, domimim licet nuncupans, DominumAV.audislis de ore meo, yiionianiJoannes baplizavil aqua,
lanien esso non dicis ; quia libi (<>)cx communi vos aulem Spirilu sanclo tingemini, quem el accipietis
genere potius et familiari nomine, quam ex nalura non posl mullos Itos dies. Et rursum : Sed accipielis
sit Dominus. Sed (b) a Paulo disce nattiram. virlulem supervenienle Spirilu sanclo in vos, et erilis
29. Gratiarum divisiones.— Sequitur enim : jOini- mihi lestesin Jerusalem, et omni Judwa, el Samaria, et
sionesautem donorum sunt, idem autem Spiritus est; usqueaduliimitm terrm(Act.l, 4, el seq.). Promissionem
el divisionesministeriorum sunl, et idemipseDominus; Patris, qtiDodeore ejusaudlta est, exspeciari jubet.
et divisionesopcralionum siinl, idem autem Deus, qui Certe etiam nunc ejus palernoepromissionis eloquium
operalur omnia in omnibtts.Unicuiqueaulemdatnrma- cst. Per has igilur virlutum efficienliasmanifesialioSpi-
nifeslalioSpirilus (c), ad id quod uiile esi (Ibid. i, et ritus est. Nequeenim in occnlio esl Spirilus donum,
seqq.). In proesenli sernione quadrimoda sigtiilicatio ubi sermo sapienlisc esl, et verba viloe audiunlur :
inlelligilur, cum in divisione donornm idcm Spirittis vel ubi divinai cogniiionis scientia est, ne pecu-
est, et in divisione niinistcriorum idem ipse Doniinus dtirn modo per ignoralionem Dei, vitae nostrae
est, et in divisione operaiionum idem Deus esl, et in ignoremus auciorem : vel per fidem Dei, ne non cre-
utilitalis daliono manifeslalio Spirilus. Atquc ut da- dentes Evangelium Dei, exira Evangelium Dei si-
lio uiililatis in manifestatione Spiritus noscereliir ; B
1 nius : vel per donum curationum, ut graiiam ejus,
continuo subjecium est: Huic quidem per Spirititm qui hacc Iribuit, infinniialum curatione testemur: vel
datur sermo sapientiw, alii autem sermo scienticose- per operalionem virlulum, ul quod agimus, Dei esse
cmidumeumdemSpirilum, alleri aulem fides(d) in eo- (g) virius inielligatur : vel per prophetiam, ut per
dem Spiritu, atii donum cttralionumin eodem Spirilu, doctrinoe intelligentiam intelligamur ex Deo erudili:
alii operalio virlitlum , alii prophetia, ulii discretio vel per discreiionem spirituum, ne ignari simus,
Spiriluum, alii genera linguarum, alii inlerprelatio sancto an perverso spiritu quis loquatur : vel perge-
linguarum (Ibid., 8 el seqq.). nera linguarum, ut (h) in signum dati Spiritus sancti
50. Spiritus manifeslatio.— Et quidem id, quod linguarum sermo donelur (I Cor. xiv, 6): (l)vel in
quartum esse diximus, id csl, in dalione utililalis (e) interpretalione linguarum, ne ignoratione fides au-
Spiriuis manifestationem, absoluiam liabet inielligen - dientium periclilelur, cum lingtiam ignorantibus lin-
liam. 234Commemoratum enimesl, perquasdatio- guoeinterprctator absolvit. ln his igiiur omnibus ad
num uiilit.ues baecessel Spirilus manifestalio. In hU uiilitatem unicuique divisis manifesiatio Spiritus est,
namque divisionum virtiilibns non incerta doni liu- per bas scilicet datoe unicuique 235 (') ulililalis
jus oslensio est, de quo Dominos ad Apostolos dixc- admiraliones dono Spirilus uon lalenie.
ral, praecipiens his, ne ab Jerosolymis discederent; G { 51. Hwc dona alius atque tdius largilur, el lamen
(f) sed exspeclale,inquit, promissionemPalris, quam unus Spirilus. — Tenuit aulcm bealus aposlolus

(1) Vel per inleiprctationem,quomodo anlea dixe- post, absolval.Tum inferius, utililaiis admirationis.
rat per fidem, per donum, per operationem,etc, paulo

(a) Opiimae noloe mss. Carn., Germ. cum iribus
Colberlinis, cx communipolius et familiari nomine.
Unus Sorbon. ex commttni, generali potius, etc. Vat.
bas. et Marlin. ex communione generis et familiari
nomine.
(b) Apud. Er. el in uno ms. Valic. a Paulo cl Dci
spiriltt in eo disce naiuram. Apud Lips. el Par. nec-
non in ms. Corb. el aliquot aliis, a Paulo el Dei cl
Spirittis in eo disce naiuram. In iribus Colb. ct uno
Sorbon. a Pauto Dei Spiritum in eo, el Dei discena-
luram. Simpliciuset, ut pulamus, sinccritis Rad., op-
limuscodex Colb. cum Carn., Martin.,Germ., Vind.
Silv. ac duobtis Vatic.a Paulo disce naluram, boc est, J)
quaeipsius sit natura, et quam non ex nmicupalione
solum, sed vere et ex natura sit Dominus : quod fu-
sissime probatur. Namque ab hinc usque ad n. 55
demonsiral Hilarius, alium quidem esse Deum Pa-
trem, alium Domiuuiu Jesum Cliristum, sed unum
tamen utriusqtie Spiritum, unam esse divinitalem,
cujus virlus ac naliira donis suis manifesla liai.
Posiea vero aperlius ostendit Chrislum natura esse
Dominum.
(c) In ms. Carn. Spiritus illuminalioad utUitalem.
Ita quidem habeiur lib. n, n. 34, conseiilientibus'
scriptis simul et excusis : at hic aliter legenduin li-
quet ex subnexis.
(d) Sic grocco texlu suffragante legilur lib. n,
n. 34, et bic in exemplari Carn. ubi in Alariiu. in
uno spiriln, in aliis auiem, in ettmdemSpiriium. Post
pauca rursum vulgali hic proese ferenies interpreta-
tio sermonum, non linguarum ; refulanlur ex mss.
texlu groeco, el subjecla interpretalione.
(c) Apud Par. spiritus manileslationmn: mendosc.
Magis placeret manifesiatio: scd manifestalionemad
proximum verbum diximusreferrc licet.
(f) Edili, sed exspectarenl.Tum Lips. el Par. quam
nudistis inquit. At in oninibus mss. exspectate: cui
verbo in tribus lanlum proxime subjicitur inquil, cuni
neque hic, neque post exslet in aliis. Mox in Colb.,
Carn., Martin., Germ. baplizabimini,non lingemini.
(g) ln vulgalis, virlulis intelligamus. Tum apud
Rad. et Er. vtl per proplteliain, ul per doclrinamintel-
ligamus.
(h) Abest in a mss. Colb. Martin. el Germ. Tum in
editis, dali Spirilus, sine sancii.
(i) Editi, utiliiatis adminislraliones. Reclius mss.
summo consensu, utilitaiis admirationes, vel utilitates
admirationis : quia nimirum utilitas modo non hu-
mano pronstitaadmiralionem exciiai, acSpiritus, cu-
jus subsidio confertur, divinam viriuiem palam de-
clarat. Sic lib. vn, n. 5, Sabellius Dei in Christo
naluram per geslorumadmiralionemagnovissediciiur;
et Iib. in Conslaniium n. 8 praedicaniur udmiralio-
mtm opera coram venerandis Martyrum ossibus con-
specla. Denique in psal. xci, n. i, his verbis, ul Crea-
toris poleslas per creaturw admiralionemposset inlel-
ligi, ista habenlur synonyma, ul per kanc conspicabi-
lium operum magnitudinemvirlus ejus qui hwc opera-
tus est cognosceretur.V. lib. m, n. 5 et 6.
 259 SANCTl HILARH EPISCOPJ *60
P.iulusin bocdifficillimo ad hunianam intelligenliam A est, et in divisionibus minisleriorum idemDominiis
(a) ctelestiiim sacrameiiloium myslcrio, et absoluiam est, et in divsionibus oporalioniim idem Deus esl :
demonsiraiionem et sollicilam caulelam, ul per Spi- et rursum omuia inoperans unus Spiritus, unicuiquc
rilum et in Spirilu dari lnecdivisiouum dona monstra- sicut viiltdividens. Et apprebende, si potes, Domi-
rct (b) (1) (non cnim idipsum est perSpiritum, et iium in divisione minisleiioruin, et Deum in divi-
in Spiritu dari ) : quia datio doni, quoeoblinetur in sione opcraiioniira, hunc eumdem unum esse Spiri-
Spiritu, hoectainen -indiilta per Spiritum sit. Con- tuni, et(/i) iiioperaniem, et proul vult dividenlem :
smnmal aulem has dutionuni divisiones boc modo : quia iu divisionibus donorum unus est Spirilus, et
Hwc autem omnia operatur unus et idem Spirilus, di- idem Spiritus operetur ac dividat.
videns(c) unicuiquesicui vult(l Cor. xu, 11). Nunc igi- 52. Cltrislusckarismata dividil. — Aut si displicet
jur quoero, quis hoecSpiritus operelur, dividens uni- in Deo et Domino unus bic ejusdem, per nativilalis
cuique (2) prout velit: (d) utrum per quem, aul in sacramenlum, (3) (i) divinitaiis Spirilus : oslende
quo donoruin divisio est. (e) Qtiod si ipsurn signilica- quis spirilus, et (j) in qiio spiritu has nobis divisio-
liim esse loqui aliquis audebit, conlradicet Aposto- nes et inoperctur et dividai. Sed nihil aliud, quam
lus, cur se viiiose (f) lector intelligat: ail enim su- quod (idei nostroe est, osiendes ; quia Aposiolus qui
perins ; Et divisiones operationumsunt, idem aulem JJ (k) esset inlcliigendus ostendil, dicens : Sicutenim
Detts qui operalur oiuiiia in oninibus.Alius esl ergo corpus unum est, membra uutem hubet mtdla; omnia
(jtii dividit, el alius est in quo indulia divisio est. aulem membraex uno corpore, cum sinl mulia, unum
Et inlcUigeoperaniem liaecomnia semper Deum, ita est corpus : sic el Chrislus (I Cor. xn, 12). Divisiones
lainen, (g) ui Chrislus operetur, ut patenio opere ergo charismatum ex uno Domino Jesu Chrislo, qui
operans Filius fungaiur. Et siin Spirilujancto Jestini corpus est omnium, esse {4) (/) significat: quia cum
Domiiiiiniconfiieris; intellige iriperiilae siguificatio- ostendisset Dominumin minislerio, ostendissetetiam
nis 236 '" Aposlolo (ld est Aposloli loco) virtu- Deum in operalionibtis, unum lamen baec oinnia
lem, cum in divisionibus donorum idem Spiriius Spiritum 237 et (^) inoperari et dividere demons-

(l)Proverbis iis, quae inira parenthesin conclu-
duniur, hoeeVeron.codex snbsliluit: ne forte non per
Ckristum, el in Ckrisio omuia crederentur.
(2) Pro ut vult: niox, utrum Jesus CkrislusDeus
spiriius; paulo post, qttodsi non id ipsum.
(5) In ms. Veron. el divinitalis spiritus divisionis
spirilum.
(4) Signirtcans.
(5) Operaripro inoperari; ita etiam snperius, n. 15
et 14, operans el operelur proinoperans elinoperelur.

(fl)In cod. Carn. ccelesliummysteriorumsacramenlo.C jungenda sunl coboerentia, Divisiones ministeriorum

(b) Qui exemplar basilkas Vaiicanoesoeculosexlo suni, el idem ipse Domintts; ut alius sit Deus, alius
contulit, e regione verbi monstrarel, adjecit; ne forle Dominus; ac Palrem quideni siguificet Deus. Filium
non per Christttmet in Clirisloomnia creilerentitr: qua?. auieni Doininus : qui quamvis non unns ei idem
adjeclio deinde in Mariin. ac pluribus aliis mss (in sint, iiniis lainen unins divinitatis sint Spiriliis. Queiii•
quorum (ribus crearentur pro credereniursubsiiltitum sensiimconlirmant prima numerisubscqueiiiis verba.
est), ut el in vulgatis obtinuit : quanivis manifeste (g) Veius cndcx Colb. ul spiritus operetur. Magis
piignet cuin subsequeniibus, in quibus verba per Spi- placel cum aliis, ul Christtts. Responsuin hic babelur
ritumet in Spiritit non ad unuin Clirisimn, sed ad ad superius quoesitum,qui spiritus operelur.
duas dislinctas personas referunlttr. Unde apparet (h) Iti vulgaiis, el hwc ; Abest hteea mss.
sinceriores esse mss. Colb., Carn., Germ. a quibus (i) Eilili, et diijinilotis.Mss. Vat. bas. et Mirlin. et
absnnl prscdicla verba. Tum apud Bad. et Er. oniit- divtnitalis Spiritus (Marl. Spiritum,) divisionis.Alii
lilur quod intra parenlhesiin incliisinius. d(io, ct divinitalis Spirilus et divisionis.ln Corb. Iri-
(c) Exemplar C<irnul.dividensse unicuique,favente bus Vatic. aliisque non paucis, el divinitalis Spiritum.
groecotexlu SicapovviSia (vel Bia.)ir.aazw : ex qno Au- divisionisSpirilus. Nilidior visa est lectio proesianiis-
giistiiius epUl. 187, i). 10 veriit, dimdens propria simoruincodicumColb., Carn. elGerm., quam sequi-
unicuique. Ililarii mcniem se non asscciiniin esso iu- mur. Ei DeusPaler et Dominiis Filius unus esi Spi-
dicavii Erasmus, rurn hic in Iimbo adsciipsit, Nota rilns, unus Deus, sed, per naiiviltitis sacramenliim;
Iticmitltu de Spirilu sanclo, non vidcns hic Spirilus adeoque subsisiendi ratione sunt discreii. Sicui pla-
vocaliuloPatrem ct Filiuin pleriiinque siguificari. Nec ^. cet vocemdivisionis post verbum Spititus adjicere,
lameii insequenlibus edit. corrcctus fuii. " eo sensu liceat, ut Spirilus divhionis id sit,
quod
(d) Et banc Icciionein abiiilerpolalione puram de- Spirilus auclor donorum , ininisleriorum , opera-
beiniis l.iudaiis mss.Colb.jCarn., Germ. cum inaliis, lionum.
nccnon apud Bad. el Er. hic babealur, ulrumJesus (j) Tres mss. Colb. cum Germ. in quo Spirilus.
Christtts Detts Spiritut. Lipsius uutein, ac posl emn Tuin in codice Val. bas. Iias in nobis in Dominoet
I'ar additoaii, exhibuilufiumJcswsC/iitsfHSDeus, an Deo divisiones: in Martin. has in Deoet Dominono-
Spirilus. Posiea editi omnes, perquem, et inquo. Re- bis, eic, iu aliis nonuullis, has in Deo el Domino
eiius mss. per quem, aul in quo. Posiulat sauclus ejitsdem nobis dwisiones: glossema. Exinde in solis
Doctor quis Spiritus omnia operelur, ulrum Spirilus vulgatis, el operetur, non el inopcrelur. Hic provocat
pcr quem, an Spirilus in quo est donorum divisio. Hilarius adversarios, ul si ad superius quacsiiumnon
(e) Editi ac plures inss. quod si non idipsum: pu- placeat suum ipsius responsum, denl ipsi aliud. Tum
gnaniia loquuntur cum supcrioribus, Non enimid- confirinat non esse aliud.
ipsum esl per Spirilum, et in Spiritu dttri, necnon cum (k) Supple, Spiritus : quasi diccret, Quia vocabu-
subjcctis, Alius est ergo qui dividit, alius in quo, etc. lum Spiritus latius patet, ct ad Palreni, Filium, ct
Casiigantur ex mss. Vat. bas., Colb., Carn., Germ. Spiriluin sanclum promiscue refcrtur; quis dono»
(/) Abest lector a vetuslo codice Colb. Et quidem ruin spirilalium largitor csset inielligendus, Aposlo-
MilUcilpraimissa vox aliquis. Non salis apparet Apo- lus declaravit.
sioli contradictio in verbisproxime subjectis : sedcis (/) In mss. signiftcans.
201 DE TRINITATELIBER VIII. 2G2
trai, membra lioeegratiarum in perfectione (al. per- uA.Sed nobisunus Deus pater ex quo omnia, (2) el nos in
feclioiiem) unius corporis dividentem. ipso, el unus DominusJesus Chrislus per 238 auein
35. Operalioneset minisleria Deus statuil. Staluit omnia,et nosperipsnm(l Cor. vm, 6). Elrursum : Unus
et Christus.—Nisiforte nontenuisse rationemunitatis Dominus, unafides, unum baptisma.UnusDeitset paler
in eo Apostolus existimalur, quod dixit: Et divisio- otnniutn (e) ei' per omnesct inomnibus nobis (Ephes.
nes minhleriorumsunt, idemipse Dominus; el divisio- IV, 5, 6). Per id enim, quod dicitur unus Deus et
nes operationumsunt, idem autem Deus (l Cor. xil, «»«s Dominus, Deo tanium quasi uni Deo proprium
5, 0) : ut quia ministeria ad Dominum relulil, el deputari videlur ut Deus sit : cum proprieias unius
operationes ad Deum, non ununi atque idipsum in (f) consonium non patialur alterius. 0 plaue rara
ministeriis atque operationibus videatur iuielligi. ac dilficilia cbarismalum dona, et vere in hac utili-
Accipe quam boec membra minisieriorum membra tatum datione manifestatio Spiritus constilula! Et
operationum sunt, cum ait: Vos estis corpttsChristi merilo liic dividendarum gratiarum ordo servatus
el membra. El quosdamqtiidemposuit Deus in Eccle- est, ut principalis esset sermo sapientioe; vereenim
sia, pritnum Aposlolos(Ibid., 27, 28), in quibus est illud est, Et nemo potesldicere DominumJesum, nisi
verbum sapienliae; secundoprophetas, in quibus est in Spiritu suncto(l Cor. xn, 5), quia (g) nisi per hoc
donum scieiulae; terlio magistros, in quibus est doc- B siipienliae.verbum Cbristus Domiuus non posset in-
trina fldei; deinde virlutes, in quibus suni curationes lclligi, tiim deinde sei|iiens csset scnno scienliae; ut
infirmitaliim, auxUiorumpoleslaies,gubernationespro- quod sapimus, scienter loquamur, ila ul sapiarnus
phelales, el (fl) dona genera linguarum vel ioqucndi sapieniioeverbum : lertiumvero donum in lideesset;
vcl inlerpretandi. Certe h;«c Ecclesioeel minisieria quia illa principalia etsuperiora uiilitatem doni, nisi
sunl et operationes, in quibus estcorpus Cbrisii; et (It) Deus crederetur, amiuerent : ut nunc in hujus
baccDeus staiuii. Aut profitere non per Cbristum maxiini et pulcherrimi dicti apostolici sacramenlo,
statuta, quia ea Detisstaiuit. Sed audies ipsum di- hsereticis omnibus nec vcrbum sapicniia; est, nec
centem : Unicuiqueautem noslrum data est graiia te- sermo scienliae, nec religionis fides ; quia impietas,
cuitdum mensuramdonaltonisChrisli. El iterum : Qtti quaenon capit intelligenliam, extra sermonis scieu-
descendil, ipse esl qui et ascenditsuper omites cmlos, tiam et extra simplicitatem fidei esl. Nec eniin quis-
ut adimplealomnia. Etipse dedil quosdamAposlolos, quam quod non sapit, loquitur : nec quod loqui non
quosdumattlem prophetas, qttosdamautem (1) (b) evan- polest, potest credere. Unum ilaque Deum Apostolus
gelizantes,quosdamaulem pastores et doctores,ad con- proedicans, el ex Lege veniens, aique in Evange-
sttmmalionemsattclorum, in opus minislerii(Epkes. iv litim Clirisli vocatus, perfec.toefidei tenuit confessio-
7, 10, etc). Numquidministeriorum dona nonCliristi „ ncm. Et ne aliquam hoerelicis occasionem lamquam
tunt, cum tamen (c) et Dei dona sint ? incauli serinonis simpliciias proestarel, ut nativitatem
54. Paulus de Palre dicetts DEUS,de Filio Doau- Filii per unius Dei proedicationem negarent ; unum
NUS, non disiinxit eos nalura. — Sed (d) si id sibi Deum sub proprietaiis significaiione confessus est,
usurpavit impietas, ut quia ait, idem Dominus et diceus ila : Unns Deus paterex quo oinnia, el nos in
idem Deus (1 Cor. xn, 5 , 0), non sint in unilate ipso (I Cor. VIII, 6) : ut qui Deus esi, ei paler crede-
naiuroe : adjungam vero huic intelligentiaetuoe, ut rctur. Dchinc quia nudtim boc, in unum Deum pa-
puias (irmiora proesidia. Ipse enim Apostolus ait : treni ciedere, non prolieeret ad salulem; subjecil :
(!) Evangelistas.Paulo post, et inoperantiset Dei, (2) Et nos in ipsum, cum grocco, mox omittilur
Mox,sedid, omissa particula si. nomen Chrislus. Paulo posl, unuin bapthmum.
(a) Vat. bas. ms. dona genlium. Alii nonmdli, nec- referri. Ilinc ab ipsis quaerit, a quo Spiritu velint
non Lips. et Par. dona generum. Piocferendum cum dona spiriialia proficisci. Ac demum illos eo perdu-
Bad., Er. ct pluribus proliaenotaemss. dona (sci\. vel cit, ut negare non valeanl, ministeria in l.cclesia ita
loquendivel interpretandi)genera linguarttm. a Deo esse posiia, ut eiiaiu a Cbristo dicnntur cnn-
(b) Caruut. codex et Martin. ut in graeco texlu, stituia ; adeoque Christum a Paire neque alterius
evangelislas. csse poiesiatis, neque alteiius naturoc. Iiaqtie argu-
(c) Ediii acplures mss. el inoperaniisDei. Reciius D mcniuin a num. 29 instilutiun ad hoc valel, ut dona,
abesi inoperaniis a prooslaniibnsniss. Colb., Carn. et qii;e Spiiitus sancli vnlgo niiiicupaniur, lolius Trini-
Germ. ctiin respiciatur supra allalus Apostoli i Cor. talis, ac iiominatiin ipsius Chrisii esse doceamur :
xn, 27, locus. El quosdamquidem posuil Deus, ubi ut quolibet modo Pauli verba inlerpielenlur haereti-
non adjieilur verbum hioperans. Cuju-;loci compira- ci, iis tamen naliiralis in Paire et Filio uuiias cotiiir-
lione cum altero ejusdem Aposloli Ephcs. iv, 11, meiur, Qutid operosius deinonstrandum duxiiuus:
proxime meinoralo, inquoeademministeriorum dona quippe qui adveriimus llilarium non satis intel-
a Christo indulia esse dcclaraiur : jam laudom cla- lectum.
rius conficitiir, Chrisium esse donorum largitorem , (rf) Particula si omitiiliir in ras. Marlin.
pioindeque unum cum Palre Dcum, unum Spiriluin. (e) Excusi hic addunl, qui super omnia : quaj
Quod quideui pedelenlim efficit, et, uti nobis Vide- verba non babent infra, lib. xi, initio, neque hic
lur, noii tam ex sua quam ex sententia adversario- cxstanl inniss. quorum in nonnullis pro el per omnes,
rum, quibus nonnihil largitur, ut omnemeis evaden- legitur ef super omnes, in Caruulensi ' autem, qui
diaditum claudat. Primum enim eis uliro dat Spiri- super omnes.
lus sancti voce quandoque Patrem, inlerdum Filium (f) Sic mss. At editi, unilatis.
aut Spiritum sanctum significari. Tum quosdam (g) Apud Par. desideraiur nisi. Mox in aliis etiam
Pauli locos, quos lib. n, n. 35 el 34, ad Spirituin edii. habetur potesl, non posset.
sanctum relulii, permitiit etiamad Patrem el Filiumi (h) Vetustior e mss. Colb. nisi Dominus crederetur.
263 SANCTlHILARII EPISCOPI 264
Et unus Dominus noster 239 ^esvs Ckristus per A significat, non ad solitudinem singularis, scd ad spi-
quemomnia, etnos per ipsum; sinceritatcm fidei sa- rilus nnilatem : quia unus Deus Pater ct unus Chris-
lularis in uuius Dei et in unius Domini prsedicalione tus Dominus, cum uterque et Dominus ct Deus sit,
demonstrans : ut nobis et unus Deus pater, et unus 240 duos lamen in flde nostra nec deos (d) patiun-
Dominus Jesus Clirislus in fide (a) essei. Non enim lur esse nec dominos. Unus igilur ulerque est : ct
dictum ignorabat a Domino : IIwc est enim voluntas unus cum sit uterque non solus est. Nec loqui sacra-
patris mei, ut omnis qtti videt Fiiittm, et crcdil in mentum fidei nisi aposiolica voce polerimus. Unus
eum , habeat vilam wternam (Joan. vi, 40). Sed fidei est enim Deus, el untis esl Dominus : cl per id, quod
ccclesiasticoc ordinem ponens, ct fidem nosiram in unus esl Deuset uniis esl Dominus, in Deo dcmon-
Patre et Filio siaiuens, inscparabilis illius alque in- siratur (e) el Dominus, sicut et Deus (5) deinonstra-
dissolubilisunitatis et fidei sacramenlum locuius est, tur in Domino. ([) Non tencs unionem, utDeus sin-
dicens : Unus Detts, et unus Dominus. gularis sit: nec tamen dividis spiritum, ut uler-
quc (<j) non unus sit. Ncque in uno Deo et in uno
35. Si Chrislus negalur Detts , quia unus Deus Pa-
Dominodiscernerc poicris poleslaiem : ne qtii Do-
ler;necPaler Dominus, qttia unus Dominus Ckri-
minus esl, non sit et Deus; vel qui Deus csl, non sit
slits. — Ac primum extra apostolicum spiiitum et Duminus. Cavit enim no-
B Apostoltis, per eloquia
vivens, slullitiam tuam, haeretice, intellige. Si enim minum, duos vel deos proedicare vel dominos. Et
professionem unius Dei ad id usurpas , ne Christus idcirco usns est eo genere docirinoe,ut in uno Domi-
Deus sit; quia ubi unus est, solilarius sit inlelligen- no Chrislo unum significaret et Detim, et in uno
unus ei sil ac sin- (6)
dus, el id, (b) quod est, proprium Deo paire unum significaret et Domiuum ; (lt) nec
gulare qui unus est : quid de eo profiteberis, quod tamen
(7) impiam nobis ad perimendam unigeniti
Jesus Chrislus unus est Dominus? Si enim secnndum Dei nativiiatem invehcrel unioncm, el Palrem pro-
te, quod unus Pater Deus est, Christo non (1) reli-
fessus et Christum.
quit ut Deussit: necesse est, ul eliam secundum te
unus Dominus Christus Deo non relinqnat ul Domi- 37. Cliristiim non modo Dominum,seclcl Dcum do-
nus sit; (2) quia quod unus est, proprium ei velis cuil Paulus. — Nisi forle eo usque ultimocdcspera-
esse qui untis est. Si itaque unum Dominum Cbris- tionis furor audebit erumpere, ut quia Cbrislum Do-
lum esse etiam Deum ncgabis, untim quoque Deum minuin Aposlolus dixerit, nemo aliud eum praeier
patrem esse negabis et Dominum : et quid erit in quam Domintun debeat confiteri, et hahcns Domini
Dei virtute, nisi Dominus est, et in Domini potes- proprieiatem, non habeal (i) Dei veritalcm. Sed non
late (5) (c), nisi Deus csl; cum el Deum id pcrficiat ignoral PaulusChrisium Dcum, dicens : Quorum pa-
csse quod Dominus est, et Domiuum id conslituat C tres, et ex quibtts Ckristus, (k) qui est super omttia
esse quod Deus est ? Deus (Rom. ix, 5). Non hic creatura in Deum dcpu-
— latur: sed creaturarum Deus est, qui snper omnia
36. Uiius est ulerque spirilu, non persona. Sed
Deus est.
sacramentum dicti dominici Apostolus tenens, quod
cst :.Ego el Paier unum sumus (Joan, x, 30), duin 58. Dislinxit illum a Palre, non divisil. — Quam
utrumque unum profiletur, unuin uirumque (4) sic vero super omnia Deus (8) et inscpirabilis sit (/) a
(1) jRe/inguif. Dominutn,non tenensunioncm, ul Deus singularis sil;
nec lamen dividensspiritum, ut uierque non ttnumsint.
(2) Quia quod unum esl.
(3) Proprielale. paulo pnsl, poterit propolcris.
(4) Abest sic a noslro ms. Paulo post, palitur pro (6) Jesu Christo.
patiunlur. Impium, mox professitsest.
(7) El
(5) Leclio codicis Veronensis boecest: demonslra- (8) mseparabili a Paire sil Spiriltt.
tur in Domino, el uno Deo Palre unum signiftcarelel
aliis libris. D (g) In Vulgatis ac pluribus mss. non iinttm sinl.
(a) Lips. et Par. cssenf: renilenlibus
(b) Uuus codexunusVatic quod untim. Alter Sorbon. In Martin. unum sint, omissa particula neganle. Uec-
liic et infra, quod es(. Verius in aliis, unus, qua- tius in aliis non inferioris nolac, no» untts sif, snpple
Si, quod aliquis unns est. spiritus.
pluribus mss. proprietale. Malu-
(c) In vulgaiis acMarlin. (h) Editi, ne lamen, mov post verbum professtts
mus cum Carnut. ac nonnullis aliis, poleslate; adjicientes substautivuni est. Ex lioc allerove loco
cum bic non lam spectetur proprielas, quam na- num. 55, ubi in edit. Bad. et vetustioribus mss. le-
lura. et gere est impium. non impiam, nomen unionisHilario
in excusis
(d) Iia mss. potiores: nbi aliquot masculini generis fuisse suspicamur.
mss. patiiur. esl (i) In anliquo codice Colberi. Domini verilalem.
Paniculam et, qua: ut socpe alibi perindc
(e) Proxime, habensDominiproprielalem, id esi, cum pro-
ac eiiam, reslituimus ex mss. Hicvcrbum demonslra- prium ei sit esse Dominum, quia scil. uiiiis est. Ex
tur idem sonat, quod significalur. Et plerumque infra
hoc lorsilan loco supra, n. 55, pro poleslate, posilum
eadem est verbi hujus vis. erat proprielate : sed non par ratio.
Bad. nec non ms. Vat. bas. ac
(() Edili, excepto ut (vel ef) in ttnoDeo pa- (j) In codice Vat. bas. ac Martin bic adjicitur, se-
plerique alii hic adjiciuni, huc cundumcarnem.
tre unum significaret el Dominum. Quoeverba
male interjecta sinccriorcs mss. Colb.,Carn.ei Germ. (k) Ila melioris noioe mss. At apnd Bad. ct Er.
a Patrespirilu : apud Lips. et Par»a Patris spirilu.
non habent, suumque infra locumrecte obtinent.
2G5 1>ETRINITATE LIBER VIII. 2G6
Patrc Spiritus, disce etiam boc ipso de quo niinc A clarat. Namque posl illud diviuarum et sapienliie el
agiiur Aposloli dicto. Coufu»sus enim iuiuni Deiim scieuiiocDci prolcslatumprofundiiin, (4) et inscruta-
paliein ex quo oinnia sunt, et unutn Doiniimm Je- bilium judiciorum confessam (/') inintelligeniiam
sum Chrislum per quem omnia : quaeroquid divcrsila- (liom., xi, 53), el ininvesiigabiliumviarum demons-
lisallulerit, dicensex 24lDuo omnia,et perChristum tralam ignoralionem.humanoetamenfidciusus officio,
oninia (I Cor.vm, 6) ? Anne («) possit (I) separabilis a hunc liouoreni invesligabiliumct inscrulabiliuii)242
sc uaturaeet spiritus intelligiexquo, et perquem om- ccelestiumsacramentorum profuudoreddidil, dicens:
iiia?Omnia enini per Filium ex uibilo subsiiterunt,ct Quoniamex ipso, el per ipsum , el in ipso sunl omnia,
ad Deumex qtto omnia, ad Filium vero per quemom- ipsi gloria in smcula (g) amen (Ibid., 56) : id ntiiicad
tiictApostolus (b) retulil. El non invenio quid diffe- unius naturae sigtiificationeinreferens, qiiodnon nisi
ral, cuin per utnunque opus sit virlulisejiisdem. Si opus unius possit esse iialurce.
cnim ad univcrsitatis substaniiam proprium ac sufli- 59. Epilogus : ex prwdiclisPauli locis quid coitfec-
cicns crealuris esset quod ex Deo sunl; quid babuil lum sit. — Cum enim specialiter Deoid adseripseril,
nccessilalU memorasse, quod qtiaeex Deo sunt, per ul ex eo omnia ; et proprium Christo detulerit, ut
Cbristum sinl, nisi quod unum idem est, per Chris- pcr cum ornnia; ct nunc honor Dei sit, quod ex ipso
lum esse et cx Deoesse ? Scd quemadmodum(c) Do- j 1el per ipsum et in ipso sint onmia ; ct cum Spirilus
lninum et Deum ulriquc eorum, ut muluum esset, Dci idem sil et Spiritus Chrisli; vel cum (It) in mi-
adscriptum est: iia ex quo et perqucm relatum acf nislcrio Dominiei (5) in operaiioneDei Spiriius unus
utrumque est, et ad demonstralionem unitalis ulvius- operelur etdividal, non possunt non unumesse, quo-
que, nec ad inlelligentiam singularis. Non paict ad rum propria unius sunt; cum in eodem Domino Fi-
occasionem impielatis (2) ipsius (d) sermo, el apo- lio, et in eodem DeoPatrc , unus atque idem Spiri-
stolica (ides non cst exlra praedicaiionisdiligentiam. lus (6) in (i) eodem Spiritu sancto dividens, universa
His enim se verborum proprietaiibus temperavil, perliciat. 0 dignus illc inagnoriiin et coelesiiumar-
quibus nec duos deos inlelligerclur significare, ne- canorum conscientia, el assumptus secrctorum divi-
que unicum : dum et unionem detestalur, nec sepa- norum clectusque parliceps, ea ipsa (j) illiciti eloquii
ral unilalem, boc enim ex quo omnia,et per quemom- silentio necessario laccns, el vcre AposlolusChrisli,
nia, liccl non singularem consliluerel in polestale quali humanaeperversiiatis ingcnia absolmi scrmonis
virtulis, non tamen diversum dcmonstraret (5) in (e) sui praidicalione conclusit, unum Patrcm Deum , ct
cfficienlia ; cuui ex quo omnia, et per qaem omnia, unuin DominumJesum Christnm conlitendo; ut in-
ejusdem nalurae; ad id demonstraret auciorcm. ler bacc(7) ncc duos (/;) quisquam possit proedicarc,
Uirumquc autem ejusdem nalurocproprium esse de-1 ] ncque unicum : cum lamcn qui non unicus est, non
(1) Separabili a se nalura etspiritu. quod proelulimussuperiori lcclioni, invesligabilium.
(2) Pius sermo. Paulo post, ul nec duos pro quibus Deinde impcrscrulabilium.
nec duos. (5) Jn spiritu Dei.
(5) In efficientiwpotestate. (6) ln eo Spirilu sancto.
(4) Ef inexscrutabUium.Mox cf ininvesligabilium, (7) Nec dttosDeos quisquampossel.
(a) Ms. Corb. ab anliqua manu secunda , possint. Spiritus Dei Spirilus unus,elc, quse Iectio, eiiam ad
Deinde in excusis, separabilisa se nalura el spirilus. liinbum ms. Corb. ab aniiqua uianu adscripla, non
In omnibus fere inss. separubilia se natura et spirilu : displiccl hoc sensu, ut licet in minisleriis dividendis
quibus verbis Carn. pra-posiiionemmprocfixamhabet. Spiriius silDomini, et in largienda opcratione Spi-
Sequimur exemplar Yat. bas. quamvis coeteroruin ritusDei, unus laineu Spiritus et operetur et divi-
lcctionem haud aliud sonantem non rospuamus. d.il. InvclustioreColb. necnonMartin.,Carn., Gcrm.,
(b) Edili, relttlerit. Meliusmss. retulit. Has voces, Vind.,Corb. ei uno Valic.,«i»i iii ministeno Domini,
ex quoomnia, ad Patrcm, istas vero, per quem om- el in Spiritu Dei Spiritus unus. Ex quibus apud Par.
nia, ad Filium relulisse Aposlolus cnarratur. Mox posilum esi, cttm in ministerioDomini, el inopera-
Bad. el Er., cum utrumque apposuit(duo mss. cumper lione Dei, et in Spiritu Dei Spirilus unus. Lcctioncm
ulrumqucopposttii)virlutis ejttsdem: niendose. quain revocamus ex aliisedii. et aliquibus mss. con-
(c) Vat. bas. ms. per Dominum, Malumussimpli- lirmanl boec num. 51 : Apprekende, si poles, Domi-
ciler Dominum, lacilo verbo esse. D niim in divisiont ininislerioriim, el Deum in divisione
(d) Edili exceplo Par. cum aliquot mss. pius. Rc- operalionumkunc euindemuititmesse Spirilum, el ino-
lineiniis cum veluslioribus ipsius, id est Apostoli : perantem, el prout vull dividentem.
ubi pcssime in mss. Val. bas., sttm. (i) Bad., Er. elLips. ineodem Spiiiut, sinesancto.
(e) lta casligaiinres mss. Edili vcro, in efjicienlim Carnul. codex, iu Spiritu sanclo, sine eodem, cujus
potestate. Marlin. ms.in efficienliwpotestatem. vocisires liiteroc posteriorcs in aniiquo Colb. prisco
(/') Bad., Par. ac pluresmss., iulelligentictm:casti- inoreexpuuclocsunl, id cst, punctis stibjeclis super-
ganmrex Er., Lips. etmss. Corb. Moxreposuil Eras- fluoeindicanlur. Unde Mariin. et aliimss. propcom-
mus ininvestigabilium,curn in mss. et Bad. exstet in- nes habeni, in eo Spiritu sanclo.
vesiigabilium.Illi lamen sulfragatur uiiiis ms. Colb., (j) lloc cst, quocsunt illiciii eloquii, seu quoenon
Jib. x, n. 69. Usu porrovel abusu experimur nomen licet eloqui. Ne vero legeriscum cod. Vat. bas. illi-
investigabilisvim obtinerc negandi, quamvis verbum cila eloqui, neve deinde proeferasciim Vind. necuon
investigarehabeat affirmandi. Bad. etEr., stuluens, vel cuin uno Colb. parens, pro
(o)Iia veterrimi mss. Val. bas.,CoIb.,Martin.,etc, lacens.
consenliente sacro textu graeco et lalino. At in excu- (Ic)In cod. Vat. bas., Martin., aliisque duobus Va-
sis, smculasmculorum, omisso amen. tic. duos deos. Abest ab aliis deos: cum qua voce
(k) In duobus mss. Colb., tiuo Remig. et Theod., suppressum inielligere esl aul dominos,pula, necduos
vel cum in minislerioSpirilus Domini,el in operatione deos aul dominos,
PATROL. X. 9
 267 SANCTl HILARII EPISCOPl 26g
in duos proficeret; nec qui duo non sunt, solitarius is A scensionemin ccelum)quoecorporeus in mundo nia-
posset intelligi; et interhsec perfeclam Chrisli nati-i- nens lnculus est.
vitatem pater demonstralus osienderet! 42. Filitts hominisvitammternamdal, quia signa-
40. Hmreticisnec fides, nec spes , nec baptisma. — tus a Patre. — Dixerat enim in Evangeuis Dominus:
Extendite nunc vibratas sibilis linguas, haerelici ser- 244 Operaminiescam, non qum interit, sed escam
penies, sive Sabelli, sive Pholine, sive qui nuncc qum permanet in vitam mternam, quam filius hominis
crealuram esse unigenitumDeum praedicatis. Audiet it dabil vobis. llunc enim Pater (d) signavitDeus. Dixe-
unum Deum patrem, quisquis negat filium : quiaa runt igitur ad eum: Quid faciemus,ul operemuropera
cum Pater non nisi per filium pater sit, Filius 243 | Dei? Et dixit itlis : Uoc est optts Dei, ul credalis (1) in
per id significatur in Patre. Qui vero unitatem na- eum(e), quem misil ille (Joan., vi, 27 el seqq.). Sacra-
luroe indifferentis Filio adimit, cognoscat unum Do- menlum et corporationis el divinitatis suoe Dbminus
minum Jesum Christum. Nisi enim per unilalemn exponens, fidei quoque nostraj et spei docirinam lo-
Spirilus unus est Dominus,Deo palri non relinquelurr cutus est: ul escam non inlereuntem, sed permanen-
ut Dominus sit. Al qui de tempore atque ex carnee tem in aeternum operaremur, ut banc oeiernilaiises-
Filium deputat, cognoscat quia per eum omnia, ett cam dari nobis a filio hominis meminissemus, ut fi-
nos per ipsum; et extra (a) tempora sit condenss B lium hominis signatum a Deo patre sciremus, ul hoc
omnia inteinporalis immensitas. Et inlerea relegat, , esse opus Dei nosceremus, credere in eum quem
quia una spes vocaiionis est, ct unum baptisma , ett misisset. Et quis est, quem Pater misit? Nempe
fides una. Et post hoecadversans praedicationi Apo- quem signavit Deus. Et quis est, quem signavit Deus?
sioli ipse anaihema constitutus; cum alitert'ex sensui Filius uiique hominis, escam scilicet proebensvitae
suo sapiat, nec vocalus, nec baplizatus est, nec fide- aelernoe.Et qui tandem sunl, quibus prsebet eam?(/)
lis : quia in uno Deo palre, et in uno Domino Jesui Hli namque qui operabuniur escamnon intereunlcm.
Christo unius spei atque baptismi fides una sil. Nec Atque ila quoeopera escneest, eadem operatio Dei
doclrinarum diversitas in bis se esse polerit gloriari, est, in eum scilicet credidisse quem misit. Sed haec
quse unius et Dei et Domin)el spei et baptismi sint loquitur filius hominis. Et quomodo escam vilae
et fidei. aHernoe lilius hominis dabit? Sed sacramentum sa-
41. Fides de Patre el Filio. — Una igitur fides est lutis suae nescit, qui uescil filium hominis dantem
Pairein in Filio et Filium in Palre per inseparabilis escam in vitain (2) (g) aeternam, a Deo palre esse
naturae unitatem conliieri, non confusam, sed indis- signatum. Hicnunc quaero,qui tandem intelligentiae
crelam : neque permixtam, sed indifferemem; ne- sensus sil, filium hominis a Paire signatum Deo?
que cohoereniem, sed exsistentem ; neque incon-cKj 43. Deussermonemsttumsensuinostro accommodat.
summatam , sed perfectam. Naiivitas esl enim, non Filius mqualis Palri. Dctts est incempositus. — Ac
divisio ; el filius est, non adoptio ; et Deus esl, non primuin cognosci oporlet Deum non sibi, sed nobis
creatio. Ncque allerius generis Deus esl, sed Pater loculum, el in lanliim ad intelligentiam nostram elo-
el Filius unum sunt: non enim innovata est natura quii suilemperassesermonein, qiianlum compreben-
nascendo , ut ab originis suae proprietaie esset dere ad sentiendum naturae nostrae (5) possit infir-
aliena. (b) Tenel hanc itaque manentis in Patre Filii milas. Namquecum supcriusincrepatus a Judoeisfuis-
et Patris in Filio fidem, unum Deumpatrem el unum sei, cur se «qualem Deo, filiuni se Dei proIUendo,
Dominum Cbrislum sibi esse Aposlolus praedicans: fecisscl (Joan., v, 18); responderal omnia se, quae
cuui in DominoChristo et Deus essel, et in Deo pa- facerel Paler, facere (Ibht., 19 ef seqq.); et omne se
trc esset el Dominus ; ei unum essel uterque quod a Paire adepium esse judicium; eliam se, ut Patrem,
Deus cst, et unum esset uierque quod Dominus est : honorandum. Et in hisomnibus, professus ante (4) se
quia (c) imperfectum et Deo, nisi Dominus sit, el filiuni (h), Patri exsequaveral honore, poteslate, na-
Domino intelligatur esse, nisi Deus sit. Atque ita tura. Dehinc dixerat, utPatrem vitam in se habere,
cum uterque unus est, el uuus signilicatur in ulro- ita euni Filiovitam in sehabendaindedisse(/6id., 26):
que, ct non est uterque sine uno ; non excedit evan- DD in quo significaverat nalurae ejusdem per sacranien-
gelicam proedicaiionem Apostolus docens, nec lo- tum nativilaiis unitatem. Per id enim, quod babet
quens in Paulo Christus diversus ab bis est (post ad - Paler, (i) ipsum illum 245 signilicavitin Iiabendo:

(1) Ei. (3) Posset. Mox,increpitus.

(2) AZleniamdeest in ms. Veron. (4) Sefilium Palris, etc.

(a) Posl tempora, frustra additur in codice bas. in I Martin., ut credatis eum, inaliis, ut credalisei:
Vat., temporalis. i
infra autein in omnibus, crederein eum,
(b) Sic mss. Editi vero hic , tenens: ac postca , (f) Lips, el Par., illis nempe; et mox cum Bad, et
priedicat. 1
Er., qum operatioescm: renitenlibus mss.
(c) Editi, imperfeclumesset Deo; et mox, deesse (g) Abest wternam a plerisque mss.
pro esse: castigantur auctoritate mss. (h) Editi, se filiumPatris : emendantur ex mss.
(</)In plerisque veleribiis libris, significavit: libra- l (i) Iti vulgalis, ipsum iltuti significal. At in velus-
riovum lapsus ex aflinitate vocumetiam in prius vul- lioribus libris : ipsumillum significavit.Tum ex mss.
gatis infra non semcl repetitus. In graeco, iaypxymi-i. \Vat. bas., Maniii.>duobus Colb. et uno Sorbon.sub-
i (e) Ita Garnui. codex suffragants greeco,e(f<>v.At jicimus ji in habendo, adjecla parlicula iu, quoedeest
2fi9 DE TRINITATE LIBER VIII. 270
quia non humano modo ex compnsitis Deus est, ul \ rapinam arbitratus est (3) essese wqualemDeo, seclse
in eo aliud sit quod ab eo babetur, et aliud sitipse exinanivit, formam servi accipiens(Philip. n, 6, 7).
qui babeat : sed lotum quod est, viia est, nalura sci- Quein euiin signaverat Deus, aliud praeier quam Dei
licet perfccia et absolula et infiniia, et non ex dispa- forma esse 246 non po111^: (c) et ^. qu°d signa -
ribus constituta, sed vivens ipsa per lolum. Qusecuni luin in Dei fornia est, hoc necesse esl toium in se
qualis babetnr, talis el data est, etsi nmiviiatem ejus coimagiuatum habere, quod Dei est. El idctrco Apo-
inielligatur significare cui daia esi; non lamen di- stolus eum, quem signavit Deus, in Dei forma ma-
versitalem generis aJIeit,cum lalis data est, qualis et nenlem Deum piocdicavit. Nam assumpti el cnn-
habeiur. uati in eo curporis sacramenium locuturus ait, Non
44. Quo sensu filius hominis a Patre signalus. — rapinam arbilralus eslessese wqualemDeo, sed se exi-
Post hanc ergo lain niultiplicein ac propiiam de- nanivil, formamservi aecipiens. Qtiod enim in foruia
niouslrandae in se paternoenaiuroesignificaiionem(a) Dei erat, per signantemse Deum Deus manebai. Sed
(1), usus hac dLclo est : Hunc euim Patev signavit quia suscipieuda eral forma servi, et obediens esset
Deus (Joctn.vi, 27). Kigiiaeulorumnalura ea est, ut fuiurus ad niorlem; uon sibi rapiens esse se oequa-
omnem impressoein se speciei explicent lormam , et lem Deo, (i) ad suscepliouein (d) se forma; scrvilis
nibil minus ex eo in se habeanl unde signenlur : et g per obedienliam cxinanivit. Exin.tnivit autem se ex
dum tuium aceipiuiil quod imprimilur, toium ex Dci forma, id est, ex eo quod oequalisDeo erat : non
se privfcrtint quidquid imprcssum est. Verum boc tamen aequalem se Deo per rapiiiam exisiim.uis,
(Istud lioc refer ad sequeiuiu) ad divitia: niuivilaiis quamvis in forma Dei, et oequalisDeo, per Deum
uon proficil exemplum , quia in signaculis el male- Deus signatus exstarei.
rics sit et diversilos.el impressio, (2) per (fc)quajn.ol- 46. Cltrislitsverus Deus, etiam post assumptumho-
lioribus iiaiuiis validiorum generum species impri- minem : qtianlo magis anle. — (e) Hic nuuc qua^ro,
niuntur. Unigenitus vero Deus,, et per sacramen- utrum alterius generis Deusest, qui in forma Dei
ttun salulis nostraehominis iilius, voleus proprielalis Deus maneat, ut secundumconsignatasconsignantes-
nohis paiernaa ia se significare speciem, signatuui quespecies (5) in(f) sigilliscernimus, cum impressum
se a Deo aii: et hoe ideo, quia vitae ceternaeescam plumbo ferrum,, el geuima cerae, speciem vel con-
liLiushoiuinis esset dalurus ; ul pcr boc potestas in caveein se imaginisfingat, vel exstaniis de se expri •
eo dandaead aelernitatem escae intelligi posset, quia mat forinas? Sed si quis exstiterit tam siulius et ve-
oninciu in se patcrnae formoe[ileuiludinem signanlis cors, ut putel quod aliud ex se Deus in Deum quam
se Dci contineret; ul quod siguasset Deus, non aliud Deum formet; et qiu in forma Dei sit, aliud aliquid
ex se quam fortnam Dci signantis efferret. Haecqui- Q tolusipse quam Deus sit, post sacramenla honiinis
dem ad Judaeos Dominus ob inlidelilatem suain dicli assumpti (Vide tract. in Psal. n, n. 27, in notis), et
istius incapaces locutus est. per obedieniiam consummatoeusipuead crucis mor-
45. Signatum a Dxo exponit Paulus dicens in Dei lem humilitalis : audiei, ccelesiium el terrestrium
forma. — Scd nobis Evangelii praedieatorpropricla- el infernorum et omnis linguaeconfessione, Jesum in
lis hujus intelligentiam Spiritu Chrisii per seloquen- gloria Dei patris (Ibid., 10). In hac igitur gloria , si
tis insinual, dicens: Qui cumin forma Dei esset, non cum jam (g) forma servilis fuerit, manebit; lum
(1) Ad Aposlolos, usus. ubi hic Pauli locus repelitur.
1^2)Per quas. (i) Ad adsumplionem.
(3) Verbuin esseabest a nostro codice, ut el infra, (5) In signaculis.
in aliis libris. Hne porro sic videtur intelHgendum : (b) Editi cum nis. Corb. per quam. Atincodice
t//i(»i, puia Patrcm , e^se ipsttm Vai. bas. per quem : ex (|uo legendum duximus per
siflttijfic«t»'f'Chrislns
in habendo, seu non aliud esse in re qin' liabetur, qum, nisi quis malit ciun plerisque aliis per quas.
<iuainqnoil esi in seipso : irt vidolicet illud , Sicul (c) Edili, et ideo: dissidenlibus potioribus mss.
Pater habel vilam in semetipso, sie expouat Hilarius, (d) In prius vulgatis desideratur se. Mox apud
quasi, sicut haliet vitain in se ipso siiam, ei qnoci|ise D Par. non repeiitur verbuin exiuanivit: in aliis autem
sit : quia tton aliud sinl, quani quod esl ipse , qttwsua edit. repctiiur quidem, sed praefixaparticul.i negantc
sunt, ut vidimus supra, num. 24. Cuni aulem Filius ex unius duinlaxat recentioris ins. Colb. lide et con-
eadem riilione viiani in seinelipso habere dicatur ; tra scntenliam Hilarii. (Jtenim babet in Psal. LXVIII,
euni pariter unum ciiui PalrcDeum esse, poslea non n. 25 : In fortna servi veniens (Chrislus ) evacuavtl
inepieconchidil. Verum liic secum pugnaren.non- se a Dei forma : ct n. 4, Porro autem haurienda fuit
nullis videbilur sanctus Doclor, qui lib. n, 52, nalura ccelesiis(hoc esl, divina) ut exinaniens se ex
probare volens non unum esse Spiriium Dnminiiiii Dei forma, itt formam servi Itominisquedecideret, etc.
et Spirituiu Dnmini, ait: Non enim habere Ituberi- (e) Ediii, kic nunc non quwro:emendaiuur ex'scri-
que wnumesi.At in promplu est responsio, libro n, de ptis.
personis sermonem esse, hic aiiteni de natura, ciijus (f) Sic ms. Valic bas. codex et Martin. faventi-
summa simplieitas snperius, num. 24 , diserte pro- bns aliis vetustioribus , in quibus meudose exstat in
pngnaiur. singulis. Alii vero prajferunl in signaculis: cuius vo-
(a) h> vulgatishic praemiilitur ad Aposlolos: quod cis usus exslat supra, n. 44, ubi jam praeinoiiuit Hi-
reniovimus auctorilate optimi codicis Colb. ac Germ. larius sigilla cum divina nalivitate minime eatenus
necnon evangefic?textus, quo Chiistus bunc ad tur- esse comparaia, quod inter consignatas consignan-
bam- sermonein habere perhibeiur. Into Ililarius lesque species iniercedat uaturoediversilas. '
ijise posireuiis hujus nuin . vcrbis haec ad Judttios (g) Aliquot mss. fonnm servitis, Nil immutan-
dicia affirmal. dum.
271 SANCTIHILARII EPISCOPI 272
ctim in forma Dei esset, quacro quid manserit? A coimaginaripossitad specicm? Imago enim formam
ulrumne in nalura Dei , quaesignificalur in gloria, necesse cst ejus reddat, cujus et imago est. Qui vo-
(1) Clirisius(a) Spiritus fucril;cum in gloria Dei pa- lunt autem alterius generis in Filio esse naturam,
iris Chrislus Jesus , id est, (b) homo natus exsiabii? consliluanl cujusmodi Filium imaginem esse invisi-
47. Deus unus, non unictts. — Tenet in omnibus bilis Dei velinl. Anne corporeanr, et conlemplabi-
beatus Apostolus fidei evangelicoe indemulabilem lem , et ex locis in loca molu incessuque circumva-
prcedicalionem, 247 >laDominum Jesum Christum gam? Meminerint lamen ([), secundum Evangelia
Deum proedicans,ul neque per alierius gencris Deum el prophelas, et Christum spiritum et Deum spiri-
in deos duos fides aposiolica depereat, neque inse- lum. Qui 248 s>circumscribent hunc spiriliini (g)
parabilis a Patre Filius Deus unici (c) ac singularis Christum formabiliel corporali modo ; non eril in-
Dei procdicandioccasionem iinpiam pncbeat. Diccns visibilis Dei (k) imago corporeus, nec indefiuiti spc-
enim, in forma Dei, el in gloria Dei patris, neque dif- cics defiiiila moderalio.
ferre docuii, neque non exsistenlem nos existimare 49. Imago Dei est, quatenus ei divinwnaturm vir-
permisit. Nam qui in forma Dei est, neque in al- tus. — Sed ncque Dominus incertum reliquit, Qui
icrum Deum prolicit, neque cliani ipse non Deus me vidit, vidit et Palrem (Joan. xiv, 9); ncque Apo-
cst: quia nec separari potesi a Dei forma, cum iu ea B stolus lacuit qualis esset, Quieslimago Deiinvhibi-
sit; necqtii in Dci est forma, non Deus est. Sicut lis (Coloss. i, 15). Dominus enim dixerat, Si non
qui in gloria Deiest, non polest aliud esse quam fctcioopera patris mei, noliie mihi credere (Joan. xvi,
Deus esl; et dum in gloria Dci Deus est, alterius 57 ), hinc videri in se Palrem doccns, quod opera
Dei atque a Deo diversi non habet procdicalionem; ejus efficeret; ut iniellecia naluroe virius naluram
quia per id, quod in gloria Dci cst, ex eo in cu- iiilellectoevinutis oslenderel, per quod Aposiolus
jus gloria est, habet in sc nalurale quod Deus esi. hanc imaginem Dei esse significans, ait, (i) Qui est
48. Cttristtisut imagoDei, non alterius est naturw. imagoDei invisibilis, primogenitus omnis creaturw ;
— Non periclilalur, per plures praedicaiiones fides quia in ipso (j) constituta sunl omniain cceliselin
una, ne una sit. Evangelisla enini diclum a Domino lerra, visibiliael invisibilia, sive Throni, sivePrinci-
docuerat, Qui mevidit, vidil el Palrem (Joan. xiv, paitts, sivePolestates , sive Dominationes, omnia per
9). Sed numquid doctor genlium Paulus virtutem ipsttm et in ipso condita sunt, el ipse est ante omnes,
dicti dominici aut iguoravit, aut lacuit, dicens : Qui cl omnia (k) ipsi constant, el ipse est capul corporis
esl imago Dei invisibilis(Coloss. i, 15)? Inlcrrogo (d) Ecclesim,qtti esl initium, primogenitusex mortuis, ut
ulrmn visibilis imago est invisibilis Dei: et utrum fierct in oiiinibiis ipse primatum lenens; quia in ipso
infinilusDcus (e) performaocireumscriptoeimaginem Q complacuit omncm pleniludinem (I) kabilare, el per
(I) In codice Veron. Cltrislitsa priuia manu, sed secunda antiqui amanucnsis cmcndavit Cltrhli.
(a) Edili, Christi spiritus: renitenlibus poiiori- Corb. secundis curis adjeclum csl, unde et in aliis
bus mss. Porro opponitur Chrislus Spiriius, id est, ohtinuit. Nil ofiicit adjecium; cum proxime scqua-
qualis fuit anle assumptum homincm, Cbristohomini lur, Qut si circumscribent,eic.neque omiiiuo neccs-
jam faclo. Ila haec quicstin, lib. III, n. 19: Qitwiis saritim esl, ul liquel cx bis num. 49. Acneformw
quotnodosecundum Spirilum naltis sil Filitis, apcrle potius, qttamnalttrw imago esse, elc. Ex quibus.in-
opponilur isti: Quwris quomodosecundumhominem lelligitur, eani dici formwimaginem, quaa exlernae
itattissit. Sic Clemens Papa, cpist.u, c y, T. l Con- taiitum figuroe speciem reproesenlel, eique opponi
cil. p. 186: JesttsCkristiis, inquit, Dominusnoster, imaginemnaittrm.
qui nos servavil,cum primitm essel Spiritus, caro fac- (f) Post particulam tamen, solus codexCarn. ad-
lus esl. jicil, per Filium omnia: minus ad rem. Responsio
(b) In ms. bas. Val. desidcralur ideslhomo: apud proximaequoeslionihaec est, Christum non esse cor-
Bad. aulcm el Er. verbuin nattts. Tuni Lips. cl Par. porcam iiiiagiuem, ut poie qui spirilus esl, quem-
post Er. retinuere exstarel: eum apud Bad. el in admodum Deus pater esl spiritus.
mss. cnncinnius legalur exstabit, ut paulo ante di- (</) Edili exceplo Par. omiitunt Christum. Tum
clum estumnefcif. In lnemoriam rcvocandum ex cap. apud Lips. el Par. substiiuium est formali, pro for-
4 in Maitb. n. 14 , quod Jesus Domino nostro nomen niabili.
ex corporeest. (h) Ita meliores mss. quod confirmatur bis lib. n,
(c) Exemplar Carn. ac solilarii Dei: baud alio n num. 5 : Incorporeus Pater est : si Filius secundum
scusu. spiritum ciscttmscriptusest corpore, jam incorporeinon
• (d) Apud Bad. ulrum vhibilis Deus, cl titriim,etc, est forma corporeus. Al in vulgatis, imagocorporea :
locus mulilus. In aliis edii., ufrum visibilis imagoest ac deinde apud Bad. , nec indefinitespeciesdefinilw
itwhibilis Dei Deus. Abundal vox Deus, neque cxsiat mnderatio; ct in edit. aliis, nec indefinila species
in niss. Iliec inlerrogalio pulsat Arianos, qui Filium definitii moderaiio.
Pairi iuoequalem inde arguiabantur , qund Filium (i) Aiitiquus codex Colb. ac Germ. prima illa
visibilem, Pairem invisihilcm aninio fingereni: quo- vciba, Qui esl imago Dei invisibilis, non h.tbentes,
rum ea de re deliria sigillat Augusiinus, lib. u de aliis forsiian sinceriores sunl. Sed nihil nocet hocc
Trin. c 14, et Senn. vn, n. 4. lloc pnrro hic sibi adjeciio-
vult noster Hilarius : Vos qui Palrem invisibileni, Fi- (j) In ms. Carn. hic pro constilulasunt, et mox
lium visibileni vuliis, interrogo uirum qui visibilis pro condita sttnl, exslat creittasunt. Gracce primo
est, Dei invisibilis imago esse possii. loco procfertur vmtjB-n,aliero V/.ZKJXM.
(e) lu vulgaiis, per formam circitmscriplamcl (k) Ediii, in ipso constant, faveule gracc iv UVT£>
imayinem. In veiustis exemplaribus Colb., Carn., o-uvEo-njzE, sed renitentibus mss.
Gcriu. ac pluribus aliis, per formwimaginem,omisso (I) ln ms. Carn. bic ct infrn, plenitudinemdivini-
verbo circumscriptw: quod iu Marlin. cxstal, cl in talh: cui fnvcl illud lib. m, n. 15 : Quid Fitio de-
273 DE TRINITATELIBER VIII. 274
ipsnmreconcUiarioinniain eutn (Coloss.i, 15 ef seqq.). A idem primogenilus ad octeriiiialemcst, ul cui spiri-
Per horum igitur operum virlutem imago Dei cst. talia debent, (f) in primogenilo creala, quod ma-
Nain ulique invisibilium Conditor non est inea na- neant; eiet hunianadebeanl, quodin primogenilo ex
lurae necessilatc, ut iuvisibiiis Dei imago visibilis sit. mortuis renascantur aelerna. Ipse est enim iniiium,
Ac ne formaepotius, quam naturoe im;igo esse (1) iu- qui cnm lilius sit, imago (g) cst; (2) cum imago est,
telligeretur; idcirco invisibilis Dei imagoest, na- Dei est. Primogenitus quoqtie (k) omnis crealuroa
lura in eo Dei per nalurae suoevirtuiein inlelligenda, est, continens in se universitatis exordium. Et rur-
(«) non invisibili qualitatc. sum ipse capul corporis Ecclesiacest, et primogcni-
50. Qui primogenitus, qui primalum in omnibtts tus ex moi luis, ut in omnibus leneat ipse (i) prima-
lenens. — Primogeniius ilaque omnis crealurae est, tum. El quia omnia ei constant, in ipso complacita
quia in ipso creala omnia sunt. Et ne quod in plenitudo consistit; dum in eo per ipsum (j) in eum
ipso creata omnia sunt, non ad ipsum quisquam au- reconcilianlur omnia, in quo per ipsum in ipso om-
deret referre, ait, Omnia per ipsttm et in ipso condila nia sunl crcata.
sunl, et ipse est 249 anle omnes, et omnia ipsi con- 51. Imago Dei est, quatenus omnia in eo creanlur.
stant (Ib., 17). Omnia ilaque ipsi constant, qui ante Creatiotttreconcilialioet Palris ct Filii esl. — Sentisne
omnia est, ct in quo omnia sunt. Et hoccquidem ad B jam quid sit esse imaginem Dei? Creari ulique
cxortlia perlinenl ereaiurarum. Coetcrum(b) ob dis- omnia (5) in (k) eo per cum. Cum in eo creantur
pensalionem corporis nostri ait: El ipse esl capul omnia, inicllige eliam eum cujus imago est creantem
corporisEcclesite, qui est inilium , primogenitusex in eo omnia. Cum auiem quoc in eo creantur, pcr
mortuis , ut fierel in omnibusipse primatum tenens; ipsum creantur; in hoc quoqnc, qui imago est, natu-
qttia in ipso cotnplacutt omnem plenitudinemliabilare, ram ejus cujus imago est (I) inesse 250 cognoscc.
et per ipsum omnia reconciliari in eutn (Ibid., 18 ef Per sc enim creal, quoein ipso creanlur: siculi per
seqq.).Reddidit Apostolusspirilalibus (c) sacramentis ipsum reconciliantur in eo omnia. Cum in eo recon-
corporeas operationes. Namque qui imago Dei invi- ciliantur, paternae in eo (m) unitatis apprebende na-
sibilis est, (d) et ipse est caput corporis Ecclcsiae: turam reconcilianiem sibi in eo omnia. Cum per eum
ct qui primogenitus omnis creaturoe est, idem ini- reconciliantur oninia, ipsum Pairi reconciliantem in
tium, priniogenitus ex morluis est: ut in omnibus se omnia quacper se reconciliabat iniellige. Ait enim
leneal primatum, dum nobis (e) corpus cst, qui Dei idem Apostolus: Omnia atttem a Deo.qui rcconciliavit
imago est; dum qui primogenilus crcaturoe est, nos sibi per Christum, et dedit nobh (n) ministerium

(1) Intelligatur; paulo post, iionvisibiliqualilate. (i invisibilh non referret.

Cuin his confer quaeleguntur libro xi, niim. 5, scili- (2) Cumimago, Dei est.
cet, qftti in substantia conspicabiliimaginemnalurm (5) In eo el per eum.
erat, in quocomplacueralomnem pleniludinemdivini- (I) Tres mss. Colb. in primogenila, mendose. Mox
laiis habilare? Vide et num. 17 ejusdem libri. in aliquot recentioribus, nec non apnd Er. ei B;id.,
(«) Vat. bas. ms., non invhibilh qttalilale. Bad., vitm renascctnlur mlernw: minus sincere. Spiritalia
sed non visibilisqttalitate. Ei\, Lips. et aliquot mss., intelligere esi angelos vel etiam homines secundnm
non visibiliqualitate. Verius Par. cum poiioribus, animani, humana auiem saltem hominum corpora.
non invisibiliqualilale: lioc esi, invisibilis illa imago Angeli debeni Chrisio qtiodmaneanl, id est, non in-
intelligi non debet iu iuvisibili qualiiale sita, sed lereant. Ui.cniin docet Anibrosius, lib. iu de Fide,
In ipsa substantia ac natuia Dci: qttia, mi lib. v, c 5 : nec Angelttsimmorialisest naiuraliter, cujtts im-
n. 5, dicitur , naturm virlus prmstat ac probat tieri- morialilas in voluntctteest Creatoris.
fafem. Nec dubitim csi imngini illi divinam inesse (g) Ita mss. nisi quod in pluribus deest primum
virlutem , cui omnia crcandi poiestas ab Aposiolo illml esf. At in vulgatis desideraiur praeierea, cum
nttribuiiiir. hnago iiaque illa, ut nntiiia illius ex imago esl.
Ambrosio, lib. I do Fide c 7, supplcatur, non vultus (h) In Martin. et aliquot veleribus libris omittitur
est corpornlis, non fucis coinposila, non ceris ; sed omnis. Quod bic brevius, sic exponilur clarius
simplex de D<o, egressade Palre, expressa de fonte. Fragm. II, n. 50 : Idcirco primogenilusomnis crea-
Et post pauca : Itnago ista veritas esl, intago isia ju- turm, qttia iu eodemjum a principio omniumqttm ef-
stilia est, itnctgoistu Dei virtus esl; non mula, quia fecturus eral, omnia generationum initia conslile-
verbttmesl; non insensibilis,quia tapientia est; non jy runl.
inaiih, quia virtus esl; non vacua, quia vila esl, etc (i) Apud Bad. et Er., primalum capilis. In uno e
(b) In veiusto codice Colb. ac Germ., ob disposi- ms. Vatic primatunicharitalis : glossema. In Colb. et
lionem. Germ., feuent primalus.
(c) Edili excepto Par., spiritalibus sacramenlum (j) In vulgatis, ctin eum.Abest parlicula efabomni-
concorporationis(Lips. corporctiiouis).Namque, elc bus mss. ln pluribus atnem desideralur in eum. Non
Rectius mss. spirilalibus sucramentis, eic, hoc est, prorsus displicel cmn Colb. et Germ. per ipsum eum.
operationibus, qmc spiiiialem ac divinam Chrisii na- Posiea iidem mss. in eo, pro in quo. Tum editi,
turam speclant, subjunxii quoe ad corpoream et hu- per ipsum et in ipso : ubi parlicula ef abest a mss.
manam aitinenl. (fc)Excusi, ineo el per eum. Titm ms. Colb., cum
(d) Excusi, ipse, sine ef, quod hic aptius signifi- in eum recreanlttr; et mnx, qumin eum creantttr. Uiro-
cal naturarum in uua eademque persona distinc- que loco habet eiiam Mariin. in eum.
tionem. (I) Verbum inesse, quod in prius vulgalis deside-
(e) Pa omnesprope mss., quomodo supra, n. 32, ratur exstat in omnibus mss. at corruple in se
corpus omniumChristus procdicatur. At in codice bas. esse.
Vat. et Mariin. cornorcHs, iii edil. Par., corporalh, (m) Er. ct Lips. virtutis, duo mss. nativitatis.
iii nliis coiicorvornlis. (u) Rid. cum ms» Vai. mn. mpsteriwm,mendose.
 275 SANCTI IIILARU EPISCOPI o-.j
reconcilialionis; qnoniam qttidem Detts erttt in Ckristoi A uuo, et lotum a tolo, Deum et fiiium, neque per na-
mundum reconcilianssibi (I Cor. v, 18, 19). Confer• livilaiem Patri ademisse (e) quod totum est,
neque
ctim liis omne evangelieae fidei sacramentum. Quii hoc ipsum lotum non secum nascendo lenuisse. Et
enim videlur in viso, qui operatur in operante, quii quisquis in bac infideliiaiis stultiiia deliuebitiir, aui
Ioquitur in loquenle, idem in rcconciliante reconci- Judoeorum sectaior, aui gentium cst.
liat (Joan. xiv, 9, 10). El idcirco in eo ct pereum i 55. Sapienlia humana.Elementorummttndiet Chrisii
reconciliatio est, quia per indifferenlcm naturami discrimen. — Ut aulem dicium Domini intelligas quo
Paler in eo maiiens, mundum sibi ipse per eum et ini ait : Omnia quw Pairis sunl, mea sunt; Aposloli et
eo (a) reconciliatione reddebal. doctrinam et fideiu disre diceniis: Videte ne quis
52. Unilatem suctmcum Patre quam poluil aptiusi flos seducat per philosophiamel inanem deceptionem
Ckrhtus declaravil. — Consulens ilaque humanoein- secnndum traditionem liomimm, secundum eletnenta
firmitali Deus non incerta verborum nudiiate fidemi mundi, et non secundumC/tristum: quia in ipso inha-
doeuit. Namque cum credendi necessilatem dicli do- bitat (2) omnis plenilttdodivinitatis corporaliier (Co-
miuici aucloritas sola praestaret, lamen scnsum no- loss. u, 8, 9). De mundo est, (f) et doctrinas ho-
strum per inlelligentiam editae raiiouis instituit : uli minum sapil, et pbilosophiaepncda est, quisquis
id quod dixerat : Ego et Paler ttiiumsumtts (Joan. x,, B Chrislum verum Deum nescit, quisquis in co pleni-
50), per causam ipsam unitatis expositaenosceremus. tudiuem divinitalis ignorat. Humana mens hoc so-
Dicens enim se per loquenlem loqui, et per operan- lum sapitquod inielligit, et mundus hoc lantiim qiiod
tem operari, et per judicantem judicare, et per visumi poiest credit, secundum elementorum naturas id
videri, et per reconciliantem (1) recouciliare (b), ett lantum possibile exisiimans, quod aut videret, aut
inanere se in eo qui iu se maneret: quaero quo alioi ageret. Elemenla enim mundi ex nihilo substiterunt:
ad intelligeniiae nostroe sensum exposiiionis suoe utii 252 sed Chrislus (g) non de non subsiantibus ma-
poiuerit (c) aptiore sermone, ul unum esse intellige- net (h), neccoepii ad originem.sed originem ab ori-
renlur, qtiani isto, quo per nativiialis verilatem, etL gine sumpsil anernam. Elemenla enim mundi aut
naturac unitalem, quidquid Filins agerel acdiceret, , inanima sunl, aul ad animam profeccrunt: sed Chri-
id in Filio Paterel loquereturetgererel? Non esl hoc> stus vita est, ex Deovivente in viventemDeum nalus.
itaque naturoe (d) a sealienaa, neque per creatio- Elemenla mundi a Deo sunt inslilula, non Detis
nem 251 m Deum comparalae, neque ex portioue! sunt: Chrislus ex Deo Deushoc lolum est ipse quod
Dei in Deum nalae; sed perfecla naiivilate in Dcumi Deus est. Elementa mundi cuni intra sinl, non pos-
perfectum genitoe divinitatis, cujus ha-c naturalis; sunt (i) a se exslare ne intra sint: Deum sub sacra-
conscieniiae fiducia est, nl dical: Ego in Pa're, et: C mcnto in se habens Cbrislus in Deo est. Elcmenia
Paier in me (Joan. xiv, 11) : et ruisiun : Omnia quw: mundi cum ex se sui gcneris generant ad vitam, per
Pairis stuit, meusttni (Joan. xvi, 15). Niliil enim ei corporales quidein passiones pracbent ex se iniiia
ex Deo deest, quo operante el loquentc et viso, Deus nasceudi; caeterumnon insunl viva ipsa iiascenlibus :
et operatur et loquitur et videlur. Non sunt duo (sup- omnis vero corporaliter pleniiudo diviniiatis in
ple, naturis distincti) in unius vel operaiione, vel Christo est.
sermone, vel visu. Necsolitarius Deus esl, qui in ope- 54. Qui divinilalh plenitttdoin Christo corporaliter
rante et loquente et viso Deo, Deus et operatus et lo- habitel. — Et inierrogo, cujus in eo divinitalis ple-
cuius et visus sit. Hoc Ecclesia intclligit, hoc Syna- niludo esi ? Quoesi non Patris esl, quem milii Deum
goga non credit, hoc pliilosopbia non sapit, unum ex alium unius Dei fallax proedicatorimponis, cujus di-
(1) Reconciliari;mox, permanere. •njro?. Sic infra Hilarius ait, omnis vero corporaliier
(-2) Haecest lectio codicis Yeronensis; nam anlea plenitudo divinitath in Cltrhto est. Sic eliain legiiur
plenilndo divinilalis. Graece, TT«V T»,JGEO- lih. i, num. 8, nec non lib. xn, num. 20.
TOtz\rtp'*>p-<x
(a) Erasmus conjcclavil legendum esse reconcilia- J) lectionem quam sequunlur Cyprianus epist. LII,et de
tum : quod cxinde a Linsio arreptum , in aliis edii. Bono paiienti-.c, Ambrosius, lib. l de Fide, c 5,
obiinnil, renitciilibiis mss. Hieronyinus in cap. iv episl. ad Gal. proximoApo-
(b) In vulgaiis, reconciliari:corrupte. Mox in mss. stoli loco, pro ne quis vos seducai, legentes ne qttis
bas. Vat. ct Martin. <yuiin se ipse maneret, addilo vos deprmdctur, favenie groeco<Tu),«yoywv. Inio, lib. i,
ipse. n. 15, cum iis facil Milarius ipse legeus, Videteue
(c) Editi, apertiori, Concinnius mss. aptiore. qtth vos spoliel. Alterius lanien lectionis anliquitas
(d) Bad. et Er. cum recenlioribus inss. naturm paielex Terlulliano,ne apud <|uemlib.de Praescr. Huir.
specie a se alienw ; ae deinde cum Lips. omiltunt n. 7, exstat, Videce quis voscircumveniai.
necjue.Nalura per crealioiiem in Deiun comparala ea (g) Apnd Bad., non de substantibus.In edit. aliis,
csi, quae creata licet, ex quadam tanien proerogativa noh de exslantibtts:niendum quod casligant mss. Tuin
sibi coinparat alqu.3 oblinct Dei nonien. Lipsius pro manet, posuit manal, veibuuique boc
(e) Excusi, quod tottts est : relunlanlibus vete<i- relinnit Par. conira mss. fidem. Videsis noiam f.
bus libris. Patcr cum sit aliquod loinm, post Filii pag. 1;»7(nol. h col. 222 noslrmedilionis).
nativilatem pernianet illud onme quod erat, ulpotea (h) Ita poiiores cod. Vat. bas. , alter Vatic, Colb.,
quo nulla pars divulsa sit. Gerin., elc Alii vero, nec coepilab origine.
(f) Er. post Bad., qui doctrinam kominum sapil. (i) Id est, non possuut intra simul et extra esse;
Par. post Lips. ef de doctrina hominum sapit : casti- cum conira Chrisliis in Deo exsisjens simul elDeum
ganl mss. Quod inde sequilur, pula e« Pliilosopkice in sc babens inlra simul et extra Paircin exsiet, V|<
prmda est, indicio est non jgnotam Hilario fqisse desis inilium lib. in.
277 DE TRINITATE LIBER IX. 278
vinitatis pleniludo habilel in Christo ? Si vero Patris A Christus, est et inhabitans iu eo divinitalis corpora-
est, edoce quomodo corporaliter haec in co habitet liter plenitudo.
pleniludo. Si enim corporali modoPalrem in Filio(a) 56. Quw sit habitatio corporalis. Cujus sil. —-Et si
credis; Pater in Filio habitans non exslabit in quoerasquae sit habitatio corporalis; intellige quid
sese. (1) Sivero, quod esi polius, corporaliter in eo sit loqui in loquente, et in viso videri, et in operanle
manens (b) divinitas mituraein eo Dei ex Deo signifi- operari, et in Deo Deum, et ex toto totum, et ex
cat veriuuem ; dum in co Deus est, non aut per di- uno unnm : et ila corporalis divinilalis plenitudinem
gnationem aut per volunlalem, sed per generationem recognoscc F,l cujus hoocdiviniiatis corporaliier in-
verus et tolus (c) corporali secundum se pleniiudine habiians plenitudo sit, memento Apostolum non ta-
manens; dum quod ipse est, id etiam per nativita- cere dicentem: Ea enim, quminvhibilia sunl ejus, (k)
lem Dei in Deum (2) natum (d) esi; neque diversum a consliiulionemundi, per ea quw facta sunl, intel-
aut differens aliquid in Deo est, quam id quod corpo- lecta conspiciunturwterna quoque ejtts virtus et divi-
raliter habitet in Christo; et quidquid (5) inhabilet nitas (Rom. i, 20). Hujus itaque diviniias (i) corpo-
corporalitcr, id ipsum secunduni diviniialis est pleni- ralis in Cbrisioest, non ex parle, sed tola; neque
tudinem : quid humana seciaris? 253 °.uid inanium portio est, sed plenitudo: iia corporaliter manens ,
deceptionum doctrinisinhoeres? quid mihi affers una- B ut unum sint; ita unum sunl, ut a Deo non differat
nimitatcm, concordiam, creaturam? Pleuitudo divi- Deus; iia indifferens a Deo Deus, ut perfeclum Deum
nilatis in Christo est corporaliler. (j) substituerit perfecia nativitas; ita aulem perfecla
55. Alius habitans, alius habitatio; perfectus uler- nativitas subsisiat, quia in Deo ex Deonato corpo-
que Deus. —Tenuit autem eliam in hoc Aposlolusli- raliter divinilalis inbabitet plenitudo.
dei suae legem , ut corporaliter in Christo inhabiiare
255. 256 LIBER NONUS.
plenitudinem divinilatis doceret: (4) ne ad unionem
(e) impiam fideisermo decideret, nec ad alterius na- Asserlamsuperiori libroPalris et Filii indifferentemna-
turoe intelligentiam furor irreligiosus erumperel. Ha- turam adversus hmrelicorumobjecta tuetur alque
bilans enim in Chrislo plenittido divinilatis corpora- conftrmat. Allatis hujus rei gralia, quas illi objec-
liier, nec singularis nec separabilis est: dum (5) nec lant, Scripluris quwdam Hilarius jaclat responsio-
(f) se paiiiur a corporali pleniludine corporalis ple- num semina , prinio genuinos Scriplurarum sensus,
niludo discerni, nec habitans divinitas ea ipsa intcl- non ex eo quod verbanttda el a cwleris divulsa so-
ligi potest csse diviniiaiis habitatio. Alque ila Chris- nanl, sed ex anlecedenlibuset consequenlibuset
tus est, ut corporaliter pleniludo divinilatis in Cliristo ex dicendi cattsis esse expetendos:deinde ChrislUm
sit; sic vero in Chrislo sit divinitalis corporaliier Q ex unilis in idipsumneque tamen confusis natttris
plenitudo, utineo inhabitans (g) pleuiludo nonaliud rem unam el eamdem esse; ita enim itlum dicta ges-
inlelligalur esse quam Christus. Furare quas voles taque sua semper temperasse, uf ef Dei et hominis
verborum occasiones, el irreligiosi ingenii aculcos filium sese declararet: postremo distinguenda esse
excita. Ementire saltem cujus pleniludo divinitalis qum dixit aul gessil nondum homo,qumjam homo
in Ghristo inhabitet 254 corporaliter. Est enim moriturus, qum immortatis. Hinc duarum in uno

(1) Sin vero. (4) Et ne ad unionemimpium.

(2) Nalus est. (5) Nec separabitur.
(3) Inhabitat.
(a) Bad. etEr., recludis. Lips. et Par. cum recen- tioneexsultantes,non spe, sed veritate; non in imagine,
tioribus mss. claudis. At in poiioribus mss. credis, sed corpore.
vel credes. Sic supra, num. 24, ul Patrem ita el Fi- (c) Excusi, corporalh secundumsui plenitudinem:
liuni dictum esse Spirilum observalur, ne secundum emendanlur ex mss.
corporalesmodosita inesseFilinm in Patre vel Palrem (d) Editi exccplo Par.,««fus esf. Tum Bad. et Er.,
in Filio crederemus. nequediversumaut divisumaut differensaliquid in Deo
y. Deusesl: ac deinde cum edit. aliis, cum id quod est,
(b) Vat. bas. codex, divinitate: male.Mox Bad., corporaliier habilet, elc, ubi in mss. quam id, etc,
Er. et Lips., sigttificat unilalem. Magis placet cum hoc est, in Deo Patre nihil esl aliud, quam quod in
Par. et mss. vertiatem: ut diviniialem in Christo cor- Cliristo corporaliler.
poraliter manentem interpreletur S. Doclor naturam (e) Vat. bas. ms., Martin. et aliquot alii, impius.
Dei vere ac substaniialiter in eo maneniem. Iia Ter- Velus Colb. cum Germ. ut supra, n. 36, impium.
lullianus adversus Prax., n. 7, ubi dixit: Quis enim Postea iu plerisque decederet,non decideret.
negabit Deum corpus esse, etsiDeus Spirilus est, sta- ([) lu mss. Martin. et Vat. bas. nec separatur; et
tim innuil corpus boc se dixisse, quod non sil sine infra, nec discernilur, loco verbi discerni: minus
substanlia , dum subjicit: Sed el invisibiliailla quw- vere.
cumqttesunt, habent apud Deum et suum corpus et (g) Apnd Bad., Er. el Lips. desideralur pleniludo:
suam formam,per qttw soli Deovisibiliasunt : quanlo quaehic dcclaralur nonaliud esse , quani quod Chris-
magisquod ex ipsius substanliamissum esl, sine sttb- tus est. Moxcum optimo codiceColb. inagis placuit
stnnlia non erit! Quo sensu lib. dc Carne Cliristi, excita, quam cuin aliis exagita.
n. 11, dixcrit, Omnequod est, corpus esl sui generis. (k) Carniiiensiscodex , a creatura mundi, unus e
Niltil est incorporale, nisi qnod non est. Neqtie obscu- Vaiic. a conditionemundi: non alio sensu. Consfifu-
rum cst corpus hic ab Hilario dici, quod plenum , lio idcm souatlib. xi, n. 16.
quod verum ac substantiale est. Quo speclat illut1 (i) Vat. bas. ins. cum Marlin. corporaliler.
in psal. cxxxi, n. 26 : Cataum nunc perfeciaexsulla (j) Hoc est, subsislentemeffecerit.
279 SANCTIIIILARIIEPISCOPI 2S0
Christo nuiurartimverilas diffuseadstruitur. A solusillum Filio non tacet: ncscil aulem Fitius,
llh posilis , ad primum Itwreticorumobjectum, Quid qttia ntillirevelal.
medicis bonnm? Ncmo bonns, nisi unus Deus, re-
ponif Chrislnm his rerbis nonboni fliif magisiri no- 257 '! Libro superioreqttid coufeclum.Quid cou-
menrespuere, sed cjusreprehenderefidem,quiipsum futcitum.— Tractanles superiore libro de indiffercnti
Deum non credens, sic lamen nuncuparet; imo sese natura Dei palris el Dei lilii, et id quod dictum esl ,
Deumac magislrumteslari, cumse sequenti cmlestem Ego ct Pater ttnumsiimus(Joan. x, 58), demonstrantcs
thesaurum pollicelur.Tttnt pluribusdemonslratCitris- non ad solitariuni Dcum proficere, scd (1) ad unila-
tum, ubicumqueDetimuiiumprwdicat, se alium qtti- lcm (fl) indiscretacsecundum generalionem divinita-
dem a Palre , nontanien alleriusnalurmsignificare. tis ; dum ncque aliunde quain cx Deo Deusnalus est,
Objeclnmalterum , ul sciant le soliini vcruin Deum , ct ex DeoDeus non poiest non id esse quod Deus
ct quem misisli Jesum Christum, ex superioribusac est : percursisque, eisi non omnibus, tamen ad in-
conlinuattsliuiccelocoverbisdiluil. UbienimCkrisltts tclligenliam suflicienlibus dictorum divinorum atque
(Joan. xiv) docuil Patrem in se esse, in se loquenle aposiolicorum lestimoniis, quibus inseparabilis na-
loqui, in se operanle operari, in se visovideri(Joan. lura ac poieslas Palris ac Filii doccbatur, usque ad
xvi), lauilal ftdemAposlolortimseexilionisnomineve- B limic apostolicocfidei locum vcnimus, quo ait: Vi-
re ex Deonalum crcdenlium, ac tandem(Joan. xvn), dele ne qttis vos seducat pcr philosopliiumet inanem
honoremila a Palre postulut,ttt vicissimhonoraturus deceplionemsecuiidumtraditionemhominum,sccttndiim
sil honoranlem; ita potestalemaccipil, uf ef possit elementamundi, et nonsecttndum Ckrislum : quia iu
omni carni vitamwlcrnamlargiri, nechabeal quid- ipso inhabilat omnis pleniludo divinilalis corpotalitcr
qtiam minus a Patre: his omnibusindicansseex Pa- (Coloss. n, 8, 9). Iu quo, per corporaliler habilan-
tre nalttm, ct cttmconalura unutn, Deindeex ipshmet tem in eo divinilatis pleniludincm, verum el per-
objeclis verbisconftcilChrhtuma Patre non separan- feclum ct paternaenaturae Deuni dcmonslrari docui-
dum esse nalura, qui non separandusest fide, neque nms : ila ut habilans plcnitudo ncc divcrsum in-
sineconlumeliavocariDeumverumpalrem,sicredatur telligereiur significare, neque unicum : cum et
ftlium peperisse degenerem,Denique ex continualis incorporalis Dei corporalis habitatio proprietatem
objecloloco verbisunam Patris el Filii gloriamesse naturalis unitalis in Deo qui cx Deo subslitissct do-
copiosesubliiiterqueedisserit. ceret; el habiians in Clirislo Deus, subsisientis (b)
Poslea ex occasione, qtiw locttm cleditCkrhti diclo , Clirisli nalivitatem, dum ejus est habiiator, oslende-
Non potesl Filius ab se facere quidquam , evincit rel. Per quod impictaii eorum satis superque arbi-
Filii cmn Patre wqualitatem, nedttm infirmitatem, iC Irorfuisse responsum, qui id, quod a Domino diclum
ostendi. Cum enimviolcitisabbatirealtim objicienti- cst : Qiii me vidil, vidit et Patretn (Joan. xiv, 9); ct
bus JudccisItoc respondens, proximecmleaprcemit- Paler in me, el ego in Patre (Joan. x, 58); et, Ego el
tal, Paier meus usque modo operatur, et ego Pater ttntimsiimus (lbid., 30); el, Omnia <7!«E Pofiis
operor; sibi Palriqtte unam el communemesse ope- suiif, mea sunt (Joan. xvi, 15), (c) ad unilatem et
rationem declarat: sicitl se confirmal ei wqualem, concordiam voluntatis referrent: ul quia dicli fides
cum iisdemindigneferentibttsqttod wqnalemseDeo niancrel, dicti tainen inlelligcniiani fnllacisdoctrinae
faceret, slatim subjicit, Quoccumquecnim ille fa- religio emenlila corrumperci; el cum negari non
cit, eadem et Filius simililer facil. linci eiiam possei in his (d) voliinlalum asscnsus, in quibus na-
utriusqtte volunlas subinde deinotistratur. turae unitas procdicaiur, ad abolendam lamen eam
Ad id quod quarlo objiciuitt, Paler major me est, quae sccunduin nalivitalem est unitatem, socielas
hoc conceditvere dici, qttiaauctor Filii cst, qtti neqite lanlum concordiaccredcretur. Scd beato Aposlolo,
Patri wquanduscst secundumformamscrvi. Si aulem posl mnlta naturalis 258 verilalis non ambiguaprx-
Pater majorest Filio, quia eidat quodest; Filius non conia, corporaliler habitanlis divinilalis pleniludi-
esl minor Palre, qttiaid omneaccipilqtwd Palerest. neni in Cbrisio doccnle , abscissa cst omnis inipbu
Postremo ignorantiam, quctm liwreticiCkrhto afftn-D lemcrilatis asscnio, cum naluralem unilatem incor-
tjunt, pluribtts argttmeniisrepellit. Nonenim judicii poralis divinilatis habilalio corporalis cfficeret: ul itl
diemignorare potuil omnitimcondilor,diei liujttsno- quod nnn solus est Filius, sed quod in eo manet
minalim auctor ac Domintis, qtiemniltil Pnler celat, Pater; neque solum mancl, scd ct operaiur et lo-
in quo omnesthesauriscientimsttnt. Quia tainen abs- quitur; nequc solum opcralur et loquitur, sed
consi sunt, recte uescirese dicil, qttod nonest elo- et videlur (e), non sint nuncupaliva, sed ve-
quendum.Solus itaqttePater diemjudicii scit, qtiia ra , dum babet in se per sacramenlum nativita-
(1) Ad divinitatemindiscrelwnaturw.
(a) In vulgatis et nonnullis mss. indhcretwnalurw. in quo babiiat, subsislciilia non una significalur : et
In solo codice bas. Vat., discrelw,cujus necnon Car- consequenter osiendiiur naliviias, qua sola Filius
nut.,lriiim Colb., unius Sorbon.,Manin. ac Germ. alius a Patre subsistit.
auetoriiate suslulimus deinde vocabuluin naturw. (c) Lips. et P.ir., ad ttnanimilalem.
(b) Id est, subsisieniia disiincii. Neque vero hic (d) In nis. Marlin., voluniaih.
per se ostendilur naiivitas : scd cum alius sit qui ha- (e) Par. postLipsium pnefixo hic punclo subjleil
bilatur, alius qui babilot; Pairis habitaiili<s;ct Filii deinde, Non sniit, quasi hsbca superioribus nbsoiiiltt
281 DE TRINITATE LIRER IX. ) 282
tis (a) ct virlus viriulcin, et polestas polesiatem, ct Alubili abnegalae divinilalis profcssione aubveilisse se
natura naturam; lcnens per iialiviiatem ipsa quod fidemEcclesioegloriantur, cum relegwnt : De die au-
suum est, et ex se (b) per imaginem relerens quod tem illa el hora nemo scit, neque Attyeli in ctrits, nec
in se est, dtim et iniago cst aucloris et veiiias; quia Filius, nisi Pater sotus (Marc. xm, 52)! Non eniui
perfecla naiiviias perfectam imaginem proesial, et videtur exoequabilis per nativitaiem essc natura,
plenitudo divinilatis corporaliler inbabitans naiura- quos ignorationis sit nccessitatc diversa; ct Pater
lem oblinet veritatem. sciendo ac Filius nesciendo manifestent dissimiiiiu-
2. Scripturw quibus abuluiitur Ariani. Cur earum dinem divinilaiis : quia ct ignorare Deus niliil de-
sensum non assequanlur. — Et hacc quidem quam- beat, el ignorans non comparandtis sit ad scienlem.
vis (c) ila se tit sunt babeant, qnia naluralis ex Deo Sed hoccomnia , ncc ralione intelligenles, nec tem-
Deus non polest nisi in ea nativitatis suai naiura poribus discernenies, hcc (h) sacramentis evange-
esse (d) qna Deus csl, et viventis naluroc indiffercns licis apprebendenles, nec dictorum virtutibus (i)
uniias inseparabilis a se est sub viventis nativilale senticnies, stulto alque imperito furore adversus di-
naiuroe : lamen per fulei evangelicocsalutarem con- viniiatis naluram loquunlur, ad implendas aures
fessionem subrepunt boeretici (e) ad verilalis cxci- ignoraniium sola lucc et nuda memoranles, ant ab-
dium, ut naiuralem Filio deirahant unitatem , dum B solutionibus eortim laciiis, aut causis : cum dictorum
aliter alque ad aliud dicta, aliler atque in alind inicl- intelligeiilia aut ex prtcposiiis aut ex consequenii-
ligenda componunt. Neganles itaipie Dei iilium, ulun- bus (j) expctaiur.
tur ea auctorilaie qua dixerit: Quid me dicis bonum? 5. Ckrisluset Dcttsesl el homo.AtlendanlNestorius
Nemo est bonus nisi unus Deus (Marc. x, 18): ut quia et Eulyckes.— Atque horum quidem superius memo-
ununi Dcum prolessio ejus Iocuia sii, qaidqtiid il- ralorum rationem cx ipsis vel cvangelicis vel aposto-
lud ([) exinde in Dei noniine erit, jam non iu naiura licis professionibus (k) praestiluri, admonendosesse
Dei maneal, quia Deus uritisest. Aiqne ut id, quod omncs communis fidei exisiimamus : ut in qna con-
ipse Deus dicitur, nuncupaiione poiius quam veritate fessione oetcrnitas viuc esi, in eadcm sit iniclligen-
sil; hinc confirmare nituiUnr, qnia dixerit: Ilmc est tia (Z)aeiernilatis(m). Nescit plane vitam stiam, ncscil,
autem vita wterna, ul cognoscantle (g) solitm vertim qui Cbrislum Jesum ut verum Deum ila el vcrum
Deum (Joan. xvn, 3). El ut extra proprielalem veri hominem (1) ignoral. Et ejusdem periculi rcs est,
Dci sit, id adjiciunt : Non polest Filius facere ab se Chrislum Jesum vel Spiriium Deuni, vel carnem
quidqtiam,nisi quodviderilPatrcm facientem(Joan. v, nostri corporis dencgare. Omnis ergo (n) qui confite-
19). Tentant qtioque et illud : Paler major 259 me bilur mecoram liominibus,confileborel ego eumcoram
esl (Joan. xiv, 28). Postremo jam lamqiiaui indisso- C patre meo, qui est in ccelis. Qid aulem negaverit

(1) Addidit e regionelibrarius, de vera carne.

essent: cum manifeste referanlur nd verba, idquocl, (g) In excusis, solumel verum.Abesl el a graecoet
quac licel non amplius repeiiia, facile lamen intelli- mss. in quorum plcrisque mox teneant, non tenlant.
gunliir subinde repclenda, sicul et vocabula in co : (Ii) Vat. bas. ms., sacramenla cvangelica : cor-
v. g., ef id quod non solitinin eo manet, sed et in eo rcctorcm sapit non saiis circuinspectiim, qui non ad-
operatur; et id quod non solumin eo operalur et loqni- verlit post appreliendeniessubaudiri hmc omnia, vi-
tur, sed el in eo videtur. delicet Sciipluroc lesiinionia Arianorum nomiiie
(a) Id uno e mss. Vaiic, viriulis viriuiem,el poles- proxinie allata : qtioe illi argiiuniur non expendere
lalhpoteslalem, el natttrmnaiuram.Virius Filius habct secnndiim Evaugclica sacramcnta, hoc esl, secundum
in se vinuiem quaePaier est : quia, ut dicilur libro ea quae nobis Evangelium revelavit : in qiiibus prac-
superiore, n. 24, non aliud sunt in Deo quoesua suni, cipuum lociim oblinet Chrisli luni aeterna, tum lem-
quam quod cst ipse : el num. 26 : Res nalurw Filii poralis nalivitas.
est; sed eadem res et naiurw Ptttris est. (i) Vat. bas. cndex, scientes. Bandinus aulem post
(b) Apud Bad., Er. ct in ms. Vat. bas., per ipsius Laiiniiim ex conjeciiua, consenticntes.Reliiiendum
imaginein. Haeciia inlelligenda : leiicns per nalivita- omnino seniienles, hoc est verhorum evangelicorum
tem, seu ut soboles Patris, ipsa qiwd sutim, pula Pa- proxime allalorum vi haud salis probaia perspec-
tris, esf: ef per imaginem,seu qiiateiius imago, qusc taque.
ex se, id est, ex ipsa P.itris subsianlia est, referens TJ
qitod in se, scil. in ipso Palre csf. (j) Ita anliquiores libri (qiiorum plerique aniea
habent proposiiis non prwposiiis).Alii vero, exspec-
(c) Par. ifa iif in se habeanl.
(d) Duo inss. quod Deus esl. Tum Vat. bas. codcx, telur.
vtviventis, non ef. Duaehic langiintur raliones, qui- (k) Er. Lips. el Par. prwstaturi : refragantibus bic
bus Chrisium Deum esse doceamur : prima quidem, Bad. et potioribusmss., etianisi lib. iv, n. 7, ct alibi
qund nascatur ex Deo, proindeque aul Dens, aut de- hoc verbum in his etiam ea ratione enuiiiielur.
gener; altera vero, quod sicut Paier, ita ct ipse vi- (/) Hoc est, ut qucmadmodum Paler, ila et Filius
tam habeat in semetipso. Videsis librum superiorcm in oeternaseu divina iiilelligaiur csse natura, si qui-
n. 43. dem hujus ulillius conlessio vitainobis proest;itocter-
(e) In uno e mss. Valic ad veritalis diversitatis.In niialem : quod clarius infra, n. 55, exponiliir.
altcro, ad diversitalis: quod legendum suspicatus est HaeccitantLcoadLcoiiem, Aug. epist. cxxxiv,
Erasmus, ipse cum Bad. exhibens ad adversitath. Rc- c (m)
tinenduoi cum aliis libris, ad veriiaiis excidium, id 5, et Theodoret. u Dial. p. 106.
est, ut vcram Filio naiuram auferant. (n) Verbum inquit in vulgatis hic adjeclum absque
; (f) Particulai exinde cljam iu vulgalis omissocre* mss. auciorilale>supervacaneum esseconstatex sttb-
f i.iluumur opc nm- nexis*
2« SANCTIHILARIIEPISCOPI 2S4
me coiflm /i minibus, negabo et ego eum coram A non (f) imprudenter profeclum nalurnepotioris ex-
patre meo, qui; est in cmlis. Haec Verbum caro spectat: cui ct incremenlum secundnra naluram csi,
facturn loquebatujr, et homo Jesus Christus Dominus el imminutio contra naturam esl. Deo iiaque pro-
majestatis do/cebat: Mediator ipse in se ad saluiem prium fuit, esse aliud quam manebat, nec taincn
Ecclesioecon^litutus, et 260 '"" 'Pso >nlerDeumet non esse 2611uot' nianserat; nasci (g) in homine
homines inedialoris sacramenlo ulrumquc (1) unus Deuni, nec i.imen Deum csse desinere; coiurahere
ex.siovoiisv diifij fpse ex unilis in idipsum naiuris, se usque ad conce|ilum el cunas et infantiam, nec la-
naturse utriusquc res eadem est; ila lamen, ui neu- men Dei polesiale decedere. Hocnon sibi, sed nobis
Iro careret in utroque, ne forie Deus esse liomo est (/i) sacramenlum. Neque assumptio noslra Dco
nascendodesineret, el homo rursuin Deus manendo profecius est : sed conlumeliocsuoevolunlas, noslra
non esset. Hocc itaque humanoe beaiitudinis fides proveciio esi; dum nec amittit ille quod Deus esl, et
vcra est, Deum ei homineni praedicarc, Verbuin et hotnini acquiril ul Deus sil.
carnem coiilkeri : neque Deiim nescire quod homo 5. Dei et hominis se filium dictis el gestis Cltristtts
sit, neque carnem ignorare quod Verbum sit. ostendii,Unde occasio Itwreseos.— Natus igiiur uni-
4. Quodnalits homoDeus maneat, seiisusjam non geniius Deus ex Virgine bomo, et secundum pleni-
refugit.—>Cum autem, contra naturam sensus nostri, B tudiiiemlemporum in semetipsoprovecturus in Denm
Deus manens homo nascitur ; jam non est conlra (i) lioiniiTcm, liiinc per omnia evangeliciscrmonis
naturam spei nostree, ul natus homo Deus maneat : modiim tenuii, ut selilium Dei credi docerct, ei ho-
cum poiior natura in inferiorem nata fidem proesiel, minis filium praedicari admoncrel : loculus el gerens
inferiorem in naiuram nasci posse poiiorem. Et qui- homo universa quoe Dei sunt, loqueus deinde et ge-
dem, secundum lcgem et consuetudinem mtiiidi, (a) rens Deus universa quoehominis sunt; iia lamen, ul
promplior magis spei noslrao,quam divini sacramenli (2) ipso illo ulriusque generis sermone nuinquam ni-
effecius cst. Namquc niiindus in bis quae nascunlur si ciiiii significatione et hominis loculus cl Dci sit;
habet incrementi virtutem, non habcl deminuiiouis uno tamen Deo palre semper osienso, el se in natura
potestaiem. (b) Cerne arbores, sata, pecudes. Ipsuin unius Dei per nalivilatis veritalem professo; (j) nec
quoque pariicipem rationis hominemconiuere : sem- tanien se Deo palri non ct lilii lionorc el hominis
per proficil augineuio, numquam vero. deminutione conditione subdenle : cum et nativitas (k) oninis se
conlrahiiur; nec sese caret, quod excrevit (c) in sese. rcferat ad auclorem , et caro se universa secundum
Nain tamclsi aut aetale marccscai, aul morte peri- Deutn profueatur infirmam. Hiuc itaque fallendi sinr
matur; hahel quidem aul demulalionem in lempore, plices atque ignoranies hoereticisoccasio esi, ui quae
anl finem (d) in consliiuiione vivendi : coelerumhoc C ab eo secundum hominem dicia sunt, dicla esse se-
quod sit itoii habet (e) in virtuie non esse, ut novum ciindum nalurae divinoeinfinnilalein ineiUianlur : ct
se per imininulioiiemcondat ex eodem, id est, ut ex quiaunusatqueidemest loqueus omniaqiiocloqualur,
sene decedat in parvulum. Naturae ergo nostroenc- de (/) seipso omnia eum locuiumesseconiendanl.
cessiias in augmentum semper niundi lege provecla, 262 6. Al'a sml lt'cia Chrisii nondumnati, cilici
(I) Unum. (2) In illo ipso.
(a) Id est, facilius capimus hominem fore Deum, (g) Sicmss., quomodoinfra, num.8, legimustxifum
qnaespes nosira esi, quam Deum factum fuisse homi- in homine, el lib. v, n. 18, Deusin hominenascendo.
nem quod divinum sacramenttim. Quibus cnnsentiens Al ediii, in homine.
S. Leo, Ser. 4 in Nat. Dnm. c. i : Minusmirum est, (h) Id est, hoc sacramcnlum assiimpiaecarnis nos-
inquit, kominem ad divina proficere, quam Deum ad troesaltilis est causa, Deo aulem nihil aut addit, aut
kumanadescendere: Et Augusiinus episl. iiunc CXL, demil. Cuni liis conler iium. 48 el 49 lib. xi.
ii. 11 : Neqtte enim jam desperandum esf parlicipa- (i) Ambiguiias lolleiur, si legcris, prouecfnnisho-
tione Verbi posse Iwminesfieri filios Dei, quandofilitts minemin Deum.
Dci participalione carnis factus est filins hominis.Ne
(j) Ita mss. Ediii vero, ef tamen, omisso deinde
vero cui suspecia sinl, quoe nosler Hilarius ea de re non.Christus sc Palri subdiium signifiravil ct seciui-
deinceps disserit; prxmonemlum putamus, eum ila dum naiuram dhinam. (piatenus lilius; el secundum
velle liomincm (ieri Deuui per arctissiniam cum eo n humanam, qualenus iiifirmiis.
conjiinciionem, ul natura buniana ncquaquamabolea-
lur, uti diserte probat in Psal. n, n. 41, ubi landem tius (k) In codice Vat. bas. bic addilur Dei; quod ree-
concludii : Fit ergo demutatio, sed non afferiur abo- abest ab aliis : est quippe generalis proposilio.
litio. (/) Ediii, de semctipso.Nolandum illud de se ipso.
(b) In ms. Vat. bas., certe. In vulgatis gramen, locoi Licet Hilariusin Christo Deum hnminemque arciis-
vcrbi cerne. sime in nnam pcrsonam conjunctum ciedat; sic la-
(c) Edili, exsese. men homineni spccial velut ab ipso alienum, ut
(d) Vetus codex Colb. cum Germ., in consuetudine > arguai hoereticos, quod quaj de homine assunipio
vivendi. loqualur, de se ipso, boc osl, de ipsa diviniiaie sua
(e) Bad. et Er, in verilale. Verius alii libri, in vir* locutum eum esse velini. Quo loquendiauiem modo Amb<o^
tute, hoc cst, in potcstate. Argumenli bujus scopusi sins, lib. x in Luc, n. 61, ait, Trittis est, non
est, nos quidem posse proficere ad id quod non ha-• ipse, scd anima. Eodem spectat illud aniiqui auclmis
benius, sed non esse id quod jam sumus non posse de Fide orihodoxa c. 8, apud Ambrosium,in append.
ac senem v. g. annoriim jain cxaclorum numerumi Toin. ii : Ilomo ille passus est, qttemfilius Dei susce-
augere posse, sed non ita iitimiuuiTC pit, quem induit, quem pottavit: sed quia tolumad
(f) In mss. probae noloe,impudenter, MoxBad. ell auclorem referebatur, qutdqttid liomoille patiebuluf!
Er. cum ms. bas. Val., prioris, loco potioris. ideomors el passioDominijudicaiur.
287 SANCTIHILARII EPISCOPI 288
passiones Deo socioesunl,(l) et (a) spirilales neqni- j Lcorporis nostri manere, sed in Dei gloria. El hoc
liac ac malitiac polestates iriumpho carnis, Deo per lingna omnis confiiebitur. Etcuni coelestia et terres-
carnem morienie, subdunlur. tria (It) genu flectent : hoc captit omnis principatus
8. Fideles Deoin Ckrislo pleni. — Ilujus igilur sa- et poieslatis est, ul ei universa genu flectendosub-
cramenii Aposlolusconscius, et per Dominumipsum jecta sint, in quo sumus repleli, et qui per baliitan-
fidei scieiuiam adcpius, cum non ignoraret incapa- tcm in se corporaliter divinitatis plenitudine, in Dei
cem cjns esse et mundum , et homines, et pliiloso- patris silgloria confilendus.
pbiam , ait, ViJete ne fjiifcvos scducat per philoso- 9. Deusidemauctor regeneratioitisnostrwet Christi
pkiam el inanem deceplionemsecttndum(2) traditio- resurrectionis.— Demonstraloautem et naturoe suoe,
nem (b) honiinum, secundumelementa mundi, et non et assumplionis noslroesacramenlo, cum in eo pleni-
secundumJesum Chrhlum : quia in ipso inhabitat om- tudine divinitatis manenle, nos in eo per id quod
nis plenitudodivinilatis corporaliler, el esiis in illo re- bomo naliis esi repleamur : reliqnam dispensalionem
pleti, (c) quod est caput omnis principatusel potestalis humanoesalulis exsequilur, dicens, In quo et circum-
(Coloss. II, 8 ef seqq.). Exposita itaque habilantis cisi esliscircumchionenon manu facta in exspoliatione
corporaliter divinilatis in eo plenitudine, sacramen- corporiscarnh, sedin circumcisioneChrisli consepulti,
lum assumptiunis noslrae conlinuo subjecil, dicens: ]J ei in baplismate,in quo et (5) conresurrexislh per fidem
JEsfisin eo repleti. Ut enim in co divinitatis 264 est operaitonisDei, qui excitavil eum a morlttis (Coloss.
pleniludo, iia nos in eo sumus repleti. Neqtie sane II, 1, 12).Circumcidimuritaque, non 265c'rcumc'"
ail, eslis repleti, sed, in eo estis repleti: quia per fidei sione carnali, sed circumcisione Christi, id est, in
spem in vitam octcmam regeneraii ac regenerandi novum hominem renati. Cum enim consepelimur (6)
omnes nunc inChristi corpore manent (d); replendis bapiismate (i) cjus, mori nos necesse csl ex vetere
poslea ipsis, non jam in eo, sed in ipsis, secundum homine; quia regcncratiobaplismi resurreclionis est
tempus illud de quo Apostolus ait, Qui (3) transfigu- virlus. Et hacccircumcisio Christi esl, non exspoliari
rabit (e) corpus humilitalis nostrw, conformi corpori carne preepuiii, sed totos commori ei, et per id to-
gloriw suw (Phil. iu,21). Nnnc igitur in eo rcpleli tos postea ei vivcre. In eo enim (j) resurginius pcr
sumus, id esi, per assumptionem carnis ejus, in quo ejus Dei lidem, qui eum suscitavit a mortuis. Cre-
divinitatis pleniludo corporaliter iuhabiiat. Et hujus dendtis ergo Deusest, cujus operatione Christus cx-
spei nostrocnon exigua in eo poleslas est. Namque citatus a morluis est: quia fidcs isla conresurgil in
qtiodrepleli in eo sunius, hoc est caput ac principium Christo.
omnis potestatis, sccundum illud : Ut in nomine suo 10. Jdem Ckrislus ul homo moritur, ut Dettsse sus-
omne genu ([) fleclat, coelestium, et terrestrium, et n cifaf. — Consummatur deinde ita omne assumpti
'
infernorum; el omnis lingua coufileatur, quia Do- ^ hominis sacramentum : El vos (k) mortui cum esseiis
minus Jesus (4) in gloria Dei patris (Philip. n, 10, in delictis et prwpulio carnis veslrw, vivificavilcum
11). Confessio iiaque haec erit: Jesttm in glotia Dei illo, donatisvobis omnibusdeliclis, dclens qtiod adver-
patris, et naltim in homine (o) jam non in infirmiiale sumnoserat chirographumin sentenliis,quod eritl con-
(1) Ef spiritalis nequiliwac malitiw poleslath, de- ('•) Ms. Veron. in gloriam est Dei Palris, grocce,
pravale. £<V S6?avfieoO irty.rpit;;paulo post, Jesum substiluiinus
(2) Tradiiiones;paulo post, cf nonsecundumJesum, ex noslro nis. Aniea Jesus.
omissa voce Christum (5) Consurrexistis.
(5) Transftguravit; deinde, corporis, non corpori. (0) Procfert exeinplar Veron. baplhmati ejtts.
(a) Lips. el Par. spirilalis nequiliw: renilenlibus (e) Plnres mss. transfiguravit. Marlin. transforma-
aliis libris. MoxCarnutensis codex, in carne, non per vit: quod cl habet Vai.' bas. codex, qui cum non-
carnem. nullis aliis poslea subjicit, conforme faciens corpori,
(b) Omnes prope mss. tradilibnes : quamvis stipra, vel corporis.
n. 1, lihro superiore n. 55, et 1.1, n. 13, exbibeant (f) Ita Bad.ac plerique mss. At apud Er., Lips. et
traditionem. Par., flectalur. In ms. Val. bas. et allero Valic, ut
(c) Sic plerique ac mclioris notae mss. faventibus D t» nomine Jesu omnes genu flectanl : ex quo sequi
subnexis , Quod repleti in eo sumus, hoc est caput ac deberet, cwlesles,non cwlestium. Groece, hv. hi ra
principiumomnis potestatis. Editi vero, <juiesf caput, dvoiicmIwoOizav yovvwzfr^vi.
quomodo legilur lib. 1, n. 13. (g) Edili hic addunt Deum; quacvox abest a polio-
(</)Incodice Val. bas., Marlin., duobns Colb. el ribns mss.
uno Sorbon. perperam hic adjicilur repleti. Ralio (k) In ms. Marlin. hic adjicitur ef inferna.
quippe liic subjieitur cur lideles in Christo sint rc-
nimirum manent in (i) Anliqiii libri Marlin. Vat., bas.,Colb., clc.,bap-
pleii Deo, quia ipsius corpore, tismali ejus. Remigianns, bttptismalc ci: quod saiis
quod glorioejam pariiceps facium, Deo proindc plc- arridebai. Sed quomodo supra dicilur circumcisione
num sii. Manent porro in ejus corporc, quia ul dici- Christi, iia et nnnc bapthmaie.cjus, id esi, suscep-
lur in psal. LI, n. 16: Christus naturam in se ttniversw tioue baptismalis ab ipso insliluti.
carnis assumpsit, Undc cap. 4 in Malth. n. 12, caro
Chrisli civilas nuncnpatiir, in qua quwdatn universi (j) Marlinianus codex, resurreximus : cl postea,
in non conresnrgil.
generh humani congregaliocontinelttr;adeoque, ut ait consurrexit Ckrislo,
Ambrosiiis ep. nunc LXXVI, ad Irenoeum,n.8 : in illa (fc) Iia mss. Edili vero parliculam cntn praefigunt
carne Ckristiper consortittmejusdemnalurwcaroomnis verbo mortui. Quod lib. i. n. 15, a mss. abesse an-
humanigenerishonoraia est. Replebuntur aiilem in se noiavimus. Moxms. Marlin. donans vobisomnia rfe-r
ipsis, cum gloriocejusdem in propriis corporibtis con* licta, quomodolegilur lib. x, n. 47, secus autem
5ortes crun!. !!b. i, n ',?,
285 DE TRINITATE LIUER IX. 086
tifll/e< HioriMri, atia wlerni. — Nec sane negamus, S.hoocomnia Jesus Cliristus manens, et torporis nosiri
lotum illurn, qui ejus (a) manel, naturse suoe esse homonalus, secundum fl) consuetiidincni iiaituoc
sermnncm. Sed si Jesus Christus et homo et Deus noslrac locuius est : non tumen omiuens ([) naiura
sit; et neqne cum homo, lum primum Deus; neque suoeesse quod Deus est. Nam tameisi in partu ct
(l) lum (b) cum el homo, lum non eliam et Deus; passione et morie naluroenostras (3) r»s (a) perege-
neque post hoininem in Deo non lotus honio toius ril; reslamen ipsasomnes viriulenatiip;?:siicegessii,
Deus : unum alqueidem (c)necesse esl dictoruni ejus dum sibi 263 <Pseorigo nasc'eHili>£st, dum pali vult
sacranieuium esse, quod geueris. El ciim in eo sc- quod eum pati non licei, dnm nioritur (h) qui vivii.
cuiidum tempus discernis hominem (d) a Deo, Dei Et tnmen cum hoecDeus per horeinem sgu, ex se (i)
tum atque homiiiis disceme sermonem. Etcum Deum natus, perse passns, et ex se mortuus; non et honii-
atque hominem in tempore confiteberis, Dei atque neni se non egit, dum et natus, el passus, et mortuus
hominis iu leinpore dicla dijudica. Cuin vero ex ho- est. Hoecaulem jatn ante conditionem mundi sacra-
niiue el Deo rursum loiius hominis, (e)loiius jamDei mcnta sunt ccelestium mysleriorum consliluta, ut
tempus intelligis, si quid illud ad demonstralioncm unigenitus Deus homo nasci vellei, manstiro in acier-
ejus lemporisdiclum est, lempori coaplato qtioedicia num in Deo (j) hoiuiiie: ut Deus paii vellet, ne pas-
sunl : ul cum aliud sit anlehominem Deus, aliud sit B sionibus humanae infirmiiatis diabolus desaiviens,
homo et Deus, aliud sit post hominem el Deutntoius legeni (k) in nobis peccali Deo infirmiialem nostram
hoino lolus De.us; non confundas tcmporibus et gc- assuinente relineret: ul Deus mori vcllet, ne qua
neribus dispensationis sacramentiim , cum pro qua- insolens poieslas advcrsus Deum esset, neque creaioe
lilatcgenerum acnamrarum, alitun ei in sacramento in se virlulis posset usurpaie iiaturam, cum se im-
hominis necesse est sermonem fuissenon nato, alium mortalis Deus inira legem morlis (l) habuissel. Na-
adhuc morituro, alium jam selerno. scilur ilaque Deus assumptioni noslroe, patitur vcro
7. Christus qui hominem, qui Deum se egerit. Cttr innocenlioe, poslremo moiitur ultioni: dum et hoiuo
nasci voluerit, cur paii, cur mori.— Noslri igilur causa nosler in Deo permanel, et inlirmilalum noslrarum

(1) Tum cum Iwmo. (5) JRemperegerit.

(2) Constitulioncm.
(a) Id est, qui ejus est, seu quem nomine suo pro- omnibus, omnino intelligcndus est salva bominis ve-
fert. Deinde natttrwvocabulo potesl inielligi persona : ritaie, ul socpejam demonslratiun.
quomodo personw iioiuiue non scmel iiiilur Hilaiius (f) In cod. Colb. et Germ. non nalurcesum: leciio
ad signilicandam naiuram. Vel hoc iia inielligendum, non spernenda eo seusu, quod Chiisius ul homo qu:c
totuni illum senuonem esse naturac quoeChristo pro- humanncinfirmilaiis siinllucuiiis, non omisit indirare
pria ac sua esl. Illi auiem propria est, non soltim -, J hoecnon iialiiru; suaeesse : quia iiimirum ex nalura
qnam nascendo accepil, sed quam in leinpore as- suaDcus esl, bomo autem ex dispcnsatione, uii iusi-
sumpsil. nuaiur lib. x, n. 22, 6i et 65. Unde esi illud in psal.
(b) In vulgalis, neque cum homo. Proxime TOposf cxxxix, n. 2 : Quod enim Deus est, ncilurwsuw est;
liominemin Deo, id est, post hominem glorificalum. quod aulem homo (uii, nuturw noslrw assmnplio est.
In Clnislo dislinguendum lempusquo nniidiimsusce- luio in lioc ipso.lib., n. 9 : Deinonslraio atttem et
perat homiiiem, qtio suscepit rr.orilurum , quo non naturw sum, el assumpiionh nosirwsacramento.
jam moriturum. In prinio statu taiitum Deus est, in lu vulgalis,ieniperegier/f.SiClirisiusin passione
altero Deus el homo, in poslremo lolus Deus sensu ac (g)
infra explirando. niorie res naiuraenoslrae peregii, necesse est vere
timuerit, doluerii, etc Quod inleiim nolandum.
(c) Verbum necesseestdesideratur in vetustiore ms.
Colb. Ilic adnionelur Chrisii dicia diversis illius na- (h) Hic respiciunlur veiba Pauli nuni. 15, enar-
turis sub triplici stalu speclatis debere esse con- randa, Etsi crucifixusest ex infirimlate , sed vivil ex
senianea. virlute Dei. Hinc qtioque aveiliiur suspicio eorntn,
sensisse opinanlur, Christiim boniinein,
(d) In velere ms. Remig. a Deo dictumalque komi* qniHilarium a Vcrbo fuisse ilerelictuni
nis: inendose. Hilarii nieiitcm si bene capimus, hoc priiisquam morereiur,
sibi vult: Ciiniseciindumleinpns, quod Chrisli corpo- alqiie deserium. Nam si morluus esi qui vivit, mor-
raiionem praecessit, Deiimfiliuin speclas ut ab ho- luus est Deus : adeoque non sccessii a Chrisio prius
mine discreinni, eique nnnduin coiijuncinm; ne limi quam inorcreiur. Hinc se immortalisDeus intra legem
sermonem ei alirihuas, qni congruat homini, seu, ei mortishabuisse mox proedicalur, Deo per carnem mo-
lum , cum Deus sil, sermonem iribue discrelum ac . •yriente : quod muliis in hocce numero inculcalur.
differenlem ab eo, quem tribueres homiui. Vel etiam (t) Filius ex se nalits, quia id, qnod tiiienum alib.se
hic nnialur slalus, qu;indo Deus unigenitus in spccie erat, Visua at polestateprwsumpsil, uti enarratur
assumpia ad lenipiis liomo visus esl : ei moneiniir, ii, II.2C, ubi noniine Spirilus sancli in Virginem su-
iil i)uocspeciei assumplae, quie assumenli sinl tri- pervenieniis Filium ipsum, qui idcirco hic sibi ipse
buenda disceriiamus. origo nasceudi esse memoraiur, ab Hilario intellec-
lum csse oslendimus.
(e) Editi, totittsetiam Dei, ac deinde siquid aliud,
pro si qttid illud : corrupio Hilarii sensu. Illud, Cum (j) Id csi, quo homo manerel in oelernum in Deo.
vero ex komiiie el Deo, ctc, id est,-Cum ex slaiu Qiiibus similia suni h;t'Clib. xi, n. 42 : ipso vero in
Clirisiimortali.inqun Denset homo eral,illuinirans- Dei gloriam, id est, in Deum omnia in omnibitscx sub-
iisse inielligis ad immortaicm, in quo jam ciiam jeelionis dispensuiionemansttro : el paulo «nle, toto
secundiiin hominem loium lolns cst Deus; <;viii vidc- jamin Deumex eaqua liomoesf dhpensalionemaimtro,
lieet, nti declaraiur infra, num. 15 : totus Deovivil, (k) Alludilnr bic ad verba Pauli, Delensquod ad-.
natttrw nostrm socieiaie in cnmmunionemdivinm im- versttmnos ergt chirographum, de ijuibus iiifra, n. 10.
rnortulitalh unita. Qui loquendi modus expressus ad et lib. i, n. 15, tractalur.
imilaiionem verborum Pauli, ui sif Deus omnia in (/) Vat. bas. ms., Itabilasset,omisso antca se.
289 DE TRINITATE LIBER IX. 290
trariiim nobis: el ipsum lulil e medio, affigens illud A.tuis excitans, qui est antc morlem Chrislus operatus,
cruci : (1) exutus carncm, et potestalesostentitiessefe- el idcm sit spolians se carue nioiilurus.
cit, triumpliatishh (a) in semelipso(Ibid. 15 ef seqq.). 11. 6'arospoliataet carne se spoliansunus est Chris-
Aposlolicam lidcmsaeculiliomo non capit, et (b) sen- f«s.—Jamneapostolicoefidei sacramcnlum intelligis?
sus sui dicla alius praeter quam ipsius sermo non Jamne Christum cognitum habes? Quaero cnim a le,
explicat. DeusCliristum a morluis excital, el Cbris- quis sit carne se spolians, et quaesit caro illa spo-
tuni in quo corporaliler divinitatis pleniludo inlia- liata ? Dupliciscnim inlelligenliac ab Apostolo lcnco
bilal. Sed convivilicavilnos cum illo, donans nobis significationem, spoliatoccarnis, seque carne spo-
peccata, et dclens chirographum (c) legis peecati, lianlis : elinter baecChristum audio per operalionem
quod per senteniias antcriores contrariuin nobis erat Dei a morluis excilatum. Et cuin sit Chrislum a
hoc tollens de medio, et cruci affigcns, mortis lege morluis excitans Deus, silque el Chrislus excilaius a
carne sese spolians, potcstates ostenlui rcddens, mortuis : interrogo quis est carne sc spoiians, et quis
Iriiimphalis his in semeiipso. Et de triumphatis po- est Christum a morluis excilans, nosque vivificans
leslatibus in semetiiiso, atque osienlui redditis, de- cum Cbristo? Si enim non idem est Chrislus mor-
letoque chirographo, vivificaiisquenobis, jam supe- liius, qui est caro spoliata ; carnis spolialae nomen
rius (itb. l, n. 15) iraclavimus. lioc vcro sacramen- B oslcnde : et rursus naiuram ejus, qui se carne spo-
tiini quis vel apprehcndel, vcl 266 eloquelur? Sus- liavit, expone. 267 Eiimdem enim esse invenio
citatoperaiio Dei Christum a morttiis, et hacceadem Deum Chrisium a mortuis excilatum , qui carne sc
Deioperalio nos vivificatcum Cliristo, el hocceadem spoliavit, et riirsum spoliaiam carnem Cbristuin esse
(<•/)operatio donat peccala, chirogiaphum delet, ct a mortiiis exciiatum : deinde principaius et poiesla-
affigit cruci : carnem se exuit, poteslaies oslenlui les ostentui rcddeniem et triumphantem rcperio in
reddil, ac de his in semelipso triumphat. Ilabes ope- semctipso. Inielligisne hunc iritimphanlem poics-
raiionem Dei Cbristum a mortuis excilantis : habes lales in semeiipso? Senlisne quod a se non differat
et Cliristnm hoecipsa in se quoe Deus operalur (e) caro spoliata, et carne se spolians? In semelipso
operaniem. Chrislus euim morluus est, came se spo- enim Irinmphal, id esl, in ea qtia se carne spoliavil.
iians. Tene ergo Christuui hominem a Deoex mortuis Videsne ita Deum et hominem procdicari: ut mors
cxcilatum, lene Deum Cbristtim salutis nostrae (2) homini, Deo vcro carnis excitaiio deputetur; non
operaiionem cuin esset moriiurns operaniem : ul tamen ut alius sit qui morluus est, et alius sit per
cum hoecDeusoperatur in Christo, (f) operans licet quem morluus resurgit? Spoliala enim (h) caro
Deus, spolians se lamen Chrislus carne moriturus ChriUus csl mortuus : ct rursus Christum a mortuis
sit: et cuin mortuus est Christus, operans anle mor- exciians, idem Christus est carne se spolians. Nalu-
tem Deus , morluum lamen Christiim operatio Dei C ram Dei in virtute resurreclionis inlellige : dispen-
cxcilet; cuin ipse sit (idem sit) (g) Christtun a mor- salioncm hominis in morle cognosce. Et cum sint

(1) Exultts came. (2) Operatione.

(a) In ms. Carnul. hic additur c«m fiducia : quod ferunl, quod post exuensse carnem, adjiciunt prin-
Cliam exslat lib. l, n. 13, el lib. x, n. 47, ubi idcm cipattts,quod vcrbum Ililarius oniittere solet :quam-
illo.locus non eotlcm prorsus niodo exbibeiur. In nis. vis lamen cadem lcclio non ignoiaci fueril, ul liquel
Vat. bas. et Mariin. exufus carnem, et principaluset ex n. 11.
polestatcsdehoneslans,el cttm fiducia triumpltans. IIic (b) h\ ms. Vat. bas., sensus ejus. Non est audicn-
aulem diligenier obsnrvandum, quod exutus carneiu, dus Erasmus, qui excessusloco sensus legenduni esse
non passive, sed activc siimatur, quasi spoliansse conjeciat. Hoc sibi vult : Pauli fidem bomo sola sa:-
carne, quomodo legitur infra, lib. x, n. 47, imo culi sapientia insirtictus non asscquilur, neque dic-
ctiam hic ubi eadem illa verba cxplicaniur. El in bac torumillinsinierpretaiioaliunde repetenda est, quam
qiiidcm significalioneaciiva stat lota vis argumenti cx aliis ipsius diciis.
subsequentis. Quamquampro exulus carnem et po- (c) Quod hic Ililarius chirograplttimlegis peccali,
testates, modo in latinis codicibus legere csl, exspo- et supra, num. 7, simpliciier lecjempeccaii; vocat
lians principalus : conseiitiuntquegraecaexemplaria, 1. i, n. 13 : sententiammorth, favenie Tenulliano, 1.
eliam Germanense, quod Pauli cpistolasgroece et la- dePudicitian. 19, uDilegit: donafochirographomortis.
tine coinplectitur, ab annis sallcm niilleexaralum, in D (d) Rursuin hic apud. Er., Lips.et Par., jDeiope-
TK?apyjtg. Verum ralio : Bad. et ins. dissidenlibus.
quo ut in aliis exstat cr.Tzv/dvtrup.svo;
ex vocabuloxa; «.pyjtgfacilcconficipotuit niv O-KPY.K. (e) Solus codex Vat. bas., operalnm.
Et certe Augusiinus^dePeccat. mer. elremiss. c 27, (f) Excud, opereturlicet: conira fidem mss.
et lib. xvi contra Faustum c 29, necnon de Agonc (g) Edili exceplo Par. Cltristttsa morluis excitatus:
Christ. c 2, cum noslro Hilario legit exuens se car- refraganiibus scriplis.
nem. Sic et Ambrosius lib. v in Lucam, n. 107 : (k) Apud Leonem epist. novoceditionis cxxxiv ad
Exuens se carnetn principalus el poteslaiesomnes trct- Leonem Augusiumc. 3, ubi hoecaliaque Hilarii dicls
duxit, et libro ui de Fide c. 2 : Qui affixh illud latidanlur, spoliata enim carne : male. Quidquid hoc
(cbirographum) cruci, carnem se exuit: sed Pater non libro haclenus dispulatum esl, sed hoecinaximesen-
seexuit carnem,elc.DeniumapudeumdemAmbrosiuin tentia, in eum non convenit, qui verbuin a carne
auclor Tract. in Symbolum Aposiolorum : A'on ergo Chrisii morlua scparatuiri senserit. Unde Hilarius ab
cujusqtiamjure ac poteslaleexulusest carne, sed ipse ea opinione non immeritocredimr alienus. Cumenim
se exttit. Nam qui potest nbn mori si nollet, procul carne se spolians, caro spoliala, et carnem spoliaiam
dubio quia voluilntortuusest. Quodila esse compro- excilans ipsi iintis et idem Chrislus sit, nec sit unns
bans Aposloltts ait, spolians se came, principatus el unitate naluroe, sed persnnoe: sequitur eum scnsisse
poteslates exemplavit.Hoc lamen illi ab Hilario dif- personam Verbi carni spoliatx' tinilam.
 291 SANCTI HILARll EPISCOPI 292
uiraque suis gesta natoris, iiniim lamen Chrislum A 15. Naturw in Christodiueex Paulo, — Ilanc i»i-
Jesum eum memenio esse, qui uirumque esl. lur bealiis Ap<isiolusgeminoe in Chrisio signilicaiio-
12. Chrhtus sua mrlule suscitatur : cur hoc opus nis tenuit praedicationemut et iiifiruiitalemin eo lio-
cum Paulo tribuat Patri. — Quamquam enim memi- minis, el virtutem Dei ac naturam doceret, secunduin
nerim frequeuier ad Demn pairem per Apostolum iilud Cortiithiisdictum : Nam etsi cruciftxus esl (2)
referri, Chrislum a moriuis esse excilaltirn : sed non exinfirmilale (g), sed vivitex virtuteDei (11 Cor. xm,
est Apostolusextra evangetieam fidem (a) dictis suis 4), morieni iufirinitalis limnauae,vitam vero Deivir-
ipse contrarius, maximc Doinino dicentc, Propter lulis osleiidens : el iilud ad Romanos, Quodenim(h)
hoc me Pater diligit, quod ego pono animam meam, mortuusest peccato, mortuus est semel: quod autem
(b) ut iierum accipiam ecun.Nemo (1) totlet eam a me, vivit, vivit Deo. Sic el vos deputate vosmetipsosmor-
sed egopono eama me. Poteslatemhabeo ponendieam; luos quidemesse peccato, vivereaulem Deo in Clvrislo
el poteslatemhabeo iierum accipiendieam, Hoc man- Jesu (Rom. vi, 10, M) : morlem pcecato, id est,
dalum accepi a Palre (Joan. x, 17, 18). Vel cum corpori nosiroadscribens, viiam auiero Deo, cui est
postiilatum ab eo essel, ul sigiium ad (idein de se os- naltirale quod vivil, et per id nos corpori noslro mori
tenderet, ait de templo corporis sui, Solvitehoc tem- oportere, ulDeo vivamusinChristo Jesu, qui peccali
plum, el egoin triduo suscitaboillud (Joan. n, 19; vid. B nosiri corpus (i) assumeiis, toius jam Deo vivit, na-
tract. Psat. CXLI,nitm. 6). Cuni,eiiim et per aeci- ttirae noslra: societate (3) in communionem (j) divi-
piendae animoDpoiestatem et per suscitandi lempli nae immorlalilatis uniia.
viriulero ipsum sesibi resurrectionis suoe Deum do- 14. Alia Dei, idia serv.iforma : iclem Chrislus, Dei
ccat, 268 lolum boc tamen ad mandali paterni (c) forma latitil, non periil. — Haecigitur deinonstranda
refcrens aucioritalem : non conlrarie intelligilur a me paucis fuerunt^ ul ulriusque nalurae (k) perso-
Apnstolus, Ciirisium Dei viriuiem el Dei sapientiaiu naui traclari in Domino JesuClnisio meminissemiis:
(d) praedicans,omnein operis sui magmliceiuiam(e) quia qtii in forma Dei tnanebat, 269 fonnam scrvi
per id ad Patrisgloriam retulisse, quia quidquid Chri- accepit (/), per quam obediens usque ad mortem fuil.
stui gerit, virtus Dei et sapiemia gerit; ei quidquid Qbcdientia euiin niorlis non est iu Dei lonn;»,sicuti
virtus Dci et sapienlia geril, sine dubio Deus gerit, nec Dei forma inest in fonua servi. Per sacrainenluiii
cujus et sapicntia cst Cbristus et virius. Deniquenuuc auleiu evatigelicoudispeusationis non alius est in
per operatioiieni Dei excitatiis Cbrisliis a morluis forma servi, quam qui in forina Dei est: cum tauien
cst: quia opera Dci patris ipse (f) natura a Deo servi formam accipere, ei in forma Dei manere nou
noii diffcrenli operatus est. Et in eo Deo resur- idemsil; cumque aceipere formam servi, nisi per
rectionis ftdcs esi, qui Christum suscitavit a mor- evaeuationem suaro, (m) non potuerit qui manebat in
ittis. G.Dei forma, non conveniente sibi fonnoe utriusque

(I) Tollit grocceeiiam habetur oupu. Tollit quoque /2) Ex infirmitate nostra.
legitur lib. x, num. 57. (3) In communionesubstanliwimmortalis.
(n) In plerisque ms. dicti sui. Paulo ante in Carn., (k) Potest hoc iia inielligi, ut in Chrislo duplici
memiiierh, non meminerim. licel natura conslanle , unani laincn essc personim
(b) Edili, et ilerum recipiam : dissidenlibus mss. admoneamur ; cui iiilelligenliac favcnt subnexa.
(c) Bad., Er. et Lips., refert: absque auctoiiiate Proxime tamen dicia poslulant, ut personwvocabuio
mss. Ttiin pro conlrarie, Latinitis alquc Baudiuus lc- noit lam subsislentiam, quam naiuroe uirius<|uecoa-
gendiimconjectaruni, conlraire : iiil necosse ut quid- dilionem ac propiielates intelligamus. Quo sensu
quam immutcttir. Auibrositis, lib. n de Fide c 8, n. (>1,dicil : Miraris
(f/) Lips. et Par., prwdica\se : ac deindc cum cditis si ex persona IwminisPairem dixil majorem, qui iii
aliis, omnemqueoperis, etc. Gasligautur ex mss. persona hominisse rfiatifverniem: et epist. XLVIII,n.
(e) Vat bas. ms. per id quod ad Pulris gloriam re- 4 : qui in persona hominisfonnam serviaccepil : quasi
tulissel; depravate, cuui liaicsibi velint: XOJIinlelli- diceret, qui ut homo forinam.servihabuit VideIlila-
giiur Aposlolus seusu proximis Cluisti verliis con- rium ipsuui iu psal. LXUI,n. 5.
trario ad Patris glnriam relulisse oinncni opcris (/) Cuin apud Leonem pra:dicia episiola cxxxiv
Chiisii magnificeniiam. Hilarii iiomine legitnr, qui in fortna Dei manebat,
(/) Ita. inss. Vat. bas. et Mariin. favenlibus aliis. 1^ formam servi accepil, ipse diviniiatem nequaquttm
At editi, nattirma Deo non differenlisoperatu.s,. est. Et aiuisii; probabileest postremis iltis verbis, qu* in
in eo, omisso Deo. Jam supra audivimus Cbristum nnllis niss. exstai.it,neque exsuire debenl, summatim
resurrectionissuw Deuin. perstringi, qtiod postea diffnsius.demonsiraiur.
(g) In vnlgatis, ex infirmilale nos.lrd,Abesl nosfra (m) In pervetuslis uiss. C.irn,, Colb. ac Germ., non
a sincerioribus mss. et a graeco, ut el lib. x, u. 65. sit: haiid incommode, si deinde lacitum intelligaiur
Moxeliam abest humanwa Colb. ac Germ. eju*. Huc speclat quod Augustinusepist. xi, n. 4,
(h) Edixiexcepto Par., morlunmest peccato,mor- Iucariiationis necessiiaiem conlirmaturus ail : Nemo
tutim est., Posiea nis. Afarliij., reputaie, non de- enim quemquamerigit ad. idin quo csl, nisi atiqiian-
puiale. tum ad.id in quo.est i//e, descendal,Cui,simile est il-
(i) Sic lil). i,. n. 15 : Carnem enimpeccali recepit : lud Hilarii nostri Ub. xn, n. 6 : Deccdereautem ex
quia nimirum veram ex Yirgine de Adam peccatore Den in hominemnisi se ex forma Dei Deus evacuans
propagaiam carnem assuinpsit; quamvi.s,ut plane de- non,potuit, etc In eo ainem quod bic sequifur, non
claratur lib. x, n. 25 : neque caro illa caro. pecca.Li* couveiiire sibi formae ulriu-que concursum „ patet
sedsimilitudocarnis pcccali. for.mmnomine cxteriorem laiuum naluroe mriusque
(j) Mss. Vat. bas., Corb., Prat., etc,.,,in.commnr habituiji designari. Unde iiiteJJigereest qua ralione
nionesubstantiwinvnortalis. HilariusChristum post resurrectionem toturo Dqum,
293 DE TRINITATE LIBER IX. 294
conctirsu,Sed non alius atque diversus est, (a) qui se. \. irasci inlelligitur se bonum dici. Et quacrendam c.n
exinanivit, et qui formam servi accepit. Accepisse quani aliam de se professioneinarguat, qui uon crc-
eniin non poiestejusesse qui non sil; quia ejus sit, dendtisest noineiiin se bonitatis arguere.
qui subsistat, accipere.Ergo evacuatio formoenon est 16. Fidem inlerrocjaniharguit, non dicla.—Vid.ca-
abolitio iiaiurae: quia qui se evacual, nou carel sese; mus itaque, quid praterbonum interrogansdixerit:
(1) et qui accipii, manel, Et curn (idem) ipse sit ait enini, Magisterbone,qttid boni faciam (Mttrcix,
evacuansel accipiens, habel quidem in eo sacramen- 17 )? Duas igitur res coniiuncupavii : et bonum, ct
lum, quod se evacuat e| accipit; non lamen habet magisirum. Et quia non arguit bonum se dici; hoc
intcrituni, ne non exstel evacuans, et ne non sit ac- necesse est arguat, quod magister bonus dicius sit.
cipiens. Iiaque evacualio eo proficU, ut proliciat Ita autem arguit se magislrum bonum dici, ut fidem
forma servi, non ut Ghrislus, qui in forma Dei crat, interrogantispotius,quam vei magistri in se vel boni
(b) Chrisiusesse non maneat; cum formam servi non nomen argueret. Juvenis enim insolens per obser-
nisi Chrisius acceperit. Qui cum se evaeuaverit, ut vanliani legis (f), et fiiiemlegis qui Christus est ne-
manens Spiritus Cbrislus idem Cbrisius honio esset; sciens, et justificatum se in operibus existimans, et
in corpore dernutaiio habitus et assumptio naluroc, non inteHigens venisse eum ad oves perdilas domus
naiuram (c) roanenlis divinitalis non pereinii : quia '.B lsrael (Matth. xv, 24), et iinpossibifeesse legi per li-
unns alque idein Chrisius sii, etdemuian.s habilum, deni justificationissalvare credentes (Rom. vm, 3),
ei assumens. tamquam coimnunium procceplorumet in lege scrip-
IS.Expinidunlur objectaItwreticorum.Chrislusnon lorum magistrum interrogat Dominum lcgis et uni-
arguit quod dicatuxbonus,—Ostensa.itaquesacrainen- geniium Deum. Detcstatus ilaque Dominus hanc de
lorum dispensatione, pcr quam haereliciignorantes seirreligiosaj fidei professionem,quod tamquam ma-
quosque fallerent, ul ea, quacper assumpii honiinis gistcr legis inierrogviretitr,respondit, Quid me vocas
iialuraiiidiclageslaquesuiu.oniuiainlirniiialidiviniia- bonum? Aique ul siguificareiquatenus 271 iotelli-
tis adscriberent, elformseDeidepularenl, quidquid gendus et profitendus bonus essel, subjecit, Nemo
formaeservipropfioe(d)aptum est: nunc ipsis proposi- bonus, nhi ttnus Deus; non respuens bonitatis no-
lionibus eorum respondendum est. Xuto enim jam men, si sibi hoc lamquam Deo depulareiur.
dictorum siugulorum, genera dijudicabunlur, cum 17. Ei bonumet magistrumsese ostendit.—Denique
Vorburoet carnem , id est, Deumet hominemJesum osiendens se magislri in se boni, per fidem ejus qni
Clirislum sola Gdessit confueri. Deum igitur Domi- lamquam homineminterrogabat, nomen arguere, posl
iitiin niisirum JesunaChrisium ex eo neganduin per jactantiam juvenis et gloriam legis impletie, ila re-
iialinam lieeretici exislinianl, quiadixeril : Quid me C spondit : Unum tiii deesl: vade , quwcumquehabes
270 diqis,bonum? Nemo est bonusnhi unus Deus vende,el da pauperibus, et habebisIhesaurumin ccelo;
(Marcix, 18). Oinnisresponsionum raiio necessees.t, et veni,sequereme(M-arc.x, 21). Non refugit bonita-
tit ex interrogalionunv causis profi.ciscalur. Ad id tis desenomen, qui ccelestemlliesaurum pollicetur:
eniin respondebiiur , unde quqereinr.El primum re-. nec niagistrutn-se non vull videri, qui ducemse per-
quiro a diclihiijus calumnialore, ulrumneid arguere feclochujtis bealiiudinis proestai.Terrenaeaulem de se
Doiniuuni existimet, eur boiius diclus sit, seque opinionis fidemarguit, bonitalcm in solo Deo docens
mal.ueritmalumdici. Id enim siguilicari videtur hoc esse. Et ut se et Deum et bonum sigiiificaret, boni-
diclo , Quid me bonum dicis?Non opinor quisquam tatis cst usus officiis, coelestesthesauros pandens, ct
lara vecors eril, ut malitioeprofessionemei velit ad- se ad eos praeviuroiribuens. Ita el qusesibi tamquam
scribere, qui dixerit: Venitead meomnesqui labora- liomini lantiiindeferebantur, deleslatur; neqne se ab
lis et onerati estis, et ego vos reficiam. Tollitejtigum his, quoeDeodeputabai, professus alienum est: cum
meumsuper vos, et discitea me, quia mitis sum et hu- unum Deumbonum confilens, ea ipse loqucretur ai>-
mtlis corde; et invenielisrequiem animabus veslris. que ageret, quse unius Dei virlutis, bonitalis alque
Jttgttm enim ineum suave est, et onus meum leve ualurac sunt.
est (Matt. xi, 2.8 et scqq.). Miterase profitetur atque •" 18. Magklri cum fide nomenaccepil.—Quamigitur
humilem: et irasci credeiur, (e) cur bonus diclus sit? rion bonitaiis nomen refugerit, sed neque roagJsiri
Professionum haec diversiias dissidet , ut bonilatis lioiiorem recusaverit, sed fidein ejjjs qm.in se niiiil
suoctesiis nomen in se bonilatis accuset.. Non ergo nisi, eorporeuni et carnale sapuisset, arguerit; hinp
(1) Ef flttiaccepit.
anle autem lotum in forma servi nuncupet. Confer (c) In ms.,Corbi etaliquot aliis, maneniism corpore:
liunc locum cum tract. Ps. LXVHI, n. 25. glossema.
se
(a) Hoc est, qui exinanivit, non alius esl ab eo- Ita plerique mss. At.e.diti.,aptalttm.MQ*ia co^
evacualionem (rf)
qui servi formam accepit, seu post dice Vai. bas. fofoenim,..,. gfnere^non,tuto <jttim,....
suam non alius est atque eral anie. genera,
(b) Editi, Christus ex se non maneat.: castigantur
cx mss. Sic infra, n. 39, ut maneret esse Dei ferma. (e).Velus cod.exGolb. cutnbonus.
Idem Cbristi exinaniti mysterium egregie explicaiur ([) Cui tamen obsecutu\ex nullo esl, ut djcitur et
lib. xi, n. 48, el in Psal. CXLIII,n. ?. Bic obiter ostenditur cap. 19-in Matth. n. 5 : Puio enim, m»
advertere est vocabulumChrisli ad naJ.urarodivinam quit Angtistintisepist. nune CLVIJJ n. 2S:: quodse at-
tigi)ificandaniuoir serael usurpatum. roganlius-quam verittsservameresponderar.
295 SANCTSIIILARH EPISCOPI 296
inlelligilur, quod aliter ad Aposlolos magistrum se A Teslimonium palris apud Judwos; opera Christi. —.
coulilenics loculus esi,dicens :Vosme vocath magis- Quamquam igiiur iu plurimis ac pene omnilms dic-
trum et Dominiim, el bene diciih; sum eleiiim (Jocin. lis sacramemi hujus procstilerit absolulioncni , ne
XIII,13), el cum alibidixissct: Ne voceminimaghtri, quando confessus Deum patrem , ab ejus se unitatc
quia magisterveslerCluistus esl (Matt. xxui, 10). Ubi discernerel; neque se in uniiaie ipsius collocans,
cum fide magister est, ibi adeo laudat, ut et profilea- eumdem tamen unum el solilarium profuerclur : la-
tur hoc nonien : hic vero boni magislri nomen non men eiiam ex hoc vel maxime inlelligilur sacramen-
recognoscit, ubi nec Dominus iutelleclus est esse , tum et uniialis et ualivitatis doceri,cum ait, Ego autem
ncc Christus : solum unum Deumbonum proedicans, habeoleslimoniummajus Joanne. Opcra enim qnw de-
non se utique a Deo (1) secernens, qui cl Domiuum dil mihi Pater ul perftciamea, ipsa opera quw facio,
se professus et Clirisluin, ducem thesauri coelestis leslimomumperhibenlde me, qttoniamPaler me misil.
oslendat. Et qui misit me Pater, ipse leslificaluseslde me. Ne-
19. UbiqtteDominusnec eumdemcttm Palre nec di- qtte vocemejus umquamattdistis , nequeftgtiram ejus
versum se profitetur. Fidei honore, adeoque natura vidhtis, el verbumejus non habelisin vobh manens:
patri se mquavil.—Tenuitautein liunc seniper Domi- quoniamquem mhit ille, kuic vosnoncredith (Joan. v,
niis fidei ecclcsiaslicsc modum, ut patrem Deum B 36 ef seqq.). Patrem lestaium essede Filio quomodo
iiniim procdicans,a sacranicnto se Dei non separaret vcre intelligilur, cum ncc ipse visus sit, nec vox cjus
unius, dum per naiuram nalivitalis neque aliuro se audila sil? Memini qiiidcm de coelisauditam vocem
Deum profileretur essc, neque ipsum : quia eum nec fuisse, dicenlem : Hic cst filiusmeus dileclus, in quo
diversi generis Deum esse natura in eo unius Dei pa- (5) (c) bene 273 complacui : hunc audile (Matllt.
liiur, neque nalivilas admiuil non perfcclum 272 III, 17). Et quomodo vox Dei audita non est, cum
ei esse quod filiusesl. Iia nec separabilis a Deo po- palernae vocis sigiiificaiionem (6) in se vox audita
test esse, neque ipse esl. Per quod ila omnem ser- coniineat? Scd forle iu Jerosolymis mancntes non
monis sui significaiioncnitemperat, ut quidquid Deo audierunt, quia in dcscrtis Joaunes solus audieril.
palri honoris protestaretur, id modesiissimaconfes- Quoerenduin crgo in Jerosolymis quomodo teslaius
sionc eliam sibi proprium esse monslrarei. Cum enim eslPater? Nwi enim lestimonio jam Joannis ulitur
ait, Creditein Deum, el in me credite (Joan. xiv, 1), vocem e ccelo audientis, sed habet lestimoiiium ma-
quoero(a) in quo se in natura discreverit, qui non jus Joannc, et quod boc csset, conlinuo subjccit:
discrevit in honore ? Dicens enim , Et in me credite, Opera enim qum dedil mihi Pater utperficiamea, ipsa
cum dixisset, Et in Deum credite: anne per id quod opera quaifacio, leslimoniumperhibentde me, quoniam
ail, in me, non el suam iulelligitur significassenalu- G Pafer me mhit. Agnoscolestimonii auctorilatein : nc-
ram ? Naturam plaue separa, si fidem separas. Si que enim quisquam nisi Filius a Paire missus hoec
credidissc sine Chrislo in Deum viia sit, Cliristum a agcrel. Opus ergo suum lestimonium est. Sed quid
Dei ct noniine et proprietate divelle. Quod si vilam tandem sequitur? Et qui me misil Pater, ipse testifi-
pcrficil credere (b) in Christo eos, qui in Deum cre- caltts esl de me. Neque vocemejus utnquam aadhlis,
danl; verbi virtutem diligens leclor cxpendat, Crcdile neque figttram ejus vidistis, et verbumejtts nonkubclis
in Deum, et in me credite. Cum eniin ait, Credilein invobis manens. Exira crimen ergo sunt ignorantes
Deum, et in me credile, uniens se fidei Dei, et naiuroc lcslimonium Patiis, qtii in his numquam audilus ac
ejus univil, (2) cum memorato Deo, in quem credi visus sil, ct in his non inaneal verbum ejus? Sed non
oporteret, et in se docuerit csse credendum : Deum sitnt sub vcnia incognili sibi tesiimonii : quia testi-
se per id docens, cum credcndum (3) in eum sit ab monium de se Palris operum suorum lcsiimonium
his, qui in Deum crcdant. Occasioneralamen irreli- esse profitetur. Opcra igiiur de eo teslantur quod a
giosacunionis exclusil: quia ciim elin Deum, ctin se Patre sil missus; sed hoc operum leslimonium Pa-
crcdcndum professussit, fidemde se (4) solilario non Iris est. Et cum operatio Filii Palris testimoniumsii,
rcliquit. eam necesse est operari in Christo nalurani (d) inlel-
20. Pater de Filio teslciliisel non auditus quid. D ligcndam esse, perquam lestis el Paleresl. Alqueiia
(1) Secernit. lario esse. Ejusdem gcneris fuit id nominis apud om-
(2) Cum commemorato. ues, cum pio margarita adhibiluni cst.
(5) In eo sit. Sic anlea dixerat Hilarius,-credere in (4) ln anieriori erat, sotitarii.
Christo. Exinde, inreligiosi unionis, ut vel hinc con- (5) Bcne placui.
firmelur conjeclura doctissimi cditoris Benediclini, (6) In se ipsa. Poslea, audierant.
suspicanlis vocabulum unionis masculiui gcncris Hi-
(a) Aliquot recentiores niss. in qtto se natura. So- siia sil. Sed niirum qui sanctus Doclorverbaa Joanne
lus codex Vat. bas. in qua se naiura. Relinendum audiia lib. vi, n. 19, proferai, uti ea habemusinVul-
cuin aliis in quo, hoc est, quaicnus. gala Mailh. m, 17, libro auiem vm, n. 25, et alibi,
(/»)Mallemusin Christum, si mss. accederet auclo- qualia psal. n,5. 7, cxstant, ac landcm hic uli jacent
ritas. Subinde in ms. Vat. bas., verborumvirtutem. Mailh. xvn, Deinde palernae vocis significaiioncm
(c) Colberlinus codex, bene placui. Nullum hic in- in audila voce, quoc Filium demonstraiil, conlincri
commodum, quod verba hunc audite, non ad Joan- docet: quia filius siguificarinequil, quin simul signi-
ncm in desertis, sed ad Aposlolos in nionle facia ficetur et pater.
sint: cum in his , Hic est filius meus, vis argumenli (d) In Tractalu de unitate Palris et Filii, in quo
297 1)E TRINITATE LIBER IX. 208
Cbristiis operans, (a) cl in ejtis opere Paier leslans , A cipietis. Qttomuuopolcslis vos cretlcre, qtti lionorcm
(1) oslendtinliir inscparabilis scciindumnaliviialcm ab Iwtnhitbusaccipitis, ef konorcmejus, qui esl solus
essenaturoc; cum Dei de Cbrislo lesiiinonium , ca Deus, non qttwriiis(Ibid. 40 ef seqq.)'! Honoiem im-
ipsa Chrisii cssc siguificetur operaiio. probat lioniinum : quia houor poiius qtiarendus a
21. Judwi Patrem non videruntaul audierunt, quia Deo cst, el infideliumest bonnrem ab alterulro ac-
Christo non crediderunl, Hinc nalura utriusqtie tina. cipcre. Quid cnim bomo bomini bonoris imperlicl?
— Non suut ilaquc extra rcalum' non cogniii sibi Cogniium ilaquc sibi ait, dileciioncmDei in bis non
teslimonii; cum opus Chrisli lesiimoiiinm de eo Pa- cssc : cl noHniancnlisin liis dilcclionis Dci banc do-
iris sil. Ncque in co, quod lcslaniis vocem non ati- ccl causam, quia sc vciiienlcni i:i iiomine pairs sui
dicrinl, ct ligurain non vidcrini, cl verbum cjus ina- non iiccipiunl. Quid roiro csl, in II<uiiiif IV.tris ciiin
ncns iion habiicriul, idcirco MIIClCbiiiiioniisiuit venirc? Nuniqiiidaliud , qu: ni in noiuinc Dci? Aul
coiiscicnlia.Ad id ciim (b) qtiod.dicium csl: Ncqtte ntimquid tion idcirco in his dilcclio Dcii:on csl, quia
vocemrjus audislis, neqtie figurani ejus vidistis, el iioii siisccplus sil in noniinc Dci vcuicns? Aul niini-
verbitmejus non Itabeitsin vobis maiiens (Job v , 57 quid in sc nnn ct naluram Dei significaveral,dicens :
ef 38); (c) ul cum leslalus de co Pater fnissel, causa iVonvnllisveniread me, ttt vitamIwbcatist Nam cl in
lamcn neque vocis auditoc, ncquc vi=ocligunc , el eodem ipse sermonejain dixcrai : Aiueu, ciinentitco
verbi in his non mnncnlis possct inlelligi, conlinuo ' vobis, quoniainvntil hora, el uiinc esl, in qtiajtittitent
subjecil, 274 Quonicimqnem inisii We, Ituicvosnon morttiivocemfilii^J^Dei; etquiaudierint, vhenl (Ibid.
crcclilis(Ibid. 58) : sc crcdilo, ct voccm Dci audien- v, 55). Cuin in nominePatris venil; neque ipsc Pa-
dam, et figuramDei videndam, ct verbum ejus in his ler esl, nec tamen non in ea csl divinitaiis nalura
qui crederenl iucssc denioiislrans; cum per nalurai qua Paler est : quia cl Fiiio ci Dco prnprinm csl in
unilalemin sePatcr el loquerelur, et videreiur, (d) ct nomine Dei palris venirc. Dcin.dc arcipiendus cst
haherelur. Nuniquid non et Patrem significat, cum alius in nomine eodeni veniens. Scd bic bonio csl ,
missiis ab eo esl? Nttmquidse per aliqu.im nalurae a quo sibi (g) liounrcm bomincs sjcrabunl, ct etii
diffcreniiam a Palre discernil, cum,(e) hinc Pater Iionorcm reddenl vicissim; cnm lamen se idem in
tesians de eo , ncque auditus, neque visus sit, nec nomine Pairis vcnisse fallci. Et bic quidem (h) anti-
intelleclus sit, quia misso a Paire sibi non credilum christnm significari non '.ihscurtini esi , mcndacio
sit? Non se etgo unigenitus Deus a Deo separat, pa- patcrni nominis gloriantem. Et cum liuuc honora-
tremDeumconfiiens:sedper significaiionempairis Deo biinl, alque ab co boiinrabuulur (hunc cniin spiri-
patre denionslralo,sequoque in Dei honorc constiiuit, lum erroris excipient); lionorem cjus qui csl solus
22 Honor a Deo quwrendtis. Dei dileclionecarenl Deus non quarcnt.
Christumin nomtneDei non suscipienles.— Namque 25. Dei el ChrisliIwnorittscparabilis.— Annccum
in hoc ipso eodeinqucscrnione, in quo operibus suis ob hoc dilcclioncm Doi non babeant , quia venicr.-
leslari se ipsum a Patrc missum csse docet, el Pa- lem se in nominc Palris non accepcrinl, cl rursnm
ircm lcslaiitemquod ab eo inissus sit significat, cum venienlem alium in endcm noniine reci|iicnles, ct
dixissct: Et konorein ejtts , qtti esl solus Detis, non honorem ab a!ierulrr>accipienics, lionorein cjns qui
qitmritis(Ibid. 44) , ([) nou lamen diclnm hoc nu- solusDeus cst non rcquirant, scpararo sc Chrislus
dum, ct non anlea ad unilalis fidem praeparatumrc- ab bonorc imiiis Dci poicril inlclligi; cuiii idcirco
liquit. Superius cnim ila ail : Non vultis veniread non quoeralur honor solius Dei, quia aniichrislum
me, ul vilamhabeath. Honoremabhoniinibusnonac- suscipiendo non sil ille susccptus? Nam cujus re-
cipio;sed cognovivos, quoniatndilectionemDei non pudiatio, lmnoris solius Dei piocicrmissio esi; in
liabelh in vobis. Ego veni in nominepatris mei, et non hujiis honorc necesse esl honorem solius Dei csse,
acccpislisme : si alius veneritin nomiriestio, illumre- in cujus si siisceplione mansisseiu, bonorcm solius
(I) Ostendunt,
hic libcr fcre lolus cxscriplus csl, inielligendumcsse. D (d) In ms. Colb., drcsl ef Itabetelur: cnjtis loc.t
In ms. Vat. bas.,i?a... natura inlelligenda. lloecabs- male prfcfcrunl bas. Val. ac Mnnin. , ct uudirelvr.
quc obscurilaic iia legeris : eam necesse est intfilli- Sicul cniiii loquercturad t-ocemejits attdhtis, cl viae-
gainus naluram operari in Chri.Uo. relttr ad neque fujuramcjus tidistis: ila :nl veibuni
(a) Veiustior ms. Coib., elinejus opera. Tres nlii, ejtisiwn Imbetisrcctms rcferas Iwberelur.Muxin eo-
cf ejns opera. Moxpleriquc, pro tislenclunliir,habcnt (Jein Val. bas. codiro, mtmquidseparctbilculiqttcina-
ostenduiit: cui verbo in lib. <!eunit. subjiciltir vo- turw differeniict: in Marlin. nnmquidseparabiliqunni
cula se. nalurw, cic
(b) Erasmus lemerc liicde suo adjecil verbum re- (e) lllud kinc aptius colioercrctverbis neque audi-
ferlur, quodposlca ab a'iis cdiloribus rcicntum est., tus : puta , cwmPaier leslanscleeo , hinc (seu trfco^
At perspicuum est voccsad id relerendas esscad se- netfiicauditus , neque vistts, ncqtte itilellecius sil \
qiienlos, puta ad conlimtosubjecit. quia, eic
(c) Editi, Et cum lestatiis... ul causa tamen , ili-
larii oraiione abrupia prorsus alqueconfusa. Sic pos- el (f) Val. bas. ms. nontatnennesciendttmhoc diclum,
sel tola illa pbrasis ordinaii : Ut cum leslalus de co non, cte.,corropte.
Pater fuissel, causa lamen neque vocis ciudiiw,cic, (ij) Lips. elPar., ItonoremIwminis.
possefinteltigi : ad id quod dicttimcst : Neque vocem (h) Scribitur constanier in atuiquis libris , ante-
ejus andistis, etc , conlinuo subjecil : Quoniamquem ckristuni.
misil ilte, huicvosnon credilis.
PATROL. X. 10
299 SANCTl HILARll EPISCOPI 5t)0
Dei quocsissent.(a) Et hic idem ipse sermo leslis esl A.lernocnaturoe, unius Dei fidem non convellens , lo-
nobis, in cujus exordio continelur : Ut omneskono- cavit. Inierrogalus enim ab Scriba, quod in lege es-
riftcentFilittm, sicut honorificanlpalrem. Quinonko- set principale mandalum , respondit : Audi, Israel,
noriftcal filium non honoriftcat Palrem qui misit il- Dominus (5) Detts (f) noster Dominusuntts est: el di-
Uim(Joan. v, 23). (b) Numquam nisi naturalia exoe- ligesDominumDeumluum ex lotocorde tuo, et ex loia
quantur in bonore : neque exoequalushonor separat anima tua, el ex toth vhceribusluis , el ex tota virlute
honorandos. Cum sacramenlo tamen nalivilatis po- lua. Hoc est primummandalum.Secundnm simileilli:
scilur honoris sequalitas. (c) Cum Filius ila hono- Diligesproximumluumlamquam te ipsum.Majusautem
randus ut Pater sit, el cum ejus, qui solus est Deus, horummandalumnonest (Marc. xu, 29 el seqq.). Alie-
honor non quceriiur; non est extra solius Dei hono- nasse se a natura et religione unius Dei exislimalur,
rem , cujus honor idem atque unus et Dei est: quia cumprincipalismandatihaecsitprofessio: Attdi,lsrael,
ut non honorificans Filium , non honorilicat et Pa- DominusDeusnoster Dominusunusest: deinde (sup-
trem (Jbid.); ita el solius Dei honorem non quoe- ple, cum) ne in consequentisse quidem mandati reli-
rens, non quaerit et Chrisli. Inscparabilis ilaque gione consliluat, cum ad proximi nos dilectionem
cst a Dei honoie honor Chrisii. Et quam unus, atque lex , sicut ad unius (g) Domini fidem , vocaret. Et
276 'uom ulriusque sit, eliam ex eo docei, cum ait B quideniresponsio Scriboenon est negligenda, dicen-
nuuliata sibi Lazari infirmitale : Infirmitas ista non lis : Bene dixisii, magisterin veritate, quod (4) unus
est usquead morlem,sed pro gloria Dei esl, ttl hono- sit Deus, nec est alitts prwter illum : ita dtligendus ex
rificetur filius Dei per eum (Joan.xt, i). Pro gloria lolo cordeel ex toiis 277 v>ribusel ex lola anima : el
Dei Lazarus moritur , ut filius Dei glorificeiur per diitgere proximumtamquam se.ipsum. Hoc majus esl
Lazarum. Nuniquidambigilur, in gloria DliiDei esse omnibusholocaustomalisel sacrificiis(Marc, xn, 52
gloriam Dei; cum mors Lazari, quoeDeo sit glo- et 53). Responsio Scriboevideiur cnm diciis Domini
riosa, gloriam sil Dei filio (1) paritura (rf)? Atque ila convciiire,uniusDeicbarilalein intimam inlernamque
et naiuralis per naiivilalem unitas Dei patris iu Chri- profitentis, (07 sed (h) dileciionem proximi secun-
sto docetur , cum infirmilas Lazari pro Dei gloria dum propriae dilectionis veritalem pollicenlis, et
est; et sacramenlum fidei retinetur, cum per Laza- supra sacrificiorum holocaustomata charitatem in
riim glorificandus est Dei filius : (2) Deo (e) per id Deumatque in hominemesse inlelligenlis. Sed quid
Dei filio intelligendo, neque ila Deo intelligendo, ut sequalur, videndum est.
non eiiam Dei lilio confuendo ; cum glorificando per 25. Hic tiou longea regno Dei, dum tendil ad cha-
Lazarum Deo, Dei sit filiusgloriosus. rilalem, — FirfensaufemJesus qtiodsapienter respon-
24. Clithtus ibise Dettm, ubi nonnisiunum esse pro- C disset, dixit illi: Non es longea regnoDei (Ibid. 34).
—
filetur. Deus unus. Scriba assentitur. Inseparabiiis Quid sibi vult lam moderaise responsionis professio
sacramento divinoenaturac est viventis a vivente na- (supple, ut), curo homineni ad ccelorum regnum fi-
tivilas, nec demulationem generis accipit filius Dei, des isla consumroet, uiiunt Deum credere, et eum
ne non in eo paternae naturae verilas maneal. Nam tola anima et lotis viribus et toto corde diligere,
et his ipsis significalionibus, quibus confesso uno proximum quoque ila ut se ipsum amare, Scriba hic
lanlum Deo, abnegasse in se Dei naluram videtur non jam in regno Dei sit, scd non longe a reguo Dei
sub solius dcmonslratione, in unilate se tamen pa- sil? Alia istud signilicationenudum veslientibus, et

(1) Paratura. (5) Deus luus, et ita infra. Deinde,vtrious, non uis-
(2) Hunc locum iia exhibet codex Veronensis, ceribus.
Deum per id in Dei fitio intelligendo, neque ila (4) fJnusesf Deus; poslea, fofis virtutibus; et ila le-
Deuin intelligendo, ut non eliam Dei filium confi- gil inferius nuin. 25.
tendo. (5) Et dUeclionem,
(a) Quinque proboenotoe mss. efsi Iticidem. D (<0 In vulgaiis, perinde. At in mss. per id : qitod
(b) Excusi , numquamenim naltira alia. Tum Bad. niagis Hilarianum. Deinde nonnulli codices, iu Oet
el Er., cxwqualur.Casliganlur ex mss. Idipsuin alio filio. At vero lias. Val. : Deumper id in Dei filio in-
niodo sic euuntiaiur lib. xu, n. 7 : Numquam di- telligendo, nequeila De.umintclligendo, ul non elium
versitus rerum nisi ct in honore dherso esl : res enim Dei filittmconfitendo.Eisi dura, vcra laineii e*l lectio
ecedemveneralionhejusdetnsunl, elc qiiam ruiiucmus qua: ita plauior criicietur : Ex qiio
(c) llaecsenlentia , cum Filiusabetc videri potest
illa separaii non
lit. ut Dei filius intelligcndus sit Deus, ncqne ita
snperioris probatio : ei perinde intelligeudus Deus, ut nonetiani confitendus sil Dei
debere. Iiilerpunciioncin tamen vulgalaui, qua cojm- (ilius.
labatur cuin praeccdente,el a subsequenic disjuuge- (f) Edili hic et infra cum plerisque mss. Deus
batur , miilandam duximus , quo magis perspecimn itius : corrigunlur auclorilale mss. Germ. et Colb.
sit llilaiii argumenluni ex duobus Scripiutae locis couseiiliitniegncco Marcilextu : ex quo deinde rcpo-
actue colleclum. Etexuno quideni conficit Patriset nimus Doiniintsunus, quomodo infra Iegitur in nlu-
FiLiilionorem esse inscparabilem; ex allero aiilcm ribus mss. ctiin uirobique in vulgatis obiineal Detts
honorem utrique dclatum vel negatum, soli Deo de- mus : cl iu ms. Marlin. tantuni untis.
laium esse aut iicgaium. Unde sequitnr Patrem et
Filium unum esse ac solum Deum, licet non soliia- (g) F.diii, ad unius Dei fidem : rcluctanlibus mss.
rium. (/i)Etliti, ef dilectionem. Praeferimus cum mss.
(d) In lib. dc unit. Palns et Filii, operalura. In Colb. ei Gerni. sed, qua particula aplius significatur
*
Colb., Germ., Marlin., Corb. etc, paratura. amoris utriusque discrepanlia.
5<'t DE TRINITATE LIBER IX. 502
esurientem alenlibus, el sitientcm poianlibus, et^ , filio, ut in (f) unius Dominisacramenlo maneret, uon
aegroium visiiaulibus, et claiisuui carcere frequen- telinqui videbalur; Seribam admonet, quomotlo
laulibus diitnr: Venite,benediclipairis mei, possidele Chrisium David filium esse diceret, cum Davideuni
prwparatumvobisregiiuma consiitniionemundi(Malth, Dominumsuura esset professus; nec nalura sinerct,
xxv, 54). Vel illis quibus boec(1) |>3U|>eris (a) spi- ut qni tanto palriarchoeesset filius, esset el Dominus.
rilus nierces esl: Bectli pctuperesspiritu, quoniam Hoc ideo, ut (o) se Scriba, sccundum carnem et par-
ipsorutn esl regtwm cwlorum(Matlb. v, 3). Perfectus lum Marioequoeex Davidesset solum eum intelligens,
hic frucius est, et absolitla possessio est, et proepa- Dominum potius, secundum Spiriium , Davidmcmi-
rali regni non incerla iradilio (Marc. x, 20). Aut nissct es' e, quam filium; et id quod dictum esl: Audi,
numquid adolescens minus aliquid horum conlileba- Israel, DominusDeusnoster Dominusttnusesl(Marc.
lur? Nam exoequalaad amorem sunm dileciione pro- xn, 29), a Domini unius sacramento Chrisium non
xinii, quid de boni operis coiisummationenon ege- separaret, cum tantus palriarcha et prophetes eum ,
rat? Iiiierdum enim indulgeutom officiosumqueesse, qui ex utero Domini ante luciferum genitus fuisset,
non perfectoeest charilatis : perfecla aulem charitas Dominumsibi profueretur: non uiique immemor le-
onme (b) cujusque modi indulgentiae implevit offi- gis, neque ignorans Dominum alium non confiten-
cium, cum non reliquerit quod alteri debeal, qui B dum, scd eum, qui naturalis sacramento nativitalis
laiitum alteri quanlum sibi reddal. Sed ignoraiione ex incorporalis Dei utero subsliiisset, absque violalae
consummati sacramenli deienium Seribam, (2) pro- legis fideDominum esse intelligendum; cum unus ex
fessionem (c) fulei Dominus collaudans, et non longe uno, per uiiius Domini naluram, haberet in sc nalti-
eum a Dei regno esse resjiondens, non tamen eum rale quod Dominusest.
in ipsa jam beaiac spei possessione consiituil. Tetv- 27. Epilogus. — Quis ergo esl (3) jam nunc rclic-
debat enim (d) felici cursu, etsi ignorantii, et pr;e- tus ambigendi locus ? Dominus ipse prsecipiiumraan-
lata omnibus dileclione Dei, et cbarilate proximi dalum legis in unius Dominiconfessioneac dileclione
suae ipsius diieclioni exaeqiiala. Cum tamen ei ipsi docens esse, non suo ad 279 Scribam, sed Pro-
proximi charitali amorem Dei pratulisset, jam 278 pbciaelcslimoniousus est, esse se Dominum: Domi-
non holocaiisioinaium et sacrificiorum pror-scriplis num se lamen semper per id, quod Dei filius est,
contiuebalur. Non erat longc islud ab evangelico sa- esse signilicans. Per id enim in sacramenio Dei unius
cramenlo. per nalivitatcm manet, quia Dei in se naluram Dei
26. Nondum cst in regno Dei, quia nondttmin fide nalivitas tencns, in Deum alterum non(4)excedaldi-
Chrhli Dei. — El cur non longe a Dei rogno sil, versilaie naturae; el verilas gcnerationis nec Palri
(e)quam futurus magis in Dci regno sil, cx ipsis diclis C adimal ne non (k) Dominus sit, nec Filio non perli-
Domini inlelligendum csi. Sequitur enim: Et nemo ciat ne non sit et Dominus. Atque ita neque auctori-
jtsm audebal eutn inierrogare. Ei respondens Jesus tatem Paler amiilit, nec naturam Filius non tenet:
dixil docensin templo: Qttomododicunl Scribw Cltri- per quod nec Deus paler non Dominus unus est, ne-
slum filium esseDavid? lpse enim David dicil in Spi- que unigenilus. (t) Deus Dominns separaiur ab tino ;
rilu sanclo: DixilDominusDomiuonteo, Sede a dex- cum ex uno Doniinounus ipse subsistat in Dominum:
trh meis, donec ponamiitimicostuos scabellumpeduin Doininum unum iia ex Iege docens, ut se quoque
liwrum (Psal. cix , I). Ipse Daviddicit eum Dominuin; Dominum Prophela (5) leste conlirmel (DavidPsal.
•etunde est fiitus ejus (Marc. xn , 3i) ? Non longe igi- cix).
lur a Dei regno est Scriba nuum Deum confitens, qtti 28. Ex ipsis hwreticorumobjeclisconfirmaturDei in
ullra omnia esset diligendus. Sed admonelur sua ip- Chrhto nalura. Htereticorttmobjectum.—Tendat per
sius professione, cur sacrammlum lcgis ignoret, et coelerasimpii furoris pmpositiones fidei evangelica?
Chrislum Dominumfilium Dei nesciat pcr iiativiialis responsio, el his ipsis quibus impugnatur repngnet:
naiuram in fide unius Domini confitendum. Et quia et armis excidii sui vincens, unins Spiriius dicla,
per unius Dominisccunduni legem professionem, Dei unius quoque fidei dcinonslret esse doclrinam. Neque
(1) Pauperis spiritu mercisest. D (4) Excidat.
(2) Per professionem. (5) Testanle.
(3J Efiamnunc.
(a) Aliquot mss. pauperh spirilu. Nonnulli alii, menlum est, cujus iguoralione detcnlus Scriba modo
pauperibusspiritti. dicebalur.
(b) Excusi, kujuscemodiindulgeuliwimplebit: casli- (e) In excusis, qui (uturus: pravc. Senstis est, cur
gaiitur ex mss. magh, seu cur potius, tion longe a regno, quamfulurus
(c) Iii vulgatis, per professionem:expunximus per in regnodicatur.
ex lide mss.
Sola editio cursu. Tum mss. Val. (f) CodexVat. bas. cum Martin., uniusDei: minus
(d) Par., fideli concinne.
bas. el Martin. efsi ignorala. Magis placeret cum Vocabulumse in vulgaiis omissum resiiiuitur
Colb. elsi ignoraii, si haccdno vocabula posi prwluta ex(a) inss.
dilectioneDeiexsiarent. Verumideo ignorans ille cur-
sus, quia hominis ignorantis Deum, secundumillud , Vat. //() Edili, ne non Deus sit: relnctantibus mss. Tuin
lib. ni, n.17: Deum v.einonoscit, nisi conftiealur et bas. codex , nec Filio non proficiat.
Palrem patrem ttnigenitiFilii, ei Filittm , elc. Illa (i) Mss.Colb. etGerm., ttnigenitusDominus,omissa
enim Palris el Filii coguitio consummatum sacra- vocc Deus. Vat. bas., uiiigeniiusDeus Domino.
 503 SANCTI IHLARH EPISCOPI S04
enim alius Chrislus, quam qni est proedicaius, Deus 1\ mnnslratione fueral clocutiis, dicens: Vosme amatls,
scilicet vcrus, et in Dei unius vcri gloria manens: el credith qttoniama Deo exivi, et a Patre veniin hunc
et sicnt se Dominumex lege, dum negare viderctur, mundum (lbid. 27 ef 28). A Palre enim in liunc mun-
professus; ila et in Evangeliis veruni se Dcuin, dum dum venerat, (2) quia a Deo exierat. Nam ul naii-
. non confiteri cxistimaiur ostendens. Hoc enim se vilatem siiam in exilione significasse intelligerelur,
dicto pjus, ne eum vcrum Deum esse hoeictici con- Subjecit se a Palre venissc Et cum per id a Paire
fiteanlur, excusant: Hwc esl auiem vitawterna, vt venerii, quia a Deo cxierii; exilio ejus a Deo abso-
scianl le solum verum Dettm, el qucm misisti Jcsum Iuta naiivitas esl, quam paierni nominisest coufessio
Christum (Joan. xvn, 5). In eo namque quod ail, fe consecuia. Intelligentibus iiiique Aposlolis hoc exi-
solum verum Deiun, separarc sc a veritate Dei per tionis sacramenlum, hocclocutus esl: Modocredilis.
exceptionem soliiarii exisiimalur; cum solus vcrus Eccevenil kora, el (5) nunc (b) venil, ul dhpergattir
Deus nisi se tantum solitarium Deum non patialur tinusquisqnein sua , et me solttm relinqtiatis: sed
inielligi. El vere istud fides aposiolica non patiiur, non sttm solus, quoniam Pater mecumesl (Ibid. 32 et
duos veros deos credi; quia naturae unius Dci nihil 55). Ut exitionem illam, non alienationem a Deo pa-
alienum naturoc ejusdem exsequandum sit veritaii. tre doceret esse, sed nativitalem naturam in se Dei
Non erit cnim in Dei iinius veritalc Dens unus, si B pairis.nascendo relinentem ; subjeeit non se solum
cxlra naturam unius Dei veri, alterius generis et esse, sed Patrcm secum cssc, virtute ulique atque
non secundum nalivitatcm naluralis sibi Deus verus unilalc nalurae: cum secum Paler in se manens es-
cxsislal. sel, in loquenle sc atque operante ct operans et lo-
29. Ex adjunclis verbis diluitur. Dettm ex Deo na- qucns. Deinde ul causam toiius htiju.ssui scrmonis
lura Chrislum agnoscuntAposloli.— Sed ut hoc ipso oslenderei, adjecit: Hwclocutttssum vobis, ul in me
codem diclo non ambigue ipse se in iinius Dci veri pacemhabeaih. ln hocauiem swculoIribulalionemha-
nalura Deum verum professus esse iniclligalur, a bebilis:sed (c) animccquieslole, quia vki ego 281
superioribus, huic laineu dicio cnntiuuatis alqtie miitidum(ibid. 55). Locnlus ergn isia cst, ut pacifici
junclis, professionibus responsionis nnslrae sermo in eo mancrent, neque dissensionuni studio super
descendal: ul per gradus demonsiraia; fidci,jam in fidei disce|ilaiioiiihiisdissiderent; cum qui solus re
ipso apicc veri Dei Chrisii libcrlalis noslroc fiducia liiiquerelur, non solus cssci; el qui a Deo cxissel,
conquiescat. Post 280 sacrauiciilnni iiaque scrmo- eiun a quo exissel Deum in se haberet: deinde in
nis ejus , quo dixcrat: Qtti me viclitviclilet Pairem ; saeciili)vexali, paiicnies proiiiissionuin ejus essent,
ct: Non creditis miiti, quoclego in Palre, et Pater in qui mundum a Deo exeundo et Dcum secunvhabendo
me? (I) Vcrba, quw ego loqttor vobis, uon a me lo- < C vicisset.
quor; scd Paler, qui in me manel, ipse facit opera sua. 51. Filittm infirmttmnon probat gloriwpelilio, non
Cred.te mihi, quoniam ego in Palre, et Pater in me polestatisacceplio. Poleslas omnisFilio esl congenila.
esl: sin aulein, vel propler opera ipsa credite ( Joan. — Poslremo iniius mysierii fidem locniurus, elevatis
xiv, 9<?fsen<7.).Poslmultipliccm ergohunc ingenlium in cceltimoculis ait : Pater, venil Itora, honorifica
mysteriornm sermoncm, sequilur respondenlium fdittm inum, ttt ftlitis(4) fuus lionorificelle. Sicut de-
discipulorum sermo isic: Nttnc ergo scimus quia ditii illi potestatemomnis cornis, tit omnequod dedisli
nosli omnia, el non liabesnecesseul aliquis te inter- illi, det ci wifamwternam (Joan. xvu, 1 ef 2). Anne
roget; in hoccredimusqtioniama Deoexisli (Joan. xvi, libi inlirmus videlur, etim bonorificari se rogal? Sit
50 ef 51). Virluiibus in eo Dei, naturam quoqne Dei planc infirmus, nisi honorificari se idcirco poslulat,
inlcllexcrunt: ncque cnim nossc omnia, et cordium ul ipschonorificct honorantcm. Dchonore accipiendo
cogitatinnes scire, missi potius a Deo posset csse, el rcddendo, libro alio (Lib. m, u. 12) traciavimus,
qiiam nali. In lioc ergo sc credere profuenlur quod ei eadem revolvere admodum (rf) oliosum est. Certe
a Deo exierit, quia naturoe in eo Dei esset polestas. non ambigitnr gloriam idcirco posci, ut glorilicelur
30. Exiiwnh nomine id apte significanl. Exilio illa imperticns. Sed fortein co imbecillus est, quod po-
nativitatemdicil, non alienaitonema Palre. — Intclli- lcsiaiem oninis cnrnis accepit. Sit quoque acceptio
gentiam (a) autem eornm collaudans Dominus re- D potcstatis imbecilla, nisi potcns esl illis, quos acce-
spondit, nnn ulique quod missus essci, sed quod a pit, vila?.tribiiere aelernilalem. Sed in eo ipso quo-
Deoexisset, profoclum nativiiaiis ex incorporali Deo que, quod accejiil, naiurocali(|uainfiriiiitasarguiliir.
sub exilionis significaiionc leslalum (V. /ifr.vi, H. Sit |)lane acceplio infirmiias, nisi Cbrisius ex naiivi-
30). Nam et ipse naiivitatem suam sub cxiiionis de- lale potius, quam ex innascibililaie Deus verus est.
(1) Bf verba. Paulo pnst, e! Paler in me sine verbo (5) Vnx nunc abest a codice noslro. Paulo post,
csf, juxla groccuni, -/.a.ib na.Topev ip.oi. rfispmv/nfHr.
(2) 0'«' « Deo. (4) Deest tuus.
(a) In ea scil. sitam fide, qua eum a Deo exisse se (b) Lips. et Par. renief hora, refragantibus aliis li-
credere prnfilentur, Diiniinus collauiiat et confirmal, bris et graecoepyjrca&pu, v.a.ivOvEW).oi3ev. Unde par-
cum sialim respondet, Modocredilis. Quocirca verba, ticnlani nunc revocamuscx Rad., Er. ct ms. bas. Val.'
no)i nitque quod missttsesset, serfqitod a Deo e.visset, (c) Iia Lips. cuin mss. Al Er. posl Bad., animi
non ad respondit, scd ad intcliigentiamcollaudans re- cvqui.Par. animwquiores.
fcrcnda snnt. (d) In ms. Val. bas., odiosum.
505 DE TRINITATE LIBER IX. 500
Quod si acccjilio pnlcsiatis, sola esi significaiio na-, \. lumposlremoomnialioccialiabsoliiiione concluderet:
tiviiaiis, in ipia accepit id quod est; non est inlirmi- Hwc est autem vita wterna, ul sciant te solum verum
lali daiio dcputanda, quac lolum hoc nascenlem Deum, el quem misistiJesum Christum (Ibid. xvu, t-
consiimmat esse quod Detts esl. Cum enim innasci- 5).Vitac oclernocfidem vel loqui, hoerelice, disce, vel
bilis Dcus ad perfeciam divina: beaiiindinis naiivi- credere. Et separa a Deo Chrislum, si poles, a Palre
lalem unigenito Deo auetor sit, auclorem nativitalis Filium, a Deovero super omnia Deum, a solo unum
esse sacramenluiii («) paternum est. Caeierumnon (unus eiiiin DoininiisestJesus Cliristus , I Cor. vm,
babet coniumeliam, (b) quse s« auctoris sui esse 0); si vita oelernaest in Deum solum verum credi-
iinagincni genuina nativitate coiisimimal. Ded;sse disse (g) sine Clirislo. Si vero separalo Christo a
cniin potesialeui omnis carnis, et ad id dedisse ut solo Deo vero, in confessione solius Dei veri viia
dct ei viiam ociernam, habet et in dante quod pater selerna non capilur; non inlelligo quomodo nobis a
esl, et in accipienle quod Deus cst : cum et in co Deo vero separandus ad lidem sit, qui non sil sepa-
signilicetiir Pater esse, quod dedeiit; et in eo Filius rabilis ad saluiem.
Deus maneat, quod vilococternoBdandaesumpseritpo- 55. Objecto loco Cbrislus innuitur verus Deus. —
teslatcm. Naturalis igitur lilio Dei et congenita omnis Quamqnanvigilur sciam niorosas difliciliumquocstio-
polesias cst : qu e cuui dala sit, (c) non alienat eum B nimi absolulioncs legeuliiim desideriis graves esse ;
per id ab aiictorc quia data csl; cum quod sitaucto- tamen (1) dilaia ad modicum lolius veritatis demon-
ris, hoc datum sii, dare scilicet vilam oeternain, ct straiione, indulgeri mihi cxisiimo non sine aliquo
corru|>iioiiem282(rf)in insorruplioncm mulaie. Dc- fidei profectu, his ipsisdiclis evangelicis tecum, hae-
dit itaque Paler omnia, et accepit Filius omnia : ne- rciice, lucianii. Audis professioneiii Doinini 283
que ambiguum cst, cuni dixei il : Omnia quw Patris dicenlis: Hwc est autemvita wtema, ul sciunl le solum
suni, mea sunt (Joan. xvi, 15). El hic quidem non verttni Deum, el quem misisliJesum Clirislum. Quoero,
crealionum species, neque clemcnlorum diversas quid sit quod sensum moveat, ne verus Deus Cliri-
siibstiiutiones praesens sermo significat (V. infra n. slus sii? Non enini tibi nunc quid de Christo (h) cre-
72): scd bealaeatque absoluloedivinitatis nobis glo- dercs, significatio aliqua alia subjecla demonstrat.
riam pandcns, Deum iu his ostcndil iiUelligendum Non liabes quidquam pioeler quam Jesum Ckrhlum;
essc quae sua sunl, in virtute, in aelernitale, in pro- non (ilium hominis, ul de se solet dicere; non fiTium
videntia, in poteslale : non quod hoec Deus ila ha- Dei, ut profiicri ei de se usitalum est; non desccn-
beat, lamquam aliud quid exira isla esse (e) creden- denteni panem vivum de coelis, quod cum mullorum
dus sit : sed quod in his ad aliquantulam sensus scandalo de se (i) frcquenlal (Joan. vi, 61). Scd
nosiri opinionem significatus sit ipse quae habeal. C dicens : fesolum verum Deum, et quem misisli Jesum
Unigenitus igilur in his se docens subsiitisse quae Chrislum (Joan. xvn, 5), omnem procnominum et
Patris suni, cum ex se bumplurum esse sanctum cognominumsuoruni, vel naturalium, vcl assumplo-
Spii itum dixisset, adjecit : Omnia quw Patrh sunl, rum consueludinem praetermisit: ut cum confilcn-
mea sttnl; proplereadixi, de meoaccipiet (Ibid.). Oin- dus solus verus Deus et Chrislus Jesus acternitalem
nii quoe Palris sunl, sua suiit, tradila utique et procstarent, sine dtibio in ea Jesus Cbristus esset
accepta. Scd data non infirmant (f) diviniiatem, quoe significatione, qua Deus esl.
in his euni constituunt csse quibus Paler est. 54. Nec repugnal quod Pater dicalur solus verus.
52. Inseparabilh esl a Patre. — His igilur ntinc — Sed forle quqd ail le solum, communionem
gradibus proemissacde se intelligeniiae usus esl, ut alque unilatem suam a Deo scparal. Separet sane,
cum se a Deo exisse docuissei, secumque esse Pa- si non ad id quod ait, fe solutn verum Deum, conti-
trcni profcssus essei, scque niiindum vicisse leslatus nuo subjecit, ef quem misisli Jesum Cliristnm. Et
cssel (Joan. xvi, 28, 52, 55), et honorandus a Patre sensnm audientis imerrogo, quid credendus sit Jesus
Patrcm c-set houoraiuriis, et accepla poicstate in Christiis; cum ad id, quod Pater soltis Deus verus
danda universoecarni viiac aelernilaie esset usurus, credcndus sit, credendus et Christus sit? Sed solus
(1) In edi ione proecedenle, dilatala.
(a) Idesi, proprietascsi.quasola pater afiliodislin- D his quw kabeal, ipse significalus sit.morc
Hic docelur Deus
guilur. iia simplex, ut in co nequaquam noslro aliud
(b) Apud Par. qui. Procferimus cum mss. qum, sint habcns ct babiia. Quocirca lib- vm, n.24, dici-
scil. accepiio. Nonnulli deinde omiltunt se, quod ad lur : Se omnemper sua edocel, el sua non aliud quam
Deum nnigenitum referlur. In tribus Vaiic, qtiem seessesigniftcai,ut ubi suainsint, ipse esse intelligalur.
auctoris sui imaginem. Al apud Bad., Er. et Lips., (f) Bad. et Er. cum uno e mss. Vatic, nativila-
quwauclorh sui exprimit imaginem: quod enim Paltr tem : minus bene.
dedit poiestatem, in hoc filium genuil; quod Filius (g) Editi, sed non sine Cltrhlo separato Ckrislo a
accepit, uaiivilatemconsummat: glossema. Deo vero, etc, lectione minus sincera et interpunc-
(c) Excusi,nona/ienafaesfperirf :einendanlurexmss. tioue vitiosa. Castigantur ope mss.
In nonuullis notoemss. omillilur in in- (li) Bad. et Er. cum ms. Remig., credideris. Lips.
(d) probae et Par. cum Corb. el aliquot aliis, credere debeas.
corruptionem. cum sinccrioribus crederes.
(e) Par. cum vetere ms. Colb. credendumsit, Mox Rejionimus
eadem edilio post Er. et Lips., ipse qui habeat. Ma- (i) Receniior ms. Colb. quem Bad. et Er. secuti
gis placet cuiu Bad. cl mss, qum, pula, serfqttod in suiii, frequenter dsserit: rcluctanlibus aliis libris.
3 .7 SANCTlIIILARH EPISCOPI r>08
forle Paler Deus verus Christo non relinquit ut V.Deum patrcm confessa, non confitelur el Christmn.
Deus sit. Non rclinquat(i) sane, si unus (u) Deus Per id enim Christum confessa Deum verum est,
paler Clirisio, ut unus sil Dominus, non reliquit quod solmn verum Deum confessa sit Patrem. Ita
(I Cor. vin, 6). Quod si unus Deus pater Christo quod solus Deus pater Deus verus esi, Deum verum
non adiinit ut unus sit Dorainus, ila solus Deus esse confirmat et Chrisium. Non enim unigcnito
paler vcrus ChrUlo Jesu non aufert ui Dettsverus Deo naturae deinulationem naturalis nativitas in-
sil : cum ad vitaeaelerneemeritum hoc proficiat, ut lulit: (c) nec qui ex subsisiente Deo secundiim di-
cum crcdaiur soius verus Deus, credalur et Chri- vinae generalionis naturam Deus (4) subsislil, ab co,
slus. qui solus verus Deus esi, separabilis est veriiate
55. Nec locusesl, ut Chrhtus aliud a Deocredatur. naluroe.Tenuil auiem nalura verilatis suae ordinem,
— Quid nunc, (2) rogo, stultitiaetuoesensu Chrisio (rf) ut naiivitalis veritaiem veriias naturalis invehe-
deputas, hscretice, (b) ut esse credatur; et Christo, rei, nec alterius ex se generis Dcuni Deus unus
qui viiani auernam tribuit, qui houorificandusa Pa- (5) efferret. Alque ita sacramentumDeiiiecin soliiu-
tre Pairem iionorificavit, qui mundum vicit, qui dine, nec in diversitate consislit: cum ueque alier
solus relinquendus non solus est, sed secuui habet Deus deputetur, qni ex Deo cum naiurocsuae pro-
Patrem, qui a Deo exivil alque a Palre venit? Quid B priela.le subsiilerit; neque in unione maneat, qnem
ei in lauiis Dei virlutibus nato naturoe ac veritalis palrem nalivitalis verilas doceat confiienduin. Non
imperties? Soluin enim verum Deum patrein inuii- desernil igilur natus Deus iiaturocsuaeproprielatem :
liter 284 (5) credimus, uisi credamus et queni mi- et naturali in eo virtute est, cujns in se lenel natu-
sit Jesiim Christum. Quid haercs? quid Chrisius rali naiivilate naturam. Non cnim in eo Deus aut
confitendus sit dnce. Nam qui quaescripta sunt ne- demutatus, aut degener est; cum si quod viliunv
gas, quid reslat, nisi ut quoe non scripta sunl cre- nativitas inlulissel, ei potius naturae coniumeliam,
das? 0 iufelix volunlas, el veritali obnitens fal- per quam naiivilas subsisiebat, (e) inveheret, dum
silas! Cum in fide et confessione veri Dei patris quod ex se est desineret 285 esse a.u°d suum esl:
Cbristus uniius est, rogo qua fideverus Deus nega- atque ila non eum demutatio (6) (() corrumperel,
lus creatura esse dicctur, cum fidcs nulla sit in qui in substantiam novam nativitaie subsiitcrai;
solum veru.m Deum credidisse sine Chrislo? Sed sed eum, qui in nativilale filii impolens naiuraj si:ae
angustum te, haeretice, etdivini Spiritus incapaccm, tenere conslantiam, exlernum aliquid a se alienum-
coelestium dictornm non adit sensus : el vi|>ereo que genuisset.
inspiralus errore, Chrisium verum Deum nescis in 57. Unitas Palris el Filii non liumanomore cogi-
fide solius veri Dei ad viloe oeterniiateniconfilen- C fanrfa. Filii nativitas.— Non est auiem , ui saq>c
dum. jam commemoiavinius, in uniiale Dei patris cl Dci
36. Eo quod solus Deus verus Paler, verus eliam filii hunianarum vitium opinionum : ul sit vcl exten-
Deus esl Chrislus.Aitud eum dicerePalri esl injuiw- sio, vel series, vel fluxus; ul aul rivum fons cflcii-
sum. — Sed Ecclesiaefides soliini verum Deuni pa- dat ab origine, aut ramum arbor lencat in caudice ,
trem confessa, confiietur et Clirislum. Neque verum autcalorem ignisemillat in spatium. Iloecenim (</}ab
Christum Deum confitendo, non et solum verum se inseparabili protensione inancnl poliusdetcnia,
Deumpatrem confitelur: neque rursum solum verum quam (h) sibi sunt: duin et calor (7) in igne est, et

(1) Ptane; mox, tion relinquit. (5) Ec[erret. Alque ila soepescribilur lioc verbum
Ergo.
(2) Credemut. in eodem codice.
(3) Postea, quid hwres? quid moraris? /6) Corrumpebal.
(4) In ms. noslro, substitit.Paulo post, insepara- (7) 7n igni est.
bilis.

(a) Sola editio Par., unus DominusPater: male. D (e) Edili, inferret. At niss. Corb., Mart.,Val. bas. ac
Respicitur hic locus Apo>toliI Cor. vm, 6, libro su- plures alii, inveheret.Quinqueex anliquioribus, inltw-
periore, tujus num. 55 videsis, copiose tracia- reret: qui quidemantea cum habei»lirfpolius,nonei potitts.
lus. Quocirca non displicet Carnnt. id potius naturrn
cum credaiur et conlumelia.... inktererei. Non male liic Paier nun-
(6) Bad. cum. aliquot mss., uf oblitus
Christo : quoruin loco Erasmus, quantum cupatur nalura per quam nalivitas snbsisiil; cuiu
pracfaiionesua in interpolatores declamasset, subsii- adversus baerelicos sermo sil, qni Filio divcrsam
luit, uf cum credilur Deo Palri, credalur et Christo. ab eo naiuram adscribebant. Quam hoc Pairi sit
Lipsius tandem de suo restilnil, cum esse credaiur contumeliosum, demonstrat Augusl. Serm. cxxxix,
et Christus: quod poslea obtinuit. Locum liunc re- n. 5, et 4. Vid, sup. coi. 105, nof. a, ef 126, nof. i
sarcimus ad fidem mss. in qnorum tribus desidera- httjus edilionis.
lur, ef Chrhto: quae repetitio quamdani habet em- (/') Par. corruperat; ediii alii, corrumpebat:enicn-
pliasim, lioc nimirum sensu : Tu qui non vis ut damur ex mss. Colb. et Gcrm.
Chrislum Denm esse crcdamus, quam ei natiirani (g) Bad.,Er. etunuse mss.Vatic omitlunt abse:
deptttas? ci, inquam, qui vitam aUernam tribuit, pro quo aller codex ab Vatic habel in se. Utruinque po-
qui, etc lest admitti. Nam arbore rainus , a lonte rivus
(c) In vulgalis, ef pro nec; et infra, insepardbitis proienduntur, et iu iis niiiilo minus indivulsi ma-
pro separabilis.Concinnioresl leclio mss. nent.
(d) Anliqiii cod. Colb., Carn. el Germ. utnalivita- (/i) Martin. nis. sibi insunt: quod Erasmus ad lim-
tem veritas, etc. bum adscripsji, ac poslca Lips. el Par. in textuni
509 DE TRINITATE LIBER IX. 310
in arbore ramus est , et rivus in fonle est. Et hsec ^L tur ex Dei forma, servi formam natus acceperat: sed
ipsa res sola sibi est poiius , quam res ex re substi- hanc carnis assumplionem ea, cum qua sibi natura-
tuta est: quia non aliud (a) arbor quara ramus, nc- lis unitas erat, Palris natura (rf)non senserat: et no-
que ignis quam calor, neque fons possit esse quam vitas lemporalis, licet maneret in virlute naliirae,
rivus. At vero unigenitus Deus ex perfecta atque (3) amiserat (e) tamen, cum forma Dei, naiuice
inenarrabili nativitaie subsistens Deus est, et vera Dei secundum assumptum hominem unitaiem. Sed
progenics innascibilis Dei est, et incorporalis na- summa ({) dispensaiionis lucc erat, ut tolus nunc
turoegeneratio incorporalis, ei Deus vivus elverusa Filius, homo scilicet et Deus, per indulgeniiampa-
vivente Deo vero, et inseparabilisa DeonaturoeDeus: lernse voluntatis, uniiali patemoe naturaeinesset: ct
dum 286 subsistens nativitas non alterius naturae qui nianebat in virtute naiurae, maneret quoque in
Deum (l)perfecit, neque generatio.quoe subslaiuiam genere naturoe. Id enim homini acquirebatur, ui,
provehebat, substaniiae naluram demutavit in ge- Deus esset. Sed manere in Dei unitate assumptus
nere. homo ntillo modo polerat, nisi per unilalem Dei in
58. Unilas palernw nalurwChrislo ut homittinegnla. unitatem Dei (g) naluralis evaderet: ut per 287
Per gloriamei reddilur. — Sed dispensalioneassump- hoc, quod in natura Dei erat Deus Verbum, Verbuni
taecarnis, et per (b) exinanientis se ex Dei forma ]B quoque caro factum rursum in natura Dei inessel:
obedieniiam , nalurae sibi (2) novitatem (c) Cliristus aique iia homo Jesus Christus maneret in gloria Dei
homo natus intulerat, non virlutis naluroeque patris, si in Verbigloriam caro esset unita : rediret-
damno, sed habitus demiitatione.Exinaniens se igi- que tunc in nalurae palernae eliam secundum honii-
(1) Perficit. (5) Sic et a prima manu codicis nostri; sed ex
(2) Novitatem.Asecunda manu, nalivilate. emendalione, non amiseraf.
male transtulere. Nam illud, sibisunt, hoc sonat, sidcbat a divina, utpote passibilis ab impassibili ,
ea non esse sui juris, nec per se subsistere; adeo ul morlalis ab immortali, inlirma ab omnipolenle. At
ramus cum caudice non sint duaeres integroeet per- ubi per gloriam redditur incorruptibilis, iminortalis,
fecloe,quarum una substiiuia sit ex altera , sed una aeterna, etc, tum perfecla gaudet, quanlum creatiu
sola tanium subsianiia, quae ex duabus parlibus si- subslantiaelicci, cum Dei uaiura consensione : quam
inul junclis suam subsisientiamobtineat. quideni coiisensionem, ut ex sequeniibusmagis per-
(a) Pula in sub^isiendi ralione, qiuc una liic con- spicuuin erit, vocat Hilarius unitaiem ualuralem. Ne-
sideralur.Nam qnod proxiine anlea resex re subslilula que esl quod quis quaerat, cur Cliristusillam dicaiur
ea dicalur, quaeex re subsistenie subsistentiamsuam amisisse, quam antegloriosaniresurreclioiiein secun-
consecula sii; palet ex postremis lib. vm verbis, dum assumptuin hoiuiuem numqiiani habuerit. Ea
quihus Filius asseritur ila indiffcrensa Deo Deus, ut eniin ralioue vere aflirnialur amisisse, qua vcre di-
perfeclum Deum substitueritpeifecia nativilas. citur de ipsius carue, Hic est panisqui de cmlo de-
(b) lia mss. At excusi, exinatiiendi. C scendil. Ut enim docet S. Leo cpist. nunc xxiv, c 5,
(c)Mss. Remig.,Germ., Martin.ac vetusColb., na- Augusiiui verba inuluaius ex lib. contra Serm. Arian.
tivitatem. Malumuscum libris aliis novilatem, boc c. 8: Propier hanc unitalem personwin ulraque nalura
est, novam liominis naiurain : quod confiruiarc licct intelligendam,et fitius kotninis legitur descendisse de
his niim. 14: Qui cum se evacuaveril,ut manensSpi- cwlo, cum filius Dei carnein rfeea Virgine rfe qua est
ritus Cltrhttts , idem Clirisius liomo esset; iu corpore natus assumpsit, etc Enim vero Cbristus, anle car-
demutaiio kabiluset assumpiionaiurw (en naluroeno- nis suiccpiionem , proedictamillam unitatem sirapli-
vitas ), naturani muiteniis divinitaiisnon peremit: cn citer et absolute babuerat, postca vero secundum
quid sibi velit, nonvinutis naturwquedamno. Sed et assumptiiin hominem non habebat: at aliqtiid ha-
initio num. 55, non obscure dalur, quod ncttivilasho- buisse simpliciter, et post non item habere, quid est
mjnis naluram novainintulit. nisi iimillere? Negolium facessere hic posset, quod
(d) Bad. et Er. eum recentiore ms. Colb., non si- eiiam formoeDei jacluram facere hic praedicelur,
neret. Qnid hic signiiicelur, planuin est ex his num. nisi formmnomine exteruum habilum inielligendum
60 : Ignorandum extstiinas, Patrem exlra hctnchuma- esse jam supra, num. 14, osiensuiu esset.
narum passionumassttmpliotiem sinecaruis suscep-
tione mansisse? ([) Hoc est, consummatio atque perfectio: quae ut '
in n, n. 27, exponilur, inhocsita erat, tif quod
(e)In mss. Corb. ab antiqua manu secunda Cislerc tumpsal.
aliisque recenlioribus,uoufli!tiseraf;elmoxapudPar., filittskominis est, ad perfectumDei filium, id est,
nativilalem, non unilalem: corruple. Qui prtedictum od resumendam indulgendamque corpori mlernilatis
sum gloriam, per resurrecliouis polenliam gignerelur.
codicem Corb. annis ab hinc circiler 800 emendavii, D Ubi ad perleclum Dei (ilium gigni idem oinnino est,
hic ad oram adscripsit, Notajwvutn dogtnu: non ca-
piens quid unilatis Dci naturalis jaclurain vel recu- quod bic folusnunc filius, vel quodsupra, nuin. 0, fo-
fus Iwmototus Deus: ac
perationem diceret Hilarius , cujus nova polius et per indulgenliam paternm|iroinde quod hic dicitur ,
volunlalis unitaii palernw
iuusiiata nobis est loquendi raiio , quani dogma. natune inesse, idem sit
Non enim negat in Chrislo , ex qtto carnem susce- nccessecsl, quod laudatoloco
hunianani divinainque naiuram corpori oelernilaiis glnriam per resurrectionein in-
pit, natiiralem inlerconslanier
unitaieni: quam adeo propugnavil, ut dulgere. Confer ulrumque locum.
supra n. 11, et carnem spoliatam et carne sespolian- (cj)Sic mss. At cditi , naluralem: hac mutatione
tem uniim euiudemque Christiimnegari non perniil- Hilarii sctqiuni ac sublilc argumeiilum prorsus ob-
terel. Longeminus seittil Clirislumab unilalenaturoe scuranles. Volensenim demonsirare Cliristum esse
palcrnie excidisse: cum quasibi, cliani pust assump- Deum naturalem , hoc eo conlicil, quod ipsius caro
tum lioiniuem, naturalis unitas erat, uli proxime ab in gloriam ac naturam Verbi Dei uniia, insit in uni-
ipso audivimus, ac fuse probalur lotolibro supcriore, laiejiaiernoe naiuroe; quod fieri non possit, nisi una
et aliis passim. Quaecst igiiur naturalis illa uniias , el eadcni sit Patris ac Verbi Dei natura, qua me-
(iiiam Clirislus secunduin hoiniiiem amiserit? Non diante caro cum nalura Verbi Dei unila , unita sitet
alia sane, quam ipsaiucl gloria: cujus nonduiiicon- cuni naiura Pairis; proindeque nisi Chiislus sil na-
sors facia humana ipsius natura, quodam modo dis- luralis Deus.
311 SANCTl HILARII EPISCOPI 512
iiein imiialem Verbum caro faclum, cuin gloriam A. j tionis excesserai: scilicet ut in ca natura per glorili-
Verbi caro assumpta lenuisset. Rcddenda igitur apud calionem rursus esset, inqua sacramehto crat <li-
se ipsum (a) Patri erat unilas sua, ut naturoc suae vinaj nalivitaiii uuiliis, (o) esseiquc Palri apud se-
naliviias in se rursum glorificanda resideret: quia metipsum glorificatus: ut quod
apnd eum anie lia-
dispensaiionisnoviiasoffensionem iinilatisintulerat; et bebat manerel, neque alienaret ab eo form:c D..i na-
unilasut perfecta aniea fuerat, nulla esse nunc jiote- luiam, fprmocservilis assumpiio; sed
apud semel-
rat, nisi glorificata apudse fuisset carnis assmnpiio. ipsuni glorilicarci formamservi, ut maueret (h) esse
59. Cloria Palris gloria Filii, idque sonat apud tc. Dei forma : quia qui in Dej forma manserai, idem
Hmc kominiassumplo non conccssa, peracia dhpensa- erat in servi forma. Et cum servi fornia glorificanda
tione rogalur. — Et idcirco tanio aniea procp.iratoad esset iu Dei fornia, apud eum ipsum gloiificanda erat,
fidei hujus inlelligentiam sensu, cum dixissct: Hac in cujus forma forma: servilis eral habitiis honoriiidus.
estaulemvitawterna, utcocjiwscanltesolumverwnDeitm, 40. Verba Dei qualict.Gloriamcami non Verboqttw-
el quemmisistiJesum Christum(Jo«n.xvii,5); subjecil sivit Chrhlus. — Non nova vero h;cc,
neque nunc
secuiidumdispensaiioiiissuac obediciiiiam, Ecjoteglo- primum evangelicis docirinis (i) consignala vox Do-
rificavi super lerram , opus consumtnuvi,qttod dedisti niini est: et hoc ipsum (j) glorifivaudi Filii apnd se-
mihi ut facerem(Ibid. 4). Posl quoe, ul incriluin obe- B[ nieiipsmn Dei pairis sacramenluni pulcherrima illa
dientiaecl sacranientum lolius dispensatinnis iniellige- spei su:e eratulatione testaius est lum , cumJuda ad
remus, adjecit, Et nunc (b) glorificame lu Paler apud prodiiionem exeiinle , gaudio consummandac suaj
temetipsumgloria qttam hubebam, antequam smculittn dispensaiionis elaltis hoec dixit: Nunc honorificatus
essel, apud le (Ibid. 5). Qui nianere Chrisium in na- est filittshominh, cl Deus lioiiorificatusesf in eo. Si
tura Dei denegat, el inseparabilem esse atque indilfe- Deus honorificatus esl in eo , el Detts hoiwrificavit
rentem a solo Deo vero noncredit; respondeat qu;c eiimin se, el Deus prolinus honorificavit eum (Joan.
hujus petitionis sit ralio, £f uunc glorificame lu Paler xin, 31, 32). Quid limosi corporis graves aniniie, et
apttd lemetipstim.Quid enim causac esf, ut eum Paier sordente peccatis conscieniia foetidae coenosaequc
glorificct apud semelipsum? aut quoe veibi hujus si- (/c)mentestisqucadjudicium divinocdese professionis
giiificatio est? quivesignilicalionis effoctusest? Paier intlamur? et arbilros nos naluroccoeleslis(irfest, di-
namque non eget gloria, uec se exinanierat de forma vinae)depuiantes, iui|iiis ad Deum caliimniaeuosiroe
gloriau stue. (1) Quomodo autein apud semctipsum disputalionibus (/) rebellamus ? Quanla potuit enim
glorificaturus est Filiunv, el ea gloria quam habuit Dominiis verborum simplicitate cvangelicam fidem
apud eum anie mundi consiiluiionem? Sed apud lociilus est: et in lanlum ad intclligcntiam nostram
eum haberc qui sensus est? Non enim ait gloriam , C sermones aptavil, in quanium natiirocnosirae ferret
quam habebam anteqnam sieculum esset,(c)cum infirmiias; non lameu ut aliquid minus dignum na-
essem apud le; scd gloriam, quam habebam apud lurac suaemajesiate loquereiur. El primam quidem
te. Esse enim apud te, coiisistcnlein significal: ba- dicti sui significaiioncni non ambiguam existimo,
bere auiem apud tc, natura: sacramenlum docei. cum ait: Nunc honorificatitsesl filius hominis. Gloria
Gtorifica (2) vero (d) me apud le, non idem esl quod enim omnis non Vcrbo, sed carni acquirebaiur: id
glorifica nie. Non enim senietipsiiin glorificari lan- est, non naiivitaii 289 Dei, sed naii hominis dis-
lum 288 'ta> tit siL>ialiquid sil (e) proprium gloriae, pensalioni. Hoc vero qucd sequitur, quid significet
rogat: sed apud senictipsum Patrem glorificari se ab inierrogo, Et Dens honorificatusest in eo. Ilonorifi-
eo precaiur. Ut eniin in uniiale sua nianerel ut man- catiiin eniin in eo Dcum audio : cl quid isiud sil se-
serat, glorilicaturus cum apud se Paler crat; quia oundum inielligeiuiam tuani, hocrelice,ignoro. Deus
gloriocsuoe (3) unitas (() per obedienliam dispensa- in eo honorificatiis est, in filio uliquc homini-: et

(I) Quomodoergo. (3) Unilalem,

; (2) Abesl vero.
(a) Seu a Patre, tacita voce Filio: qui nativilasna- D ct Er., ttt maneretDei forma , qttia qui in forma servi
turw stiw postca vocalur. manserat, idemerat in forma Dei.
(b) Carniil. codex, Clarifica me.... gloria qiiam Ita- (t) Par. cuin velere ms. Colb., confirmala.
bui. Tuin ms. Vat. bas. antequam mundus essel (j) Mss. Vat. bts. el Marlin., gloriftcari: tum so-
apud te. lus Vat. bas., Filium apud semetipsumde Patris sa-
(c) Hoecveiha,cum essemapudte,om'M\lcodcx Vai. cramento: mendose. Ilic vox sacrainentumperindein-
bas., sed omilli non debent. lelligenda cst, ac si repetiia esset in hunc modiini:
(d) Illud me adjecimus ex ms. Yal. bas. el altero Filii apud semclipsum glorilicandi sacramenlnin,
Vaiicanoebibliothecae. quod DeiPairis sacramcnium esi, id csl, propria il-
(e) Id esl, non rogat ut aliquid glorioe sibi pro- lius ratio: quo sensu ntim. 31 dicliun esl, Auctorem
priuin obveniat ac peculiare, quodcum gloria Pairis nativitalh esse, sacramentumpalemum est.
non prorsus cominuiie sit. (k) Adjecimus mentesex mss.
(f) Sic poliores niss. Atediti, unitatem. (/) Bad. et Er. cum uno ms. Vatic faliunns, qnod
(g) Codex Val. bas. cum Marlin., essetque Paler: ct habuilCorb. a prima manu. Par. ciim mss. Colb.
qiiod non placet. ac Germ. repugnamus. Praeferimuj ciim Lips. cialiis
(/i) In vulgatis dcest essc, quotl suppletur ex mss. mss. rebellamus. Sic lib. u ad Constant. n. 6: sttb
Sic supra n: 14: uou tif Clirhlus , qui in forma Dei rejiciendisnoviltilibusnovis ipsi ad Deum vacibus re-
vrat, Ciirislusesse nbn nlaneat. Maleaulelit apud liad. bertamtts:
515 DE TRINITATE LIBER IX. 314
quacro an filius hominis idem sit ct filius Dei. Et i !Lilligent, in nullo tamen agmine hoerendi molesiiam
cum non (a) alius sit fdius hominis, neque alius fi- coniinebunt. Filius enim homiuis glorificalur, et
lius Dei (Veibum eiiim caro factum est); et cum glorificalur in eo Deus: el Deus glorilicaluin cuin in
qui Filius Dei csl, ipse et hominis sit (ilius; requiro bomine glorificavit iu sesc. Non enim idipsum est
quis in hoc lilio hoiniiiis, qui et lilius Dei est, glori- glorificari lilium hominis, quod ct glorilicari in filio
ficnttis sit Dens (b). hoiuiiiis Deum , vel (/;) glorificare in sese glorifica-
41. QuatnmiiluaPatris el Filii gloria. Glorificariin tiini in hoinine Dcum. Loquere hoc secundum im-
filio kominh Deutn qtttd. Glorificalumin filio Iwminis pielaiis tuoesensum verbistuis, quid velis esse glori-
Deum qui Deus glorificetin se. — Quia in lilio homi- ficari in filio bominisDcum. Uiique aul Christum n<:-
nis, qui et filius Dei cst, glorificatus Deus esi, videa- cesse est esse qui glorilicalur in carne, aut Patrem
mus quid sii hoc, (c) quod leriium subdilur: Si Deus qui glorificetur in Christo. SiChristus est; Deus cer-
glorificatus est in eo, et Dcus glorificavil eum in se. te Christus esi, qui glorilicalur in carne. Si Paier
Quod isttid, rogo , sacramenli mysierium csi? Deus esi, sacrameiilum unitatis est, cum Pater glorilicelur
in filio hominis glorificatoglorilicatum Deum glorifi- in Filio. Aut Chrisium confitendo, Deum eliam in-
cat in sese. In filio honiinis Dei gloria est, et gloria vilus Ioqueris: aut(i)Palrem Deum intelliger.uO,na-
Dei in gloria filii lioniinis. Deus (rf) glorifical iu sesc B tiirain Dei pniris non negabis in Christo. Alque hoec
Honio ulique non per se glorifieatur. Nequc rursuni de glorificato filio hominis, et glorificato in eodem
qui in hotnine glorificalur Deus, licel gloriam acci- Deodicta sint. De eo vero, quod glorificatumin Dlio
pial, non lamen aliud ipse quam Dcus est. Al vero hominis Deum Deus glorilicat in sese, in quo tandem
cuni, glorificato filio hoiniuis, glorificans Deum Deus tibi relictam facultaiem exserendoeimpietatis exisii-
glorilicet in sese; invenio (e) naturoe gloriam iu glo- mas, nc secundum naturae verilatem verus Deus
riam naluraenaturain gloi ificantis assumi. Non enim Christus sit ? Cliristum cnim Deus naluin hominem
sc Deus glorifical: sed glorificaiuin in bomine Deum glorificat in sese: numquid exlra se est, quod glori-
glorificat in sese. Quod autem glorificat in sese, fieal in sese? Reddit enim iu se Christo gloriam,
licet uon se glorificel, tamcn in naiuraesuaogloriam quam apud se habuil: el cum (;') in formam Dei as-
naluram (f) glorificans assumii. Et cum glorificaifs sumpiio formaeservilis assumitur, in se glorilicatur
Deum Deus, quia glorificatus in homine sil, glori- glorificatus in homine Deus, qui anie (fc) vacuilalis
ficitin sese; eum quem glorifieavit (g) Deum in se dispensaiionem in sese erai, et (/) per formain scrvi
inesscdemonUrai, cuni euin glorilicet in sese. Affer et per naluram nalivilalis uuiius. Nalivitasenim non
nunc quisquis cs, liocrclice,flexuosoe290 doclrinae novoeneque alienoe.naturac Deum fecerat, sed naiu-
lu;c inevolubiles quasliones: quaecum se nodis suis l2 ralis filiuspatrinalurali generalione291suuslltcral'

(a) In vetuslissimis codicibus Vat. bas., Colb. cet Pater , lamen in naturoe su:c gloriam redundet
ac Geini. necuon Bad. el Er. hic el mox, aliud : qua quod glorificat in sc
loquendi ratione, quamvis uobis minusaccurata, pro (</)AddimusDenm ex plerisque ac polioribus mss.
suo lamen lempnre minimc suspecta iisuin esse Hi- exquibus Colb.,Germ.,Vind.,Remig. sulijieiiml dein-
larium vix dubitamus ad signilieandam iu Christo de, in se, in sese demonstral. Unde non displicet cum
personoe nniialem. altero Colb. el uno Sorbon. in se : in se esse dcmons-
(b) Pendct quaeslio insiiiuta; quia supervacanea trat.
videlur responsio: cum Pater Filio hoiiorem imper- (li) Aptid Erasmum, glorificari: queni male secuii
liens, et ab eo rursuin rccipiens, jam non semel inde suni alii editores.In mss. Colb. et Germ. legitur glo-
ostensus sit nalura cuin co uiium esse. Aut certe di- rificans.
lata solutio his habetur subseqiicniis nuineri vcrbis : (i) Lips. el Par., Palrem et Deum: prave; hoc
si
Glorilicatus Deus Christus csi; Detiscerle Chrhtus enim sibi vull: Si vcrba Et Deus glorificalitsest in
esl, qtti glorificatttrin carne: si Paler est, sacramen- eo, de Chrisio iu carne glorificalo dicia confitearis,
tum unilaiis esl, cum Pater gloriftceturin FUio. Christuin confileris Deuin : si vcro ad Deum palrem
(c) Sic mss. Al editi,<"/«orf lertio. Sequeiitium, quoe referas, jain niin negaliis Chrisio Pairis ualuram, ob
iniricaia valde nonnullis videbunlur, inielligeniia quam ipse in iilo glorifiealo glorificeiur.
maxime pendet ex perceptione superiorum, quibus (j) Ediii, in forma Dei. Rectius niss., iu formam
Cbristus, postcoiisuminatam dispensaiionem, in glo- T\ Dei: boc est, cum in gloriaiu Dei eiiain homo assu-
riam Dei, eoque uoinine in naturauv et unitatein Pa- mitur, unilur aclransforiiiaiur, lunc glorificaiur, elc.
tris assunipliis pracdicalur. (k) In vulgatis nativiialis, ubi ex mss. resiiliiittir
(rf) lii vulgaiis, glorifical eum. Abest eum a mss. vacuitalh, hoc est, exinanitionis. Qnoc supra n. \i,
cl abcsse debel. Mox sic intelligcndum est neqtterur- verbo evacuandi et iiomiue evacuctlionis; el lib. xi,
suni; quasi, ef rursiim; ut sit licllenismus iiilario !'a- n. 48, vacuefaciendi verbo enuiiiiatur.
miliaris. (/) Edili ctim liibus inss. Colb., duobus Remig.,
(e) llocest, naluroiipalernscgloriani assumi in glo- Vind. eic, per fortnamsui. Praiferendura cum Corb.,
riaui naluroe illius, qiti cuni liomo sit, glorificatur ; Vat. bas., Pratel., M.inin. elc, per formam servi,
qualcnus auiem D,:us, camdctii naiuram glorificai. hocestnon soliiin secundiim naniram, quam oelerna
Ex ([tio sil, ut propter artissimam filii Dei ae lilii bo- nativitaieaccipit, sed elsecundum liuiuanam in Deo
minis unitioneni, glorificalo lilio hominis glorificelur unilus: dumhomo el Deusjam Deus toinm est, ul Io-
filius Dei; ac riirsum propler naluralem Dei patris quilur lib. xi, n. 41: forma videticetservili iitgloriam
ae filii unigeiiiti uniialem, glorilicato filio Dei Deus ejus ctijus in formuanie manebalproficienie,corruptio
paier glorificeiur. nis scilicet natura per profectumiitcorrttplionh absor-
(f) Ediii, glorificanits : reluclanlibtis potioribus pta, ut aperliusexplicat in jisal. cxxxvm, u. 19. Iia-
niss. Yal. bas., Colb.,Martiu., Carn., elc, ex quibuj que verbum unitus, non ad in sese erat, sed ad glori^
liic pr.fisla.Uirsensus, ul quaiuvis alium a scglorili- fkalur relcroiiduni est.
 515 SANCTl IIILAIUIEPISCOPI 5!<!
Et cum posl naiivitalemhominisglorificalus in homi- A. j veri sit hoecnecessitatis confessio: Amen, amen clico
ne, in naturae suaerursum gloriam clarfescit;inse eum vobis, non polest Filius ab se facere quidquam, nhi
Dcus clarificat, cum in nalurae paternae glorialn, ab quod viderit Patrem facientem (Joan. v, 19). Nisi du-
ea per dispensaiionem evacuatus, assuiniiur. plicem responsionem duplex Judacorum iudiguaiio
42. Non alia Pairh et Filii gloria. Vila non esl (5) exigit; sit hnec|ilane infirmitaiis professio, nibil
Deuinnosse sine Chrislo, qui et Deus verus esf.—Cun- ab se facere Filium posse, nisi qnod viderit Palrem
cltidit aiitem aiidacissimum impietaiis tune furorein facienlem. Quod si Jud eis et violati sabbati rcattim
aposlolica fides, ne quo licentia liberae inielligentioe ohjicienlibus, et eequalitaiem in Cbristo Dei (f) pcr
evageris, cum ail : El omnis lingua coiifitebilur,qnia professum sibi Deum patiem non ferenlibus, sub
DominusJesus (I) ingloriaDei patris (Pltitip. n, 11). eodem diclo ad uirumque responsuni est; putasne
Quem enim in sese Patcr glorifiravit, in ejus gloria per confessionem responsionis posse dictorum oculi
coiifiiendiis esi. Ei qui in Palris gloria confitendus veriiatem? Et quamqiiam iu alio libello (Lib. vn, n.
esi> (a) el quem in se Paier gloiificavit, in his sine 7 ) tracialus hic a nobis locus fuerii: tamen quia
dubio intelligeiidus est esse, quibus Pater est; cuin no:i modo non obest, sed etiam ad religioiiem pro-
et in seeum glorificaverii, et in gloria ejus sitcon- ficil, fidem relraclari, eumdem ipsum, quia causa
filendus. Non enira hic nunc tantummodo in gloria B '. poslulal, revolvamus.
Dei est, sed in gloria Dei patris est. Nequeglorifica- 44. Sctbbaii violali crimen. Qui amoveatur. Non
vil gloria exleriore, (2) sed glorificavil (b) in sese. aliud Patris ac Filii opus. Crimen alterumob prwsump-
In eam eum quoesua est glori.un resumeiido, el eam tam Dei wqualitalem.— Hinc auiem priinum resjion-
gloriam quam apud eum habuit, eum et apud se glo- sionis necessitas orla est: El propter hoc perseque-
rificat et in scsc Aiquc ita inseparabilis a fideihu- bantur Judwi Jesum, et quwrebanl ettm interficere,
jus conjunctione iutelligitur eliatn stib hominis liti- quonium hwc faciebat sabbaio (Joan. v, 16). Iraila-
miliiaie, sic dieens: llwc esl atttemvila wlerna, ttt co- que eoruni usque ad cnpiditatem inlerficiendi cuin
gnoscanl lesolum veiuin Deum, el quein misisiiJesum accendebatur , propler opera sabbalo gesta. Sed
Clirhtum (Joan. xvn, 5): cum el sine Christo, solo ei videainus quid Dominus responderil: Pater titens
Deo patre cognito, vila seterna non sil, etChristus fisquemodooperatur, ef ego operor (Ibid. 17). Quod
glorificatus in Patre sit. Si aulem ea dcmum viia rogo isuid opus Palrisest, lixrelicc, deinonstra. Pcr
aterna est, soliim verum (c) Deum nosse, et quem Fiiiutn enim et iu Filio omnia siint, et visibilia il in-
inisil Jesiim Chrislum ; non existimeiur plane veius visibilia. Et lu, qui ullra Evangelia sapis, necessc cst
Deus Christus, si viia sit in Deum credidisse sine: ut (</)aliis aliquibus arcauorum doclrinis eognitio-
Christo. Et quod solus Deus pater Deus verus est; iG IICIIIpaierni operis adeptussis, ut operanlem (h) no-
non pertincat ad Deum Cbrisliiin, nisi gloria (rf) bis Pairem osiendas. Quod si Pater operatur in
Cbrisli onuiis in solo vero Deo patre est. Si eiiim in Filio , secuiidiim quod ipse ail: Vcrba, quw ego /o-
seseeum glorificat Pater, et soliis Pater Deus verus fliiorliowis,(4) non cgo(i) toqttor; sed Paler, qui in me
csi, noii exlra solum verum Deum Clnistus est: quiai manei, ipse facil opera sua (Joan. xiv, 10). ViJesrte
glorificaium iu Dcum Chrhtum, glorificel Paler ve- quid hoc sit: Pafer meus usqtte tnodooperalur ? iloc
rus Deus solus in sese. Et quod a solo vero (e) glori- cniin ideo ait, ul palernoe in se natiiroc(j) iulcllige-
ficaiur in sese, nou alienatur a solo vero; quia in se) relur potestas, in sabbati opere potestalis suc usa
solo glorificaiura vero. ilalura. Cum enim (5) in sc opcrciur operante Pater,
45. Objectum III conlra Fitii deilalem. — Scdl ipse necessc est Palre ojieranie opereiur: atijue id..'<>
forie pi.e huic fldei nosiroe, impiae perfidiactuseoc- ait: Paler meus usquemodo operatur (Joan. v, 17), ut
curratasserlio; ut aliena 292 al) intelligentia Deii ipsum illud hoc praesens dictoruin atque gestoruni

(1) 7ti gloria est Dei Patris. (5) Exegit.

(2) Serf glorificavit gloriam in sese. Paulo post, ef (i) Nona metoquor.
in eam gloriam, non ef eam gloriam. (5) In se operanteoperelur.
(a) In prius vulgatis deeratparlicula et. D se solo glorificalur invero: mendose; bocc euim iia
(b) Anciorilale mssi' reinovimus hinc vocabulum intelligere est : non alienatur abeo, qui solus verus
glortu. Quae sequunlur, majoris perspicuilalis ergoi est; quia ab eo, qui verus est, in se solo glorifica-
ita dispouenda sunt: Eum et apud se glorificai el in lur.
sese, in eam ettm qum sua est, eic quod notamus, (/) Tres mss. Vatic, professo sibi Deum. Sensus
quia prius viiiosa interpunciione perturbala eranl. sic perspicuior erit: uon fereulibus in Cliristo oequa-
(c) In vulgatis, Dettinpatrem: reduudat postrema lituemDei, quam sibi prolitendo Deum patrem at-
vox, elabesla mss. triliuerat.
(d) Lips. el Par. ex margine Erasmi, Christi homi- (o) In editis desideratur aliis, nec non verbis sis
nis: relucUinlibusaliis libris. Nec saneClirisii lau- cum seiiuenle panicula ut, post adepltts.
tum ut honiinis, sed niaxime ut Dei, gloria in soloi («) Duu mss. Colb. nobis poslremo ostendas.
Deo seinper fuit. El quia omnii ex Deo et in Deo pa- (i) Solus codex Vat. bas. cuni Marlin. noname
ireseinper luil; non alia fuit Cliristi Patrisque glo- loqttor, coiiseiitientihus quideni supra n. 29, clinlia
ria, IUIIIalia divinitas: ac proinde ubi Pater solus> n. 55, oditis el scriptis, necuoii sacro lexiu gra:co et
vcrus Deus praedicaiur, non excludiiur Christiis. laiino: scd ideo minus suspecta hic videlur eoriim-
(e) Vat. bas. codex hic addil//eo: ciira necessila- deni consensio.
icm. Tuni apud Par, non atienal a soto vero, quia ini (j) Editi, inteUicjerelurma/es(fls,refragaiilibusmss.
317 DE TRINITATELIBER IX. 318
per seOpus, paternaein se natnra: 233exislimaretur A.Neqne enim pronslat vidisse virtutem: ct cum non
ojieralio. Ideniin, quod usaue modooperalur, nnum al- praeslei visiis viilulem, naturam non infirmat uon
que idem dicli leraporisque momcntum esl; ut uon posse sine visu, sed auctorilalera ostendil ex visu. Id
aliud aliquod opusesse Palris, quamsuum boc quod enim quod ait, nisi videal, conscientiam signilical in
agit, crederetur: cum per id, quod usque modo Pa- visu, sicuti ad Aposiolos ait: Ecce clicovobis, levaie
ler operatur, haec ipsaesset Patris sub eodem lem- oculos vestros, et videte regiones,quoniam ulbw sunt
pore sernionis operalio. Acne fides, inlra cogniiio- ad messem(Joan. iv, 55). Conscienlia igilur in se na-
jiem lanlum Patris relicta, a vitoeaelernoespe abes- lurac patermc, qu:e in se operaiur operanie, ne vio-
set; coutiiiuo subjecil: Ei cgo operor: ulhocipsum, lasse sabbaium Dominus sabbaii crederctur, ail:
quod (a) modo operalur Paler, operelur et Filius. Non potest fitius ab se facere qiiidquam, nisi quod
Ac sic perfcciam fidem docuit, cum id, quod modo videril Patrem facienlem (Joan. v, 19): ut id qnod
est, ejusdem temporis opussit; et id, quod operatur operaretur, ex conscieniia nalurre in sc operantis os-
Paier operalur et Filius, exlra singularis sii unio- tenderet, cuni el se sabbalo operante, usque modo
nem. Sed geminatus cst audieniiuni dolor: id enim Paier operaretur iu sahbato. Ad alierius vero (2) in-
sequitur: Propler Iwc magis qttmrebanleum Judwi digniialis (() dolorem, consequenlis dicti relulit cau-
interficere,quoniam nonsolum solvcbalsabbaium,sed 8 sam: Qtitecumqueenim Pater facit, eadem el Filius
el quodpalremsttumproptium dicebal Deuin,wqualem facit similiter ( Ibid.). Exprobra infirniilaieni Dei
se (ctcicnsDeo (Ibid. 18). El hic rursum adiuoneho, lilio, adime quoque naiuroc ocqualitaiem, si non
et Evangelistaejudicio, ei communi humani generis (jiiaecumquefacil Pater, eadcm el Filius facit simili-
assensu, filium in paternac naturoc ocqualitateesse : ter, si discrimen aliquod paiernae virlulis atque opo
oequalitalemaulem non nisi ex cadem esse niilura; rationis admittitur, si, quod (o) aiqualilali vinutis
quia naiiviias non habeat aliunde quod inaneai, et naitiraeque prnprium est, honoris oeijualiias nou
omnis generalio a generanle se non sit alieila; dtitn postulatur. Ipse enim in continnis ait: Ut omnes lio-
ad id quod manel, siibsislit (b) ex eodem. Huic igi- norificenlFilittm, sicut honorificani Palrem. Qui non
tur duplicalae iudignaiioni videamus quid Dominus honoriftcal Filium , non hnnorifical Patrem qui misit
responderii: Amen, amendico vobis, non potest Fi- illum (Ibid. 25). Discerneoequalilaieroin honorenon
liusab se [acerequidqttam,nisi qttodviderilPatrem fa- dispari: infirina naturam in eadem operalione vir-
cienlem. Quwcumqueenim ille facit, eadein et Fititts luiis.
simililer [acit (Joan. v, 19). 46. Epilogus. — Quid responsionis caiisam ad
45. Responsio ad sabbati violati crimen. Ittud conlumeliam divinitatis invadis? Ad 0|ierationcm
non potest auctorilatem ostendii, non infirmitalem.C sabbali respondii, non Se quidquam facere posse,
Quid significetnisi videal.Responsioad alierumcrimen. nisi qiiod Palreiii facicnlem vidisset: ad denionslra-
—Nisi dicia (c) propositioni proi.rta sunt; vim dictis lionem vero oeqiialilatis, quoecumquePaler facercl,
procjumptione propriaeet infidelis inlelligentiaeaffe- facere se professuS est. Tene (supple, rcspousuin)
rinius. Si auiem iraruui causis subjecla responsio quod ad sabbatum pertinet ad opprobrium infinuita-
esl; lides polius nostra loquilur quod docetur, qiiain lis, si iion quxcumque facil Paier, eadem el Filius
irreligiosa perversiias impieialis suae defendil erro- facil siliiililer. Si autem (k) sunt sine exccptione qiiw-
rein. Quocramus ergo an (rf) ad sabbati opus hoec cuntque sunt; in quo tandein infirmitas reperielur,
propria responsio sit: Non polest fitius ab se facere cum (t) in nullo quoe Pater possit non possil et
quidquam,nhi quodvtderitPtilremfacientem.Ail enim Filius ? Aut in quo tandem per intercessionem iulir-
superius : Pater meususquemodooperatur, et ego ope^ mitatis negatur aequalitas, cum unus alqiie ideiii ho-
ror (lbid. 17 ). Si paternoe in se naluroe auctorilate nor poslulelur ad ulrumque ? Quod si eadeni esl vir-
quod gerit, gerenle Palre agit, qui usque modo ope- lusoperandiieteademeslreligiohonorandi;295nDn
ratur in sahbato ; extra criinen opcris est Filius, in intelligo in quo tanderii naluroe inlirmis conlumelia
quo paternse operationis praefertur auctoritas. Non relinquainr, ctim eadcm sit in Patrc el in Filio et
eiiim ad infirniitalemreliilil, non potest,sed adaiictori- " virtutis polesias, et honoris aeqiialitas.
latcm; 294 nam au se no" Pnlesl, (•) (e)nisi viderit. 47. Quidsit, Niliilpoiest Filitis facere a se, alio loco
(1) Nisi videal.
(2) inrfiflnoiionis. Sic numero superiori dixerat: Huic igitur duplicatwindignationu
(a) Vat. Bas. ac Marlin. mss. , tiiorfousque opera- lis; et hoc ait: ut paulo anle babetidem Augusliuus,
lur. ouiatiirfcfex ipso faciendise habere poientiam, ex quo
(b) Soliim exemplar Martinianiim, sub eodem. se videtexhtenclihaberenaluram. Unde ct concludit:
(c) Ediii, proposiiwnis.At hiss., propositioni,scil. Non deficienlernon potesl, sed potenter.
Judacorum, cui aptata sunt dicta Chrisii. Moxunus (() Ediii, indignalionh : renitenlibus magno con-
ms. Valic, ef ftdelis inlelligenliw:uon probandus. sensu mss.
(rf) Sicmss. Editi vero, de sabbatiopere. (A) In vulgatis, ad wqualilalem. In plcrisque mss.
(e) Soli edili hic, nisi videat.At ms. Vat. bas., Nan\ mqualitaie. Maluiuusciiiu codice Vat. bas., wquali-
fliiodab se non poiesl, nhi viderit; quid enim prwstat. lati.
eic, corrupte. Ililariiad nientem Auguslinuscoiilru (h) Vcrbumsunl rcstituinius cx mss.
Serm. Arian. c 14: Quodait se non posse, nott clefi (i) Ediii, nulla. Al mss, in nullo, lacila voce
cienlh esl, sedin eo quod de Patre natus esl permanen- eorum.
519 SANCTi IHLARII EPISCOPI 520
confirmalur. Meritum. — Et haec quidem quamvis A 49. Aif iio» se sttam, sed Pairis [acere voluntatem.
cum ipsa rerum absolulione traciata sint; lamen ne Non ob agendi necessitatem, sed obunitatem. — Ad-
quid in eo quod ail Dominus: Non potest filius facere junge quoque huic illud , quod ad opprobrium inlir-
ab se quidquam, nisi quod viderit Palrem (acienlem milaiis usurpas: Omne quod dctt miki Pater, arf me
(Joan. v, 19), ad infirntandaenalurac ejus iinpielatcm venil, et venknlcm ad me non apello; quia descendi
proliciat potius, quam ad demonslrandae paternoc in de cmlonon til faciam volunlatemmeam, sed volunta-
se luiturac conscleniiam, per quam ex auclorilate tem Patris qui me mhit [Joait. vi, 57 ef 38). Sed forle
operatus in sabbato est; dicli quoque dominici ad id sinc voluntaiis libcriate sil Filius, ut ei naturoe infir-
pertinentis demonslraiida cognitio est, quo ait: Et a miias impeict necessitalem. Idco auiem necessilati
nte facio nihil, serf ul docuil me Paler, hwc loquor. El silsubdilus, non voluutaii, ut dalos sibi venienies a
qui me misit, mecumest, (I) ef non reliquitme solutn, Paire non apcllal. Sed sacramenti unittlem in his
quoniamegoquwsunt ei ptacilafaciosemper(Joan. viu, Dominussignificans, dum non repellil sibi dalos, dum
28 cf 29). Seniisne quid sit, non posse quidquam fa- noii suam, sed mittentis se agit voluniateni, posl re-
cerc Filium, nisi videat Patrem facientem? et quo petitam hanc eamdem Judoeismurmurantibus vocem,
sacramenlodiclum sil, etame facionihil; ct rnrstim, inlclligentiu!nosiraj sensum confirmat, dicens : Om-
iVouretiquit me solitm, quoniam ego qum sunt ei pla- B nis, qtti attdil a Patre el dhcit, venit ad me, non quod
cita facio semper (Ibid. 29)? Si enim ideo nib.il ab se viderit Pairem quisquam,nisi qui esl a Deo, hic vidil
fucit, quia in sc manel Paier ; quomodo rursura ideo Palrem. Amen,amendico vobis,qui credit in me, habet
se solum Paler non reliquit. qnia quoesunt ei placila vilam wternam (Ibid. 45 et seqq.). Et qnaeroprimum,
facil ? Non concordat secundum sensum ttium, hoe- ubi auditus sit Pater, ubi docuerit audientes. Sed
reiice, diclorum diversitas, ut nihil faciat a se nisi Patrem nemo vidit, nisi qui a Deo est. Et quomodo
doclus a manente in se Patre : et rursum idcirco in cum quisquam audieiit, quem nemo vidil? Audiens
se Pater maneal, quia quoeei sunl placila gerii. Si ergo a Patrc, ad Filium venit. El cum Filius (4) au-
enini nihil ab se facit propler manentem in se Pa- ditur cl doccl, naturaein eo palernae proprietas (c)
trem ; quomodo liinc ut in se Paler maneat meriius el audilocetdocenlis oslendiiur : ul boc, quod docet
est, quod ea quaeei placeant agil ? Non csl enim me- Fiiius et iiuditur, paternae doctrinoe iiitelligatur au-
rilum aliquod, non ab se (2) gerere (n) quoeagal. Et diiio. Nam cum nemo vidcrit Palrem, et ad Filiunv
conlra, quomodo Patri quae Filius agat placiia sunt, veniens, a Palre audiat alque discal ut venial: admo-
cuni ea ipsa agal manens in Filio Pater ? In angusto nemur intelligere quid sit et in loquente Filio Palrcm
es, impielas, et te munitissima fidei nostrae pieias doccre, et in conspeclo Filio Palrem, qui a iirmine
concludit. Agit aliquid Filius, aut non agit: si non agit, C sit visus, audiri; quia naturoc patenue proprielalem
quomodo in his quoeagit placet? si autem agit, quo- naiiviias Filii in se perfecla contineai. Volens igitur
modo agit in his quoe ab se non agit ? cnm et pro- unigeniius Deus auctoritatem palernam , salva in se
prium sit egisse quaeplaceanl, et sine merito sit non naturas uniiaie, teslari, ei daios sibiaPatre non apel-
ab se egisse qu:e gesserit. lil, et volunialcm non suam, sed ejus qui se misii,
48. Filius qui per se, qui non ubse agat. — Sed na- eflicit, iioi) quod non velil, quae agit, aut quod non
lurae, (3) qui conlradicis , hoecunilas est, ut iia per ipse audiatur qui doccl: sed ut et cum qui se mitlal,
se agai, ne a se agat; et iia non ab se agat, ut per ct se qui missus est, sub proprietate naiuroe indiffc-
sc agat. Intellige agentem Filitim , et per eum agen- rcuiis ostendercl: cum quae vull, agit, et loquilur,
tem Patrem. Non ab se agit, cum Paler in eo manere ea ct volunlatem et opera el dicia Patris esse signi-
(b) monslrandus esl. Per se agit, cum secundunv ficei.
Filii nativiialem agit ipse quse placita sunt. Infirmis 297 50. Christoiiberavolunlas.Nec a Patris volun-
sit non a se agendo, nisi adeo ipse agit, ut quae agit taie dissidens.—Quodaulem silliberoe volunlatis, non
placeant. Non sit vero in unitale naturae, si non quoe ambigue oslendit cum ail: Sicul enim Paler suscilat
ipse 296 "git, et '" qoihus placet, non per se agit, mortuos el vivificat, sic et Filius quos vult vivifical
sed manens in eo ad agendum Pater edocet. Ita et D (Joan. v, 21). Cunvaequalisin Patre et Filio et virlu-
manendo docct Pater, et Filius agendo non ab se lis potestas et honoris dignitas manifestalur, ibi ct
ngit, et non ab se agens Filius, cum quae placila sunt libertas voluutaiis osiendilur : cum aulem (rf) unilas
facit, ipse agit. Acsic unilas naturoerelinetur in agen- demonstralur, ibi paternae volunlaiis significatur af-
do: dum el ipseoperans non operalurabse, el ipseab fectio. Qnoeenim vull Paler, ea Filius facit. Facere
sc non operatus operalur. autem plus cst, qiiam voluntali obedire : quia obe-
/1) Non relinquit, aln * ili infra bis. lur infra, ab se agendo. Ubi etiam infirmus, non infir-
(2) Facere. mis. Paulo posl, mandando pro manendo: corruplc.
(3) Cui conlradicis.Mox te tb se agat. Quod rcpeli- (4) Et audialur el doceul.
(a) Bad. cum aliquet mss quwqueagat. Ediliones Hilarius Palrem numquam audiii vel docere, nisi
aliac, qum quis agat. Sinceri'is mss. potiores, quw quatenus loquilur ac docel Filius (qui ut Aiigtislimis
agal, (|uomodo inferius, non ab se egissequmgesserit; contra Serm. Ar. c 24, scribii, Palris doclrina esl).
qiiod ad Filium relcrtur. Ex quo non male sumit in Filio csse naiurac palern;e
(b) |la vetusiiores librh Alibvero, monstralur. proprielatem,seueamdemessePatris elFiliinaluram.
(c) (u tluo nis. Yatic, dl audieiuh: inale. Defemlit (rf)In uiss. Val, bas. cl M:'.rlin.'mietontath uiinai.'
52t DE TRINITATE LIRER IX. 322
dirc voluntali, babct exterioris necessiiatem; (a) fa-1A tiam sacramentortini cst: el doctrinam Evangclii non
ceic viduntaiem, proprium esl unilali, cum facium adeplus, (I) ab spc Evangelii perogrinalur. Credeu-
sit voluntaiis. El cum Filius voluntalem Pairis facit, dus cst Pater in Filio, et Filius in Palre, per naiuroe
docet pcr naturoe indifferentiam , naluralem sibi vo- uniiaicm, per virlutis poieslalem, per honoris
luntatem esse cum Palre : cum volunlas ejus sit omne scqualilalem, per naliviiatis generaiionem. Sed con-
quod faciat. Vultplane Filius omnia qiioePaler vult, Iraria forle huic noslrse professioni esl Doniini (b) les-
nec naluralis dissentit volunlas. Namque cumhoec lalio , cum ait: Pafer major me esl (Joan. xiv, 28).
volunlas Palris sit, (piam ostendit dicens: llcec est Hocne, hoeretico, impieialis tuoeteluni esl? haec fu-
enim volunlas patris mei, uf omuis qtti videl Filium , roris tui arma sunl? Excidilne tibi Ecclesiam duns in-
et credit in eum , habeat vilam wternam, el suscilem nascibilesnescire, etdnos palres non confiieri? Oblilus
eum in novhsimadie (Joan. vi, 59): audi nunc an Fi- cs Medialoris dispensationem, et in ea parium , cu-
lii a Palre dissenliens sit volunlas, cum ait: Pafer, nas, aetulcm, passionem, cruccm, mortem? Et rc-
quos milii dedisli, volo ut ubi ego sum, el illi sinl me- nascensnonconfessus es (in Symbnlo) ex Maria filiuni
cttm(Joan. xvn ,24).Nonergo ambigitur Filittm velle. Dei natum? Si in bis omnibus Filiusmanens ait: Pa-
Nam cum Fater vclit crcdentes in Filio vitam aler- ter major me esl; ignorandum existimas hanc dispen-
nam habere, Filius vult illic ubi ipse sil esse crc-1B saiionein salulis tuae cxinanilionem formaeDeicsse?
dentes. Nisi forte cohabiiarc Christo non sit oeter- et Patrem extra lianc humanarumpassionumassninp-
nitas (vila oelerna): aut non peifecia et beala in sc lioncm , in illa incontaminaloc naturoe suac beata
credentibus tribtiat Clirislus, hacc dicens: Nemo no- aelernitale sine carnis noslroc suscepiione mansisse?
vit Filium , nhi Paler , neque Pafrem quis novit, nisi Nos enim unigenilum Dcum in forma Dei manenlcm
Filius, el cui votuerilFilius revelare(Matth. xi, 25). (c) in natiira Dci mansisse profitemur, ncque unila-
Anne non in Iiberiale est voluniaiis volens nobis se- (em formaeservilis in naturam divinoeunilatis sialim
creti illius paterni iribuere conscicnliam? Et adco rcfundimus : neque rursum corporali insinualione
volunlas ci libera esl, ut cogniiioncm sui alque Pa- Patrcm in Filio profidicamus,sed ex eo ejusdem ge-
tris quibus voluerit impertiai? Alque ita inter Palrem neris (2) genitam (rf) naitiram naturaliter in se gi-
et Filium et nalivitaiis et 298 uniiaiis demonslrala gnenlcm se habuisse natnram : qiiooin forma naluroc
natura cst: cum sic libcr in volunlate sit Filius, ut se gignenlis manens , formam nalnrae atque infirmi-
quod volens agit, factnm paternae sit volunlalis. lalis corporalis acceperit. Erat eiiim (e) naiuroc pro-
51. Spes sine fide ntilta. Qui Puler el Filius in sese. prietas: sed (f) Dei forma jam non erat, quia per
Paler ul auclor, major Filio, qui el minor ut honw. ejns cxinaniiioncm servi erat forma suscepla. Neque
In Clirhto mansit nalura Dei forma exinanila. — Ne- G i 299 cnim defeccrat natura, ne esset: sed in se hu-
sciens plane dispensalioncm lidei, cxlra inielligen- militalem (</)lerrcnoe nativitalis manens sibi Dei na-
(1) A spe. (2) Genitamin se naturani.
perperam adjeclum ost attcloritalis vocaliuliim, quo enimin ulero scntctwillius malris et virginis illa spiri-
apttd llilarinm Patris et Filii disiinclio significariso- tnlis el ex Dcopatre sine iniiio genita VerbiDei nalura
let, non unitas. Ilaud displiccret siinpliciter cutn au- polerat absqtiecarne temporalilcrconcipi.
tem auctorilns,\'cl cum autem nativitas. Sed leclio (e) Ediii hic praefigunthumanw. Tolcrabilius prae-
magno codicu.mca'tcrorum consensu rcccpla co sensu fixisscnt clivinw: quocvox elsi non expressa, inielli-
relinenda est, utdum iinitas siniul cum paiernae vo- genda tamen est.
luiilaiis affeciione significalur, et Palri debita serve- (f) ln vulgalis, sed non Dei forma, addila parli-
lur reverenlia, ct persoiiarum singulariias excluda- cula ncganlecontra fidem mss. et ililariisenleniiam,
lur • hoc quippe membrum superiores Scriptunc lo- qua pro morc suo procdicalin Chrislo dispensalionis
cos poiios speclai, quam proximurn. lempore Dei naturam inlegram permansisse , sed for-
(a) Claiius boc habctiir poslremis hujiis nunieri mam fuisse exinanitam. Ex quo liquet eum formoc
vcrbis, nisi qtiis malit ila intelligi : facere autem vo- nomine aliud a nalura ipsa intellexisse. Neque ob-
lunlatem alierius proprium cst unilali, qnando fac- scurum csl quid iniellexorit. Forniam quippe dixil
luni est eliam proprix voluntatis illius qui facii. habiltim qiiem pra>se lulii Chrisius. Habilu autem
(b) Lips. cl Par. contestalio. non ul Deus, sed ut homo invenlus ab Apostnloprae-
(c) Apud Bad. ei Er., in nattira kominismanshse: dicaiur, Phil. n, 7. Unde cum supra num. 58 docet
cui depravaiioni Lipsius alleram subinde adjecit, pro Chrislum in homine nascendo novitatem sibi iniu-
in itaturam divinw uniialh slutitn , subsiiiuens tu na- rj lisse, nou virlulis naturwquedamno , sed habitiis dc-
turw divinmttnitaiis stalum: neque apud Par. einen- mulatione, ciimque infra num. 5i, largitur quod na-
dalns fuit. ProOielur liilarius Christum secundum livilas hominis naturam novain inltdit, et httmitilas
formam Dei semper mansisse in naiitra, unitate et formam demulavitsttb assttmplioneservili; satis indi-
gloria Dei , elsi secundum formam servi non sialim cat promiscua sibi esse formocct habiius vocabula :
ab ipsa hominis assumptione naturoe dirinac assecu- quibus sane iniellexit gloriam Unigenilo quidein cou-
tus esluniiatem, sed lanlum per resurrectionis glo- gcnitam, sed quam carni assumptoc ad lempus ne-
riam, niodo superius exposito. gavit, aique eatenus amisit, non convenientesibi
(rf) Edili, genitam in se naturam. Reclius abcsl tn formw utriusque concursu, ut loquilur n. 14.Aperiius
se a potioribus mss. Filium appellat Hilaiius genitam in his nuin. 40: Pater non eget gtoria, nec seexina-
nalttram, Patrem vero naluram gignentem: ex eoque nieral de fortna gloriwsuw, id ab eo gloria ac forma
conlicit utriusque naturam ejusdein esse gcncris, ct gloria; vocatur, quod hic Dei forma.
in se invicem esse cuni diverso respectu gigneniis (g) Hic terrena naiivilas humanam naluram sonat:
el genitoe. Eodem loquendi modo dixit Fulgentius sicuisupra in his n. 40 : Gloria omnisnon Verbo ac-
ad Ferrand. rcsp. 2 : Naluram Fitii de se ipso genttit quirebatur, sed carni, id est, non nativitati Dei, elc ,
Pater, el lib. de lncarn. et graiia Chrisli c. 3 : Neque naiiviiatis nomine natura divina significatur. Deinde
525 SANCTIHILARH EPISCOPI 324
tura susceperal, goneris sui poleslalcm in babitu as- j Lprofessio hoecauferl Filio nalurto aequalilalem, qunm
tuinptoe liumilitatis exercens. Etex DeoDcus naius, naliviias genuina ctmsummal? Aul 300 nmnquid
(a) in forma servi homo rcpcrlus, Deumse virtulibus uuigenilo Deo contnmclia esl Pairem sibi innnscibi-
agens, (b) neque Deus non erat, quem geslis suis lem Deum esse; cum ex innascibiliDeo (h) nativitas
docel at; nequc lioino, in cujus habitu reperius est, iinigeniia in naturam unigenitam subsislat? (t) Non
non manebai. euim suae originis est Filius, nequc naiivilalcm sibi
52. Pafer in Filio visus. — Et idcirco in hoc eo- non exsians ipse conquisivit ex nullo : sed ex vi-
dem superiore sermone, naturoesibi cum Patre uni- vcnte natnra vivens nalnra exstans , lenet in se na-
laiem couleslatus dixerat : Qui me vidit, vidit el Pa- turae polesiatem, (j) professa aucloritate nalurae, ut
trem (Joan. xiv, 9); el, Paler in me, el ego in Palre et honorem testeiur, et graiiam sumptoenaiivitalis in
(Joan. x, 58). Quoc uiique differeiuiamnon habent honore. Et hoc quidem Pairi dcbitum reddens, ut
(c) ex acqualilale nnlurae; cnm conlemplalio Filii obcdieniiam suam miilentis dcputet voluniaii, non
visum compenset el Palrem, et unus in uno manens lainen ut naturoe unilalem obcdientia hmiiiliialis in-
unum iion discernat ab uno. Ac ne per corporalem firmei; faclus obcdiens nsquead moriem, non tamen
contemplaiionem rcferre ex se paternae coniempla- ' post mortcm non super omnc nomen est.
lionis visum exislimarctur, subjecerat: Credilemihi, 3 54. Pafer tif avctor doni, major : Filitis , cui lo-
qttoniamego in Paire, el Pater in me : sin aulem, vel lum dal qitod cst, nonminor.— Sed si foile hinc
propter opera crediie (Joan. xiv, II el 12) : ul cum inoequalisvidetur, quia ei posl evacuationem formoe
virlus naiurae rcs essct, el operatio ipsa virlulis sit Dci donalur hoc nonieii, calumnia boecsacramenlum
poicstas; per virluiis polestatem, naiuroe in se pa- assumptae humililaiis ignorat. Si enim naiiviias ho-
lernoc unitas noscorctur : ctiin (rf) in quantum se minis naluram novom intulit, et humililas foriuam
qiiisquani Dcum cognovisset in virtme natuioe, in demulavit sub assumpiioue servili; nnnc donatio
lanium Deiim Patrem cognosceret in poiestate naiu- nominis, (2) formoe (k) reddit aeqtialilalcm. Qnid
rae: et cum lanlus, quanlus est Pater, Filius videndum enim donaium sit quoerc Si enim boc donalum,
in se Palrem praestaret in gestis, indifferens per id qnod Dei csi; nalnroe hujus donum ignobiliiaiem di-
Palcr (e) a Filio noscereiur, per inlelligenliam in- vinoc illi non invehil nalurae. Deniquc hoc nunc,
differeiuis pro poteslaie naluroc. quod donaiur ci nomen, etsi habeat doni sacra-
55. Cur, et quod scdvanaturw wqualitatedixii Chri- menuiiiT, non lamen habet in dono nominis nomen
sltts , Paler major mc esi. — Impleturus iiaque uni- alienum. Donalur enim Jesu, ul ei crelesiia et ter-
genilus Deus carnis dispensaiionem, el acceptac restria ei inferna (5) genu fleclant, omnisque lingua
formaeservilis sacramcnlum consiimmalurus, usus fj confilcaiur, qnia DominnsJesus in gloria Dei palris
csl demonstrandae fidei noslrae professione, dicens : (Pltilip. n, 10). Confessioniscrgo hujus honor do-
Audislisquoniam dixi vobis, Vaclo, el venioad vos. nalur iit in gloria Dei Patris sit confiiendus. Audis
(/') Si diligerelh me, gaudereiis quoniam vado ad Pa- ilaquc: Pater major me est (Joan. xiv, 2S)? Scilo cum,
trem; qttia Patcr major me esl (Joan. xiv, 28). Ilis de quo ob meriium obedientioediclum est: Et dona-
ilaque, quoead naluram divinitalis (1) speclanl (</), vil ei nomen quod est super omnenomen (Phil. n, 9).
cxplicitis hoc eodem superiore sermone, numquid Audi rursiim: Ego et Paler unumsumus[Joan. x , 50);
(1) Exspectanl, (5) Genumfleclanl.
(2) 7n [ormw.
manenssibi Dei nalura, id esl, pcrsona Verbi ma- ,([) In mss. Val. bas. et Marlin. hic proefertur, ef
nens suijuris, ac salva naiura sua divina, quam contristati estis: qnod neque iu aliis exstal, neque
manifeslam fecil gesiis generis sui, ac naltirae suoe in sacro lexlu graccovel laliuo.
poteslalem exercens : quasi diceret, niancns sibi in- (g) In veteribus libris, exspectant, non alio
lcgra, vera ac propria. Vel eliain mnnsil sibi, cunv sensu. *
latuit inira sc Quod illuslraiur simili loco lib. xi, „ (/() Iia melioris notoemss. At cdili, nalivitas ttni-
n. 48 : Jn forma enim Detts manensformam servi «s- geniti.
sumpsil, non demiitalus, sed se ipsttm exinaniens, el (i) Hoc est, non sua sibi origo esl.
intra se latcns, et inira suam ipse vacuefactuspotesta-
lem : cl paucis inlerjectis, Quod auiemse ipsuminlra fesso (/) Id est, ila his verbis, Pofer major me esl, pro-
se vacuefaciens continitii, non delrimentuin allulit noie ac auctore ac principio natiirie suae, ut cum ho-
revereniia lestclur lionorem el na-
polestali; ctim... virluleomnh exinanitmintra se usus livilaiis acccploc.Ut enim notat etiam graiiam lib.
sit potcstatis. Cyrillus
:
Ihesauri pag. 91 Solius decoricausa ut filius majo-
(a) Bad. ei Er. posi. ms. VuuL et unum Valic,
in forma Dei: Aller Vatic in [orma servi Dei: prave. rem honoremPatri tribuit.
Non cnim ob formam Dei, sed ob formaniservi liomo (k) Val. bas. nis. in formm redit wqnalitatem:
repcrlus cst Chri>ius. inendose. Neque melius Martin. tn formmredil wter-
(/>) In vulgaiis, neque enim. Abest enim a mss. uilate. Formani Dei ut per liumilitatem carnis as-
(c) Sic mss. At cditi, ex qualitale. Moxapud Bad. sumptoeamissam dixil Hilarius n. 38, iia nunc red-
cl Er. complessel, loco veibi compensel: quo signi- diiam praedical,per carnis ejusdem gloriam et exal-
licatur, visionem (ilii viccm praesiare visionis Patris. laiionem. Quod vero hoc loqnendi inodo nihil aliud
(rf) Er., Lips. et Par., in quantitmquisqtte,omisso inielligat, paiet cum ex diciis, lum maxime ex his
se, iindc pendel totius orationis iiUelligcnlia. num. 56 : Major Paler esl, dinn gloriam assumpto
(e) Excusi, in Filio. Rectius mss., a Filio, sci- liominirogatur ut reddal: Filius minor non est, dum
licct indifferens. gloriam resumil apud Palrem.
525 DE TRINITATE LIBER IX. S2G
ct, Qui me vidit, vidil et Pcttrem(Joan. xiv, 9); et, A (Rom. vm, 3). Totum autem hoc ad palerni man-
Ego in Ptitre, et Pater in tne (Ibid. H). Honorem dati referens obcdicnliam , subjecit : Sed ut sciul
donaiae confessionis inlellige, qnia DominusJesus muttditsquoniamego ditigo Patrem , et sicul tnunda-
(1) in gloria Dei Pairis. Quando igilur illud est, Pa- tum miki declil (7) Pflfer , sic facio; surgile , eamus
ler major me esl? Nempe luni, cum donalur ei no- kinc (Joan. xiv, 31). (</) Ad consummandum cor-
men super 301 omne noincn. At contra quaudo est, poreoepassionis sacramentum, per dilectionem cffi-
Ecjoet Pater unutnsumusl (2) Nempe(a) cum omnis ciendi mandali palcrni, festinal exsurgens : corpo-
lingua confilealur, quia DominusJesus in gloria Dei reae lamen assumplionis slaiim niysierium pandcns,
Patris. Si igitur donantis auctorilale Pater major per quam ei tamquam in vite 302 m°d° palmitis
est, numqiiid (b) per doni confessionemminor Filius inessemus, frnclum nobis ut palmitibus, nisi ille vitis
est? Major (3) ilaque donansesl; sed minor jam non essct effeclus, ulilem non daturis (Joan. xv, 1 ef
cst, cui uimm esse donalur. Si non hocdonatur Jesu, seqq.). Atque idcirco manere nos in se per fidem
ul confitendus sit in gloria Dei patris; minor Patre assumpti corporis rnonet, ntquia Verbumcaro fac-
cst. Si aulem in ea gloria donaiur ei esse, qua Pater tum est, naturoe carnis suoe tamquam viti palmites
cst; habes et in donantis auctoritate (c) quia major inessemus : a corporeoc hujiis huinililalis assump-
est, et in donali confessione quia unum suut. Major B tione formam palernav majeslalis alienans lum, cuin
ilaque Pater Filio est: et plane major, qtii lanitim se (h) ad unilatem palmitum vilenvprofessus, agri-
donat esse, quantus ipse esi; cui iniiascibiliialis esse colam Pairem (i) curiosum hujus viiis oslendil, cujus
imaginem sacramenlo naliviiatis impertil, queni ex inuliles alque inferaces palmites (j) desecans depu-
se (d) in iormam suam general, quem rursum de laret arsnros. Dicens ilaque, Qui nie vidil, vidilel
forma servi in fbrmam Dei renovat; quem in gloria Palrem ; et, Verba quwego loquor, non a tne loqtwr,
sua (4) secundum (e) Spirilum Cbristum Deum na- sed Pater qui in me manel, ipse facit opera sua (Joan.
lum , donat rursum esse iu gloria sua secundum xiv, 9 ef 10); cl, Credite milti, quoniamegoin Patre,
carnem Jesum Chrislum Deum (5) mortuum ((). Cau- et Pater in me(Ibid. 11), ut et sacramentum nativi-
sam igilur ostendit, cur si etim diligerenl, gaude- tatis et myslerium assumpti corporis manifesiaret,
rent quod ad Patrem vadil, quia Paier major esset. l>erconiinentiaro dictorum ad id veuiens ait, Quia
55. Quo sensu Pater diclus sil major, conftcilurex Paler major me esl (Jbid, 28). Et confesiim , ut ab-
anle et post dictis. — Gaudium hoc iiaque ex dilec- soluia dicti ratio subesset, et agricolx ct vitis ei pal-
lione docens esse, quia laelareiur dilectio Jesum mitis stibjecii exemplum, assumptionem per id cor-
esse in Dei Patris gloria confitendum : et glorioehu- poreoc bumiiitaiis ostendens. El hinc causam eundi
jus resuuiendae merilum coniinuo suhjecit, riicens , (] ad Palrem , et dileclionis laeliliamcura ad Patrem
Venilenvn princeps hujus mundi, el in me (6) habet iret, docens esse oporlere, quia major se Pater es-
nilitl (Joan. xiv, 50). Nihil in eo princeps hujus scl : a quo scilicet essel gloriam resumplurus; apud
inundi habet : quia ul honio habiui repcrlus, exlra quem et in quo glorificandus , non novello honore ,
pcccatum carnis mauebat in siinilitudinecarnis pcc- sed prislino; neque alieno , scd quem apud eum ha-
caii , de peccato peccalum in carne condemnans buii. Si itaque non (k) \n ipsum glorificandusesl, id
(1) In gloria est Dei Palrh. (5) Natttm moriuum.
(2) Nequcpro nempe. (6) Nonhabet niltil; hellenismus juxia groeca-Jo-
Utique.
(3) SecundKincarnemJesum annis, o\>v.zyii oOSev.
(4) ChrhlumDeum nalum, (7) Non exstat Pafer in codice Veron.
(fl)In anliquioribus mss., namqtte. cum ccteris ad unitatem. Ut cnim habeturin psal. LI,
(b) ld est, per donatam confcssionem, seu per do- n. 16 : "Naluram in se universm carnh assuntpsil, per
num iKiminis, cui onmis lingua conliteri leneatur. qtiam effeciusvera vith genus in se universmpropaginh
Mux. in ms. Manin. ulique, pro itaque. lenel. Quotlproxime dictum esl, a corporemhujus hu-
(c)lii vulgatis, quiapater major. Abestpafer a mss. militalis assumplioneformam palernm majesiaiisalie-
cl ad donaineni rccte refertur major. nans. potest ad Christum ipsum referri , qui cum
(d) Editi, in forma sua; et mox, in formaDei : cas- D paliniibus congruere volens, carni proprioepaiemam
ligaiuur cx niss. General porro in oeternit.Ueglorio- gloriam negaverit, et ita a formaeillius unilaie se
saiii iribiiendo iiaiuraiu ; renovat auiein in lempore , alicnaverit. Verius lamen hoc dc membris (hristi,
assiimptn lioinini iiidulgendodivinam gloriam. de lolo scil. Iioininum genere inlcrpreiari est : qui
(e) M*s.Marlin. , Corb. <:l aliqunl alii, secitndum liceta Christo assunipii, in eo velui in vile palmites
carnem : male. Colb. , Cam. el Germ., secundum sint, a palernae lamen glorioe consorlio alicnandi
Clirisium, omissa voce spiritum. Mallemus omiiii tiini deinonstranlur , cuni ostenduntur eradicandi a
Clirisium.Et in iis quidem mss. non semel occurrit Palre , ouf ob infidetilalem, aul ob inulilitatem fruc-
Clirislusloco Spirilus. tiittmnegatorum,ul rursum declaratur loco memorato
(f) Editi ex deterioris notoc niss. hic addebant, in psal. LI, quem videsis.
natitm. Quiilam hic verborum ludus est inter Deum Vetustior e mss. Colb. gloriosw. Magis placet
et Deum morluiim naium in secun- (i)
naiiim, ; gloria cuni aliis curiosum, id cst, qui curain gerat.
duui Spiriium , seu prout Verbum cst, et donaium
rursum esso in gloria secundum carnem posl quam (j) In ms. Vat. bas., desecandos.Deindein vulga-
moriuus est : adeo ul gloria Chrisli Dei a nalivilate tis, deputarel arsuros dicens ita, Qui me, eic.,perlur-
sii, hominis autem a morte. bate.
(</)Ms. Colb. cum Germ., ad confirmandttm. (k) Edili hic, in ipso, et ad calcem numeri subse-
(It) Tellerianus codex, ad uiititalem. Unus Golb. quentis, glorificatur in Palre. Reponiinus in ipsum et
cum allero Sorbon., ad humilitalem. Retinendum in Patrem aucloritate mss.
527 SANCTI HILARII EPISCOPI 52g
cst, ut sil in gloria Dei patris; conlumeliam adscrilie ;A hoerelici ad naluroe conlumeliam suinunt, quia dic-
naturac : si vcro, quod ab eo glorificatur, aucloriias lum cst, Pflfer major me esl: vel illud , De die atttem
esl; Patrem iuajorein in glorificandi auctorilalc co- cl Iwra tteino scit, nequeAugeliin cmlis, neque Filius,
gnosce. nhi Patcr solus {Marc. xiu, 52). Ignoraiio ergo diei
5G. Qui Paler major, necFiliusminor.— Quid dis- aique horocobjicilur unigenito Deo : ut Deus ex Dco
pensaiionem ad impieialem rapis? Quid sacramen- natus non sil in ca naturoc pcrfeclione qua Deus est,
lum noslroc salutis invadis ad morlem? Glorificaiu- cum nesciendi necessilalc dominanlc , jam vis aliqua
rus Filium Palcr major esl : glorificalus in Patre exicrior co potior sit, quac lamquam adversum se
Filius minor non esl Aul quomodo minor esi, qui imbecillum in ignoraniioCcum infirmiiaie detineai.
in gloria Dei palris esl? Aut numquid Pater major Qnin cliam ad bujiis nos iiitelligcniia! impieialem
non est ? Major iiaque Pater csl, dum palcr csl : sed lixreticoiuni furor jurc quodain 304 ncccssari»
Filius, dum (ilius est, 303 niinor non csl. Na- confessionis compellit, tit iia credrndum sit; quiv
livilas Filii palrem constiiuit inajorem : minorem et a Domino ita dicluin sil, ci videri irreligiosissi-
vero Filium esse nalivilalis natura ncn paiilur. Ma- mum possil, professionis cjus de se prolcslati«ncm
jor Pater est, dum gloriam assumpto hoinini roga- diversoe intelligenliac noslroeopinione corrumpi.
lur ui reddat: Filius rainor uon est, dura gloriam B 59. Auctor omniwn nil potesl nescire. Qui qaw nec
resumil apud Patrem. Atque iia cl sacrainentnm in se nec per se sint scit, mullo magh quw in se el per
naiivitaiis , et dispensaiio corporationis implelur. se. DiesDominiper ipsum ct in ipso constitula est. —
Nam et Paler, dum et pater est et glorificat nunc Ac prinium anic quam dicli ratio el causa memo-
filium hominis, major est : el Pater ct Filius unum relur, sensu conimiinis judicii (b) senliendum est ,
sunt, dum ex Patre natus Filins, post assumptionem an credibile esse possii, ui ali piid cx omnibus nesciat,
terreni corporis glorificalur in Palrem. qui oinnibus ad id quod sunt alqueeruiiiauctor cst.
57. Innascibilitalis el nalivilatis nonalia natttra. Fi- Si eiiim omnia per Clirisium ct in Cbrislo, ei ila
lius natus non cwplus. — Non habet iiaque nativilas per ipsum, ut omnia in ipso sinl; id quod neque ex-
naluroe ignobilitatem : quia in forma Dei est, quia tra cum neque non pcr eum esl, quomodo non
ex Deo nascitur. Et cum differre significatione ipsa ctiam in scieniia ejus sit, cum plerumqiic (c) scicn-
existimetur innascibiliias a nativilale; nalivilas la- lia ejus ea, quaeneque in se neque per se sint, per
men non estextraiiinascibililaiis naiuram, quia non virliilcm natura: (rf) non ncsciac apprelicndat ? Al
suinpsilaiiunde quod subslitii.Nam lamclsi non con- vero quod causam nisi ex co non sumii, (e) ei mo-
secula sii, ul coinnascibilis effecla sit; accepii lamen tum ad id, (2) quod est erilquc, nisi inira se non ca-
cx innascibili Dco csse quod Dcus esl. Fides igiiur C pil ; quomodo exlra cjus naluroescienliam est, per
nostra, eisi initium nativiiaiis non apprehendens, quam et in qua id quod efficiendiim sit coniinetur?
unigenitum Deum scmpcr (supple, esse) proliletur; Cogitaiiones namqiie humonas non solnm proesenti
quia nalura non ferat, nt coepisse cum aliquando motu incitalas, sed eliam inslinciu fnlur.c volimlalis
confitealur, cujus naiiviias omne iiiitii tempus exce- agilandas , Dominus Chiislus non ignorai, Evangc-
dat. Scd qucm sempcr esse et anle lempora confitc- lista tcsianle : Sciebat enimJestts ab iniiio, qui essenl
lur, natum tamen («) intemporali infiniiate non am- non credenlcs (5) cl qtti essettraditurus enm (Joan. vi,
bigit, eum tamcn (1) ex ininitiabilis inlclligenliaena- 65). Naitira: crgo ejus virius, quae cognitionem re-
liviialc confessa. rum uoii exslaniium capit, ct quiesccntium adhuc
58. Objicitur conira eum ignoratio diei. — Sed hoc animorum subituras inquictudines non ignoral, id
(1> Ex iniiiabilh. csl exleriorque.
(2) Prius quidem legebatur in codice Veron., quod (5) El quis essel.
est eritque; sed sccunda manu emciidatum fuit, quod

(a) Rad., in temporali. Editiones ali;c , iu intempo- puta, cogilalionesalienas. Rursum movere polcst cur
rali.- Mox Er. post Rad., ex inniliabilis. Par. post ,. pleniinque : an non omnia apprehendit? Apprchcndit
Lips. , ea; initiabitis. Seqnimur mss. Non ambigit quidem omnia, sed suam de nnnnullis diiiutaxat
fides, nnfum iuiemporali nativilate , quera scit nalttm scicntiam maiiilestain fecit. Hic enim vncabulum ple-
ab miimo, nalivitatemvideliceiexpalcrna wternilalesu- rumque, non majorem pancm, sed indefinitealiqiiaiii
mentun, utdicitnr lib. iv, n. 6. Eum etiam ex inini- siguificat: qua iniclligcnlia aliis cliam Palribus, sed
tiabilis intctligeniim nativitate coiililctur, ulpote ini- maxime Gregorio Papaefaniiliare cst.
tium nathitatis non apprehendens, ul proxinie diccba- (rf) Apud Bad. et Et\, nounesciens.In uno ms. Va-
tnr : clarius autera lib. xu, n. 51, quia quidsi de lic. el altero Sorbon., non uesciql el apprehendai.
Filio mens relroacta scrulabilur, nihil atiud scrutan-
tis senstti, qttam natum esse ef semperesse, scmperoc (e) Duo niss. Colb. cuni Germ., ef ue motum. Tum
CUTT€t» apud Bad., ad irfquod est exterior criique, in uno co-
(b) Val. bas.ms.,seusum cominunhjudicii inlerrogo, dice Vatic, Tell. et Viud., arf irf quod est exleriorque;
qttid sentiendum esl : glossema subolet, sicut ct in Sorbon., ad id qttod cst exierioraque : mendose.
Marlin. in quo legiiur, interrogo an sentienduinesl. Hoc ipsuni argumcntuiiTsic paucis perstringit el ex-
(c) Excusi, scicntia ea eliam, oniisso ejus , quod plicat Cyrillus lib. Thesauri pag. 218 : Proprium esl
probe exhibenl mss. Cbristusnini ul causa generalis, Verbo,qualenus Verbttmest, not.seeorum qumab ipso
proxime omnibusad id quod atqne erunt auclor condita sttnl principia el fines. Unttmvero eorttm, qum
assertus est : bic vero Ut causa pariicularis, appre- ab ipso condiia sunl, esf tempus : el qui tempus con-
hcndere dicilur quoe neque in se neque per se sinl, didit, quam diu dttraturum sil novit.
529 DE TRINITATE LIBER IX. 530
quod ncr se inlraqnc se csl, nescissc existimabilur? tA praescientiam? Ilumanocistud conseientieenon potest
Et aiieni potcns , impotcns sui cst; de quo dicium fcrrc irepidaiio, ut hoc sibi de Deoarbilriuiii pracsu-
liieniincriniiis, Omttiaper ipsum, el in ipso creala sunt, mat, ct ci vilia human'c demulationis adscribat; ut
elipse estanle omnes(Coloss.i, 10); vel illud, Quia in aut aliquid Filio Pater deneget, autaliquid Deus na-
ipso comptacuilomnem(1) plenitudineminhabitare, et lus ignoret.
per ipsum reconciliari omnia (a) in eum (Ibid., 19)? 61. Ut Deus, invidia vacal; ul Pater, nil non dal
Cum igilur omnis in eo sit plenitudo, et omnia per qtwd kabel, prmserlimcum sil simplex. Ut Deo, ita Dei
ipsum el in ipso rcconcilienlur , et dies illa reconci- filio, propritttnest ftilura prwscire. — Nesc.il auleni
lialionis noslrse cxspeciatio sil: hanc ille diem igno- Deus aliud aliquando quam dilectio csse, neqiic
rat, cujus el in se icnipus esl, et per sacramen- aliud quampaler esse. Etqui diligit, non invidct :
lum (b) cjus est? Eleniin adventus sui dies isla cst.de etqui pater est, non etiam non paier lolus esl. Non
qua Aposiolus ait, Cumautem 305 Chrhltts appa- enim adniillit boc noinen porlionem , ut cx aliquo
ruerit vila veslra, lunc et vos cttm to apparebiih paier sit, et cx aliquo paler 306 non s>1- Patcr
(2) in gloria (Coloss.m, 4). Nemo itaquc quod per se eiiim universitatis (() ejus quoe in se est paler esl,
cl iutra se esl, ncscil : Christns aderit, el adveulus oinneni se in eo habcns, cui non sit ex porlionc
sui diem ignoral? Dies suus cst, secundtinieunideni B ; quod patcresi : non qtiod sibi eoruin qua: sua stint
Aposlolum, quiti dies Domini sicul fitr noclc adve- pater ipse sit, sed quod in his quibus ipse est, ci qtii
niel (I Thess. v, 2) : ct ignoratione ejus delincri in- ex se cst, paier lolus sit. Et cuni secundum buma-
telligendus esl? Humanoc nalurae quod agerc deii- norum corporum naluras , quae ex disparibus conve-
niunt, quanlum iu se est, prasciunt, ct sequilur niiiBtet ex compositis consisltinl, non possil nisi
gerendorum cogniiio voluniaiem agendi : Deus vero omnium suorum quis (</)paler paier essc , dum quod
natus quod in se et per se est nescil? Per eum enini in unoquoque est generum ac pariium , id in filiis
tempora , el in eo dies esl; quia et per ipsum fulu- nativitas perfecta conscrvct: omnium ergo suorum
rorum constilulio est, el in ipso advcnlus sui dis- quis pater paier esi, dum cx omnibus nalivilas et
pcnsatio esl: ct erit in ea hebeludine, ut quod sibi in omnibus ma.ncl. El cuni in Deo non sint corpora-
constal, sensu naluroa lorpenlis ignorel, ferarum lia, sed absoluta; iiequc particulaia , sed toia ct
belluaruniqiie modo, quc exlia ralioncm consilii universa; non vivificala, scd viva ; toius vivens, ct
providentis animalac , ipsum quod agunt ncsciunt, uuum (5) (/() tolus Deus cst, diim non ex porlione
cum qnodam motu stupidoc voluntalis agilaice, for- compositusesi, sed ex siniplicitatc perlectus csl :
luilo ad aliquid et incerto ferunlur ingressu? necesse cst, ul secundum quod cst paler, ipse sit
60. Pafri injuriosum cst Filio ignoraniiam uffinge-G I omnium suorum ei quem ex sc gennii paler loius,
re quasi ei inviderit. — Quomodo eliam Dominus dum eum paircm cx suis omnibus naiiviias filii per-
gloriac, advenlus sui ignorabili die, naiuraccsse in- fecia coiisummal. Si igilnr proprius Filio Patcr esl;
compositooiinperfecta:que credetur, quoeet necessi- in ea necesse cst Filium mancrc proprielale qua Pa-
latem babeat advcnicndi, et scietuiam advenlus ler esl. Manere aulem quomodo existiinabiiur , si
sui non adepla sit? Per "quod polior sit ignoraiio cxlra praescieniiacnalurani sit, el aliquid naiivilaii
(c) Deo, quoeei auTeratcognitionis habcre virlulem. cjus (i) cx auctore dcfuerit? decrit cnim prcpe lo-
Jam veroquanta impietatis (d) gcminaturoccasio; si luin, si quod propriu.ii Deo csl, nou babcat. Pro-
prauer iulirmitateni Clirisii etiam Deo palri vititun prium aulem Deo quidaliud , quam cognilio liiiuro-
deputabiiur; utunigeiiilum Deum ,eldileciiouis suoe runiest; ul tes nondum niancntes, uianstira^qito
filium, diei hujus cognilioue fratidavcrit, malignita- posicrius, invisibilium ac noiidum exstaiitium gcne-
tisque (e) affectu scientiani fuiurae consummationis runi capax nalura contineal?
inviderii :clciun non ignorabileni ei esse passionis 62. Nil latet ctim in quo omiics scienitm tkesauri,
el diem ct horam volucrit; diem virtulis ejus, ct cla- quctmvhtamenlalentes. — Non palilur auiem in no-
rificandi in sanctis suis horam negaverit, el adenic- bis doctor genlium Paulus hanc iinpii erroris profes-
rit bealiludinis cogniiioncm , cui inorlis indulseril Dsinnem, ut ignorasse aliquid unigcnilus Deus existi-
(1) Plenitudincmdivinitalh. (5) Tolum.
(2) ln gloriam.
(a) Ita mss. quomodo et lib. VIII, n. 5, conscn- (d) Bari. et Er., generalur occasioper infirmitalem
ticnte groe.cotig «0-ov. At cditi, in ipso. Chrisii. In aliis quoqiic cdiiis desideraiur scqucns
(b) Scilicet dispcnsalionis et assumpiaccarnis, in pariicula si.
qua vcutiirus est judieare vivos et morluos. Quocirca In duobiis mss. effeclu.
(e)id
dics illa Clirisli c*t ut homiiiis; si quidein Patcr (() esi, Paler Filium gcnerando dat ci univcrsa
onine judicitim dedil Filio , quia filius bominis est, qiiaain se sunt.
ul scriptum est Joan. v, 22 , 27. Dici qnoque tcm- (g) In vulgatis hic el infra non repetiiur paicr :
pus esl in ipso ut Verbo teniporuin condiiorc moxque liabelur in filio , non in (iliis.
(c) In duobus mss. deest Deo: qua vocc intelligilur (h) Iia opiimuscodex Colb. cum Mariin. ct Germ.
Paier,cuioniniuniC(ignoscendorumvirtiis neganda,clI Alii vcro , totiiin.
ignoratio attribuenda sit poiius, quam ea iuvidiaclabes,- (i) In iinoeinss. Vat. et Carn., ex aticioritale:
qua dilcclo filio cogiiiiionenialiquam sublralierc crc- lectio non spernendajidcnim llilariocsl, attctoritas,
datur. quod uobis principium.
PATROL. X. 11
551 SANCTI HILARII EPISCOPI 332
inetur; ait enim : insftfuft in dilectione, in omnes i\. ef 21). Habemusergonescientem Deiim, quod tamen
divitias adimpletionisinlellectus , in agnitionemsacra- non nesciat. Nam cum peccata magna valde sciai es-
menti (a) Dei Christi, in quo sunt omnes thesauri sa- se, et rursum desceudit ut videat (h) an consumma-
pientiwel scientiw(1) absconsi. Deus Christus sacra- lasint, et si nondum consiimiiiata siinl, ut sciat :
menlum est, et omnes sapienliao et scienliae-in eo intelligimus eum (5) non nescire , quia nesciat;
thesauri latent. Poriioni vero, et universilali non (i) sed lum scire, quia tempus ad agehdum sit.
polest convenire : quia neque pars omnia intelligi- (j) Scire ergo Deum, non est ignoranlioedemulaiio,
tur, etomnia partem non patiuntur intelligi. Filius sed temporis plcniludo. Exspectatur enim adhuc ut
enim si diem nescit, jam non omnes in eo scientiae sciat: el cum non possimus id de eo intelligere quod
thesauri sunt: (2) (b) diem non ignorat, omnes in se nescial; cum tamenadhucexspectet ut sciat, necesse
scientioe ihesauros continens. Sed meminisse nos est, ul id quod scicns nescit, etnesciens scit, (lt) niliil
convenit,307occu'l;os in coislos scientiae ihesanros aliud quam vel loquendi dispensalio sit, Vel gerendi.
esse, neque idcirco, quia occulii sinl, non inesse : 64. Deusdicitur idmodo scire, quod modo profert,
cum per id, quod Deus esl, in eo insint; per id ve- — Non ergo ambigilicet, Dei scientiam ex tempore
ro quod sacramentum est, occullantur. Non occul- polius esse quam ex demutatione, cum ad id quod
lum aulera, neque ignoratum nobis est sacramenium B Deus scit, profitendae308 poiius scienlioe tempus
Dei Chrisli, in quo absconsi oranes scienlioeihesauri sit, qtiam adeplse : ut etiain ex hoc docemur, quod
sunt, Et quia sacramenluin (c) ipse esl; videamus ad Abraham diclum est: Ne injicias manuin tuam in
an in his, quoenescit, ignorans sit. Si enim in coe- puerum, el ne facias illi quidquam : nunc enim cogno-
teris professio ignorandi non (d) habet nesciendi in- vi quia limes(i) (l) Deum luum, el non pepercisti fi-
tciligeutiam; ne nunc quidem quod nescil ignoral. tio luo ditecto propler me (Gen. xxn, 12). Deus ila<-
Nam (e) cum ignoraiio ejus, secundum quod omnes que modo scil: modo aulcm scire, anlerioris igno-
thesauri in eo scientioe latent, dispensatio potius rantioe professio est. Quod cum in Deum non cadat,
quam ignoratio sit; habes causam iguorandi sine neque (m) ut ignoraverit antea fidelerasibi esse Abra-
intelligentia nesciendi. ham, de quo dictum est, Credidit Abraham Deo , et
63. Deusqui nescireaut jam scire quid dicatur.— deputatum esl ei ad justitiam (Gen. xv, 6; ef JRom.
In omnibus enim, quse ignorare se Deus loquilur, iv, 3) : hoc quod nunc cognovil, tempus est quo
ignoranliam quidem profiletur, sed (() ignoratione Abraham testimonium accepil, non etiam (quo) scire
tamen non detinetur : dum ad id quod nescit, non Deuscoepit. Abraham enim, holocauslo filii, dilec-
nesciendi infirmilas est, sed aut tempus est non Io- tioneni quam ad Deiim habebal docnerat : Deus
quendi, aul dispensatio esl non agcndi. Loquitur ad C lum cognovit, cum loquitur. Et quia ante nescire
Abraham Deus dicens : ClamorSodomwet Gomorrhm non inlelligendus est; necesse esl idcirco tunc intel-
implelus est, el peccataeorum magna valde. Descen- ligatur cognosse, quia loquitur. El de plurimis qui-
dam ergo el videbo, si secundum clamoremeorum (g) dem , quoede scienlia Dei Teslainento Veteri conti-
consummantur; quod si non, ut sciam (Gen. xvin, 20 neniur, haectanlum exempli causa demonslrata a

(1) Absconditi,Porro thensauri, liltera ninterjecla, omnem... Ihensatirum;deinde, sinf pro insint.
constanier in Veron. codice scribilur. (5) Sed lunc scire, cum lempus.
(2) Anie verba diemnon ignorai, haechabelcodex : (i) DominttmDeum luum.
Quod si in eo omnissciemimtkensauri sunt, Paulo post
(a)Lips. etPar..Deipa(risef CArisfi;consentienlibiis consummalisinl. Marlin., an consummandi sint, etsi
nostris sacri lexlus exemplaribus : sed renitentibus non coitstimmandisinl.
Bad., Er. ei mss. necnon subjecta verborum illorum (i) Sic mss. 11110exceplo Vind. in quo exslal, non
cxposilione. ea scire, quia nesciat, Excusi, non ea lunc scire,
(b) Removimus hinc, Quod si in eo omnesscientim quia prius nesciat. Proquia nesciat, sensus exigere
tkesattri sunt, potiorum mss. aucloritalc. videiur quia nuncsciat. Et quirieincum veleres libri
(c) In dunbiis mss. in se est : quod non placet. nttnc duabus lilteris nc exliibeanl, nec verba ullo
Superius enim Christussflcramcnfumnon semel proe- modo a sese separent, ex nesciat facile confecium
dicatur, lioc cst, Deiis abscondilus, cujus fornia per sil nesciat. Deinde ms. Mariin.sed lumscire, cum est
susfeplinnom huniiliiaiis corporeoe fuil exinanila. tempusacl agendnm.
Postea mss. Mariin. 17110: ea;se sunt, pro quw ne- *. (j) Loco verbi scirepraetulilErasmus nescire, quod
•^ deinde arripueriinlLipsiiis ei qui in
scil. posirema edi-
(d) Id cst, non ca est, ul inlelligatur ignorare. Sic tione Par. corrigenda operain navarunl : omnibus
infra', Hcibescatisam ignorandi sine intelligentia ne- prope mss. reluciantibus. Hocsibi vull : cum Deus
sciendi, hoc osi, habes cur se ogat ul ignorans, nec snre dicitur, non fitineo demutatio(inaleapnd R.id.,
lamen iiiielligulur nescire. Er. el in mss. Martiu., diminulio) ab iguorantia ad
(e) Pailiciilaiu cuinonvitlunl duo mss. Colb., iinus scicntiam, scd indicatur temporis pteniludo.
Surbun. ei Germ. (k) I11jilerisque mss. et apud Par. repetilur hic
(/') German. codex, ignoralio lamen non dalur. paiiicula tit.
Deinde Lips. ct Par. dumid, expuncto arf absque (I) In vulgatis, DominumDeumtuum. ahest Da-
ulla aucioritate. minttm a mss. Abesl prselerea tuum a graecoet lalino
(3) Unus ms. Valic cum Remig. et Theod. hic Scripiuroe textu.
addil, admevenienlcm. Tum in solis Marlin. et Vat. (m) Post ne<7iierelicelnr cadai; adeoqueparliculam
bas., consummabunlur. ttf subsequentem a Lipsio perperam expuuclam re-
(/() Poliores mss., an coiuummalisint, el si nondum siiltiimus exBad., Er. ct mss.
533 DE TRINITATE LIBER IX. 554
nobis suut: ut id, quod nescit Deus, non ignoratio- ^ forte ignorationem ei depulabunt, ab eo qui sciat co-
nis causa inlelligeretur esse , sed temporis. gitalioneseorum dicisibi meluant, Quidcogilaiisma-
65. Diciturnescire cognitionesua indignos, opera- la incordibus vestris (Malth. ix, i)t Nam cum cogi-
rios iniquitalis, virginesstullas. — In Evangeliisvero lalionum geslorumquenon ignarus cognitorinterdum
Doniinuinmulta scienlem nescire invenimus. Ope- de cogitatis gestisque qtiasi ignarus inlerrogal, veiut
rarios iniquiialis, in virtuiibus mullis et in nomine de laciu fimbriie mulierem, vel de dictorum disscu-
ejusglorianies, non novit dicens : El tunc jurabo , sione Apostolos, vel de sepulcro Lazari flentes: non
quia non novivos. Disceditea me, omnesqui operami- nesciens intelligendusest nescire, sed loquens. Ncque
ni iniquilalem(Matl. vn, 23). Etiani cum jurejurando enim nalura fert, nl qui absens Lazarum mortuum
eos non novit, quos lamen iniquitatis operarios esse sepultumque sciat, scpulcri locum nesciat; el qui
non nescit. Nescit ergo, non idcircoquia nesciat, sed (e)cogiiaiiones videt, mulieris fidemnou cognoverit,
quia cognilionecjus (a) per iniquilalem operationis etqui necessilalein non habet de aliquo interrogandi
indigni sint: lidem dicii ctiam jurisjurandi religione (Joan, xvi, 50), dissensionem Apostolorumignora-
confirmans, et habcns in naturaevirlule nenesciat, veril. (3) (f) Sed ei, qui novil omnia, ea ipsa quoc
etretinens in sacramento volunlaiis ul nesciat. Ne- non nescit, di-pensalio est aliquando nescire se lo-
scit quoque imigcniiiisDeusvirginessluIlas : et com- I5 qui: duni aut apud Abrabam (g) scienlia dissimula-
parandi sibi olei incuriosas, gloriosi advenius sui tur in tempus, aul apud slultas virgineset iniquilatis
thalamum ingrcssus, ignoral. Namque et adeunl et operarios cogniiio negatur indignis, aut in sacra-
rogaul, (I) el usque (6) adeo non ignoranlur, ut bis nveniofilii hominis, inlerrogatioignorantis ex hnmiue
respondealur : Amendicovobis,quia nesciovos(Malilt. est: in his seomnibtis (h) verilali corporeaenalivitaiis
xxv, 12). Nam el occursus'309 et deprecalio non accommodans, quibus nalurae nostraainfirmilasdeii-
ignorabiles csse eas patitur : scd nesciendi responsio netur ; uon (ila)ut (i) inlirmis essetex 310 nalura
non naturoepotius quain voluntatis est; dum abeo, qui Deus est, sed ut infirmitatessibi hoininum Deus
qui nihil (c) non nescil, indignae sunt quoesciantur. homonatus assumpserit,assumpseritautemiia, nonut
Denique ne per infirinitalem ignorare existimareiur, in naturam infirmam naluraindemutabilissitredacia,
continuo Aposiolis iia locutus est : Vigilale ilaquc, sed ul (i) in natura indemulabili suscepiionis esset
quia nesciiisdiem nequehoram (Ibid., 13) : ul cum sacramenlum : dum et qui erat Deus, liomo est; nec
vigilarc eos ob ignoraiionemdiei atque liora: moiict, Deus dcslitit manere, qui hoiiioest. Agensiiaque se
jier id ncsciri ab co virgines noscerentur, quod con- aiquc (j) confirmans liominemualiim , manens Deus
sopilac el negligentes, indignoe aditu thalami sui Verbum, soepissimein ea est professione,qua homo
(2) oleo indigendo mansisseut. (2 est, cum (k) tamenet protestalio Dei ea sit saepequae
66. Chrislus nil nesciensdispensaiwnhergo loquitur honiiuuni: cum eanescil, quaeautnon sinl in leinpore
qttasinesciens.Dieiscientiaoccttlta: ideoquasiignorala. confiienda, aut non agnoscuntur (/) ad mcritum.
— Non esl igilur DominusJesus Chrislus, qui scru- 67. Quam sapienter absconsasil. — Inlelligendum
tiris corda et rencs Dcus est, in ea naiuioc infirmi- iiaque est, cur prolessus sit diem se nescirc Si om-
latc, (ul) ne nesciat, cum hocipsumex naiuroescien- nino nescire (5) (m) creditur, Aposlolus ita contra-
lia inlelligalur essc, (rf) quod nescit. Quod si qui dicil: Jn quo sunl omnes thesattrisapienliwet scienlim

(1) Et usque eo. (i) Jnfirmus.

(2) Oleum. (5) Credetur,Aposlolusitaque.
(5) Sed et qui.
(«) Unns ms. Vatic, per iniquilatis operalionem. dicil, qualenushominibits,in quos ignorantiacadtl, si-
Mox poliorcs jurandi, tumjurisjurandi. milis factus esl: et paulo anie, iVouquodignoreiVer-
(b) Sic inss. Al Ediii, usqueeo. bum qualenns Verbutnesl el Sapientia Patris ; dicit se
(c) In vulgatis desidftiatur panicula non, quaeex- nescire: sed humanamin se naluram ostendens, ctti
siat in omniniis ui^s. quaeqiie hic nou ncgaiuli, sed prwcipue convenitignorare.
grrecorum more Hilariofamiliari amplius affirniandi (i) Ita mss. At excusi, iu nalurmdemiitabilissuscgp-
Vim babet, quasi nihil prorstts nescil. jj lione. corrnpla llilarii seiuenlia, qua vultsacramen-
(d) Ediii, qtiodnesciut. Mss. autem, qttodnescit, v. tiim suscepioecainis factunvesse salva etindeniuiabili
g. viiginessiultas, opcrariosiniquiiaiis, ctc, hoc non [lermaneiile Verbinaiura.
proliciscitur ex ignorantia, sed ex scienlia qua bos (j) In vulgalis, conformans.Meliusin mss. confir-
novil iniquos, illas stullas. mans.
(e) Vctus codex Colb. cogniliones. (k) Id est, quamquam ipsius ctiam Dei ad noslrum
(f) In plnribus mss. sed el qui. Mox in uno Colb. captum sese acconimodantisea s;rpe loculio sil quoe
aliqnando nescire std loqui. Magis placet, nescve se bominum.
loqtti, boc est, ei, qui novii oninia, dispensalio est (/) Hocest, quia carent mcrilo ; sicuti, v. g., opera-
aliquando sic loqtii, quasi nesciat ea ipsa qiuc non rii iniquilatiscl virgines fatuaeol>inopiam meriii ne-
nescit. sciiintur.
(</)Plorique niss. apud Abrahamest, (m) Apud Par. deest creditar. Deinde in pluribus
(k) Ediii veritate. Rectius niss. ticriioft.Hunc Hila- niss. Aposlolusilaqtte, non ita, Qtiaiu liic interpre-
rii locuiu sic inlelligere esl: inierrogatio ejus, qui taiionem adlnbel llilarius, sic laudat Augiistinus
ignorare videiur, ex h 'mine est: qui veriiati corpo- episl. ari Ocean. CLXXV,n. 5 : Beatus Ililarius cnm
reoe naturoe se accommodai in his oinnibus, qui- obscuramqumslionemobscttroIwc generetropiccequw-
bus, eic Id ipsum variis modis inculcat Cyrillus slionis apeniil, ul inlelligeremusin eo se nimintm di-
lib. Thesauri. Sic porro habet pag. 220 : Ignorare se xisse nescienlem,in quoaliosfacit occultandonescientes,
535 SANCTIHiLARIIEPISCOPI 53G
abscottsi(Coloss. n, 5). Est ergo absconsa scienlia : A et solida liquidis (2) non ceriaul; qnia cum non pa-
quae quia abscondenda est, inlerdum cl ncscicnlia teant valida infirmibus, validis tamcn infirma pcne-
confilenda est, ut esse possit absconsa. Nam si ciit irantur. Ob id crgo cogiiationcs Dei pairis ignorarc
in prolcsiatione, non etiam in secrcto manebii. Ne- Filius ab impiis diciiur, quia infirmus ipse ciim sii,
gat crgo se scire : ul scientia possit esse abscondita. non adeai ineundo poiiorem, nec valentem iinalidus
Quod si idcirco nescit, ulscienlia maneat absconsa ; Iranscurrat.
non per naturam nescit omnia sciens, quod idcirco 69. Chrhtum Patre inferiorcmdici non sinunt Scri-
tanliim, ut absconsum sit, nescii. Cur autem diei plurw. Paler el Filius specttlum muluum.— Quae si
scientia absconsa sit, non in obscuro est. Namque quis non modo ore lemcrario loqui audebit de unigc-
monens nos irremissa lide inlentos semper manere, nitoDeo, veriim etiam corde impio cogiiare; Apo-
sccurilalem cognilionis (a) definitaeademit : ut pen- slolumitadeSpiritu sanclo ad Corinlhiosscribenlcm
dulae exspectationis incerto mens sollicila, festinans credidisse cognoscat :Nobis aulem rtvelavit Deus per
ct advenius diem semper exspeclans, semper exspec- Spiritum suttm. Spirilus enim omnia scrulalur, et
lando speraret; curamque pervigilcm incerlum ip- alta Dei. Quh enim scit hominumquwstinl hominis,
sum, non ambigendi tamen temporis, delinerel. Ita qttw in ipso ([), nhi spirilus qui in ipso est ? Ita el
enim Dominus ait: 7deoef vos estoteparali,quia nesci-B quwin Deosiintnemonovit, nisi Spirittts Dei (I Cor. n,
lisqua hora filiushominhventuruscst (Maltk. xxiv,M). 10, 11). Sed litcc inania corporalium rerum exem-
Et rursuni : Beatus ille servus quem veniensDomhius pla spernentes, Deum dc Deo, et Spiritum de Spi-
ejus (b) invenerilsic facientem (Ibid., 46). Ignoralio ritu, virtuiibus suis poiius, quam (g) terrcnis condi-
non aderrorem fuilnecessaria, sedad perscYeranliam. tionibus aeslimeunis.jEstimcmus autcm, non sensu
Ncc negalum id ad detrimentum est, quod ignoralum nostro, sed professione divina : ct credamus ei qui
311 tribuit incrementum, ne scienliac sccuritas ail, Qtti me vidil, vidil el Pairein (Joan. xiv, 9). Ncc
negligenliam fidei dissiinulaiac(c) excitarel, scd prae> ignorcmus eiim qui dixii, Vel operibtts (5) meis cre-
paralionem irremissam exspeclaiio indeliniia re- dite, quia Paler inme, el ego in Patre (Joan. x,58).
lineret: (d) quoemodofuris meluendum scmper cave- Nec ignoremus eum, qui locutus esi, 312 &90 et
ret (I) adventum, illo eligente somni lempus ad fur- Paler unuiiisuinus(Ibicl. 50). Si eniin sensumnoslrum
tuii): paliefamilias vcrodomus, damnisemper timore, rcrum nomina sccundum humanam intelligeniiam
vigilanle. commemoraia confirmanl: non habet ab eo natitroQ
68. Chrislum, elsi humana penelrel ttl potior, pa- differeniiam, in quo pcr inlelligentiain (h) quis vide-
terna penctrare nolunt ul inferiorem, — Qiiamquam lur; nec diffcrt in genere, qui manentem in se ha-
jgitttrnon obscurum sil, ignorationem Deinon igno- C bens, inest in manenle ; nec diversi suni, qui nnunv
ralionem esse, sed sacramenium : dum per dispcn- sunl. Inlcllige uniiatem, dum non dividua natura
saiionem aut agendi, aut proieslandi, aut demon- esl. Naluroc vcro riirsum individuac sacramenluin
sirandi sicnescit, ut scial; ct sic non ncscil, nt nes- apprehende, dum lamquam speculum iiiius unius
ciat: tamen videndum cst, Hc forle et iia infirnuis csi. Speculum aulem ila, ut non imaginaiainspc-
sit, ul ea, quae Pater scit, scirc uon possit: polente ciem naluroe exterioris splendor cmiltat ; sed dum
quidem eo cogilatior.es humanoruni cordium nosse: vivens natura naiuroc vivenii indifferens csi, quijipe
quia natura polior moiibus se naluraj inferioris ad- qu;e ex lota lola sit, quac et dum unigenila cst Pa-
misccal, eamque laniquam imbecillam vehemenii trem iu se habcal, nl maneal in Paire diim Deus
virlule tianscunat: sed impolenssit veliemenliorcm est.
(e) sui naturam infirmior ipsa penelrare ; quia ul le- 70. De naturw unilale dicla malead unitatemvolun-
via gravilms, et rara densis, ct liquida solidis sunt tath detorqitenl hwretici.— Hoec itaqtie, ad signifi-
pervia; ita conlra et grav ia levibus, ct dcnsa raris candum nativilalis sacranienlum a Dominoproedi-

(1) Vox «duenfum decst in uoslro codice. Mox,
otnnelempus, non sontni lemptts.
un
(2) Non cedunt.
non excusavil mendacium, sed non esse monslravit.
Eamdcm ijise seqtiitur lib. i de Trin., c 12, n. 25,
sicut el Gregorius Papa lib. viu, epist. 42. Nec dis-
senlit Cyrillus, lib. Tiiesauri p. 222, Christi sernin-
nein iia ab ipso leinperatum eiiarrans, qtiia discipu-
lorum captumejus rei notiiia snperabat. Longe magis
ad eanidein senlentiani aeccdit Eustacliius Anlioch.
apud Facundum lib. xi, uhi boc a Cluisto adinven-
lum ostcndil uiilitatis hominumcausa.
(n) Verbnm definiiw, iu prius vulgaiis omissum,
restituitur ex scriplis.
(b) Edili, inveneril
• vigilantem: dissideiilibus mss.
cl sacro lextu.
(c) Excusi, cxceplo. Par., uonexcerccret.Alii vero
libri, excitarel, hoc est, parcret ac fovcrct.
(rf) llanc lcctionem uni Vutic et alteri Remig. ms.
(5) Vox meis desideralur in codice Veronensi; ncc
occurrit in groccolexlu, el omiilitur lib. vu, num. 24
et 26, ubi ter bic locus repeiitur.
habcmus acceplam, aliisetiam favenlibus, in quibus
lamen vox adventttmomiltitur, quoeel salvo seusu
omilli polcst. At in vulgatis, qtiwmodofuris meluendo
sempcrcatseret,illo eligenteomite.lempus.
(c) Editi, se; reiiileniibus mss.
(/) In vulgatis hic adtlilur sttnt, quod abest a mss.,
e quibus unus Colb. ei altcr Sorbon. oinilttinl qum
in ipso, ul el vulgata sacri lextus excmplariagracca
ct lalina.
(<y)Duo mss. terrcnis cogilationibus: male.
(h) In vulgatis, quisque. Rectius in plerisque mss.
quis : hoc esl, in quo quis viso atque intellecio vidc-
lur alque inielligilur, non babei ab co nalurae diffe-
rentiam. Tum Lips. et Par. nec differt a generc:
emcndanliir cx Bad , Er. ct mss.
 537 DE TRINITA.TELIRER IX. 533
cata, lixrelici quia ncgaro non possuul, iia conantur A solum scire dixisset, maximi periculi res intelligen-
eludere, ut ad voliinlatis ciuicordiam referant; ul in tiacnostraerelinqtierctnr, ne forle exisiimarelur ipse
Deo palre et in Deo filio non diviuitalis sit unilas, nescire. Nam cum in eo, quod nescil, dispensatio ei
sed volunlatis : lainquani divinaedoctrinoeinops ser- poiius absconditc scienliae, quam natura sit ne-
mo sit, neque aut dici a Domino poiuerit, Ego et sciendi; per id quoque nunc, quod solus Pater scit,
Pater unum volumus : aut cjusdem inielligeniiae sit, non ignorasse credendus est: quia, sicul superius
Ego et Pater ttnum sumtts: vcl loquendi imperitus docuiinus, scienlia apud Deum, non cognoseendi id
non dixerit, Qui vidil voluniaiem meani, vidit et vo- qtiod nescierit (rf) intelligentia est, sed loquendi. Et
lunialem Patris mci : ct id ipsunt sit, Qui me vidit, per id, quod solus Pater scit, Filius nou inlelligitur
vidit el Palrem: vel certe non fuerit in usu eloquii ncsciie; cum Filius idcirco nescirc se dicat, ne ct
divini, Voluntas Palris mei in nie est, et volunias alii scianl: et Palrem (e) ob id solum dicat scire, ne
mea in Palre meo esl; sed conveniens huic diclo sit, et ipse non nesciai. Si enim lunc cognovisse Deus
Ego in Palre, et Pater in me (Joan. xiv, 11). Quoe dicilur, amari se ab Abraham, cum hoc non celavit
quamquam omnia fceda elinepla et impia sinl, ne- Abrahoe (Gen. xxn, 12); necesse cst, ul et Paler
que sensus humanus in hanc stulloeopinionis senteu- diem ob id scire dicalur, quia non celaverit Filium ,
tiam concedat, ul aut non poiueril Dominus loqui B Deo scienliam non de repeniina cogniiione sumente,
quod volebat, aut aliud loculus sil quam locutus est: sed in lemporc protesiantc Si ilaque el diem Filius
(u) qui quaiiKiuamreperiatur jiarabolicis et allego- secundum sacranientum nescit, ut laceat; e conlra-
ricis diclis iisus esse, sed aliud est vel exemplis dic- rio necesse esl, ideo diem Pater solus ostendatur
la (1) firmare, vel proverbiornm significationibus scire, quia non lacct.
rertim saiisfaceredignitaii, vellemporum professioni- 72. Deus simplex, et lntmano modo minime cogi-
bus se coaptare : tamen hic idem unilaiis, de qua tandus. Non mulalur. Omnia potest. — Absit atilenv
tractalur, locus non paiiturin dictis aliud, quam so- corporalium demutationum novitates in Palre et Filio
nant verba, esse credendum. Si enim per id unum cxislimari, ul aliquando Pater Filio aut loquatur, aut
suni, quia unum volunt; unum autem velle naluroa laceat. Nobis quidem nonnunquam missam vocenvde
separabiles non possunt, qtioe(b) diversilale generis ccelo memininius; ut sacramentum apud nos Filii,
dissidenlis in diversas 313 necessario volunlates paterni dicii significatio firmaret, sicut Dominus ait:
naturaediversiiaie dissenliunt: quomodo unum velle Non propter me vox hoecvenit de coelo, sed propler
possunt, quibusscire non unuinest; cum scienlia,et vos (Joan. xn, 50). Coelerum nalura Dei non cgct
ignoratio voluntatis unius (2) impediant unitatem? compositis humani officiinecessitatibus, linguae314
Cum itaque scientiac (c) inscienlia adversa sit, unura C motu, temperamento oris, spiriius nisu, aeris pulsu.
velleadversa non possuni. Deus simplex est, religione noslra inlelligeudus est,
71. Pafer ideo solus diem scil, quia soli Filio non pieiate prolitendus est: sensu vero non persequen-
tacet: Filius nescil, quia nulti revetal.—Sedforle id, dus est, sed adorandus; quia natura moderata (/') et
quod solum Patrem Filins ait scire, Filium, qui se infirmis, nalurae infinitee et potentis sacramenlum
ncscire dixerii, nescire conlirmet. Nisi plane Patrem inlelligeiuioeopinione non occupet. (3) (<j)Non est

(1) Erat in anteriori, infirmare. (3) JVon est itaque diversis composita substantice
(2) Antea legebalur, impediat. partibus.
(a) Er., Lips. et Par., cf quamquam. marginem nola : Cur ergo tam mulla definivil?Quac-
(b) Edili, rfitiersiifliemgencris: casiiganlur ex mss. nam porro illa lam multa definivit, qui vix ab hoc uno
(c) In aliquot mss. inscitia. Iu Mariin., scieniia : scopo declinal, quo demonslrare stiidet, nec Dcum
male. solilarium esse, iiec Filium a Palre aliud seu alierius
(d) In vulgaiis, inteliigentiw. Rectius in mss., in- esse subslantioe? Hoeccinevero ipse definivit? Annnn
telligentia : hoc est, cuin dicitur Deus scire, non in- polius uttumque Scripluris aperte tradittim ab Eccle-
teiligilur scu non significalur cngnoscere quod ne- sia didicit? Primum enim jara longe ante definierat
, seierit, scd quod uon locutus sit loqui, uti jaiuailigi- Ecclesia Sabellii, Noeii, Praxeae similiumque haere-
mus num. 62, ac declaralur num. 64. ticorumdoclrinam |iioseribens. Alteriimveroproxime
(e) Pariiciilain ob, male a Lipsio expunclam, resti- coufirmarant Nicami Patrcs : <|Uodpridem conlra
luimus ex Bad., Er. et mss. Tum ne el ipse non nes- I) Paulum Samosat. declaraverat Antiochena synodus ,
ciat, id est, ut et ipse intelligatur non nescire. imo conira Artemam aliosque conslanter propugna-
Id ipsum aperiius sic expriniilur, num. 73 : Filius ila- rant Apostolici viri, nti lestis est Eusebius, qui lib. v
qtte cliemidcirco quia lacel, nescil : et Patrem solum hist. c. 28, reccnset scripia oeiateVictoris et Artemae
idcircoscire ait, quia solus uni sibi non lacet. Non tacet aniiquiora, quaefralres tum contra genles tum contra
aiileni Filio Patcr; alioquin qui eum intelligeret lemporis sui haereticos jiro divinilaiis Christi defen-
scire. Filius vero tacet, quia sic a Patre didicerat, ut sione scripserunt. Verum judicet quisque in quem
simul lacendum didicerit, quod expediebai ignorari. cadal inconstanlioelabes, in Hilariumne, an in Eras-
lluc speclal illud Auguslini Serm. nunc xcvn, n. 1: Ne mum; qui, lib. u, illius iu scribendosummam modc-
carnatiler sapientespulemtis aliquid Patrem scire quod stiam admiratus, eam his verbis imiiandam propo-
nesciatFilius. Nam utique cum dixit, Pater scil, ideo suit: Audi, definitor temerarie.Nobisvero pius Pnvsul
Iwc dixit, quia el in Pulre Filius scit. Quid enim esl in nusquam visus est immemor quam imbecilla sit hu-
die, quod non in Verbofaclum esl, per quod factus esl mana ratio. Infirmiiaiem illius conslanter ob ocnlus
dies? ponit, ul discat homo non suis sensis, sed Dei diclis
(f) Uoc est, modo finito coangustata. Erasmi in credere.
Ililarium paulo iniquioris ea hacieniis obliiuierat afl (g) Aliquotinss. cuniBad.,IVbnesfitaquetliversiscom^
539 SANCTI IIILARIl EPISCOPI :,40
itaque diversus comjiositaedivinitaiis panibus : ut sit, ^. Non enim ille nunc de (c) oblinendo loculus esi;
in eo aul post stuporem voluntas, aul post silentium quia aliud est exlrinsecus (d) subiisleniia sua esse,
sermo, aut post oiiunv ojius : ut aut velle aliquid, aliud esi in suis aique (e) ipsum se esse : quorum
nisi ad volendum motus sit, non putetur; aut loqui unum est possidere coelum, terras, niundumque to-
quid, nisi post silenlium sonent verba, non possit; tum, aliud est se ipsum in his significare quoesua
aut agere aliquid , nisi in opus exeat, non intelliga- sunt, sua autem iia, non lamquam exierna siibja-
tur. Non subjacei naturae legibus, a qtio legem omnis ceant, sed quod ex suis ipse subsistat. Nunc ergo cum
nalura soriiltir : neque in aliquo, infirmitale aut dc- omnia, qua: Pairis sunt, sua snnt; divinitaiis sigui-
muiationc elficiendi deiinetur, qui extra moduin est ficat naturam, non obtentorum (f) commnnioncm.
potesialis, secundum Domini dictum : Paler, possi- Nam ad id, quod de suo accepturum sanclum Spiri-
bilia libi omnia sunt ( Marc. xiv, 36) : ul quanlura lum loquebalur, ait, Omnia, qumPalris sunl, tnea
sensus humauus non capit, tanlum Deus possit. Sed sunf; ef ideo dixi, rfe meo accipiel: ut dum de suo
ne ipsum qtiidem se omnipotenliaevirtuie fraudavit, accipit, non etiam non de Patris accipere exislima-
dicens, Omnia quaecumquefacit Pater, eadem et Fi- retur; vel cum de Patris sumeret, non etiam non de
lius facit similiter (Joan. v, 19). Non est difficulias, suo sumere intclligeretur. Neque enim de crealuris
ubi non est infirniilas; quia difficultati subjacet im- ;B sumebat Spirilus sanclus, (</)qui Dei Spiritus est; ut
potens efiiciendi potestas. Difficultatis cuiin na- ex his videalur accipere, quia ea omnia Dei sunt.
lura (n) in infirmitale viilulis est: quaecum raodum (h) Sed non ideo omuia, quaePalris sunt, sua sunt, ut
non habet potestatis, non lenelur lege infirmi- quod sumit ex Filio, ne etiam non de Patris sumere
taiis. videretur; cura omnia, quse Palris essent, esse iniel-
73. Diem non potuit aliquando nescire. Filii cum ligerentur et Filii.
Patre nuiura una. — Hoc idcirco demonslralum a 74. Cui voluntas, adeoquescientia, cum Patre ea-
nobis est, ne aut Deus posl silenlium locutus ad Fi- dem. — Haec igilur nalura non eguit vel demnia-
lium, aut Filius post ignoralionem scire existimare- tione, vcl interrogatione, vel allocuiione, ul post
tur : sed inlelligeiitiam noslram naluraenostras esse ignorantiam sciat, post sileniium inlerrogct, post iu-
significalionibus inslruendam, quaedemonstrari ali- terrogalionem audiat : sed perfecta in sacramenio
quid nisi per loquenlem non intelligerei, el non ne- unitatis suoemanens, ui liabuil de Deo nativitalem ,
sciri aliquid (b) nisi sciendo non exisiimaret. Filius iia habuit ci universitalein. Universitaieniautem ha-
itaque diem idcirco, quia lacct, nescit: el Palrem bens, non eiiam non quoe universiiatis sunt le-
soliini idrirco scire ait, quia solus uni sibi non tacet. nuit, (t) scienliam scilicet, aut voluntatem : ne quod
Sed non exspectat, ul dixi, 315 ,,as niitura: diffi- ,, scit Pater, per inlerrogalioiiem316 Filius scirei;
J
cultales, ut lunc scial cum ignorare destitcrit, ut vel quod vull Pater, per significaiioneiuFilins vell. I.
itmc andiai ctiui loqui Paler coaperil. Naturoc suoe Sed curo omnia , quae Patris suut, sua essenl; iu
ciiin eo, lamquara unigeniti, unilaicm non anibigue ea (j) fuit proprietaie iialiirte, ue aliud aliquitl, quani
docuit dicens : Omnia,qum Pairissunt, mea suitl. Paier, aut vellet, aut scirel. Ad dcnionsliaiioiifiii

posila subslanita(vel composilwsubstanlim) divinilulis
partibus.Marlin.dhersiscomposilw substantimpurtibus.
sila e.st: qux viitus
(a) lloc esl, in virtutis inopiaVat.
ciiin, etc Hinc quod iu iribus el aliis reccniio-
ribus mss., in infirmitatevirtulisest. Dei autem na-
tura qum modumnon habel, elc, iulerpolalori tri-
buendiim.
(6) Iu recenlioribus mss. nist sciendoexislimarel:
male. Illud nisi sciendo,idesi, uisi discendo, ac more
homiuum ab inscilia ad scieiitiamtranseundo.
(c) Id est, non de illis bonis,quae non tenenlur
natura, sed gralia autlabore postmodumobiiiientur.
(rf) Mariin. ms., sttbslantimsuw. Colb. cum Germ. 0
subsistenti: quod ad Filiumreferri poiesi. UnusValic
ac pauci alii, sttbsistenlh : quod et de Palre dicluin
commode inlerpretari licel. Verius tamen alii, ul li-
quel ex nuni. 51, extrinsecus subshlenliu, lioc est,
res extcrnas, ul sunt, v. g., ccelum, lerra, mundiis;
vel ut babetur supra, n. 31, elementa el creationum
variae species. Defendit HilariusChristiim nou sola
Patris bona externa el creata sua esse dicere : idque
ex eo probat, quod subjicil, ideo Spirimm de suo
accepliiruiu. Cura eiiim constct, Spiritum Dei de
creaturis nihil sumere; restat ut inleina Palris bona,
virluieniscil.,aeiernilalem,provideiiiiaiii, eic.,omuia
sua dicat: quaequidenvnon aiiud siiui ab ipso, quam-
vis imperlecio noslro loquendi inore dicainus ca Pa-
tris, quasi aliud sit habens Pater, aliud quod habet.
Ex quo facile sequitur, Filii et Pairis unain esse na-
luram. Conlernum, 31.
(e) Edili, atque id ipsum. At niss. alqueipsum, non
alio sensu : qui clarior fiel, si jiost alque ipsum se
esse, suppleatur quwsua sunt.
(() Rursum hic Erasmus in Hilarium censoiiam
virgulam laxans, Cur (ugis, inquit, communionhno-
men? Cui ille non immerilo respnndeat : Cur miiii
calumniam siruis? Non fugio conimunioiiemsimpli-
ciler, sed communionemobtentorum, communioueni
advenlitiam bonorum quoruindam externoruin, quaj
nalurae jam consiituioe adjicianlur, communioiiciii
denique naturoe uniiaie desliiutam : recoidare mea
verba, lib. ix, n. 34.
(g) Sic inss. Atedili, quia Dei Spirilus. Moxapiius
legeietnr, quia emomnesDei sunt, quam qtitrtea onuiia
Dei stint. Iloc enim (id creaiuras rcferiur. Hic spiri—
lus sanctus perspicue ostendiiur Patri ei Filio con.-.ub-
slanlialis.
(h) Excusi, excepto Par., sedideo, expuncto non,
quod exstat in ims. quorum aucloritaie mox, pro
non eliamnon de Patre, restituimus ne etiamnon de
Pafris. Horura aulem sensns esl: Non ideo quie Pa-
tris sunl Filii sunt, quasi omnia sua Pater iia refti-
derit in Filium, ul sibi ea non reiinuerit; ac sic
quod sumit Spirilus a Filio, non accipial et a
Patre.
(t) Jn inss. Vai. bas. el Marlin., ut scial scilicetaut
velit.
(j) Editi, in ea esset ; casiigantur ex poliori-
bus inss.
311 DE TRINITATELIBER IX. 342
vero nativitatis plerumque demonslralio est adhibila Ai sunt secundum aurem intellexisse nescire Filiuin;
personae, cum dicilur : iVottvent voluntatemmeamfa- cum ipsi eum tamquam scienlem rursus interrogent.
cere, sed volunlatemejus qui me misit (Joan. vi, 58). Sed sacramenlum nesciendi, dispensationem esse iu-
Palris voluntatem, non suaro lacit: dum per voluh- telligentes 317 tacendi, nunc post resurrectionem
laiem ejus, qui se misit, significat et Palrem. Quod loquendi tenipus jam arbitrantes esse, inierrogant.
aulem id ipsum velil, non ambigue ostendit dicens : Atque illis Filius non jam se nescire ait; sed quod
Pater, quos mihi dedisti, votout ubi ego sum, et ilth scire non sit eorum, (c) quia Pater in potestale sua
sint mecum(Joan. xvn, 24). Cum ergoPaier velit nos posuerit. Si itaque Apostoli hoc, quod nescit Filius
cum Christo esse, in quo secundum Apostoluni elegit diein, dispensalionem esse inlelligunt, non infirmiia-
nos aute constitiitionem mundi, el ipsum illud Filius tem ; nos Filium ob id lantum diem dicimus nescire,
velit, scilicet esse nos secutn (Ephes. 1, i); voluntas ne Deus sit? cuin diem Paier Deus idcirco in poles-
ad naturam eadem est, quae ad naiivilalis siguifica- tale sua posuerit, ne ad scientiam huraanoecognitio-
lionem dislinguitur (I) (fl) in volunlate. nis evaderet: et Filius anle inlerrogalus, nescire se
75. Ettm non nescientem, sed ex dhpensalione ta- dicens nunc rursum non se nescire respondeat, sed
centemintellexerunt Aposloli. — Non ilaque ignorat eorura esse nescire; Patrem vero tempora non in
Filius, quod non ignoral Paler; neque quia solus ]g scienlia sua, sed in poteslate posuisse? Nara cum
Paler scit, idcirco nescit et Filius : cum in uniiaie dies et momeutum inlra lemporum nomen sit; non
nalurae Paier et Filius maneani; quod autem Fi- potest videri 318 aiem et momentum reslitueudi in
lius nesciat, in quo oiniies tbesauri sapieniioe el reguum Israel ipse ille, qui reslilulurus eum est, igno-
scientioe absconditi sinl, laceiidi dispensalio sit : rare. Sed nos ad intelligentiam nativitalis suee per
sicut ipse Dominus testaius est, cum quaerentibus exceptionem palernce polestatis erudiens, neque se
Aposlolis de teraporibus respondit: Non esl vestrum nescire respondit: et faculiatem ipsis scientiaenon
scire lempora (2) (b) vel momenla, quw Pqter posuil concessaraesse deraonstrans, id ipsum in sacramento
in sua potestute (Act. 1, 7). Cognitio negalur : ne- palernae potestaiis consislere est professus.
que solunv negatur, sed et solliciludp coguilionis (3) (rf)Non ergo, quia nescire se diem el momen-
inhibelur, curn scire haec lempora iion est eorum. lunv Filius dicit, nescire credendus est, siculi neque
Ipsi cerle nunc posl resurrectionem de tempori- cura secundura hominem aut flet, aul dormit, attt
bus inlcrroganl, quibus aute inlerrogantibus di- irislis est, Deus obnoxius esse aut lacrymis, (e) aut
ctum est, ne Filium quidem scire : nec videri pos- timori, aul somno est confiiendus: sed salva Unige-
(1) In volenle. 1G (3) Qusesubsequuntur usque ad finem , perspicue
(2) Non exstat vel momenlain noslro codice. exhibentur a vetustissimoEcclesiaeVeronensiscodice.

(a) Iia optime nolse mss. duo Colb., Carn., Germ.,
Sorhon., Vicl. faveutibus aliis sex, in quibus tamen
male exsial, non dhtinguiiur in voluntale.AtCurb. ac
p;,uci alii cum vulgatis, tci volenle.Quainquam salvo
et integro sensu removere liceret sive in voluntate,
sive in volenle.
(b) A IIISS.constauter abesl vel momenia, sicut ct
apud Auguslinutn epist. cxcvn et cxcix ad Hesych.,
qtti quidem episl. cxcvn, n. 2, observat groeceIegi
Xpovou?fi -/.uipovs: Noslri aulem, inquit, utrumque
Iwc verbuintemporaappellanl, cum habeanlhmcinter
se non negligendamdifferentiam,xaipov;quippeappel-
lcml tempora qum in rebus ud uliquid opporlunh vel
importunh seniittntur,ul messis, pax, bellum; ypovov;
autem ipsa temporumspalia. Hesychius lamen episiola
apud eumdeni Aiiguslinumpraedictisinlermedia legit
lempora vel momenta: quam leclioncm Slilario non
iguolam fuisse palam fitex suhjectis.
(c) Sic mss. Aledili,.gu(EPaier.
(rf) Male cohaerelillud non ergo: cuni aliud prorsus
concliidalur, quam in superioiibus fueril confeciiim.
Imo pngnare videlur h;ec conclusio cum diciis
iiurn. 58 , ubi Ililarius diem illuni a Chrislo ignorari
posse negat, non solum quia leinporiiin aucior est
ut Verbuin , sed quia secundum niystcrium assump-
tac carnis ad eum 'periinei, et ipsius dies est, in qua
venturtis est judicare vivos et morliios. Quocirca
minuliori cbaractere distinguenda eensuimus quoe
sequuntur, maxime ciqp non exsteiu in mss. opiimae
nolae Colberliqus tribus, Carnutensi, Gerin. etSor-
bon. Ea tanien suo e loco 11011 niuvimus prorsus :
quia el in peranliquo codice.basilicocValicana*,Mar-
liniano , Corbeiensi, aliisque liabeniur , et ab aliisi
Hllarii verbis per se sunt saiis discrela. Si siroiles
quid lib. x, ii. 8, baberent, suspicaremur libratium,,
quem in prsedicto codice sancii Peiri exscribendo
inagna usum esse liceniia constat, haec verba ad
Groccoruminiiiaiiouera expressa addidisse. Sane non
longe ab eis dissideiit baecCyrilli lib. Thesauri pa</.
221 : Quemadmodumhoc m se recepil CflWfus, uf
homo factus una cum hominibusesurirel, sitirel, reli-
quaqnepalerelur, qumrfe ipso dicla sunl; eademplane
ratione non est qttod quem offendal, si ut homouna
cum hominibus ignorasse dicaiur. Eadem doctrina
licet ab Athanasio"asserla videalur Or. IV conlra
Ar., p. 494 el 495, neque GregorioNaz., Or. xxxvi,
11.62, aliisque niagnis viris displicuisse; a Leporio
lamen in libello, cui cum aliis subscripsir Augustinus,
lom. 11 Concil., non modo retractata , sed el ana-
themate damnata est: ouia dici non licet, etiam se-
cundum hominem, ignorasseDominumprophelarum.
Iino Cyrillus , Athanasius, aliitjuu Patres, si eoriun
j\ seuteniia propius inspiciatur, 11011 tani asserunt Clni-
sluin ut honiinemrevera nesiiisse diem judicii, quanv
ipsi ut homini licuisse siuguiari quodam consilio di-
ceie se nescire ; neque ab huniaua natura, cujtis in-
firmitates suscepii, alienanvesse ignorantiam : quain
pre se quodam modo lulerit, ut nobis congrueret.
Atque ita cum Hilario nostro, num. 66, poliuslacere
videniur , quani cum iis , qui Justiniano imperante
Christum ut honiiiicm ignorasse defendebant, et a_b
auctore suo Themistiani, ab errore Agnoilwcognonii-
nali siinl : conlra quos S. Eulogii Coromeniarium
approbal Gregorius Papa I, lib. vm , cpist. il. Ex-
siat qunque opus Agobardi conira Felicero, quidiem
judicii, Lazari sejiulcrura , serniones pergeniium in
Enimaus.elc, Clirislolaiuisse exisiiniabat. Vide no-
taia ad lib. x, u. 8.
(e) In codice Val. bas. et Marlin., aul morti, non
atti limori.
545 SANCTI IHLARII EPISCOPI 514
niii in se veritale , secundum carnis infirmitaiem ,. 1 c( angeliciministcriiexpendenscausas, eumnon sibi,
flelum, somnum, inediam, sitim , lassitudinem, me- sed Aposlolistristem faisse , orasse, et ab Angeto
tum , pari necesse est secundum honiincm naiura , conforlcttumesse propugnat. Tttm quinque numeris
dieialquehoraeprofessus esse inlclligaiur inscienliam. seqttentibusenarrat qttmChristusin passioneprmbue-
rit divinw omnipotcnliw suw signa : quibus (acile
319320 IIBER DECIMUS.
appareat, doloris necessilatem, vim ac dedecusin
Totus esl adversus eos, qui nullam in Clirhlo volenles euin non convenire, qtti tanta poluerit; el eum qui-
esse sitbstanliam, qttm non in passione doltterit, dem secundum homincm pro nobis inilrma omnia
nullam qum ab esurie, siti, trislitia, timore aliena pati, sed secundum Deum iu his omiiibus trium-
ftterit, divinai prolessionis naturocqueimmemores, pbare (inttJi.47).
ad argumentum impieiatis suae , dispcnsationis Hinc adversariivocemChristi objiciunl se dereliclum
gesla et dicia lenuerunt ( Lib. i, n. 32). Quortim clamantis. Qttm uutem illorum de Chrhto fides sit,
alii Clirhliim asserebanl merum esse hontinein, in dectarat numerus 49. Ac subinde mttliisopposiiis
ciijus aniinam , non simplex , sed DOMINAMS IIICIUS qumslionibusde Ckristi oriu temporali , fietu , ani-
lrisliliae imminentis incideril, qui conslernatus mw ponendmac resttmendwpoteslale, spiritus com-
fuerit passionis NECESSITATE, ef quemobtinuerit vis B mendalione el traditione, quw cum hwreiicorum
doloris (Ibid., n. 53). Alii Verbumcumcarne con- doclrina conciliari neqtteanl, nodtim earum solvit
fundentes, officioanimw functum esse prmdicabant. num. 61, ea: fide Ecclesiw,qttwcum Christi natttras
Nec deerant qui ipsum ab homine prorsus separan- non confttndat, nec dividat personas, in uno eodem-
tes , nullamillius in Christo prwsentium [atebanlur, que Christo habet conqiierenlem ad monem relic-
nisi quam in propkeih agnoscimus. Rursum discre- tum se esse, qnia honio est, ef eum qui nioiiiur
pantes compleclebantursenteniias, cum Ckrhti non profitentem se in paradiso regnare, quia Dcus
modo carnem, sed el animam ab Adam propagalam est. Inlerea Hilarius fidci necessilatem more stto
sentienles, ut Scripturas eluderent, qiiibusde cwlis commendat: qttoarrogantiamretundat hwrelicorum,
descendhsesignificalur,descensumitlum non de per- 321_322 9"' Christi mtjsleria se comprehendere
sona Verbi carnemsibi assumenle, sed de ipsa carne jactitabant. Ul enim Iradit Aihanasiusad calcem
e cmitsadvecta interpretabanlur. l. deSalutariAdv. J. C. qni divinitati ejns jiassionem
Conlra illos kwrelicos Hilarius eo ul plurimum utitur adscribunt, aut qui humanilali ejus fidem non ha-
argumentigenere, quo in suis ipsorum sententiisnon benl, aut qui unum-in duo separant, ii carnis ejus
siiccttrrat eis quod reponanl. Quod aulem aliorum dimensionem faciunl, et QUANTUM elQuosiODoprscier
Operuminiiio rogctt,id ei maxime in koc librocon- G sacras Scripluras deliuiunl, TOJTOO-OV i n5>:Ttapa
cedendum, ne scilicetde ipso anle finem judicelur. T«? ypa.<jnxg
liyei-jTO).U.WVT£<;.
Si quid enim offendicuitpariunl inilia , finis levabil.
Quamquam exposila adversariorumsententia facile 1. Dissidentiumsenlentiarttmqttwcausm. Doctrinam
judicalur , velsolcuna dolore , melu , tristilia exi- placili, non ralionis seclanies.— Non est ambigtium,
mere Chrisli divinilalem; vel humanamillius natu- omnem liumaui eloquii scrmouem contradiclioni ob-
ram a dominanlibus dtimtaxcUet coaclh hujusnwdi noxium scmper fuissc : quia disseutienlibus volun-
affeclionibtts vindicare. Illud etium allmdendum tatiim molibus, disseiuiens quoque sit sensus ani-
quodGregoriusNyss. Or. v contra Eiiiwm. a Theo- morum; cum adversanlium judicioruni (n) affectionc
doreto, Dial. iu, laudalus ail :Cuni enim duplex ct compugnans, asscniouibus bis, quibus offendilur,
ambigua sit opinio, divinitasne , an humanilas contradicit. Quaiovis enim onme diclum veri ratione
passa sii: unius rejectio, allerius prorsus eril con- perfcctum sit; lanien dum aliud aliis aut videlur, aut
firmaiio. complacct, patet veritaiis serino adversantium re-
Jtaqtte Uilarius, num. 9, insanas hmreiicorumcontra sponsioni: quia comra verilatem aulnon inlelleciam
Chrisli divinitatemopinionesexponere simul ac per- aut offendenlem, vcl stultoevel viliosaevoluntatis er-
sequiincipieits,deinceps,usquead num. 36, de tnira- D ror obiiitilur. Immodcraia enim est omnis suscep-
bili illius conceplioneila disserit, ul ex ea nctlurw larum volunlaium pcrlinacia : ct indeflexo molu
noslrmverilatcm a Verbosine sui abolilione, sine (/>)adversandi sludiuin persisiit, ubi non rationi vo-
nostris viliissusceplamesse demonslret. Ex qttocon- luntas subjicitur, ncc studium doclrinoeimpenditur,
ficil, Chrhtum unum eumdemque, etsi non humana scd his quocvolumus rationem conquiriinus, et his
legeconceptum,lamen et verumkoiiiiiiemexstithse, quac siudemus doctrinam coaptamus Jamque no-
el verumDeum: ul verum hominem,passionuinna- minis potius, quam naiurae, eril doclrina quocfingi-
luris permissumesse: ut absqueoriginis noslrw vi- lur : et non jam veri manebit raiio, sed placili;
tiis concepitim, passionnm nostrarum non confec- quam sibi voluulas magis ad dcfensionem placentium
tum esse injuriis; uf verum Deum, ab iisdem pror- coaptaverit, non quoe volunialis instinclum per intel-
sus fuhse atienum. ligemiam veri ralionabilis incitabii. Per haecigilur
Exinde usqtte ad ttum. 43, tristitim ipsius, oralionis, vitia sludiosarum volunlatum omnes adversaniium
(a) Ms. Manin. et alii nonnulli, asserlione.
(b) Vat. bas., Martin. ac pattci alii mss. advertandi st't\dio.,H
 513 DE TRINITATE LIRER X. , 346
inteiitionuin emergunt contradiciiones: el inier veri A peniius ab auditu verilatis aU&uij^olqs se fabulis
assertionem, el placili defensionem, perlinax pugna dcstinant: ut his, quae loquantur, veriiatis sjieciem
esl: dum se et veritas lenel, et luetur voluntas. acquirant, dum qusc vera sunt et loquiet aitdira non
Coeteruni si non prociret ralionem voluntas, sed possunt.
per veri intclligenliam ad velle id quod verum est 3. Arianis conveniunlprmdicta.— Incidimus plane
moveretur: numquain doctrina (1) (a) volunlatis quoe- in hoc propheliae aposiolicaemolestissimuni tempus.
reretur, sed volunlalem omnem docliinae ratio com- Conquisitis eninv nunc creaturoc potiu.; quam Dei
moveret; esselque omnis sine contradictione verila- pracdicandi magislris , desideriis_4iumanis polius
lissermo, cum unusquisque non quod vellet, id verum quam (i) sanse fidei doctrinis. sludetur : et eo 323
essedefeiidereljSedquodverumest, id velle coepisset. usque eos prurigo aurium ad ea quoedesideraut au-
\'t)) 2. Quosmaghlros qumrant. — Harum ilaque vitio- dienda excitavil, ut coacervatis docloribus sola hooc
saruni volunlatum uon ignarus Aposlolus, inter mulla nuncinterim proedicaiio pollcat, perquam unigenilus
contesiandae fidei et proedicandi verbi proccepta, ad Deus a potestate et verilate, Dci palris alicnus, aut
Timotheum scribens ait, Eril lempuscumsanam doc- alterius generis Deus sit in lide nostra, aut Deus non
trinam non sustinebuut, sed ad sua desideria coacerva- sit: mortifera ex ulroque impietatis professione, aut
bunt sibi magislros (b) prurientes aures : ef a veritate B duos dcos sub diversitate divinitaiis (5) eloquenles,
quidem audilum averteut, ad fabulas autein converlen- aut Deum omnino, cui natura ex Deo per nalivilatem
tur (II Tim. IV, 3). Ubi enim per impiclatis studium sit, abnegantes. Hoc alienalis ab auditu veritatis, et
extra sanaedoclrinoe patiemiam crunl, lunc his quoc conversis ad fabulas auribus placet : hujun sanae
desidcrant coacervabunt magislros, apta scilicet cu- doctrinaeaudieniia non sustineiur, et ipsa oinnis cum
pidilatibus suis doctrinarum instiiuta cumulantes, proedicatoribussuis exsulat.
iTcqiiedoccrisedcsideraiilcs, sed doctoresad idquod 4. Hilarius in exsilio liber ac Iwlus. — Sed licet K
desiderant congreganles : ut cumulus ipsc conquisi- (6) (e) nunc a multis, coaccrvantibus sibi secunduin
loriini etcoacervatoruinmagislroruni,oes!uantiumde- desideria stia magistros, sana rioclrina exsulet; non
sidcriorum saiisfacial docirinis. El bic lanlus (c) slul- lamen a sanctis quibusque proedicationis verilas
loc irreligiosilalis furor quo tamdcm spiriiu, sanam (f) exsulabit. Loquemur eniin exsules per bos lihros,
doclrinam non sustincns, corruptam desiderabit, si et sermoDei.qui vincirinonpoicst, liberexcurrel,de
ignoral; ab eodem Aposlolo ad bunc eumdem Timo- hoc eodem aposlolicoeprophcliicadmoneiis lempore :
llieum scribente cognoscat : Spiriius autem manifesle ut cum audilus verilalis impatiens deprehendilur, et
dicil, quia in novissimislemporibus recedenl quidam a secundum desideria humana coaccrvaii magistri re-
fide, attendenles spiritibus seditctoribus,doclrinis dw- C periunlur, jam de teinpore non ambigatur; sed in eo
moniorum in lnjpocrhi (2) (d) mendaciloquwrum coexsulare, cxsullanlibus sanaefidei procdicatoribus,
(ITim. iv, l).Qui enim doctrinoeprofectuscsl, placita veritas inieltigatur. Ac de tcmporibus non quere-
inagis qiiani docenda coiiquirerc? Aut quae doctrinoe mur : quin etiain gaudebimus, quia iniquilas se per
religio est, non docenda desiderare, sed desideratis hoc exsilii nostri lempus ostenderii, quo veritalis
coacervare doctrinam? Sed hoecseducentium spiri- impatiens sanaedocirinoepracdicatores, ut seciuiduin
luum incenliva suppedilant, el simulaioc religionis desideria sua (7) coacervet sibi magislros, relegat :
falsiloquia confirmant. Sequiiur enim fidei defeciio- exsilio noslro laUanteset exsultanies in Doinino, con-
nem hypocrisis raendax, ut sit vel in verbis pietas, slitisse in nobis pleniludinem aposlolicaeprophetiac
qtiam amiseril conscieniia. El ipsam quidera simula- 5. Quam caule se qesserit. superioribus libris. So-
tam pietaieni orani verborum mendacio impiam red- lemnesArianorum calumnim in Catholicos.— Supe-
dunt, falsocdoctrinocinstiiuiiscorrumpentes (o)sanc- rioribus igitur Hbellis siucerac, ut arbiiror, fidei ct
lilaiera fidei: dunv secundum desideria sludiorum incontaminaioe veritatis professionem lcnenies,
potius, quam secundum cvangelicam lidem, coacer- quaiuquam sccundum humanacnaluroeconsuctudinem
vala doctriiia esl. Auribus enim prurigine incilalis, nullus sermo non sit obnoxius coutradiciioni, eam
dura per audiendi impaiieiilem ohlectationem sub D lanien uos arbilrortotius resjionsionis nostraeraode-
novclla desiderii sui proedicaiione scalpuntur, ipsi ralos esse rationem, ut contradicere quisquam nisi
(1) Voluntali. (5) Loquentes.
(2) Mendacioloquenlium. Graece, ^sySoWywv. (6) Licet cum.
(3) Sanilatem. (7) Coacervarel.
(i) Sanctmfidei.
(a) In excusis, voluntali qumreretur. Tum in pluri- Quam cum Par. ac veleribus mss. Colb. el Gcrm.
husmss. si votunlatem. proDferimuslectionem, coufirniant subsequenlia.
(b) Sic plerique mss. favente groccoxnBbp.svotrvjv (e) In mss., licel cum, non licetnunc.
K-/O»V. Solus Val. bas. codex cum Marlin. scalpentes (f) In vulgatis, exulavit: cui verbo non saiis mo-
aures, quomodo legitur lib. in Consiant., n. 1. Edili desie subjungerct Hilarius, Loquemttrenim, se unuin
vero, prurientes attribus. ex omnibus sanctis memorans. Ab hoc jactantiae viiio
•
(c) Editi, stultm reitgiositath ; emendanlur ex sermonem illius purgat lectio rass. exsulabit: ut TQ
mss. sanctis ad fideles vcritatis amanics referalur, quibus
, (d) Aliqupt mss. cum vulgala, mendaciumloquen- veram doclrinam, librorum suorum subsidio, iiiininie
tiunu Alii cum Bad.| Er. et Lips., mendacitoqiwrum. exsulaturam polliceluri
347 , SANCTIIIILARII EPISCOPl ViS
cum impielatis priPjisSSinnenon possil. Eorum enim A 7. Quid de temporali. — Atque (o) lianc
quidem
diclorum, quec secundum falsiloquii sui artem cx et inlemporalem, et inenarrabilem, elomnemhu-
Evangeliis hsereiici proesuniuni, iia demonstrala vc- manoe intelligentiae sensum excedentem Unigeniti
ritas esl, ut jam in contradictione ignoranliara 324 generationem procdicautes, nati quoque in hominera
excusare non liceai, sed irreliginsitatem necesse sit ex parlu Virginis Dei sacramenlura docuimus: de-
confileri. Eam quoque IIUIIC,secundum sancti Spiri- monslranles secunduni 325 dispensaiionem carnis
lus domjni, teniperavinius toiius fidei demonsiratio- assumptoe, lum cum se ex iorina Dei evacuans for-
nem, (a) ul ne quid ementiri saltem adversum uos mam servi accepit, infirmitatem habitus humani Dei
crirninis possenl. Soleni enim ita de nobis implere non infirmasse naturam, sed salva divinilaiis in ho-
aures ignorantium, ut nosasserani nogarenalivitalein, inine virtute acquisiiam esse Dei ad hominem potes-
cum urtilatem divinitatis prEedicamus: el dicanl soli- tatem. Namque cum (h) in hominein Deus nalus sii;
tarium a nobis per lioc, (f>)Ego et Palrem unum su- non idcirco natus esi, ne non Deus maneret, sed ut
mus (Joan. x, 50), significari Deum : ut innascibilis manente Deo bomo natus in Deum sit. Nam et
Deus descendens in Virginem Iiomo nalus sil, qui (2) Emmanuel nomenejusest (Matth.i, 25), quod est
(c) ad dispensationem carnis id quod ita cceperit,Etjo, nobiscum Deus : ut non defectio Dei ad hominem sii,
ad divinilatis suae vero demonslrationem subjecerit, B sed hominis profecius ad Deum sit (Joan. xvu, 5).
ef Pater, tamquam liujus hoininis sui pater esset; ex Vel cum glorificari se rogat, non ulique nalurae Dei,
duobus vero consistens, homine scilicel et Deo, de se sed assumptioni huuiilitaiis hoc proficit. Nam hanc
locutus sit, ununi sumus. gloriam posiulat, quam ante constitutioneni mundi
6. Quid haclenusdiclumde mlernaFilii generatione. apud Deum habuit.
— Sed nos nalivitalem subsistenlem sine lempore 8. Quid de hora ignorata. —-Respondentes quoque
prolestantes, praedicavimusDeum filium non alienae slullissirais eorum professionibus, usquead ignorala;
a Deo patre naiurae Deura : neque ex innascibililate horoe desceiidimus demonsiralionem : quaeetiamsi,
lnnascibili coacqualem,sed ex generalione (d) Uuige- secundum illos, a Filio apprebensa (percepta) non
nili non disparera : neque uiiuin eos esse ex gemina- essel, tamen id ad contumeliam divinitaiis unigc-
tis nominibus (e) unionis, sed ex naiivitaie naturoe : nilse non pertineret; quia natura non ferret, ut eum
iieque duos deos per diversilalera generis in fide nativitas retroagerel ad innascibilitaiis (i) ininitia-
esse, neque rursum singularein (1) (f) quia solum bilem subsliluiionem, potestaii suoc Palre momeit-
Deum, ubi sacramentiira Dei unigeniii est confilen- tum definiendi adhuc diei ad demonslraiionem au-
dum ; sed in Patre significari atque esse Filium, dura clorilaiis innascibilis reservanie : neque in eo infir-
iu eo et naiura Patris et noineii (scil. naturas) esi, in C mam
inlelligi posse nattiram,' in qua laiitum incsset
Filio vero Pairem intelligi ac raanere, dum filiusne- ex naiivitale
naturoe, quanlum implere possel pcr-
que dici polest nisi ex paire, neqtie esse : vivcnlis fecla nativilas : neque ad differentiam diviuiiaiis
quoque naturoe esse viventein imaginem, et consi-
unigenitoDcpignor.ilionemdiei eiIiQroedeputandai|i,
gnatain naturaliter Dei in Oeo formam usque adeo cum ad
indifferenlis polesialis et generis, ut in eo nec opqs, demonslrandain adversmn hocrclicos Sahel-
uec serino, nec visus alienus a Patrc sit: sed cum lianos 326'nnascibilemin Pairealque ininiiiabileni
naturaliter in se babeat aucturis sui imago naluram, poleslatem, innascibilis hoec in co sit pnlcslatis px-
jier naluralem quoque imagincin suam auclor el ope- ceplio. (j) Sed quia h.inc nescilacdiei professioncm,
ratus, et loculus, el visus sit. iifln ignoralionis esse infirmii.aiem, scd lacendi dis-
(I) Verba quia solum desunl in codice Veron. (2) In\manuet pro Emmanuel.
(o) Ila mss. Edili vero, ut ne quidetnmenliri...cri- Carn.', Remig., Germ., elc, ubi TOsolum non soli-
minis aliquid passint. tarjuui signjficat, sed uniim : lioc es|, neque quia
(b) Iii vulgalis hic additur quod scriplum est: re- proedicavimus ununi ac soluni Deum, ideo |iracdica-
fragantibus mss. vimtis siugularein ac solilarium ; si quidemunigeniii
(c) Hatc lectio, quoeest plerornmque ac sincerio- Dei confessio, ut non duos gencre diversos, iia nec
ruin niss. inlegra eril, si verbiim referql hic siipplea- solil iriuni recipit.
tur. In iribus mss. exstal,quia ad dispensationemcar- D (o) Aliqnot optimse nolacmss. atque in kanc.
nis sit qtwd ita, elc. Ai in vulgaiis absque u|laai!cip- («) In vulgalis, in homine; sicque alias lcgil Hila-
ritale babelur, quia ad dhpensalionem«g/iiis pertinecit rius pula lib, v, n.18, ei iib. n, n, i. Hic tamcn
trf quod itci, elc Hic notauir Sabellij iloeirina, cujus auctoritate mss. restituimus iu kominem, qnoil et
invidiam in Calholicos Ariani conferebant. pauloauie habeut editi, ac magis congruit cuin sub-
(d) Edili, excepto Par. unigenitum: male. Nam vo- nexis natus in Deum sit.
cabuluin disparein referiur ad naiivitatem subsisten-r (i) Aliquoi mss., iniliabilem substitutionem: men-
lem, id esl, subsisienlia a gignente distinclam : quae dose. Ininitiabilem subslitutionem vocat eam subsi-
Patri eequalis pracdicalur ralione generationi6, non stendi rationem, quaeoihnis principii expers sit. Con-
ratione innascibililatis. cedi neqiiil Patrem "poiesiaii suoe quidquam reser-
nisi lilins ipsi inacqualisconcedalur.Verum hic
(e) Hoc esl, neque unum eps esse ob singul.arila- vasse, ex sua quam ex Arianorum scn -
tem persona:, cui noniiiia geijiiiiaia sjiu. Hinc con- Ililarius oon lam
firmaiur quod obscfvavinius (col. 165, iipl, c.nostrg:31 teniia loquiiur : in qua Fiiiiis non simpliciicr negelur
scire, sed caienus ncscirc dicatur, quatenus non
edit.), Sabelliumin "Viigineuijionem eatpnusdividej'^ innascibilis
quafenus iircipiebal Dei ejusdem iiiiniina gcipinarc esseinlelligiiiir.
(/) Restiluinius qitia solumex potioiiJjusinss. Colb.., (j) Erasinus liic in6erueral: Per quumpatuil Verbi
549 DE TRINITATE LIRER X. 550
pensationem docuimus: (u) expurganda etiam nunc \. nem exaequalaead Detim in Unigeniiinativiiate 327
cst omnis impiocassertionis occasio, et omneshacre- naturaetiuoeinfirmiialemdiversitatemqucsuam ei de-
ticacblaspheraisetranscurrendoc sunt jiracdicationes, precatione cajicis, etdesolaiionis querela, et (c) com-
ut veritas Evangcliiper ea ipsa quibus (1) obscurari mendalionis confessione tesietur.
vidctur eluccat. 10. Mortemhaud recte dicilttr timuisse,quant do- .
9.Pflssionis timor ac dolor contra Filii mqualilatem cuit non limendcim.— Ac primum anle quam ex his
objicitur.— Volunt enim plerique (b) eorum ex pas- ipsis dictis demonslrenius, nec metuendjjJe se in
sionis metu ct ex infirmilate patiendi, uou in nalura eum inlirmitatem incidisse aliquam, nec dolendi:
eum impassibilis Dei fuisse : ul qui limuit et doluit, quocrendum esl quidnam videatur timcre potuisfc,
non fuerit vel in ea potestatis securitaie quoenon ti- ut in eum formido intolerandi doloris (d) inciderit.
met, vel iu ea Spirilus incorruiilionequseuon dolet; El puto non alia hic ad timendum, qnam passionis
sed inferioris a Deo patre naturae, ei humanaepas- et mortis, causa prsetenditur. Et interrogo eos, qtii
sionis trepidaverit metu, el ad corporalispcenaecon- hoc ita existimant, an ratione subsislat, ut mori li-
gemuerit atrocitatem atque hac impietatis suacas- muerit, qui omnem ab Aposlolis terrorem moilis
sertione nitantur, quia scriptnm sil : Tnsfis esf apellens, ad gloriam eos sit martyrii adliortaius,
anima mea usque ad mortem(Mattk., xxvi, 38); et B dicens : Qui non accipil crucem suam el sequilur me,
rursum : Pafer, si possibileesl, Iranseal caitx isle a nonesl me dignus : el qui invenilanimamsuam, perdet
me (Ibid., 59) ; sed et illud : (2) Deus tneus, Dcus illam : et qu'\ perdideril eam propter me, invenieteam
mens, quare me dereliquisti (Mallh., XXVII, 46) ? Imc (Matih. x, 58, 59). Cum enim pro eo mori vita sii;
quoque adjiciant : Pafer, commendoin manus luas quid ipse in mortis sacramento doluisse exisliman-
spiritum meum (Lucm XXIII,46). Has enim omnes dus est, quipro se morieniibus viiam rependal?
pioelidei nostrae professiones ad imjiielalis suaera- Et cum iion timendos esse qui corpus occiderenl
piunt usurpalionem : ul limuerii, qui irislis est, qui nionet (ffjid., 28) ; ipsiim illum mors (e) ad limo-
ct transferri a se calicem deprecalus sil; ut dolue- rem passionis corporalis exterruit ?
rit, qui derelictum se a Deo in passione conqueslus 11. Quamet sponleoppetiil cum reviviscendipoles-
sit; ut infirmus quoque fiieril, qui spiritum suum Pa- taie. — Tum (f) deinde quem dolorem mortis tirae-
tri commendaverit, nec anxietas admiltat simililudi- ret, poteslalis suoc libertaie moriturus ? Humano
(1) Quibus obscuravidebalur. (2) Deus, Deusmeus.
professionem ad consummandihomims sacramentum (a) Lips. ex Erasmi margine, expugnanda: miuus
pertinere : ut qui infirmilales nostras porlabal, infir- concinne.
mitaiem quoquesibi humanwignoraiionh assumerel; (b) Non jam quod omnes ; sed quod plerique Aria-
aique ila diem nescirese dicerel, ut sepulcrumLazari norun) seiiiianl, refollendnm proponilur. Seiiliunl
nesciebat,el allreclaniem veslissum fimbriapi tmilie- ^1p porro illi, ut bic saiis dilucide declaratur, Clirisluin,
rem ignorabal : tam infirmusad sciendum,quam in- quem secundum liomiueinlimuisse ac doluisse Ili-
firmus ad fiendum,sttb lassiiudinh et siih et inedim larius coiifiietur, nalurae alterius impassibilisprpr-
officio, nescientiw etiam non dcdignalus errorem : sus experiem essc Sed de bis Leontius audiendus.
maxime cutn ex morluis resurgenlemet ingresstirum Exstitit aiilem, inqiiit lib. de Sectis, aci. m, statim
supergressuriimquecmlos Aposiolinonjamnescienlem, ipso Constanliiwimperanle Arii hwresis, qui el circa
sed hujtis ipsius dieisuw poientemac scieitteminterro- divinitutem,et circa nattirain hmnanamerrubat: circ.%
gassent,nihil aliud perconlanlesquam iil quod sub dis- divinilalem,quia Filium dkebat esse Dei creaturcitn,
pensalionehominislacebalur: ut in eo quod nescirese ilidemque Spiritum sanctum : circa incarnaiionem,
dixerat, dttmrursum interrogant, assumplionempoiius quia Chrhti corpus aiebat inanimuin esse. in quu
qttam necessilaiem ignoranlimintelligere viderenltir. animwlocosertno principatumoblinuerit. Iloc autem
Quoein quodain codice adsuta se rcperisse admonet. propterea dicebat, quoniam conduceretad stabilieii-
In iiuo lauluui ms. Remigiano ann. circiler 700, in dum ipsius de Trinilaie dognw.Quiuulem copdticerct,
quo multa passim triincala aut perturbata suni, ea post nonnulla sic explicai :ldcirco Arianumdogma
ipsa reperimus inilio hujus niimeri adsula proxime Chrisli corpus inanimiimesse tradebal, ul humiles ejus-
posl verba : Usquead ignoralwhorw descendimusde- tuodi vocesChristo non ul Itominitribueremus,sed ul
monsirationem.jn aliis aiileuimss. nulliimest addiia- Dei filio, dequeipsius senieniiaFi/iits Pflfreininor de-
menti hujus vestigium.Sicut in appendice ad calcem prehendereiur,Quod Alhanasius, lib. de Incarp. Chrw
lihri ix adjecta ; ila etiam hic ignorantia Christi sti, pag. 628, confirniat his verhis : Fruttra igitur
aliler explicaiur, quam in loto libro IXexposiia osl; cavillantur Ariani, qui carncm laitlumnwdo stciliien-
in quo proeierea cuni diei ignorautia dispensalioni D fes, ea, qttw de passione inteltigilttr, ad impalibitem
tacendi tribuitur, dispensaiionhvocabulonon quem- deitaiemimptc referunl. Hac senlculia sic cxplicaia,
admodum liic inlelligiiur uiysterium assumpioccar- scopoque Hilarij perspeclo, facilius capientur qu;c
nis, sed abslrusum Dei coiisiliuin,quo prudenler ju- subjiciei, aut cerle suspicionem non iia facile ijio-
dicavit hauc diem bominibiis a Cbrisio non esse re- vebunt.
velandam. Dubilari vix polest, quin hoc nieruni (c) Val. has. mss., commendationisspirilus.
adsumeiiium sit. El vel ex hoc coiifirmalur, quod (d) Excusi liic addunt vel terrorh, nun mss.
cuni noi) exsiet nisi in duobus mss. quos sciamus, (e) Sic mss. Al ediii, « timore. Hic linior ab ep
coruni unus uno loco, altero aller illud collocai. arcetur, pro quo mori vita sit: ac proinde ab Jioc
Probabile etiam esi, illud ejusdem esse, cujus est animi affectu yindicaiur Christus quaienus Deiis cst,
additameulum libri ix, qiiamvis exstet in longeplu- non qualenus homo.
ribus mss.; Ililarium vero iilriusque auclortm esse (/) iii vulgatis, denique. Et hic dcnuo ostcnditur
ea taniuin ratione cogitare licet, ul post absoluium in Cliristo esse naiura aliqua limorisexpers : neque
opus annoiaveril novura qucmdam explicandae prse- hoc nisi de diviua pfsefjicaiur.quse nimirum sola
dictee ignorantise niodum Pauibus aliis saiis com habel poncndaeatque iteriini suraendaaaniiiiaepoies-
munem. tatem. Quod ilJustrulur bis Atbanasii sermone ma-
351 SANCTI IIILARII EPISCOPI 5,2
enim gencri vilse niortcm aut yis cxlerior, id esl, A humauscsub voluntalis suoeliberlate moriturus. Non
febris, vulneris, casus, ruinoe, degrassala in c.orpus est in volunlale (5) (e) moricntis et j.oieslale non
accelerat; aut ipsa natura corporis noslri senio in diu mori limor morlis : quia et voluntas moriendi et
eam ipsam mortem vicia concedit. Unigenitus au- polestas reviviscendi exlra naturam limoris esl, dum
tem Deus ila potestatera babens poneudocanimoe, timeri mors non poicsl ct in volunlale moiicndi et
(1) ut resumendoe,ad peragendum in se morlis sacra- in polestaie vivendi.
meniuin, cum poto aceto consummasse se omne hu- 13. An pwnas limucril. — Sed forte penduli in
raanaruin passionuin opus (a) testatus essei, incli- crucc corporis (6) poBiion eleolligantium funiunvvio-
nato capite spiritum tradidit (Joan., xix, 50). Si hoc lenla vincula, el adaclorum clavorum (f) cruda vul-
nalurse honiinis jus relictum esi, ut per se exhalans nera sunl limori? Etvideamus cnj'us corporis honio
spiritum requiescat328 '" morlem, ct non dissolulo Christus sit;ut iu suspensani, el (g) nodalam, et
corpore labefaciata anima decedat, vel abruptis aut transfossam carnem dolor manserii.
perfossis aut collisis membris spiritus tamquam in 329 14" Unde in corporibus sensus. — Ea enim
sede sua violalus crumpat aut effluat: incidat in (b) nalura corjiorum est, (li) ut ex consortio animae in
Dominum vitse morlis metus, si quod emisso spiritu sensum quemdam animae sentienlis animata, non
morluus est, non libertaiis suoe ad moiiendum usus B sit hebes inanimisque materies : scd et atlacia sen-
est poteslate. Quod si ex se mortuus esl, et per se liat, et compuncta doleat, et algens rigeal, ct con-
spirilum reddidil; non est terror mortis in poteslate fola gaudeat, et inedia tabescat, et pinguescat tibo.
moriendi. Ex quodamenimobtineniis se penelranlisque animse
12. Nec corpori nec spirilui mors fuit terribilis. — transcursu, secundumea in quibus erit, aut oblecta-
Sed forte humanac ignorantioe timiditate hanc tur, aut lsedilur. Cum igitur compuncla aul effossa
ipsain (2) (c) raoriendi in se timuil poteslalem ; ut corpora dolent, scnsum doloris transfusoein ea ani-
licet ab se (3) morluus sil, tamen hoc ipsum, quod mae sensus admitiil. Denique vulnus corporis usque
morilurus csset, timueril. Et si forle erunt, qui ita ad hos dolel, et digiti excidcnlium (alias, exceden-
exislimabunl; constituant cui rei existimenl mor- lium) ex canie unguium pracsegmina ncsciunt. -Et
tem fuisse lerribilem, Spiriiui, an corpori. Si cor- si quando accedentevitio pars aliqua corrupta mem-
pori; anne ignorant, quodSanclo corruptionem non brorum, sensum vivoc carnis amiseril; ea cum vcl
visuro (Ps. xv, 10), intra triduura corporis sui desecabitur vel urelur, dolorem quisquis esse po-
leinplum essel susciialurus? Si vero Spiriiui mors tuissel, non manonle in ea animac permixtione, non
lerribilis est; (4) (d) Lazaro in Abrahae sinibus Ise- scntict. Aut cunb gravis necessitas rccidendi cor-
lanie, inferuum chaos Chrislus limeret ? Hoecslulta C poris manet, medicato potu consojiilur vigor animac,
atque ridicula sunl, ut in poteslale ponendic animae et in emortuam sensus sui oblivioncm mens (7) suc-
ac rcsumendse mori limeret, ad sacramentum vitac cis (i) violeuiioribus occupala conficilur. Ac lum
(1) Vel restimeiidw. (5) Morienlismors.
(2) In ms. Veron. hic additur suam; (6) Pmna; mox, crura, non cruda.
(3) In aliis, moriturtts. (7) Scis.
(i) Eleazaro.
jore de fide apud Theodorelum Dialogo iu: Homo mana ignorantia proficiscaiur. Demum hoc argumen-
autem Dominicus, nec vi morbi superatus, ncc invitus lum iis poiest accenseri, quoe ad hominem vocanl,
morluus esl: sed sua sponle venil ad mortis dispensa- et ex adversariornm senlentia conficiuulur.
tionem, corroboratusab inhabiiantein ipso Deo Verbo, (e) Vat. bas. ms. in volunlate morlis. In vulgaiis,
qui dixil, Nemo lollii animam meam a me, etc Pitii- morienlis mors: coiruplc Tum apud Er. el poste-
nilas ergo Filii est, quw et ponit, el rursus sumit ani- riores editiones, et in potestatenon diu in morle ma-
mam hominisqttemgeslavil. nendi limor. In duobus mss. Colb. el uno Sorbon.,
(fl) Aliquot mss. probae notae,fesfafusesf. ef potenth non diu mori, etc In anliquiore Colb. :
(b) Vetus ms. Cnlb., in Deum vitw. Magisplacct Non esl in potestatemoriendimorieniis el potenlh non
Dominum, quamvis hoc verbo divina natura signifi- diu essemortuum,et potenlemnon diu mori timormor-
celur, quse hinc in Chrislo dcnionslralur, quod ex se tis. Cseierossequimur mss. qiiorum lectio clarius ita
moriens jure nulli hominum naturoe relicto sese potest reddi: Non cst limor morlis in eo, qui sponie
gaudere palam fecerii. D atque ex volunlale moritur ct potest non diu mori,
(c) In vulgaiis hic addilur swflm: vox abest a po- seu cilo ad vitam redire.
lioribus mss. ac verbis iu se satis exprimitur, puta, (f) Pralellensis codex dura vulnera.
ttcmoriendi poleslalem,quaeiu se sita eral, limuit. (g) In mss. Corb. et qnibusdam aliis, nudatam ,
(d) Vetustiores mss. Eleazaro habenl, non Luzaro. male. Hac et superiori sententia docctur corpus
Vocabulo Spiritus naturam divinam hic intelligi li- Christi non solis clavis, sed violentis funium vin-
quet ex num. 54, cstque adcqitala Chrisli divisio in culis cruci fuisse colligatum. Tum ad marginem
corpuset Spiritum, id est, in horainemet Deum; et Erasmi, do/or inuaserif: quod a Lipsio absque alia
eaquidemad^mmodalascnleiuiceArianoium, corpus auciorilate arrepium, deinde oblinuerat. Jam legi-
in Christo dumtaxat et sermoncra vices animacsuji- inus in ps. LVIII,II. 7 : Quw in impielatem populi es-
plentem agnoscentium. Quibils osiendit Hilarius, sent mansura. Quocirca non placct quod in uno
iion neutram illam naluiam limori esse qbnoxiam, e mss. Valic. uf suspensa et nodata et transfossa
sed niliil esse causse cur Chrislus alterutri" limeat: carne, eic
(k) Solus codex Val, bas., ul nhi ex consortio : et
juxta quscAuguslinus in ps. xcxm, n. 19 :'Te prmsi-
gnuvit Dominus in sua infirmtlale, non se l^non enim mox »on senttanf hebes, pro non sil hebes: et post
timebat tertio die resurrecturus. Proelera nop hic re- pauca, ea;cujusdam enim, jjro,ex.quodam.enim..
spuiiur simpliciler itmOr, sed is fanium qtli cx liit- (t) In vcteribtis hiss. sttcis; cuin uhico. lh oplimb
555 DE TRINITATE LIREii X. 354
doloris ncscia membra cacduntur, cl omnem (a) alii A. Nam quo modo filius Dci liominis filitiscrit nalus;
vulueris plagam scnsus carnis emorlHus, scnsu ani- vel manens in Dei forma, formani scrvi acceperit-:
mae in se torpentis evadit. Affcrt iiaque dolorem si non potente (e) Vcrbo Deo ex se el carncm intra
per animoeinfirmis admixtionem, in inlirmum sen- Virginem (3) assumere, cl carni animam tribuerc,
sum suum corpus animalum. homo Chrislus Jesus ad redemplioncm animec et
15. Unde Cltrhli corpus et anima.— Si igilur homo corporis noslri perfeclus est nalus; et corpus qui-
Jesus Christus per initia corporis alque auimoe no- dem (f) ita assumpserit, ut id ex Virgineconceptum,
sirae vixit in corpore, et non ila ut corporis sui, sic formaineuinesseservieflecerit? Virgo enim non nisi
et animse suaeprinceps Deus, (1) in similitudinem (4)(o)exsuo sanclo Spiritugenuitquodgenuil.Et quam-
330 hominis conslitulus, et habitti repertus ut ho- vistanlum ad nalivitatem carnisex se daret, quanium
monalusest; (b) dolorenvsenserit corporis noslri, cx se foeminacedendorum corporum susceplis origi-
animsc noslrsc et corporis, ut conccpiu, ita el initio nibtis impenderent; non tamcn Jesus Chrislus per
animatus in corpore. Quod si assumpta sibi per sc humanse conceptionis coaluit nalurani. Sed omnis
ex Virgine carne, ipse sibi (2) (c) et ex se animam causa nascendi invecta per Spirilum, tentiil in ho-
concepti per se corporis coaptavil; seciindumanimac minis nativiiate quod mairis est; cum lamen babe-
corporisque naiuram, necesse est et passionum ret (5) (h) in origiuis virtute (i) quod Deus est.
ftiisse naturanv. Evacuans se enim ex Dei forma, cl l" 16. Christus qui et de cmlo, el filius liominis,et in
1'ormam servi accipiens, et filius Dei eiiam filius cwto. — Hinc igilur maximum illud ac pulcherri-
hominis nascens, ex se suaque virlute non deficiens, mum 331 susccpii hominis sacramenlum Dominus
Deus Verbum (rf) consummavil hominem vivenlem. ipse ostendit, dicens : Nemo (j) adscendit in cmlum,
Sic infra,
(1) InsimUiludiite; groece, iv bp.oti>p.«-:i. (3) Adsumeret; exinde, tribtteret.
num. 25, in similitudine hominisconsiititius. (i) Ex Sancto Spirittt.
(2) Codex Veron. per se, absque panicula ef. (5) In originis nativitale.
codice Colberlino qualernionc hic avulso, desideran- filius hominis : nunc id ipsum inde. confirmalur,
lur quac ab hinc usque ad siuni. 51 intercedmit. quod noii carnis tantum, sed et animoesit redemp-
(a) Tres mss., acii;et mox Pratel., einortiw, non tor. Utroque illo argumenio adversus Apnllinaristas
emortuus. sic uiitur Gregorius Naz., Or. LI, n. 15 : Quod as-
(b) In vulgalis, parem dolorem. Abest parem a sitmptumnon esf, curationisest expers.... Sidimidiala
mss. Tria hic adversus Arianos AppoHiiiaristarum tanlum ex parte Adamttslapsus est, dimidialumquo-
pareuies asseruntur : primum, lmnianam Chrisii que sit quod assumptumest, ct post pauca : Si ipse
iiaiuram non liominum more, sed solo auciore inanimaltisest (Chrisius), quo taudemmodo hominis
Verbo de Virgine fuisse conccptam; alterum, Ver- nomen sustinebil?
bum animae vices non supplevisse, sed aniinam si- 'C (f) Sic Bad., Er. cl mss. Al Lips. et Par., tfrt
mul cuni corpore assumpsisse; postremum, ila lo- assumpsit, Neque lioc Ililario insolcns, ut duo verba ~
lum homiuem a lilio Dei assimipium, ul a riivina eadem conjunciione copulaia non uno modo enun-
sua virlule ac natura riullalenu* defeccrit. Hinc tiel : ul bie priiimm ponit natus esl, ac deinde as-
Chrislus eliam ul homorecic nogalur sensisse dolo- sumpseril, quamvis utrumqiie verhiim ad eamdem
rem corporh nostri; quia corporis noslri dolor parliculam si refcralur. Hic altera adjicitur condi-
peecati poenaest. eique inniii subjacemus : at Cbri- lio, ut Cbrislus vere hominis lilius sil, necessaria,
slus alia lege conceptus, nec jieccali reus fuil, nec scil. ut non uudecuinqiie allaiam carnem, sed ex
poenacobnoxius, cui neque nisi spontesua subjacuit. Maria acceplam assumpserit : sicque iransilur ad
At vero si conceptio illius ideo bic considerelur, ut refcllcudum alium Apolliiiarislariini crrorem, quo,
ex singulari conceplionis modo proeter liumanam uti credere par csl, posl Arianos dicunt Christi
naturam oslendaiur haberedivinam, secunriutn qtiam carnem decoelo fuisse ailaiam.
dolorem uon senserit corporis iinslri; in iis qu;e liic (g) Ex duobus mss. Colb. cl uno Sorbou. hic ad-
dispuianlHr nulla erit dilfieulias. Erit quipjie refu- dinitis suo, id esi, ex Spiritu Christi, scu non nisi ex
talio eorum, qui in Verbum ut aniniae munere fun- Verbo genuil : quod perspicuis verbis ad calcem
gens dolorem cadere existimanl. Neque vero apparet numeri sequentis sic declaratur : Caro non aliunde
quorsum in his : Tenuit in Iwminis nativitale quod originem sumpserat, qitam ex Verbo. Haec magis
malris est, cttm tamen kaberet.in originis virtute quod speciani ad declarandas proposiliones superiores,
Deus esl, aliisque tanto studio exponalur liumanoe quibusCliristum per iniiia nostra iiatum esse nega-
divinoeque Chrisli naturae veriias ac distinclio, nisi ,v tum est, quam ad confirmandas proxime proece-
ut divina sola a dolore aliena demonstretur. dentes.
(c) Pariiculara ef, quaeperinde est ac efiam, adje- (h) Edili, in originh nalivitate. Tres mss., in ori-
cimiis ex mss. duobusColb. et uno Sorbon. qui cuni gine. Remig. virtttiem in originis nalivitate. Magis
vulgaiis siibjiciunt ex se, ubi aliis in nvss. legimr placel cum codice Valicanoebasilicas,in originis vir-
per se, non alio sensu. Nam illud ex se non maie- lute, id est, quatenus animoeet corporis sui princeps
rialcni causam sonal, sed elficieniem : quo sensu atque anctor cst. Quo loqucndi modo babes nuui.
rursum, nuni. 22 habetur : Ui per se sibi assumpsit 25, nostra in eo per virluiem profectmex se originis
corpus, ita ex sesibi animam assumpsit. viiia non inesse.
(d) ld est, condidit et assumpsii hominem, qui (i) In vulgaiis, quo Dei est. Meliusin omnibus fere
corpore etanima constans, vivens, perfeclus et con- mss. quod Deus: hoc est, ea virtute, qua corpus
summalus homo crai. Nihil enim hic cum Apollina- suuni ex virgine condidit, sese Deum palefecit.
rio, qui seuliebat Yerbum carni conjuiiciiiin con- (j) Ut confirmet Hilarius, quod superius |irobavit,
sumniassc hominem viventem, in uuuUuin praesti- Chrisium esse Deum simul et hominem perfeclum;
lisset ei viiam, ac vices aniinoe supplevissct. ita Verbi virtute, et non biimana lege concepium,
(e) Aliquot mss. Verbo Dei.... assumeret.... tri- ut lamen de Mariaecarne nalus sit : hunc ac duos
bueret. Hominem perfeclum a Verbo assumptum subsequentes Scripturae locos sano sensui reddit,
esse, hinc proxime probatum est, quia Chrisius est (inibus lncretici abutebantur. Sic cnim eos Ariaiio-
$55 SANCTIHILARUEPISCOPI 556
nisi qui de cwlo descendit, fitius hominisqui esl in A. 17. De ierra est, ul ex Virgine; ut ex Verbo, tle
ccelo(Joan. m, 15). Quod de coelo descendit, con- cwlo. — Absolute autem beatns Aposlolus eiiani hu-
cejitoe de spirilu originis causa est. Non cnim (a)i jus inenarrandoe corporeae nativitalis sacrainenlum
corpori Maria originem dedil: licet ad incrementai lo<ulus est, dicens : Printus homo(c) rfeterrm limo,
partumque corporis omne, quod sexus sui est natu- secundus homo de cwto (I Cor. xv, 47). Hominem
rale, contuleril. Quod vero Iiominis filius cst, sus- enim dicens, naiivilalera ex Virgine docuit: quaa
ceptae in Virgine carnis esl parlus. Quod autem ini officiousa inaterno, sexus sui naturam in conceplu
coelisest, naluroesemper manenlis potestas est (Vid. et pariu hoiniuis exsecuia esi. Et cum ait sccundum
Tract. in psal. n, n. 11) : quae initiata conriilaques bominem de coelo, originem ejus ex supervenientis
per se carne, non se ex inlinitalis suae virlule inlrai in Virginem sancli Spiritus aditu teslalus est; atque
regionem definiti corporis coartavit. Spirilus virlules iia cum et homo esl, et de ccelis est; hominis bujus
ac Verbi Dei potesiate in forma servi manens, abi el partus a Virgine est, et concepius ex Spiritu cst.
omni intra extraque cceli mundique circuio coeliac: Et baecqnidem Aposlolus ail.
mundi Dominus non abfuii. Per boc ergo et de coeloi 18. Qum caro filii hominisqttia ex Virgine, panisde
descendit, et lilius hominis esl, et in coelis est :: cwloest quia ex sctnctoSpirilu. — Ipse aulem Domi-
quia Verbum caro factum non amiserat manere quodI B nus hujiis nativitatis snsc mysterium pandens sic
Vcrbum est. Nam dura verbum est, et in ccelis esl; ; loculus est: Ego sttm panis vivus qui de cwlo de-
ditin caro est, ei hoininis filins est: duin Verbum) scendi: si quis maiiducaveritde pane nteo, vivel in w-
(6)carofaclumest,eldecoeloesi, et bominisesl filius,, ternum (Joan. vi, 51 , 52), se pauem dicens; ipse
et in ccelo est: quia et Verbi virlus non corporali- enim corporis sui origo est. Ac ne Verbi virtus al-
bus inodis 332 nianens, nec decrat unde descen- que naiura defecisse a se existimaretur (rf) in car-
derat; et caro non aliunde originem sumpserat,, nem, 333 panem suum rursns esse dixii : ut
quam cx Verbo; et Verbum caro factum, cum caroi per hoc, quod descendens de ccelis panis est,
esset, non lamen non erat et Verbum. non ex humana conceptione origo esse corporis

rum discipuli Apolliharistae ajmd Gregorium Naz. spicionem, qnem hicdata opera conalur in-hsereticis
Or. XLVI,iiiterprelantur , tamquam prius quam de- sanare. Illi si quidem volebant Chrisli carnem aPa-
scenclisset,filius hominh esset, ac descendenscarnem: tani de coelo; ipse propugnai eam ita esse de Maria,
suam secum advexerit, quam in cwlishabebal(7zpoa.i&- ut propierea Ciiristus lilius bominis nuncupetnr.
vjovTJVKy.odo-uvovuteuf/Evvjv) anle smcularemquamdam: Objiciebant illi Scripturas, in quibus descendisse de
atque essenliw sum insitam. Quocopinio Alhanasii adii coelo proeriicatur.Quibus reponii, descensum illuni
Epictetum epistolse locum dcdit, alque a Gregorio IIOIIad carnera, sed ad Verhum esse referendum :
Naz., Or. LI, n. 12, damnatur his verbis : Si quis: Verbum autein idco dici descendisse, inm qnia su-
carnem descendisse de cwlo, non aulem hinc atque a: pcrveniens in Virginemcorpus ex ea coudidil, lum
jiobis esse dixerit, anaihemu sil. Illttd enim, secundus; C (jiiia corpus illud a se condilum sibi assumpsit. Non
homo de cmlo... et, Nemoadscendii in cwlum, nisii enim Maria corpori originem dedit; hoc esi, cum
qui descendilde cmto, etc, propter cmieslemunionem: virgo csset, non propria, sed Spiritus sancti virlule
dici exisiimandttmest. Quo spectat illud Eusebii Enic- corpus ipsius coucepit. VirtusenimAlthsimi el obttm-
seni apud Tlieodorcium sub linem Dial. ui : Qtto- bratio Spiritns sancti fecil ul Maria parerel Salvato-
niam Potentia, qum assumpsit, descendil de cwlis, id'. rcm, inquit Leo Papa Serm. v in Nal. Dom. c. 5.
qttod habet Potentia, carni trikdlur. Quamvis euim Id dunitaxat in Hilarii sentenlia adveriendum, quod
hic Eusebius Arianse labis conlagione ncnnibil iu- iis in locis Spiritus nomine Verbum ipsum intelli-
famatus sit, non erat lanieu ex perdilis illis Arianis, gui.
quorum hic errores conlutaniur. (f>)Hoc est, dum caro a Verbo in unitatem per-
(o) Erasmus hic inseruit e.T.se, quod poslea reten- sonac suscepta est, tum de ccelo est, elc Quo spec-
luni esl, quamvis ncque apud Bad. exslel, neigtie lat illud Auguslini Serm. conlra Arian. c 8 : Pro-
in mss. Hunc locum iia a se interpolaiuin noiare pler islam unitalem personmin vtraque natura intelti-
videtur praefatione Hilarii Opcribus piafixa, ulii de gendain, el filitts liominh dicitttr descendissede cmtis,
eo aii : Libro m, sed magis tibro x, sic loquiiur de quamvis sil ex ea qttmin lerra fuerat virgine assttmp-
et fiints Dei dicitttr crucijixus el sepullus, eic,
corpore Chrhli, ul sentire videalur Muritim virgiiiem lus, verba exscribil Leo Papa episl. alias x, nuuc
prteier concipiendi,geslandi, el pariendi, minislerium quoe
niltil addidisse de stio. Ilanc censuram niuliis explo- xxiv, ad Flaviannni, c. 5.
sinius in generali pnrfaiione, § 1, ac salis relellimt (c) Excmplar Carnul. de lerra terrenus. Ab re non
eril hic observare, i.onlianc proprie hujus lesiimo-
proxime dicla num. 15, puia Virginem ex se de- D nii |>arlem in subj'eclis cxplicari, sed alleram : de
disse, quantum ex se fmininm edendorum corporum illud coiisideratur, cur Cbrisius, qui est secuu-
sttscepiisoiiginibus impenderent: nec non illud num. qua
35 : Genuit elenimex se corpus. Neque siispecium dus Adam, dicaiur Iwmo simul eldecmto; respon-
esse debet quod mox subjicilur : Quod vero liommis deturque dici hominem, quia de Maria, de coelo
filtus est, snsceptmin (non ex) Virgine carnis esl par- autem, quia de sanclo Spirilu. Sic in psal. cxxn,
lits. Ut enim observai Teriullianus Jib. de carne n. 3 : Cmleslisergo esl secundus Adam, el idcircocm-
Cbristi n. 20, ulramque Joquendi rationem permiltit lestis, quia verbumcaro (actum est, ex Spirilu scilicel
el Deo homonalus : ubi ex Spiritu el Deo homo nalus
Evangelium, in quo non tanlum habes : Joseplt vi
rum Mariai de qua natus est Jesus ; sed et, Concipies id sibi vult, quod in hocce lib., num. 22, ante homi-
in uiero, non ex utero : ei, Quod in ea natum esi, nem Deus, suscipienshominemhomoet Deus.
de Spirilu sunclo est. Unde Leo Pai>a, Serm. v de (d) Excusi cunv pluribus mss. in carne. Verius
Nat. Domini scribit Filium Dei venisse in hunc rnun- Corbeiensis codex et nonnulli alii, in carnem. Slic
dum per uierum Virginis, in qua et ex qua wdifica- euim Arianos Apollinarii alque Eutychis praecurso-
vit sibi Sapientia domurn. Neque atteudit Erasmus r<:s |ieigit refellere, verbis iiouiiibil intricatis, sed
se in sanctum virum illius ipsius erroris injicere su- ud confirraandaiuuoslrainde Eueharislicesacinnienlo
557 DE TRINITATE LIBER X. 358
exisiimareiur, dum coelcste csse corpus osten- A mandochaereseos suae arte, ila aures impcritoruni
ditur. At vero cum suus panis csl, assumpti per soleanl illudere, ut quia el corpns et anima Adocin
Verbum corporis est professio; subjecit enim : pcccaio fuit, (rf) carnem quoque Adoealque animam
Nisi tnanducaverithcarnemfilii hominis,el sanguinem Dominusex Virgineacceperil, neque hominem totum
ejus biberttis,non habebithviiamin vobis(Ibid., 54) : ex Spirilu sancto Virgoconceperii. Qui si intellige-
ul quia id , quod filius hominis est, el (a) panis de rent sacramenlum carnis assumplac, inlelligerent
coalisipse descendit: per panem suum dc coelode- etiam sacramenlum cjnsdem ei homiuis filii ei 334
scendenleni, et per carnem ac sanguinem lilii homi- Dei filii. Quasi vero si lantuni ex Virgine assump-
nis, et conceptaeex Spiritu sancto, et naiac ex Vir- sisset quoque ex eadeni et animam : cum (e) anima
gine carnis intelligalur assumplio. omnis opus Dei sit, carnis vero generatio semper ex
carne sit.
19. ChrhtitsperfectusDeus,per[ectusItomo.— Hujus 21. Chrhtttm volenlesessevoch sonum, et Catholi-
et
igitur corporis homoJesus Cbristus Dei filius,elho- ch quati hominemnegeniaffingenles.— Scd volentes
minisestfilius, et ex forma Dei se exinaniens formam Deum, qui in principio apud Deum erat
servi accepit. Nonalius filius hominis, quam qui filius unigeniiuin
Deus Verbuni, non snbstaniivum Deum esse, sed
Dei cst: neque alius in forma Dei, quamqui in forma sermonemvocis emissse, ut quod loqueniibus est •
i (f)
scrvi perfcclus homo natus est : ut sicut per natu- suum
verbum, boc sit patri Deo Filius ; argutc sub-
ram constilutam nobisa Deo originis nosiroe(l)prin- ne subsisiens Vcrbum Deus et ma-
repere volunt,
eipe (b), corporis alque animaehonio nasciiur, iia nens in forma Dei Cbrislus homo nalus sit: ut ctim
Jcsus Cbristus per virluteni suam (c) carnis alque bominem illutn bumanae
potius originis causa, quam
animce homo ac Deus essel, habens iu se el lotum
honio et lotnm (g) spiritalis conceplionis sacramentum animaverit,
vcrumquequod est, verumque quod non Deus Verbum hominemse ex partu Virginiscffi-
Deus est. ciens exstiierit, sed (h) ut in prophetis Spirilus pro-
20. Admcarnemet aniitmmChrislum accephse do- phetiac, ita in Jesu Verbum Dei fuerit, et arguere
centes.Anima opus Dei. — Quamquam mulli confir- nos soleant, quod Chrislum dicamus esse natum
(1) Principem.
lidem luculentis, quibus perspicnitas ex superioribus et Anaps.posl TertuHianumsensitApollinarius, quod
accedit. Ait igitur Verbum se panem dicere, nimi- quomodocorptis ex corpore, sic anima nascalur ex
ruin proptor corpus quod sibicoaptavitet assumpsii: anima. De eodem Nemesiuscap. 2 : Apotlinariuspu-
corpus aulem illud a Verbo suum dici, ul rcs as- < lat animos ab animh gigni, ttt a corporibttscorpora;
sumpia et assuiiienspersona distinguanlur, adeoque(J progredienimut propagalionemprimi hominisin otn-
Verbum in carnem defecisse, non exisiimeiur : de- nes, fluiex illo generantur.Quibus favet Athanasius,
nium corpus illud et cwlesie vocari, propter perso- lib. de salutari Adventu Jesti Cbrisii, qui contra
liam coslestein ac divinam quae illud condidit el Apollinarium vulgo iuscribilur, ubi bsereticosani-
assumpsil; rursumque carnemef sanguinem filii ho- mani carnalem senlienles sic refeilit : Si, ut vestra
minis, quia caro iila assumpta vere de Virginis fert opinio, aniinacarnalh esl; cur nonuna cumcor-
carne nata est. Cum autem hoecdicat sanctus Doctor pore et moriturel perit?
in eum Joannis locum, quem de Eucharistiae sa- (e) Editi, anima kominis. Rectius mss. animnom-
cramenlo inierpretatum eum esse liquet ex lib. vm, nis. cx quibus aptejam concludereest; si omnis, ergo
n. 14 cll6 , ubi ad venerandum illud sacramenlum et Clirisii. Nemonon vidcl, nullam Hilario fuissedu-
rcfert, quaeeidem loco connectunlur, sequiiur eum bitaiioiicm circa oiiginem animoe, cujus inquisilio
sensisse unam eamdemqueesse Clirisii carnem de Auguslinum tam diu faligavit.
Virginenatam, et in Eucbaristia a nobis sumptam. (f) Vat. bas. codex, sea sonumvocis.Moxineodcm
Tolum illud conlirmat et illustrat Eusebius Emese- ms. argute serpere, pro argute subrepere; ubi in aliis
nus apud Theodoreliim ad calcem Dial. in : Dicit niss. antiquo scribendi more, subripere. Ilic haerelici
Dominuspanem Dei descendhsede cwto: et inlerpre- iiotantur, qui conantur efficere, ne Verbi Dei subsi-
tans (quamquam aperlius dicerenon possum propter stentis corporatio credaiur. Hunc locum cumlibrode
nujsleriaEucharisliae), hoc dicit, Caro mea est. Caro Synod., n. 46, contulissejuverit.
Filii descendiliiede cxlh? Quomodoergo dicil, Panis (g) IIoc est, quam conceptionis, cujus causa sit
Dei vivit. et descenditrfecwlis, et (hoc de carne sua) Spiriius Deus Verbum. Identidem observare est, om-
interprelans? Quoniam Poteniia qum assumpsit, de D nem luereticorumconatum in hoc csse, ut Christum
cmlisdescendit,id quod Itabet Potentia, cami tribtii- divinilaiis expertem esse insinuent; Ililarium aiilem
tur. Ubi vides etiam ab Eu>ebio non aliam existi- id omnino laborare, ut quem verum ac perfectum
mari carnem quse in mysleriis sunlilur, et quse a bominem probai, verunveiiam Deum esse demons-
Verbo in Virginesuscepta est. tret ex ipsa conceplionis suaeratione.
(a) ld est, etiam panis. Hoc quippe sibi vult : nt (h) Huic opinioiii locum inler Corinthios paluisse
quia id, quod fiiiushominisvocaiur in his, Nisimctn- conqucrilur Aihanasiusepist. ad Epicielum, sub cu-
dttcaveriiiscarnemfilii hominis, dicitur eliam panis jus linem paucis eam persiringit. Eamdenvin Apol-
de coelisdescendensin illis, Ego sum panh vivus,qui linario GregoriusNazianz., Or. LI, n. 8, hoC anaihc-
de cmlodescendi. inaiismo datnnat: Si quis divinitalemin eo velut in
(b) In aliquot mss. principem. In tribus, princeps. prophetisper gratiam operaiam[uisse, non autem se-
Nil immiilandum. cundum essentiam copuiatam fuisse atque copulari
(e) Vulgaii hic addunt admixiione: quod verbum dixerit, a prmstantioriafflatu vacuus sit, etc, et in
abest a mss. Sicut proxime omnis homo, ita nunc Carm. de viia sua : jDeifofiusparticepsfacla est ho-
Christus carnis atqueanimmhomo esse dicitur conlr: minh natura : nonut prophelavel quhpictmalius ditii-
Arianos, qui carnem siue anima ab ipso suscejitan nilus afflatorum: qui nontam Dei particepsfuit, quam
esse seuliuut. eorumqumDei sunl; verumsubstantiatussictamquam
(d) Hoc, Hieronymoleslsepist. LXXXU ad Marcell radih sol.
 559 SANCTlUILARHEPISCOPI 560
(n) non noslri corporis atquc animccboraincm : cuiri A «t esset alius atque alius : sed ut anle homineni
nos Verbiim carncni factum, (6) et sc cx forma Dei Deus, suscipiens bominem (1) bomo ([) el Deus
evacuantein Chrislum, et formamservi assumenlem, possel intelligi. Nam quo modo Jesus Chrislus Dei
perfectum secundum habitum conforraalionis liu- filius nalus ex Maria est, nisi quod Verbum caro fac-
manac, ct nostrse simililudinis naium hominenl luni est : scilicet quod filius Dei, cum in forma Dei
procdicemus: ut (c) vere Dei filius verus bomini:5 esset, formam servi accepit? Accepisse aulcm for-
(ilius vcrus sit : neque non naius ex Dco liomo, mam servi eum, quiesset in Dei forma, de conlrariis
neque quia natus ex Deo homo, ideo Deus ess«! (g) comparatur : ut quanta verilas est manere in Dei
deficiens. forma, lanta veritas sit accepisse formam servi. Ad
22. Christi anima a Deo. Unus est in duabusnattt- proprietalem enim nalurse inlelligendam, significa-
ris per[eciis. — Sed ut per se sibi assumpsit ex Vir- lione verbi ad id communis impellimiir. In forma
gine corpus, ila cx se sibi animam assumpsit; quai enim servi esl, qui el in forma Deiesl. Et cum hoc
utique numquam ab hominc gignentium originibusi (2) (h) naturoc, illud vcro dispensationissit; in ejus-
prsebetur. Si enim conceptum caruis nisi ex Deci dom lamen est veriiatis proprietate, quod utrumqtie
Virgo non habuit; longe magis necesse est, anima est: ut lam verus sit in Dci forma, quam vcrus in
corporis, nisi 335 ex Deo, aliunde non fuerit. El. g servi. Ut vero assnmpsisse formam servi non aliud
cura ipse ille filiushoininis ipse sit qui et filius Dei, cst, quam hominem nalum esse; ita in forma Dei
(rf)quia tolus hominis lilittstotus Dei filius sit; quam esse non aliud cst, quam 336 Deum esse, uniim
ridicule prseter Dei filiura, qui Verbumcaro factuni lamcn eumdemque, non Dei defeclione, sed homiiiis
est, alium nescio qiiem tamquam prophelam Verbo assumpiiouc, proliienles et in forma Dei per nalu-
Dei animatum procdicabimus, cum Dominus Jesus ram divinam, et in forma servi ex conceptione Spi-
Christus et bominis filius et Dei filius sil?Per id rilus sancti secundum babitiim hominis reperium
vero, qtiod trisiis esl aniraa sua usque ad niortcm, fuisse. Itaquecum Jesus Chrisius et nalus, et passus,
elquod potestatem habet aniraocsuaeponendocct re- et nvoriuus, et sepullus sit; (i) el resurrexit. Non
sumendav, volunt extrinsecus (e) aniinam, non cx polest in his sacrameniorum diversitaiibusita ab se
Spirilu sancto, ut el corpus cx eo conccpiuni est, dividuus esse, ne Chrislus sil : cum non alius Cliri-
depulare : cum YerbumDeus, in sacramenio naturoe stus, quam qui in forma Dei erai, fonnam servi ac-
suse manens, homo natus sit. Naius aulem cst, non cepcrit; neque alius, quam qui nalus est, moriuus
(1) Homo Deus possit. (2) Naturale.
(a) Deest panicula negans in duobus mss. Colb. el C Or. Li, n. 5, ait : Neque enim kominema divinitale
uno Sorbon. Prorsus retinenda est. Hujus caluninioe separamus: sed unum el eumdem profilemttr, prius
repellendacgraiia lanlo stndio hic inculcal Hilarius, quidem non Iwminem, sed Deutn, cic, in fine autem
Christum esse perfeclum hominem natura nobis si- eliam hominem.
milem, licet ex singulari illius conceplione maximc (</)Atque adco duoc illse naluroc contrariocpost
velil divinit.item ipsius comprobare : sicut tolo hnc conjunclionem perseveranl iiiconfusoc.Sic Gregorius
libro iu unos Arianos inlenlus, pari fere sludio con- Nazianz., Or. XLU,carnis vocabulo liuinanam natu-
tra Sabellium pugnat, ni nullum usilatie illorum ca- ram, divinam vero spiriius noniinc appellans ait:
lumniaclocum permittat. Progressus aittem Deus cum assumpla kumanitale,
(b) Solus codexVal. bas., cf forraam Deievacuan- uiittm (nunc diceremus untts est) ex duobusinter se
tem: minus sincere. Obiter observare est, qui Christi conlrariis, carne nimirtim ct Spirittt, quorum alterum
vocabulum ad naturam divinara referatur. Sic paulo deitatem dedit (ISiwo-sv),altcrum accepii,iBi&iQv.
ante synonyma suni, sttbshtens Verbiim Deus, et, (h) Yat. bas. ms. ciiin quibnsdam aliis, nalurale :
manens in [orma Dei Chrhtiis. iniiins conciune. Ex hoc loco, uccnoii ex niini. 64,
(c) Ediii, uf verus. Majorc quadainenergia mss. uf 65 ct aliis planum csl, uii jain obscrvavinius, Hila-
vere, scil. nalus sit, qui vere fitius Dei est. Tota illa rio quolies de Chrislo sermo est, nalurm vocabnluni
gradalio sic potest explicatius exponi, ut Dei filius cx ad diviniialcui refcrri. Quod enim, iiiquii in
filius vere natus ila au- scmper
Virgine verus hominis sit; psal. cxxxix, n. 2, Deus est, naturw suw esi; quod
lemex Virgine hominis filinsnatus sit, non ut nisi ex autemhonw est, nalurw nostrm assumplio est. Cujus
Deo honio sii; ac demimi ex Deo, hoc esl, cnm Deus pj rei raliouem sic reddil in ps. LXVIII,II. 25 : Neque
essel, ita natus sit homo, ut Deus esse non desierit. formmservilis assttmptiolaniqitamgenuinmoriginh na-
(d) Scilicet, ut per eumdemloltiinhominemsimulac lura est; cum id qttodassumptnm cst, non proprielas
Deum totus homoin peccatumlapsus refingalurac re- inlerior sif, sed exterior accessio.Sic Cyrill. H in
formcinr, inquit adversus Ajiolliuarium Gregorius Joan. naturam bumauam ad VcrbiuniiioiiemGX?ZIYM;,
Nazianz., Or. LI, n. 5. De verbo fofusvide annotata non yuo-tzwfascendisse docei, quod ex se et suapte
ad psal. I, n. 27. condilione non habel hoe, uf cum Deo unum sil. At
cauie omnino liilariiis subindc dcmonstrat, assunip-
(e) Hoc est, neque a Verbo conditam, sed a causa tam servi formam nihilo iniiius
aliena atqueexternapropagatam,ut dictum estn.20, propriaui Clirisli
formam Dei.
neque eidem Verbo intriuscce ct in unitatem perso- essc, quam ipsam
nae conjunctam. Eosdcm quippe haareticospersonas (i) Excusi, ef resttrrexit, el in ccclosadscenderit,iwn
in Christo divisisse, et humiles Chrisii voces hiiina- potest, etc Simplicius ac verius mss. ef (pro eiiant)
nac, divinoeautem gloriosos titulos tribuisse, testis est resurrexit : hoc est, si milii objicilisChrisii in nalivi-
laudatus Gregorius Nazianz. proeserlim sub finein laie, passione, eic, infirmiialem; ego opponamejus-
Or. LII. dem in resurrectione gloriam. Pergit llilaiius vi.un
([) Parliculam ef in vulgatis omissam rectius mss. praccludere errori haereticorum, quoruni imiiatorcs
retinent, nenaturarum confusio intclligalur. Rursuni ApollinaristocChrislos duos induccnies apud Grcgo-
liis coiicineus advcrsus ApollinariumGregoriusNaz., riura Naz., Or. LII: verbaitla, Anguore affectus est,
5C1 DE TRINITATELIRER X. 5G2
sit; nequc alius, quam qni cst mortuus, resurrexe- .A ignem compungens, aut aera vulnerans, omnes qui-
rii; nequc alius,quam (a) qui rrsurrcxit, sii in ccelis; dem bas passiones nalur;e suoc infert, ul foret, ut
in ccclis autcm non alius sit, quani qui descendit compungat, utvnlnerei; sed naiuram suam in hoec
ante de ccelis. passio illaia non retinel, duni in natura non esl vel
25. Chrislus passioni obnoxius, num el dolori. aquam forari, vel pungi igiiem, vel aerem vulnerari,
Christi in carne prmrogativw.— Homo itaque Jesus quamvis naturavleli sit et vulnerare el compungere
Cliristus unigenilus Deus, per carnem et Yerbum ut et forare. Passus quidem est Dominus Jesus Cbris-
hoiiiinis filius ita et Dei filius, hominem verum se- lus, dum 337 cocditur, dum suspcnditur, dum cru-
cundum siuiililudineui nostri hominis, non deficiens cifigilur, dum morilur : scd in corpus (1) Domini(c)
a se Deo, sumpsil: (b) in quo, quamvis aul ictus irruens passio, nec non fuit passio, nec lamen natu-
inciderel, aul vuluus dcscenderet, aul nodi concur- ram passionis (rf) exseruit : dum et pcenali minisle-
rerent, aul suspensio clevarel, aflerrent quidem hoec rio desaevit, el Virtus corporis sine sensu pccnoevim
impelum passionis, non tamen dolorem passionis in- poenocin se desocvienlisexcepil. Habucrit sane illud
fcrrenl: ut lelum aliquod aut aquam perforans, aut Domini corpus (e) doloris noslri naturam, si corpus
(1) Vox Dominiabest.
ef cruci affixus, ac septilius, externi intcgumentiesse B inquit, passio illa non fueril condilionh el generh,
affirmant; hwc aulem, Confidit. el resurrexil, alque ijuia indetnutubileinDei nalurctm nulla vis hijuriosm
adscendit, inlerni tkesauri. perturbalionh offenderel; tamen suscepla voluntarie
(a) Ila niss. Al editi, qiti resurrexit, adscenderit in esl, officioquidernipsa salhfaclttra pxnali, non lameii
cmlos,in cmlosautem. Ex boc loco aliisque siniilibus pmnm sensu tmsura palientem: iwn quod illa Iwdendi
in generali procfal. § 4, osiendimus, ililaiium longe non habuerit pro ipsa passionis qualilate naiuratn ; sed
abfuisse nt divinilaiem Cbristi a corpore umquam quod dolorem DIVINITATIS N.VTURA non senlit. Passus
6eparalam sentiret. Si enim ante mortem secessit, est ergo Deus; quia se snbjecil votuntarius passioni :
alius dicendus est natus, alius mortuus, alius in sed suscipiens nalurales ingriientium in se passionum
coelis. (quibus dolorem palienlibus necesseesl in(erri) vir-
(b) Er.,Lips. et Par. in quem : dissidentibus Rad. iules , ipse tamen a italurw sttwvirluie non cxcidit ut
et rass. quos inler Corbeiensis ab antiqua manu ad dolerel. Hinc facile inielligiiiir rjuid sibi velil proxime
marginem habel, Caute lege. Ad cautelain recoleu- allata teli in aquam aul igucm aut acrem inunissi
dtim contra quos hactenus disputarit Doctor catlioli- simililudo.
cus : cujus verba omnia ad id exigenda sunt, quod (e) Erasmus teslaiur se in quodam exemplari re-
ab Apoliinario assertum esse conqueritur Gregorius perisse bic adsulum , ea; peccato; ac rursum, sttapie
Nazianz. ad Nectariuin Or. XLVI: Ipsttm unigenitum nalurasine mirabiti adjutorio Dei, posl verba ut cal-
Deuin omniumjudicem, vilw auctorem, ntorih exstinc- cet unitas. Hic un» aigiiiucnlo videlur Hilarius cor-
lorem, morlalem esse docel, propriaque sua divinitale pori Christi ct naturam dolendi negare, et virluiem
passum esse, atque in triduana illa corporis morle di- ^1 „ liiliuere iniraciila per se palramli. At ut corpori
vinilaiem qtioque simul cum corpore mortuam fuisse, Cbrisli niiracitla patrandi virtutem iribuat longe
siaitte rurstts Palris opera a nwrte ad vitam revoca- abest, qui eam vim ue in animam quidem illius cou-
tam : maxime cum Hilarius supra num. 9 conlra cr- venire pro certo ponit infra nuin. 55 : Non conve-
rorii bujiismodi assenores toio hoc libro agendum nit, inquit, uf anima de sepulcro Lazarum vocet, el
sibi proponat. flrfanimw innexai corpori prwceplum alque virluleir-
(c) Abest Domini a Rad., Er. el plcrisque mss. in morluumsuum aniinajam ex eo dhsolula revocetttr.
(d) Iu vulgalis , exercuit. At in mss. exseruil: post Sic lib. de Syuod. n. 48, ex miraculis probal Verbuni
quod verbum recte intellexeris respeclu divitittaih. in carnem non esse iranslaium : Atioquinunde carni
Proxime enim Virfus corporis idem est, quod Ver- in operibusvirlules, in moiilegloriam, in passionese-
bum in assumpto subsistens corpore, quasi, Virius curilatem , in morle vilam'! Sed demulationem Deus
corporata. Quosensu Eusebius Emesenus apud Theo- nesciens, nihil ex substanlimsuw bonis caro [aclus
dorelum Dial. in, p. 172, Cliristum secundum divi- ainisit. Non igiiurcarnis, sed snbslaniioedivinae pro-
nitatem passionum nostrarum nescium fuisse defen- prium bonuni est virlus miraculorum. Quod non nii-
dens , Verbum Virtulis nomine constanter designat. nus perspicue docel lib. vn de Trin. n. 36, ubi ait :
Non enim, inquit, clavumexcepit Virlus, ut tiniiret: Cum enim ea, qttwgereret, propria Deo essent, calcare
quatuvh, ut paucis interjectis declarat, corporis pas- undas , jubere ventis, etc , liinc querelm omitis orta
siones suscepil. Ita Hilarius, ubi ei de Christo serino conqueslio est, quod... gesshse hwcin komine as-
cst, virlttih voceni semper ad Verbum refert. Ver- sumpto Dei non intetlecta nnltiraest. Sed et id ipsum
bum aiilem hic Virlus corporh, quomodo supra ad conlirmal in Psal. LV, n. 5 , cum primo ponit divi-
calcem num. 15, Virtus originh, merito ab eo nun- D nani in eo remansisse naturam : Faclus enim caro
cupeliir; quia ipsum propriavinule, uli jam soepe Deus eliamin assumplionecarnis Deitsesse pennansit,
nnlaviinus, corpori suo originem piocbuissecensuit. utens virlulis suce sub consorlio noslri corporh pole-
Forle etiaui Verbum corporis viriutem appellarit ac- state. Tum ex miraculis riiciiiin siium sic probat :
coinniodaia ad sententiam adversarioruni loquendi iVouenim cartte esl degravatus, ne super ttndasam-
ratione. Illi enim inlra n. 49 de Cbristo sic sensisse bularet, elc Ac deinuin concliidil : Non ergo meiuit
mcmoraiuur, ut Deus Verbum lamquampars uitqua a curiie... sub assumpiionecarnis Deus opera divina
virlutum Dei quodnmse tractu continuationis exien- consummans.Iiaque Christi carni sicul miraculorum
dens, Iwminemillum qui u Maria esse cmpil, kabila- virlutem non iribuil, ita nec negat dolendi nalu-
veril, et virtutibttsdivinw operaiionh instruxeril. llic rani : sed eos, qui nullam in Christo recipiunt na-
igitur pcenoe sensus a sola rejicitur naiura Verbi, turam a dolore immunem, lacile inducit, ut ex iis ,
cujus personae altribuitur. At ne coniniodam hanc quac mirabiliter gessit in corpore, siugiilarem in eo
interprelationeni de nostro excogitasse videamiir, naiuiani exslare, eanique divinain esse cogilent.
affercndiis esl alius Hilarii loctis, iu (|uo cum Cliristi Nec male subinde coruin animos ad i<l refert, ut
passionem eadem ralione explicel, quod hic uirfu- considerent an ex infliciis corpori Chrisli poeiiis
temcorporis, jam perspicue appellet nafurfltn divini- recic opinenlur, Verbuin ac Spiritum assumeniem
taih. Huuc habemus in Psal. LIII, n. 12: Quamquam, experium esse doloris noslri naturam. Negari etiaiu
PATROL.X. 12
563 SANGTIHILAJRHEPISCOPI ZU
nostrum id naturoe habet, ut calcet undas ei super A quae fruclus suos esurienti non proebuerit damnare
fluctuseal, el non degravetur ingressu, neque aquoe arborem (Matth. xxi, 19), nec naluram eam vinci
insistentibus vesligiis cedant, penetret etiam solida, inedia, quse naturam viriditatis jussa ariditate de-
nec clausoe doinus obstaculis arceatur. At vero si mulet (Ibid.). Quod si, pracler flelus et silis etesu-
dominici corporis sola ista nalura sil, ul (a) sua vir- ritionis mysterium, assumpla caro, id est, horao to-
tute, sua anima feralur in humidis, et insislat in li- lus, passionum est perniissa naluris : nec tamen
quidis, et exstrucla Iranscurral: quid per naturam ita, (1) ut passioiium (i) conficereiur injuriis; ut
humani corporis (b) conceptam 338 ex Spiritu flens non sibi fleret, ul siiiens sitiin non potaturus
carnem judicamus ? Garo illa, id est, panis ille de depelleret, et esuriens non secibo esca? alicujus ex-
coelis est; et hoino ille de Deo esl. Ilabens ad pa- pleret. Neque enim tura, cinii silivit aut esurivitaut
tiendum quidem corpus, et passus est; sed (c) natu- llevit, bibisse Dorainus aut manducasseaut doluisse
ram non habens ad dolendum. Naturae (d) euim pro- inonslratus est : sed ad demonslrandam corporis ve-
prioc ac suae corpqs illud esl, quod in cccleslcmglo- ritaiem, corporis consiieiudo suscepta est, ita ut
riam (e) conibrmaliir in monte, quod altaclu suo f'u- nalurse noslrseconsueludine consuetudini (j) sit-cor-
gal febres, quod de sputo suo format oculos. poris satisfactum. Vel cum potum et cibum accepit,
24. Passioneshumanman in Chrislo. — Sed fbrte B non se necessilati corporis, sed consuetudini tri-
in quo affectio flendi, siliendi, esuriendique mansit, buit.
cseierarum quoque humanarum passionum in eo ne- 25. In Cltrhto corporis humani veritas, non vilia.
cesse sit inesse naturam. Qui sacramenium fletus, Non caro peccati, sed sitnt/tfudo.— Habiiit eniin
sitis alque esuritionis ignorat, sciat cl vivificare cor|ius, sed originis suse jiroprium ; neque ex vitiis
flentem, nec mortem Lazariflere (Joan. n, 15), (f) humanoeconceplionis exsistens, sed in formam cor-
quam gaudeat, et flumina aquoevivseex se praebere poris nostri virlutis suae polestale subsislens : ge-
silientem (Joan. vn, 58), neque (o) arere siti, qui rens quidem nos per formam servi, sed a peccatis ct
339 potenssit potare siiientes,(//)etesurientem eam a vitiis humani corporis liber; ut nos quidem in eo
(1) Ul passionis, raox, non potatura.
potest corpus Domini habuisse doloris noslri natu- sensu nibil conlra Christi divinitatem ac virtntem
ram : quia noster dolor etiain invitos pungat ac mor- i'us labetur, sicul neque ex ipsius siii aut esurie, ut mox
deat. Vel cerie hoc argumenluin ex iis est, quoead- declaratur. Potest etiam ita explicari corpus naturw
versarios ila prcmant, ut in sua sententia eis non et originissum proprium , ut corpus illud Verbi pro-
suppetal quod reponant. Q prium fuerit eique intime conjunctum , et non, ut
(a) An primum ait sua virtute, quasi divina virtute supra volunt bsereiici, in eo lamqtiam in prophetis
quse dicti prodigii primaria causa sit; ac lum sua habit.irit. Cui explicationi favet, quod de gloria ac
anima, utquie a divina natura banc vim proximeex- virtute hujtis corporis proxime subjicitur. Hanc
cipiat, et corpori communicet :: quia ul loquiiur Gre- quippe probaiionem lib. de Synod. num. 48, et in
gorius Naz. sub finera Or. 55 Deus per intermediam Ps. LV,n. 5, Hilarius adbibet, ui Verbum posl carnis
mentemcutn carne coniiinctus est; et Rulinus in ex- assumptionem a se non defecisse demonstret. Hoc
positione Syniboli : Filius ergo Dei nasciiur, non sensu non corpus, non horao, sed Yerbiim habens
principulitersoli carni sociatus, sed anima inler car- corpus a dolore vindicatur. Cum his coufer quoe in-
nem Deumquemedia generatus. fra num. 26, habentur.
(b) Iia mss. Editi vero, conceptaex Spiritu sancto (e) Editi, transformalur. At mss. magno consensu,
caro jtidicatur. Caro illa de coelisdicitur , quia per- conformatur: quod Gregorius Naz. Or. LI, factum
sona assumens est de coelis. esse expiicat divinitatecarnem superanle, vTtipvir.ixrn;
(c) In uiio exemplari reperit Erasmus hic inser- TOaapxiovrvj?BZOTWTOS.
tuni, imbecilltmul noslra ex peccalo.Cum habens sit (() Proepositionemob hinc removimus auctoritate
Verbum, nec Verbi ea natura sit, ul possit dolere ; mss.
facile expediiur dilficulias, quoc ex hoc loco orilur. (a) Editi, careresiti: emendanlur ex mss.
Quod illuslrare licetex Tracl. Psal. LIH, n. 8, ubi (/<)Bad. et Er., ef esurientes; Lips. et Par., ef
Judaeos animam hanc (Chrisli) humanw naiurm el esuriente se. Reclius mss. cf esurientem, hoc esl:
infirmitath esse cxhiimantes cum rcprebendit Hila- sciat eum etiam dum esuril cum anctoriiate damiiare
rius, proedicarevidereiur Chrisii anirnamnonsimilis D arborem. In liis maiiifcstiiinest, hoc Hilariuin tantum
cum nostra fuisse naiurae, nisi adversam senteniiam velle, ualuram in Christo exstitisse aliqnam ab af-
ante et post tuereiur; paterelque hoc eum tantum fectione flendi, sitieudi, esuriendique alienam; etiam
velle , Clirisli animam peninere ad personani filii cum easdem affectionesseciindum carnem pateretur.
Dci, qui natura Deus sit et omnis infirmitatis ex- Eodenv modo de doloris sensu locutum eum essc
pers; idque Judads latuisse. seniieiidumest.
(d) lllud iiaiurmenimpropriw, elc, idem est quod (i) Snpple permhsa esl. Tum vulgali, uf passio-
iniiio niiin. 25;f,//«6uif enim corpus, sed originissuw nh ; ac mox, tl sitiens sitim non potaiura : corrigun-
proprium, etc, quod significat Christi corpori naiu- lur ex mss. Nou est hic negligenter transeundura,
ram fuisse singularein, propriam, ac Dei filio con- quod assumpla caro ab ipsomel Hilario exponatur
senlaneam ; ipse enim corporis sui origo est, ut dic- fofushomo: qiiein deinde conceilil permissum esse
tiiin cst num. 18. Quo sensu ita inieliigenduni est passionumnuturis, non passionuminjuriis. Quippe ex
Cliristi corpus nalurw propriw, ut naturoenostnc vi- his perspicuum est, eum seusisse Cliristum secun-
tiis fueril vacnum , non ut nostroecarnis corpus non dum hominem lotum, id est, tam secundum animara
fueril. Nam et lib. i, n. H, noslrw carnis Deus caro quani secunduni carneni , pnssionibus permissum
faciits procdicalur, ut et in suh perfectus sit, et verus essc; non qnidem quaicnus Verbo injuriosoeet con-
in noslris; et hic ipse liber supra et infra niliil quid- tuineliosie sunt, sed quatenus homiui naiurales.
(|u.un magis resonat. In bac nalura a vitiis nostris (j) In ms. Vat. bas., sil corpori sathfactum, per-
libera dolor non potest esse nisi spontanous: ex cu- peram omisso prius verbo conitceiurfini.
365 DE TRINITATE LIRER X. 5C6
per gcneraiioncm Virginis iiiessemus, scri noslra in * non est in peccati proprielale dum Clirislus est: quia
eo per virtutem profectse ex se originis viiia non et qui bomo est, non poiuit non homo esse quod
inesseni : dum homonattis, non vitiis humanae con- nalus est; el qui Christus cst, non potuil amisisse
ceptionis est natus. Tenuil cnim Aposiolus demon- quod Cliristus est. Atque ita dum homo Christus
slrandie nalivitatis hujus sacramenliim , cum ait : Jesusest, habet et nativitatem'bominis, (h) qui bomo
Sed Itumiliavilse formam servi accipiens, iu similitu- est; nec est in vitiosa bominis inlirmitale, qui Chri-
dine (a) hominis conslitttlus, el habitu reperlus ttl slus esl.
kotito(Pltil. n, 7) : ut dum forniam servi accepit, 26. Clirhtus verns.hvmo sine kominis vitih Deus
natus esse in lorma hominis intclligaiur; dum au- verus permansit. Passionis gesla expendunlur. —
tem iu similiiudine hominis consiilulus et habitu Quamquam igitur nos ad hujus sacramenti intelli—
repertus ul honio est, species quidcm et veritas cor- gentiam apostolica fides instruat, qusc et habitu ut
poris liominem tesietur , sed (b) naturas vitiorum , hominem repertum, et in similitudinecarnis peccati
qui ut Iioino sit baliilu repertus, ignoret. In simi- missurn hominem Cbrislum Jesum esse lestata sit :
litudine enim nalurae, non 340 in vitiorum proprie- ui cum babitu ut honio est, sit in forina servi, et
lale (c) gcneralio esl. Nam quia in eo, quod formam non sil in viiiis naturae; et cum in similitudine car-
servi accepit, nativiialis videbatur significata esse p nis peccati est, sit qnidein Verbum caro, sed in si-
nalura, sulijecit in simililudine honiinis constiiutum mililudine carnis peccati sit poiins, (i) quam caro
el habilu ul hominem repenum : ne naliviiatis veri- ipsa peccali sit : el cum homo34l Cliristus Jesus
tas naturoe quoque per viiia infirmis proprietas cre- est, sitquidem homo, sed in honiinenon possit aliud
deretur, cum et in forma servi esset vera nativitas ; esse quam Cbrisius esl : atque ita et ex corporis na-
et in (d) habitu repertum ui bominem , esset simili- tivitate homo natus sil, nec sit in hominis vitiis, qui
tudo iialuroc. Ipse quidem per virginem ex se natus non sit in origine; quia Verbum caro facium non po-
homo, (I) et in siniiliiudinc (e) viiiosoepeccaii car- luit non caro esse quod factum est, et Verbum licet
nis inventus. Quod id ipsuni ad Romanos scribens caro factum sil, non tamen amisit esse quod Yer-
tcslatus esl Apostolus, cum ait: Quod enim impossi- bum esl; et dum Verbum caro factuni originis suse
bile erctt legi, in quo infirmcibalurper carnem, Deus non poiest earere naiura, (j) non potuil nisi in na-
filiutn suum misil (2) in similitudinecamis peccati, turse suae origine perrnanere quod Verbum est, ne-
el de peccatocondemnavilpecealum(Ront. VIII,5) (f). que non vere inlelligi Verbuni caro esse quod factum
Non fuil babitus ille (5) lamqtiam (o) bominis, sed esi; ila tainen , ut (lt) quia habiiavit in nobis, non
ut hominis : neque caro illa caro peccaii, sed simi- caro illa Verbuni sil, sed Verbi caro sit habitantis
litudo carnis peccati : dum et habitus carnis in nati- in caine : quoecum ita siut, tamen videamus an per-
vitalis esl veritate, et similiindo carnis peccali a vi- C actus universus ille passionis ordo infirmitatem in
liis humanoe passionis aliena est. Ita homo Christus Doininocorporalis doloris permitlal intelligi. Dilatis
Jesus et in vcrilate naiivilaiis esl dum homo est, et enim ad modicumeorum dictorum causis, ex quibus

/1) El in similitudinemviiwse peccatis. (5) Tanfum kominh, sed et ut hominis.

(2) In siinilitttdinem.
(a) Ita consianler mss. At editi etiam consianter, spectant quacex Hilario citat Augusiinus lib. i cont.
iu simUiludinehominum. Julian c. 3 : Ergo cum missus est in similitudine car-
(b) In vulgaiis, naluram. Magis placel cum niss. nis peccali, non sicul carnem habuii, ila habuil et pec-
naluras. Viliorum autem naluras iutelligere esl per- calum, Secl quia expeccalo omnis cnro est, a peccato
luibationes ratioui adversas et repugnanies, quas sciHcelAdam parenle deducta, in siinilitudinepeccati
niiiii. 24, passionum injurias vocari andivimiis. eantis esl missiis,exsislentein eo non peccuto, sedpec-
(c) Apud Er., Lips., ei Par. , ejus geueraiio esl. cati carnis simitilutliiie.
Abest ejus a Rad. et mss. sicque fit absoluia propo- (j) In pervetustis exemplaribus Vat. bas. et Carn.
sitio de onini generalione, ad cujus veritatem uil iton oportiiit. In boc numero summam habemus eo-
opus est ul viiia jirop.igentur. rum quae hacienus demonstraia sunt, Verbum scil.
(rf) Parliculam in oniitlit Rad. Sicautem illud in- assuniendo carnem non amisisse quod erat, et hu-
lelligendmn videtur : et in eo, quod Apostolus ait manoe naturae veriiatem assunipsisse, non vitia. Nee
cum babiiu repertum ut bominem. D videtur,' ctir Hilarius tuito studio propugnarit in
(e) Rad. cuui nonnullis nrss. , vitiosm peccalis : Chrislo divime simul et hunianoe naturac distinctio-
mendose. neui, nisi ut inlirniiialcs nostras, quas hxreiici di-
(/') Ilic subjiciunt Er, et Lips., in came, Par., i» vinie male adscribebant, in unam buinanam cadere
cruce. Neutruinexstat in Rad. et mss. evinceret. Sed quia non decebat hominem Deo uni-
(</)Ita Vat. bas ei potiores inss. Alii vcro cum vul- lum passionum doiiiinalui subjacere, apposite osteu-
gatis, lanlum Iwminis,serf el ut hominis. lnter uf et dit, Cliristum turpia conceptiouis nostroc initia ne-
tamquam buc ponit llilarius discriincn , qttod titm- sciisse, adeoque noslris pa*sionibus obnoxiuni non
quam externani dumtaxal rei speciem, et conjunciio fuisse, quatenus injiiriosau ac vitiosae suiu, nostri-
uf veriiatuin signiticel. que dominanlur.
(h) Ediii, qtiiahomo esl; et mox, quia Christusest: (k) In vulgatis, qui. Melius mss., quia. Reddilur
rciiiieiuibus polioribus mss. Nemo non videt qui enim raiio cur Verbuai, quamvis caro facium, ne-
Chri.ilus a Jesu et hnmine dislinguaiur. Sed ex nu- queat dici mutatum iu carnein: quia scilicet iia
mero subsequeiili liquidius patebil Christum ct Ver- faclum est caro, ut in carne habitasse praedicetur,
bum synnnyiiia esse : ei utrumque vocabulum ari na- ut dum Itabital, non aliud quam Deu» maneret., in-
luiaiii divinam ab humaua distinctam referri. quii Hilarim lib. i, num. 11. Yide.-is tract. Psal.
(i) Sic inss. At e<liii, quamipse caro peccati. liuc cxxxvui, nuin. 3.
 567 SANCTI HILARII EPISCOPI 568
melum Domino haeresis adscribit; res ipsas ut ge-. \ discindcntis (d) gladiivestigia, et in ipsa trunci corpo-
stoe sunt conferamus. Neque eniin fieri potest, ul ris calumnia, (5) cxiitquod non est, ci sequiiur quod
timor ej'us significelur in verbis, cujus fiducia con- iion exstat, et rependitur (e) qtiod carelur? Produccns
linealur in faclis. boecergo aurem manus, clavum dolet? et senlit sibi
27. An melusPassionisin Chrhto. —Tirnuisse libi, vulnus, qui alieri dolorem vulneris non relinquit?
o boerelice, Domiuus glorisepassionem videlur? Sed Compungendaecarnis metu tristis est, cujus attaclui
ei ob ignorantiaehujus errorem et salanas Petrus el licet carncm donare posl cscdcm? Quod si haec in
scandalum est ( Maltk. xvi, 23 ). Et ille quidem per Chrisii coipore virius fuil, qua , rogo, fide natura-
cliaritatem Chrisii, quem ei non caro neque san- liler (() infirmus fuisse defendiiur, cui nalurale fuit
guis, sed Pater qui in ccelisest revelaverat, delesta- omnein humaiiaruui infirmitatum inhibere naturam?
tus passionis sacramentum, tali severitatis senlenlia 29. An inde trislis. — Sed forle siulta atque impia
conlirmatus ad fidem est. Tu quid seclaberis spei, perversiiate hinc infirmis in eo naluroc prsesumelur
Cbristum Deum negando, el metum ei passionis ad- assertio, quia iristis sil anima ejus usque ad morlem
dendo? Anne limuit, qui armalis ad corripiendum (Matth. xxvi, 38). Nondum te, haprelice, cur virtu-
se obvius prodiit (loan, xvm, 6)? et in eorpore ejus lem dicli non inielligas, arguo. lnterim tamen a te
inlirmitas fuit, ad cujus occursum consiernaia per- B requiro, cur exeunte ad prodilionem Juda non memi-
sequeniium agmina conciderunt, et inajeslatem in- neris dictum fuisse: Nunc honorificatusest filius Iw-
gereniis se ad vincula non ferentes 342 supinatis minis (Joan. XIII, 51). Si eniin passio honorificalura
corporibus reciderunt?Quam igilur inlirmitatem do- euin erat; quomodo trislem eum metus passionis ef-
minalam (a) hujus corpori credis, cuj'us lantam ha- fecerat?Nisi forte tam irralionabilis fueril, ut pati
buit nalura virlulem? limucrit343> quoese essenlglorificalura patientem.
28. An doloris. — Sed forte dolorem vulncrum li- 50. An caticem transferri a se precatus sit. — Sed
muit. Quem, rogo, penetranlis in carnem clavi ha- forle limuisse usque eo exislimabilur, ut iransferri a
buit (1) horrorem (b), qui excisoeauris carnem solo sc calicem deprecaius sit, dicens: Abba pater, (g) pos-
resliluil allaclu (Luc. xxu, 51)? Expoue nobis lu , sibilia libi omnia sttnl, transfer liiinc calicem a me
dominicoeinfirmitatis assertor, hoc in ipso passionis (Marc. xiv, 36). Ut de coeierisnon calumnier, iionne
tempore infirmataeopus carnis. Exserente enim Pc- Iiebetudinemimpietaiis tuaevel hinc coarguisses, quia
tro alque adigente gladium, truncus aurc servus sa- legeras : Beconde gladium tititm in Ihecam: calicem,
cerdoiis adslabat. Quomodo (2) ex decisoc (c) auris- quem dedit mihi Pater, non bibamillum (Joan. xvni,
vulnere, coniingente Cbrislo, restituta caro auris 11)? Quomodoenim per paiiendi meluni iransferri a
est? Unde inter fluentem sanguinem et post ipsa C se (h) deprecaretur, quod per dispensationis sludium
(1) Terroremiu ras. Veron. (3) Exit. Deinde, ouo carelur.
(2) Excism.Paulopost,desceudenfis,nondhcindeittis.
(a) Ediii, hujus corporh. Non negat incidisse, sed raliier infirmum, cum itifirmus sil tantum ut homo,
dominatamesse.Re ipsanostroe infirinitates in Cbris- neque Hilario ex nalura sit homo, sed Deus, uti eiiam
tum ita inciderunt, ut earum semperdominus fuerit. n. 22 annoiavimus ; 3" uon Christi corpori, sed Verbo
(b) Excusi, terrorem: castiganlur ex vetuslioribus in corporc manenti hic adscribi naluralem edendorum
mss. niiraciilorum viriulem , unde confirmaiur quod n. 23
(c) In pluribus mss., exchmauris vulnus. probalum esl; i° Christum naiuraliler et ex forma Dei
(d) Plerique mss. cum vulgatis, descendenth. Tel- inlirmum non ila hic ab Hilario negari, qui ex dispen-
lerianus codex, dhcendenth. Magis placet cum Re- saiione et ex forma servi eumdcm infirmum et credat
migiano, discindenih. Deinde, iu ipsa triinci cor- et jiraedicet.Nec movere debet quud ail supra, Pro-
poris calumnia, hoc est, eo ipso momenlo quo ablata ducens limcergo attreinmanus cluvumdolel? Figurale
aure truncum faclum est corpus. Calumnimvocabulo enim manus sumitur pro Yerbo cujus est maniis,
apud anciores mediocaul infimoelaiinitatis aliquando quasi diceretur, An ex manu Iscsa dolcl, qtii cadem
significatur actio, qua quis per jnris formulas rem inanu excisam aurem restituere potuit?
quampiam auferre contundit; aliquando auicm pcena Unus codex Sorbon. et alier Colb. siomnia,
vel multa, qua damnaiur qui aciionem injuste insti- etc(g)Carnulensis, si possibileest, iransfer a mecalicem
tnit. Prima ratione inlelligilur in Psal. cxxxvu, n. isluin. De iisdem vcrbis adversus Arianos dispuians
15; uunc vero pro poena simpliciier usurpaiur : nisi D Cbty^osiomusT. i, homil. 52 ait: Jlli qttidem divi-
quis malit eam vocari jusiam poenam Christi injustc littulh orationem esse dicunt: nos autem esse dicimus
ct per calumniam impeliti. dispensutionis. Tum probat Chrislum noluisse a se
(e) Editi, quo caretur: renitentibus antiquioribus calicem iransfcrri, queni lanto sludio exoplarii, ut
m^s. Petrum eum a se deprecaniem saianam appellarit;
(() Falelur llilarius infra n. 65, Cbrislum, cttm iiicerlani ipsi fuissePatris ea de re vnlunialem,
ex dispensaiione Iwmo essel, manerel tcttnenex IU- nc<|uc eliam longc ante proecognila fuerat.
TUIIADeus , eumdem, ex infirmitate crucifixum, qtti qua: jiroplieiis
ex VIRTUTE Dei viveret: ul cvm infirmilas esset ex for- (/() (n ms. Yalic bas. et aliis nonnullis, calicem
ma servi, cf NATIJRA mancretex Dei forma; non am- depreciiretur: glosscma. Mox in vulgaiis , impleri.
biguttmessetin quo sacramenloet passus esset, cf vi- Coiiciuniiisin mss. implere. Ad hoc porro festinavit
veret: ul cum in e.odemesset el inftrmitas ad passio- suinmo charilalis studio, cutn idin se consuntmare-
nem, el ad vitam Dei VIRTUS ; nou alius ac divisusa titr, qttod nd salutem nostram perpeli ipse voluisset,
se esset, qui et paterelur, el viverel. Quo ex loco cffi- ui liabi-iiirtiact. Psal. LIV,n. 13 el paulo ante: Cum
ciiur: 1" virtuiem quse in Chrisli corpore luii, intel- salutem generi humano sttsceplacrucis morte donarel,
ligendam esse divinitatem, quod jam supra inun. 25 non potesl videri sacramenlumhoc magnm pietatit ar-
observalum est; 2° Christum recte negari hic natu- gttere ac recusarc.
569 DE TRINITATE LIRER X. 570
festinaret iniplere? Non cnim convenit, (a) ul pati \ et quod infirmum est, sumit ex inibcciililaie lerro-
nollet, (1) qui pati vellet. Et cum pati eum velle co- rem; et quidquid dolei.dolendi in se habet (e) inde-
gnosceres; religiosius fuerat dicd (b) inintelligen- mutabilem nainram ; et quidquid coniumeliosumest,
tianv coufiieri, quam (c) ad id impise siultiiia»furore semper inhonorum esl: lu vero quo sensu rationis
prorumpere, ul eum assereres ne pateretur orasse, inielligis, Dominum nosirum Jesum Chrislum ad
quem pati velle cognovisses. quori festinat, timere; et constcrnaniem fories, in-
51. An derelictumse conqtieslussit, — Sed , crcdo, lirmitate irepidare; el vulnera non permitlentem do-
le ad impielatis luoe pugnam etiam dicto dominicas lori (f), vultieratuni dolere; et conlumelia crucis de-
vocisarmabis : Deus, Deus meus,qtictreme dereliquhti boncstari, cui crux (g) consessus ad Deum est, ct
(Marc. xv, 34)? Post contumeliaincnini crucis, forte rcditus ad regnum?
dignationem ab eo patcrni auxilii existimes recessis- 34. Descendensad inferosa cwlonon recessit. Latro-
se, ct hinc desolatoeinfirmilatis su:e querelam exsti- nis fl/ia, atia liwrelkorumfides. — Sed forte vel hoc
tisse. Si tibi itaque in Cbristo conlemptiis et infirmitas tibi relictum occasionis impiaearbitraris , ut descen-
ct crux coniumelia cst; oporluerat le dicti hujus im- sionein ad inferos et ipsam niorlis timueril necessita-
memorcm non fuisse: Verumdico vobis,amodo vide- tem , duni id ipsum testari vidclur hoc dicto: Pater,
bitis filium hominissetlentema dexlris virlulis, el ve- B commendoin manus luas (h) spiritum meum (Luc.
nienlemeum niibibiiscmli(Matth. xxvi, 64). xxm,46). Hoc legens, cl non inlelligens, aut pie
32. Iiecapitulatio.— Ubi, rogo, in passioue timor? tacuisses, aut etiam religiose intelligentiam ejus
ubi inlirmitas? ubi dolor? ubi contumelia? Timere ab orasses: non magis per impudenlem assertionem
impiis dicilur? Sed ipse paii velle se pr.rdicat. In- stttlto furorc veritalis incapax vagareris. Anne tibi
lirmus esse conienditur? Sed se jiotenlem, dum con- mcluerc infernum cbaos et lorrenles flammas et om-
sternatis persecuioribus obviusnon sustinelur, osten- nem pijenarumutlricium abyssum credendus est, di-
dit. Dolere vulnera carnis arguilnr? Sed in eo, quod cens lalroni in cruce: Amen dico libi, liodiemecttm
carneni auris reddil ex vulnere, caro ipse cum sit, erisin paradiso (Ibid. 43)? Naturochujus polestatem
exira carnalem lamen naiuram dolendi vulneris re- jara non dico (i) metu, sed nec infernae345 sedis
peritur: quia dum et 344 manu truncam aurem at- regione concludes, quae riescendens ad inferos, a
lingit, manus illa de corpore est, et duni inanus au- paradiso non desit (sicuii et hominis lilius loquens
rem producit ex vulnere, uon esse manus illa cor- in terris, maneal (j) et in ccelo), Marlyri suo para-
poris significaiur infirniis. disum proniitlens,etconsummatacbeaiiiudinisdelicias
53. An crux eicontumeliosa.—Sedcontumeliosa ei pollicens. Non babet bunc meius corporalis, pene-
esse crux dicitur. Aiquin per hanc hominis filius se- -i iraniem quidem inferos, sed ubique naluraosuaevir-
dere a dextris viriulis videndus est, et ex portu virgi- lute dislenium. Et naturam hanc mundi dominam ,
nis homonatus in majestale sua cum cceliest nubibus ac libertale spiritalis virtutis immensam, non sibi
reversus. Nonlenes irreligiosc rerum naturalium cau- lerrore mortis gehennocchaos vindicat, qua paradisi
sas: et dtim imoielalis aique erroris spiritu plcnus delicinecarere non possnnt. Fulurus enim in inferis
sacramentum fidei non intelligis , ex ijiso svculi Dominus, et in paradiso est fulurus. Deseca ad me-
sensu hebetudine haerclica (rf) disproficis. Omne tmn pcenaenaiuroeindesecabilis portionem: (k) et de
enim, quod liinetur, viiari necesse est dum limetur; Cbrislo et apud inferos pone quod doleat, et in p.v
(1) Quod pati vellet.
(a) In prius vnlgalis , uf pafi noitt quod paii velil: dunf. Hac ralione nonnulli philosophi explicant qui
quod immutanins poliorum mss. aucloritale. Adam innocensdoloris expers fuerit, quia nimirum
(b) Sic ms. Corb. qunmodo lcgendumsuspicabatur demulare valerel, quod ex se naium essel dolorem
Erasinus, qni cum Dad. ct plerisque mss. retinuit efficere.
inteUigentiam:cujus loco Lipsius deinde posuit igno- ([) In vulgaiis, doleri.
ranliam. (g) Sie casiigaiiores mss. quibus favent prima hu-
(c) Sic inss. Al editi, ad impim slultiliw [urorem: j'us numeri verba,ut elin postrema n. 2 tract. psal. LXI.
et mox , cognosceres, non cognovhses. In aliquot aliis, vulgaiis, consensus: lectio non
(rf) ln uno coilicc Vaiic proficis: male, ut Lud. v sperncnda.
Mincus jam notavit: qui post Eiasmum monet, Hi- (h) llunc verospirilum,inquii Tbeodorctus in Dem.
larium verbo disproficere,pro degenerare,alias usum quod irapaiib. sit diviniias, Ariani et Eunomianidivi-
csse. Ulerque baud dttbie respexil in lib. xi, n. II; ttiialem Unigeitiliesse dicunt. Ittanimum enim corptts
ibi tamen eam vim verbum illud non obiinet, nisi assumiHumpulant.
accessione vocum in genere. Hic vero dhproficit cuni (i) ln vulgatis : tnefus; et postea , regio est conclu-
adjunctis sonat recessum ab bumana sapienlia: ut dens.aEtiam hic perspicuuni est, naturm polestalem,
qui primum recesserant a lide piopter ob humanam ra- quac melii eximitur, divinitatem intelligi.
lionem, demum hacrelicahebetudine prseconce- (j) Non qua filius liominis, sed qua fiiio Dei per-
ralione deficiant. sonaliter umius. Respiciuntur Chrisli verba Joan. m,
plam opinioncm ab humana etiamdemulabilem.
(e) Duo ex recenlioribus mss. Reli- 15. Iloc loquendi raodo llilarius dum solam divini-
nonduni cum aliis indemulubiliem,qttoescil. a volun- latem ab humanis aftectionibus vindicat, inlerdum
latc,demulari ac declinari non possil. Ut enim definit vidori poiest ipsam eiiam carnem eximere.
Aiigusiinus lib. xiv, de Civ. Deic 15: dolor carnis de (k) Valic. bas. codex, et daCltrhto. Verius alii, cf
lanlummadooffensioesl animmex carne , et qumdam Chrisio, scil. pone. Multis modis hic declaral fi-
ab eius pussionedissensio; sicut animw dolor . . . dis- dei caiholicnedefensor, quam naturam ve'it ab bu,-
sensto est ob Itis rebus qux nobis noktntibns acci- manis aflVctionibusimmunem, nimirum : ttatitrum
571 SANCTIIHLARll EPISCOPI r,"2
radiso rclinque qnod regnet. Latro enim rogat, ut A irislem esse usquead morlem. (f) Non enini ejusdem
sui in regno suo meminerit. Et, credo, eum ad banc significationis csl, trisiem esse propter mortem,
beatse confessionisfidem, audilus transeunte palmas ei tristem esse usque ad morlem : quia ubi proptcr
clavo gemitus accendit: et regnum Chrisii per dolo- morlem trislitia est, illic ipsa mors causa irisiiiise
rem (1) inlirmali (a) in Christo corporis didicit. Ille est; ubi vero tristiiia usquc ad mortem csl, mors
dignationem reniiniscentis in regno postulat: tu cru- non jam Irisiitiacest causa, sed finis. Qui ergo non
cis mortem ad metum deputas. Dominuscoinmnnio- propter morlem, sed usque ad morlem iri.uis est,
nein ei paradisi mox pollicetur: tu Cbristum in inferis quacrendumcst unde sit tristis. Trislis aulem non in-
sub poenaliterrore concludis. Diverssespei fides ista certo (5) nequc (g) indelinito bumanse ignoraiiliao
est. Paradisum meruit sub cruce latro, pendenteui lempore, sed usque ad niorlem. Adeo autem non
Chrislum confessus in regno: in pcenoe(6) vero do- jiropter morlem suscepta tristilia est, ut sit destitu-
lorc et metu mortis Christum deputans, el paradiso ta per mortem.
necessc esl (2) sis cariturus et regno. 57. Trhtiliw Chrhti causa.Cuipreceturcalicemtrans-
35. Epilogtts, quale Christi corpus. — Collatis igi- ire. Duw Ckrisli voluntates.— El ut causam tristilioc
lur diciorum alqtie gesiorum virtutibus, demonslrari inlelligere possimus, videamus quid lianc professio-
non ambiguum est, in natura ejus corporis infirmi- B nem trisliiLevel prscccsserit, vel consequaiur. Tolius
laiem nalurse corporeaenon fuisse, cui in viriule na- enim passionis et fidei inysierinm consununaiuin
luroefuerit omnem corporum depellere infirmitalem; paschse ccenafuerat per Doroinum. (h) Postqueuni-
el passionem illam , licet illata corpori sit, non ta- versorum in se scandalum docel (Malth. xxvi, 51 ef
men naluram dolendi corpori inlulisse : quia quain- 52), sed praccessurumse eos in Galiloeampromitlit
vis forma corporis nostri esset in Doniino,non tamen (Ibid. 33). Petrus, cocterislicet scandalizaiuris, se la-
(c) in vitiosaeinfirmilatis noslraeesset corpore, qui tamen non scandalizalurum constanli fide spopondit.
non esset in origine, quod ex concepln Spirilus Sed Dominusper naturam Dei non ignarus gerendo-
sancli Virgo progenuil : quod licet sexus sui officio rum, ter eum negiUurumge esse responriit : ul coc-
genuerit, lamen non terrense 346 concepiionis sus- lerorum scandalum intelligeretur ex Pelro, cum ille
cepitelementis (d). Genuil elcnini ex se corpus, sed in lara grave fidei periculum eum lcr negando (t) re-
quod concepium essel ex Spiritn ; habens quidem in cideret. Ttim ille assumplis Peiro, Jacobo et Joanne
se sui curporis veritalem, sed nou habens naturoein- (Ibid. 57), duobus ad martyriiim347e'ecl's> el J°a"-
firmitatem : dum et corpus illud corporis veritas est ne in procdicalionemEvangelii liruiando , trislem se
quod generatur ex virgine; et exlra corporis noslri usque ad moriem professus est-Deinde progressus,
infirmilatera est, quod spiriialis conceplionis sump- C oravit dicens : Pater meus, si possibileesl, transetil a
silexordium. me calix hle : sed tamennon sicul ego volo, sed sicul
36. Trislem esse usque ad mortem quid. — Sed nili tu vh (Ibid. 39). Transire a secalicem rogat, uiique
adversnm (e) aposlolicaefidei demonstraiionem b;c- jam secumiiianentein : qui tum in sangulne Novi
retici videntur boc dicto : Trislis esl anima mea usqiie Tcstamenti pro niullorura peccalis (j) cflundi o:,n-
ad morlem (Matlh. xxvi, 38), ul professio ejus, qui sinnniabalur. Non enim rogal ne secum sii, sed ul a
se tristem ail, naiurse intirmitalem, per cujus cons- se transeat. Deinde rogal ne voluntas sua fiat : ct
cientiam trislis cceperit esse, lestetur. Ac primuni quod vult effici, id ipsum concedi sibinon vull. Ait
humanoc intelligeniisa sensum inlerrogo, quid sit enim, Sed lamen non sicut ego volo, ted sicut lu vis:

L (1) Infirmilali, male. (3) iVei/ucinfinito.

(2) Sif cariturus.
mundi dominam,immensam, qua paradhi deliciw ca-
rere non possunl, quse naturmindesecabilisin inferis
simul ef in paradho sit.
(a) Sic prsecipui mss. Vat. bas., Colb. ctc Editi
vero, infirmitalis in Christi corpore. Quae ironice "
sunt dicla.
(b) In vulgatis, in pmnmergp dolore; el mox , sif
cariturus. Concinnnior est leclib-mss.
(c) Excusi, bic omisso in', inox snbjicinnt, for-
ma essetin corporequi non elc casliganlur ex melio-
ribus mss.
(rf) Vat. bas. codcx, suscepi?»elementis. Eodem
sensu supra n. 15, legitur, suscepth originibus. Iia
caute Hilarius Cbrisiuiu non communi lege cqncep-
lum praedicat, ut sacrae Virgini inaierni horiOrisve-
riiaiem contiuuo asserat. Genuiteienim cx se corpus.
(e) Lips. et Par. ex Erasmi margine , evangelicw:
obniientibiis mss. Sed et supra iuiiio niiin. 26 pr.cdi-
catur apostolxcafides, non evangelica. Niuiirum re-
spicitur illud Apostoli, in simililttdineIwminisfaclus,
clc. de quo hacienus riisputaium est.
(f)Tandem hicaperte habesconfitenteintnsiitiam
a Christo esse susceptam , et de causa dumiaxat riis-
ceptantem. Idipsum profilelur cap. 13 in Matlha-iiui
n. i, el in psal. cxLi.n. 8, ubi clarius cxplicat qua
parte trisiiiiam a Christo susccptam neget, riicens :
Non enim ait, propter mortem, quia licet se pas-
sioni daret, non tamen Virtttsmterna dolorempassionis
exciperel. Qui enini in llilaiianis scripiis peregrinus
nun est, viriulis oeternaevocabulis divinilaicm in cis
enunliari non nescit.
(o) Ms. nequeinfinilo, vel neque in infinito.
(h) Lijis. el lh\r. postquam;reiiitenlibusvetuslinribtis
libris. Moxeaedemedil. posl Er. scandulizandh,scnn-
dalizandum,el infra, scandulizandos:citra lidem mss.
ex quoruui summo consensu liquet verbumscandali-
zalurum Hilario passivum fuisse.
(i) Aliquot inss. recederel.
(j) Plerique mss. cum vulgatis , effundenduscon-
summabalur. Opiiini codicis Colberlini nec non Ger-
manensis procfcrimuslectionem, qua llilarii aplius
entuiliatur sententia, reni jam inchoaiam quae ad
exiium perdueebatur significare volentis: quod Gal-
lice dicercmus, qui achevuilde se ripandre.
573 DE TRINITATE LIRER X. 574
ut voluntate calicis deprecandi humanse in se sollici- A (Luc. xxii, 51 ef 32). Per hunc enim calicem domi-
ludinis significans consoriium , sententiam a se uni- nicsepassionis tentandi oinnes erant. Et
pro Petro
tae sibi communisque cum Palre non discerneret Pater rogatur, ne deficiat fides ejus : ut
negantis in-
volunlaiis. Ut autem non pro se precari intclligere- firmitati vel dolor saltem pcenitentiac non abesset;
tur, et ratio significatoe voluntatis ac (a) deprecatio (e) quaefidesin eo non deficeret, quod pceniteret.
non obtinendaeesset in absoluto ; boc totum hujus-
modi petitionis suoecrepit exordio, Pafer meus, si 39. Qtt»trhtisusque ad mortem. —Tristitia igitur
possibileest. Aliquid ergo Patri relinquitur, quod ei nsque ad mortem Domino est: quia in morte, motu
an possibileesset incertura sit? Et si nihil Patri ira- terne diei tenebris, discissione veli, monuniento-
possibile est, intelligendum est ad cujus conditio- rum reseratione, mortuorum resurrectione confir-
nem id (b) quod, st possibile est, sit relictum. Post manda jam apostolorum fidesesset, quam et (f) noc-
hujusenimorationisprecem sequitur : Et venit ad turnae custodiaeterror, et in flagellis , alapis, sputis,
dhcipulos suos, et inveniteos dormientes, et ail Pe- corona spinea, crucis onere, et totius passionis lu-
tro , Non poluistis una hora vigilare mecum? Vigilate dibrium, et postremo maledictse crucis damnatio
et orale, ul non inlretis in lentalionem. Spirilus qui- commoveret. Sciens igitur Dominus hsec omnia post
dem promptus, caro vero infinna (Ibid. 40 ef 41). JJ ] passionem suam (g) destitutura, ideo et usque ad
Anne adhtic tristitiae causa, (1) et transfercndi calicis mortem tristis est: et scit bunc calicem transire non
deprecatioin obscuro est? Vigilari enim secum ob posse, (/t)nisi biberit, dicens : Pafcr meus, non po-
hocjubetet orari, nein tentationem intrent, spiritu test calix iste transire a me nhi bibam itlum : fiat vo-
quidem prompto, sed infirma carne. Nam qui non luntas lua (Matth. xxvi, 42) : consummata in sesci-
scandalizaturos se per conslantiam fidelis conscien- licct passione metum calicis transiturum, qui nisi
tisepollicebantur, in scandalo per infirmitatem car- euin bibisset, transire non posset : finem terroris
nis erant futuri. Non ergo sibi tristis est, neque si- ejus (i) non nisi consummatae in se passionis terrore
bi orat; sed illis quos monet orare pervigiles, ne in succedere; quia post morlem ejus, (2) per virtutum
eos calix passionis incumbat : quem a se transire, gloriam, apostolicaeinfirniitatisscandalum pelleretur.
orat, ne in his scilicet maneat. 40. Cur apostolosdormirejam sinaL — Et quam-
348 38. Cur dicat si possibile est. — Idcirco au- quam in eo quod ait: Fiflf voluntas tua , in calicis, id
tem transferri eum , si possibile esset, a se precatus; est, passionis suae scandalo, apostolos permittens pa-
est: quia cuin impossibile Deo nibilsit, sicut ipse ternse voluntatis 349 arbitrio; tamen etiam repetitie
ait: Pafer, possibitialibi omnia sunt (Marc. xiv, 56); tertio orationis prece usus est : postquam ait : Dor-
impossibile tamen homini estpassionis terrore non, n( mitejam, el requiescite(Ibid. 45). Non enim extra
vinci, nec possit nisi per probationem fides nosci. rationis alicujus internsc conscientiam, qui antea eos
Atque ideo et pro hominibus ut homo vult calicem! dormientes coarguisset, nunc jara dormire et re-
transire, et ut Dei ex Deo voluntas effectui paternscs quiescerejubet. Sed intelligentiam nobis Lucas ad-
voluntatis (c) tinitur. Id autem quod ait, si possibite : hortationis istius tribuisse existimatur : qui cum di-
esi, manifeste in eo docuit quod ait Petro : Ecce: xisset, satanam expetisse ut apostolos inodo tritici
satanas expelivil, ut vos (d) cerneret skul trilkum :: cerneret, etDominum pro fide Petri, ne deficeret,
ego autem rogavipro le, ut non deficerel fides luat oratum fuisse; subjecit post raultam Domini prccem
(1) In anteriori, transeundi; num. 40, posllransfe- (2) Per virtutis gloriam.]
rendi calicisdeprecationem.
(a) Snlus codex Vat. bas. deprecationis. Recliusi ex aliis Christi verbis adversus eosdem conficit Fau-
alii, deprecatio non obiinendm, stipple, votuntatis : stiniis cap. 2.
id est, deprecaiio utnon concedatur, quod voluit aci (d) Anliquior codex Colb. et alii non deterioris
rogavii ut homo. nota;, venlilet. Aliquot rccentiores, cribraret. Yer-
(b) Rad. et Er. cum ms. Carnut., quod si impossi- bum cerneretrursum habes inlra num. 40, ubi in qui-
bile est. Tum Lips. pro st, substituit sibi: quoelectio) busdam mss. a secunda manu perperam adscriptum
exinde obtinuit. Plures e recentioribns mss. quod/ D est crtfcrnref.
possibile esl. Quidamalii, quod impossibileesl.Magis 5 (e) Sic plures ac poiiores mss. Al editi, quia fides,
placel cum mss. Colb., Corb., Germ., Prat. etc idi Cum Scullelus Hilarium reprchendil, quod Petrtun
quod (suuple dif) sipossibile est: id est, videndumv sic excusare coneiur, quasi Christum non negarit :
qiiem respiciat ista deprecatio conditionata, si pos- haecverba nec non superiora num. 57, procul dubio
sibile est etc Hic eniin id quodjierinde esl, aique TO o non atiendit.
Groeeorum. (() Exemplar. Carnut., nocturnwvigUiw.
(c) Et\, Lips. el Par., uniatur. Reclius Bad. cum n (g) Lips. el Par. ex Erasmi inargine , desitura.
mss. uniitir : hoc est, ut homo vult calicein trans- Bad., Er., ms. Val. bas., et quidam alii, destitura.
ire,sedui Deus ex Deo paiernae volunlati uniiur. Verius alii, destitutura, passive ; quoraodo sujira,
Duplex igilur in Christo voluntas : neqne habcnt,t scandalizalurum. Nostrae hoec leclio conlirmatur ex
Ariani unde se expediant, qui cum non recipiant nisi ,i his nuni. 56 : Adeo attleinnon propter mortemsuscep-
unicam, hauc voluiil ipsiitsdiviniiatis esseoratiotiem,i, fa trhiilia est,ui sif deslituta per morlem.
Ut enim fusedisseril Cluysostomus hom. xxxn, T. I, i, (h) In vulgalis, nisi biberet : et mox, si non polesl.
si diviniias Chrisli hoc oravit; Patris et Chrisii nonn Concinnius in mss. nisi biberil, id esl, nisi postquam
una , sed coniraria erit volunias : adeoque liuslraa biberii: ac deinde, omisso si, rei hujus scienlia cla-
illud, Ego et Paterunum sumus, propter volunlatis is rius enunliatur.
uuilaiera diclum interpretantur. Simile argumentmn m (i) In excusis , non nist finilo. Abest finito a mss.
375 SANCTI HILARII EPISCOPl 57G
angelum (n) adstitissc confortantem eum; quo A poieslas (e) non secundum naturai consiieiudinem
assislente orare prolixius coaperit, ita ut gultis san- gessit: neque ad liaeresim (f) infirmitatis pertinere
guinum corporis sudor efflueret (Luc. xxn, 43 ef 44) ullo modo poterit, quod adversum haeresim (g)
Misso enim ad tuitionem apostolortim angeln, et per pbanlasma menlienlcm proficiai, per sndorcm san-
eura confort.ito Domino, ne pro Itis tristis csset, (1) guinis, ad corporis veritaicm. Iiaiur ciini ct tristilia
jam sine (b) tristilisc metu ait: Dormilejam, et re- de nobis csl, ct or.itio pro noliiscst, non possunt
qtiiesciie.De angelo quidem Matth.eus et Mareus et non omnia propler nos gesta esse intelligi, cum om-
de expclitionc diaboli nihil loculi sunt : sed post nia pro nobis, quibus limebaiiir, orala sint.
tristitiam aiiimoc, posl dormientium objurgationem , 42. Trhtitiam, calicis deprecaiwnem,etc. Aposlo-
post transferendi calicis deprecationem, non ex ni- losspeclare. —Pr.cstant auicm sibi muttiam Evan-
liilodormientiiim adhortatio subsecuta est, nisi qund gelia pleniliidinem: diun alia ex aliis, quia omnia
cum afutiirus ab his esset, et indttlti Angeli confor- unius Spiritus proedicatio sit, intelliguntur. Hanc
tatus auxilio , securilate (c) custodiae custodiendos enim taciiam ab omnibus pro Apostolis Domini ora-
permiltebat in somnum. tionem Joannes maximc spirilalinm causarum pr;c
41. De sudore sanguinis el adventn angeli nit in dicator osiendit, Dominnm iia precatum esse , di-
pluribus libris. lnftrmitas Chrisli perperam inde B cens : Pafer sancte, conservaeos in nominetuo. Cttm
colligitur. — Nec sane ignorandum a nobis cst, et essem ciim eis, ego custodiebameos in nomine tuo:
in grsecis et in buinis codicibus complurimis, vel qttos dedisti inilii, el custodivi(Joan. xvn, 11 et 12).
de adveniente angelo , vel de sudore sangninis nil Non sibi itaque fuil oratio illa, sed aposiolis : ncc
scriplum reperiri. Ambigentibus igilur, ulrum hoc sibi tristis est, qui orare eos ne tenienliir monet:
in libris variis aui desil, aut superfluum sit (in- ncc sibi angelus mittitur, qui si vellet, (li) dtiodc-
certum enim hoc nobis relinquitur de diversitate li- cim millia legionum de ccelis deduceret: (i) nec
brorum), certe si quid sibi ex boc haeresis blaudi- propter mortem limet, qui usque ad moitera anxius
lur, til infirmum affirmel, cui opus fucrit angeli (2) csl: ncc ut se transeai calix, rogai; sed a se irans-
conforianlis auxilio ; memineril Creatorem angelo- ire calicetn rogat, qui tamen iransire ()) non possit,
rum creaiionis suocnon cguisse prsesidio ; tum dein- nisi eum bibcril. Transire aulem (3) non loco de-
de nccessario eo modo entn confortalum, quo modoi cedere esi, sed omnino non exslare : qnod quidem
et irislem esse. (d) Nam si nobis trislis esl, id est, ipsum et evangelicus et apnstolictis sermo significat,
proptcr 350 nns tristis est, necesse est ui propter cum dicilur, Cwlumet terra transibunl, verba autem
nos sil conforlatus et nobis : quia qui de nobis Iri- meanon prwteribunl(Marc. xm, 31). Sed et Apo-
stis esl et de nobis conforialus est, ea conforiatus; C stolus : Ecce vetera transieruitl, et [acia sunl (k) nova
est condilione qua tristis est. Sudorem vero nemoi (II Cor. v, 17). Sed el cum ait, 351 ^' figurahujus
infirmilati audebitdcputare: quia ct conira natu- mundi transibit (I Cor. vn, 31). Calix ergo , de quo
ram est sudarc sauguinem. Nec infirmitas est, quod1 Pairem orat ut transeal, non potest iransire nisi bi-
(1) Jam sine tristitiw meluessenl, ail. sicul postea conforliari non confortatum.
(2) Codex Veron. confortianth j>ro conforlantis, (5) Non de loco.
(a) Plures mss. exsiiiisse. claralur, lib. i, n. 52, nccnon lib. n, n. 6.
(b) Ita prsestaniiores mss. Yatic. bas., Colb. eic (o) Valenlini seilicet, Manicboeiac similium. Eam-
Aller Colb. cum Sorbon., jam sine irisiiiia et siue: deni bujus rei causam affert Thendoretiis Deinonslr.
melu ail. Corb. cum aliis nonnullis, jam sinetrisiitiw: quod unio sit inconfusan. 8, ubi hoc faclnm essedo-
metu essent, ait. Editi vcro, jam sine tristitiw meltii cct, tif poslerortim ii, qtti animwcorporisqueassttm-
exhtens ail. Quod deinde subjiciiur, Dormilejum,, piwnem crederent, denwnsirationibusconftrmarentur;
modo non exsial apuri Lucam , imo prorsus aliud,, qui vero contradicerent, evidenlibustestinwniiscottfu-
pula, quid dormilh? surgiie, orafeelc. tarenlur, quibus praemitlit: Etsi eniin divinitas et
(c) Vat. bas. ms. cuslodh. spirilus aderant velut unclio; lamen nec unita divini-
(rf) Excusi, nam qui nobis: et mox , quia ergo quii tas nec spirilus corpus lunc aut animam suslenlarunt,
de nobis, elc. casliganiur auctoritaie mss. Duo hic sed Itocministeriumangelo commendarunl,ul el animw
obiter nolanda: primuiii non bomineni , sed creato- D ef corporisinfirmiiatemostenderent,el perinftrmiialem
retn angelorumab inlirmilate defcndi; alicrum, nul- oslendereitlttr itaiurw infirmorum. Si enim, inquit
lam deveritate tristiiioeChristi secundum boiuinemi Clirysosiomus Toin. i, Honi. xxxn: post qttamipse
conlroversiam moveri, quia de illa nullus ambijje- tot tanlaqitedixerit, carnem illum non assiimpsisseausi
bat; sed bac velnti data , statim de causa et condi- sunt quidain asserere; si niliil horum diclum fuhset,
tione illius dispuiai i: nl ea nimirum fuisse osten- quid non dixissenl?
datur, quoc non dedeceret bomincm Deo unitum. - (It) Vetusliore mss. Colb. cum Germ. et Remig.
(e) Hippolytus apud Tbeodorelum ad calcem Dia- decemmillia legionum. Aller Cnlb. ac Sorbon., duo-
logi iii, argiimentum simile couficit ex aqua et san- decim legiones: lum cum coriice Vat. bas. de cwlis
guine qtioepost morienvChrisli ex lalere illius pro- angelorumdeduceret.Videsis nolaia in Psal. LIV,n. 6.
fluxerunl: Corpus, qttamvishumanomore mortuttm,, (i) In vulgatis , nec propier mortem anxialtts , ut a
magnam in se viiwvimhabet. Quw enim ex mortuis; se ircinsferalur calix rogat: locus mulilus opc mss.
corporibusnon profltittnl,ex illo mctnarunt,sanguisel! resarcitns.
aqua: ut sciremus quanlum acl vitam valeal potestas,, (/') Sic mss. At edili, non posset, nisi eum biberet.
quw in corpore kabilavit. (k) Apud Ei\, Lips. et Par., omnia nova. Abest
(/) ILcresis infirmilalis appellatur Ariana: quiai omuifl a Rad. et mss. Tuin solus codex Carn., sed
Chrisii secnndiim hunianam naltiram infirmiiatesadI ef cum ait, Prwterivitenim figura hujus muudi. In ali-
divinam referebai, utin argumento hujusce libri de- quot aliis exstat transiwif,nbn trantibil.
577 DE TRINITATE LIRER X. . 578
batur: et qnod oral Dominus ; tilique pro his oral, \ nem est, huinanoe Irepidationis anxielas: et exlra
quos cum bis mancns ipse salvavit, quos ct Patri terreni cst corporis mala , non terrenis inchoatura
salvandos reliquit. Nunc vero sacramenium mortis corpns eleinentis, elsioriginem (rf) filii hominissan-
peraclurus, Paircm liis cuslodem precatur : et misa ctus Spirilus per sacrameiiium conceptionis invexil.
in eo angeli, si lamen iia csi, non ambigua (a) proc- Nempe el Altissimi vii tus, (5) virtulem (e) corporis,
sentia cst; el oblentre precis manifesia securiias quod ex conceplione Spirilus virgo gignebat, admi-
est, cum eos consummala oratione adhorlatur in scuit. Nam cum per iranslusae in corpus aniinoe
somnum. Effectum aulem impetratse orationis, et consonium, sensus animati corporis vivat, et ipsum
adhortalac dormiiionis securilatem , jam in ipso ad illaiorum dolorem corpus anima corpori per-
opere passionis Evangelista demonstrat, cum apo- mixia vivificet; quae ubi ccelesiis spei ac fidei su;e
slolis omnibus, de persecuioruni manibus clapsuris beato calore, terrenoein corpore sno originis despe-
ait: Ut adimpleretur verbum quod dixeral, qucniam xit exordium, sui qtioque sensus ac spiritus corpus
quos dedisli milii, (b) non perdidi (1) exeis neminem efficitur in dolore, ut [>aii se desinat sentire quod
(Joan. XVIII,9). lmpletur enim per se oralionis pre- patitur : et quid nobis de naliira dominici corporis,
catio, et salvi omnes sunt. Scd oratur Palcr, ut et descendentis de coelo lilii hominis adhuc sermo
salvatos per se, nunc in nomine suo salvel ipse. El Bsit? lpsa terrcna corpora limere ac dolere inler-
adeo salvat, ul Pctri fidcs pop.niieniiasubsequenle dum ncsciuut, qood et dolcri necesse esl el limeri.
non deficiat, licet territa. 45. Tres pueri flatnmas non tiinenl. Mullo magh
43. Epilogus. — Demonstrala itaque et a Joanne Chrhtus. — Quaeroenim an paslas ad fomenla exae-
Domini oraiio , el a Luca diaboli postulatio, et ea sttiandi Rabyloniac fornacis flammas Israelitac pueri
quoe in Malthseo atque Marco, et tristiiia usque ad timuerint, et uirum iii illud (f) nostrae conceplionis
mortem est, ct somni objurgaiio, et rursum arihor- corptis melus tanii ignis incesserit (Dan. iu, 25).
taiio, niliil amliiguilalis relinquunl: cum quando (2) Quaeroetiam, an (4) circumanibiri (</) se flainniis
pcr precem (c) in Joanne, qua Patii aposlolos com- doluerint. Sed forte idcirco, quia non usti suni, niliil
mendal, el tristitiae causa et iranseundi calicis de- doleant; el luni afuisse ignibus nalura urendi exi-
precalio absoluta sit; non a se p.issionem amoveri siimabilur. Certe haecnatura corporis eral, ut et uri
Domino deprecanle, sed Paireni ut aposiolos se pas- se timeret, et possel uri. Qnod si per spiritum lidei
suro ttiealur oraule: et per Lucam osiensa advcrsus terrena corpora, id est, secundum elcmenia causa-
diabolum prece, jam de fiducia vetiti antea somni rum communium iniliala, neque uri poluerunt, ncc
secura permissio sit. • timere: quoe ergo per fidem Dci in homine conira
44. Clirislusab hitmanhviliis liber. Sensns uude.—•C naturam sunt, ea (/<)in Deo sccundum virlutem Spi-
Nonesl ilaque in ea naltira, quocsujra 352 '10,1|i- ritus ad naturae originem inchoata , non sunl nalu-

(1) Ex his aliquem. (5) Virtulem corpori.

(2) Per precem loltannis.
(a) In qiiibusdam recenlioribus mss. prwscientia
est.
(b) Hic pbrasis esi grseca ad verhum expressa ;
ovv.uniilzo-a.i\ KUTUV oOSEvtz.Mn vulgatisexpuneia erat
pariicula non conlra (iriemmss. quorum in nonniil-
lis, pro neminem, reposiium est aliqttem.
(c) Par. per precem Joatmh. Editiones alise
per precema Joanne. Rectlus mss. in Joanne , hoc
est, quoe exsiat in Evangelio Joannis. Similis est
loquendi modus Fragm. i, num. 2.
(rf) Edili cum uno ms. Remig., duobusColl)., uno
Snrbon. fitio homiiiis. Verius vetnstior Colb., Corb.,
Vind., alter Remig., Germ., Prat. ctc filii kominis:
hoc est, licet Christus corpus habeat non lerrenis
inchoatum elemenlis, ulpoic cujus princeps est san-
ctus Spiritus, vere lamen nalus est (ilius bominis, "
verus Virginis filius. Cum his confer poslrema num.
15 verba.
(e) Prsedictorummss. auctoritaleresiiluimus uirfu-
femcorporh, proesertimcum num. 25, jam legerimus,
Virfus corporis sine sensu pwnwvim pmnwin se de-
smvientisexcepit, ac rurstim num. 46, audrturi simus
corporis nostri passiones a Cbristo virtute corporh
sui susceptas. In vnlgatis autem acpluribus mss. ex-
stat virtutemcorpori, quod propter verbum admiscuit
non male sonat. Hoc quippe dictum esse videtur de
Verbi cnm natura nostra conjunciione, quoe lib. n,
n. 26, fusius sic enarratur: Spirittts sanctus de sttper
veniensvirginh interiorasanctificavit, et in kis spirans
naturw se liumanmcarnis immiscuii, et id quod atie-
num a se erat^ vi sua ac poiestateprwsttmpsit: atque ut
rie quid per imbecillitatemItufiiaiticbrporis dissiderei;
(4) Cirtttmamburi; in noslro codice.
tiirfus Altissimi virginemobumbravit, infirmilatemejus
(puta corporis) veluti per umbram circttmfasacoiifir-
mans, ut ad sementivamineitniis Spirittts efficaciam
stibslantiamcorporalem (ex se inlirmam) divinmvir-
littis inumbraliotetiiperarel. Pressius num. 27 : Ini-
tia nascendiSpirilus sanclns snpervenienset inumbrans
virtus Altissimimoliunlur. In quibusSpirilus saiiclus,
id cst Yerbum, et ut su<cepiorcorporis , et ut sus-
ccpti causa effecirix consideraiur. Ulroque modo vir-
tus cst corpnris, sivc illud condendo, sive divina per
illnd operando.
(f) Iii codice Vat. bas. nostrw caruis. Rectius in
aliis, nosirw conceplionh. Alias non apparetdiscri-
men inter Israelitarum et Clirisli corpus: quod non
carno, sed conceplione a noliis riistare liilarius do-
ccre solet. Unde in Psal. LIII, n. 8, habet: DetisDei
filius anle smcuta manens, liumanwitalurm liabilu , id
esf, noslri corporis aique aniinmhomo ex partu Vir-
ginis natus.
(g) Rad. et Er. circumaduri. Mss. Corb., Pratcll.
etc , circumamburi. Tres Vatic cum Reinig. et
Theod., circuinburi. Vinri. ad Silv., circumcotnbitri.
Colb. ac Germ. , cum ambttri. Carn. amburi. Parvi
interestquoe ex his lectionibus pneleratur. ld ipsum
ila in Psal.cxnv, n. 13, enuniiatur: lllis inroris
kumore ignhttmperalur, Iws exmstuansigrits amburit.
lpsm intus exlruqueflammwsunl, qiwrum pro diver-
sitate meritorumet deficita se natura, nec deficit. Nam
quod esl, manel erga eos igiits esse qtws uril; et qttod
non est, necesseest in kis esse quibtis ros esl.
(h) Apud Er., Lips. et Par., in Deohotnine. Abest
homineaBad. et mss;
 579 SANCTI IHLAItll EPISCOPI 580
raliter seslimanda- Vincti pueri in medio ignis sunt: A proposiitim firmitas
(3) corporis (b) invelialur, ani-
ignem non timent, (1) dum 353 (a)scandnni; flam- matumque corpus in id se tantum sentiat , in
mas non senliunt, dum orant; uri non possunt, dum quod animae siudio commoveiur ; ut
quod pati
in igni sunl. Naturam suamiu biset corpora ei ignis aniinus glorise cupidilale
(c) contcmnit, id se
amitiit; nam neque illa urunlur, neqne illeurit: et pati corpus anima vegetante non sentiai. H;cc
lamen iu coeterisin natura sua esl etignis et corpus; si in hominibus naturalia sunt
per animse ad glo-
nam circumsianles ardent, ei pcense minisleria in riam ardcnlis calorem, ut passiones suas
nescianl,
jicena sunt. Nou vis, impie hieretiee, ui (2) transe- et vulnera ignorent, et niortes non inielligant :
unte palmas clavo Christus non doltierit, neque vnl- 354 Dominus (d) vero gloriocJesus
Chrislus, cu-
nus illud nullam acerbilatem (eli compungentis in- jus ct fimbria virlus est, cujus sputus et sermo na-
lulerit. Inierrogo cur pueri ignes non timuerint, nec tura corjioris est, dum et mancus
jam non mancus
doltierint: aut quid in eorum corporibus naturae manum jubemr extendere, et caecus nalus nalivi-
fuerit, ut naturam ignis excedcret. Quod si illi fidei lalis vilia non seniit, et Iruncus aure non truncus
calore, et beati martyrii gloria timerc nesciuni quas est, in ea infirmiiate compuncii ac dolcntis cor-
tiinentur ; Christus eliamsi vitiorum nosirorum ori- poris depulabiiur, in qua gloriosos ac bealos viros fi-
gine esset conceptus , tamen per crucem mansurus B dei suoespiritus non reliquii?
Deus, etmundum judicaturus, el rex aeternorum soe- 47. Passiones iiostras quomodosusceperitClirhltts.
culorum futurus, trisiis metu crncis essel? el lanto- Qui pcccata portet, — Passus igitur unigenilus Deus
rum pracmiorum immemor, lurpis metus anxietaie est omnes incurrenles in se passionum nosirarum in-
trepidarel? firmiiales; sed passus virtute naturac suse, ul et vir-
46. Fidei vis ad arcendumdotorem. — Daniel pro- lule naturae suse nalus est : neque enim, cinn nalus
phetoe prandio aleudus, leonum lacum non timet. sit, non tentiit omnipolenlia; suse in nativiiate natu-
Aposloli coedise pro Christi nomine et pali gaudenl. ram. Nam cum nalus sit(e) lege hominum, non la-
Paulo libatio sua corona juslilioc est. Desecanda colla raen hominum lege concepius est: habens in sc ct
sua percussoribus cum hymiiis Martyres tendunt, et consiituiionem humansc condilionis in jiartu , ct
ocdificalossibi congerie lignorum ignes cum canticis ipseextra constilutionem humanocconditionisin ori-
scandunt. Usque eo sensus fidei, perempto incorpo- gine. Secundum quod ita exinfirmilatecorporisnos-
ribus naturalis infirmiiatismelu,corpora ipsa adsen- tri passus in corpore est, ut passiones corporis nos-
sura non sentiendi doloris emutai, ut per animoc tri, (f) corporis sui virtute susciperet. Et Imjus lidei
(1) Dum inscendunt, (5) Corpori.
(2) Transeuntetn palmas clavtim.
(a) Edili, incendiintur. Mss. Cam. el Remig., iu-1C minus evidensest naturw suw virlulem inlelligendam
scedunt. Corb. ac nonnnlli alii, incedunt: quibus fa- esse divinitatem Verbi, cujus virtnle naius csse
vet sacer lexlus , inducens jmeros mcdiis in Ilaminis Cliristus passim in hoc ipso libro asserilur. Quod
ambulaiiles. Antiquior Colb., ignem non timendum maxime illostratur ex traet. psal. c.vxxvin, n. 2ct
scindunt. Pnv.ferimuscum altero Colb., uno Snrbnn. 3, nbi primiiin ait Hilarius : Nequeid corptts, qiwd
ct codice Vai. bas., scandunt: maxiraecum inlra de asstimptumest, virttttemnalurw antea mctnetuisabote-
Marlyribus rursuni legamus, wdificalos sibi congerie vit; cumin eo corpore, quod assumpiumesl, virtusna-
lignorum ignes cum cantich scundunt. lurw antea manenlisoperetur. Tum num. 3, subjieil,
(b) Ila plures probae riotoe mss. Editi vcro, firmi- itaque si quid infirmum ex personuejus dictttm reperie-
fas corpori. tur, ad hominemreferri oportebit. Quare boc? Refe-
(e) Vaiicansebasilicse ms., iresVatic aliique non- rendttm autem, inquil, ob id est, quia non alienmaut
nulli, contendit. Mox vetustior Colb., consentiat, pro simulaiw naturm hominem assumpsil. Si aulem non
nou sentiat. alienoenalurac aut simulalschominem assumpsit, tie-
(d) Er., Lips. etPar., verw gloriw; ac subinde, que etiam ficlas suscepit inlirmitates. Alquatenus c;c
ciijus in fimbria : quod et habel Bad. reluclanlibus in Cbristum non cadant, sic posteaevplical: Verbttm
inss. Postea spulus et sertno natura corporh dicilur; namque caro faclum habilavitin nobis. Non in vitia
qnia corpus naturse suae integrilale deslitulum eidem infirmilalesque carnis ex Verbi virlute deficiens,sed
restituii. nattirm nostrwinfirmilaics homo natus assumens. As-
(e) Nimirum ex Virginis carnc procreams et post sumptio attlem infirmitatis non fecit mfirmum; qttia
novera mensium decursuni editus est, qui prseter le- j. alittd est natttram esse, atiud assumpshse naturam :
gem bominum de sancto Spiriiu sine viri opera est et extra generis necessitalem, volunlalh accessioest.
conceptus. Huc facit quod apud Epipbanium Hacr. Non enim peccalor fttil, sed peccata suscepit. Neque
75, nnm. 9, aiunt episcopi qui Ancyraeconveneruni: infirmus exslitit, sed portavilinfirmilaies.Ipse eiiint,
Hominttmsimjjis factus, et Iwmoerat, el non in omni- secundumprophetam, peccata noslra suscepit et infir-
bus erat: homo qtiidem,quatenns camem suscepit ho- mitates nosiras portavil. Et ne quid in impassibilem
minis, quoniam Verbumcaro faclum esl; idem autem alqtte indemuiabUentdivinilatemincidereexistimuretur;
homo noit erat, quatentts cwterorttm more natus non adjecil: Et nos pulabamuseum in doloribusesse. Sus-
ftierat, Iwc esl, e viri satu et ulriusque conjtinciione cepitergo itifirmitates, quia homonasciittr; et putatur
sexus. dolere, quia patitur: carel vero doloribus ipse, quia
(f) Corporis virtutem divinitatem intelligendam Deus esl. Vide et stibsequenlia : iua quibus liquido
esse jam diximus; eaque in opinione non mediocriter coustat, Christi lantuni diviniialem doloribus exi-
confirmainurcollaiis liisce verbiscum superioribus, nii, hnnianain autem ijisius naiuram iis omnibus sub-
Sed et virtute naturm suw passus esl. Iri euiiu ibi vir- jici, quibus per se obnoxium cst hominuui geniH.
tute itaturw sttm, qtiod hic virtute corporh sni signifi- Ita facta utriusquf- loci collalione cavelur pericu-
cari palam esl. At cmn passus virtute nalurw sum lum, quod hic cavendum egse superiores edilores
piuediealur, uf et virtute nqltirw suw natus etl, non monuerunt.
381 DE TRINITATE LIRER X. 5i2
nosirae eiiam sermo propheticus lesiis est, cum ait: k lus, et saluiis nostrae per Dominumopus meniorans,
Hic peccala nostra porlal, el pro nobh dotel : el nos morlem Chrisli ita significat, ut carue se spoliel, et
exislimavimuseum in daloribus esse, el in ptaga, el in potesiates cum firiucia rieboneslet, et de his in se-
vexatione. Ipse autem vulneratus est propter iniquitales metipso triiimpbet (II Cor. xiu , 5). Si in passione
noslras, et infirmitaluseslpropter peccala noslra (Esai. sua necessilas est, el non saluiis tuoedonum cst; si
LIII, 4 et 5). Falliiur ergo humanoeaeslimalinnisopi- in cruce dolor compungendi esl, et nnii decreli, (e)
nio, puians bunc (al. hinc) dolere quod palilur. Por- quod in te mnrs est scripla, ronfixio est; si in morte
tans enim jieccaia nostra, peccali noslri scilicet cor- vis mortis est, el non per poieslalem Dei carnis exu-
pus assumens, tamen ipse non peccat. Missus nam- vioesunt; si denique mors ipsa aliud est, quam po-
que estin peccati carnis similitudine; portans quidem tentum dehonestalio, quam fiducia, quam triumplms :
in carne peccata, sed noslra. Et pro nobis dolct, non adscribe iiifirniitatem, si ibi necessitas est et naiura,
et doloris nostri dolet sensti: quia et habilu ut homo si ibi vis est et diffidentia et dedecus. Sin aiiteni hoec
reperlus , habens in se doloris corpus, scd non ha- e contrario in sacramento passionis prsedieanlur;
bensnaturam dolendi, dum et («) ul hnminis habitus quis, rogo, furor est, repudiata docirinoe apostolicoe
est, et origo non hominis esl, nato eodeconceplione fide 356 '"utare sensum religionis, et lotum hoc (f)
Spiritus sancti. 355 Hinc ilaque seslimalusesl et B ad contiimeliam imbccillis rapere naturoe, quod et
in doloribus et in plaga et in vexatione csse. Formam volunias est et sacramentuni, quod et potestas est el
enim servi accepit: ct natus ex virgine liomo opi- fiducia cl triumphus? Triumphusplane cst, quaeri ad
nionem uobis naturalis sibi in passione doloris in- crucem, el offereniem se non sustineri; slare ad
vexii. Jpse auiem vulneratus est; sed propter ini- sententiam morlis, sed inde conscssurnm a dextris
quitales nostras. Nam quamvis sit vulneratus , virtutis; configi clavis, sed pro perseculoribus ora-
non lamen iniquitatis sitse vuluus est : et quidquid re ; acelum potare, sed sacramenlum consummare ;
patitur, non sibi palitur. Non enini sibi homo naius deputari inter iniquos, sed paradisum donare: ele-
est, nec ex se iniquus est. Testatur Apostolus cau- vari in ligno, sed terram tremere; pendere in cruce,
sam dispensationis istius dicens : Orantes (b) per sed solem ac diem (g) fugere; exire e corpore, sed
Chrhlum reconciliariDeo : eum, qui non cognovitpec- revocare animas in corpora ; sepeliri mortuum, sed
calum, pro nobh peccatumfecil(II Cor. v, 20). Pec- resurgere Deum; secundum bominem pro nobis in-
catuin enim iu carne per peccatum condemnaturus , firma omnia pati, sed secundum Deum in his omni-
peccali licet expers, factus est ipse peccatum, id est, bus iriumphare.
per carnem peccatum in carne condemnans, (c) ear- 49. Derelictum objiciunl. Quam nihil inde confi-
nis quidem nescius, sed pro nobis caro faclus est : C ciant. — Resiat nobis adbuc, ut bsereticis videiur,
el idcirco propter iniquitates nosiras esl vulne- magna et gravis confessse infirniilatis professio, et
ratus. maxime ipsius Domiui vocibus ediia, cnm ait : Deus,
48. Chrisli virlus in passioneemicat. Pa&sioCkristi Deus meus, quare me dereliquisli (Mallh. xxvn, 4(i)?
triumplius. — Cseterum nescit in Christo Aposlolus Quoemaximoe querelac esse intelligiuir proteslaiio,
trepidationem doloris. Nam dispensaiionem (d) pas- derelicium se esse conqueri, infirmiiaiique pennis-
sionis loculurus, in sacramento eam riivinitatis pr:e- sum? Veruni haec impiae inlelligentiaevioleuia prae-
dicavit, dicens : Donans vobis omnia peccaia, delens sumptio , quam sibi in omni dictorum dominicoruni
quod adversum nos fuil chirograpkumin senlenliis, genere compugnat: ut qui ad mortcm fesiinat, ut
quod erat conlrarium nobh, lollensillud rfe medio, et qui per eam honorificandus est, ut qui post eam a
affigensillud cruci, spolians se carne, el principatuset dexlris virtulis sessurus est, in his tol beatitudinum
potestales Iraduxit cum fiducia, Iriumpltanseos in se- causis mori timuerit, et ob id ad necessitatem nio-
metipso(Coloss.II, 15 ef seqq.). Succumbere ergo libi riendi deserlum se a Deo suo queratur, cuni in bea-
videlur Virtus ista vulneris clavo; et ad iclum com- tis illis esset mortem obeundo mansuriis!
pungentis extcrrila , demulasse se in naturam do- 50. Commenlaeorum varia de Verbiet hominiscon-
lendi? Atquin Aposlolus loquente in seChrislo locu- D junctione. — Quin etiam ad irreligiosilatis hujus tam-

(A) In prius vulgatis desiderabatur particula uf:
de cujus vi videsis supracol. 365, nol. g.
(b) Edili, pro Chrisio: emendantur cx mss.
(c) Apud Er., camis quidem peccali nescius,sed
pro nobis caro faclus carnis sinidiludo peccati est :
merum glossema, quod lamen arripuere scquentes
ediliones. Peccaii expers et carnis nescius Cbrislus
praedicaiur cx sua naitira et ante assuiuptum bomi-
nem, ex assumptione auiem et peccalum et caro fac-
tus.
(d) Apud Er.,Lips. elPar., dhpensationemhanc.
Melius abest hanc a Rad. et polioribus mss. Clarius
hic Hilariiis scopum suum ostendit, se scilicel passio-
neni Chrjsli prsedicare peraclam in sacramentodivi-
nitatk; de qua poslea subjicit; Succumbereergo libi
videlur Virtus ista vulnerh clovo. Ab hitmana aulem
natura lanium arcel necessitatis contumcliam : Si in
passionesuanecessitasest, elc Qnam necessilateni na-
turae nomine inlerdum donat : Si ibi uecessilas esl et
nalura, si ibi vis est, eic
(e) lu codice Vat. bas., quo in te.
(() Edili, excepto Par., ad imbecillitatemet contu-
meliam rapere nalurm.
(</) Er. et Lips. fugare : et mox , jiro resurgere
Deum, substiluerant resurgere. Demum, quori et
posirema editione Par. prariatum esi : reniieniibiis
uliis libris. Aii llilaritis resurgereDeutn ad eimi mo-
dum, quo superius docetChristuni lotum, ctiani secuii-
dmn hominein, post resurrectionem esse Demn,
5S3 SANCTI IIILARII EPISCOPI 584
quam ad pracparalam sibi viam, per id ingenia hae- A liomo, lioc habeat sui, (i) quo csse homo ccepitexor-
retica conlendunt, quod aut defecisse omnino Deum dium , quem extrinsecus proiensi sermonis polestas
Verbum in animam corporis volunt, ut non idemfuerit ad virtulem operationura conlirmaverit; qui nunc a
Jesus Cliristus hominis (ilius, qui et Dei filius; et aut Dei Yerbo contracta rursum protentione desertus ,
dese(o) defeceril Deus Verbum, dum corpus oificio clamet : Dcus, Deus meus, quare me dereliquhti? vcl
animse vivilicat; aut omnino (6) nec fuerit Cbristus certe tum, cum in animam corporis a Dci Verbi na-
bonio natus, quia iu eo Dei Verbum modo spirilus tura demuiatus esi, paterno in omnibus usus auxilio,
prophelalis habilaverit. Sed ridiculae hujus pervcrsi- niinc inops ejns niorlique pennissus, solitudinem
latis error in majorem se impietaiis exlendit auda- suam conqueratur, reliiiqiientemque se arguat: om-
ciam, ne Jesus Clirislus , aute quam ex Maria nalus niquc modo exiliabile decepiae fidei periculum com-
esi, Christus sil : dum non qui eral natns est, sed paretur, si aut in Deo Verbo signilicari cxisiimelur
ad id lum priinuni quod 357 oatus esi (c) coeperil. iiatursc infiimiias per querelam; aut oinnino nec
Per quod eliam illud viiii adjungilur, ut (d) Deus fuerit Deus Verbum, dum Christo Jesu Mariaesolum
Verbum tamquam pars aliqua virlutum Dei quodam parlus exordinm est.
se tractu conlinuaiionis extendens, hominem illuin 358 52. Fidesvcrahwreticw adversa.— Sed inler
qui a Maria esse ccepil habitaverit, el virtulibus di- B basinipiasinfirmasquesententias, Ecclesiic lides apo-
vinaeoperalionis instruxerit; animoclamen suacmo- slolocis imbuia doctrinis novit in Cbrisio naLivitalem,
tu naturaque viventem. sed ignorat exordium. Scit dispensalionem, sed ne-
51. Errores inde conseclarii.— Per hanc (e) ergo scil divisionem. Non (j) palilur Cbristum Jesum, ut
subtilem pesiiferamque doctrinam deducuniur in vi- Jesus non ipse sit Chrislus : nec filium lioininis (k)
lium, ul aut Deus Verbum anima corporis per de- disceruita Dei filio, ne filius (/) Dei forle non et K-
mutationem (f) nalurse se infirmantis exstiterit, et lius hominis inielligaliir. Non absumit filium Dei in
Verbum (</)Deus esse defecerit: aut rursum per ex- filium hominis. Nequc triparliia Christum fide
leriorem nudamque naturam hominem illum sola scindit, cujus de super lexia veslisinscissa est(Jo«n.,
vila animoe moventis animalum, (h) in quo Yerbum xix, 25) : ut Jesiim Christum et in Verbum et in
Dei, id est, quscdara quasi potestas extensse vocis animam el in corpus incidat, neque rursum Deum
habilaveril, atque ilaomni modo inipiissimoeintelli- Verbumelinanimam cl incorpus absumat.Totum(m)
gentioeaditus pandatur, ul aut Deus Ycrbum in ani- ei Deus Verbiim est, lotuni ei homo Chrislus est;
mam defecerit, nec pcrmanserit Dcus Verbum; aul rctinens boc in sacramento confessionissuseuntim ,
omnino Christus anle partuin Mariacnon fueril; quia nec Chrislum aliud credere quam Jesum, nec Jcsum
Jesus Christus. animoe solum communis et cnrporis C aliud prsedicarequam Chrisium (n).
(a) Pravsc liujus opinionis auciorem, non Euty- (j) Mallemus parlitur. Hunc loctimallendanl ve-
chen, non Apolhnarium, sed Arium esse jam dixi- lim, qui Hilarium opinaniur sensisse, a Cluisio se-
mtis, ac testis est Theodoret. lib. v Ilser. fab. c II. cessisse Verbi divinitatcm.cum clamavit, Deus,Deus
Explosa est a concilio Rom. procurante DamasoPapa meus, elc. Cunieiiim hoecex eoruindem verboium oc-
advcrsus Apollinarium coactoapud Thcodorel. lib. v casione dicat adversus eos, qui duas Christi uaturas
Hist. Eccl. c 10 et 11, et antea a concilio Alexan- aut confundunl, aut separanl; iniquus omnino essei,
drino, an. 562, apud Alhanas. epist. ad Aniioch. si eas ipse separatas ex iisdem verbis imellexissel.
(b) Hoecsentenlia licel cum snperinre pugnet, ab Verbum dhcerno hic separatinnem sonai : at
iisdcm lamen propugnatur. Et de Apollinaiistis qui- lib.(/;)ix, n. 6. natiiraiuin riuiiilaxal dislinclionem.
dem obscrvat Gregorius Nazianz. Or. LII, secum
eos pugnare, nec audere nisi apud fidos discipulos (/) In vetcre nfs. Colb. Deus.
de divinitale dispuiarc (m) Id est, Ecclesia in Chrislo Dei Verbi liominis-
naturas ita unilas credit, ut ei lolus Verbum sit,
(c) ln vulgalis, esse cmperil.Abest esse a mss. Hoc que
Hebionis, ac postmodum Phoiini commentum fuisse lolus homo. Quod sic declarat Leo Papa, epist. nunc
docet liber vn, n. 7, et nemo dubitat. xcvn, ad nimiachos Palsestinoe: Nec interestex qua
Clirislus sttbstanlia nominetur ; cum inseparabititer,
(d) Pbniinum iia sensisse liquet ex lib. de Synod. manettteunitale
n. iS.siculexlib. ide Trin., n. 16, planumest, eum lius personw, idem sii et lotttshominh fi-
a Sabellio hanc doctrinain esse mulualum. Cui qui- D propler carnem, el lolus Dei fitius propter unam
deni Damasus Papaapud Tbeodoreium, lib. v, cll, cuin Patre deitatem. Quamvis enim Theologis, ut
anaihema dicit his verbis : Analliematiztimiis eos , qui observatum csl, pag. 41, pnstmodum placueril, ul
VerbumDei extensioneel contraciwnea Patre separa- vox fofumin naturas caderet, et fofusad personam
lum et insubstantivumet finem habiturum esse conlen- referretur , quoniodo ab ipso llilario rcferlur in his
dunt. num. 22, quia tolus Itominh filius tolus Dei filiussit:
lianc tamen regulara ipsius scvo nonduni posilam
(e) Abest ergo a Rad., Er. ac mss. Colb. clGerm. fuisse liquet vel ex hoc loco. Qui sane non pugnat
Ilabeut nonnuHi alii, kwc ergo per hanc.
in itaturamsuw F.r. et Lips,, cum allero libri IX, n. 6, ubi non jam personocuni-
(f) Rad., iitfirmilath. sed naiurarum distiiiciionem spectans, rectc
per demiiiaiionemnalurw stiw in naturum infirmitath. lalem, docei bomincm a Deodiscernendum : sicut cum hu-
(g) In solis vulgatis, Dei. Jam num. 49 leginius, milem illius statuni, gloriosumque disccrnit; non
niif de se defecerit Deus (non flei) Verbum; idemque male
infra babetur. procdicat id eum tantum per poslremum obti-
ut sil lotus homototusDeus.
(It) Supple, habitaverit.Verbumhabilavit bominem nere,
per nudam naluram, hoc est, sibi noncoliserentem (n) Editi post Erasmum hic subjiciunt, et Dei Ver-
necsubsiantialiierunitani, adeoquemereexteriorem, bum: glossemaquod abest a Rad.et mss.PorroChris-
si tantum in Cbristo, ut in prophelis fiierit. tum Verbum, Jesum aulem hoininema Verboassump-'
(i) Bad., qtwd esse homo. Ediliones alise, quodut liim Ililarius intelligil: qui ul supra lolum, ita nunc
essethomo. Castigantur cx inss, ttlittdad personam ref<:rf.
385 DE TRINITATELIRER X. 386
55. ln Dei rebus mens kumanadeficit. ObtunditurA mittitur ; ne si ptus velimus cxspectare, minus quo-
pltis volensviderequatn dalur. — Non ignoro autem que quam possumus consequamur; iia ct ralio cce-
in qiiantum hutnana) inlelligentioc infirmitatem ma- lestis in lanlum intelligenda est, in quantum sc per-
guiiiceniia mysierii ccelestis impediat, ut lioccnon miitit intelligi; in tantum (2) cxspectanda est, in
facile aut verbis cnuntiare, aut dijudicare sensu, quantum apprehendendam se dedit; ne si conlenli
aul etiam complecii mentc possimus. Sciens au- indulgeniioemodcratione non simus, amittamus in-
tem Aposlolus arduuin hoc lerrensc naturse diffi- dulta. Est ergo in Deo quod (g) percipi potest: est
cillimumque essc, rerum divinarum cfficienliam plane, si modo quod potest velis. Sicut enim esl in
judicio (a) nos noslro, tamquam ad iniclligendum sole quod videas , si hoc velis viderc quod possis;
acriore, quam ad efficiendum Deo poliore, con- amittas autem quod potes viderc, dum quod non
cipere, illi legilirao sibi secundum fidem lilio, poles nileris : ita et in rebus Dci habes quod intelli-
sacrasque litteras ab infanlia sumenti, ita scribil: gas, si intelligere quod poles vclis. Cocterumsi ullra
Sicul hortatus sum te siislinere Ephesi, cum irem quam potes speres; idquoque, quod potuisii, posse
(b) in Macedoniam,ul prwciperesquibusdctmne ali- non poieris.
ter docerent, neque altcnderenlfabulis et geneatogiis 54. In ipso Chrhti ortu lemporalicwcalilhomo. —
inlerminalh , qnw qttwstionesmatjis prwslunl, quam I 1Nondum intemporalis naiivilalis illius sacramenlum
mdificaiionemDei quw esl in ficle(I Titn. i, 5 ef 4). movebo : eompeteuiis loci esl ille iractalus. Interim
Vctat genealogioc eloquia tractari, et fabnlas inter- mibi assumploecarnis mysierium in verbis est. Illos
minaloequocstionisailingi. jEdificaiionem vero Dei nunc ai'canorum360co3lesl'llm scrutalorcs consulo,
in lide esse (supple, docet) : ut 359 humanoevere- ut secundtim naturam suam nali ex virgine Chrisli
cundioe modum fideli omnipoteutise Dei religione sacramenlum loquanttir. Undedicent virgini concep-
concludat, nequese infirmitas nostra ad perspicienda tum ? undc virgini partum ? Quam hanc esse genita-
ea, quse pcrspiciendi (c) naturam hebetent, exten- lium originum causam dispulabuni? et quid inlra se-
dat. Quod si contuenlibus solis claritatcm virlus in- cessus malernorum sinuumcoaluisse? Corpus unde?
tenli luminis obslupescit, ut si quando causam ra- el bomo undc? Jam vero posl h;cc, quid sit descen-
diantis lucis solertius acies curiosoe contemplaiionis disse de coelis filium bominis in coelis manenlem ?
inquirat, usqtie ad emorluum videndi seusum ocu- Non enim ejusdem esl, secunduin corporales causas,
lorunv natura revocetur, accidatque nitendo magis descenricre et manere : quorum alterum (k) deces-
videre ne videas ; quid nobis in Dei rcbus el in sole sionis transmutaiio esi, alterum mauendi imperlur-
j'uslitiseexspectandum est? Nonneincunibet volemi- batio cst. Vagit infans, scd in cceloest : puercres-
bus (d) supersapere stullilia? Nonne ipsum illud acre I2 cit, sed plenitudinis Deus permanet. Jam vero
inlelligentioe lumen (I) slupor hebetis desipienlioc: cum adscendit ubi antea fuil , et descendit qui
occupabit? Non enim nalura inferior causam naiu- manel, quo intelligeniise humanse sensu conli-
roe (e) polioris inlelliget: nec subjacel humanoccoit- nebittir (i)? Dominus cnini ail : Quid si videritis
ceplioni raiio ccelestis (irf est, divina). Nam inlra filium kominisadscendenlemubi anlea fuil (Joan., vi,
condilionem irifirmitalis erit, quidquid infirmicon- 65)? Adscendit lilins hominis ubi antea fuit; et quis
scientise(in 3° casu) subditur. Excedit iiaquc huma- boc sensus concipiet ? Descenditde ccclo filius ho-
nam menlem Dei poleslas : ad quam si se infirmitas minis qui in ccelis esl; et quse hoc ratio proeslabit?
prolendet, magis iiifirma reddelur, dum boc ipsum Verbumcaro [acttimest; quoehoc verba Joquentur ?
quod obiinel amiitit, poliore ad obiundendam eam Fit caro Yerbum, id cst, homo Deus : et qui homo
rerum ccelestium natura; quia omnem ejits consec- est, in coelisest; et qui Deusesi, de ccelis est. Ad-
lanlis se pervicaciamipsa complexuejus major in- scendit descendens: sed descendit (j) non descen-
firmal. Ul igitur sol ila videndus esl, ul possit videri, dens. Est qui erat, et quod est non erat. Curiiiiius
tamusque excipiendus lumine est, quantus (() ad- per caus-as, et ralione (3) dclicimur: rationem cer-
(1) Sopor. (3) Deficimus.
(2) Expetenda.
(a) Vocabulum nos revocamus ex Rad. et mss. D vetimus. Tum Par. cum ms. Valic bas. expetere. In
Deinde pro lamquam, niale habent mss. Remig. ac edii. aliis , spectare. In aliquot mss. aspeclare. Non
Theod. tatii; hoc enim sibi vult: (anquaniad intelli- alio sensu in plensque, exspectare: et mox in omni-
genduiii lanto esset acrius judicium nostrum, qiiauto bus exspectitnda,ubi in vulgatis expetenda.
polior Deus ad elficieiidiim.Hic et deinceps rcprimi (g) Val. bas. ms. cum Colb. et Sorb. perspici.
videiurEunomiijactatio, qua Tbeodoretotestelib. IV, Mari. respici: ac subindecumdiclo Vat. bas. et Re-
Ilaer. fab., c 3 : senihil ex rebus divinisignorareglo- mig st modoquodpotes.
riabalur. (h) ln vulgalis, descensionis.Magisplacet cum po-
(/>)Antiquus Codex Colb. ires Macedoniam. lioribus mss. decessionis.
(c) Carnul. aliique nonnulli mss. cum Cad. et Er. (i) Idem argumenium fusius prosequiiur Gregor.
naluram non habent. Nazianz. Or. xxxv, n. 88 el seqq.
(d) Marlin. ms. supercapere.Groeceurrepypovsiv. (j) In veiusto codice Colb. non adscendens. Hoc
(c) In uno ms. Colb., aliero Sorbon. et Martin. su- argumeuii genus maxime valet adversus eos, qui
perioris. In alio Colb. et Germ. posterioris. Verbum Dei cum carne substanlialiter conjunciuia
(f) Exemplar Mariin. quantumadmittil: qui si plus neganl, aut cura ea confundtinl.
387 SANCTIHILARIIEPISCOPl 588
nimus, et causas non inlelliginnis Sed ChristumJe - A usque ad morlcm esl, el pro Dei gloria esl. Dominus
sum (a) et ila inlelligeiues, scieiuus; el magis pu cnini ail : Infirmiias isla noii est usquead mortein,sed
lanies nos intelligere, nesciemus. pro gloria Dei, ut lionoriftceturftlius Dei per eutn
55. Lacrymarum Chrhti mysterium. — Janv ver > (Ibid. 5). Mors crgo, qnse glorificandi Dei causa esi,
quantuin illud est diciorum et gestoruni sacrainen flendi trislitiaui non afferebai. Sed ne iu eoquidem
lum , flere Christum, el per auiini (1) angorem la flendi necessilas exsisiebal, quod Lazaro morienie
crymas oculis effluere (Luc. xix, 41)! Unde eju > afuissel. Nam ipse ait manifeste : Lazarus mortuus
animsehaecviiia , ut flelum corpori trislitiaeinoero! est, el gaudeopropter vos, ul credalis, quod non eram
eliciat? El quoererum acerbitas, et intolerantia do ibi (lbid. 14 el 15). Absenlia ilaque ejus non habuit
loris descendentem de ccelis lilium hominis in lacrj cansain Iacrymandi, quse ad Aposioloriimfidem pro-
mas dissolvit? Quid sit deinde, quod in eo fleveril ' fkiebat : cum aegri mortem conscientia divinacco-
Deusnc Verbum, an corporis (b) sui anima ? Nar t gnilionis absens (2) pronuntiasset. Nulla ergo reslat
quamvis laerymarum officium in corpore sit; ani nccessitas flendi: et tamen fletum est. Et lainen
mi (c) lamen eas , in ministerio corporis, quasi qui qucero, cui imputabiiur fllctus ille? Deo, an animoe,
dam moerorexsndat. Tum deiude quoeei adflenduu> an corpoii? Sed corpus pcr se tantum non habet la-
causa sii ? Anne impiam parricidalemque Jeriisalcm B crymas, quas ad dolorem animae moereiilis (f) pro-
nibil dignum laniorum Prophelaruin361 cl AP0Sl° fiindit. Longe auiein minus est, ut Deus fleverii, qui
loriinicscdeeiipsiusDoniinisuimnrlepassuram.debitii glorificandusin Lazaro est. Non convenit (o)aulem,
lacrymaruin honorc prosequilur? et ut liumanariin ul anima de sepulcro Lazarum vocet, et ad aninise
mortium deflenlur calaniitaies, ita pcrdiuc Iraju: innexoecorpori prseceptum at(|ue virtulem , in mor-
desperalscque genlis casus doletur ? Et quod boc luiini suum (supplecorpus)362animaJanlexeoms-
rogo, flendi sacranienlum esl? Aninia , qu;c iristi; solula revocelur. Dolet, qui glorificandiisest? Flel,
est, Hel. Sod numquid hocc (d) propbetas misit qui vivificaturusesl? Non est vivilicaluri flere, ncc
Numquidhaec lotiens voluil congregatos pullos ejm glorificandi dolere : et tamen vivifical,qui et flevit,
pcnnarum (e) integimenlo obumbrare(M«f</i.,xxin (h) etdoluit.
57): Non cadit auleni in Verbum Deummceror, ne- 57. Quh in Chrisloanimam ponat ac resumat.Cor-
que in Spiritum lacrymae. Sed neque in animan pusne,an Verbum.—Noninopiaenecessitate, vel dicto-
convenit, aliquid ante corpus egisse. Et lamen ver( rum ignoratione de inultis pauca memoranius; sed
Je-um Chrislnm flesse non dubium est. ut absolulam expositionem ratio non morosa com-
56. In Lazaroquidfleverit.Fleius UleatiDei, miitnw inendcl. Gerit Dominus alque (i) agit, quod cum
nc, flti corporis.—Pari quoqtie lacrytnarum veritalc C conscientia nescilur, quod nec ignoratur el ignora-
et Lazarus flelus est (Joan. xi, 55). Et qusero primum, bile est, dum et veritas in rebus esi, et in (j) virtute
quid flealur in Lazaro? Non ulique mors, quoenon sacramentum est, utelianv ex his quae ait, manifeslc
(1) Non anguorem,sicul in supcriori. (2) Prwnunliassel.
(a) Sic mss. Editi vero, Jesutn ifa intelligentes sci- confundebant.Contrauirosqiie sibi rein esse, salisde-
mus... ntscimus. Hoc sibi vclle nobis videlur : Ca- claral Hilariusnum. 48 et 49.
tliolicos, qui Christum esse Jcsum, hoc esl, Deum (e) Sic in inss. magno consensu. At apud Bad. et
siinul et bominem intclligunt, in prsedictisquaestio- Er. inlegmenlo: apud Lips. et Par. inlegumento.
nibus non laborare; sicul nec laborat llilarius ntim. (() Ila niss. At excusi, profundat: minus bene.
16, in quaeslionede adscensu ac dcscensu filii homi- Ilabelquippe corpus lacrymas quas profuudat, sed
nis : haerelicosvero , qni aliter sa[>ientesplussein- non profiiudit eas nisianima dolente. Qttidenimcaro
lelligere putant, inde se extricare non posse.ex mss. per se ipsam sine animavetdolet, vel concupiscit?in-
(b) Vox sui in vulgaiis omissa resliiuiiur quil Augustinus lib. xiv deCiv. Dei , c 15. Rursum
qme hic adjicilur, vel ne puletur anima Verbi pars , nosier Hilarius in psal. LXVIII , n. 12, lacryinarum
qu;e opinio tangitur num. 57 , vel ut coipus Clnisti Chrisiiveritatem adslruit, casque profusas esse enar-
Dei proprium csse asseralur. rat ob humani generis inlideiiiatem.
(c) Lips. el Par. anima tamen. Rcclius plciique (o) Quare nun convenil, nUi quia divinoeopuscst
mss. animilamen, scil. mwror. Neqneplacet cummss. oinnipotentiic? Similc csl illud Grcgorii Nysscni Or.
Vat bas. etMarlin. anima tainen.... eas-quasiquodam IVcontra Eiinoin., p. 589, relaluin aTlieodorclo Dial.
mwroreexsudal. lil : Nec viviftcal Lazarum humana nalura, nec defiel
(d) Quasi dicerel, Ipse flevit, qui propbelas misil, Bjacenlem impalibilispolenliti: scd lacryma quidem Iw-
qui lilios Jerusalem , ad raoduni gallinoe, sub alas minis est propria , vita autem ejus qttmverevita est.
congregare voluit. Aniina aulcui Cliristi propbelas Non pascittnulia millia kumana paupcrtas : uon currit
iion misit, nondum quippe erat; utenim infra habet: ad ftcuinomnipotenspotestas. Quh fatigatur laboreiti-
Sed neque in arinnamconvenitante corpus , id esi, neris; el qnis lotum mnndumsine labore sustentatver-
anie quam corpori immisceretur, eoisse: ideoquenon bo? Qttidesl splendor gioricv,el quid qttodclnviseonfi-
ijisa flevit. Non flevii auteni Verbu.n : nec lacrymse gitur? Quwnatnforma in passione alapis cwditur; et
ecorpore prodeunt, nisi trisliiia prsccesserit in ani- qumnumab wternoglorificaturl
ma. El tamen vere flevit Christus. Stupendaeigitur (k) En landeni dolor de Clirislo affirmatur : adeo-
iiavlacrynia?.Idem de Christi cruciaiibus confici po- que ubi negalus esl, hoc tantum tentaium esse liquet,
lest argumentum : quod sane eflicacissimumest ad- ut posita adversariorum senlentia dolorem in Cliris-
vcrsus eos , qui Christiim dividebant : coiilra quos tuiii non conveuire denionsirarctiir.
Gregorius Nazianz. Or. LI, n. 7 ex : Si quis duos filios; (i) Iu vulgatis, nif. Meliusin mss. agit. Nuncenim
atterum ex Deoet Patre, alterum matre, non autem a gestis transiiur ad dicla, et ex his illa probantur.
unum atque eumdem induxeril, a filiorttinadoplione (j) Vat. bas. ms. rursum , c( in veritate: non pla-
excidat, elc Neque minus urgcl cos, qui Uhrisium cet. Vultquippe llilarius, rerura a Christo gestarum
3^0 DE TRINITATE LIBER X. 3C0
docebimus : Propter hoc me Pater diligit, quod ego J\ 59. Nec Detts ponit animam, nec corptts resuinit.—
pono aniinammeam, ut iiertim accipiam eam. Nemo Et quomodo ponit animam suam , vel positam resti-
tollil eam a me , sed ego pono eama me. Potestatem init? vel quaeliujus ratio mandatiesl? Deus ergo nec
habeo ponendi eam, et poleslalem habeo ilerum acci- ponit ad morlem (c) nec resumit ad viiam. Sed nec
piendi eam : koc mandatumaccepi a (a) Palre (Joan. corpus mandatum ad resumendum habet : quia ncc
x, 17et 18). Animam suam ab se ponit : et qua?ro per se resumit. Dictum enim de corporis sui teniplo
quis ponat? Cbrisiumeiiininon ainbigimusesse Deum est : Sotvitelcmplum hoc, et post triduum (2) sus-
Verbum: neque rursum filium bominis ex anima et ciiabo (d) illitd (Joatt. n, 19). Suscilal ergo templum
corpore constitisse ignoramus, Augelo ad Joseph corporis sui Deus. Et quis ponit animam , ut resu-
confirmante: Surge, et accipepiterumel matrem ejus, mat? Corpus enim non per se resumit, sed per Deum
et vade inlerram Israel; defunclisunt enim, qui quw- susciialur. Suscitaiur autem quod est morluum, et
rebant animatnpueri (Malllt. n, 20). Cujus ergo haec nec ponil animam quod vivit. Deus itaque nec mor-
aniina est requiro, corporisne, an Dei? Si corporis; tuus esl, nec sepullus esl : et lamen ab eo dictum
quid babet corpus polestatis, quod per animse mo- est : Hmc enim mitlens unguenlitm hoc in corpus
tum animalur in vitam? Deinde utrum mandati ali- meum,ad sepetiendumme fecit (Malth. xxvi, 12).
quid corpus acceperii, quod sine anima hebes emor- ]i Quod iti corpus suum missuin cst, ad sepcliendum
luumque est? Si vero quisquam putabil animam eiim factum est, et nou idcm est se esse, suumque
suam Verbum Denm ponere, ut rursum resumat; os- esse : et non unum esl, ad sepelieudum se fieri,
tendai Vcrbum Deum raorluum, id est, ut sine sensu et (3) ungi (e) suum corpus: neque convcnit cor-
alque viia, einoriui corporis modo , maneret, quod pus suum esse, seque sepeliri.
iierum animam suam ad vivcndum , qua rursura vi- 60. Quwslionis propositm solutiounde pendeal.—
vilicarelur, assumpserit. Sed (f) sacrameuti istud divini intelligenlia est, non
58. Dei non esl anima. — Sed nec Dco animam ignorareDeuin, quem non nescias hominem; non ne-
quisquam rationis particeps deputabit : quamquam scire aulem hominem,quem uon ignores Deum;Jesum
frequenter (b) anima Dei el sabbaia et (1) neomenias Christum 364 "on dividere, quia Verbum caro fac-
"363 odisse scripta sit, et etiam in quibusdam com- lum est; (4) sepultum non putare, (g) quem resusci-
placere (Esai. i, 14; XLII,1). Sed ex ea istud signifi- tasse inlelligas; resuscitasse non ambigere, quem ne-
calione commemorari solitum est, qua et manus et gare non audeas non sepultum. Sepultus enim est Je-
oculi et digiti et brachium et cor in corporali Deo sus Christtis, quia etmorluus esl. Morluusaulem est,
coniiumeranlur. Nam cum spirilus , secundum Do- qui el moriturus loculus esl: Deus, Deus meus, quare
mini dictum, carncm el ossa non habeat (Luc. xxiv, C me dereliquhli (Marc. xv, 54)? Locutus autem hocc
59); ei, qui est nec deiuulatur (Malach. iu, 6), nulla esl, qui et dixerit : Amendico tibi, quia hodiemecum
ad solidilatein sni corporalium paniuni membra con- eris in paradiso (Luc. xxiu, 45); paradisum quoque
vcnitint; sed simplex ac beaia natura, unum tolum promittcns, magna voce proclamaverit: Paier,intua-
quod est omnia permaiiel. Non ergo Deus corporali- nus tuas commendospiritum meum. El Iwcdicensex-
bus modis officioinieriorisanimoeanimalur ad vitam, spiravit (Ibidem 46).
sed ipse vita sibi vivit. 61. Ineos qui Chrisium triperliuniur aul in unutn
(1) ln codice Veron. numinias, grsece aliquando (5) Ms. noster constanter legil, ungui.
scribiiur vovpjviaj, ut in epist. ad Colos. n, 16. (i) Qttemresuscilalumesse inletligas, resuscilalum
(2) Resuscitubo. non ambigere.
veiitatem patere, latere autem virtulem per quam addunl esse : in ms. Martin. quem resurrexisseintelli-
geslaesinl. Unde superius quodcum conscientianesci- gas; ac deiudo, resurrexhse aulem non ambigere, etc,
tur; id esl, quod scitur quanlum ad rera gcstam, ac ubi rursum editi omnes, resuscifflfum non ambigere.
nesciiur quanium ad rei gesioerationem. Postea Er.,Lips. et Par. omittunt particulam negan-
(«) In vulgatis, a Palre meo. Abesl meoa mss. hic,- lem ante septdiuin. Quibus sinon mss. suffragarenlur, le-
ut lib. ix, n. 12. gere liceret, non sepullum putare, quem resusci-
(6) lta mss. AtLips. et Par. anitnamDei... scriplum tasse intettigas; resuscitasse:nonostendereniur
ambigere,quem negare
sit : et mox alii etiam editi, in incorporati Deo com- non audeas non sepultum ul duse in
memoranlur. una persona iiaturac.Sed cum in omuibiis mss. cx-
(c) Lips. et Par. hic addunt animam. stet postremo loco sepullum sine particula negante,
(d) Marlin, ms. edificabo.Nohnulli alii, resusci- cociera magis sibi coustant in mss. veiustioribus Re-
labo.
D niig.,Colb.,Vind.,Germ.etaliis. Exquibus conficitur,
(e) Inautiquioribusmss. Colb.,Martin.,Corb.,Germ. quantum capimus, Cliristum (|ua Deuiusepultum non
elc, ungueri. Qui alias eliani habentungueat, unguea- fuisse, si quidem corpus suum suscitarit, quod non
lur. convenit iu sepultuin ; ac dubio procul eum corporis
(f) Edili, serfsacramenlumislud divinwintelligen- suseitandi auctorem exstitisseest , qui negari nequeat
tiw est: emenriantur cx mss. quasi diceret Hilarius, non sepullus. Seputtus enim Jesus non secuudum
scnsum proprium aperire jam incipiens : Toiius mys- eam naturam quaecorpus suscitavit, sed secundum
lerii, in adversariorum senteulia inexplicabilis, inlel- eain qua et morluus est. Ut enim sujieriori numero
ligentiain eo sila est, ut in Cbrisioagnoscantur duoe dictum est, Deusnec mortuusest, necsepullus.Quan-
naiurae inuna persona, cuiutriusque naluraeproprie- lum porro abfuit, ut Verbi divinitatem a mortuo
taics altribuanlur, conjunclae. Cbristi corpore separatam senliret, qui etiam bic ,
(g) Bad. cum mss. Martin., Corb., Vaiic, aliquot ubi de illius morte et sepultura sermodivideiidum est, lam
, aliis, nonsepvttumnon putare. Tura eadein editio cum aperte lamque constanler Christum non
Kr. et Lips. quem resuscitatum, quibus plures niss. docet?
391 SANCTI IHLARII EPISCOPI S92
contratiitnl. Qumslionesvarim de Clirisii morte. — Vos A sermo est, sedereliclum conquerentis, else regnare
nunc vel tripeilienies Christum in Verbuni et ani- profitentis : qtia fidem noslrara inlidelitatis ralione
niain et corpus, vel lotum Chrisium Dcum Verbum dividitnus, ut non ideni in tempore eodem sil mor-
in solum coinmunis generis homincm conlrahenles, tuus, quietregnet; cum idem ipse de se utrumque
hoc nobis inagnse pietalis sacramentum, quod in lestalus sit, et commendans spirilum, el exspirans ?
carne (a) nuinifestatum est, revelale (I Tim. m, 16): Quod si idem commendans sjiiritum atque Iradens,
quem tradiderit spirilura Christus, et quis in manus el regnans moritur ct mortuus rcgnai ; ha-
Patris commendaverit suum spiritum, et quis in pa- bemus in sacramenlo filii bominis et filii Dei, et
radiso die eadenv fuerit, et quis derelinqui se a Deo mori regiianlem, et regtiare morienlem.
questussit. Nara querela derelicli morientis infirmi- 65. Epilogus. — Absistat itaque omnis irreligiosa
las est: promissio autera paradisi, vivenlis Dei reg- et divini sacramenti incapax iufidelilas (Confer. Am-
num cst. Commendaiio spirilus, commendanlis con- bros., lib. x, in Luc, n. 56) : quoe nescit Cbrislum
fidentia est: tradilio spiritus, morieniis excessio est. non sibi flere, sed nobis, ut assumpli hominis veri-
Quoeroitaque, quis moritur? Nempe qui tradit spiri- talem ipse quoque affectus humause consueludinis
tum. Deinde quis tradit spiritum? Utique qui Patri susceplus proleslareiur: quae ignorat Chrisluui non
commendavit spirilum suum.Et siidem quicommen- B sibi mori, scd vilse nostroc, ul per immortalis Dei
davit, idem iradeus spiritum moriuus est: interrogo mortem, mortalium vila renovelur : qtic non iniel-
utritm corpus animam commendet, (b) an Deus cor- ligit querelam derelicti, el regnanlis conlidenliam ;
poris animam? Nam spiritu frequenter significari ut quod Deus regnat, et quod se mori queritur,
animam non anibigutimest : etvel ex boc ipso, quod sil (1) in (f) iulelligenlia nostra , el homo mortuus,
Jesus moriturus iradidit spiriium. Si igitur quisquam ct Deus regnans. Non cnim alius est moriens et re-
existimandum pulabit, commendari animam a corpore, gnans, neqtie alius cst commendaus spirilum et
a dissolvendoviventem, 365 (c)a corrumpendo oeter- exspir3iis, neque alius esl sepultus et resurgens, ne-
nara, a resuscitando manentem; et non ambigitur que non unus est descendens et adscendens.
quin idem commendaverit spiritum Palri, qui et die 366°^-C/»'islus indivhus.Hocfugil smculiprudenles,
eadem in paradiso fuerit cum latrone : et qusero an —Audiin hoc apostolicoedoctrinoeerudiiam non carnis
sepulcro recepius, in paradiso raanserit; an vero in sensu, sed dono Spiritus fidem, cumGroecissapicniiam
paradiso manens, dcreliclum se a Deo queslus sit. cl Judocissignaposcentibusloqiiilur: iVosautemprwdi-
62. Sotutio. — Unus (d) enim atque idem est Do- camusChrisluinJesum cruciftxum,Judwisquidemscan-
minus Jesus Clirislus, Verbum caro faclum, se iji- daltim,gentibusautemstutliliam; ipshatitem vocalh Ju-
sum per h;cc universa significans: qui dum ad mor- C dwh atque Grwch CltrisiumJesum Dei virlutem el Dei
tem derelinqui se signilicat, homo est; dum vero sapienliatn(I Cor., i, 23 et 24). Numquid divisus est
honio esl, in paradiso Deus regnet, regnans jiorro in Cbristus, ulalius sii Jcsus crucifixus, alius Cbrislus
paradiso, Patri cominendet spiritum Dei filius; cora- virtus et sapicntia Dei? Sed hoc et scandalum Ju-
meudatum vero Palri spiritum, hominis filius iradat dais, ci stultiiia genlibus esl : nobis vero Clnistus
ad mortem. Quid nunc de sacramenio facimus conlu- Jesus Dei virtus, Deique sapientia; sed sapientia non
meliam? (e) Habes in conquerenlc ad moriem relic- mundo cognita, nec inlellecia prudcntibus sscculi.
lum se esse, quiahomoest: habes eum, qui moritur, Et qtiam non iniellecta sil, disce eodem beato Apo-
profilenlem se in paradiso rcgnare, quia Deus est. slolo dicettte : Sed loquimur Dei sapienliam, quw in
Cur hoc quod nobis ad inlelligentiara mortis suoelo- sacramenloabsconsaesl, quamprwftnivilDeusanle sw-
culus est, solum ad impietatem reiinemus; el id, cula in gloriam noslram , quain (g) nenio ex principi-
quod idem ad demonstrationem immorialitatis suoe bus hujus swculicognovit: si enim cogtwvhsenl, num-
csl professus, lacemus? Si ejusdem vox hoec alqtte qucnnDominumglorim crucifixisscnt(I Cor., u, 7 c(8).
(1) Abest iu aras. nostro.
(d) Lips. et Par. cuin velusto codice Colb. manifes-D nasius lib. de Incarn. Chrisii, pag. 650, Iradiiionem
tumest. Hiciidemarguunlur, qui supra num. 49 et spiriiusdeauimocdiscessioneexponit : ac deindesen-
conviiiruntur non posse in sua sententia explicare, lentiam , qiiani llikuio quidam non salis priideuler
qu;c de Christo scripla ousunl. aflingunt, explodil: adeo ut exspiralioneinnemodixe-
(b) Apud Rad. et Er. ex corpus animam : inepla re- ril deilalh traduciionemtransmigrationemve,sedanimm
pelitio. Lipsius deinde Erasmi margine reponens dhcessumesse. Nam si postemigrationemdeilath mors
an Deus corporh, omisil animain, nec apud Par. res- supervenit,... propriatn nimirum morlem obivil, non
lilutum esl. Hic el num. 55 non siinpliciier aniniam, nostra perfiinclusest.
scd cum adjunclo corporis ponit Hilarius, quo absur- (c) Corrumpendum ut el dissolvendum dicit, quia
dam caveat opinionem, quam notat num. 57, ne vidcl. mox vita cariturum. Porro sanctum Domini corrnp-
Verbi anima putelur. Tum in vulgalis ac plerisque tionem non visurum esse adslruit supra n. 12.
mss. iVflmspinfum. Magis placet cum Corb. et Re-
Cum Christi.divinitaiem (d) Par. cum anliquo codice Colb. unum enim.
mig. Natn spiritu. spiritum
illius soleat Hilarius intelligere, si Verbuin a corpore (e) Ita plures mss. Nonnulli cumedilis, habes con-
mortuo separatum sensissel, traditionem spirilus fa- querenlem.
cile inierpretalus essel divinitatis discessionem. Sed (f) Particula in ex mss. huc revocatur.
opinionis hujus suspicioni locura nullummodo permitiunt (g) Carnul. codex, nemo principum : et mox Do*
iam dicta, ac proxime dicenda. Eodem Atha- minum majestatis, non gloriw.
595 DE TRINITATE.LIBER X. 594
Anna Apostolus ignoral, hanc Doi sapienliamin sa- A. gitur, quin JosusChrislus bomo cx morluis rcsur-
crauiento esse abscousaui,et essc prindpibus socciili gcns, siipcromncs coelosadsccndens, a dexlris Dci
ignorabilcm? Anne dividiiClirislum, ui alius sii Do- sii? Niiiiiquiddesccndisse ad inferos corpus, quod in
minus maj'estatis,alius Jesus crueifixus? Sed stultis- sepulcrojacuil, (c) dicetur? Si itaque qui descen-
siniachuic alque impiissimacopinioni coulradicit, dil, (5) ipse est et qui adsccndit, et ncqtie corpus
diccns : Non enim judicavi me quidqtiam scire in desccndisseadiuferoscredilur, et resurgens ex mor-
vobis,iihiCliristumJesuin,elhunc crucifixum(Ib. 2). luis corpus adcendissein ccelosnon ambigilur : quoe
65. ContraClirisiidivisores;qumin eovidcnlurop- hic proeler(suppte, qiiain) occulti sacramenti, et in-
posita concilianlur.— Aliud Apostolusnescit, neque cogniti munrio ac principibus soeculi lides relicla
aliud sciic sc judicat : nos aiiicm ei iiifiriiiisingc- cst, ui cuin uiuis alque idem sit di-scendens et
nii, ct infirinioris fidei, Chrisliim Jcsiim scindimus, ascendens, iinus quoquc nobis Jesus Clnislus sit, et
dividimus, diiplicanms, arbitri mysleriortiin ct oc- Dei filius, el honiiuis filius, ct VerbuinDeus, cl honio
culii sacramenti caliimniatores. Aliusenini nobis cst caro, ct passus, et niorluus, el sepultus, et resur-
Cliristus crucifixus, alitis Dei sapieniia; alius sepul- gciis, et in ccelosreceplus, ct sedens (4) ad dexte-
tus, alius descendens; (a) cl alius lilius hoininis, rani Dei: habcns in se uno eodemque, per dispensa-
alius filitis Dei. Non iniclligeiitcs docemus, ct ne- £[ tiouem atque naliiram, in Dei forma et in forma
scientcsarguinius, et dicta Deihomiiicsemcndamus: servi, sine aliqua (rf) sui et partitione quod bomo
el non digiiamur sccunduin Aposloluin i:a crcdere : est, et divisionequod Deus e.4?
(b) Quis crininabilur clectosDei? Deusest qiti jttslifi- 66. Jn tino Ckrislo ttt Itomiiieinfirmitas, ul Deo
cat: quis esl qui condemnat?Clirislusqui nwrtttusesl, virlus. — Incauloe igilur alque ignoranlis opinionis
imo eiiam qiti resurrexit, qui esl in dextera Dei, qui noslrae lidem
Apostolus formans, ila confessionis
et postulat pro nobis (Rom. vm, 35 ef 54). Anne hujus sacramentuni loculus cst: Nuin elsi
crucifixus
alius pro nobis posinlal, quam qui in dexlera Dei esl
(5) (e) exinlirmilate,sed vivitex virtutaDei (I Cor.
esi? (1) vel qui in dextcra Dei est, non ipse XIII,4). Proedicansenim filium honiinis Dei filium,
cst qui resurrexit? vel qui resurrexit, non idem qui cum cx dispensalione homo esset, mancret ta-
morluus esi? vel qui mortuus est, non idem men ex natura Deus; ciiindem ex infirmiiatecruci-
condcmnai? vel qui condemnal, non idem est qui fixum ait, quiex virlule Deiviverel : ul cum inlir-
juslificat Detts? Separemus crgo, si licet, a justifi- mitas esset ex forma scrvi , el naiura maneret ex
cante Deo condemnantem 367 Chrisium, a con- Dei forma, ct qui cum essel in forma
368 Dei as"
clemnanle Christo mortuum Chrislum , a morluo
sumpsissct formaui servi; non auiliigiium essel, in
Chrisio Christum in dexlris sedentem, orauiemquc |G
quo sacramento el passus esset, ct viveret : ut cuni
pro nobis. Si ilaque hoecornnia Cbristtis unus esi; in codem csset, et infirinitas ad jiassionem, et ad vi-
neque alius est Chrisius morluus, alius sepultus; lam Deivirlus; non alius ac divisus (f) a sc esset,
autalius descendcns ad inferna, et alius adscendens qui el palcretur, ct viveret.
in ccelos, secundum illud Aposioli: Adscenditautem 67. MysteriorumClirhli capiendorumregttla. — \,i.\-
quid est, ntsi qtti descenditin inferiora lerrw? Qui Passusqiiidemest uiiigcnitusDeusquaebomines pati
descendit,(2) ipse esl et qui adscendit super onines possuni:scd uiamur Aposiolifideaiquedicto :Tradidi
cmlos,ut adimplealomnia (Epltes. iv, 9 ef 10) : quo enim vobis in primis, quia Clirisiusmoriuus esl pro
usque impietalis noslrac exicndimus siultiloquani peccathnosirh secundumScripturas , et quia sepidlus
ignorationem,ut quod in sacramento Dei absconsum est, cl quia resurrexit die tertio secundutn Scripturas
cst, id explicari a nobis posse profileamur? Qui (I Cor. xv, 3 ef 4). Non nuriis usus csl ad crroris oc-
descendil, ipse esl el qiit adscendit. Numquidainbi- casioneradiciorum defiiiiliouibus,sedmortiset resur-
(1) Antea, vel qui dextra in Dei. (i) A dextrisDei. nostra.
(2) Ipseestqui cl adscendil,el ita inlerius. (5) Ex infirmitale
(5) Ipse el adscemitt.
(ct) Unus ms. Colh. et altcr Sorbon. hicaduuut, jyTimoilieum laudat concilium Spalonse n, c 12,
ct alius adscendens.Tres Vatic ac plerique rcceniio- Er;e 657: iVfliuct citmdicit Scripittra, IlomoChrislus,
respracsc feruiit, uliitsad inferna descendens.Abest et cum dicil, Chrislus morluus csi, cl cttm dicit, Ver-
(jrfinferna a velusiioribus, qnamvis bic de ClniUi biim caro [acluiiiesl : non esl spoiwndusper (raudu-
ad iufeios descensu sermo sii. Haerelicos, de quibus leniiamlecjenitsexposiiionibtis suis sermo. Nam ubi
bic disseritur, friperfienfcsChrhiutn supra cognomi- komoChrhlus, est prmcedit,Mediator Dei alque ho-
nare licuit maxime respeciu nioriis Chrisli; quando minum:utex ulroqtte, Deoet elDeum Iwnitne, tinus sub-
iiiiniriiiii carnem in sepnlcro , iu iufcrno animam, sistal; silque inler hominem medius,confes-
Verbum in parariisocollocabant. sionein se utriusque naturm. Ubi vtro (ail) Christut
In ms. Carnut. accusabiladver- mortuusest, subjkilur: Qui resurrexii,qttiest in dexlera
(b) Quis, inquit, In morieejus carnh nostrwinfirmitas est, in re-
sus electosDei: ei mox, interpeltat,locoverbi poslulat. Dei.
sttrrectionevirlus ejus, in confessu Dei dicjniias.Ilinc
(c) ldein codex potuit, non dicetttr.Eadeni rationc: porro non obscure appnret veriias fragmeiililiiijus :
ab Albanasio epist. ad Epicletum refellunlur, qu' ex quo vicissimillustratur alque roboratur argumen-
Verbum cum carne confundebant. lum, de quo mododisserilur.
(d) Vat. bas. ms. et alius Yatic cum Martin. sui (e) In pluribus mss. exinfirmilalenostra, quomodo
poriwne.Reinig. sui el partione.Unus Colb. cuin Sor- in prius vulgalis legebatur supra lib. ix, n. 15. Ulro-
won.sui excerptione.Opportunus hic locusest frag- bique abest nosira a polioribus mss. ut a grocco.
nieiili, quod sancli nomir.ein expticationeephlolw ac( ([) Deeslfl sein vesuuiore ms. Culb.
PATROL. X. 13
 598 SANCTI HltARIl EPISCOPI 898
rectionis modum, non tantum rerum nominibus, A vil a mortuis, salvaberh (Rom. x, 6 ef seqq.). Jiisium
quantum et Scripturarum virlulibus admonens confi- fides consummat, secuiidum quod dictum est : Cre-
lendum : ut lioec nostra esset in ejus morte intelli- dirfifAbraham Deo, et deputalum esl ei ad justitiam
geniia, quae esset in significaiioneScripturarum. In- (Gen. xv, 6; Bom. iv, 5). Numquid Abraliam ca-
firmas enim cogitationes, et scrupulosas fidei calum- lumniatus est Deo, cum ei hoeredilatemgenlium, et
nias non reliuquens, linem hunc lantum secundum secundum slellarum atque arenoemullitudinem man-
Scripturas prsedicandie morlis el resurrectionis ad- sune ex se sobolis numerositaiem pollicebatur? De
jecit: ne inanium disputationum venlo cjreumacii, omnipolenlia enim Dei Fides Religiosa non ambi-
vel fallacium quaeslioiium ineptis argutiis inepediti gens, bumanoe infirmitalts non est detenia naluris;
inlirmaremur : sed in huncse semper reiigionis suae sed id quod in se erat caducum terrenumque despi-
porium lides illsesa revocaret, ut mortem et resur- ciens, divinoesponsionis iidem ullra modum corpo-
rectionem hominis filii et Dei filii Jesu Christi se- rese constilutionis excepit : quia nequaquam Dei
cundum Scripturas crederet et confiteretur ; pia ad- virtutes lex possit humana moderari, tanlum in ef-
versus calumniam resistendi securitate proposila, ficicndo (/) liberalitatis (2) Deo promente, quantum
cum iia (a) mori ac resurgere Cbristus Jesus intelli- in spondeudo osiendcret voluntatis. Nibil igitur
gendus esset, qualiter scriplus est. Non enim habet B justius fide est: quia cum sequitas atque moderatio
fides periculum : etomnis pia professio in occulio (b) lerrenorum acluum sit probabilis, nihil lamen jus-
sacramento Dei luta est. Natus ex Virgine Chrisius litis homini sit, qiianvomnipotenliam Dei (g) iudeli-
est : sed secundum Scripluras conceptus de Spirilu nitac poteslatis inlelligeniia credidisse.
sanctoest. FlevitChrislus : sed secundumScripturas ; 69. Descensuset adscensusChrisli fides exigitur. —
ul ineo quod Jlevit, (c)gratulalus sit. Et esurivitChri- Hanc itaque in nobis, quoe ex lide est, justiliani
stus: sed secundumScripturas sineciboin nonhabenlem Aposlolus exspectans, incertae alque infidoc ambi-
fructus arborem Deus operalus est. Passus Chrisius guilatis irreligiositalem removit, vetans curam solli-
est: sed secundumScripturas tunc a dextris Virtutis citae in cor cogitationis admilti, dicti etiam prophe-
sessurus est. Derelinqui se ad mortenv queslus est: lici (A) auctoritate monsiraia. Ait enim : Ne dixeris
sed secundum Scripluras tunc confessorem suum se- in corde tuo, quis adscendil in cwlum (Rom. x, 6) ?
cum in regno paradisi recepit. Mortuus est : sed se- Hocca Propheta ita dicia, subjectaesenieniiaeabsolu-
ctindumScripturas 369 resurgens a dexlris Domini tione prosequitur, dicens : Hoc est ChrislumyjQde-
Dorainusassedit. In hujus igilur sacramenti lide vita ducere.Non enim se in ccelesiem (divinam) scienliam
est: (d) calumniamconfessio ista non recipit. humanaemenlis sensus extendit: sed neque de divi-
68. Fidei commendatio.—Certe Apostolus non re- C nls operibus religiosa fides ainbigit. Non eguit
linquit, ut ambigi dicique liceat : Christus natus, Christus humansevirtulis auxilio, ut ex illa beatitu-
passus, mortuus, resurgens quo modo, qua virlute, dinis suse (i) sede adscendentis cujusquam in cceluiu
qtia divisione, quibus pariibus? quis lacrymans est, ope deduceretur in corpus : non exterior polestas
quis gaudens, quis conquerens, quis descendens, etim egit ad lerras. Credendus est venisse qualis et
quis adscendens? Sed fidei in boc meritum per con- venil : el vera pietas est, Chrisium non deduclum,
fessionem incunciantis lantum religionis oslcndens, sed descendentem confiteri. Sacramentum suum est,
ail, Ex fide aulem justitia sic dicit : Ne dixeris in el in tempore, et in opere. Neque quia modo venit,
corde luo, quis adscendit in cmlum? hoc est Chrhtum deduclus per alterum esse credendus est : nec tem-
deducere. Vel quis descendit in abyssum? hoc est poralis ejus advenlus polestati deduccnlis subditus
Chrhium a mortuis redttcere. Sed qttid dicit Scrip- intelligendtis est. Sed ne alierius quidem ambigtii-
lura? (1) (e) Juxla esf verbumitium in ore luo et in latis infidelitas siniiur. Nam coniiuuo ex diclo pro-
corde luo, hoc esi, verbum fidei qtwd prwclicamus: phelico subdilur, Vel quis descendit in abyssum?
quia si confessttsfueris in ore luo, quia DominusJesus Ac mox dieta ralio subjecta est, hoc est Cliristum
esl, el crediderh in corde luo quia Deus illum sttscila- D a mortuis reducere (Rom. x, 7). Liberlas redeundi in

(1) Juxta te est. (2) Deo prompte, mendose.

(a) Marlin. ms. moriens ac resttrgens: et postea
CIIIIIVal. bas. uno,Colb.et Sorbon. qualiter,scriptum
esl: ubi velustior Colb. ac plures alii habent, qualis
scriplus esl.
(b) Editi, in occullosacramenli: reuilentibus ma-
nuscripiis.
(c) Lips. et Par. cum ms. Martin. et uno Vaiic
glorifictilussit: cui Ieclioni favent verba nuni. 56.
Magis (anien placetcuni Rad., Er. ac plerisque mss.
gratulatus sil : quod coiifirmal illtid n. 24 : Scitit nec
mortemLazari ftere, quaingaudeat. Et major quocdam
est iletum inter et gratulationem opposiiio.
(d) Solus codex Val. bas. contumeliam.
(e) In aliquol mss. bic et infra, juxta fe esf verbuni
luttm. Ex grscco, iyyv; crouT6 /JifyiiK soriv ev rw trxi-
{uni, vertere licet juxta te, si raodo omiitalur fuum
posi verbuin.
(f) Sic proesianiiorcodex Colb. cum aliquot aliis.
Caieri vero, libertath. Tum in omnibus fere mss.
Deo proinplw, vel prompie, non promente-
(g) Anliquior mss. Colb. cuin Reinig. a prima
manu, inftititw.Marlin. indefiniln.Leciionem nostram
vonlirroaul posirema num. 4S lib. vm verba.
(/() Niinnullimss. cum vulgalis, ralionemonslrata :
corriguntur ex veterrimis Yat. bas., Colb., Mar-
tin., eic
(i) Iii vulgalis, sede descendenscujusquam e calo
ope deduceretur.Cuni allaiis Apostoli verbis magis
convciiit lectio, quam exbibemus e rass. in quoruin
uonnullis duceretur, iion deduceretur.
5»7 DE TRINITATELIBER XI. g«jS
cmlum, ex descendendi in terrani libertate est. Am- A'ftnnitas. — Si ilaque ad iiilclligenliam moriis suaj
bigendi auleni sublala cunclatio esi : (a) scienlia in ait: Deus,Deusmeus, quare me dereliquhti? el, Pafer,
fide est, raiio in virtule est, elfecius iu rebus esl, commendoin manus tuas spiritum meum (Marc. xv,
causa in potestate est. 54; Lifc. xxin, 46) : nuniquid confessioni nostrse
70. Cordissimul et oris debetesse fides. Brevis el consulens, infirmiim se esse poiius confessus est,
fitcUisod salutemvia, fides. — Sed non nulante ad id quam nos ambiguos non reliquit? Excitaturus nain-
opus esl conscienlia. Aposiolusenitn loliim Scriplu- que Lazarum orat ad Pairem : (1) numquid precc
roe myslerium exsequens, ait : Juxta est verbttm eguil dicens : Pafer, gratias ctgolibi quia exaudisii
tuum in oreluo el in cordeluo (Rom. x, 8 ; Deuf. xxx, me : el ego sciebam quta semper me exaudis, sed
14). Non lardo opus est petiloque longe verbo con- propter turbatn (f) dixi, ttt credant quia tu tne mi-
fessionis, nec intervallo aliquo inter cor atque os re- sisti (Joan. xi, 41 e<4"2)?Nobis itaque oravit, nc filius
licto, ut quod ad proiesiationem religionis loquen- ignorareiur : el cum sibi non proficeret 372 <Je-
dum sil, per infidelem ainbiguitaiem cogitetur. Sed precaiionis sermo, ad profeclum tamen nostroefidei
ci juxla nos esse oporlet, el in nobis : ne aliqua loquebatur. Non inops ergo lum auxilii est : sed nos
(b) inter regionem cordis alque oris mora, fidesforie sumus inopcs docirinoe.Clarificari se quoque deprc-
noslra non ila in sensu sil, ut in verbis; sed con- B catur, ac niox de ccelo vox Dei patris clarificanlisau-
ncxa ori alque cordi, incunclantem babeat et sen- ditur. Sed ad auditae vocis admiralionem ail : Non
lienrii et loqueudi religionem. Et liujus quiricm dicti propter me venit vox isla, sed propter vox (Joan, xu,
prophctici, ut in caeleris, rationem Ajiosiolus subje- 30). Nnbis Paler rogalur, nobis Pater loquiiur : lo-
cit : Hoc est verbum fidei qtwd prmdkamus : quia si tuui ad cffeciiunsil noslraeconfessionis. Et cum cla-
confessusfueris in ore luo qitia Dominus est Jesus, et rificationis responsio non obseeraiioni clariiatis sit
credideris iu corde luo quia Deus illum sttscitavit a impensa, sed ignoralioni audieniitiin , quomodo que-
moiiuh, salvaberh (Rom. x, 8 ef seqq.). (c) Pietas rela passionis, in summa exsullatione paiicndi, non
esl non anibigere, et jusliiia est credere, etsalus esl confessioiiis nosirse eiudilioni praeslila iiitelligelur?
confiteri. Non in inccrla dilfluere, neque ad siuliilo- Christus pro persequeniibiis rogal, quia quod agunt
quia efferverc, neque ratione aliqua viriutes Dei nesciunt. Chrislus de cruce paradisum promitlil
vcnlilare, ncque modo circumscribere poleslaleui, (Lucw xxiii, 54, 45), (2) quia Deus regnai. Chrisius
ncque causas (d) iu investigabiliunisacranienloruui re- in crucc consummasse omnia aceii poculo gratulatiir
iraciare, Doniinuin Jesum 371 confiteri, et a Deo (Joan. xix, 50), qnia morilurus impleverit prophc-
suscilalum a mortuis credeiesalus est.Quaeveroinsa- tiam. Nobis natus est, nobis passus esi, nobis mor-
nia esl, qualis et cujusniodisil (e) Jesus calumniari : ^ tuus esi, nobis resurrexil. Ei cum nobis haccsola sit
cuin salus sola sii, hoc solum scirc, quod Domiuus proprieias ad salnlem, ut Dci filiumconfileainur ex
sit? Tum porro qui hunianooinanilalis error est, de mortuis; cur, rogo, in hac irreligiosiiate (g) moria-
resurreclione ejus lites niovere : cum sufficiatad vi- niur, ui cuin Chiistus intra fiduciam divinitatis suoc
lain, quod a Deo suscilaitis sit credidisse? in siin- manens, mori se per significalionemassumpli bomi-
plicilate ilaque lides est, in lide justitia est, in con- niscum securiiaie morieniis ostenderil, hoc maxime
fcssione pielas est. Non per difliciles nos Deus ad ad abnegandum eum Deumproficiat,quod se nobisDei
beatain viiam quoestiones vocat, nec muliiplici elo- filius et homiiiis filium est professus el morluum?
qiicniis facundi;e gcnere sollicitat. In absoluto nobis LIRER UNDECIMUS.
ac facili est oeternilas, Jesum et suscitatum a iuor- 373-374
tuis per Deumcredere, et ipsum esse Doiuinuincon- In cujus exordioHilarius exponit, fidemctpudArianos
fileri. Nemo ilaqttc ea, qtiae ob igiiorationein nos- tinani noii csse ; et cum Clirhtus verusDeusac Dei
Iram dicta sunt, ad occasionem irreligiosilaiis usur- filitisignorari jam non possit, eum lamencrealum ,
pel. Cognoscendus enini Jesus Chrisius moriuus el nominelenus Deumab illis defendi, dum dispen-
eral, ut in co viveremus. saiionera assurapii corporis rapiunl ad contume-
71. Fidei nostrmerudilioesl quwChrislivideturin- D liam divinitatis. Objectadeindediluit ex iis petila
(I) Numquidprecemeguit. (%)Olim, quia Deus regttel.
(n)Sic niss. Ediiivero sapientia. Scicntiamnoslranv (e) Ediii, Jesum : corriguntur ex mss.
docel esse sitam in fide, cujus ratio ac fuiidanicnlum ([) Martin. ms. propter lurbam circumstanlemdixi,
sit Dei virius, rebus se prodens et effectis, quorum ul credant me, ouia, etc.
causa sola esse possit omnipolenlia. (A)In vulgatis, morctmur.Rectius in mss. moria-'
(6) In prins excusis et aliquot mss. iufer reliqionem. mur : quasi diceret, Si salus est Dei filium ex mor-
ProeferiniiiscumColb., Corb., Remig., Marlin., Pra- tuis excitatuni conliteii, niors est non cnnfiieri : ctir
tell. ac plinibus aliis inter regionem; proeseriini ergo moriamur, elc. Cumloius hic liber iu eos sit,
cumdeverbi siui sermo sit, ac de Deo .jani legerimus qifi Clirislum infirmum probare voluni, ut eum ve-
lib. ll, ii.iini.0 : Ila regioneminletligenitwexcedil. riiin Dei liliiim ucgeni; perspicuiun csl quod jam
(c) Lips. ct Par. post Erasmuin bic subjiciunt, praimonuiraus,uon in illo confligicum Apollinarisiis,
Cordeenim credilur ad jusliiiam, ore aulem confessio sed cum Arianis : quoruni principia inuiualus sit
fit ad salulem : nulla auctorilate veterum librorum.in- Apollinarius ad explicandum Incarnalionis royste-
(d) Sic cum Er. uis. Coib. At cocleri cum Rari. rium, iion ad debellandamChrisli divinitatem.
vestigabUium.
3S9 SANCTIHILARH EPISCOPI 400
verbis, quw in Christumpost resurreciionis gloriam jK proedicans,unam fidem meraoral; deinde unius Do-
conveniunl.Quodenim lum ail: Adscendoad palrem mini unam fidem memorans, unum eiiam (2) bapiis-
meum el ad patrem vestrum, adDeum nieuni, etc. ma demonstral: til cuin unitts Doniini una fides es-
ipsum ostendeldixhse de ea nalura, qua (ruties ha- set, unius per hoc fidei (c) in Dominum unum,
bel; skul de ea, qua partkipes illi siinl, dixit Pro- tinum essetei bapiisma. Et quia sacraraenlura omne
phela: Unxit te, Deus, Deus tuus prse panicipibus ct bapiismi et fidei, ul in tino Domino , ita et in Dco
tuis. Deinceps Aposloii verba explicctl, ex quibtts iino esl; consiimmalionem spei noslroe unius Dei
probare se putant, Chrhtum ut servum Patri subji- professione conclusit: ul unum baplisma et iidcs una
ciendum, eumqueregni sui cessurumesse polestate, sicut unius Domini, ita el Dei essel unius. Unus enim
oc naturw abolitionempassurum : cum apud Apo- uterque est, non unione , scd proprietale : diim et
stolttm fiith perfeclionem et indemutabilemstatttm unicuiqtie proprium est ut uniis sit, vel Patri esse
sonel, non abolitionem; necregni tradilio Filio ma- quod pater est, vel Filio esse quod filitis est; et id,
gis aditnat regnandi polestatem, quam Patri eripilur quod uterque in proprietate sua unus est, sacramen-
proprietas eorum qum Filio tradidit; ac demumsub- tiim unilalis ad ulrumque cst: quia cl unus Dominus
jeclio dhpensalionh sil, non serviluth. Tum subjec- Cbrisius Dco pairi non polest aufcrre quod Dominus
tionis illius modum ac causas exponit, eamque non B esl, el unus Deus paier uni Domino Chrislo uon in-
Deo, cui nihil deest, nihil accedil, non Filio unigeni- telligilur negare quod Deus est: cum si per id, quod
lo, qui wqueindemulabilisesl, sed nobisunis profi- Deus unus est, non et Christo proprium esse videtur
cere declarat. Non esl silendumquod Hieronymus, ut Deus sit; necesseest per id , quod unus Domiuus
ab Ainando presbytero rogaltts quid apud Pautum Cbristus est, non et Deo (d) debitum esse inielligaiur
sibi velil illud : Oporlet enim eum regnare donec ul Dominus sit; si id , quod iiniis cst, (e) non sacra-
ponalorancs inimicos suos, efc, rescribitepisl. 147: menli sit signilicatio , sed unionis cxcepiio. Unius
Miror le hoc a me quocrerevoluisse , cum sancius ilaque 375 Doniini, sicul unius Dei patris, elunum
liilarius Piclavensis Episcojws undccimuni librum baplisma ct fides una est.
conlra Arianos hac quoestioncet solutionc comple- 2. Fides una non esl de Chrhlo dhsidenlibus. —
verit. Fides auiem una jam non esl, si non unum Domi-
nuni cl untim Deum jiatrem in conscieniioeprofessio-
1. Una ut Domini, ita el Dei unius esl ficles. Paler nc rctincbil. Unum vero Dominum et unum Deum
et Filius tmus Dtus. — Tolum atque absoluium fidei patreni quomodo fides quocnon una cst conGietur?
evangelicassacramentuni multifarie Apostolus trac- Una autem in lanta prscdicaiionum diversitaie jam
tans, haecquoque inter cselera divinoe cognitionis G non erit, si alius DomiiiumJesum Chrisium , pene-
procccplaad Ephesios est locutits : Skul el vosvocati tranie pahnas clavo, infirmiiatis noslrse credet dolore
esiisin uiia spe vocationisveslrw. Untts Dominus,una gemuisse, et cgeniem naluroe suae polestatisque
fides, (1) unum baplisma, ttnusDeusel paler oinnium, virlute , immiiienlisj'am sibi monis limuisse (5) ter-
(a) el per omiwset in omnibusnobis (Ephes. IV,4, efc). rorc (f): si eliam id, quod principale cst, natum ne-
Non eniin arobiguis nos et erraticis indcfiniloc doc- gabii, el creaium poiius procdicabit: si Deura dicet
trinsc sludiis dercliquit, vel incenis opinionibus in- niagis, quam inielliget; quia el (g) deos dici religio-
genia bumana (b) permisil, staiulis per se et oppo- sum est, el Deum intelligi divinoenatura: conscientia
sitis obicibus libertatcm inlelligenlioc volunlatisquc est. Jam ergo non unus csl DominusChrislus (i) si
concludens : ul sapere nos, nisi ad id lantum quod (/i) alii ut Deus non dolet, alii ul infirmus tiraet; alii
prscdicalum a se fuerat, non sineret, cum per defini- sil cx natura, alii ex cognominc Deus: et alii ex ge-
tam fidci indemulabilis consiiiulioneni credi aliler neralione, alii ex appellalione sit lilius. El per id ne-
alque aliter non liccrcl. Unum itaquc nobis Dominum que Dcus paier unus in fide est, si aliis polestaie,
(1) Ununi bapihmum. (3) Terrorem.
(2) Bapthmum hic ct infra constanler in libro j. (4) Si atiud Deus.
nostro.
(a) Removimusbinc , quomodo et Iib. vin , n. 54, ({) Sic mss. At editi, terrorem.
qui esf super omnes, cuin ea verba non cxsteiil nisi in (g) Rad. el Er. duos dici. Tum cum reliquis edit.
uno recentiore ms. Colb. ac plurilius mss. irreligiosttmest. Exinde Er., Lips.
(b) I s. Vai. bas. commisit. Mox apud Lips. ct ct Par., ef Deumnoniiilelligi: cunv absit non a Bad.
Par. iu libertalem, perperam addilo in. ct nis. Antea quoque procltilimusreligiosum est auc-
(c) Sic inss. elegantius quam vulgaii, in Domitw toriiaie mss. Colb., Carn. etGerm. IIoc quipjie sihi
uimm essel et baplisma. vnli: Si Cliristum nomine lenus dicel potius , quam
(d) Apud Rad., Er. ct in ms. Vut. bas. demptum: in veriiale iuielliget Deiim; nil magnum ei prsesta-
quod prscfixa parlicula neganle admilli ncquil. bii, ini dcclarauir lib. conlra Auxcnt. n. 10, quia
Proxime ante in vulgalis . Deo pairi. Abest palri lides ac religio palilur plurcs dici deos ; utenim Da-
a mss. masi episiola apud Theodorc.t. lib. v Hist. eccl.,
(c) Id esl, non sit significatio proprielalis quoe c.U, babel, nomen deorttm el Angelis e.tomnibus
nulli alleri communicari po.-sit, sed unionis quae sancth a Deo donatumest. Sed couscienlia atque in-
singularitatem inducat. Quod autem sacramenlivoca- sita nobis divina: naturocnotiiia non siuit, ut Deus
bulo personarum proprieias significciur, liquel vel cssentia et vcritate inlelligatur nisi unus.
cx hoc lib. ix, n. 31: Aucloremnaitvitatisesse sacra- (/() Ediii, si atittd Deusnon dolel, aliud infirmus,
mcnltimpaternum est. clc : emendantiir ex mss.
 401 DE TRINITATE LIBER XI. 402
aliis generalione paler creditur , quia (n) et univcr- jVsit in generatione quod jialer est. Laudantes qui-
sorum paler Deus sit. Jam porro quis ambigel extra dem merito ila , ul dignum est, Deum patrem , na-
fidem esse , quidquid extra iiricm unam est? quia in turaa scilicet etim esse inaccessae, inconspicabilis,
fide una et unus Dominus Chrislus, ct Deus paler inviolabilis, inenarrabilis, infinitoc,providae, poten-
UIIIISsit. Uniis autem DominusChristus non nomine, lis, benignoc,mobilis, Iranscurrentis, manentis intra
sed fide, (l)(/>) unus esl lilius: sed si Deussit, si in- extraque, elomnia in omnibus sentientis: sed cum
deinut.ibilis sii , si non aliquando defuerit vel Deus adjiciunt ad supereniinenliam laudis, solum bonum,
esse vel filius. Qui igitur aliter Cliristum quam es( soliun polcntem, solum immorlalem, quis non hanc
procdicabit, (c) id est, nec filium nec Deum esse; religionem latidationis inielligat eo lendere , ut Do-
alium Chrislum prsedicabit. Sed (d) nec in unius minus Jesus Christus extra hanc ([) beaiitndinem ,
baptismi fide una est: quia secundum Apostolicam quoesoli Deo per excepiionem solius deferiur ad ho-
doctrinam ejus unius bapiismi lides una est, cujtis norem, inanens ipse el mortalis et inlirmus et malus
unus Dominus et Dei sit filius Chrislus, et Deus sit. sit, dum in his Pater solus est? Et ei idcirco nalu-
3763. Ckrhliisnegarijam nequil:cur. Prwdicandtts ralis 377 ex Dco patre iialivitasabnegalur , ne per
est qualis fide creditur. — Non enim negnrijam Chri- generationem (g) ea in eo quoc naluralis Deo pairi
sius qnin Cbristus sit potest, neque mundo ignora- 1B beaiiludo est maneat ; quia nativitas in naturac ejus
bilis effici. llunc prophetioe volumina consignant , sit virtuie, (k) quocgenuit.
biinc temporum (2J quotidie proficiens plenitudo 5 Filio ut imagini conveniunlomnia qum Palri. —
lestalur, hunc Apostolorum et Mariyrum per virlu- Nec apostolicis, ncc cvangelicis proedicationibuseru-
tum opcrationes loquunlur sepulcra , bunc poteslas diti, ad irapitc professionis suocusurpationem magni-
nominis sui probal, hunc inimundi spirilus (c) con- ficenliam Dci patris, non religionis fide, sed arte
liicnliir, hiinc punitorum dsemonuin resonanl mugi- imjiietalis exlollunt: ut duin incomparabilia omnia
lus. Sed in bis omnibus virtuiis suacdispensalio es(. esse naturae ejus edisserunt, degeneris infirmisque
Ccelerumfide nostra talis , qualis est, praedicandus naluroe unigenitnm Deuin per exceptionem compara-
esl; ut non nomine, sed confessione , in unius bap- tionis affirment: Deum (supple, inquam) vivenlis Dei
tisini lide una, unus nobis Domiuus sit: quia secun- vivam imaginem, et beatae naturse plenissimam for-
dum unum Dominuin Christum , unus Deus paler mam, el innascibilis substanliocunigenitam nalivita-
est. lem : quoenisi perfectam paternaebeatitudinis (i) ha-
;_ 4. Ariani alium Ckrhtum , ul atium Palrem prwdi- bet gloriara, et absolutam nalursc lotius refert
cfltif.Patrem subdole extollunl , quo Filium dejiciant. speciem, non est in imaginis veriiate. Si aulem in-
— Sed nunc hi novi Christi praedicaiores, cuncta C nascibilis Dei unigenitus Deus imago est, perfectoc
negando quoc Christi sunt, alium Dominum Chri- atque absolulsein eo naturse veritas inest, per quam
sium sicuti aliura Deum palrem prscdicanl : quia efficilur esse euin iinaginem veritaiis. Polens est Pa-
neque hic genuerit, sed creaverit; neque ille natus ler: sed si infirmus est Filius, imago jam non est
sit, sed crealus sit, el per id exira veritalem Deus polentis. Bonus est Paler : sed si in diversi generis
Chrislus sit, cui non sit ex nalivitate quod Deus est; divinilale Filius est, boni imaginem mali natura non
et exlra fidei conscientiam Deus paier sit, cui non reddit. Incorporeus Pater esl: si Filius secundum

(1) Unus esl, si filiussil, si Deus sil. (2) Cotidiescribitur semper in ms. noslro.
(a) Hsecratio non ad proximum , sed ad superius convincitur Scultelus adversus Bellarminum perpe-
membrttm pertinet: ut cum Calholici Deum credant ram excandescere, quod ille piuni Doctorem nostrum
esse paliem ob generaiioueiii filii, Ariani boc eum cultus Sanclorum testem ac patronum adbibuerit.
nomine donent ob polesiatem qua imiversa con- Ex utroque enini liquei, sacras Apostolorum ac Mar-
didit. lyrum Reliquias non modo fidelium culm , sed cre-
(b) Ila duo optimi mss. Colb. cum Germ. et Sor- bris a Deo miraculis luisse honoraias. Sed quod Am-
bon.'In cneteris autein ct apud Rad. unus esf, si filius brosius epist. 22, relaiisdocmonum tormenlis et con-
sit, si Deus sit, etc At Er., Lips. el Par. ttnus est, fcssione coram Rcliquiis SS. Gervasii el Protasii,
tuncque Dominusel Deus semperel filius sil, si Deus contra Arianoruin perlinacianv ait n. 22 : Non accipio
sit, eic a diaboto lesiunonium,sed'con[essionem.Inviltts dixit
(c) Editi exceplo Bad. idem, pro id esl: perverse. ._ " diabolus, sed cxactusel tortus. Cedil diabolus plagis,
(d) lu vulgalis , nec unius baplismifides una. Rec- et adltuc cedere nesciunt Ariani; facile est in Sculte-
tius iu mss. nec in unius bapthmi fide una est, supple, lum ejiisque imitalores conlorquere.
qui Chrisium aliler prscdicabil. (/') Erasmus nescio quo aucioritaie hic addidit,
(e) Sic mss. At editi, profitenlitr. Quoecoram Re-
SS. Gervasii et Prolasii daemonum confessio corporaiionh: ciijus loco deinde pnsuit Lipsius. com-
liquiis parationis. Neutrum vocabnlum exstat in Rad. et
fueril, tesiificalur Ambrosius cpist. nunc xxn, ubi mss. neque debet exslare. Bealiludo hic significatur,
cum dixisset num. 16: Et nunc audhlis clamantes quse sita sil in bonitate, potemia, immorlaiitale, etc.
el
dwmones, confitenlesMariyribus quod pmnas ferre
nonpossinl; adjicit num. 21 : AtidivimusIwdiedicen- Deo (a) Editi, e« qum in eo naturalh: tiinvBad. et Er.
tes eos, quibus munus imponebatur,neminemposseesse patre. Lips. et Par. de palre. Melior esl lectio
salvum, nisi qui in pcttremel Filium el Spirilum sanc- quam revocamus e mss. quorum in nonnullis legere
tum credidhsel, etc. Dicil diabolus: Sic torqueatitr , est Dei patris, non Deo patri: haud alio sensu.
quemadmodumipse a Marlyribus torquebalur , qiti ne- (h) Solus codex Vat. bas. qttigeiiuit.
gat Spiritus sancti dwinitaiem. Ex lioc Hilarii loco (i) Ita ms. Al edili, /iaf>enfnafirifofeiMef... referat
nlioque non minns luculenlo lillri in Cohsiani., ii. *>, 'ipeciem.
403 SANCTl IIILARII EPISCOPl >m
Spirilum circumscriplus est corpore, jam lncorporei iA lcralur: ut illic veritas reperiatur, ubi negatur. Qu;e
non e>t forma corporeus (Vid. I. vm, n. 48). Ineffa- enim simpliciler el ad criiriilionem fidei diviniius
bilis Paler est: si filium sermo complectiiur, exlra dicla sunt, necesse esl ila dicia sint, ut ad id quod
imaginem esl inenarrabilis natura narrabilis. Verus dicla suni, non alienorum atque exlrinsecus diciorum
Deus est Paier : si Filius in Dei falsitale est, jam non confirmenlur exemplis.
est veri imago qui falsus esl. Non ex parte imaginem 8. Infirmiim voltint, cui idemac nobisDeuset pater,
neque ex poriione formam eum Dei Aposiolusproedi- cui sil subjeclus. — Inler cseteras enira impieiales
cal: sed imagineni esseeum Dei invisibiliset formain suas etiam hoc diclo Doniiniuli bicretici solenl : Ad-
esse enm Dei (a) loquiiur (Cotoss.i, 15). Non potest scendo ad pcttremmeum el ad patrem veslrttm, et ad
expressius in fllio Dei divinitatis naiura ab Apostolo Deum meum et ad Deum vestrum(Joan. xx, 17): ut
praedicari, (b) quam ad id , quod invisibile Dei est, per id, quod paler ejus paier eorum esl cl Deus ejus
invisibilis Dei imago sil Christus: qui utique in sub- Deus corum est, in natura Dei non sil: dum hoc coe-
slanlia (1) (c) conspicabili imaginera naturseinvisibi- leris profitelur Deiim palrem esse, quod sibi sil;
lis non referret. cessapte privilcgio in commnnioneet naturse et iiati-
6. Quwkominissuitt, rapiunt ad injuriam Verbi.Na- vilaiis, per quam el Deus sit nalus, et Filius sil.
turm dttplkis dhtinclienedilula sttnl hactenus objecla. B': Teneant quoque etiam illud Aposloli: Cum autein
— Sedutsuperioribuslibrisdoeuimus,dispensaiionem dixeril, omnia subjecla sunl, absque eo qui subjecit
assumpti corporisrapiunt ad contumeliam divinitatis: ei omnia, (2) (() Cttmaulem379 subjecla ei (uerint
ct impielalis causas arripiunt de salulis nosirocsa- omnia, lunc ipse subjeclus eril ei qui sibi subjecit
cramenlo, Qui si apostolicocfidei lenaces essenl, in- omnia, ut sil Deus oinnia in omnibus (I Cor. xv,
telligerent eum , qui in forma Dei esset, assumpsisse 26, efc.) : ut quia subjeciio illa inlirmis naturoecon-
378 formam servi; neque ibrmam servi usurparent testalio esse (5) existimabilur, non sit in paternac
(rf) ad formoeDeidebonestatem, cumformaDei jileni- naturoe virlute, quem naturalis infirmilas, natuno
tiidineiii in seDeicontineret: etquseesseutlemporum poiipris subjecerii poieslali, Suiuant auiem omnis
ac mysterium, (e) pia ratioqe traclarent, ut nec pon- impielatis suociiane lamquanvtiHiiiiiissiiuamel inex-
tunieliam diviniias susciperet, nec dispensatio afler- pugnabilcm defensionein, ad vcriiaiem naiivilaiis
ret errorem. Sed omnibus, ut existimo, jain a nnbis abolendam : ut quia per subjectionein Deus non est;
absolulissime demonsiralis, et subassunipti corporis ei per communemsibiaiqueiiobis Deum aiquepatreui
nativitale diviuse naluroe viitule nionstrata , non re- in comniiinione sit crealuroe; ipse quoquc ex Deo
licltis est ainbigendi locus, quin pninia unigenilus crealio sit polius, quam generalip ; quja creaiio ex
Densethomo virtutibus Deigesserit, et in viriuiibus-iC nihilo (g) subsistai, generalio vero naluralem habcat
Dei universa hominis veritaie perfecerit: habens in nativitatis auetorcm.
se et naturam Dci potentis in gestis, dum nalus 9. Mysleriwnsaltitisnoslrwsqprumeiitttm cst pietntis,
ex Deo esi; ei perfecii bpminis absolulionem, dum ci non offensio divinitcith. — Oqinis quideni caluniiia
est jiartus ex Virgine: et eum verilate corporis sub- improba esl, quia verilali falsilas, cum jam effrenaio
sislensin naiura Dei, et cum Dei natura iiianeiis ju pudore sil, contradicit: scd tamen interdum prseicn-
corporis verilale. dii aliquod excusationis ambiguscvelaroen, ut vere-
7. Qumsuper sinl; et unde diluenda. — Quamquam cuude iu defensione sit, quod impudenler in sensu
igitur usque ad ipsam raortis glnriam oiniiis respon- est. Veruin nunc in liis, quse impie ad infirmandam
sionis noslrae sermo descenderit, ei singulis profes- Domininostri divinitaiem prsesumpiasunt, locus vc-
sionis impiae propositionibus ex evangelicis atque recundioc vel falsaeexcusalionis exclusus est: cunv
apostolicis doctrinis sit coniradictum : tamen quia quando ipsa illa ignoraiionis venia cessante, snla vo-
eliam post resurrectionis gloriam qusedam , ad de- lunias irreligiosse intelligentise detegatur. Ui euim
generis naturocinfirmitalem demonstrandam, procsu- paiilulumipsius dicti evangelici differamdenionsira-
mere iinpii ausi sunt, his ipsis nunc respoudeudum tionem : anne ignorabilis bsecerai Apostoli proeriica-
csl. Alque iia, ut in coeleris obscrvalum a nobis es|, D lioriicentis: Et qttidemconfessioneomiiinm,mugnumesl
eortini ijisorum dictorum ralip ex bis ipsis diciis af- pietath sacramenlum, quodmanifestatutnesf iu carne,
(1) lnconspkabili imagine. desunt in noslro codice.
(2) Yerba. Cum aulem subjeclq ei fuerint oninia, (3) Existimatiir.
(n) Sola edilio Par. Dei iiwhibilis. Respicitur bic Colb. necnon Gerra.,Carn. ctc Hicrepellitiir solcm-
vel celebris locus Phil. u, 6 : Qui cum in forma Dei ne Arianorum arguiuenluin, quo filiiiiii visum.adeo-
essel, velllebr. i, 5, ubi figucasubsiautiwDeiCliristus que visibilem, Patrem vero iiivisibilepiprsedicautcs,
priBdkatur.Moxin ras.Marliii.nuiitiifflfis
locodivitiitatis. utriiinque, veleo noniine dissideutemnaluradivulga-
(b) Tres pruboe notie inss. quam id, omisso ad. bant.
Yat. bas. codex, necnoi! iiniis Colb. et alter Sorbon. (d) Er., Lips.etPar. adformam Deidehoneslandam.
atiflt»ad irfquqd inyis_ibithest. Bad. et ius. renitentibus.
(c) Jn niss.Yat.bas., Cprb.,uno Colb., Soibon, ctc. (e) Verus codex Colb. pie el ralione,
inconspicabilt: prave, nisi cum Martin., Colb. et Sor- (f) Versus, cumantemsubjtcta ei fuerint omnia, non
bou. dcinde legatur, aliam quamnolurwinvhibilisima- exsiat iu mss, ni-i in unnGolb. dubiacfidei.
ginem non referret, in solo Martin. referf. Veriira sin- (g) Lips. et Par. ea:sisfflf.Mox in ms. Mnrtiii. anc-
ccrior est lectio, quam retinemus cum antiquiore ras. tgrttatem, non attctor^m.
405 DE TRINITATE LIBER XI. 406
(a) justificatum estin spiritu, vhum est angetis, prwdi- \ men manifestatio in carne, non aliud quam magnse
calum est gentibus,credilumest in hoc mundo,assump- pielatis sacramentum confitendum est: quia niani-
tum esl in claritate (I Tim. 111,16). Esineadhuc quis- festalio ejus in carne , et justificatio spiritus est, et
quam lam hebetis (b) inielligentise,ut dispensationem claritaiis assumptio. (h) Et qua tandem spe in fide
assumplfe a Dominocarnis aliud quam sacramenlum nostra est pioe dispensalionis mysterium divinitaiis
esse pietatis intelligat? Et primum exlra fidem Dei infirmitas; cum per claritatis assumptionem, magnac
est, quisque extra hanc erit confessionem. Non enim pietatis sacramentum sit confitendnm? Et quia jam
Apostolus ambigif, quin hoc ab nniversis fatendum non est infirmitas, sed sacramentum; nec necessitas,
sit, myslerium salutis nostrse non esse contumeliam sed pielas :dicti nunc evangelici ratio quserenda est,
divinitatis, sed magnae pietalis sacrainenlum : el sa- ne quod salutis nostrac el glorise mysterium est, id ad
cramenium non jam (1) (c) in mysierio occuliatum , occasionem prsedicalionis impiaerelinqualur.
sed in carne manifestaium ; neque adhuc per naturam 10. Chrislumcreatumet servumesse volunt, quia illi
carnis infirmum,.sed in spirilu justificatum : ut per Deus et pater est nobh communh.—Gravis tibi aucto-
jusiilicalionem spiritus 380 abesset a fide nostra ritas est, hseretice, etindissolubilis Domini de se pro-
carnis infirmitas, etpercarnis raanifestationem niys- fessio, qua ait: Adscendoad palrem meumet ad palrem
terium non esset occultum, et per mysterii ignora- } vestrum, el ad Deum meumet ad Deum veslrum; 381
bilein causara magnoepielatis (d) in sacramento esset ut per id, quod et nobisel illi unus et pater pater est,
sola confessio. Atque ita Apostolus fidei toiius ordi- et DeusDeusest (Joan. xx,17),sitineainfirmitaiequa
nem tenuit, ut dum pietas est, sacramenlum sit; dum sumus; dum et per eumdem patrem exsequamur in
sacramentum est, cognilio in carne sit; dum cognilio filios, et per eumdem Deum comparamur in servos:
in carne est, juslificalio in spiritu sit; quia sacra- et cum nos simus et creatio ex origine, el ex natura,
menlum pielatis, quod manifestatur in carne, ut vere servi, tamen dum et palernobiscommunis etDeus est,
sacramentum sit, per juslificationem spiritus mani- sit ei nobiseum et (3) (i) creatio ad naluram commur
festatur in carne. Ac ne illa manifeslaiio in came nis et serviius. Et hic impice prsedicalionis furor
qualis esset (e) juslificatio in spiritn ignoraretur; sa- etiam hoc propbetico utitur dicto: Un^if te, Deus,
cramenium, quod manifestatum in carne, el juslifi- Deus tuus (Psal. XLIV,8) : ut non sil in ea naturoe
catum in spiritu esl, et angelis visum est, et gentibus virtute qua Deus est, dum ei ungens se Peus in Deum
prsedicatumest, et in hocmundo creditum, hoc ipsum, suum sit ante latus.
assumptum est in claritate : ut in omnibus sit magnse 11. Deus illi et pater est, quia natus; el quia natus,
pieiaiis sacramentum, rium manifesiatur in carne, ideo Deus. — Ignorat Deum Christum, qui ignorat
(2) dijin justificatur in spiritu, ([) dum visura est ab Z Deum natum. Deuin autenvnasci non est aliud, qunm
angelis, duni prsedicaturgeiuibus,dum creditur in hoe in ea natura esse qua Deusest: quia nasci cum (./)pau»
mundo, dum assumilur in claritate. Nam et visum sam nativitatis pstendat, non disproficit taraen iq
sequitnr praedicatio,et prsedicationemfides, et omnia genere auctorisexsistere. Quod autenj non (k) disprp-
cpnsummatclaritatis assumptio :quia et magiisepieta- ficit in genere, debet quidem auctori causam nativjr
lis sacramenium estassumpiioclaritatis; et per hanc tatis suse, naturam tarnen ex se non amisit auctoris:
dispepsnlionis lidem , conformes (g) assumi claritatis quia nativitas Dei neque aliunde, neque aliuri est.
dom|nicse prseparamur. Magnseigitur pictatis sacra- Quoesi aliunde est, nativiias non est; si vero aliud
mentijm est carnis assumptio: quia perassumptionem est, non Deusest. Cum autem ex Deo Deus est; per
carnis, manifestatio sacramenti in carne est. Sed ta- id qiioque Deus pater Pep filio et (/) nativitatis ejus
(1) Abest in a noslro ms. claritale, omissis intermediis.
(2) Dum juslificatur in spirilu, dum assumitur in (3) Creatio ad naturw.
(a) Editi, vivificatumest, renitentibiis mss.necnon ab spe fidelibus promissa cadere , qui aliter credant.
subnexis: in quibus vox spirilus opponitur carni; et (i) Soluscodex Vat. bas. creatio nalurm. Inrcliquis,
ad Yerbi naturam refertur. crealio ad naluram vel ex nalura. In vulgatis autem,
(b) I|i mss.Vat. bas., Martin. et duobus aliis, intel- creatio et nalura.
ligentiwloctts: siiperfluit locus. (j) In ms. Martin. causa: mendose. Id enim sibi
(c) 5}s.Colb., Germ. et Martin. jammysterio. vult, verbum nasci relativum esse, eoque pairem si-
(rf) Abest in ab aliquot mss. D mul cum naio significati. Vocabulum quidem causm
(e) Anliquior codex Colb. justificatio spirilus. Mar- ad oeternam Filii generalionem explicandam nune:
tin. ef justificatio,etc. respuit Thcologia, ejusque loco mavult principium
([) post tn spiritu, subjiciunt mss. dum ussumitur sed illud probe intellcxil Hilarius, sicut et auctorh
in claritate, aliis omissis. nomen, de <|iioAugusiinus hb. n contra Maximin.
(g) In mss. Vat. bas. Colberlino uno, et altero c 14, n. 6 : Si propterea Deum patrem Deo filip dicis
Sorbon. assumplioni.In Remig. assumpti. Prior leclio auctorem, quia ille genuil, genitus esl isle; quia iste de
satis arridebat: sed plcnior estea, qiiam retinemus. illo, non itle de isto : fateor et concedo. Si aulem per
(h)]p praidictis mss. Vat. bas.,Colb. ac Soibon. nomenauciorh minoretnvis facere Filiutn, eic, deles-
necnon Martin.: Et quw tandem spesin fide nostra est, tabor et respuam.
sf pimdhpensationismysteriumdivinituth esl infirmilas: (k) Hinc nititur quod in lib. x, n. 33, juxla Eras*
lectio boec magis est perspicua, adeoque niagis su- mum annoiavit Lud. Miraeus,disprofkere idem esse
specta, quam aliera : in qua alius quidam iunnilur Hilario, quod degenerare.Sed si adjuncluni in genere
reconditior sensus, puia, divinitatem infirmatam stisluleris, id sane per se hoc verbum non sonabit.
non fuisse dispensalionis niysterio, (pio carni proesti- (/) Val. bas. ms. nativilale Deus esfef nnfura pflti-
tum est ut assunierctur in claritatis gloria; eosque ter, quia Christi nalivitas ex Deo esf: imprudeniem
407 SANCTI HILARII EPISCOPI 408
Deus est et naturae pater: quia Dei nativitas ct ex }Lpaiernoeomnipoteniie in se subsislenie natura. Hoec
Deo est, et in ea est generis nalura qua Deus est. ilaquc secundum spiritus unilalem, et naluroe quse
12. Chrhttts verbn ita temperavil, ttl et naliim se sccunduin (e) nalivitaiem est proprietatem , ila de-
proderet et Deum. — Hujus igilur piaeac debiloepro- nionsirala sunl, ul ,et nalivilas Deum subsiiiulionis
fessionis inodum ila in omnibus, qune locuius est, suaeconfilcreliir, et suhslilulio naiurocconscienliam
Dominus lompcravit, ne divinilaii suoocoutumcliam non lacerei: profitens sibi patreni Deiiin Dcus filius
confessio nalivilalis afierret, ne obscquii religio na- diini cx eo nascilur; cocleruin ad id quod natuscst,
luram majestalis oITenderet:sed ttl et bonorem de- lolum habcns naluralc quod Deus est.
bitum (1) nativilas prolilereiur, que (n) subsisterc 15. Ouempalrem Itabtbat qttia naltis, cmpilhabere
se deberel auclori; ct nalurac conscientiam (idncia Dominiim cum faclus cst servus. — Dispensalio ila-
naluralis ostenderet, qu.c in Dcum n iscendo subsis- que magni ct pii sacraineiiii, naiivitatis divinsc Pa-
teret. Hinc enim illud est, Qui tue vidit, viclilet Pa- trem, insuper eliam condilionis assumptoc (3) Dc-
Irem : sed el illud, Verba qum loquor, non a me lo- minuin fecit (f): dum qui in forma Dei erat, reperlus
quor (Joan. xiv, 9, 10). Nam dum non a se loquiiur, est in forma servi. Servus enim non erat, cum essct
auclori eum necesse est debere quod loquilttr : cum secundum spirilum (4) (g) Deus Dci filius. Elsecun-
aulem se viso Paier videiur, 382 ivaluracconscien- ]Bdiim conimnne jiidiciiini, ubi 383 non estservus,
tia esl, (b) quae ad demonstrationem in se Dei, non nequcdoniinus cst. Dctis quideni et palcr nalivitaiis
aliena a Deo in Deiim nata subsliterit. Vel illud, Pa- esl unigenili Dei : sed ad id, quod scrvus csl, nnn
ter quod (2) (c) dedit milii, majus est omnibtts (Joan. possumus(h) nonnisi timc ci dominum depulare, cum
x, 29); et rursum, Ego et Pater unum sumus (Ibi- scrvns est: quia si cum anie per naiuram non erat
dem, 30). Nam et dalio paterna sumploc naiivitaiis servus, et postea secundum naturam esse quod non
professio est: et quod iinum sunt, pronrietas ex na- erat coepil; non alia doininalus causa intelligeiida
tivitaie nalurae est. Vel illud, Serf judicium omnede- est, quam quoc exstitit serviiuiis; lunc habens ex
dilFUio, ut omneshonorificentFitium, sicul honorift- naluroedispensalione dominum, cum proebuitex bo-
cant Patrem (Joan, v, 22 ef 23). Nam dum judicinm minis assumptionese servum.
dalur, nativitas (rf) non tacetur : dum vero exoequa- 14. /n forma servi dixil, ADSCENDO, etc. — Ma-
tur honor, natura retinetur. Vel illud, Ego in Patre, nens igitur in forma servi, qui mauebat anle in Dei
et Paler in me ; et rursum, Pafer major meesl (Joan. forma, homoClirisiusJesus loculus est: (i) Adscendo
xiv, 11 et 28). In eo enim, quod in sese sunt, Dei ex drf patrem mcttmel ad palrem vesirum, et ad Dettm
Deo divinilatem cognosce : in eo vero, quod Paler nteumet ad Deumvestrum (Joan. xx, 17). Si igilur
major esi, confessionem paiernoeauctoritaiis intel- iC hoccservus, cl ad servos loculus cst; quomodo pro-
lige. Sicut et illnd est, Non polesl Filius ab se facere fessio isla non servi sit, el ad eam magis nalnram
quidquam, nisi quod videril Pairetn facienlem : qum- quocnon in naiura servi sii, transferetnr; cum ei,
cumqtteenim ille facil, eadem el Fitius facit simililer. qui in forma Dei manens formam servi assumpsit,
(Joan. v, 19). Dum non ab sc facii, ad id quod agit quasi servo ad servos communio non nisi ex eo lan-
secundum nalivilatem sibi Paler auclor est: et la- lum possit esse, quod servus est ? Pater igilur sibi
men cum quoecumque facit Pater, eadem et Filius ila ut hominibus pater esi, et Deus (5) sibi ut servis
facit similiter, non in aliud aliquid quam in Deum Deus est. El cnm boccad honiincs servos homo in
subsistit, ad facienda omnia, quoe Deus paler faciai, servi forma Jesus Chrislus loquatur; non ambigilur,
(1) Antealegebatur, nativitaiis. (4) Deus fititts, non DeusDei filius.
'. (2) Dedisti. (b) Sibi ita et servh.
(3) Deumfecit.
secundae manus operam subolct. Illi lamen suffraga- fecta nalivitas : ita atttem perfecta nalivilas snbshlat.
ttir Marlinianus, boc tanium ab eu discrepans, quod Ibi enim substituerit perinde est, ac subsisienlem
habeat pafer, non pariter. cffeccrit.
(a) Pro subsisterese, boc est, quod subsislerel, Ei\, (f) Sic ms. Marlin. Alii vero libri, Detim fecit.
Lips. et Par. perperam subsiituerunt sttbdere se. TJ Nou dispensatio lecil palrem : sed eum, qui ratione
(b) In ms. Vat. bas. ouia el demonstriitionemsui generatiunis octernocpater erat, assumpti liominis
Deus non alienat a Ckristoin Deo qum naia substiterit: Dominumconsiiiuii.
anliquo ac mauifesto c<>rruptorisausu. Hic qttw ad (</)lia mss. Vai. bas., Marlin., unus Colb. et aller
demonslrationemin se Dei, id est, quocul conspccta Sorbon. In aliis, salvo sensu, oniitlitiir verbum Dei.
Deum demoiisiraret. At pluris releri proecedensvox Deus, quoc in prius
(c)Mss. Colb., Mariin., Corb.,Germ., Vind., Silv., vulgaiis deerai.
Prat., ouorf deditti. Allib. vu, n. 22, cum cocleris (h) Sicomnes mss. per Hellenismum. Al editi, non
conseniiunt. possumttsnisi, sublato non.
Vat bas. ms. non denegalur. (i) Ariani, ut ex Augustino lib. n conl. Maximin.
e) Er., Lips. et Par. nativitatis: refellunlur velex c. 16, n. 1, discimus, conieudebani hoecChrisli verba
!d)
superioribus liis, Quod unum sttnt, proprielas ex nci- in formam seivi convenire non posse. Haccenim ,
tivitate naturmest. Mox Lipsius ex sola Erasmi con- aiebani, dixit post resurrcciioncm : atqui lunc forma
jecttira, proverbis subtitutioniset substitutio, repo- servi non ampliuserat, sed prorsus consumpia dcfe-
suit subshlentimet subsistentia: quod poslea oblinuit. cerat Qnasi vero, rcponit Augustinus , formam servi
Non nihil taiucn aliud sonat substitutio, quam stib- restirreciioneconstttnpserii, ac non potius in melius
sistentia; sicut a subshluere differt,subshtere in bis commiitaiieril:quasi non forma, qum occisa esl, fp.*a
libi vm, n. 50: utperfcclum Dettmsubsiittterit per- revixerit.
40') DE TRINITATE LIRER XI. 410
quin pater sibi ul caUerissit ex ea parte qua homo est, Aest: pater enim est ad id, quod in principio apud
ct Deussibi ut cunclis sit ex ea natura qua servus cst. Deum eratDeus Verbum. Sed cum Verbuincaro fac-
15. In ea dixil forma qua nos vocat fralres. Cliri- tum esl; manet et in Verbi Dei nativilaie, et in car-
sltts quare vermis.— Denique liunccumdem sermo- nis conslitiitione quod paler est. Pater eninv omnis
nem bujusmodi professionis ccepit exordio, ita di- carnis est Deus; sed non secundum quod Verbo Deo
cens : Vade attlem ad fratres meos, el dices illis, paicr cst. Verbum autem Deus, ncque Verbum csse
Adscendoad patrem meumet ad patrem veslrum, el ad desiil, nequecaro non fuil. Nam Verbura, quod caro
Deum meumet ad Deutn vestrum (Joan. xx, 17). factum est et babitavii in nobis, neque dum babitat
Et quaero nunc, fratres ei secundum formam Donvere Verbiim est, nequc dum Verbum caro est
Dei, anne sccundum formam servi esse inielligendi non vere Deus honio est: quia et habitare, ejus ne-
sinl : habeaique aliquod ad eum secundum ple- cesse sit esse qui maneat; et carnem fieri, ejus in-
nitudinern habitaniis in eo divinilalis (1) (a) cor- telligeudum sit esse qui uascitur. Et quod in nobis
poraiio nostra consoriium, ul in fralres ei ad id habilat, noslrae carnis assumplioesl: quia (rf) per id
quod Deusest depuiemur? Sed non ignoralet pro- quod in nobis babitat Verbum caro faclum, Deusest
phelicus spiritus , unigenito Deo qua ex parle sint in nostri corporis 385 veritale. Si igitur naturam
fratres: haecenim non lam liomo quam vcrmis lo- B detrabit Deo Verbo hpmo secundum carnem Christus
culus est, Narrabo noincntuttm fralribus meis (Psal. Jesus, vel non secundum sacramentum pietaiis Deus
xxi, 25). Et haecvermis, vel non ex conccptu com- Vcrbum homo Clirislus Jesus est; sit in naluroe con-
muniuni 384 originuin vivens, vel e profundis ler- lunieliam, quod ei secundum nos et Paler pater, et
rae vivus emergens, ad significationem assumptaeet Deus Deus esl. Quod si Deus Verbum homo Chrisltis
vivilicatseper se eliam (b) ex inferno caruis, pro- Jcsus Deus Verbum esse non destitit; communio
fessus est: totoque in psalmo passionis su;c sacra- nobis el illi ad pairem et Deuin ex ea tantum esl na-
menla prophetico spirilu proclocutns, ex ea necesse lura, (e) qua frater est: quia adscendo ad patrem
est fralres habeatdispensatione, qua passus est. No- meumel ad patretn veslrum, et ad Deum me.tiinet ad
vit sacramenlum in eo frairum etiam Apostolus Deum veslrum, non pcr id, quod unigenitus Deus
(Rom. vni, 29), ut primogenitum Gum ex morluis, Verbum est, sed per id, quod Yerbum caro factum
ita primogenitum in multis fratribus proedicans.Se- est, sit fratribus numialum.
cunduui id ergo est in mullis fralribusprimogenitus, 17. Chrislo ut Verboqtti paler est, el ut Jesu et servo
secundum quod est primogenitus ex morluis; et cum Deus est.— Non incautis autem nequc ad occasionem
sacramenlum monis in corpore sit, sacramenium impielalis incertissignificationibus sermo apostolicus
quoque fralernitalis in carne esl. Fraires iiaque ex G loquilur. Ut nunc Evangelista dictuin Domini a pro-
carne suni Deo; quia et Verbum caro faciuin est, et fessione fralrum incipiens, totius dicli professionem
habiiavit in nobis: cacteruniuiiigeniius Deus, in uni- ad cjus naturoeconsoriium docuil, (f) ex qua frater
geniii exccpiione, sine frairibus est. cst, perlinere, quia sermo cst deslinatus ad fralrcs :
16. Deuset propria et communi ratione Ckrhti est ne ad diviniiaiis eonluuieliani repularelur, quod ad
pater. — Ipse autem, univcrsitalis nostroein se con- sacramentum pietatis proedicabalur; cum cominunio
tinens ex carnis assumptionc naturam, erat quod nos ad eum nostra, qua pater nobis et sibi pater csl, et
sunvus,neque amiserat essc quod manserat; habens Deus nobis et sibi Deusest, secundum dispensatio-
ex nalivitate (c) lunc, ct ex constituiione nunc, ncmcarnis exsisteret, fratribus nobis ad eum nati-
Deum patrem. Secundum constituiionem nunc, quia vilale corporis deputandis. Nemoigitur ambigil, Deum
ex palre Deoomnia. Oinnibus enim Deus pater est, pairem esse etiam Deum Domininoslri Jesu Christi:
dum ex eo et in eo omnia sunl. Sed unigenilo Dco, sed hsec pia nostra professio non palet ad impietaiis
quia Yerbum caro factum esi, non hinctanlum paler occasionem. Deus ejus c>t : non idcirco, ut diversi
(1) Corruptio.
(a) Edili cum pluribus scriptis, corruplio. Auctori- D cuitdum constilutionem, quia cx Palre Deb omnia :
tate mss. oplimocnotacManin.,Colb., Remig. etGerm. valde perlurbale, et confiise. Emenriaiur ex mss.
praeferimuscorporalio: ouaevox ex adverso opponiiur Yult porro llilarius, Cbris:um babuisse liinc, scil,
spiritus vocabulo, quo naluram divinainsolel Hilarius anlc quam caro fieret, cx nalivitaie, qucm nunc caro
significaie. faclusex coiistiiutione carnis babct nova elcomniuni
(b) Illud ex inferno, non ad vocabulum carnis, sed nobiscum ratione Deum pairem. Pauio aliter in ms.
ad per se refereudum est; ut non caro, seri ipse in Vat. bas. sic legere esi, habensex nativitatetunc pa-
infemo fuerit. Ul enim legiinus lib. x, n. 65 : A'um- trem tanlum, ex constitittionentittcDeiim et ptlrein :
quid descendissead inferos corpus, quod in sepulcro tanium ex conslitutionenitnc Deum, quia, etc, ubi
jacuil, dicetur? Anlea voces per se non minus ad ver- posiremuin membrum nonniliil pugnat cum jiraece-
bum assumptw perlinent, quain ad vivificatw.Ideo denie : sicut ct primum cum verbis nuni. 13, nbi jam
enim Christus-vcrmis diciiur, quia caro ip^ius pro- audivimus unigenito Deo antc carnein esse Dcum et
pria virtute devirginc concepta, ipso ex inferis emer- patrem nativiiatis suae.
gente propria eiiam virtute vivilicala est. (rf) Ita ms. At edili, per id in twbis, mox pracfixa
(c) Eriili, exceplo Rad., lunc palremlantumex con- dum anle Deus esl.
slilutione : lum Er. nunc Deumet patrem tanitim ex particula
conslilutione,nunc Deum, quia ex Deo paire omnia: (e) Vat. bas. et aliquol alii mss. qua homoesl.
Lips. sublaiis prioribus vorbjs retirtuit tanlum nunC ([) In vulgatis, exquo. Reclius in mss. ex qtta. scil.
Pcutn quia ex Deo palre onuna : !'ai\ nnitc Derimsd- haitih.
411 SANCTI HILARII EPISCOPI 412
ab eo generis Deiis si|. Sed quia (a) ex Palre Deusi A — Non afferunt autcm tempora vel setales Spiriius
n.itus esl, et ex dispensationc servus est; habcat ct; diversiialem, ut non ipse alque idem Chrislus in cor-
(b) palrem, dum ex eo Deus est; et Deum suum, , pore sil, qui mansit (e) Spiritu in propheiis. Loquens
dum ex Virgine caro est. Qttod brevi aique absoluloi cnim per os sancli palriarchscDavid; Unxit le, Deits,
Apostolus sermone consiguat, dicens: Commemorans i Deus Uttisoleo exsutlationh(1)prw([) parlicipibuslith
in oralionibtismeh, ut DeusDomininoslri Jesu Cliristi, (Psal. XLIV,8), non secundum sacramentum aliud ,
palcr claritatis, del vobisspirititmsapienliwet revela- quam secundnm dispcnsationem assumpti corporis
tionis (Ephes. i, 16 ef 17). Ubi enim Jesus Cbrisius; est locutus. (<;) Nam qui nunc fratribus mandans ,
est, ibi Deus ejus est: ubi vero claritas est, ibi pater patrem eorum patrem suum et Deum eorum Deum
est. Qui iiaque Cbrislo secundum 386 clariiaiem! suum esse, lunc quoque unctum se a Deo suo proc
pater est, ideni Chrisio secundumJesuni Deus est. parlicipibus suis loquebaiur: ut dum unigeniloChrislo
Jcsumenim AiigelusCbrisluniDominiim,quem Mariai Deo Verbo pariiceps non esi, pariicejis lamen ei ex
esset paritura, cognominat (Malth. i, 21). Cselerumi ea noscerelur assumplionequacaro est. Unctio enim
Chrislum Dominum (c) Spirilum prophetia loquiiur. illa non beatie illi et incorrupiseet in natura Dei ma-
Et plerisque (d) secundum latinitalem obscuriusi nenli naiivilati profecit, sed corporis sacramenlo et
hoc diclum videlur : quia laliniias pronominibiis non II sanctificationi bominis assumpti, Petro aposloio tes-
uiitur, qusegrseciias usu honesto elnecessarioseniper tapte, cum ait: Conveiieruntenim(li) in veritalein ci-
usurpai. Ra enim scribitur : o 0so<;TOOKvpiovnp.S>v i vifafeista adversumsancium 387 luum fitiumJesitm
'iwo-ou xp«rToO,6Ko.xitp Tf.fS6i;»?f.Quomodo nobiscum, quem unxhti (Acl. IV,27). El rursum: Vossciih qtiod
si seniper pronominum consueludo esset, ila pronun- factum est verbuin per universumJttdwam, incipiens a
tiarclur : Ute Deus illius Domininostri Jesu Chrhli, Galilmapost bapthmum quod prmdicavilJoannes, Je,
itle pater illius clarituth. Per id enim, quod ille Deus; sum (2) Nazarmum,quomodounxit iltum Deus Spirilti
illius Jcsii Christi est, et ille pater illius clariiatis, sancto et virtute (Acl. x, 57 ef 58). Jesus ergo ungilur
qusedamsecundum capacitalcm sensus noslri inlelli- ad sacramenium carnis (i) regeneraloe. Et quemad-
genlia: proprielas expressa est: ut Christi ubi clarilas raodum spiritu Dei ct virtnle unctus sit, non auibi-
csi, ibi Deus pater ejus sit; ubi vero Cliristus Jesus guum est, tum cum adscendenle co de Jorriane vox
esi, ibi pater Deus suus sit; habens Deuni suum in Dei patris anriila est: Fiitus meuses tu, ego hodie cje
dispensatione^cum servus est, et (i.alrenii|i elarilate ntti te (Psat. II, 6) : ut per boc leslimoniumsanclifi-
cuiii Deus sil. caioe iii eo carnis, unctio spirilalis virtutis (j) cogno-
18. De Christout hominedictumest: Unxjt te, efc. G sceretui.
(1) Prm partkipes tttos, et sic deinceps parlicula ffiiasnunc.
prw cum accusandi casu conslruiiur, paulo post, nam (2) Nazoreum.
(a) Solus codex Vat. bas. ea;DeoPatre. jdacet cum coriice Vat. bas. ac nonnullis aliis, nam
(b) Lips. ct Par. cum ms. Martin. patrem Deian. qui nunc. Autea verbis seciindumsacrantentumlempus
Tuiii itlemms. aliusque Yat. bas. dtimex eo toto totits illud designalur, quod Chrisli corporalioneraprneces-
Deusest- Jn nonnuUisaliis, dum cx DeoDeusesl, sit, eamque adumbravit, quando v. g. AbralwmDo^
(c) Sic niss. At Rad. spirilus proplieiiw. Porro iniiium adoravit, sacramenlumfutitrm corporalionis
Chrisiuin spiritum, hoc est, Deum esse ex propheiia agnoscens, ut riicilur lib. iv, n. 27.
probaium esi loto libro IV, ct uominaiim ex verbis (/() Rad. et Er. tiiri. Lips. et Par. tiere.Verius mss.
David, quibus non tanium ungens, sed et uncius ap- poliores, in vcritate, juxla groccumin ulnOsia.;.
pellaiur Deus. (i) Hoc videiur inlelligeiiriun)ex verbis c;i|i. II in
(d) Rari. cum anliqiiiore Colb. ac nonnullis aliis Matih. n. 5j ubi ait: Ipse quidem tavacri ege.nsnon
mss. secunditinnativitalem. eral. Sed quia assumptumnb eo creaiionisnoslrwfuerat
(e) Ediii, spirilus: refraganiibiis mss. Qni man- et corpus et nomen: idco cmnein se sacramentiitnsa-
serit Spirilu, conlinuo declaratur, cum per os David lulis nosfrwexplevit.Quodibidemrepetitur l'is vcrhjs :
loculus csse perliibelur. Quo speciat illud Trrtiilliani Atque ita el prophelm leslimoniolavacro non eget, el
lib. nicontra Marcion. n. 6 : Nosquidem certi Cltri- cxempli sui anclonlutc hitmanm saltitis sqcrainenta
slum semperin prophelis loculum, Spiritttm scil. Crea- consummat, hominemel qssumptionesancfificansel
lorh. Qiiainquam llilarius Iib. n de Trin. n, 3 Spi D lavacro.
rittini in prophetis loculumlcrliam Trinilalispersonain (j) Id est, ut sanctificatin, quam homini ossumpto
priedicai. praestat spirilalis Virtus ac Verbuni assuniens, cogiip-•
(f) In mss. magno consensu , prw parlkipes fuos. scerelur. In baplismi autein ablutione habetnr lcsli
Sic ej deinceps constanter jiarticula prw copji.ingiiur moninm sapclificatoe cnrnis: scd spiriialis istius
cnm accusandi casu. Ilem quodjam obscrvaium esi, uncijoiiis cognjiio ex Pairis ipsius declaraiione prsp-
Jlilariiiui iion legisse ttngo, sed wgtteo, c<iiifinii;i|iir slalnr. Sicque, ut cap. u in Ma(|l|. n. 6, dicilur, fesli-
ex boc loco, ubi in vetiisiioribus ipss, pro unqilur, inoniutnrfe Dominomillitur cl ppntentplgtiaiihei vocis:
scripium est ttnguelur; ei ungueattir,pro ttngatiir Ex diim Filius Dei atidilu conspectuqiiemonstralur, bu-
Augusiiiio lib. li couira Maximin.c. 16, u. 5, obseiv nunem scil. et assqnipiione ^aiicijlirare pt lavacrq.
vainus obiier, hserelicosidco noltiisse bunc prppheise Eaindem qupnue Psalmographi proplictiamad Chrisli
locuin servili Chrisli foriiiai aptari posse, quoniam baplismumrctert Apgustinusl. iipontraMaxim.t-\(\,
scriptum est, Unxit te, eic, longe antequamChrhtus n. 5 : A Deo Patre, inquii, uiicfus es( FUijis, qid sic
in cante venisset. Quibus ille rcspnndel, in propiieiia homp fgctus est, utinanerfiDcns; qna tiitciioneplentis
esse prwdictum,lanquam fueril faclum, qnod eral fu- erat, irf es( Spiritu sancto. Pf-opterquodde Uloscrip-
Itirum : el hoc, quia in prwdesiiuationejcim faclum tum est, Jesus qitlemplepus Spirifp saftclorcversus est
erat, qttod sito temporefulurunterat, a Jordane, Videsis tracl. psal. u, n. 29, et lib. vpi,
(g) Eriili ciim pluribus niss. namquenunc. Magis n. 25.
 '<I5 DE TRINITATE LIRER XI." 411
19. Dc Vcrboidcmdicluinnequil inleltigi. Cumnulla A ob quam a Deo suo proe pinicipibus ungitur; et
illitts sil causa. Cttm unclus sit naiura Deus. — Cseie- propterea, quia jiislitiam dilexeril ct iniquiiaieni
runi cuiii iii principio apud Deum eral Deus Verbum, odcrit, ungatur : cur propheioc sermo non ad eain
non habetullam aut causam aut enarrationem (a) na- Chrisii naturam perlinebil, in qua ci sunt ex carnis
tur:e ejus unctio, quse nihil aliud quam esse in assumptione participes ? cura proescrtim ila se"jpro-
principio nuntiatur. Neque habuit sane (1) ungendi phelioe Spiritus lemperaverit, ut dum Deus a Deo
se per spirilum et virtuteiu Dei necessitaiem Deus : suo ungitur, sit ei et in dispensatione uncliunis quod
qui Dei et Spirilus esset et Virius. Ungittir ergo Deus Deus suus est, et in nalura quod Deus est. Deus igitur
a Deo suo proeconsortibus suis. Et si ante dispensa- ungitur : sed qusero an id, qnod in principio Deus
tionem carnis plures ex lege sunt Christi; Chrislus eral Yerbum, uncium sit ? Non ulique; nam pnsie-
nunc, qtti prae participibus ungitur, posterior in lem- rior Deo unciio est. Et cum non ea Verbi nativitas,
poreest, dum unctis pariicipibusanlefenur, Denique quod in principio apud DeumDeus erat, (d) uncta sit;
ille prophelise sernio posteriorem unctionem hanc, id in Deo neeesse est ungaiur, quod pbsterius sit in
quocin lempore esset, ostendit dicens : Dilexhti jus- dispensalione qua Deus esi. Et cum Deus a Deo suo
titiam, el odisli iniquitatem; propterea unxit le, Detts, ungitur; id ungitur, quidquidab eo inniysleriocarnis
Dcus tuus oleoexsullaiionis prm consoriibusiuis (Psal. B servile suseepluin est.
XLIV,8). Consequens el posierior causa numquam 20. Quatenus nobis sit cum Christo communio.—
referiurutprinr sit: quia meruisse aliquid, posleriiis Nemo igitur magnoepietaiis sacramenluni, quod ma-
cst, quam esse qui possit mereri. Mereri eniin ejns nifestatum in carne est, sensu impio violet, nec se
est, qui sibi ipsi meriti acquirendi auctor exsisiat. qilisquam Unigenito per substanliani divinitatis exoe-
Si igiiur nativiiati unigeiiiti Dei unciionem depuiabi- quet. Sit nobis i|le et frater et partiecps secundum
inus, qiiseunctio obimeritum djlcctae juslilioe et per- quod Yerbum carp facltim habilavit in ppbis, secun-
psae iniquitalis jpdulta sit; provectus polius per dum quod Medialpr Dei atque liominum bomo Jesus
unciionem unigenjius Deps, quain genjtus iniellige- Christus esf. Sit nobis secundum servos et comnuinis
|ur : jamque per incrementa el profeclus Deps con- pater et couiniuiiis Dens : et praeparticijiihus unclus
summabitur, qui npn natus Deus sit, sed in Deum sit sit iii ea nalura, cum privilegio licet unctus, qua
nnctus ex pieritp; et jain per causam eril Deus Cbri- parlicipes iingunlur. Sit in Mediatoris sacramenlo,
slus, et non omois causa per Deum Chrisiuni.»El ubi 389 ul nim10 veriis, ila et Deus verus, Deus ipse
illudAppstoli erjt: Omnia per388!Ps"m>^!'nPS0ifi,; ex Deo, commuiiem nobiscum babens palrem et
ipse est anleomnes,et omniaipsi conslqnt (Coloss.i, 16 Deum ip ea communione qua frater esi.
et 17) ? Deus enim Dominus Jesus Christiis, nop ob C 21. Subjectio, regni iraditio, el finis objiciunlur.—
aljqua, neqtie per ajiqua Deus esl; sed Dcus nalus Sed forte subjectio illa, reguique traiiiiio, deinde
est. Et qui ex generatione Deus esl, non posl naiivi- finis, anl natnia: aboliiio aui potcslatis defeciio aut
talein in Deum per causajn profecit : sed in eo, quod divinitalis infirniitas sit iplplligenila. flerique euim
natus est, nibil aliud (b) est nascendp, qnam Dqus iia (e) yolqiit, ut 3i!l dunv subj^Glis omnibus ppo
est. Cnm vero ungiiur ex causa ; non ad id, quod sulijicitur, per coiiditionem subjectionis Deus non
incremento non egel, (c) spectat unctionis profectus, sit; aut dum regnum Iradit, non sit in regno; aut
sed ad id, quod per incremenlum sacramenti profeclu dum finis esl, finein ejus deleciio consequalur.
egtiit unciionjs, id esl, qt per qnciionem sanctificalus 22. Respondendimodus. — Cpngruupi itaque csl,
bomo noster Chrislus exsisteret. Si igitur nunc quo- omtiem (f) sttper his aposiolici sermonis sensum
que per prophetam servi dispensatio demonslratur, (2) pertractare ; ut singulorum quorumque djciorum
(1) Unguendi. Sie et alibi. ungeo pro ungo.
(2) Codex Veron. retractare; sic infra babes, sctcramentumdktorum prmsentiumreiractemus.
(a) In ms. bas. Val omillittir vox nalurw. Prorsus I) ran.; si Eusehio credere fas est contra eumdem lib. n,
cuni aliis libris reiinenda csl, Haecopponiinr dispen- c 4, ejus verba sic referenli : Quod si regni iititittm
salionis vqcabulo, et ad Verbum Deurn referiuri Sp- aecepit homoante annos nondttm 400, eompletos,itihtl
perius ii. II, admisit llilarius causam Verbj gigneniem esl absurdi si Aposiolusaffirmet, illttm qui accepit rc-
et cpaeteriiam : bjp lanium respi|it prscexsisieniein gnum annis ab litnc tam patichsimis elapsh, ruisuni
ac meriloriam. JJbi vero subjicit aut enarralionetn, redditiiriun esse regnum Deo. Ei post pauca : Omnia
rospicit iij il}q4 Esaioc, GeneraliQitemejus quis enqr- etihn cmn posljudicium subjiciendasinl Chrislo, qttem-
rqbil ? admodumasseritur ab Apostolo, tiiinitte subjicielurei,
(b) Yerbtjm est, in vulgaiis omissum, restituiiiir qui ipsi omnia supposuit. Quocirca cum clidiceriinus
ex mss. Deinde qitam Deus esl, id esi, quaiu quod aitte liuntanamcarnem, qttam pro nobis assnmpsil Verbttm,
Deus paier es| : nisi id omne iia malis inlelligerc; relenlnmm annos 400 folos noit assumplam, enmdemipsum
scri in ipsa naiivilate sua accipii ut Deus sit, et niliil turo. Idem cognoscimus non uttrajitdicii tempusin fu-
aliud. ibid. adriii Marcellus : Quemitdmodumini-
tium habuil ita finem habiluram divinus Paitlus
(c) In aiiliquis Jibris, exspeclqt, more anliqup, sed pronuntiavit.caro,
sensu non alio. Deinceps finh, cum tradiderit regnum
suum Deo et Patri. Ilanc tamen senieniiani ex ipsa
(d) Sic mss. At edjli, unctqsil fn Deum, necesse Eusebii confcssione ibid. non sine hacsitationeasse-
est, elc rebat Marcellus.
(e) Ex subjectis Aposloli verbis, et regni el carnis (f) Vat. bas. codex cum Mariin. superioris, nou
Christi fincnv futurum proedicabat Marcellus Ancy- super lits.
415 SANCTI IIILARH EPISCOPI 416
rationeexpositaatqueedila ,sacramentitotinscapaces A Hgequm dico, dabil enim libi Dcusin omnibus intel-
per (a) universilalis intelligenliam prscbeamur. Ait leclum (II Tim. n, 7). Admonilio intelligendi ex dif-
ilaque : Quoniatn enim per hominemmors, et per ho- ficullale inlelligentise csl. Inlelligentiaevero a Deo
minem resurreclio (1) mortuorum. Quomodoenim in donura, fidei muniis cst, per quam infirmitas sensus
Adam otnnesmoriuntur, sic el in Christo otnnes (b) vi- graiiam revelaiionis merelur. Si ergo Timoiheus
vificantur. Unusqnhqueaulem (2) in suo ordine, (c) pri- apostolico testimonio homo Dei (1 Tim. vi, 11), et
midw Chrislus, deinde hi qtti sunt Ckristi, (d) qui in legilimus Paulo secundum fideni lilitis, ul inlelligat
advenlu ejus : deinde finis, cum Iradiderit regnum Deo iidinoueliir, quia ei Dominus intelligentiam in omni-
el Palri, cum evttcuaveritomnemtnaghlralum et omnein bus sit daturus; nos quoque admoneri per Aposto-
potestalem. Oportet enim illum regnare, donec ponal lum ad inielligeniiam ineniinerimus, scientes Do-
omnes inimicossub pedibus suis.Deusenim omniasub- niinuin nobis inlelligeniiani omnium prseslilurum.
jecit sub pedibus ejus. Novissimainimica (e) devicta 24. Non pudeat pravum sensum veritale percepla
est ab eo mors. Ctimaulem dixerit, Omnia subjecla demulare. — Et si forie humanse condiiionis errore
sunt, absque eo qui illi subjecit omnia. (5) (f) Cuin proesumptumaliquid sensu tencbimus, profectum in-
aulem subjecla fuerinl ei oinniu, lunc ipse subjeclus erit telligenliae per revelaiionis graiiam non recusemus :
illi, qui subjecit ci omnia, ul sil Deus omniain om- B ] Ne (i) intellexisse aliquid semel suo sensu ad id va-
nibus (I Cor. xv, 21 etseqq.). leat, ut pudeat rectius aliquid deinutando sentire. Ob
25. Quwdatn esse quw homo slaiim non capial. — quori prurieuter consulteque moderandura hsec ad
Coelesiium(</)dispensationum arcana Apostolus non Philippenses quoque idem bealus Apostolus scribit:
ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesunv Quotquotergoperfeetisumus, hmcsenliamus: et (5) st
Chrislum elecius genlium magister, quanta potest qnid (j) aliler sentilis, 391 id quoqueDeusvobhreve-
absoluti 390 sermonis significaiione demnnslrat. labit. Verumin quofestinaviinus, in ipso ingrediamur
Et qui inenarranda usque ad tertiura coelum rapius (Pkilip. ni, 15 ef 16). Non praejndicatsensus anterior
atidissel, ea tantum, quorum nalura humana capax Dei revelalioni. Nam Apostolus (6) (k) mnnuit in quo
csset, sensiii humanse intelligentiae rcvelavit : non sapiant, qui sapiunt perfecle : et his qui aliier sa-
ignorans lamen quocdam non statini posse alque au- piunt revelalionem Dei, ut id quod perfectum est sa-
dinnlur intelligi, quia infirmilas nnslra (I) (h) serius piant, exspectat. Si qui ergo profundam hanc ar-
in verum atque absolulum meulis judicium ea, quoe canoe scientioe dispensationem aliter iutellexerunt,
in aures transfunderentur, acciperet; longiore ad et per nos rectiim aliquid el probabile afTerelur; non
ciinclandum mora sensui polins quain auditui dere- pudeat eos sectindum Aposiolum per revelaiionem
licta, cum et audisse voeis sit, ct inlellexisse ratio- Dei sapere perfecte : Ncque magis ament veriiatem
nis, Deo lamen iiilelligeniisecupidis inlelligenliam nescisse (7) (/) quam oderint permansisse non veris.
revelanle. Namque ad Timoiheum per aviac ac ma- Eosenim, qui aliter sapiunt,el quibus id Deus (8)re-
tris gloriosam fidem sacris ab infantia lilteris insii- velavit , monet in id festinare, in quo ingressi fue-
lutiiin scribens plurima, hoc quoque addidit : lntel- rint: ut relicto primac ignorantiie sensu, secundum

(1) Non exstat morluorum. (6) Novit.

(2) Abest in. (7) Quain non oderint.
(5) Hsec rursnm dcsunt in codice nosiro. (8) Revelabit: melius; ut superiora apostoli verba
(4) Aliter in verum. respicial, id quoqueDeus vobh revelabit.
(5) Siqui.
(a) In vulgaiis, veritatis. Rcctius in mss. «niuerst- deius. Nobisila conslat legendumesse serius, ut prse-
latis, hoc esl toiius apostolici sermonis. fer morem texium ex conjectura emendemus. Cui
(f>)Ita plerique ac potiores mss. Editi vero, vivifi- favet ms. Carn. in quo seius; sic enim serius proniin-
cabuntur. tianl, qui linguac sunt impeditioris. Eamdem confir-
(c) Mss. Martin. et Vat. bas. initium Chrislus, con- mat quod infra, n. 50, legimusseram obsequetam.
sentiente exemplari Germ. epistolas Pauli graece ct
(i) Id est, quaeexcogitavimus, et cxistimamus nos
latine complectenli ab annis circiter mille exa- D inlellexisse, ne animis ita haereant, ut excutere illa
ruto. nos pudeat. Pessimum banc pudorem Augustinns,
(d) Dad. in adventu ejus, sine qui: cui consentit et
iv TJJ At ct cpist. xciu, n. 51, in Vincenlio Rogaiisia arguii bis
groecum, Trupovo-ia. Er., Lips. Par., qui verbis : Quid igiiur adltuc dubilas tenere quodsenlis,
in advenlumejus credidenmt, quod el habel ms. Corb. nisi id quod nunc sentis, vel aliquando non sen-
a sccunda manu : reniteniibus aliis sincerioribus cl shse,quia vel aliud defendhse conftinderis?Et dum eru-
graeco. bescis corrigere errorem, non erubesch permanerein
(e) Er. et Lips. destruelttrmors. errore : quodntique politis erubescenditm(uit.
(f) Rursum hic mss. niagno consensu omillunt
cum aulein subjecta fuerint ei omnia. (j) Plures probae noiaemss. si qiti aliler : cui Iec-
(g) In ms. Mariin. ac pluribus aliis, mysteriorum tioni prima hujus ntimcri verba, posircma autem vul-
arcana. Moxpost per Jesum Clirhtum, addit Vat. bas. gatse favent.
ms., et Deum pairem: quse verba in nullo alio codice cuni (k) Edili et aliquol scripli, novil. Magis placct
occurrunt, quamvis exstent iniiio epist. ad Gal. quo castigatioribus mss. nwnuil.
hic respicilur. (I) In mss. Val. bas., Martin. etRemig., quamnon
(h) Corb. aliique posierioris oevimss. cum Bad., oderint: malc Tum permanshse,id cst, tam diu ad-
Er. et Lips. oliler. Yal. b.as., Colb., Martin. clalia hsesisse. Deinde prcepositiunemin, anic non veris ab
NClustacxcmplaria cum Par., swpius, Romig., nc~ Erasmo addiiarn. i?iisliiMmu« ex /iric nm<
417 DE TRINITATE LIRER XI. 418
propositrc fesiinationis ingressum, (a) rcvelationem* 28. Eripilur eh fiuem csse ttboliiwnem. Finis qttid
perfectoe intelligenliac consequanlur. Ingrediainur sit. — Finis itaquc legis Cliristus esl : ct quscro
itaque in quo fesiiiiavimus. Et si forie festinaiionem ulrum abolitio legis Christus slt, anne perfeclio? Sed
noslram devii itincris error moratur; per revclatio- si Iegem Christus, qui finis ejus est, non dissolvit,
nem lamen Dei in id quod festinavimus rursutn iu- sed adimplet, secundum quod ait : A^ottveni tegem
gressi, fesiinationis noslr;c non demulemus ingres- solvere, scd adimplere (Mallh. v, 17); finis non de-
sura. Festinavimus enim ad Cbristum Jesum Domi- fectio est, sed consummala perfcctio. Tendunt enim
num gloriae et regera aeternorum soeculorum, in quo ad linem omnia, non ut noii sint, sed uti in eo, ad
restaurata sunt omnia in coalisct in lerra, cui con- quod lelenderint, maneant. Et propter finem omnia;
stant omnia, in quo et cum quo semper mnnebinius. caeterum finis ad aliud aliquid non referlur. Sed cum
In bis ergo ingressi sapimus perlecte : cl si quid ali- frais (rf) omnia sit, manens ipse sibi lotus cst. Et
ler sapimus, Deus nobis id quod perfeclc sapitur re- quia non excedens ex sese ulli alii tempori aut rei
velabit. Ilaque secuudum a|iostolicam fidem sacra- potius quam sibi proficil; ad finem ipsum semjier in-
menttim dictorum procsentium retractemus; el co lentiospei omnis extenditur. Ei idcirco Domiiuisre-
modo, quo superius a nobis traclaia sunt omnia, ut ligiosocfidei palientiam fini se reservanlem, ita ad-
omnem impioevolunlaiis sensuni sub dictis aposto- \ hortatur : Beatus qui permanseril usque. in finem
licis (6) pracceplum ex ipsa fidei apostolicx verilate (Maiih. x, 22), non utique ut sit beala defectio, et
prodamus. non esse sit fruclus, et merces fidei (e) sui cujusque
25. Tria in qitwstionemvocata. — Tria igilur se • couslittiaiur abolitio : sed quia finis proposilsc beati-
cundum dictorum ordinem in quocslionemvocanttir, tudinis inexcessus modus est, beali snnt qui usque
priinuni flnis, deinde iraditio, deinde subjeciio : ut ad flnem consummandoebeaiitudinis manscrint, non
per hoecaut desinat Christus in line, aut regnura ullra se fidelis spei exspcctalione tendentc Finis ita-
tradendo non leneat, aut extra Dei naluram Deo sub- que esl inanendi immobilis ad quem lenditur slatus.
jeclus exsistat. Denique Apostolusimpielalis finem ad desinendime-
26. Objectorum Pattli verborum connexio. — Ac tum proemonens, ait : Quorum finis est interitiis,
primum noscendum est, non bunc ordinem aposlo- noslra autem (f) exspectatio in cwlis esl (Philip. III ,
licac esse doctrinac. Primum enim regni iradiiio est, 19 ef 20). Si itaque et bealis et impiis finis est, et
deinde subjectio , postremo fiuis. Sed singulis qui- finis intelligitur esse defeclio: religionem atque im-
busque causis propria quarumque causarum genera pielatem finis exocquat,393 pi» (</)ulrumqiie per
subjecta sunl: ut dum rcs singulacin res alias desi- consiiiutuin fineiii sil in commttne non esse. Et ubi
nant, habeat semper subjaceniem sibi causam causa '<exspeclaiio nostra in coelisest, si per ftneni esse se-
pnecedens. Finis enim erii; 392 sea<cun| tradide- cunilum impios (ad instar impiorum) desinamus?
rit regnum Deo. Tradet auiem rcgnum; sed cum Quod si sanciis exspectaiio, impiis vero finis debitus
evacuaverit oinnem magistratum et oinnem potesta- esse dicitur : lamen ne sic quidem linis credilur esse
tem. Evacuabil autcm omnem magisiratum el potes- defeclio; quia qu.e pcena impietalis est, omnino non
latem, qnia oportet eum regnare. Regnabit autem, esse ad pcenarnm ultricium sensum, causa in his per
donec ponat omnes inimicos sub pedibus suis. Ponet defeciionem sui non cxHtanle paliendi? Finis itaque
vero inimieos sub pedibus suis; quia Deus ei subje- esl indcnuitandocconstiiuiionis maiiHira perfectio :
cil omnia sub pedibus ejus. Subjccit autem Dcus iia, quocet beaiitudini reservala, el impieiali est prse-
ul novissima ab co mors inimica viucatur. Dchinc parata.
subjectis omnibus ei, praeter eum qui subjecit ci 29. Regni traditionemnonesse regnandi de[eciionem.
omnia ; lunc subjicietur ipse subjicienli sibi omnia. — Nunc igilur quia j'am ambigi non polest, in fine
Subjeclionis vero causa non alia est, quam ut sit non defectionem , sed non excessuram constiiulio-
Dcus omnia in omnibus. Finis ilaque est, esse Deum nem esse intelligendam , quamquam adbuc qusedam
oninia in oninibus. in ipsa dicti absolutione sint reservala: tamen his
27. Quid obtendanthwreiki. — Et quserendumnunc ) tantum ad significationera sensus demonslratis , vi-
anlc omnia est, an finis defeclio sit, an tradilio deamus an traditio regni defeetio sil inlelligenda re-
amissio sit, an subjectio infirmitas sit. Quoesi his gnandi; ul quod tradil Filius Pairi, Iradendo non
sibi contrariis non subjacebunt, crunt in ea intelli- teneal. Quod si quis stullsc impietatis furore conlen-
gcniiocveritaie (c) qua dicta sunt. det; fateatur necesse est Patrem , cuni tradidit om-

(a) Solus codex Vat. bas., revelationisperfeclw in-
lelligenliam Tum plerique, conscqtiamur.
(b) Apud Rad. et Er., decepium. Apud Lips. et
Pai-,, prwreplum: non ita male. In mss. Vat. bas. et
Martin., prwcepth. In coeteris, prwceplum, id est,
confer verba nuin. 7.
proeconceptum.Cum hisdicta
(c) Mariin. ms. qum sunt.
(d) Edili, omniumsit. Concinnius mss. omniasil:
quod inCorb. corrumpere perperam lentavitsecunda
manus.
(e) In vnlgaiis, suo:. Reciius in mss. sui, scil. a6o-
litio: quoebeata esse nequit, quia defeclio non est
beatitudinis capax. Mox inexcessus, id est, quo ultra
tendii nequeai.
([) Aliquot mss. recenliorcs, conversatio.
(g) Apud Rad., utrique: probe, si faverent scripli.
In reliquis edit. utrimque. Al in mss. magno con-
sensu, utrumque; quod de religione et impietale proe-
dicalum, ad non esse referatur necesse est.
419 SANCTIHILAIUIEPISCOPI 420
nia Filio, amisisse tradendo , si Iradidisse tradilis A 51. Christo jam subjecla sunl, qua dicuntur stibji-
cgere significel. Aitenim Dominus, Omnia mihitra- cienda, — Et (f) quod sit, secundum hanc eanidem
dila sunt a patre meo (Luc. x , "22);et rursuin : Data fidei nostrse spem intelligenritimesl. Nam resurgcn-
esl mihi omnis poieslas in cwloel in terra (Maitk. lem a mortuis Dominiim Jcsum Chrislum sedcre a
xxvui, 18). Si igiiur tradidisse caruisse esi; Paler dextris Dei, non ignorabile est, eiiam Apostolo tes-
quoque his qtiaededit caruil. Quod si Paier traden- lante, cum ail: Secundum operationempotentiw for-
do non caruii; ne Fitius qiiidem inlelligi poiest his tiittdinis ejus , quam operalus esl in Chrhlo, ciim eum
cgere qua? iradit. Ergo si tradidisse omnia, his ip- excitavita morltih, el collocavil ad dexteramsuam in
sis qusc tradidit non videtur eguisse ; reliquum est, cwlis super omnem principalumel polestatemet virtu-
ut iu iradeudo dispensatioiiiscausa noscatur,((i)curct lem et dominutionem,el omnenomen quod iwminaiur
Paier tradendo non careai, clFilius dando uonegeat. non solumin hoc swculo, sed et in fuluro , et oinnia
50. Subjectio Ckrhli non lutmititalemsonal, sed subjecit sttb pedibusejits (Epkes. i, 19 ef seqq). Apo-
dispensationem.— De subjeclioue auieni, ne quid in stolicus nainijue sermo secundiimDei polesiatem pro
ca coiitunieliosumFiliodejjutctur, cum alia nonnulla faciisjam fulura signilical. Quseenim per adimple-
fiilei noslrac opilulenlur, praecipue lanicn sibi hic tionem lemporiun sunl gerenda, ea jam in Chrisio,
ipse locus adcrii. Et primum coramunemsensum in- B in quo omnis est (g) pleniiudo, consislunt: ct quse-
terrogo, ulrum nunc subjeciionem ila iiilelligendam cumque futura eruiu, dispensalionis in his polius est
putetnus, lamquain serviiutem dominatui, aut iufir- ordo, quain novitas. Subjccil enim omnia Deus sub
miiaiem virluti, aut honori iiihonoraiiouem conira- pedibusejus, licel adhuc subjicicnda sint: ut in eb ,
riis qualitatibus siibdiinus , ul Filius secundum li;i'e quod subjecta suni, Christi iudemutabilissii poles-
Doo patri sit dissidentis naluroe diversilate sulijec- las ; ineovero, quod subjicienda sunl, secundum
tus Quod si ita exisiimabitiir, erroreui hunc opinio- pleiiiiudinem leniporum succedeniiuin ad linemseia-
nis humanoeaposlolici sermonis cautela prohibebit. Itiiii profecius sil.
Subjeclis enim sibi omnibus, lunc (b) suJjjiciendum 52. Evacuatio quid, Illius a subjectionedhcrimen.
subjicienti sibi umniaait: et per id, quod tunc sub- — Omnem auleni conlrariam virtuiem cvacuaiidam
juiciur, dispensationem signilicavit in (emporc esse non obscura cogniiio esi, et huiic aeris priuci-
Nam si subjectionem aliud sentiemus, etsi tunc sub- pem et spiritalis nequiiiscpoicstalem oeieino iuteri-
jicetur, 394 cerle subjectus niodo non esl: el ef- tui (/() Iradeudum, secundum illud : Discedilea me,
liciemus eura dissidentem et iiisolciuem et impium, maledicti, in ignem wternum, quein prwparavitpater
quem necessilas lemporis lamquam fracto el com- meusdiabolo el 395 angelh ejus (Maitk. xxv, 41).
presso tyrannicsc impielatis luniore, in seram obse- C: Kvacuatioautem non idem est, quod subjectio. Nam
quelam sit subdilura. Et ubi illud erit; Non venivo- evacuare adversanlem poiestatem, hoc est jus po-
luntatemineam facere, sed voluntalemejus qui misil testaiis auferre ne maneat, el per potestalis evacua-
me (Joan. vi, 58); et rursum : Propterea Pater di- lionem, regui esl abolere doniinatum. De quo et Do-
ligit me, quia omniaquwplacila sunl ei (c) facio (Joan. minus lestalus esl dicens , Regnummeumnonesl de
viii, 29); sed et illud : Pafer, fiat voluntastua (Matllt. koc smcttto (Joan. xvm, 56): hunc eumdem regni
xxvi, 40); vel boc Apostoli: Humiliavitse faclus obe- islius polcntem mundi principem ante (i) testatus,
diensusquead mortem(Pkilip. n , 8) ? Et qui se hu- cujus potestas desinel regni sui cvacuala dominatu
railiat, habet boc in natura ne liumilis sii; ct qui fit (Joan. xvi, 21). Subjeclio vero, quseel obedienlioe
obcdiens, suscipit ex voluntate quod obedit, duiii et fidci est, eadem vel concessionisvel dcmutaiionis
per id, quod se humiliat, fii obediens. Unigonitus demonstralio esl.
ilaque Deus liumilians se, ct obediens Patri usque ad 55. Qtiatenusquod Cltrislussibi subjecil, subjeceril
raortem crucis, (rf)quogenere , cum subjccla ci om- eiPater. — Evacuatis ilaque magistraiibus, subji-
nia sint, tunc subjicieiidus ipse Patri inieliigetur ? cieniur inimici ejus. Ita autem subjicieniur, ul ipse
nisj quod subjectio ha:c non novocobedieniiae, sed " sibi subjieial. Iia vero subjiciei, ut ei subjiciat Deus.
(e) ilispensandisacramenti est; quia et oJvsequelajara Anne ignoravit Aposlolus dicii evangelici virluteni,
maneat, et in tempore sil ineuuda subjeclio? Nihil cuin ail: iVemovenilad me, nisi pater meusadducal
itaque nunc aliud subjectionis significatio,quam mys- illttm (I) (;') ad me (Joan. vi, 44); cum tamen scrip-
terii demonsiraiio est. lum sit : Nemo vadil ad Patrem , nisi per me (Joan.
(1) Verba, ad me, desunt in codice Veron.
(a) Lips. et Par. el aliquol mss. , cum, Al Bad. , quid sif. Vat. bas. ms., quodita sil. Alii, quod sit,
Er. et mss. plures ac potiores, cur, id est, ob quara puta mysteiium.
dispensalionis causam. (o) Lips. et Par. ptenitudo divinitalis reluctanti-
(b) lta mss. Atediti, subjiciendus; et mox erit, bus aliis libris. Deiudeediti, exce|>loPar., constiluit:
pro «if. quw cum (utura eruiit, dhpensationis, etc.
(c) Martin. ms. facio semper. (h) Editi, tradendam: absque auclorilate mss.
(d) In mss. bas. Val. et Marlin. hic additur vcr-- (i) Puta his Joan. xvi, 11: Princeps mundi Imjus
bum fit. Tuni post quo genere, supple , subjec jain jitdicattts esl. Moxcx poiioribus mss. reposui-
tionh. mtis evacuuta, pro evacualo.I)e polestate diaboli in
(e) Bad. et Er., dhpensalio sacramenlL regna munriivirietracl. Psal. n, n. 42.
([) Lips. et Par. post Er. , quid illud tit. Bad., (j) Verba ad meaddirausex mss. cum quibus mox
itl DE TRINITATE LIBER XI. 422
xiv, 6)? ut nuncipse sibi inimicos subjicit, et tamen A Evangelium quidem iiinnki propter vos , secundmn
Deus ei subjecil; oiiine per boc opus ejus , Dei in eo eleclionemautem dilecti propier patres (Rom. xi, 28).
esse opus leslans. El ciiin non nisi per eum eundum Hos ergo inimicos crucis Christi meniinimus: sed
ad Patrem sil; ad eum lamcn , nisi Pater adduxerit, quia diecii propler jialres sunt, scimus eos subjec-
non venilur. Nam dum filius Dei inlelligilur, palernae tioni rcservaios , secundum quod diciura est: Non
in eo naluroe verilas discitur. Alque ita et coguito enim volo vos ignorare, fratres, sacrainentum Iwc , ul
(a) FilioDeus pater advocat, et credito Filio Pater sus- non silis vobh sapienles: quoniam ex parle obtusio
cipii: quia significaiio et cognitio Patris in Filio fac-laest in Israel, quoad usqtte plenitudo naiionum in-
(/>)sit per siguificaiionem in sc Deipatris, religiosos Iret; el sic omnisJsraet(f) liberabilur, sicut scriptum
nos in eum paterna religione(l) (c) perferentis. Ad- est (Esai. LIX,20 ef seqq.), El venieta Sion, qui libe-
ducit ergo ita Pater, (d) dum quod principale cst pa- ret, (4) efarerfdf impietatesab Jaeob, et hocillis ame tes-
lercreditur. Ad Palrem auiem nemo vadit nisi per tamenlumest, cum abstulero iniquilaleseorum(Ibid.25
Filium : quia cessante in nobis fide Filii, ignorabilis ef seqq). lnimici ergo subjicientur sub pedibus ejus.
Paierest, (2) non adiluris ad palernam religiooem , 55. Subjiciuntur, qualenus gloriwChrhti conformes.
nisi prius Filii veneratione suscepta. Aique ita Filio — Sed subjectionem illam quid consequalur, inlel
cognito , ad vitoenos seiernitalem Paler adducit et, j8 ligendum est, ncmpe illud, (g) Novissimedevicta est
suscipit: cl ulrumquc per Filium esl, dum prseriica- ab eo mors (I Cor. xv, 26). Devictio aulem mortis
tione per eura Patris, et perducil ad eum Pater, nihil aliud quam resurreclio ex mortuis est: cum i.n-
et ad Pairem ipse dedueit. Ad absolutiorem ila- leriius corruptione cessante, vivoe jam coeleslisque
que dicti praeseutis inlelligenliam commemoratioi naiurae consiiiualur seterniias, secundum quod dic-
sacramciiti islius fuit necessaria, ut pcr Filium cs- lum est: Oportel enim corruptivum isttid induerein-
set, quod Pater nos et adducit el suscipil: el per corruptionem, et morlide istud induere immortalilatem.
boc intelligeremus, 396 quatenus quod ipse sibii Cum autem mortale hlud induerit immorlaliiatem,
subjecit, Deus ci subjecit. Dci scilicct in co liaturai fuuc fiel verbumquod scriplum esl: Absorpla est mors
per naiiviiatein manenle, el ea quoc ipse agit ageiile; (h) in conlentione. Ubi esf mors aculeus tuus? Ubi esl
dutn ita agit, ut ea Deus agal; et lamen ipse ea ,, inors contentiotua ? (Ibtd. 55). In subjectione itaque
quse Deus egcril, agal: ita lanieu , (5) (e) ut in eoi ininiicorum mors vincitur: etmorle victa, imniorla-
quod ipse agit, filius Dei agere inlelligaiur; in eoi litaiis vita succedit. Quaeautem subjectionis perfecla
vero quod Deus agit, paiemoe in eo naturae ut in filioi illa post fideisubjeclionem proprietas sit, idem Apo-
proprielas senliatur exsislere. stolus testatus est, cumait, Qui trunsfigurabil corpus
54. Qui inimiciChristo sint subjiciendi. — Evacua- Immililathnoslrw(i)conforme397 eorporigloriwsuw;
tis ilaque magistralibus et potestatibus, subjicicntur• secundumefficaciwsuw opera, qua possit subjicere sibi
ci sub pedibus inimici ejus. El quos iuimicos intelligii amnia (Philipp. m, 21). Subjeclio itaque eliam ea
oporteat, idem Apostolus docuit, dicens : Secundumi esl, quae est ex natura in nalurara (j) concessio:
(1) Perfectos. (5) Parlicula ut abest.
(2) Non adiluris paternam religtonem. (i) Et avertet, juxta grsecum «7roorpij}ss.
magis placuit «f nunc ipse , quam cum vulgatis, El! (f) In ms. Marlin. salvabiiur: et inox, peccala eo-
iiunc ipse. rtitn, noii iniquilales eorutn.
(a) In codice Yal. bas., filio Deo Pater. (g) In excusis , novhsima. Exslat quidem supra
n. 2-2,itovhsima inimica. At bic magno consensu lia-
(b) Verbum sit ab Erasmo conira mss. fidem ex- beul mss. novissime.
punctum resiituimus.Tum in velusliore ms. acGerm. (Ii) Pro grseco eis vtxo?,in vicloriam, legil Hilarius
per signiftcalioneinejus. Quod posituin videri |iolest aut interpres queni se<|uitur, ug vsi/.o;. Imo in psal.
niore Gra-corum, siniilibus Iocis vulgo dicentium TOO 1 LIX, n. 14, lectionem
h lauTw, pro qui in se esl. utramque simul admiliit, ei in
unum componit.
(c) Iia mss. Remig. et Theod. faventibus Colb.,, (i) Uims ms. Vatic., alter Colb. et Sorbon. con-
Corb. ac plerisque aliis, in quibus perferentes: faci- formes faciens ; quomodo supra lib. ix , n. 8, iii qui-
lis enim et frequens estin veteribus liliris t in e mu- busdam mss. legi observatum est.
lalio fsicque sensus est, fidem ei cultum Patris adI Jj (j) Coibeiensis codex ab aniiqua manu ad margi-
lidem et cultum Filii nos perferre , Palre nos in ses nem prse se fert, Caufe: sed cautelam stiam secum
religiosos perferente in Filium. Si quis per(erettles habet ipse locus, dum slalim subjicitur , Definit au-
malit qiiain perferenlh , non multum repugnabimus. tem, non ul iwn sil, elc Neque crediderim Hilarium
Loco perfereiilis'', habent duo mss. perfeclos. Unusi ab Augustino nolari Serm. cont. Arian. cap. 57, ubi
aulem Valic cum Vind. el Silv., pafenwm religio- ail : Quamvh non defuerinl, qui illam tunc Filii sttb-
nem perferentcsperfectos. At apud Bad. in palernami jectionem ipsius humanm formw in divinam substan-
religionemperferente. In reliquis editis, paterna reli- tiam commiitationemintelligendam putaverint; tam-
gione perfeclos adducit. Adducit ergo: ubi verbumi qiwin hoc cnique rei subjkiutur, quod in eam verlilur et
adducil repelitur absque ulla aueloritate. mutatur. Hanc aulem opinioneni ipsoruinmet Aria-
(d) Editi, ditm principale Paler. Reclius mss., dumj norum fuisse ex eodcm Augusiino lib. n conlra
quodprincipale est, eic Sic supra n. 2, de Filio : stj Maximin. c 16 jam indicavinius num. 14. Eadem
efiain td, quod principale est, natum negabit. Utrobi- Sabellianis ac Marcionitis altribuit Ambrosius lib. v
que principate ad proprielalem refertur. de Fide c. 15, n. 162 : Sabelliani, inquil, ef Mar-
cionitwdicunl, quod hwc futura sit Chrisli ad Deuin
(e) Abest parlicula u( a tribus mss. Colbertinis > , palrem subjeclio, ut in Palrem Filius refundalur. At
uno Sorbon., Germ. et Martin. vero Hilario hic vox nalura, non corporum ipsorum
425 SANCTl HILARIIEPISCOPI 424
dum a se secundum quod est desinens , ei subjici- A qui Itabeltiures (1) (rf) audiendi, audial (Matilt. xui,
lur, cujus concedil in formam. Desinit auiem, non 40 el seqq.). Numquid non omnibus naluralescorpo-
ut iion sit, sed ut proficiat: Utque ex demuiatione ralesque aurcs ad diclorum audicnliam patenl, tit ad
subditus, iu spcciem susccpli altefius geueris trans- audiendum dominica admonitione (e) fuerit necessa-
eundo. riuiii? Sed sacranienli scientiam Dominus insinuans,
56. Filii subjectio, gloriw puteriw consortium.— auditionem doctrinae lidelis exegil. Jn consumma-
Denique ut sacramenli hujus cssel ralio absoluta, lione itaque soeculidc rcgno cjus scandala auferun-
post novissiine devictam mortem, lum ait: Cuiii au- lur. Hubenius ergo regiianiem Dominum secundum
tem dixerit, Omnia subjectasuiit, absqueeo qui stibje- corporis claritalem, quo usque scandala auferantur.
cil ei omnia, tunc ipse subjcclttseril illi, qui ei sub- Habemus rursum confornies nos gloriw corporis sui
jecil omnia, ui sil Deusomniain omnibus(I. Cor. xv, in regno Patris, tamquam in solis ciaritaie fulgentes :
26ef ser/fl.).Primus igitur sacramenti gradusest, sub- ([) in qua habituni regui sui Apostolisin monle trans-
jecta esse ei omnia; et tunc ipsiim subjectum lieri formalus ostcndii.
subjicienti sibi omnia : tit queuiadmodum nos glorioc 59. Gloriam impertiens, tradil nos regnuttiDeosine
regnantis corporis sui subdimur, eodem rurstim sa- regni sui damno. Regnum iradiitim, nos. TradensCttri-
cramento (a) ipse regnans in gloria corporis subji- ]} stus, et hoc quatenus honw.—Tradet ergo regnum Deo
cienti sibi universa subdatur. Subdimur aulem glo- patri: non ita, taniqtiam Iradens poteslale concedat,
rioc corporis sui, ut in ea simus (b) claritaie, qua sed quod nos conforincs glorioccorporis sui facii re-
reguat in corpore: quia corpori ejus conformes eri- gnuni Dei erimus. Non eniin aii : Tradet suuin re-
mus. gnum ; sed Tradel regnutn (l Cor. xv, 24), effectos
57. Corporis Christi gloria. — Et quidem gloriam nos per glorificalioiiem corporis sui regnum Deotra-
regnantis nunc corporis sui Evangelica non lacent. diturus. Nos itaque trariet in rcgnum , secunduin boc
Ita enim scribiiur, Domino dicente : Atnen dico in Evangeliisdictum : Venile,bencdiclipalris mei,pos-
vobh, quoniam sunl atiqui rfe adslantibus islis, qui sidele prwparalum vobh regnum u constituitonemundi
non gustabunl mortem, donec videanl filium liominis (Mattli. xxv, 54). Fulgebunl ergo jusii ut sol in regno
venienlemin regno suo ( Mattli. xvi, 28 ). Ei fucttim palris eorum. Tradet enim Filius Dco regnum eos,
est posl dies sex, assumpsit Jesus Petrttm etJacobum quos vocavil in regnnm, qiiibns et bcatiiuriinemsacra-
el Joannem (ratrem ejus, et ducil illos in montem ex- mcnti hujus spopondit riicens : (i) Beali tnuiidocorde ,
celsum seorsum, el transfiguratus est Jesus anle eos , quoniam ipsi Dettm videbunl (Malllt. v, 8). Rcgnans
el resplenduit faciesejus ul sol, vestimentaatitetn ejus ilaque averiel scandala, el tunc justi in regno Palris
facta sunt skul nix (Matlh. xvn , 1 ef 2). Gloria ita- C lamquam sol fulgebunt. Tradet autem Deo patri rc-
que venientis in rcgnum corporis Apostolis dcmon- giium : et tunc quos regnum Dco tradidcrit, Deum
Slrata cst :Nam iu habiluDoniinus gloriossc (c)lrans- videbuni. (g) Et quod regnum, ipse testaius est di-
formatiouis susc constilit, regnantis corporis sui cens ad Apostolns : /u vdbisenim esl regnum Dei
clariiate patefacla. (Luc xvii, 21). Regnans itaque rcgnutn tradet. Et
58. Consortittmillius nobh proinissum.— Et hujus si quis quaerat quis iste sit tradens regnum, audiet:
quidem glorise suse consorlium Aposlolis pollicens, Chrhlus resurrexit a mortuis, 399 primitiwdormien-
ait: Sic eril in consummaiioneswculi. Mittet ftliiis tittm; quonictmper Iwminemmors, ei per hominemre-
hominis angelos398 suos , et coUigentde regno ejus surrectio morluorum (I Cur. xv, 2I).Omnis cnim bic
omnia scandala et qui faciunl iniquitalem, et mittet niiiic praesenlisquacstionisse.rniode sacramenlo cor-
eos in caminumignis; ibi eril flelus el slridor dentium. poris est, quia Christus priniitiocex mortuis est. Quo
Tunc jusli (ulgebunl skut sol in regno patris eorum: aulem Cbrislus mysterio cx mortuis resurrexit, Apo-
(1) Non extat audiendi in nostro codice.
(2) Beati mundi corde cum groeco, p.axixpioi oi /.afia.poiTVIzafSia.
essenliam significat, sed qualitatem : quod aperle de- D paucis hic aperit Hilarius : ut quemadmodum snbji-
claralur tract. psal. u, n. 41 : Confracta reparabil cimur Chrislo, qualenus ejus glorise conformes; ita
(corpora), nou ea;alitt aitqua, sed ex veleri alque ipsa Chrislus Deosubriaiur, quatenus secundum homiiieni
originh suw materie speciem complaciti sibi decoris divinseclaritatis consors cflicitur. Haecconfer, si lu-
imperiiens : ut corruptibiliumcorporumin incorruptio- bet, cum tract. psal. LXVII , n. 57.
nis (jloriam resurrectio, non interilu naluram periinal, (c) Martin. et Vat. bas. mss. transfigurationis.Al
sed qualilalis coiidilionedemtiiel.Non enitnaliud cor- ad calcem numeri subseq. ciini ccteris conseniiunt.
pus quumvhin aliud resurget, etc. Non minus lucu- (d) Verbum audiendi desideratur in omnibus propc
lentiis est locus tract. psal. LV, II. 12. Ideo autem , mss., quamquam exslaiiiu vctustiore Colb.
puto, dixit sanctus Doctor naturam muiari, ciim so- (e) Apud Er. et Lips. [uerit optts: renitenlibus aliis
lam qualitaium noviiaiem iiitelligcret, quod gloriosoe libris, in quibus cuni eadem vi legere esl, fueril ne-
dotes non sinl naturales corporum qualiiates, sed cessarium.
potius quaedaindivinaccondilionis procrogativoe.Unde (f) Vat. bas. ms. ac Martin. inquoliabituseregni.
in omnibus liis locis nalurm nomiiie naturaleiii inlei- Vocem regni omitlit Colb.; nil iiiimiiies. Huc facit
ligit conditionem. illud cap. XVIIin Matlh. n. 2 : Posf dies sex, gtorim
(a) Vai. bas. ms., unus Colb., aller Sorbon. ct dominicmhubitusoslenditur... regni cmlestishonor prw-
Mariin. ipse sibi regnans. figuralur.
(b) In vulgalis, corporisclaritale. Vox corporh abest (g) Ex mss. addimus particulam ef. Deinde post
a mss. Quid de toto subjeciionis myslerio sentiat, quod regnum, lacilura esl verbum tradet.
 425 DE TRINITATE LIBER XI. 4i6
slolo dicenle noscaiiius : Memcnto (I) Cltrhlum a: A quod 400 non esl> non habcns in defcctionc ila sc
mortuis resurrexisse, de semineDavid (II Tittt. u, 8) : carere, ne non sit.
morlem itaquc ct resurreclionem cx ea lanium do- 41. Prwdtcla ex Evangeliis confirmanlur. — Et
ccus dispensatione esse, qua caro est. quamquam ad intclligenliie bujus religiosam securi-
40. Subjectionh Chrisli causa, ut sil Deus omniai tatem sufficiat nobis apostolica aucioritas, subjicien-
in omnibus. Qui irf fiat. — Regnat autem in hoc co- dum esse (e) in lempore et per dispensationem Do-
dem glorioso jam suo corpore, donec evacualis ma- minum Jesum Cltrislum primilias dormienlium, ut
gistratibus, et morie devicta subjiciat sibi inimicos. sit Deus oinnia in omnibus : perquod non divinilalis
El qiiidem ab Aposlolo scrvalus hic modusesl, ut' infirmitas est, scd assumptionis profeclus, dum
magistratibus etpoteslalibus cvacuatio, inimicis vcroi bomo et Deus, jara Deus ([) lolum ost : lamcn nc
subjectio depularetur. Quibus subjeclis, subjicietur forie, quia ct clarificaium in corpore dum in co rc-
siibjicienti sibi omnia, (2) Dominus (n) scilicet, uf! gnat, et postea subjiciendum ul Deus omnia in oin-
sif Deusomuia in omtiibus(I Cor. xv, 28), (f>).naturse: nibus sit credimus, non etianv ex Evangeliis proc-
assumpti corporis nostri ualura paternoc diviuitaiisi sumpsisse exislimemur; fidei noslrse leslimonitim
invecla. Per id enim erit omnia in omnibus Deus, non solum apostolicorum, sed eliam dominicoruni
quia secundum dispensalionem ex Deo et bominei B dietorum professione est adstruendum; ut quod lo-
hominum Deique Mcdiator, habeiis in se ex dispen- quenle Paulo Clirislus loculus est, id ante Paulum
satione quod carnis est, adepturus in omnibus ex: Christus ipse sit jam Iocutus.
subjeclione (c) quod Dei est, ne ex parle Deus sit, , 42. De ftlii hominisgloria. — Dispensationem ila-
sed Deus tolus. Non alia itaque subjectionis causai que glorioe bujus Aposlolis suis absolula verborum
est, quam ut orania in omnibus Deus sit, nulla ex signilicaiione demonslrans ait : Nunc glorificalus est
parte lerreni in eo corporis residente natura, (rf) utl filius hominis, et Deus gloriftcalusest in eo. Si Detts
ante in se duos continens, nunc Deus laiitum sit; ; gloriftcalus estineo, et Detts gtorificaviteiim in se,
non abjecto corpore, sed ex subjectionc translato; ; el Deus protinus (5) glorificavil(g) cum (Joan. xm, 51
neque per defectionera abolito, sed ex clarificatione: el 52). Habemus primum gloriam filii bominis, deinde
mulalo; acquirens sibi Deo potius honiinem , quam in filio hominis Dei gloriam, (It) in eo quod diclum
Detiin pcr hominem amiltcns. Subjeclus vero ob id, est : iVunc honorificatus est ftlius Iwminis, cf Detts
non ui non sit, sed ut onuiia in omnibus Deus sii; Iwnorificatusesl in eo. Hoc enim primuin spectat ad
liabens in sacramenlo subjectionis csse ac manere: corporis gloriam, (i) quoc ex naluroe divinoe conso-
(1) Chrtstum Jesum cum grocco. C (5) Glorificabit.
(2) JDcoscilket.
(a) Aliquot mss. cum vulgatis, Deo scilket. Veriusi dum in tempore, ac proinde quatenus tempori ob*
sinceriores duo Colb., Gcriu., Remig., Sorbon., eic noxius est, non qnatenus aternus ; adeoque per clis-
Dominus scilicet. pensalionem, et non cx naturali ncccssitaie. Ex quo
(b) Remigianus codex , natura assumpli corporis: sumil, divinilalis infiriniiatem ex ea subjeclinuc pcr-
noslri naturm, etc E regione liujus loci in Corbeiensii peram concludi. Ila fere Ambrosius Iib. v de Fide,
codice rursum adscripsil antiqua manus , Caute lege. C. 15, n. 1C4: Videmusquia nondiim subjectutit, seci
IIoc tanlum cavendtun, ne naliirw vocabuluin aliter subjiciendttmesse Scriptura coiniiiemorat....Nullcticji-
inlelligatur , qiiam inlellexit nosier doctor , qui na- lur servilisin Clirisli divinilalestibjcctio.
luram Palris vocavit naiurales quasdaui paternoc rii-
vinitatis doles, incorruplioiiein, immortalitatem, (f) Idem nis. Deus loius cst. De discrimine vora-
bulorum lofus ac fofum nou nilii! jani ant.-a dielum
clc est. Quod vero ibi oliservalum esi , Ililarius iis
(c) Yat. bas. codex cum Martin. quod Deus est: iudifferenter uii, fonfiriualur ex boc ipso librn, in
minus displicerel, nisi auie baberemus qtwd carnis1 quo nunc Icgimus Detts tolum cst, et superiorc nu-
esl. Eadem Medialoris ratio verbis aliis explicatur in mero, Deus totus.
Psal. LXVII,n. 57.
(rf) Editi, ut iutra se duos : contra fidem mss. el (g) Bad., Ei\, Lips.el recenliorms.Colb. bic etinfra,
scnienliam Hilarii. vocabulumduos non ad personas, glorificabit, favente graeco vcrbo Sogao-n: at proxiiue
sed ad naturas, aut poiius ad iiaturarum qualitates re- ante, quamvis eliani groeee exsiet Soe,a.o-u,iiabent
ferentis. lloc enini sibi vuli, quod Chrislus anfc rc- D tamen cjlorificavil;quomodo hic h.ihctur ajmd Pav.
surreclionis gloriam , in se dttos, homiiiem videlicet et in cocleris mss. inimo lib. ix, n. 40 in scriplis et
ct Deuin, morialem et immorlalcin , eoque duos, quia excusis.
conlraria condiiione dissidcnles , in una persona con- (h) In vulgalis, in co enimqttod dictum esl: lectio
linens (Val. bas. el Mariin. niss. conslittiens); nunc, perlurbaia ac seusu desliiuia.
cttm Irualur resurrectionis gloria, Dcus tatttum sit; (i) Mallcmusquod, tu ad corpus refeirclur : ncc
quia per indullas divinoe naiuroe dotes, immorialiia- oinnino placet quori deinde in mss. Yai. bas. ct Mar-
lem , seternitatein , etc , hiimana quodani modo ab- lin. cx ntitura clivinwconsociaitonis.Subtdis liic ba-
sorpta est: adeoque nulla ex parte terreni, quatenus belur allatorum Joannis verborum expo.-iiio: ut iis
tcrreni et corruplibilis, in eo corporh residentenatura. significeiur lu minus plena filii boniinis glnria ex
Ne vero boc pravum in sensum detorqueaiur; cauie: cousociatione divinocnainroe, quacdivinis opeiilius se
subjicit, non abjecto corpore, elc jjrodidit, 2° gloria Dei patris, quam ei conciliaiit
(e) Codex Vat. bas. in (entpore dispenscUionisDo- eadem Filii opera , 5° plenior filii bominis gloria ei
minvm, elc, ex quo efficitur sensus a nienle llilarii per rcsurreclioncm ob parium Deo honorem indultti,
alienus. Non eniin Cbristi subjeclionein inlerprctatur per qiiain humatia natura eo quo jam txplicuiiniis
de lemjiore quo degil in carne niorlali, quod proprie; niorio transcat in divinain; cui deiiiuni ciim conlor-
est tempus dispensaiionis : sed docel illum stibjicien- ines erimus, Dcus eril yinnia in omnibus.
PATKOJ..X.
427 SANGTIIHLARIIEPISCOPI i<&
ciatione gloriam mutuarelur. Succedit deinde glorioe /\ islud, nec sensus rationis capax loquitur, nt nalurali
plcnioris profeclus, ex incremenio indullse jam cor- quadam necessilale ad coiisulendum nobis obnqxius
pori glorioe capessendus : Si Deus konorificatus esl Deus, sibi nibil alferrebeaiiiudinis possit: "nonquod
in eo, el Deus honorificavit eum in se, el Deus pro- jjrofectu egeat, qui imperturbaiac naturse virtutis-
tinus honorifteaviteum(Joan,, xin. 52). Pcr hoc enim quesit, sed quia perdispensalionem et sacramentum
glorificavit eum Deus in se, quia jam in eo glorificatus magnsc pielatis, (i) qui Deus est, et homo est, irn-
sit Deus. Nam quod 401 Deus ,n eo glorificatus est, potens silji sil hoc se lolum procstare,quod Deusest;
ad corporis gloriam spectat, per quam Dei gloria in- cum nobis non ambigue indullurus 402 s't '"" Q110"
tellecla percorpus est,gloria Dei pergloriam filii(a) ho- que nos esse, quod non sumus. Vitseenim bnmanse
minis intelligenda. Quod vero quia glorificatus in alque mortis finis est resttrrectio : et certisc-imum
eo Deus est, (b) et ideo glorificavit eum Deus in se; mililiocnostroc stipendium est incorrupla octernitas,
per incrementum glorificati in eo Dei, glorificavil non ad poense perseverantiam manens, sed ad perpe-
eum in se Deus , ut quia jam regnat in gloria, quse tuse gloriae fructum jucunditalemque non desinens.
cx Dei gloria est, ipse exinde in Dei gloriam Irans- Cum igilur hoec nostra lerrenorum corporum origo
cat. In se enim eum Deus glorificavit, id est, (1) in habitum naturse potioris excedat, et conformis
in (c) ea nalura qua Deus est quod est: tif sif Deus B glorise dominici corporis fiat; Deus in forma servi
omnia in omnibus, (d) toto jam in Deum ex ea qua repertus, licet jam glorificaius in corpore sit secun-
homo est dispensatione mansuro. Nec sane de tem- dum quod in forma servi est, tamen conformis Deo
pore lacuit dicens : Et Deus glorificaviteumin se , el non eril; ul qui nobis forinam glorificati corporis sui
Deus protinus glorificavit cum (Ibidem): ut quia (e) Iribuet, ipse corpori suo nihil ultra possit quam no-
prodeunte ad proditionem Juda gloriam, quae sibi bis ac (;') sibi sit (5) in commune prsestare ? Hoc
jiosl passionem (f) consecutura resurrectione fuiura enini quod dictum est: Ttinc subjeclus eril illi, qui ei
esset, significasset in praesens; eam, qtia in se eum subjecit otnnia, ut sil Deus omnia in omnibus(I Cor.,
Deus glorificaiurus esset, in posterum reservaret; xv, 28) ; plerique hserelicorum ita aflirmant : ut id-
Dei in eo gloria per virtutem resurrectionis oslensa, circo snbjiciendus sit Deo palri Fdius, ut Pater per
ipso vero in Dei gloriam, id esl, in Deum onuiia in subjectionemFilii Deussit omnia in omnibus; (k) tam-
omnibus ex subjeciionis dispensatione mansuro. quam ct adlinc perfectio (4) Deo desit, qtiam per lilii
45. Subjectionem prave intetligenles coercenlur— subjectionem sit adepturus : absolutse ilaque ac beaioc
Et in eo quidem quanla furoris bseretici siultilia divinilatis inops intelligendus, si Deusesse omnia in
esi, (o) desperare id Deo, quod humanis suis spebus omnibtis per proveclionem temporum consequetur.
blandialur ; (2) ut (h) quod in homine Deus polens Q 44. Deo pleno nil deest, nit accedit.—Ac mihi qui-
sii, id in se ipso efficiendo inlirmus sit? Nee sermo dem Deum sola veneratione intelligenti, non minus
(1) Desideratur in. (5) Sibi sit commune.
(2) Et quod. (4) Dei; paulo post, intelligendussit, si Deus.
(a) ApudRad., Er. elLips. desideratur vox Iwminis. humani generis naluram assumpserit, sequitur eum
Tum in tribus mss. perperam additur verbum esf nonrium esse plene perfecieque gloriosum, quamdiu
post inlelligenda. Hoc enim sibi vull: cum per glo- pendet alicujus ex genere humano gloria : qua om-
riosa filii hominis gesta intelligi debeat gloria Dei, nibtis Gbristo mediante dala, Deus erit omnia in
cujus virlute illa facta sunt. omiiibus, ut erunt omnia Christo subjecta.
(6)lJarticiilamef restituimus ex mss. Colb. et Germ. («) Tres mss. Vaticani, Marlin., Remig., elc de-
(c) PrsepoMlio in, qiue ab oinnibus prope mss. sperare id de Deo. Cnlb., Germ. ciim Er., Lijjs. et
abesi, expressa tollil aiuiiiguilateni. Par. desperare in Deo. Solus codex Yat. bas. sperare
(d) Rad.et Er. (ofa. Tiun Lips. jatnin Dco : non irf rfeDeo. Pioeferimus cum Rad. et mss. Corb., Car-
male, secundum illud, lib. ix, n. 7 : f/f unigeniius nul. aliisque, desperare irf Deo, boc esl, denegare id
Deusnasci vellet, inansitroin mlernumin Dco, lioinine. in Chrislum Deum convenire, quod sibi sperant.
Vulgaia tamen lectio confirmalur ex subnexis. Unrie (h) Apud Rad., Er. etin mss. ef, non uf. Moxver-
illud t'«Dcuin mansuro est, id ubi in Deum translor- biiin efftctendooniiserant Lips. et Er. posl Rad.Ea
maius ftiit, sic seinper mansuro , seu niiiiiquam ipsa sentenlia mox repeiila habeiur his verbis : Im-
amissuro divinas illas doies, quas ex glorioeplenio- D pofeus sifri sif Iwc se toium prwstare quod Deus
ris profeciu capessivit. esl, etc
(e) Remig. ms. prodettndo ad prodiiionem Judm :
renitentibiis aliis libris, sacro textu, ac verbis su- nvss. (i) In excusis, qui Deuset Iwmoest. Concinnius in
libii n. ubi loctisidem tractatur. qui Deus esi, scil. cx natura, per dispensatio-
|icrioribus IX, 40, nem ctiam boino est. Tum illud, impolenssibi sit, re-
resurrectionefu- fertur ad scntcniiam superiorem : Nec sermo htud,
(/) Edili excepto Par. consecularestaurantur
lura essel, in posierttmreservaret: ex nec settsusralionis capax toquilur ttt.
aliis libris. Hic locus favere videtur leclioni superius
annotatae, Deus prolinus glorificabtteum. Arbitramur (j) Adriinius in ex mss. Vat. bas. uno Colb. et
lanicn bic respici et in proximum Joannis et in supe- altero Sorbon. Simili loquendi morio supra n. 28,
: Qttia ulrumque per constilutum finem in
rioiein aposloli locum, cujus illuslranrii causa Joan- habemus esse.
nis verbaallatasunt: nt ex ulroijuealiadoccatur gloria commttnesittton
qua Cliristus donalur in corpore proprio, alia qua in (k) Sic antiquiores mss. Vat. bas., Colb., Germ.,
incmbris ; ac prima quidem secundum Joaunem pro- Mariin., Corb., etc. nisi quod in nonnullis oiniltilur
tiutis post resurrectionem dala sii, altera vero se- pariicula el. Al editi cum Remig., lainquam ei per-.
ciindum Paulum in posterum reservata. Cum enim (ectio Dei desil: quod cl habent aliquot alii mss.
Christus, ut dictum esl lib. n, n< 25, et alibi, lotius omisso ei.
429 DE TRINITATE LIRER XI. 4S0
his respondere impinm videtur, qnam adesse; cl de \.(Esai., ix, 6), qui et ait: Nemo novit Fithtm, nhi
natur.i, quoc hiiniani sensus conceplionem excedal, Paler ; neque Patrem quis novil, nisi Filius, et cui
verbis quoriim adhuc significalio angiistior quam in- voluerit Fiiuts revelare(Mallh.,x\, 25). Sed adversum
lclligeniia sit, enunliarc se posse confidere ac pri- inibecillas menies noslras, et se ad definiendsccir-
mum ambigere, desitne quid Deo, an plenus ipse sit, cumscribendseque nalur.c divinoedemergentes pro-
vcl pleno jara pleniorcm esse (1) reliquum sil. Quod fundum, confessione apostolicse protestationis ulen-
si Deus, cui non aliunde est quod Deus semper esl, dum est : ne temeraria (5) opiuio (d) aliquid sibi de
prnfcctum liabeal, ut |ilus sit aliquando; non potest Deo, prccter quam docetur, usurpet.
tainen ad id pervenire, ne sibi niliil 403desit: quia 40. Quwin humanum cadant inlellectum.— Com-
cui naturoBprofeclus est reliqiius, nuinquam intel- inuuis autcm hoecnaturaliiim eausarum inlelligenlia
ligitur sine aliquo incremento residuo ptofecisse ; est, nihil in sensum cadere, nisi quod sensui sub-
duiii natura ad profeclum spectans, prnlicicns licet jacet, ut aut (e) 404res aIiqua proposiia oculis, aut
semper, semper tamen pateat ad profcctum. Quod opus quorique ipso scnsu nostro ac menle posterius :
antem in ploiiiliidine perfocla raanet,scmpi'rque est, quorum unum, (4) quod (f) aul atlrectalur aut ccr-
non sibi reliquil ul plenius sil : quia acccssionem nilur, coucedit inlra opiuionis nostroesentenliam,
plciiiludinis (a) plenioris perfecla plcniiudo non ca- $ ipso tacluvisuque moderandum; aliud vero, (5) quod
piat. El hoec quidem de Deo iia opinanrii jiiac intel- fii (</) in lempore , et quodam juniore a nobis
ligentioespeciesesi, Deo niliildeesse, plcnumqueesse. aut gignitur aut conslituitur exordio , quia sensum
45. In cogitanclisDei rebus Aposloli exempliitn.— intelligentioc non proevenit, judicio quoque sensus
Coclerum non ignoral Apostolus, cujusmodi de Deo dijudicantis obnoxiuin esl. Non enim aut aspeclus
confessionis voce testandum sit, dicens : 0 profun- noster invisibilia dijudicat, qui non nisi tanlura con-
dum divititirttm el sapientiw cl scientiwDei ! quam specla disccrnat : aut mens noslra se in id, (k) quo
incompreltcnsibilia sunt jttdicia ejus, et invesligabiles non exiiiil, tempus cxstendet, et antiquiora ortu
v:wejus ! Quis etitm cognovitsensiimDqmini? aut quis suo pervcstigabit, cutn non nisi eartim rerum (i) tan-
consUiariusejus fuit ? aut quis prior (b) dedil, et relri- liim opinio (0) ei, quarnni ipse sii senior, relinqua-
buetur illi ? Qtwniain ex ipso, et per ipsuin, et in ipso tur : qua: plerunique ipsa per necessilaiem naturalis
sttnt omnia : ipsi gloria in swcula swcutortitn. (2) suoeinfirmitalis inccrta, absolutam scientiam in cau-
(Rom., xi, 55, etc) Non circumscribilur Deus mente sarum cogniiione non lcneai; (j) nedum inodo ea-
icrrena (V.lib. iv, n. 14), nequi! lmc sapicntiaesuse riira, qu;c antc se sint ocierna raiinne, sensu ultra
profundum sensu inielligenii.e penetranlis altingitur, naiivilalem suam rodeunte percipiat.
nec judicia consliiuiinmim suarum perscrutantium G 47. Deus imperscrulabileprofundum.Nullus eget,—
ingenio apprebcnriunliir, ncc vi;e cognitionis ejus Et idcirco Apostolus, quia numquam nisi ea in co-
invcstigabiles se consectaniium siudiis derelin- giiitioncm caderent, qu;c sensui posteriora succe-
quiinl. (c) In coiiiprp.lieiisiiinprofuiiduin deincrsa derent, conimcmor.ito sapientiic Dei profundo, ct
cjii-iomnia sunl, nihilqiic dc rebus ejus reperietur, inexscruiabilium judiciorum infinitale, el investiga-
niliil conseclaljilur. Sensiim cnim ejus nenio cngno- bilium viarum secreto, el incogniti sensus ignora-
vit: et consilio non eguit exierno. De nobis autem liune, el consilii non communicati (fc) inintelligen-
JJUIIComnis hic sermo est, non cliam de co, pcr lia, subjecil : Qnis enim prior dedil, ei retribuelur
qucrn omnia suni, qui est magni consilii Angelus illi ? Quoniam ex ipso et per ipsum el in ipso sunt

(1) Ei reltquum sit. (4) Quid.

(2) Codex Veron. hic adjicit ameu : quod exslat (5) Quodsit.
et iu gr;ceo texlu. (C)Codex Veron. omitlitei.
(o) Opinione.
(a) Apud Rad., Er. et Lips. desunt voces, plenio- D ((/) Mss. quodsit.
ris perfecla. (h) Edili cum pluribusmss. quod nonexstitit: cor-
(b) In mss. Corb. uno Colb. ac paucis aliis hic riguniur ex oplimo Colb. necnonGerm.
juxta groecum et Vulgatam, rfedif ei. At infra, n. 47, (i) Verba (anfumetei, in vulgalis omissa, supple-
jn nullis babeiur ei. Paulo anle etinfra Erasmus pro mus ex mss. quorum deindc auctnrilate, pro quarum
.roore subslituit ininvestiijabiles,pro invesligubiles. ipsa. reponimiis quarum ipse, videl. orlus : maxiine
(c) Prseposiiio in, a Lipsio primum expuncta, liuc ciim superiusnelegauir juniore exordio.
revocalur ex liad., Ei\ el mss. (j) Kditi, dum eorum et qnwantc se sint, wternatn
(rf) In mss. opiniotie. Postea codex Yat. bas. alii- ralionem, elc Mss. Marlin. Vat. bas. nedum modo
que duo, prwier quumoporiel, non prwter quam do- eoruin qitmcauia nedutn non sinl wterna ratione : niinus ad
cetur. Tnm Corb. cum nonnullis aliis, usurpent. Salis rem. Verinsalii, modo earum (supple, causa-
placeret , opinione... prwter quanx doceniur, usur- rum sciemiam) qtiwanle se sint wterna ratione: id
penl, est, si non coiiipreliendil mcns quoe ante se suut
(e) Ila mss. nisi quod in coriice Val. bas.«fposl aliqua ratione, imnio soepeincerta fluctuat in iis quse
se posteriora suni; longe miniis attinget quse seterna
.proposita. exslat oliani opposita. Ei in vulgalis, auf ratione
res opposita oculis. se proecedant.
(f) Omnes prope scripli codices cum cxcusis, (Ii) Lips. ignoranlia. Ediliones aliae cum scriplis,
nnum quid. Legendum oinnino qtiod cum Tellcriano. intelligentia. Reponimus ininlelligentia,quomodo le-
Deinde cdiii particulam dtim pracponebaiit verbo genduin suspicabatur Erasmus, ac non sine mss.
concedil: rcfrasanlibus mss. aucloritate lrgimus iib. x, n. 50.
451 SANCTIHILARHEPISCOPI 432
omnia, ipsi gloria in swcula swculorum(Rom., xxi, A sed se ijisum exinaniens, cl.intra se lalcns, et imra
55 ef 56). Deus, qui semper est, non subjecitis esi suam ipse vacuefaclus potcstalem : dum sc usquead
niodo, ucque ab anleriore sui aliquo motu menlis aui formam temperal babitus limnani, nc potenictn im-
intelligeniioc prsevenitur. Et idcirco investigabileei inensamqtie naturam assumploe humilitalis non fcr-
imperscrtilabile ipse tolus profnndura est. Totus au- ret inlirmitas; sed in tanlum se virtus incircum-
tem iia,ut nonper hoc definittis (1) in(a) modumsit, scripla moderaretur, in qtianlum oporleret eanv
sed inlellectus sitin immenso: quia aneminequodesi usque ad palicniiam conncxi sibi corporis obedirc
sumpsit, nec prior ei dedit aliquis, ut rctribui offi- Qund autem se ipsum intra se vacuefaciens conti-
cium danti oporteat. Ex ipso enim et per ipsum et iii nuit, delrimenlnm non aitulit potesiali; cum inira
ipso omnia sunt. Non eget ex se et per se et intra se hancexinanientis se hurailiiatem, virtuie lamen 406
manentihus ; nec qui origo, nec qui opifexest, nec oranis exinanitseinlra se usus sit potestalis.
qui continens est, (2) et internis (b) externus, 403 49. Quod iiaque Dens eril omnia in omnibus, as-
et effectis conditor : etsuorum ipse egensnumquam sumplionis nostroc profeclus est. Qui enim, cum
est. Niliil ante esl, nihil aliunde, (5) nihil extra (c)se esset informa Dei, repertus est in forma servi, rur-
est. Quo igitur caret plenitudinis profeclu, ul pei sum confitendus est in gloria Dei patris : ut non am-
lempus adhuc Deus omnia in omnibus sit? Vel unde B bigue in ejus forma manens inlelligatur, in cujus
sumet, exira quem nibil est ? nihil aulem iia, ul sem- erit gloria confitendus. Dispensatio ilaque tanlum
per ipse sit. Et qui ipse semper est, et extra quem est, non demutatio : in eo enim est, in quo erat.
nihil est, quo incremento explendus est, vel quo Sed ctim medium est quod esse rcepit, id est, bomo
augmento demulandus est, dicens : Ego sum, el non nalus; tolum ei nalursc, quocanlca Dcus non fuit, ac-
dcmutor (Malac, m, G): cum non relinquatur vel ad quiritur, ctim Deus esse omnia in omnibus (f) post
demutationem locus, vel ad profectum causa, vel ad sacramenlum dispensaiionis oslcndilur. Noslra lwc
selernitatem antcrius, vcl ad Deum aliud proeter itaque lucra sunt, et nosiri profeclus , nos sci-
quam Deus (d) ipse est ? Non ergo per subjcctionem licet conformes (</) efficiendi glorioe corporis Dei.
Filii Deus erit omnia in omnibus : neque per cau- Cacterumunigeniius Deus, licel et liomo natus sit,
sam consummabilur, ex quo ct per quem et inlra non tamen aliud (jiiani Deus omnia in omnibtis cst.
quem omnis causa consislat. Manet ilaque ut est Snbjeclio cnim illa corporis, per quam quod car-
semper Deus, nec profeclu eget (e) qui ad id quod nale (h) ei est, in naturam spiritus devoratur, esse
esi, ex se ac sibi semper est. Deum omnia in omnibus eum, qtii procter Dcum et
48. Filius indemulabilis. Exinankns se non esl de- bonio est, constituet : nosier autem ille homo (i) in
mutatus. Deumesseomnia in oinnibus profectus nos- C id prolicit. Coelerum nos in hominis nosiri con-
ler esl. —Sed ne in unigenilum quidem Deum demu- formom gloriam proficiemus, el in agnilionem Dei
tandse naiurse cadit necessilas. Deus enim est, quod renovali, ad Creatoris imaginem reformabimur, se-
plense ac perfectoe divinitatis est nomen. Nam ut citndumApostolidictum : Exuliveterem hoininemcum
sujierius docuimus, et repeiiioc glorioc significatio, actibussuis, el induli novuin ettm, qui iiiiwvalur(4) in
et subjectionis causa csi, ut sit Deus omnia in agnitionemDei sectindumimaginemejusqui creavil (j)
omnibus; esse autem Deum omnia in omnibus , eitm (Coloss.m, 9 el 10). Consummaiur itaquehomo
sacramenlum est, non necessilas. Iu forma enim imago Dei. Namque conformis effectus glorioecorpo-
Dei manens formam servi assumpsit, non demutaius, ris Dei, in imaginem Crealoris excedit, secundum

(1) J»tmodo. (5) Nihil exlra est, sine se.

(2) Deest ef; mox et effeclicognitor. (4) ln agnilione. Mox oiniltitnr eum post creauif.j
(a) Ita mss. At editi, in modo. n. 4 : Quod autem, inquit, spirilale dixit corpus in
(b) In ms. Marlin. inlernh exlerior, iti effeclisco- resurreciione ftiturum, non propterea putaiidtimest,
gnitor : male. Iia inlclligere est effeclh condiior,ut quod non corpus, sed spirilus erit: sed spirilale corpus
Deus iis non egeat quoccondidit, vel eiiam tit effecla oinni modo spirilui subdilum dicil sine atiqtia corrup-
Deum liabeanl conditorem. itone vel morte. Iluic interpretalioni, uli jam vidi-
(c) Yoculara se, in vulgatis omissam, supplent mus, consentil nosier Hilariiis, nisi quod Augusiinus
mss. TJspiritale corpus intelligat siibditum spirilui nosiro,
(d) In antiquo ms. Colb. ipse sil. ille divino. Unde in Psal. ix, n. 4, ait quod per sub-
(e) Excusi quia id. Coiicinniiis mss, qui ad id : quo jeclionemobedieniiw (Deo), in divinam naluram liu-
Deus suum sibi essc principium declareiur. manw asstimptionis absorbeatur infirmilas. Remanet
auiem qtiod obedil : sed non remanet naiuralis con-
(f) Solus codex Mariin. per sacramentiim: liiinus dilio carnis,sivc ut dicilur, n. 40: terreni corporh,
vere. Trijilex enini liic consideratur Chrisii status, cui cx sc corruptio debiia est: ul in naturalem Dei
pula in forma Dei, in forma servi, ei in gloria Dei Pa- conditioneni iranseal, corruptionis prorsus exper-
iris : status aulem medius vocatur sacramcntum tem.
dispensationis, quam excepit palernac gloriaeconsor- (i) Vat.,bas. ms. in Deo. Unus Colb. et alter Sor-
tium. bon. in eo profecit. Ilic notalu dignum est, qui uosfer
(g) Sic magno consensu mss. At in vulgatis, homoa nobis distingualur : ul nostrum horainemdi-
effici,' cat Ililarius naturam a Chrislo assumptam.
(li) Reslituimus ex mss. ei, quod deerat in excu- (j) In veluslioribus mss. non exstat eum : e qui-
sis. Haecnituntur verbis Aposloli, Surgel corpttsspi- bus Marlin. anlea habet, Exuite veierem hominem...
ritale : quoccxplicans Augustinus conlra Adim. c 12, el induile.
455 DE TRINITATE LIRER XII. 454
disposilam primi houiinis figurationcm.Elpost pec- A denler demonslratSapienlict,ctim non modose ante
catum veteremque honiinem, in agnitionem Dei no- swculafundalam, sed el wlernwrerum prmparalioni
vus hoiiio faclus, constilulionis suaeobtinet perfec- adfuhse, el perindewlemh cowlernamesse declarat:
lionem, aguoscens Deumsuum, et per id imago cjus: ut Christum anle Mariam exstitisse Judmus hinc
et per religionem proficiens ad octernitateui, et per convinci facile possil.
acternilalemCreatoris sui imago niansurus. Moverelforle quod crealam se dicul, nhi se doceretet
genilam. Neque vero idipsum duobtts verbh signifi-
407-408 LD3ER DUODECIMUS. casse exisliinandaesl, qum crealam se per causam,
Adversussolemnia kmreticorumeffala, Nonfuit anle- anle cuusainautemgenilamprofitetur.
quam nascerelur, et, De uon exslantibus facius Ila eiiam dum Pulrem mundi fabricaloremesse docel,
cst, mlerttam divinamqueClirislinalivilatemluelur. impiumillum sensutn enecal, qno ipsam in opera
El illis quidem votenlibuscrealurameutn esse, quia crealam ita inlerpretanlur, ut smculiefficiendicausa
de se Sapientiw nomine dixeril, Dominus creavit Ckrhlus primumeffeclussil : cum non nalivitalis,
me, reshtit Hitarius; 1° quia coiilur Ciirhlus, cum sed dispensationissuwrespccluChrislusdictus sit in
vetiiussil culiuscrealurw; 2° quia cuncta per eum operu creatus; quamquidemdispensulionemab ini-
condita sunt, el proprium ei Crealoris esl nomen; B fioswculiobieril, dum per assumplcimvarimcreatio-
5° qttia in eum non cadil ut sperel, ut serviut, ut nis speciemAdw, Cain, Abel,Noe, Agar, Abrahw,
non spoitle subjeclus sit, ul liberaruiussit : qaibus Moysi, Jcwobalihqtte Pcttribusseconspicabilemprm-
obnoxiaesl, secundumApostolum,omnh crealttra; buil. Hic altingitur, nequerejicilur ul impia, sed ut
4° quia cttm forma Dei sit natura Dei, si Chrislus indocla, quorumdaminterpretalio,qui wternamquo-
in formaDei manenscreatura est, eril quoquePaler quenalivitatemibi creatumea fere rationediciputant,
creatura; 5° quia Pulri ct Filio wqualis honor esl qua Chrhlum ex Mariuvere natum, faclum tamen
deferendus; 0" quia Pater uleri twmine illum e Pattlus prwdicarit: ul nimirum omnis in genera-
propria substanlia sese geuuhsesignifical: poslremo . fione illius passionh opinio amovealnr.TandemHi-
quia nusquameum Pater nisi proprium Filium ap- tarius confessionefideisumde Patre, Filio et Spirilu
pellat, nec ille Detitnnisi proprium Palrem. Conlra Sanclolibrum huncac lotum opus absolvit.
alii Filii sigiiificanlurfacti, non nali; nec usquam 1. 409 Ivsa hmreticorumobjecladucunlad verita- \/%. \c
proprielalh nomine donanlur. Ubi enim ail Detts, lem.— (a) Tendimus tandem, jam sancto Spiritu
Filios genui, tionaddit meos. Yfavero dicit, Filius prosequenle, ad tutum securaefidei tranquillumque
meus primogenitus Israel, ut meus iu primogeni- porluin. Atque ita ut multo mari ventoque jaclatis
lum, non in Filium cadat, C accidere ssepissimesolet, ut cum eos circa oras por-
Dcinde wternitalemallingit nativitatis Ckrhli, a cmle- tuum impediti et graves fluctus nonnumquammoren-
rarum rerum origine eo differenth, quod illm per tur, ad ullimum in notam sibi fidamque stationem
causatn qum ex nikilo sit, el posl lempus quo non ipse ille ingenlis terribilisque undoe oeslusimpellat.
fuerint, fiant; ipse verocum ex eo sil qui est, neque Quod nobis, ut spero, duodecimoboc adversum hoe-
iwn aliquando, neque ex causa niliilo umquam ob- reticam lempesialeni nitenlibus libro conlinget: ut
noxia fueril. cum in eo gravissimoeimpietatis llucluicommunitam
Gbjeclanlibus,Si natus est, aliquando non fuit; non puppim damus, ipse illc nos fluctusad oplatsequielis
enim fuit antequamnasceretur: Hespondet, Fitium sinum devebat. Omnibusenim incerlo doctrinseven-
ab wternoPatre nattim, perindewlernuinesse. to circumaclis, hinc metus, hinc periculum, hinc
Aclid qtiodreponunl, Ontnequod iialum est, non fuit; ciiain soepenaufragium est, quia uuigenitus Deus sub
qiita in id naium esl ul esset: Iwc de rebus kumanis prophelica auctoritate creatura esse defenditur: ut
cottcedit,necjalde divinis,in quibus ut semper est in eo non sit nativitas, sed creatio, quia ex persona
Paler, ita et semperesl Filius : cujus nalivitascum Sapientisedictum est, Dominuscreavilmetniftumuia-
aute tempora wlerna sil, nec lempdri subjacet, nec rum suarum (Prov. vui, 22). (b) Hic hiemis eorum
noslro sensui. D maximus fluctus est, hscctortuosi turbinis gravisunda
Instant: Si non percipilttrnon [uisseanlequam nalus, cst: quocexcepta a nobis, et securo navigio infracta,
senliendusest natus esse qui erat. Quibus responsio usque ad ipsum nos tutissimum porlunvoptati littoris
esl, eum qui iiatus prwdicalur, non percipi prius prosequitur.
fuhse ; sicut nec inlelligi aliquando non fuhse, qui 2. Cerfa de Filio ftdei veritas.— Non incertis au-
semper natus senlitur. leni neque otiosis, nautarum modo, nitiraur spebus:
Neque efficaciusDeum non semperpatrem fuisse con- quos interdum volis rnagis quam fiducia naviganles,
fingunl; si quidetn ex Salomonh, David et Pauli vagi iiislabilesque venti aut deserunt, aut depellunt.
verbisnon ambiguaestFilii wlernilas.Hanc ila evi- Cfelerum nobis adest (c) inseparabilis fidei Spirilus
(a) Veterrimus codex Vatic bas. necnon Teller., (c) Edili, insuperabilis; renitentibus magno con-
Remig., Theori.ac Cistcrc boc proese feruntinilium: sensu mss. Hic quaedam est antiihesis inler spiritus
Lege [rater in Christo el sensumaccommoda,Tum cum ventorum qui naulas saepe deserunt, et Spiritumfi-
aliis liabent, Tenclimus,eic dei qui a fidelibus numquam separalur. Iicm vcra
(b) lidcm mss. necnon Martin. hic subiexunt; itt lidcs opponitur pravilati bairelicorum, qui prophe,-
opcre st((?. (iciim ct evaiigelicum.Spiritum dividcre mox cohvin--
 435 SANCTl tllLARII EPISCOPI 156
dono unigenili Dei permahens, et nos indcmulahili A 4. Christttspropriecreatornuncupaiur. —Parunin;
cursu ad tranquilla deducens: Non enim Doniiiium arguit bauc falsiloquiiimpielaiem, loquens in Paulo
Christum creatitraii), (1) quia (a) neque ipse est; ne- Christus Deus? Pariimne demuiatoeveriiaiis menda-
que facturara, quia faeiurarum omniura ipse est Do- cium damnat? Per Duiiiinumenim Clirislum creata
mintis: sed Deuin novimus, Deum Dei patris pro- omnia stuU: et idcirco ei propriuiu nomen est(c) ut
priam generalionem. Nos quidem omnes, secunduni creator sii. Non cadit in eiun efficieiiliaesuoeet na-
boniiaiis dignationem, dicti assumptique sumus Dei tura ct nuncupatio. Tesiis uobis est Melcbisedech,
filii; sed ille vcrus unus palri Deo filius, et vera crealorem coeliati;ue lerra: (() Detraiila praedicans:
atquc absolula, (b) mancns lantum in cognitione BenedictusAbraliamDco summo, qtti creavilcwlttmct
uiriusquc, naiiviias. Nostra vero lauiutn hoec sola lerram (Gen. xiv, 19). Testis estet (g)Oseepropheta
religio cst, Filiuui conliteri non adoplivum, sed na- dicens : Firmans cmlum,et creaiisterram egoDomintis
tum; neque eleclum, seri generaliim. Non eniui aut Detis luus, ciijus manus creaverunl omnetn miliiium
facliiin, attl 410llon natum procdicamus:qiiianeque cwli(Osee,xiu, 4). Testis et Pelrus ita scrihens : Qucisi
Creatoreui creaturis comparainus, neqiie naiiviialem fidelicrealoricoinmendanlesaitimas veslras (I Pef. iv,
sine generaiione mentiinur. Non per se est, qui per 19). Quid operis noineh opifici iinponiiniis? Quid
iiaiivitatem esl. Neque non natus esi, qui filius est. B nostris (h) Deumcognoniiiiamus? Crealor 4ll||('s-
Neque qui lilius cst, aliler potest quam nascendo esse ter est, creaior omnis militioecoelestisest.
quod filius est. 5. Chrhtus nequit dici creatura — Hoeccum ad
3. ApiidArianos pugnal secum propheiicuset evan- Filiura, per quem facla sunt omnia, aposiolica atque
gelkus Spiriius. — Nerainiautem dubium est, conlra- evangelica fide intelligeiida referantur; quomodohis
rias semper obniienlesque imjiietaiis rausas esse ipsis qusegessit aequabiiur, et iu ea erit naluraenun-
cansis religionum: neque posse id pie suscipi, quod cupatione, qua cuncia (i) sunl? Primum quidem
impie suscepium esse decernitur: (c)utaut hi nunc humanoeintelligentise sensus lioecrespuit, utcreator
novi apostolicoe fidei emendatores evangelicunv et creatura sit; quia creaiio per crealorein est. Qui si
propheticuin Spiritum iu liies dividant, et in jurgia creatura sit; et corruplioni subditus est, ct expecla-
pariianlur; aut hi aliler prophelaverint, et hialiier prae- lioni obnoxius est, et servituii subjecius esi. Ait
dicaverint: quia Salomon ad crealurae nos vcneratio- enim idem beatus apostoltis Paulus : Elenim lon-
nem vncct, Paulusvero servientes creaturae coarguat. ginqitaexspeclatiocreaturw rcvelalionemfiliortiiiiDei
Quaeulique nonvidenlur sibi secundum (d) impietatis exspeclat. Vanitali enim crealura sttbjecta est nun
intelligeuliaiiiconvenire (Gal. i, 15,) ut Apostolus, et sponte, sed propter eum (5) qui (j) subdiditeam in spa.
per legcm edoctns, et per proefinitionemsegiegalus, C Quia elipsa creatura libertibilura servilttte eorrnptio-
(II Cor. xiii, 5), et pcr loquenieni in se Clirisiumlo- nis in tiberlateinclaritath ftliorttmDci ( Rom. vm, 19
quen*, |iropheiiam au( ignoraveril aui uon iguoialain etc ) Si igilur Cliristus creatiir.i esl, nece-se cst
dissolveril: etnescierii(2) ereaiui am Cbrisluui,qiieui sub spe longinquaeexspectationis iiicerlus sii, ct
creatorcm nunciipaverit; et vclueril creatura: religio- longa ejus exspeclatio (k) nostra polius exspecict,
nem, qui soli Creatoii serviendum monueriidiceiis : el expectans ca vanitati subjeclus sit, et per necrs-
QuiimtnufaDcruiif ucniflfemDeiiu titendacium,et servie- sitaiissulijeciionein non sponle subjectussil. Subjcc-
runl crealurw prwierilo Creulore,qui esl benediciiisin tus aulem non sponte cum ut, necesse est el servus
swculaswculorum(Rom. i, 25). sit; servus auiem cum sit, maneal eliam in corru-
(1) Quia neque est. (5) Qtii sttbdidit in spe: j'uxta grsecuin, TOV\>T:O-
(2) Creafum. ra%«.VTa. iiz (DiTTtSi.
cuntur. Forte etiam respiciuntur hoecChristi verba, (g) Gillolius, loco Ojee, substituerat Esctias: sane
Ecce ego vobhcum sum usque ad consummationcm quia bac apud Osee secuudum Vulgatamnon repeiii,
swculi. cuin apud EsaiamxLV,12, horum similia quaedam!r-
(a) Iia Bad. curtioinnibus mss. In aliis auiem edi- gere sit. At apud Septuaginta ea ipsa totidera veibis
tionibus, quia ipse esf qui creavilomnia ; nequefaclti- reperire est: pro qtiibus in Yulgala laiitiiinnioilo
ram elc. glossema. cxslal : Ego autemDominitsDeus tutts. Fruslra igilur
(b) Verbuni manens a subnexis prava inlerpun- " Gilloliicorredio apud Par. reteuia est. Posiea Rari.,
clione sepaiabatur. Nalivitas illa inanet lantnm in Er. el Lips. (ormans cwlitm,iion firmans.
cognitione Patris et Filii; quia nemo novit Filiuin (h) Erasmus contra liriem veleruin libioriun bic
nisi Pater, etc addidit cognominibus:quain vocem relinueie scqucn-
(c) In vulgalis, ut hi nunc omisso aut; et mox, les cdiiioncs.
dividuntel in jurgia partiuntur, ut hi atiter, etc Sequi- (i) Rursum hicErasmus de suo inseruit, quw facta :
inur iuss. nec postea casiigatus fuit.
(rf) Editi, secuitdum pielatis Dei inlelligenliam: uisi
quod Par. vocabulum Dei omitlil. Al mss. secunclum Carnul. (;') In mss. Vai. bas. et Martin. subdidil omnici.In
eisi sibi uon cou- subdidilea.
impietalh inlelligeniiam,id est, quae
veniunt, concedenda tainen suut, si proba est impio (k) Codex Vat. bas. cum Marlin. nostram potius
rum Arianorum intelligenlia. Frequens eiiim apud exspecielrevelntionem.Ab Hilarii sentenlia minus re-
Hilarium est abslractuni, ut vocant, nomen pro con- cederet, qui substilueret nostram potius exspectetcta-
creto, impietas v. g. pro impiis. rilalem: quod repugnare innuil, quia Chrislus jam
(c) Vetusiior ms. Colb. tura Gerin. tif crealura sit. propria gauriel gloria, quani nobis comiuunicaliirus
(() CodexVatic»has, cum Martin. Dominum,non cst, neijueclariiatcni exspectal uobis coiiiiiiuucin,
Deum.
457 DE TRINITATELIRER XII. 458
ptione naturse. Hsecenira omnia crealurse propria essc A. enim esedemvenerationis ejusdem sunt: (e) quia aut
Aposlolus docet: a quibusper longinquamexspecla- sumraus honor indigne iuferioribus deferetur, aut
tionem liberanda, secundum humanam gloriam cla- cum conlumelia superiorum inferiorahis oequabuntur
rescet. Et o imprudentera de Deo atque impiampro- in honore. Filius autem (f) si ul creatio polius quam
fessionera, his eum per creaturae coniumeliam nativitas sii, per venerationera (g) exscquabilur Pa-
luriibriis depuiare, ut speret, ut serviat, ut coaclus tri ; nulla nobis religio bonoris ad Patrera esl, cum
sit, (a) ut cognitus sil, ut liberandus sit in nostra, lanta nobis ejus veneratio imposita sit, quanta est
non in sua, cum dc suis nos ad aliquid provelia- creaturoe: sed quia Deo patri in eo, quod ex eo
mur. Deusest nalus, ocqualiscsl; est eliam oequalisin ho-
6. Si crealura esl, creatnra pariter est Paler: quia nore. Filius enim est, non creatura.
Filio iiatura est Patris. Exinanilio Verbiest ubolilio. 8. Deus parlibus carensex ulero dicitur genuisse,
— Sed irapietas noslra cum ingenti perfidioeincre- quia ex se. Filium de nikUovotenlibusnon suppeliiloci
nienlo per hanc illicitaevocis audaciam procedit: ut diclisensus.— Et hsccde illo praeclaravox Patris est,
quia Filius creatura sii, Pater qtioque non differata Ex utero anle luciferum genui le. Non prsejudicatur
creatura. Cbristus enim in forma Dei manens, for- autem Deo, ut soepejam diximus, per inliriiiitatein
mam servi accepit: et qui in forina Dei est, si crea- j$ nostroc intelligenliae; ut per id, quod ex utero ge-
lura est, Deus non aberit a creatura, quia in forma nuisse se dixit (Psal. cix, 5), ex parlibus inieriiis
Dei sit crealura. Esse aulem in forma Dei, non alia externisque per membra coeuntibus, tamquam cor-
inlelligentia est, quam in Dei manere natura: per poralium causarura originibus consistat: cum exlra
quod et Deus creatura 412 est> flu'a 'n natura naturalium necessitalum causam liber atque abso-
ejus sit creatura. Qui autem in forma Dei erat, Dco lulus, nalurse tolius dominus manens, proprietatem
se sequalemesse non rapuii; quia ex Dei aqualitate, nativitatis Unigenitisui ex indeinuiabilis naiursesuse
idesi, ex forma ejus in servi formam decederet (V. virtutesigniIicet.Exspirituenini413spiritusnascens,
lib. ix, n. 14). Decedere autem ex Deo in hominem, licet de proprietate spiritus, per quam et ipse spiri-
nisi se ex Dei forina Deus evacuaus, non potuit. tus est, nascatur: nontamen aliaei prseterquam per-
Evacuans auiem se non abolitus est, (b) ne esset; fectarum (h) atque indemutabilium causarum ad id
cum esset aliud quam fuisset. Neque enim defecit ex quod nascitur causa est. Et ex causa licel perfecia
sese, qui se evacuavitin sese: cum virlutis (c) po- aique indemutabili nascens, necesse est ex causa in
tcstas eliam in evacuandi se potestaie pcrmaneat; causoeipsius proprietaie nascatur. Proprietas aulem
ct in formam servi transisse, non sit naiuram Dei humanarum (i) necessilalum intra causas uteri con-
perdidisse, cum formam Dei evacuasse nihil aliud Q tinetur. Sed Deonon ex parlibus (/') perlecto, sed
quam virlus divinaesii poteslaiis. indemutabili per spirilum, quia Deus spiritus est
7. Filio debetur honor wqualis Palri. — Adeo au- (Joan. iv,24), nonest inlernarum causarum naturalis
tem in forma Dei esse, nihil aliud est quam sequa- necessitas. Sed quia nobis spiritus de spiritu nati-
lem Deo esse: ut scqualiias bonoris Domino Jesu vitatem proedicabat, sensum nostrum (k) causarum
Cbrisio, qui in forma Dei esl, debeattir, ipso dicente: nostrarum instituit exemplo; non in exemplum nali-
Ul omnes konorificenlFilium, sicut konorificant Pa- vitatis, sed ad intelligentiam generationis; ut exem-
trem. Qui non konorifical Filium, non IwnorificatPa- plum illud nonad necessitatem proficiat, sed ad sen-
irem qui mhil illum (Joan. v, 25). Numquam diver- sum. Si igitur creatio est unigenitus Deus : et quid
sitas rerura, nisi et (rf) in honore diverso est. Res sibi vuit significatio intelligentise, quse per consue-

(a) Verba, uf cognitussil, quoemagnoconscnsuba- Vat. bas., Corb., Remig., Marlin. elc resiiiuenles si
bent uiss. sola Mirseiedilio retinuii. Quamquam at- ut crealio, parliculani ita anle ul tacitam intelligimus,
lendenles illud Pauli, Ipsacreattira liberabiiur a ser- puta, si ila per veneralionemexwquabitur Patri, ul
vitutecorrupiionh, necnon boc llilarii, Servusautem creaiio sit, elc
cumsil, maneat eiiamin corrupiionenaturw, pro co-
restituendum esse dubio du- (</)In vulgatis, qua exequabilur. Non exslat qua
gnitus corruplus procul
cimus. p. nisi in uno ras. Colb. valde suspecio.
(6) Editi, uf non esset. Aliquol mss. ne non esset. btlis,(/() Ilis Lipsius subsiiluil, perfectwatqueindemula-
At vetustiores ne esset. Parlicula ne, pro uf non Hila- substcmiim : quod Erasmus in margine adscrip-
rio valde familiaris cst. serat, Hilarii, utputo, seiisum indicans, non verba.
(c) In edit. Mir. ul iu niss. Vat. bas. el, Marlin. (i) Lips. ct Par. ex Erasnii maigine huinanartim
hic adjicilur sum.Potestatem illam ita in Clnisto per- nativitaium: obniiculibus oninibiis mss. Necessitaies
niansisse, ul ea etiam interdum uterctur, superiori bic vocanlur, quae ad aliquem effectum necessario
libro probalum est num. 48. secundum naiurae lege.s requiruntur. Itaque post
(rf) lidem mss. iu konori diversitateest. V. lib. ix, verba, Proprietas aulem liumanarum necessilalum,
n. 25. non male animo suppleveris, ratione Itabitaad gene-
(e) Iia mss. nisi quod in uno Vat. bas. Oinnino ralionem.
aulemsummus, etc Editi vero, qttia ut siimmuskunor (j) In ms. Martin. profecto.
indigneinferioribus deferlur, ita cumconlumelia,etc. (k) Erasmo magis arriserat, qeneralionumnoslra-
(/') Er. el Mir. cum aliquot receniioribus mss. si rum : quod fiuslra Lipsius ex illius margine arripuii,
concreatio. Lips. ei Par. cum anliquo nis. Colb. si nec ajiud Par. correclus e>l. At certe hic non tam
crealio. Vindocinensiscodex, sicut crealio. Non dis- sermo est de generatiouis actu , quara de materiuji
plicerct, si sic ul creatio. Naraque cx Bad. et mss. illius causa.
 459 SANCTI IIILARH EPISCOPI UQ
tudinem nalivitatis huraanoc intelligeiUiam divinoeA ad veritatis (/() professionem : sicuti nec per causas
gcnerationis (fl) ostendit? corporum aut velit aui virical aul agat, sed utalur
9. Per membra noslri corporis significanlur opera- his parlium nuncupalionibus, ul per corporalium
itonesDei. — Plerumque enim per hsec nostrorum minisieria virlus eflicienliarum incorporalium sen-
corporuin merabra, operalionura suarum nobis Deus tialur.
inomenia significans, sensum nostrum usu intelligen- 11. Propheta(acluram non dicil, quem Deus lestalur
lioecominunis edocuit, cura ait : Cujus maniiscreave- fitium. — Nattira igiiur bumana: consuetudiuis non
runt omnem militiatncwli (Osew,xui, 4); vel ilerum, sinit, sed nec Dominicoedoclrinse senteulia palilur,
Oculi Doinini superjustos (Psal. xxxm, 16); vel rur- magislro discipulum processe, vel servum imperare
sum, Inveni David (1) filiumJesse (b) virttmsecundtim domino : quodalierum alleri et per ignoranliam sub-
cor meum(Acl. xm, 22). Cum enim et vol&iitassigni- jaceat, ut ignarus scieuti; et per conditionem infir-
ficelur in corde, per quam David morum probitale mum sil, ut dominalui servilus. Quoccum ila csse
complacuit, el cogniiio universiiatis (2) qua cxlra commuue judicium sil; cujus riimc nos lemerilalis
scicutiam Dei nihil sii, sub oculorum vocabulo euun- cxemplo Deum creaiuram, et filiuni facturam et dice-
lielur, et operuni efficieniia, quia uihil non ex Deo iniis elexistimabimus : cum nusquani nobishoc(i) de
sit, per noraen manuuni iivtelligalur:volens etprovi- B se et Magister et Doininus servus ac discipulis
dens ct agens Deus cuncta, sub significatione causa- suis locutus sil, neque nalivitatero suam autcrealio-
rum corporalium intelligendus sine minisierio corpo- neni aut facturam docueril? sed ct Paler niliil um-
rali, quomodo4l4Jain in eo>1u°d ex utero genuit, quam aliud quam liliunilcstalussit, cl415 Filius nihil
(5)non (c) percausamcorporalem huinanos originis; aliud quam proprium sibi Deum palrem professus
iutelligeudse etiain spirilalis nativitatis sensus aifer- sii? natuni uiique, non factum aut creaium (4) se (j)
lur; cum per cocteras(d) raerabrorura significaliones, asserens, sicuti ait : Omnisqui diligit Patrem, dilig.t
eoeierarumquoque in Deo efficienliarumderaonsire- el Filium, qui natus est ex eo (Joan. v, 1).
tur effectus? 12. Operi non convenitfdii nomen. — Factura au-
lO.fiicfwmesl EXUTERO ad verwnativilalis oslensio- tera opeia creaturarumsunt, non generalionisnativi-
nem. — Quia ergo proponitur cor ad voluntatem, tas. Non cnini coelunvfilius, aut terra filius, aut mun-
oculi ad visum, manusad effecium,cum tamen (e) ul- dus nalivilas esl, de quibus dictura csl, Omnia per
tra partium iiifeclam comparationera Deus et velit etim (acta sunt (Joan. i, 5), et per Prophelam, Opera
et provideai et peragat, et bseceadem per cor et ocu- manuum luarum sttnt cmli(Psal. ci, 26) : el per
loselinanuraenunlielur: nonnesignificaiio, qua(f) cx eumdem , Opera manuuintuarum non omittas (Psal.
utero genuit, veroe naliviiatis osfensio cst? non C cxxxvn, 8). Numquid piclori piclura filius, aut gla-
quod cx utero geuueril, sicuti nec per niauum agat, dius fabro filius aut architeclo domus filius? Hsec
nec per oculos videat, (g) nec per cor velit : sed quia enini opera elficienliumsunt: at vero palri solus ,
per signiUcaiionenihorum vere orania el agat et vi- qui ex eo nascilur, filius est.
deat el velit, ila per significationem uteri, vere ex 15. A"osDei fiiii (acti, non uati, ideoque non sui.—
se genuerit queni genuit, non per causam uteri, sed Et nos quidem filii Deo, sed per facturam filii. Fui-
(1) Jesso: filium secundtimcormeum. latis sine affectu,cum per cwleras.
(2) Quia. (i) Absunt verba se asserensa ms. noslro.
(5) Non per causaiucorporalem inlelligendwnativi-
(a) Post verbum oslendit, Lud. Mirams adjicit ex quod cum non exslet nisi a secunda manu in ms.
uiero : quod in pluribus mss. exstat, non iu casliga- Corbeiensi; ex Rid.. Er. et caeierorum mss. fidere-
tioribus. stiluinius infeclam. Yix tamen anibigiraus, quin proe-
(») Adjecimus rirum ex mss. Val. bas., Marlin. et fereiiriuni sit incepiam ; niaximecum legamus in Ps.
aliquot aliis, texlu grreco suffragante. cxxix, n. 4 : Quidquid compositumest, necessecst
(c) Sic Lips. el Par. cum mss. Corb. et paucis non fuerit wternum; quia composilio kabel iniliiim,
aliis : quam leciionem elsi non dubitamus interpo- quo corporaiur (vel comparalur, forle eiiani rectius,
laiam , castigare tainen non audenius. cum nulla in comparat) ul maneat.
aliis libris exstet nisi mendosa. Apud Rad., Er. ct in (f) Sic Rad. cum ptcrisque ct potioribus mss. Alii
nis. Martin. non causam n
per corporaieminteltigendw vcro libri, ex utero DeusDeumgenuil,
nalivitatis sensus afferiur : cumper cwleras, elc Apud Nibil baclenus aul deinceps de auribus, ut cunv
Mirocura,non per cattsamcorporalemkuinanworigiiiis nis.(g)Vat bas. cl Miroeobic subjicialur, nec per aures
inteltigenliwspirilalh intelligendwnativiiatissensusaf- flurfiuf.
fertur. In uno e niss. Vatic ct alteroPalrum Mini-
moriim prope Turones, non per causam corporalium (/t) Apud,Ei\, Lips. el Par. ailjungilur hic cjenuinw:
quod abest a Rad. cl vciusiioribus mss. neque prae-
inletligendaest nativiiassine effcctu, cum per cceleras, ferendum
ctc In velustioribusCoIb.,Rem., Vat. bas.. Carnul., ctim Martin. ad veritatem professionh:
Germ., Vind. non per causain corporalem(Vind. cor- cum veritas bic perinde sit ac vera generatio , vera
portiliuin)nativiiath inlelligendwsineaffectu(Vat. bas. naiiviias.
sine effeclu)cum per cwteras,elc Ex bis corrigendum (i) In duobus mss. Colb. de lege, non de se: quod
puiainiis , non per causatn corporalemnalivilalisin- abest ab anliquiori ul et a Reraig. In Martin.koc se,
lelliqendussit effectus,cum per cwleras. sine de.
(rf) In aliquot mss. membrorumcorporalium; et (j) Aririimushic se assercnsauctoritaie rass. Vat.
mox, efficienliarumspiritutium: glosseraa. bas.,Colb., Sorbon., Faur., etc Pro bis habet unus
. (e) Apud Er. duiptaxal et Mir. ea:(ra: tmn apud Itemig. ciim Tlieod.: .Y«(usif<iaue>non (acius, cmt
Lips. fct Par. pttrliuni impcrfectamcompcrationcm: creatus, sicniiail.
441 DE TRINITATE LIRER XII. 442
mus eniin aliquando filii iracundiae (Ephes. n, 5); j\ lilio Israel proprium esset, quod priniogcnitusest;
scd lilii Deo per spiriiuui adoptionis effecli, ct dici (c) nato vero uni Deomanifestunisit proprium essc,
id racrcmur potius quain nasciraur. Et quia omne quod filiussil. Non est ilaque.vera et perfecta na-
quod lil, anle quam (iat, non fuit ; nos cum (ilii uoii livitas, ubi deputatur magis, quam generatur: quia
fuissemus, ad id quod sumus efficimur. Ante enim non ambiguum esl eum populum , qui iu lilium nas-
(ilii noii cramus: sed posl quain meruimus hoc su- catur, et fieri. Quod auiein (it cum non fuisset, et
mus. Sumus autem non nati, sed facti; neque gene- per id quod factuni est dicilur nasci ; non est in eo
rali, sed acquisili. Acquisivit cnim sibi Deus popu- vera naiivitas, quia ante aliudquamnaluuvesl fueril.
lum (I Pel. n, 9): et per hoc genuit. Genuisse El idcirco (d) non fuit (5) antequam nascerelur , id
auleni Deum filios, uumquam cum proprietatis sig- est, anlequam lieret: quia qtii ex genlibus lilius
nificaiione cognoscimus. Non cnini ait: Filios meos est, gens est anle quam filius: (e) ac per id non vere
geiiui et exaliavi: sed hoc lanium : Filios genui el filius, quia non semper lilius. Uuigeiiitus auiemDeus
exaluivi (Esai. I, 2). neqne non (() fuit aliquando non filius , neque fuit
14. Objectioquod Israel el proprius dicalur el [ac- aliquid ante quain filius, neque quidquam (g) ali-
tus. — Nisi forte in eo quod ait: Filius prinwgenilus quid ipse nisi lilitts. Alque ita qui seniper est filius,
meus Israel (Exod. IV, 22), quisquam hoc quod pri- B (i) iion rcliquit id de se intelligentiae, ne aliquando
mogenilusmeus di*it, ad detraheiidam Filio proprie- noii fuerit.
tatcm generationis intelliget; ut quia et de lsrael 16. Rebushumaitiscommuneesl aliquandoiwnfuisse
dixerit tueus, assumptio faciorum filiorum pro nati- el ex nihiloesse. — Et naiivitatcs quidem huinanoe
vilatis proprietate usurpala sit ? et idcirco non sit habent iu icmpore non fuissc : primura quia orancs
nativilaii Dei projirium, quod de eo dictum esl: Hic ex bis onuiibus, qui anie (5) non (ii) fuerint, nascan-
esl filius meus dilectus (Matili. xvn, 5) ; cum meus lur. Nani (ametsi unicuique nascentium ex eo sit
eliain illis proprium esse dicatur, quos non natos origo qui fuerit; tainen ipse illc, ex quo nascilur,
esse nianifeslum est. Non natos aulem essc , licel non fuit ante quam natus est. Debinc ijise qui nalus
nati esse dicantur, vel ex eo docetur cum dicitur,/Jo- est, post quatn non fuit nalus est, terapore anle ma-
pulo qui nascetur, quemfecit Dominus(Psal. xxi, 52). nenie, quam nascitur. Nascens enim hodie , in eo
15. Israel non proprius filius, sed proprius primo- quod hesternum fuit non fuil; et iu id quod est, ex
genilus. Non esl proprie filius qui sit cum itou fuissel. eo quod non fuit, coepit, et intra inlelligenliam no-
— Ergo populus Israel (1) nascitur («), ut fiat: ne- stram cst, hesterno id , quod hodie nascitur, non
que per id qttod nasci dicitur, non 4J6 intelligilur fuisse. Atque 417 'ta nativiias ejus, per quam est,
ci fieri. Ex adoptione enim est filius, non cx gene- G post id quod nonfuitmanet; quia hodie primuin post
ratione; nequeei proprietas, sed nuncupatio est. heslernum lempus esse necesse esi, ut ei sit in tem-
Nani licet primogeniiusmeusde eo scriptuni sit; lon- pore non fuisse Et hsec quidein comniunia in rerunv
ge laraen multuinque differt, Eitius meus dilectus, et humanarum origine sunt, ut orania iniiium stii,cum
Filius primogeitilusinetis. Ubi euinv nalivitas est, antea non fuisseul, accipianl: primum quidera , ut
ibi Filius nteus dileclus: ubi vero electio ex gen- docuimus, per lempus, deinde per causam. Et per
libus est, et adopiio j)er volunlalem est, ibi lempus quidem non ambiguum cst, quin ca, qu;c
Fitiits pritnogeuilusmeus. Uic quod suus esl, ad pri- nunc cocpeiint, anie non fuerinl: per causam vero,
mogenitum esl: illic quod suus est, ad lilium est. quia liis non (i) cx causa conslet esse quod maneant.
(2) Et in nalivilate (b) lilius priinum suus elsic di- Revolvc enim omnes originum causas, ct inlel-
leclus ; et in eleciione lilius priinum primogenitus, ligentiam in anleriora converie : invenies niliil cce-
ct sic postca suus: ut, adoptalo ex ouuiibus populis pisse per causam, du.n oniuia per virtutcm Dei ad

(1) Nascelur, tum, neque pcr idquod nascitur, non r.
iiitetligelur.
(2) Et in nalivitale filii; mox, et in electionefdii.
(a) Exemplar. Vat. bas. bic proese fert ifu ; quod
lacitum intelligere est. Subinde in pluribus probac
nolae inss. neijueper irfquod nasciiur.
(b) In antiquioribus niss. Colb., Retn. eic.VJeside-
ratur vox fitius: cujus loco habenl Rad., Er., Lips.
et plures mss. ftiii: quod pracferendum, si postea
cum iisdem eriii. et omnibiis prope mss. antepona-
tur ef in electionefilii. Lectio quani relinemus est
Par., ms. Martin. et aliquot aliorum. j
(c) Vat. bas, ms. nalivitate vero: ininus placet.
Tum editi excepto Par. unigenitoDeo: imminutam
exbibent Hilarii senleniiam , qua vult uni, id csl
soli, Deo nato proprium esse quod filitts sit.
(d) Particula negans in vulgaiis oraissa suppletur
ex mss. quorum veiusliorcs subinde, ul et alias, ha-
benl, anfe quam nuscitur. Proxin.e posl vcrbiun fierel,
iit anica post iwn fuit, rcticclur filiusi
(5) Antequamnascilur.
(4) A'onretinquit.
(5) Oinitlilur non.
(e) Codex Vat. bas. suffragante Maitin. ac per id
quod non vereFilius, gens est; imprudentis inlerpu-
latoris opera.
(() Illud non ab Erasmo priinum mss. renitenti-
bus expunctuui revocamus. Pleonasnuis csl , ul
Groecis,ita et Hilario usitalus, negationisprimacviin
non tollens , sed augens , quasi, neque prorsus fuit
aliquando non lilins.
(A)Edili, aliud ipse. At mss. aliquid ipse, nisi quod
in vetere Colb. et Germ. aliquid ipsi.
(h) Hujus loci emendaiioneiiidebeinus codici Vat.
bas. alteri Valicuio, Martinianoet Pralelleusi: cuni
in aliis desideretur panicula negans.
(/) Id esi, iion excauso priinoe subslanlia; adeo-
que ex nibilo babent iuiiium. Aninius liicad primos
usque parenies nostros revocatur, ut cx iis qui ex ni
lij-Jocoudiit siat, orlum habcre coiiYiucainun
445 SANCTI IIILARll EPISCOPI 4il
id quod sunt creanlur, non eliam nascunlur cx ali- A cum per id, quod semper fuerit, |irsedicare: quia hu-
quo. Ex quo eiiam unicuique generi per successio- mani sensus (g) opinione id quod semper fuit,
nem ipsam naluraleest, ne non fuerit el coeperii, non (4) paiialur ut natumsit; ( nascendi auicra causa
dum et post lempus in tempore est: et cum semper sil, ul sil qttod non eral: esse vero quotl nonfuit,
universa post lempus sinl, causam sui quoque dc nihil aliud sitb conimuni sensu esse, quara nasci.i
aniea non exslanlibus siimunl, dum ex bis nascun- Arijiciant vero lioecargula salis atque audilui placen-
lur quoe anlea non fueriut: ipso illo primo hiimani tia : « Si, inqiiil, natus esl, coepit; el cum coBjiii,
generis parenle Adam ex terra , quae ex nihilo esl, non fuii; et ciim non fuil, non paliiur (h) ul fueril. >
et post lempus («) idest, postcoeliim, lerrain, dieni, Alque idcirco pi;eintelligenthe sermoiieiu esse con-
solem, lunam et asira formato, qui. et (b) originem tendanl, i Non fuit antequam iiascerctur: qnia nt
non habuerit nascendi el coeperit cum nou fuisscl. esset qui non erat, (5) non (i) qui erat nalus csl. i
17. Unigenitus neqtie aliquando non fuil, neque ex Neque cguit nativitate qui erat, cuin ad id ut esscl
nihilo. — Sed iiiiigeuito Deo, cuiiion pra-esl tempus qui iioiierat nasceretur.
anterius, non rclinquitur ul aliquando non fuerit, 19. Quwstionumcapliosarum virtts. llh fidesprw
quia (c) ipsum illud aliqnandojam prius est, deinde ferenda.—Ac priinum oporluerat homiues religio-
non fuisse jam lemjioris est: et incipiet uon post B sam divinariim reruni scienliam praeferenles, ubi
eum tempus esse, sed ipse esse post tempus, cui in evangelicoe alque aposiolicoe procdicalionis veriias
co quod anie quam nascilur non fuit, id ipsum in (j) proefercbat, callirioe philosopliiaeloriuosas quoe-
quo non fuit (I) proeferclur. Deinde qui ex eo qui est sliones abjiceie, et seclari potius fiujemquoein Deo
naius est, inlelligi non potest ex eo quodnon fuil na- est: qttia sensum infirmum facilefidei suse proesiriio
lus esse: (2) quia (d) ei is qui esi, ad id quod esi^ sophisma syllogisiicoeinterrogationis exueret, cuni
causa est; non ciiam id quod iion cst, origo uascen- capiiosa proposilio responsioneni simpliccm, sibique
diest. Ergo cui nequein lempore est, (e) ut aliquan- secundum interrogationem reriim obsecundautcni,
do non fueril; neque in palre, 418 id est, auctore ad ultiinum jani seusus sui inlerrogatione spoliarcl;
cst, ul siibsistat ex nullis : non reliquit id de se occa- ut quod jirofessione amisisset, id jam couscienlia
sionis, ut aut ex nihilo natus sit, autnon fuerit an- non teneret. Quid enim lam nccessario inlerroga-
tcquara nascerelur. lioni obsecundabil, quam ut cum a nobis 419 1":r-
18. Arianorumconira Fitii wlernitatemarguiiw. — ratur, Estne aliquid aiitequani nasciiur? In prclis-
Non sum aulem nescius plerosque eorum, quibusuut sione nostra sit, non fnisse (k) antc quod naseiiur?
per inipietatein obtusa mens sacramentuin Dei non Neque enim aut in nalura aul in neccssilale est, ul
capil, aut per adversi spiritus dominalioiiemsub spe- „ quod est nascatur: cum nasci quid ob id tanium ut
cie religionis obtrectandi Deo furor pronus esi, af sil, (/) non quia eral, necesse sit. Quod cum coticc.s-
lirmare siuipliciorum auribus id solere: nos cum sum fuerit a nobis, quia recte conccdilur; exuti
semper Filiuni fuisse dicamus, neque aliqnid ali- (6) fidei conscientia (m), capli jam inipiis alque alie-
quandofuisse, (5) quod non fuit(/);sine naiiviiale uis siudiis acquiescimus.
(1) Prwferdlttr. (4) Non palitur.
(2) Quia et is qtti est. (5) Nonquiaeral, lum, quia non erat.
(5) Quo non fttil. (C) Fidei scieniia,
(a) Scullclus cum Hilarium arguil, quod conlra slcre, etc. Quippe voce patris quoelibet causa bic si-
Mosen, Deuni simulet semel omnia creasse scuserii, gnilicatur.
atque in hujus censuroe suae firiemunum cilat librum (/') Iidem codices, quo nonfuit: neqtie bic pia-
xu rie Trin. vel hinc indical se ciiani in cseierisnon cent. Negatur Filius aliquid aliquando fuisse, qtiod
satis sequum fuisse judicera senlentiaruni, quas Pa- noii semper 1'uerit, seu quidquam comjjarasse quo
Ires luentiir. Cerle si homo post tenipus, quia post aliquando caruerii.
coeluin, lerram, etc iornialus; non simul ac semel (o) Ediii,opiuio:refraganlibusmss. Verhum patiatur
omnia creaia siint. relerendura ad id, quasi, idnou admillat utnutumsil,
(b) id est, cujus prima origo non esl nalivitas ex (h) Aliquol probocnoioemss. uf twn fueitt. Au pro,
substamia parentis, scd creatio ex nihilo. ul non non fuerit ?
(c) Velerrimi codices, ipsud iltud. Tum ediii ex- TJ (i) Rad. el plures mss., non qttiaerat el: cl inox,
ceplo Par. aliqiiando jum temporis est: et incipiel <7uifl iion eral nasceretur.
eic restauraniur ex aliis libris. Argunieiitum bic (j) Er. acsequenlesediiiones,pra?ce//ef>«*;at Rad.
habelur gravissinmm adversus Arianos qui in for- el inss., prwferebal,scil. rerum divinarnm scieniiani.
niulis stiis, Antiochenascilicel, ulraqnc Sirmiensi, Egregium monituin, ut ubi fidei docirina iifiulgei,
necnon pseudo-Saidicensi, etc Filiuin ante sxcula capliosis philosopliorum quoesiionibus non praebea-
et lempora prolilebantur. miis aurein, nec ab ea nos ulla raiioue divelli patia-
(d) Kditi, oatfl ejus qui est: tum Lips. et Par., ad raur. Quocirca non placet cum codice Pratel., prw-
id quod esf causa paler est. Castigantur ex mss. Su- (erebaiur.
perius oslensum esl, nobis orlum esse cx nibilo, et (k) Sic Par. cum poiioribus mss. Alii vero libri,
iion cx causa : nunc Filii origo cx causa, non ex ni- anfe quam nascilur.
hilo demonstraliir. (/) Anliquior codex Colb. cum Martin. ct Gerin.,
(e) In vetuslo codiee Colb. et Gerin. necnon Mar- nou qui erat, omissa ante vocula quid : non ila inale.
lin., ut non aliquanclonon fuerit. Meliusia aliis par- (m) In vulgaiis, fulei scicntia,Yerius iu nieliorilius
ticula ncgans non geininatiir. Hoc cuiiu sibi vult: in mss., fidei conscientia: td, quciuailinodum supeiius
quem Doii cadit aui rcspecui lemporis aliquando habciur, quodprofessioneamhissei, id jam conscieitr
non fuisse, aui respectu aucloris ex nullis subsi- (('«MOH isnerct,
 445 DE TRINITATE LIRER XII. 440
. i, ff 20. IIw iwn cavendw tunlum, sed et confulatldm.A Palre qui seinperest.—Cesset ilaque sollicilutlo pcr-
Fides docta quidprwstel indoctm.— Quod providens fidioe: neque negare hos, quia ipsa non intelligii, cxi-
anle beatus Aposiolus Paulus, siculi frequenter os- slimet, quod solum a nobis bene et intelligititr el crc-
lendiraus, utcavereinus admonuit, dicens: Videtene ditur. Nam ipsa sermonum enuntiationc cum iiaium
quis vos spoliel per pliilosophiamet inanem decepiio- (4) profuemur, non lamen non natum prscdicainns,
nem, secundumJraditionem hominum, secundum ete- Ncque enim id ifjsuni est non natum atque nasci:
menta mundi, et non secundumChrhlum, in quo inlta- quia illud ab altero, hoc vero a nemiiie esl. El aliud
bilal omnis plenitudo divinilalh corporaliter (Coloss. est sine aUctoreesse semper sclernum, aliud qtiod
ii, 8 ef 9). Cavendum igiiur adversuin philosophiam patri, id est, auclori est cuocternuiii.Ubi enim paier
cst, et humanaruin iradilimium nomam evitanda sunt suclor csi, ibi et nativiias est; at vero ubi auclor av
sluriia, quam refulanda. Neque eniin liis ita conce- lernus esl, ibi et (h) nalivilatis oelernitas esl: quia
dendum est, quasi viucant polius quam fallant: quia sicut nativitas ab auclore est, ita el ab oeiernoauc-
nos Chrislum Dei virtulem et Dei sapientiam pradi- tore oeternanativitas est. Onme autem, quod seiiiper
cantes, sequum est humanas doclrinas non tam diffit- est, etiam oclurnura esl. Sed tanien non omne, quod
gere, quam refellere; et («) simpliciores, ne ab bis selernuiii est, eliam innatum est. Quia quod ab oeler-
spolientur, et obstruere et instruere. Nam cum pos- H no nascilur, babet oclernumcssc quod iiatum est.
sit omnia , (1) in ea (b) ipsa oinnia sapienter Deus Quod auiem non natum est, id cum aternilale non
possit, nec virtuti ejus ralio, ncc rationi viilus (c)ab- natulii est. Quod vcro ex seieruo naiuui esi, iri si
sislai; oportet »eos, qui Christum procriicant nuiii- non octernum naluni est, jam non erii et paier auc-
do, irreligiosis mundi imperlectisque doctrinis per lor oeternus. Si quid igitur ei, qui ab auerno patre
scientiam sapicntis omnipolentiae conlraire, secun- nalus esi, ex scternitate defiierit, id ipsura aucloii
dum illud beali Apostoli dictum : Nostra enim arma (i) non esl ambiguiihi defuisse : quia quod gignenti
non sunt camalia, sed potenlia Deo, ad desiriictionein esl infiniluni, iniiniium est etiani nascenti. Medium
munitionum, rationes destruenlia, et omnemaliiludi- enim quid "mler naiivilaiem Dei filii, ei generalio-
nem elevatamadversuscognitionem Dei (II Cor. x, 4 nem Dei pairis, ncc raiio nec sensus admittit: quia
ef 5). Fidem lion nudnnr Apostolusatque inopem ra- et in generatione nativiias est, et in nativitaie gene-
tionis reliqUit: quoequamvis polissima ad salulem raiio est. Quod ulrumque sine inlervallo sui est,
sit, lanien nisi per doclrinam inslruatur, habebit quia sine ulroque (j) nec neuirum est. Quod ergo
quidem inter adversa tuium (2) refugiendi (d) reces- nisi ex utroque (5) non (fe)consisiit, id in oinnibus
snm, non eiiam retinebit consiatuem (e) obniiendi nisi ulrumque non permanei : 4211u'a maliquo al-
securilatem; erilque ut ihfirrhibus (f) suntpostfugani C lerum non rclinqualur, quod id ijisum alterum iu
casira, non etiam ul casira habehtibus adest inter- aliquo nou pdssil esse sine allero.
rila lortiludo. 420 Conlundendassunt ergo insolen- 22. Objeclio, Quod nalum est, non (uil. — Sed in-
tes adversum Deuiii disputationes, et destruenda quiet quisquaiii divini hiijus incapax sacramenii ,
ralionum fallacium munimenta, elelevala ad impic- Oinne quod iiatum est, non fuit : qu'a in id iiatiun
laieni ingenia conterenda, nec cariialibus armis, scd est, ut csset.
spiritalibus; nec terrena doclrina, scd coelesti sa- 25. ln Filium semper natum itoncadil non fuisse.—
pientia : utquanta rermn divinarum bumanarumque Et quis igitur ambiget, quin quae iu rcbus hunianis
discretio est, (g) tanta ultra terrena sludia ralio cce- nata sunt, aliquando iion fueriul? Sed aliud cst ex
lestis (5) excedat. eo nasci qui non fuit, aliud ex eo (G) naium esse (/)
21. Filius elsi natus, semper lamen est, quia de qui semper est. Infanlia enim oinnis, cura antea non
(1) Et ea ipsa; paulo post, obsistet. (4) Confitemur.
(2) Defugiendi. (5) Pariicula negans omiititur in ms. Vefonoe.
(5) Exsiendat. (6) Esse in ahleriori editione desideratur.
(a) Codex Val. bas., simplkium sensuin. Unus D (g) Ita potiores mss. At edilf, lantum. Mox Pratel-
Colb. cum Marlin. Sorbon. et Miroeiedit., simplicio- lensis codex, ratio se cmlesliextendal.
ressettsu. (h) l)u'oe inss.Valic ciim Rad., Et\ et Mir. naitvi-
(b) Rad. et Er., et ea omnia. Miraeus restituens tas wterna est. Velu.-tiore Colb. cuui Germ., tiufift-
inea, omisit ipsa. In pluribus mss. desideralur in. fflswteriiitasesl.
Retineiirinmcum potioribus et in ea ipsa. scil. sapien- (i) In duobus mss. et Miroeiedit. subjungilur, qui
tia. ExernploDei.qui i'nsapientia, quseCbrislus esl, et paterest; in Corb. aulem et aliis recenlioribus, id est,
omniapoiest, et sapienler potesl, moiicniiir firieipro- palri quod pater esl: glo.-sema.
pugnatures.nealiunde virtulemetsapieiitiamquxrant. (j) Parlicnlain nec adjecimus auctoriiale mss. sin-
(c) Edili, obsistat. Reclius mss. absistat, id est, nec
virlus ratione, nec virtuie ratio desiituta sil. cenorum Colb., Reni., Germ., Hellenismos hujus-
In mss. Val. Carnul. et modi ssepentimerojam advertimus.
(d) bas., aliquot aliis,
defugiendi. Mox iu uno, Yatic., obtinebil,non reli- (k) Abest non ab aniiquioribus mss. In Vaiicanis,
nebii. quod ercjo sine utroque conshtit: corrnpie. Acule hic
(e) Lips. et Par,, obtinendi, reluclantibus Rad., demonslratur, nativilalein nulla neulruin re caiere potuisse
Er. et mss. quani generatio habuerit, quia potest sine
(/') Edili, exceplo Rad., siuf; ac postea adsil, non altero consistcre.
odesf: et inter boec, flrtua Itubeittibus,pro casira ha- (/) Er. el postcriores edii., nctsci.At Bad. et niss.
benlibus; quod ex Erasmi iuargiiie obtiuuit, pouores s naliim : cui veijio Maitin. ct quidani alii
447 SANCTI IIILARII EPISCOPI 44S
fuisset, ccepil ex tempore. Qtuc rursum in pueritiam A (f) Sensui nostro relroacto seraperquerevocatoadin-
excrescens, post etiain adolescentiam coegit in pa- lelligeniiam ejus qui est (2) dc eo (g) id ipsum tan-
trem. Et non semper paler est, qui ante in adoles- tura , quod esl (h), ci semper anterius est : quia id
centiam per pueritiam.el in pueriliam per infaniiam quod infinilum in Deoest, (i) semperse infiniii sen-
coeptamprofecerit. Ergo qui non semper paler est, sus iioslri rccursui subtrahal : ut ante id, quod pro-
non semper et genuit. Ubi aulem semper paler esl, priuui Deocst, seni|jer esse,t(t') aliquid aliud intentio
seinper et filius est. Si ilaque habes in cogilalionc retroacta non capiat; quia nibil aliud ultra (k) ad
vel sensuDeum, in cujuscogniiionis sacramenio pro- intelligcntiaiu Dei, oelernitate procedendi, quara
prium est quod pater esi, non semper palrem esse Deutn seinper csse semjier occurrat. Quod igitur et
filii (a) geniti; habes et in inlelligentia el in scientia, pcr Moysende Deo significatum, et per communem
non semper filium esse qui genitus est. Quod si sem- sensuin uihil aliud nobis inielligendum permittilur,
per Patri propriuni est quod semper est pater; ne- id ipsum unigeliiioDeo esse proprium (/) Evangelia
cesse esl semper Filio proprium esse quod semper lesiantur : cum in principio erat Verbuin, el cuin
est Filius. Et quomodo in sermonem nostrum atque hoc apud Deum erat (Joau. i, 1), el cum crat lumen
intelligenliamcadel, ut non fuerit ante quam nasccre- verum (Ibid. 18) et cum uiiigeniiusDeus iu sinu Pa-
lur, cui proprium est seraper essequod (6) natusest? B iris est, et cum Jcsus Chrislus super omnia Deus est
24. Filius ul omniacum Palre habet commiinia,iia (Rom. ix, 5).
et scmptr esse. Patri propriumest esse. Filio proprium 25. Est wternusab wierno: adeoquenon ex nihilo,
ist el esse. — Formam ilaque atque imaginem invi- aut non aitquando fuit. — Erat igitur, atque est:
sibilis Dei unigenilus in se Deus conlinens, in omni- quia ab eo est, qui quod est semper est. Ab eo au-
bus his quocpropria Deo patri sunt, per plenitu- teni csse, id csl, ex palre esse, nalivitas est. Esse
dinem (c) versein se divinitatis oequalur. Nam, utsu- autem semper ab eo qui est semper, oelernilasest:
perioribus libris docuimus, per virlutem et (1) vene- scternitas vero non ex se, sed ab oeterno. Ex seterno
ralionem (rf), sicut Pater, ct honorandus et potens aulem nihil aliud, qitam selernum. Quodsi non oeter-
est: ita et in co quod Pater semper est, ei quoque, nuin; jain nec pater qui generalionis est auctor,
in co quod filius est, Filio semper essecommune est. oeternusest. (m)Quod cuni illi patrem semper esse,
Nam secundum ad Moysendictum, 422^isI',ne arf atque hujus filiuin semper esse sit proprium esse,
vos h qui est (Exod. III , 14), Deo proprium esse id et in eo quod est, siguilicalur oelernilas; per id quo-
qtiod cst, noii ambigens sensus csl : quia id quod que, cui quod est proprium est, (u) proprium esl et
est, non potest intelligi dicique non essc Esse selernum.Neminiautera dubiuin est, quin generatio
enini et non csse contraria sunl : neque lisediversoe significet nativiiatem, 423 et nalivilas maiieiileni
signilicaliones in unum atque idem coeunt; quia doceat (cumscil. ex quo ortumdticil naius), non eiiam
mauente alia, altera non erit. Ergo ubi (e) esf, non noii manentera. Porro autem ambigi non polesl, ne-
potest vel sensum vel sermonem inire non esse. minem qui eral nasci. Nam nascendi ad cum noii
(1) Generationem.
(2) Deo, subinde, quod est Dei, paulo post, sublrahi,'; lum, id aliquiduliud.
mss. addunt esse. Jam legimus n. 21 : Neque id ip- (j) In aliquot probse nolserass. bic prseponitur arf,
sum est nonnattim (sine esse)aiqtte nasci. quod adjectnm videlur ob proximum verbum re-
(a) l(a mss. Vat. bas., Colb., Martin., Germ., troacla, Senlenlioe liiijus naiivus bic sensus est : uf
Ueui., etc In aliquot aliis, filii a segenili. At in ex- inlenlio quanliinivisretroacla non capiat aliquid aliud
cusis, filii unigeniti. ante irf,<y»orf propriumDeo esl, scilicetsemperesse, elc
(b) Mss. Colb., Martin. et Germ., quod iiatum esl. Quod in generatini de Deo , nominaiini de Filio sic
(c) Codex Vat. bas., in se verwnativitalis. habelnr infra num. 52 : Si quid de FUio mens re-
(rf) In mss. Vat. bas., aliis tribus Vaticanis, Mart., troacta scrutabitur, nihil aliud scrulanih sensui, quam
Corb., etc, generalionem: corrupte. nalum esseel semperesse, semperoccurrel.
•' (e) Edili, ubi esseest : addilo esse,absque auclori-
late velerura librorum.. (k) Edili, ad inteUigendamDei wternilatemproce-
dal: tum Rad., quam Deum: Er. Lips. et Par., cum
(f) Soluscodex Remig. cum Theod., senstt.Agnos- j) Deum. Corriguntur ope mss. Porro hic wternitaie
cendus hic hebraismus, quo redundat sequens pro- procedendi,id eslquod aiiinl, processuin infinilum.
nomen ei.
mss. dum Alii (/) In vulgatis, Evangelhtateslalur. Verius in niss.
(g) Aliquot reccntiores, idlpsum. Evangelia, sub quo nomine etiam aposiolorum verba
vem libri, Deo id ipsum. Probet lector uirum rccie, comprebenduntur , ac proinde signilicalur quidquid
pro Deo, subsliiuerimus de co, scil. qui est, maxime ad NovumTesianientum perlinct: ul antea Moysi
collatis iis quse nuni. 51, dc Filii infinitaie enun- nomine lotius veteris legis fides iudicatur.
lianiiir.
(/i) Excusicum plerisque mss., quodest Dei. Codex huk (m) Edili , Quod si illi palrem semperesse, alque
Vat., bas., 'qtwd esl Deus. Magisplacet cum Rcmig. nitcntibus filiiimsemperesse proprium est, el in eo, eic re-
ac Thcod., qnod est, ei, puia sensui retroacto. raagno consensu mss. In his verbis, quod
Male Rad., se senstts. cum illi, pronoinen illi eiia,inad Filiuni ab seterno
(i) apud. semper infinitum videtur, in hunc fercmodum: cum
Nec melius in aliis edit. semperinfinitalem se sen- naiuminrelerendum est illi
sus, etc Erasmus perperam conjeclavit legendum, Filioest eo quod sempersil esse, pater, cujus et sem
filius, proprium ctc
semperper infinitalem si sensus nostri reversui sub- per
trahit. Veram leciionem magno consensu exhibent (n) Apud. Par. et in pluribus antiquis libris semel
mss. Sensus iuliuilus vocatur» cujus est infinitus rc- laiiliim.exslat proprium est; quod in prioribus edit.
CUrsitSi rcpcliiUr cl in mss. Yii.d,, Roiiiiji.,ThcoiL. ctci
449 DE TRINITATELIRER Xll. 450
proficit causa, (a) qui per se (1) mancat scternus. AL tate scnsum lnimana?.raiionis cxtollimus, ul per in-
Sed unigenilus Deus, qui et Dei Sapicntia ct Dci telligeniiam mundi non fuerit anle quam nascitur,
Virtus et Verbum est, cuni naltis sit, patrem testa- cum ultra scnsum hunianuin et intelligenliam mundi
lurauctorem. Cum ex manente nattis est, non est nascaiur setcrnum. yEternum aulem est, quidquid
natus ex nihilo. Cum ante tcmpora octerna natus tempus excedit.
est, omnem sensum neccsse est nascendo prseve- 27. De nato anle tempora dici nequit, ANTE QUAM
niat. (2) Non reliquit in verbis, ut non fuerit anle NATUS EST,itec NONFUITALIQUANDO.— Tempora enim
quam nasceretur. Si enim sensui nostro subjacet, ut omnia vel opinione complectiraur, vel scieniia : (cj)
non fuerit ante quam natus est; jam nativitate ejus cum quod nunc esl, scimus non etiam pridie fuissc,
et sensus (b) nosler el lcrapus anlcrius est : quia quia quod pridie fuerit, nunc non sil: quod autem
omne, quod non fuit, jam et sensui obnoxium et (/i) inmc est, nunc tanlum sit, iion et pridie fuerit.
lempori est in ea ipsa signilicaiionc qua non fuit; Opinione vero iia prseleriia meiimur, ut ante urbem
quia non fuisse, pars temporis est. Qui autem ab aliquam insiitutam non ambigatur lempus fuisse,
oeterno (c) est, et sempcr fuit, nec es! sine nalivi- quo urbs insiituta non fuerit. Cum ergo vel scientiav
lale, nec non fuit; dum et semper fuissc supra tem- vel opinioni noslroe subjacent lempora , sensu hu-
pus est, et nalum csse nativiias esl. IB nianoe inielligeniioe judicamus; ut (i) de aliqua re
2G. Contra naiivitalcm mlcrnam impie nililur hti- ralione dixisse existimemur, non fuit anle quanv
mana ralio. — Nalum itaque unigenilum Detim, sed nascitur, quia uniuscujusque origincm lempora sem-
natum ante oolerna lempora confitemnr; quia confi- per antelata praeveniant. At verocum in Dei rebus,
teri necessc cst, (rf) in quo nos aposlolicarum ac id esl, in Dei nativitate, nihil non ante tempus scter-
propheiicarum pricdicationum dicta concludunt : num sil; non cadit in id, ut (j) auie quam naius est,
cum tamen sensus humanus inlelligentiam inlempo- cuique ante lemporai sclerna (5) promissum (k) est
ralis nativitalis non apprehendat, quia aliquid in na- oeternum, sil secundum beaii Aposioli dictum in spe
luris (e) terrenis ante lcmpora natum csse non con- vilse oeternoe,quam proniisit noii mendax Deus anle
venit. Quodcnra ila a nobis praedicabititr; quomodo lempora octerna (Tit. i, 2), (/) aliquando non fuissc
rursum ejusdem intelligenliae complexu non fuisse dicatur : quia inlelligi non potest coepisse post ali-
ante quam nascilur dicemus , cum sCcundum Apo- quid, qui essc sit ante oeterna tempora confiiendus.
stolum ante tempora aetcrna sit unigeniius Deus 28. De Filii nalivitate credere lenemuratiter ac de
(II Tint, i, 9, ef Tif. l, 2) ? Si igilur natum ante lem- nostris. Semper nalum audientes,numquamnon fuisse
pora seterna, non raiio humanoe intelligcmise, sed sentimus. — Si ergo nasci aliquid ante tempora
prudenlioe fidelis professio est; quia et naiivitas per C I oelerna , ncque in naturis bumanis est, neque in in-
auctorem est, el quod lcnipora exccdit oelernumest, lelligentia ; et lamen in boc professionibus de se Dei
et 424 exlra sensum lerrenum est quod ante tem- credilur : quomodo id quod sine sensu (m) intclli-
pora seterna sit natum ; certe jam (f) impia volun- gentiae octernaenatum scmper, id cst, ante lempora
(i) Manet. (5) Promissum mternumsit.
(2) Non relinquit.
(a) In codice Vat. bas., qui semper maneal: in tores obtendere : cujusmodi sunt, qui per intelligen-
Mariin. qui permaneat : grave inenduiii. Filius quippe tiam inundi, hoccsi. cx cogniiionc rerum muudana-
semper manet seternus, quamvis non per se, seu a se rum, comparari volunt nati antc lempora oeternano-
maneat, sed a Patre : quo nomine in illuni convenit litiam.
nascendi ratio. (</)Supplendum hic, scieniia qtiidem.
(b) Acute docet, scnsum nostrnin, si quando filius (It) Particula nuuc, in vulgatisoniissa, ex scriptis
noii ftterit, eo ipso anlcriorem fore : quia nimirtim revocalur.
cogilando nalivitalem illius qiiodam modo ptoevertet. (i) Editi, de aliqua ratione. Rectius mss. de aliqua
Ex <|uosequitur eamdem nativitalem non ineffabileni re ratione, hoc esl, de re quaclemporihus subjacet,
esse, sed sensui nostrosubjacere, secundum id quod merito ac ralione dixcrimus, Ante qucunnascilur non
lib. xi, n. 46 et 47, assertum est. fuil.
(c) Verbum esf bic non exsisteniiara sonat, sed ori- " (j) Id est, iii Dei unigeniti nalivitatem non cadit
ginem, puta, qui ab wlernoauclore est. Subinde editi id, ut de illo dicalur, anle quam nutusest.
exceplo Par. omiltunt nec esl sine nativitale, nec non (k) Rad., Er. et Lips. cum aliquot non melioris
[uii: quoe verba Erasmus in qiiodain codice se re- noioe mss., promissum mternum sit, omisso verbo esf.
pcrisso admonet. Reperisset sane in pluribus, si plu- Hoc sibi vull : qui promissum selernum ante lein-
res legisset. Nec possumus illius ncgligentiam noni pora selerna possidei, (non lantum per pariicipaiio-
incusare , qui vel repcrla an ad sententiac integri- nein nalurae divinac, sed per plenitiidinem), non ca-
latem neccssaria essent, taiiiillum expendcre non cu- dit in id, ut sit adbiic in spe ejusdem promissi; cui
ravit. condilioni res creatas subjacerc num. 5, monstralum
(d) Editi; id quod. At mss. inquo, vel. in qiwd_: est bis verbis : Si igilur Clirhtus crealura esf, necesse
id esi, confessio nostra terminis iis debet contineri,, esl sub spe longinqumexpectaiionh incertits sii.
quos Apostoli et propbctse nobis constiiiiunt. (I) Parlicula ef bic desideralur. Mox qui esse
(e) Mss.Mariin. et Vat., bas., naturis rerum lerre- sit, etc. sic inlellige quasi legeres, qui confitendussit
narum. esse, etc
(f) In Corb. et paucis aliis mss., impiam volitnla- (m) Vaticanoebasilicoecodex, inteUigeiitimhumanw.
lemsensu : minus sincere. Impiaevoluniaiis eos Hi- Sincerius alii, mlernw. Inlelligentia creaia, ni falli-
larius arguere solet, qui aperte resistunt verilati, ett mur, mterna nuncupatiir, (jtiiawlernitale procedendi:
ignoraniiam non possutUapud scquos rerum oestima- ad intelligentiam Dei niii potest, licetcomprehendenj
 451 SANCTI HILARIIEPISCOPI m
xiorna cssc, aposiolica fides (fl) cum lncula sii; id A lemporum nascendo prsecurrere, noque inlelligcniiae
rursus non425 foisse ante quam nascitur, per sen- paiere aliquando fuisse non natum. Non est itaqtie id
sum hiimanseinteiligentia:, nosiri temporis (b) infi- ipsum, natum anle lempora selerna semper esse, et
rielitas eloquilur ? ctim quod anie tempus natum est, esse anie quam nasci. Naium aulem ante tempora
semper est naliim : quia id quod est anle octernum scterna semper esse, excludit non fuissc anle qnam
icmpus, hoc semper esl. Qundaulem semper est na- nasciiur.
luni, non adniittit ue aliquando non fuerit : quia 51. 426 J^ilius nec est, nec non fuit prius quam
aliquando non fihsse, jam non est semper esse. Senv- natus. — Caeterum non relinquit prius esse quam
|;er autem esse , excludit uon semper fuisse. Et ex- nasci : quia qui ulira sensuin est, in nullo subjacet
cluso (c) eo , per id quod semper est natus , non scnsui. Nam si ultra sensum est, naium semper esse,
seinper fuisse; non cadit in sensum,ut non fuerit non licet jam esse post sensum, non fuisse eum anle
anlc qtiam nalus sit : qnia qui aiile lcmpora seterna quam nascitur. Cuni itaque naiiim semper esse, ni-
natus cst, nalus csse semper in sensu cst; cum ta- hil aliud (1) sit conlilendum esse, quam natum, id
men anie lempora naliim (d) esse non subeal in sen- sensui, anie quain nascitur vel fuisse vel non fuisse,
suni. Nom si, quod utique corivcnit, ante creaturam non subjacet : quia sensum niliil aliud, quam anle
f eit invisiliilcmscu corporalem, et anle omnia soeculag lcmpora setcrna nalum esse, seraper anlevenit. Natus
ct lenipora aUerna , et ante sensum oniiiem natus itaque esi, ct senqier cst : qui nihii aliud de se |iati-
confiiendiisest esse, qui per id, quod ita natus est, lur intelligi et dici posse, nisi naium. Nam cum an-
scmper csi; concipi quoque nnllo sensu licet, ul non lerior ipso leni|>ore(g) sensuum est, (quia anle seu-
Aierit anie quam nascitur; quia et aule seiisum om- sum lempus seternum
est;) non admittit sensum de
iicin est , qui anie lcmpora aHerna naius est,.cl in se dijudicanlem, esse aut
(2) non (h) fuisse antc
scnsti numquam est eiim, qui semper esse confitcn- quam nasciiur : quia et esse anle quam nascilur,
dus est, non fuisse. non sil nativitaiis ; e( non fuisse, jain lemporis sit.
2y. Reponunl, Qui igiiur eral, nalus est. — Sed Ergo et infinitas lenipnrum seiernorum quod est
arguie hujiis interrogaiionis calumnia antefertur : temporis, id esi, non fuisse, consumit : el naiiviias
i Si, inquil, in sensiimnon cadil non fuisseante quam qtiori sutiui non est, id esi, anle quam nascituresse,
nascitur, reliquum hoc sensuiest, utqui erat nalus . non jialilur. Quod si aut esse aut non fuisse seusui
sii. > subjacebit, jam nativilas ipsa (i) post lempus est:
50. Alittd est semper naittm esse, aliud prius esse quia qui non semper esi, necesse esl coeperit esse
qitam nasci. — El calumnianti respondebo : Num- posl aliquid.
quid a mealiud, quam naliim, riici meminerit? Aut „ 52. Semtjer tifltus, setnper esse aniino seniiiur. —
numquid ante lempora oeierna (e) esse, idipsum sit Finis igilur ct lidci et sermonis et sensus est, Do-
quod esl, eum qui erat nasci ? quia nasci quod crat, minum Jesum et natum esse, el semper esse : quia si
jam non nasci esi, sed ([) se ipsum demulare nas- quid de Filio mens retroacla scruiabilur, nibil aliud
cendo. Nalum auiem scmper esse boc est, sensum scrutanlis sensui, quam natuin esse (5) et semper (j)
(1) Confitendumest. (5) Illa ef semper esse, non habentur in nostro.
(2) Aut [uisse.
cnm non valeat: quia id, quod in Deo infinittimesl, esse; quem anle oelerna lempora nalum per fidenv
semper se infinili sensus ttostri recursui sttblrahat, ul audivimus.
dicium est num. 24. (e) In ms. Marlin. nflfutnesse.
(a) Apud. Par., eum, non cttm. Neutrum exlat in (f) Apud Par. desideralur se. Sic Verbum in ho-
aiiis edii. In noniiullis mss., collocuta:vel conlocuta mine nascendo se quodam modo deniutavil, quate-
sil. Resiituimus ex potioribus cuin locula•sit. Arsui- ntis assnmpsit quod non erai : at naliviias non pro-
lur bic tenierilas hoereticorum, qui de Filii nativilaie prie illius, scd hominis assumpli fuit, quamvis etiam
disscruut secundum liuraanam inlelligentiam et bu- Yerbo propier unitaiem personoeatlribualur.
maiisc naiiirae legeni, eiiam postquam accepere (</)Apud Bad. et in mss. Vind. el Silv. sensu est.
verba aposioli , eum anie tempora alerna natum In aliis editis, sensu non est. lu mss. Yat. bas. et
osse, adcoque meniis humanse captum excedere do- Marlin., sensitm est. In cictcris, scnsttumest. Mallct
ccntis. forle ali<|itis,seustisesl. Ex piinci|>iislib. xi, num. i6,
(b) Vocabulumwslimaiionepcrperam hic Erasmus D posiiis maxime pendet eoriim, qu:e hic dispulata
inseruil, ac retiniiere sequenles edit. conlra (idem sunt, intelligenlia.
niss. Perfidia Arianoriini, quoruni nomiui parcere (/() Desideralur non in edit. Rad. ei Par. sicui in
s>riet Hilarius, ul lib. vn, n. 5, notia hmresis, et pluribus n<uidelerioris noiocniss. Revocaiur cx Er.,
iiiim. 6\ novellcinnnc hmresh, ita nunc noslri ttmipo- Lips. et mss. Corb., Pratcl., Reniig., Faur., eic,
ris infidclitasappellalur. quod el exigere videntur superiora simul et subse-
(c) ld e.u, excluso non semper fuisse, cum ponitur queniia.
semper natus. Namque illud eo respondet articulo (i) In solo codice Vat. bas., posl sensumest :quod
TOOGnecorum. licet possit tolerari, veiins lamen iu aliis, posf fem-
(rf) Erasmus, nafuin non esse, addilo non conlra pus est, Si enim percipilur non fuisse anle qiiain na-
sensus veritalem el mss. fideni : postea lamen cas- tus; illo lemporc, quo non fuii, posieriorest nativi-
ligatus non fuit. Tum in mss. Vat. bas. et Martin., tas: si vero luisse quideni, seri iiondum natus ; tem-
iicmsubealin sensumnon ftiisse: inlerpolatoris opera. pus illud omne, quo prius fuit, nativitas anie se ad-
Iloc porro sibi vult : licet non subeat in sensum initiit.
iiosirura, sed superet, quod anie seierna tempora na- (j) Iu mss. desidenilur cf semper esse. Ea librariis
l.iiiit est, lamen in sensu cst ctim seraper nalum f.icile excidcre solent, in quibus eocdcmfere voccs
455 DE TRINITATE LIRER XII. 451-
csse, semper occurret. Ul igitur Dco patri pro- A nila concludis? Nescil Patilus in Chrislo nisi irni-
prium csl sine nativitate, ita et Filio debiluni est poruin oeleriiilalcni.Non posl aliquid (2) se esse Sa-
pcr nativitalem sempcr essc Nativitas auteni nihil pienlia, seri ante omnia loquiiur. (c) Tectim a sole
aliud quam patrem, neque paler aliud quain nativi- ac luna tcmpora iustiiuia sunt : Christum autem Da-
laiein enuntiabit. Mediumenim niiiil qttidquam no- vid anlu solem permanere significat dicens : Anle
niina (o) ista, atil naltira permiiiil. Aul enim non solem(d) noiiien ejus (Psal. LXXI,47). Ei ne rcs Dei
semper Pater, si non semper et Filius; aut si semper nuinrii islius origine incboalas arbitrareris, idem
Paler, semper et Filius : quia quantum Filio tem- aii: Et anie lunam generationesgenerationum(Ibid.5).
poris, ne semper filius fuerit, abnegabitnr; tantiim Despiciunturhic tempora a laiitis viris et propbclioc
Palri deest, ne pater semper sit: ut licet semper spirilu dignis: et nibil sensui .humano relinquilur,
Deus, non lamen 427 et Pater m ea fl,erit inuni- in quo se anlenativiialem, quse lempora octemaex-
tate, qua Deusest. ccdit, extcnriat : sed bunc raodum lanium habeat
55. Deus Arianh non semper pater. — Etiam in id religiosocopinionis fides, 428 ut DominumJesum
se professio impietatis exiendit, (b) ut non Filio Christum unigenitiim Detun, (3) et ad perfeciscnati-
temjjora nalivilaiis, sed Patri generaiionera adscri- vitaiis coiifessionemnatum meininerit, et in divini-
bat : quia generationis niodus inlra nalivilatis sil I} tatis veneraiione non ignorel oelernum.
lcmpora constitulus. 55. Objicitur, Sapientiamse crealamtestari. —Scd
31. Re[elluntur. Temporu secundum Arianos. — aecusamur mendacii, et una nobiscum doclrina apos-
Pium libi ac religiosum, hoerelice, existimas, Deum toticoe pradicationis arguitur, naiivilatem quidem
seinper quidem, sed non semper patrem confiteri ? confessa, sed seternitalem (e) uativiiaiis professa : ut
Ouod si ila senlire te pium esl, Paulum impietatis et nativitas tesiarelur anctorein, et selernitas in sa-
uccesse esl, Filiunv aufe lemporawterna esse dicen- cramento divinse nativiiatiss.ensum humanse opinio-
tcm (Tif. i, 2), conderanes : etiam ipsam lestantem nis excederet. Proferlum enim adversum nos Sa-
de se Sapieuliam, quod ante soeculafundala sii, cri- pientiaede se proteslatio, quse crealam se docuerit
niineris : quse Patri aderat tum, cum coelumprsepa- his diclis : Dominus(4) creavit me (f) in inilium via-
rarei. Sed tu, ut Deo initium tribuas quo pater est, rum stiarum (Prov. vm, 22).
prius icmporibus inilium deceme (1) quo coepta 56. Quw creata a swculo, eademanle smculumfttti-
cnint : qusc si ccepta sunt, mendax est Apostolus, data.— Et o te miser, hoereiice,qui indulta Ecclesise
qui ea sit professus octerna. Soletis enim tempora adversum Synagogam arma, conlra fidem ecclesia-
dc solis ac lunae crealione numerare, quia scriptuin siicsepraedicalionisinvadis : eidoctrinocsalularis mu-
dc his sii : Et sint in signa el tempora et annos lC nitissimain inielligeniiam rapis adversum universo-
(Ceu. l, 14). Sed qui ante celum est, quod secun- rum salutem; creaturam Christum per hsec verba
dum voseliam anle leropus csl, idem el anle soecu- esse coniendens, non Judoeuin pntius, neganlem
lum est. Neque solum ante sseculum esi, sed eliam Chrisli ante soccula;eterna diviniiaiem et in omni-
anie generationes generalionum saceula prseeunles. bus nperibus ac doctrinis (5) Dei (g) elficaciam, per
Quid caducis el terrenis, et anguslis divina et infi- hicc verba Sapientiec subsislentis cxslinguens! quse
(1) QHOcwptasint. (•f) Creavil me iniliiim.
(2) Omitlitur se in ms. Yeron. (5) flei efficienliam.
(3) El a perfeclmnalivitaih confessione.
bis occurrunt. Queiiiitaquc doccl fides anle tempora cnm velletDeus nos condere, itinc unum aliquemfe-
oeterna nalum, quemque sernio scierni palris lilium cii,qtiem Verbumet Siipientiumnominavit.Ex quilius
liunciipat, huiic sensus non percipit nisi semperexis- liquet, cum quo nosler Hilarius modo causam
leniein seniperque natuin ; arieoque in hac notilia fi- habeat.
niiur lides, scnsus el sermo. (c) Mss. Martin. el Vat. bas., Et cuma sole:male.
(a) In mss. probee noloe, nomen, isla ul natura. Hic eadein esl phrasis ac superior, Sotetis temporade
Consulenum.2l. solis ac litnmcrealione niimerare. Nec diifert illud fe-
(b) CodexVat. bas. cum Marlin. uf non solumFi- cum, ef seciindumte, aut itta senienlia.
iw. Moxalter Vatic sed et Patri. Tum Rad., Er. et (d) Aucioriiate mss. removimushinc verbum per-
Lips., gencrationis adscribal. ln quibus peregrinoc manct, el adjecimus supra vocabulum David, et infra
manus secundas curas limemus. 1'orro illud non Fi cmijiinclionemef anle generationesdelevimus.
lio, elc, id esl, nulla Fiiii meniione facia, Palri ge- D (e) lu mss. Vat. bas. etMarlin. adjungitur hic na-
neralioneni adventitiam fuisse scribat. Nainqtie vcr- turalem : quod interpolatoremsapit.
bum adscribere proprie idem est, quod rei jarn scrip- (f) Paiiiculam in hic et infra omittunt excusi,
loeadjiccre. Uorie et pro adjicere simpliciler usita- consintienlibns quidem LXX, sed dissirieiitibus sin-
lum esl. El nianifestum est hic reprebendi Arianos, ccrioribus mss. et subnexis Hilarii verbis. Quam
quod Pairi jani in sua natura consiitulo generalio- hic loeus Arianis famlliaris esset, Gregorius Naz.
nem laiiiquain advenliiium nioduin adscribanl et ad- Or. xxxvi, n. 4, testatur bis verbis : illud quidem
jungant. Refutatur quippe illud Arii in sua Thalia unum ipsis fere in promplu est, Dominus creavitme
apud Aihanas. Or. n cont. Ar., p. 510 et 514 : Dtus initiumviarum.
non semper erat paler : sed fuit quando solum Deus; (</)Ediii, Dei efficientiam,kwc verba Sapientimsub-
erat, et paler nondum erat. Tum de Verbo : Fuii'. shteniis exstinguunl: et paulo anle Rad., NamJudwi
quando non erat : neque erat anle quam fieret, sedl potius itegant; Er. et Lips., xVamJudwum, etc.,cor-
exordium ul crearetur eliam ipsum kabuil. Erat enimi riguntur ope rass. Hoc eniin sibi vult: cur non po-
solus Deus, necdumeral Verbumet Sapientia : deindi3 tius bis verbis Sapientise anle ssecula subsistenlis
 455 SANCTI HILARIIEPISCOPI 456
se ntinc crcatam in initium viarum Dei el in opcra A dium; cum ipsa exordium lemporale sortita sini.
cjus a socculodixerit; ne fortc anle Mariaranon ma Quid eiiim magnum cst, ut ante tcrranv (5) Deus
nere cxisiiraaretur : neque lainen crealam se ad na Doininum Chrislum genueril; ciim Angelorum ori-
tivilalis inlelligentiam referret; quia in viarum ini go (c) terroe creatione reperiatur aniiquior? Aut
tiimi et in opera sit creata ; at vero ne hoc viaruniv cur qtti ante terram genilus dicerelur, ctiam ante
initium, quod ulique de divinisrebus humanoecogni monles, neque solum ante montes, scd etiam anle
tionis exordiura esl, quisque ad subjiciendam tera collcs nalus manifcslarclur : cum collium significa-
porinalivitateminlinilamdeputaret (Proii.vui, 22 scc lio post montes sit, monlium vero intelligenlia post
LXX),fundatam se antesoeculasit professa : ut dunv terram sit? Per quod exislimari non potest, idcirco
aliud estin viaruminitium et in opera creaii, ci aliuti litcc esse dicta, ul anle colles et montcs et lcrram
est anle sseculafundari, anlerior inlelligereiur essi3 esse inlelligerctur (rf), qui ea, quse anie lerranv et
creatione fundalio: et hoc ijjsum, quod fundata iii montes ct colles sunl, inlini(atis susc xiernilale
opera ante sseculumesl, (a) sacramenium crealioni;s proecelleret.
ostenderet; quia fundatio ante sscculum, ct creatb) 38. Iitfinilalein suain quanlumlicel exptkuil, per
in viarum initium atque in opera post sseculum sit. creata compreliendinon poltiil, •—Sed senstim no-
57. 429 Non lempore,sedwlernitatestecutumprwce- B strum sermo divinus non inopcm raiionis reliquit;
dit. — Jam vero ne creatio et fundatio lidem divinst: nam causam dicii pcr bocc qusc consequuniur os-
nativiialis offenderel, sequilur : Priv.s quam terrani tendit : Deus fecil regiones,et inhabitabitia, et cacu-
jaceret, prius quam monlesstabiliret, anle otnnes col- mina qum habilanltir sub cmlo.Cttm pararct cwlttm,
les genuit me (Ibid. 25 ef 26). Jam genilus esl anu) (e) efam citmillo, eicum (i) segregabalsuam 430 se~
lcrram, (1) qui anie sseculum fundalus est : nequc: rfem. Quando super ventosvalidas faciebat in stimino
solum ante lcrram, sed etiam ante montcs alque! iiHfces,ef cunt ccrtos ponebat (f) fontes sttb cwlo, el
colles. Et in his quidem quia de se Sapientia loqui- ctitn fortia faciebalfundamcittaterrm, ego eram apttd
tur, plus loquiiur quam auditur. Omnia eniin, quoe- itltim componens(Proverb.vm, 26,seciind. LXX).Qtiis
cumque ad infinitaiis inlelligeniiain signilicantur, hic tcmporum locus cst? Aul quo se cxtendere ul-
istius modi esse oportet, ne rei cuiquam aut generi tra (o) infinitam unigeniii Dei nalivitalem, hunianoc
secunda in tempprc sint. Cseterura ad oclernitalis inielligentise scnsus perniillilur? Non enim per IIOJC,
demonstrationem nequaquam (2) temporalia (b) co- quorum crealionem menie concipimus, comprebcndi
aptabuntur : quia per id, quod posieriora sunt coc- generatio ejus potest, qui antcrior his omnibus cst
teris, per se ipsa non manifestant infinilatis exor- C (li) ut quamvis proestet_in lempore, non lamen in-
(1) Qui anle swcula. (5) Deus DeumClirhtum generel.
(2) Temporaria. (4) Secernebat.
uteris ad exslinguendum Judseum, etc Sapienlioc terram; ul iilttd sil creandi principium, anle quod
anle Mariain subsisientis cfficaciam ac virtutem iu creatis ex rebus omnino nulla ftteril. Aperta taincn
operibus ac doclrinis fusc prosecutus esl Ililarius li- est ea de re Ambrosii senteniia lib. i, Hex. c. 1,
bris iv et v. n. 19, dicentis : Attgeii dominationesel Poteslales,
(a) Id esi, ad sacramenlum ac mysteriuni (dispen- elsi aliquundocwpcrunt,erant lanten jam qtiando hic
saiionis scilicet) pertinere ostcnderet, quod eademsc mundiisest faclus : el pra:f. in ps. i, n. 2 : Anteipsuni
crcatara leslificaiur. iiiititiminiindi Clterubim el Serapltim cum snaviiate
(b) ,Er. Lips. et Par., temporaria. Ms. Val. bas., canorw vocis dicunt, Sancliis, etc EanidemHilario
tempora. Alii cum Rad., temporalia. nosiro opinionem Erasmus hic adscripsit, subscri-
(c) Nihil in his verbis apparel, quod "concilioLa- bentibus ei quotquoi poslea bos libros edidcruni.
teran. IV, adversetur, c 1, de fide definienti, Deum Nihil lamen advenimus, cur illi ccrlo attribuaiur.
ab inilio temporisulramquede niliilo condidisse crea- Immo in ps. cxxxv, n. 8, docere videlur, angelorum
luram, spiritalem et corporalem, angelicam videlkel sedes anleipsosmet fuisse insiituias.Qiiamquainiu ca
elmundanam. Planum enim est, boecGenesis verba, opinione nibil discriminis agnosc.it Aiigustiuuslib.
Jn principiocreavitDeus cwtumel lerram, ita a con- xi, de Civ. Dei c 52, ubi prima Gcncsis verba : ln
cilio inlcllecta csse, ut ad angelicam naturam cwlttin' principio, non de leniporis initio, scd de Vcrbo, quiid
terram ad raundanam rererrel. Atqui Moyses coelum D etiam Scrijitura principiuin nominat, inierprclari
anie lerram memorai, proindeque a Concilio non licere, eaque inierprelatione se pluriinnm dclcctiri
disscntit, qui angelos anle eamdem pnodicat. Neque declarat. Hoc dumtaxatcavendum docet, nc angelos
magis repugnal, quod ait llilarius contra Aiixeu- Deo cooelernosarbilrenuir.
lium n. 10, diabolumante temporael swcula substi- (rf) Sic Bad., Er. et Lips. ac plures mss. Aliquot
tisse. Nam cum hic disputet conira Arianum, Ariani prob;e noloeciim Par., quia ea. Iu codice Yat. bas.,
auiem solenl lemporade solh ac lunw creatione nu- quia qui unle terratn el montesel cotlessit.
merare, ul audiviraus supra n. 54, hinc lanlum se- (e) Martin. ins., aderam ilti, et cum secerncret
quilur angelos, proindeque diabolum, anle solem ct suam sedein.
lunam subslilissc. Quod noninficiaiiduracensel Epi- (f) In mss., inontes.
phanius hser. 65, n. 5, propler illud Joan. xxxvm, (o) Legendum puiamus in inftnitam: ul prseposilio
7 : Cuntfacta sunl sidera, laudaverunline omnes an- in exciderit propicr siinilem syllabam subsequcn-
gelimei: quamvis ipse non probet cos, qui aliquan- tcm.
lum temporis ante mundum angelos conditos sense- (h) Vcrus codex Colb. cum Remig. etGerm., uf
runt; et coniracos num. 8, acriter contcndat, ccr- aufliuprwstel, Silv. u( qtiamvisprwsit: non ita male.
lam illanv esse et iinmuiabilein sciilenliam, ante Eclipticus est hic sermo, coque hacreiicorumsenieu-
cwlumet terram niltil omninorerutn conditarum ex- tia noiatur, qua Cbristo ita primuin in ordine rcrum
fiihse : quoniam in principio creavil Deus cwltim ct lemporalium locum concedunl: ut quamvis iis pra>
457 DE TRINITATE LIRER XII. 458
finiius sit, cui hoc solum trilntlum sit, ut anle tem-1Vriorem so non solum bis quaccreata sunt docet, sed
poralia nattis sit. Nam cum (<i) illa tempori in sui seternis coocternam, proeparationi scilicet cceli, et
cousiilulione subjaceant, illc tamen, licet anterior discrelioni sedisDei. Non enim tum discreta sedes
his omnibus sit, non sit liber a tempore : quia lem- est, cum effecta est : quia aliud est discerni se-
poralis horum conslitutio tempus nativilatis ejus, dem, aliud componi. Ncque tum paratum coelum est,
qui anle sit natus, ostcndal; dum hoc ipsum ei tem- cum prseparaium est: nam erat apud prseparantem
pus est, quod temporalibus anteferlur. (5) (i) etdiscernenlem. Postea vero componebat cum
59. jEternis se cowternam docuil. — Sed Dei ser- (j) parante : oclernitatcm suam cum proeparanti adest,
mo et verse sapientioe doctrina (b) loquilur perfecta, et ministcrium quando cum paranle componit os-
et absoluta significat, docens se non lemporalibus tendens. Idcirco nunc etiam ante lerram et montes
esse anteriorem, sed infinitis. Cum enim proepara- et colles genitam esse sc dixil, qnia el proeparationi
retur ccelum, aderat Deo. Numquid cceli proeparalio coeliadfuissese doceret: ut hoecjam tunc, cum praj-
Deo est temporalis (1) (c) ut repens cogitalionis mo- pararetur coelum, penes Deum facta esse per id,
lus subito in mentem tamquam antea torpidam stti- quod nihil Deo novum est, demonstrarel.
pentemque subrepserit, humanoque modo fabricandi 40. Mundum Deus ab mternosimul ac semel prw-
cceli impensam et instrumenta qusesierit? Alquin B ] paravit. — Perpetua enira et octerna rerum crean-
alius propheloede operationibus Dei sensus esl, cum darum est prseparatio : neque partibus cogitationum
ait: Verbo Domini cmli firmali sutil, ct spiritu orh universitalis hiijus corpus eifectum est, ut primum
ejtts omnis virtus eorum (Psal. xxxn, 6). Procceplo de ccelo sit cogitatum, tum postea terrse cura et
lamen Dei cceli ut lirmarenlur eguerunt; nam ap- tractatus Deura inieril, (k) cogitatumque per sin-
paratus et virtus eorum in hac imperiurbatoecon- gula sit, ul 432 primmn in planiliem dilTiindcrc-
slituiionis (2) suoc firmilate, non de temperalione tur, deindc postea meliore consilio montibtis eleva-
alicujus (d) et permixtione materise, 431 sea" ex retur, rursura autem eiiam collibus variarelur,
spiritu divini oris exsisiit. Quid ergo est, prseparanli quarlo deinde habiiabilis eliam in ipsis cacumini-
Deo ccelum genitam ab eo adesse sapientiam; cum bus redderetur, (/) prseparalumque coclumac sedes
neque crealio cceli ex proeparationeconsislat, neque Dei segregaretur, venlorumque exbalationes nubes
naturse Dei sit, in apparatu eum cogilandi operis in summo validse continerent; lunc deindc cerli
(5) (e) commorari? Nibil cnim non semper cum Deo sub cojlo fontcs mearent, ac postremo fundamentis
fuii, quidquid in rebus est: 'quocetsi ad creationem lerra forlibus confirmaretur. Singulis eninv his om-
sui ccepta sunt, non sunt tanven (() ad Dei vel scien- nibus anlcriorem se Sapientia esse profitetur. Sed
tiain vcl potestalem inchoata. Et lestis est nobis' C cum omnia per Deum quse sub coelo sunl facla sint,
propheta dicens : Deus qui fecisti omnia qum fulura et componendo ccelo Clirislus adfuerit, et ipsanv
sunt (Esa, XLV,11, scc. LXX). Quse eiiiii) fulura prseparati cceli proeveniat {eiernilatem; non patilur
sunt, licet in eo quod creanda sunt adhuc fient, Deo hoc existimari in Deo minutarum rerum particulatas
lamen, cui in creandis rebus nihil novum ac (g) re- cogilationcs, quia omnis horum proeparalio Deo est
pens est, j'am facta sunt : dum et temporum dis- cosclerna. Nam lametsi habeat disjjensationcm sui,
pensatio est ut creenlur, et jam in divinsevirlutis secundum Moysen (Gen. i), firmamenli solidalio,
(4) (h) prsesciente efficientia sint creata. Et idcirco aridse nudatio, maris congrcgalio, astrorum consti-
nunc Sapientia natam sc ante soccula docens, ante- tulio, aquarum terrseque in ejiciendis ex sc (6) ani-

(1) Et res cogilationis.Tutn, subrepsit. (4) Prmscienlim efficientia.

(2) Consuetudinis. (5) Ei decerneniem.
(5) Commemorari. (6) Animalibus.
stet; seu prsecellat ac prsesistat, in tempore tamen suerat a Dei vel prmscienliavel polestate. Apud Bad.
sil, et non infinilus. el Er., ad Dei vel prmscientiam,etc. Sequimur mss.
(a) Mss. Remig. ac Theod., ilti tempora. Quidam Hic rebus conditis, quanlum ad scientiam ac potes-
alii, illa letnpora. Val. bas. ac Martin., illa lempo-D tatem Dei altinet, negaitir initium ; secus vero, si in
raria. Hocc rursum ex haerelicorum sentenlia ex- se speclantur. Post orationis leges videnlur poslu-
prirauntur : quac verbo addiio sic planiora lient : lare cmplmet incltoatm.
iVamid volunt, ul cum illa, elc (g) Sic mss. Editi vero, recens.
(b) In vulgaiis, doclrina qum loquilur. Abest qum (h) Editi, cf prwscientim efficieniia: corriguntur
a polioribus mss. auctoritate mss.
(c) Rad. et Er., ef res cogitalionis molu subito. U- (i) Omnes prope mss. ef decerncnlem.
nusemss. Vatie. cum Martin., ut recogitationh mo- (j) In exemplari Martin. hic et infra, prwparante:
ttis: quibus favenl anliquior Colb., Germ., Corb. ac confunduntur verba, quibus non unam vira iribuit
plurirai alii, in quibus exstat res cogilaiwnh. Hilarius. Nara prwparo oeternam rerum dispositio-
(d) Hsec respiciuat errorem socpeab Hilario refu- nem, lemporariam autem earumdem conditionem
talum, quo (ortutlh concursibushunc mundi habilum paro hic sonat.
in se coisse, atque ita ex inordinationein ordine con- (k) Editi, excepto Bad., consullatumque: reniten-
stithse, quidatn ausi sunt opinari, ut loquitur in psal. libus mss.
CXLVIII, n. 5. (/) Lips. et Par., absque ulla auctoritate, prwpa-
(e) Vetustior e mss. Colb. cum Mariin. comme- raretttrque cmlum; et mox, conlinerenlur : et post
morari. pauca ex sola Erasmi conjcctura, (ontes man«i'euf,
(f) Lipsius, apud Par. non correctus, prave repo- pro mearent.
PATROL. X. 15
 459 SANCTI HILARII EPISCOPI 460
manlibus generalio : (a) sed coeli,terrse, cteterorum- A ttir, ita intelligi oportere, ut propter opera sit crea-
que elemenlorum creatio ne levi sallem momeuK) tum : id est, ut (e) Chrislus causa efficiendorum
operalionis discerniiur; quia eorum prseparatu) operum sit crcalus, utipse servus potius et operator
sequabili penes Deum (1) seternilalis infinitale con mundi maneret, non Dominus glorioenatus esset;
tstiterat. et ad ministerium efficiendi saeculi crearetur, non
41. Epilogus. — His igitur infiniiis et auernis iri eiiam semper esset filius dilectionis el rex sseculo-
Deo Chrislus cuni adesset, solam nobis nativitati;> rum? Sed quamquam hunc impiissimum sensum
«uac permisit conscienliam : ut quanlura ad fideni ttium intelligentia communis exslingual; quia aliud
proficeret (b) Dei intellecta nalivitas, taniura valere:t sil in initium viarum Dei el in opcra creari, aliud
ad susceplam religionem coguita nativitalis sclerni- anlessecula nasci : tamen hic idem locus, nepropter
tas : quia ex eo qui oelernusest patre, nec raljo ne(: operationem mundi Dominum Chrislum creaium
sensus adroitlal, nisi octernum filium prsedicari. esse mentireris, occurril, cum Deura palrem elfec-
42. Creationisin Chrislo noinen frustra objkitur. torem atque operatorem universiiatis oslendit. Tuto
— Sed creatiojiis nomen nos et professio movet, id quidem (f), quia ei qui pararet omnia adesset
Moyeat sane ponien creationis, si non nativitas antei ipse componens. Sed cum Scriptura omnis crealorem
in inilium viarum Dei el in opers, g mundi Dominum Jesum Chrislum esset Jocutura;
' soeeuja, et creatio
praedicatur. Non enim potest nativilas pro crealione nunc tamen Sapientia; ad (</)enecandam irapietatis
accipi: 433 C|>nl(c) nativilas ante causani sit, occasionem, et fabricatorem raundi Deum patrem
creaiio vero per causam- Ante proeparationem enim professa est, neque se fabricanti docuit aiuissc,
cceli crat ct (d) ante ssccujura fuudaius, qui in ini- quippe cum adesset eliam prceparapli; (h) el cum
luun viarum Dei el in opera est creatus. Aut num- Paler pararet, ct Sapientia cum parante compone-
quid ejusdem intelligentioe est, in inilium viarum ret, adessetque etiam prseparanli; per id ipsum (i)
Dei et in opera creari, et nasci antc oiunia? quo- jn ea qugepropter oppra creala esse Jotclligerelur,
rum uiium habet lemjms ingeslis, aiiud vero intem- quia seternseprseparalioni futurorum operunj adfuis-
poralem intelligeniiain coniinet. set, neque Scripturara mendaccm 434 CQnstUuentf,
45. Mundi condendivelut minisiercrealus perperam quia cum paraijtecomponerel.
«blenditur. — Aut forte velis id, quod in opera crea- 44. Creatqmse dkit Sapientht, spectans qm post
(1) Infinilalis mlernilate.
(a) Ita rass. At excusi, non tamen cmti, oraissa sw sit expers? Divinitas: nemoenim esl, qui Dei cau-
deinde particula ne. Nondum vidimus in quo bujus u|-i sam dicere queal; alioqui id Deo anliquius esset
libri loeo, ut vult Scultetus, proedicarit Hilarius: Ergo quonutmIttc aperte el Creavitet Gignil me repe-
jDcumomnifi simul et semel creasse contra Moysen, riinus; simpliciler Iwc censeo, tjuod cum cattsa con-
Sacpius jam osiendimus aliter eunv sensisse. Sin junctum invenimus, id humanitaii assignandumesse,
auiem hoc loco sesefundatum existiraavit, lundamen- quod aulem simplexcausmqueexvers, diviniialiadscri-
lum illius evertere facile esl. ln eo enim aperte secun- bendum. Ageigitur , an non illud CREAVIT annexam
dum Moysen,non coitlra Moysenfirmamenli solidalio, habet causam? Creavitenim me , inquii, principium
aridoenudalio, elc, procdicalur. An favere sibi pulat, viarttmsiiarum ad opera sua.... At illud GIGSIT MEsine
quodhic co?/i,lerrw cwterorumqueelementorum crealio catisadictum esf, etc
ne levi sallemmomenlooperalionhdhcerniittr? At quis (d) Edili ,anlesmcula. Tuin. Bad. elEr., funilala,
non videat eliam hoc cx verbis Moysiexprimi di- quminiliuin.... est creata ; Lips. et Par., fundalus,
centis : In principio fecil Deus cwlumet lerratn? Ne- qul initium , elc Poslea mss. Marlin, et Val. bas.,
que liiinus recie in superioribus negatur panibus co- onfe omnia opera esl beatus; dcpravale.
qilalionumuniversitalh Itujuscorpus effectum,ubi de (e) Aihanasius Or. III cout. Ar. , p. 595 , jtesiis
seterna mundi prseparatione sermo esl, non de lem- esi, Arium, Eusebium atque Asteriu.m non njodo
poraria ipsius condilione. Prscterea quid est, quod dixisse, sed et scripsisse : quod Deus votenscreati-
firmamenli solidaiioni, arida: nudalioni, etc, quoe tiani naiuram prodttcere, cttm vidisset eam purilalh
dispensalionem babeant, opponiiur coeli terr.eque stim el arcliiteclationhpartkipem essenon posse , con-
creaiio, quoc nec levi operationis inoinento discer- didit ac fecitprimus soltts unum solum,eumque appel-
nitnr? Hoc etianv ilinstrare est ex Ambros. epist. lavit sttum filittm ei Vcrbum, ttl illo condito reliqua
nunc XLIV,n. 2, ubi ait : Sex diebus faclum mun- D deinde per ettmcondi possenl. Cujus opinionis absur-
dum exprimil Moyses, non quod Deus lempore indi- ditatem multis deinde demonsirat argumenlis. Vide-
giterit ad coiislitutionemejtts : ctti intra moinenium sis Hilarii Fragm. u,n. 26.
stippelil facere quw velil; dixil enim, el facta sttnt : (f) Ab Erasuio hic additum est pro nobis, et in
sed cjuiaea, quw fiunt, ordinem qumrunl, ordo aulem seqiientibus edit. retentum absque auctoritaie. Antca
el tempus cl numerum plerumque exigil. Quod eninv pro fiito irf quidem, quod est, ad sccuritateni fidei
Ambrosius ordiueui, hoc dispensationem ajipellare de Eibi aitcrnitaie , prse se ferunt rass. Vat. bas. et
videlur nosler Hilarius : qni ex eoeli lerneque con- Marlin., fofumirf quidem.
dilione non male innuil, Deum potuisse oiiiuia si- (</) Editi, ad denetjandam : emendantur ex scrip-
intil crearc, aut potius confirmat quod de eeterna iis.
Oninium prsciwraiione prasmiserat; quanivis supra, (h) llro ef lcgendum putamus uf, experli ssepius
iiiini. 16, nomiiialim honiinem post ccelum, lerram, in nisj. alierum pro altero scribi. Subsequeniein au-
diem, eic, formatum asserat. lem pariiculam et ante Sapientia restituimus auclo-
(b) Bad. el Er.: Dei intellecius. Marlin. ms. Dei rilate niss. cum a Lipsio fuissel expuncta.
inietlecta nalura. Mox in vulgatis, nhi coalernum, (i) lii vulgatis, per idipsumulrumquecomplexaest,
ubi in mss. nisi mlermtm. ve propter opera, etc, le.ctio intcrpolata, cui npnfavct
(c) Locunv hunc illuslrat illud Cregorii Nazianz. niMcodex Corb. et pauci ex eo apograplii, in quibus
Or. xxxvi, n. 6 : Quid estex omnibusrebus quod cau- cxslal, perid ipsum utruinqttecomp/exusesf,tw; etc
461 DE TRJNITATE LIRER XII, 4(2
swculum gessit. — Sed landem doclrinse catholicoeA ad enumeranda ea quse a sseculosunt pollicctur. Et
revelaiione, qujd sitChrislum in inilium viarum Dei nunc quis liebetudinis sensgs est ea, quse a sscculo
et in opera creatum esse, in principio hserelice co- csse inemorala 435 Sllnt > {luot' anle sseculuui
gnosce, et ipsius Sapientiae dictis impise hebetudinis gesia sint exisiiniare ? quia in his, quse a sseculo
tuse disce stullitiam. Coepit enim jla : (o) Si enun- sunl, opus omne post sseculura est: at vero quse
tiavero vobh qumquolidie sunl, memoraborea quw a ante sacculumsunt, procveniupt sscculi a se poste-
swcuio stinl enumerare (Prov. vm, 21 , sec. LXX) : rioris coiisiiiutionem. Meinoiem iiaque se ad diccmla
nanique cum anie dixisset: Voso Iwminesobsecro, ea, quse a sixculo itiixi, professa Sapienlia ait: Dotni-
el emillo vocem meam filiis hominum. Inlelligite sim- niis (5) creavii me in iniiium viamm suarum in opcra
plkes aslutiam, (1) (b) indocli autem cor apponite sua (Ibid., 22). lteruni iiaque a sscculo geslarura si-
(Ibid., 4,5); et rursum : Per tne reqes regnanl, el gnificaiio ista esi : neque generalionis anle sseeuia
potentesscribunl jusiitiam. Perme principes magnifi- prsedicaloc,sed dispensatioiiis a soecujo (4) (d) iniise
canlur, et lyranni per me tenent lcrram (Ibid., 15, riociiina est.
16); el rursum : In viis mquilalisumbuto, et inter 45. Nalus ante smcula, crealus a smculo,quid. Qui
medias semitasjuslitiw conversor: ut diviclamdiligen- iniiium vim operum Dei, Quando el cur creatus. —
tibtts me subsianliairi, et thesauroseorum impleam bo- Il Kt quaTcnrium csi, qnid sil iialum aute ssecula
nis (Ibid., 20, 21). Quolidianum opus suum Sapien- Deum, rursqm in iiiitiuui viariini Dei et iu opcra
tia non taeel. El primum universos obsecrans mo- creari. Quia nibianje soeculHmest nativiias, (c) in-
net, et simplices inielligere asiuiiam , et induclos fi;iii;c generationis geternitas esl : ubi vero a saiculo
corapponere, ut verbornm disiinctas discretasque est creatio eadenv in vjas Dei alque in opera ejits ,
virtutes vehemens ac diligens lector expenderel. operibus ac vjjs causa creationis aptala est. Ac pri-
Suis iiaque roodis, suis conslilutionibus universa mum, quia Christus sapienlia est, videndum est an
agi, intelligi, laudari, oblineri (al. teneri) docet: ipse sit iniiiurivvise operum Dei. Nec, ut ojiinor, am-
ct inlra se rcgna regum, et polentium prudeniiam, bigilur : ait enim , Ego sum via (Joan, xiv, 6); et,
et principum famosa opera, et jus lerram obtinen- Nemo vadit ad Patrem, nhi per nie (Jbidem). Via est
tium lyrannorum coniineri oslendit : se quoque non dux cunlium, fcslinantiuin cursus, ignorantiuni se-
admisceri iniquitatibus, neque injustitiis inieresse; curilas, el quscdara nescitarum ac desideratarum re^
ct hoe ob id, ul (2) (c) universis seqnitatis ac justi- rura niagislra. (f) Ergo in viarum initium in ojiera
tiae operibus inlercedendo, diligentibus se aeterno- Dei crealur ; quia et via est, et deducit ad Patrem.
runi oonorum, et incorruploruin ibesaurorum opu- Sed creaiionis bujus.quoe a ssecujo est, ratio quoe-
lentiam subministret. Ergo ea se, quoe quoiidie (3 renda est, Nam ullimse dispensatipnis sacramenluui
fiunt, enarraiuram professa, meraorem se quoque est, (g) quo eliam creatus jn corpore, viam se Dei
(1) In doctrinam. (3) Crcfltiifme iniiium, ut perpetuo in hoc ms. Ieg.
(2) fJniiiers(B. (4) lnita doctrina esl.
Al in mss. anliquioribus Colb., Vat. bas., Carnul-, viis, etc, castigantur auctoritate jjotiorum mss. Hic
Martin.-, Germ., Romig., etc, peridipsum in eaquw habetur responsio qusestioni propositse , cur eadeni
propter opera : mendose quidem , sed quod facile ad Sapieniia dicatur nata ante sancjila,sinutl et a saculo
nipiHeiiillilarii rcduxeiis , si ila corrigas , per id ip- ereata. Quta (supple, nimirum) uhi anle swculum
sum ea nequepropler.opera. Et vix qnidein lempera- esi, etc , ubi veroeadem , qu;c ante sseculum naii-
vimus noliis, quin texitim ila emondaliini offerremus. vitas est, crealioest a smeuloin vias Dei, elc Yias
Nam tria hic ab Hilario simul comprobari conslat; Dei inieliigil Hilarius tejnpus, quo Dcus per conspi-
primuni, acternani csseSapieniiam, quse Patri mun- cabijein speciem degit jn sseculo. Unde proxime anle
duii.iaJj seterno proeparanti aderat; alterum, ereaiam habel: fierum a smcttlogestarum significalioista est:
eani non fuisse proptcr icuiporariam inundi condi- el in Malih. cap. 22, n. 6 : Swphsime viam tempus
liouem, si quidem et ab octrrno erat, et Pater ipse swcitli inteUigeiidammonuimus.
mundum ipse coraposuisse proedicauu; posiremum , (f) Lips. et Par. hic prseponuni pronomen heec,
ita a Patre inujiduni fuisse coinposibim, ul Sapientia cujus loco intelligilur Chrisius. Tum sola Erasmi
cum coinponente comppneret,; uemendax Seriplura edilio , ergo viarutn initium; ac deinde cuni Rad^ ac
iuvenireiur, quae inSapienlia facla esse omnia cora- -. duobus mss. ef in opera Dei.
niemorat. ((/) In vulgaiis, quod eliam. Concinnius io mss.
{a) Tola hoec senlenlia desideralur io Vulgata quo. Duplex bic distinguitur Verbi dispensatio, ul-
noslra : apud LXX autem exstat post ea quse versu tima scilicet, qua novissimis lemporibus horao facms
21 conlinenlur. Mox namque cum, perindeest aique inler.homines conversaius esi; altera vero ab inilio
nempe cum. sseculi : ex quo varias variarum creationum species
(b) Editi, iu doctrina, omisso dcinde oulem : cor- assumens multifarie multisque modis visus est Pa-
riguuiurex potipribusmss.Colb., Carn.,Remig, etc., tribus : cum ex illo usqtte lempore, inquit Eusebiqs
consentiente grseco, a-naihvxoi31. Sic et infra : Mo- lib. v Dem. Ev. c. 19 : Salutarem suuiit ad ho-
net et simplkes intelligere el indoctos cor apponere. mines adventum exordiretur. Quod auiem Dei liljus
Mox Bad. el Er., sciuuf, pro scribunl. modo in forma angeli, modo in forma hominjs ,
(c) Remig. ms. in universa. Plerique alii, wui- modo in assumpla iguis ac nubis specic visus
versa. Hioc forte vgrius Martiij. et alii nonnulli, uni- sil, ut singulis pro cujnsque affectione congrqe-
versm. ret, edisseril idera Eusebius, ibid., a cap. 9 ad 19.
(d) In antiquioribus mss. Vat. bas., Colb., elc , Quibus consenlilAugustinus, epist. CLXIV, ad jEvod.]
iniut. In Martin. iniiiata. n. 17 : Ab inilio generis hutnani, vei ad arguendos
(e) Ediii, Ulic infinitw; et roox , eademquein vias Hifl/os, sicut ad Cain ac prius adipsum Adcim uxo-
Dei alque fn opera ejus oslenditur : illic opcribus ac remqueejtts, vct ad consolandosbonos, vel ad ulrosqite
465 SANCTI HILARIIEPISCOPI 46i
opcrum est professus. Creatus aulcm cst in vias Dei A lioneniscilicct Dei et noslroc oclcrnitalis profectiim.
a sacculo : ciim ad conspicabilcmspeciem subditus Quid hic nunc hocc humanocsalntis dispensalio lara
crealuroe, habiliim creationis assumpsii. impiam octemocnalivitatis 437 conlumeliam mo-
46. Viw Dei a swculo,speciescreatma Verbo as- lilur ? Creatio isla a socculisest : coeterum ante soc-
sumptm.Cur varias assumpserit.— Videamus'ilaque cula infinila nativitas est. Vim sanc ([) nos diclis
in quas Dei vias, ct in quoe opera a socculiscreata afferre conlende, si Prophela , si Dominus, si Apo-
sit, nata anle ssecula ex Deo Sapienlia. Vocem(fl) stolus, sisermo ullus ad divinilaiis selernscnalivi-
deambulantis in paradiso Adam audivit (Gen.ni, 8). latem creamroerelulit nomen. In his enim omnibus
Pulasnc deambulantis incessum nisi in specie as- Deus , qui ignis consumens cst, ita crealus inest, ut
sumpt»! crealionis atiditum : ut in aliqua creatione creationem ea virlute qua assumpsit absuraercl: po-
436consisterel,qui (l)(o) inambulansfueril auditus? lens abolere rursum, quod lanlum ad causam con-
Non requiro qualis ad Cain et Abel et Noe loculus iemplationis exstiterat.
sit, et benedicensquoque Enoch (c) qualis adfuoril. 48. Christumut hominetndixit Paulus faclum.Dixit
Angelus ad Agar loquitur (Gett. xvt, 9, 15) : ct el crealum.—Reatamaulem illamet veram conceptoc
utique idem Deus est. Numquid specici ejusdem est inira virginemcarnis nativitaiem, quia tum crealurav
cum angelus videlur, cujus est in eanaiuraqua Deus ] ; nostroeet nalurac el spccies nascebatur, creaturam
est? Cerle spccies angeli oslendiiur , ubi poslea Dei etfacturam Apostolusnominavit.Etccrlecum eo (se-
nalura memoratur. Sed quid de angelo dicam? Homo cundumeum) versesecundumhomincmnativiiaiishoc
ad Abraham venit (Gen. xvm , 2). Numquid secun- nomenest, cum ait : Al ubi venii adimpletiotemporis,
dum bominem in creationis istius habilu Christus mhit Deus filiuin suum [actumde mttliere,factumsub
lalis assistit, qualis et Deusesl? (2) Sed bomo lo- lege, ul eosqui sub lege sunt redimeret,ul adopiionem
quilnr , el corpore assistit, et cibo alitur: verumla- filiorum(g) conscquercmur(Gal.iv, 4). Filius ilaquc
men Deus adoralur. Cerle qui ante angelus , nunc suus csl, qui est in homineel ex homine factura; ne-
ctiam homo csl: nc naturalem hanc csse Dci spe- que faclura tantum, sed etiam crealura, ut dicitur :
ciem diversitas hujus ipsius assumptsc.creationis pa- Sicutesl veritasin Jesu, deponere vos secundttmprio-
leretur inlelligi. Adestautem ad Jacob elianv usque rem conversationemveterem hominem eum, qui cor-
ad luctsecomplcxum in habitu humano , el maiium rumpitur sccundiimconcuphcenliasdeceplionis.Inno-
conserit, el membris nililur, et lateribus infleclilur, vamini autem spiriiu sensus vestri, et induile novum
et in omni motu noslro incessuque consistit (Gen. Iwminemeuin,qui secundutnDeumcrealusest (Epltes.
xxxu, 24). Sed idem posiea etMoysi esse ignis os- IV,21 etseqq.). lnduendus ilaque novushomoille est,
tenditur (Exodi iu, 2): ut natursecrcatcclum poiius l > qui sccundumDeuni crcatus esl. Qui enim erat filius
ad speciem, quam ad substantiam nalurse, fidem Dci, natus cral cl filiushorainis. Quia non divinitatis
disceres. Habuil tum in se potestatem conflagrandi, crat nalivitas, sed crcalura carnis; significalionem
non tamen- naturalem suscipiens urendi neccssila- sui generis accepit novus homo, sccunrium nalum
tem : quia sine rubi damno conflagratio ignis appa- anie sseculaDeumcreatus. El cur sccundumDeum
ruil. homo novus creaius esset, oslendit secundum hsec
47. Sine wterniialis damnoassumpsit, Ea virlule adjicicns : ln justilia, et sanelilate, et veritate (Ibid.
qua assumpsit, absumpsil.— Curre pcr lempora , et 24). Dolusenim in eo non fuit : et factus est nobis
inlellige qualis visus sil, vel Jesu Nave nominis sui justilia et sanctificalio, et ij)se est veritas. Hunc ergo
propbetse, vel Esaioceliam cum (Joan. xn, 41) evan- Christum, qui secundum Deum novushomo creatur,
gclico lestimonio visum prsedicami, vel (5) (d) Ezc- induimur. [ (4) (k) SecundumDeum aulem crcalur :
cliieli usque ad conscientiam resnrrectionis assumplo quia sccundumDeijustitiara, ct sanclificationem,et
(Ezech. xxxvn), vel Daniclihominis filium iu octerno veritalemhomo peccati nescius est crcatus.]
saeculorum regno confiienii (Dan. vn, 15, 14), coc- 49. Crealio nativilati mternm nequit deputari. —
terisque aliis, quibus se in habilu varioe creationis (i)Si igilurSapicnlia,memorem se eorum quoea soe-
ngessit, (e) in vias Dei ct in opera Dei, ad cogni- D culo gesia sunt dicens, in opera 438 Dei atque in
(1) lnambulanlis. /5) In codiceVeron. Ezecielo; postea, Danielo.
(2) Sed et homo. (i) Uneinis inclusa codex quoque noster omitlit.
admonendos, ul alii ad salulem stiatn crederenl, alii (e) Verbtimingessil in ms. Remig. bic repelitur :
fld pmnamsuatn non crederent, ipsetttiqne (Chrislus) ctijusrepetitionis loco in mss. Val. bas., Martin.,
«oii iu carne, sed in spirilu veniebcu,visiscongruhal - Colb. cl Sorbon. habelur, incessit. Mox apud Lips.
loquensqttosvolebat, sicui volebat. Ciriusque hujiis ct Par. cf cognitionem,pro ad cognitionem, male.
dispensationis elegautem habes comparalionem lib. (/) Apud. Par. omissumerat nos, suffragante ve-
v, n. 17. tcre ms. Colb. cum Gerra.
(n) In duobus mss., Dei decimbulanlis. (o) In nno ms. Colb. et altero Sorbon., conseque-
(b) Anliquior codex Colb. cum Mariin. el Germ. remur per fidem: dissidenlibus aliis libris ac sacro
favenie Remig., in ambutantis: non displicet sic duo- lcxiti gr;cco et latino.
bus verbis , ut vox specielacita intclligatur. (k) Quseuncinis includuntur, omiltunt cum edit.
(c) Idem codex Colb., qualis fueril. Bad. omnesmss.unoColb. etaltero Sorbon. exceptis.
(d) In plerisque mss., Ezechielo, et mox , vel Da- (t) Lips. et Par., Sic igitur : renilcntibus Bad.f
ilielo. Er. el mss. ^g
*65 DE TRINITATE LIBER XII. 4G6
vias Dei creatam esse se dixil; atque ita creatam, A unus ex uno; sed ad impiissimum sensum , ne Dcus
ut fundaiam se antc soccula doceret, ne assuraptoc naturali nativilatc subsisleret, cunv crealura polius
illius varie ac frequenter creationis sacranienlum de- ex nihilo 439 subslitisset. Hoc prinvum infelicis
mutasse naturam videretur, cum fundalionis firmitas meniis luocvirus est, non naiivitalem creaturam no-
convellendi slatus non reciperet perlurbationem ; at minare, sed pro nalivitaie (e) Kdemcrealioni aptare.
vero ne fundalio aliud quidquam quam nativitalem Quamquam id quidem inopis ingenii esset, sed la-
videretur ostendere, ante otnnia professa est esse se inen non admodum irreligiosi, crealum idcirco
genilam ; nunc vero cur crealio ad nativitatem de- dixisse, ul impassibilis ex Dco tamquara unius
putatur, cum quocgenita aule omnia est, ipsa fun- ex uno nativitas nosceretur.
data ante ssecula est; quaj aulem fundata ante soc- 51. Fides constansdemlernaFilii nativitate.—Sedni-
culum est, ea ipsa in iniiium viarum Dei et in opera bil horum constans atqueapostolica fides patilur. Scit
ejus creata a sseculisest: ut creatio a soeculisdifferre enim in qua dispensatione temporis Cbrislus creatus,
inlelligerelur ab ea, quse anle soccula et quse ante el in qua lemporura seleruilate sit natus. Nalus au-
universa nativitas est. Non habet (1) saltem impietas tem ex Deo Deus est, et veroenativitatis in co et
veniam, ut prseiendat impietalis crrorem. perfectse generationis non ambigua divinitas est.
50, Quo sensu etsi imperite, non tamen impie possel J ; Nihil enira in rebus Dei nisi natura et octemura con-
depulari. — Namque etsi inlirmitas intelligentioesen- fitemur. Nalum autem non irost aliquid , sed anle
sum (a) religiosseopinionis impediret, ne nunc qusc omnia .- ut nativitas lanluin testetur auctorem, non
crealionis proprietas esset consequi posset; tamen procposterum aliquid in se ab auclore siguificet. Et
vel secundum Apo.itolidictum facturam verse nativi- quidem confessione communi, secunda quidera ob
lati (b) deputanlem, creationem qtioque elsi indocte, anctore nativitas est, quia ex Deo est; non lamen
laraen non impie, ad generationis fidenv proficere separabilis ab auclore , quia in quanlura sensus
oportereexislimaredebuerat. Aposlolusenimvidetur, noster inlelligeiitiam teniabit nalivitatis cxccdere, in
unius ex uno nativilatem, id esl, (c) Domini ex vir- tanlum necesse est eiiam (f) generalionis excedat.
gine siue passionum htimanarura couceplu proedica- (5) Solus itaque bic pius de Deosermo est, seire Pa-
turus, non extra ralionem factum de muliere loculus trem : scire et cum eo eum qui ex eo Filius. Neque
esse, quem natiini sciebat, frequentcrque dixisset: sane aliud de Deo, prseter quam palrem eum essc
nl et nalivilas veritalem generationis ostendeiet, et unigeniir Dei et crealoris, doceraur. Ultra se itaquc
factura unius ex uno (2) (d) nativilalem protesiare- infirmiias humana non tendat : el loquatur hoc so-
tur; quia bumanse permixtionis conceplum facluroc lura, in quo solo ei salus est, ante carnis sacramen-
nomen excluderet, cum facius esse ex virgine disce- ( ] lum in Domino Jesu Christo hoc se semper scire,
retur, qui nalus magis esse non arabigebatur. Atvide quod nalus est.
lu, quanv sis impius, o hoeretice. Crealum Jesuin 52. Huic se adhmrereprofitelur Hilarius quam nec
Christura polius ex Deo, quam naluiu esse, serrao sensu stto prwfinit. — (g) Ego quidem, in quanium
nullus aut propheticus aut evangelicus aut aposloli- concesso raihi hoc a te spirilu vigcbo, sancle Pater
cus esl locutus : tu vero naiivitatem negas, el affir- omnipolens Deus, ut seiernumte Deuni, ita seternum
mas creaturam, non secundum significalionem Apo- et patrem conlitebor. Neque in id umquam stuitilioc
stoli, factum esse dicentis ne natus esse anibigeretur atque impietalis erumpam, ut omnipotentioctuse sa-
(1) Saltim pro saltem habet quoque alibi scriptus (5) Solus hk itaquepias de Deo sermo est. Neque
liber nosler. ultra procedit nis. liber, postrema charta diini-
(2) Divinilaiem. nulus.
(a) Editi, irreligiosw: eniendantur ex scriptis. (d) In antiquis mss. Yat. bas., Marlin., Car-
(b) In vetusto ms. Colb. ac Germ., depulandam. nul. et aliquot aliis, divinitatem.Reclius indevelere
Mallemusdeputanlis, scil. Apostoli.ExetnploAposloli, Colb., Corb., elc.,naf/uifalem,cum sermo sil lem-
qui Christuni et naium dixit ct lacium, ut ciun vera poraria Christi ex Virgine nativilate.
essel illius uativiias , eaui tameu non ex comniuni (e) Loco vcrbi fidem, Lips. et Par. ex Erasnvi
lege, sed ex una Virgine esse, facluroevocabulo de-
docet Hilarius illud .t%margine frusira subsiituerunl conlumeliam. Arguun-
clararei; ulruiuque verbum, lur bseretici, non quod oelernam Sapienlise iuereaioc
quo Sapienlia primum se genilam, acdeinde crea- croationem indocie nouiinent, sed quod
generationera
tam leslificata esi, ad oeiernamillius generaiionem, impie ctiam credant. Tolo hoc nuniero, sed prseser-
elsi indocte, licuisse tamen referri; modo creationis lim verbis subsequenlibus notari videlur interpieta-
nomine non excluderelur nativitatis veritas, sed lio Rasilii el Georgii, quorum verba superius reiuli-
osienderetur tanium raiio singularis, qua unus ex mtis. Cum autem hoecilli scripserint Aucyrsccongre-
uno absque ulla passione nalus est. Hac indocia, sed gati ante diem festum Paschoe anni 558, conjeclare
non impia interpretalione, cadem Sapieutioe verba est hunc libruin synodo illa esse posleriorem.
inlellexisse leguniur Basiiius Ancyr. et Georgius
Laodic apnd Epiphanium, hser. LXXIII,n. 20, ubi omissa generatio, paulo ante
(f) Editi , excepto Par., vocabulum
Post
aiunt: Filius cum dixissel, Dominus creuvit me; ne salis voce nafiuifafis. generalionh,
communemejus cum creatis rebus cmlerisnaluram esse Pralell. intelligitur tacita vox intelligentiam,quse in ms.
eliam exprimitur.
suspkaremitr, necessario subjecit, Anle omnes coltes
genuit me. Quibuspiam nobisac passionisomnisexper- (g) In ms. Carnut. hic tiluli in morem prsenotatur,
tem ipsius ex Pntre proprietatemexpressii. Oratio : in aliis receulioribus, Orafio sancli Hi-
(c) Excusi, id est, Deum ex Virgine : emendantur larii.
ex msSi
i«7 SANCTI1I1LARIIEPlSCOPl m
cramentorumque arbilcr, hunc infiriniiaiis mcoesen- ,A qu* occultarum virtnle causarum sala omnia sus-
siim ulira infinilatis tnoe religiosani opinionem, et ccpla dissolvunt, dissolula vivificant, viviiicaiamul-
significataramihiseiernilatis fidem erigam : nt le ali- (iplicsnl, mttltiplicatacoiifirmant; nihil in lus reperi,
quando sine Sapientia et Yirtuie et Verbo tuo, uni- qua: inielligere sensti raeopossera : sed ighoratio mea
genilo Deo Dominonveo Jesu Cbrisio fuisse prsefi- ad intelligendum te proficit, dum famulanlis niihi
niaro. Non enim pra'judical de te sensui meo naturas natura2(/i)imperiius, usu le tanium nieaeuiilitalfs in-
440 nostrsc infirmus imperfectusque sermo; ut fi- telligo. Ipsum rae quoque nesciens, ita sentio : ut le
dem intra silcmium strangulel inopia eloquendi. magis eo, quod mei sum ignarus, admirer. Nam di-
Namque cum verbura et sapientia et virtus in nobis judicantis mentis meseaut motum aut fationem aut
inlerioris moius noslri opus noslruin sii, (a) lecum vitam et non intelligens sentio, et seliliens libi debeo,
tamen perfecli Dei, qui et Verbum luum et Sapienlia cui ultra inielligeniiam natufalis exordii, sensum
el Virtus est, absoluta generatio esl; ul inseparabilis nalnrae obleclantis impertias. Et cum te (i) meis
seraper a te sit, qui in bis aeiemarum proprietaium ignorans intelligara, et infelligens Veherer : 441
luaruin nominibus ex (e natus ostenditur : natus an- nec ego iit tuis rebus fidem omiTipoienlioetuse
tcm ila, ul nibii aliud quara le sibi significel aucto- laxabo, quia nesciam; ut sensus meus origihem
rem; non etiam fidem infinilaiis amiltat per id, B (j) Uiiigeniii tiii occupei, et sibi subdat, et aliquid in
(/>) quod ante lempora seterna naius esse memo- me sit, qiiod ego ultra et Creatorem et Deuhimeura
ratur. tendam.
53. In multis naturalibus rebus , quarittn lalet 54. Filitts ex Palris sttbstantia naitis, adeoquese-
catisa, niccnrril fides, quanto magis in divinis. cundusab eo, sed mternuset individttus.— Naliviias
— Mulla enint istius modi in rebus humaiiis ejus ante setema tempora est. Si aliquid in rebus est,
jincstiiisti, quorum cum causa ignorelur, effectus quod antevenil oeterniiatenv; erit aliquid profecto,
lainennon nescitur. Ei religiosa est fides, ubi cst quod sensum selernitalisexcedat. Tua Cnim reS est,
eiiam naluralis (e) inscientia. Nam cum erexi in coe- et Unigenilus luus est: non porlio; non prOlensiO,
ium luum hos luininis mei infirmes oculos, niliil noii secundum eflicieniiariim opinionera noracn ali-
aliud esse quam ccelum tuum (rf) credidi. Hos cnim quod inane; sed filius, filiusex le Deo pafre Deus
aslriferos in eo circulos, et annuos rCcursus, et verus, et (k) a le in naluroe tusftnniiate genitus; post
(e) vergilias, ei seplemtrionem, et luciferuhi, (f) di- te ita coiifitcndus, ut teeum : qilia seleriioc originis
versa ministeriorum suorum sorlitos officia ronspi- suse auclor oeternases. Nam dum exte esl, secunrius
cicns, Deum le in bis, quoruin intelligentiam non a te est; dum vero tnns esi, non (/) sep.traiidiisab ro
compleclor, intelligo. Cum vero mirabiles elationes C es : quia nec sine tno fuisse confitendus aliifiistufo
raaris lui vidi; non solum aquarum originenij sed nec Cs, n* aut imperfectus sine geuerfllione^ aitt sitper-
motum (g) dimensse liiijus vicissitudinis assccu- flutis poslgenerationem arguaris. Atque ilaSd id laii-
lns, lidem tamen raiionis, mibi imperspicabilis tum nalivitas proficit seterna, ui unigeniliahie oetcr-
licet, apprehendens, in bis te quoque quse ignoro, na tempora ex te filii patrem te sciainiis setefnum.
non nescio. Jam verocum in terras mente converlor, 55. Spiritus sanctus noiiesl cfeafura.—Et mihi qui-v

(a) In velere ms. Colb. et Germ., potiustamen, non Moxin vulgatisquo ego,ubi ex mss. reponimus qitod
tecumtamen. ego.
(b) Vai. bas. ms., quod a te ante, elc (k) Exefnplar Vaticanoebasilicse, el a te nattirm
(c) Edili, inscilia.Veierrimi codices Vat. bas. et confilendus,aliis omissis. Bad. el Er. ex tjhq recen-
Colb., scientia. Verius Carnut. inscienlia. tiore ms. Colb. valde dubise fidei, et a te-in naturw
(rf) Idest.ieunum illius auctorem ac modera- titm tiertfflieaenifus, elc AlterColb. cumunoSorbon.,
torcm credidi: quianemo cmlum contuens Deuinesse ef flfe in nalura tua unigenilusgeiiilus, etc Maftin.,
non sentiat, ut loquiiur in Ps. LXV,n. 10 , sed ratio- Remig. ac Theod., ef a le in nalurw tumingenitmcje-
nem qua illud moderaris, non sura assecutns. nilus potestate: ita ex te eonfilendus,etc, quod Lips.
(e) Apud Bad. ut in mss. virgilidi : inconciiine, si et Par. arfipuere. Sed valde suspecluni est vocahu-
binc vergilioedenominenlur,quod orlum suum verno lum polestate, |>roposf fe, cum additamcnto vocul.i-
lempore habeant. Tuiii in excusis, septemtrionem,D rum ea; fe. lu vetustiore ms. Colb. nccnon Corb.,
sine et. Porro idem esl seplemtrioquod bootes, trio- Carn., Pratell. et aliis.ef a le iii naiurmtum unigenilw
nes cniin antiquis erant boves aratores. genilus, elc Maxime arririeret, ef a ie halurm iuw ei
(f) In vulgatis, et diversa : inale addita conjunc- congenilwgenilus, secundum illud lib. de Synoriis
tione. Anlea vetus ms. Colb., tton luciferumprsefert, n. 48 : lnielligo ex DeoDeum, non dissimilisesseulim,
sed hujus loco piuraruin. Idem babet ms, Germ. in non divisum, setl nalum, el ex innascibilisDei subsian-
texlu, et in iuargine vel pliadarttm: qua: lectio nobis lia CONGENITAW in Fitw.sccunduin simililudinem,imi-
Doiiprobalur; cum superius memoralsesiut vtrgilicu, genitamncttivitatetn.Neque eiiam displicerel supefi<ir
quod laliiiuiniiotnenesl verbi grseeiiiksixSt?. leclio, si paflicula in abesset in Iiuuc modiini; et a le
(g) Val. bas. codex cum Marlin., iinmenswliujiis natttrmtum unigenitmgenilus: ut Filii et Pairis unilas
vaslitudinis. Magis placct librorum aliorum leetio, verbis naiurWtuw osteiidalur, quibus subjungaiuf
qua mafis oesiuseharratur. uniuenitw, ut Filii proprietas declarelur. Sic lib. ix,
(/i) In iisdemhiss., impertilus ususdie lantum,eic, n. 68, legimus Filii naturam a Paterna non difterfe ,
corrupte. quippe qucvex tota tota sit, qum el dum unigenitaesl,
(i) Sic poliores ms3. ubi Corb. a secunda riianu patrem in se habeat.Veruihniiidior visa est lectlo his.
aliique recentiores habeht in meis : codem scnsu. monasterii Silvoemajoris, quam eo nondumviso prai-
Ediiivero, me. ferendam conjeCfabamus.
(j) Aliquol ex antiquipribus mss. primofletiffitui, (/) Sic mss. Edili vero, non scparandusa te et\l.
4G9 DE TRINITATE LIBER XII. 470
dem parum est hoc, fidei meoeac vocis oHicio,Do- i Nam ut in eo, quod ante seterna tempOra Unigeniius
rainum etDeum meumunigenilumtuum Jesum Chri- tuus (o) ex te natus est, cessante omni ambigiiltate
slum crealuram negare : hujus ego nominis consor- sermonis atque intelligentioediflicultate, solum quod
tium ne in sancto quidem Spiritu tuo patiar, ex te pro- natus est manet: ita quod ex te per eum sanctuS
fecto, et per eum misso. Magna442 enim mim er8a Spirilus tuus est, elsi sensu quidem non percipiam ,
res tuas religio est. Neque, quia te solum (a) innas- sed tamen teneo conscienlia. In spiritalibus enim re-
cibilem, et uuigenitum ex te naium sciens, genilum bus luis hebes sum, Unigenito tuo dicenle : Ne mire-
(b) tamen Spiritum sanctumnon dicturus sim, dicam ris quod dixerim libi, oporlel vos nasci denuo. 443
umquani crealum. Hujus ego dicti, quod mihi cum Spirilus ubi vutl spirat, el vocemejtts audis; scd ne-
coeterisa te substitutis cominune esl, (c) ad te quo- scis unde venial, et quo eat, Sic esl ornnisqui natus esl
que prorepentes timeo conluraelias. Profunda tua (h) ex aqua et Spirilu sancto (Joan. m, 7, 8). Rege-
sanctus Spiritus tuus, secundum Apostolum(I Cor. nerationis mesefidem obiinens nescio : etquod igno-
n, 10), scrutatur et novit, et interpellator pro me ro, janv teneo. Sine sensu eninv raeo renascor, cuui
tuus inenarrabilia a me tibi loquitur : et cgo nalurse eflicieniiarenascendi. Modus autem Spirilui nulltis
suoeex le (d) per unigenitum (uum manentis poten- est, (t) loquenti cum velit, quod velit, ubi velit. Et
liam creaiionis nomine non modo (e) eloquar, sed n cujus adeuntis atque abeunlis causa , sub assisleniis
etiam infamabo ? Nulla te nisi res tua penetrat : ncc licet conscientia, nesciatur, hujus naturam inler
profundum immensoemajestatis luse, peregrinse at- creaturas referam, el originis suse(j) definitione mo-
que aliense a te virtulis causa metitur. Tuum est derabor?Omnia quidem facta perFilittm, quiapud te
quidquid te init: neque alienum a le est, quidquid Deura in principio erat Deus Verbum, Joannes tuus
virtute (f) scrutanlis inest. loquilur (Joan. i, 1, 5). Sed creata omnia in eo in
56. Inenarrabilh est. — Mihi autem inenarrabilis coelisetin terra visibiliaet invisibilia Paulus (k) enu-
est, cujus pro me niibi inenarrabiles sunt loquelse. merat (Coloss.I, 16). Et cum universa in Christo et

(a) Hunc lociifn Erasmus in prsefat. censoria vir^ denfis fimeo conlumeliam: Carn. et Vind. hoc faven-
gula notavit, quasi, inquit, Spirilus sanclusnascalur tibus, quod in iis procferatur a te, non ad le. Verum
et ipse a Patre. Sed cum Hilarius Spirilum sanctnni hsec lectio eo magis est suspecta , quo in aninium fa-
genilum non esse dicenrium proxiine alfirniet; Pa- cilius cadat quam allera : maxinvecum non occurrat
trenv solum innascibitemsatis inlelligitur prsedicare, nisi in iis inss. in quibus librarii noniiiilla slbi per-
non quia solus sit nalivitatis expers; sed quia solus miserunt. Deinde orationis leges in procedentem aut
sine principio, solus sine auctore , solus cssenliam procedenti postulanl, non procedenlis. Demum parti-
suam habeat ab alio non acceplam, seu, ut vocant, cula quoqtteinriicat contumeliain dicti, quo Spiritus
incomrnuiiicatam.Quseloquendi ratio apud Theolo- sanctus creatus asseritur, non in illura solum cade-
gos ita ctiamniim recepta est, ut innascibilitasapud re, sed et iu eum cujus est Spiritus. Quod eo fere
illos Patris notio censeatur. Non alio sensu Sirmiense r mododemonstrare licet, quo supra num. 6, ostensum
concilium an. 551, anath. 19 : Si quh Spiritum San- est, Patrem esse creaturam, si crealura sit Filius.
clum Paraclelum dicens, innascibilem Deum dical, (rf) Perverse apud Bad., per unilam tuam manenlis.
anathelnasil. Quod Erasnius non mutans , lantum ad oram iibri
(b) Non leviter prsctereundus est hic locus, ubi III— aunotavit, cum unigeniloluo. Ex quo postea confecit
larius diserle faietur Spiriium sanctum non esse ge- Lipsius, cum unigenitotuomanantis. Reformantur ex
niium, cum tamen lib. vn, n. 15, asserat quod natu- Par. et mss. In his docemur, Spirituin sanctum esse
rm mqualitatemsola possit prmstarenalivitas; el nuni. poteiuiam nalurm sum, hoc est, quoe sua sit, per se
26 : Sola ei nativitas filii non impieper simiiuudinem subsistat, et non alleri inhrereat; neque ita «rtfurd;
crcdilur mqualis. Imo in hoc ipso Iibro proxime au- sum, ut uoii a Patre per Unigenitum ipsius originem
divimus, n. 51 : Nikit enim in rebus Dei nisi natttmet habeat : sed ita lamen esse ab utroque, ut sit naturm
wlernum confilemur. Ex quo sequilur, Spiritum san- manenth, hoc esl, cujus proprium sit esse, et initiuni
clum non esse Deo sequalem. lllius tamen cum Deo nescire. Huc atiinet, quod lib. viii, n. 19, Spirilus
nnitatem, et sequalitatem cum Palre hic tam lucu- sancti processionem conshlentis egressionemexisli-
lenter adslruit, ut superioribus in locis nalivilatem mandani innuit : egressionemquidem, ob subsisten-
conditionivel ex nihilo, vel ex aliena subsiantia, du- tiara ipsius dislinciain ab eo unde procedit; consh-
bio procul intelligendus sit opponerc Unde post al- lentis vero, quia non recedit ab eo ex quo subsistit.
laia ex lib. vn, n. 26, verba Sola ei nativitas, eic, (c) Er., Lips. et Par., non modonon eloquar : Cas-
proxime subjicil: jVamquidquidextra eumest, cum• ligaiit mss.
conlumeliaei honoratwvirtulh wquubitur.Neque vero TV (f) Vetustior ms. Colb. cum Germ., scrulatttis esl.
Spiritum sanclum aut ex nibilo aut ex aliena subslan- Alter cum uno Sorbon., scrutatith in te est.
lia esse minusclare negat, quamipsum Filium. Nam (g) Ex mss. revocamus ex le nalus: quod iii prius
sicul de Filio dicit : Tua enimres est : ila ct de Spi- vulgaiis desiderabainr.
ritu sancto : Nttlla le nisi res tua penetrut... tuum cst, (/() Erasmus, naltts esl ex Sptrilu sanclo: puto, ut
qtiidqiiiclte init: sictit Filitim lib. vi, n. 55 et alibi, nostris Scripturae exemplaribus congruerel. Sed in
non ut esset coepisseex niliilo, sed exiissea manente, onuiibus Hilarii edit. et rass. habelur , natus esi ex
ita et hic Spiritum sanctum manenliscx Deo nalurm aqttaet Spiritu sanclo.Quamquam non exstat saiicfoin
profileiur. Ilinc Spiritus sancti contiiuielias in ipsum niss. nisi in Marliu, ttno Colb. et aliero Sorbon.
Patrem fedundare declarat, sicut docercsolet Patrem (i) In mss. loquendi.In eumdem Scripturao locum
ah his ipsis inlionorari, qui Filium inhonorant. pariter observaiGregorius Nazianz. Or. xxiv, n. 22,
(c) Sic duo mss. Colb., unus Sorb., etc Plerique testatarn esseSpiriius sanctidiviniiaiem, nempeexeo
alii cum Lips. et Par., ad le quoqtteprorepenlistimec quod Iterili, nonautemservilimodoaccedi(,Ss<7iroT(xwr,
conlumeliam: pro quibus pessime apud Bad. et Er., ou SOVIIYM;.
prwtendistisensui meocontumeliam.Priroa fronle pla- (j) Mss.Val. bas., Colb. ac Germ., definilionem.
cct cuin mss. Yat. bas. et Mari., a le quoqueproce- (k) Marlinianuscodex, enarrat,
471 IN LIBRUM DE SYNODIS 472
per Christum creata memorarct; de Spiritu sancto A mei dona mibihanc conscientioemeocvocem:ut quod
sufficientem sibi significalionem eara existimavit, in regenerationis incscSymbolo, baptizalus in Patre
quod hunc Spiritum tuum dicerel. Cmn his cgo el Filio et Spiritu sanclo, professus sum, semper
proprie' electis tibi viris boecila sentiam, ut sicul ni- oblineam : Patrcm scilicet le nostrum, Filium tuum
liil aliud ultra 444 sensum intelligeniiscmea:secun- (a) uua tecum adorem : sanctum Spiritum luum, qui
dum eos de Unigenito luo dicam, quam esse nalnm; ex lcper nnigeniiumluunicsi.promerear. Quia inihi
ila quoqueultra ingeiiiihumani opinionem seciindum idoneus ad fidemleslis est, dicens : Pater,omnia mea
eos nihil aliud de sancto Spirilu tuo loqnar, quam lua sunt, cl lua mea (Joan. xvu, 10), Dominusmeus
Spirilum tuura esse. Neque sit mihi inutilis pugna Jesus Cbristus, manens iu te et ex le etapud te sem-
verborum, scd incunclantis fidei constans professio. per Deus: qui est benedicius in ssecula ssecnlorum.
57. Oratio.—Conserva,oro, banc fideimeoeincon- Amen. (b)
laminalam religionem, el usque ad excessum spirilus

(o) Verba, una tecumadorem: sanclum, desideran- lalis feliciter : in Silv. Explicil liber xu Ililarii epi-
tur in mss. Colb. ac Germ. scopi de fidesanclissimwTrinitalis adversushmrelkos :
(b) His subjicilur in ms. Corb.: Explicit liber xn. iu Vindocin. Explkiunt /totixii sancli inimilabilisviri
Lege cum pace Domininoslri Jesu Christi feliciler : in Hitarii de fide Palris el Filii et Spirilus sancti.
uno Sorbon. Explicit tiber xu Hilarii episcopi Trini-

4454448IN LIBRUM DE SYNODIS

PRiEFATIO.

I. Ubi et quando scriptus sit hic Tractalus. — Nou nireni. Quod cum anno 558 desinente stalulum
est sejungendus a libris de Trinilate hic tractatus, fueril; nemo non facile concedel, hunc tractalum
quem mss. prope omues cum illis ila conjungunt, ut anno 559 ineunle, vel eiiam exeunte 558, fuisse edi-
jn duobus Colberlinis et Germanensi, imo a Cas- tum. Hoc certe constat, cl posl niensem Augustum
siodoro liber decimus terlius nuncupetiir. Neque an. 558, et ante Maiuman. 359, epochani illius esse
eliam disiat tempore aut materia. Nam et fidei illu- figendara.
strandoe causa susceplus est, et exsilii, non secus ac 11. Qua occasione.Qttofine. — Lilterse a Gallicanis
jlli, partus fuit. Jam enira Hilarius, uli dcclarat ipse episcopis paulo post datnnalam ab iisdem Sirmien-
num. 2 et 63, totiiin triennium in exsilio exegerat, C sem formulam secundam, nec longe ante Ancyransc
el ariliuc inlra decem Asise provincias consistcbat, syntidi celebrationem, adeoque circa meiisem Mar-
cura illum edidit. Quocirca postremis hujus libri lium anni 558 acccptoc, rescripto huic occasionem
vcrbis fralres suos, ut in orationibus sanctis exsilii proebuerunt. Cujus scopus, 1° communionis dorai-
sui memores sint, rogai. Si tamen Scultetum (in nicse reddere vicem; 2° nonnullorum optaiis facere
analysi, pag. 595) audias, scriptus est hic libervel Se- satis, qui quid Orienlates in fidei professionibusge-
leucim in synodo, vcl Constanlinopoli,vel in ipsa re- rant aut gesserunt,quidve sttper omnibuseorttmdiclis
formalioneecclesiarumltalkarum, cumjam ab Orien- ipse senliret, rescire cupieranl; 5" id elaborare, ut
tis partibus, in quibus exsulaverat, redihset. Usque Orientales el Galli, qui contra erumpentem novis-
adeo aniniis dominatur iuolita de rebus, non sccun- sime Anomoeorunihoeresira consjiirarant, sed mu-
dum ipsas, sed sccundum propria placila, judicandi tuis tamen intcr se suspicionibiis laboranles, etsi
consueludo! Eodera vilio implieatus Erasraus non forte non admodum sentenliis, ccrte verbis adhuc
mullum altendii quiri diceret, cum quem memorat 447~448 dissidebant, in synodis proxime haben-
Uieronymus Hilariilibrum Ariminensis el Seleucien- dis jam in ununvconvenirent, ac suspicione omni
sis concilii historiara contineiilem, lmic forsitau • deposila fidemuiiam coniplecterenlur.
tractatui admixlum proiuratiavil. Quid eniiii in co D III. Libri summa.— Hujus rci gralia , poslquam
reperit, quod non ante pnedicta conciliasil geslum , Gallis de illsesaet conslanti illorum fide verbis aini-
aut quod per se ad corum historiara perlineal (Erasm. cissimis esl gratulaius, priinura Sirmiensem blas-
prmfat. in Hilar.)? Verum ex Hilarii ipsius verbis pliemiam referl eique opponit quas Orientales An-
num. 8, perspicuum est, scriplum esse liunc libruin, cyroecontra Anomceosediderant fidei definitiones;
cum jam propicr lerrse niotum, qui an. 358, die Au- iis lamen supprcssis, quas coriiin legali Sirmium ve-
gusti 24, conligerai, conciliumNicotnedioe,vel ctiam nienles relicuerant. Tuni fides omnes subjicil post
Nicaesein Bitbynia congregandi imniutatum esset sanctam synoduni Nicsenam diversis temporibus et
propositura; cumque uoiidum decretum essel, ut locis conscriptas, Anliochenam videlicet an. 541,
omnes quotquot posscnt Ariminum alquc Seleuciam pseiirio-Sarriicenseman. 5i7, et Sirniiensem contra
cogerentur; sed tantura ul bini aut singuli ex singulis Phoiinuni an. 551, quas omncs sese coraplecli epi-
provinciis, iique Ancyram alque Ariininum conve- scojii Ancyroecongrcgali in sua syuodica epislola
473 PRiEFATIO. 474
apud Epiphaniuin bscr. LXXUI,n. 2, non semcl testi- A nis. Sallem ncgari nequit Sirmiensem , quse proeci-
ficaulur. Hos ciiira potissimum Iiilarius Oriciilalium puum in hoc libro locunvobtinet, non contra Aria-
nominc inlelligit. Quos amice ad veritatem revocare nos, sed conlra Pholinum, Antiochenani vero conlra
studens, ita laudal eos, qui avita cl apostolica lide Atlianasiuin, ac dcmum pseudo-Sardicensem adver-
conienifscripfas fides nesciunl, ut lamen professio- sus eumdem aliosque calholicos convenisse. Minus
num pluialilaiem excusei, et quidquidin eis defendi male in aniiquissimo basilicseValicanaecodice inscri-
potest benigne interpreieiur atque defendat. Iino bitur: Libercalkolkw fidei449450 contra Arianos
quidquid contra 6fioov<7tov solet opponi, non tacet; et prwv. Arianh acquiescentes: maxime cum non con-
nec dissimulat quod in gratiam verbi bp.oiovmov po- lineatillecodex, nisi primam hujus libri partem cum
test afferri. Postmodum lamen subjecto Nicsenosym- Ancyranoefidei dcfinitionibus, quibus auctores Sir-
bolo, retinendum esse bp.oovo-wii validissimis ratio- miensis blaspheiniseiisque acquiescentes refelluntur.
niravmomenlis conficii atque concludit. Neque suflicientemlibri hujus noliiiam proestat in-
IV. Non fuit versuse grwco, sed lanluni Symbola scriplio de Sunodis,quoein inss. ab annis 500 obtinet.
Orienlalium. Symbola itla ad litteram vertit. — Haud Hiijus auctorem esse conjeclamus Hieronymuin, qui
scio an propier prsedictas fidei confessioncs la- cum non haberel quo nomine hoc Opus breviler indi-
tine reddilas, a Sculleto post Gillotium (prwfal. B caret, appellarit de Syiwdis, puta ad imitationera
in Hilar.) dicalur hic liber iiersus de lalino in libri Atbanasii cadem ralione inscripti, cum quo
grwcum, non appensh verbis, sed reddilo sensu : quaindam habere videlur affinilalem. Quamquam
longe minus constat an Erasmus eadem etiam de apud Alhaiiasium specialis est litulus de Synodh
causa veluli pro comperto asserat : Hunc librum Ariminensiet Seleuciensi; de quibus primura agit dala
llilarius, ut ipse lestalur, vertit e grmco, sed hac li- opera, ac postea velut ex occasione plures refert
bertate, utubique neglectisverbissenlenliammodorcd- fidei confessiones : non ut eas quidem, quemadmo-
dat, et ubi locus invilal, aliquid de suo admhceat: dum Hilarius, bcnigne excusct; sed ut Arianorum in
quam tibertalem sibi permilitl el itt psalmis scribens. fide inconstanliam demonslret. Unde fit, ul etiamsi
Non enim fert communis sermonis usus, ut opus la- utriusque Optis in lioc simile sit, quod ambo cxlii-
tinum dicatur e gracco versuni, quod qusedammoni- beani plures Oricnlalium fidei definitiones : cuin la-
menia conlineal e grscco iranslala. Sed, quaravis uieii utriusque valde divcrsum sit consilium, nec li-
aliud omnino sonent Erasmi praeseriim vcrba, demus tulus Alhanasii libro procnoiatus ad cain jiroprie
lamen eos in unas Orientalium formulas huic libro parlem perlineat, quoecum hoc Uilarii Opere sirailis
admixias respexisse. Unde liabent, Ililarium negleclis apparet; nnius inscriplio non debeal esse norma al-
ubique verbis lanluuunodo reddidisse scnienlias? G lerius. Ilaque hoc Opus non alio nomine ab ipso Hi-
Afferunl quidem quod testatur num. 9, se Aucyrana lario inscriplum putamus, quam eorum ad quos illud
decreta verbis quam potcril absolutissiniis exposilu- misil. Et quidem in omnibus probae noise mss. sim-
rum; non quod non ab aliis jam fuerint edila , sed pliciter epistola nuncupatur : neque aliter laudalur a
quod ex grwco in latinum ad verbinnexpressuIransla- Facundo Hermian., lib. x, c. 6 : B. Hilarius, inquii,
lio afferl plerumqueobscuriiaiem, duin cuslodilaverbo- Arianorum potenlissimusalque acerrimtis expugnaior,
rum cotlalio eamdemabsolutionemnon polestad intd- el constanthsimusficleiCltrhlianmdefensor,in ephtola
ligentim simplicilalemconscrvare. At primo dc solis quam de exsilio scripsil episcopis Germaniwprimw el
Ancyran.c synodi delinitiouibussermoiiem hic habel. Germaniwsecundw, elc. Yeriiin ut absit novitaiis ino-
Deinde expressam ad verbum iranslatioiiem plerum- lcstia, litulum reccplum de Synodis non mutamus :
que obscuram esse insinuai, non quaienus verba cui lamen adjicimus, seu de fide Orienlalitim, ut in
reddit, sed quatenus eumdem verborum numcrum, fronte babeat leclor brevcm coium quoj tractanda
ordincm collocaiioiiemque scrupulosius cuslodil : sunl indicem.
quod aperte in Psal. LXVH,n. 21, dcclarat, se nimi- VI.Traclatus liic aucloriiale commendalur.— Hunc
rum j'ara monuisse, pleriimqueinlerpretescunctos, dum tracialum, quem oraiionis fructum, pacis semen , et
collocaiionemordinemqueverborumdemutare ac tem- D gerinen caritatis cognoniiiiare licei, VigiliumTaps.
perare non audent, minus ctilucideproprietatemdecla- vidisse liquel ex libro ipsius vconira Eulychen, nuni.
rasse diciorum. Postremo qui gracca cxempla cum la- 5, nec satis adverlisse quo Sjieclaret. Eumdem lau-
lina Hilarii versionc contcndet, facile assenlielur vix davit Facundus non solum lib. x, cap. 6, sed et
ullam poluisse confici lillerse tenaciorem : et perinde lib. XII,cap. 3, Auguslinus vero epist. xciu, iiuni. 51
Erasnnim, Gilloliura atque Sculleluin de re sibi non et 52, adversus Vincentium Rogatistam vindicavit.
comperla verba facere voluisse. Taiui autein illuin fecit Hicronymus, ut propria euin
V. Tilultts. —Si eliam propius inspexissentlotius inanu descripserit. Proiixum vulcle, inquit epist. vi,
hujus Operis ralionem, displicuisset eis vulgatus ti- ad Florenlium, librum de Synodis sancii Hilarii,
tulus, De synodis fidei catlwlicw conlra Arianos et quem ei aptid Treviros manu mea ipse descripseram,
prwvaricaloresArianh acquiescentes.Quasi vero syn- wque ut milii Iransferas pelo.
odi, quarum expositiones complectitur, a Caiholicis VII. Speculum esi virlutiim Hilarii. Prwsertimleni-
contra Arianos habitsc fuerint, et non polius ab ip- fotis. — Neque ob boc solum conimendandus esl,
sisraet maximam parlem Afianis aut cerie Seiniaria- quod plura conlinet gesta qiia; hislorjam illuslrant,
473 1N LIRRUM DE SYNODIS 47G
scd et quod veram ac vivam pfsc se fefat sanclissimi A X. Ait sint fragmenla, an notm. An millitmnmptitts
Prsesulis effigiem. In eo ciiiiu itno iractatu vcliu iii desideraridum.— De his amblgere licet, selectane
speculo resplendent prope oraties Hilarii vinules, sint amplioris ajiologisefragmenta a sludioso aliquo
prudentia, consiaiitia , animi magniludo simul et de- suis locis aptala, an vero sint lantum uotse et ap-
missio seu hurailiias Chrisliana, castus amor patrisc, pendices ad illustrandos bujus libri locos, qui repre-
suinmuin pacis studium , fidei sinceritas aique intc- bensioni locum dederanl, ab ipsomet ililario ad-
grilas, clc. Maximeautem cgregia illa conciliandis textoe, cl ad censores suos cum libro iis nolis illti-
sibi oiniiium animis nata Icnitas atque modestia, slrato niisSoe. Probabile tameii putamus, illum a
qna prseditura eum fuisse testalnr Rufinus (/if>.i Lucifero de iis quse lum silii, ium aliis in hocTraclalu
Hist., c. 31), adeo ubique elucet, ut velnondum au- displicueraiit admouiiuin, eumdem ipsi Tractatiim
dito Rufini lestimonio, prseconceptam vulgi opinio* brevibus illis responsis aucium misisse, quibus omnes
nera, qua auimi eum paulo concitalioris ae vebe- de fidei suse sincerilate certiores facerel. An vero ex
inentioris fnisse putant, statim excusserimiis uti fal- illis responsis nullum amplius desiderandum sit, lion
sam et iniquain. Qita in sententia non inediocriter ausini assercfe : si quidem vel ex iis, quac nutic |iri^
confirraaraurex sedatisacmelle condilis responsis ad mum eduniur, codices alii alia habent, nullus qui
ea, qiiocin hocce siio tractaiu nonnulli male repre- ]} oiiuiia. In uiuliis nullum occurrit. In pluribus repcrire
ltefideruiit. In iis enim clare apparet invicta illa est primum sine aliis : secundum autem iini ms.
aiiimi tranquillitas, qua potuit eliam lasus, pacatam S. Pelri de Urbe debemus : deniqtte in Carnutensi et
dictoruni rationeiii reddendo, suos delinirecensores, aIiis,inqoibuscseteraexslaiii,desidefanIui'duo|)riora.
irasci propria in cansa prorsus nescivit. Scd de illis XI. Unde se purget Hitarius. — Singula autcm ad
responsis, quse nunc primum e tenebris eruunlur, suspiciones amovendas eo magis sunt idOnea, qiiod
nonnihil bic proeloquendiim. ex iis ipsis locis sese purget Hilarius, in quibus rc-
VIII. Unde erula sint apologetica kujus libri re- prebensuS fuerat. Necessarium ccfte erat hoc scali-
sponsa. — In codice Cariiutensi Romanis litleris daium : ut ab ipso cum jucunda quadam aiiimi ad-
seriplo anle annos, uli videtur,900, necnon in Michae- miratione audiremus, quanta in tempefahdis onuiibiis
lino liunc librum invenimus variis in Iocis auciiorem. libri sui verbis prudemia iisus essct. Quis enim jam
Ea, qtiibus auctiores sunt, neque oraiioni reliquse iion mireiur simul et amet tlemonstraiitetii, se Orieii-
satis cohocrent, neque omnino ad 451'452 eam lales quidem laudasse, sed absque adulalionis vilio,
non periinenl, Hilarium vero prorsus spirant, quem utpote quos objurgare suo loco non protlerierit; ae
exbibeul pro se proprio nomine rcspondenlem. Ea- licet blandos eos sermone allocutus sit, id se praiser-
dem additamenia iisdem in locis prse sc feriini mss. C tiin fecisse, ul prococia cffugiens convicla, occulia
Tellerianus et recentior Carnutcnsis, sed ad margi- eorum exposiiionum scandala ntiliiis dcinde prode-
ncm dumlaxat adscripta. Remigianus vero alia in ret: neque vero se omncm ab eis suspicionem ade-
ipso textu, alia in ora libri habel, proemissaadmoni- misse, qiioS non «erflinfidem, sed lanlum verw fidei
tione quod ea exslent in quibusdam excmplaribus. revocandwspem attulissedixerit: se denique hoittwit-
Denique in pervetuslo basilicscVaticanoeexcmplari, sion invitum ac solo pacis sludio, ne vidcliccl a Lu-
quod primam laiituin liujus libri parlem coiuinere cifero illud prsedicante dissideret, cautela quanla
jam diximus, duo hujusroodi additamcnta rcperire inaxima suscepisse?
est ipsi lextui pariter inserla. XII. Falso creditttr Orientales ut ortkodoxos ha-
IX. Eorum ulititas. — Ea atitcm omnia Ililarii bttisse. — Ex quibus jam manifesie fefelliiur vulga-
esse tam perspicuum est, ut id probare velle super- ris opinio, qua Hilarius Orientales, <(uiSemiariani
vacaneum Videatur. At sicut ipsis libri diciis iin- vulgo cognoniinantur, velut orthodoxos habiiisse,
mixta, coruni ordinem confundunt; ila seorsim suis eoriiinque fornuilas lamquam caiholicas apjirobassc
locis pooila, magno prsesidio sont ad enodandas exisiimaiur. Vidit quidem eos ad veranv fidem pro-
qusesliones nonnullas, de quibus etiamnum dispuia- gressum facere, vidil eorum forraulas Sensu catho-
lur. Aliqua eliam nos docent Hilarii gesta scitu di- D lico inlellectas quodam modo ferri posse; Iandavit,
gnissima, quaehactenus latueraiit, nimirum piissimum ctquanlum potuit promovit accedenles, iisque verum
Procsuleni male apud quosdam ob tiuite tractatum confessionum suaruin sensum (ut iia dicam) digessil,
audiisse, eumque nominatiin a Lucifcro, hauri dubie et qnasi liqualum blande propinavit : at ui profsus
Calarilano (quera inriolis paulo durioris atque austc- calbolicos habuit numquam, neque siispicioneni ab
rioris fuisse nemo nescil), culpatuni fuisse tamquam eis adimere voluil.
verbi <5/iO(oO<7tovapprobaiorem, et adulatorem ni- 453-454. XIII. Falso creditur de eorum for-
mitimque iandaiorem Orieiitatium, quibuscum remis- mulis diversa ab Alhanasio semisse. Concilialur di-
siusagens, illos veluli veroefidei proedicatores cele- versa ulriusque loquendi ratio ex scopi diversitale.
brassei. Neque a majoribus auditum erat, ctim apo- — Hinc quoque evanescil, quod prope iu omiiium
logelicum opus instiluisse : quod sallem ex parie auimis insedcrat, IlilaiiiniT iu hoc tractatu de for-
nobis reprsesentant praedicta corollaria, quoeapoio- mulis Orientalium diversa ab Atbanasio in libro jia-
gelica ad reprehensoreslibri de Synodis responsa nun- riter de Synodisinscriplo sensissc, et quod ille apcrte
ctipare placel. damnat laudasse. Si cnim eos, qui Ancyraccongre-r
477 PR^FATiO. i' 8
gati Anofnceisacriter restilermil, Filiiqne curo Palre A bus si infidvitioseinesse intetligittir, neiitomilii vitittm
in subsianiia siuiilitudiiiem tot decretis sanxerunt, poiestassignare dictorum, iiilerntintiusenim, tit vohd-
neque teram fidem atlttlhse sensit; longe minus eos siis, sum ipse, non conditor ; si illas ab otnni vitio
aitulisse semscrii,quiautAiitiochise,autPhilippopoli, pnras existiraasset? Quid sibi vult quod his proxime
aut Sirmii nondum ita prope ad veram fidem acces- subjicit, Egoqumgesta sunl fideliter iransmhi: vos an
serant. Si autem quis qwerat, cur non diversa sen- catkolica,an kwrelka sint, fideiveslrw judicio compio-
tiens, tam diversa loquitur : in promptu est respon- bale; nisi se ca ne ab liaaresis quidenv snspicione
sio. Atlendat eninvutriusque scopum: et faeile con- aliena judicare ? Verum expositis omnibus Orienta-
ciliabit utriusque sermonem. Quis enim nesciat lium formulis, nullam carum sibi probari luculeiiler
iisdcm de rebus, pro consilii diversitate, diversam indicat, num. 65, ttbi miserum Orientisstalum deplo-
sermonis ineundam esse rationem? Athanasio itaque rans, Tanium, inquit, EcclesiarumOrientaliumperi-
qui hoc sibi suo libro' prsescripserat, ut Arianos ex culum est, ul rarum sit hujus fidei(qttw qualis sit, vos
fidei formulis tolies edilis tutiesque mulatis, incon- jttdicctte) aut sacerdolesattt populvminveniri. Maxinie
stantis adeoque perversoclidei convinceret, palam et cum id ipsura denuo^ num. 66, cum quadam erapliasi
aperte improbanda erat tania formularum varietns. repetat. Quid postfemo sonat illud nuni. 5, quod Gal-
At vero Hilario, qui boc sibi raaxime proposucrat, ut B lofum fidel fama qtwsdam Orientalium episcopossero
et Orieutalium benevolentiam caplando, et in eorum jam ad aliquem pudorem nulrilw exindehwreseosau-
favorem nonnihil ilectendo Occidentales, utrosque ctwque commovil; nisi ab iisdem Orienlalibus usque
ad concofdiam et pacem in synodis jaiii indictis iu- ad Ancyranara synodura, proindeque cl Anliochiacet
eundam pfsepararet, hiulta fuerm.t dissimulanria,for- Philippis et Sirmii, nulritam fuisse bxresim alqtie
mularura iterato condendarum excogitandaj causai, auclam? 455456 I"10 qu°d ii iPsa Ancyrana
ac rieiiiquedicta qutbiis enuntiabantiir bciiigrie inler- synodo ausi sunt, impium csse non sine doloris sui
pfetafida. tesiificaiionedeclarat num. 9.
XIV. Coniilialur ex diversitale temporh. Libri XVI. Falsam synodum Sardicensemnon habuil pro
ad Cotistamiuni nihit habent quod cuin hoc pug- vera. —Quas cum ita sint, non occurrit hobis qua ra-
nei. — Proeierea iis non una ratione loquendum fuit, tioue niiantur, qui volunt sanctum confessorem, cuni
qui non ufiO lempofe Scripserunt. Scripsit iiain- Iiunc librum scriberel, falsam synodum Sardicenseni
que Ililarius aute Afimihensem synodura, cum ei spes pro vera habuisse. An quod fidem illius non vocavc-
efa!,iitquehiadmodura OrienialesadversusAnoinoeos rit Pbilippopolitanani ? At hoc prudentise fuit, ne
a Constaniiiioaudlti efarit, ita ipse, quod iii optilis quos couciliare peroptabat Orientales alienaret. Sed
sempcf babuerat, adversus Yaietvtein et Ufsacium G neque eam Sardicensem dixit, ne deciperetOccideu-
benigne audifetur. Roc aulem si sibi umquanvdare- tales. Eo autem temperamento illam inscripsil: Fides
tur, duos illos Arianoe sectse duces, qui Orientem secundumOrienth synodum; ut illaesisOrientalibus ,
Occidentemque lotum commovebant, facile deviu- satis significaret illam eorum esse, qui ab Occidenli-
cendos,et lraperalofera ipsunv tandera ad veram fi- libus Sardicoecongregatis secesserant; quod perinde
dem revocandum esse confidebat. Quod curo cogita- est ac si Philippopolitanara vocasset. Sardicensem
ret, fides OrientaJiurii, quibus tum mire favebat quidem eam dixit libro iri Coiisiantium ; sed non tam
Consiaiitius, damnanda ei non erat, scd, quanlum ex sua, quam Constanlii ipsius quem alloquebatur
licebat, laudanda etapprobanda. Atvero Athanasius senientia. Et sane de rebus Orieniis lunc erat instru-
scrijisit post prsedictamsynodum, quando janv posce- ctior, quani ut veraeac falsoesynodi Sardicensis dis-
bat Ecelesijeiatiiitas, ut quod in tot fidei confessio- criinen iguoraret.
nibus vitiosum erat, non dissimularctur, et quando XVII. Etiamsi autem nonniliil suSpectam baberet
ipse eliam Hilarius nee dissimulavit, nec pepercit. Orientalium fidem, quam tamen eis hoc libro patefe-
Ttlin enim Jibello ad Constarttium, rursumque libro cilbenevolentiaii), etiam postea Seleuciseet Conslan-
attero adverstts eumdem Impefatufem , forituilarurh tinopOli eonservavit. Nec aliter erga eos sese gessit
mulliludinem palam et aperte improbavil. His iiaque D Aihanasius, qui etiam post aiinum 560, iii lib. de
libris, mulato jam rerum siatn, inulavitstylum; non, Synod. pag. 916, scribit, cura Rasilio Ancyranoejus-
ut qiiidam volunf, pugnantia ctim iis qti* libro de que similibus sic agendum esse, vcluti cum iis qui
Synodis dixerat loculus est. non longeabsuiita reclpiendavoceconsubstaniialis.Ne-
XV. Quammtdiis kujus libri loch indicelOrienlalium que etiim, inquit paulo anle, adversiiseos veluti adver-
fidem sibi non probari. — Neque vero ex verbis apo- sus AriomanUasaut adversus Patrum hoslescontradi-
logioetantum, sed et ex ipsomet iractatu perspicuum cimus;sed vetuti fralres cum fralribus dhceplamus, ut
est, OrieiUaliumcOnfessioneslunc teraporis ipsi hon cum quibttsrwbiseadetn sil sentenlia, controversiaau-
fuisse per se et absolule probatas. Quorsum euiin, tem de verbis. ln quo melitis de Orientalibus sensisse
iuim. 6, rursumque num. 65, tam enixe obtestatus videturj quam noster Hilarius : qui cum similia quoe-
est, ne de se Snte sermonis consuinmationem j'udi- dam dicat sub linem num. 8, ea se non tam ceflo
caretur, nisi quia ex benignis interprelationibus suis assevcfasse, quam pia quadam aniiiii propensione,
de se posse male judicai i proevideret? Qnam ob cau- quoe necdQiivsine formidine erat, locutum esse plu
sam, num. 7, de foimulis a se cxponendis ait: In qui- ribtis aliis senlenliis demonslrat. Ita duo illj clarissL'
479 SANCTI HILARII EPISCOPI 480
mi viri nos exemplo docuerunt proeclaram illam Gre- A demnemus.Sed ad Hilarium nostriim quod attinet. de
gorii Naz. Or. xxi, n. 19, sententiam : Sk enimexi- vero illius erga Orienlales sensu, nullura ut diximus
slimo in dubiis et incerth rebus faciendumesse, ut ad dubium relinquenl ipsius responsa apologetica, quse
benignitalemet humanitalempropensioressimus, eos- et seorsim in nolis, el post hunc librum simul in
que, qtii in culpa sunt, absolvamuspolitis quam con- unuin collecla exbibebiraus.

457458
SANCTI HILARII

LIBER DE
SYNODIS,
SEU
DE FIDE ORIEWTALIUM.
ClRCA
(SCRIPTOS FlNEM
ANNI358.)

Dilectissimis (a) ct bealissimis Fralribus et (6) coepi- B
scopis, provincise Germaniae primoe, etGermanise
secundoe, et prima; Relgicse, et Relgicoesecundse,
ct (c) Lugduneusi primoe,el Lugdunensi secundse,et
provincioe(d) Aquitanicoa, et provinciseNovempo-
pulansc, et (e) ex Narbonensi plebibus et clericis
Tolosanis, et provinciarum^Rrilanniaruniepisco-
pis, llilarius servus Cbrisli, in Dco et Doniinono-
slro oDtcrnamsahitem.
i. Hilarii de Galliw episcoporttmfide anxii proposi-
lum. — Constilutuin niecum babebam , Fratres ca-
rissimi, in tanto silenlii veslri lempore nullas ad vos
ecclesiastici sermonis litieras miilere. Nam cum fre-
quenlcr vobisex plurimis Romanaruin |)rovinciarura
urbibus significassem, quid cum religiosis fralribus
nosiris Orienlis episcopis fidei siudiique esset,
quantaque, sub occasione lemporalium motuum,
diabolus vencnalo ore atque lingua mortiferse doc-
trinoesibila prolulisset; verens ne in lanto ac tam
plurium episcoporum calamitosaeimpielatis vel er-
roris periculo, laciltirnilas veslra de pollutseatque
impiatoeconstienlisc esset desperalione (g) suscepta
(nam ignurarc vobis frequenter admonilis non lice-
bal), mihi quoque apud vos tacendum arbitrabar,
dominicscscntentisc admodum mcmor, qua post pri-
mara atque ileratam conventionem, eos, qui etiam
sub lestimonio 459 Ecclesiie iiiobedicntes exsistc-
rent, haberisicut cthnicos publicanosque jussisset
(Mallh. xviu, 15 el seqq.).

(a) Sic omnes mss. uno excepto Vaticanavbas. el C in provinciarum Gallicanarum partilione, quam ex-
recenliore Carn. qui cum vulgalisprseferunt Dominis, hibet jamdictus codexCorbeiensismediosoeculosexto
non dileclissimis. At epistola adversus Auxentiuin exaratus, duse recensentur Aquitauicse, et primse
magno codicutn consensu dileclissimhfratribusinscri- quidem melropolis civitas Riturigum, secundsc au-
bitur. tem Riirdigalensium. Ila etiam memorantur quatuor
(b) Plures mss. non tamen poliores, et ephcopis, Lugduneuses ac Narbonenses duse. An daia opera
omisso deinde provincimvocabulo. At in receniiorc Hilaritis provincias illas non distincte nuncuparit ?
Carn. totus titulus sic inierpolatur : Coephcoph Ger- (e) Corb. aliique complures mss. et Narbonensi
maniw primm, in qua esl prima Maguntia; el Germa- plebi. Reiinenda cura vctuslioribiis Colb.,Carn.,elc.,
niw secundm, inquaprimaesl Agrippina, id eslColo- vulgata leclio : quasi diceret Hilaiius, el ex onini
nia; et primw Belgicm, in qua prima est Treverh; el Narbonensi provincia ( cujus metropolis Narbona
Belgicmsecundm, in qua prima esfBemh ; et Lugdu- et sub ea Tolosa recensetur), proesertim Tolosanis
nensis primm, tn qua prima est Lugdunum; et Lugdu el clericis : de quibus prsecipua ipsi cura
nensh secundm, in qua prima est Iiolomagum, el Nar- plcbibus
ftiii, quod Rhodanium illorum episcopmn, qui, Sul-
bonensiptebi, in quu prima est Narbona; et Clericis Severo leste , nalura lenior non tam suis uirifcus
picio
Tolosanis, etc, quod desumplum videturex his, quse qtiam Hilarii socielale Arianis non cesserat, eadem
in mss. nionaslerii Silvoe inajoris et S. Remigii Re- exsilii conditio iraplicuerat.
mensis, in fronte totius Tractatus sic praenotantur :
In Germanictprima est Maguntia, in sectindaAgrippi- (f) Britannias jam sua sctate Christianas fuisse
na , id esl Colonia,in Belgicaprima Treveris, in Bel- D testatur Tertiillianiis adversus Judjcosn. 4, ubi Bri-
lannoruminaccessaBomanislocaChrislo vero subdita
gica secunda Remis , in Lugdunensiprima Liigdunum, rnemorat. Hosmedio saeculosccundo, Lucii regis et
in Lugdunensi secundaRolomagus, in Novempopula-
na est Tolosa : iiiendosc, quanliim ad ))Ostreraam Eleulherii iPapse temporibus fidein susccpisse scribil
hanc melropoliui. Nam Noveinpopulanseprimaria ci- Beda, lib.videtur hisl. gentis Anglorumcap. 4. Nequealios
vitas Elttsalium in Corbeiensi eodice saeculo sexlo speclare Uilarius in Psal. xiv, n. 5, ubi narrat
exaralo consignatur : Tolosatiumautem in prima efiamin Oceaniinsulis plurimas Deo Itabitationesab
Narbonensi post Narbonam ordinalur. Apostolis jiaratas.Nunc vero indicat ipsos Britannia-
rum cum Gallicanisconspirassc, ut decer-
(c) Editi bic ct inlfa, Lugdunensis : refragantibus tarentepiscopos
adversus Arianara pestem, quse ipso Beda
potioribus mss. sumvirus nonso-
In novem mss. desideratur ef teste, libro laudalo, cap. 8, perfidiw
(d) protiincio;Aqui- lam orbis lotius , sed el insularum ecclesias adspersit.
lanicm. In vetusio Colb. Germ, habctur, ef pro-
et
vinciwAqttiianm: in duobus aliis, ef provincimAqui- (g) Editi, suspecta ; emendantur ex melioribus
turitw: in Carn. et provincimAquitanicwprimw, Sarie mss;
481 LIRER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 482
2. Galliwepiscopisgralulatur ob negatam Salurnino 1i ironos hnjus hserescos ingcrcndsc quibusdam vobis
communionem,ob damnalam Sirmii fidem. — Sed lestibusdenuniiaveram, innoccns, (f) inviolaia, re-
bealoefideivestrse (a) litieris sumptis, quarum len- ligiosa.
tiludinem ac raritatem de exsilii mei cl longiiudjne 3. Hwresi proruplurm non cedunt, proruinpentetn
et secrclo inlelligo constitisse; gratulatus sum in frangunt.AdresipiscenliamOrienlalesexemplosuo com-
Domino, inconjaminatosvos et illsesosab omni con- movent.— Exspeciaslisenim sanctoeet indemutabilis
tagio delestandaehocreseosperslitisse, vosque com- perseverantisegloriosum triumplium, non cedendo
participes exsilii niei, inquudme Saluminus, ipsam Saiurnini minis, poteslalibus, bellis : et cum omnia
conscientiamsuani verilus, circuinvenlo (6) impera- inchoandseblasphemisein Deumcerlamina moveren-
tore detruserat, negata ipsi usque hoc tempus tolo tur, manentes nunc usque mecumin Christo fideles,
jamtriennio commuiiione, fide mibi ac spiriiu co- neque antea ad occasioncm prorupturse hoereseos
hscrere : el missam proxime vobis ex Sirmiensi op- cessistis, et nunc omnem ejus pelulanliam in pro-
pido infidelisfidei impietatem, non modo non sus- ruptioniscongressione fregistis. Vicistisenim, Fra-
cepisse, sed nuntiatam eliam significalamque dam- tres, cum ingenti firieicommunis gratulalione : et
nasse. Necessarium mihi ac religiosum intellexi, ut geminam habuit illsesoe(g) constanlioevestrsehonor
nunc quasi episcopus episcopis mecum in Chrislo B gloriam, de integritate scilicet conscientise, et de
communicantibussalutaris ac fidelis sermonis collo- excmpli auctoritate. Namfidei vestroe imperlurbatsc
quia transmitterem : et qui per metum incertorum, inconcussoequefama, quosdam Orientalium episco-
conscieniiselantum antea meoe, quod ab his omni- pos scro jam ad aliquem pudoremnulritoeexinde har-
buscssemliber, gratulabar, nuncjam communis fi- reseos auctsequecommovit: et auditis iis quoeapud
dei nostrocintegritategauderem.0 gloriosseconscien- Sirmium conscripta impiissimcerant.irreligiosorum
tiseveslrse inconcussam slabililalem! 0 firmam (c) audacisequibusdam sententiarum suarumdecrelis (h)
fidelis pelrscfundaminedomum! 0 intemeratoe vo- contradixerunt. Et licet non sine aliquo aurium
lunlatis illsesamimperlurbatamquc (d) constanliam! scandaloet pisesollicitudinis olTensionerestiterint :
Mansitnamque, atque cliam nunc 460 permanet, tamen adeo resliteriinL, ut ipsos illos, qui lunc apud
post synodi Rilerrensis professionem, in qua (e) pa- Sirmiuin in sentcnliam Potamii atque (i) Osii, ita et
(a) Si quidem iis lilleris didicit, Gallos ediiam (/i) Hicnotantur Ancyransesynodi decreia. Deinde
anno 357, conlessionem Siriniensera (vel ut con- post verbum contradixertint, in prius vulgatis subji-
stanter exstat in mss. Sirmensem)non modonon sus- ciebalur : Et si diligentersenlentiahmcexpensaesset,
cepisse, sed et damnasse; liquet eas aut exeunle an. forte lotiusTraclaiusmeircuionon fuisset suspiciosa.
557 autan. 558ineunle ab ipso fuisscaccepias. Cum Non enitnlacuisseinitlk , quod non nisi cum scandalo
aiilem inconcussailla in damnanda proediclaconfes- essetaudiendum.Quseverba reliquseorationi non co-
sione Gallnrum consianlia Orientalibus iunotuerit G hoerent, neque cxstant in mss. probsenotie Colberti-
antePascha an. 558, hocesi, prius quam Ancyrse nis duobtis,Germ.,Carn. Habcnlur tamen in veterri-
convenirent, nccesse est easdem litteras non post mo ecclesioeVaticansecodice,Corb. aliisque pluribus.
mensein Martium an. 358 Hilario fuisse redditas. Quis non videat, ex notis apologeticis, de quibus in
Yalde enim probabile est, Orientales pcr ipsuni au- prsefationedictum est, hanc unam esse, quaerespi-
diisseqtiod in Gallia factumest. Atcene abOrienta- ciat verba, Et licelnon sine aliqtto attrium scandalo,
libus ipse non audivil primus, qui ante has litteras etc. Rc ipsa enim hac una senleniia probe expensa,
de Gallorumfide incertus erat et anxius. rcliclus non erat loctis suspicioni, in quam Hilarius
(b) Constanlio scil., qui lum Mediolani degebat. ob hunc iractaium venit, quasi Orientales caiholicse
Videsislib. u adConstant. n.2. verilati per omnia congruentescxislimarit: cuin con-
(c) Galloshic laudare videlur Hilarius, quod con- ccptisverbismoneai, quaodani in procdicta synodo
fessi sinl (ilium Dei, alludens niinirura ad confessio- decrcta fuisse, quoepias aures offendercnt. Ubi non
nem Pelri, de qua lib. u de Trin. n. 23 : Unum igi- obscure notat duo postrema decreta, ab Epiphanio
tur Iwceslimmobileftinduinenium, itna hmc fetixfidei relala, hser. LXXIII, n. 11, quorum altcro Patrem non
pelra Pelri ore conjessa, Tu es filiusDei vivi;et lib. vi subslantia solum, sedet aucloritale patrem assere-
n. 56 : Super Itctncigitur confessionhpelram Ecclesim banl; altero autem homousion danuiabant. llla qui-
wdificalioest. dem in hoc tractatu prudens supprimil Ililarius, quia
(d) Aliquot mss. consckntiam : male; jam eninv nimirum Orientales ipsi Sirmium accedenlescapri-
conscientioestabilitas laudala. Minus male in Carn. mi reticuerant: sed eorum lamcn se conscium fuis-
senteniiam. j} se, lum hic, lum alibi indicat. Quocirca in apologe-
(e) In sex mss. patronum, quem commodeintelli- lica nota, prononenimlacuissemiltic, bauddubie legen-
gere essetSaturninuin Arelat. Arianarum parlium, dum, nonenimtacuiesseillic. Itemin priniis verbisEtsi
uli eum vocat Sulpiciusp. 263, ducem. Sed cura iu diligenter,supervacaneaestparticulaef, neque exslat
veluslioribus lcgamus patronos; una cum Saturnino in mss.
designati hic videntur Ursaciuset Valens, quorum in (i)ln anliquis libris Osii nomen cum duplici ss.
concilioMediolan.an. 355, adingerendam hseresim cqnstanter pingitur, puta, Ossii. Tum in vulgalis,
conatus et arlesnarrat idem Sulpicius pag. 247. ita ul ipsi conseniienles.Ex poiioribus mss. restitui-
Quibusfavel quod ait Hilariusin Conslant, n. 2, se mus ifa efipsi, ex omnibus auiem senfienfes. Quod
cum Gallicanis episcopis proxirae post Mediolan. hicdelibat Hilarius, plenius prosequitur num. 78 ct
ConciliumaSalurnini et Ursaciiet Valenthcommunio- 79, ubi declarat quosdam coacia ignorantimsum pro-
nediscessisse, indidta cmleris eortimconsoriibusrcsi fessioneet nova subscriptione,quamvis sibi suspecla,
phcendi facullote. damnasse quod fecerant; tum vero Ursacium et Va-
(() Editi excepto Bad., inviolataquereligio : quod lentem norainatimexagilat, ut quibus ignorantiam
et habenl duo mss. sine particula que. Cseteri autenii obtendere minime Jicuerit. Quin hoecillorum coacta
cum Bad., inviolala,religiosa : supple, constantia. subscriptioproxime post Ancyranam synodum con-
(g) Ita proecipuiinss. Al cxcusi, conscienlim. ligerit, quando scil. Basilius aliique legati hujus
 485 SANCTI HiLARIIEPJSCOPI m
ij»s|4(J1 sentientes confirnianlesque,conecsseranit, 4 ex nffectucbariutis a.ddente.s,utquid jpsesitper o)n-
ad professionemigtioranlioeerrorisqueconipeljereni; nibus dictis eorui» sentiam indicem ; cum difficilii-
til ipsi rursum subscribendo damnarent quod fec<;- mum sit sensuin ipsmn proprioe mpa; fidpj, secun-
rant. Quodutique ideo (a) fecerunt, ut aliud ante ,-diim jjiielligentia? (e) ijiierioris alTeclumjoquendo
danniarent, proferre , uedum modo facile sit jnielligentjaiu co-
4. QuorumnamdevitentcQmmunionem- — Sed u :- -rgm qu;Babaliis dicuniur
exppjiere.
nei etiam nunc invicia Jides vestra spcctabilein 6, Qua conditionedebeatfegi, Operisulilitas.—Oro
(b) conscienlioesusegloriani: et nihil subdolum, nihil auiem vos per Domini roisericordjam,ut quia (/) milii
ambiguum, nihil lrepiduni agere contenia, (c)secuf e ad vos de diyinis, ul 462 vojtiistis, rcbus ct de fi-
in Christo liberlaljs suse jjrpfe.ssjojiepersistil,ab ec»- dei nostra^iiileiiieraia conscieniiaerit per IiasJilteras
ruin se communiooe,qui ejjiscopjs bjppjberajjg^jjjs sermo, ne quisquam dp me ante sernionjs consum-
coniradicenles jn exsil.iodetjijent, absiirjenrto,nc:- malioiiem per lillerarnm exordia existijnet judjcan-
quese in injusij judicii reaiura per assensum diss.i- diijn. Jiijquumest enim, non compertausquead jjueni
ijiulalionis subdolaeaggregando. JSam post nuilluiu raiioue diclorum, pncjuilicalam sentpnjjam ex ioiJiis
et gravcm omnium nostrum ob eas res , quoe irrelj quoiMii)causa adbnc ignoretur afferre: cuin JIOIIdc
giose ab inipiis gerebautur, dolprem, ex eo (d) inlr a B inclioaiis ad cognpscendup], spd de absolutis a.d
uos (.auluin comniujiio dominica contijjetur, e,x cogiiitiojiejiisit jydipaiidunj. Esl enjjjj mjjii pon dc
quo hjs per.lurbaiionib.usvexari Ecclesia cpejjja est , yobis, pl Doiijiijfigsensui mco conscius est, sed dc
; iu exsulent episcppi, dcjnuleiJtUT sacerdolcs, plebes quibiisdani uiaiiiiin apiid se cautis et prudentibus
tcrreaiilur, fides perjcjjlelur, hiuijajio arhitrjp ai2 nieius, (g) npji jiitelligenlibusper beatunvApqstoJiJjB
jiolesiale doclrinsedomiuica:decreta slajVuaiUur, Jipi: sibi, ne supersaperent, pr«cepiuin (Rom, xn, 5);
Ijdcs ijhpsa vestra nequc jiescjrc se sjmulal, nequi; qqos vereor nolle omoia ea, quoruni absolutjo a me
pali posse profitelur , non se pxtra coiiscientjsecri' in coiispmmalione erit prseslanda, (h) cogno.scere,
iiien fiitiirajii inlelligens ex jpso dissimulationis as - dura yernu) inielligi ex iis quse absolyentur eyitant.
sensu. Sed quisque ha?cJegenda et cpgnpscendajspsceperif,
o. Epistolmlnijiisoccasio. Operh diffictdlas. — E t modum sibi atquc niibi palienlioe fidelis hjdujgcat,
quideraquanivis in omuibus, quocgessistis et geritis , et usque ad absolutioneni univcrsa (i) perceuseat.
Cflnslaiuem iidei vestroe libertalein et securilatcn i Forte enim omnis hic fidei mesesermo praeslabit,ul
testemini; lainenetiam in eoferventis spiritus ardo- nequc furtivi hsereiiciquod voluni fallanl, el perfecti
rcin prpbatis, quod nonnulii ex vobis, quoruni at I catholici quod desideranl conseqjiapujr.
nie poliicrunt scripla defcrri, qu;e exinde Orieniales C 7. Quidcomplectatur.— Obsequorigilur Cbaritatis
in lidei professionibusgerantetgesserunl, significari Veslrse impatienlissiraoevoluniali : et omnes fides ,
vobisiiumilitaiis nieselilterisdesiderasiis : eliam hoc qua: pqst sanctam synodum Nicainamd.iversistem-
mijii onus invperiiissimoaique indq.clissjmooniniuni poribus et locis edila: sunt, cuiu sententiarpro ora-
synodi deereia ad Imperatorem delulerunl, nulla vi- (b) Carnulensiscodex cum paucisaliis, constantitp:
detur dubiiandi ratio. Sed et ingenssuspicioesl, liuc male. Quippe Hilarius primiim posuil Gallorumcon-
referenda esse, qu;e ait Germinius Fraginento xv, siantiam duplici glorja ornatara, ob exemplum sci-
n. 5, iiimirum Basilio, Elcusio, Valenie, etc, prse- licei, et ob conscienlioeintegriiatcm. Tuin quid pro-
sentjbus coram iniperatore habitara usque ad noctem fuerit eorum exempluniexplicuit. Nunc quoesit jljoe-
de lide disimtationem (ni fallit conjecinra, illis An- sa: i|isorum conscicntisegloria enarrat.
c.vranadecreta, his subjectaraOsii blaspheinianide- (c) Sepicm mss. securq.
lendciuibus ) : tura vero omniuni calculo elecium
fuissejMareumAreiliusiumad conscribendamlormu- (d) Quos spectet illud iiUrcinos, apcrit num. 8, ubi
laih, cui singuli subinde subseripserini. Exisiiinan quod qui ad synodum in Oitliynia craut acciti, laiidanlur
ctiam posset Germinius formuloe hujus a Marco tcm a cmleris exlra Gtillins abstinerent.Negata au-
conscripioeverba expressisse Fragmeuio XIJI, ubi coramunio, virietur litterarum dumlaxat ac mysteriorum
VeititiiDei fitiuinanle omniageniium,diviniia(e,cha- D bsereiicis non colloquioruiii. Nam qiicinquam cuin
colloqui, numquam se ciiininis Jocoduxisse
ritale, majestale, virtute , ciarilale, vittt, sapieniia, lesialtir Hilarius
scientia, Palri per omnia similem profitetur. Hoec ipselib. iu Constant. n.2.
enim videnlur consulto opposilaOsianicbiaspbeiiiise, (e) Vocabuluminterioris, quod in una lantuni Mi-
qua JPafremhonore, claritale, majeslate atque ipso r.ii cdilione cxpriinitur, cxsiat in omnibusiiiss.Qnam
nomiiie pairis Filio csse majorem pronuiiiiabaiit. in exulicanda propria fide sibi diffidal Hilarius, vi-
Unuin tamen boc nos nioyet, cur Hilarius in boc desisiib. ndeTrin., n. 5 elseqq., et lib. xi, n. 44.
Opere , in quo omnes Orientalium formulas pollice- (/) Lips. el Par., qttia nikil ad vos : eraejidaiitalii
lur, banc posiremam reticuerit, quain utpublicaret, libri.
inaxiincad scopum ipsjus perlinebat. Qnamquam (o) lu mss. non inlelligenttum.Moxin carq., ne su-
reponi queat, hoc unum de ijlo congressu luni dis- perbesaperenl. ln Corb. a secunria manu, ne superba
seminatiimesse, quod Ursaciiis, Valens aliique se superc/it:quod exinde in pliiribns aliis oblinuit. Li-
per ignoraiitiam deliquisse professi, Basitii socio- brorum aljorum lectibnem confirmai granius senno
rumque placilis subscripsissent; formulara vero ibi pi vKEpfpovziv,neciioji illud lib- x deTrin. n.63 :
cdiiani singulos apud se secrctani tenuisse. Nonneincumbclsupersaperevolentibussluttilja ?
(o) Editi; fecercmi.At ross. feeerunt: quod de Orien- (li) Ita mss. ubi in vulgatis,cognosci.
talibus dictura videtur, et sententia: superioris quoe- (i) VetuscodexColb, cum Gerni., pergcnseal. Adco
daui repetiiio:puta, ideo coegerunt illos ad subscri- noii crcdit Hilarius catholicos esse, quoruin cojifes-
benduin, ul bac subsciiptione damnarenlquod Sirraii sioues calholice exponit, ut eos eliam furtivQsftwrc-
antea egerant. ticos exisiiraari posse subiude iiisinuet.
485 LIBER DE SYNQDTS,SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 486
niutn atque etianv verbornmadditis per nve exppsi- A ab Orienlalibus cpiscopis essel effeclum; ct vos ,
tioiiiliusdestinayi. In qujbus sj quid (a) viiiose incssc quos maxiraevellera futuris synodis probabiles eiu-
jiitejligitiir, iiemo mihi vitjum potesfassjgpare dicto- cere, noo pnterer uno at<|uc eodem ajiostolicoefidei
rum : i;i[ernunti})seniro,JU ypjuist|s,'sum ipse, non sensn ([) calholica scniicnies, aliqua saltem a caibo-
condjtor, Sj quid vero rectuni atque ex doctjinis lica: fidei sincerilate, ignorata verborum opinione,
apostoljcis {/)) prsescripium deprebendiiur, nemo differre.
apibigil non inlerprelanlis in eo esse gloriara, sed 9. Orienlaitutn adversus Sirmii formulam decrela
auctoris. Ego lameo quoegesta sunt, fujeliier trans- cur liic rtlata. — Et quidem rectum ac conveniens
misi : vos an caiholica, an hseretica sjnt, fidei yes- cxistinio,utantequam de verboritm stispicionibusac
tr;c judicio comprobate. dissensionibus ineo serraonera, ea quse ab Orienla-
8. Quh scopus.Orienlaliumet Gallorumtnutum su- liljjjs episcopis adversum conscriptam apud Sirmiuin
spkiones.—Quaniquameninvresponderi litleris yes- Jiairesimdicta et conslitula siul, verbis quam possim
tris neccssarium fuerit, quibus comniunjoncinmjhi absoJiitissioiisdemonstrem:nonquodnoiiabaiiispla-
dominicamfi.deivestrsescriptis miseratis; et quidam iiissime464<)"1"iaeiiua Slnl; se<l<l>iod(^)exgrseco
eliam ex vobis ad synodumquaein Bilhynia (c) fu- in laiinijin ad verbuin expressa iranslatio affert ple-
tura videbalur 463 acc'1', fiimissjma fidei (d) con- IJ rumqtie obscurilatem, dum custodila verjiorura col-
siantia inira commuiiioncm se nieam conlinen- fatio eaniricijjabsoluiioneninon poiest ad inteiligeu-
tes, a cseterjs cxlra Gallias absliii,erent; et digijum jiav sjmplicilatemconservare.v'|
sane e.rat episcop.aliminislerio ac yoce, in tanto hoe- 10. Sirmii formula quid tentalum.— Meniinistis
relicorum furore, aliqua vobiscum per lilteras pioc namque in ea ipsa scripta proxime apud Sirmiuin
iidei consilia conferre. Non enira cuni corporibus blasphemiaid tenlalum ac laboralum fuisse, uti dunv
nostris exsuians, vinctum ac detentura esse potuit Paier unus et solus omniujn Deus prajriicaiur, Peus
Dei verbuin, ut noo communicari vobiscum posset csse Fiiius negarelur : el dum de homousio ac dc
ubicujnque(Vid. I. x deTfitutate,n. 4). Sed maxiuic homoeusio taceri decernitur, id decrelum esse, ut
cuui comperissem synodos(e) in Ancyra alque Ari- aut ex nihilo ut creaiura, aut ex aliaessenlia pl cgn-
mino congregandas, et a singulis provinciisGalljca- gequei.itiacreaiuranim, et non ex Deo Patre Deus
nis binos vel singulos eo esse veniuros ; ca, quoein- FiJius natus coufirmareiur. Tum porro in eo, quod
ler nos aique Orientales episcopos inuluis suspicio- hopore, dignitate, claritate, majeslaie Paler major
uibus detitieiitur, per me, qui in Orientis pariibus diceretur , id esse qusesituin, ut Filius Jiis oniiiibiis,
continebar, exponenda vobis, licel jani scieniibus, qtiibus Pater raajor est, indigcret. Poslreino dunv
aiqueedejida existimavi : ut cum hanc prorumpen- 'C ignorabilisnativitas ejus asseritur, per boc ignoran-
tem a Sirmio hscresimet vos condemiiassetis,ct illi tise decrctum, nescireqpod ex Deo sit j'pberemur:
cum analhemale judicassenl, sciretis tamen in cujus jieriude quasi juberi decernique possit, ut quis aut
Ddei professjoneid ipsuro, quod vos gesseratis, etiam quod ignoraturus sit sciai, aut quod scieril ignorel.

(u) Editi, viiiosum: refragantibusmss. Verba hoec, (e) Abesl iu a mss. Solus Hijarius memiijilAucy-
s,iq;iid vHwseinesse, necnon inlernunlius sum ipse , ram, post Nicoraeriioecladeiu, congregandsesynodo
noitcgnditor: siquid veroreclum,elc., in ipsasOrien- fuisse designaiani. Non repugnal tiiheiiSqzomenus,
taliuro formnlas caduut, non in earum iiiterprelalio- lili. iv, c. 10, ubi refert variaa diversis loca sd hoc
nes; sunlque limentis, nequas benigne excusat, ap- fuisse proposita. Neque alienumerat ab ingenio Ba-
probare videatur. silii, cui hujus reicura demandaia eral, nt ipse civj-
(6) Addimus ex mss. et Mir., prmscriplum: quod talein cui proeerat eiigeret. Illud quoque singulare
in aliis editis omissum erat. Proxime Hilarius , ut est quod ait, aliquos dujntaxal e singulis proviuciis
jam observatum, prudenter reticens quid de Orieu- Ariininiim el Ancyram esse venturos. Sozoniei.ms
laliuin fide ipse seniiret, eam eiiam hsereticaraposse eniin etsi meniorat, lib. iv,c. lti, episcoppsequalibet
judicaii non diffitetur. genle selectos Nicomediaroaccersitos fuisse, ut vice
(c) Nicomedisevidelicet, ubi pro|iter lerra}motum otunium provincimsum ephcoporumin concilioreside-
quohaecurbsdie 24 Augusli an. 558 coucidil, nequiit renl, el judicio interessent: ibidem tamcn lestis est
ubi mulandnm concilii locum rescivit,
celebrari, uli narrant Socrates, lib. n, c. 37, el So- j) Iiiipeiatorein,
zouienus, lib. IV,c. 16. maiidasse ut non jara ex singulisproviuciis sjngijli,
scd oiniies quolquot valerenl convocareulur.
(d) Plures mss., sed non pot.iores,coiiscientia.Ex
iis, quoe bic scribit llilarius, conficiquidaui putanl, (f) AJiquotrass. calholke,
cpiscopos Gailicaiiosad synodupi Nicyjnediefiseji) ac- (g) Baronius ad an. 557, n. 11, falso exislimat,
citos, jam ad ipsummet in Pbrygiain usque perve- haec ad blasphemara Sirmiensis fidei professionem
nisse, cum liocopus aggressus est. At non necessajia referenda esse : atque inde perperamconcludii, n. 13,
est hoecconsecuiio. Quid euiin vetai, quoraiuus eos Iiilariuni in germanara proedictaeconfessionisediiio-
inira snain ipsius commuiiionemse continentes eo nem.quai laiine conscriptaluil, nequaquamincidisse,
sensu jjunc dical, quo superius, nura. % dixit, Gal- seil ingrsecara. Quisenim non videt, hsecde iisdicta
liaium episcijppssibiJide ac spirilu cohaerere,et quo csse quse Orientales Ancyrseconsljluerint? Sed raa-
cosdein nuin. 4 lapdavit, quod in proposilo persis- gis suipendum, quomodo ex hoc loco decipi polue-
terem ab corufl) se cominunione absjiiiendi,qui epi- rijit Erasmus, Sculletus aique Gillotius,ut lotum lioc
scopos hoercsiadversantes in exilio detinent ? Quod1 opus a Grseciseditum, el ab Hilario latine dumiaxat
sane etiani Galliarum fipes nop egressis prastare eisi donatum putaverint. llic mirari subit antiquoruin in
licuil.Sed quidquidsit, iili ab epjscqpis qui non es- trapsferendis e graecoin latinum scripiis religioiiem.
sent Galli abstiiuierunl, ut decr.etoijuperius,num, 4,, Vixenim, uti prscmonuimus, magis ad verbum ex-
meinorato parereiit.i' primi queant sequentes Hilarii versiones.
487 SANCTl HILARH EPISCOPl 488
Ijisam anlcm cx solido impiissimoeblaspbemioepes- ^ debere prsedicari; quia ipse Dominus dixit: lbo ad
tcm invilus licct subdidi, ul («) rcsponsionum , quoc patrem meum ct ad patrem veslrum, ad Deummeumet
e diverso ab Orientalibus posiioestint, absolulius ct ad Deuinvestrum(Joan. xx, 17). Ideo oninium Deus
virtus et ralio noscerelur, quibus (b) studii fuit, ut (g) unus est, sicut Apostol.usdocuit. An Judmorum
sccundum intelligenlise suse sensum omnibus hsere- Deus lctnlum? nonne et genliiim? Jmo et gentium.
ticorum arlibus contraircnt. Quoniamquidemunus Detis , qui (li)juslificat circttm-
chionemex fide, et prwputiumper fidem(Rom. m, 29,
(c) ExemplumBlasphemiwApud Sirmium per Osinm
et Polamiumeonscriptm(aiino 557). 50). Sed et coeiera convenerunt, nec ullam ha-
bere potuerunt discrepantiam. Quod vero (t) quos-
11. Deum esseunum. Substantim vocemtacendam. dam aut mullos movebat de substaniia , quse grsecc
PatremFilio essemajorem.— t Cum nonnulla putare- usislappellalur, id est ( ut expressius intelligatur),
lur essc de fide 465 disceptalio, diligenter omnia hehiousion, (j) aut quod dicilur honiceusion,nullam
apud Sirmium traclaia sunt eldiscussa, prsesenlibus omniho fieri oporlere mentionem ; nec quemquam
sanclissimis fratribus et coepiscopis nostris, Valente, prsedicare (k) ea de causa et ralione quod nec in di-
Ursacio et Germinio (d). Unum (e) constat Deum vinis Scriplnris contineatur, et quod super hominis
esse omnipotentem (f) et palrem , sicut per univer- sciemiam sit, nec quisqiiam possit nativitalem Filii
sum orbem creditur: et unicum filium ejus Jesum "enarrare, de quo Scriptum cst, Generaiionemejus
Chrislum Dominura salvatorem nostrum, cx ipso quis enarrabit ( Esai, Liii, 8 ) ? Scire autem manifes-
ante sseculagenitura. Duos aulem deos nec posse nec tum est soluinPalreraquomodogenueritfiliumsuum,

(a) Responsiones Ancyranorum Palrum non sunt (d) Apud Alhanasium et Socratem additur hic , et
quidem per se prirao posilse adversus subjectam aliis. Nullosalios Eudoxius loco Sozomcni mox me-
Sirmiensem formulam, sed adversus Eudoxii, Acacii raorato nominat. Huicne conveniui inlerfuerit Con-
aliorumqne Aelii faulorum Aiitiochiaecongregatorum stantius, incertum. Sed si inlerfuisset, nonne Ursa-
senlentias et verba, quse ab Epiphanio, hser. LXXIII , cii ct Valentis intererat ut id declararent, quo for-
n. 21, describuntur. Quia tamen in his Eudoxius ac mulsesuse accederet aucloriiatis robur ? An vero hoc
socii ctim Sirmiensi formula congrucbant, atque lacuere, ut Catholicis solum Osii nomen magisimpo-
illius auctorum exemplo provocati ad ea in publicum neret? Certe inieresse poluit, quianno357, Sirmium
proferenda aniinum adjecerant; eadera decreta,quoe bis accessisse legitur. Ammianus quippe, lib. xvi,
adversus Eudoxii et asseclarum sentcntias per se po- scribit, Constaniiuni4 kal. junias ab Urbe profcc-
sita sunl, non dubium est posiia esse adversus Sir- tum pcr Tridentum in Illyricum ilcr fcstinasse ac
miensem blasphemiam. Sirmiura venisse. Rursum Sirniii eum exstitisse
(6) Expressa esthic in aliquotmss. vocula id, qu;c mense decemliri, lidem facit dala ab eo lex 27 Cod.
in potioribus reticetur. Tbeod., dc Apellationibus; cum intermedio tempore
(c) Titulum hiincab ipso Hilario prsefixum, nihil Mediolani eum moratura esse pale3t ex variis legum
est cur apud Athauasium et Socratem requiramus. subscriptionibus. Jam de lempore hujns synodi, an
Subjeclam autem formulamOsius non tam scripsisse Z medio, an exeunte hoc anno babita fuerit, quserilur.
pulandus est, quam subscriptione sua ratam fecisse : Ex Hilariiverbis ea inter hanc et Ancyranam syno-
ethoc, uti testes sunt Socrates, lib. n, c. 51, acSo- dum debet inlercedere temporis mora* ut commode
zoinenus, lib. iv, c. 6etl2, vi tormentorum compul- potuerit illius formula in Gallias dcportari, deinde
sus, et ut Sulpicius Severus, lib. n, ex perdiiis Hila- Gallicanorum episcoporum convocari synodus, hujus
rii epislolis tradit, ceutenario major. Forte tamen synodi decreta in Asiam ad Hilarium , et ab llilario
eam Osii esse ideo scripserit Hilarius, quia ipsius ad Orienlales perferri, qui Gallorum exemplo exci-
nomine illam circumferebant Ariani. Qua de re Phoe- tali, Ancyranam synodum coegerint. Quocirca pro-
badius Agenn : Non sttm nescius... anliquhsitnisacer- babilior est senlenlia eoruin , qui hunc convenlum
dotis et promptmsemperfidei Osii itomenquasiquem- Sirmiensera circa niediura annuin 557 habitum
dam in nos arietetn lemperari. Qui immissumarietem censent.
Si nonaginlafere an-
prudenter relorquet his vcrbis : illum (e) In grtecis cxemplaribns Alhanasii el Socratis,
nis malecredidit; poslnonaginla recle senlirenon tjviiicTYixtv, conslitit. 1hoeliadiuslamen cum nostro
credam.Eamdent Osio adscriptam vidisse videlur Epi- Hilario legit conslat.
phanius, hser. LXXIII, II. 14, ubi ait: Ecclesiamcon- (f) Sic mss, At parlicula ef in vulgaiis , necnon
demnarese posse pularunt tts litteris, quas ab venera- apud Phcebad., Alhanas. elSocrat. desideralur.
bili ephcopo Osio per [raudem abslulerunt, in quibus (A) Athanasius et Socralcs non exprimiint voca-
dhsimith essentia legitur. Cui suffragalur Sozomenus, bulum unus.
lib. IV, c. 12. Inter eos quoque, qui hanc formulam (h) In potioribus mss. justificavil. Cum grsece ha-
conscripserunt, Osium rccenset VigiliusTaps.,lib. v U bealur Stzat&xm, nec qniriquam in antiquis libris
contra Eulych. lllinstamen auctores proccipuosluisse solemnins sit, quam ut 6 in u mutclur, facile damus
Ursacium, Valentem , atque Potaraium Phcebadius legendum cssejusiificabit.
nou obscure significat. Huc spcclat illud Sozomeni, (i) Lips. et Par., quosdam haud multos. Alii vero
lib. IV, c. 12, quod cum agentibus Ursacio, Valenle libri flHosdtimfljtf «tu/(os: quod groeci verterunt,
cl Germinio consensisset O^ius, ut neque homousion 7ro).).ouf T(v«f.
neque homoeusionusurparetur , etc. : Ad cos, utpote
qui Osii super ea re lilteras expressissenl, epistolam (j) Sic opiimus codex Colb. cum Germ. sicque le-
misil Eudoxius,gratias agens Valenti, Ursacio el Ger- gendum constat ex groecis exemplaribus. At vulgati
minio,eorumqueminhlerio adscribens, quod Occiden- homousion quod diciiur aut homwusion. Deesl auiem
in mss. Carn., Corb. ac pluribus aliis, «uf quod dici-
tales recle senlirent. DemumHilarius ipse, cum lib. in tur Iwmmusion.
Constant., n. 24, ejusdcm formuloedicta detiramenta
Osii et incremenlaUrsaciiel Valenth nuncupat, quid (k) Rad., Er. et Mir., eadem esse ratione; Lips. et
sibi vult aliud , nisi eam ab Osio quidem ex parte Par., ea de causa raiione: emendantur ex mss. el
scriptara, ab Ursacio autera ct Valentc adaucjam gr&ca versionc fav. T«UT»)II T>JV ahim v.al Si«TOOTOV
fuissc ? TOV ),ofio-pm.
 *89 LIRER DE SYNODIS,SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 490
et Filium quomodogenilus sit a Patre. Nulla ambi- j\ condiderunt. Sedquia frequcns nobis
nunciipaiio es-
guilas est, niajorcin essc Patrcm. Nulli potest du- sentise ac siibslantise ncccssaria est; cognoscendum
bium esse, Patrem honorc, dignitate, (a) clariiate, esl quid significet cssenlia , ne de rebus loculuri,
majestale, et ipso nomine pairis maj'orem cssc Filio, rera vcrborum nesciamus. Essenlia est res quse est,
ipso lesianle, Qttimemisit, majorme est ( Joan. xiv, vel (f) ex quibus esl, et qtioe in eo quod maneat
28). Et hoc catliolicum csse, nemo ignorat, duas per- subsistit. Dici aulem cssentia , et nalura , et genus ,
sonas esse Patris et Filii , tnajorem 466 Patrem , cl substantia uniuscujusquerei poterii. Proprie-au-
Filium (b) subjeclum cum oranibus bis quocipsi Pa- lem essenlia idcirco (g) est dicta , quia semper est.
ter subjecit. Palrem initium non habo.re, invisibilem QUOD idcirco eliam substaniia cst, quia rcs quoe est,
esse, immorlalem essc, (c) impassibilem esse. Fi- 467 necesse est subsistat in sese; quidquid auiem
lium autem natum csse ex Patre, Deum ex Deo , lu- subsislit, sine dubio in genere vel nalura vel sub-
men ex lumine. Cujus Filii generalionem , ut ante stantia maneat. Cum crgo essentiam dicimus signifi-
diclum est, neminem scire nisi Patrem suum. Ipsum care naluram vel genus vel subslanliam, inlelligimus
autem Fjlium Dei Domiuumet Deum nostrum, siculi cjus rei quse in bis omnibus scmper esse subsislat.
legilur , carnem vel corpus, id est, hominem susce- Nunc igilur prsescriptas ab Orientalibus fidei defini-
pisse ex ulero virginis Marioe, sicut Angelus prscdi- B tiones (h) recenseamus.
cavit (Luc. i, 51). Utautcra Scripturoe omnes docent, I. c Si quis atidiens imagincm esse Filium Dei
ct jTrsecipueipsc magislcr gentium Aposlolus, homi- invisibilis , idem dicat esse imaginem Dei, quod et
ncm suscepisse dc Maria Virgine , per quem com- Deum invisibilem : quasi non confitens verc filium,
passus est. Illa autcm (d) clausula est lotius fidei et anatheraa sit (i). >
illa coniirmalio, quod Trinitas semper servanda est, 13. Itetn alius est, ut accipiens a Patre vitam. —
sicut legimus in Evangelio: Ile et baptizate omnes Exclusa est assertio volenlium nominibus (antiinv
gentes in nomine Patrh et Filii el Spirilus sancli Palrem et Filiunv proodicarc; cuni quando imago
(Muith. xxvin, 19). Integer, perfcctus numerus Tri- omnis, ej'usad quem coimaginclur species indifferens
nitatis est. (e) Paracletus autem Spiritus per Filium sit. Neque enim ipsc sibi quisquam imago est; sed
est; qui missus vcnit juxta promissum, ut Aposlolos eum, cujus imago esl, necesse est ut imago demon-
ct omnes credentes instruerci, doceret, sanctificaret. stret. Imago ilaque esi rei ad rem cosequandaeima-
12. Essentia et substantia quid. Ancyrana Synodus ginata et indiscreta similitudo. Est crgo Palcr , est
ann. 558. Filius ut imago nonsolo nominealitis a Pa- et Filius : quia imago Patris est Filius; et qui imago
tre. — His ilaque tot et tanlis impietalis professioni- est, (j) ut rei imago sit, speciem neccsse est et natu-
bus ediiis, has rursum e contrario Orientales epi- Q ram et essentiara, secundum quod imago eSt, in sc
4 scopiin unum congregati sententiarum defiuitiones habeat auctoris.
"
(fl)Hocipsum totidem verbis exprimil Phoebadius. cii, mulium inde eis gralulatus , ipsc etiam Actii
At hseduoevoces claritate, majestate, una grseca flso- hseresim, quantum poterat, promoverc studuii. Qua
njnapud Alhanas. et Socrat. redduntiir. de re , qui ecclesise dedicandsegratia Ancyram con-
(b) Apud Alhauas. subjectutn Patri Filium , quo- venerant, Georgii Laodiceni litteris admoniti, quot-
modo legisse videtur et Phoebadius. quotcommodepotuerunt convocare,sibi adjunxerunt,
(c) Prudenter in hsec Phcebadius: Ilwc ideo pro- utEudoxii conatus reiunderent. Basiliusepist. LXXIV,
ponunl, ul contraria kh Filio adscribant... quisi ini- Concilii htijus meminit, vocatque cr.OW.oyov : quoevox
lium habere probalur , merilo morlalh , merito passi- non , ul puiat vir alias eruditus , colloquiumsonat,
bilis credetur. Primam hocreticorum confessionem sed convenlum, nimiruin a a-vDiya convoco. Gesla.
similiarle contexiam advertit ac monuit nosler Hila- illius narrat Sozomenus lib. iv, c 13. Consulendus
rius lib. IV et vi deTrin. Maxime verolaudatoPhce- ea de re Epiphanius, hscr. LXXIII,n. 2, etc. Qui qui-
badio displicenl subjecta inferius verba per qitem dem ibi, num. 10 el 11, synodi hujus decreia plura
compnssusest: quasi scil. duo fuerint patientes, ho- refert qtiam nosler Hilarius : quia videlicet ea recen-
mo assumpius, ct assumens Filius. UndeAthanasius, set quse Ancyroesunl cdita, Ililarius vero, uti ex
lib. de salutari Adventu J. C. pag. 643, eos cum nota sequenti palam liet, quoe a synodi legatis Sir-
Arianis blasphemare incusat, qui Deum per carnem mium delala ct publicata.
passum esseet resurrexissedicunt; cum Scriplura do- D (i) Proxime post anaihema sil, apud Bad., Er. ,
ceal, per Deum in carne ejus passionemcontigisse,non Mir. et in pervetusto ms. S. Pelri Valic. sub uno
Detim per carnem passum esse. eodemquecontextusequitur : Expositionesomnes, si
(d) In vulgaiis rc/am's. Reclius in mss. clausula , quid habentcrimiiiis,inlra se kabent; cwterumnon ka-
id esi, summa: quod grsece versum est -/.stp«>afov. bere in pubtica facie existimctniur.Sed qttia scirem ea
(e) In mss. consianter Paraclilus, aut Paracltjlus. sola Sirmiumesse delata. Ilac altera nota apologelica
(f) Supple, res eorum. Hoc altero orationis mem- declaral Hilarius, nullas definitionumearum , quas
bro explicatur esseniia geniia, sicut superiori non solas ab Ancyranse synodi legaiis Sirmium esse de-
nala. latas sciret, in publica facie ct seeiinduni verborum
(g) Non aliam proestatPhcebadius subslaniise no- sonos , quidquam habere quod reprehendendum vi-
tionem : Subslantia enim, inquil, dicilur idquod sem- deatur , quamvis fraudem sub speciosis vcrbis Ialcn-
per ex seseest, iwcesl; quodpropria inlrasevirtule sttb- tem non neget. Quse noia male quidem in proediciis
sislit: qumvis uni el soti Deo competit. Yocis ulrius- libris locum in texlu oblinuit: sed lamen non sine
que distincta ratio cxplicatur Fragmcnto u, n. 52. injuria a Lipsio prorsus suppressa fuit. Cum auieiiv
(li) Quas scil. Ancyroean. 558 , paulo anle diem sequerespiciat omnes Ancyranasdefinitiones inferius
Paschaecongregati conscripserunt ad comprimcndam relatas; primse huic non posiponi debuil, sed polius
Anomoeorumiinpietatem. Eudoxius enim cum au- anleponi. Magis etiam placeret eassolas. .. delulas.
disset quid Sirmii cgissent Ursacius , Valens ac so- (j) Editi, «f uere itnago sif. Expressiiis rass., uf rci
PATROL. X. 16
 491 SANCTI HILAIUi EPISCOPI 432
II. i Et si quis audiens Filium dicentem , Sicut: A licet, virlntis, potestalis, invisibilitatis, (d) essentioe?
enim Pater habetvitamin semetipso, sic ei Filio dcdit Alque ila in his paribus diviuitalis bonis inlelligitur
viiamhabere in semelipso(Joan. v, 28), eumdem di- neque ille minor esse, cum filius sit; ncque hic prse-
cat, qui accepit a Patre viiam , qui confiletur (a) et slare, cuin pater sit: cum palri filiusel coimaginatus
hoc idem , Ego vivopropler Patrem (Joan. vi, 57), ad speciem sil, nec sit dissimilis in generc ; qui.a di-
quod et illum qui dederit: anatheuia sit. > versitatem substanlioegenili ex subslantia palris filii
14. Filius essenlianon dhsimilis patri eo quodimago similiiudo non recipit, et omneni in se divinitatis pa-
illius sil. — Discernitur persona accipientis, el dan- tcrnsc, qualis et (e) quania forma est, invisibilis Dei
lis; ne ipse idem sil unus et solus. Cum enim in filiuset imago complectilur: el hoc vere est esse fi-
anatbemate sil, qui solitarium alque unicumin aoci- liuni, paternoe scilicet formocveritalem coimaginatoe
pieniis et danlis professione credideril; non polest in se naturoeperfecta similitudinerelulisse.
intelligi ipse alque unus a se accepisse , qui dederit. IV. c Et si quis audiens hoc, Quomodoenim Pater
Neque enim 468 'Pse solus esl, 1ui vlv't > et Per habet vitamin scmetipso, sic el filio dedit vitiim ha-
quem vivit; quia alius est sibi vivens, alius profitens bere in semetipso(Joan. v. 26); (f) sirailem non dicat
se vivere per auctorem : et unum atque eumdem ne- etiam juxta ossentiam Filium Paui, (g) lestantem
mo profitebitur , qui vita utatur , et per quem sit B quod sichabet quemadmodum 469 d'x' 1: analhenia
causa vivendi. sit. (h) Manifestumest enini, quod (t) quse viia in
III. i Et (b) si quis audiens unigenilum filium in- Patre intelligitur, substantia significata; vita quoque
visibilis Dei similem , non dixerit cssentia Filium , Unigeniii, quoeex Patre generala est, essentia intel-
qui est imago Dei invisibilis , cujus iraago et juxta Iecta, ifa similitudinem essentioead essentiam signi-
essenliam intelligitur: quasi non vere dicens filium, ficat. >
anatbema sit, > 16. Conneetilur, laliconfessione originis suse, in-
15. liem eo quod sicul Paier, ita ipse vitam kabel in discretoenaiuraj perfecta nativitas. Quod enim in
semelipso. Vita Patris et Filii, ipsa utriusque essen- ulroque vita est, id in ulroque significatur essentia.
tia. — Indiscrela confirmalur indissimilisque natura. Et (j) in vila quocgeneraiur ex vita, id est, essentia
Cum enim unigenilus filius Dei, et imago invisibilis quoedc essentia nascilur, dum. non dissimilis nasci-
Dei sit; necesse est per speciem alque naturam si- tur, scilicet quia vila ex vila est, lenet in se originis
iiiilis (c) essentise sit. Aut quomodo inler Filium at- suae indissimilemnaluram ; quia natoe et gignenlis
que Palrem natura discernitur generis indifferenlis; essentise, id est, vitoequse habetur et data est (nempe
cum in his , quoePatris sunt propria, subsistens Fi- a Paire et data est Filio), similiiudo non discrepet.
lius per naturam in se genitara consislat, glorioe sci- G Quod enim cx se Deus, cum (k) ex naturse suse sirai-
• '' . '" S
imago sif, id est, non solius speciei ac forraaj exlcr- subscquens sententia notalur velut Hilarii, quamjyis*
n;e, sed intcrnse rei acnaluroe. Imaginesenimcmlerm, synodi eam esse ex Epiphanio perspicuum sit.r'
ut dicitur lib. vii, de Trin. n. 37: ex diversh attl me- (i) Ita ross. Edili vero, quod vita in Pulre hic iiilel-
lalth aui [uch aut generibusaul arlibus reddunl eorum ligiiur... vila quoqueinunigcnito... significari comm-
species,quorum sunt imagiues instUulw: sed non pra> tiiur. Grsecislilleris dum scrupulose adhnesil jlila-
siant res ipsas. Hinc facile apjiaret, iu supeiiori de- rius, illas paulo obscurius latine reddidit. SiGautem
crclo, ubi daninaturqui imaginem Dei idem dicat csse groece habetur : ipuwpbvya.pOTLT«? i^oii;iv T«>tlaT^i
qund Deiim, iuiagineui non negari idcm natura , scd voouuivnfovo-ia.;irnpa.ivopivri;, r.al TW'£OHS T>jfTOV po-
ac
subsisienlia persona. 'joyz-jovc Tvj?iy.TOU IlaTjao?ytyswnpivYisovaietl-•joovfii-
(a) Particulani e! addimus ex uno ras. Colb. et vas', TOO-JTM?TOVoftoiorvjTa TH; ovcria.sirpbg ovaiait
altero Sorbon. Deinde in plerisque , hoc id est, non <r/ip.wsi,id csl, Manifestumest enim, cum quwvila in
Itocidem. Moxsoli vulgati qitemetiltum, pro oaod et Paire intelligilnr, signiftcetur esseniia; vita qiwque
t//um. Hoecsenieniia sic groeceeiiuniialur: TauTovXiyn Unigeniti,qnw exPatre genentta est, essentia intelli-
TOV eil-QfOTO.Ka.pa.TOO Trjvtprrn, Jtai 6,uo).oyouvT« tjainr; voceita (in bis, iia et Filio dedit, elc), essen-
\\a.Tpb<;
TO,v.uyo)'C,i> Sta TOV Ua.Tipa„TOiSsSwzoTt, avaSeixaSOTM. liw ctitn essentin similiiudinem significari. Mentem
suam apcriunt Orientales in prsemissaepislola apud
(b) Grsece apud Epipban. delinilionem superiorcin n. 8, bis prassertiin verbis : Neque enim
lise.canlecedil, cujus inilium sic enuntiatur: et TIS ««Epiphan.,
eiy.bva.ar/.ovavTOVKovoyevij Ttov TOUa.opa.TOv Qeov,.. fl/ind Puter, aliud viia quw esl in ipso; scd ipse sine
Kvbuoiov liyoi v.a.iv.a.ToOtriav
TOV Yiov,hoc est, Si quis; iilla compositioneviiu esi Pater. Porro sicut habet, sk
audiens unigeiitlumfiltumesseinvisibilisDei itnacjinem, el Filio dedit, nimirum citra compositionem: quasi
dhsimilem eiicimsecundumessentiamfiliuin dixeril. dicerent, sicul Paier vitam babei iu semetipso, id esi,
(c) Sic mss. duobus excepiis, cum quibus editi proe viiam sine compositione, vilanv quse non alia sil a
se lerebant, esseufiasif. semeii|Jso, alia ab ipsius essentia; adeo ut i|)se sit
viia sua, viiaqisius sitipse : iia Filius cura accipiat
(d) Plures rass. essenfin.Relincndtim cum potiori- vitaiu in seinelipso, habet quoque vitam compositio-
bus esseittiw; iia ut vox , bonis, aut similis lacita in- nis cxperiein ; et cum habeat sicut Paler, liabet es»
lelligatur: puta, cuininlihbonh, glorim scilicet, vir- seiitiam essenliseipsius similem. Unde Hilarius infra
tuiis, elc. verba illonmi in bunc fcre moduin explicat : Nihil
(e)Editi, qttanta est, formam. Eodem sensu inielli- aliud babet Palcr quain quod dedit: deiiit auteiu vi-
genda esl lectio, quam expriniimus e mss.
(/') Pro simi/em non dical, groecehabelur a.v6p.oiov tain qux' ab ipsius esseutia nun discrepat: Palri igi-
tur Filius secuiiduraesscntiain sirailis est,
liyoi, id est, dhsimitemdical.
(g) Sic mss. Al editi, ipso leslante. Grsece, lia.p.a.p- (j) Arijicimus in auclorilate mss. Unde et cadcm
Tvpop.ivog. pariicula raox supplenda esl anle essenfia,quasi, id
(It) In excusis et scriplis, in quibus Hilarii et sy~ esl in essenliu.
nodi vcrba titulis ac nolis quibusdara disliiiguuiiluiy (k) Iia mcliorisnotsemss. Alii veio orailtunl prse-.
405 LIBEH DE SYNODIS,SEU DE FIDE OHIENTALIUM. 491
litudine, genuit; non deseruit, (a) in quo ingeniia si t i dixerti) se dixit et genitam : crealionem referens ad
militudo, naturalis projirieiatem substantisc. Non parentis indemulabilem naiurani,quse,extra liumani
cnim aliud babet, quam dedit : el sicut vitam ha- parlus speciem el consueludinem, sine iinminuiionc
bcns, ita habendam dedit viiam. Ac sic quod de cs- aliqua ac deniulalione sui, creavit ex se ipsa quod
seniia, laraquara viia ex vita, simile sui sccundum gcnuit. Creantis eniui opus non babet passionein,
csscntiam nasciiur, nullam diversitatem ac dissimili- aul permixtionis, aut partus. Esse enim aliquando
ludincm admiitit (b) nascentis et gigiicntis essentia. incipit, quod crealur ex niliilo. E.t qui creat, eflicit
V. < Si quis condidil vel creavit me (Prov. vm, pro jiotestate quod condit: et cst opus virtutis crea-
2-2), el oenuif me (Ibid. 25) ab eodem audiens, hoc lio, non naliiroecx natura gignente nativitas. At vcro
genuit me (c) non lam ex siinililiidine essenlioe intel- nalivilas, legitimscoriginis cl genuinscnaturoe (g) |ier-
ligat, sed (d) idem esse dicat geuuit me, et condidil fectus profeclus cst : ex nalura enini generatiie
me : quasi non dicens Filium (e) de Deo perfec- naturam sumpsit genita nalura. Sed quia Dei filius
luin (f) ex duobus nominibus signifkatunv liliunv non corporalis partiiudinis est genitus exemplo, scd
(sed per duo noinina, hoc est, coudidit me, el genuit, ex 471 pcrfecto Deo perfectus Deus natus est; id-
conditionem lantummodo dicens, et nequaquani circo ail creatam se esse Sapientia, omnera (h) in
filium); sicut 470 tradidit Sapicntia ex duobus g gencratione sua uaturam passionis corporalis exclu-
|iium iniellecluni : aiiaihema sit. > dens.
17. Vox condiriit me ea;scqttenlegenuit me intelli- 18. Creatamse simul et genitam dicens originis stue
genda. Natimtalis el crealionh discrimen. — Dicenli- nttluram qtiamapte expticet. Solam virlulh shnilitiidi-
bus creaturara vel conditionem esse lilium Dei, con- nem Filio tribnenlesdumnaittur. — At vero ul osten-
traiiur raiione subjecta. Naniqne iuipietatis hocreii- deret, non crcalionis in se, sed naliviialis esse natu-
corum hinc profana proesumptio est, quod legisse ram; subjecii et genilam, ut cura creatam se et ge-
se dicant, Dominuscondidil vel creavit me; id ipsum nitam eonfitetur, absolutam nalivitalis suse intelli-
enim coiuliiiiivel crcatio videtur inlelligi: sed conse- gcnliam prsesiaret : dum el iiideiuutabilem Patris
quenteni seiiientiain subtrahentes, ex qua intelligen- naturam in crealione significat, et legitimam ac pro-
tiam prior sumit, ex prima arripiunt impielatis suoe priam ex Deo patre genitaenaluroe suse oslendii esse
auctorilaiem, ut crealuram dicant, quia Sapiculia substantiam. Alque ila perfcctoenaiivilalis inlelligen-
dhcil secreatam. Quoesi creala esi, quomodo po- 'tiam, creationis et gcnerationis atiulit sermo : cum
tuit et nasci? quia naiiviias omnis, quoccumquecst, alterum sine demoiatione, alterum in proprielate
in naluram suam ex nalura gigneute consistil: crea- nalurseest. Filijue ulrumque unum, etunum ulrum-
lio auiein sumit exordiiim de creantis polestaic, po- p que perfectum : dum ei Filius, ex Deo ac sine de-
tcnle scilicet Creatore ex niliilo condere creaturam. mulalione Dei (i) natus, sic ex Palre naseitur, ut
Sapieniia ilaqtie, qnoe se dixit crcalam, eadem iu crcelur; et indemutabilis ex se ac naturalis Filio
consequcnti (Scil, v. 25, Sapienlia cur crealam se Pater sic Filium condit, ut generct. Hseresisergo
posilionem ea;scqucnlcm. Edili vcro, pro cum, proe- (d) Ex groecalectione, Taurovliyoi TOyevva pte TU
ierebaut eum. ev.Tio-ip.s, clarius patet hicreprehendieos, q'ui cred-
(a) Eriiii, in eo genitamsimilitudinemnaturalis pro- vit me ei genuii me, ita idem essc dicimi, ul fleuuif
prieiate substantix : rcluciantibus omnibiis mss. qui me velini ex verbo creavitme explicandum.
liic niullum inter se dissident. Namque in noveiu (e) Hic Hilarius legisse videtur, u.izbQzovTHSW-J •
lcgitur, in congenita simililudine, clc. In vetustiori- cnm melius apud Epiplianiuni exslet, u.ira!&oi;
bus Colb. et Carn., incongeritia siiiitliiudo. Alter Qu.imquamneque Tileio-j\
hanc leclionem ignoiain.iHi fuisse
Colb. et uuus Sorbon., iu quo iiigeniia similiiudine; li(|iiei ex siibsequeniibiis.
ac dcinde ciim dunbus aliis, ntiluralis proprieiaiem
substatitiw. Horuin lectioiiein prscferendaui censui- ex(() Apud E|)i|ihanium groece et latine desideraiur
dtwbusnominibussignificalumfiliitm,sed : ac proe-
inns, voce sitnilitudoex prius laudaiis rass. repciiia.
IIoc enim sibi vult : id, in quo iugeuila seu iuius ge- leiea hujus decreti versio laiina Orieiitaliura senten-
niia et noii exirinsccus adumbraia cst similitudo, tioeprorsus coulrnria est. Pnrro illi damnant cos
quicum audiant Sajiienliam, qu;e Clirisius esi, se'
non deseruit nec perdidit naluialis siibslaniioe sibi creatam
debiiam propiietalem. Idem verbi deseruitususest iu bis veibissiiuul cl geniiam non profiientem, voluut eVm
his. lib ix de Trin. n. 56 : Nun deseruit igitttr Deus e\ nihilo origiuem suam, ex Dei esseniia sed
significare; ita ut Cliristus non sil Fdius
nalus naturw sttm proprietatem; et lib. v, n. 57 : A'ecQ sed lanluramodo
rmluramsuam deseritex incorporali alque indemitia- creavitme ad hoe condiliout :cum cum Sapieuiia vcrbo
bili Iho incorporalh alque indetnuiabUhDei perfecta ei filiunieuiii esseutatur, et sinesubjicil flenuif »je •
nalivitas. Ncquc vocabuli ingeniia vis dubia esl, ciiui indicet, passione geniiuni!
Orientalinm iiilerpreiaiioiiem Hilarius
cap. 10 in Maitli. n. 24, de corruptcla qtiam nas- Qnainquidem
lib. xu de Trin. n. 50, ul indoctam non probat sed
cenilo alferiinus habealur ; Necesseesl ul incjcniiiet faietur tamen non iinpiam : (juamvis bic ad eorum
velusli operis consueludinemoderimus : Et jjaulo posl,
Ea vero, quwingenita et a quadam prosapiw antiqui- senlentiam, propriam reticens, seso accominodet.
tale deducia, etc. (g) Verbum perfecius, antea omissura, restiiuitur
(b) In vulgaiis, genili. At in omnibus mss. nascen- cx mss.
tis. Tuni in aliquol recentioribus, ef gignenlh essen-
liw. (k) Ita oinnes mss. At excusi, omnes in generaiione
ubiBad. sua corporalespassionesexctudeiis.
(c) Er., Mir., Lips. etPar., nonlamen:
cuiii onijiibus mss. twit tatn. Groeceauiem, pi eni TOV (i) Bad., IUUUS sil el ex Palre nascitur. Mir., nalus
a.vTQv mXv.axovaiayevvoet,iioitde eodem et secuitduin esl, sic el ex Patre, etc. Editi alii, ittttiisest cl ex l'a-
essetUiaminleliujat. tre, eic. Castigaiiiur ojie mss.
 495 SANCTIIHLARII EPISCOPI 496
creaturam csse Dei filium proGteri ausa, damnaiur : A VII. < Et si quis rutrcni cl Filium crederc se
quia impiam creaturoe ex nihilo opinionem, impassi- promitlens, Palrem dissimilis sibi essentioe (f) \\&-
bili pcr eam (a) divinilalis perfeciione monstrata, trem dicat, sed similis eflicacise; quasi profanas ct
consequcns professio naiuralis generationis exstin- novas voces conlra essentiam Filii loquens, et inte-
guat. rimeus (g) vere Dei filium esse : anatbema sit. >
VI. t Et si quis in Filio, (b) Palris simililudineni 20. HwretkidolosePatremet Filium confilentes.lie-
secundum essenliam quidem ipso Filio rcvelante pei fellunliirFiliiininegantesaPalrealium obsimililudincm
hsec qusc dicit : Skul enim Pater habet vitam in se- naturw.—Confusis permixlisqueverbis verilatem fre-
melipso, sic el Filio dedit haberevitam in semelipso queniissime hacreiici eludunt, et incaulorum aures
(Joan. v, 26); juxla efficaciam autem pereaquas communium vocabulorumsono capiunt, Patrem et
docet: Quw enim Pater facit, eademel Filius simili- Filium solis nominibus, non eliam per verilatem na-
ter facit (Ibid., 19), solamsecundum efficaciamsimi- turalis et geiruinse essenlise proedicanles : quia om-
liludinem concedens, (c) juxla essentiam vero, quod niiim creationum scianl dici Deum patrem, el sanc-
est principalissimum lidei noslrse, Filium fraudet : tos quosque nuncupari roerainerint Dei filios. Quo
quasi semelipsum fraudans (d) cognilione viloe per- exemplo Palrem el Filium secundum communia uni-
petuoe, quse est in Palre et Filio : analhema sit. > B versilatis nominaconfitenlur; ul Pater et Filius di-
19. Virftitis similitudo non eslnisi ex naltirm simi- canlur potius, quam sint. Dicunlurenim, non eiiam
liludine. Vila essentiasignificalur. — Conclusi hsere- suut, si in bis dilfereniis essenliae discrela nalura
tici Scripturarum auctoritalibus, hoc solum tribuerc esl; cum non possit paterni nominis verilas nisi ex
solentFilio, ut Patri tantum viriute sirailis sit, adi- naluroesuse progenie acquiri. Paieritaque non polest
muiit autera ci siinilitudineni nalurse : slulli atquc alicnsea se ac dissimilis substantise pater dici; quia
impii, non inielligciilcs non nisi ex nalursc simililu- nativitas perfecta non habeal dissidenlem originalis
dine similitudiuem esse virtulis. Neque cnini ali- subslaniiic diversilatein. Rcpudialur crgo hoec oranis
quando inferior natura, supcrioris a sc potiorisquc impietas, qusc Patrem non scctindura naturam
naturse virtutem consequitur. Aut quid hocc asse- suain (/i) geniii cx se filii palrem loquatur. Nequc
rentes de omnipotenie Deo palre profitebuntur, rnini per id jialer dicctur Deus, si habeat virluii at-
si (e) virluii suse virtus naluroe inferiorisoequalur? que cfficacisesuoesimilem creationem ; sed si genue-
Non enim potest negari, quin Filius idcm possit; rit nondissiinilis atquealiense a se esseniioenatui a:ii :
cum dixcrit : Quwcnmquefactl 472 J^oter, eademet quia divcrsiialcrn patcrnse naturoc nativitas naturalis
Filius faeit similiter (Joait. v, 19). Sed similitudini non recipii. Aique ob id anathema sunt, qui 473 Pa_
virlutis naluroe similiiudo succedit, cum dicil: Sic- C trcm asserant dissimilis sibi naturocpalrem esse : ul
ut habet Paler vitam in sc, ila et Filio dedil vitam ex Deo aliud quam Deus natus sit, et pulcnt essen-
habere in semelipso(Ibid., 26). In vita, naturoeet es- liam Pairis a se in Filio dcgenerassc gignendo. Per-
sentisc significatioest: qua: sicut habelur, iia data iniunl cnim, quantum in se est, ipsam illam imias-
essc docelur ad habcndum. Tcnet ergo viise simili- cibilem Patris et indcmulabilem cssentiam, (i) qui
tudo virlutis similitudinem : simililudo enim virluiis ausi sunt ci in Unigeniti sui naiivilate dissiinilitudi-
non potest esse dissimilis naiuroc. Atquc ila neccssc nero degeneratseessentioenaturalis ingerere.
est, ut essentiae siuiililudo virlutis simililudinem VIII. « Etsi quis inlelligens (j) similem secundum
consequattir : quia sicul ea quocPaler facil, eadem et essenliam Filium ejus, cujus el filius intelligilur;
Filius facit : ila sicut habens vilam Pater, sic haben- eumdem dicens Filium quem Palrem, aut partera
dam Filio dedil vitam. Condeinnatur ergo irapioepro- Palris, aut per emanationem aut aliquam passionem,
fessionis tcmeritas, quae virtuiis simililudinem con- qucmadmodum corporalcs filios, ab incorporali
fitens, dissimililudinem ausa sit prsedicare naturoe : Patre incorporalcm Filiura subsislentcra : analhcin a
cum principalis spci noslroc lidcs sit, indilTerentem sil. >
in Patre el Filio diviniialis substanliain confiteri. 21. Cavctur in omnibus adversum singularum per-

((() Supple, professionem, vel «ocem qua niiilur D damnantur qui volunl Palrcm gignere ac parerc es-
pncdicta opinioPatrisirapia, puta creaviime. scntiam sui non similehv.
(b) Hic post simUitudiitem(grscce, npb; TOV _ (g) Sic mss. consentieiitc grocco, v.ui uvuipm TO
lau-oO nu.-ipa.oj/otoTWTa), supplendum sibiesse. clvatu).r,0oigTtov.Al cxcusi, tierumDei Filium.
(c) Clarius hoc ita enunliarelur : siiniUtudineatt- (h) Er., Lips. ctPar., fffiiiiliaueea:se ; castiganlur
temjuxta essentiam, esl
qnod principalhsimiim, eic. cx Bad. ct potioribus mss. MoxvocabulisDeuset pa-
et
(d) Er., Mir., Lips. Par., cognaiione roale, : ul ler loco raulaiis, clarior sic efficerclur oratio : Neque
perspicuum est cx grocco sermone, oi; iavTov UKOO-TI- enim per id Deusdicelnr paler, si, etc.
iv
cwvTi.c yJoio~ei Xla.Tpb;v.a.l
T (o0uioi-jiov :
'0,i7,; qucm
minus confusereddere sic Sie mss. Edili vero, quia ausi sunl in unige-
liccret; tainquain se ipsum nili(i)sui iiativitatem.
fraudans vila wierna, qum in cognitione Patris el Fi-
lii sila est, jtixla verba Joan. xvu, 5. (j)Minus obscura erunt hrcc ila ordinata : JE(si
(e) Editi, virlutis sttw: inendose. fluis iittellicjeiisFitium secunduin essenliam similem
(f) Edili bic non repelunt patrem : el antea Lips. ejus, cttjtts et fdius intelligilur ; aut eumdem dkat
ct Par. vncabulum sibi supprcsserunt. Kcstaurantur (liyoi), aul partem Patris, ubi in vulgalis mendose,
ope inss. et ex groeco, T6VnaTs^a pi ovo-iu;bp.oiu; aulpalrem Patrh. Tuin in niss. Colb. et Germ., uut
«OTOOliyoi na.Tipa.,«)A« ivtpyeiu; : quibus verbis per eiiuntialioiiem,non fliif per emunalionem.
*97 LIBER DE SYNODIS,SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 498
versitatiim vitia, ncquc occasio fraudis adinitlitur. A 25. Quam caute dttw hwreses contra Dei filium
Plures enini hoereiicorura idcirco similein secundum peremptw.—Diclura ad Aposlolos Dominiest: Estoie
divinituera esse Patri Filium diciml, ut per simili- prudentes ul stint serpentes, et simplices ul columbm
tudinis proprielatem euuidem Palrem esse quem (Maiih., x,16). Pcr quod dissideniitim a se animan-
Filium confirment : quia indiscrcla similitudo ad- tium inesse nobis voluit naturani: sed ita, ut ser-
miitere videalur unici ac singularis occasionem. pentinam prudenliam columbse simplicilas tempe-
Quod enim non dissentil iu genere, id videiur in raret, et simpliciiatein columbse prudentia serpen-
unione manere nalurse. tis instrueret; ,'ieretque et simjilex sapientia, et sa-
22. Filius eo quod natus, nec ipse qui Pater, nec piens simplicitas: quod prseceptura in hujus fidei
aliud quam Paler. Filium a Patre aliud volentes, ob exposilioue servatum est. Nanique cum superior, de
dhtinctionem personm.— Sed nalivitas non admittit qua locuti sunius, sententia id cavisset, ne, per si-
lianc fabulam ; quia unio non habel nalivilalem. militudinem essentise, personalis unio proedicarelur;
Quod enim natum est,habel nativitatis suse palrem. neque ut naturse indifferentia perimeret Filii nativi-
Neque quia indiscrela est nasceniis a gignenle divi- tatein ; et unus ac soliiarius nobis esset in scnsu,
nitas, ideo ipse est et generator et geniius ; cura non quia aller ab altero non diflerrel in genere : sed con-
possit nisi alius atque alius esse et generans el na- B sequenli seiileniia illi prudentise serpenlis, cui con-
tus, neque rursum (a) dissimilisesse possitnatus et figurari cum columbse simplicitatc proecipimur, per
generans. Analheina crgo est, qui in Patre et Filio simplicem atque apostolicam prudentiam rursum
nattirse siinilitudiiiem ad abolendam Filii persona- occursum est; ne forte per id, quod personalis unio
lera signilicaniiam prsedicabit : quia cum in nullo non reciperetur, quia alius silPater, alius et Filius,
dilferal res a re per mutuam simililudinera ; siniili- prsedicatio ilerum dissimilis naturse possit obrepere :
tudo lamen ipsa, non recijiiens unionem, Patrem et ne cum alius cst qui miserit, el aliuseslquimissus est
Filium per id, quod Filius indemutabilis similitudo (quia non unus est raissuset mittens), discrelte ac
Palris csl, conliletur. Non enim aut pars est Filius dissimilis nalurse existiraarentur esse missus et rait-
Patris, ut unus dici possit et natus el gencrans. Ne- tens, cum diversse essentioe esse non possint natus
queemanatio est, ut contiiienii fluxu per corporalera et gignens. Reiinelur itaque in Palre et Filio na-
el individuum procursum idem ipse lluxus retentus turoe indifferentis similitudo per essentioe nalivila-
in origine, (6) ipsum sibi sit serie aique tractu co- lera : non lamen damnum pcrsonoe affert, ut unus
hairenli origo quod iluxus. Sed perfecta nalivitas est, sitmissuset mitiens, similitudo naturoe. Neque rur-
el cum naturse similitudine manens : non conceplu sum iu personoe proprieiatc, cum non possit jpse
et partu corporali corporaliter incohala, sed secun- C sibi unus et filius et Pater dici, aufertur similitudo
dum ejusdem iialuroe sirailiiudinein incorjioralis naluroe. Alque ila et nativitatis verilas ad similitu-
dinem proficit essentioe, et similitudo esseniise non
474 Filius ex incorporali Patre subsistens.
IX. ( Et si quis, propterea quod nuraquam Paler (f) amiltit nativilatis personalem veritatem. Neque
Filius intelligitur, et quod Filius liiiniquain Paler in- rursum professio gignentis et geniti 475 simililudi-
telligitur , aliirai dicens Filium pneter Pairera, nem excludit essentioe ; quia cum gignens el genitus
propierea quod alius sit Paler, alius sil Filius, se- unus esse non possit, non tameii diversociialuroesint
cundura quod dictuin est , Alius est qui lestimonium natus el generans.
perhibel (c) mihi, qui me misit Pater (Joan., v, 52): X. < Et si quis in aliquo leinpore patrem (g)
(d) oropter hanc piam in Ecclesii inlelligendam Deum unigeuiti filii inlelligal, el non super tempora
projirietalera pcrsonaa Palris ct Filii , tiniens ne et super omnem bumanara ocsiiraationem (li) unige-
quando idetii iiiiclligaiur Filius el Pater, similem (e) nitum lilium sine passione exstitisse : quasi prseter-
non dicat ciiam juxla essentiam Palri: anathema grediens evangelicam prscdicalionem, quse (i) tem-
sil. > porum quidera inlercapedinem de Patre et Filio ad-

(A)In mss. iiidissimilh : ac deinde in solo Vatic. D <7eS>7 e-jTti Ev.y^rjo-iu

joovu.i-jn-j
LSWTOTU TWV 7rpo<r<>>7r&jv,
essetwn possit. Jam supra, n. 20, pro, sed si genuerit Uurpb; //iv v.a.i
T toO : quod possel verli, propter Itanc,
iwn disstmilh, in ouinibus prope mss. exslabat, non quw pia (attt pie) in Ecclesia intelligilur, personarum
iridissimilh: quoeleclio, licet forsiian sincerior, ut sit Patris et Filii proprietaiem. Hinc liquet, male apud
iitdissimilh quasi intrinsecusdhsiinitis, a nobis lamen Par. et Lips. oiniiti iu Ecclesia.
iion revocaiur, ne crrandi sit occasio. (e) Grscce, avoj/otovliyot, quod est, dhsimilem di-
Colb. ipsud : qnse vox rursum
(b) Vetuslior codexalibi cat.
infra, nuin. 25, et eadem ratione in eo enuu- (f) Ms. Corb. aliique nonnulli, non adimit.
liatur. (g) In grseca phrasi repetilur vox patrem loco vo-
(c) In uno ms. Colb. et altero Snrbon. perhibet de cabuli Deum. Arguitur bic doclrina Arii, qui Deum
me, grseco, 6 p.apTvpoiVKepi.ip.ov,ti\nm conseniicnie : ex se seternum, lanium in tempore patrem fuisse
in quo deinde pro verbis, qui misit me Paler, sub- asserebat.
jicitur, v.ui, MupTvpeiya.p,cpW, 6 nip.-ba;pe JluTrip, (li) Graece, 7tto-TeveiTOVfiovoysvrj vlbvey.TOO IlaTpoj
qusc senlentia a|ia est ex Joan. v, 57, ad confinna- KxuQoig vfecxTuvui,
sine passionesubstithse.
credal unigenilum filium Patre
ex
lionem ej'usdein dicii allata.
(d) In versione lalina Epiphanii , majoris clarita- (i) Mss. summo consensu, temporumquidcminter-
tis ergo, non male hic adjicilur si quisinquam, eliamsi pretationem : quod groeee uno verbo enuntiaiur Tovg
grsece non habeatur, sed lantuni, 5t« TKUTJIV rvivr) pi-j zprmvs. Deindc cuin verlal Iliiarius adspernatn
 499 SANCTl IHLARII EPISCOPI 500
sjiernala est, fideliter autcm nos docuit, quftd iui A (qnia ncfasessel, si Paleresset in tempore : in lem-
principio erat Verbum, el Verbum eral apud Deum,, pore autem esset, si Filius tempori subderelur) : iit
et Deus erat Verbum (Joan,, i, 1): anathema sit.i> i per banc opportunitateni temporis abncgali, sub
24. Pafer non intra tempora. Filium inagis jamt Filii nuncupatione, Pater, qui innascibilis esset, sin-
esse quam nasci docet Evangelium. — Pia professio) gularis atqne unicus ipse sibi el paler et filius proe-
est, Patrem non inlra lempora contineri: omnemi dicaretur : quia ubi nascendi tcmpus cxcludilur,
enim inteiligentioe sensum excedit inlemporalis pa- illic opinio virielur innascibilitalis admitii; ut nalus
lerni nomiuis veritas. Etsi ipsa paterni nominis, per• non puietur, cujus nativiias non sit in lempore. Id-
quiid imjTassibilis origo nasceniis est, religiosa con- circo ne per hanc occasionem temporis abnegati,
fessio est: non lamen lenelur in tempore ; quia noni hoeresis(Sabelliana) unionis irreperel; hsec impielas
polest seternus et infinilus Deus pater intelligi tem- damnatur, quse audeat intemporalem naiivitalem ad
poralis , et secundum evangelicani prsedicationeml unicam ac singularera innascibilis essenlise refcrre
cognoscitur unigenilus Deus Verbum niagis jam ini substanliam : ciim aliud sit iniemporalem esse,
principio apud Deum esse, quam nasci. aliud sit esse non nalum ; quorunv uiiiim habel (e)
XI. < Et si quis seniorem (a) lempore Palrem di- (licet extra lempus) nativitatem, aliud ipsura sibi, ad
cat Filio ex se unigenilo, juniorero autem Filiumi B >dquodest, solus atque idem aucior aeternus sit.
Palre (b) : analhema sit. > 27. Definilionum harum ratio. Exposilio qualis ab
25. Filius ut Palris imago, non est eo jttnior. Ex5 Hitario adkibita. A quibus earum subscriptio extorla.
eo quod Detts semet pater, semper fuit paler, semper Harum synopsis.—Percucurrimus,cbarissimiFratres,
et Filius. — Simililudo essenlise configuraia in ge- omnes (f) Orienialium episcoporum edilas fidei de-
nere, indifferens quoque docelur in lempore : ne quii finitiones, quas adversum emergentem proxime bse-
iraago est Dei, qui Verbura est, qui Deus est apudl resim , (g) congregata inlra se synodo condiderunt.
Deum in principio, qui similis est Patri, interjeclo) Et nos, quantum potuimusj (h) ad inlelligeniioe eo-
inier se ac Patrem lempore, non perfectum in sei rum sensum, exposiiionis nosirse sermonera coapta-
habeat quod et imogoest, et Verbtim est, et Deus> vimus, famulanles potius eorum diclis, quam dicto-
est. Si eiiiiii lempore junior prsedicatur, amisii eit rum alienorum auctores exislimandi : quibus ad-
imaginis et similitudinis veritaiem : quia similitudo) versum novaiii et profanam irapietaiem, hsec coii-
j'am non sit, quse dissimilis reperinlur in tenipore. scienli;e suoe et adeploe jam pridem docirinse (i)
Quia ipsuni illud, quod Detts pater esi, leinpus ali- insiiluta decernunl, et eos, qui hanc apud Sirniium
(|iiori non potest babere ne Pater sit : ex quo nec ini hoeresini conscripseranl, vel conscriplam suscepc-
Filio teinpus potest esse ne (ilius sil. Atque ob id,, Q rant, igiioralionem confiienles ad subscriptionem rie-
nec Pater Fiiio senior, nec Filius Patre junior esse: crciorum laliuin coegerunt: ubi Filius Palris iiuago
dicendiis es! : quia utriusqtie noniinis veritas noni pcrfecia est: ubi snb iiidifferenlis imaginis proprie-
potest esse sine aitero. taies per |irofanani fraudem Filius non aboleiiir, iit
476 "'' { ^t sl 'I"'s inlemporalem unigenili filiii pater sii: ubi477i"la8°Pa'rlsF''i"s Pra:dicalus per
dePalre(c)sutisianliamad innascibilemDei essentiam; simililudinis veiiiatem, a substanlia Palris, cujus
referat, quasi Fiiium (d) Patrem dicens : anaibemai imago esl, subslaniioe diversitate non differt: ubi
sit. > per habitam a Palre vitam et acceptam a Fiiio vitani,
26. Filitts etsi intemporalh, non lamen innascibilh. niliil differens in substantia, quse significatur in vila,
— Dedisse supetior definitio occasionem hsereticis; habeat Pater, quam Fiiius accepit ad habenduui:
videbalur, cum tempus nalivitaiis Filii negaretur ubi non creatura est Filius genilus, sed a natura P;f-
esli pro itapoio-up.ivov, quod est rejeeit, legisse vide- tiir Basilius Csesar, epist. LXXIV,ubi anaihemalis-
iurv.utlopuo-ap.evov, aut aliud verbuin ab bpa.oi,non nutmcontra liomousionin convenluAncyrwhabilo euin
ab w9wcomposiium. scripsisse memoral. Nisi quis verbo ypu-^u.tinlrlli-
(a) Iii aliqdbt nisS. desideraiiii' tempore : d,iise vbx gendum pulet subscripshse,
grsece exstat, non tanlum hic, sed et infra post ju- (g) Iia in mss. At in vulgatis, congregaii intra syn-
niorem,
(b) Mss. a Patre. . . "_^ ddiitu. QUoinodt) lilc Hilarius proxime eiiiergeniem,
lt:i cjJlsCopi Aiicyrsccdligregiili, apud Epiphuiiiiiii),
(e) Grsecanivoceni vno^Tuaeoi; verlii HilariUsstib- litor. i.xxiif, n. 13 et 19, Aiioiiioeoruni.ipjlfcllaiitlio-
stantiain : quotnodo lib. iv, n. 15, ubi graeee habelur, vam limresiin,ejiisqilc asserlores iwvoskwrelitosi
Tpei; eio-iv vnoo-Tuo-ei;,Ua.Tip,T(6?j v.ui uyiovHvevpu,
latine legit; fres snbslaniiw sttnti Pater, Fltius et (/() Pleriquc iiiss.., adiiilellidentiam eortlm sensti.
Spiritus sanctus. At ubi reperit outnav, coiistauler Sollicite auclor cavel tiilariiis, ne dictorum, qiioruhi esi iu-
transfert essentiam. terpres, judicelur : conscilis scll. lidem illam,
(d) Grsece uuo verbo, vloituTopu. quam excusat, noii esse omniiio puraiii.
(e) Aul certe non exclutiit nalivilateiii*Mox in his. (i) In vulgaiis, doctrinw suw. Abcst sttw n mss.
Coib. alitid ipsud : quod notamus ul advertattir Novilaii doctrinao Anoniceorumopponit Hilariiisau-
ipsum neuiro genere esse inielligenduin. . liqtiiialeiii doclrinse Orienialium : quia nimirulii illi,
(f) Quas nimiruni, uti monuinius,,.Sirinii pubiica- apucl Epiphan., h;cr. LXXIII,n. 2, ppstquam Antio-
runt, non quas ediderunl Ancyroe. I.lis enim E|iiphn- cbeni Conciiii, an. 541, fidci sese fldiia:rcre professi
nius alias quiuque proeiniltit, ac subjicit duas, qua- sunl, boc cliam siibjieiunl : Compercrintillam nos ft-
ruin in postreina damnaniur qui Filium Patri tau- dem quum aposlolicis inde temportbuscontinnata ad
toiision aul homousion propugnani. El hujus quidem Palres nostros usque successioneacccpimus,velttl pct-
auctorein esse Eustathium Sebasteiiiira nolare vide- Irimoniumtueri ac defendere.
 501 LIBER DESYNODIS, SEU DEFIDE ORIENTALIUM. S02
tris indiscreia subslantia est: ubi sicul inter Palrem A fuerit Cdiiscribi,quaequales sint» 6x ipsis ilitlillige-
et Filium. indifferensviitus est, ila nullam interse tur. Omnibus enim quse ab iis gesia sunt cognitis,
diversitatem paliatur (o) essenlia : ubi Paier, gene- facilius tuin et plenius earum rerum, de quibus inter
rando Filium, nihil ex se (b) in eo degenerat diver- nos quajstio est; absolutionem religiosam et uhilati
silale naturse: ubi qiiia niliildifferatin utroque (c) si- congruam afferemus.
miiitudo nalura;, proprietas tamen simililudinis
personalium nominum respuat unionem, ne subsi- Expositio (an. 541, edila) ecclesiasticsefidei, quaeex-
stens unus sit, qui et Paier dicaiur et filius: ubi quia posita est in synodo (f) babita per EncseniasAu-
pie dicilur et Pnter miliens, et Filius niissus ; in liochense ecclesise coiisuiiimaioe.(g) Exposueiuni
nullo lamen inter Palrem et Filium, id est, inler qui adfuerunl episcopi nonaginta septem, cum in
missumatque mitienlemdiscernuturessentia: ubinon suspicionem venisset unus (h) ex episcopis quod
intra tempora paterni nominis veritas conlinetur: prava sentiret.
ubi Filius Patri non est posierior in lempore : ubi
ultra lempus omiie penfecla nativitas innascibilita- 2S).«Credimusconsequenter evangelicaaet aposlo-
lis in se non admillil errorem. lieaetraditioiii inunum Deuin patrem omnipotentem,
28. Deerela quo lemporeedita. Qua occasione, cur. jj cunclorum quse suul sedificatoremet faclorem (i) et
Fides subindealim.—El lwccquidein, Fralres caris- provisorem, de quo omnia : et in unum Dominum
simi, oninis quse edila est fidei doctrina, per pau- Jesum Chiislum lilium ipsius unigenitum, Deumper
cos (d) juxta universilalis modum Orienlales, sub quein omnia, qui generalus est (;') ex Patre, Deum
his ipsis prope diebus, quibus vos iiigeslam liseresim de Deo, lotum ex loto, unum ex uuo, perfectum de
respuistis, emersit : cujus exponenda; ea fuit ratio, perlecto, regem de rege, Dominum de Dominu,
quod unius substanlise478 silentium (e) decerne- (k) verbum, sapientiam,vilam,lumenverum, viamve-
balur. Sed jam superioribus diversisqueteinporibus, ram, resurreciionem, paslorem, januam, (/) incon-
inullis bis causis postulantibus, fides alias necesse vertibilem et immulabilem, divinitatis essentiscque

(a) Ediii, essenlim.Rectius mss. essentia. Respici- contra Eutychen, n. 2, in easdem respiciensasseverat
lur enini decrelum 6, quo Filius virlute pariier atque nimiumimperitoset temerariqsesse, qui nesciantmut-
Bssentia Patri similis asseritur. las fideiconstitutiones,posl Nicwnamsynodum,contra
(b) Bad. cuni omnibus prope mss., in eodemgene- novorumhwrelicoruminsanas eruptiones, divenis in
rat : favenledecreto 7 sunirnatim hic relractato, quo locis congregatosepiscoposedidisse.
Palrcm dissimitissibiessentiwpalrem essedicens dain- (f) Celebraiaest haccsynodus, ut tradit Aihanasius
natur. Ediiialii, in eodemdegenerat.Retinemus cum C lib. de Synod. prsesente Conslahlio, Marcellinoet
ms. Carn., unoColb.et allero Sorbon., in eo degene- Probiiio Coss. indict. 14, anno a morte Conslan-
ral : inaxinie cum supra, n. 20, in prsediciidecreli liui 5, proindeque Julii Romani PontificisS, Christi
enarralioiie eos Hilarius probel rite esse dainiKiios, 341, ex occasione dedicandseecclesia;, cujus funda-
qui puient essenliamPalrJs a se in Fitio degenerasse. menta abannis deccm jccerat Constanlinus. Episco-
(c) Perverse in vulgaiis, nniurmproprielas, lamen, pos 90 in ea convenisseaiunl Atlianasiuset Socrates,
oinissa voce similitudo;qune luic revocanda fuit ex lib. ii, c. 8. Sozoinenus autem, lib. v, c. 5, ex edi-
mss. Silvae majoris ei regina; Suecoruin; nisi lorle tione Valesiicuui nostro Hilario consentil.
quis malit nalura, loco nalurw. Mox in ms. Cam., (g) Aiebanl, Si Sozomeno, 1. m, c. 5, habenda
refuial, non respuat. fides, reperissese liancfidemscriptammauu ipsiusLu-
(d) Quotquot scilicet post acceplas Georgii Laodi- ciani ejus qui ISicomediw martyrium perpessusesl. Ve-
ceni litleras cmn iis, qui jaih AncyrsBad consecraii- rum, ul mox ostendemus, quoedamex ipsa Athana-
dam ecclesiam conveherant , celeriter poluerunt sius adscribil tamquam ab Acacioet Eusebio iii En-
convocari, ui narrat Sozom. lib. iv, c. i5. ApudEpi- cceiiiis prolala, Acacius vero plura ejusdem verba
phaniuni, ha:r. LXXIII.II. 12, lantum duodecim legim- Aslerio attribuit. Nei|ue obscure indicat Hilarius,
tur subscripti. Sed in iis non niemoranlur Eleusius eos ipsos, qui synodo intererant, formute bujus
Cyzici, et Leontius presbyier, quos cum Basilio et exsiilisse auctores. Observamus obiter, longe aiiud
Kustathioab hac synodoad ini|ieraiorem legaios esse esse Aiitiochena; ccclesia?syinboiurii,quod, lib.vi
scribit Sozomenus loco laudato : quod indicio est de Incarn. c. 5, describitCassianus.
non bmnes ab E|>iphanioesse recensilos. Falso aii- ~ (li) Baronius, ad an.341, num. 22, uiium illum
tem credidit Vigilius Taps., lib. v coritra Eiitich. puiat fuisse Gregorium, eiquc objectum esse quod
n. 3, duodecim illas seiileulias ab universisOrienia- prava seiiiiret, cuin primum in eo convenlu destina-
libus episcopisin ununi congregatis fiiisseeditas: hoc, lus est episcopus Alexandrinus. Aliam liujus loririu-
puto, delustis,quod HilariusOrienlales s-iinplicitcret la; coriscriliendaecausam aflerl Athanasius, lib. de
goneiaiim laodare solet Utearuni auciores. Synod. p. 891, qtiod niniirumcum non unus, sed ple-
(e) Hoc iia iulelligere quis possei, ut orienialium rique et qui in hac synodo primas agebant, ab omni-
fideni ideo sibi exponcmlamduxerit Hilarius, quia bus de liwresimcdeaudirent, ambiguas professioues
illi unius subslantiwvocabuluih postrema deiinilione edendo saltem fucumlacere conati sinl.
siia damnaveranl. Nihil lamen sibi vull aliud, nisi ut (i) Voci prqvisorem, nulla graca respondet apud
Orientales benigiic excuset quod fidcmiteralo expo- Socr.item, sed apud AUianasiumin novissimaedilione
sueriui; cum ex hgeresis,qiiae subslanii;e sileiuiuiu restiiuelur ex mss. ?.o\xpowmnv.
decernehat (liim Sifinio per Yalenteni et Ursaciuin, (j) Gra^caexeinplaria liic addunt npb ™v «(eovoov,
tiini Anliochiaper Eudoxium emergeniis) occasione anle swcula.
ad id prasiandum fuerinl adducti. Hinc apprimc se- (fc)In gra;cis exemplaribus, liyw ?WVT«, o-oyiav
quilur : Sed diversis temporibusfides alias necesse ?«i7av: elmox npud Athanas. o56vvlrMxv ; ei apud
fueril conscribi.0_uibusleciis Vigilius, Hilarii consi- Sucrat. oSovcrlrfide.s,pro viam veram.
liiiin liou satis prudenier adverteiis, catholicas pula- (I) Ms. Corb. cum pluribus aliis, inconvertibilisei
vil synoilos, quas ille hic cxcusare conalur : et lib. v iimnutabilis: quomodo alias exliibebatur hic locus,
ii05 SANCTIIHLARHEPISCOPl G04
et virtutis («) et gloriseincomniulabilem479 imagi- _\ nem, sicul sunt faelunc, et non sicut divinocScripiu-
nem, primum edilum totius crealura;, qui (6) semper ra; tradiderunt singula quocque,480 (Iuai superius
fuit in principio apud Deum Verbum Deus, juxta dicia sunt; et si quis aliud docel, aut evangelizat
quod dictumest in Evangelio, Et Deus erat Verbum praeter quain quod accepimus : anaiheina sil. Nos
(Joan. i, 1), per qucin omnia facta sunl, et in quo enim omnibus, qurc divinis Scripluris tradita sunt a
omnia constant: qui in novissimis diebus descendit prophetis et abapostolis, vere et cuin timore et cre-
desursum , etnalus estex virgine sccundumScriptu- dimus et sequimur. »
ras, et (c) agnus factus esi, medialor Dei et bomi- 51. Fides liwcquatenussuspecta.— Miuusforte cx-
num, prsedestinatus fidei noslroe, et dux viloc. Dixit presse videlur de indifferenii simililudine Palris et
quippe : Non enimdescendi de ccelo, ut facerem vo- Filii (ideshsec locula esse, maxime cum de Patrc ct
luntatem meam, sed volunlatem ejus qui me misit Filio ct Spirilu sancto ita senserit significalamin no-
[Joan. vi, 58). Qui passus esl el resurrexit (d) pro niinibus propriamuniuscujusquenominatorumsubstan-
uobis terlia die, et adscendit in ccelos, el sedel in tiam et ordinemel yloriam, ul sint quidemper substan-
dexlera Palris, el iterum venturus est ctim gloria ju- liam tria, per consonantiamverounum.
dicare vivos et morluos. Et in Spirilum sanctum, 52. Excusatur ex scopoconcilii.Ilcvresisnova post
qui in paraclesin el sanciificationemel consuinmatio- g Nicwnamsynodum. Trinitatissubslantiwtres qui apucl
nem credentibus dalus est, juxta quod el Dominus Urieutalesrectc dicanlur.— Et primum sciendumest,
Jesus Cbristus ordinavit (e) discipulos dicens : Per- non adversuin hooresim, quoe dissimilis subsianlioe
ijite, el docele universasgenles, baptizanteseos in no- Pairein ei Filium (i) ausa est proedicarc,in Anlio-
inine Patris el Filii et Spirilus sancti (Mallh. xxvin, chia fuisse convcntum; sed adversus eam, (j) qua;
19): (/")manifeste ulique Patris vere patris, certum- post sanclam synodum Nicaenamin id proruperat,
que Filii vcre filii, el Spiritus sancti vere spirilus ut tria nomina Palri velletadscribere.dequasuo loco
sancti; hisque nominibus non sinipliciler neque tractabimus. Memiui enini me in exordio sermonis
oliosc propositis, sed significanlibus diligcnler pro- patienliam et aequanimiialemlegenlium atque au-
priam uniuscujusque noniinatorum substantiam et dientium usque ad absolutioncm oinnium dictorum
ordinem et gloriam, (g) ut sint quidem per subslan- meorum poposcisse; ne tenierarius quisquam in mc
tiam tria, per consonanliam vero unum. judex anle cognitionem perfecti scrmonis exsisterel.
50. i Hauc ergo habentes fidem, et ab initio et Volens igitur congregaia sanctorum synodus impie-
usque in finem habituri iu conspectu Dei et Christi, latem eam perimere, quaeveiitatem PairiselFilii et
omnem hoereiicamet pravam sectam analheinatiza- Spiritus sancli nomiiuim tiumero eliideret: ut non
mus : et si quis proeler salubrem Scriplurarum et C subsislcnte causa uniuscujusqiie nominis, triplcx
reclam fidem docel, dicens aut lempus, autspatium, nunciipatio obtinerct sub falsilate nominum unio-
aut soeculum,aut esse aut fuisse prius, quam (h) ge- nem, et Paler solus atque unus idem aique ipse ha-
neratus Filius : anathema sit. Et si quis Filium con- beret el Spiritus sancti noinen el Filii : idcirco trcs
dilionem dicii, quemadinoduni uiiuni condiiionum: substantias esse dixcruui, subsisteniium personas
aut nalivitatem, sicul sunt nalivitates; aut factio- per substanlias(k) edocentes, non substantiamPatris

lib. in Constant. n. 25. Verius potiores, Carn., duo (li) Lips. el Par. generarelur. Er. cum vetusliore
Colb.,Germ., Sorb. , juxta graecum, inconveriibilem nis. Colb. el Germ. geueralur, Bad.cuin catteris, ge-
el immutabilem.lntegram illain senlentiain ut ab neratus. Graece,-xpbTOO TOVUIOV TOU 0SOU.
Acacio et Eusebio in Eucscniisprolatam proditAiha- (J) ln prius Yulgaiis adjicilur hic et Spiritum
nasius, lib. deSynod. pag. 911. Acacius auieni, apud sanclum: absque auctoritate.
Epiphanium, haer.LXXII. n. et
6,hacc pleraque supe-
riora verba Asterio attribuit. (;) Hoc saltem obtendebant Eusebiani, qui sibi
Sabellianoe baercsis nomine solebant
,(a) Groece, Suvaftsw, zat /3ou).ijf,y.v.iSoijJi?TOO iidversantes,
infainare.
UV.TPO;.
(b) Abest semperapud Athanas. et Socrat. Obbanc (/;)Quodenim verlit noster iuterpres tres substan-
vocem , a qua Arianos vehementer abhorruisse lli- tias, illi Tpeisu7roo-Tao-£tj dixerunl. Venim, uti moncl
larius lib. iv deTrin. n. 5, indicat, ipsc infra, n. 55, Epiphanius hoer.LXXUI,n. 17, ne quem hypostaseon
significat eam formulam sibi minus luisse suspectam. D appellalioperturbel, ob id enimliyposlas.es ab Orienla-
(c) Ex grocca phrasi legendum Iwmo faclusesl; el libus usurpantur, ut personarumproprielatessubsislen-
mox apostolusfidei, non prwdesiinalusfidei. les exsistenlesquedeclarent. Et post pauca : Merito
(d) Apud Socraleiri, T6VKoSbvrc-bitkphy.Sri, y.v.i subsistentis exsislenlisquePatris et Filii et Spirilus
«vaoTTav-a \nzspvjy-wv. Hoc secuudum \>~spijuiiv abest scinctiproprielates,subsisleiuiumpersouarumlnjposla-
apud Aihanas. ses appellanl Orienlales; non ul tres iltas hyposlases
(e) Sic Bad. cum mss. AliaiPatris vero eilil., discipulis. iria principia tresve deos esse dicanl : nam eos ana-
(f) Editi, Manifeslautique (hic addit Bad. themaie damnant, qui tres deos dicunl. Neque vero
persona), vere patris, certaquc Filii verc fdii, nolaque tunc leinporis hseresis suipicione laborabanl, qui
Spirilus sancti : castigantur ex gr;cco et poliori- liia in divinis proedicabant. Iloe ipsum enini catlio-
bus mss. lice etiam postea praedicavit Gregorius Naz. Or.
(o) GroeCC, w»elvatTJjy.ivu7roo-Tao-EiTpia,T»i Setruu.- xxix, n. 5, ctalibi; praedicaveruiilet Occidentalcs,
fw-jia ev , quse verba V. c. iluciius, lib. nOrigen. puta, Consentius, epist. apud Augustinunicxix, n. i,
q. 2j n. 5, dcprompta fuisse coiijectat cx Origene, scribens : Una virlus esl, quam irina possidet virtus;
lib. VHIcontra Celsuni, asserente.Pairem el Filium, unii substanlia esl, in qua tria sunl quw subsislunl.
OVTK SuOT7JTJ7TOO-TaO-£l , SVSi TW0'J.O'JV.V.
TZpV.yp.V.ZV. V.V.I Auguslinus ipse, cpist. CLXX, ad Maximum,n. 5 : Kt
zn <70ftowvia y.v.iT" TauTOtviTt rfiO(3ou),rj|/>/.Tor. lw:c omniv, inquit, ncc coufuse unum snnt, nec ttk-
S""3 LIBER DE SYNODIS, SE(J DE FIDE ORIENTALIUM. 50G
et Filii (a) diversilale dissimilis essentioe separantcs. \.substaniia habet, ne demulabilis fiat. Non enim in
Quod autem dictum est: Vl sint quidem per subsian- eo nascenle, ea, de qua nalus est, denmtala natura
tiam tria, per consonantiam vero.unum, non liabet ca- est: sed indemtitabilem essentiam naius obtinuil ex
lumniam : quia (b) eonnominalo Spiritti, id est indemutabilis (d) auclorilate naturoe. Nam quamvis
paracleto, consonantia; potius, quam essenlioe 481 iinago est, lamen incommulabilis esl imago (non
per simililudinem substantise pracdicari conveuit commutata in eo scilicet per dissimililudinem pa-
unitatem. ternoe essentise, ex qua cst genitus, natura), quiain
55. Hac formula eamdein Palris ac Filii essenliam eo imago paternoe essenlise nasceretur. Jam vero
prmdicari. Nativitaiis el innascibilitatis discrimen. Fi- cum primus ediius (e) esse lotius creaturoe docetur,
lius immulabilis. — Cseterum omnis superior senno et ipse ille semper fuisse in principio apud Deum
in nullo Patrem el Filium essenliae ac nalurse divcr- Verbum Deus dicilur; diim primus editur , natus
sitate discrevil. Ubi enim diciiur, Deum de Deo, lo- fuisse ostenditur; dtim semper fuit, nec tempore se-
tum ex loto; non ambigilur totum Deum ex tolo paratur a 482 Patre. Non ergo videri polest divi-
Deo natum. Nam et Dei de Deo natura non differt: sio substantiarum (suppte, ab hac synodo) (quoe
el tolus ex toto in iis est ipse , quibus Pater esi. nihil aliud studuil, quani ul perlrium (f) subslanlia-
Vnus ex uno passiones humani parlus cl concepiio- B rum nomen , iriplicis vocabuli excluderet unioneni)
nis excludit: tit dttni untis ex uno est, non aliunde , ad separationem diveisae in Filio el in Palre sub-
nec diversu-i, aul (c) alius sit, qui est unus ex uno , stantiic introducla : cuni lotius lidei expositio Palrem
perfectus a perfecto. Non differt prseleroriginiscau- et Filium, innascibilem et unigenitum, nec tempore,
sam ab innascibilitate nalivitas; cum perfectio nec nomine, nec cssentia , nec dignilale , nec donii-
ulriusque non differat. Rex de Recje. Non admitiit natione discernat. Dignum autem esl conscientia
uno atque eodein noinine potestas conmincupuia dis- communi etiani coeteras eorumdem episcoporum
similitudinem polestatis. Dominum cle Domino. Do- Orienlalium diversis et locis et teniporibus conscrip-
tninatus quoque oequalur in Domino : necrecipit dif- las (ides noscorc, ut per plures confessiones sincc-
ferentiam confessa in utroque sine diversitate domi- ritas conscienliie possil intelligi.
nalio. Illud vero , quod post multa alia .subjeclum
inconveriibilemet iminiitabilem riivimlalis el es- (g) FIDES SECUNDUMORIENTIS SYNODU.U.
est, ,
senlimet virluiis el gloriw incommutabilemimacjinem, (an. 547.)
absolulum est. Nam ex Dco Deus, ex lolo tolus, ex Sancta synodus in (li) Sardica congregala cx diversis
uno unus, et ex perfecio perfectus , et ex rege rex , provinciis Orienlaliuin pariium , Thebaida, M-
etexDomino Dominus , cum in ea omni divinitalis J gyplo, Palsestiua , Arabia , Phcenice, Syria Cnele ,
gloria atque natura , in qua Pater permanet , naltis Mesopolamia, Cilicia, Cappadocia, Ponlo, Paplila-
quoque subsistat et Filius; etiam hoc ex paterna gonia , Galalia, Bilhynia , Hellesponlo , (i) Asia ,
juncte tria sunt, sed cum sinl unuin, tria sunt; et cum loco iuxla mss. restituendum cnravinius. Ejus Ioco
sint tria, unuin sunt. in uno ms. Colb. habetur, exposiiio fidei secundum
(a) Rursum hinc removiinus voces, et Spiritus Orienlis synodum: incodem sensu. Sed non andiendiis
sancti, adjectas alisque mss. auciorilate. recentior Remig. (|U0 exslal, fides Serdica con-
(b) ln vulgatis, cogiiominato.Concinnius in mss. scripta.
connominato.Quod vero seqiiilur, an ita inlellexeril (h) Mss.constanler el inagno consensu , Serdica.
Hilarius, ut Spiritus sanctus, quemadiiiodiiin dicilur Iloee mendax insciipiio pliiriinos lefellit, eaque Do-
in Scholis, vi processionis sua; non proceilat a Palre nalislse Augiistiniiiiidecipcre tenlariint, ui ipse les-
formaliter ut similis? Cerle lib. xn, n. 55, inagna lisesl episi. aliasci.xni, iiiinc. XLIV,n. 6. Illo niiniis
fide profitelur se Spiiitiun sanciuni numquani diclu- cautus fuit Vigilius, lib. v comra Euiyciien, n. 5. Al
rum esse, aut genitiun, aut creatum. Quani auiem llilariiim nostruiii non -ftigii, a quibus prodierit se-
luculenler adslrual Spiriius sancii diviniiatem, jain quens fnriiiula, quamvis uon iiperte prodiderit. Porro
ostendimus proefat. in libros de Trin. n. 15, adeo ut non Sartlicae, sed Philippopoli in Thnicia edila fuit
suspectus nemiui vidcri jam debeat isle Iocus. ab iis, qui sibi niale conscii, Sardicensis synodi ju-
(c) Sic mss. poliores, duo Colb., Carn. , Germ., diciuin formidabaiit. (liiaiiiqiiam, exceplis postretnis
Sorbon. Alii vcro libri , nliud sil. Ut socpellilaiius D hisce verbis, Similiter eos , qui dicunl ircs esse deos ,
aliud usurpat :ul disliiictionein personse, ita nunc elc., prinium vulgala cstali Eusebuuiis aliquot nien-
alius ad distiuctionem naiurie. ses post conciliuin Aniiocliia; iu Encocniis, et iu Gal-
(d) Hicaucloritas non alind sonat ac auclor: pula, liiis per Narcissum, Marim , Tlieodorum cl Marctim
natus ex auctore ctijus est nalui a indemutabilis. ad Coiisianiem quasi a synodo delata , ut testis est
Ediii, cum editus essel lotius creaturw, Alhanasius, lib. de Synod. p. 895; imo ut ibidcm
(e) primus iideni iriennio post iu consessuin venicntes
docetur el ipse ilte semper fuisse in principio apucl subjicit, Similiter cos, etc. ,
Deum. VerbumDeus dicitur, dum primus editur. Na- eamdem prsediciis nppendicibus
tus fuisse ostenditur, elc. aliisque auciam, per Eiidoxiiiin, M.iriyriuinaliosquc
inltaliam emiserunt. Demuin quae hic niox subjici-
(f) Unus codex Colb. cum Carn., Mic. et vulgatis, tur contra Phoiinuin , ab hac non differt, uisi ana-
subsistentium.Alter Colb. euni Germ. , substantium. thematum adiliiameniis.
Praaferimiiscum caeleris subslanliarum: cum hic ex- (i) Aliquot mss. probce notop, Asiw Plmjgiis. Sic
cusenturOrientales, quod trinam byposiasim intro- infra apud Bad. necnon in veien; ins. Colb. et aliis ,
duxerinl, ac verbum grseeuni vTrbo-rv.o-tg latino sub- Thracia: quod et apud Vigiliuin legitiir lii).
Europm
slantimnomine Hilarius rcddal. v coiitra Eulycli. Ncutra lectio coiilinnatur Fiiig-
; (cj)Tiliiliim hiinc apud Bad. omissum, cl in ediiio- mento m, ubi lcgcre tsi, Asia, Europa, Hetlespoiito,
nibus aiiis ad inargiiiem duitilaiat adjebtmu } stio Tliradu.
507 SANGTi HILARII EPISCOPI 308
Phrygiis duabus t Pisidia , Cycladum insularum A dedit. Ac ne haecorigo cjus, ex qua nalus est manfens,
Pamphylia, Caria, Lydia, Europa j Thracia , Enii (e) alia potius quam Dei intelligeretur esse subsiaii-
monto, (a) Mysia , Pannoniis duabus, lianc expo tia ; etiam eos blasphemos pronuntiat, qui ex alia
suiinus fidem. aliqua substaiitia, el non ex Deo Filium iiaiinn esse
loquerentur: atque ila (f) cmii non ex nihilosubsii-
54.1Credimus in unnm Deum patrem omnipolenlem tit, neque aliunde quam ex Deo quod est exsiilil, non
creatorem et factorem universorum, ex rjuoomnispa potestambigi in his natus esse quoe Dei sunt; quia
lernitas in coslisel in lerra nominatur. Credimuset ii neque de non exstantibus, neque alia quam de iniias-
unigenilumejus lilium Dominumnoslrum Jesum Chris cibili Patris ei aeterna substantia (g) unigenita Filii
tum, qui ante omnia soeculaex Palregenitus est, Deuu generatur cssenlia. Respuit vero et intervalla tein-
ex Deo, lumen ex lumine , per i|uein facta sunt oin- portim ac soeculorum: ut qui per naturam non dif-
nia quae in cuelis el quoe iu terra , visibilia et invisi- fert, hon possil separabilis esse per tempus.
bilia : qni est verbum, et sapientia, etvirlus, ct vita 36. Dens non nisi unus esl; quaienus dicanlur plu-
cl lumen verum : ct qui in novissimis diebus proptei res. Fides superior unam Palris ac Filii subslanliam
nos incariialus est, et naius ex sancta Virgine , qu prwdicat. —Ex omni autem parle, qua se circum-
criicifixus est , et morluus , et sepullus , et surrexii B agere sollicitudo potuit, boereticorum ingeniis aditus
ex mortuisteriia dic, et receplus in cceloest, et 483 obslruitur , ne quid esse diversilatis prfcdieeiur in
sedet in dextera Patris, venturus (b) judicare vivos Filio. Anaihemalizat namque eos, qui tres deos di-
etmortuos, el reddere unicuique secundum oper; cant: quiasecundum 484 naturse veriiatcnij nume-
ejus; cujus regnum sine cessaiione permanet iu im- rum minciipalionum substaiitia ista nou recipit, nisi
mensa soecula. Sedet enim in dexlera Patris non so. ut in hominibus atque Augelis solel, cum uomeii lii-
lum in hoc saeculo, sed el in fuluro. Crcdimus et iii buitur ex honore merilorum, naiuroc tamen inier eos
Spiritum sanctum, hoc esl, paraclclum , quem pro- el Deuin (//) differenle substautia; et idcirco dii plu-
inittens Apostolis post reditum in ccelos misit docere res sunt. Coeterumin nalura Dei Deus unus cst; ita
eos ac memorari omnia, per queni et sanclilicantui lamcn, ul ei Filius Deus sit, quia in eo natura non
sincere in eum credentium animae. (c) Eos autem , differens sit: et cum Deus ex Deo sit, uon pnlest
qui dicuhi de non exslanlibus esse filiuin Det j vel non ulerque Deus esse, quorum per gcneris indiffc-
cx alia substantia, el non ex Deo , et quod erat ali- renliam non discernatur essentia. Nunierus autem
quando tempus aut sxxulum quando non erat, alie- noniiiiis in nuucupalioiie respuitur; quia non csl in
nos novit sancta et calholica Ecclesia. Siniililer et naluree qualitate diversilas-. Cum igitur anaihema
eos, qui dicunt tres esse deos; vel Clirisium nou esse C sit (i) deos dicens, et anathema sit Filiuni Deuni de-
Dcum et anle ssecula, neque Christiini, ueque (iliiiui negans; absolute oslcndilur unius ad utrumque no-
eum esse Dei; vel eum ipsum esse Patrem et Fiiiiim niinis uniiatem de proprieiale iodifferentis esse sub-
et sanctum Spiritum , Vul innascibilem lilium; vel slaiiliae: cum in confessione innascibilis Dei palris ct
quod ncque consilio neqUe vbluluaie Piitef geiiiierlt iiliigeniti Dei Iliii, iiciitrOa se dissimilitudlilb bsseii-
Filium: anathenializai sancla et catlidlica Ebcld- tioc differente, (j) uierque cum Deus sit, Deus taiueii
sia. i(d) unus et credeudiis sitet prsedicandus. Sollicita ila-
55. Fides hwe Fitii originem wlernam sialuit. Eam- que mullum diligentiqlie eaulela episcoporum fides
que ex Dei subsidntia. — Brevibus expositio Ihiei iiitiiiithatiiroDgenitoc el gignentis indlffereiiiiam iib-
lmjus, sed absolulissimis usa esl definiiiouibus. Nam minis (k) unione confirmans.
condemiiaus eos s qui de non exstantibus esse Filium 57. Nbh tamen fides soliiarium Deum; Filiuin recte
diecrenl, originem ei iion cneplani , sed manentem docet ihiiascibikm. Qui ex voluntate naicatur. — ta-

(o)In vuigalis, Massiliacum Mtjsia. In mss. habe- liquelcum ex pluribUs locis , Idm ex hnm. 40, tiiii
lur ianttim Mxjsia, vel, ut in niss. Colb. el Gerrii. codem seiisu legefe esl, Non esi de tioh exstantibus,
pingiliir, Moysia. Provincise tolidem et codem or- ut ei exsians origo sit.
diue recbnsenlur apud Vigilium. At infra Fragmehto 0 (f) Lips. elPar., tion cum ex nihilo iubsistit: cas-
cxi, nonniilla est in oriiine discrcpauiia. liginitiir ex aliis libris.
(b) Fragmento cxi hic adjicitur iit fmentunat,'ei ih (g) In viilgatis, unigeniii. Veriiis lii ifiss. uhigenita.
groecis fnrinulis, quas supia annotavinius post con- Sic cniin anlea innascibilis et mierha ad patris sub-
ciliiun Auiioch. inGallias et ltaliaui missas, eVio-uv- sianliain feferuutur , iioii dd ipsius pairis voc;>bu-
Tileiv.TOUatwvof. luni.
(c)'Epistola pseudosynodi Sardie.Ecclesiain
Fragnienlo cxi, (/t) Edili i differens esl subsiaiuiu: corfigiintur e
bicexhibet, Credimm in sanciam cailloli- mss.
cam, in remissionem peccatoruni, in carnis resurrec- (i) Er., Mir., Lips. et Piir, perpCraiii liic adjiciuni
lionem, m viiam mlernam : quae verba, oniissis in duos: cuin cx deierminata Ofienialiiiii) proposiiionc,
carnis resurrectionem,inde huc reyocata suntedilione qiia daninanlur non qui clnos, sed qui ires deos di-
Par. cum nequein aliis edit. exsteul, neque ih mss. cant, coiiliciat llilaiius indcfinitani.
neqiie in graecis formulis. (/) In vulgalis , diciiur ul ulerque: inlerpulaioris
(d) Veiustior codex Colb. cl Gcrm. hic adjiciunt ojiera et absque auctoriiaie mss.
ita dicentes: ubi apud Bad., ila dicens, in aliis au- (k) Edili excepto Bad., vnionem. Rectius alii libi.i,
tem edit., Ililarius. unione, hoc est , ficieslnunit in genilo et gignenle
(e) Ms. Silv. , ex aliu potius quam de Dei, etc. natuiae indiffereiuiain , quain confirinat unione ac
Proxiuium verbuiu manens iticm esse quuil exslans, singulaiitatc nominis.
 r,0f LIBER DE SYNODTS,8EU DE FIDE ORIENTALIUM. EIO
men ne rursnm unios Dei proediciitio uiiicaniac sim j^ cominonere omnia, per quem et sanctificantiii crc-
progenie sua solitafii Dci velit alfirniaresubstantiam dcniium in eum sinceriter aniniae. (d)
statiiii lianc condemnat lemeriiatcm , qnocquia Deui I. i Eos autem qui dicunt: Dc nullii exstaniibus
UnUsest, unum ac solitarium Deum palrem , liabeit- Filius, vel de allcra substantia, et non ex Deo; cl
leni in se nomen el palris el filii confilerelur: cun quod erat tempus vel soeculum quaudo non erat :
in geucrante Patre et nascenle Filio Deus unuscsse alienos scit sancta et catholica Ecclesia.
ob indifferentisab invicem nalurocstibstantiam pr.e II. i Si quis autem Palrem et Filiuin duos dicit
dicahdiis. Inuascibilem quoque Filium saucloriim li deos: auailiema sit.
des nescit: quia natura Filii nisi ex nativilate noi III. (e) « Et si quis, unum dicens Dcum,Christum
exstat. Niilivitatisaulein iii eo adeo perfecta naturj autem Deum anie seeculafilium Dei obsecutum P.i-
est, ut qui ex substantia Dei nalus est, etiam ex con- tri in creatione omnium non coiililelur : analliciua
silio ejus ac voluntate naseatiir. Ex voluntatu eniiv sit.
atque consilio, non ex cnrporalis passione naiuroc IV. t El si quis innascibilem Deum, vel partcm
csseiuise Dei de essenlia Dei genilse absoluta perfcc ejus, de Maria natum esse audel 486 dicere : ana-
tio est. Consequerisaulem est, ut eam imnc fiden lliema sit.
retractemus, qiioenon olim («) cum Phoiinus epi- R V. i Et si quis secundum (f) prsescientiam vel
scopatu dejectus est, conscripta est. proedestinaiionenia Maria dicit Filium esse, el non
ante ssecula ex Palre natum apud Deutn esse, el per
485 Exemptum fidei Sirmio (b) ab OrieMalibui eiini facla esse oninia : anathema sit.
conlra Pholinum scriplw (anli. 551).
VI. « Si quis substauiiam Dei dilalari el contralii
58. < Credimus in unum Deum patreip omnipo- dicil: anaihema sit.
lcnlom, crealorem et conditorem, ex quo omnis pa- VII. « Si quis dilatatamsubstanliam Deifiliumdicat
leruiias in cosloet in lerris iiominatur. El iu uiiicuii] facere;aul latiiudinem substauli* ejus, («) siculi
ejus Filium Dominum nostrum Jesum Ctirisium, qui sibi videtur, Filium nouiinet: anatheina sit.
ante omnia soeculaex Patre natus est, Deuniex Deo, VIII. « Si quis insitum vel prolaiivum verburii Dei
lumen ex luiiiine, per «iiieinfacla sunt omnia in coe- filiuindicat: auaihema sit.
lis el in lerra, visibilia et invisibilia. Qui esl ver- IX. « Si quis homineni solum dicit de Maria Fi-
bum, ei sapientia, (i) et virlus, et vila, et lunien ve- lium : analhema sil.
rum : qui in novissiinisdiebus propter nos incofpy- X. «Si quisDeuin et homiriem de Maria nalum di-
ratus cst, et natus de saiicta VlrgiriC, e( cfucifixus, cens , Deum inuascibilem sic intelligit: anailieiria
ei liiortuus cst, et sepullus : qni etshfrexii ex liior- C sit.
luis lertia die, et adscendit in cccluih, el Sedet ifl XI. « Si quis Verbumcarofaciumesi (Joan. i, 14),
dextera Patris, et venturus est iii consumuiaiioiie audiens, Verbum iu caiilem tratislalum putel, vcl
soeculi judicare vivos el niorluos, et feddere diiicili- demuiationeni (/*) SUsiiiietitemacceplsse cariiem di-
que sccundum opera sua : cujus regnum sine liue cil : anatliema sit.
perseverans, perraanct in perpeiua soecula. Erit XII. <Si quis unicum filiumDei crucilixum atidiens,
eniin sedens in dextera Patris, non soluin in hoc sa> dealiialehi (6E6T»JTK) ejus corruptioneui vel passibiii-
culo, veruiii etiani el in fiiturd. Etin Spirltum sanc- latem (ir«9o?) aiit demutatiolleni aut deiniliuiioneni
lum, id est; paracletuni, quem promiuens Apostolis, vei interfcciioneiii suslinuisse dical : anatlieina slt.
poslea quam coeluinadscehditj misitdocere eos , el XIII. « Siquis, Faciamus hominem( Cen. ij 2G),
(«) Nimirilm, uti nolal Socrates, lib. n, c. 29: post 0£ov toV xpiaTov Ttpb atwvtuvutov TOO6SOU , uxroua-
ConsUlatumSergii et Nigiiniani: quo anno propler tu<- •jojxotat& UuTpi.Prailefenda videlur lectio llilai ii
multusbellicosneihosolemnelngessitConsuiutum, boc nostri, ctiin nltera non conveniat in Pliotiuiim , qui
est, auuocccLi, cum Velranioue dejecio Siimiiiuo- Deiimuiiuni cotifiiens, Chrisium anie Mariam exsuV
raretur Cunslaniius. tisse negabai. Hujiis auteni decreli duplex est sen-
(b) Socrnlesj lib. n, c. 50, varias variis lemporibus su'3j Ul scilicel anatlieina sit, qui cum UIIUIIIdical
Sirniii coliscriptas forinulas earuinque auctores con- D Deinn, Chrislum lanien Deum neget; sicque infra il-
fundeiis, hauc a MarcoAreihiisiogrsecescriplam me- lud imeipietaiur Ililarius : alter vero , qui nobis
moral. Verius nostef Ililaiiiis eam Orieniuiibus, id ptoecipuus videtnr , ut anatlieina sit ^ qui Clirislum
Cst, loti synodoatiHbuil. Conciliuuiillud Vigilius,lib. in condiiioiie intindi adsliiisse, ct periude anle Ma-
v conlra Euiycii. h. 5, caihoiicum vdcat et ex toiu riatn liiisse nou couliteaiur.
Oriente congregaluiu. Nulli autem Oecidentaliiiiu, (/') Verba illa, prwscieniiamvel prmdesiinalionem,
nisi fofie qiiibusdiini ex lllyrifco, ad illud aecedcre uno grieco vocabulo Trpoyvoio-tv eiiuiiliantur. Deindu
imii licuil, quod Magneiilius lyraiinus transalpiuas quod veriii Hilarius o Maria, legisse vidctur cuiu
reginiics atque lialiaiii occuparet. Socrate ky.Nupiv.;j nou cuin AtlmnasioizpbMupiv.;,
(c) Ex iiuo ms. Colb. et aliero Sorbon. addiinus ante Mariain ; quod lanien inira, n. 45, lcgit, ac iua-
liie, el virlus : quoevox exstat in superiofe fOfuiula gis cliam hic placerel: ut sil anaihema , qui Cbris-
S.irdiceiiii, ab hae non dissideuie. luui secuudum proescieniiam lanluiu ante Mariam
(d) LudovicusMira;usadmoiiuit, in iiho codice ins. esse concedat.
se rcperisso decreiis sequeuiibus praufixiinihuiic li- ln gfsecis fcodicibiiSriihil csl, qubd fespondeal
(g)
luluiii : Uefinitionescullwlicarum propOsilionum2G verliis, sicutisibi vkletur: quae quidein iiilVa,ii. 43 ,
contra Plwtinum liwreiicumei conlra omnes opiniones oiiiittunlur.
infiileliialisliwreticm. (/t)Groece,vnop.ep.evvy.6Tu: hoc esl, IJcihulalionem
(e) Apud Alhariflsiiimct Sbcrateib, *«t u n; liym sustlniiisse cum accopit carnein.
 SH l SANCTl IIILARII EPISCOPI e512
non Patrem ad Filium dixisse, sed ipsum ad semet-- A XXIII. « Si quis, quod diclum est: Ego-Deus pri-
ipsum dical Deum locutum : analhema sit. mus, et ego Deus novissimus, et prmter me non est
XIV. < Si quis filiuin non dicat Abralise visunil Deus (Esai. XLIV, 6), ad deslructionem idolorum
(Gen. XVIH),sed Deum innascibilem, vel («) partenii dictum et eorum qui non sunt dii, in deslruclio-
ejus : anaihema sit. nem (g) unigenili ante soecula Dei judaice inleiligat:
XV. < Si quis cum Jacob non Filium quasi honii- anaihema sit.
«em colluctatum (Gen. xxxn, 2i), sed Deum innasci- XXIV.« Si quisvolunlale Dei, tamquam unum ali-
bilem, vel partem cjus dicat: anaihema sit. quid de ereatura, factum dical Filium : anathema
XVI. « Si quis, (b) Pluil Dominusa Domino (Gen.. sil.
xix, 24), non de Filio et Patre intelligat, sed ipsuml XXV. «Si quis nolente Palre nalum dicat Filium :
a se dicat pluisse : anatbema sit. Pluit enim Domi- aiiiUbema sit. Non eiiim (h) nolente Palre coactus
nus Filius a Domino Patre. Pater, vel naturali necessitale ductus, cum nollet
XVII. (c) < Si quis Dominum et Dominum 487 ' genuil Filium : sed (i) mox voluit, sine lempore et
Patrem el Filium (quia Dominusa Domino [suppte; impassibiliter ex se eiun geuilum deinonslravit.
pluit]), duos dicat deos : anathema sii. Non enimi XXVI. « Siquis innascibilem ct(j) sineiniliodicat
exoequamusvel (d) comparamus Filium Patri, sed B Filium, lamquamduo sine principioetduoinnascibilia
subjectum intelligimus. Neque enim descendit ini et duo innata dicens : dtios lacial deos : anathema
Sodomam sine Palris volunlate; neque pluit ex se, sit. Caputenim,qtiod esiprincipiumomnium, Filius;
sed a Domino, aucloritate scilicet Palris; nec sedett caput autem, quod est principium Christi, Deus:
in dextera a semetipso, sed audil dicenlem Palrem, 488 'ta en>mad unum qui est sine principio om-
Sede ad dexteram meam(e) (Psal.cix, 1). nium principium, per Filium universa referimus.
XVIII. « Si quis Patrem et Filium et Spiritum XXVII. < Et ilerumconfirmantesChristianisnii in-
sanclum tinam personam dical: anathema sit. leUectum, dicimus, quoniam si quis Chrislum Deum
XIX. t Si quis Spiritum sanctum paracletum filium Dei ante ssecula subsistentem et ininislrantem
dicens , innascibilem Deum dicat: anathema sit. Patri ad oninium perfeclionem non dicat; sed ex quo
XX. « Si quis, sicuti docuit nos Dominus, non de Marianalus est, ex eo el Christum elfiUum nomi--
alium dicat Paracletum a Filio ; dixit enim : Et alte- natum esse, el iniiiir.n accepisse ut sit Deus, dicat:
rum paracletum miltel vobis Pater, quem rogabo (f) anathema sit (k). i
ego (Joan. xiv, 16) : anatbema sit. 59. Plwlini fraus mulliplex relundilur. Filius a Pa-
XXI. « Si quis Spiritum sanctum partem dicat Pa- tre nec substantiadifferl nec lempore. — Necessitas et
tris vel Filii : analhema sit. C tempus admnnuit eos.qni tum convenerant, per mul-
XXII.« Si quis Palrem et Filium et Spiriluin sanc- tiplices quaestioneslatius ac diffusius expositionem
(um lres dicat deos : anathema sit. fidei ordinare; quia multis el occultis cuniculis in ca-

(a) Editi hic ei arliculo subseqnenii necnon 21 ,
palrem : renitentibns mss. et groeca voee piipo;.
(b) In antiquis lihris conslanter, pluvit, pluvisse.
(c) Bad. Si quis Dnminum et De.umnon Patrem et
Filium inlelligat; qnia Dominumet Deum duos dicat
deos: anath. Er. et Mir: Si qnis Dominum el Deum
non Patrem el Filinm qnasi Dominuma Domino in-
telliqal, elc. . ul Bad. At vero Liis. et Par: Si quis
Dominumet DominnmPatrem et Filium, qunsi Domi-
num a Dominoinlelliqal: quia Dominumet Dominum
duos dicnt deos: anatli. In velusto codio.eColbertino,
Si quis Deuinet Dominum Patrem et Filium, qua Do-
niinuma Domino.dnos dical deos : anath.; lectio non
spernenda, cui favet Facundus. lib.x, cap. G, ubi Hi-
larii haec vcrsio mendose exbibelur. At sincerior
cst, quam ex cseteris mss. exprimimus , grseco Alha-
nasii lexlu snffraganto: nam apud Socralem mendis n
eiiam scatei. Porro hic damnalur, qui cum audiat
Dominus a Dominopluit, Palrem Dominum et Do-
mintim Filitim ila intelligat . nt vocabnlis Dominict
Domini duos dicat deos. Sic enim (jrseee h.ibeiur :
Et Ttf v.v.ovoivvvptovTOV IlaTE&av-uiTOV Ttovy.vptov,v.vX
v.vpiovTOV riKTipav.uX TOV Ttov (£7r£tv.vptogev.v.vp'iov),
Suo \iyot Oeov;'uvv.6ep.u.
(d) Itn mss. At ediii exmquamnsvel conformamus.
Ilis dnobus verbis unicum o-uvT«o-o-ofi£v in grseco re-
spondet. Superius jam observalum , unam vocem
-tpbyvo>o-tv eadem raiione duabns fuisse reddilam ,
quasi anceps Hilarius quae aplior forct, utramque se-
ligendam proponeret.
(e) ApudAllianasium,et Socrat- liic subjiejtur mu~
BE,««EO-TO) : ct ih vcrsioiic laliua fcoiicilionim,ana-
tliema sit: quod omnino superfluit. Hic enim non no-
viis anathemaiismus esl, sed proxime allati expli-
catio.
• (f) Sic mss. At cditi, quem rogabo eum.
(ci) In excusis el scriptis. unici: ubi ex graeco
verbo (xovoysvouc, el ex Hilarii interpretalione liqnet
legendnm esse unigeniti. Postea ex tribus mss. repo-
ninius Judaice inielligat, consenliente gr;eco 'lou5«t-
xfif svlwj&uvoi: ubi in mss. Colb. et Germ., quasi
Judaice inlelligens, in vulgatis aulem, Judaice dictum
intelligai: quoc leclio infra, num. 57, obtinet in om-
nibus libris.
(h) Er. removerat nolente Palre: quod quamvis
siiperfluere videatur, nec postulet gracciis sermo;
restiliiimus lamen aucloritale Bad. et omnium mss.
(i) Mir., Lips. et Par. pnst Er.. tnoa;ut voluit. Hic
et infra abesl ut a Bad. ei mss. Gnr-ee , W up.uTZ
v.uiuyipovta-y.uiutruB5>$ «UTOV
£§OU).J)S»J, £§£«UTOO y£v-
vrio-uguniSstfyv.
(f) Gr.rcani vocem uvv.px.ovhie diimlaxat vertit
Ililarius sine inilio , infra auiem sine principio. Ubi
enim groecehabeiur w? 5uo v.vapyv., vertit tamqnam
duo sine principio: et paulo posl d- plv.vuvupx,ovTWV
o),«v«.pyjiv,latine reddit ad unum qui (graecus sermo
pnslulat quod) est sine principio, omnium principium,
per Filium universa (gr;cce hic subjicitur evo-e€o>g ,
pie)referimus.
• (k) Apud Sor.ralem his addilnr OJ?6 SKUOO-KTSU? :
auod retinere si placet, non sic inlelligendum est, ut
Panlus Samosntenusasserebat, quemadmodiim j" '»•
linis Socraiis.editionibus ante Valesiumobliniiii; sed,
'
8t/ anallieinasicul csi Sambsatenns. .
 513 LIDER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALIUM. - 514
tholicam domum ca, quoe per Photinum rcnovaba- A est, occasioncm hserciicis pracslaret, ul innascibilcm
tur, hseresis tenlaret irrepere : ut per singula genera Deum, vel partem ejus, nasci de Maria procdicarenl;
inlcmcraloeet illnesoefidei, unicuique generi hocreiicae occursum estsalutaris definitione sentciitiae, utana-
acfurliva3fraudulentioecontrairetur;essentque(fl) tot tbcma esset hoc confiiens. Non enim religiosa unilas
fidei absoluliones, quotidem essent quscsilaeperfidioe nominis, ex indiOferenlisnaturoe essentia constituta,
occasiones. Ac primum post gcneralem iliain alque personam genilse ademit essenlioc, nt (d) unici ac sin-
indubilalam sacramentorum exposilionem, hinc cx- gularis Dei substantia per unionem nominis iutelli-
ponendac fideiadversum hoerelicosccepit exordiura. gatur : cum ulriusque essentix nomen unum, id cst,
I. < Eos autem qui dicunt: De nullis exstantibus Deus unus, ob indiscretae in utroque naturse indissi-
Filius, vel de altera substanlia et non ex Deo; et milem substanliam pradicetur.
quod erat lempus vel sacculum quando non eral: V. « Si quis secundum proescientiam (e) ct prscdes-
alienos scit sancta el catholica Ecclesia. > linationem anle Mariam dicit Filium esse, non anlc
40. Quis hic ambiguitatis locus? aut quid ex sin- socculaex Patre natum apud Deum esse, et per eum
ccrae fidei conscienlia reliquum est? Non est de non facta esse omnia : anathema sit. >
exslantibus:uieicxslans origo sit.Nonest exstans ei 43. Deum omnium noslrum Dei filium, ante quam
ad originem subslanlia aliqua alia, nisi sola quoc Dei B corporeus nascitur, negaturi tamen sectindum proe-
est: ut in co nihil aliud natum esse possit, quam scientiamelpraedeslinationem, non sccundum naturoe
omne (b) quod Dei sil; quianonex nihilo exstans, subsistentis essentiam, fuisse confirinant : idcst, ut
aliunde non subsistit. Non differt in tempore : ul cum per praescienliam Patris, quia eum prsedeslinavit ut
Patrc sit intemporalis et Filius. Inseparabilia ilaque essetaliquando, scilicet gignendus ex virgine, nuntia-
inter innascibilem Patrem et unigenitum Filium tus nobis fuerit potius, quam aule saecula in naluroc
cuucta sunt, quos in tempore pares ipsa illa unius divinoesubstaniia nalus exstiterit: utque omnia, quae
tanlum (c) paternoe exsislenlis, ex qua nativitas sumi- ipse in prophetisdecorporationis suoeac passionis sa-
tur, indiffereiilia in nullo discernat essentioe. cramentislocutusesl, ipsa illasecundum proescienliam
489 H- ' Si quis aulem Patrem et Filium duos 490 de eo a Patie sint dicta. Itaque doctrinoe hujus
dicil deos : analhema sit. perversitas condemnaliir : ut cognitus nobis unigeni-
III. Et siquis unum dicens Deum, Chrislum autem (us Dei filius, natus potius ex Patre anle saecula, e t
Deum ante ssecula filium Dei obseculum Palri in ipsa ssecula cum crealuris omnibus condens, quam
crealione omnium non conlitetur : analhema sit. > proedestinatus sit esse gignendus.
41. Vt essenliwnomine, ita sunl unum essenlimge- VI. « Si quis substantiam Dei dilatari el conlrahi
nere. — Rerum nobis absolutam intelligentiam ipsa C dicit: anathema sil. >
illa nominis religiosa professio iribuit. Cum enim in 44. Dilalatio el coniraclio in Deum non cadunl. Nec
damnalione sit, Patrem et Filium duos deos dicere; Filius est divinm subslantimdilatatio. — Contrahi et
et rursum analhema sit, Filium Deum negare : sub- dilatari, corporalis est passio : Deus autem, qui spi-
stantise diversoc altcrius ab altera opinio in proedi- rilus est, et spiral ubi vult, non se per demulalionem
candis diis duobus excluditur. Non cnim cst alia, substantioc autdilat.il, aut contrahit.Extra corporalis
proelerillam Dei palris ex qua Dei (ilius Deus intem- enim naturse necessilalem libcr mauens, quod vult,
poralis esl natus, essentia. Namcum necessario Deum et cum vult, et ubi vult, id proesiat ex sese. Impium
patrem coiifitemur, et absolule Christum Dei filium crgo est substantioe demutationcm liberlali tantoe
Deum proedicamus, et intcr bsec dutim deorum sit virlutis adscribere.
irreligiosa confessio : non possunt, secundum nalurse VII. < Si quis dilatatam substantiam Dei Filium
indiffereiitiam et nomen indifferens, non unum esse dicat facero, aut latitudinem subslanlise ejus Filium
in essenlioc genere, quorum essentioe nomen non nominet: anathema sit. >
licct csse nisi unum. 45. Superior sentcnlia, elsi indemulabilem Deum
IV. < Si quis innascibilem Deum, vel partem cjus, docere voluerit, ad banc se tamen sequenlem hocre-
de Maria natum esse audet dicere: analhema sit. i sim praeparavit. Quidam enim ausi sunt innascibilem
42. Filii et Patris non una persona. Contra ebs qui Deurn usque ad sanctam Virginem substanlioedilala-
asserunl Filimn ante Mariam non essenisi per prwdes- lione protendere ( Vid. lib. i de Trinit. n. 16 ct
tinationem.— Ne quod nuncupatoeessentioein Patre lib. x, n. 50) : ut latiludo deducta quodam naturse
et Filio, per indissimilem naluram, nomen unum suse iraclu assumensque hominem filius nuncupare-

(a) In vulgatis, totidem. At in mss. tot: et mox quol
eidem, pro quolidem. Eadem loquendi ratione habe-
mus cap. 15 in Malth. n. 10: In tol pariium millia
•plebsdinumerala satialur, quoiidemde pariibus, etc.
(b) Excusi excepto Mir. omittunt omne, quod probe
exstal in omnibus mss. Excludendus enim esl error
liaereticorum, qui Filium partem Patris esse assere-
bant.
(c) Editi, paternw innascibititalis wlernilas , ex qua
nalivitas &umitur: lum Bad., indifferentiamin mllo ;
Er., Mir., Lips. et Par., indifferenli in nullo. Casti-
ganlur ex scripiis.
(d) In vulgatis ac pluribus mss. unica. Rectius in
Colb. et Germ. unici, id est solitarii; unica est enim
Dei nalura, sed non singularis ac solilarius Deus.
(e) In ms. Corb. ac pluribus aliis non habetur et
prwaeslinaiionem.Deinde ex mss. prope omnium con-
sensu restituimus attte Mariam; quamvis superius,
ut hic in excusis, exsteta Maria. Hanc opinionem
Paulo Samosalensi nominatim adscribil Alhanasius
sub finem libri de Incarn. Christi.
 515 SANCTl IHLAItll EPISCOPi b\6
tnr; neque Filius ante ssecula perfeclus Deus natns , A XI. < Si quis Verbum caro faclum esl audions ,
idem postea et homo natiis sit. Totum hoc itaqtus Vcrbum in caniem translattim pulet, vel demuia-
caiholica fides damnat, iu quo et demulabilis Patei lionem sustinenlem accepisse carnem dicat: ana-
iliciiur, et natus Filius abnegatur. thenia sit. >
VIII. « Si quis insilum ct prolativum verbum Dei 48. Filio Dei crucifixocorruplionemnon est perpessa
filium dicat: anathema sit. > deilas. — Conservaiur dignitas (d) divinilatis : ut in
46. Hmreliciquo sensufilium Dei verbumprwdicent co, quod Vorbunicaro faetuin est, dum Verbnm caro
Filiusde MariaDeus et homo.—Haereticiperimenles lit, non amisetit per carnem quod erat Verbum, ne-
qiianlum in ipsis est, Dei filiuni, verbum esselanlun i que translalum (e) in carnem sil, ul Verbiim essc
confiteniur, prodeuniem scilicet loquentis ore ser- desinerel; sed Verbum caro faclum est, ut oaro po-
moncm, et (u) insubslanliva; vocis incorporalem so tius boc inciperet esse (f) quod Verbum. Alioquin
niim : ut Deo patri islius modi sit verbum Filius , unde cami in operibus virlutes, (g) in monle gloriam,
cujusmodi per insitam nobis loquendi naluram ver in cogilationibus liumanomm cordium scienti.uii, in
bum omne proferturin vocem. Fraus ergo hoecomnii> passione seciirilalem, in morte vitam ? Sed dcmula-
in damnatione est : quoe Deum Verbum, quod ii i (ionem Deus nesciens, niliil ex substantia; su;e bonis
principio apud Deuin cral, lauquam verbum esse in- B caro factus amisit.
sitae ac prolaloevocis aflirmel. XII.<Siquis unicum FiliumDei crticifixnmaudiens,
IX. < Si quis hoiniuem solum dical dc Maria Fi- dealitatem ejus corroplinnein vel pasMbilitatem aut
liuin : anatbema sit. > demutationem vel deminutionem vel interfcctionein
Filium Dei de Marianon prsedicamus, nisi et ho- suslinuissedical: anathema sit. >
niiiiem et Doum procdicemus.(b) Sed ne id, quod 49. Passibililas el passio quid. Filium patribus vi-
Deum ct hominem proedicanius, fraudis habe.il occa- sum esse. — Absolute ostenditur, cur Verbum, licet
sionem, conlinuo subjecit. caro facliim sit, non lamen iranslatum fuerit in car-
X. < Si" quis Deum ct hominem de Maria natnm nem. Cum enim htec passionum genera infirmitalcm
dicens, Deum innascibilem sic intelligit: anathema carnis afficianl, Dens lamen Verbumcaro factus iion
sit. > poluit (h) a se demulabilis esse patiendo. Non cnim
47. Filius solanaiiviialea Palre discerniiur. Carnem id ipsum est, pati et dcmutari: qnia omnem carncm
assumensnon demutatusest. — Conservalur subslan- passiocujusquegeneris demutet sensu, dolore, (i) to-
li;c el nomen et 491 virtus. Cum enim in anaihe- lerantia. Verbum aulem, quod caro factum est,
male sil, qui ex Maria Dei (iliuni hominem sine Deo licel se passioni subdiderit; 492 non tamen demu-
dixerit; et in eodem judicio sit, qui in homine inna- C tatuin est passibililaie patiendi. Nam (j) pati potuil,
scibilem Deum dixerit: non Deus is, qui in liomine ct passibile esse non potuit: qnia passibilitasnaturoe
est, non esse Deus diciltir; sed Deus innascibilis infirmis significatioest; passio autcm esleornm qu:e
abnegalur, Patre a Filio non naturac nomine, quia sint illaia perpessio : (k) qusequia indemulabilis Dcus
nec (c) diversiiate snbstanlioe,sed sola innascibilitatis cst, cum tamen Verbum caro faclum sil, liabiieruut
auetoriiate discreto. in co passiouismaleriam sine passibilitatis infirmitiile.

(«) In prius vulgatis vocabulum hoc perperam in (g) Omnes prope mss. in morte. Retinendum cum
diio divisum fuisse liquet ex lib. x dc Trin. n. 21, uno Colb. el aliero Sorbon. itt monte, pula in quo
uiii arguunlur iidem hsereiici votenies unigcnilum iransfigiiralusest Cbrislus. Sic lib. x de Trin. n. 23 :
Deum... nou subsiantivumDeiim esse, sed sermonem Nalurw proprimac suw corpus illud est, quod in cm-
vocis emissw, elc. Vidcsis ihid. n. 50 et Teitiillian. lesiemgloriam eonformalurin monte, etc.
contra Prax. n. 7 el 8. (h) Apud Bad., se demulabitis. Postea expunclo se
(b) Uuos versus subsequenies in onte vulgaiis suo rclentum est taiituin demulubilis.Ex mss, et Mir. re-
loco motos, et inlerpolationibusdepravalos, resliiui- stituiinus a se, hoc est, qiiantuin ad n:iluram suam
nuis et castlgamusope mss. aitinel, licel demuiabilis nou negeiur qnantuin ad
(c) Apud Bad., quia nec divcrsiialcessel, sola. fejus carnem assiimpi.ini.
in edilis aliis, quia nec diversitasesset, sola. (i) In edit. hic adjicitur palientia : quod abesl ab
(d) Id est, stibstantia divinilatis. omnibns mss.
(e) Qim sensu quidam h.xretici tunc temporis asse- D (;)" Ita niss. Al excusi, pali quidem poinil passione,
ruciinl Vcrbum ussumcndo carnem Iranslaluin csse scd passibilitalepassibilisessenon potuil.
iiiicaniein, repetendum ex,lib. x de Triu. n. SO, ubi (k) In vulg:ilis, ilaque quia; et mox passionesmale-
arguuntiir qui defecisseomnino Deum Verbuminani- riam, loco passionis. Meliusin mss. qum : hoc est,
mam corporisvolunt, ul nonidem fuerit Jesns Clirisius qua; illala sunt, quia Deus Verbum caro faclus est,
liominisfilius, qui et filius Dei; et de se defecerhDeus liabiioruntin eo passionis maieriam, ex cujus affec-
Verbum,dum corpusofficioaniinw vivifical.HincVer- (ione passus esse prasdicareiur; sed habuerunl tamen
biim in carnem translaium ealenus dixisse intelligun- sine passibilitalis infirmiiate, quia idem indemuta-
lur, quaienus Verbum in animam corporis defecissc, bilis Deus est. Neque aliud bic sibi vull Hilarius ,
seu vices aniinoe supplevisse senliebant. Sic vero quam quod in Psal. LXVUI, n. 9, licel aliis verbis ait,
Pntaniiiim noniinatim sensisse iiianifesiutn est ex A'ottfuit in uuigenitoDeo naiuralis infirmitas, sed as-
Phcebadio Agenn. sumpla, et rursuiii n. 18 : Cunclmnoslrw, qucein co
(f) Non ni caro esse desineret, sed ut Verbi polen- fuerunt, infirmitatesnonnaturules sunt, sed ussumplte:
ti;e, glorisealiarumque dolum consors facta, divini- quod perinde est ac si diieret: Inlirmitaies ita in
latis in se exprimerul naluram, cujus virlules osleu- Verbi personam cadiuil propier assuinpiam carnein
derel. Sed ncque errori Incum periniiiiiiit suhncxa. ipsi substaiitiiiiiier uniiam, utVeibiejusdem natuiam
Vidcsispag.59, not. e(HOt.dco/.85nostriccdiiiouis). non afiiciaut. Hoc quippc passibililalcm vocat, quod
517 LIBER DE SYNODIS,SEU DE FIDE ORIENTALIUM. £18
Miinclitaque indemutabilis etiam in passione natura; 1A 51. Dcfmiliohwc a suspicioneliberatur. Filius qua-
quia auclori suo indifferens (a) ex impassibilis essen- lenus Palri non wquandits, mancntenalurw wcjualitalc.
tiae nata substantia est. — Et superiora el consequenlia suspicionem, si qua
XIII. < Si quis, Faciamus liomincm(Gen. i, 26), esse in bis dictis videbiiur, penitus excliidunl, nc
non Patrem ad Filium dixisse, sed ipsum ad semet- divcrsitas dissiinilium dcitatum in Dominoet Domino
ipsuni dicat Deum loculum : anaihcma sil. > praodicetur.Et in eo non comparatur, quia duos dcos
XIV. « Si quis Filium non dioat Abrabaevisum dici impitim sit: non aulem idcirco non comparalur
(Gen. xvni, 1), sed Deum innascibilem vcl parlem vel exoeqiiaiurFilius Palri, ue Deus ipse non esse
ejus : anathema sit. > credalur. Ctim enim anathema sit Christiim Deum
XV. « Si quis cuin Jacob non Filium, quasi homi- denegans, non potest idcirco profanum videri, duos
nem colliictatum (Gen. xxxn, 26), sed Deuin innasci- deos connoniinari, ne el Christus Deus proediceiur;
bilem vel parlem ejus dicat : anathema sit. > cum per esseniioenaluralis proprielatem idcirco Deus
XVI. < Si quis, Pluit DominusaDomino (Gen. xix, unus est, quia ex innascibili Deo patre, qui unus est
4), non de Filio et Patre inlelligat, sed ipsum a se Deus, unigeniius filius Deus natus, non aliundequam
pluisse dicat: analhema sit. Pluit enim Dominus Fi- ex Deo babeal esse quod Deus est: et indilferenti (c)
lius a DoniinoPatre. > B ejus qui genims est ab eo qui gcnuit esseniia, non
50. Photini senientia. — Haec quia Pholinus, ad- potest non indifferenlisunum nomen esse nalurse. Et
vcrsus queni tumconventum erat, negabat, inserenda vel in eo quidem maxime non comparatur nec coac-
fidei fuerunl: ne quis auderel non ante Dei filium qualur Filius Patri, dum subdilus per obedientiae
qiiam virginis filium praedicare, et superiora omnia, obsequelam est, diim pluit Dominus a Domino, ne a
qu;e propria Dei filio sunt, stultissima haerelicoein- se ipse secundum Pholinum aut Sabellium pluerit, ut
saniic perversilate Deo innascibili coaptaret; et dum Dominusa Domino; dum ad dexieram Dei lum conse-
haecad Palrcin referret, Filio siibslantiani denegarei. dit, cuin sibi ut considcret dictum sit; dum miliitur,
Quacquia absoluta sunt, necessilatem nobis interpre- dum accipit, dum in omnibus voluntati ejus qui se
landi non reliquerunt. misit ebsequitur. Scd pielalis subjectio non esl cssen-
XVII. « Si quis Dominum etDomintim (b) Patrem lia?.diininutio, nec religionis officium degenerem effi-
et Filitim (quia Dominus.aDomino),duosdicatdeos : cil naiuram : cum
per id, quod cum el innascibilis
analhema sit. Non enim exoequamusvel comparamus
et iilius Dei Deus est, Deus
Filium Patri, sed subjeclum intelligimus. Nequc pater Dcus est, uiiigenims
eniin descendil in Sodomamsine Patris volun- lamen unus sjt; et subjeclio lilii doceatur et dignitas,
493 illi nomini Filius nuncupandus subji-
late; neque pluit ex sese, sed a Domino, auciori- Q (d) dum et ipsi
late scilicel Pairis; nec sedel in dextera a semct- citur, quod cum D.cipalris sit, tamen sibi ex natura
ipso, sed audit dicentem Patrem, Sede ad dexteram sil nomen. Habens nomen, sed ejus cujus et filius
meam (Ps. cix, 1). > esl, fit Palri et obsequio subjectus et nominc ; ita
naturam affic.il; passioncm aulem, quod porsonaeat- qui tum ob bujus, lum ob tertii canonis commodam
trihuitiir. At pnssio non allribuitur Verbo, nisi quia iritcrprctaiioncm illum cx albo Calliojicoriim dispun-
aflicitcarncni quam assunipsil; et ut proximc doctiil, gii: lioc magisiniquus, quod pius Pricsul statim nionc
omnemcarnem (ne Christi quidem excipii) pnssio cu- iii ipsis Concilii diclis suspicionem nonuullam esse,
jnsque generis demutal sensu, dolore, tolerantia : non sed cx superioribus ei coiisoqiieiiiibii&eamexciudi;
senlit igitur Chrjstum secundum carncm a dolore sed et liis loquendi inodis relcrti sunt libri anliquo-
iiuinunem. Et certe bic perspicuum est, eum uni ruiii , qui propierea :ipud nonnullos de Triniiatis
Vcrbo lioc privilegium vindicare. myslerio baud salisrecte sentire immeiito audierunt.
Unuiii ex Jtislino dial. cum Tripb. exemplnm profe-
(a) Ediii, el iinpassibilis, aulea parlicula quia et rinius in euindein Genesis locum sic loquente: Duos
pnst verbo esi omissis. Restaurantur ex mss. numeroesseindicat, alterum in lerris,
Er. propheticussermo
el Mir. nunc cuni Bad. legunt, Si quis Do- aui descendissese ait, ul clamoremSodomoruni
(b) inspi-
miiium el Deum non Pairem et Fitium intelligat, quia cerel, allerum in cwlis, qui etiam Dominus esl Domim
Dominumel Deum duos dical deos, analli. Lips. et in lerra
Pnr. : Si quis Dominumel Dominum non Palrem et ul sit et polens apparentis, ul paler et Deus atque auclor ipsi,
et DominuselDeus.
Filium inlelligal, cum Dominum et Dominum duos-
dical deos, anuth. Magis sibi constant mss. (d) In vulgatis, dum ei ipsi non nisi filius nuncu-
TJ pandus subjicilur. Quod cuin Dei patris sii, lamen sibi
(c) Sic mss. Ediii vero, et indifferenti ipsi qui geni- ex natura sit, nomen habens alienum , sed ejus cujttt
lus esl, ab eo qui genuit, non potuil esse: nam indi/fe- et /iliits esl, ul sil (Bad. el sii) Palri et obsequio, etc.
rentis unum nomenesi nalurw. Quod subjicit Ililarius, Sequimur inss. In his habetur calholica loiius supe-
ut explicel quatenus Filium Patri non coscquandiim rioris canonis explicalio. Dum Pairem et Filium Do-
intelligal, illiislratur his tract. Psal. cxxxvm, n. 17: niinum et Domininn vocant, ulrique tribuunt unum
Est enim Pater mujor Filio: generalione, non genere. naturae nomen. Atqui ut dicilur lib. v de Trin. n.
Filius enim esl, et ex eo exivit: et licel palemm nun- 14: Si in Filio nalura non sit, naturm non compelil
cupalionis proprietas differal, lamen nalura non dif- nomen; si autem nalurw in eo nomen est, non potest
ferl. Nalus enim a Deo Deus non dissimilis esl a gi- ab eo veritas ubesse nalurw. Dum aulem ita Domi-
gnente substanlia. Non potesl ergo ad eum ex quo est num.et Dominumvocant, ui nolint esse duos deos,
exwquari.In quibus Filium Palri subjoclum, quatenus- sequilur Patrem et Filium uniim esse Deum: ita ta-
ab eo est, cique, quatenus ipse non est a se, non com- nicn ununi, ut alium Pairem, alium Filium nnncu-
parandum ita fateiur, ut ipsi essenliae, naturae ac sub- pent; qui proinde filii nomine sic osfenditur subjec-
staniiae unitalem consianler asserat. Quocirca iuiquse tus, ut eodem nomine teslelur propriam sibi esse
aenialaufidcicoiivincituranonymusquidamCalvinisla, ipsam Palris substaniiam.
 519 SANCTI IHLARII EPISCOPI 520
lanicn , ut subjectio nominis proprietalem naturalis A. sancto nuncupaiio damnabilis esl? Quod tamen quia
alque indifferenlis testelur essentioe. lucretici dicunt, recte catholi.ci condemnant.
494 XVIII. <Si quis Patrem et Filium unam per- XXIII.<Si qtiis quod dictum est, Ego Deus primus,
sonam dicit: analhema sit. > et ego Deus novissimus, et prwter me non est Dcus
52. Pater et Filius non una persona. — Non habet (Esai. XLIV,6), ad deslructionem idolorum dictum
necessitatem conlradiccndi sibi absoluta perversiias: el eorum qui non sunt dii, in destruclionem unigeniti
el tamen stultus quorumdam furor in id prorupit, ut anle saectilaDeijudaice dictum intelligat: anatliema
personam unam duum nominum ausus sit proedicare. sit. >
XIX. <Si quis Spiritum sanctum paracletum di- 57. Illud,non est Deus proeterme, Filium non ne-
cens, innascibilcm Deum dicat: anathema sit. > gat Deum.— Deorum numerositate damnata, el Dco
53. Spirilus sanctus non innascibilisDeus. Alius est tantum uno prsedicato, negari Deus filius Dei non
a Filio. — Adjectio nunc Paracleti, analhcmaii ob- potest. Verum naturoe istud prseslal genuina proprie-
noxiam facit innascibilis in eo Dei praedicalionem. tas, ut nomen, quod ncgatur ad numerum, debealur
Impiissimum enim est, innascibilem Deumcum dici, esscnlioo; el id, quod ttoti esl Deus prwler me, non
qui ad consolationem nostram est missus a Filio. possit Filio auferre quod Deus est: quia Deus alius,
XX.«Si quis, siculi docuit nos Dominus, non alium B proeter qnani qui esl ex Deo, nullns est. Et per banc
dicat Paracletum a Filio; dixit enim : Et alterum Pa- vocem Dei palris non potcst non Deus csse, qui ex
racletum miltel vobisPater, quemrogaboego: anatke- (b) se indiffcrenti ad naturam suam est natus cssen-
iiiasit.» lia. Quod idcirco Judaci ad unionem Dei referunt,
54. Cur dicalur mitti a Palre. —A Filio Paraclelum quia unigenitum Deum nesciunt. Sed nos cum duos
missuin meminimus, et in principio hoc (ides ipsa deos negamus, diversitatcm in Patre et Filio natu-
exposuit. Sed quia frequenter Filius per indifferentis ralis abominamur essenliac : quia id, quod non est
naturae virtulem opera sua opera Patris esse dixit, Deus prwlerme, impiam de falsis diis perimit opi-
dicens : Ego opcra Palris mei facio (Joan. x , 37), nionem. Cum vero unum Deum confitenles, Filium
missurus quoque Paracletuin , sicuii frequenler spo- qtioque Deum dicimus; nihil diversum per substan-
pondit, inlerdum eum et roitlendum dixit a Palre, tiam in utroque sub uno nomine proedicamus.
dum onine quod ageret, pie referre (a) est solilus ad XXIV. < Si quis voluntate Dei tamquam unum
Palrem. Ex quo haeretici occasionem frequenter arri- nliquid de crealura Filium faclum dical: anathema
piunt, ut ipsum esse Filium Paracletum dicant: cum sit. >
in eo, quod alium Paracletum mittendum a Patre sit 58. Filius ex Dei subslanlia, non ul crealurmex vo-
precalurus, differenliam missi rogantisque significet. C luniale Omnibus creaturis substantiam voluntas
XXI. t Si quis Spiritum sanctum partem dicat Pa- Dei attulit: sed naturam Filio dedit ex impassibili ac
tris vel Filii: analhema sit. > non nata subslanlia perfecla nativitas. Talia cnim
55. Non est pars Patris aut Filii. — Slullitia hoe- cuncta creata sunl, qualia esse Deus voluil: Filius
rctici furoris hoeccoegit in scripta referre, non quoes- autem nalus ex Deotalis subsliiit, qualis el Deus est.
tio. Nam cum Spirilus sancti nomen habeat suam Nec dissimilem sui edidit natura naiuram : sed ex
significalionem, et Spiritus sanclus paracletus ha- subslantia Dei geniius naiuroe secundum originem at-
beat substantiac suoeet ofliciumet ordinem , el cum tulit, non secundum creaiuras, voluniaiis esseiilium.
ubique indemutabilis Pater et Filius praedicetur: XXV.<Siquis, nolente Palre, natum dicalFilium:
quomodo pars esse aul Patris aut Filii Spirilus san- anathema sit. Non enim nolenle patre coaclus Pater,
ctus asseritur? Sed quia sicul inler coelera insania- vel naturali necessitate ductus, 496 cum nollet gc-
rum genera, eliam hoc quoque proferri ab impiis nuit Filium; sed mox voluii, sine tempore et impas-
solet; idcirco a sanctis debuit improbari. sibiliter ex sc eum unigenilum demonslravit. >
495 XXII.« Si quis Patrem el Filium et Spiritum 59. iVotttamen ex invito Palre Filius. — Cuin non
sanclum tres dicit deos : anatbema sit. > cx voluntale, ut csetcra, Filius subsistcre doccrclur,
56. Dii tres neganlur. — Duuin deorum professio D ne secundum voluniatem tantiim , non eiiam secun-
cum irreligiosa sit, quia nusquam nisi unttm Deum dum naluram haberet essenliam ; data boereticis oc-
prsadicatum meminerimus cl proedicemus: quanto casio videbalur, ut necessitatem Deo patri gignendi ex
magis trium deorum in Patrc el Filio et Spirilu se Filii adscriberent, tamquam (c) naluroe lege co~

(a) Quod proestal salva naturoesuse acqualitate. Ut
enim habeiur in Psal. cxxxvui, n. 28: Conlestaiam
de se poteslatemper reverenliwIwnoremei, cui omnia
meminerat confilenda, subjecil, non sibi adimensquocl
similia Palri posset, sed eum per quem similia posset
ostcndens.Vide tract. Psal. cxi.i, n. 6.
(b) Yocabulum se hic adjicimus auctoritate mss.
Colb. el Germ.
(c) Ita mss. Al editi, naturali lege coaciusinvito se,
elc. Filium volunlaie natum dici eo sensu permillit
Hilarius, quo lib. xn de Trin. n. 50, et superius,
n. 17, generationcm illius crcalionem vocari sinil,
ad removendam scil. omnem Patris in Filii genera-
tione passionem aut repugnantiam. Verendum enim
csscl,inqtiit apposite Gregoiius Naz., Or. xxxv, n. 2,
ne coactamquamdamgencralioneminveheremus,ac vel-
ut naturale quoddain excrementum(itepi.TTo>p.u) retcn-
luqitedifficile, in divinitalemminime quadrans. Paulo
aliter subinde locuti sunt Tbeologi, quos inter auctor
lib. deTrinit.etunit. Dei, apud Augusiinuni, c.ap.2:
Nec volunlatenec necessitategenttil Paler Filium: non
necessilate,quia necessitasin Deo non est; non volun-
tate, quia volunlasprmiresapienliamnon polest, quwcst
Filius. Igitur prius est rationabililer sapere^ quam ra-
521 LIBER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALRJM. 522
gente invidis cdiderit. Sed hrrc passionum i.on ost j\ conveiitiiin crat, cxposiiione tolius fulei cui ad-
in Deo patre conditio : (a) ciiin inenarrabili cl pcrfecla vcrsabatur , oporluil: quaeinitiuni Dei lilii cx par-
nalivitaie Filii, nec volunlas sola geuuiiFilium, nee lu Virginis meiiliebalur. Hoc cuini fidei noslrae sc-
demulata aut coacla imperio naluralis legis csscntia cnnduin evjngelicam ct aposlolicam doctiinam prin-
esl. Nec ad gignendum quocsila substaniia est, ncc cipale cst, Dominuni noslrum Jesum Chrisliim Deuni
gigneniis in genilo divcrsa natura est, nec in lempore ct Dei filiiim a Palre nec honoris confcssione, nec
palerni nominis soliludo: sed anle lempora omnia virlutis poteslatc, nec subslantia; divcrsitaic, ncc in-
Paler ex nalurae suoeessentia , impassibililer volens, lervallo lemporis scparari.
Filio dedit naluralis (b) nativitatis essenliam. 62. DifftculiascleDeo paucis loquendi.—Mullifaiie,
XXVI.«Si quis innascibilcm ct sine inilio dical Fi- ut intelligiiur, episcoporum coiisiliisaiquc senicnliis
lium ; lamquam duo sine priucipio el duo innascibilia quaesitaveritas est, et intclligenlhc ratio cxpositn cst
cl duo innala dicens, duos faciat deos: anathema sit. per singulas scriptae fidei professiones : singulis qui-
Caput enim, quod cst principium omniuin, Filius: busquc generibusimpiae prscdicationis exsliiiclis.Non
caput autem, quod est principium Clirisli, Deus ; sic enim inliniius et immcnsus Deus brevibushumani sei-
cnim ad unum (c) ininiliabilem, omnium iniliuni, moiiis eloquiis vcl ihtelligi poluit, vel ostendi. Fallit
per Filium universa refcriinus. > ]B cnim plerumque et audientes et docenies brcvitas
60. Filium innascibilemunitas Dei non palilur. — verborum : ct conipendio sermonuin aul non intel-
Filium innascibilein confiteri, impiissimtim cst. Jam ligi potest quod requiritur , aul ctiam corrumpitur
cnim non erit Deus untis: qnia Dcum uniim proedi- quod significalum magis, quam enarratum, rationis
cari natura nuius iunascibilis Dei cxigit. Cum ergo absolutione non constal. Et idcirco episcopi (e) iu-
unus Deus sit, duo innascibiles csse non possuiil: telligenliocsensu loqueiitcs, oli difficiiltaiem naturalis
cum idcirco Deus unus sit (cum et pater Deus sit, iniclligenlioe, et pluiiniis definitionibus ei copiusio-
et (ilius Dei Deus sit), quia innascibilitas sola pencs ribus verbis usi sunt addocendiiin : utcl sensuni an-
unum sit. Filius autem idcirco Deus, quia ex innas- dientium distinciionc cditae pcr multa vcritatis iiu-
cibili cssentia nalus exsistat. Respuit ergo innasci- buerent, el de divinis rebus nihil (/) aliud perictilo-
bilem Filium proedicari fides sancta; ut per unum sum aut obscurum in bac muliiinoda jilnrium scu-
iiuiascibilem Deum, unum Dcum praedicet: ut natu- tenliarum absolutione ioquercntur. D *
'
ram uiiigcnitam , ex innascibili genitam (d) essentia, 63. Fides in Orienle. Frequenler exposila;iu pctucis *
in uno innascibilis Dei nomine complectalur. Capul sana. Osius. Ficlei coactmsubscriptiones. Occidenlales
enim omnium Filius est, sed capul FilirjDeus esl. scriptasfidesncsciunt.—Nibilautem inirumvideri vobis
Et ad unum Deum omnia hoc gradu atque hac con- ir dcbel, Fratres charissimi, quod lam fteqiienler 498
fessione referunlur: cum ab eo sumanl universa prin- exponi((/) lidescceptoestinl: neccssilalcm hanc furnr
cipium , cui ipsc principium sit (scil. Deus pater). bxrelicus imponit. Nam lanluni Ecclcsiarum Orien-
XXVII. < Et ilerum confirinantcs Ciirislianismi in- laliuin periculum esl, ul rariiiii sil liujus fidci (quoc
intellectum, dicimus, Quoniam si quis Clirislum qualis sil, vosjudicale) aul sacerdoles aut populum
Deum , filium Dei ante soccula 497 subsistcnlem , inveniri. (h) Malcenim per quosdani iinpielaii aucio-
ct minislraiitem Palri ad omnitim perfeciionem non ritas dala esl,: et cxsiliis episcoporum, quorum cau-
dicat; sed ex quo de Maria nalus est, ex eo et sam nun ignoratis, vircs auctaesunl profanoruin. Nou
Chrislum et filium nominalum esse, et initium ac- pcregrina loquor, neque ignorata scribo : audivi ac
cepisse ul sit Deus dical: auatbema sit. » vidi vitia proesenliuin ; non laicorum, scd episcopo-
61. Pholini hwresis. Fidei uostrm principcde. — rum. Nam absque episcopo (i) Eleusio ct paucis cum
Concludi damnalio ejus haeresis, propler quam co, ex mujori parle Asianaedccom provincia-, intra

tionabititer velle. Vnde nec volunlaie, nec necessitale,
seclnaturaliter sola say.ientiaPaler cjeimitFillum.
(a) In mss. Colb. el Germ., cui, non cttitt.
(b) Edili, nalivilalemessenlim.
(c) In vulgaiis, ininitiabile: quod referre licel ad r,
principium, idque, ut supra observaiuni cst, postulal
groecus sermo. At cum idem verbum v.vv.pyovn. 39
versiim sii qui est sine principio, non quod est, reli-
nemus cum mss. ininiliabilem.
(d) In mss. essenliam.Fides sancta in nno inna-
scibilis Dei nomine naiuramiiiiigenitamcomplectitur,
cui Dei nomen ita tribuit, ut lamcn respuat duos
deos.
(e) In vulgatis, intelligenliwsuw. Abest suw a mss.
(f) Ita potiores mss. At ediii, niltil aut periculo-
sum.
(g) Hincmarus, Iib. de non trina Deil., c. 10, rela-
lis hisce verbis addit: Propter stylos plures a S. lli-
lario dictmsunt plurati numero fides, et propter plura-
litatem scriptionum, non propter credulitatis diviiio-
nem.
PATROL. X.
(/t) Mss. Coib., Prat., Rem., Faur., Mulli enim.
(i) Eleusiuin lamen inter Semi.irianosrccensetEpi-
ph-uiius, hcer. LXXIII, n. 25. Et a Socrate quidem,
lib. ii, c. 40, aculc reprohcndilur, quod .Tgerrime
ferret innovari EiiCiciiiorumfideni, cui Nicsciiiimipse
posihaberot. Liberio, ul bomoiision respucrcl, ipsum
cum aliis aucloreni fuisse Sozonientis testis est lib.
IV,cap. 15 , qui cum Socrate, lib. n, c. 38, scribit
eumdein Maccdouio conjunctuni et crudelilaiem il-
lius imitatiun esse. Immo , si cidcm Sozoineno lib.
iv, c. 20, habenda lides, cousubstaniialis dclcnsores
divexavil. Quamquam valde probabile esl , hauc ei
lum a Socrate lum a Sozomcno inustam fuissi; cru-
delitatis notani ob ea, quse ad Novalianos rcprinien-
dos egit. Et faletur quidem Sozomenus, lib. iv, c. 20,
eum et Macedonio iniiiorem, el vila bona et integra
exstitisse. Hunc igilur, quem vitaeintegritas comnien-
dabat, ab iis qui Deuiu nescirenlexcipiens Hilarius,
non sic spectavit, ut qui HdemNicaenamprofitcrclur,
sed ul quia ad eum proxime accederet, et adversus
Anomceosacerrime deccrlaret. Cum enim Aelius in
J7
523 SANCTI IllLARH EPISCOPI 52i
quasconsisto, vere Deum (a) nesciunt. Atque utinam A genitus Deus est; namque origo sua innascibilis sub-
penitus nescirent; cum procliviore enim venia igno- slantia est. Non unum subsistentem, sed (f) substan-
rarenl, quam obtrectarent. Sed horum episcoporum tiam non differentem. Non unum in dissimilibus na-
dolor se inlra silenlium non conlinens, unitatem fi- luris Dei nomen, sed unius noniinis atque naturae in-
dei hujus quserit, quam jam pridem per alios amisit. dissimilem essentiam. Non prsestantem quemquam
Nam illa (b) in primo collatae expositionis fides hanc cuiquam genere substantioe,sed subjeclum alterum
habtiit necessitatem : quia apud Sirmium per imme- altcri nativilate naturae. Patrem in eo majorem esse
niGrem geslorum suorum dictorumque Osium novoe quod paler est, Filium in eo non minorem esse quod
et lamen (c) suppuraloe jam diu impiclatis doctrina filius est. Significationem interesse, non interesse
proruperat. Sed de eo (d) nil loquor, qui idcirco est naturam. Patrem non intra tempora conlfleri, sed
reservatus, ne judicio humano ignoraretur qualis cointemporalem Patri Filium non negare. Patrem in
anle vixisset. Ubique autem scandala, ubique schis- Filio precdicare, quia nihil in se babeal Filius a Pa-
mata, ubique perfidiae suut. Ilinc illud est, ut ad tre dissimile : Filium in Patre confiteri, quia non est
profcssionem subscribendae fidei aliqui eorum, qui aliunde quod filiusest. Muluam sibi acsimilem invi-
ante alind sctipseranl, cogerentur. Nec queror de cem naturam non nescire , quia par sit : quod unus
paiienlissimisviris Orientalibusepiscopis, quibussuf- 3 sit non exisiimare, quia unum sunt: unum eos sic
fecil post blasphemise voluntatem coaclsesaltem fidei perindissimilis naturae indifferenliam procdicare, ne
professio : gratulandum enim videtur in tanta blas- unus sit.
phemantiuni episcoporum hoeretica pertinacia, ali- 65. Hilario desunl verba, non sensus. — Exposui ,
qucmex his suscipi pcenitenlem.Sed inter hoec,obea- Charissimi, quantiim huniani sermonis consueludo
tos vos in Dominoet gloriosos, qui perfectam atque patiebatur, et Dominusmibi (g) semper ut ipse scil
apostolicam fidem (e) conscienliie 499 piofessione a me oralus indulsit, communis (idei conscientiain.
retinentes, conscriptas fides huc usque nescitis! Non Et si quid minns, immo quia minus ac prope niliil
enim eguistis litlera, qui spirilu abundabatis. Neque diclum esl, mementote non seusum mihi, sed verba
oflicium mauus adscribendum desiderastis, quiquod deesse. Arguam forle in eo naluram meam, non la-
corde a vobis credebatur, ore ad salulem profiteba- men arguam volunlatem : et ignosco naturae, si loqui
mini. Nec necessarium habuistis episcopi legere, de Deo quod vult non potesl, cujus sufficiat ad salu-
quod regenerati neophyti lenebalis. Sed necessitas tem, credidisse quoeDei sunt.
coDsuetudinemintulit, exponl fides, et expositis sub- 66. Transil ad alteram libelli parlem. Ante finemne
scribi. Cbi enim sensus conscientioepericlitalur, il- judiceiur. — Nunc quia (li) fides mea alque veslra ,
lic littera postulatur. Nec sane scribi impedit, quod Q quanlum mihi conscius sum, apud Deum 500 n°u
salutareestcohfileri. periclitatur; etostendi vobis, sicut voluislis, quoeanie
64. Hilarii fidesde Palre et Filio.—Confilemursane exposiioefides essent ab Orientalibus episcopis, sed
in sancti Spiritus dono semper innocentes, et scribi- paucis (repetam enim , quia secunduni numerum
nius volenles, non deos duos, sed Deum unum : ne- Ecclesiarum Orieutalitim, episcoporum paucorum fi-
que per id non et Deum Dei filium ; est enim ex Deo des ista est); ipse quoque, quid de divinis rebus se-
Deus. Non innascibiles duos, quia aucloritale innas- cundum doclrinam apostolicam sentirem , professus
cibilitatis Deus unus est : neque per id non el Uni- sum : reliquum est, ut (t) quseerrorem nobisexsim-

Syria, ct Photinus in Illyricoaliisque provinciis Filii ratam impietatem non de Osio, sed de doctrina
diviuitatem penitus rcjocissent; episcopi, qui illis proodicat.
impense resliierunt, a nostris hnberi coeperunt veluti (e) ln vulgatis ct aliquot mss., conscientiael pro-
catholici el divinitalis Christi defensores : et tuin, ttt fessione. Melinsin poiioribus Colb., Carn., Germ.,
loquilur Gregorius Naz,Or. xxi, n. 43 : leviorimpie- elc, conscienlimprofessione.Namque alludit Hilarius
tas pielalisopinionemferebal. ad pium Ecclesiaeinoreni, quo Symboli (idem Com-
(a) Hoclocoolim abulebaturViiicentiiis Rogatisla : petenliiim cordi non cartn; solebal commendare.
ad quem Augustinus, eiiisl. alias XLVIH, nunc xciu,n. Riirsuni ad euindeni moiem respicit lib. in Const.
21 : Hitcirii libros miki opponis, uti neges Ecclesiam num. 6. Ulique autem illi luco illuslrando valet illud
crescenlemin omnibusgenlibus usque in finemswculi. Augiisiini Serin. ccxn , n. 2 : Nec ul eadem verba
Quib-.is ille respondel n. 31 et 52. Vide et quae ea D Symboli leneaiis, ullo modo debelisscribere , sed au-
de reatmoliivimus (not. b col. 157 nost. edit.). diendo perdiscere; nec citm didiceritis , scribere, sed
(b) Editi, iti priina cotlatwexposilionissynodofides memoria semper lenere aique recolere. Quod non ticet
hanc habuil necessilcilem , cutn apud, olc. At mss. in scribi, commcmoratiofit promissionisDei, ubi per pro-
primo (supple, loco) collalm(Caru. conlocalm)exposi- phetnm prwnuniians Tesiamenlum Novum clixit. IIoc
tionis fides, etc. Hic excusantur qui Ancyroeconvene- esl tesianientum,qnod ordinabopost dies illos, dando
runt, quod novam fidei expositionem adorsi sint. legem ineamin tneiileeorum, el in corde eorumscr.bam
(c) Ueceniiores mss. soporalw. eam. IIujus rei significandmcausa, audiendo Symbo-
(d) ln cxcusis, niliil qucror. Cum persuasum habe- lum disiilitr, ncc in labttlisvel in aliqua maleria , sed
rcl Ililarius. fidei perversilatem ex moriim scaturire in corde scribilur.
prnviiale, adeo ul Fragmento n, n. 19, dicat: Et Itoc (f) Editi, sed unamsubstanliam.Abest unam a ma-
ita swpe esl, ut cum increinentavitiorum delrimeniain ntiKcriptis.
tvi.ore Dei feceruni, vesanum depravatwscientiwstu- (g) Riimanus codcx, alias ReginoeChrislinoe, sccpe
dium increscat: facile credidil banc Osii infidelila- (quod etiam habet Silv. asecunda manti) non semper.
leiu non fuisse siibitam, sed latcntem jam diu animi ' [Ii) In veiusto ms. Colb., de ftde mea.
pravitatem prodidissc. Quamquam forlehancsuppu- (i) Bad., Er. et Mir.: t<<professio quw errorem no-
523 LIBER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 52C
plicitatis sccurilate afferunt, cognoscatis sine suspi- A possunt videriesseconsortes. Alquinilaunasubsianiia
cione aliqua; quia jam nec relicia esl audiendi. Et Patris et Filii praedicala, aut nnum qui duas nuncu-
quaniquain jam non verear de me judicari secundum pationes habeal subsisteolem signilicat; aut divisam
exposiiionem lolius (idei; lamen palimini, (a)ut velim unam substantiam, duasimperfectas fecissesubstan-
de nic adhuc, nisi absolutis omnibus, judicari. tias; aul tertiam priorem substantiam, quoea dtiobus
67. Homousion quando recte prmdiceiur.—Multiex et usurpata sit et assunipla, quae idcirco una dicalur,
nobis, Fratres charissimi, ila unain substanliam Pa- quiainduas unadesecla sit. Etubi po?thaeciiativiias?
tris et Filii prxdicant, ul videri possint non magis id Ubi P.iter, ubi Filius iitelligitur; si Patrem clFiiium
pie quam impie proedicare : habet enim hoc verbum vel desectio potitis , vel anterioris substanliae coin-
in se el fidei conscientiam, etfraudem paraiam. Nam muuio, quam nalurae naiivitas praedicabil?
si secuudum naturac proprielatem ac similiiudiuem , 69. Homousionquo loco tuto proferalur. — In Iiis
ut similiuido non speciein (b) solamafferal,»ed genus ig.ilur (ot el lam gravibns fidei periculis , verboruni
leneat; religiose unani substanliam praedicainus, brevila8 lemperanda est; ne impie dici exislimelur,
duininodo unam substanliam proprietatis similitudi- quod pie inlelligilur : nesecura atque innocente con-
nem iiitelligsnius, ui quod uniim sunt, non singula- Scienlia, per occasionem haercticam, reus sermo sit.
rciii siguiliccl,scdsequales. yEijualilatemdico, id est, B Diclurus iinamcatholicus subslantiam Palris el Filii,
iiidiffereuliain similitudiuis, ui simililudo hiibealur non inde incipiat: neque hoc quasi maximum le-
oeqitaliias; scquililas vcro unuin idcirco (c) dicatur neat, lamquam sine hoc vera iidcs nulla sit. Tulo>
csse, quia par si!; uiiuni uutem, iu quopar significa- nriani subsianiiam dicct, cum ante dixerit, Piiter
tur, non ad uiiicum vendicelur. Una igitursubslanlia, ingcnilus est; Filius natus est, subsistit ex Palrc,
si non personam subsistentem pcrimat, nec unam Patri similisest virtute, honore, natura. Patri sub-
siibslanliam parlilam in duos dividat, religiose proe- jecius cst, ut auctori: nec se per rapinam Deo, cu-
dicabilur : qnse ex nativilatis proprietale, et ex na- jus in forma manebat, aoquavit; obediens tisque ad
turoe simililudiue ita indifferens sil, ul una dica- nioftcm fuil. Nou esl ex niliilo, sod (f) nativitas.
lur. est. Non est innascibilis, sed coinlemporalis. Non
68. VocisejttsdemIriplex sensus pruvus. — At vero est pntcr, sed ex eo filius esl. Nou est porlio aliqua,
si idcirco unius substanliae Pater cl Filius dicaiur, ul scd loltis es!. Non esl auclor ipse , sed imago cst :
hicsubsislens, subsignificalionclicctduumnomiuuin, imago Dei ex Deo iu Deuin nala. Non esl crealura,
unns ac solus sil : confessum nomine Filium con- sed Deus cst. Non altcr Deus in'gcnere siibslantix,
scienlia non lenemus, si unam tubsiantiain confileii- sed unus Deus per substantitc indiffereiitis essenliam.
les ipsum sibi unicuin ac singularem et Patrcm e. se C Non persona Dcusunus csl, sed natura : quia niliil
dieimus et Filium. Q.iiucliam et hujus (d) slalim cr- in sediversuni ncdissimile babeat nattis cl generans.
roiis occtirril occasio , ul divisus asese Paier intelli- El post lioec, unaui siibsianliam Patris cl Filii di-
gatur, et parlem cxsecuisse qu e esset sibi filius. Id cendo, nonenal: aut unam substantiam nogando,
cnim hoerelici uiiani substantiaiii proedicanles eon- jam peceat.
lcndunt : et his mulliim piseoonfessionis noslracser- 70, Ne nutleel anlealia prwdicelur. — Nemo ilaquc
ino blanditur, ut dum liocverbum indefinita brcvitate iinam substantiam negari a nobis pulet: cujus idcirco
dubium est, pioliciat ad errorem. Est praelerea crror ratio oslenditur , ne negetur. Nemo unam subslan-
hic 501 lertius, ut cum uuius sulislautiacPatefet Fi- liam brevi ac nudo sermoue pulct praedicandam: ut
lius esse dicalur, significari exislimelur subslanlia possitreligiose diciuna essesubstantia. Nonenimego
priar, quam inier se duo parcs liabeant: ac sic tres amlio, Cbiistus cx Murianaius 502 est'< "'Sl et au-
res sermo significci,substan-iiamunam, ot duosuniiis diiini , Inprincipio eral Verbttmel Deuserul Verbum
substaniisa velul cohoercdes.Ut enim coliscredesduo (Joan. i, 1). Non audiam, Clirislus (g) esurivit; nisi
sunt, et liaemliias antcrior est cujus duo sunt cobae- p:>stquadraginla dierum jojiiniuni audiam, Non in
redes : ila unius substantiae anlerioris duo (e) parcs pcinesolo vivit Iwmo(Matth. IV,4). Non audiam, si-

bis aspergerevidelur simpliciiaiis ex sermonesine.sus- D (c) In vulgatis, dicitur. Verius in mss. dicalur,
pkione aliqua, quiajam nec relataest, audienda sil. prseposiia prius parlicula ut id postulanle.
Lips. ct Par. : ul qum errorem vobis ex simpticitalis Sic niss. Al ciiiti, liujus tanti erroris. Mox co-
secttrilateaffcrunl, cognoscalissine sciscitalioneitliqua, dox(d)Rom., ex se secuisse. Confer, si lubet, lib. iv dc
quia jam necrelicla est audientia. Casliganlur ex mss. Trin. n. 4.
Timens llilanus, ne forle maleaudia-l, ubihomceu-
sion pVimaCroute approbare videhilur, qiiamvis post in (p) Vox pares cum sequenti verbo esse tlesideralur
tam diseriam fidei suae declarationem nulla reiicia prius vulgatis.
sit male audiendi occasio, bis verbis oninem a se (f) Lipsius, ao posleum Par., sed nalus esl : nou
stispicionem aiuovere curat. alio sensu , sed tanien absquc auctoritnte. Pes-
'(*) Sic mss. nisi qttod in recentiore Carn., ut non sime auiem postea coiitemporalis cuin reliquis editis
velim. At-cditi, ut iwlint. habel.
(b) Par. post Lipsium, speciemsuam. Reclius alii (g) Obiier observare est, quam non neget Hilarius
libri, speciem solam; id est, unam subsiantiam si Chrislum esuriisse, siiisse, etpassum esse secunduin
praeilicamnscum similitudine, quaenon formain dtitn- liominem : diiin lioecita considerari vuli, ut aliud in
taxat exiernam, sed cl gcnus ac naturaui leneat, re- eo aiteudatiir, quod prorsus cxpers erat lmjusniodi
ligiose proedicamus. affectionuin.
 S27 SANCTIIIILARII EPISCOPI rm
livil; nisi audiam, Qtti biberitde ctqua,quamego a e- A Praedicantesilaque, Fratres charissimi, similem Fi-
dero ci, non•siliet in mlernum(Joan. IV, 13). N3ii lium in omnibus Palri, nihil aliud quam ocqualom
audiam, Cbristus passus est; nisi audiam , Nunc iist proedicamus.Perfectteocqualiiaiissignificaniiamha-
Itora ut Filitis Iwminis clarificelnr(Joan. xn, 2; ). bet similitudo : et hoc ex sanciis Scriplnris intclli-
Non audiani, morluus esl; nisi audiam, resurrex it. gendum est. 503Legimus (d) namque: Vixitaulem
Nihil solitarium ex divinis sacramenlis ad suspici")• Adainducentistriginta annis, et genuitsecundumeffi-
nem audienlium et ad occasionem blasphcmantium giemsuametsecundumsimililudinem suam, et cocjnomi-
proferamus. Anle nativilas Filii. ante subjecii9, navit nomen ejus Seth (Gen. v, 5). Quoerocujusmodi
ante similitudonaturaeproedicandaest: ut non impie similitudinem eteffigiemstianiAdaminSethgenuerit.
unius esse et Pater et Filius substantioepraedicelur. Tolle corporiim infirmitates,tolle conceptusinitium,
Et non intelligo,cur ante cselera tamquam maximmn tolle dolores (e) parliludinis , et omnem humanam
et polissimum et solilarium proedicandumsil, quc>d necessilatem : quoero similitudo hoec, quoeinSeth
nec pie possit anle coeteraproedicari, et jam impie est, utrum per naturam dissentiat auctori, aut ulrum
necesse sit post coeteradenegari. alterius generis essentia fuerit in ulroque , nc non
71. Et pie dici potest, el pie laceri. — Non es t, naluralem habuerit AdaeSelh naius essenliam. Sed
Fratres charissimi, una Palris et Filii neganda sub - B simililudo Adaeest, (f) eliamsi negemus; quia non
Slantia: (a) sed nec irrationabiliter proedicanda. Sit est natura dissimilis. Similitudoautem naturaenon
una subslantia ex naluroe genilseproprielate; noil habuit in Seth alierius generis naluram , quia non
sit aut ex portione , aut cx unione, aut ex commu aliundeSelh natus est : ita siniilitudo res ipsas
nione. Potesl tina substanlia (b) pie dici, et pie la (t/)naluraiis cooequat,per similiiudinemnnn indiffc-
ceri. Habes nativiiatem, habes simililudinem.QuuI rentis essentioe.Omnis itaque (ilius, secundum nalu-
verbi calumniam suspiciose tcnemus, rei inlelligcn ralem nalivitaiem, ocqualilaspatris est; quia est et
tia non dissidenles? Credamus, et dicamusess<i similitudo naluroc Et bealus Joannes docet in na-
unam substanliam; sed per natursc proprielatem. tura Patris cl Filii , quam Moyses in Seth et Adam
non ad significationemimpise unionis. Una sit cx si- simililiidincmdicit, hanc eamdcm oequalit.itemessc
militudine, non ex solitudine. nalura;, ait cnim : Propter hoc eum magisqnmrebant
72. Vox homwusionan minus propria. — Sed! Judwi interficere, quoniamnon solumsolvebalsabba-
.forte parum proprietatis in se haberc similitudovi- tum , sed et palrem suumdicebalDeum,wqttatemse
dcatur. Hoc si cst, quacro quo modo possim alle- facicns Deo (Joan. v, 18). Quid tantorum virorum
rum ad alium nisi per similitudinemcoacquare?Au! doclrinis alque diclis inserinms torpenlia peccaiis
C
numquid non idem esl, essc (c) similes quod ocqua- gravibus ingenia , et sensus bebelcs aique lcmera-
les ? Si unum dico, habet et unici suspicionem: rios (b) adversum indissolubiles procdicationesimpii
si similem dixero, habet indiffercntis comparalio- fatigamus? Per MoysenSeih Adaesimilitudo esl, per
nem. Inter similem et unum qurcro quem Iocum Joannem Filius Patri ocqualisest : el quacriiuustcr-
habeat oequalis: el interrogo utrum similitudinis po- tium nescio quid inter Palrem et Filiuin, quod na-
tura non recipit. Similis csl Patri, filiusPatris est,
lius, aut soliludinis res sit. Noncst acqualitasin dis-
similibus , nec similitudo est intra uiium. Aut quid ex eo natus esl: pcr hoc solum pic potesl quod
diffcruut similes, el acqualcs; ul ab uno ilerum dis- unum sint pracdicari.
cernatur acqualis? Non sunt ilaqtie dissimiles sequa- 74. Siinililudinem sine wqualilaleconftlentesrefcl-
les: Et quid aliud possunt essc similes quam sequa- lunlur.— Nec me fallit,Fratres cbarissimi, quosdam
les, cum in dissimilibus non sit aaqualiias? cssc, qui similitudinem conlitenles, negant sequali-
73. Mqualilalcm perfeclamsigniftcatsimililudona- lalem. Sed loquantur ut volunt, et blasphemiscsuae
lurw. Quod Moysisimilitudo,id Joanni wqualilas. — virus ingerant ignorantibus. Si inter simililudinem
'
(a) Lips. cl Par., sedne : lum cum caolcris edit. D (/) Lips. el Par., eliamsine cjenere: conlra mss.
scqucntia sic conjnngentes , irralionabililcrpradi- fideineiHilariimenlem. Vetusnis. Carn. cum Mich.,
canda sit una substanlia,clc, efficiuntsensum ab Hi- Tell., necnon edit. Bad., Er. el Mir., cliamsigenus;
lario alienum. quod commodum animo offert sensuni, pnta, Selh
ctiamsi gcnus Adae oblincat, ipsius lamen simililu-
(b) lta in mss. nisi quod iu Carnut. ut in vulgatis dinem cognominari. Proefcrimuslanien cum Corb.,
exstat, impie dici.
Carn. Alii simt7es Pratel., Silv., Remig., Theod., Rom.et altero Carn.,
(c) Sic nis. autem, elwquates: etiamsi negemus: maximc cum nuni. 73, rursum
ubi ediii babeiil, simile quodmquale. occurrat, wqttaplaneest eliamsinegemus: ubi denuo
(d) Origenes, lib. l Periarch. c. 2, ex iisdcnVScri- Lipsiusde suo pnsuit, eiictmsinegenere.
pluris conlirmat imaginem inlcrdnm id dici, quod (g) In excusis, naturctles, eleganlius ac verius
ejus cujus imago estnaluram obtinea(,eaque ralione in mss. naturalis. Tum in his verbis, per simililu-
Filiuin Palrisimaginem nuncupari: Sicut secuttdum dinemnon indifferenlis, abundat quidem parlicula
historiamdic.imusimaginemAdceessefiliutnejus Sellt; negans, nec male omitlitiir in ms. Rom., scd hujus-
ila enim scripttmtesl, El gennilAdamSelh secundum modi locuiionis jam non semel exempla vidimus.
speciemsttam. Quceimago eliamnaiurw ac subslanlim V. lib. vii deTrin. n. 73.
Pairis et Filii conlinetunilalem. (Ii) lla mss. Al editi, adversumindissolubilisprw-
(e)In plerisque mss., pari(Hdiw's.Vocabulumparii- non dkationis auctoritatem; et mox, Ptitfis mqualilasest,
tudinis jam occurrit n. 17. mquatis esl.
 529 LIBER DE SYNODIS,SEU DE FIDE ORIENTALIUM. S30
elacqualilatcm differre dicunl; quoerounde compa- A aut aliud aliquid inler simile differl, et oequale; cum
reltir acqualitas. NaiiH|uesi sccundum essenliam et quaesimiliter fiunt, eadem fieri inlelligantur? Nisi
viitutem et gloriam et tempus Patris Filius similii5 forle quisquam quae eadem sunl, negabit sequalia;
est; interrogo ex quo non videalur 504 (a) sequa- ul quse similia sunt, non dicantur aequalia: cum quae
lis. Nam etiam haec in superiori lide conslituta dam- similiter liunt, non modo aequaliafieri, sed eadem
naiio est: ut anatbema esset, qui Patrem dissimilii> proedieeniur.
sibi cssentiaedicerel patrem. Si ergo naluram nequt!
505 '6. Homwusionreclediciposse.—Careligitur,
aliam, neque dissimilem ei, qucm impassibililer ge- Fratres, similiiudo naturae contumelioesuspicione:
nerabat, dedit; non potestaliam dcdisse, nisi pro- nec potest videri Filius idcirco in proprietate pater-
priam. Ita similitudo proprielas est, proprietas a> nse naturse non esse, quia similis esl: cum similitu-
qualilasest, et oequalilas nibil differt. Quoeaulem1 do nulla sit, nisi ex sequalilale nattir.c; sequalitas
nihil differunt, uuum sunl; non unione personse, aulem naturae non
potest esse, nisi una sit; una vero
sed sequalilalenaturse. non personae unitate, sed generis. Hoeciides pia est,
75. Filii et Patris eademvirtus. — Quamquam haec conscientia religiosa, hic salularis sermo est,
vero el communi sensu, et divinis auctoritatibus, in- unain substantiam Patris et Filii idcirco non
negare,
lcr simililiidincmet icqualitalem niliil differre inlel- " similis est: similem vero ob id proedicare,
quia
ligatur ; quippe cum secundum Moysen el Joaniieni quia unum sunt.
Patri Filius et similis sil, et oequalis: lamen videa-
mus an Doniinus, Judaeisirascentibus quod Patrem 77. Exposila, Charissimi, unius subslantiae, quoe
sibi Deumdiceudo Deo se coaequassel, se esse do- groece homousion dicitur, et similis subslantioe,quoe
cuerit Deo oequalem.Ait enini, Non potest Filius ab homoousionappellatur, fideli ac pia intelligentia; (e)
se fucerequidquam, nisi quod viderit Patrem facien- ct viliis, quaeex verborum vel brevitatc subdola, vel
lem (Joan. v, 19). Atictorem discrevit cum ait, Non periculosa nuditate accidere possint, absolulissime
demoiistratis : reliquus mihi sermo ad sanctos viros
potest ab se facerc: (b) obedientiam signiiicat cuin Orientales
dirigendus est; ut quia jam de
addil, nisiquod viderit Palrem facientem. Non enim fide nostraepiscopos nihil inter nos suspicionis reliclum est,
virtntis differentia est, non posse nisi videal; quia
virtutem magis praestat nalura, quam visus : at vero ea quae adhuc in suspicionem ex verbis .veniunt pur-
lunc cum videat. ila gentur : et dabunt veniam, ex communis conscien-
obsequela est, posse Atque per liaeiide secum liberius loculuro.
id, quodtunc polestcum videt, significat non ex visu
se accipere virtutem , sed aucloritate visus praesu- 78. Orienlalium laus ob Itwresim coercitam.— 0
niere potestalem. Non ergo differt naturae virtus in C studiosi tandem apostolicaealque evangelicoedoctri-
P.itreel Filio : cui hoc posse quod Pater possit, non nse viri, quos fidei calor in tanlis tenebris hocreticsc
cx incremenio aiiquo naturoeprofectus tribuat, scd noctis accendit! Quantam spem revocandaeverae fi-
(c) aucloris exemplum. Dcnique honorem, quem dei altulisiis, constanter audacis perfidiae impelum
stibjectio conservavit, naturaevinus oequavit. Snbje- retundendo! Anlea enim in obseuro alque in angu-
cit eniii): Quwcumqueenimitle facit, eademel Filius Iis Dominus Chrislus Dei esse secundum naturam
similiterfacil(Ibidem). Numquid similitudo (d) non filius negabatur: et essenlioe inops paternae, acce-
acquaest? ^Equa plane cstetiamsi negemus : eadem pisse cum creaturis originem de non exslantibus
enim similiterfacil. Numquidsimiliter facta non ca- proedicabalur. At vero nunc publicse aucloritalis
dcin sunt ? aut eadem non recipiunt oequalilatern? professione bocresisprorumpens, id quod anlea fur-
(a) Rursum hic in vulgatis, mqnalilasest. Yerbis probarem; el tamen solam piam esse similitudinisin-
scqueutibus laudalur Ancyiaiiocsynodi dcliniiio sep- telligenliamadtnonerem,quwunilalemsubslanliwprw-
tima. dicaret.
(b) Olielientiae nomen.qiiod hicsano sensu admit- In eo vero, quod laudans eos (Orienlales scil. ho-
tit Ililariiis ad sigiiilicandam Filii a Patre originem, mceusionpropugnaules)in invidiamdeducora quibus-
siniplicitei1 respuit Gregorius Nazianz., Or. xxxvi: dam; parum intelleclus sum. Non enim eos veramfi-
Vlenim Veibum, inquit, nec obedknserat, nec ino- D dem, sed SPEM REVOCANDJS VER*E FIDEIaliulisse dixi:
bcctiens,o>;p.svyup loyogO-JTS vifav.ooi,OUTE v.vriv.oog. ut sicutilli auditi sunt, ita el nos ex hoc conlra Valen-
(c) Micliaelinuscodex cum Telleriano, aucioritaiis tem el Vrsacium possemusaudiri, el (in mss. Mich.
exemplum: quod non abhorret ab Ililariana locti- coapiandus, in Caruulensi auteni et Tell. coapta ea
tione. Hic aucloris vel auctorilulisexemplumperinde Deus: an pro quo aptw ad eos, vel cwplusad eos) al-
est , quod supra auctoritas visus , quod lib. vn de lOcutionissermo blanditsniliil aliud quam procacium
Trin. n. 18: virlutis ac naturw in se palernm con- conviciorumeffugerelfmdilatem; cum amarius atque
scieniia. eliam probrosius in consequentibusocculia exposilio-
(d) Lips. el Par., non wquaplane est eliamsine ge- nuin essemscandala proditurus.
nere? corrupte. Adest jam tertium responsum libri hujus apologe-
(e) In anliquiore nis. Carnut. et Michaelino una licum: cujus prima pars cadit in haec verba, pia
serie liic adtexiiur, quod in allero Carn. ac Telle- inielligeniia,altera vero ad numeri sequentis inilium
riano ad libii orani est rejcctum : Non pulo quem- attinet. Ex eo liquel 1° hunc libruni Lucifero dis-
quam adiiionendumin lioc loco,ul expendatquaredixe- plicuisse , 2U Hilarium eliam quibusdam propler
rim sbnitis subslanliwpitim iuteltinentiam, nisi quia eumdem librum in suspicionemvenisse, 3° eum ve-
inlelligeremet impiain; et idcirco similemnon solum ram non exislimasseOrientaliuinfidem, 4° quo eos
wqualem,sed etiameamdeindixisse: utneque similitu- consilio lot laudibus efferat.ac demumcur tam niul-
dinem. quamtu, frater hucifer, prwdicarivolucras,im- la edisscral in gratiam simililudinisessenlbc
531 SANCTI iiiLAiin EPISCOPI r;-,2
lim mussilabat, nuiic (ci) non clam victrix glorirlba- A[ Ifcs chafissimi, fallunt; quia semperfefellerunt: et
tur. 506 Quibiis enim anlea cuniculis in catholi- ipsa illa prrcsens nunc subscriptio non caret falsita-
cam Ecclesiam non tCntavit irrepere? Quas non te. Excusant enim so idcirco homousion et homceu-
(b) exserUit, falssercligionisblandimenio, saiculipote- sion taceri voluisse, quia uiium aiquc idem significari
states? Homirtes enim perversi eo usque prorupe- verbo utroque exislimareni. Rudes credo episcnpi
rant, ut cum hoc ipsi praedicare publice iionaude- et ignoranles homousii signilicationem: quasi nuni-
rent, Imperatorem lamen fallereni ad (c) audiehdum. quam de hoc aut synodus fuisset, aul lites. Sed eslo
Fefellerunt enim igiioranlem regem, ut istiusmodi ignoraverunt hoinousioii, (f) aiit nesciebanl homceii-
perfidiae fidcm bellis occnpaliis exponeret, etcredcn. sion id significari, quod similisesset essenliae. 507
di formam Ecclesiis nondum regeneralus imponeret. Jam sihocnesciebant, ciirnescirivolebantgeneraiio-
Coniradieeuics cpiscopos ad cxsilium coegerunt. nem Filii ? (g) Numquid si iiienarrabllis est, ideo et
Cocgerunt enim nos ad voluntatem exsulandi, dum ignorabilis esl? Scd si ignoratur quo Inodo natus
impieiaiis ilnpoiiunt nccessilalein. Sed exsulemus est; numquid ignorari vel lioc polesl, quod Filius
semper, dumniodo incipiat verum prsedicari. Domi- Deus hon ex alia sdbstarttia, sed ex Deo natus, non
no enim graiias, quod ignorationem per vos admo- diversam habeat essontiani? Numquid non legeriint,
nilus Imperator agnovit, et errorem non suum, sed ]B sicut Patrem, ita et Filium lionorificandum(Joan. v,
(d) adhortantium, per has fidei veslroc sentenlias 25): ut Patrcm honore prseferrent? Ntimquid inco-
recognovit: el se invidia apud Deum atque homi- gnitum habebant Patrem in Filio videri (Jocm. xiv,
nes impise voluntalis exemit, cum Iegationem ves- 9): ul Filitis apud eos dignitate, claritale, majestale
iram honorilice habens, faJsilalemeorum, quoruni differfet? An ethocex ignoraniia venit, nt cum cse-
auctoritaiein invidiamdeducebalur, coacta (e) a vobis leris Patri subjeclus sit Filius: ut dufn cum caeteris
ignoranlisusuaeprofessione, cognovit. subjicitur, hon discernatur a caeleris? cum subjectio
79. Sirmicnsis formttltv auclores semper fallaces. Filii nalufoe(h) pietas sit, subjectio auteni caeterorum
Lepide carpuntur ac refelluntur. Christus unus, non crealionis inlirinilas sit. Passum qnidem sciebanl:
duo. Valentis et Vrsacii suspecta subscriplio.— Fal- sed dicant, oro, compassum (t) quando cognove-
lunt enim, quantum el vereor et inihi videtur, Fra- rudt? Evilaht homousion et homoension,quia nus-

(a) Edili, nitncvictrix : lum Mir. gloriabilur; Lips. verunt homwusion? Apud Aneyranae synodi legatos,
et Par. glorialur. Veieres ihss. Ciilb., Carn. et Gerin., qui homousion respuerant, ea valebat excusatio, qna
mtiic jctm viclrix gloriabctlur.Magisplacet cum Corb., hoinOtisii et homccusii unam el eamdem significa
Prat., Faiir.. Roih., Reln., Silv., eic.nunc hon cittm tionein se existimasse fepoiiebani.
viclrix gloriabatttr: seil. post conciliumSirniiense an. Q (g) Haud aliter Africani jussil Hunerici in ununi
557. Aulea eniin, nl Sulpicii Severi vorhis iiiaiiiiir coacti subjeclo Esaiae loco resiiondcut apud Vict»-
lib. li, pag 243 : Aiiaui perfiiliamsttainocctillabaiil: roin Vit., lib. in de Peiscc. Afric : Divinaenim, ii -
«oii aitsi )hi!aui erroris sni doijma prwdicare, cittltoli- qiiiunt, generalio inenarrabilis esl, nnn ignorttbilis.
cos Segerebant. Qlio Spoclal ilbid Lnoileri suli lineiii Nam usque adeo non esl ignorabilis. id est, non igim-
lib. i pro Afuiiiasiii, ubi Constaiiiio cxprobrai quod ratnr unde sil, ut et Paler de se ipso genuisse,el Fi-
egerit ittore mereliicum, quw primo clnn scorlenlur, lius de Patre se nalttm swpissimeprolestetur. Allera ia -
poslea veroiia sitiit ihverecuiidw, tll velaitscortari in liune PhGelindiiisSirihionsis forinulae auciores sie
propctlulis. sugillai : Iltud autein qnis ferre possit, titqucm ini-
(b) Sic mss. Al Editi, exercuit. tium liabere pro certo asserunt, liujus naliviiatemlia-
(c) Longe mallemiis ad audendum.Cerlc cuni bis beanl in incerium? Eodem special illud Vjetorini
apprime convenii, quod Sulpicius Sevef., lib. n, nar- iiiilio lib. 1 contra Ariuirt: Addit Eusebius princi-
rat Mediolanensisynodo an 5S5 factum esse: quod pium Filii sciri nec ab hoinineposse, nec ab aliqnit
nimirum Valensel Vrsacius cwteriquetnetu plebis non superiorevel potentia vel excogilalionc: et audetlitnien
ausi piacula proftteri, epistolamsub Imperatoris notni- dicere figinenlum esse Filium, volunlale et setttetiiitt
iie mittUMoihni pravitctie refertain, co nimhttm comi- Patris subsislere. Apposite Leonlius hanc lncrciicn-
lio, ut si ea wquis auribus populus recepissel,pitblica ruinindivinis niysleriisignoraiitiocprofessionem,qtui
auctoritute cupila proferrettt. Sin aliter fuissetexcepta, inoffabilia ea esse volmit, voc.it reveretitiamcirevercn-
omuisinbidia esset in rege, et ipsa etiam venialis, qnia tia revera alienam: quippe qui ul licenlerimpietnte
etiam tum catecliuinenus sacramentutnfidei meritovi- abulantur, ad honestanoinina tamqitamacl propugna-
derelur poiuisse nescire. Ex hac porro synodo Luci- D culum quoddamvalidum et inexpugnabileconfitgiuiil.
ler Caiarit. ut ipse narrat initio libri, qiiem Morien- Coutra chrisliana pietas, in diviuis niysteriis, ma-
dura esse pro Dei filio inscripsit, cum Coiislantioin- gnum inter rem reique niodmn novil pouero disoii •
tra velum stanti conlradixissel, in exilitlin pulsus inen ; neque rem in dubium vocat eo obieniii, quod
est. Pulsi etiairt sunt eamdem ob causam Eusebiiis nioduni iiesciat; sed deccetcris seutit, quml de lioo
Vercell., Dionysius Mediolan. ac poslmodum Libe- sentienduin tradit Hilarius, lib. u deTriii. n. 7 : Per-
rius. fecta scienlin est, sic Deum scire, tit non ignorabiletn,
(d) In excusis, astdntitmi. Coiicinnius in mss. ad- lameninenarrabilcmscias.
horlanliuin, scil. Eudoxii, Acacii, Urauii, Valeniis, (Ii) Hic locusapudBad., Er. et Mir. esl oinnino
etc, qhoruhi bseresisper I! isilium, Euslathium, Eleu- depravatus. In edilionibus aliis, nalurcs proprielas,
Sium et Leoniiuin Ancyranaesyiiodi legatos patefac- non pielas : quod maliimus ciiin niss. Sic supra, n.
ia, continuo ab Imperalflre damnata est, ul iian al 51 : Pieiatis subjeclionon est essenlimdiminutio.
Sozomenus, lib. i¥, c 12et 15. (i) Editi, quomodo cognovcrani.Eadem Siriniensis
(e) Edili, coacta a hobis: mendose. Serino eiiim blaspheiuiac verba pariier agnoscit Plioebadiusfrau-
est ad legalos Ancyranos, qui Valentem et Ufsacium dc ac veneno referla, eaqtie prope simili raiione
coegerunt iguorantialn fateri, uli jam indicatum convellit. Primum, inquii, non video cur malueriitt
esininn. 3 et 65. compassibilemdiccre, quctm libere passibilcmconfiteri.
(f) In aiiquot mss. hic additur, mimquidignora- Quasi veroaliud *?(computi,qttampali. Porro autein&i
555 LIBER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 554
quam scriptum sit: qusero compassum esse unde A 81. Epistola Sirmium delala de homousiiet homwu-
praesumpserint ? Aut numquid volunt duos esse qui sii exposilione.Homousionob nativitatemmale respui-
passi sunt ? id enim compassio testatur. Ubi illud lur. — Epistolam , quam a vobis de homousii et
est Jesus Chrislus Filius Dei? aut numquidaliusest de homceusii expositione apud Sirmium Yalens
Jesus Christus, alius filius Dei? Si non idem atque et Ursacius et Germinius poposcerunl legi, intel-
unus intra extraque Dei iilius est; credite (a) in ho- ligo in quibusdam non minus 509 circumspec-
mousio ignoraiionem, si hauc ignorari licet. Si au- lam esse, quam liberam. Et ipsa homousii et homoeu-
lem in his ipsis ipsa illa ignoratio impia est, quae sii demonstratio nihil reliquit difficultatis. Et quidein
tamen non polesl, nec falso, excusari; vereor ne et de Iiomceusio, quod esl similis essentise, commune
(b) hoiuceusii ignorationem professio mentiatur. Non judicium est. De homousio vero, quod est unius es-
queror adrnodum dc venia quam 508 dedistis: sentiae, iractaiues, primum idcirco respuendum pro-
religiosum est Deo sua reservare, et ignorationis nuntiasiis, quia per verbi hujus enunlialionem sub-
error humanus est. Sed ignoseant milii jamduo epi- stantia prior inlelligerelur, quam duo inter se partiti
scopi Valens el Ursacius, quod eos (c) pro atate at- essent. Intelligo vitium in intelligentia. Et profanus
que exercitatione sua ignorasse non credo. Et difli- hic sensus est, et communi judicio ab Ecclesia re-
cillimum est ne meniiri existimentur, qui se in alio '.} spuendus. Secundo quoque id addidistis, quod patres
(d) negotio iion possunl nisi mendacio purgare. Sed nostri,cum Paulus (g) Samosaleus hoereticus pronun-
Dominus hoc magis tribuat, ut nos male opinemur, liatus est, etiam homousion repudiaverint: qtiia per
quam illi (e) non ignoraverint. Malo enim ego male hanc unius essentiae niincupationem solitarium atque
existimans judicari, quam fidem vestram haereiicoe unicum sibi esse Patrem et Filfum pracdicabat. El
conscientioecommunione violari. hoc sane nunc quoque profanissimum Ecclesia reco-
80. Oro autem vos, sanciissinii viri, ut cum bona gnoscit, Patrem et Filium in his nominum profes-
vcnia sollicitudines meas oeslimelis. (f) Testis enim sionibus ad uniouis ac singularis solitudinem negata
Duminus est conscienlioemeae, in nullo me exposi- personarum proprietate revocare. Tertio etiam haec
tiones has, quas Sirmium detulistis, fidei vestroe causa improbandi homousii commemorata a vobis
velle convellere. Sed date veniam, si quacdam intel- est : quia in synodo, quoeapud Nicseanofuit, coacti
ligere non possum, et consolabor me: quia legi: Spi- patres nostri propter eos qui crealuram Filium dice-
ritus prophelarum prophelis subjeclus est (I Cor. xiv, bant, nomen homousii indidissent: quod non reci-
32). Ex quo forte non inipudenter etiam a me praa- piendum idcirco sit, quia nusquam scriptum reperi-
sumilur, ut et ego intelligam, quod alius igtioret. retur. Quod a vobis dicium saiis miror. Si enim ho-
Non quod quidquam vos secundum mensuram scien- i] mousion propter novilalem repudiandum sit; vereor
tiae iguorare ausussim dicere: sed super (idei catho- ne et homceusion pericliletur, quia nusquam (h)
licae unitate, patimini non minus in nobis esse sol- scriptum reperiatur.
iiciiudinum, quam in vobis. 82. Quo sensu judicio communi damnelur. — Sed
impassibilis Deus, utique incompassibilis. Tam ergo ras a Valente et Ursacio ad Jiilium post Sardicense
compassus non est, quam nec passus est, ex ea tamen coiiciiium conscriptas, quibus expresse confessi sunt
condiiionequa Deus.Ex quo, utetex nostro Hilario falsa esseomnia quoeadversus Athanasium divulga-
mamfostiim est, haereticos dicentes fdium Dei liomi- rant.
nem de Maria suscepisse,per quem compassusesl, duos (e) Abest non a quibusdam mss. male.
in Chrislo asseruisse, quorum unusesset suscipiens, (f) Erasmus monet se in recentiore quodam codi-
alicr susceptus , iiteique vero passibilis. Nam si ce reperisse hic additum: Prc prudentia veslra expen-
dixissenl per qttem passus est; sequeretur lantum dite, quid sil a sanclissimisviris poscere, utcumbona
Christuin passuni esse seeunduin naturam hominis : venia audiant dicenlem; et an ejusdem sil adulari, el
at cuin scribunt per qtteincompassusesl, passione ho- objurgare. Hoc ideo ila dktum est, quia ea, quw ad
minis naiurani Verbi siniiliier aflici significant. prwsenstacita ab his fuissent, eram prodilurus, non
(a) Omnes mss. in homousion. tamen in his qumpossenllaniquamexcusabilia defendi,
(b) Noniiullimss. ciiui excusis, homousii. Reclius viderer calumniari. Erasmi nolam ac verba relinuit
Colb., Corb., Pratel., Faur., etc, hommusii.llic redit Mirseus, quacin sequcniihus edit. prorsus suppressa
Hilarius ad id quod jain delibarat dicens, Et ipsa .. sunt. Qui autem Remigianuin codicem ante annos
illa nunc prmsens subscriplio non carel falsitaie: ho- '400 pinxil, eadem ad marginem exscripsit, pr;emo-
mceusii aulem, non honiousii professioni subscribere nens ea in quibusdum exemptaribus haberi. Exstant
coacti sunt. Sed quam vere de Ursacio ei Vaiente in recenliore Carn. etTell. ad oram libri; at in al-
subodoralus sit, eos nou ex animo honiceusionsus- tero Carn. anle annos 9U0 scripto et Mich. etiain
cepisse, testis esl Germinius Fragmento xv, n. 3: in ipso lcxtii. His quarto se ptirgat Ililarius, osten-
Miror cmlem,inquil nominaliiii de Vnlenle, prwdic- ditque se uon adulaiionis vitio, sed charitate diciame
lum Valeitlemaul oblilum esse, aul cerle subdole dissi- Orienlales sanctissimos viros appellasse : quo scil.
nialare quodin prwteriiumgesiumsit, etc, f/ittindoFi- prodesset correclio, quam eis adbibilurus erat.
lium sintitemPutri per onmia esse tiiaiiunoslra sub- (g) In vetuslo codice Colb. et Germ. Noateus. An
scripsimus. Quippe istidtto, ul notal Socrates, lib. u, Paulum sie vocai Hilarius a Noeto, cujus haeresim
cap. 37 : Semper ad eorum partes iransibanl, qui plus quodam modo instaiiravit? Epiphanius enim tradit
posse viderentttr. har. LXV,n. 1, Paulum opinatum esse, filium Dei
(c) Ut poie qui anno 335 Tyrio conciliabulo inier- subsisletHiauihabere per sese nutlam, sed in Deo sub-
fucninl, et abhinc per 23 aunos innumeris prope con- sistere : id qttod Sabellio qttoqueplacuit, Novalo, et
veniibus, in quibus solenines erant depradictis vo- Noela.
cilms conlroversiae. (It) Argiiiiienlum a vocis novitate petitum Athana-
(d) Satis adverliini prudentes, hic indicari lilte- sius,Or. 11,pag.516et336,etEpiphanius,hocr. LXXIII,
 •55 SANCTI HILARII EPISCOPI 536
binc non calumnior. Malo enim aliqnid novum com- A huic sermoni noslio non irreligiosc inseremus.
memorasse, quam impie respnisse. Prselermissa ita- « Credimus in uniim Denni patrcm omnipotenlem,
quequocslionenovilatis,ncin his quidemresidctqiioes- omnium visibilium cl invisibilium factorem. Et in
tio, quoccommuni oinnium noslruinjudicio damnan- unum Doininum nostrum Jesum Christuin filiuni Dei,
tur. Quis enim san;c nientis terliam substanliam, nalum ex Palrc unigenitum, hoc osl, de substaniia
qnse et Patri et Filio coiiimunis sit, prsedicabit? Vel Palris, Deuni ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum
<[uissecundum Samosateum, in Christo renatus, et dc Deo vero, naium non faclifm, unius substantise
Filium confessus ac Patrein, quod Christus in se sibi cum Patre, (cl) quod graece dicunt homousion, pcr
el paler et lilius sit confitebitur ? Par itaque in con- quem omnia facta sunt quae in ccelo et in terra, qui
deninandis inipietatibtis baereiicorum nostra senien- propter nosiramsalutem descendit (e), incarnatus est,
lia est : et luinc homousii inielligentiam non modo ct homo 511 facius csi, et passus est, et resurrexit
respuit, sed et odil. 510 Atque ita non relinquiiur tcrtia die, el adscendit in ccelos, venlurus judicare
vitiosoeinteliigenlioeqiioestio,ubi in vitii damnaiione vivos et morluos. Et in Spiiilum sanctum. Eos au-
communisassensus cst. tem, qui dicunt, Erat quando non eral, ct ante quam
83. Quod pie a Nicmna synodo susceplum, non de- nasceretur non erat, et quod de non exstantibus lac-
beal improbari. — Dicturo auiem me tandem de ter- B (us est, vel ex alia substantia aut esseniia, dicentcs
tia quacstione, oro vos, ne ubi pax conscientiae est, convertibilem et demutabilem Deum : boj analhema-
ibi sit pugna suspicionum : neque quidquam me nisi lizat catliolica Ecclesia. >
ad unitatis profecliim proferre exislimctis. Inane Non hic sanctissima religiosorum virorum synodus
enim esl, calumniam verbi perlimescere, ubi res nescio quam priorem, quae in duos divisa sit, sub-
ipsa, cujus verbtim est, non habeal difficullatem. stantiam introducii, sed Filitun nattim de substantia
Displicet cuiquam in synodo Nicaenahomousion esse Palris. Numquid et nos negamus? aut quid aliud
susceptum 1 Hoc si cui displicct, placcat necesse est confitemur? Et post cacleras communis fidei exposi-
quod ab («) Ariis sit negatum. Negatum enim idcirco liones ail, <Natum non factum, unius subslanliac
est homousion, ne ex substantia Dei patris Deus fi- cum Palre, quod graece diciint bomousion. > Quoehic
lius nalus, sed secundum creaturas ex nihilo condi- vitiosae intelligentiae occasio esl? Natus esse de sub-
tus procdicarelur. Nihil noviim loqnimur, pluribus slantia Patris Filius, non faclus praedicatur : ue na-
edita litteris ipsa Ariorum perfidia sibi testis est. Si livitas divinitaiis, factura sil creationis. Idcirco au-
propter neganlium impietaiem pia lum fuit intelli- tem unius stibstanliw: non ut unus subsistat aut so-
gentia confitentum; qusero cur hodie convellalur, lus, sed ul ex substanli.i Dei naius non aliunde sub-
quod lum pie susceptum cst, quia impie negabatur? Q sislal , neque ut in aliqua dissidentis subslantiac
Si pie susceptum est : cur venit conslittuio pielaiis diversitate suhsistat. Aut numquid non baec fules
in crimen, quic impietatem pie pcr ea ipsa quibus nostra est, ut non aliunde subsistal, neque quod in-
(b) impiabatur exstinxii? dissimilis subsistat? Aul aliud hic testatur homou-
84. Nicmnwsynodi scopus. Symbolum Nicmnum.— sion, quam ut una afque indissimilis duum sit se-
Videamus igilur quid Nicaena synodus (c) sluduerit, cuudum naturac (f) progeniem essenlia, quia essen-
homousion, idesi, nnius substanlioe confitendo : non tia Filii non sit aliundc ? Qmc quia aliunde non est,
utique haeresim parturire, quae de homousii viliosa unius recle esse ambo credeutur cssentiac; quia sub-
opiniOne concipitur. Non, opinor, illud loquentur, siantiam nativitatis Filius non habeat nisi dc paleruac
quod unam anleriorem subslanliam Pater et Filius auetorilaie naturae.
in substantiam suam parliendo diviserinl. El ipsam 85. Homousionnum improbandum, quia vitiose so-
quidem religiose tum scriptam fidem, nunc quoquc leat inlelligi. — Sed forte c contrario dicetur, id-
n. 14 et 19, in ipsos hsereticos pariler relorquenl : V.GSSSLV, id est, iuipictalem agere, conficlum vide-
quippe qui palrem dixere ingenilum, Filiuiu vero ex lur. Porro illud impiabalur ad Samosalei haeresim
non enle, et non fuisse prius quam nascerelur, et alias relerri eominode queal: ul qua illc voce nude posita
voces excogitarnnt Scripluris prorsus incognitas. Ve- D impietatem suam enuntiabat, ea ipsa per alias supe-
rum, ut docetAihanasius, lib. deSynod. p.915,Hila- riores exposita Arii impietatem Nicaenasynodusex-
rio nostro hic suffragante, nihil id referl, si quis voces stinxerit. Nisi forte quis mallet bic alludi ad eam
in Scriptura non repertas usurpet, qttam diu pias sen- ralionem, qua vocem homousion adversus Ensebii
tenlias, comptectitur. Conlra limrelicustamctsi voces arguiias Nicaeacsuscepiam narrat Ambrosius, lib. iu
suas e sacris litleris usurpel, niliilominus suspeclus de.Fide c. 15, n. 125, quod minus probabile est.
animoque corrupius audiel a Spiritu, Quare lu enarras (c) In vulgalis, slaluerit. Verius mss. sluduerit :
justitias meas? cum non tam quaeralur an homousion siatutum sit,
(a) Excusi liic, quod ab Arianis esl negalum; et in- consilio.
Arianorum : dissentientibus mss. Sic et quiin quo
fra, apud
Phosbadiuni Arii, non Ariani nuncupanlur. Quomodo (d) Aliquol mss. utFragmento n, num. 27, quod
liicllilariiis, ita Alliunasiiis, lib. de Syn. p. 920, idem Grmcidicuul homousion.Haecautem verba non habet
vocabnlum homousion recleet ab Antiochena synodo cxemplar Corb. saeculo sexto cxaratum, quod hoc
conlra Samosateum rejectum, et a Nicaena contra Symbolum cum aliis anliquis monumentis continet.
Arianos susceptum probat ex scopo utriusque cou- (e) Addunt editi, de cwlis : quod neque liic in mss.
cilii. exstal, neque Fragmento n, netpje apud Lucilerum
(b) Sic mss. Editi vero, impiebalur. Vcrbo impiari lib. ile non parcendo, etc
Usus cst Platiius : quod quidenl ad instar grstci (f) Ila iiiss.» ubi in vulgalis, propaginem.
 557 LIBER DE SYNODIS, SEU DE FIDE ORIENTALIUM. 558
circo iniprobaii oporlere, quia vitiose intelligi soleal. A Pereaut quoque, si videtur (quod non ego dixerim,
IIoc si limcmiis, dcleamus in Aposlolo quod dictum sed responsionis nccessitas), omnia divina illa ct
cst ; Medialor Dei et hominumliotno CltrislusJesus sancla Evangelia salutis bumanae: ne sc invicem
(I Tim. II, 5); quia ad aucloritatombaeresissuaePho- contraria dictorum opinione compugnent: ne missu-
linus hoc utitur: et non legatur a nobis, quia ab rus DominusSpirilum sanctum ipse de Spirilu simcto
illo inalc intelligatur. Pereat quoque ad Philipponses natus legalur : (c) ne mortem gladio denuntiaturus
scripta epislola, aut igniaut spongia : ne in ea Mar- usuris, emi gladium passurus indicat (Matth. xxvi,
cion relegat: El habitu reperius ul homo (Philip. n, 52): ne ad inferos desccnsurus, in paradiso sit cum
7), phantasiiim corporis confitens csse, non corpus. lalrone (Lucm xxu, 56): ne poslremo apostoli repe-
Non exstet Evangeliuni Joannis : ne Sabellius discat: rianlur in crimine , qui baptizare in nomine Pa-
512 Ego el Paler unumsumus(Joan. x, 30).Neque tris et Filii et Spiriius sancti jussi (Malih. xxviu,
isii nunc crcaluroe proedicatorcs scriptum babeant: 19), tantum in Jesu nomine (d)baptizaverunl(Ac<.x,
Pater major me est (Joan. xiv, 28). Neque illi, qui 48). Yobis enim, Fratres, vocis dico, quijam non
dissimilem Patri Filium affirniarevolunl, legant: De lacte aliniini, sed firino cibo valelis (Hebr. v, 12) :
die autem et hora nenw sil, nequeAngeliin cwlis, ne- Numquid, quia isla sapienles mundi non intclligunt,
que Filius, nisi Pater solus (Marc. xiu, 52). Non sint B cl bis slulta suul, nos cum mundo sapientes erimus,
quoque libri Moysi : ne lenebrse Deo, qui innascibi- ul hoccstulta credanius? Et quia haec impiis cseca
lem lucem habilat, coscvsesint; quia in Genesi(i, 2) sunt, nos non lucebimus inlellecia veritate doc-
post noctem dies ccepta sit : ne anni («) Malhusalae triiise? Malesanctis rebus praejudicatur, si quia non
oetatemdiluvii excedant (Gen. v, 26), ct non tanltim sanctse a quibusdam liabeantur, esse non debent.
octo sint animoe reserviiloe (I Pel. in, 20) : ne Non ergo gloriemur cruee Christi, quia scandalum
clamorem Sodomoruin repleiis jam peccatis Deus mundo esl: neque in vivente Deo inortem pracdice-
atidiens, lamquam ignorans clamorein, dcscendat ut nius, ne ab impiis morluus Deus arguatur.
videat an plena sint cum clamore peccala, et repe- 86. An quia ab 80 episeopis rejecium. — Male in-
riatur Deus nescire quod scirel (Gen. xvm, 21): tclligitur hoinousion : quid ad nie bene inlelligen-
ne quisquam quoque sepelieniium sepulli (b) Moysi tem? Male homousion 513 W Saniosatenits con-
scial sepiilcrurii(Deut. xxxiv, G); ne perluec, ut hae- fessus est: sed numquid melius Arii negavcrunl?
retici pulant, diversa lex ipsa sibi hoslis sit. Et quia Ocloginta (f) episcopi olim respuerunl; sed treceuli
haccab his non inlelliguntur, non leganlur a nobis. et decem octo nuper receperunt. (g) Et mihi quidem

(a) De annis Mathiisalaelesle Augustino, lib. xv de C stitulus sit, quamvis dandus in iiominePatris el Filii
Civ. Dei c 15, olim fuil quwsliofitmosissima, iis ta- et Spiritus sancti.
nieii, ut idem docel lib. n de pecc. Orig. c. 23, an- (e) Alhanasius, lib. de Synod., p. 919, insinuare
numeranda, quaeignorari salva Cliristiana fide pos- velle videlur, Paulum Saniosateuuni non verbo ho-
sunl. Hancquoque Hieronyinus in Quaest.Hebr. dicit mousion hwresimsuam expressisse,sed cum declinarc
dispulationeomniumecclesiarumventilatam. Disputa- tentaret condemnationem, illud per sopliisma sic ob-
lio hinc nata cst, quod secuudum LXX interpretum jecisse : Si Clirislusnon ex homine Deus faclusesl;
editionem Malhusala 14 annos post diluvium vixisse igiiur consubstanlitilisesl Palri: el necessariosequitur
coinpiitarelur : atque adeo animae plus quam octo tres essesubslanlias,uiiamquidemquwprior sil ul prin-
fiiissenl reservalae. Secundum Hebraiam lamen, cui ceps, reliquas veroduas ex ea oriundas. Adeoque ille
noslra Yulgala consonai, nulla est difficulias : cuin non sincero aniino bouioiision confessus esl, qtiam-
i|iso diluvii anno deluncius reperialur. Ubi aulem vis aliud hic asserat noster Hilarius.Cujus tamensen-
codices dissenliunt, ei potius lingum credalur, inquit tenliam conlirmat legatorum Ancyranorum epistola
Augustinus, loco jam laudalodeCiv. Dei, uncleest in superius siiiinnalim relata, qua voccni bomousiona
aliain per interpreles facta translatio. Quainquam, ut Palribus Aniioch. ideo repudiatain esse lestautur :
idem ibid. subjicit, in quibusdamcodicibusgrmcistri- QuiaSamosaleusper httncuiitusessentiwnuncupalionem
bus, uno lalmo, el uno eliam Syro inler se conseulien- solitarium atque uniciim sibi esse Palrem el Filium
tibus iuveniusest Matliusalemsex annis anle dituvium prwdicabat. Et vero Atlianasius Antiocliensesyuodi
fuissedefunclus. contra Pauluin congregatac epislolam sibi hscc scri-
(b) Non negat llilarius, uli Scultelus loquitur, -* dambenti defuisse praemoneus, saiis indicat non exigen-
mortem Moysi contra ipsissima Scripiurac verba : a se esse accuratam rei narraiioiiein. Nihilo la-
sed eam itn in sacris liiteris expressam docet, ut men minus cum Hilariodefendit vocahulumhomou-
summam sub earum verbis difficultateni laterc indi- sion eademfide el ab Aniiochcno conciliorepudiatuiu
eet. Videsis quod ea de re annotaium estad num. 10, et a Nicaenoreceptum.
cap. 20 conim. in Matlh. (f) Septuaginta lantum memoranlur ab Alhanasio
lib. de Synod., p. 918 ct 919. Contra Basilius diac.
(c) Editi, tte mortem el gladium. Rectius mss. ne
mortem gladio, scil. usuris. aliique monaclii in libello quem in Ephesino concilio
obiuleruiii,ceniuin octoginia reeeuseiit t. iu Concil.
(d) Id est, baplizasse legunlur in Actis, quorum p. 425 ; scribit vero Eusebius, lib. vu, c 29, prope
proindc locutio concilianda est cum praccepto Do- innumerabiles in eain syuodum convcnisse.
mini, quo jussit baptizare in nomine Palris, etc. (g)Ita Liberius, apud Socratem, lib. iv, c 12, ad
Agnoscii Hilarius hoc aposlolis a Chrislo praeceplum: Orientales rescribens : Non fortuito casu, inquil, sed
aiqui procul abest, ul apostolos prsecepti Christi divino iitttu tot episcoporumnumerusadversusArii ve-
traiisgresson-s exislimet: superest itaque ut dubita- saniam congretjalusesl; quanlo scilicel numerobecilus
vorit saltem, an apostoli iu solo Christi nomiiie bap- Abrahamtot hostiummilliaper fidem profligavit. Qui-
lizaverint, quidquid adversus Bellarniinuiu reclamet bus consenliunt piologus Ambrosii in lih.i de Fide,
Scultettis. Baplismus in nomine Jesu dici poitiit, qui n. 5, et praefatio lib. i de Spiiitu sancto, qui Pas-
hoii ut prius Joannis, sed JesuClnMi auclorilale iu* 6lia$iodiacono vulgotribuilur, de quo si quidem in-
539 SANCTIIIILARII EPISCOPI 5i0
ipse ille numerus hic sancius est, in qno Abrabam A enini videri polest impie dici, ut quia neutrum scri-
viclor rcgum impiorinn (Gen. xiv, 14), ab eo qui plum reperiatur, aut neutrum confilendiim sii, ant
oeterni sacerdotii est forma, benedieitur. Illi conlra ulrumque.
haereticum improbaverunt: numquid et isti non ad- 88. Homousion quid inleltigat tlilarius. Adversus
versum haerelicum probavenmt? Gravis auclorilas est homousion scruputi levantur.— Ilomousion, sanctis-
veierum : imniquid et boruni levis sancliias est? Si sinii viri, inlclligo ex Deo Deum, non dissiinilis es-
contraria invicem senserunl, dcbenius quasi judices senlioe, non divisum, sed nalum, et ex innasciiilis
pfobafe meliora : si vero el probaudo et iuiprobando Deisubstantia (d) congenitam in Filio, secunduin si-
uuum (o) utruinqiie slatuerunt, quid bene constitula miliiudinem, uuigenilam naiivilaleni. Ita me nntca
convellimus? intplligenlem, non mediocriter ad id coiifirinavit lin-
87. An quod tacendum decrevit Osius, qui Nicccm mousion. Quid (idem meam in homoiision danmas,
inierfuit.—Sed fortediceiur niihi, Aliqui bodie ex bis, quam per(e) hoinoousiiprofessionem non potes oon
qui tiim synodo interfuerunt , tacendum (b) de lio- probare ? Damnas enim fidem ineam, vel potius
niousio esse decreverunt. Et ego invitus (c) licet tuam, cum damnas intelligenliain ejus in nnuiine-
respondebo dicenli : Numquid non el ipsi tacendum Sed male alius intelligit? Damnemusincommune vi-
de homceusio esse constituunl ? Oro vos, ne quis- B tiosainiiitelligcntiam,iionauferamusfideisecurilalom.
qiiam alius ex his praelerseneni Osium, et ipsumillnin Synodo (f) Samosatenre subscribenduin puias, ne
nimiiim sepulchri sui amantem, reperiatur, qui514 secundum Samosateui iuielligeiiiiam quisi|uain sibi
taceiidiim esse cxistimet de utroque. Et quo tandcm usurpet homousion? Subscribanius et Nic:coe515
in lantis haereticoriim furoribus recideinus, si dum synodo, ne homousion (g) improbent Ariani. Sed (li)
non utrumque recipimus, neutrum retineinus ? Non verendum est, ne secundum fidem non hninceusioii
cidil sermo, non gravabilur lector, si quacdam hic sis ait : Non desiderarunl patrium sepulcrum, quibus
monicnta affernmus, qiiibus duos libros de Spiritu reservabalurcwlestedomiciliitm.
sanclo ipsi falso adscriptos esseconfirinemus. (c) In haeeverba inanifesie cadit apologetiea illa
Obscrvaruiit jam nonnulli, libros illos in Valicano nota : Salis absolttle, Domine frater Lucifer. coguosci
nis. Fausto Rhegiensi altribui. Cui inscriptioni suf- pottiit, invilitm me Itoinwusiimentionem liabere : sed
frtigatur Gennadii aucloritas, duos libros de Spirilu quia tu siinilitttdineinFilii ad Palrem prwdicabus,de-
sancto inter Fiiusti opera recensentis : favet vero monsirntio ejnsante fuil exponendasineviiio. In ns.
pluriniuni mira illorum librorum cum caeteris Fau ti lainen Carntii. etaliis, ex quibus nunc prinium crui-
Operibusconsensio. Namque,veibigraiia, lib. i, c. 5, ttir, inserta est proxiuie pust h;ec vefsus supeiioris
objeclum contra Filii acternitatem eadem diluilur ra- verba : Sed forte diceiurmihi.
tione, qua in epistola Fansti xvi. Ilem lib. u, c. 1, (d) Par. post Lipsium, coingenitam: malect conira
non secus ac in prsedicta epislola , propugnatur p (idomcaelerorum libioriim. Repugnat quippe ul na-
Deuni soliim ineorporeum esse, non animam huma- liviias sit, et ingeniia. Non displicoret congenita.Na-
nam aut angolos. Plura suppeiuni hujusniodi argu- livitalem congenitam dicit Hilarius ; quia genita est
nienta ; sed res non est liujus loci. Nobis tanien iie simul atque exslitii innascibilis esscnlia. Addil se-
rniii ignoscai leclor, si euiu hinc plurimum adjuvnri cundtan similiitidinem; ne dcgener putetur.
posse nioneamiis, ad plcrarumque pseudo-Eusobii (e) In inss. homousii: quod non placol. llic ur-
Galiicani hinniliariim auciorem indagandum atipie gentur Orienialcs, quod honiceusionvel sincore p"0-
rcciigniiscenduni. Conferat enim priinuin horiim li- fiteantur, vel non ; si sincere, id intelligant hoc
liroriim proefationeiiicinn una pnrdicli Eusebii h;;- verbo, quod llilarius voee boiiioiision; ac proinde
milia de Symbolo, liiin lianc cuin alter.i de Symbolo (iainnaiiilo ac proscribendo hoinoiision, aut suain
pariier inscripta, ac deinde ulraiii(|ue cuin dtiabus ipsoriiio fidem damnare, aut certe homceiision non
de Nativitaie ac pletisque Ue Pascha, ileAscensione, sinocre profiteri convincaniur.
ele. : lantam porro in iis invcniet conseiisioiiein, ul (f) Veleres libri cum Bad., Sumosateno. Unus e
neque de pareiue ainplius dubiialurus sil. Pr;eierea inss. Cnlb. Samosathei. Tellerianus, Samosailteni.
qui Eusebianani homiliam in festo S. Triniiatis cuin Plures adversiis Pauliim coactas esse synodos imli-
cap. 9 el 12 prsedicii libri i de Spiritu sancto, ncc- cat Eusebius, lib. vn llisi. c 27, 20 et 50, sed nul-
iion cum lib. u, c 4, compararil, ulrumqiie opusad lius Samosatensemeniioueiu facit. Priinam nainque
cuindeni perlinere facili negolio deprchendel. ct poslrcmam aperic declarat cap. 27 et 29, Anlio-
(a) Sic cum Bad. mss. nisi quod in Remig. et i hi;oesse celehraiam. Et cuni dicat cap. 28, Finni-
Mich. ulerqne. At Er., Lips. et Par. ulrique. Utra.jiie liannm uni ex illis inlerfuisse, posirenne synodi An-
illa res, scil. Iiomousii probatio el improbatio, nna D tiochenseepistola narrat eiimdemjam aiiii;:i bis An-
est ob iiiiitatein fiuis, quo in unam Filiidivinitaiem liochiain convenissc
seleinitateiiique confirmandainconspirarunt. (3) Tellerianus codex, improperent Ariani. Tuin
(b) In inss. de homousion,ac postea de homwusion. CIIIIIduobus Carn. uno Remig. et Micli. subjiiil:
Facile qnisque ndvertii objectuin illud peii ex Osio, Numquid el hic de homausione legeiilem admotvii,
qui ciim Niesenaesynodo inierfnissel, i i coiivenui nonaliler osiendenssuscipi oporlerc , tttsi ad unitatem
Sirmiensi homousion lacendnm esse deerevit, aut snbstttntimreferrelur.Quibns verbis pergil Ililarius ali
cerle consensil. Quod subinde dicil Hilarius cum iniquis se suspicionibiis purgarc Miillemitsinitio :
sepulcri sui nimium amantem, Baronius ad an. 357, Numquid et Itic Itomwusioneleyentem,seu eligeniem.
n. 16, inlcipretatur cornorisstii"tmtiiin ctmantem.Sic Ex Miraeininrgine possel resiilui : Numquid cl liic,
tamen hoc videlur potins intelligendum, ut morli ne lioinausion negitgentersuscipiutur, non admonui.
proximus in exsilio vitain finire, et nalalinm sepnl- Non hoc solum liliro, sed et lib. vn de Trinii. ea uli-
cro carere uieiuerii. Quod apertius Marcellinnsac tnr eaulela, ut similitudinein proedicaiis,eam niiin.
Faiistinus in libello eloquuntiir his vorbis : Osins 26 cum ' sequalitale jungat, et num. 57 ac 39 cum
meluensne senex et dives exsiliitm proscriptioncinve unitatc
paleretur, dal manus impietali. Sensum nostriiin con- (h) Himclociim in editis diversimode fcedatum, el
lirmat Ambrosius, epist. LXXXII ad Vorcellenses n.C9, in aliquoi inss. uiuliliim, resarcimus ope vctustioris
ubi dc sanclis Eusebio et Dionysio iii cxsilium pul- cxeniplaiisCrjlb,, Germ., Corb., unius Carn., etc.
5it LIBER DE SYNODIS, SMJ DE FIDE ORIENTALIUM. 542
significare vidcalur bomousion? Decernalur nihil dif- d^ diversum sit in sapore. Simile iiuro quidquam non
fcrre, unius et similis (a) esse substantiae. Sed ho- potest esse, uisi auruin : simile lacti, uisi stii gcne.
mousion polest male intelligi ? Constituatur qualiter ris sil, esse non poterit. Fefellit me frequenter color
bene possit intelligi. (b) Unum atque idein pie sapi- vini: et lamen (e) gustatu, alterius generis liquo-
nius, rogo ul unum atque idem quod sapimus, pium rem recognovi. Vidi carnes carnibus siinilcs : sed
inter nos esse velimtis. Date veniam, Fraires, quam postea mihi nalurae (f) dissimilitudinem sapor pro-
frequenter poposci : Ariani nou esiis : cur negando didil. Has enim siniilitudines, quocnon ex unitate
hoinousion censemini Ariani ? naturae sint, (g) metuo.
89. Hontwusion non carel offendiculo. Similitudo 90. Ancyrmfides quibusdam tacitis Sirmium delala.
vera.— Sed dicis : Movet me cum scandalo homoeu- —Vereor enim, Fiatres, Orientis haereses in.tem-
sii ambiguilas. Ilerum audi, oro, sine scandalo : et pora singula pullulantes : et (h) quid vereri nie di-
nie movet homceusii nudilas. (c) Multa saepefallunt, cam , jam et legi. Nibil quidem (i) in his, quaevos,
quse similia sunt. Tinieo aurum bracleoe, quia me de Orienlalium quorumdain assensu, susceplse lega-
fallere possit inlerius : et lamen auro simile est tionis ministri subscribendiiSirmiuin dctulistis, niliil
qtiod videtur.Timeolactis similitudinem, ne oblatum suspicionis relicluni est : sed habueriint ab exOrdio
niihi lac, non lac ovium sit: quia ei simile videaliir a non nihilum offensionis, quae credo vos, sanclissimi
el bubulum. Ut lac ovium lacti oviuin siinile sit, non viri Basili et (j) Euslathi el Eleusi, ne quid scan-
potest similc esse, nisi ovis sit. Similitudo vera in dali (k) afferrclur, abolenda lacuisse. Quse si recle
veritale naiurseesl. Veritas autem in uiroquc natura: scripta suni, taceri non debueriint. Si aiilem quia non
(d) non negatur homousion. Haecesteiiim secundum recle scripta sunt (/) nunc tacentur, cavendum est ne
essentiam similitudo, si massa masssc 516 consinii- aliquando dicantur. (m) Parcens cnini adlme de his
lis non fallat in bractea, si lac quod concolor est, non nihil dico : tamen mecum recogiioseilis, 517 (luoc'

(a) Bad. essenliw el subslantiw. Quidam mss., es- esse jam non semel enarravit. Deinde quod asserit
senlimsubstanliw,alii, essentiamsubslanlim,alii, esseti- facluni de Orieiiialiumqitorumdam assensu , non ita
tiwsubsiantium. Retinendum cum Carn., uno Colb. et videlur inleliigendum, ulOrientales quidam censue-
altero Sorbnn., essesubsiantiw. rint duodecim lantum synodi definiliones, cscleris
(b) In vulgatis, unum alque ittem sapimus, pium suppressis , Sirmium esse delerendas ; hanc eniin
inter nos, etc Inlegrior visa est lectio antiqui codicis suppressionein solis Basilio, Euslalhio et Eieusio ,
Carnui.,cui favenl et caeteri, maximeColb.et Germ., et id quidem ex eonjectura, infra adscribit : sed ut
in quibus cxstat : Vnum atqtte idem pie sapiinus; rogo tota synodus Ancyrana siatuerit placita sua Sirniium
vt uiium atqtie idem quod sapimus inler nos esse ve- delerenda, el ab iis subscribenda esse, qui contraria
limus. D luebantiir. Ideo autem baec synodus quorumdam di-
(c) Et hic subnectiliir in mss. soepenominalis: citur, quia neque Oiienlales oinnes, neque admodum
Anne qttisquamme cxislimare poleril homwusionvelle frcquentes in eain convenerant.
suscipere, de quo isla tructavi? quod cuni apologelicis (j) In mss. Colb. et Gefm., Ettstachi. In Carn.,
accensendum. Corb. el aliis quibusdam, F.uslasi. Pessime atilem
(d) Sic inaguo consensu mss., id esl: cum vcriias Er., etPar., Basilii et EutlalhiietElettsii
in
naliirse utroque esl, utrumquc illud non apud Lips.
negatur in secundo casu, ctim oralio exigat quintum. Hic
homousion. At edili, non negatur Itqmwusios.Porro quippe Hilarius senuoiieiii liabei ad Basilium, Eusta-
in eo, quod subsequitur, probatio habclur superio- lliium et Elousiiiin, ut qui inler Orienlnles Ancyiiu
ris propositionis, Similitudo vera; non proximse hu - congregatores emiuebiiiit* et inde ad Iniparalorem
jus, tieiifosaulem. legati fuerant.
(e) Lips. et Par., guslu. Carnut. ms., guslato alle-
rius cjeneristiquore:male. Nam hoc ipsum, quod vinuin (k) AntiquiOf ms. Colb. cum Germ. fiiventibus
videbatur ,vinumnonesse gustatu dicitse recognovisse. aliis, offerretur.
(f) Mss. Tell., Mich. et Cam. sinii7i'(udtiiein sapor (I) Ediii, adltuc tacentur : emendanlur ex mss.
prodidil. Magis placet dissimililudinem. Tum iidem (tn) Verbum dicantur in ms. Remig. excipil addi-
inss. ciun alteroCam. et Remig, subjunguni : Num- tamentuin, quod in Carn. et Mich. superiori senten-
qttid el hic simititudinis negligensfui? verba ad Apo- li:u, Si aulem quia non recle scripta sunl, elc , mi-
logiam pertinentia, quae in sequentem scntentiam nus aple praeligitur ; babetur vero ad orain alierius
aplius cadutil. r>Carn. et Tell. : Ante exisiimorsuspicionemab liisadi-
(g) Lipsius, non metuo, particula negante de suo mere, vel ea luudare quibusparco ? Parcere enim , el
prave addila, sine qua superius jam legerat; Timeo cum dilalionead Itoc(nis. Mich.ab Itoc) parcere, niltil
aurum braclem; neque tamen in posterioribus edit. improbi est et remissi.
casligatus fuit. An hic similein subslcintiamaliud palior esse nisi
(h) Sic niss. Editi vero, et quid verearedicam. Jam unctm?quwsi non unasit anlea confitenda,jam poslea
el legi. Milii quidem.Jam legit superins, quod bicdi- impie sil similis prwdicanda. Quo respouso apposile
citse vereri. Tinie.t quippe ne non sincera sit Orien- oslendit llilarius, se ab Orienfalibus suspicionem nou
talium fides ; quia Ancyrae dainnarunt homousion. aditnere. Nam qui tiinel ac cavet, ne quod laoitinn
Hoc aulem iilis jam num. 81 exprobravit in liunc esf, aliquando dicaiur , non est sine suspicione.
modum : Quid fidem meum in homousion dam- Longe iiiinus laudal, qui parcendum putat. Non par-
nas, etc cit aulcm nisi cum dilatione, qui niox tandem ani-
(i) Puta in duodecim definitionibus traciatns hu- mum suum aperit in hunc modum : Dale venictm,fra.
jusce inilio relalis el expositis : quas solas Sirmium tres, dolori meo: impium esl quod audelis. Qiiem in
fuisse delalas declarat secundum Apologiaerespon- locum melitis rejicerelur secunda pars supcrioris
sum, relatum supra n. 15, post primam Ancyranse responsi, ab his scil. verbis, An liic similem, etc.
synodi definitiotiem. Delatas eas fuisse ut subscri- Ubi de Oncnlaliiini prngressu noti ila grlulalur quin
berentur, nuiic primuin disertis verbis significai 11i— qiiasdam in eis impietalis quisquili's advcrtat, t!e
larius, sed aliipuosul iis subsciiberenl Sirmii coactos quibus sibi doienduin sit.
 543 SANCTIHILAItll EPISCOPi 544
non ila omnis (a) conscripla apud Ancyram fides se A qui rem eo deducimus, ut quia episcopi non fuerunt,
liabebat. Non famsc fabulam loquor: litterarum (i- nos quoque (c) nec coeperimtis? Ordinati enim ab his
dem teneo, non a laicis sumptam, sed ab episcopis suinus, et eorum sumiis successores. Reuunljemus
dalam. episcopatui, (d) quia olficium ejus ab analbemale
^91. Ad homousion suscipiendum adliortatio. Nicw- siimpserimus. Date veniam , Fralres, dolori meo :
nam fidem non nisi exulaturus audivit.— Oro vos, impium est (e) quod audetis. Non patior hanc vo-
Fratres, adimite suspicionem, excludite occasio- cem , ul in analheinale sil homousion secundum re-
nein(i). Ul probari possit homoausion, non impro- ligiosam intelligeniiam confilens. Nomen nihil habet
bemus hoinousion. Cogitemus tot sacerdotes sauctos criminis, quod sensum non perlurbat religionis.
et quiescenles : quid de nobis Dominus judicabil, si 518 (7) llomoeusioiinescio, nec inlelligo, nisi lan-
nunc anathematizanlur a nobis? Quid de nobis erit, tum (g) ab similis esseniia; confessione. Testor Deum
(a) In vulgatis, scripta... se habeal: el mox apud alias L, nunc CLXXXV, n. 47 : Hoc, inquit, ab initio
Bad. ct Mir., tton a lectoribus sumptam, pro non a servavit Africana callwlica, ex episcoporumsentenlia
laicis sumptam. Hic significat Hilarius, non ita An- qui in Ecclesia Romana inter Cwciliunumel partem
cyrse conscriptam esse fidem, qualis Sirmii edita Donati jiidicaverunl, damttaloque uno quodum Do-
est; seque hoc non rumore vulgi, sed ex ipsismel T»nato... cwleros correclos, eticitnsiexlra Ecclesiam or-
synodi litleris didicisse; easque lilteras non laico- dinati essenl,-in suis Itonoribus suscipiendosesse cen-
rum , sed cpiscoporum nomine editas ac subscriptas suerunl. Ita etiam intelligi poiest ac debet nostcr Hi-
esse. Quod videtur dixisse, quia in concilio Medio- larius , ul nimirum qui episcopatus officium ab ana-
lan. an. 555, quamdam fidei formulam emiserant llieniale sumpserint, disciplinserigore a nulla synodo
Constaniii nomine, ul si eam cxhorrerent catholici, eis relaxato, episcopi non sint, seu non censeantur
haberent unde se cxcusarent, uti jam observatum esse; ea videlicet ratione, qua episcopos, quamvis
est n. 78. Illas autem litteras cxhibet Epiphauius legitime ordinatos, eos non esse deelarat, qui in ana-
haer LXXIII, n. 2, qui tamen epistolam de homoutii lliemate sunt consliluli. Valel quippe Augustini ratio,
el homwusiiexpositionesuperius n. 81, summatim re- lib. n contra epistolain Parmeniani c. 15 : In ipsa
latam nec ipse nobis transmisit, nec uilus alius. prwcisioneviliuin, non in sitcramentis: qumubicumfjue
(b) Supple, male de vobis sentiendi. sunl ipsa , vera sunt. Quocirca Hieronymus, Dial.
(c) Mir., Lips. et Par., nec ceperimus. Meliusalii contra Luciferianos morem defendens Ecclesise, quae
libri, nec cmperimus,supple esse. Postea onines mss. ab Arianis venientes episcopos recipiebat, ad objec-
uno excepto , sumus successio, non snccessores.Ar- luni quod Spiriiuin sanetum praestare non valeant
gumento eodem Arianos urget Athanasius, lib. de sic respondet: Si Arianus Spirilum non polest dare,
Synod. pag. 882. Quo, inquil, jure ipsi episcopiesse ne baptizare quidem polesl; quia Ecclesiw baplisma
poterunt, si ab episcopis, quos ipsi criminantur, con- sine Spiriiu sancto nultum esl. Ullro lamen concedit
siilttti sunt. Sententise hnjus rationem sic reddit So- Augiislinus, epist. CLXXXV,. n. 47, foris ab unitate
crates lib. n, cap. 40 : Quonam modo eorum (Nicoe- corporis Cbrisii Spiritum sanctum haberi non posse.
iioriim Palrum) ordinationem tamquam probamac le- G Neque hic expendimus quo sensti Hieronymus eum
giiimam susceperunt, quorum fidem velul falsum ac ab Ariano dari non posse inlicielur: hoc enim potest
reprobam rejecerunt? Nam si illi non habueriint Spi- etiam vere dici, sed altorius est quacstinnis.
ritum sanclum, qui per ordinalionem infundilur, sa- (d) Quia scil., ut loquitur Iiinocenlius I, episl. ad
cerdtilium non acceperunl.Quomodo enim acceperunt Macedones c 3 , Romanaelex est Ecclesiwvenienlibus
ab iis, qui non habebant quod darent? Hinc apud ab hmrelicis, per manus imposilionem, laicam lanlum
Thedoreluni lib. iv hisl. eccl. c 23 , Moysesa Lu-- tribuere cominunionem,etc
cio Ariano patriarcha Alexandrino cpiscopaleni or- (e) Bad. el Er. cum aliquol recentioribus mss. qttod
dinaiionem rccipere vehemeiiter recusavit bis verbis: audiiis : male. Deinde soli editi, non paiiar. Hic tan-
Absit ut ego manu iua ordiner : te enim invocanlenon dem declaral ililarius, quod hactentis dissimulavit,
supervenil gratia Spirittts sancti. Huc accedit quod ullimiiin viilelicet Ancyranacsynodi deeretum : quod
Innoccntius 1, epist. ad Macodones cap. 3, liabet: cum reliqua epislola apud Epiphanium hser. LXXIH
Asseriiur cum, qui Itonoremamisit, honoremdare nou habetiir, et nuin. 11, refertur his verbis : Ei'TI-
posse; nec illum aliquid accepisse, quia nihil in danle s^ovniu y.v.lovo-iu\ijo>v TCIV liUTSpuTtuTipuTOVXtou,
erat, quod ille possetaccipere. Acquiescimus,el verum bp.oovo-tov Se ri TUVTOOVOIOV\iyoi TOVTI6VTS> UuTPt,v.vu-
est. Cerlequia qttod non habuit, dare non potttil; dam- 6ep.ulo-rw.Si quis Palrem potestale simulet substantia
nationem utique, quam habuit, per manus impositio- Fitii patrem asserens, consubstanlialemvel ejusdem
nem dedil: el qui particepsfaclus est damnalo, otto- cum Patre substantimFilium esse dical, anathema sit.
modo debeat honoremaccipere, invenirenon possum. (f) Carnutensis codex, uuus Culb. et aller Sor-
Ob haecaliaque Patrum verba , maxime ex Ebbonis r. bon., homousion nescio, etc, quam lectionem ullro
Remensis occasione, disputatum est an valida esset praeferremus, si sinerent prima subsequentis notae
episcopi consecratio ab iis facta, qui anathemate apologeticaeverba.
damnati eranl. Veriiin cx verbis Innocenlii liquet, (q) Ita cum tribus pracdictis mss. alii duo. At Er.
eum non lam ncgasse collalam ordinationem, quam et Lips. et Par., similis essenliw confessionem.Bad.
ordinis honorem, et ipsius exercendi potestatem : cum pluribus niss., absimilisessenliw confessionem.
quia, inquit, noslrwlexesl Ecclesim,necexhis aliquem Loco absimilis, non displicerel ob similis, vel cum
in clericatus honorem vel exiyuum subrogare. llnde ms. German. ab antiqua manu secunda, ad similis.
quod Anisius siatuerat, ut a Bonosoordinaii recipe- Post haecverba sequitur in niss. ssepe jam laudatis
renlur, quamvis conlra prisfinum morem , tamen postrema iiaeeApologiaepars : Numquidvicleor,quocl
pro ulilitale Ecclesiacrite sancitum esse non negat. nescivi, probare poluisse? Non ulique. Sed quia fides
Fatelur etiam, Novatianisa Nicaenasynodo indultum catlwlica non debeat nisi pcr unitatem similitudinem
esse, ut ad Ecelesiam rcdeunles in Clero permane- credere; ul simililudinemtanlum ad excludendamunio-
reiit: hoc cseteris ita negatum esse propugnans, ut nem commemorel, non aci discidium unitniis : idcirco
el poluisse concedi, et quod negatum fuerit, ex di- me dixi, cum tiominahomousilatque Iwmmiisiinescis-
sciplinse consueludine, non autem qtiod irriia existi- sem ( mendose in mox mss. uno recentiore Carn. ex-
ma^etur haereticorum ordinatio, faclum esse satis ceplo, nescissent.ei recepissent),tamen per unila-
indieet. Sed et RomanaeEcclesise quale ea de re ju- lem siinilitudinemrecepisse. Hoc ipsum statim sequens
«liciiimfuerit, loitiplex lcslis csl Aiigiisiirtus,epist. svnleiiiiaabsolmt; Tesior Detiincmli, etc
545 APOLOGETICAAD REPREHENSORESLIBRl DE SYNODISRESPONSA. 54G _
cocli atque tcrrac, me cum neutrum audissem , scin-. A 92. Egressus sum, Fratres charissimi, liumanae^ ',
pcr lanicn utrumque sensissc, quod (a) per homoti- conscientiae pudorcui : ct humilitaiis meae imme-
sion homocusion oportcret intelligi : id est, nihil mor , de tantis ac lam recondilis rebus, el ad usque
simile sibi secundum naturam esse posse , nisi quod hanc aelatem nostram intentatis ac tacitis amore ves-
esset ex eadem natura. Regeneralus pridem, ct in tri coactus hacc scripsi, et quac ipse credebam lo-
episcopatu aliquantisper manens, (idem Nicacnam culus sum : conscius mibi, boc me Ecclesiaemililicc
numquam nisi exsulalurus audivi: sed mihi bomousii meae stipendium debere, (c) ul per has litleras,
et homceusii intelligentiam Evangelia et Aposloli in- cpiscopatus mei in Chrislo vocem , secundum doc-
timaverunt. Pium esl quod volumus. Nc damnemus trinas evangelicas, deslinarem. Yeslrum 520 csl
palres, ne animemus hoereiicos: ne dum hceresim in commune traclare ac providere atque agere, ut
apellimus, hscresim nutriamus. Interpretali patres quod usque nunc inviolabili fidc manetis, rcligiosa
noslri sunt post synodum Nicacnam homousii pro- conscienlia conservelis, ct teneatis quod tenetis. Me-
prietalem (6) religiose, exstant libri, manet con- menlote exsilii mei in orationibus sanctis : a quo
scieniia : si quid ad inlerpretationem addendum est, me, post expositionem bujus fidei, nescio an lam
communiler consulanius. Potest inter nos oplimus jucundum est ad vos (d) in Domino Jesu Chrislo
fidei statiis condi : ut nec ca quac bene sunt consii- B reverli, quam securum est mori. Deus et Dominus
tuta 519 vcxentur, et quac male sunt intellecta re- iiostcr incontaminalosvos et illocsosin diem revela-
secenlur. tionis rescrvet opio, Fralres charissimi. (e)
(a) In vulgaiis, per liontoiusionhomousion.Cum (c) Editi, el pro itt; et mox, deslinare pro desli-
verbis Hilarii modo allatis, se per uitilatemsimilitu- narem: corriguntur ex mss. Praeferre tamen licct
dinem recepisse,magis consonat lectio mss. cum Colb. et Germ. debcre per l/ctslitteras... desli-
(b) In excusis, rcligiosiexlani libri. At in mss., re- nare.
tigiose: quod referlur ad verbum interprelaii sunl, et (d) Er., Mir., Lips. et Par., in domum Christi
illuslratur his verbis n. 27 libri conira Consiant. : reverti, Bad. et omnibus mss. reniteniibus.
Exslant cnim lillerw, quibus id , quod lu crimiiiosiim (e) In rccentioribus mss. sic absolvilur hic liber :
putas, pie litiicesse susceplumdocelur. Porro etiam- Homousiongrwcumesi. Inlerpreiatio Itomonsion,vnitts
num apud Soeralem lib. i, sub finem cap. 8, exstant substanliw: et Itomwusioninterprelalur similissubslan-
Eusebii Paniphili lilierae, quibus hanc voccm sibi pie liw; sed per homousion oportel inlelligi: quae slu-
ac rcligiose expositam sc suscepisse scribit. diosi alicujus poiius nota videtur, quam auctoris.

521522
gANGTI HILARII

APOLOGETICA AD REPREHENSORES

LIBRI DE SYNODIS RESPONSA W.

I. In hwc num. 5: Et licet non sinc aliqtto aurium C
scandalo.... resiiterint OrienlalesAnommis.
Si diligenter senleniia hacc expensa cssel, forte
totius traclalus mei ralio non fuisscl suspiciosa. Non
cniin (g) lacui esse illic, quod non nisi cum scandalo
csscl audiendum.
II. Inilio num. 13 , post recitationem piimi rtecreti
Ancyranwsynocli.
Expositiones omnes (Anci/iYtniE synodi, qum lioc
libro describuntur), si quid habent criminis, inlra se
habcnl; caelerum non habere in publica facie existi-
mantur. Sed quia scirem ea sola Sirmium esse delata
( /. cas solas delalas).
III. Respicitisla num. 77 : Exposila similis substan-
liac, quac homceusion appellalur, fideli ac pia D
intelligentia.
Non puto quemquam admonendum, in boc loco ut
expendat, quare dixerim SIMILIS SUBSTANTLE
(f) Primum lypis mandala in ed.Veronensi.quam
recudimtis.
(g) Iloc ita evidentcr poslulat sensus, ut procferen-
PIAM INTELLIGENTIAM, nisi quia intelligerem et
impiam : et idcirco similem, non solum ocqualem,
sed etiam eamdem dixisse. ul ncque siinilitudineiii,
qtiam lu, frater Lucifer, praedicarivolueras, impro-
barem ; et lamen solam piam csse simililudinis in-
teiligentiam admonerem, quae unitatem subsianli;c
proedicaret.
IV. In mss. cum superiori uno tenore continualumper-
tinel ad hoc num. 78: 0 sludiosi tandem apostolicse
atque evangelicocdoctrinae viri.... quanlam spem
revocandaeverocfideialtulislis ?
In eo vero, quod laudans eos in invidiam deducor
a quibusdam; parum intellectus sum. Non enim eos
veram fidem , sed SPEM REVOCAND^EVER^E FI-
DEI atlulisse dixi: ut sicut illi auditi sunt, ita et nos
ex hoc conlra Valenlem et Ursaciuin possemus au-
diri, et (A) coaptandus ad eos allocutionis scrmo
blandus nihil .aliud, quam procacium conviciorum
effugeret fceditatem ; cum amarius alque eliam pro-
dumduxerimus, quamvis exslet in mss. lacuissemillic.
(h) Ita ms. Mich. At Carn. et Tell. coapta ea deus.
Forte, quo aptw ad eos, vel cwptusad eos.
 St? SANCTI HILARII EPISCOPI Kis
brosius in cottsequentibus (prmsertimnum. 91), oc-• A IX. Iluic affine,adducilur post allcila exemplaeorum
culta expositionum esseni scandala prodiiurus. quw externa siinililudinefallunl.
V. Aptalttr hisnum. 80: Oro autem vos, sanctissimi Numquid el bic similitudinis negligens fui ?
viri, ul cum bona venia sollicitudines meas susli- 523 524 X. ConvenitItis num. 90 : Parcens cnim
melis. adhuc de his nihil dico, quw Ancyrmcum scandalo
Pro priidentia vestra expendile, quid sil a sanctis- decrela sunl.
simis viris poscere, ut ciim bona venia audianl di- Aiuie existinior suspicionem ab his adimere , vel
cenlem; et an ejusdem sil adulari, et objurgare. ea laudare quibus parco? Parcere enim, et cum di-
Hoc ideo ita diclum est, (a) quia quac ad praesens ta- latione ad hoc parcere, nibil improbi est et remissi.
cita ab his (Legatis Sirmium missis) fuissenf, erani
XI. In mss. decimocontinualumcadil in illu n. 91 : Ut
prodilurus (num. 90 et 91); non lamen in his, quae
probari possit homceusion, non improbemus ho-
possent lamquam excusabilia defeiidi, viderer calum- inousion ; ilem et in isla ejusdemnumcri : Impiuin
niari.
est quod audclis, etc.
VI. Atiinet ad hwc num. 87: Et ego invitus licet,
An bic simileni subsianliam aliud patior esse nisi
respondebo, elc. unam? quae si non una sit antea confitenda, jam
Salis absolute , Domine frater Lucifer, cognosci g
poslea impie sit similis pracdicanda.
potuit, invitiim me honiccusii mentionem habere. Sed
qnia lu siinilitudineiii Filii ad Patrem prsedicabas , XII. Subjicitur post Itmcnum. 91 : Homoeusionnescio
dcnionslratio ejus a me fuit exponenda sine viiio. nec intelligo, nisi tantuni ab similis essentiaecon-
VII. His subneclilur nuiii. 88 : (b) Synodo Sainosa- fessione, elc.
tensesubscribenduin putas.. Subscribaniuset Niea;ae Numquid videor quod nescivi probare potuissc
synodo. (accipiendo homwusionpro sitnilitudine non subslan-
Numquid et hic (c) de homceusionc legentem , ad- tiali)? Non utique. Sed quia fides catholica non de-
msnui, non aliter osteudens suscipi opoitere, nisi ad beat nisi per uniiatem simililudincm credere; ut si-
iinitatem suhstanlise referretnr ? mililudiiiem lanium ad excludendam unionem coni-
menioret, non ad discidium uniiatis : idcirco ma
VJH. Reprehensorumoculis exponit hoc num. 89 : Et
me movet (cum scandalo) homceusii nuditas, etc, dixi, cum noinina homousii atque homceusii nescis-
Anne quisquani me existimare poterit homosusion sem , lamen per unitatem simiiitudincm recepissc.
vclle suscipere, de quo ista tractavi ? Iloc ipsum statim scquens scntenlia absolvit.

(o) Parlicula ui videtur hie deesse. C (c) Ex Erasmi etMiraei margine, ubi hoeeapologc-
{b) Aplius subjungcretur illis ejusdem numeri ver- lica nola jacet, restiiui polest, ne Iwmmusionnegligen-
bis, Decernatur niliil differre, nnius et timilis essesub- lcr suscipialur, non admonui.
siantiw.

ADMONITIO
IN EPISTOLAM SEQUENTEM ET SUBJDNCTUM EI HYMNUM.

Hanc epislolam nngnmenlum bominis oiiose indo-
cli vocat Erasmns, Gillotiusscribil a Fortunato sibivi-
deri conftciam; idque eum verissime scripsisseSculle-
tus, pag. 521, asseverat. At Forlunaio ipsi, qui illiiisse
non auclorem, sed lesiem facit, fidemnon delrectandam
merito censenl aquiores rerum mslimatores. Non enim
crcdunt, sanctum PiciavensisecclesimPrmsuiemmeitli-
tum, cum cam propria Hilarii manu subscriptam«tto
wtate Pictavis pro munere eomervalam esse lestatus "
esl. Longe minus verituii consentaneumest, iti cum ge-
tmiiwni Hilarii epistolam pra manibus kaberet, ea
suppressa adulterinam supposuerit. Si quid autem in
sumtna, quam ex ea exprimit, paulo aliier enunliat
quam in ilia continetur; eo ipso pulam facit, illam a
se cusamnon fuisse. N.iMlporro in eandveriunt pio ac
prticlenleindignumparente,quivarissimam filiam simul
et pnellamtenerrimam verbisad ipsiuscaplum accommo-
dalis a vanis smculi pompisac deliciis avocat, ut eam
cmtcsti sponso bonisque metioribus prmpmel. Citmau-
tcm sermonis obscurilates el wnigmaia ad ,excitandas
ingenii vires valdeidoneasinl: non iniprudenler iis uti-
tur sollicitus pater, mullisjam annis a patria domo re-
molus, ut ex respottsisfilim incjeiiiiimac siudium illius
experiatur. Jam enitn triennio saiiem Abramnon vide-
rat, cum hanc ei episiolamscripsil. ln ea liymnumma-
lutinum pariterque scrotinum ipsi se mitiere memoral.
Excidit seroiinus: sed malulinumuna cum epistola ad
calcein geslorum Hitarii a Fortunato scriptorum in
quam plurimis mss. reperire est. Vtrumque iliud opus
in anliquis Hiiarii edilionibus libro de Synodis non
male subjungitur. Nam ut lilteras Abrm<cum Galtorum
iitleris ab eo acceplas fuisse, iia el illius rescriplum
cum libro de Synodis missumessevcri simillimum est.
5i-9 EPISTOLA AD ABRAM FILIAM SUAM. B50

585526
SANGTI HILARII

EPISTOLA AD ABRAM FILIAM SUAM.

FINEM
(CIRCA AKNI558 MISSA.)

Dileclissima; iiliae (a) Abrse Hilarius in Domino A A,vidi, filia, vidi quod eloqui non possum. Numquid
salutem. non sericum secundum subiiliiatem ejus (e) sparlum
1. Abra patris absentiam dolet. •— Accepi lilteras erat? Nuinquid candori ejus nives comparatae non
luas, in quibus intelligo desiderantem te mei esse : nigrescebanl? Numquid aurum juxla fulgorem ejus
ct certum (Mss. certe) ita habeo. Sentio enim quan- non lividatur ? Ipsa enim multicolor, et niliil prorsus
lum praesentia horum qui anianlur optabilis sit. Et comparatumei polerat osquari. Post quam vidi niar-
quia gravcm libi esse absenliam meam scirem, ne me garitam : qua visa slaliin concidi. Non euim potue-
lortc impiuin esse erga lc cxistimares, qui tam diu riint oculi mei susiinere lanlum ejus colorem. Nam
a le abesseni : excusare tibi ct profeclionem meam neccceli, nec Iucis, nec maris, nec terroespecies pul-
el moras volui, ut inlelligeres me nou iinpie tibi, critudini ejus poterat comparari.
sed utiliier deesse. Namque cum te, filia, ut uui- i. Vlriusque commodael doles. — Et cum prostra-
ciiin. ita, quantum a me est, et unaniinem babeam; lus jacerem, ait mihi quidam de assistentibus, Video
vellein le pulcherrimam omnium et sanissimain le solliciium el bonum patrem esse, et banc vestem
vivere. atque banc margariiain ad filiam tuam desiderare :
2. Ililarius abesl, ut vesleinel margarilam preliosam scd ut magis desideres, oslendo tibi quid adliuc haec
/ilitt: conquirat. — Nuntiaium ergo mibi est, esse B '. vestis atque margarita boni babeat. Veslis bocc
quemdam juvenem, habentem margarilam et vestem nuinquam tineis comedilur, non usu atteritur, non
iiiicstimabilis pretii : quam si quis ab eo posset me- sorde inlicitur, non vi scinditur, non damno amitii-
ivri, super humanas divitias et salulem el dives et tur : sed semper lalis qualis est permancl. Margaritae
salvus fieret. Ad hunc (b) his auditis profectus sum : vero hacc virtus est, ut si quis eam induerit, non
iislquem cum per multas et longas et dilficiles vias iigrotet, non senescat, non moriatur. Nihil omnino
veuissem, videns eum staiim procidi. Adesl enim ,iu se habet, quod sit (() noxium corpori : sed uienti
liiin pulcher juvenis, iit anle conspecluni ejus nemo ea nihil accidit, quod aut mortem afferat, aul oetatem
audeat consistere. Qui ubi ine proi.idisse vidit, inler- deuiutet, ant impedial sanitatem. Quod ubi
audiv^
r. g iri me jussit quid vellem, et quid rogarem : et filia, exanimari magis desiderio
margaritajjg^^lis'-
cgo respondi, audisseme de vestesua et margarita, islius ccepi : et sicut proslratus jacebam, rodMcienTtv
ctob id venisse ; et si eam niihi dignarelur pracstare, fletu et intenia oratione juvenem precarO|epi, clL-r
csse mihi filiam quam vehemcnter diligerem, cui cens : Domine sancte, misererc preci me^lel mise-
hanc vesteni atque margaritam quaererem. Et (c) in- rere solliciludini etvitoe meae. Si enim ha$5^jeslem
ter h:cc prostratus in laciem lleo piurimum, et noc- niihi ct margaritam non coneedis, miserN|jafurus-;
tibus ac diebus ingemiscens, rogo oti audire digna- C sum, (iliainque meam (g) viventem perdilurus : ego
retur precem nieam. propler hanc veslem et margaritam peregrinari
5. Vestis hmcel margariia quanli facienda. — Post volo. Scis, Domine, quia libi uon menlior.
qunc, quia bonus est juvenis et (d) melius illo nihil 527 5. Hilarii filiw promillunlur, modo va.naor-
esl, ait niihi, Nosti hauc vestem atque hanc marga- namenta abjicial. — Post quam vocem meam audivit,
iMain, quam a me lacrymis rogas uli eain filiaetuae jubet me Ievare; et ait mihi, moverunt me preCes et
concedam? Et ego respoudi illi, Doniine, auditu lacrymaetuae,et bene est quod hoc credidisti. Et quia
coguovi de ipsis, et fide credidi : et scio quia op- dixisii, tepro hac margarila ipsam viiam tuam velle
limae sunt, et salus vera est hac vesle uti, et liac; impendere, non possum eam libi negare : sed scire
niargarita ornari. Et statim minislris suis prae- debes propositum et volunlalem meam. Veslis, quam
cepit, ul mibi el vestem hanc et margaritam osten- cgo dedero, lalis est, ut (h) si quis voiuerit vesle
dcrent : elconfesiim ita fit. Ac vesiem primo vidi : aiirt colorata et serica et aurata uti, vestem meam

(a) In plerisque mss. Aprm.
(b) In uno ms. Colb. ad hunc videndum, sine liis
autliiis.
(c) Sic mss. At edili, in terram prosiratus facie.
(d) Exempla sancti Petri de Cultura Cenoman.
melior itlo nullus est.
(t) Bad., Er. et Mir. parlem habuerat. Lips. ex;
Erasmi margiue, par erat. Novissimaeditio Par. spar-
sum erat. Beccensis ms. prwparalum non erat. Otto-
bonius, sparlim eral. Signiflcat Hilarius, nionstratae;
D sibi vestis suhtilitati comparatum seficum prorstis
spartum esse, ex quo scil. ftiues nauiici el sportoe
olim liebanl.
(f) Ediii, obnoxiutn: emendantur ex mss.
(g) In uno ms. Co\b.juvenem, non viventem.
(It) Alter e tnss. Colb. cum Boheriano, Ottob. et
Cenom., si qua puella : et mox solus Ottob. in veste
mea cupi non possit. Huc spectat illud Cypriani de
Discipl. el Habitu virginum, Sericum et purpuram in-
dulw, Christum induere non possunt. Sic Hieronytnus,
 551 SANCTI IIILARII EPISCOPI 552
caperc non possit. Sed illi dabo cam, qnscconlenla A fert: Ego veslem alleramexspecto, proplcr quani pa-
sit, non serico habilu, scd (a) naiivis coloribus et ter meus a me (am diu pcregrinattir, quam mihi
insumpluoso textu vesliri : ita ut propter consueiu- quacrit, quam non possum habere si hanc habucro.
dinem, purpuram (b) perangustam vestis habeal : Sufficit mihi lana ovis meac, sufficit mihi color queni
non etiam purptira ipsa (c) dillundalur in vesler11. nalura atlulit, suflicit milii textus insumpluosus :
Margarita vero, quam a me pelis, naluroc ejus est,: ut cseterum veslcm illam desidero, quac dicilur non
habere eam nemo possit, qui margarilam aliam ha- absumi, 11011 altcri , non scindi. Alvcro si libi mar-
buerit : quia alioe margarilae aut de tcrra aul (le garita offeratur aut suspeiideiida collo, aul digito
mari sunt; meaautein, ut ipse lu vides, speciosa <et coaptanda, dices ila, Non niilii impediincntosiniislae
preliosa est, incomparabilis et ccelcsiis est, nec di- inuliles et sordidse margaritsc : scd exspcclo illam
gnatur ibi esse ubi aliaesunt. Non enim rebus meis pretiosissimam, pulcherrimam ct utilissiniam. Credo
convenit cum rebus hominis : quia qui veste mea 13t palri meo, quia et (h) illc ei, qui hanc spopondit sibi,
margarita ulilur, in selernum sanus cst; non febre credidil, propier quam inihi signifieavitse eiiam mori
exardescil, 11011 vulneri palet, non annis demutalui', velle : hanc exspccto, hanc desidero, qusemihi prsc-
non morte dissolvitur; (d) sequalis enim semper (;t stabit salulem ct scternilatcm.
seternus est. Ego tainen hanc vestem et hanc marga- B 7. Filim exspecial rescriptum. Hymnusmalntinuset
rilam meain petcnti tibi dabo, ui eam filiaetuae pei serotinus. Abrw maler.—Ergo, (ilia, subvenisolliciiu-
feras. Sed prius scire debes quid velit filia tua. £>i dinimese, elhanc epislolam nieam semper lege, et
se hujus vcstis el margaritac mese dignam faciat, id huic vesti el margaiitae le reserva. Et ipsa tu niihi,
cst, si vesles sericas et auratas ct infeclas haber e nullum interrogans, quibu-libet potes lilteris rescri-
noluerit, si omnem margaritam alleram oderit; tun c be, utrum vesli huic ct margaritac le rcservcs, ut
baec quse me rogas tibi praestabo. sciam quid juveni il!i respondcam : ct ut si illain de-
6. Filiamhorlalurttt modeslisutalurveslibus.— Post sideras, si exspectas, lsctus possim ad tc rcdituin
quam vocem, filia, Isetusexsurgo, et sccrctum hoc ba cogitare. Cum autem niihi rcscripseris , lunc tibi ct
bens, hanc ad te epistolam feci : rogans le per mul cgo quis sil hic juvenis, etqualis sil, cl quid vclit, ct
las lacrymas meas, ut te huic vesli ct margarita2 quid prcniittat, et quid possil, indicabn. Inlcrim libi
reserves, neque miserum senem tali damnoluo(e)fa hymnum malutiniim el serotinum misi, ut menior
cias, si hanc vestem et hanc margaritam 528 n0'i mei semper sis. Tu vcro si minus per oclatcmhym-
habueris. Teslor (f) autem tibi, fllia, Deum ccelie t num cl epislolam inlellexeris , inicrroga niairem
terrae, quia nihil hac veste aique hac margarila pre tuam, qu« oplat ul le nioribus suis genueril Deo.
liosius est; et tui juris est, ut hanc habeas. Ti 1€ Deus qui le genuii, bic et in seiernum cuslodial
modo, (g) si quando libi veslis alia aiferatur, vcl se- oplo, filiadesideralissima.
rica, vel infecta, vel deaurata, dicilo ei qui tibi of-
epist. vn ad Lsetam, ubi narravit quas pcenas dederil nymus vero, epist. 22, ad Eustochiiim dcpingens c'
Prsetextata nobilissima, quod viro llyinelio jubente1 carpens quasdam virgiues, quoc.in pnblico noiabiliier
iiliaeDeo consecraise habilum culiumque mulasset,, incedebant, inler alia ait, purpura taiiinm in veste te-
concludil : Sic ulcisciturChrislusviolaloreslcmptistti., nuts. Nonnibil confcrt hic llilarii locus ad cxploran-
sic gemmaset pretiosissimaornantenia defendit. QiiodI dam geueris illius nobilitaicm.
aulem ibi de virginum culiu habet, maxime vcro il- (c) Edili, defundalur in vesie : emendaiitur ex
lud, Habeal alias margariias, quibus poslea vendith; scriptis.
empiura est pretiosissimummargarilum, baud medio- (d) lla omnes fere mss. Editi vero, mqualis mler-
criler coiiflrmal hanc cpislolam Hilarii oclalemredo- ttts. Codex Oltob. wqualisenim esl vestismea cl atcr-
lere, neque ipsius slylo esse indignain. V. tracl. na : et paulo ante noti vulnera paiiiur, pro tionD«/-
ps. cxvm, lit. 16, n. 16. iteii palet.
(a) Nativos habituum colores coniniendant, et arte (e) Beccensis codex, cfftcias. Cenom. conftcias.
quaesilosdamnant etiam alii P.ilres. Neque enim, in- Doherianus et aliquot alii, neque misero seni lale
quit Cyprianus de Di.scipl.el Habitu virg. Deus coc- damnttmluum facias. Unus Colb. neque iniseritinse-
cineas aut purpureas ovesfecil, aul herbarumsuccis et men tali damno luo le facias. Cui conscnlil Gcrm.
conchyliislingere ct colorare lanas docuil. Quod ex D nisi quod ab eo abesl te.
Tertulliano, lib. 11de Cullu femin. n. 10, expressil (f) Ilujusmodi oblestationis cxeinplum lcgimus
Cyprianus. lib. de Synodis, ntim. 91, pula, Testor Dettm cwti
(b) Par. purpuram per augustam vcstis. Editiones
vestes.Duo mss. atquelerrw, mecumneutrumaudissem, etc.
alise, purpuream per augustas purpu-
ram per angustas vestes.Meliusalii, perangustam ves- (g) Ita ms. Oitob. Al edili, ttt tnodo quantlo tibi
lis : ad distinciionem scil. latioris purpurm, cujus me- veslis alia ufferiur.
minit Tertullianus, de Pallio nuni. i, undeest clavus (li) Excusi, ille qui spoponditei se credidil : corri-
latus ab eodem menioratus, n. 15 dc Corona. Iliero- guniur ex ms. Bober.

529530
SANCTI HILARII
HYMNUS FILI* SU* ABRJE MISSUS.
Lucis largitor splendide (al. optime), Post lapsa noclis lempora,
Cujus screno (al. sermonis) luminc, Dies rcfusus (al. refulsus) pandilur-
555 IN SEQUENTEMLIBRUMADMONITIO. E5i
Tu verus niundi lucifer, A Ut interaclus saccuii,
Non is qui (a) parvi sidcris, Vitae quos usus exigit;-
Venturaclucis nuutitis, Omni carentes crimine,
Anguslo fulget lumine : Tuis (d) vivamus legibus.
Sed toto sole clarior, Probrosas menlis castilas
Lux ipse tolus ct dies, Carnis vincat libidines,
Intema nostri pecloris Sanctumque puri corporis
Illuminans proecordia. Delubrum servet Spiritus.
Adesto rerum conditor, Haecspes precanlis animsc,
PalernocIutis gloria, Haecsunt votiva munera,
Cujus (b) admola gratia, Ut malulina nobis sit
Nostra patescunt corpora; Lux in noclis custodiam.
Tuoque plena spiritu, Gloria tibi Domine,
Secum Deum (supple, sunt) gestanlia : Gloria Unigcnilo,
(c) Ne rapientis perfidi Cum Spiritu paraciilo,
Diris patescanl fraudibus : B Nunc et per omne soeculum.Amcii.
CENSURA ALTERIUS IIYMNIHILARIO PERPERAM TRIBUTI.
ln ms. alias Cardin. Sirleti, tum Alleinpensisbiblio- pil, quod fidelem animum professus, Arium ac Sabel-
thecw, nunc Cardinaiis Olloboni, liunc liymnumscqui- lium nominalim delestalur, nec ullttin his addil hmre-
tur aller prolixior, qui serolinusexistimari possil in su- ticum, nisi, forle ad complcndosversus, Simonem ma-
pcriore ad Abram epistola mcmoralus.Certe in seroli- gum. Tamen diclio non videtur Ililario dicjna. Vbique
ntttn tetnpusupprimeconvenil.Abastris enimexordittm versuum ineiisura syllabarum potius qutun pedum nu-
ducil, eslque generalis quwdam confessioanitni, qui merolerminalur.Et cum sermodebcrct essefemininige-
laschim, superbiw, invidiw, discordia, inanis gloriw, neris, si a filia canendus esset Itic liymnus, ubique est
gutaiac gestientistwliliwvitiisse impelilumingemiscens, masculini.Exinitio el ftnejudicel leclor,quid de liijmno
una Dei misericordia Cltrisliquemeritis freltis veniam reliquo sentiendumsit.
precalur. Prwlerca Arianmharesis tcmpora in lioc sa-
INITIUM. C FINIS.
Ad cceliclara non sum dignus sidera Hyninum fideli modulando gutlure,
Levare meos infelices oculos Arium sperno, latrantem Sabellium :
Gravi depressos peccatorum pondere: Assensi numquam grunnienti Simoni
(e) Parce redeniptis. Aure susurra.
Boniim neglcxi faccre quod dcbui, Zeloquc Christi sum zelalus nomine :
Probrosa gessi sine fincci iniina, Sancta nam maier lacte nie catholico
Scelus patravi nullo ciausum termino : Tcmpus per oinne Ecclesia nulrivil
Subveni, Christe. Ubere sacro.
(a) Edili, parvus oritur. ac deinde subsequilur : Tuoque plena spiriiu, pro
(b) Iia ms. Germ. ubi Otlob., dtio Colb. et alius quibus in vulgatis : Tu quoquepleno spiritu.
sancti Pclri dc Cultura, ainoto gralia nostra paves-
cunl corpora : male In Vulgatis autcm, adnulum (c) Gcrmanensis codex, nihil adrepenlis perfidi oc-
cullis paleal fraudibus.
gralia noslra piilescunl corpora. Ttiui in alio ms.
German. subjicitur : (d) lixcusi, nilamur lcgibus : renileiilibus niss.
Tuaque sancladextera, (e) Meliushic convenirct Subveni, Cliriste; ct posi,
Tuerenos per saecula. Parce redemptis.
Posl hujusvitaetenninum,
Vitamperennemtribue, D

531-532
INSEQUENTEM LIBRUM ADMONITIO.

NONNULLA DE LIBRIS ALHS AD CONSTANTIUM PRiELlBANTUR.

I. Librorum atl Conslantium ordo. — Tres libros
subsequentes, quo eos ad nianum habere quisque
valeat, ab inviceni non separamus : quamvis ordo
temporum postularet, ut eorum primus libro de Sy-
nodis praeponeretur. ln illis lamen inler se ordi-
nandis habita est teinporum ratio, quac prius neglecta
fuerat.
11 An alitjui libri ad Conslanliumexciderinl.—Aui-
PATUOL. X.
bigi possit, an plures, quam qui nunc exstant, sub iis-
dem lilulis ab Ililario scripli sinl. Namque post
Sulpicium Severum Forlunalus testatur, ipsum, dum
Conslanlinopoli opperiretur regis volunlatem, tribus
libellis regis audientiam poposcisse : nec jam nobis
superest nisi uuictis Constantinopoli editus, quo au-
dienlia posttiletur. Deinde in nullolibrorum sequen-
lium rcperirecsl fragmentum, quod llilarii nomiue tit
18
 555 SANCTIHILARII EPISCOPI 556
scribentis ad Constantium imperatorem in concilio A non modo Paulinus ex Arelatensi synodo an. 554,
lauiiavit Ccelestinus papa I, et Arnobius lib. u de scd el ex Mediolanensi an. 535, Eusebius ac liiony-
conllictu cum Serapione inseruit. Postremo Hierony- sius in exsilium ejecti narranlur, neque eliam pri-
mus librum Ililarii in Conslantium jam vila fimctum mam, qua egregiorum sacerdotum ab exsilio reditus
memorat : cum vivo Constantio ires islos scriptos suppliciter postulatur. Non enim ante proediciassy-
fuisse conslanlissimum sit. nodos sacerdotum suorum exsilia novit Occidens;
III. Quoe licet ila sint, alios tamen ab his minime cujus proesertim malis Hilarium bic commoveri quis
dcsiderandos arbilramur : et Forlunalum quidem a non assentiatur? Neijue niintis constat, hunc libel-
Sulpicio deceplum esse; hunc vero nimio brevitalis Ium ab eo ante exsilium ipsius scriptum esse. Nnm
studio tres libros, quos habemus, sub tilulo eorum pracler quam quod in iis, quos exsul scripsit, tacere
uni dumtaxat conveniente comprehendisse, aut po- non solet exsilium, cerle non satis idoneus esset
lius, sicut et multa alia, confudisse. Neque ullum exsul, qui aliorum ab exsilio rediium deprecaretur.
feredubium est, quin Hieronymus librum, qui terlio Cum autem sub anni 556 inilium relegatus sit : ad
loco exhibetur, contra Constaniium vita functum Baronii sententiam redeundum.
dixerit. Fragmentum aulem a Cceleslino et Arnobio VI. Qua occasione.-—Porro libelli hujus scriben di
memoraium cum ulfrorecipiamus, ut Hilarii calamo B ex Constantii lilteris nata videlur occasio. Cum
et ingenio prorsus consenlaneum, neque falso in- enim an. 555, teste Animiano lib. xvi, frequenles
scriptum pulemus; facile larnen opinamur, illud ad essent in Gallias barbarorum incursus, propter quos
cam primi Iibelli pariem pertinere, quae manifeste reprimendos Julianus eodeni anno exeunie Caesar
mutila atque truncata est. creatus est; verisimile est, Constanlium Gallorum
IV. In primo libro aliquiddeest. An aliquid habeatur dissidia et sediiiones veritum ad eosdem scripsisse,
aliunde adsutum. — Nonnulla enim in hoc primo li- quo eos in officio contineret. Imo commolae sedi-
bro deesse jam adverterunt eruditi, et perspicuumest tionis suspicionem jam sibi ab improbis susurronibus
vel ex his num. 7 : Moveretenim absolttlionemejus, injectam eum Galiis significasse inntiunt boccuum.
etc, qiiaecum ad Alhanasium referri necesse sit, in 2 : Non quisquam penersus aut invidus nutligna lo-
animum inducunt sermonem de sanclo illp viro antea quaiur : nulta quidem suspicio esi, non modo seditio-
habitum desiderari. Rursum num. 8, Nicaenaefidei nis, sed nec aspera abmurmuralionis. Quiela sunt
mentio jam facla memoralur; quamvis nullum in omnia el verecunda. Hanc igitur opportuniialem nac-
superioribus de ipsa verbum occurrat. Aliqui etiam tus Hilarius, plus ab Arianis timendiim rescribit, a
dubitarunl, an non huic libello aliunde adsuta sint, quibus periurbaniur omnia : el ab iis illala Ecclesiis
quce a num. 4 supersuht. Nam neque cum superiori- C niala enixe deprecatur.
bus, neque inter se saliscohtrere videntur : nns- VII. Cur primus dicatur. Hilarii de fidei libertate
quam ab hinc ad imperatorem convertitur oratio : senteniia. — Hieronymus libelli liujus non meminit:
tractandi atilem ratio niagnam alfinitatem habetcum qui primus inscribilur, non quod cum secundo con-
iis quac in Fragmenlis hislorire Ariminensis concilii nexus, sed quod prior editus. Illura epistoloenomine
disserunlur. Quocirca non satis certam putant Ba- libeiiierdonarenius, si cum auctoritate liceret. Quod
ronii opinionem, hunc librum anno 535 scriptum autem in eo edisserit sapientissimus Pnesul ad liber-
non aliunde probantis, quam quod Hilarius nnra, 8, taleiii fidei commendandam, iion ii.a intelligendum
de Eusebii Vercellensis exsilio loculurus, rem recens esl, iu liaeretieos ad proiitendam lidem veram co-
gestam aggredi se proedicet. Sed et ei opponunt gere numquain licere existimaril. Nam lib. de Syno-
Fragmenli i, num. 6, verba, ubi Synodi Arelatensis dis Orieiitales laudat, quibus sujfecil, postbtasphemim
acta sex seplemve post annis narraturus, ea tamen volutitatem, coactwsaltem fidei subscriplio: quac iicet
dicat proxime gesia. in inullissiispecia ipsi merito videatur, gratiilandiim
V.Qitando scriplus sil.—Ilecens non est libelli bujus tamen putal, saltem aliquemex his suscipi pwnitenlein.
plaga, quam neque ex codicc S. Petri de Urbe sse- Sed dissuadet licentiam, qua liocreticiCatliolicos co-
culo quinlo ineunie exarato resarcire licuil. At cum 0 gtint, ut avila elapostolicafidedeserta, coninienia nu-
in veiusto illo exemplari nqn solum in. fronle exstet: per iiivenia anipleclanlur. Oogunlnempe,inquit niim.
lncipit ejusdem ad Constaniium; sed et ad calcem ad 6, nonutChristianiomnessint, sedutAriaiti. Quainquam
scribatur : Explicit tiberi S. Iltlarii ad Constanlium. cpiscopiileniconsideransaiiiinuii),quemadclenienliain
Incipil l. u ejusdemad ettmdem, quem et Constanlino- semperpronumesse, acvcranieinoiifictanipopuloium
poliipse Iradidit: non videtur facile danduni, aliunde fidein quaerere deceat; ipsi convcnieiilissiinnui esse
quidqiiain adsiituin esse. Certe 533*534 ulraque pracdicat, ut ne ad veram quidem fidem, viin eam,
pars easdem deflelcalamitalcs,eadem ratione persti in- quam Ariani per varia tormenta catbolicis inferebant,
git Arianorum violentiam. Et neutram quidem ante adhiberi palialur.
annum 555 scriptam esse liquet:nonpostremam, qua
537 AD CONSTANTIUMAUGUSTUMLIBER PRIMUS. 558
— — - - .... .

535536
SANGTI HILARII

AD CONSTANTIUJM w AUGUSTUM
LIBER PRIMUS.
( Scriplus anno 5SS aut 3S6. )
1. Ealesim ne a fralribus affliganlur. Judices A.corrupfaseminaadspergere. Idcircolaboratis, etsalu-
sactdares ne cognoscanl causas clericorum.—Benigni- taribusconsiliis reiiipublicamregilis; excubatis etiam,
(ica iiatura iu.i, domine bealissime Augusie, cum ct vigilatis : ut omncs quibus imperatis, dulcissima
bcnigna voluntale concordat. Et quoniam de fonte libertale poliatilur. Non aliaratione (e) qu« iur-
paicrnac | ielalis tuae misericnrdia largiter proiluit; bala suntcomponi.quocdivulsa sunl coerceri possunl;
quod rogamus, facile nos impetnre posse confidi- nisi unusquisque nulla servilulis necessitale adslric-
mus. Non solum vetbis, sed etlun lacrymis depre- lus, iuiegriim babeal vivendi arbitrium. Certe (f) vox
camur, ne diuiius calbolicac Ecclcsiaegravissimis in- exclamaniium a lua mansueiudine exaudiri debet:
juriis afficianlur, et iniolerabiles sustineaiit (b) per- Catholicus siim, nolo esse haereticus; Chrislianus
secutiones et conlumclias, el quod esl nefariuiii, a sum, non Arianus : et mclius mihi in hoc sacculo
fralribtis noslris. Provideat el decern-il clementia mori, quam alicujus piivali polentia dnminante cas
fua, ut omnes sc (abundal se) ubique iudices, qui- tam veriiatis virginiiatem corrumpere. yEquumque
bus provinciaruin administraiiones credilae sunt, ad debet videri sanclilaii tuac , gloriosissrme Auguste ,
quos (c) sola cura el solliciliidn publicorum negotio- ul qui lirnent Dominum Denm et divinum judicium,
rmn pertinere dehet, a religiosa se observantia abs- nou polluantiir aut conlaniinenltir exsecrandis blas-
liueant : neque poslhac pracsunianlalque nsurpenl, B pbemiis; sed habeant potestatem, ut eos sequanlur
et pulcnl sc causas eognoscerc clericorum, ct in- episco|ios et praepositos, qui et inviolata conservant
nnccnlcs (d) homines variis affliclalionibus, miiiis , fosdcra chariiiilis, cl cupiunl perpeluam et sinceram
vblenlia, lerroribus frangere nl<pievexare. liabere pacem. Nec fieri potesl, nec ratio patilur, ut
2. Ne inviti vi subjicianlur Itelerodoxis. Cailtolico- rcpugnantia congiuanl, dissiuiilia conglulincniur,
rum oppressorum vox, ne rcciores locoruni hareticis vera ct falsa misceantur, lux et tenebrae confundan-
favoremprwstent. Mysleriorumsolemnia, et preces pro lur, dies quoque el nox habeanl aliquam conjunctio-
rege. — Inlelligil singularis et adniirabilis sapienlia nem. Si igilur, quod sine dubilatione et speramus et
lua, non decere, non opnrlere cogi et compelli i;i- credimus, haecperinovenl non insiiam, sed ingenilain
viioset repugnantes, ut se his subjicianl et addicant luan) bonitatcm ; praccipe ut non studiiim, non gra-
vi opprc-si, qui non cessant adulterinae doctrinae liam, non favorem, locorum Rectores gravissimis

(tt) Deest Attgustmn in codico Yalicanaebasilicoe : stnf, ei ut nnusquisquenulla, cte. quod primtim arri-
iti quo unodeinde, ul in vulgalis, subjicitur bettigni- serat. Sed cum exi ubiarum regiariun ratio jani hip.c
fica : cum in caeleris niss. iiabeiilur beiiicjna. pricmissa sit, ut omnesdulcissimittibertale potianttif
(b) Iu sex mss. passiones Arianis eiiain in catboii- incoucinne venit illud non alia ratione cum superio-
cos crudeliler saevienlibusdulce fralrum noincn non P ribns copulandiim.
^
dencgal llilarius. Qua ratioue Gregorius Naz., Or. ([) In vulgatis, voces; et mox, decet, pro debet.
xxxui, n. 17 : Fralres , itiquil, ailltuc vos appello , Tinn in mss. Tell. et Mich., clamantium. Hunc fide-
tninetd parum fralcrno crga ttos silis animo. Sozome- liuiii claniorem memorat pariter ac laudat Lucifer,
niis, aittem lili IV,c. 2(i, siinilem nicniorans pcrsecu- lib. Moriendunipro Dei iilio: Cernimus, inquit, «na
lionem, narral eam propler infaiuiam prudenlibus hac vocereligiosa ;CHRISTIANUS SUM,nolo esse tii lu es
visam esse tanto aceibiorein, quani qu;e sub cihnicis Comtanli aposlctla,omnecrinten excludi, Itac una voce
Imperaioriliu-; grassata fiieral , quotl et is qui pcrse- tribui prwsidium salulis, vinculuin libertatis, elc. De
quebalur, el ille qui persecutionemstistinebai, ambo de Africiinis, cum sub llunerico ad Arianam pelliceren-
Ecclesia erant... cum tamen diviiia tex prohibeat, ne tur hieiesiin, id ipsuni aViclore Vit., 1. n de Persec,
adversus exiraneos ejusmodianimo sitnits. Proplerea narramr, t//is ingenii vociferaiioneclamamibus et di-
hic arfjccil Hilarius, quod est nefarium. cenlibus: CHRISTIANI SUMUS , calliolici sumus. Quem
(c) Telleriantis mss. ad quos solos: eo sensu potest exclamandi morein a Martyribus didicerunt fideles.
admitii, ut sicut soli causas saeculares, ita soli epi- Vi enim lib. in aclis Mariyruni Lugduiiensiuui aptid Eu-
v Hisi. c. i, legitur, Blandimu crut re-
scopi causas cngnoscaut ecclesiasiicas. Exstat 1. xu sebium,
de Episcnpis et Clericis.cod. Tlieod. lex Constantii, feclio el quies, sensttmque omnem prwsenlis doloris
adimebat prolalio horum verborum, CHRISTIANA SUM.
qua vetat nc e|iiscoporum causaeapud alios judiciui- Ita iu iisdem Sctis Sancltis ad oinnes iiiterrogationes
lur quain apud cpiscopos. Baronius ad an. 553,
n. 78, eaui his Uilarii precibus hoc anno datam ar- respoudisse scribiiur, CUIUSTIANUS SUM ; Itocsibino-
bilraiur. men, patriam , genus , oinnia denique esse. Responsi
D hiijus sapieuti.im probat Clirysostomus sub fincni
(d) Exemplar Vat. bas., innocenter: quod intelli- homil. XLVI,ubi S. Lucianum laudat, quod pariter
gere sic liceret, nec putenl se innocentervexare ko- ad interrogaia qiiiciibet nihilaliud respondisset, Itoc
miues, elc. Magistaineii placet alia lectio. uno ac simptici verbodiaboli caput perculieiis. Iunu-
(e) In eodem codire, non atia raiione, quamul quw niera alia ejusdem rei exempla suppedilant acta Mar-
lurbata sunt componi,quw divulsasunt coharcre vos- Ivrum.
 559 SANCTIHILARII EPISCOPI 560
hacreticis praeslenl. Permiltat Ienitas lua populis, ui A 5. Ariana liwresisnovella. — Quis non videt, quis
quos voluerint (mss. voluiit), quos pulavciinl, quos noii inlelligil? Post quadringenlos ferc annos , post
dclegcrinl, audiant doccntes, ct diviua liiyslcrioiun quam Dei unigcnitus Filius biimano gcneii pcrcuiili
solemnia concelcbrent, 537 (") el P10 incoluniilalt subvenire dignatus cst, quasi ante non apostoli, non
et beatitudine lua oflerani preccs. post corum niariyriaetexcessus fuerint Cliiisliani,
5. Suspicio seditioniseximitttr..Arianoruinastus. — novella nunc et tetcrrima luos', non corrupti aeris ,
Non quisquatn perversus aut invidus nialigna loqua- scd exsccrandorum (f) blasphemorum , Ariana ef-
tur : nulla qiiidem suspicio (b) est non nmdo seditio- fusa est. 538 'ta '"i. 'I11'1ante crediderunt, inaiiein
nis, sed nec asperae obmurmurationis. Quiela sum S|'cm inimorlalitatis liabuerunl ? Nuper diiiicimus
omnia, et verccunda. Et nuiic, qui Ariana et pesli- commenla hacc fuisse invenia et a duobus^g) Euse-
fera conlagione inquinali sunt, non cessanl ore im- biis el a Narcisso ct (li) a Tbeodoro et ab Slephnno
pio et sacrilcgo animo evangeliorum sinceritatein el Acacio et Menophanto , el (i) imperitis atque im-
corrnmpere, et reclam apostolorum (c) rcgulam de- probis duobus adolescentibus Ursacio et Valente :
pravare. Divinos prophetas non iiilelligunt. Callidi (j) quorum epistoloe proferunlur, et idoncis lestibus
ct asiuli artilicio quodam ntuntiir, (d) ut inclusam etiiim convincunlur, qui eos niagis oblalraiites quam
perniciosam corruplelam inquisitorum vcrborum ve- B disputanies audierunt. (k) Quibus qui commuiiioneni
lamine conteganl, et non prius vcncnatum virus cf suam imprudenter et incaule commiscenl, quia sunt
fundant, quam simplices ct innocenles sub proetexlu socii rcelcruin , participes criminum necesse est
nominis Christiani raplos atque irrctitos , (e) ne soli (/) etiam eos, qui jam in hoc saaculo abjecti sunl ct
pereant, participes horreiidicriininissiii reosfaciant. abdicati, cum advcnerit diesjudicii, pati supplicia
i. Sacerdoles pii ad suas sedesremeenl. — Et hoc i. sempiierna.
obseeiamns pietatem tuain, ut eos, qui adhuc (egre- I 6. Lilterw el legatio post absolulionemAlltanasii?"
videlicet sacerdotes, qui tanti nominis proepol- Ariauorum crudelitas. — Jani ncniiiii dubiuin est,
gii
lenl dignitate), aul in exsilio , aut in dcserlis locis (tn) cujusceiiiodi curam in absolutionem Atbanasii,
lenenlur, jubeas ad sedes suas remeare : ut ubique saucii illi viri receperint : ut post synodi senteniias,
grala liberlas sit, el jucunda lselitia. quas , pro sacerdotalis judicii reverentia , fas fuerat

(a) Dcsideralur ct in mss. ciw, Stephanus ex Anliocliia, Georgius ex Laodicia...

(b) lu vulgatis, eril : el mox, Quiela sinl omnia et Acaciusex Cwsurea Palwstinw, MenophantusabEpheso
verecunda. At nttnc. Reponimus esi auctorilale ms. Asitv, Vrsitciusa SincjidunoMwsiw, Valensa Mursa.
Vat. bas. cujus ac csclerorum consensu subsequentia Nequealiter exslat apud Sulpicium Severuin, qui Hi-
emendanltir. His Verbis, uli praeinnnuimus, sedat larii quantum ad voces vestigia preinens iib. u,
HilariusConslanlii animuni, ne Galli res novas rnoli- p. 241, sic scribil: Principes mali istius liabebantur,a
renlur, extimcscenlis. G Singidiiiio Vrsacitts, Vctlensa Mursa, ab lleraclia
(c) Quod bicn. Uilarius Apostolorum regulam, lib. n Tlieodorus, Siephanus Antiochenus, Acaciusa Cwsa-
ad Consiant. 6, ut et lih. dc Synodis n. 65, vocat rea , Menophanesab Eplteso, Georgius a Laoilicea,
fideinapostolicam, el diclo lib. u, num. 4, quod in Narcissus a Neroplti. Kanidemob causam posica re-
sacramento esl confttendum. Quo spec- tiiiemus Acacio, non ciun Bad., Er. ci omnibus mss.
regeiierationisxu
lal iilud lib. de Trin. n. 56 : Regeneraiionisttica Arcluiico.
fidem obtinensnescio. Qtiibus loquendi mo.lis aposio- (i) Eosdem illossic nolat Concilium Alexandrinum,
loruin syinbolnm signilicari perspicuiiin est. apud Atbanasium, p. 755 , ubi legalis in Mareotem
(d) Edili bic omisso ui, niox subjiciunt, cxqitisilo- an. 553, mcmoratis ait : Ilis addunl dttos attiie ac
rum verborumvetainincconietjunt,non prius venenatuin moribusjtiniores Vrsaciuinet Valentem. Riirsum duo-
virus effundunl. deciinposlannisSardiceiisis synodus, Fragm.n, n. 15,
(e) In vulgaiis , irretiios iitvolvanl,ne soli pereanl, ad Juliuin de ipsis scribil : Quid auiem de impiis et
sed pariicipes. Renioviniusvcrbuin involvaulcum om- imperitis adolescemibusVrsacio et Valente siaititum
nibus mss. et parliculam sed ctim Carnutensi. sil accipe : quae verba iniilatur llilarius , habita ra-
(f) Val. bas. codex cumcarn., btasphemiorum. lione lemporis quo coinnicnia Ariana invenla con-
(g) Nicomedicnsi niniirum 886 etCsesariensi, de quibus firmaiaipie sunt, non quo ipse iiiiuc libcllum com-
Atbanas. lib. di; Syuod. p. : EusebiusNicome- posuil, ut constat ex lib. de Synodis, n. 79, ubi eos
diensis magnificis verbis Arium in episiola taudavil: jam spectat veluti senes et in rebus valde excrcilalos.
<himrecle,inqttiens,seiilias,opiacunclosilaseitlire,clc. (j) Illud quorutn Sculietus ad unos Valeniem et
Eusebiits quoque ex Cwsarea Paleslinm in tilleris ad D Ursacium , alii ad caclerns eliam pr;ciioniinaios pro-
Eiipliralionemepiscopum non verilusest palam dicere, babiliiis relerunl. Quod llilaiius hic praenoiniiialo-
Cliristttin non esse verum Deum.Ita cl ab Hieronymo, ruin, hoc Fragm. n n. 25 oninium hocrciicoium
epist. LXVad Piimmacli. etOcean., Eusebius C;csa- proprium esse signilicat, scil. adversus calhoiicani
riensis nppcllaiur iinpietatis Arii aperlissimuspropu- iideni oblalrare.
Eusebios hic notat ililarius juxia
cjimtor. Duos illosSardicensis. (/;) Excusi, quibusquecotninunionem;cl mox quia
epislnlam synodi fieni socii : casiiganltir ex mss.
(h) In mss. iuagno coiiscnsu , Theodoto.Alhana- (/) Abest eiiant a mss. ex quibus postea revoca-
pag. 886, inlcrVriniarios Arii nius, jam. Maxime arrideret uecesse esi cumeis , qui
siusquidcm.deSynod.Theodotum.
sectaiores memorat Arius ipse episi. ad jam eic. Pracdicliauicni episcopi Narcissus, Theo-
Eusebiiim Nicomed. apud Theodoretiiin lib. i, c. 4, dorus, etc, iibjccti suntsenlenlia synodi Sardicensis
inter suosreceiiset,TheodotuniLaodice;e. Nihil lamen Fragm. ii, n. 7 et 15.
immutainus; cuin hacc Hilarius expressisse videatur (tti) Exemplar Val. bas., hujuscemodi citraabsolu-
ex epislola Sanlicensi, in qua Theodoruslegitur, non lionem. Exstat etiam hujuscemodi iu aliis tribus : in
Theodoius : sic cnim hr.bel Fragm. n, n. 7 : Sunt Mich., qttin hujuscemodi. Tum Silv., in absoltiiionem
aulem islorum, post Eusebios dttos, auctores etiam sancti Atlmnasiiilli viri. Hanc curain in se receperunt
TIIEOIIORUS ab Heraclia, Narcissus a NeroniadeCili- cpiscopi Sardicae congregati, qui rcruin a sc gesta-
St>l AD CONSTANTIUMAUGUSTUMLIBER PKIMUS. 562
sacerdotali vel ecclesiaslica (n) consdentia conlinefi, J\. pronuntiari poscerctur rcus; quocrcrcliir in (idein
scribi ad regem , legaiionemquc instrui oporluerit. littcrariim, in judicum vitam, in accusalorum iidem^
Sed quid aliud his litleris , quam libertitem fidei et in ipsius ([uoquc hominis mores atque actus. Move-
conlagionem Ariani nominis deprecaiiiur, orantque rel enim absoluiionem ejus Arianorum jtincla dam-
vincula, carceres, Iribuualia, et oinnem illum feralem nntio : magnique periculi esset, judicium simul cum
habitum , novas eliam in reos (luocstionesinhiberi? reams ctinnocentiae non (e) suscepta rursum inqui-
Deus cognilioiieiii sui docuii potius, qtiani exesit : et siiione dissolvcre : totaque in patrocinium suum,
operationuin ccelestium admiratione pracceptis suis ctiin fidei doclrina, auctorilas sibi antiquitatis assis-
concilians auctoriiatein , coactam coniilendi se ad- teret. Al cum ipsi, qui tunc Ariani hacretici damnati
spernatus est volunlatem. Si ad fidem veram istius siint, rem exagitenl, lurbent540 omnia, ornnesque
niodi vis adhiberetur; episcopalis 539 doctrina ob- ex pntesiate et ambitione corrumpant, ei Athanasius
*
viam pergeret, diceretque : Deus universitatis est si fuit, esse adbuc reus potest; testes loquantur, vi-
Dominus, obsequio non eget uecessario, non requi- deant judices , fidei doclrina pracceptis evangelicis
rit coaclam confessionem. Non fallendus est, sed alque apostolicis elueeat : qua; oblusio intelligenliae
promerendiis. Nostra pniius, non sUacausa veneran- esi? quac cnrdis hebetudo? quoe oblivio spei? (f) qti
dus est. Non possum nisi volentem recipere , nisi ]J amor scelcium? quod odium veritatis? iu damnalo-
orantcm audire, nisi profitenteni signare. Simplici- rum favorem, Dei amorcm iransducunt.
latc qnocrendusesi, confessionediscendus est, chari- 8. Eusebii Vercellensisinjttsla ilamnatio. — Venio
late iimandus est, limore venerandus est, voluntaiis nunc ad id, quod rcccns geslum esl, in quo se etiam
probitate relinendus est. At vero quid istud es(, quod professio sceleris (g) in secreto artis suse dedignata
sacerdotes limere Deuni vinculis coguntur, pcenis est continere. Eusebius Vercellensis episcopus est
juben!ur?iSacerdoics Ciirceribus conlinentur, plebs vir omni viia Deo scrviens. Hic post Arelatenseni
in custodia caicnali ordinis constricla disponitur, synodum , cuni Paulinus episcopus tantis istoruin
virgines nudantur ad pcenani, et sacrata Deo cor- sceleribus contraisset (Arelate an. 555), vcnire Me-
pora , (b) publico cxposita conspectui, ad frucium diolanum praecipitur (an. 555).Collecla jam illic ma-
speclaculi etqiiacstionisaptanlur.Cogunt nempe, non lignaiilium synagoga, decem diebus ad Ecclesiam est
ul Chrisliani omnes sint, scd ul Ariani : et confes- vetilus aec.edere, dum adversus lam sanclum viruin
sam in Deo lidem ad xonsorlium piaculi sui (c) sce- (h) malitia se perversa consumil. Suppuratis deinde
lere compellunt. Auclorilate etiam noiiiinis sui in consiliis omnibus, ubi libilum est, advocatur. Adest
crrorem Imperaiorem transducunt : reclum alfir- una cum Romanis clericis (Hilario diac. el Pancra-
nianies, ut sub specie limoris Dei, in liac perversi- (- lio), el Lucifero Sardihiac episcopo. (i) Conventus
late subditos sibi tradant. Qu;i'sliones poscunt, judi- ul in Aihanasiuui subscriberet, ait, De sacerdotali
ciorum subsidia desiderant, auctoritatem regiam im- fide prius debere constare; comperlos sibi quosdam
plorant : et nec sic perversitatem sceleris sui eru- ex his, qni adessent, hoereticalabe pollutos. Expositam
bescunt, extorquere (d) conniveniiam plebium nec fidem apttd Nicaeam, cujus superius meminimus (j),
cogendijure potuerunt. posuit in mcdio : spondeus omnia se, quee postula-
7. Judicialis forma in causa Athanasii non servata. rent esse faclurum , (k) si fidei professionem scrip-
— Hoecsi do veteribus chartulis prolata eetatis nos- sissent. Dionysius Mediolanensis Episcopus chartam
troe tempus instruerenl; ambigendum , ut opinor, primus accepit: ubi profiteri scribendo ccepit, Valcns
lanlis de rebus fuissel. Et cum ab aliis quibusque calamum et chartam e manibus ejus violenter exlor-
rimi statini pcr littcras cerliores fecenint Imperalo- quodam necessariw confessionis compellit. Laudat
rcs : ac postea teste Theodoreto, lib. u, c. 8, Con- autem Hilarius, Fragment. n, n. 24, Sardicensis
slans ad fratrein Coiistaiilium duos ex illis delecios synodi gesta, ubi insectatione Arianorum omnia in
cum liileris niisit. An in hacc gesta hic respicitur ? Alhanasium crintina conficla esse inonstranlur, el vis
Qiiainqiiam cliain noiiniilla nobis incidit suspicio, adhibila plebi Dei, ut in pesliferam letalis doclrintu
btcc de Ariauis aclis ae litteiis ab ecclesiastica indole conniventiamiransirenl.
et episcopali clemciilia alienis ironice dicla esse. D (e) Mss. excepto Carii. non suspecta. Proxime an-
(a) F.dili, conliiieniia: corrigunlur ex inss. tca mallemus cumrealus, tuminnocentiw. Aihanasius
(b) Miserandum hujusniodi spectaculum , Georgio ante concilium Sardicense reus judicatus, in eo in-
Alexandrinamsedemiiivadeiite.Sebastianusexhibuit; nocens declaratus est, absolulioni ipsiusjuncla Aria-
cum accenso rogo, uti narrat Theodoretuslib. n, c. 14, norum damnalione.
virgiues illi admovit, ac nudatas turpiler concidil. (() Ila codex Vat. bas. Alii vero , qua mors scele-
Sed antea simile flagilium ab Arianis perpetratum rum. Antea in mss., oblunsio, non oblusio.
esse notat Sardicensis synodi epistola, Fragm. n, n. 5. (g) Mss. et secreto.
(c) Sie mss. Atediti, sui sceleris. (h) In mss., malitioseperversa consumit. Tum ex-
(d) In aliquol mss., comietitentianiplebium.Tum in cusi, soporatis : ubi ex mss. Vat. bas. restituimus
edilis, nec cogi de jure : ubi in omnibus mss. suppuratis. Sic lib. de Synod. n. 65, ubi ex anliquio-
nec cogendi jure , pnemisso vocabulo quod in ribus mss. exstat suppuratw impietalisdoclrina, in re-
solo Cainulensi. Hanc senleniiani perinde inielligi- centioribus legilur soporatm.
mus , ac si legereiur : necsic... erubescunl, quod ex- (i) Codex S. Petri cum aliis mss. conventisut in
torquere connivenliam plebium nec cogendi jure po- Alhanasitimsubscriberent.
luerunl. Jus cogendi bic vis illata appellatur ea fere (J) Desideratur pars ea, in qua mentio haec erat.
ratione , qua 1. ix de Trin. n. 58, diciiur, Ad hujus (k) Editi, si pro ftdeiprofessione:castiganlur exmss.,
nos inlelliqenlia impielatem Itareticorum fttror jurc in quibiis scripsissent,perindeestatque sitbscripsissint.
563 SANCTI HILAlill EPISCOPl Mi
at, clamans non possc lieri, ul aliquid intle gercre- . igitur illi populi jiiiliciuin , e Doniinico ad palaiinin
tur. Res post clamorem multum deducla in cons- Iranseunt. Cujusinodi sentenliam in Eusebium longe
cienliam plebis e.-t : gravis oninium dolor oitus ante, quam ecclesiam (a) ingrederctur, scripserint :
est, inipugnata est a sacerdotibus fides. Verentes de se loquitiir ipsa senteiitia.
(a) Mss. suiiimo consensu , ingrederentur. Deindein solo Vaf. bns. de se loqttatur ipsa, omisso sentenlia.
541542
IN LIBELLUM SUBSEQUENTEM ADMONITIO.

Hilarius, Hierouymo teste, cutn Constaniinopoli lta eiiam hac animi sui significatione aptid omnes
versarelur, libellum Constantio ipse tradidit. Huc t paravil sibi fidem, ut cum paulo posl asperiora in
enim Seleucia synodi legatos secutus, ut cum Sulpicio Conslantium scriplurus, uulla se impaiienlia, nullis
Severo toquamur, ttbi extremum fidei periculum anim- liumanis affectibus ad id impellidiceret, credereiur.
adverlil, audienliam regis poposcil, ul de fide coram ^ Erctsmoelsi minultis visus est hic liber : nihil in eo
dispularct. Quod in hunc libellum maxime convenire, lamen prorsus desiderandttmest. Nam operosum illud
vel ex lilulo in omnibus mss. prwnolaio perspkuum et exactum, quod eum poltkeri nec prasiare noiat,
est. Oblatus esi aulem sub lile famosa, dum alii sub- non ad hunc libellum pertinet, sed ad publicam de
slantia nomen relinendutn, alii rejicienduin esse con- fide disputalionem, cujus poteslas Iwc libello posttt-
tenderenl; siib synodo dissidenli, Coiislanlinopolitana lalur.
scilicel, quw non minus fide, quam privatis jurgiis, Synopsis. — In ejus exordio Hilarius se exsulem
varias in parles scindebatttr: proindeque anno 560 confessus, pelil ul Salurninum prwsenlem usque ad
ineunlc, quo hwc synodus celebraiaesl. Quw cum ila confessionem(alsorumqttw in ea causa gessit adducat.
sinl, tum a Ferrando diacono epist. ad Pelagiutn et Tum qum stta sunt oblilus, imperatori fidei cognos-
Analol. num. 2, lui» in velerrimo Basilka Vctlkana cendmcupido exponit, qui ex frequenii muialione ac-
exemplari non ideo inscribilur liber ad Coiistaniiuin ciderit evangelicmfidei corruptio : adeoque ad bapitsmi
secnndus, quod cttm superiore coltareal, sed quod fidem redeundumsuadel. Imperaloris deinde studium
tempore poslerior sit. Aliis liic suspiciendam relinqui- laudal, fidem lanlum secundum ea qua scripta sunt
mus incredibilem sunclissimi prwsulis vigilaiitiam, desideranlis. Commonettamcn, nullum esse hwrcti-
fortiluclinem, prudentium ac fidem, qua unus qitamvisr cum, qui commenla sua ex Scripturis non confirmel.
exsttl, luvrelkis imperutoris poieslate armalis, in ipsa Demitmpollicilus nihil se non ex Scripturis, nihil iion
regia civitate sese non timuil opponere, iino stti ler- ad Orienlis et Occidentispacem, nihil twn ctimhonore
rorcm iiicutere valuit. Ncqtie enim iniini conalu se regni ac regiwftdei diclurum, quoddam sermonis /'«-
liareikis opposuil, qui licel tion obiinueril qttod linc turi pignus prwinillil.
libeito poscebal, cos cerle infirmitalis stta convkit.

543544
SANGTI HILARII

AD CONSTANTIUM AUGUSTUM
LIBER SECDNDDS;
QUEM ET CONSTANTINOPOLI EIDEMIPSETIUDIDIT.
( Scriptusanno360.)
1. Hilarius in regis prasentia. — Non sum ne- J) religiosa, dijudicei. Et quia mihi a Deo procsemiac
scius, piissime imperator, eaquae (a)de nonnullis ne- tua; opporlunitas praestitaesl, nec erga haec quiib IU
goliis ad conscieniiie publicaeaudicnliam proferantur, conscienliacniese cessavil oflicium : ui in enm, qiiem
pro dignilate eorum qui eloquuntur, vel gravia existi- apud le habeo de religione sermoneni, indigniias
mari solere, vel levia : (b) dum distanlibus opinio- forte aliqua tecuin loqueulis offendat.
nibus, ambiguam sentenliam ad studiuin iiitelligentiae 2. G'a//ta;Ecclesiis commitnical. Exsulat faclione.
promovet hominis contemptus, aut gratia. Sed mihi De sua innocentia securus. — Episcopus ego sum iiif,
apud le de divina re pia dicluro, hullus vulgatae omniuin (c) Gallicarum ecclesiarum aique episco-
consueludinis metus est : quia, cum sis bonus ac porum communione, licet in exsilio, permanens, et
religiosus, nec viiium jiidicii apud prudenles reli- Ecclcsiaeadliuc per presbyteros meos communionem
gioiium, quid a quo audiat, sed an quoc audiat sint dislribuens. Exsulo autem non crimine, sed factio-

(a) Codex Val. basilicae,de plerisque de nonnullis. permovet,non promovet: ac postea in duobus gloria,
Forte, a plerisquede nonnullis. pro graiia.
(b) In mss. dum ftis tanlii opinionibus; et mox (c) Mss. Galliarum.
S<S5 AD CONSTANTIUMAUGUSTUMLIBER II. S66
ne; et falsis nimtiis synodi ad te imperatorem pium, Apradicnnt; orbem aHernum erroris et redeunlis in
non ob aliquam criminuih meorum conscientiam, se semper certaminis circumtulerunt. Oportuerat
per impios homines (a) delalus. Nec levem habec enim, htimanie infirmitatis modestia, omne cogni-
quereiae meaetestem dominum meuin religiosumCae- tionis divinoesacramenlum illis tanlum conscientiae
sarem tuum Julianum : qui plus in.exsilio meo ccn- suae finibus conlineri quibus credidil, neque posl
tunieliae a malis, quam ego injuriae, pertulit. In confessam el juralam in baptismo fidem in nomine
promplu enim sunt pieialis vestrae litterae : falsa au- Palris et filii el Spiritus sancti, quidquam aliud vel
lcm eorum omnia, (b) quae in exsilium meum pro- ambigere, vel innovare. Sed quorumdam aut proe-
curaverunfj non in ob»curo sunt. Ipse quoque (Sa- suinptio, aut (e) facilitas, aut error, aposlolicae doc-
turnihus, iiid. lib. de Synod. n. 2) vel minister, vel trinoe indemutabilem 545 constitutionem parlim
auclor gestorurh omniuin, intra hanc urbem est. fraudulenter confessa est, parlim audacter egressa :
Circunivenlum le Auguslum, illuSumque Caesa- dumin conlessione Patris et Filii et Spiritus sancti
rem luum ea conlidens constientioe meae condi- verilatem naturalis significaiionis eludit, (/) ne id
tione patefaciam, ut si indignuni aliqttid non modo manerel in sensii, quod in regenerationis sacramento
episcopi sanctilate, sed etiam laici inlegrilate ges- est confitendum. Ob hoc penes qnorumdani coit-
sisse docear, non jam sacerdotium per veniam ex- B scientiam nec Pater paler, nec Filius filius, nec
spectem, sed intra pcenitenliam Iaici consenes- Spiritus sanctus spirilus sanclus est. Sub cujus ne-
cam. cessitatis (g) tamquam improbabili occasione, scri-
5. Audiri rogat exsilii sui auctore prasente. Libelli bendae alque innovandaefidei exinde usus inolevit.
hujus causw. — Hxc autem nunc, dignantissime Qui post quam nova potius ccepit condere, quam
imperator, arbitrio luo derelinquo, quatenus et quo. accepla relinere; nec velerata defendil, nec innovata
modo me jubes loqui, et ea quae niaxime tecum in firmavil: et facta est fides temporum potius quam
tempore hoc agenda sunt prosequor. Dabis quidem Evangeliorum, dum et secundum annos describitur,
id in praesens instruciioiiis ad causam, ut praesenlem et secundum confessionem baptismi non lenetur.
eum,'cujus ministerio exsulo, usque ad confessionem Pcriculosum nobis admodum atque eliam miserabile
falsorum quaegessitadducam. Sed nihilde eo, nisi est, lot nunc fides exsistere, quot voluntates; et
cum jusseris, loquar. Nunc autem (c), quia niihi tot nobis doctrinas esse, quol mores; et tot causas
melus est de inundi periculo, de silentii mei realu, blaspheniiarum pullulare, quoi vitia sunt: dum aut
de judicio Dei, cura autcm est de spe, de vita, de ita fides scribuntur ut volumus, aut ita ut (li) nolu-
iiumortaiitate non lani mea, quam tua, universo- mus inielliguntur. Et cum, secundum unum Deuni
rumque. Quoequia mibi cum plurimis communis cst, C et unum Dorninum(i) et unum baptisma, eliam lides
hocca me communis spei exspectatio est. una sit, (j) excedimus ab ea fide quae sola est: et
i. Constantius optai fidem audire ab episcopis el dum plures fiunt, ad id cceperunt esse, ne ulla sit. ,i
non andil. Fides in baptismo jurala. Fides subinde 5. t7nde tot fides scribantur. Fides qualer mutata.^.
nova et ideo nulla.— Recognosce fidem, quam olim, — Conscii enim hobis invicem sumus, post Nicaeni
optime ac religiosissime imperator, ab cpiscopis op- conventus synodum, nihil aliud quam fidem scribi.
las audire, et non audis. Dum enim a quibus ea Dum in verhis pugna est, dum de novitatibus quaes-
requiritur, sua scribunt, (d) el non qiiae Dei sunt tio est, durn de ambiguis occasio (k) est, dum (/) de

(a) Vat. bas. rtis. delalis. Ex subnexis conficitur, lamquam non improbabili, vel cum ms. Remig., lam-
Julianum aut Biterris inlcrfuisse, aut non procul ab- quam probabili.
fuisse, cum Hilarius inde in exsilium niissus esl. (h) Ila mss. At editi, «( votumus.Sic Hieronymo
Porro, ul ex Ainmiano, lib. xvi, conslat, Julianus, teste dial. conlra Lucif. post Ariininensem synOdiim
aimo 555 exeunte Caesar crealus, stalim in Gallias itigemuil lotus Orbis, et Arianumse esse mirams esi :
Viennani secessit, ibique inansit, donec inde mi- dum nimirum recte sentiens, eo quo noluit modo in-
graret Augusiodununi, quo Juuii 2i die pervenit. tellectus est.
(b) lia tres mss. Alii vere cum vulgatis, qtti. Hic (t) In quiuque mss. hic adjicitur el unam fidem ;
indicat Hilarius se, quamvis in odium fidei, sub alio quod snpervacaneum est. Hoc enim sibi vult : sictit
laineh obtentu exsilio esse mulialum : quasi ninii- ab Apostolo Ephes. iv, 5, unus Deus, unus Dominus
rum fecisset. quod ipse fatelur indignum non modoD et unum baptisma , ita etiam una fides praedicatur.
episcopisanctilate, sed eiiam laici inlegritaie. Facile Ex eodem Apostoii loco Hilarius initio libri 11 de
autein vefitatis inimicis fuit, eum apud iniperaiorem Tiinit. et in Constant. n. 24, instat, apud hacrelicos
animi inquieti et ad sediiioneni parati accusare, cu- lidem non esse.
jus rei jarn ab anno 555 suspicio injecla erat, ut (j) Lips. et Par., excidimus. Concinniusalii libri,
vidimus lihro superiore, n. 5. excedimus, scil. ab una fide ad plures.
(c) Supple, loquor. Tutn in excusis, quia metns (k) Supple, disputandi, contradicendi et niale de
est, omisso mihi : et niox, pro cttra auiem est de spe, se invicem suspicandi.
prave legebatur cur auient esi despertnidiim. (/) Ferrandus diac. his verbis in suam ad Pela-
(d) In omnibiis niss., el non Dei pradicanl. gium ct Anaioliuni epistolain lianslatis , postmodum
(e) ExCinplarVat. bas., aul [acullas. Forte, aut nionet ea non sua csse , sed beali Hilarii inFerrandi
secundo
fatuilas. libro quem ad Cqnstantium scribit. In qua
(() Vat. bas. ins. neque ul maneret. Alii, ne quk epistola Pelrus Fr. Chiifletius, pro dum de auctoribus
maneret. querela est, ex mss. Jurensi atque Arvernehsi.edidft,
((/) Voces, necessitalis lamquam, in sex mss. de- duin de auribus querela esl: existimatqiie aperiam
sideranlur. Legendum videtur, sub cujus necessitatii: hac lcclione lieri Hilarii nieniem, flwastdical, dum
 5G7 SANCTI IIILAmi EPISCOPl 5G8
nuctoribus querela est, dum dc studiis cerlameiii A Cbristi fide. Emondamus , quasi (e) in Spiritum
cst, dum (a) in conscnsu difficuilas est, dum allcr sancium peccassc sit venia. Sed inipietatis 547 'P-
546a'ter' analhema esseccepit: prope jam nenu0 sius hinc vel praccipuecausa perpelua est, quod ([) fi-
Christi est. Incerto enim doclrinarum vento vaga dcm apostolicam septuplo profereutes, ipsi tamen
mur : et aut dum docemus, perturbamus; aut dunri fidem evangelicani nolumus eonfiteri : dum impie-
docemur , erramus. Jam vero proximi anni fides, talcs nostras nobis in populis niulliloquiis defendi-
quidjam de immutalioncin sehabel? Primum, quau nuis, et magiiiloquentioevanitate aures siuiplicium
bomousion decernit taceri: sequens rursum, quoo(b) verbis fallentibus illudimus; dtim evitamus de Do-
homousion deccrnil ct praedicat: tertium deinceps , mino Chrislo ea credere, quae de se docuit credenda,
quae usiam simpliciler a patribus praDsumplam, pe r et pcr speciosum pacis nonien in uniialem perfidiae
iudulgentiam excusat : postremum quartum , quoe subrepimus, et sub rejiciendis novitatibus rursum
non excusat, sed condemnal. Et quo landem pro ipsi novis ad Deum vocibus rebellamus,et subScrip-
cessum est ? ut neque penes rfos, neque peneis turarum vocabulo non scripta mentimur : vagi,
queinqnam ante nos, sanctiim exinde aliquid atquie prodigi, impii, dum et manentia demutamus, et ac-
inviolabileperseverel. De similitiidine autem Dei filii cepla perdimus, et irreligiosa pracsumimus. f-
ad Deum patrem quod (c) si miserabilis nostri letn - B 1. Ad fideniin bupiismoconfessamredeundum. — "'
poris Ildes est, ne non autex toto , aul tanlum esc Quod hieme undoso mari observari a navigaiilibus
portione sitsimilis; egregii scilicet arbitri ccelestiuu1 inaxiine iiitiini est, ut naufragio desoevicnte,in por-
sacramenlorum, conquisitores invisibilium myste- tum ex quosolveranl reverlanlur; vel incautis ado-
riortim , professionibus de fide Dei calumniainur. lescentibus convenit, ut cum in tuenda (g) domo
Aiinuas atque menstruas de Deo lides decerninius ., sua, mores paternae observantiae irangressi, profusa
decretis pcanitemus, posnitentes defendimus , defen libertate sua usi sunt, jam sub ipso amillendi palri-
sos analliemiilizamus ; aut in nostris aliena , aut ini monii melu solus illis ad paternam consuetudincm
alienis nostra damnamns; el (d) mordentes invicem,, necessarius et tutus recursus sit: ila intcr ha;c (idci
jam absumpti sumus ab invicem (Gal. v, 15). naufr.igia, coeleslis patrimonii jam pene profligata
6. Fides evangctica corrumpitur. — Fides dcindei haeredilate, lulissimum nobis cst, primam et solam
quaerilur : quasi fides nulla sil. Fides scrihcnda e^t; evangelicam lidem confessam in baptismo intellec-
(Vid. I. de Syn. n. 65) : quasi in corde non sil. Re- tainqueretinerc, ncc dcinulare quod solum acceptum
gcnerati per fidem , nunc ad fidem docemur, quasii atque audilum habeo bene crcdere : non ul ea, quae
rcgeneralio illa sine fide sit. Cliristum post bapiisma synodo palrum nosirorum conlincntur, lamquam ir-
discimus; quasi baptisma aliquod esse possit sine C religiose et impie scripta dainnaiida sint, sed quia

non dcsuht, qtti se sttrdis queranlur cecinisse,adeoque lirocdicalio,apud Athanas., de Synod. p. 875, postre-
sibi Iribui quw ab illis ne recte audila qttidem, nedum mam deuique Scleuciac ab Acacio vulgalam, apud
intellecla sint. At cuni editionibusllilarianis consen- eiiindem Athanas., p. 904, quae siibstanti;c nomen
lientibus omnibus nostris mss. lutumnon esl ab ipso noii jam excusat, sed simpliciier et absolute con-
fonte ad rivulum declinare. Proxime anle qnam linec demnat.
scriberel Hilarius querela fuerat de auctore blasphe- (c) Particula si cx codice Valicana; basilica; huc
niiarnm, quas Seleuciensis synndi legati Eudoxio revocaiur, qua eflicitur hic sensus : si de simililu-
adscribebant, Eudoxius nutem in Aeiium rejecii. dine Filiiad Patrem id nuncsentiamus ac credamus,
ut Fdius iion ex toto, sex ex portione sit similis Pa-
(a) Apud Ferrandum, de consensu.In ms. Val. tri;
bas., de consessu. professionibus de fide (vel de se) Dei caluinnia-
(b) Nulia est Arianorum (idei confessio , qu:o bo- niur : egregii scilicet arbilri, ctc.
mousion decernat ac prtcdicet; hoc enim ab Hilarii (d) Bad., Er. et Mir., morientesmorumvice. Mss.,
morknles nwri invicem.Forle , mordenlesnos invi-
scopo videtur alienum , ut bomousion in Ariiiiiiiensi cem.
concilio primum ab iis qui cum Valente et Ursacio
stabant rejeclum, a catholieis dciude approbatum et (e) Exeinplar Vat. bas. , in Spirilu sancto : haec
praedicatum fuisse dicat. Quocirca hic, forte eliani casuiim miitatio frequcns cst in veteribus libris. Ad
antea, pro homoitsion,substiliicndumvidelur homwu- inlelligcntiam bujus loci juverit ex cap. xn in Maltli.
sion. Neque satis apertum est, quas hic notet Hila- j. n. 17, in meinoriam revocare, hoc Hilario peccaium
rius fidei confcssiones. Sunl qui pulent, primum de- esse in Spiriium sanctum, scilicet Chrisio negare
signari Sirmiensem an. 558 , 11 kal. Jtmii editani, quod Deus sit, cl consislenlemin eo Palerni Spiiitus
tum Antiochenam an. 541 , Selenciaesiibscriplam , substanliam adimere. Similia habet cap. v , n. 15.
posteaAriniineiisem, demum Seleuciensem ab Aca- lom. Qiiibus consenlanea sunt hacc apud Atlianasium
cianis vitlgalani. Sed non alia videlur (ides Sirmii, i, p. 257 : Deilalemergo Verbi ipse Christus
alia Arimini edita. Deinde vix credere est, Encocnio- Spirilum sanclum appellat: et paucis inierjcciis, Sic-
rum fidem denuo subscriplam in novae demutaiioiiis ut alii, qui in Spirilum sanctum impingunt: atque
exemplum ab Hilario fuisse alferendam. Sed neqne ita in Christi divinitutein,blasphemiasdicunt, ctc.
in hac liomousionaut homoeiisionpraedicalur.Atvero (f) Fidcm aposlolicam vocal Hilarius apostolorum
si voces proximi anni non ita sirictc ut sonaut, sed Syinbolum, quo longe fusiores edidcrunl Ariani fidei
paulo latius acceperis, priniam intelligere licebit confessiones; nec lamenretiiuierc fidem evangclicant,
Sirmiensem Osii et Potamii nomine editam, quae idest, quae baptismi verbis ciiuntiatur. Iloc ila in-
non tnodo homousion, sed cf bomceiision decernit telligcndum esse magisliqunt ex poslremis hujus libri
taceri; alieranl Ancyranam, quae liomoeusioudefini- verbis.
lionibusS, 4, 5, etc., dccernit et pracdicat; lertiam (g) Qiiniuor mss., humosua. Yat. bas., in liienda
Ariniini ac deinde Nicucau in Tbracia leetani, in qua doniusamoris paterni observantketransgressoressua,
Usiae a Patribus simpliciier pr;csumpt:e cxcusalur profusa, etc, mendose.
 •ifi9 AD CONSTANTIUMAUGUSTUMLIBER II. 570
pcr lemeritafcni humanam usurpantur ad contradk - A quibus blaspbemat, mcnlialur. Ilinc enim Marcellus
lionein , quod ob boc sub nomine novitatis Evangc Verbum Dei cum legit nescit. Hinc Phoiiiius liomi-
lium negaretiir, (a) ut pcriculose lamqnam su b nem Jesum Christum cum loquitur iguoral. Hinc et
emendatione innovetur. Quod emendalum est, sem Sabellius, dum quod ego el Pater unumsumus (Joan.
pcr proficil, ut dum omnis cmendalio tlisplicet , x, 50) non intelligit, sine Deo patre elsine Deo lilio
cmeiidalioneni omnem emendatio consecuta condein est. Ilinc et Monlanus per insanas feminas suas (d)
net : ac si jam , qnidquid illud est, non emendatiD paracletnm alium defendit. Hinc et Manichaeuset
aliqua sit einendatioiiis, sed cceperit esse damnatic Marcion legem odit : quia lillera occidit (II Cor. iu ,
8. Audientiam rogat Ililarius , fidem e Scripltms 6), et mtindi princeps diabolus est. Onmcs Scripturas
oslensurus.— In quantum ego nunc bealae religiosoc sine (e) Scripturoe sensu loquuntur, et lidemsine fide
que voluntalis (b) vere le , domine Constanii Impe- praetendunt. Scriptune cnim non in legendo sunt,
rator , adniiror , fidcm lanlum sccundum ea qu:2 sed in intelligeudo; neque in praevaricatione sunl,
sci ipta siiiit desiderantem : et meiiio plane ad illi sed in cbarilate.
ipsa unigeniti Dei eloquia 548 (lu'a festinans, uI 10. Sermonis, cujtts copia rogalur, modus.—Audi,
impcratoriae sollicitudinis capax pectus etiam divi rogo, ea quae de Christo sunt scripta : ne sub eis ea
noruni dictorum conscientia plenum sil. Iloc qui rc- B quaenon scripta stint proedicentur. Submilte ad ea ,
pudiat, aiilichrisius est, et qui siinulal, anathenvi quiu de libris locuturus sum, aures luas : fidem tuam
est. Sed uiiiiiii hoc ego per hanc dignationis lua ad 549 Deum erigas. Audiquod proficitad fidem,
sinceram audieiitiam rogo, ut praesentesynodo (Con ad unitatem, ad oetcrnilalem. Loculurus lecum sum
siantinopolit.), quae nune de lide litigiit, pauca m * cum honore regni et fidei luoc, omnia ad Orienlis et
de Scripluris cvangelicis digneris andire, et loquaf Occidentis pacem (/') proficieniia, sub publica con-
lccum verbis Domini mei Jesu Cbrisii, cujus ve1 scienlia, sub synodo dissidenti, sub lite famosa.
exsul sum , vcl saccrdos. Ilabcnt enim vasa lesle;i H. Pignus fuittri sennonis. — (g) Praemitto interim
nou ignobilcs tbesauros : et infirmiora corporum ma pignus fuluri apud le scrmonis niei. Non aliqua ad
gis reverenda sunl: et apud nos modo Deuni indocli scandalum, neque quaeextra Evangelium sunt, de-
piscatores Iocuti sunt. Super huinilein et trementen i fendam : sed inlelligcs a mc in sacramento solius
verba sua, secuiidum prophetani, Deus rcspicit (Esai Dei veri.ct quem misit Jestim Chrisium(Joan. xvu,
i.xvi, 2). Fidem inipciator quaris : audi cam , noi' 5), proedicari unnm Deum palrem ex qno omnia, et
de novis chariulis , sed de Dei libris. Scilo et possi: unum Dominum Jesum Christuin per qucm omnia
eam in Occidcntc donari, unde venienles in regiKi (I Cor. VIII,6), natuni ex Deo, qui est ante tempora
Dei cum Abrabani et Isaac et Jacob recunibent. C oeterna(ll Tim. i, 9), et erat in principioapudDeum
(Matili. viu, 11). Mcmeiilo eam (c) non quoestioncni Deus Verbum (Joan. i, 1): qui cst imago Dei invisi-
pliilosophiaccsse, sed Evangelii doctrinam. Non lam bilis (Coloss.1,15), in quo habital omiiis plcnitudo
mihi aiilem rogo nudicnliam, quain tibi atqneeccle- divinilatis corporaliler (Col. n, 9) qui cuin 550 '"
siis Dei. Ego enini penes me habeo fidem , exlcriore fbrma Dei esset, huniilians se salulis nostrae causa,
non cgeo : quod accepi teneo, nccdemuto quod Dei formam servi ex conceplu Spiritus sancli de virgine
e.-t. accepit, factus obediens usque ad morlem , mortem
9. Scripturas haretici sttas ad parles trahunt. — autem crucis (Plittip. n, 6) : ct post resurrectionein
Sed mcinenlo lameii , neminem liaerciicorumesse , mortis deinde in coelestibus sedens (Eplies. i, 20),
qui sc nunc non secundum Sc.ripturas praedicare e.i, aderit judex vivorum ct mortuoruni (Act. x, 42), et
(«) In vulgatis , imperkulose : ubiex ms. Vat. bas. gtistinus, ep. cxx ad Consent. n. 15, qui casinauc-
repnnimus ttt pericttlose. torilute recipiunl, ipsas sibi videnlur seclari, cum suos
(b) In niss., veruni le. potius seclenlur errores; ac per Iwc noit qtiod eas con-
(c) Editi, tton in quwslione philosophiw esse, sed Et leinnanl, sed quod eas non intellicjant, hwreticisunt.
in Evcmgeliidaclrina : emendantur ex ms. Vat. bas. ut obServat Alhanas., Or. n cont. Arianos p. 515,
Verbis seqiicntibus non miuus apparet Hilarii fides , D excogilatorinvenlorquehareseou diabolus , ul metu stim
quain cbaritas : qiialcmniinirmn in Martyribus exsti- graveolentiw, Scriplurarum vocesusttfpat; illis ob-
tisse aiiimadverlit Aiignsiinns in Ps. LXV, n. 2'< : teclus, adsperso venenosuo, simplicesdecipiat.
Qtticnim, inqiiit, lum Chrislum prwdicctbanl,non sibi blica (/') Sic mss. Editi veio profulura. Deinde sub pu-
id est, coram et publice. Iloc Ambro-
quibus tum erat cognilus, sed nobis qui futitri aclhuc sius conscientia,
in more Ecclesiae fuisse innuit, ul episcopus
e.ramus, vel quibus lum erat incognilus, prwdicabant, in ecclesia
etc. el coram popnlo de lide disputaret.
Quippejussusut adimperatoris consistoriuin veniret,
(d) Priscam scil. cl Maximillam,quas Hieronymus, scribit,ep. xxi, n. 17 : Venissetn,Imperalor,adconsis-
ep. LIV, ad Marcellani, ad imitationcm Hilarii, in- torium clementiatua, ttt Itac corain suggererem,si me
sanas fentinas vocat. Vid. Terlullian. 1.de Monogam. vel episcopi vel poptilus permisissenl, dkentes de
n. 2, et conlra Praxeam n. 1. fide inecclesia coram populo deberetraclari ;et Serm.
(e) Nomen Scripturw in vulgatis omissum, resti- de basilicistradendis n. 5, tom. n, p. 864 : Ad pa-
tuiinus ope mss. Snbsequentem Hilarii sententiam latium imperalorisirem libenler, si hoc congrueretsa-
imiiatur et illustrat Hieronymus ad calcem Dial. cerdotis officio,ut in palaiio mctgiscertarem, quam in
conlra Lucifer, diccns : quod Scriplura non in le- ecclesia.... Causam ftdei in ecclesia agendam quis
gendoconsisianl, sed in inleltigendo : alioqui si litle- abnuat?
ram sequimur, possumus et nos quoquenovum nobis (g) Antiquoeeditiones cum mss. pralermitto ;quod
dogma componere. Otnneseiiim luerelhi, inquil Au- a Lipsio non male correcium cst.
 E.71 PRJEVIA DISSERTATIO 5M
fex omniuni aeternorumsaeculorum. Esieniih tinige- A sanclo ila credidi, ut ullra hanc de Domino Josu
nitns Deus (Joun. i, 18) < et Deus verus , et Deus Christo fidem non possim doceri: non per haccadi-
iiiagnus.-etsuper omnia Deos(Rom. IX, 5): ei omnis mens patrum fidei religionem, sed secundum rege-
iingua confitebiiur, quia DominusJesus Cbristus in nerationis meaesymboliim, et docirinae evangelicae
gloria Dei palrisesi(P/n7. »; 11). Haecego in Spiritu scientiam , ab Ca jtixta ista non dissonans.

PRiEVIA DISSERTATIO

IN LIBRUM CONTRA CONSTANTIUM.

I; Hic liber cum utiisvidelur pugnarCi—Quamsibii vocare, errores ipsorum , quanlum licuit illoesa vc-
sariclissimiis Clifisti confessor coiistantis ac mo- ritaie, et dissiniulavil et excusavit. Ubi vero spe
derati iiiiimi gloriam cdinparavit aliis libris , eami jam frustratus, timuit ne dissimulaii in perniciem
hoc uno apud plefosque pene tolam amisit. Tania; fidei crescercnt, eosdem el publicavit palam et im-
eniln in oiriniumaniinis regtim reverentia insita es(, probavit. Qiiamquam ut in libro de Synodis Orienla-
ut nullam ijisi riuionabilein causam fuisse puteut, les Ecclesiaeconciliaudisludio non iia abreptus e-it,
cuf in Cdhslahtium vebementer adeo inveheieiiir. ut quod in eis esset reprehendenduin tacerel : sic et
Eo illilhi adductuui dixit rionnemo prolixioris exsiiii in hoc libello ita se teinperal, ul cuin omues eortim
impatientia, pliirimi alii iiinata fervcntioris aique fidei professionesimprobel, eas tamen non neget vitiis
austeriofis ahimi indole. Aliis etiam visus cst in hoc carere potuisse. Liiculentumest illud num. 24: Eiiamsi
dpusculo sibi noh cdnstare, ac de Orienlalibuseo- iu his omnibus (confessionibus) nihil viiiorum subja-
rumque lidei confessiOnibus nec non de vocabulo cere affirmelur; non tamen cansa religiosw volunltitis
bomoeusioriloqui alitef quairi libro de synodisscripse- inesset:quia malimedilutioestbonorttmdemulalio.Rur-
rat : quasi in hoc aperle fespuat acdarhnct, quod in sum cum num. 25, affirmet, Nicaena fide fuudatos,
altero aut laudavit, aut excusavit. Erit forte ali- Anliochena aul Sardicensi aut Sirmiensinon egere ;
quando , qui curti utrumqtie illud opus non moribus uliro lanien concedil, qu.edam in his esse vcrba
solum (quia libri de synodis verba oihnia summam Ariaiiis inimicissima, quorum professione Constan-
humanilatcm spiraut), sed el senlehliis dissidere lius sese pitttnapud Occidenlales ineniiebatiir. Ne-
posuerit, aliiun ab Ililario hiijus auctorem quacritel: que ctiam homoeusion,quamvis, nmn. 25, sibi ad ft-
putelque haiic opinionein siiam eo se posse confir- dem oliosum asseral, prorsus respuil; sed ea omni-
inare, qtiod in superioribuS ad Consiantiumlibeilis no ralioiie, qua libro dc Synodis, illud approbat
lorige aliler erga eumdcin Imperaiorem se gerat. !n iiiini. 22, ubi ait : Mihi qttidemsimiHludo, ne uiiioni
iis neinpe uiorem gerit piae consueiudini, qua , n'l deiur occasio, sancta est. Quis denique eum erga
ipse tradit in Psal. xin, num. l : quis vcrba regis itt- Orientales, qui homceusionpropugnabanl, aliter af-
terprelans, et pracepta ejtts in aitrem populi dedncens feciuin existimet; queni non semel audit Constantio
cural diligenterel caule per bfficii reverentiam regis exprobrantem quodvinieis feceril, utpristinam fidem
salisfaceredignilati, ttl cuin honote ac religione omnia deserercnt? Non obscure quidcm significai num. 12,"
ct relegahtur et audianlur. Cum aiilem non con- sibi nonsatis probalam cornm Gdem; ibi lameii eo-
snetudine solinn, sed et ca eliani ratione, quod rum aliquos nonnulla pie verbis pracferre testifica-
omhe regnum a Deo sit, potissimam regi reveren- (ur : in vituperando non minus, quam in laudando
liam dcberi Fragmento i , ntim. 5, approbet, ac modeialus.
serriio ipsius doctrinac huic ubique concinat; eum III. Innala Hilarii lenitas vindicalur ex teslimonio
lum subito inulaluni esse orgfe sibi persuade- velerum.— Pluribus opus esse non arbilraniur, ut
bit. vulgaris ruat opinio, qua Hilarium hnc librorelrac-
H. Cum libro de Synodisconciliatur.— Verum ne- D tasse ac revocasse putanl, quod libro de Synodis in
mo obtinebit umquam, ut libellus is Hilarioeripia- gratiam Orientalium disseruerat. Difficiliusforte erit
tur, quem iiiter opera illius recenset Hieronymus, satisiis facere, qui immiti eum animo fuisse ex l.oc
quemque ipsi Facundus Herniianensis Iib. cOnlra libro arguunl, autsallcm in eo iugeni(;u bonitatis
Mocianum, nec nori Vaticanabbasilicaecodex a duo- atque lenitatis esse oblilum. Illis lamen priino oppo-
decim pene sscculisexaratus , et omhes mss. rnagno hiiiiiisRufinum (lib. l Hisi. eccl., cap.Si), non so-
consensu adscribunl. Neque vero ulia esi illins cum lum conceplis vcrbis testanfeni qtiod hniura lenis
libro desynodis pugna; sed quod in uno minus di- eral el placidus, sed et verba sua ex gestis ipsiiis
serlfeac paucioribus vefbis, rn altero fusiiis et aper- confirinantem. Rarus certe erit, apud quem non
litis deiclaValiir.Certe in uifoqiie Hilafius, driihioac miillurii valeat tesliinonirim tam insigne : at nul-
senlentia non muiatus, mutata rerum facie diversani lus esse debet, quetn non moveat aniiqua Ecclc-
iriit disserendi rationein. Ubi enim speravit Oiienia- siae constietudo, qtia olim in ipso sacrosancli
les ad vcram fidem et calholicocEcclcsiae sinum re- sacrificii sui «nedilullio , in Praefatione scilicet
 5T5 IN LIBRUMCONTRA CONSTANTIUM. !574
ante Canotieui, llilarium morum tenitate pollen- iA vere, hoc est, num pastori licuerit llipinh lattirileth
tem deca.ntiibat. detegere, num PraeSuli hostem fidei ihsitliantefin
IV. Constantii palliala impietas ac nefaria perse- Cbristianis mahifesturtifacere; Certe cinfi Coiislaii»-
culio.— Quibus vero de ipso hicliber aliam senteni lius; tlti monslfatum est, pellem bvinaih prae sc
liam injecit, expendendum est primo quaudo scrip- ferret, et animtim lupinum ; alteruti um videbatur
tus sit. Scriptum porro iuvenient post Seleuciense amanti Ecclesiai pracsuli necessario praEstahduiii,
Concilium, eo ipso tempore quo, Sozomeno teste, 1. aut ipse nimirum pefsuadendus ut lupinUlhaniniuin
iv, cap. 25, omnes ubique Ecclesias qumdam quasi deponerei,aiit admoriendi popnline ipsos pelle ovina
perseculio occupavit, cujusmodi olim sub ethnicis im- deciperet. Primtim illud, quod moderato viro magis
peratoribus grassata fueral, Tuin ubi perspexerint, consentaneum, prinio eiiam tentuvit Hilarius, cuin
prxcipuuiu persecutionis bujus auctorem fuisse libello dato audientiam ab imperatore reverentissi-
Constantium, perseculionis genus altendant. Certe me boposcit, spoponditqtte se, si copia de fide co-
ille dolis magis quam aperta vi tenlans fidem exstin- ram ipso dispiitahdi sibi fieret, pari reverehiia 16-
guere, animas lanto plures occidebat, quanto magis cuturum. Atnon obiinUiiilltid, quo nuianii Ecciesiae,
parcebat corporibus. Quainvis enim lupus, ovis ta- illieso Augusti nomine, consullum pertiptassei.
mcn audire ac videri appetebat. Nec deetat unde de- B ] Restabal igiiur alleriun, ul cum lUpum afcere dut
ciperet, qui verbis utebatur, veritatis speciem nien- uiularc non valerct, oves adversusillius insidiassal.
lienlibus, pacem et unitaiem obtendebal, et inter tem iriunifeconaretufi Is est tolus hujus libri scopus;
minasacsupplicia jaclitabat sese conciliorum placita illum ehirn , rion ad Constahtium insiiltandi ei caiti-
vindicare- Eoautempericulosiorerat iila persecutio, sa , sed ad caiholicosihstrheiidi et exhoftandi gratia
quod episcopis ipsis utebalur Conslanlius velut mi- difecitim esse iiifra defrionslraljiitiius.
nislris, quo omnesad haeresim quam amplexabatur VII. Serhtohis veiteinentisraliti; ~ At sermo vebe-
aLliahcret: ut vere de eadem persecutione institu- mehtior? Frigidus fofte nihii profecisset , ubi per-
lum sermonem prosequens Sozomenus dixerit : Et seculio incalesccbat: uec sine clamore audilus fuis-
si hacj qttodquidem ad crucialus alliiiet, remissior vi- sel ab iis, quorum ariiihos jam perlubafat ingens
debaiur, prudenlibus tamen viris propter infamiam vi- edictorum Constantii strepitiis.
sa esl acerbior. Vlrique euiin , ei is qui persequeba- VIII. Qui Gonslanliumanlkluisluin vbcel Ililarius.
tur, el ille qui persecutionem suslinebal, ex Ecclesia — Si autem veucmeiis, ndn debuit certe esse contu-
erant. meliosus : nec moderati aiiimi esse pritaht, quod
V. Pseudoepiscoporum adulatione laudata. — CoiistJiitiuui in eo noii seniel legaht aiitichrisiuin
Pseudoepiscopi illi, ut moris estiis quicausae iniquce iC appellaiuin. Hoc niiiiiruni homen horrent piaeaurcs,
assensionem elicere tenlant, Gonslantii nomihe, quo quidquid exsecrandum dici aut animo fingi po-
aiictoritate, virtutibus sive veris sive ficiis, Onmi test, cogilant. i\t Conslantium vulgari illa nolione
denique ratioue qua poterant, fucum facere cona- nec dixit uecsensit Hilarius aniicliristum : sed ea
baiitur. Alius itaque, quantum ex hoc libro subodo- tantum ratione, qua Joaiines scripsitj Anlicluisttis
rari est, extollebal Constantii in ecclesiis construen- jam venil, el nunc aiitichrisliiiiulti facii sini (I Joan. n,
dis et adoniandis magnificentiam , alius reverentiam 18). Quod subinde explicans , Hic esl, inquit, «IIII-
erga episcopos laudabat. Ille in comprimendis haere- chrislus, qui negal Palrem ei Filium (Ibid., 22). Ut
sibus , hic in cogendis synodis studium ac sedulita- cnim nolatuf conlra Auxent. nuin. 2, noininis anti-
tem in medio ponebat. Ipse eliam Constantius (quod christi proprktas esl, Christo esse conlrarium. At ve-
Lucifer fusius prosequitur) non modo pielatis, sed ro Constantium Chrislo conlrarium quis neget? Ne-
et doctrinae gloriam sibi arrogabat. Condebat iidem, que aliter eum a se aiiticlnistum vocari noii obscure
ctti ab episcopis subscriberelur, illos lubentissime sigiiificat Hilarius his num. 7 verbis ; Clirisiianutn
auscullans assentatores, qui ciim episcopis Arimini le menliris : Chrisii novus hosiis es, anticltrislum
lapsis ipsi rescriberent, Inlustrati pieiaiis luw scrip- prwvenis, el arcanorutn ejus mysleria operaris. Sane
lis maximasDeo retulimus el referimus gratias, quod D '. qui antichrislnni praevenil, alius ab eo sit necesse
nos beaveris, inlimans nobis illa, qua cuin discitrsione est.
pielaiis luw facere deberemus(Fragm. ix, n. 1). Pluri- IX. Nonlam iltitm carpere, quiim Ecclesiam lucri
nii denique tibi Constanlii benignitalem, religionem, vult.— Illum igitur ut hostein , se vero ut iniliteiii
pietatem commendarant, sumebant non passurum Cbristi respiciens, indignum putavitul commilitoni-
fuisse Deuni, ut rex lam pius tamque religiosus li- bus non proderet, quem latendo pluribus noccre
dem lueretur non rectam; nee levem reipsa opiimae posse praovidebat. Quod ita efficit, ut a caeleris
illiusfidei esse notam atque Iructum, incredibilem Constantii viiiis carpendis sese ternperaril. CaRsareae
ipsius regni prosperilatem. Multa alia praeterimus, enim majestati, quanlumin se eral, nihil ereptum
quaepopulos edictis , minis , suppliciis territos, pal- volens, dum divinitati Chrisiisuum.jus et honoreiii
liatani Constantii perfidiam tum deprehendere non integrum et illtcsumservare unice contendebat; hoc
permittebant. tanlum indigne lulit, quod de jure Christi sublatum
VI. An vero Pastori dissimulanda fuerit. — Quoe- videbat. Denique cum Conslaniiuni EcclesioeCluisti
rendum bic venil, num Hilario licuerit palliuinamo- non minus infesiun) existimarel, quain olini fueraut
575 PR^EVIA DISSERT. IN LIB. CONT. CONST. 576
Deeius, Maxiinianus aliique tyranni; dignum ipsius.Asingulare singularis viri fnctum pie venerari lutius
forliludine videbatur, ut niarlyrii spe accensus eo est, quam teniere reprehendere. Si enim ob asperum
quo poteral modo Ecclesiae consuleret. sermonem Hilarium animi immitis arguere liceat; li-
X. Nihil ex vehemenlisermonecontra innatam leni- cebil forte et Stephantim, ubi in Judaeos tam acerbe
tatem confici. — Si quis rursum hoc eum vehemen- invehitur, pariter bilis commotioris accusare ; sui
tiori sermone praestitissevolet, ad mcmoriam qui- quoque impotentes fuisse
argtienlur prophetae, qui
dem revocabit,quod Gregorius Nazianz,, Or. xxi, principum viiia tanta libcrlale reprehenderuni; nec
num. 55, de sanclis viris illa tempestate exsislenli- parcetur ipsi mansuetudinis exemplari Domino nos-
bus inemoravil: Qui tametsi alioqui pacati ac mode- iro, el ab innaia cordis lenitate videbitur excidisse,
rali sinl, haclamen in re leneset faciles esse non sus- ubi riiarisaeos lam amare tamque acerbe increpavit.
linent, cum per silentinm et quietem Dei causa prodi- Quin potius quod de Siepbano sensit ac dixit Au-
tur; verum admodumbellaces sunl alqtte in confligen- gustinus (in Psal. cxxxu. n. 8), Quasi swviebalSle-
do acres et feroces: at apud aequos rerum aestimatores phanus; smviebatore, corde diligebal: hoc sentiamus
numquam efficiet, ut eum prae nimia morum auste- ac dicamus de Hilario noslro, Quasi swviebat Hila-
ritale animi impotcntem existimenl, quem wto- rius; saviebat calamo, corctediligebat.
rum lcnitate pollenlem tum anliquitalis teslimonio, B '. XIII. Epistola esl Catlwlicis, non Conslantio inscri-
tum lolius vitoegestis didicerinl. Eum Spirilus sancti benda. — Hoc opns in mss. Colbertino ei Martiniano
impulsu potius, quam bilis coramotioris impetti, ad episiola nOnmale nuncupatur; quamvis non placeat
Iioc opus adductum credent, cujus auimus quinqucn- quod in iisdem ad Constanlittmimperatoremtransmissa
ni exsilio nihilo segnior, sed probalior atque fortior siibinde noteiur. Ad eos enim epistola transmissa
factus esse inde ostenditur, quod brevi postea illius censenda esl, quos illius scriplor in principio allo-
ope lam uberes in Ecclesiam fructus redundarint. qtiitur, non ad quos deinde per loculionem figuratam
Quis cnim nesciat prudenliae ejus, quam singtilaris sennonem convertit. Toto autem hujus Operis exor-
inorum lenilas condiebat, nos deberc lolius prope dio alloquilur Hilarius Fralres, ad quos etiam redit
Occidentis reconciliaiionem? Hanc quippe proxime ntim. 12, etc. Ad Conslantium igitur non est sermo
post hunc librum aggressus, felicem tandem ad exi- nisi figuratiis : qua iigura Oricntales diu copioseque
lum pcrduxit. Si enim Sulpicium audiamus : illttd alloquiiur in libro de Synodis, qnamvis non ad illos,
apud omnes constitii, unius Ililarii beneficio Gallias sed ad Gallicanos episcopos destinato. Non est itaque
nostras piaculo haresis liberatas (Sulpic. I. n). Quod assentiendum Chiffleiio, qui (notis in Ferrand.) bunc
auiem Sulpicius Galliis nosiris, hoc eum Rulinus librum aul in Coitslantiumaut ad Constantiumindilfc-
(lib.i Hist. eccl. c. 51) Italiae suoe atque Illyrico non C rentcr inscribi posse voluil.
iniiius morum Ienitate quam doctrinapraestilisseies- XIV. Vivo Conslantiq scriplus est hic liber. — In-
tilicalur. Eo etiam paclo progressus conipescuit Lu- scribitur in perantiquo basilicae S. Pelri codice, ul et
ciferiani schismslis, quod a nimia austeritate exor- in Telleriano, liber in Constaniium imperalorem; in
tum, coerceri nisi contraria animi affectione non de- aliis autcm mss. liber contra Conslantium Augusttim :
buil. quibus cum teinere addidisset Erasmus, jam vila func-
XI. Plura moderationisHilarii exempla ex Iwclibro tum; posterioribus lamen cditionibus castigatus non
deprompla. — Re vera Facundus conlra Mocianumin fuil. Errandi occasio ei nata est ex verbis Hiero-
Ililiiriiini velut in moderationis exemplar respici ju- nyini, inter Hilarii opera librum in Constantium post
bet, el quae in hoc ipso libro praebet virltilis hujus mortem ipsius seriptuin recensentis. El Hieronymu-i
excmpla, adversariis suis, quos zelo ferventiori pec- qiiidem cum unicum Hilarii librum in Constantium
care existimal, imitanda proponit. Elcerte a Facundo memoret, cumque ex hoc libro, qtti proe manibus
moderalus ac prudens Ecclesiw gubernator ex eo libro est, verba quacdam, uli jam annotavimus, epist.
approbari merito polcst, dum duobus tribusve haerc- xxvu ad Eustochium exprimat; nullum fere dubium
seos fautoribus negata eoinmunione, coeteris resipis- est, quin hunc ipsum post mortem Constantii scrip-
cendi facultalcm indulgendam decernit; dum hoc D tum crediderit. Ipse tamen Hilarius, num. 2, con-
dccrelum suum confessorum judicio ac placilo per- ceptis verbis lcslalur, eum se qninto anno postexsi-
mitiit; dum niillam respuil ineuudae pacis honestam lia Eusebii, Lucileri etDionysii, boc est, quinquennio
conditionem; dum elsi iniqua lactione relegalus, tolo post conciliiim Mediolanensc anni 555, proindeque
tamcn exsilii sui tempore nihil contra haoreticosscri- anno 560, uno anle Constantii morlem scripsissc.
bil fainosum aut maledicum; dmn Seleuciacet Con- Neque ambigendnm videtur, quin illum scripserit
staniinopoli ita cum omnibus urbine se gerit, ut cum Conslantinopoli versarelur, postquam de fide
Anomceis etiam, a quibus veliementer abhorrebal, coram dispulandi potestatem sibi iieri cnixe popos-
facilemad seaditum praebeat, acplacide et tranquille cisset, ncc impetrassel, imo etiam post qiiani ibi-
blasphemias eorum auscullel; dum denique sermonc dcm inchoasset Seleuciensis alquc Ariminensis con-
usurus vehemeniiori, ad id se non sua sed Chrisli cilii historiam. Yeruin propler verba Hieronymi li-
causa adduclum esse tanta cura tantoque sludio benter assentiemur iis, qui hunc licet anle raortcm
praemonstrat. Constanlii scriptum, editum tamen volent dumtaxat
XII. Apologia conclusio, — Quao cuni ita sinl, posl morlcni ipsius: niaxime cum patilo post Hilarlo
577 S. IHLARII EPISC. LIBER CONTRACONSTANTIUMIMPERATOREM. 578
in Occidcntem rcdeundi facta polcslate, fncult3s ei A tum quia tota abesl a Iaudato S. Petri codice omnium
daia sit hoc apud suos longe facilius alque liberius longe veterrimo.
per se praesiandi, quod per hunc librum facerc pro- XVI. Synopsis. — Totum boc opus in sex partcs
posuerat. ^ - distiibuicommode potesl. Prima oraiionis tam vehc-
mentis rationes proemittit. Perstringit secunda per-
XV. Non esl imperfectus, sed a manu peregrina seculionem , quam Conslanlius a concilio Arelatensi
auctus. — Rursum Erasmi opinioni, qua huiic librum usque ad Ariminense, sive blandiliis ac simulalione
imperlectum exislimavil, subscripsere quotquot post ovem se mentiens, sive iniiiis ac suppliciis lupum
eum llilarii Opera ediderunl. Nobis conlra non modo agens excitavit. Gesta Seleuciensis synodi terlia at-
inleger et absolulus, sed et ab aliena manu ex libris tingit. Conciiii ejtisdem fidem, qua Filium Pairi se-
de Trinitate non mediocriter auctus apparet; eorum cundum Scriplitras similem definieral, diclumqtie
forsitan opera, qui ex variis eorumdem librorum Constantii, Nolo qua non scripla sunl dici : Sigillat
cenlonibuslibros de Patris el Filii unitate, necnon quarta atque confutat, Filii et Patris demonstrans
de essentia Patris el Filii contexueriinl. Haecaccessio acqualilatem. Quinla Afianorum ipsiusque Conslanlii
antiqua quidein est, cum etiam in ms. Colbertino ab in fide incoustantiani repracsenlat. Postrema denique,
annis circiter 600 exarato, ct Martiniano qui hunc jB si tamen libri hujus pars dici polcst, quae licet Ilila-
antiquitale superat, necnon in aliis seplem exstct; ab rii verbis constet, a peregrina tameii manu adlexta
auctore lamen minimc prodiisse facile judicalur, tum est, Patris naturam et oeternam Filii nalivilalcm hu-
quia fragincntis constat inter se oninino dissolulis, mani ingenii vires superare declaral.

se^
SANGTI HILARII

CONTRA CONSTANTIUM IMPERATORM

LIBER UNUS.
ANNO
j (SCRIPTUS 560.)

1. Exlwrtalioad cerlandum pro fide. —Tempus
est loquendi: quia jam praeleriil tempus laceiidi.
Cbrislus exspectetur: quia («) obtinuit aniicliristus.
Clament paslores; quia mercenarii fugerunt. Pona-
p
mus aniinas pro ovibus : quia fures introierunt, et
ieo sicviens circuit. Ad niariyrium per lias voces
cxeamus, quia angelus salanactransfiguravit se in An-
gelum lucis. Inlremus per januam : quia nemovadit
ad Patrem nisi per Fiiium (Joan. xiv, 6). Manifes-
tenlur in pace sua psetidoprophclae: quia in hacresi
ct scbismalc inanifeslabunlur probali. Siistinealur
tribulatio , qualis non fuit a conslilulione mundi:
sed intelligantur breviandi dies proptcr elcclos Dei
(Maiilt. xxiv, 22). Implela est prophetia , dicens:
Eril tempus, quando sanum doctrinam non susline-
bunt, sed ad sua desideria coacervabunlsibi magislros
scctlpenlesaures: el a veritatequidemauditum averlent,
ad fabulas autem converlentur (II Tim. iv , 5); sed
cxspectetur promissio proteslaiuis , Beati eslis, cum
vos maledicenl, et persequenlur, el dicenl omne ma-
lum adversttm vos propter juslitiam. Gaudeleet exsttl-
(a) In tribus mss. ooitcuir.Reclius in aliis, obtinnit,
supple, Imperium, aul qnid simile. Conslantium an-
licliristi praecursorem coram vocare non trepidariuit
RomanaeEcclesiaelegati. Cumle , ait ad ipsummet
Lucifer iib. ] pro Atbanasio , urgeremus nos legati
beaiw Ecclesiw, sectam damnandam Arii, et illam
dixisti magis esse catliolicam; prmnuniiavimusle anii-
chrisli fuisseprwcitrsorem.
(b) -Paulinum ab Arelatensi synodo anno 555 de-
sinente c sua sede pulsum esse conslat lum ex libello
l ad Coiistaiiliuiii, n. 8, lum maxime ex Fragmenlo i,
tale, quoniam mercesveslra copiosa tisl in cwlo. Sic
enim persecttli sunt et propltetas qtti erant anle vos
(Maiih. v, 11 , 12). Slenuis anie judices cl potesla-
tes pro Christi nomine: quia bcaius est qui usque
iu finein perseveraveril (Maith. x, 22). Non ti-
meamus eum qui polest corpus occidere, animam au-
tem non potest: sed liineainus euin , qui potest cor-
pus etanimam occidere in gehennam (Ibid., 28). Ncc
solliciti de nobis siinus: quia capilli capitis nostri
numerali sunt (lbid., 50). Et per Spiritum sanclum
scquamur veritaleni: ne per spirilum erroris creda-
nnis mendacio. Et commoriamur Christo , ut Clirislo
conregnemus. Ullerius enim lacerc , diflidenii» si-
gnum est, non modestiae ratio, quia non minuspe-
riculi est semper tacuisse, quam numquam.
2. Vl Hilarius in iuenda fide semper paci studuerit.
Vt modestiamcum adversctriis servarit. — Ego , Fra-
tres, ut mihi omnes, qui me vel audiunt vcl familia-
riiatecogniturn habcnt, lestes sunt, gravissiinum fi-
dei periculum longe anlea praevidens,post sanclorum
virorum exsilia (b) Paulini , Eusebii, Luciferi, Dio-
n. 6; Lucilerum autem, Etisebium ac Dionysium a
Mediolanensi an. 555. Neque ignoravit Aliianasius
quid utraque illa synodo geslum sil, de quibus scri-
bil ad Solitarios, pag. 82b: Cumautem esset (Impera-
tor) Arelate et Mediolani, omnia pro hwreikoritm ad-
horialu suggesiionequefuciebat: vel polius illi ipsi age-
bant insuliabanlque in omnes Cwsaris potestate suc-
cincti. Quia tamen ille, Apolog. pag. 692, queniadmo-
dum hic noster Hilarius, Paulini exsilinm nna cum
exsiliis Eusebii, Lucileri ac Dionysii memorat; fac-
tuin est ut Socrates, lib. u, cap. 56, et Rufinus, lib. i
579 SANCTI HILARH EPISCOPI 580
nysii, quinto abhinc anno , a Satnrnini et Ursacii c A.colloqui, aut suspensa licet communionis societau: ,
Valentis eommunione nie curn Gallicanis episcopi i orationis donium adire , aut paci optanda sperare ;
separavi, indulta caileris consorlibus eorum resipis dum erroris indulgenliam , ab anlichrislo ad Chris-
cendi laculiate : ut nec pacis abesset voluntas , ( ; tum (g) reciirsum, per pcenitentiam pra;pararemus
principalium inorborum fcetida, et in corruptionei (Vid. I. de Synod. n. 4 el 8).
totius corporis niembra (a) proficienlia desecarentui 5. Quocljam dtclurus est, non esl impalienliw, sed
si lamen hoc ipsum besilissimisconfessoribus Chris liberlatis christiana. — Si quis igilur prudens ratio-
cditum decrelum (b) tum a nobis manere placuissel nem silentii mei percipit, profecto me usque nunc
563 (c) Qui P°slea per factionem eoruin pseudoa recentis injuriae acerbitatem moderatum, nunc de-
postolorum ad Biterrensem synodum compulsus, co mum fideli in Chrislo libertate (li) testante, non ali-
gnitionem (d) demonsirandae hnjiis hoereseos (e) ob quo vilio humanae perturbaiionis, ad haec scribenda
tuli. Sed hi limenies publicae conscientioe, nudire in arguet incitatum. Neque enim imui.ilure loquar, qui
gesta a me noluerunt: putantes sc innocenliar diu tacui, nec sine modestia lacui, qui aliquando
suani Christo posse mentiri, si volenles ncscirent jam loquijr: neque injuriam queror, qui dissinmlavi
quod gesluri postmodum essent scientes. Alqu recentem, etqui, ne quid ex causa mea loquiexis-
cxinde toto hoc tempore in exsilio delcntus , nequi B timarer, (i) tauium adlubui ad silentium temporis.
decedeudiini milii esse de Christi conlessione de Nuiic milii non alia ad dicemlum causa, quam Clnisli
crevi, neque honestam aliquam ac probabilem ineun est: ctii 564 et noc debui, quod usque nuuc tacui;
dae unitatis ralionem statui respuendam. Deniqui et (snpple, cui) ex reliquo me intelligo debere , ne
exinde nilul (f) in tcmpora maledictum , niliil ii taceam.
cam, qua; lum se Cbrisli ecclesiam mcnticbalur, nnin 4. Persecutorum optal lempora. — Atque uiinam
autem anlicbrisli estsynagoga , famosum ac dignmi illud polius, omnipotens Deus et universorum crca-
ipsorum impietate scripsi , aut Ioculus sum : nequi lor, sed el unius Domini noslri Jesu Christi pater ,
inlerim criminis loco duxi, quemquam aut cum lii a;tati mcaeet lempori praestitisses, ut hoc confessio-
Hist. Eccl. c. 19, Pauliimui cum caeteris ab una sy- nunc cxxv ad Leonem c. i, in Calchedonensi conci-
nodo Mediolan. in cxsilium trusum esse cxislimarint. lio servala est nmdcratio, ul reMlibus laniitmac per-
Inio bis addit Rufinus Hilarium atque Rodanium: tinacibusab Ecclesia unitate rejeelis , nulli correclo
qui a Sulpicio Scvero pariler superioribus adjungun- venia negaretur. Quod Leo ipse approbal, epist. alias
lur. Unde Blondellus Hilarium anno 554 relegauim xxxix, nunc LIX: quia devolionisulrumque est cltris-
scribit. Al hos omnes cxsilio conjunxii, non lempiis, tianm, ul et pertinaces verilas justa coerceal, et con-
sed causa una , Athanasii scil. ac lidei Nicscnoede- £ versos charilas non repellat.
fensio. (c) Edili, quibus posiea : mox Bad. , Er., Mir. et
(a) Apud. Par., proficienda. In codice Vat. bas., Lips. , ad Bilurensem synodum compulsis; Par. , ad
profwisceniia. In Colb. ct Martin., profilentia. Malu- Betlierenseinsynoclumcompulsis: eiiiendantur ex mss.
mus cum aliis, proficicntia. Nainque tit in bonani, ila e quibtis soli Martin. el Colb. habent, a Byierensi
et iii malain parlem Hilario faniiliare esl verbuni synodo computsus: minus vere. Hilarius hic paucis
profkere. Quani scierit inlcr lepram et leprani, inler perstriugil qui ad Biterrensein synodiun an. 556 vc-
seduclos ac seductores Arianos dijudicare, hoc loco nerii, tum quid in ea gesserit, ac landem ob quid ex
probiit; quamvis Erasino aliter scribere placuerit. ca in exsilium ptilsus sit.
(6) Septem mss. edila decrela tiim. Alii duocon- edi- (d) Verbuni demonsirandw, ab Erasmo primum
tum decrelum, sine parlicula lum. Decrcti iiujus expunctum , restituimus ex Bad. et mss.
dendi Hilarium auctoreui pr;ccipuum exstiiisse valde (e) Martiniannm exenipl.ir cum Colb., nudienlibus
probabile est. In biiuc locuin baud dubie rcspicit Fa- obiuli. Sed Iti limentesproptiw conscieniiwpondits, att-
cundus Heruiian. epist. ad Mociauum , ubi cuiii iis , dire, etc. Magis placet cuni aliis , (iinenres publicw
qui Calchedonense conciliuin impiignabant, cominii- conscientiw, supple , manifesli fieri. Iltinc suum li-
iiionein non ineuudain esse conicndcus , ait: lloc morem jam ab auno superiore prodidcranl; verentes
cumsttis collegis llilaritts fecit, qui tiulloadltuc itt prcc- enim populijudiciuin e Dominicoad ptilaliumIransie-
jticliciiim Nitwni concilii proccdente decrelo, cum riint, uti legiuius lib. i ad Coustatitiuin n. 8lloc , ctun
prima conlrariontm moliminaprmsiiiupsissent,propera- contia Hdarius nihil magis invotis habcret. enixe Bi-
veritnl ab eoruin se communione dividere. Plusciiliiui lerris nonduni exsul, boc exsul Cousiaulinopoli
tamen ei attribuit. Non enim oinnia inorbiila inem- D rogavit, ut de fnle sttb publica couscieittiadisserendi
bra desecat, sed tn corruptionemlolitts corporispro- facultas sibi darctur. Quod Ariaui coustanter refor-
ficietvia , tres scil. episcopos dumtaxal: neque hoc midantes, eum post primani pciiliouem in exsilium ,
siatim post priinn eoruni moliiniiia; sed postquam post alterani iu pafriam miscniiit.
Mcdiolanensi synodo proseculi sunl, quod Arelatcnsi (f) Bad., Er. el Mir. cuin inss. , tn lempore.Tum
hoc
primum lentaraut. Elsi latct an uon aliam decretum con- ex his duo , muledicum.His veibis se pncstiiisse si-
linnarinl sancti confessures, certe regulam gnificat, quod lib. x de Trihit. n. i proposuerat ,
secuti suni, qui an. 562 Alexandriac congrcgali, uli ubi ait: De iemporibusnon quercinur, elc.
narrat Rufiiuis, lib. i, cap. 28, sanxerunt, uf lanlum obnilcmiuusoninibus mss.
pcrfidia aucioribusantputatis, reliqnis sacerdotibusda- quibus (g) Editi, recurrenlium:
retnr oplio, si (orlevetint, abjurato errore perfidve, ad niteiiliain lavel illud cap. 2 in Mallli., n. 2, ubi per pce-
converti. Deiude , uti loqui- reditus ab erroreei recursusa crimineessedi-
fiiiem pairutn siiitutaque ciiur. Tum quatuor mss. prapuremus: alii duo, prw-
iiirHieronynms, Dial. Contra Lucif., assensttsesi huic
senlenlia Occidens, el per tam necessarittmconsilium parantus.
satana faucibus mtindus ereplus est. lta Innocentius Biindinus (It) Iu mss. Colb. el Martin., liberlateslaniem: quod
ac Lalinius icgeudiimesse conjeclarunt.
papa patres concilii Milevitani regulae eidem adhae-
renles confirinat his verbis: Ut durum arbilror con- (i) ApudLips. et Par. , tamen adliibui ad silenliuin
niventiampmslare peccantibus: ita impiumjudico ma- lempus. Reclitis aliis in iibris, tantttm.... lemporis,
num negare conversis. Ea quoque Leone leste, epist. scil. qiiadiienuiuiu, quod jam in exsilio exegerat.
 5S1 LIBER CONTRA CONSTANTIUMIMPERATOREM. 5S2
nis meaein te atque in unigenitum tuum rninisicriuni A . privalim accendit. Non confendil, nc vincaltir; scd
Neronianis , Decianisve lemporibus explessem! Nec adnlatur, ul dominctur. Clirislum confiletur , ut ne-
cgo , per misericordiam Domini etDei filii lni"Jesu gel; (f) unilatem procural, ne pax sit; haereses (g)
Christi calens (a) Spiritu sancto , equuleum nietuis- comprimit, nc cliristiani sint; sacerdotes honorat, ne
sem , qui desectum Esaiam scissem, nec ignes li- episcopi sint; (h) ecclesiae tecla siruit, ut fidemde-
inuisseiii, intcr quns Hebraeos ptieros canlasse me- struat. Te in verbis, le in ore circumferl; el omnia
minissem : uec crucem etfragmenia crurum nieorum omnino agit, ne tu (i) Deus ila , ut paler , esse cre-
(b) vitassem , postquam in paradisutn translatiim la- daris.
tronem recordarer: nec profundum maris et Pontici 6. Hilarius a matedkli suspicione se purgat. —1>
aestus absorbenlem rheumam trepidassem, cum per Cesset itaque maledictorum opinio , et mendacii su-
Jonam el Paulum docuisses fidelibus esse in mari spicio. Veritaiis enim ministros decet vera proferre.
vitam. Adversus enim absolulos hosles luos felix Si falsa dicimus, infamis sit sermo (;') maledicus: si
mihi illud certamen fuisset; quia nec dubium relin- vero universa hoec manifesta esse osiendimus, non
queretur, quin persecutores essent, qui ad negan- sumiis extra aposiolicam libcriatem et modesliam
dum tc pcenis, ferro , igni compellerent: neque ad post longtim ha:c silentiuin arguentes. Sed lemera-
teslificandum plus tibi nos, quam morles nostras li- n riiini me forte quisquam putabit, quia dicam Con-
ceret impeiidere. Pugnarenius enim palain et cum fi- stanlium antichristum esse. Quisquis (k) pettilnntiam
ducia contra negantes, conlra torquenles, contra ju- istud magis quam constantiam judicabit, relcgat pri-
gulanles: el nos populi tui, tamquam duces suos, ad niuni Joannem dixisse ad Herodem, AW tibi licet
confessionis religionem intelligentia perseculionis; facere isiud (ilarc. vi, 18): sciat a Mariyre esse dic-
publicae coinilarentur. tum regi Antiocho, Tu quidem iniqutts de prwsenli vila
5. Conslantii persecutio qualis. — At nunc pugna- nosperdis, sed Rex mundi defuncios nos pro suis legi-
mus conlra perseenlorem fallentem , contra hostemi bus (/) in alernam vitam in resurreclione suscilabil
(c) blaiidieuiem , contra Coiistanlium anticliristum: (II Mech. vii, 9): et rursum beala fidelique voce
qui non dorsa caedil, sed venlrem palpat; non pro- alium increpasse , Poleslatem , inquit, tnter homines
seribit ad vitam, sed (d) ditat in mortem; 565 noni habens, cum sis corrupiibilisfacis quod vis : noli aulem
trudit circere ad libertatem, sed inlra palatium ho- putare genus nostrum 566 a ^eo esse derelicittm. Pa-
norat (e) ad servitutem; nonlalcravexat, sed cor oc- lienter susline, el vide magna poteslasipsius qunliter le
cupat; non caput gladio desecal, sed animam auroi et sementuum torquebit( Ibid., 16, 17 ). Et quidem
occidit; non ignes publice minatur, sed gehetinami ita pueri. At vero fcemina nihil minus perfectis et
(a) Anctoritate ms. Martin. adjecinuts Spiritui C stanlius, qualis videri alTectabat. Nam licet Lucifer,
sancto. Hic Hilarii locu; ciiin simili Chrysostomi lib. Mor. pro Dei filio, de ipso scribat: Spolias, pro-
epist. cxxv Cyriaco conferendus. scribis , maclas gladio , eic. , posiea tamen subjicit:
(6) Marlin. et Colb. tnss., crurium meorum formi- Qtti in innocenles tam rabide swvis, Cliristianttm te,
dassem: et infra undam , pro rhtumam. Non obscure piuin , prudeniem atqttejusium videri posse censes.
hic signilbai llilarius, id Martyribus proxime post (e) Val. bas. aliique duo niss. onerat: quod nola-
mortem donari, quod Iatroni concessuni est. Aiqui nitis, quia infra legere est, sacercloteshonorat.
Paradisuui ei daluiii vocat in psal. cxLi,n. 6, sortetn ([) ifanc saltein obteinfebai. Ipsa Constantii in
ei regnum liwredilatissuw , id esl, Chrisii; et lib. x C.oncilioMedioianensian. 555 , verba refert Lucifer,
de Trin. n. 54, consummalmbeaiitudinisdelicias. Nec; fib. De non convcii. cum h;eret. : Dixisti, Pacem volo
proiude dubtiasse videtur, ceelesiem beatitudinem firinari in meo Imperio, cupiens viotare in nobis pacem
Martyribus uou diiferri. domiiticam,scindere desideransDeipopulum, etc. Rtir-
(c) Falsas illas Constaniii hlauditias Lucifer, lib. siini post pauca, Nobisdicebas, Pacem volo fieri: et
Moriendum pro Dei lilio, pariter arguil his verbis : circa iuitiuin, Dixisli nos (itisse atqtte csseinimicos pa-
In hoc vero sceleslissimusjutlicaris , quod sub speciei cis, hosles unitatis, adversarios etiam fraterna clta-
dilectionisel consulerecupiens , ad nos blandiaris de- riiatis.
jkiendos. Sic Aihanasiits, ad Solit. p. 858, narratt (g) Photini videlicet, uti declaraiur infra, num. 23:
Osium aConsta tio devictum nunc quidem blandiente,, Omnem rursum adversumPltotinum Sirmium callwli-
patremque emn appetluule, nunc inlermiiianteel rele- cwdoctrinmlua commovescuram.
gatos enumertiitte,etc. n (h) Ita et Lucifer, lib. i pro Alltanasio, imperato-
(d) Muitos hac arle delusos esse testificatur Libe-• rem alloquitur : quod cumsis memorias Martyrum in-
rius apud Theodoretuin,. lib. u HisL Eccl. c. 16, siaurans, tatnen servorumunius filii Dei cruorem
dum ail: Quicumquenon diligunt gtoriam Dei, ii tuai das. Et Tlieodorelus, lifr, ui Hist. Eccf. c. 12, fun- tes-
munera anleponenles,eum, quemipsi non videranl nec; tis est, Coostanliuin splendidis ac inagnificis vasrs
judkaveranl,coiidemnarunt. In his Potamius, uiFaiis- tenipla ditasse.
linus et Marcellinus lib. ad Imp. aiunt: primum qui- (i) In vulgatis et aliquot mss. netuuiDeus, ita
dem /idem catholicam vindkans, poslea vero prmmio t paier. Praileiimiis cuin Vat. bas., Martin. , Colb. et
fundi fiscatis, queni habere concitpierat. fidem prmva- Carn., netuDeus ita, ut Pater, supple , est Deus: ut
ricatus esl. Tajes vocal GregoriusNaz., Or. xxi, a«rtt ad Cliristuni referatur, Te in ore, etc., cujus diviniia-
magis quam Cltrisli amanles, tfd.oy^pvo-ov- p.u)\ov n5 leni paiernae inaequaleinCoustanlius inducere veile
fil.oxpi.o-Tovg: additque Constantiuin bona paupeiuml reprehenditur.
in malos illos usus insumpsisse. Quamquam ini (j) Exemplar Vat. bas., matedicens:
mss. Colb. et Martin. de^ideratur, non proscribitt (k) In ms. Carnut., peiulantia istud magisquam eon-
ad vilam , sed diiat in moriem: neque hoc vere dice- slaniia dici.
retur, si proscriptio solum exsilium, non etiam bo- (./).Coiberiinus codex cum*Martin., m mlertm vilm
norum et, capitis multatn sonaret: plurimos enima resutreclionentsuscitabit. Girafice,tit uiimw a,vu€io>aiv
exsilio jam ptinierat. Vel certe hic exliibetur Con-[- ^Mflfrip.V.- «VKITTIJITSI.
 583 SANCTl HILARII EPISCOPI 584
bealis viris locula cst, dicens: Tu vero, qui invento,r A rum es, indoclus piorum (e) episcopatus tuis donas,
omnismalitimfaclus es in Hebrwos, non effugiesma- bonos malis demutas. Sacerdotes cuslodiaemandas,
num Dei. Si enimnobis (a) vivispropler increpalioneni excrcitus tuos ([) ad terrorem Ecclesiae disponis,
el correplionemDominusmodicumiratus esl, sed iie synodos contrahis, et Occidenlaliuni fidemad impie-
rum (b) reconciliabilurservissuis (Ibid., 31 et seqq.) latem compellis, conclusos urbc (Ariminensi) una
Non est istud lemerilas, sed fides; neque inconside minis lerres, fame debililas, liienie conficis,dissimu-
ralio, sed ratio; neque furor, sed fiducia. latione dcpravas. Orientales aulein dissensiones ar-
7. ConstantiusNeroni,Decio, etc, conferlur,—Pro - tifex nutris, (g) blandos elicis, fautores insligas :
clamo libi, Constanti, quod Neroni loculurus fuis velerum 567 turbator es , profanus novorum es.
sem , quod ex me Decius el Maximianus audirent : Omnia soevissimasine (h) invidia gloriosarttm mor-
Contra Deum pugnas, conlra Ecclesiam soevis,sanc tium peragis. Novo inauditoqueingenii triunipho de
tos perscqueris, praedicatoresChristi odis, religioneni diabolo vincis, et sine niartyrio persequeris. ,
tollis, lyrannus (c) nonjam humanorum,sed divinoruni 8. MartyrumReliquimvenerandm:earttmvirlus. -£
es. Hseclibi a me atque illis socia atque communisi PIus crudelitati veslrac, Nero , Deci, Maximiane, dc-
sunt: at vero nunc propria lua accipe. Clirisiianun.i bemus. Diabolumenim per vos vicimus. Sanclusubi-
lemenliris, Christi novus hoslises: anlicliristuni; B que beatorum Martyriimsanguis exceptus est, (i) ct
proevenis,et arcanorum mysteria ejus operaris. Con- vencranda ossa quotidie teslimonio sunt: dum in liis
dis(d)fides, conlra lidem vivens. Doctor profano- dacmnnes(j) mugiunt, dum aegritudinesdcpellunlur,

(a) Silvaemajoris ms., nntts. Colb. , nunc. Magis; leuciooexciialae, ac deinde Constantinopoli nulritae.
placeret, vivusvcl vivens, juxta groccumverbiim ?wv. (h) In ms. Colb., stne injuria. Hoc ipsiun Lucifcr
(b) In excusis, recordabitur. Reclius mss. Colb. et non lacuit lib. Mor. pro Dei filio : Sic nos, inquii t
Martin., reconciliabitur: consentiente grauco, V.UTUI- quoslam infestepersequeris, varie excarnificaricupis ,
\v.fho-iTui. el qttidem moinentis oinnibtis; inierficiendosvero non
(c) Hoc est, non jam bumanarum, sed divinarum esse slatuisli, tainquammors lantummodobealosmili-
rerum tyrannus es. Haec a me dicla , libi atque illis tes Chrisii faciai, elc. Eleganler deinde Hilarius Con-
socia el communia sunt. Unde hic non nolaiiiurquac- staniium, ingenio et arle Chrisiianos torquendi, dia-
cumque hactenus dicta sunt (nam Constantii maxi- bolo superiorem esse enuntiat.
me sunt propria quae anle hunc numerum 7 conti- et venerandaossaquolidieteslimoiiiostnit,
sed quse Hilaritis Neroni ac Decio seprocla- (i) Verba,
nentnr), in antiquo basilicaeVaticanaecodice ab alii|uo forsitun
maturum fuisse proxime lestilicatus est. Eunomii aul Vigilantii discipulo primuin suppressa,
(d) Editi, condis fidem. Concinnius ms. Vat. bas.
cuin aliquol aliis, condis fidcsnumcro plures,et per- poslea in eclypis et vulgatis defuere. Conservala
inde falsas : contra fidemvivens, eam scil. quoeuna G stinl in iiiss. Colbertino et Mariiniano, quorum op.e
ct vera est, nec auimo nec moribus tenens. Fides restauralur , quod oralinnis integritali deficiebat.
Vcrba enim : Dumiii his dwnionesmugiunt, elc. quae
illas inlelligit, frequenies lidei expositiones Constan- ad
lio praesente, vel favente scriptas; aut etiam libros superiora : Mariyrum sanguis exccplusest, referri
illos, de quibus Lucifer de non parcendo in Deum nequibaiil, jam appriinc cohacrent cuirihis, veneran-
da ossa testimoniosunl. Ilaec quippe portenla, cum
delinquenlibus: Quantumenim apud te esl, tradidisti
eum (Christum), dcquo el librosscriptosdedisti, el prw- eoruin qui occisi sunl, tum ejus pro quo occisi suut,
ac virlutem praeclare lestanlur. Qtiod illu-
dicatoresbenigntvoli in omniloco constititisii: ct suh gloriam
initium ejusdem libri : Convincenlte libelli recilali a stralur his lib. xi de Trin. n. 5: llttnc (Cbrisliim)
el Martyrum loquunturseputcra ... hunc
tc, ac daliRomw episcopiseliam catholicis, ad hoc vi- Apostolorum damonttm resonantmugitus. Ililarii verbis
delicet, ul in omni loco ttta roborari posselblaspliemia. puuilorum
iiihacrct ubi sacras Apo-
Unde cum lib. n pro Albanasio euni legisperilum stolorumHieronyinusconlra Vigilanl.,
veile videri, et lib. Mor. pro Dei filio , eum sese pe- Reliquias appellal secttndumuos veneranda
rilum arbilrari et dictutorum designaium numerum ossa, quas Vigilanlius cuni Eunomio vilem pulviscu-
babere menioret; non negat subiude , quin sermo litmvocitabat.
illius sil polilus, ornatus, qui clium dici merealur di- 0) Quinque mss. ruyiunt. Poliorcs cum vulgatis,
serlus ac dulcis per arlem qumsitus. Quibtis illustran- mugiunt: quomodo lib. xi de Trin., n. 5, legimus
tur proxiina Hilarii verba, Doclorprofanorum es. dwnwnummugitus, non rugitits. Iilis lamen fnvet
(e) In omnibus inss. episcopatusluos. Tum in ple- Hieronymusepist. xxvu, ad Euslochiuin, c. 6, ubi
similia narrans ait: Cernebat(Panla) tiarits dwmoties
risque, donans. Et hic Lucifer: audiendus, lib.esDe
non parcendo in Deum delinq. Transfigurulus in j) rugire.crucialibus, el ante sepulcra Sanclorum itlulare
ApostotosChrisli, qui lamquam vere adntee omnis cura Iwminesmorelupormn, vocibuslalrare canuin, fremere
Ecclesiwperlineat.sicsollkilus videliccl quis alkttbi teonum, mttgirelaurorum; alios rotctrecaput, et post
calholicusprasil Ecclesimepiscopus... tollis episco- tergumlerramverlicelangeresuspensisqttepede feminis
pos catlwlicos,ordinashwreticos. Cui, Ariani inquit lib. Mor. vestes (adde noti) defluere in faciem. Qtiaepostreina
pro Dei filio, crebrosunt acclamantes dogmalis vcrba ad Hilarii imitaiioneni cxpressa , indicio sunt
tid episcopi, Episcopum le esse episcoporum.De hac huuc librum Hieronymo ignotum non fuisse. Euin-
bonorum cpiscoporum in nialos demutationc viden- dem quoque locum imitatur Sulpicius, dum Mariini
dus quoque Alhanasius ad Solit. p. 858, quo spectal in cxpellcndis d;emonibusvirtuiem sic enarrat Dial.
illud ejusdem pag. 860; Qttinquagintasedium episco- lii: Cerneresmiserosdiversocxiltiperurgeri, hos subta-
pos cumsatelliiio mililari ad inviiospopulos submiilis, tis in sublimepedibusquasi de nube pendeve, neclamen
etc. Forte eiiam llilarius hic respiciat immutatio- vestesdeflueresuperfaciem,ne faceret verecundiamnu-
nem eiiscoporum constaniinop. synodo proximefac- clata pars corporum.Ita et Paulinus, in Nat. 7, S. Fe-
lam, de qua infra, num. 15. licis, hominem a daemoneobsessum repracsenial ad.
(f) Colb. ms. ad errorem. blanditiis limina ejusdcm Saiuli :
(g) Martinianumexemplar,Non religas. Ttim Corporeverso.
Colbertinum, fautor instigas. displiceret, blandus SuspendipedibusspectanlemlecLasupinis:
elicis, (uulor instigas. Hic tangunlur dissensiones Se- (Cui)Vestibusut rigidis,aut ad vestigiasttlis,
585 LIBER CONTRA CONSTANTIUM1MPERATOREM. 586
clevari sine laqueis corpora, cl suspensis pede femi- J!i lis admiltilur? Al vide tu,si praefercnsnomciiDonii-
nis vesles non dcffiicrc in facieni, uri sine ignibus ni in verbis , voluntalein efficias Dei palris in rcbtis.
spiritus , confitcri (a) sine inierrogatione vexatos , Clamatille: Hicesl filiusmeusdilectus,in quomiliibenc
agere omnia non miniis cum profcctu cxaminaniis , complactti (Mattlt. III, 17): et lu decemis non cssc
quam incremento fidei. At lu, omnium crttdelium filitim, neque csse patrein; sed adoptionis nomina ,
criidelissimc , damno majore in nos, el venia minore exlernas nuncupationes , et simulantem de se omnia
dcsaevis. Stibrepis (b) nomine, blandimento occidis, Dcuni novus hodie religionis divinoe persecutor in-
specie religionis inipielatem peragis, Chrisii lidein ducis. Anlehac palres tni (Ncro , Dccius, elc.) in so-
Christi mendax pracdicalor cxstiuguis. Non rclinquis liun Clirislum boslcs fuerunl : lu autem ad Patrein
saltem miseris excusaiioncs, ut oclernn judici suo Deum cerlas, ut mendax sit, ul fefellerit, ut hoc dc
poenasel aliquas laniatorum corporum (c) pciferanl sc professus sit quod non essel, quai-i neque esse
cicatriccs, ut inlirmitas defcndat iiecessilatem. Sce- possit, Clamal Filius : Ego el Paler tinuni sitntus
lestissime morlaliuin , omnia persecutionis mala iia (Joan. x, 30); cl, Operibusmeis credile , quia Paler
lemperas, ut excludas ct in peccalo veniani, et in in me, et ecjoin Palre (Ibid., 58): et, Oinnia, qua Pa-
conlessione martyiium. Sed hrec ille (d) pater luus tris 569 suntt ineasunl (Joan. xvi, 15): tu Chrislum
ariifex hiimanarum morliuni docuil, 568 vinccre ]B objurgas (i) veritatis, lu Palrem arguis professio-
sine contumacia , jugiilare sine gladio, persequi sine nis. Emendas Deum homo, vitain moderaris corrup-
inlamia, (c) ordire sine suspicione , mcntiri siue in- lio, et nox lucem illuminas , et promulgas fideni in-
telligentia, profitcri sine fide , blandiri sine bonilate, fidelis , ct (j) pietilcm impius mentiris, et orbem
agcre (f) quod velis, nec niauifestare quae vclis. terrae profana siniultale commitiis: negans hoc dc
9. Domini nomenin verbis Conslaniii, nonin geslis. Deo, quod ipse de se professus csl.
Deum inducil fallacem. — Sed me ipse unigenitus 10. Conslantioveslisovina. — Sed (k) pralcr banc"'
Deus, qucm in me persequeris, admonuit ne tibi emendaiionem falsitatis, aliud ine Dominus, ad in-
crcderem, neque me hoc fallax in te emenlitunique lelligendum te, dictttm docuil, dicens : Auendite a
nomen illuderel, dicens : Non omnis qui dicit mihi, pseudoprophelis, qui veniitnl ad vos in veslimeiilis
Domine, Domine, inlrabitin regnum cwlorum: sed qui ovium, (/) ab inlus auletn sttnl lupi rapaces : a fntcii-
facil votunlalemPalris mei, (g) qui in cwlis est, hic in- btts eorum cognosceliseos (Malth. vn, 15 , 16). Est
trabilin regnttm cwlorum(Matlh. vn, 21). Agnoscis enim aliquid in eordc, quod dissimulatur in vnltii, et
ne iitiiicdivinae in le prophetioeverilatem cl domi- velalum est mcnle : et ovem pulantes, Iupum scn-
nicaesentenlisefidem, (li) qua non professio nominis serunt, Si quae ovium sunt agunt, crcdanlur ct ovcs
in cceleste regnum , sed obedieniia paternae volunta- G ( csse : si autem (m)rapacium luporum opus pcragunt,
Corporisorane sacrumcastovelatur operlo : nominis blandimenlo. Rectius in Vat. bas., Marlin.
Scilicetuldivinioperis reverentiatectis ct Colb. , subrepisnomine, supple, quo te Cbrisiia-
Corporibusmaneat, nec prenadiemonin ipsa num fingis, ut declarat num. 9 , blandiincnto occi-
Quacruciaturovet, nudisprodendopudorem
Artubus,illaesograviustorquetur boneslo. dis, cic.
noslra oetate vidit Lotha- (c) Excusi, proferanl. Hilarius hic accedil ad sen-
Hujiismodi portentum tentiam Cypriaui, qui lib. de Lapsis miiius ageiiduni
ringia, uti fidem faciunt Commenlaria Marchionis de censetcum iis quiin tormentis lapsi sunt. Qtiari, in-
BeauvaugalliceScripta, p. 6. de lormentispotest , qui per lormenla superalus
Et huiic locum reslauramus ex mss. Colb. quit,
et esl; excusationemoblendere,qui vklus esl in dolore, etc.
(a)
Mariin. in quibus lanien cxstat age pro agere, etpro-
fectonon profectu.In aliis auiem libris habeiur, con- rens (d) Scil. inimicus homo omniuni hacreticoriimpa-
in ogro patris-familias supersemiuat zi-
ftteri sine interroganlisincrementofulei. Al lu omnittm zania., dum
crudelitalumcrudelissime. Hic ostcndil Hilarius, im-
mundos spirilus occulta quadam vi agi ac lorqueri, (e) In mss. Colb. el Marlin., occideresitte suspec-
dum eorum occutlaest plaga, ct pwna manifesla, ul lione.
loquilur Cyprianus, epist. n ad Donalum, ubiet lor- (f) Vat. bas. ms. cum Colb. cl Mart., qttod vcllc.
nienla ipsis per Exorcislas inflicta vidcsis. In illis Alii, quod velles.
autein lormeniisconfiiebanturaliiClirislidiviniiatcni, (IJ) Tres praedicli mss. oinitlunl qui in cmlisesl.
ul ab Hilario audivimtis, lib. xi, n. 5, alii totius Tri- (h) Solus Vat. bas. codex, qttam non . . . adiniuit.
nitatis fidem , cujus rei luculentum est exempiuin D (i) In mss. Miehaelino, pielale veritalis. Mintis
apud Ainbrosiiim, epist. nunc xxu, n. 21. Alii vero , displicercl impiaiw, quasi laesae,veritatis. Quamqiiiini
iui lestis est Cyprianus, lib.ad Demetrianum, ejulan- presso qtiidem sernione, sed cui nihil desit, hoc si-
les et gementesvocehuntaita, el poleslaledivina flagella gnificatur : Christuni objurgas lainquam non vera di-
cl vhbera seniienles, venturuinjtidicium coitftienlur. centeni, Patreni arguis utfalsa profitenlcni.
Inlerdum eliam, inqtiii lib. de Idol. Vanit. : Videas (j) Sex mss., contrctpieiaiem : el niox, cominisces,
illos nostra vocecl operalionemctjeslatisocculta flagris loco verbi commitiis.Paulo posl in editis desidera-
cadi, igne lorreri, incremento pwnwpropagattiisex- batur de se.
lendi, ejulare , gemere, deprecari; unde venianl , el (k) Codex Martin. cum Colb., propler lianc emen-
quattdodiscedunl,ipsis eliam quise colunl audienlibus, dationem falsitalis, alind quoque me. Magis placet
confiteri. Sed maxime omninm Sulpicius Severus, cum aliis prwlcr hanc, scil. regnlam ex Mailli. vn. 21,
Dial. in, Hilariiverba dummutualur, illustrat in hunc petiiam, qua le falsam pietatem ac solam Chrisiiani
moduni : In parte alia videres sine inierrogatione nominis larvam ostentare recognosco; iindc et
vexatos, el sua criminaconfuentes.Nominaeliam nullo eniendo quod de te prima fronte cogitatur.
inierroganteprodebanl; itle se Jovem ,iste Mereuriitm (/) In ms. Colb. iitirinsecus; \n Marlin., inlus :
felebalttr. omisso ab in tttroque.
(b) In vulgatis, noiutneblandienlis. In sex mss., (m) Sic duo praedicticodices. Alii*vero,rapacia /«.
1'ATKOL.X. 19
587 SANCTIHILARli EPISCOPl 5S8
lupi esse per opus suum inlelliguiilur; et gesloriim JIi in ecclesiastieis (d) fronlibus scriptos melallicaedam-
frtictu, vestimentorum species arguilur. Vcstem ovis nationis lilulo reccnseri. Adest inecum Alexandria
luae, lupe rapax, cerninuis. Auro reipublicie sanctum lot concussa bellis, lantum commotarum expeditio-
Dei (a) oneras, et vel detracta templis, vel publicata num pavens tumultum. (c) Brevius enim adversum
ediclis, vel exacla poenis Deo ingeris. Osculo sacer- Persam, quam adversum eam armis certalum csl.
dotcs excipis, quo et Chrislus est proditus : caput Mutati preefecii, elccii duces, corrupti populi, com-
benediclioni submiltis, ul fidem calccs : convivio di- motae legiones, ne ab Atbanasio Christus praedinare-
gnaris, ex quo Judas ad proditionem egressus est: lur. Taceo de minoribus (/') populis et civitalibus,
(b) censum capitum remillis, quem Christus, ne quibus per totum Orientem aul terror, aul bellum
scandalo esset, exsolvit (Matth. xvn, 26) : vectigalia est. Poslquam omnia contulisli anna advcrsum (idem
Csesar donas, ut ad negationem Christianos invites : Occidenlis, et exercilus luos convertisti in oves
quae lua sunt relaxas, 570 ut n11*Dei sunt amit- Cbristi : fugere inihi sub Nerone licuit. Aut tu Pau-
Janlur. Heectua, falsa ovis, indumenta sunt. linum beatae (g) passionis virum blandimento solli-
11. Gestaliipi.QuidperpessaAlexandria,quidTre- citaium relegasti (an. 355), et ecclesiam sanctam
viri, quid Mediolanum,quid Roma, quid Tolosana. — Trevirorum tali sacerdotc spoliasti. Edictisfidem ier-
At nunc fructus operum luorum, lupe rapax, audi. ]B ruisli. Ipsum usque ad morlem demutasti exsiliis et
Nequeego alia potius quam quoegesta sunl in Eccle- fatigasti, extra Cbristianum quoque nomen rele-
sia refero, (c) aut lyrannidem aliam preeter quam gasli: (li) ne panem autdehorreo luo sumeret, aul de
Dci proferam. Non queror, quia causani ignoro, sed MoiiianceMaxiniilloequeantroprofaiiaiumexspeclarct.
tamen querela fainosa est, jussos a le episcopos non 571 Mediolanenseni piissimam plebem (i) quam
esse, quos condemnare nullus audebat, etiam nunc lu 1'urore terroris lui lurbasti! Tribuni lui adie-

porttni ovesperagunt. Ut snperius agtinl, ita hic pera- 859, ubi ait : Hos quidetn in lapidicinis •manciparunt,
gunt ad pseudoprophetas referendum videtur. illos vero ad necem persecuti sunt: boc cum Hilario
(a) Edili, Itonoras: emendanlur ex mss. e quibus nostro Lucifer, lib. nior. pro Dei filio, adscribii Con-
Colb. et Martin., Spirilum Det operas, el vel delracias slantio, cujus auctoritate faciuni est : Omnia, inquil,
lemplis, vel publice editis, vel exaclus panis opus Dei ntelalta, oinniaqueloca, exsilia vocari quw putabanlur
ingeris. Fortt;, vel pubiicaiasedictis... opes Deo inge- digna, noslro tuw callidilali resistenlium replesli nn-
ris. Hic notatur, quod Lucifer ad calcem lib. i, pro mero: relegandoinsontes, fame, sili, nudilaie vexando
Atlianasio innuit, Coiisiantium scil. eleemosynam non desistis. Porro ex hoc loco inlelligilur Consfan-
darc solcre de tacrymisalienis, de eorum bonisqui de- tius restaurasse morem, quem pater ipsius abrogarat
porlari, inlerfici, proscribique maluerint, quam Chri- lege n de pcenisCod. Th., qua cavel ul si qnis in lu-
stum negare. Notumest illud Liberii apud Tbeodo-1Q dum ftterit, vel in metaltum damnatus, miniine in cjus
retnm lib. n, Ilisl. Eccl., c. 16 : Ecclesias orbis ter- facie scribalur... quo facies, quw ctd siinUiludinem
rarum expilasti, et mihi ul damnalo eleemosynam pulcritudiniscwleslisesl figtirala, minimemaculciur.
affers. (e) In codice Val. bas. bic additur magis : quod
(b) Colb. ms. censum capilis. Vectigalis hujiis me- et habet Marlin. in quo sicnt in Colb. antea praefertur
minit Joseph, lib. n de Bello Jud., c. 16, ubi Agrippa levius , non brevitts. Nec leve, nec breve fuil bcllum
ad pnpulum edisserit, magniiudinem veciigaliuin, adversus Pcrsam, quo postmodum Julianus concidit,
quae Romanis jEgyptus pensitare solebal, ex censu cum jam diuiiuum fuisset.
singulorum capitum aestimari possc. Rursuni apud (f) Exeinplar Colb. cuin Martin., de minoribiis
euiiidem, lib. xn Antiqnil. Jud.,scribit Anliochiis:
/temitliiur senaloribus,sacerdotibus, scribis tetnpli at- fama populis : et mox, Post qua omnia.
(g) Ms. Martin., beaiw coitfessionisviruin.
qtte canloribus tributum , qttod pendilur pro capite. In
gratiam clericorum exstat lcx. C. Theod. 1. i, Coll. (h) Colbeiiinus rodex, ut panetn : quamdam prac
lustrali data mense Dccembri an. 556 : Negoiialores se ferl veritalis specicm, sed falsam. Ut enim nbser-
omnes convenilaurttin argenliimqueprmbere, clericos vat lliironiiisad ;ui. 555, n. 29 : Hac idcirr.odkit de
tantum excipi. Alia est lib. xiv de Epis. et Cler. eo- Paulino Hilarius, quoclprius relegalusfuerit in Phry-
dem mense an. 557, data : Omnis a Clericisindebitm giam, ubi eranl Caiitphrygesharelici Monlani Maxi-
conventionisinjuria el iniquw exactionis repellcilur mitlwquesectarii, inde vero ad barbarosamandatus :
acerbitas, etc. Iinniunilates alias eisconcedunt leges qnasi dicerel, Parnm eral Conslantio, Pauliuiini inter
data; an. 555, etineodemCod., I. x, de Episcopis nie- Catapbrygas aniandasse; eum cliain exlra Chrislia-
moratai. J) nuin nonien exptilit. Quod hic Montanw legitur, li-
brariorum lapsiim pulanius, prae^ertim cum lib. u
(c) Editi, ul iyrannidematiamprwler qucttnflei re- ad Constanl. exslet Monianus, non Monlana.
ferrem. Non quia, otnisso verbo queror. Sex mss. nec
tyrannidemaliatn prmierquam Deireferrequmro(Mich. (i) Quod bic prius videbatuf deesse, inntala intcr-
qtteo): non qitia. Colb. et Martin. ctttl lyrattnidcm punctione restaiiraiur. Alias pw.fcreiiduni essct ?um
aliuin prmler qnatn in Dettm proferam. Non quaro mss. Colb. et Manin. quanio fttroris tui terrore lur-
quia, etc. Arrideret illud in Deinn, nisi jam occurris- basti\ Mediolanensis plebs inerito piissima , ob cam
sel, num. 7, lyrannits non jtttn littmatwrum cs. Se- praeserlim lidei constantiam quain anno 555 demon-
quiniur exemplar Vat. bas. aliis faventibus. Notalu slravit. Nain cum |iseudosynoduspravain lidein apud
dignum est, primum quam scriipulose referat Hila- eam divulgare non auderei, hoc lainen teniasset Im-
rius, quaepublicis licet lestiinimiis comproliata, per peraloris nomine; lanlum in se populi horrorem com-
se tamen non satis certo compererit : dcinde qnam movil, ul intra ecclesiam convenire jani non sibi lu-
modeste, pro Ecclesia loquens, ab iis referendis se tum exisiimans, in palalium seres^crit, uti jam nola-
abslineat, quaenon contra ipsnm gesta sint. Superius tum lib. i ad Conslant. n. 8. Iiicc -autemmala eodem
enim, pro ait(Bgeslasttnl in Ecclesia, nielius legcrctur anno videlur perpessa, cum Dionysio expulso impia
iu Ecclesiam. infidciilaiis AuxenliusMediolanensemecctesiam arntis-
(d) Martin. Ct Colb. mss., in Ecclesiaslicisprompli- exerciiuqueoccupavit, ul loquitur Anibrosius, 1. ui do
bus. Quod Alhanasius Arianis atlribuit ad Solil., p. Spiritu sanclo, c. 10.
 580 LIBER CONTRACONSTANTIUMIMPERATOREM. SUti
liinl sancta sanctorum, et viam sibi omni per popu- J^ 12. De Seleuciw synodo. — Nunc quia boec, qua:
lum crudelitale pandentes, protraxeruiil de allario conscientia publiea 572 lenentur, non magis a nie
sacerdnies. Levius le putas, sceleste, Judaeorum im- maledicla suiil (e) dicia (]tiatn vera; si cui in Cbristo
pielate peccasse? Effudcrunt quidem illi Zachariae reliqua spes esl, si quis judicii diem mcuiii, si quis
sanguinem; sed, quantum in le esl, (a) concorpora- diabolo renuntiavit, si quis se regeneratum in vitani
tos Cliristo a Christo discidisti. Verlisli (b) deinde recordatur, accipial quoedico, et ([) de his judicio,
usque ad Romam bellum tuum, eripuisti illinc (Libe- quo in se judicandum est, jiulicel Quaeeniin dictu-
riiun) episcopum : et o le miserum, qui nescio uirum rus sum, non aliunde cognovi : sed ipse audivi, et
inajore impietale relegaveris, quam remiscris! Quos praesens adfui cum gerebanlur. In Cbrislo iiaque nou
lu deinde in ecclesiam Tolosanam exercuisli furores! inenlior, quia discipulus (g) veritalis, leslis quoque
Clerici fusiibus caesi, diacones plumbo elisi, et in nunc veritatis. Assisto (die 27 Sept. an. 359) Orienta-
ipsuin, ut (c) sancti mecum intelligunt, (d) in ipsum lium in Seleucia synodo, ubi reperi tantum blasphe-
Cliristum manus missoe.Haec,Constanti, si ego men- moruin, quantum Conslantio placebat. Nam (It) pri-
tior, ovis es : si vero tu peragis, anticliristus es. ma secessione in ea (i) deprehendi, ut centum

(a) Solus codex Marlin. concorporalus... discessisli,B '. pritna secessionemea, vel in ea; ulrumque enim in
corruplo. Concorporalosvocat Hilarius sacerdotes, ob mss. non aliier pingitur. Ex quo eificitur sensus re-
corpus Domini qnnd ex altari percipiunt: a quo cum ruin geslaruin veriiali prorsus cousentiens. Nainque
divelluniur, a Christo quodam inodo disciiiiluntnr. primo die Acaciani a Concilio secesseraiii, uii nairat
Altare enim, inqoit Opialus, lib. vi, sedesest corporis Sncrates, lib. n, c. 59. Tum hac secessione faita dis-
ei sanguinisCltrisli. Undeel contra altarium effracio- criininari ac diiiuinerari cccperuni (|iii uni paiii,
rcs subjicil : Quid vos offenderatChrisius, cttjtts itlic quive ulicriadliaererenl; quod etiam Aihanasius, iib.
per cerla momentacorpus ei sangttis liabitobat? Tmn de Synod., p. 881, notat bis vorbis : Poslea secessione
cos llilarii nosiri niore cum Judacisconiparans ait: facta disscissisunl, aliique Acacio, sed pauci el suspecti
lloc modoJttdaos esiis imilaii. Itli injecerunl manus adhascre; alii vero, qui illuin reliqiiertinl, tuagno uu-
Chrisloin crtcce: a vobispercussusesl in allari. Neque mero fuere. llauc autem sccessioncm Ililaiius priinani
vero ambo Judacornm sceleri recte comparassent nuncupat; quia iidem teriio die Leonie opcra conve-
Arianoruni Donalistarumvecrimen, ni»iverum Chrisli nienles in unum, denuo nnius paiiis secessione dis-
corpus ex allari accipi credidisseut. juncti sunt. Neque enim hic, ul nonnulli pulant, de
(b) Quam maliliosc, quam violeuier, vide apud secunda secessione loquiuir; cuni postea narrel quid
Albanas. ad Sol., p. 832, ubi post nuilia : Cwpil Itim die tertio gesium sii, quo coniigii altera illa secessio.
Iloma experiinentum Chrisli perduetlium. Cognovit Ii ipsi, piiorum edilioiium falsa leclione adducii,
tandem, quod anlea non credebat, qtiomocloEcclesias e.xislimant llilarium anle a concilio se recepisse,
in singulis urbibus devastcusent. quam omnes in unuiii a Leona coiigfegaientur. Qnod.
(c) Ila mss. At editi, ut sctnciissitni.Autca in ins. *-„ confirniant ex vcrbis Sucralis. lib. u, c. 40, quibus
Vat. bas., et impie, non et in ipsum. memorantur Acacianiad conciliuinoccurrerc noluisse,
(d) In mss. Martin. et Colb., iit Chrktum gentilium ex conveniuejiciendosprius esse dicenies, lum eos qui
' maniis missw.In aliis quoque non repelilur tn ipstim. jam antea depositi, iinn illos qui in prasentia accusaii
Haec post Bilerrenseni synoduni perpelrata esse nul- eranl, iisque tandem egressis accessisse. At eo in loco
lum lere dubiuni est. Quis vero ille Cbristus, in quem non ait Socrales egressus esse qui duduni erant ab-
lnanns missae? Non certe Rodanius, qui Biterris in dicati: sed, Ji, inquit, qui in criruen vocaii fuerant,
exsilium ejectus, ad ecclesiam suam redire nequa- egressi sunt; Acaciani vero introiere. Hilario autem
quam permissiis est. Vebcnieus suspicio est ipsum nulluin crimen objecluni fuerat. Deinde quis credat
Cltristum vocari veneranda corpoi is et sanguinis einn a coucilio cxpulsum, cum siatim ab.iuitio, Sul-
Clirisii sacramenla; idenniue liic esse, ut suncti me- picio leste, lib. n , Exposila fidesutt in socielalemre
cum inteUigunt,quod aliis Patiibus, ubi deiisdem sa- ceplus Concilioqiieadscitus sil? Cum eliaui oinuiuni
crainenlis sermonem babenl reconditiorcm, viilgalum bencvoleiitiam sibi ila couciliarit, ut vcl ipsi Ano-
illud, Norttnt fideles. mcei sua ei sensa coufidenler aperireul. Nil itaijuc
(e) Vetbum dicla, apud Er., Lips. etPar. oinissum, cogit, ul euin a concilio rccessisse arbiiremur. Ne-
revocatur ex Bad. el seplein mss. Ilinc prius malle- que propterea senlieiidiini esl, ipsum aut Egypiios
niiis maledica, jnxia illnd nuin. 6 : Si fulsa dicintus, episcopos ei cmiventui interfuisse, in quo forniula
infamis sii sermo maledicus. Anliochiae iu Encxiiiis ediia subscriptioiiibus rata
facta est: privalus enini fuit iile conveutus, et ex iis
(f) Editi, cle hisjudicel qucmodoin se judicaiiduin solis constitit,
csl: dissidentibus inss. qui boinoeusiondefendebant.
(g) In excusis, quia discipulusverilalis assisto: lo- " (i) Excusi, depreltendi ut ClirislumJesitm cenlum
cus mulilus. Resiauralur ex inss. Val. bas., Marlin. et quiuque episcopibp.oiovo-iov, id est, dissimitis essen-
cl Colb. boc sensu : quia m dscipulus veritaiis, ita tice,additis quibusdaiu, (iluribus oniissis: resiauraiittir
nunc quoque teslis suiii veritalis. Aul si verbuni as- ex mss. Vaticanaebasilica', Mariiniano et Collieiiino :
sislo inalet quis conueclere cum superioribus; quia ctiin a caieris eiiain absil Chrisium Jesum. Testatur
post sequilur ubi reperi non ubi reperio : legendiiini quideni Socrates, lib. n, c. 59, a parie Anoinoeoruin
deinde erit cum duobus postreiuis inss. : Orietitalium ; stelisse iriginla quauior episcopus, Epipbanius autein
in Seleuciasynodumreperi,ubi, tanium blmpliemorum h;cr. LXIII,n. 26. tres supra quadraginta : sed majori
esl,quaitluni, etc Quamquaiulib. ui deTnnit., n. 20, lide dignus cst Hilariuste^tis oculatus, favenle Aiha-
jain lcgiinus : Dominus /idem confirmiiturusassislit , nasio, lib. de Synod., p. 881, ubi eosdcm ruuncro
palpandi corporis el conireciandivitlnerisohtulii facul- paucos exstiiisse scribit. lmo Socraies ad Hilarii
latem : ubi tempus prxsens assislil, in narrationisi seineiitium qiiodam niodo rcdil, c. 40, duni noniina
ejusdem serie excipil praeteritum obtulit. eoruin receiisens, quos pars Acaciauis adversa aut
(It) In vulgatis, posl secessionemtneain.Pro posl,, ab episcopaiu, aul a coinniunione sua removit, novem
oinnes oninino mss. habenl primam : ac deindeTell. depositos iioniinat, lotideniqiie exlra coiiiinunionem
successionemmeam, Silv. sessionemin eu; reliqui, se- faclos. Porro toluiii coiicilium Athanasius episcopis
cessionemmeam. Expuncla littera m, quaeveteribus inI circiter 160, Socrates delinite 160, Theodoretus 150,
libris in line verboruin saipissime abundat, restalt constitisse tradunt.
 591 SANCTI1HLARII EIISCOPI 592
ct qtiinque episcopi homceusion, id est, similis es- A 0 niiscras aures meas, quaclam funestaevocis soniim
scniiic priedicarcnt, et decem et novem aiiomceusion., audierunl, hoeede Deoab boinine dici, ct de Chrislo
id csl dissimilis essentioe, profuereniur, et solii in ccclesia proedicari! Posl niulias aulem isliusmndi
/Egyplii proelcrAlexandrinum boereticiini(Georgium] i impielates, cum Palrem et Filium ex nominibus po-
homousion conslanlissinie obtinerenl. 573 Cogcnlc! lius quam ex natura coniparasset, ait: < Qtianlutn
(Concitii 3° die) ilaqtie Lcona Coniite, in ununii enim Filius se exicndit cognosccrc Palrem, taniuin
omnes (a) congregati sunt. Ex bis, qui liomceusiori i Patcr superextendit se (f) ne cognitus Filio sit. >
praedicabaiit, aliqui nonnulla pie verbis prsferebant: Quibiis recilaiis, tuinullus exorlus est.
quod et ex Deo esset, id est, dc substaniia Dei filius, 574 ^- Dissiinitiiudineinquo sensu dcimnenl ne-
el semper fuisset. Qui vero (b) anomceusion defen- gantes similitttdinem.— Cum aiilem inlellexissenl et
dcbanl, nibil nisi profanissimum asserebant : negan- hi, qui dissimilem Deum dicunt, liumanas aurcs
les quidquam substantiae Dei simile esse posse, nc- tantac impieiatis verba non suscepturas essc; rursum
que de Deo posse exsislcre generaiionem, sed csse hi ipsi, (g) fallaces polius quam Ecclcsiae episcopi,
Cbrisium creaturam ; (c) ila quod creatus est, id ci fidem scribunl, (h) homousionct homoeusionel dissi-
nativitas depntareiur: ex nihilo autem essc; et id- niilitudiiiemdamnanl. Quod cum contrarium (i) ipsis
circo non essc filium, nec Dcosimilem. B scnsu audienlium esset : ipse ego quemdam eorum,
fq 15. Blasphetnimpublice reciialw.— Loquor autcin qui forte ad me perlentandum accesseral, quasi igno-
vobis, quod ego ipse reciiari in convcnlu publicc att- rans rcrutn gesiarum percontatus suni, quid sibi
divi, (d) quodprocdicante episcopo Antiochiic excep- vellet istud, ut qui unain subst.tnliam Filii cssc cum
lum Iiabebalur. Haccergo ita dicla csse ab eo com- Palre damnasscnt, vel esscsimilis substantiae denc-
nicmorabantur: « Erat Dcus, quod est. Pater non gassenl, dissimilitudiucmdamnarent. Tunc miiii ail:
erat, quia nequc ci Filius : nam si iilius, nccessc cst < Christum Deo simileni non esse, sed similcm Palri
ul ct femina sit, ct colloquium, (e) et sermocinatio, essc. > Rursus hoc obscurius mihi adhtic videbalur.
ct conjunciio conjugalis verbi, et blandiiiicntum, et De quo ctim iieruro interrogarem, tunc hscc ita lo-
postremum ad generandum naturalis machinula. > culus cst: < Dicocum dissimilem Dco essc, similem

(it) In vulgatis, congreqalisunt ex his qui bv.oiovo-iov Reponimns colloquiuinel sermocinatioex mss. Colb.
prwdicabant. Aliqni cortun : vitiosa iuterpuiiciionc et Mariin, ac deinde ci conjunciioex Carnut.
lalsus cfficiiur sensus, qtiasi soli ii a Leona congre- (/) Ties mss., ne cognilus Filius sit: prave. Stu-
gali sint, qui homoausionpnvdicabant. Abundal quo- penda Eudoxii impudentia, qui ciuii hoccde Dei filio
que postrema vox eoritnt, quaeauctoriiate mss. Colb. blasphemarel, Aclii cl Eunoniii palrocinium sttsci-
ct Marlin. removetur. piebat : quorinn hic Theodoreto teste, 1. iv llaerei.
(b) Editi, gitt «ero bo.oiovo-iovdefendebanl: emcn- C Fab. c. 5, gloriabalur, se nihil de rebus divinis igno-
diinlnr cx potioribus mss. rare, sed ipsam etiam Dei essenliam exacle se nossc,
(c) Posl ita supplendo ul, iniegra crit Icctio quani eamdeinquede Deo noiuiam hctbere, quam Deus ipse
cxhibeuuis ex lide mss. cum prius legcrelur, Iiaqnc habct de seipso; ille vero apud Epiphaiiium, haer.
qttod creattis essel. Tum niss. Colb. el Marlin., in Dei LXXVI, n. 4, aususcstdicere: ScioDeitm.eladeo ipsutn
nalivilaie. Ilaerelicos dicentes : Pater Deus, semper rwvi, ttl ne qnidetn nte magis noscam, qttam Deum. Al
eiiam Filius crealus; idem enim est in Deo creare el jani observavit Aihanasius, lib. de Synod. p 871,
gignere, ab Anlioclienis Psaittyrianos vocalos esse Arianos boniinibus tribuere non dubilasse, quae filio
tradit Theodorelus, lib. iv Hoeret. Fab. c. 4. Dei negareni.
(d) Hanc opliiuam lecliouem soepe laudatis mss. (g) Editi cum mss. Vat. bas., palatio. Sex mss.
Colb. et Marl.debemus. Eaindem expressit Baronius palaiii: quod legondumconjeclavil Lalinius, et Baro-
ad an. 559, n. 67. In aliis aulem libris, qttod prwdi- nins ad au. 559, n. 68, praiulit. Verius lamen Iibri
calum Anliochiwexceptumhabebalur... ab eo comme- Colb. et Martin. faltaces, quos uimiruin llilarius pcr-
morantur : primo deest nomcn , ad quod referaltir coniando expeiius est aliud praeferre verbis, aliud
illud ab eo; deinde lalel quis ille sil lionio, ctijus aninio sentire : ailcoque nou csse cpiscopos, quos
iinpiidcniiam infra stupct Hilarius; posiremo non num. 6, minislrosveritaiis, elnuin. 12, veritalis disci-
habeiur iu quem cadant v:rba paulo post sequeulia, pulos csse, suo nomine declaravil.
comparasset,ail. Jam vero et integra est oralin, et in (h) Ita Bad. cum mss. Vat. bas., Mich.clSylv. nisi
Eudoxium Anomceoiiimducem apprinic conveniens. quod careant particula el ante dissimililudinem.Hanc
Nec repugnal quod Tbeodoretus, lib. iv llacrel. Fab. j\ revocanius ex mss. Colb. el Martin. in qnibus lamen
c. 2, scribil, illum ad Soleuciensem synodum ire exslal hoc alterum inendum, quod pro homausion,
jiissinn, accessisse qiiidem, sed non ansiiin esse con- habeant anomeeusion.Pessiine aulem Mir., Lips. et
sessum ingredi. Non enim Hilarius dicii, Eiidoxiuni P.ir. post Erasmum, fidem scribunt bp.ovo-iov , et
boc Seleuciaeprmdicassc, sed cum alias praedicassel bp.otovo-iov dissimilitudinemdainnant. Palaiu est Hila-
(hand dubie in eo conventu, quem Antiocbiae,stalim rium liic respieere in formulam ab Acacio Leonoe
aiquc invasit hanc sedem, convocavit), ptiblice lcc- porrcctam, et iu lerlio Seleuciensis synodi conscssu
liini csse Seleucia;; et ipiidem anle qiiam Acaciaui ejusdem Leonoeopera peiieclani, in qua apud Aiha-
noviim fidci foimulam cuderenl, et proinde in con- nasiiiiiijlib.deSynod., p. 904, et apud Socratcm, lib.
sessu primo. Ilis favetquod narrat Thendorelus, lib. li, c. <i0,occurrit, TOpev bp.oovo-t.ov v.vXTObp.oioovo-tov
ii Hist. eccl. c. 27, Eudoxiiitn ab Euslalliio nliisquc sv.fij)).op.iv M; iOloTpiovTO>V TOSS uvop.oiov
Tpv.tpS>v'
Selcucieiisis synodi legatis apud inipeiatorem accu- '}.vv.Qsp.v.TiCou.sv. Apud Epiphiiniumaulem, b;cr. LXXIH,
satum, (|uod horreudas in Dei Filiuin blas|iliemias n. 25, dcsideralttr vox bp.otoovo-iov, quam resliluen-
evoinuissel, Constanlii in sui ipsius gratiani quan- dini liquet lum cx Athanasio et Socrale, luin ex
lumvis propcnsi iram lemperare uon aliter potnisse, noslro llilario.
(|tiam earum auctorem non sc, sed Aetiuui esse aflir- (/) Lips. et Par. ipsi sensui. Rectius alii libri, ipsis,
inando. scil. Auomceis; sensu audienliuin,hoc esi, auriumju-
(e) In vulgalis, colloquiumsermouis, et compunciio. dicio cl qiianliim ad vocabtiloruinsonum.
 59" LJBER CONTRACONSTANTIUMIMPERATOREM. hU
Patri posse iutelligi; qnia Paier voluisset creaturam A in caeieris ante, artis sux' consueludine, ul per recti
isiiusmodi crcarc, qtiae similia siii vellet : el idcirco speciem prava conlirmet, el per rationis nomen in-
siniileni Patri esse, quia volunlatis esset polius sana constilnat. < Nolo, » inquit, < verba quoe non
filius, quam divinitatis; dissimilem aiilein Deoesse, scripta siint dici. » Hoe tandem rogo ([) quis epi-
quia neque Deus esset, neque ex Deo, id est, de scopis jubeat? et quis apostolicoepraedicationisvetet
substniitia Dci nalus esset. t llaec audiens hebui, formam? Dic prius, si recle dici pulas : Nolo adver-
neque credidi, donec (a) cnm publice cx consensu sum nova venena novas lnedicameulorum compara-
omniumeorum profanissimaeIiujussiiniliiudinisratio liones , nolo adversum novos bostes, nova bella ,
proedicaretur. nolo adversuni novas insidias consilia recenlia.
15. Damnali rursus dominantur. — [Ii autem , qui Si enim Ariani haeretici idcirco (g) homceusion ho-
homcetisionpraedicabant,omnes cos, qui maximesine die evitant, quia prius negaverunt; nonne tu hodie
aliquo impietatis pudore impudentissime haec loque- idcirco rcfugis, ut bi nunc quoque denegent? Novi-
banlur,condemnaverunt (b). Condemnali575 a(*re" lates vocum, sed (li) profanas devilare jubet Aposto-
gem suum advolaverunt: exceptique honorificeimpie- lus (I Tim. vi, 20) : tu cur pias exclndis ? cum pr:e-
talessuasquanlapotueruiilambitioneconlirmaverunl, serlim ab eo diclum sit : Oinnis Scriptura divinilus
similem Deo esse, vcl ex Deo nalum, vel naturalem B inspirala utilis est (II Ttin. III , 16). Innascibiiem
esste filium deneganies. Pauci plurium (c) dominati scriptum niisqtiamlegis : numquid (i) ex hoc negan-
suni. Constantius res blasphemiaesuoe, melu exlorsit dum erit, quia novum est ? Decernis (j) similemPatri
exsilii. Vicisse se jam Orientales gloriatus, quia de- Filium. Evangelia non praedicant: quid est quod non
cem legatos (rf) voluntali suaesubdidisset, commina- refugis hanc vocem ? In uno novitas eligilur, in alio
tusque ct poptilo per praefecttim, et episcopis intra submoveliir. 576 Ubi impietalis occasio palet, no-
palalium, per inaxinias (e) Orientis civitates hoere- vitas admittitnr: ubi aulem religionis maxima el sola
licos episcopos subrogatos communione haeretica cautela est, excludilur.
munivil.Nihilprorsusaliudegil,quam utorbem terra- 17. Scriplura iradunt aqualem Palri Filium. —
rum, proquo Christuspassusest, diabolo condonarel. Sed diabolici ingenii lui fallentem subtililalem non
16. Vcrba non scripta male velat Couslaiiiius.Ipse lacebo. Similem, quod scriptum uon est, Palri Fi-
admittit non scripta. — Utitur autem eliam nunc, ut liumdeccrnispricdicari: utaequalem Christum Deum,
(o) Particulam ctim adjecimus aucloritate mss. cerle quod comniinatiis erat, brevi perlecil. Mox
Publice atiiem hoc manifeslnm fuit, cum lccla Acacii cnim Macedonio, Cyrillo, Basilio, Eleusio, etc, epi-
formula qtioesitumest, qua in re Filius similis esset scopi alii fuere subrogaii.
Palri. El Acaciani quidcm, inquit Socraies lib. n, c. C (f) In mss. Mich. et Colb., qttis episcopusjubeat ?
40, sola voluttlale similem esse dicebanl, non. auiem Magis placet cuin aliis libris, quis episcopisjubeat ?
sitbslantia. Qua; rcsponsio novos lumultus excilavit, quia niniirum principum chrislianorum est credendi
ct totins Concilii dissolulionem. fonnain ab episcopis expctere, non illis proescribere.
(b) Hoc esi, deposiierunt: coeteros atitem a com- Unde et Aihanas. adSolit. pag. 845 : Quando a con-
munione segregarunt. Jam nolaviuius a Socrate re- dito swculo audilum est ? quando judtcium Ecclesim
censeri novem episcopos depositos, aliosque novem auciorilalem suam ab imperaloreaccepit ? etc. Ita cum
a coiiiniiinionesegregatos. Quod facluni dicit quarto Valentinianus concertaiionutn fidei arbiter sedc-re
concilii die, quo Leonas et Acaciana factioad conses- vellet, ad eum rescripsit Ambrosius, ep. nunc xxi,
sum venire renuerunt. Quod deinceps sequilur, ad n. 4 : Quando, audisticlementissimeimperator,in causa
conciliiim Conslantiuop. pertinet. fidei laicos de episcopojudicasse ? Quod igilur Con-
stantius sibi arrogabal, hoc merilo llilaritis lcslatur
(c) ln excusis, damnaii. Reciius in scripiis, doint- fieri contra apostoliea; praedicalionis formam : quia
inift, Acaciani vidcl. iiuniero pauci adversarioruiu ab apostolis traditum est, nnn soluni laicis in epi-
longe plurium : qiioruin priinarios proximc post scopos in rebus fidci jus niillum esse , sed et adver-
Consiaiiliiiopoliesedibus suis dclruserunl. Iia, inqiiil sum novas hacreses nova remedia esse excogitanda.
Sulpicius, p. 261, Iiunc veluti conimenlans Iocum,
optimis sacerdolibusaul melii lerrilis, aul cxsilio de- recte (g) In nonnullis mss. homousion: quod potest et
concesserunt.
V id. So- poni. Hoc cnim sibi vult : si hactenus haeretici
dnctis,perfidia paticorumcttiicli
zoinen. lib. IV, c. 21. refugerunt vocemliomceusion(quanlo magis homou-
T) sion!), quia rem eavoce signilicaiam, nempeFilium
(d) Colbeiiinus codex cum Martiniano, violenlia, Pairi esse subsiantia similem, negabant; lu dum
non volunlaii. Ulraque vox infra, nnm. 26, ubi de jubes ui baecvox evileiur, nonneeis concedis ui rem
eadem re rursum incidit sermo, siinul copulatur. eidemvoci subjeciaui uegcnt? Eodem argumenti ge-
Hanc vim legali perpessi sunt pridie calendas jan. nere lib. de Synod. n. 83, habet : Displkel cuiqttam
Utenitn narrat Sozomenus, lib. IV,c. 25,Constantius in synodo Nkwna homousionesse susceptum? Hoc si
toliiin illuin diem necnon inaximam insequenlis noc- cui displicet, placeat necesse esl quod ab Ariis sil
lis partem consuinpsit cuni episcopis, disceplansdo- negalum.
nec legali, qui a concilioSeleuciensiadvenerant, for- (h) Silvoemajoris ms., Sed et vanas : tribus aliis
mulwjidei ab Arintiiiensioppido allala subscripsissent. faventibus, in quibus exstat sed advenas.
Hoc ipsum Sulpicius sic exponit: lbi repertos Seleu- (i) Lips. et Par., et hoc. Concinnius alii libri, ea;
ciensis synodi legatos vi regia cotnpellunt, exempto hoc. Porro innascibilis seu ingeniti vocabulum non
Occidentaliumpravctmillam fidem accipere. Plerique niodo Scripluris incogniium, sed et apud gentiles
abnuenies injuriosa cuslodia ac (ame vexati captivani vaide ambiguumessemuitis ostendil Alhanasius, Or.
conscientiamdtclere. n cont. Ar. p. 337.
(e) In ms. Vai. lias. hic adjicitur se. Quocirca pa- (j) Ratam volens ab omnibus haberi formulam ,
rum abfuil, quin cum Colb. et Martin. praeferremus, quae primum Arimini proposita, ac post Nicaeaein
per maximasse Orienlit civilaleshwrelicos episcopos Tbracia, Seleuciac,ct Constanlinopoli ab Arianis ap-
subrogattirum, communionemhwrelicam mnnivit. At probata cst.
595 SANCTi HILARII EPISCOPI *m
quod scripliim est, taceas. Domini enim moiiis baecA 19. In eadem forina cl gloria. — Veias igiiur non
causa esl: Propler hoc magis Judai qumrebanl eum scripta dici: el ipse tanien non scriptis utcris, neqne
occidere, quia non solttm solvebalsabbatum, sed quod quac sunt scripta loqueris. Similem vis Patri Filium
palrem suum dicebal Deum, aquatem se faciens Deo pracdicari: ne ab Apostolo audias : Qtti cum in forma
(Joan. v, 18). Hoc Joannes loquens magna voce pro- Dei esset, non rapinam arbiiratus esl esse se aqttalem
clamabat: ut professus Filius sibi patrem Deum, pro- Deo, sed exinanivit se forntum servi accipiens (P/tt-
fessus (a) se aequalemesse Deo intelligatur. Quod si lip. II, 6, 7). Non rapit quod erat Chrislus, idest,
forte dicis, oequalitaiemsibi et Deo negasse Cbristum, in forma Dei esse. Non est oequalilas Dei in forma
quia dixerit: Non potest Filius ab se facerequidquam, Dei esse, si non acqualilas honiinis est esse in forma
nisi quod videril Palrem facientem (Ibid., 19) : me- servi. Quod si in forma servi homo Chrislus est; quid
mento Chrislum el respondisse de sabbalo, quod aliud in forma DJI, quam Christus Deus est' Similem
violasse arguebatur, ut in hoc ipso Patris in se ope- itaque ob id pracdicarivis, ne in fide tua sit: El om-
ranlis praeferret auctoritatem, el aequalilatem sibi nis linguaconfileuiur,quoniamDominttsJcsus in gloria
virlutis honorisque (6) sumpsisse : Omnia quwcumque est Deijpairis(lbid., 11).
Paier facit, eadem et Filius facil siinililer (Ibidem); 20. Dolosa est professio, similis sccundiim Scrip-
et iteruin, Vt honorificenl Filitim, sicut honoriftcant JJ turas. — 0 Fallax blandimentiim luum! Paleis enim
Patrem (Ibid., 23); et, Qui non lionorificatFiliuni, aquas legis, el foveas cespilibus occullas, et escis
non honorificat Patrcm qui misit illum (Ibidem). Si laqueos supponis. Satisfacere te ignorantibus putas,
virtus eadem est, si honor idem est; quoero in quo quia dicis (c) similem Patri secundum.Scripluras.
desit oequalilas? Audi eliam niinc impielalis tuaeartem. Numquid non
18. Natura unum.—Sed simililudo libi placet; ne pie dicimus bominem similem Deo scciindum Scrip-
audias, Ego el Pater unum sumus (Joan. x, 50) ? turas ; quia dicluni est: Faciamus Iwminemad ima-
Numqiiid et hoc quod unutnsumus, in quo neque unio, ginemelsimilitiidinemnostram(Gen. i, 26)? Homo ergo
neque diversitas relinquebatur, calumniantibns rur- ad imaginein et similitudiuem Dei patris el Dei filii
sum Judoeis quod se per hoc diclum Deum faceret, (d) est. Et cujusmodiimago est, catholici (e) si re-
Dominus denegavil, dicens : Si non facio opera Patris quirantur, docebunt. Nunc autem honio ad similitu-
mei, noliie mihi credere : sin aulem facio, et non vullis dinem et imaginem Dei conditur : non eiiam simili-
mihi credere, vel opeributmeis credile, qttia Pater in tne liido 578 (f) i"lra Palrem et Filium praedicatnr. Id
est, et ego in Palre (Ibid., 57, 58) ? Quid rogo aequa- enim , quod ail nostram, aeqnalitalis cst deinonstra-
litati Dei deesl? An opus? an natura? an 577 pro- lio; ilutn iion dilTeiat, cujus (g) in sacramento et
fcssio? Nam Palerin me esl, etcgo in Potre (tb., 58). C iniago sit et similiittdo.
aequaliias esl : quse vicissitudinein isqualiialis ex- 21. De Filio nusquctmprailkalur mera siniililuilo.
pressit, duni inesse atqne esse cominune est. Opera — De Filio antem nusqunni simililudinera reperies.
vero patris sui facere, non aliud est, quam virtuleni Iniagiiiem auteui eum Dei esse Apostolus dicit, scd
in se paternac divinitalis operari. Unum vero qnod cum addiiamenlofidei: ne (ft) imaginemconformatio-
sunt, hoc est non oequalitatemabnuere, sed incre- nein sentires. Ait enim : Qui est imago Dei invisibilis
mento intelligeiilioefidem oequalitatisinslruere. (Coloss.i, 15): ut imago invisibilis Dei, etiam pcr
id (i) quod ipse invisibilis est, invisibilis Dei imngo

(a) In editis, professum, et mox desideratur Deo. Homoettimad contmunemfil, secundumverilatemscr-

ita iniel-
(b) Plerique mss. sumpsisset. Hoc potius cui
ligereest, mementoChmltim... suntpsisse: verbo
edili adjiciunt dlcens, refraganiibus mss. cum gram-
maticoe leges exigerent dkentem.
(c) Appositc Gregorius Nazianz. Or. xxi, n. 26 :
Hac verba, SIMILE SECUNDUM SCRIPTURAS simplkioribus
hamo
illecebra eranl impietatis circumjecta, statua ad
omnes pertranseitiitessese obverlens, etc., et proxime
ante : lmpietali aiilem per scripti dogmatis ambiguiia- j)
tem fenestramaperuil; hoc quidem prwtcxtuquasi scri-
pturam revererclttr, ac probalissimarum vocttm ttsiiin
ampleclerelur; re autem vera Arianismumnullo Scri-
ptttrw loco prodilum in ipsitts locttmsubstituens.Con-
stantii eriicium , el violenliam ut huic fidei subscri-
batur, videsis ibid. n. 50.
(d| In vulgatis, esl faclus. Abesi faclus ab omni-
bus inss.
(e) Ila potipres riiss. Alii vero cum edit. ti requi-
reni, docebuniur.Cujus auteni modi Filius imago sit,
docet lib. IXde Trin. n. 52.
(f) Edili soli, ittter Patrem. Post superiora verba,
nott eiiam similtludq, retiietur, sed unitasel aquali-
tas. Ut eniin iu euindem Genesis locuin jam legiinus,
lib. v de Tiiii. n. 8 : MOSTRAM ut non habei unionem,
ita non habet diversitatem, non habet discretionem,
monis, imaginem: et mox, Vna enim esl imaginis,
ad qttam homocreulusest, species.
(g) Rtirsum hic locus illuslraiur his lib. v, n. 8,
verbis : Intlisstcabilia decide. Vnttm enim sunt, qtto-
rum imaginis el similitttdinis unum est liomo factus
exentplum.
(li) Cod. Colb. ciira Martin., neimaginemcorpora-
lem : ac deiude confirmatione.Yal. bas., conforma-
tione: qnod lib. vm, n. 49, sic euunliatur : tte forinie
polius qitam nalitra esse imago intelligereliir. Anlca
loco fi.lei, niagis arrideret invisibilis.Sed cuni Gre-
gorio Papa auctore, hom. xxvi in Evang., lides sit
argumemumnon apparentium, ;ul fidein attinet quod
non esl visibile. Praelerea adriiianieiiluin illud, quo
nosira de Christi divinitate lides coiifirniatur, lib.
VHI,num. 48, elc, uon in solo invisibilisvocabulo ,
sed eliam in adjunciis aposloli verbis ponitur.
(i) Aliquot inss., quo ipseinvisibiliscsl. Tum Mich.,
invisibilisDetts imago esset. Huic Aposloli loco ex-
plicaudo Hilarius data opera iiiiinoralur, quia Aca-
ciani siniilem Pairi Filiuin praedicanies, Paulum in
eo sibi praeivisse gloriabantur. Iiihlat quoque Chri-
stuin, qua invisibileni, invisibilis Dci esse imagi-
nem, ne iis locus rielur, qui Palrem invisibilem.,
597 LIBER CONTRACONSTANTIUMIMPERATOREM. 598
esset. Siniilitudinem vero (a) cum imagine ad Deum i\. proprium Deurii esse, nalivitatis demonstfatio est.
homini deputavit : ne verilatis esse proprietas exi- Mihi quidem similitudo, (ft) ne unioni delur occasio,
stimaretur, cui ad imaginem simililudo esset ad- sancla est: sed tibi a me non concedenda est: quia
juncla. Denique ubi ad significationem virlutis (b) sequalem eumdem , et similem postea pie fatebor.
oequatur, et similitudo in Filio demonstralur ope- Similem aulem Patri, similem quoque (i) et Deo,
randi: cum profectus vero intelligentiae pracdicatur: religiose proedicabo; similem vero ita, ut similitu-
tum ita dicitur : Otnnia quwcumquefacii Pater, e.adem dini hoc diclum semper ariteferam : Eyo et Paler
et Filius facit similiter (Joan. v, 19). Facere sinuliter unum sumus (Joan. x, 30) : tu autem bis omnibus
parum visuni est, nisi eadem fierent quao (c) similia contradicis, quia simililudinem (j) excusatioiiedefen -
fiebanl. Atque ita simililudo faciendi pie denionstrata dis. Negas Filium per nativitatem, negas Deum per
esl in eorumdeni proprietale factorum. Est autem et naturam, negas similem per oequalitalem, negas ve-
simililudo in Dominocarnis peccati (Rom. vni, 2): rum per unitatem. Et jam qusero, quid ei relinquas
sed illi non similitudo carnis est, (d) sed similitudo similitudinis, cui nihil ad quod fllius est, proprie-
carnis peccali est: ut quod in forma (e) Dei est, tatis impertias.
lioiiio sit; quod autem in simililudine caruis peccati 25. Constantiiin fide inconstantia.— Hoc nunc a te,
est, hominis sit similitudo, dum in hominis (f) sta- gConstanti, requiro, in qua tandem fide credas. Per-
tura est, et extra hominis peccaitnn esl. Quac ergo go (k) entm nunc per demutationis tuae tempora,
callida religionis tuae professio est, similem secun- quibus usque in imum blasphemiae triae barathruni
dum Scripturas Patri Filium dicere; cum ad imagi- descendens, per gradus praecipites cucurristi. Nam-
nem et similitudinemDei liomolantum factus sit? Quid que post primam (/) vere lidem synodi Nicsenoe,con-
itaque verbis fallis? Quid arte eludis? Cur non eequa- gregato rtirsUm (an. 341) Anliochiaeconcilio, fidem
lem Deo (hoc enim secunduni Scripturas) pie dicis? tibi renovas. Sed accidit tibi, quod imperitis aedifi-
22. FtYitpratata aqualiiale similitudopotest prwdi- catoribus, quibus sua semper displicent, accidere
cari. — Sed vereris, ne aequalemdicens, innascibilem solet: ut semper destruas, quod semper eedifices.
579signihces? Sed verum intellige, quod hinc oequa- Ac ne me iniquum volunlatis luae judicem arguas,
lis Deo esse intellectus est, quia sibi (g) proprium quid tibi in eadem (m) Encoeniorumfide displiceat re-
Deum professus est esse; et protestari patrem sibi nuntiabo. (tt) Ni me fallit, illud quod tuum est:
Filiinn visibilem, natura perinde discrepare conten- jDeo, proxime his subnectuntur, quod patrem suunt
dcbant. dicebalDeum; ubi palremsuum interpretatur Hilarius
(tt) Lips et Par., cum imaginem.Rectius alii libri, patrem sibi proprium.
cttm imagine, quasi cum imaginis vocabulo: pula, ubi C (h) Hinc manifestam esse jam praemonuimusrlila-
Deus dixii, hominem ad itnacjincmDei coiidilum, ad- rii sive in recipienda sive in rejicienda voce homceu-
junxit et ad similitudinem. sion conslaniiam. Vid. lib. de Synod. n. 72.
(b) In vnlgatis, aquat. In ms. Colb., wquetttr : ex (i) Non satis habuit dixisse similem Patri : sed
qtio cnnfeciinus aqualur. Tuin paiiiculam el, qtiae prudenler adjecit, similem quoque et Deo : quia su-
perinde esi ac etiam, fruslra removerat Lipsius. pra, iium. 14, ab Aelii et Eudoxii discipulo audiernti
Posiea pro cttm profeclus vero... tutn, legeudum est, Cliristutn Deo sintilem non esse, sed similem Patri
cum ptofeclu vero intelligentke prwdicatitr, dutn ita esse.
dicilur. llnc enini sibi vuit, nusquam de Dei filio si- (j) Bad. excusalionis. Ediliones aliac, excusaiioni.
iniliiudinein proedicari, nisi cum iis a.ljunclis, quibus Mss. excusaiione. Nobis omnino videtur legendum,
ipsius cuin Palre aiqualiias intelligatur ; scd hoc ex consensione.
apertius significari subjecto Joannis loco , in quo vir- (k) In vulgatis, Ego enim nunc fidem tuam ignoro
tulis aequalilasnon lanium similitudine Operalionis, per demulalionistuw tempora, quibnsqttisque in ununi
sed, nt ita loquainur, identilale operum demonstra- blaspltemiasuabaralhrum... cucurrii: loeus perturba-
tur. Quod illustrant postrema illa n. 18 verba, Vnum lus el interpolatus, in quo adjectum est ^dent iuam
vero, quod sunl, hoc esl non wqualilalemabnuere, sed ignoro praeler fidein omnium mss. quorUmope nunc
incrementoinletligenliwftdetnwquciliialisinslruere, Ibi casligaiur. Quamquam ubi hi prae se ferunl ego vel
enini inerementuni iutelligenliae id est, quod hic in- ergo , resliiuendum duximus pergo : nec refugeremus
lelligentiaeprofectus. eo. In ms. autem Marlin. sic habetur : Ergo usque
(c) Editi, simitiler: reniientibus mss. nunc per demutalionis lua tempora usque in imum,
" etc.
(d) Supple, quia ei caruis est veriias.
(e) Er., Mir., Lips. el Paf., in forma hominisest: (/) Ita codex Colb. cum Martin. Alii auteirt, verm
haud scio an cum auctorilale. Tum mss. Golb. et fidei. Tuin soli edili, synodicen, ubi in ms. Mich.,
Marlin. Deussit. synodi Nicana, in Carn. synodi vicem, in reliquis
(() Recenliores mss. in hominisstatura vel nalura synodi Nicani.
est; Lips. et Par. in hominisnatura esl: inale. Quippe (m) Editi, ttt eadet» Nicaorum fide : emendantur
hicvox stctturasynonynia esl verbo Apostoli habiius, ex scriplis.
quo significatur in Clirislo' similituilo quideni, sed (tt) Ita ms. Vat. bas. Probari etiam potest cum
non verilas carnis peccali. Sumpsit enim, inquit ap- Colb. et Martin. netnpe illucl. Minus bene aulem alii
posite, Augustiiuisepist. nuncCLxiv, n. 19 : ex Vir- cum editis, minimefallit illud. Deinde quod tuUm esl
gine veram quidem camis substantiam; non tamen ideo dicil Hilaritts , quia Constanlio praesenle et ap-
peccaii carnem, quia non ex carnis substanliasive se- •probaiite exposila est Anliochena fides, cujus sunt
minalam sive conceplam; morlalemsane ac per atates verba sequentia, quoe in prius vulgatis praeter fidem
miilabilem, lamquam carni peccaii sine peccalo simil- mss, sic interpolala erant: Patres generalum esse ex
limam. Vidcsis ipsummet Hilarium, lib. x de Trin. Palre Filium dixerunt, Deum de Deo, etc. Sane Hi-
n. 25. larius Conslantio spondens, se renuntiaturum quod
(g) Legendum hic videtur, quia sibi palrem pro- illius esl, nihil debuil alio nomine renuntiare. Quis
prium. Jlla enim Joannis verba, aqualem se (aciems ctiam credat illum glorioso Patnm nomine honora-
599 SANCTI HILARII EPISCOPI C00
< Qui generalus est ex 580 Pstre, Deum de Deo, j^ 2i. Fides milla, ubi non una. — Non calumnia-
totum de lolo, unum de uno, perfectum a perfecto, nuir dc rescissis, de quibus magis post Nicoenamsy-
regein de rege, (n) iuconvertibilem, divinitaiis es- nodtim (f) institutis conquerimur. Nam etiamsi in
sentiocque, virlulis et gloriae incommutabilem ima- his omnibus nihil vitiorum subjacere affirmetur,
ginem. > His quidetn ego, inlra Nicacam scripta a 581 non tamen causa religiosaevoluntatis inessel :
patribus fide fundalus (b) manensque, non egco : quia mali meditatio esl, bonorum demuialio ; el non
scd lamen hoeclu emandando rescindis, ac sine iidei necessaria emendaiio, perversitatis occasio esl. Ta-
meoedamno tibi requiris perlidiae occasionem. Post ceo cur nostra apud Nicaeama palribus gesta rescin-
synodum deinde Sardicensem (an. 347), omnein rur- dis; non enim cum bis libi convenit : hoc tanlum
sum adversum Pholinum (an. 551) Sirmium catho- quaero (a),curiuadamnas? Fidemenimunametunuin
licae doclrinocluoe commovescuram. Sed libi stalim baplisma Apostolus praedicat (Eplws. IV, 5) : jam
hoc, quod (c) ulraque fide continebalur, exhorret: quidquidapudlepraeler fidemunam est, perfidia, non
< Eos aulem, qui dicunt de non exstantibus esse Fi- fidesest. Nam qui fideniemendando condemnas, dam-
lium Dei, vel ex alia substantia, et nonex Deo, et naiionem fidei esseconstituis; duni apud le aboletur
quod erat aliquando tempus aul saeculumquando non per altcram, quaeper alteram rursus abolendaest.
eral, alienos novit sancta et catholica Ecclesia. t B 25. Nullus juxla Arianos jam non reus. — Cujus
(d) Tuis ipsis dissides, et adversus tuos hoslis re- enim tu exinde episcopi manum innocentein reli-
bellas. Novis vetera subvenis, nova ipsa rursum in- quisii? Qnam linguam non an falsiloquium coegisti?
novala emendatione rescindis, emendaia autem ile- Quod cor non ad damnationem anterioris sentenlioc
rum emendando condemnas. Suscipis eliam adver- demulasti? Damnare lioinousion decernis (h), au-
sum deliramenla Osii et incrementa Ursacii ac Va- liquitatis iidem , et pietatis securilatem. Anathc-
lentis, emendationum tuarum damnationes: sed mox matizari (i) homceusion ab his ipsis, a quibus usur-
(e) emendanda tua omnia esse, vel polius damnanda patum est, consliluisti: quod lametsi nobis ad fideui
constituis. Offenderis enim his paucis inimicissimis (j) otiosum est, lamen rescindentibus fidei suco
tibi verbis : < Et si quis seniorem lempore Patrem damnalio est. Dainnas (k) quoque et substantioeno-
dicat Filio esse unigenito, juniorein autcm Filium men , quo le et Sardiceusi synodo el Sirmiensi (/)
Palre, anathema sil. > piuin esse Occidenlalibus mentiebaris : quod lamen
lurumfiiisseeos.qui Antiochieeconvenerunt? Sed qui definitiones : quoemox crnendaniur, non longo post
prius Nicworumloco Encaniorum Iegit, conatus est intervallo edila terlia Sirniiensi formula, qna; eliam
hic sibi congruere. noii nihii immutala Ariminum delala est. Verba au-
(a) Edili, inconvertibitis.Verius niss. inconvertibi- tcm inferius laudaia, sunt Ancyrani convenlus in
lem : quod refertur ad vocem Filium, quoein supe- p analhem. 11.
rioribus Aniiochenaeformulaeverbis exstal, non au- (f) In mss. Martin. ct Colb., instilui conqtteri.Ex-
lem ad imaginem, uli liquet ex lib. de Synod. n. 29. stat qiioque in carieris instilui.
(b) Prima editio Par. maneoquenon ego, sed , etc. (g) Sic ms. Colb. Alii vero, queror. Edili, querar.
Aliae, maneo, qua non ego, sed, eic. Oinnes mss. (h) Scil. iidei professione Acacioanctore in Seieu-
manensque non ego, sed. Tamen evidens est ibi egeo ciensi synodoperlecta, in qua homousionel homceu-
pro ego legeudum esse, ut ipsum eliam (extum non sion rejiciunliir. His haud dissona sunl illa Gregorii
aniplius sensu destituendum esse diixerimus. Quod Nazianz. Or. xxi: Ptam enimet veteremdocirinamac
confirmal iiludlib. u ad eunidemConsiaiitiuni, n. 8 : Triniialispalronam,jacto vallo,ac machinisimpttlsaet
Ego enim penesme habeo fidem, cxlerioreNONEGEO : labefaclata consubstanlialisvocesuslulit.
qitod accepi teneo, nec demulo quod Dei esl. Eadem (i) Hanc vocem a Macedonio excogilatam fuisse
ratione inlra, nmn. 25,ubi exprobravit HilariusCon- traiJit Thendoreius, 1. iv HoereuFab. c. 5. At certe
stanlio.quod bomceusionab iis anaiheinalizari ju- constat ab iis usurpalam esse, qui illi adhaerebant.
beal, a quibus usurpatum est; quo sensu boc ei Neque niiniis esl certum , eos ipsos postmodum
exprobret, subinde declnrat bis verbis: quod(nomeii) Constantinopoli coaclos esse, ut hauc vocemdamna-
tametsi nobis ad fidem otiosum alque supervaca- rent.
neum, ctc. (j) Ita ms.Colb. cum Martin. Inaliisauteni libris,
(c) Duo mss. vera. Coeteri, utrumque.Magisplacet vitiosum esl : quod non solnm pugnat cum lib. de
cum vulgatis utraque, scil. et psendo-Sardicensi, et Synod. n. 72, sed et cum his hujusce lihri n. 22 :
Sirmiensi conira Photinum. Utriusque enim fidei Mihiquidemsimililudo, ne unionidetur occasio,sancta
snnt verba subnexa. Philippopolitanum conventum D tsl: el num. 24; Eiiamsi in his omnibus (lormulis
licet Sardiccnsem nominct Hilarius, cuin lamcn no- homceusion asserenlibns) nihil viiiorum subjacere
tet ex ea conslitisse faclioneciiiConstantius favebnt, affirmelur.
non videri debet cum calholica Sardicensi synodo (k) Eatn nimirum suscipicndo fidei expositionem,
confudisse. quam Athanasius, lib. de Synod., ut proeleciamAri-
(d) Apud Er., Mir., Lips. el Par., tu his ipsis. mini, quamque Theodoretus, lib. u, c. 21, ut Nicaeae
Concinnius Bad. ctim mss., tnis ipsis. in Thracia subscriptam, et Socrates, lib. n, c.4l, ut
(e) In duobus mss. emendata. Formulam Sirmii Consianlinopoli approbalam referunt.
an. 357 editam vocat Hilariusdeliramenta Osii, quia (/) Id est, ciini approbasli et professus es quod
cam subscriplione sua ralam fecit, ac forte eliam in pseudo-Sardicensi et Sirniiensi synodo definilum
qiiorumdain verborum illius auctor fuit: incremenla est. Eos aulem qui dicunlde non exslantibusessefilium
Vrsacii el Valenlis; quia eam pro more suo ambiguis Dei, vel ex aliasnbstantia,el(i. Adeoque perperam
quibusdam sententiis adauxerint: emendationesCon- Baronius ad an. 547, n. 42, cb hunc Hilarii lncum
slantii; quia eam approbando, emendavit quod Antio- quasdam cxcogiiavit Constanlii litteras ari synodum
cliia:, Philippopoli et Sirmii coutra Pliolinum pro- Sardiceiisem , quihus Filitim unius cuin Paire sub-
baveral. Damiialionesautem procdictaelormuloe, in- stiinliac prolilereiur. Etiam post Ancyraiium cou-
tclligit Ofientalium Ancyrac an. 558 cougregatorum veiilum subslaniiaenomen iticnlur ejusdem impera-
COI LIBER CONTRA CONSTANTIUMIMPERATOREM. 602
propbeiica auctoritate (a) susceptum , fidei intelli- A vinae potestalis aboleri ? Sequentur te quidcm (cj)in
gentiani continebat. Omne itaque, quod probalum cineres chartuloc, sed criminosorum apud Deum vi-
antea esl, damnare jubes ; quod iniprobatum sem- vcnt damnaliones. Unum tanliim proficis, ut posle-
per est, sanciilicare compellis. 0 tu sceleste, qui ritas quid decernere in eos debeat, inslructa sit ti-
(b) ludibrium de Ecclesia facis! Soli cauesad vo- mendo.
mitum suum redeunt : tu sacerdotes Christi resor- 27. Artntti mortuis bellumindicunt. — Et o quan-
bere 582 ea qnae exspueranl coegisti. Probare eos tis ad impielatem proficis incrementis! El caeleri
id (c) in se confessionibus suis preecipis, quod ante quidem mortales semper cum vivis bella gesserunt,
damnaverant : in negando reos suos absolvunt, et dum homini ad hominem ultra mortem nihil causae
se ipsos reos reddunt. Omnia in impietatem et in cst: libi vero iniinicitiarum nullus esl finis. Recep-
rcalum detrusisti : durn omnes reos se esse atque tos enim jam in eeternam quietem palres 583 n0"
impios, aut ex proesentibus slatuunt, aut ex prae- stros lacessis, et in decrela eorum perversus irrum-
teritis confitentur. Non recipit mendacium verilas, pis. Apostolns eommunicare nos sanctorum (h) me-
nec patilur religio impietatem. moriis docuit (fiotn. xn, 13) : lu eas damnare coe-
26. Constanlii in Orientales el Afros violenlia. — gisti. Estne aliqnis hodie aut vivus, aut mortuus,
Chrislianum le loqueris (d) : sed quam non sis, ipse B ciijus tu dicla non rescideris ? Episcopatus ipsos,
"leslaris: nec professioni tuoegesta coiiveiiiunt. Sub- qui nunc videntur , sustulisti (i) penitus : quia nemo
stravisti euim (e) volunlali luoeOrientales episcopos; non jam per se damnaius est, et euin, a quo sacer-
neque solum volunlati luoe, sed ct violentiae. Man- dotium sumpsit, nonjam et ipse damnavil. Cui nunc
das tibi subscripliones Afrorum, quibus (f) blaspbe- sanctorum memoriajcommiinicabilur? Anathematibi
miam Ursacii et Valcntiscodemnaverant, reddi. Re- trecenli decem et oclo convenientes apud Nicoeam
niienlibus comminaris, et postremum ad diripiendos episcopi sunt : anatliema deinde omnes , quivariis
miltis. Quid? existimas Chrislum non nisi per lit- exinde exposiiionibus adfuerunt. Ipse quoque pri-
teram judicare, ct ad arguendam volunlatem egere dem jam mortuus anathenia libi (j) pater luus est,
chariula Deum? nulquod semel seriplum est, et per cui Nicaenasynodus litit curae, quam (u falsis opinio-
te violenter abreptum, id de conScientia possedi- nibusinfamatam perlurbas, et contra humanum di-
toris litlerae ad Antiochenos contra Eudoxiuni scrip- pauca, quod lllyriis, Ilalis et Afris dissidii el lumul-
tae, ct a Sozomeno lib. iv, c. 14, relatse , in quibiis tus causa exstilisset. Unde eiiam existimani eoruni
legere esl: Revocale,quaso, in memoriamprimos il- seiitenliam confirmari, qui formulam Sirmicnseni,
los sermones, Ittnccum de ficleinqtiireremus, quibus quoe imperatoris edicto necnon minis ac pcenis de
demonslrabatur Salvalorem nostrum esse fiUumDei, manibus habentiuni erepta est, non cum Athan., lib.
cl similem Patri sccundum subslantiam. Ubi Con- deSyn. p. 914, leiiiam, sedcum Socrate, 1.n, c. 50,
stantius memorare \idetur (idcmapud ipsos Antio- C el Sozomeno, I. iv, c. 6, secunilani intelliguut. Quam-
cbenos in Eucaeniisexposilam (quam primam censere quam non hic ail Hilarius exloiia blasplicmiic Ursacii
solebanl, qui respuebant Nicoenam),ac respicere' in et Valenlis exemplaria , scd lantum snbscripliones
haccipsius verba , divinilalis essentiaque (v.uiovo-iv.g) quibus illa condcimiata fuerai. Et vero potiorem vi-
et virtutis el glaria incoinmiilabilemimaginem. deri Athanasii senlenliam, noiisinFragmeutuni posl-
(a) Bad. cl Er., susceplam. Mir., Lips. et Par.,sus- remum ostcndemus.
cepta. Verius mss. susceplum, puta substanii.e no- (g) Abesl tn a mss. Marlin. el Colb.
men : quod in Seripluris usitatum probat Pbcebadius (/t) Modoexstal in latino texlu necessitatibas, in
Agen. et in Filii generationem convenire Prophcta groecoTuig xpsiv.ig.Quamquam Curcellaeus legilT«t?
docet, ciim ait, Ex utero ante lucifertttngeniti te. p.veiuiq. Ob" reverentiam erga palres catholici epi-
(b) Colb. ms. cinn Martin., qui delubrum. In cae- scopi, Frag. viu,n.2, Arimino rescribuniConstanlio,
leris, qtti tudibrittm : uhi in excusis, quod ludibrium. sibi nefas esse a Niceennfide recedere , quam tot
(c) lu vulgatis desideratnr se;quod rcsiitiiiuir auc- sancli el Cnnfessores et Mariyrum successores con-
toritate mss. Vat. bas., Martin. et Colb. Porro illud scripserunt.
in se idem est quod adversum se. (i) Adjicimus penitus cum oninibus mss. Episcopu-
(d) Duo mss., locjueris el pradiras: sed quia non lus peiiilus tollit Constantius, ctini uovam nmplec-
sis. Mox in solis edil., nec confessionilua. lendo lidem , damnat oinnes superioruin lemporum
(e) Hic versus , volunlaii luw Orientales episcopos, episcopos; et perinde eos etiam, qui Iicet ipsi con-
neque solum, cum in prjus vulgalis deesset, revoca- senlianl, ab analheinale lanien episcopalum sumpsc-
lur ex mss. ilic noiatur violentia Orienlalibns qui r» runt, hoc est, ab iis quos mndoanatheinate daninant.
homceusiondefendebani illala, ul Ariminenseinblas- Vid.lib.deSynod.il. 91.
phemiam suscipereut. (j) Hieronymus in Chronico scribit, Conslantinum
(() Mss. Colb. el Mart., blasphemias.. condemna- a baptismo in haeresim lapsum esse. Tradit quoque
vertiiu. Ilanc blaspbemiam interpretanlur eruditi se- Lucifer Calarit., I. de Reg. aposl., illum se ad Aria-
cundam fnrnmlam SirmienSem' lib. de Synod. de- nos contulisse, et lib. t pro Atbanas., ipsi perosum
scriptam. Idque pulant abAfris factuni, quod a Gal- fuisse Alhanasium , quod nolueritesse Arianus. In
lis : quos Hilarius lib. de Synod. n. 2, lestatur, mis- qtiem locum Tillius, Hinc apparei, inquii , Impera-
sam e Sirmiensi oppido infidelis fidei impietatemdam- torem ConslaniinumMagnum in seneclute fuisse Aria-
nasse. Hoc tamen discrimen ponunt, quod Galli eam num: quod pterique eiiam hisiorici uarrant. Aliud
siatiiu atque edita est, ab ipsismet auetoiibusacce- tamen scriptis suis mandariint non modo Hilarius,
perint; Afris auiem, cum jam auctores illius puderet, sed el Atbaiiasius ad Solit.; Epiphanius, haer. 69, u.
niissa sit opera Basilii acerrinii eorum adversarii. 12; Ambrosius, Or. de obiiu Theodosii, n. 40, clc.
Ilinc opinantur Basilium apud Sozom. 1. iv , c. 21, Imo Ariminensis Concilii caiholici patres, Fragm.
ab Acacianis insimulaium esse , qtiod cum Germiiiio vui, n. 2, testantiir Constanlinuni, cum fidein Nieae-
et Vrsacioel Valente communionemse habere scribens, nam teneret, baptizatum ad quielem Dei comnii -
eos tamen apud episcopos Africw accusassei: et post grasse.
C03 SANCTI HILARIl EPISCOPI LIB. CONT. CONST. IMP. >.,u
vinumque judicitim cum paucis salellilibus tuis pro- A . inenarrabilis doceremur: cum aqua fit vinum , cum
fanis (a) impugnas. Sed non licet tibi nunc regno quinque panes, saturatis quinque millibus virorum,
polenti etiam in posterum prsejudicare. Exstantenim excepto sexti et eelate reliqua , replent fragmenlis
litterae , quibus id, quodtu criminosum putas, pie cophinos duodecim. Rescernitur, et nescitur; (it>
tunc essc susceptum (b) docetur. Audi verborum et non intelligitur; ratio non apprehenditur, effe-
sanctam intelligentiam , audi Ecclesiae imperturba- ctus ingeritur. Stultum est aulem, calumniam in eo
lam consliiulionem, audi patris tuiprofessam fidem, inquisitionis intendere, in quo comprebendi id unde
audi humaneo spei confidentem securitatem, audi qiiserilur per iiaturam suam non potest. IJt enim
haereticaedaninationis publicum sensuin, etintellige inenarrabilis. est Pater in eo quod ingeniltis est; iia
te divinee reiigionis hoslem, et inimicum memoriis enarrari Filius in eoquod unigenitus estnon potest;
(c) sanctorum , ct paternoe pietatis haeredem rebel- quia ingeniti esl imago qui genilus est. Cum enim
lem. (d) sensu alque verbis imaginem apprebendimus , ne-
cesse est (h) eliam eum cujus imago est consequa-
Additanientumex libris de Trinitate.
mur. Sed invisibilia persequimur, et incomprchen-
28. Extib. n de Trin., num. 6. Paterest, ex quo sibilia tenlarnus, quibus intelligentia adconspica-
omne quod est consistit. Ipse in Christo et per Chri- B biles res et corporeas coarclatur; non erubescimus
stum origo omnium. Caeterum(e) esse ejus in sese slultitiae, non nosmetipsos irreligiosilatis arguimus,
est : non aliunde quod est sumens, sed idquod esl, Dei arcanis, Dei virtutibus calumniantes. Quoinodo
exse atque in se obtinens; infinitus , quia non ipse Filius, elunde Fiiius, et quo damno Palris, vel ex
in aliquo, sed intra eum omnia ; semper extra lo- qua sit portione natus inqnirimus. Habueras in
cuin, quia non continetur in Ioco; semper ante oe- exemplo operalionuni, ut crederes Deum efficere
vum , quia tempus ab eo est. Curre sensu si quid posse, quoiiim intelligere eflicieniiam non possis.
ei putas iiltimuin esse, eum semper invenies : qtiia 50. Ex num. 19 ejttsdemlibri. Quaeris quomorio
cum semper intendas , semper est quod intendas. secundum Spirituni nalus sit Filitts : ego le de cor-
Semper autem locum ejus intendere 584 '!a libi poreis rcbus interrogo. Non quaero quomodo natus
esl, ut ei esse (f) sine fine est. Sermo in eo deficiet, ex virgine sit : an detrimentum sui ca:o perfectam
non natnra claudetur. Iterum revolve lempora, csse ex se carneni 585 generans perpessa sit. Et ceiie
semper invenies: et cum calculi numerus in ser- non suscepit quod edidit: sed caro carneni sine ele-
mone defecerit, Deo lamen semper esse non deficit. inenlnruin nostroruni pnriore provexit, el perfecium
lntelligenliam commove, et lotum nienle complec- ipsa de suis non imminuta generavit. Et quiilein fas
lere ; nihil tenes. Totuin hoc babet reliquiim, re- G esset, non impossibile iu Deo opinari, quod per vir-
liquum autein hoc semper iu loto est. Ergo neque tuteni cjus pnssibile fuisse in homine cognosciinus.
lotum est, cui reliquum esl; neque reliquum est, 51. Ex nttin. 20. Sed le , qnisquis es, invesliga-
cui esl omnequod lotuin est. Reliquum eniin, poiiio bilia scctantcm, et divinorum secretorum atque
esl; omne vero , quod loium est. Deus aulem et viiiulum gravem arbitrum consulo, ut niihi iinpe-
ubique esl, et totus ubique est. Ila (g) regionem rito, et (antuin de oninibus Deo ut sunl ab eo dicta
inlelligentioe excedil, extra quem nihil esl, et cujus credenli, ralionem salfem facli istius alferas. Domi-
est semper ut semper sit. Harcveritas est sacrainenti num audio, et <iuiabis crcdo quaescripta siint, scio
Dei,hoc imperspicabilisnaturoenoinen inPatre. Deus jain posl resurrectionem frequenter viriendumse in
invisibilis, ineffabilis, infinitus: ad quem et eloquen- corpore praebuisse multis non credenlibus; (i) cerle
dum sermo sileat, et investigandum sensus hebeat, Thoinee non nisi contreclatis ejus vulneribus credi-
et conipleclendiim intelligentia coarcletur. luro , sicul ait : Nisi videro in manibus ejus (j) figu-
29. Exlib.w de Trin., mtm. 18. Volens itaque ram clavorunt, el misero digitum meum in locitmcla-
Filius hujus nativitalis suaelidem facere , faclorum vorum, el miltam manttm meamin latus ejus, non
suoruiu nobis posuil exempla, ul per inenarrabilium credam (Joan. xx, 25). Doininus se ari oinnem in-
gestorum suorum efficientiamde virtute nativitatis D telligenliae nostrae iinbecillitalemaccommodat, etdu-

(a) In mss. Martin. et Colb. profanus: et mox,
nuncregni potentiamin poslermh,etc., ubiBandinus ac
Latinius malebanl regno polienti.
(b) Iidem mss. doceor. Hic maxime respicilur vo-
cabulin» honioiision, cnjus ambiguitatem objectare
haerelici solebanl, ut patel ex his libri de Synod. n.
9t : Imerpretali Patres nostri sunl post synodum Ni-
canam homousii proprielaiemreligiose. ExStanl libri,
mahelconscienlia.
(c) Bad. et Er., auctorum. Lud. Miraensatque La-
linius, avorum: superioruin ininieinores, quibus
sanctorum memoriis comniiiuicandi praeccptum ex-
plicalur.
(d) In codice basiliceeVaticanse liic absolvitur li-
ber. Quidqujd.autem superest ex ljbris de Trinilaie
htic Iranslatum est, nec saiis aple adsulum. Quo-
circa parum abfuit quin oinuino supprimeretur.
(e) Abest essea mss.
(f) Excusi hic adjiciebant semper: refragantibus
mss.
(g) Sic Bad. et Er. ut lib. de Trin. Alii vero libri,
religionem.
(ti) Mss., necesseesl cum eo cujus imago est, conse-
qucilur: male. Pejusautem ediii , Tum enim sensit
alcjueverbis imagineinapprelienclamusnecesseesl, cittn
eum cujiis imago esl conscquemur.
(i) Editi, Credo Thonia, ctc. Mss., CerleTlwtnas
non nisi contactis ejus vulneribuscrediturum se ail,
(j) In mss., (ixurcim,
005 ADMONITR)IN LIB. CONT. AUXENTIUM. <K6
bitatloni infideliuni satisfactiifus, arcanum virtulis A perfeclo Deo patrc unigenitus et perfectus (Ilius Deus
invisibilis operalur : facli ralionem, quisquis (a) cris natus sit, quia sensuni et sernionem humansc naturaa
cceleslium reruni scrutalor, expone. Erant discipuli virtus generationis excedat.
inclusi, et secrelo posl passionem Domini conjuncti 52. Ex num. 21. El omnia quidem insuper muri-
consederant. Doininus ThomaeHdem propositis con- di opera adesse nobis in lestiiiionium possent, ne
ditionibus confirmafurus assislit, palpanrii corporis, ambigere de Dei rebusatque viriuiibus fas "credere-
et contrectandi vulneris obfulit facullalem : et ulique mus. Scd in ipsain vcrilaiem inlidelitas riostra pro-
qui compunclus recognoscendus sit, necesse est ut currit, et violcnli in cxcidium Dei potcstalis irrum-
corpus in quo est compunclus altulerit. Quaero ergo pimus. Si liceret, et corpora et manus ad coelum
per quas clausae domus parles sese corporeus intu- levaremus, solem aslraque caetera aiinui cursus suis
lerit. Diligenter enim Evangelista expressit, dicens : limitibus proturbarenius, peiiiiiscereinus decessus
Venit Jesus januis ciausis, et stelil in medio discipu- Oceani et accessus, fluenta etiam fontium inbibere-
lorum (b) suorum (Ibid., 26). An conslructa parietum mus, et naturas fliiminum referremus, concuteremus
penetrans, solidain lignorum naliiram impenetrabi- fundamenta terroe, et tolo in haoc opera Dei parfi-
lem transcurrk? Sleiii namque corporeus, non si- cidio desaeviremus. Sed bene esf, quod iios intra
mulatus aut fallax. Sequantur ergo nculi mentis luae B hanc modestiae necessilalem nalura corpOruhi deti-
penclrantis ingressum, ct cum eo clausam domum net. Certe non fallimus, qnid, si licerei, essemus
inlelligentia? luoe visns introeat. Inlegra sunt oninia acluri: namque quia (e) possumus, profana volun-
et obserata : sed ecce assistit niedius, cui per vir- talis audacia naluram veritatis convellimus, et bel-
tutem suam universa sunt pervia. Invisibilibus ca- lum diciis Dei comparamus.
lumniaris : ego a le visibilium exposco rationem. 55. Ex tib. n de Trin. n. 9. Cesset dolor quere-
Nihil cedit ex solido, neque per nalurani suam ali- larum. Nam le, quisquis es qui haec requires, non
quid lamquam Iapsu insensibili ligna et lapides ad- revoco in excelsum, non in amplifudinem tendo,
miilunt. Corpus Domini a sese non deficit, ut sese non deduco in profundum. Nonne oequaniniiter igno-
resumat ex nibilo : et unde qui assistit in medio rabis Crealoris nalivilatem, ignorans originem crea-
est? Cedit ad haec et sensus et scrmo, 586 et exlra luree? Hoc saltem requiio, senlisne le genilum, et
rationem humanam est veritas facti. Idcirco ergo ut quse ex le generenlur intelligis? Non quaero, sensum
de nativilate (c) fallimus, ita et de ingressu Domini unde hauseris, vitam unde sortitus sis, intelligen-
menliamur. Dicamus faclum non fuisse, quia inlcl- liam unde adcptus sis, quale sit quod in te est, odor,
ligentiam facii non apprehendimus : et cessante sensus, visns, audilus; certe nemoquodfacit nescit:
sensu noslro, facli ipsius cesset effectus. Sed nien- C quasro unde ista bis (f) quos generas indulgeas, qua-
daciuni noslrum facli fides vincit. Adstiiit Dominus liter sensum inseras, oculos acceudas, cor affigas.
clausa domo in medio discipulorum : et Filius cst H;nc, si potes, enarra. Habcs ergo qiiod nescis, et
naius ex Patre. Noli negare quod steteril, quia per tribuis quae non inlelligis : oequanimiter iinperitiis
intelligentioe infirinitaiem consistentis non (d) con- in tuis, insolenler in Dei rebus ignarus.
sequaris inlroiium : noli nescire quod ab ingenilo et
(a) Mss., quisquis hares. (e) El hic edili particulam negantem prccfigunt;
(b) Hic a mss. abest dumtaxat suorum, renitentibus mss.
(c) Rursum hic edit, faltimur : denuo emendan- (f) Aliquot niss. quibus relineris : mox Mich. cor
tur ex scriptis. affiigas, noii coraffigas.
(d) In mss., sequaris.

ADMONITIO
IN LIBRTJM CONTRA AUXEHTIUM.

I. Libro hoc, ul cum Hieronymo (de Scrip. eccl.)}D priorum edifionum lectione, qua Auxentius ita scri-
loquaniur, elegante, Hilarius de suis cum Auxentio bebat num. 12 • noti oporlere 600 episcoporum tttti-
Mediolani geslis catholicos cerliores facit. Illum tatem posl tantos labores ex conleniione pancorum
Constantii lempore, ac proinde ante annum 561, liominuinrefricari ABJECTIS DECRETIS
mife nmtos de-
editum esse repngnat; quamvis hoc sonare videan- cem, ut de conlemplu Ariiniiiensium decretorum
lur expendenda suo loco Facundi llermianensis ante annos decem editorum conqueri videretur. Ve-
verba (Facundus, t. in Spicil., p. 118), Neque ma- rum ex ea ipsa lectione jam castigata internosci
gis verilati consentanea esl Baronii ac Blondellisen- verius potesl liujus operis tempus. Cum enim pro
lentia, qua eum anno 569 scriptum volunt : cum abjeclis decretis anle annos decenit legendum sit ab
eo tempore Hilarius, HiCronymo, Sulpicio Severo et abjectis ante annos decem; cnmque Auxenlitis qlios
Gregorio Turonensi auctofibuSj e vivis excessisse illos abjecios ihtelligai, subinde declaret his postfe
comprobetur. Deceptus ulerquo ftiit ex mendosa piis epislolee suoe verbis: Sic cnim cognotcel Sere,-
607 SANCTIIIILARII EPISCOPI COS
nilas vestra, quict qui jamdudum depositi sttnt, hoc.A interpellatione suggessit, Auxenlium aliler credere,
est, Hilarius et Eusebius, contendunt ubiqueschis- quam rex ipse aut omnes alii cxistimarent. Hinc
mala facere : hinc lantnm sequilur , scriptam esse congressus, cujus gesta boc libro narrantur, jussu
Auxenlii epistolam, et perinde reliquum opus, de- regis habilus. Et heecquidem omnia, qnae ex ipsis
cem annos pnst quam duo illi fortissimi Proesules Hilarii verbis assequi aut certe subodorari esl, in
abjecti fuere. At vero Eusebium a conciiio Mediola- id tempus, quo Valeniini.inus Mediolanum priimim
ncnsi anni 355, a Bilerrensi autem anni 356, Hila- pervenit, ac proinde in annum 564, longe magis
rium in exsilium ejectum ftiisse nemo ignorat. quain in subsequentem conveniuni.
II. Praeterea ut operis hujus tempus certins di- IV. Nec movere debei, quod Aiixentius Eusebium
gnoscatur, expiorare juverit quando Valentinianus et Hilarium anle annos decem abjectosseu depositos
Mediolani versatus sil. Hilarii enim cum Auxentio vocct. Ea cnim verba hacreiiei suni in ecslu disputa-
congressum, ilio ibi commorante, habitumfuissema- lionis, qtii quo meliorem causam suam faciai, hy-
nifestum est. Mediolani autem Valentinianum anno perboliceloquitur:quoniodoproximeanteAriminensis
364, idenlidem versatum esse, fidem faciunt re- Concilii(quo Sulpicio lesle, eique consenlienle Alha-
scripta inde bnc ipso anno data kalendis juniis, 15 nasio (Sulp. pag. 252, Athanas. de Syn. p. 874, et
kal. Jul., 14 kal. sept., prid. non. novemb., nec- '.B epist. ad Afr.), non multi supra quadringenlos, imo
non 15 el 7 kal. dcc. Neque minus liquet ex variis juxta MaxiininumArianum (apud Augustin. coll. cum
rescriptis, etun in cadem urbe maximam anni sub- eodem Maxim. n. 2) trecenli et triginla dumtaxat
scquentis partem transegisse. Porro Ammiani (lib. convenere) sexcenlorum (nttm. 12) episcoporumuni-
xxvi, c. 6) lestimonio ac pluribus aliis monumentis latem jaclitare non erubescii. Sed et hanc synodum,
conslat, Valenlinianum mense novembri anni 365, quae subinde ab omnibus explosa cst, haud scio an
venisse Parisios, neque annis subsequenlihus a Gal- fidenter adeo anno 365 laudare ausus esset homo (i-
liis decessisse. Unde cum perspicuum sit, praedic- dei simulandec sludiosus.
tum congressum anie mensem novembrem ann. 365, V. Ad hujus Tractatus complementum desidera-
ftiisse habilum; inquirendum dumtaxat reslat, ha- tur libellus, quem regi sese oblulisse et epistolae suoe
bitusne sit anno 565, an 564. Neuiruin quidem ceiio sublexuisse lestatur Hilarius(ntmi. (!): desideraiur et
definire licet: poslremuui liiinen, considerata con- Ariminensis fides, qtiam una cum libello suo Auxcii
gressus hujus occasione, et rerum in eo gcsianim tius se Valentiniano tradidisse sub ejusdem libelli
serie cxplicala, longe probabilius apparcbit. fineni commcmoral.
III. Eusebius Vercellensis, Rufino lestc, lib. lHist. VI. Neque defuere qui ambigerenl, an eam Auxen-
Eccl., cap. 30, post Alexandrinum conciliuin anni iQ lianae fidei cxposilionem, cujus excmplum ntim. 9
562, in Italiani rcdiens, Hilarium noslruin ibi nactus promillitur, germanam haberemus. Quamvis enim
est ad restaurandas hujus regionis ecclesias sedulo subjectus ad calcem hujus episloloeAuxcnlii libellus
incumbenlem, eique sc in idem opus adjunxit. Sicut hoc nomine inscribatur; in eo tamen non offendcrc
aulem duhium non est, quin duo illi viri id tum verba illa ambigua, nalum Deum vcrum filium, quae
maxime aduisi sint, ul Italiam Auxenlio lamquani in Auxentii cxposilione fraudulenler ad fallendum
iicquissima pcste liberarcnt; ita non est aiubigcu- composila Hilarius, num. 7, relegit ac reprehendit.
duin, quin hooreticus ille, qui fidem pro tempore Dcindc in codem libello altum illis videlur de Nic;c;t:
siiuulare noverat, slatim atque imperatoris novi iu Thracia gestis silentium, quaetamen, uti ex num. 7
opporlunitas data est, eos apud illum praeverlere liquet, Auxeniiiisab ipso sennonis sui exordio sancia
conatus sit, a quibus exitium sibi impendere prae- esselestaliir.
videbat. Hinc factuni est, ut Hilariumet Eusebium VII. At prima illa ac praccipuadubitandi ralio jam
apud imperalorem infamaret (ntnii. 14) uli sclrisma- nulla est, ubi verborum ambiguitas apparet ex anli-
tum auctores, el ecclesiaeMediolanensis perturbato- qnissimo codiceS. Petri in Vaiicanorestituta. Altcra
res; dum sibi (iiittn. 5), qui una cum Rege Christum vero, cum cx diversa unius ejusdemque synodi ap-
Deum vercque Dei filium anle lempora genitum pro-'.D pellalione nata sil, facile solvitur. Quaeenim Auxen-
fitereiur (num. 12), inique apud populum inurebant lius ad exlolleudam fidei stiaerationem sexcentorum
haereseos notani. Tum («atii. 6) rex pacis studiosus, hominumArimini gesta mendaciter jactitat, ea llila-
qui forte sicut ecclcsias ab Auxentio occupatas ipso rius adeamdem deprimendamNicaeaBinTliracia pcr-
advenlu suo per vim ei cripere a clemcntia sua alie- paucorum esse praedical. Re cnim vera Ariminensis
num duccbat, ita censebal regia majestatcindignum, Conciliinon alia fides, nisiquoeNicaeaeBilhynieeedita;
ut ipse iu angtilis religionis suoecultum cxerccret: niilla proprie gesla , nisi quibus Arii seclalores ana-
gratulatus est lidem, ul sibi videbalur, catholicam themate feriuniur. Quia lamen formnla Nicreoein
ab Auxentio asseri, adeoque "posse sc adventu suo Thracia cusa, et a paucissubscripla, Ariminitandem
populum hactenus ab episcopo suo abhorrentem in per vim inducta est; eam Hilarius, quam antea Ni-
unam conimunionem reducerc. Iiaque sinc mora cxae in Thracia dixerat, etiam Arimincnsis synodi
edicto (Ibid.) gravi vetuit, ue deinceps a quoquam nuncupari permittit his verbis, Sed de Ariminensisy-
Mediolanensis ccclesia perturbarelur. Edicto huic nodo nihil dicamus, quibus cum proxime adjiciat,
noii obsequendum ralus Ililariu-, ctiam imponuna qucu ab omnibus esl religiosc dissolula : ea etiam
609 LIBEB.CONTRA AUXENTIUM. 610
raiione Auxentii causam nihil juvari salis ostendit. JL Auxenlium; in quiiique aliis: Traclalus vel liber con-
\ 111 Iiaque cx duplici illo capile, ex quo dubius tra Auxenlium Ariauum Episcopttm Meciiolanensem.
vidcbalur Auxenlii libellus, iiunc certius ei asserilur. Ilis favet llieronymus, a quo elegans conlra Attxen-
Coeteraeliam conveniunt. In eo quippe versuius ille (tittn libellus appellalur. Vulgatus titulus : Cottlra
hocreliciis, num. 13, profitetur, quodllilariuseum af- Arianos vel Auxenlium Mediolanensemliber, ex veter-
firrcassc nolal, se Arium numquam scisse. ldem rimo ms. S. Petri de Urbe est expressus. Reip«a
contestatiir, num. 14, Hilarium oliin deposilum aut epislola est ad catbolicos conlra Arianos, quos exor-
accusatoris autjudicis personani habere non debere: dium speclal; sed nominalim contra Auxenlium, de
quod sibi ab co objeclum strenuus Chrisli conlessor cujus seeum geslis Hilarius catholicos admonel. lu
narral, niiiii. 6. Qui quidem etsi nonnulla confulat his omnibus cum erga Imperalorem, a quo iniqua
lamquam ab Auxenlio asserla, qnae in ipsius libello passus erat, scdato ac reverenli animo se geril; pa-
non exstanl, ca haud dubic perlinent ad ipsa Nicaeae lain facit se pro sua causa nescire irasci, suoque
Thraciae seu Arimini gesta, quoe ille tolo animo am- exemplo conlirmat snmmam principibus exbiben-
plexalus libello stio subjicienda curaveral. dam esse rcverenliam : lum vero maxime eis ignos-
IX. Tolum hoc opus in antiquo codicc Carnuten- cendum, cum ex imprudcnlia aut errore pcccave-
sis ccclesiae inscribilur : Epistula ad Cailwlicos de j3 rint.
i — m
593594
SANCTI HILARII

CONTRA ARIANOS,
VEL
AUXENTIUM MEDIOLANENSEM,
LIBER UNUS.
( SCRIPTUS ANNO 364.)
Dilectissimis fratribus in fide patcrna maneniibiis, 2. Attticliristi plures. — Ac ne maledicis vcr-
ct Arianam haeresiin deleslanlibus, episcopis, ct boruin in eos uti conviciis arguamur, causam per-
""omnibus plcbibus, Hilarius conservusvester (a) in £ diiionis publica;, ne cui ;uam ignorata sit, non
Domino oclernamsalutcm. lacemus. Antichristos plures esse, eiiam apostolo
t 1. Pacem veratn frttslra tenlat liilarius compo- Joanne praedicante, cognovimiis (I Joan. n, 18).
nere. — Speciosum quidem nonien esl pacis, et Qtiisquis enim Chrislum , qualis ab apostolis est
pulcra est opinio unitaiis : sed quis ambigai cam proedicatus, ncgavii, anlichrisius est. Nominis anti-
solam Ecclesiaeaique Evangcliorum uniialein pacem chrisii proprieias est, Christo csse conlrarium. Hoc
csse, quae Cbristi est? Quam ad Apostolos post ntinc sub opinione falsre pietaiis eflicitur, lioc sub
passionis suac gloriim est loculus (Joan.xx, 19), specie pracdieationisevangelicaelaboratur,ut Dominiis
quam ad aeterni inandati sui pignus commonda- Jcsus Christus, dum pracdicari creditur, denegetur.
vil (b) abilnriis, banc (c) nos, Fralres dilectissimi, 5. Ecclesia subsidiis Itumanis fundata non fuil.—
et amissam quaerere, ct turbalam compouere, et Ac primum niiserari licet nostrae aHatis laborem,
repeiiam lenere curavimus. Sed hujus ipsius nos ct prscseniium lemporumstultas opiuiones congemis-
lieri vel parlicipes vel auctores, nec temporis nostri cere, quibus patrocinari Deo luimana credunlur, ct
pcccata meruerunt, nec imminentis antichrisii preevii ad tiiendam Christi Ecclesiam ambitione seeculari
niinislrii|iie sunl passi: qui pace sua, id est, impie- (Ms. Carn. saeciili) laboratur (d). Oro vos, episcopi
tatis suae unitate se jaciant, agentes se non ut epis- qui hoc esse vos crcditis, quibusnam suffragiis ad
coposChrisii, sed anlichristi sacerdotes. D procdicandumEvangelium apostoli usi sunl? quibus

(a) Has voces, in Domino aternam , resiituimus pacis el regis pervaseranl universas pene lolius Orbfi
ex mss. localesecclesias, dixit, elc, rerum ac lemporum igno-
(b) Mss. summo consensu , liabituris; phrasi qui- rantia videtur lapsus. Non euimbaec Constanlio, sed
dein satis singulari, non omni tamen sensu destiluta. Valeotiniano imperanle scripsit Hilarius : quo
(c) Hoc de se mndeste insinual Hilarius, qui pacem tempore ad ccclesias suas Ensebius, Lucifer, in Hilarius
amissam qinerere non dcstiiit loio exsilii sui lem- ipse, aliique redieranl. Unde Ariani saltem Occi-
pore, turbatam post Ariniineiisecnnciliuiiicomposuit, denle non omnes pene ecclesias locales oblinebant.
ct magna ex parte reperlaui siinimo studio lenuit. Cum tamen subsequens Hilarii declainatio in id polius
Sed quac retro sunt oblitus, quasi nihildum praesti- cadat quori Ariani sub Constanlio egissent, quam
lisset, quia hanc Mediolauensi civiiati frustra ten- in id quod sub Valentiniano agerent : commode pos-
tasset procnrare, sequentia subjicit. suut lucc Facundi verba inlelligi. Quia vero Valen-
(d) Eaciuidus Hermian., Spicil. t. ui, pag. 118 liuianus nimio pacis studio, et amore localis ecclesi;a
duni haec ila laudat : Sanctus Hilarius episcopus, quam Auxeutius occupabat, versuii bujus hxretici
confcssor et doctor egregius, quibttsdamepiscopis tem- lidem (iropius explorare limuit, et professione secun-
pore Constantii itnperciloris,quo Ariani sub nomitu; dum vocum sonos catholica contenlus illius comuiu-
 611 SANCTIHILARII EPISCOPI 612
liljiili potestatibus Christum proedicaverunt, gentes- A tris in lucis se angelum transformantibus, ab oiu-
que fere onines cx idolis ad Deum Iranstulerunl? nitim fere sensu et conscientia is qui est Cbristus
Anne aliquam sibi (a) assumebant e palaiio digni- abolelur. Ut enim erroris affirmaiio cena sit, in-
tatem, Iiyinnuni Deo in carcere inter calenas el post certa (f) veri opinio antefeiiur : silque antichrislo
flagella cantanles; edictisque regis Paultis, cum in jam pervium, Christum eum esse se fallere, de
tbeatro spectaculum ipse esset, Cbristo Ecclesiam quo nunc nsque dissensnm sil. Hinc illae varioeopi-
congregabat? Nerone se, credo, aut Vespasiano, niones, hinc sub unius (g) Chrisii (ide proedicatio
aut (b) Decio patrocinantibus tuebalur? quorum in pluriiiiorum, hinc nuper Arii spiriins ex angelo dia-
nos odiis confessio divinee proedicationis effloruit. boli in lucis angelum (It) transfiguraiuS : cujus hsere-
Illi manu atque opere se alenles, intra ccenacula dilas (t)omnis ad Valentem, Ursacium, Auxenliuiii,
secieiaque coeuntes, vicos et castella gentesque Germinium, Gaium successit atque defluxit. Nam
fere omnes terra ac mari contra senalusconsulta et ipsi nunc Christum novum, per quem antichrisliis
regum eriicla peragranles, claves, credo, regni ccelo- subreperet, intulertint.
rum non hahebanl ? Aut nori maiiifesta se lum Dei 6. Auxentii, Valenlis, elc, de Chrislo opiniones.
viiius conlra odia bumana porrexit, cum taulo Plebi nondumhocetItwresislatens.—Volunl enini hunc
magis Christiis praedicaretur, quanto magis preedicari B suuni Cbristum non ejus divinitatis csse cujus et Pater
inhiberetur? est; sed (j) esse potentem et prastantem cacteris aliis
4. Fidei vis illata intprobalur. — Al nunc, proh 596 creaturis creaturam, eumque per volunlatem
dolor! divinam fidem suffragia lerrena cotnniendanl, Dei ex nihilo substitisse : et euin ante omnia quidem
inopsque viiiutis 595 sux Christus, dum ambitio soccula, et anie omne omnino lempus natum ex Deo
nomiiii suo conciliaiur, arguitur. Terret exsiliis ct car- Deum esse,- sed non ex subslanlia Dei esse, neque
ceribus Ecclesia : credique sibi cogit, quacexsiliis et divinasinconativitatis, majestalisqueejus, (/;)(|ueeDei
carceribus est credita. Pendet (c) ad dignationem est inielligendam veritaiem ; iiequam verus sit Detis
communicantium, quaepersequeiitium estconsecrala qui pater esl, tam verus sit Deus qui filius csl: ut id,
tcrrore. Ftigat sacerdotes, qu:e fugatis est sacerdo- quod unum esse Filius et Palcr in Evangeliis prsedican-
libus propagata. Diligi se gioriatur a mundo, quae ttir (Joan. x, 30), in voluntatis lantum sitet charilaii»
Cbristi esse non potuit, nisi eam mundus odisset. societafe, non in divinitaiis veritate. Quae si in Filio
Ilsec(d) de comparaiione traditae nobis olim Ecclesiic, non eadem est ipsa illa quae Dei esl, ut in confessione
nuncque deperditae, res ipsa quae in oculis oinnium fidei Dcus unus sit; cur Deum Filium, cur anle
cst atque ore, clamavit. tempora et soecula conlitenlur, nisi quia Dei nonieii
5. Anliclirisli lempus jam adesse. — Quid autem C saneto cuique per indulgcntiain (/) aelcrnitalis est
illud sil, quod ignnrandum ultra non sil breviter destinatum? Aut regenerati omnes non vere Dei filii
exponam. Secunduin placitam Deo plenitiidinem sunt, aut angeli omnes, per Clirislum utique cou-
coarclaia sunt leuipora. (e) Circumscrijita enim dili, lion ante omnia tempora et aute oninia oninino
ratio eorum cceleslibns libris docetur : ac necesse sacculasunt creali? (»t) Verum ad aiitichristum miiiori
csl iii ipsam nos eetatem antichrisli incidisse, invidia iniroducendum , miserisque credendum , tri-
cujus, secundum Apostolum (II Cor. xi, 14), minis- buunl Christo Dei nomeii; quia hoc et hominibus
nioiiem suscepit; postniodiiiiiin nimium illuni parie- aiiein in Ariminensi synodo apud Atbanas. lib. de
lum ecclesiseaniniem invehilur : veritus liaud dubie, Synoil., p. 876, conelamabant Ciilbolici, Nos non
nc cpiscopi, qtii in iinperaioris coinilalu Irequentes quia (ide indigeremus, hnc cotiveniinus,ete.
eraul, in eamdem dissimulationem abirent, et hocre- (g) Par. cum ms. Coib. a recenli inaiiu, Christi
lica coinmunione pnlluerenlur. noitnne
(a) Sex niss. assumerent. (li) Mss. figuralus. Aliter legilur paulo superius ct
(b) In nntiquioribus mss. Vat. bas., Carnut. et iuilio libri in Consiant.
Colb., Deciis. (t) Ua mss. At cditi, hwreditas nominis: et niox
(c)Lips. etPar.>adtflna(toite;reniientibiisaliislibris. post Lipsium Par., successioqttedefiuxil. Haec ul ci
(d) In niss. Acde, non Jtac de. Mox apud Bad., superiora ad Arimineii^is concilii gesla referunlur.
Er., Mir. el in quinqtte mss., numqtiain deperdilm. Q Taniuni omittit Hilarius Demophilum. queni nienio-
In Micliaelino auiem ab eadem liiauu et in eodem ratis arijuiigit Athanasius, lib. de Synod., p. 874.
contexln ndjicitur, vel, nunc qttam deperdita : quo- Venerunt. inquil, ad eumdum locumGerminius,Aitxen-
niodo legenduin Erasinus ad margiiicm asscruit, ac lius, Vatens, Deinop/tilus, el Gaius. Ibi cum cwleri
post etiiu legcre Lips. et Par. llabet ms. bas. Yat., episcopiex sacris liiuris verbasua fonnarenl, itli char-
nttncvcddeperditce: ubi ex Carnut. reponimus, nunc- tvlam exhibueruni, etc. ili omiies eani ob rem a
que deperditm. synodo excommunicali legunltir.
(e) Editi, incircumscripta : emendantur ex niss. (j) Excusi, esse eum prwsianlem, omisso vcrbo
(f) Miraeomagis placuit vero, reluctantibiis omni- potenlem, quod habenl oiniies mss.
bus veteribus libris : nec deinceps casligatus fuit; (/() In ins. Colb., quw Dettsesl.
quamvisbic Hilariisenleniia nou ea sil, ul iiiccrtn opi- (/) Vox miernitatis,el mox particula noit, desidera-
nioanteponatiir veritali, sed utquod vcriimaccerium banlur in ante yulgatis.Deangeloruni ante temporucon-
est, ab Arianis. proponatur velul incerta opinio. De ditionevidesis, p. 429, not. b(nol. ccol. 455 nost.edit.)
generatione enim Filii.quia inenarrabilis esset, nole- (m) Excusi, VerumaiUkhrislum cirbiiror minori
bant quidqiiani definiri. Quos sigillans Plicebadius invidia, suppresso ad, et addito arbiiror procter lidetn
Agen., lllud aulem,inquit, quis ferre aquanimiler pos- uiss. elHilariisenteiiliam : quamulconciliarel Geor-
sil, ul queminiiiumhabere pro cerlo ponunt,hujus naii- gius Bullus, pro invidia, legeudum esse perfidia opi-
vitatemhabeanlin incerlum.Adversuseamdem illorum n.ibaiur. Apcrla autem fit ope mss.
 015 LIBER CONTRAAUXENTIUM. 014
sit iribiituni : fatentur vere Dei filium; quia sacra- „\ Magislro praccepit, considcnlibus una nobiscum epi-
niento bapiismi verc Dci filius untisquisque perfici- scopis fcre deccin. Primiinii|iie, ul in foro solct, dc
tur : aiue letnpora et saecuia confitenlur ; quod de persona calumniatiis est, daninatum (f) qunndam me
angelis alque diabolo est non neganduni. Ita Doniino a Satuniino, audiri ut episcopum non oportere. Non
Cliristo sola illa iribuunlur, quae stint vel angelorum est nunc lemporis, quid ad heec responsinn sit, cnar-
piopria, vel noslra. CiCterum, (a) qnod DcoClirislo rare : sed qtti tum auriiebanl, de fide polius, ut regi
legitiinum et vertim est, Christus Deus vertis, id est, placueral, agiiandum esse decernunt. Cumque jam
eadem esse Filii quac Patris divinitas denegatur. Et in arcto esset iiegandi (g) periculum; credere se
hujiis quidem usque adliuc (b) impielalis fraude Auxenliiis Cliristuin Deuni verum, ct uuius cum Deo
pcrficilur, ut jain sub anticliristi sacerdotibus Chrisii palrc divinitaiis et stibslantise est profcssus. Placuit
populus nnn occidat, dum hoc pulant illi (c) fidei igittir hoc scribi , el ne menioriis audieniium quae
esse, quod vocis est. Audiunt DeumChrisitim ; 597 dicta cssent elabereniur, continuo libeilum regi per
putiint esse quod dicitur. Audiiint fiiiiini Dei; puiant Quaestoreni offero, quo quid convenissel, continere-
in Dei nativitate inesse Dei veritatem. Audiunl anlc tur : ct ne quid nienliri arguar, ejusdem exempla
tempora; puiant idipsum ante tempora esse, quod subieci. Placct oinnibus Auxentiuin hoec ipsaprofitcri
semper esl- Sanctiores aures plebis, qnam corda g frequenter : qui ut (It) ipsum scriberet, esl coactus.
•j stint sacerdotum. Si Deum vcrum Ariani pra:dicant Qui diu consilia sua versans, ciilliriissiinelidem regis
Cbfistiim, Deum sine fraude confessi sunl : quod si eludit : dat scripluram slylo anlichrisli composilam.
Deum dicunt, et negant veruni; iribuuut noineii, et 8. Scr.iploclitdit fidemquum cottfessttseral. — Nam
adimunt vcritatem. primum ea, qiuc (t) NicaeaeThracioeoninium impie-
7. Hilarii cum Auxenlio Mediolani gesla. Atixen- las resolvisset, sancta 598esse. leslalur: vim scili-
Ittts consubstanliatitatem confitelur. — Qtiainquam cet illatam episcopis. fidem esse verae confessionis
igitur impiissimis eorum blaspbemiis plenae om- affirmaus. Ncgat quoque se scire Arium : cuin in
nes (d) ecclesiarum charlae, plenique jam libri Alexandria in (j) Ariana ecclesia, cui Gregorius
sint : quid proxhne tamen acciderit, non lacendnni proccrat, prcsbyfcr csse ccepisset.,Sed de Ariniincn-
cst. Cum edicto gravi sanctus (Crtrn. ms. sanclissi- si synodo, quee ab omnibus est religiose dissoluta,
mus) rex periurbari ecclesiain Mcdiolanensiuin, quae nibil dicamus : lanluin diaboli coiniuenla pandeuda
Detimverum Christum et unins cuin Patre divinitalis sunl. Ctiin placuisset igitur scribi Deum verum esse
cl substantieeconuielur, sub unilatis specie et volim- Cbristum, et unius cum patre divinitalis atque sub-
tatc jussisset; etiam importuna interpellalione sug- stantioe esse :
ponitur talis ab eo, u( a callidissimo
gessi, Auxeutiuin blasplicinum esse, et omnino hos- C diabnlo , sentenia, qtiaesignificarel Christum anle
lem Christi habenduin : idque adjeci, eum aliter cre- omiiiatempora ualuin Deutn verum filium : u.t secun-
dere, quam rcx ipse, aut alii omnes baberent. Qui- duin Arianos veritasad filium, non ad Deum rcferre-
bus (e) rex permotus; audiri nos a Quacstore et tur. El ut
longe inajor dillerentia hujus signilicatio-

(a) Ms. Mich., flttod de Cltrislo: quod primum (e) Ita niss. Atediti, quibtts rebus permotus. Rex
arridebat. Sed data opera Dei Cliristi noincn rcpe- auditis iis, quee ipsi ab Hilario suggerebaniur, non
tere videtur Hilarius, ut dignilateni illius et divini- aliud, quam quod ab illo posiulabattir, credendus est
latem magis ac magis inculcet. priccepisse : adeoque dubilari nequii, qnin episcopi
(b) Euili, iinpielalis occasioper fratulem perftcilur : in eo congressu ul judices sederini. Quicstor vero et
prava interpolatione obscurioreni reddunLililarii scn- Magister tanluni ul (estes; niaxiinecuiii Valentinia-
tentiim , qua observal haerelicos sub verbis piis iin- nusipse, lesie Ainbrosio, epist. xxi, n. 2, et Sozo-
pieialem suam ita velare, ut duni populi eonuii verba mcno, lib. vi, c. 7, suffrngaiite, rerum ecclesiasiica-
ut sonant ioielligunt, pravitaie ipsortim nonduin riun judicium ad se miniine perlinere declararit.
corruuipaiilur. Apposite Aibanasius, epist. ad Epictet, (() Sex mss. cum Bad., Er. et Mir., a quodatn
p. 582 : Islos tucifugas, qui sese etiamnum occultaiil, Saiurnino. Melius
ct CJUW Arii sunl sapiuut, Auxeiaiuin dico Mediolanen- dcima Saltirnino. potiore» cum Lips ei Par., guon-
setn, Vrsacntm, Valentetn, Guittin a Pannonia uno j) (g) Apud Mir., Lips. et Par., pericutoj: refraganli-
spiritu incilalos, commnnictdcutoanallteiitale perctis- bits aliis libris.
serunt Conctlia in Galliis, Hispaniis et magnmRomce
concjregata.Hujusmodi frau.les proevetiens.Or. icont. (It) Eriiii, ipse. Vclusiiores mss. Vat. bas. et Car-
Ariiin., p. 291, ait: Si dkiiones ex sacris liiieris scri- nut., ipsud, quori vocabulum sic eiiam.alibi expri-
banl, ne sustinuerilis hoc genits scriplorum : etiamsi niuni. ln caeierisnon ipsttm; hoc est, idem. Hinc num. 9,
vocesortltodoxcefidei loquanlur, ne ila quidemloquen- arguilur , quod idem , sed aliud scripsit qucim
libus altendile. Non eiiun reclo animo loquimlur, sed professus esi. Proximuin frequenleridem sonat, quod
veluli indumenia ovium hmc verba prwferunt, intus coruin muliiludine.
auUtn quw Arii sunt sapiunl, quemctdinodum hwreseon (i) lu ms. Carnul., Nicia et Thracia. Forle pro
princeps diabolus. Niciccin Thracia, tacito verbo gesla. Tum in vulga-
omnium impietas ex se sotvisset. Sequimur mss.
(c) Apud Bad., Er., Mir. et in ms. Colb., filii Dei tis
esse. Non alter cfficitur sensus, sive intelligas, hoc Quninquuninialleinus, omniumjum pielas resolvisset.
puianteoscredere quodverba sonant; sive,hocputant Quiri eniin lioc Sibivull aliuri, quain quori mox enun-
eos sentire lilii Dei esse, quod illius esse proedicant. liatiir bis verhis, Sed de Ariminensisynodo, qtta ab
omnibtis est religiose dissolula? Eam auiem vnriis
(d) Eum ad modum Ilieronymus, Dial. cont. Lucif.
de Ariitiinensis synodi gestis, ait: Quod si quis a no- Conciliis dissolutam esse declarant Sulpicius, lib. n,
bis ficlumpuial, scrinia publica scrutelur; plettic sunt pag. 262, et Hieronyinus, Dial. conlra Lucil.
cerle ecclesiarumarcw. (j) ln anliquioribus libris, Atia.
615 . SANCTI IHLARH EPISCOPI 616
nis cxsisterct, subjicitur, Ex vero Deo Palre : ul in A noearle circumvenis? Chrislum Deum dicis : quid
P.itre veritas Dei cssct, in Christo verilas lantuni fi- fallis in nomine? Nega Moysen Pharaoni deum dic-
lii scriberelur. Dehinc procedenle sermone, una ab lum (Exod. vn, 1). Chrislum filium et primogeni-
Auxenlio divinitas praedicatur, et in ea non confi.e- lum Dei loqueris : nega primogenilum iilium Isracl
lur et (a) Filium : ut in solo Patre, non eliam in Fi- Deo csse (Esai. i, 2). Chrisium ante lempora naltim
lio, esset sola una divinitas. asseris (Vid. I. xii deTrin. n. 35) : el creatum nega
9. Quasirecle senliens divulgalur. Hilarius fraudem diabolum anle lcmpora ct saecula subslitisse. Chris-
relecjensjubelur exire. — Spargitur vero per populos lum similem Patri memoras : nega ad imaginem ct
Auxentium verum Deum Christum, el unius cum simililudinem Dei homincm csse cce.pisse. Solum
Patre divinitatis ac subslantiae scripsissc, neque ab Christo. quod est denegas, ne Deus verus et unius
exposilae per me fidei dissidere sentenlia : post quoe cum Patre divinitatis atque substaiiiioe sii. Et soli-
ad communionem ejusrex profidei sinceritate adve- lus es una ctnn magistris tuis me boerelicum ar-
nit. Sed cum hoc mysterium impielalis diu occulta- gucre : expone, quibus potes litteris, impielatis meoe
lum jam non laceretur, diceremque lingi (b) omnia, causam, et blasphemiarum mearum tituliim propone.
fidem deuegari, Deum atque homines illudi; jubeor Mihi autem anlicliristus est ille, qui unius divinitatis
de Mediolano proficisci, cum consislendi mihi in ea B essc Filiumcuni Patre nori confiteiur : quiquc non
invito rege nulla esset libertas. ila unnm verum Deuin Patrcm prsedicat, ut veritas
10. Haccigitur, Fratres, quibus Dei judicium in quoque divinitatis non intelligalur in Filio. Si iinius
metu est, ila gesla esse significo. Auxenlius quod divinitalis Christus et Deus suiil, cur hoc non sim-
negare limuit, noluil confileri : nam exposiiionis ip- pliciler scripsisti? Si libi non sunt, cur hoc non sim-
sius exempla subjeci. Si idem scripsit, arguile fal- pliciler denegasti ? /--,
lentem : si vero aliud (Ms. Carn. aliter) scripsit 12. Ecclesiw pctrietmn ne nimius sil amor. —A^v
quam professus esl, intelligite jam Chrislum per canum igilur lam pestiferi myslerii opiassem, Fra-
cum alium, id est, anlichrislum praedicari. Lusil qui- ires, ipse potius quam per litteras revelare , et om-
dem ille verbis, quibus possil fallere et eleclos; sed nes blasphemias Auxenlii verbis singulis e.xplicarc.
patet impietatis lanlee professio. Verum quia id nonlicet, saliem unusqnisqiie quod
il. Auxentii perfidia exponilur. —Negat se duos sibi liceat inlelligat. Multa alia proferre Ecclesi.aeme
deos praedicare, quia non duo palres sunt. Quis se- pudor inhibet, et commiltere epislolae Ariaiiorum
cundum hocc non .videl, unius Dei confessionem id- blasplieniiaruin dedccora pertimesco. Unum moneo:
circo tanlum Patri propriam esse, quia solus essel ? cavele anlichrislum 600 : ma'e emm vos parietum
599 Unde el illesatanoe (c) styltis exstitit: Novimus G amor cepit, malc Ecclesiam Dei in teclis sedifieiisquc
iinutn solum ventm Deuin palrem. Et post malevolas vcneraniini, malc sub his pacis nomen ingerilis (Itwc
signilicaliones, Similem, inquil, secundumScripturas cital Facundus, Spicil. t. m, p. 118). Anne ambi-
Filium genilori suo patri. Si usquam in sanclis volit- guum est, in his anlichristum essesessuruin? Montcs
minibus hnc scriptum csl, habet innocenliae profes- niilii, et sylvae, cl (e) lacus, el carceres, cl voragines
sionem. Si (d) vcro veritale divinifatis Filius el Pa- sunt lutiores : in his enim propheta;, aut manenies,
ter unum sunl, quid similitudinis imperfecla opiuio aut demersi, Dei spirilu prophetabant. Absisiite ila-
anlefertur? Imago quidem DeiChrislus est (Vid. lib. que ab Auxcntio salinae angelo, hoste Christi, vasta-
in Constant. n. 20) : sed et hominem imaginem Dei tore perdito, fidei negatorc : quani sic esi regi pro-
esse non dubium csl, cum ad imaginem el siiniliiu- fessus, ulfallerel; sicfefellit, ut blaspbeinarel. Con-
dinem Dei Adam faclus sil. Quid tu, hecres Arii, greget nunc ille quas volet in me syuodos, et h.crc-
Christo tanlum nostra concedis? Quid Regem, qtiid licum me, ut stepe jam fecit, publico litulo proscri-
Comiles, quid Dei Ecclesiam, palris lui, id est, sata- bal, et quaniam volel iram in me polenlium molia-
(a) Carn. et Colb., filii. Hic notantur verba 1) (e) Mss. summo consensu, /ucus.-quam vocem,
Auxcnlii, n. 14 : Proplerquod elunam deilalemprmdi- nisi luci non lucus obtineret rectus casus pluralis,
camus : quibus Filiilm a divinitate callide excludit. licuisset : quasi affeclassel Hilarius ecclcsiis
In duobus mss. nomina ; ac deiiideCamut. co- ia;reticoruni ingressu pollulis gentilium lucos con-
firoeferre
(b) anleferre. Quamquam si cum bis com-
dex, Deoatque hominibttsilludi : tiun cum ms. bas. ferre, imo
Vat., de Mediolanio, non de Mediolano. paremus illud capiiis v iu Matth. n. 1 : lnoratioomniloco
precem fundere edocemur : el sanclorum inter
In
(c) quinque mss. filius exstitit. Satanas qtii- feras, carceres, flammas, et de profundo maris ac bes-
dem, quia mendacii auctor el lallacium parens est, tiw ventre suscepla esl; patet retiiiendum esse lucus
Auxemii pater mox procdicatnrised hicvox/i/iuscum vocabulum, alludi vel ad profundum maris, in
eoque
subsequenlibus non satis cohoeret. Tum in vulgatis, quod Jonas demersns est; vel ad lacum leonuin, in
iVotiiuttuni. Rectius in vciustioribus mss. Novimus Daniel, ac positus inter feras, a Deo
unum : haeceuim verba, sicut el subsequentia, stnii- qtiem dejectus ineruit. Huc conferre licel, quod scribit Dio-
lem secundumScripluras, etc. , sunl formulneArimini respici
Alexandr , apud Euseb. cdit.Vales., lib i Hist.
seu Nicoeaein Thracia editoe, cujus se defensorem nysius Eccl.c. 2-2: Cum soli ab omnibus fugaremnr alqtte
Auxentius profitctur.
opprimeremur, nihilominus litnc qttoque feslos egi-
(d) Ex mss. revocalur parlicula vero, qna perspi- mus dies. Quivisdenique locus, quo in varias mrum-
cuior sil Hilarii senteiitia : puta, si conlra in Scriptu- nas singillalim pertulimus; ager, inquam, soliiuilo,
ris Pater et Filius unum dicuntur naturee verilalc, navis, stabulum, carcer, instar templiad satros conven-
non qualictimque similitudine. tus peragendos fuit.
 617 LIBER CONTRA AUXENTIUM. 618
lur : mibi certe ille numquain aliud quam diabolus A sci ipluni esl in Evangelio : Hac esl auiem viia wierna,
eril, quia Arianus cst : nequc pax aliqunruin um- ttt cocjnoscunlle solum verunt Deutn , tl quem misisti
quam optabitur, nisi eoruni, qui sccundum pairum Jesum Chrislum (Joan. xvn, 5). Per ipsnm eiiini
nostrorum apud Nicoeam tractatum, anathematizalis omnia facta suol, visibilia et invisihilia. Qui descen-
Arianis, Chrislum Deum verum praedicabunt. (a) dit de ccelis voluntate Patris propter nostram salu-
EXEMPLUMBLASPHEMI.EAUXENTII. lem, natus de Spiritu sanclo et Maria Virgine secun-
(b) dum carnem, sicut scriptum est, et crucifixum sub
Beatissimis et gloriosissimis imperatoribus Valen- Ponlio Pilato, sepultum, letiia die resurrexisse ad-
,
liniano et Valenti Auguslis, Auxentius episcopus scendisse in ccelis, sedere ad dexteram Pali ven-
is,
ecclesiae(c) calholicoeMediolanensium. turuni judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum
13. Auxenliushareticus appellalus. — < Ego qui- sanctum paracletum, quem misit Dominus ct Deus
dem, piissimi Imperalores, aeslimonon oportere sex- iioster salvator Jesus 602 Christus discipulis, S(ii-
centorum episcoporum unitatem post tantos labores ritum veritatis. Sic credidi, et credo, sicuti et adscen-
ex contentione paucorum Imminum refricari (d) ab dens in ccelosunictis filiusDei tradidit discipulis, di-
abjectis ante annos decem, sicut el scripta manifes- cens : Eunles doceteomnes genles, baptizanles eos in
lanl. Sed si aliqui ex plebe, qui numquam coinniuni- B nominePalris et Filii et Spiritus sancti (Matlh. xxvm,
caveranl, nec hisqui ante mefuerunt episcopis, nune 19) (i).
amplius excitati ab Ililario et Eusebio, perturbantes 15. Ariminensifideiadttaret. — < Duos auteni deos
quosdam, haerelicum nie vocavertint: jussit vero numquam proedicavi : nec enim sunt duo patres, ut
pietas vesira cognoscere de his viros laudabiles, duo dii dicanlur, nec duo lilii; sed unusfilius ex uno
Queestoremet Magistrum : et sicut praedixi, non eos palre, solus a solo, Deus ex Deo, sicut sci iptuni est:
personam habere accusatorum aut judicare qui semel Vnus Pater Deus ex qtto omnia, el unus Dotninus
depositi sunt (dico aulem Hilarium et qni ei consen- Jesus Cltrisiusper quem omnia (I Cor. vm, 6) : propler
liuut): tamen obediens Serenitati vestroe, 6011,r°- quod et uiiam deilatem procdicainus. Omnes ergo
cessi manifestare falsa (e) dicentibus, et blasphe- haereses, quec advcrsus catholicam fidem veniunt,
mamibus, et vocantibus me Arianum, et quasi non semper quidem congregati episcopi catholici con-
coiifitentemChristum filiuni Dei Deum esse. demnaverunt et analheniaiizaverunt, specialiter au-
14. Ftdetn suant exponit. — < Exposui (f) amicis lem convenientes Arimino, et inde condemnavimus.
pietalis vesiree meam coiifessionem, primum satisfa- Catholicain auteni et Evangelioruin, quam tradide-
ciens, quia numquam (g) scivi Arium, non vidi ocu- runl Aposloli, hanc lideliter custodivimus. Ut autem
lis, non cognovi ejus doclrinam : sed ex infantia, n pielas veslra verius cognosceret ea, quae gesia sunt
quemadmodum doctus sum, sicul accepi de sanclis in concilioAriminensi, transmisi, et peto ut ea liben-
Scripturis, credidi, et credo in unum solum verum ter legi praccipiatis : sic enim cognoscet Serenitas
Deum patrem oninipoteniem, invisibilem, impassibi- vestra, quia qui jam dudum (j) depositi sunt, hoc
lem, immortalem : et in filium ejus unigenitum Do- est, Hilarius et Eusebius, conlendunt ubique schis-
minum nostrum Jesum Chrisium, ante omnia saecula mata facere. Quae enim bene de sanctis Scripluris
et ante omne principium natum ex Patre DEUM catholicoefidei exposila sunt, pietas vestra pervidet
(li) VERUU FiLiCHex vero Deo patre, secundum quod haec retractari non oportere. t

(a) In ms. Carn. adjicitur clausula Amen.
(b) Ita mss., nec aliter solet Hilarius haeretica
Opuscula inscribere. Atetliti, Attxeniii Mediotanensis
epislola.
(c) Abesl caiholkm a ms. Mich.
(d) Editi, refrkari abjeclis deerelis. Ne in uno
quideni ms. exstat vocabiilum decreiis : quod a pri-
niis editoribus haud dubie adjeclum est, ut oralio
suis nu.ueris absolveTetur. Sed proepositioab, anle
abjectis, propter conscquentein ejusdem soni sylla- "
bam facilius excidere potuit, quain decrelis, eaque
reslitula tam efficitur scnsus veriiati consenianeus,
quam efliciebalur falsus adjeciione verbi decretis.
Hilarii cnim alque Eusebii exsilia bic indicari jam
preemoiiuimiis, el ex calce liujus blasphemioemani-
fcstuin esl, ubi idipsum aperlius declaratur.
(e) Sic mss. Editi vero, falsa docentibus.
(/') Hunc versuin, exposui amicis pielatis vestrw
meam confessionem,non habent mss.
(g) Ita fere Palladius in gestis concilii Aquileien-
sis n. 14, apud Ambrosium t. n, p. 790, novse edi-
lionis, rogantibus utArii doctrinam damnet, respon-
det: Arium nec vidi, nec scio qui sil.
(li) Ex veliistissinio Vaticanaebasilicaecodice nunc
priinum restiiiiiintur verba, verum filium, (|tiorum in
ambiguo Auxeniius ludebat et illudebat lanlo facilius,
quod inlerpunclionum dislinctio itim msciebatur.
Quamquam si verus est Deus qui verus est Dei filius,
uti demonstrat Hilarius lib. vn de Trin. n. 14, parvi
interesse videbiuur, utruni tierumad Deum, an ad fi-
lium relerrel. Ea tamen arte ac diceudi raiione non
ille solns, sed alii eliam usi sunt Ariani, de quibus
Augustinus lib. i con ra Maximin. c. 6 : Ejusdcm
nalurw, cujus est Pater, negatis esse Deum filium,
quamvis verum esse filium non negelis. Verum hoc
loco sic resiaurato, oninis jnm tollitur erudilis de
hujus epistolauveriiaie dubitahdi ralio.
(i) Subtexitur Amenin ms. Mich.
{}) Edifi, quia jam dudum damnati, deposili, lioc
est, elc; castigantur ex mss.

PATROL.X. 20
619 IN SANCTI HlLARIl EPISCOPI FRAGMENTA 620

603-604 IN FRAGMENTA S. HILARII PR^EFATIO.

I. An hoc opus Hilarii sit. Quadam dubitandi ra- Asiense pervetusvocat; in quo idem rerum ordo, el
tiones. — Prseclarum hoc antiquitalis moninientum eaedem erant inscriptiones. Hoc quidem exemplar
Nicolai Fabri opera ex biblioiheca P. Pithcei annii frustra quaesivimus: sed Stephanus Baluzius lilleris
1598 Fraginentorum nomine editum, sumnio om- juvandis natus, varias Sirmondi lectiones suppedi-
nium plausu exceptum fuit. Nulli palam , quod scia- lando, jacturam noslrani utcumque resarcivit. His
mus, tolum respuerunt qnasi Hilario male adscri- accedit, quodcum Baronius ad an. 357, ex Cresco-
ptum: de illius tamen auctorilate subdubitare non niaua Colleciione ac duobus mss., Liberii litteras
nulli videntur atque contra mussitare. Ipsi eliam Fragnienlo vi inserlas describat, in novissima edi-
inilio noniiibil movebamur prinio , quod epi- tione faletur se in suis mss. easdem quas in his
stola synodi Sardicensis ad universas ecclesias Fragmentis reperisse inlerpolationes Hilario pariter
Fragmento n contenla, et Ariminensis concilii ad adscriptas.
Constanlium iilterae, quae priniam Fragmenti vm III. Hieronymi testimonio.— Mss. suffragatur Hie-
partem conficiunt, cum laline scriptae sint, longe ronymus. Qui enim ab illo de Scriptor. eccles. intcr
tamen castigatiores, pleniores ac muiuo senientia- 605*606 opera Hilarii recensetur, Lteer adversus
rum nexu elegantiores in gracis exemplaribus, quam Valentemet Vrsacium, historiam Ariminensiset Seleu-
in his Fragmenlis reperianlur : deinde quod alia sit " ciensissynodicontinens,haudobscurepromilliturlitulo
libro de syuodis nuui, 34, alia Fragmento m, n. 29, in fronte Fragm. I prsenotalo : Incipit liber S. Hilarii
pseudo-Sardicensis fidei translatio. Teiiio cum eo Pktavensis provincim Aquilanim, in quo sunl omnia,
lempore, quo sibi restitulus Liberius Ecclesioe(idem qumoslendunt vel quomodo, quibusnam causis, quibus
egregie tuerelur, hoc opus scriptum fuisse necesse instantibus sub imp. Conslanlio faclum esl Ariminense
sit; incredibile videbatur, ut ei jam correcto, imo concilium, elc. Expressius lantum dixit Hieronymus
etiam acerrimo fidei patrono, lot analhemata Frag. vi, adversus Vrsaciumet Valenlem, quod hic generalius
num. 6, diceret Hilarius, qui Orienlalibus necdum enunlialum est qttomodo, quibusnam causis, quibtts
recie sentienlibus, quia lamen ad veritalem propius insiantibus. Nam quod baec Fragmenta sint operis
accederent, lihro de Synodis ila pepercit, ut nec adversus Valentem et Ursacium scripli, cum ex aliis,
laudes negarit. Deterrebat praeterea monstruosa quae- tum maxime ex secundo, decimo, ac duobus postre-
dam rerum facies, et inordinata confusaque varia- mis est manifestum. Titulus quidem noster de Seleu-
rum epistolarum congeries, Hilario alias tanto cuin ciensi concilio nihil spondei, cujus lamen historiani,
ordine singula enarrante indigna. Angebamur deni- secundum Hieronymum, Hilarii liber debct conti-
que, quod omnia beec Fragnienla non eo in mss. nere. At Hieronymus, qui, ut ad libros de Trinilate
modo, quo illa Nicolaus Faber edidit, sub uno tituio ac de Synodis observalum est, operibus alioruin in-
atque Hilarii nomine occurranl; sed in duas veluti spectis lilulos de suo imponere solebal, ad Seleu-
paiies dividantur, qiiaruni prima, quae Fragmentis ciense concilium referre potuit lnonimenla, quae
xi, xin, III, vni, ix, v et vn, constat, nec Hilarii nec Fragmento x babentur, et indicanlur seculura. Nam-
ciijusvis alterius nomine insciibalur; quamvis illi que quec in eo narranlurinier Seleuciensis etArimi-
cum in fronie tnm ad calcem adscribalur altera, quoe nensis concilii legatos Constanliuopoli gesta,etad
Fragmenla I, n, IV,xu, xiv, xv, vi etx, comprelien- Seleucieuse et ad Ariminense indifferenter pertinenl:
dil. Ex quo auctoritas primae sallem paiiis, quae in ad Seleuciense quidem, cujus continuatio esse Con-
prius vulgatis posirema est, sublesta videbatur aclevis. slantinopolitana synodus videbalur; ad Ariminense
II, Hilario asserilur mss. auctoritate. — His omni- vero, in cujus seiiteuiiam quodam modo abiit Seleu-
bus perinuti, ad rei veritatem diligeulius investigan- ciensis synodus, diiin ipsius legali (idem in illo
dam aiiiniuin adjecimus. Ac primo quidem minime concilioedilam suscipere Constanlinopoli coacli sunl.
conlemnendam esse duximus mss. auctoriialem, IV. Hilarium prw se fert i fragmenlum. Fragmenta
hoc opus non semel, sed iterum ac tertio S. Hilario alia cum primo affiniasunl. — Tituli aulem veritalcm
adscribentiuni, iiimiruin inilio prinii Fragmenli, In- • non mediocriler confirmat fragmentum i: Episcopum
cipil liber S. Hilarii Piclavensis provincim Aquita- quippe prae se ferl Gallicanum, qui a rebus in Gallia
nim, elc., rursumque in inedio Fraguienlo vi , geslis (iiuin. 6.) exordium facturus sii; qtii exsilium
Sanclus Hilarius amtlheinailli dicit, ac deinum in fine maluerit subire, quam prodiia Ecclesiee fide domesii-
Fragnienlix , Explicil liber S. Hilarii ex Opnrehisio- co otio frui (nutn. 4); qui ul veram imperatnri fidem
rico. Namque si quis Pitliceocodici chartaceo , quod persuaderet, impensiore cura audieniiam poposcerit
recenlior sit et ab annis dumtaxat 300 descriptus, (num. 5), ncc pniuerit impetrarc; qui fidei depra-
non saiis tulo credi puiet; fidem non negabit haben- valioneni, etcorruptionem Evangeliorum jam raplim
daiii S. Remigii Remensis exemplari, quod Sirmoii- ingesserit, qui deuique quo animo velil legi (num. 7),
tlus, cujus in potcstate fuit, notis in Concilium Pari- leciorein pivjinoneat. Ita se Hilaiius in ipso cxordio
621 PR,£FAT10. 6:2
propriis coloribus pinxit, ut quibus aliis ignotus non A j quaeipse primum ad opus absolntius conficienduiu
est, uullalenus valeat latere. Cinn autem primo illo sibi comparasset. Tunc vcro iu menl';in ei venire po-
fragmenlo indiceiursubseculurum opus, qttod variis luil illud Aposloli Gal. i, 8 : Licetnos aut Angelusde
conslet tum epistolis lum synodis, et Ariminensis calo evangelizelvobisprmier quamquod evangelizamus
concilii historiamex Arelalensis alioruniquesuperio- vobis,analhemasit: Ul in Liberium Cbrisii causeede-
riim conciliorum gestis aliius repetat; hiijus frag- sertorem id sibi licitum existiinaret quoriA(iostolus
menti auctore agnito, maxima auctoriias accedilet in se et in Angeluui Dei non permisit tnutuui, sed et,
ceeteris. preecepit.Neque quidquim proclivius est vehemenler
V. Paiiis utriusqueconsensio.—Nullaceiie videtur amautibiis , quam ut aliqtia in eum , quem ab amico
ratio, cur non prima hujusce collectionis pars seque lurpiterdeficereaudiunt, indignationis nola compeu-
ac secunda Hilario adscribenda sit. Utraque enim sare conentur , quod illi de amalorum numero dece-
variis epistolis ac synodis constal. Utraque, uf obser- dit. Sed si dissuta operis numquam absoluli adversa-
vavit Nic. Faber, aliquot locis verba auctoris ipsis ria ad nos pervenisse concesseris ; erit pariter con-
actis babet immixta, quae sanciissimi confessoris cedendum, monimcntailla, qtiaeidenliriem indicanlur
phrasim exhibeant. Ulriusque monimentis pariter secutura, uec lamen sequunlur , iis locis ab Hilario
demonstratur Ursacii ac Valentis nequilia sinitil et B , tantum dcstinata esse, ubi ea pree manibns habcret.
inconstantia. In ulraque dcmum contiiieiur nihil, Quibusaulemplacebii, hoecabsoluli operis fragmenia
quod non redoleal antiquitalem, quod historiaelem- esse , nibilominus ex iis quoedesunt constabit, ea
porum non conscnliat, aul quod non aliqua ralione aliter qjiam modo babentur ab Hilario esseordinala.
speclet ad Ariminensis concilii historiam. Imo si a Utram vero praetulerisopinionein , borum fragmen-
prima disjungalur aliera , non est unde haccad prae- torum confiisionibil eoruni ofliciet veritati.
dictaesyimdi historiam perlinere judicetur; ctimsola VIII. Vnde orta libri htijus confusio. •—Rufinites-
pars prima illius gcsta exhibeal: quaein hoc quoque timonioel antiquacensenda est Iibri htijus coyruplio,
cum altera convenit, quod perinde atque illa, et quae ei hiereticis adscribenda: si tamen ad hoc opus refe-
Ariminensem synodum proe"cesserint,et quaesubse- rendum est, quod ille Tract. de adulleratioue libro-
cuta sint, compleclalur. rum Origenis ail (apud Hieron. lom. ix): llilarium ad
VI. Ex corruplioneorla est ilttt in duas paries divi- emendationemeorum, qui Ariminensiperfidia subscri-
sio. — Sed nequequisquani inficiasieril, toiam illam pserant, librum instruciionis plenissimmconscripsisse,
colleclionemin mss. Pitbceanoac Remigianoduas in qui subinde ab haTeiicis ita fcedatus sit, ut ne eum
parles male dislingui, pejus vero postponi priorein qtiidem Hilarius ipse agnosceret. Sed cuni his verbis
posleriori; ctim primaepartis initium m mileste con-'G mulla Rufinusimmisceat aperte falsa et quoefabulam
tinuaiio sit posterioris. Synodi enim ParMensis epi- omnino sapiant; vix quidquam ex iis conficiaiS':nisi
stola, a qua in niss. priinaepartis iiiiliuinducitur, re- forle dixeris, libri lnijus dejiravationem iis lingendis
scriplum est litteris Orientaliuin quaein iisdem mss. occasionem praebuisse. El vero Ariauorum nequilia
parleni postremam claudunt. Exquofit, ut titulus dignum erat, ut libri hujus inlcgritalcm nobis invi-
non in unam lantum partem, sed in omnem colle- derent. Casu eliam evenire potuit illius confusio.
ctionem cadat. Quocirca NicolausFaber parlium illa- IX. Qui nunc novo ordine reparala. — Vertinijam
rum ordinem invertere, et primacpostremam preepo- non tanti refert scire unde orta sit, quauti interest
nere non dubilavit. ul quomodocuniquereparetur. Vixenim ea serie, qua
VII. Scrupuli alii levanlur. — Hac difficultate ex- in mss. exstat, sine fastidio legi possit, et sine quo-
pedila, quaegravior videbatur, facile jaui cxcutitintur dam a vero aberrandi discrimine. At quis ordo te-
607~608SC1'"PU''>(1U'uobisiiiitionegoliiiiiilacesse- nendus ? Jam desiderarunl nonnulli, varia moninienta
bant. Naniquc virum in Phrygiam relegaiuni non in in eo contenta secuiidum leinporum ordiuein distri-
gentiina el inlegra epislolarum latinarum cxemplaria, bui. Iluic lainen se non semper adhaesissesignificat
sed iu mendosaincidissequisslupeat?Quisveroiieget, Hiiarius (Fragtn. i, n. 6), cum se a gestis Arelalen-
cx locorummutatione accidere poluisse, utalia essel D sibus , quamvis alittd postulet reruin ordo , inilium
in his fragmeniis, alia in libro de Synodis pseudo- facturum esse prtemonet. Quainqiiain cum ibi raiio-
Sardicensisfideitr.inslatio? Certe mirandumnon esl, nem reddit cur aliuin ordinein sequatiir , in caeteris
eum in diverso-opere, tempore ac loconon uni ver- ordinandis tempora se non neglexisse haud obscure
sioni sletisse , qui pracdiclum pseudo-Sardicense indicat. Unde et statim subnectit; Hoc etiam non
symbolum ac Sirmiense contra Photinum, quamvis; inulililer admonebo, ul ad omne Iwc volumendiligens
utrumque graece iisdem verbis enuntialum sit, in uuoi inteniio adhibealur. Omnia enim sunt et separanda
eodem de Synodisiibro non una ratione verterit. Jami temporibus,et dislittguetidajudiciis, etc. Hanc igilur
vero ad anathemala Liberio dicta, ab aliis responsumi dispositionemcensuiiniis optimam fore, quaeomnia
est ea forte ab alieua manu ad marginem adscripta , sic lemperaret, ul el lemporum servarelur Ordo, nec
exinde in texlum irrepsisse; ab aliis aulem ea tumi rerum ab Hilario ordinaiarum ratio immutaretur.
ab Hilario prolata esse , cum ejusdem pontificisple- Eam ob rem observavimus quoties in toto hoc opere
nam ignaviaeepistolam primum accepit. Puiaui cuiini desideraretur aliquid , quod auctor se subnexuisse
hic cxhiberi llilarii advcrsaria sine ordinc descripla,, significaret; aut certe sequerelur, quod curn prscce-
 625 IN SANCTI HILARHEPISCOPIFRAGMENTA 62i
denlibus non cohaereret: tum illud in lot fragmenla ^ gressus explicando, cam non unius hominis, scd io-
partiti, quot in locis nacli sumus dissutum aut aliqua lius fidei expulsionem suscepisse ex ipso exitu dc-
sui parte muiilaius, fragmenta singula sccundum or- monstral. Quo circa quidquid ex variis conciliis
dinem lemporum collocavimus. cxponit, ad unum Ariminense tamquam ad lincm
609~610 X- iVovihujus ordinis uiililas.— Novo refert, in quo aperte paiefecit haeresis, quid supe-
illoordine primum tituli a NicolaoFabro inditi veriias rioribus moliretur. Ilinc si res spectes hoc libro
comprobatur; eorum deinde consulitur commoditati, contentas, plurium synodorum; si scopuni, nnius
qui opus illud vel indicare cupient, vel indicatum Ariminensis historiam complecii dicendus est. Cum
recognoscere; ac demum lectori praeslatur, unde illud auiem hujus concilii maxime Ursacio et Valenlc
jucundius jam legat atque utilius. Si enim ingrala instaniibiis tam infelix exitus fueril; non malc iu-
est et ad errorcm ducit rerum geslarum confusa scribatur contra duos illos Arianaesectaeduces, quo-
uarralio ; jticuiida esse debet et ad veritalem redu- rum perfidia non ex iis solum qttae Ariminensi in
cere distincta et ordinata. Experti suinus ipsi, quam synodo ac postmoliti siint, sed etex pristinis eorum
sibi liiutuo singula Fragmenta suo loco posila lucem actis comprobatur. Ex quibus rursum cum Hiero-
aiferant. Cerie quid in hoc libro desit, si non exhi- nymo concilialur lihri hujus in nostris mss. consi-
bent, plerumque saltem ostendunt. Inlerdiim etiam n gnaia iuscriplio.
dum conlinuatam rerum seriem ex ordine expli- XIII. Quando scriptussit Itic liber.—Ilaque Hilarius
canl, sensum demonstrant sub mendosis verbis Ia- Ecclesiaesaluti nnmquamnon prospiciens, sicui libros
tentem. Clarius denique animo inluendum prqponunt de Trinitate cdidit, ne exsulantibus veraa fidei proe-
lotum in hoc opere aucloris consilium. dicaloribus sana doctrina coexsularet (Lib. x de
XI. Libri hujus summa el scopus. — Slatim ex Trinit.,n. 4); ita cl suscepil hoc opus, ne absen-
fragmento i apparet, Hil.iriumab Arelatensi synodo, libus plerisque Pastoribus noceret perversa : et ut
cujus acta desiderantur, hunc librum inchoasse. Ex unusquisqueJudiciodeincepsproprioconsislensfalsila-
quo non absurde cogitare est, ea ad proedictam Are- lem illius per se discerneret, ei opinionemnon seque-
latensem synodum illustrandam pertinere, quoe de reiur alienam (Frag. i,'n. 7). Quod eo lemporc
Sardicensi ac solemni Valentis et Ursacii retracla- coiivenientissiinumerat, quod ad Ariminensem ec-
tione fragmenlo u subjiciuntur. Ex iis enim actis lliesim excipiendam Conslanlii imperaloris edicto
aperte demonstratur iniquitas sententiae qua Atha- cogehintur omnes, el quo Hilarius, illaeso imperato-
nasius, Arelaie ac postea Mediolani, Valenle, Ursa- ris nominc, eam omnibus damnandam demonstrare
cio et Saturnino auctoribus condemnatus est. Unde conabatur,donecIicereteamdempublicein 611-612
in eodem fragmento n. 18, eorum, qui SardiceeAllia- Q couciliis damnare et abrogare. Sed ct hunc librum
nasii absolutionem procurarunt, comparationem fa- Constautioadliuc vivo, etabOrienle nondum reverso
ciens Hilaritis cum iis qui Arelalc in ejusdem con- Hilario inchoalum esse, cx Fragmentoi longe certius
spirarunt daninalionem, ait : Ignorasse vos negabilis conficitur. Ad quod enim aliud, nisi ad Conslantii
Alhanasio,cujus damnalionem a vobis Valens, Ursa- lempus, commndereluleris istheecnum. 4 : In Romani
cius, Salurninus exigunl, ab Osio, Maxintino, Julio imperii negoliisquies carpiiur, rex angilur, palatium
reddilam communionem?Hinc quae sive Luciferi, Eu- fervet, episcopicircumcursanl, elc. Quid porro sibi
sebii, aliorumque confessorum exsilia, sive Vincen- vult, quod paulo aute praemiltil, Opus tento grave...
tii ac Fortunatiani lapsuin spectant, el inter haec in- locorumin quibuscjcslares est, nosqueagimus, despe-
serta Liberii primum forliter dicta geslaque, ac tan- ratione peregrinutn?Quis ille locus, in quo Ursacius
dem lurpis cum Arianis consensus, baberi merilo ac Valens ut fidei perfidia Ariminensis praepolleret
possunt velut Arelatensis syuodi consecuiiones, aut effeccrint, nisi urbs regia et iinpcratoris comitatus ?
cerle inchoaliones Ariminensis. Cujus acta posl lieec Quaeitem loca desperata, nisi Oriens, cujus decem
suo ordine veniunt, et quae cum ad illud rescinden- Asiiinasprovincias, paucis cum Eieusio exceplis,
dum variis in locis a calholicis slalula, lum ad ipsum vere Deum nescircjam lib. de Synod. num. 63, au-
propugnandum ab Ursacio et Valente tentaia. Ex j) divimus?Propierea peregrinum est opus, quia cuni
quo apparet, Hilarium hoc uno libro, quidquid in Hilarius Constanlinopoli,in qua versatur, atque cir-
Occidente haeresis Ariana gesserit, comprehcndere cumjacenlibus regionibus prolicere se posse despe-
voluisse. ret, ad Occidentem illud desiinal unde abest. Eam
XII. Plura continet acta, sed qumad unius Arimi- eiiim verbi peregrinumvim esse liquet ex his lib. de
nensis stjnodi historiam referunlur. Namque cum in Synod. niim. 65 : Non peregrina loquor, nequeigno-
bis partibus fidei defensores Arclalensi synodo ex- rala scribo; audiviac vidi vilia prasentium : cum ibi
pellere ccepisset, eos non fidei sed unius.Athanasii peregrina manifeste opponantur proesentibus. Hoc
gralia in exsilium ejeetos esse vulgo pcrsuasit; adeo igilur adorsus anno 560, cum adhuc Consianiinopoli
ul hic error prope omnium occtiparil menies, tot versarelur, ac priusquam conira Constanlium scri-
sacerdotes idcirco, quod in illum senlenliam non fer- beret, postea in dies adauxit, uti iidem faciunt
reul, exsulare, eamque non satis dignaui esse susce- fragmeuta u, xu, elc
pli exsilii causam. Errorem illum"sanarecural Hila- XIV. Quod in singula doctc et copiose prafatus
v\us (Frug. i, ti. i), cum mendacis hsejesis pro- est Nicolaus Fabcr, non supprimenduin duximus, rie
625 PR^EFATIO. 626
periret landala a multis lucubratio; scd ne Hilariana A ab eodem vulgata sunt, htijus indicem subteximus.
scripta longiore a se intervallo separaret, lantum in quem cum novo conterre uno lntuilu quisque va-
Appendice reponendum. Itaetiam necuiquam pereat leat.
anliquus ordo, quo singula bujus operis monimenta

6i3
6i4FRAGMENT0RUM YETUS ORDO

CUM NOVO COMPARATUS;

ORDOVETUS. NOVUS. ORDO VETUS. NOVUS

LIBERSANCTI UILAMI. FRAGM.I. Item ejusdem de exsilio, Ursacio, Va-
lenli et Germml°-
Pictavensis provinciac A.(uilaniae, etc
Ilem ePislolaLlberii de exsilio ad Vi"-
Sancto Spiritu, etc
Sardicensis ad uni- FIUCM.II. B cenlium-
Epistola synodi
versas Ecclesias. Epistola Orientalium episcoporum , FRAGM.X.
facta ad Julium urbis Romte <luam reversis ab Arimino legatis dede-
Epislola
runt*
episcopum, Julio episcopo a synodo di-
rec'a: , ....
. renuntiationem Hactenus Fraqmenta
" quw...in prius vulqatis primum
.
lo-
. ,
_ Epislola, quam. posl .
. ,. ,
Athanasium reum non cum,' et in mss. postenorem
' . ., obtinent : detnceps
, . y se-
.
Onentalium, . superwnbus subnexa sunt m pruts
, r, , , manu quunlur,
' quw . . mss. r
esse, ni urbe •Roma holographa • •
.
vulqaits, ea , in
-r , .. . IT t » »iquamvis rpracedant
Valens perscnpsit, et Ursaciussubscnp-
Slt- Fides catholica exposiia apud Phari- FRAGM. XI.
Item exempium allerius epistolae Va- seam civitatem ab episcopis Gallicanis
lentis et Ursacii, quam post aliquan- a(i Orienlales episcopos.
tum tempnris ab Aquileia, postea quam Epistola Eusebii ad Gregorium Spa-
hanc superiorem Romae miserant, ad nensem.
Athanasium miserunt episcopum. Epislola Gerrainji episcopi adversus FRAGM. XII.
Fides apud Niceeamconscripta a 318 Q ^rjanos>
episcopis contra omnes haereses. Decretum Orientalium episcoporum, FRAGM.III.
Epistola Liberii episcopi urbis Romae FRAGM.IV. quod miserunt ad Africam.
ad Orienlales episcopos. Epistola Ariminensis Concilii ad Con- FRAGM. VIII.
Item epistola Liberii episcopi urbis FRAGM.XII slantium imperatorem, ubi preevaricali
Romse ad catliolicos Italiae episcopos. sunt a fide vera.
Epistola episcoporum Italiae ad epi- Gesta ubi prsevaricati sunt legali epi-
scopos Illyricos. scopi a flde vera.
Epistola Valentis et Ursacii et alio- FRAGM.XIV. Epistola missa ad Conslantium Impe- FRAGM.IX.
riiin ad Gerniiniuni. ratorem a perfidis episcopis.
Rescriptnm Gerniinii ad Rufianuin, FRAGM. XV. Epistola ad Constantium imperato- FRAGM.V.
Palladium et ceeteros. rem a Liberio episcopo urbis Roma;,
615~616 Epistola Liberii rescripta FRAGM.VI. missa per Luciferuni episcopum.
,id Eusebium, Dionysium et Luciferum Epistola Conslantii imperaioris ad FRAGM. VII.
Confessores, anle quamad exsilium iret. episcopos Italiae, qui Ariminensi synoclo
Item ejusdein ad Ceeciliuniepiscopum I) convenerant.
Spoletinum. Definitio habita ab omnibus calholi-
Quomodo Liberius hsec omnia quae cis episcopis, priusquam per lerrenam
gesserat vel promiserat, missus in exsi- polestatem territi haerelicorum consor-
lium universa in irrilum deduxit. tio sociarentur in Concilio Ariminensi.
 627 5ANCTI HILARII EFISCOPI 658

617-618
FRAGMENTA

EX LIBRO SANCTI HILARH

PICTAVENSIS PROVINCLE AQUITANLE,

IN QUO SUNT OMNIA,QU^E OSTENDUNT VEL QUOMODO,QUIBUSNAMCAUSIS, QUIBUS IN-
STANTIBUS SUB IMPERATORE CONSTANTIOFACTUMEST ARIMINENSECONCILIUM
CONTRA FORMELLAMNIC^ENl TRACTATUS, QUA UNIVERS^ HJERESES
(a) COMPREHENSJEERANT.
FRAGMENTUMI (Aliasiparlis). A 2. Fidei meritum. Spei nalura. Charitalh affec-
I. Fidei, spei etcharilatis prwstamia. —Sancto Spi- tus. — Igitur Deus justitiee praevius (e) numera-
ritu plenus Paulus apostolus ad Corinlbios ita loqui- fur, creditus ab ignoranie quod Deus sit. At-
lur : Maitel aiitemfides, spes, cliaritas (I Cor. XIII,15). que ob id Abraham fides prima juslificat (Hebr. u,
Magnumconsummandeeverilatis saeramentum ila tri- 6 et Rom. IV, 9), et Chananaeeefiliam silentio (f)
plici (b) humahi sensus affeelione compleclitur : re- Dominum tentautis matris fides salvat (Malth. xv,
liquarum autem rerum sive officia sive dona, in qui- 28), et credeniibus in nomine ejus polestas (g) in
bus iiiinc pro parte versamur, abolenda signilical Joanne tribuitur, ut ex Deo nati sint (Joan. J, 12).
(Ibid. 8 et se~qq.),cum adventu Domini nostri Jesui Magnum est fidei meritum, et perfecla credentibus
Chrisli ccelestis concilii perfectio inveniatur. Cor- Deo bealitudo, per quam genitis in corpore, in ini-
ruptione euim noslra in aeternitalis gloriam trans- quitale, in eegritudine, et jusliiia et sanitas et orlus
formala , hoc, quud nunc aliquid esse credilur, non ex Deo est. Spes vCro ainoenitatem vit« mundialis
erit; quando tribui eceperit, quod cum est, semper el bona sseculi, quiescentis (f. quiescens) in his qtiae
aoternum est. Verum fidei, spei, cbaritatishoc meri- a Deo disposila confidit, exsuperat, praesentium
tum est, ut mortis debito corporibus dissolulis, sem- damno futtirorum lucra merilura : quam Dominus
per mane.uit, nec umquam desiiiant; et cum omnia B tali pramio muneralur, Omnis, quireliquerit domum,
in hoinine pro parie sint, bcec lamen sola peifecla vel fratres, vel sorores, aut matrem, aut filios, aut
siiil. Nani sive propheliae abolebimlur, sive lin- agrum propler nomeii meum, centuplum accipiel, et
guae cessabunt, sive scientia dcsfruetiir, tria illa viium aiernam possidebit(Mattft. xtx , 29). Egretiia
superiora perfectionem immuiabilem consequun- virtuium Dei testis, fiducia exspectatiohis suae, prae-
liu- : et riihil aul exlrinsecus inulabunlur, aut semia quaeque ut milla et inceria despiciens, fulira
ulira quam (c) obtinent, uberius acquirent. Ciun vero utaeiema et praesentiaapprehendeus! Sed quam
enim j.iropiielins et.;linguas el scientiam veri- <!iiam619 mansura; lidei, spei, ciiai itatis (/".ch.irilnti)
tas absolula depellit; fidem , spem , charitatem parem gloriam idem Apostolus tribual, el aeqnalilcr
capessendae eeternitatis traduces et palronos sicuti inviolabileseasessesignificei; charitatem tamen pra;-
ipsa erunt eeterhitas apprehendet. Et singularum slare ceeteris superioribusindicat.Per hancenimquo-
quidem rerum idem beatus Apostolus meiita (supple, dam vinculo Deo suscepli amoris anneciimiir : fiique
ratione awf qwd simile)exigui hohoris su| distinxit : iudividua ab eo voluntas nostra scmel nomini ejus
ulinlelligi promptum esset, caHeris (d) profectu aug- charilate pietalis infusa , a qua non gladius, non fa-
menti ccelestis abolendis, non exiguo honoris sui nies, non nuditas separabit (Rom. vm, 55); per
fruclu, tria haecsola esse quee maneant quidem. quam ira, semulatio, ambitio, iniquitas , luxus, cu-
(n) Praererendum esse, compressa erani, perspi- G credit quod non videt, nec spe desideralquod non tenet;
ctium est ex his Fragm. u , n. 27 : Itaque compri- sed in aternum verilalis speciemcontemplatur.
mendi mali islius causa, trecenti vel eo amplius epis- (d) Faber ex mss. Pithosano et Colb., propheiia.
copi apud Nicaam congregcmtur.Et panlo post fides Veritis Sirmondus ex Remig., profecttt. Mox, pro
apud Nicaeamconscripia contra omneshwresesinscri- maneant quidem, forie legendum maneanl eatlem.
bitur. Titulum hunc e mss. totum expressimus, nisi (e) Edidit Faber ex fide arcbeiypi sui, primus nu-
quod iniiio, ubi in illis habelur Incipit liber, subsii- meraiur; ipsepulans praiferendumprwtniismuneralur,
tiiimus Fragmenla ex libro. non spernenda conjeclura. Revoeanius ex Sirmondo
(b) Exemplar ms., triplici humani sensus affectio- pravius : quam vocem cominodius exciperet memo-
nem : ex quo confecil Faber, triplkem affeclionem. raiur, quam ntimerotur. Hicnoiaiur, fidem Deijusti-
Malumus rciinere ieclioneih ms. sublata postrema liae praeire debere, cum sine fide neino justificetur.
littera m , quae fn eoiieni ms« saepissime abundai. (f) Duarum niulieruni fidelium facfa bic in uuuin
(c) In archetypo, obiinuit. Fides, spes, charitas fe- confunduntur: quarum una Matlh. ix, 20, cum si-
runtur in Deum ut in finein : quem cum consequun- lentio Doniinumteiigit. ut asanguinis flnxii sanare-
tnr, perfectionein habent; et eam quidem iiumula- tur; altcra Matth. xv, 28, cum multo clainore sani-
bilis esl Dei fruilio. Ea ratione fides ac spes exlrin- talem filiaedeprecata est. ,
secns non mutantiir. Alio sensu dixit Aiigiisiinus (g) Id est, in Joannis Evangelio. Simili loqueridi
episl. CXL,num. 65 : In fuiuro autem swcttloperfecid ratione lib. x de Trinit, num. 42, dicitur, per pre-
el plena cltaritat sineulla malorttm tolerantia, non fidft cemin Joanne.
 C29 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUM I. 650 p
piditas comprimunliir. Atque idcirco cum maneat; A 4. Quale Opus aggrediatur. — Proferre lgitur 111
fides, spes, charitas, major horum est charitas (I Cor. conscientiam publicam opus tento grave et multiplex,
xin, 13) : per quam admixtos insecahili in Dei no- diabolica fraude perplexum, hserelicorum parte sub-
mine affeclu, nulla vis seeculariummoluum autdis- lile, dissimulaiionemultorum ac metu praejudicalum,
snlvit, aut dividit. locorum, in quibus gesta res est nosque agimus,
' 5. Charitas Hilarium
urget, ne sileat hwretkorum desperalione peregrinum , tempore (c) anliquum,
pravilatem.— Et huic tanlae, tam gravi apostolicae silentio novum, pridem simulata rerum pace praele-
aucloritati ego quoque inier eaeteros, si quid mibi ritum, proxime impia fallacissimorum hominum cal-
post eos loci esl, tesiimoniumreddo per hanc cbarita- liditale renovatum ; hocque quo etiam in Romani
tem repositam nobis ante tempora saeculariain cceli imperii negotiis quies carpitur, rex angitur, palalium
spem assumplis, et nomini Dei ac DominiJesu Chrisli fervet, episcopi circumcursant, officiales magislri
adhaereo, iniquorum societateni et inlidelium con- volilant, adversus apostolicos viros ofliciorum om-
sortium respueus : cum quo florere nobis , (a) sae- nium feslinatione turbatur. Ita ubique agitur, trcpi-
culi otio domeslico frui, commodis omnibus redun- datur, inslatur; ut plane iniquitatem Imjus assertio-
dare , familiariiate regia gloriaui , et esse falso epi- nis, obtinendi labor et cura prodiderit. Enimvero
scopi noinine, singulis universisqueet publice et pri- g versari in sermone hominum jam diu memini, qtios-
vaiim in Ecclcsiee dominatu gravem effici, par, ut dam sacerdoium Dei idcirco exsulare, quod in Atba-
caeteris, potestas dabalur; si modo veritatem evan- nasinm sententiam non ferunt: et hic error prope
gelicam falsitate corrnmperem , conscientiaereatum omnium mentes occupavit, ut sub nomine ejus non
blandimcnto ignorantiae consolarer, judicii corrup- satis unicuique eorum dignam causam suscepti exsi-
telam excusatione alieni arbilrii defenderem, heere- lii arbitrenlur. r '•",
seos piaculo non fide mea, quaeutique esset obno- 5. Quain eo pratermitlat. —Praetermitlo autem,
xia, sed siniplicitale ignoranlium non tenerer, pro- licet polissima regi sil referenda (f. deserenda) re-
bilatem sub diflicultate publicaeintelligentiee nien- verentia (quia enim (omne enim) a Deoregnum est),
lirer. Heecenim simplicitatcm (forle, in simplicitate) non tamen eequanimilerjudicitim ejus episcopaiibus
cordis per fidemet spem Chrisli charilas manens non arbitriis admitli : quia Ceesaris Caesari, Deo atiiem
lulit. Et cum ab Apostolo accepissem, Non enimac- reddenda quae Dei sunt (Luca xx, 25). Taceo impe-
cepimus spiritum formidinis(II Tim. l, 7J, et cum raloris sublata eausae cognitionejudicium. Non que-
Domino dicente didicissemus, Omnis qui confitebilur ror extorqueri de absente (d) sententiam ; quamvis,
me coram hominibus,et ego confiteboreum coram Pa- Aposlolo dicente, Vbi fides est, ibi et liberlas esl (II
tre meo aui est in cwlis (Matllt. x, 32); et per eum- Q Cor. III, 17), pali istud simplicitas sacerdotalis non
dem dictum esset, Beali qui persecutionem,patiuntur debeat. Sed baec,non quia contemnenda suni, verum
propler justitiam, quoniam ipsorum est regnum cwlo- quia his graviora sint subjecta, preetereo. Quam-
rum : bealiesliscum vos maledice.nl, et persequentur, quam enim ex his quibusque (f. quee quibusque) in
et dicentomnemalum adversumvos proplerjuslitiam; lerris gesta sint, cognosci potuerit longe aliud agi,
620 goudete ct exsultate , quoniammercesvestra eo- quain existimabalur; lainen propensiore cura rem
piosa esl in calo (Mallh. v, 10 et seqq.) : non potui omnem hoc volumine placuil exponere. Raptim cnim
(6) praeferre ambitiosam in reatus silenlio conscien- lunc (e) haccper nos ingerebanlur, corruptio Evan-
liam injuriosacpro Dei confessionetolerantiae. geliorum,depravaiiofldei,621elslmu,alaChrisl'n°-

(a) Vox swculiapliorem locuni sic obtineret: otio his subsequenlibus verbis : pridem simulala rerum
domeslicofrui, swculi commodisomnibusredundare. pace praterilum; nisi forte iisdem notelur celebris
Aul potius legendiini, florere bonis swculi; si quidem Ursac.et Yalent.posl Sardicenseconciliumretraclatio.
mihi, non nobis, sequentia reqiiirunt. (d) Hicobiter tangitur quam variis modis, in Atlia-
(b) In mss. preferre ambiliosa: ex quibus confece- nasii causa, judiciorum fonna temerata sit, maxime
rat Faber , perferre ambiiiosoin realu silenlio. Inte- autem quod absens coudemnalus sit. Ut enim cum
griorem ae veriorem reddimus senlentiam ; maxime Theodoreto lib. n llisl. Eccl. c. 16, testis est ipse
cuin ex ms. Remig. legerit Sirm. in realus silenlio, D AmmianusMarcellinus lib. xv, c. 7, Liberius a Con-
quOd est, in silenlio reami obnoxio, quem realum ut siautio jussus ut in illum subscriberet, respondebat
defugerei Hiiarius, ait se indigna pro Cbristiconfes- numquain audiium esse, de reo absente laiam esse
sione pati maluisse, quam ex ambitiosa conscientia senlentiam. ldem estLuciferi ac sociorum ejus re-
connivere. sponsum apud Alhanasiiim ad Sotll. pag. 862 : Eslo,
(c) Ideo tempore antiquum: quia quod Ariani lan- inquiunl Conslanlio, ut accusator sis, abseniia lamen
dem Arimini, Seleuciaeet Conslantinopoli ad exi- rei facil ui judicari non possil. lndicat praeierea Hila-
(um perduxerunt, id longc antea conciliis innumeris rius extonam, eoque noniine inillam fuisse illam
molili erant. Quia vero lioc consilium suum, quod senlemiam : quani raiionein neque silel Liberius
silcntio antea legere solliciti eiant, nunc prinium loco Theodoreii proxime mcmoralo.
palam prodiderunt; idem sileniio novum praedica- (e) Vel Biterris, tinde iu exsilium ejeclus est; vel
tur. Jam quidcm, uii lib. de Syn. n. 78 narratur, etiam Constanlinopoli, post Seleuciensis synodi dis-
an. 357 hwresis Sinnio prorumpens, id quod anlea solulionein. Quaniquam haic, ubi sesc obtulit occa-
furtim mussitabat, non clam, secl publica auclorilalis sio, prsestare non destilit. Nam lib. i ad Constant,
professione vicirix gloriabaiur. At Orienlalium An- n. 3, queritur, quod Ariani non cessant ore impio et
cyrae coiigregaiorum opera statim repressa est, Va- sucrikgounintoEvangeliorumsinceritatemcorrumpere,
lente, Ursacio ac sociis eorum coactis ut Ancyranis el rectam aposlolorum regutam depravare; et post
delinilionibussubscriberent.Qusesubscriplioindicalur pauca, quod simplicesel innocenlessub pralexlu no-
 651 SANCTI HILARU EPISCOPI 652
minis blasphema confessio. Et necesse fuit in eo ser- A FRAGMENTUMH (Aliasi partis).
nione omnia esse praepropera,incomposita, confusa : INCIPITEXEMPLUM EPISTOLJ3
quia quanlo nos impensiore cura audientiam quaere- Synodi Sardkensis (c) ad universas Ecclesias.
remus, tanto illi perlinaciore studio audientiaecon- (Scriplae an. 517.)
Irairent. 1. Synodi cansa. — Mulla quidem et frcquenter
6. Vnde ordialur. — Incipiam igitur ab his quee ausi sunt Ariani liacretici adversus servo^
622 "c'>
proxime gesta sunt, est,id eo tempore quo primum qui fidem reclain ct calholicani custodiunl. Adulteri-
in Arelatensi oppido (an. 355) frater et comminister nam namque docirinam inserentes, orthodoxos
per-
meus Paulinus ecclesiae Trevirorum episcopus eo- sequi leuiaverunt. In (aiitum aulem nunc exsurrexe-
ruin se perdiiiuni siniulalioniqiie non miscuit : ct runt contra fidem , ut non
(d) religiosam pielatem
qualis fuil(a) illa sententia exponam, a qua refe- clementissimoruin imperatorum lateret. Denique,
rens voluiitateni, indignus eeclesia ab episcnpis , gralia Dei adjuvante, ctiani ipsi clementissimi im-
dignusexsilio a regeest judicalus. Atquehoc ita fieri peratores congregaverunt (e) ex diversis provinciis
non rerum ordo, sed ralio ex praesentibus petita de- et civitatibus ipsam synodum sanctam , el in Sardi-
monstrat: ut ex his primum confessio potius fidei, censium civilate (ieri permiseruiil: ut omnis
quidem
quam pavor in homine intelligatur, (b) ex in
quibus B dissensio ampiitarelur, iniqua autem doclrina pini-
eum qui adsensus bis non est, cepii injuriam. lus expulsa, pietas sola, quee est in Cluisto, ab om-
7. Quo paclolegendumsit.— Atque hocetiainnon nibus custodii elur. Venerunt enim ab Orienie epi-
inutililer adraonebo, ut ad omne hoc volumen dili- scopi cohortatione excilati piissiinorum imperatorum,
gens intentio adhibeatur. Omnia eniiri sunt et sc- maxime propter idquod frequenler in nmrniuralione
paranda temporibus, et distinguenda judiciis, et se- fuit, id est, de dilectissimis fratribus nostris et coe-
cernenda personis, etverborum dijudicanda virtuii- piscopis, Athanasio episcopo Alexandriaeel Marcello
bus : ne forte tot epistolis, lot synodis tunc frequen- episcopo Ancyro-Galatiee.(f) Arbilramuraulem ctiam
ter injectis, pernicioso ante finem fastidio expleatur. ad vos ipsos pervenisse eorum calumnias, et aurcs
Agitur autem in his , quac cognitio Dei expetenda vestras tenlasse eos commovere non duhitavimus :
sit, quae spes eeternitatis , in quo perfecia veritas ut adversum innocentes quidem quae dicunt creda-
slatu haereat. Etcum tam gravis rei negotium trac- lis, scelerateeautem haereseos suee suspicionem le-
tetur, oportet et unumquemque his modo curam ganl. Sed non diutiushaec illis facere permissum est.
cognoscendis rebus impendere , ut judicio deinceps Est enim gubernator Ecclesiarum Dominus, (g) qui
proprio consistens, opinionem non sequaturalienam. pro Ecclesiis et pro omnibus nobis morlem sustinuit,
Explicit. *-"et (h) propter eas Ecclesias adscensnm in coelosom-
nibus nobis iribuit.
2. Synodumadire trepidanl Eusebiani.— Oliin qui-
dem scribentibus Eusebio , Mario , Theodoro, Dio-
gnilo, Ursacio et Valente, (i) Julio, consacerdoti nos-
tro, RomanseEcclesieeepiscopo, adversum preediclos
minis Christiani involvant.Rursnm lib. ad eumdem n perpessos esse, quam qtiod Arianae haeresi consen -
consianter ab ipso exponitur fidei depravatio, et an- lire, et lalsis contra ipsum calumniis subscribere
dientia enixe posinlatur. noluissent. His praemittit Tlieodorelns, Mediolanen-
(a) In vnlgatis. illi sentenliti. Verius in mss., illa sis synodi scopnni fuisse, ut Constantius episcopos
senteniia, scil. Arii fautorum , quibus Paulinus con- cogeret, expulsoab ecclesiisAlhanasio, aliam fidei for-
sentire noliiit. mulamconscribere.
(b) Faber cuin suo ms., el qitibus in euntqtti adsen- (c) Epistola; hujus inscriptio, qnae hic desideratur,
sus quis non cepit injuriam. Reposiia vocnla ex pro et npud Atbaiiasiuni apnl. n , p. 700, habclur sup-
et, cum uiriusque in anliquis libris una figura sit, pres^is nominibus provinciariim nnde syuodus est
coelera corrisiinus ex Sirmondi leciionibus.Si etiani congregata, exstat integra apud Theodoretum, lib. u
antea pro quam pavor in homine, legcris OHQtnfavor j) Eccles. Hisi. c. 8.
in hominem; et integer erit sensus, et evidein Hila- (d) Apud Theodorel., o>;p.nSsTnv uv.onvTMV Qeofd.ea-
rii r- tio, cur ab Arelatensis synodi gestis incipiat: TUTO>V puo-CksMv Iv.Belv.C uin llilario magis consenlit
ut videlicet primum ex his , ex quibus in eum (Atha- Alhanasius, o>sp.nSeTJJV evo-iSeiuvTWV ev\u§eo-Tv.TO>v.
nasium) qui adsensushis (Arianis) non est, cepit inju- (e) Ex gracciscxemplaribus legeudnm, congregave-
riam (exsilii); confessiofidei potius,quam favorin lio- rnnl nos ex diversis provinciis el civitalibus, et hanc
minem, inlelligatur, in cansa esse, cur sacerdoles ex- sanctam synodum in.
siliuin suscipiant. Quibus consentaiiea sunt ha;c (/') Athanasitis pariterhic omiltit, et AsclepaGazw,
Sulpicii Severi. lib. u, pag. 246 : Petebalur, ut prius quod Theodorelus habet.
quam in Athanasiumsubscriberecoqeienlttr, de fide po- (g) Iu gncco texlu 6 vizkpTOUTWV v.uiTCV.VTO>V
ljftwv,
titts discepturenl; nec litmdemumde re cognoscendum, OMipro his, scil. Alhanasio et Marcello.
cum de persona jndicium consiilissct. Sed Valensso- l,h) llis concinit graec. Theodoreii, o §i UVTUS. Ve-
ciique ejus prius Aihanasii damnationem extorquere rior tamen videiur lectio Alhanasii, v.v.i§iSVVTOV,quia
ciipkbant, de jide certare non ausi. Ab hoc parlium illius atlalis Patribus nihil usitatius est, quain ut in
confliciuagilurinexsiliuin Paulinus: nnntaniuiii quia Christo ccelos ad-.cendente nos pariter adscendisse
AlhanaiiUiii, sed quiu lidem luebalur. Atbauasius dieanl. Vid. i.i,p.2\l,nol.f(coL 446, not.jnosl.ed.).
ipse a Theod uvto lainlalis lili n Hi<i. Eccles., (i) Ex Thendoreto bii! addcnduin, Menophanloel
c. 15, lcstaiiir, eosquia Mediolaoeusisynodo iu cx- Sleplmno. Alhauasiiis aiitem taniuin habct oinspiEv-
siliuni deportati sunt, id nullam aliam ob c.iusam o-IStov,tacitis aliorum episcoporuin noiniuibus.
C35 EX OPF.RE HISTOrtlCO FRAGMENTUMII. 651
cocpiscopos nostros (dicimus aulem Allianasiiiin et \ ter hos quos falso adpetiverunt, vernm etiam (sttp-
Marcellum(a)); ut scripserunt ex aliis locis ut (b) epi- ple propter) hos qui ex diversis locis convenerunt,
scopi nostri; quae antein ab Eusebio facta sunt, niliil ut eosdem muliis criminibtts arguerent. Ferrum
aliud quam falsitalis et niendacii fuisse plena. Nam enim el vincula proferebant de exsilio revertenles
elsi ex eo (c), quo vocati sunt (d) a Julio episcopo viri. Et rursum ab his, qui adhuc in exsilio deti-
carissimo 623 fratre nostro, claruit noluisseeos ve- nentur, (f) missi affines et proximi, amici et fratres,
nisse ex ipsis litteris quibus eorum inendacia detecla qucrelas vel eorum qni supersunt delulerunt, vel
sunt (venissent enim , si habttissent fiduciam eorum eorum qui iu ipsis exsiliis deccsserimt, indignam in-
quae gesserunt adversns coepiscopos nostros); licet jnriam prosecuti suiit. Et, quod est maximum, cpi-
(leg. tanien pro licel) eliam ex ipsis, quae fecerunt scopi aderant,quorum alter ferruni etcatenas praefe-
in islo sancto et magno concilio, manifesiior falsi- rebat, 624 *luasPer eos (g) cervicibus suis porta-
latis suaecommenia prodiderunt. Venerunt enim el verat; alii ex eorum insimulalione morlem (';) sibi
ad Sardicensium civitatem, et videntes Athanasium intentatam testificabantur. In tantum enim despera-
et Marcellum, Asclepam etalios, timuerunt venire ad lionis eruperunt ut etiam episcopos (i) interfecissent
judicium : et non seme! neque iterum, sed frequen- quiilem, nisi fugissent ipsorum cruentas manus.
ter vocaii contempserunt invitationem synodi om- B Decessit enim coepiscopus noster beaiissimus
nium iioslrorum (f. nostrnm), qui convenimus epi- (j) Theodulus fugiens ipsorum infestalionem. Jussus
scopi, et maxime venerabilis seneclae Ossiiim, qui el est enim ex ipsorum insimulatione mori. Alii autem
prnpter aelatem et confessionem et tanti temporis gladiorum signa, plagas et cicatrices ostendebant.
probatam fidem , (e) qni tantum laborem id aelaiis Alii se fame ab ipsds excruciatos querebanlur. Et
pro Ecclesiac utiliiate suslinuil, ut omni reverentia beecnon ignobiles testificabantnr viri : sedde eccle-
dignissimus habeatur. Exs(ieclaniibus omnibus, et siis omnibus electi, propler quas huc convenerunt,
cohortanlibiis cos venire ad judicium, ut omnia, quae res gestas edocebant, milites armatos, populos cum
de consacerdotibus nostris (add. abeuntibus) vel fustibus, Judicum minas, falsarum liilerarum (k) snp-
dixerunt vel scripseruni, praesentes possent convin- positiones. Leclae siint enim litterae factaea Theo-
cere, vocati non venerunt, sicut precdiximus: ostcn- gnito falsae adversum coepiscopos nostros Albana-
dentes etiam ex his falsitatem suam , non soltim sium et Marcellum (/), ui ct imperator adversus ip-
conimentitiam fraudem aut exquisitam versuliani sos commoveretur. Et haec convincebant ii, qui tnnc
quani fecerunt prodentes per excusationem. Qui enim ipsius Theognili diacones fuerunl. Ad heec virginum
habent fiduciam probare eaquse absentesdiciinl, hecc nudationes, incendia ecclesiarum , carceres adver-
preesenles parali sunt convincere. Sed quia venire Z sus minislros Dei : et haec omnia propter iniquam
non ausi sunl, arbilramur de caelero ncininem igno- atque exsecrabilem haeresim Ariomanilarum. Qui
rare, eiiam si illi iterum malitiam stiam exercere enim communioni eorum renunliabant, necessitate
voluerunt, nihil sufficienles probare adversus consa- patiebantur (f. cogebantur) ista lolerare.
ccrdotes noslros , quos incusant quidem absentes, 4. Sardicam ingressi adversariorttm reformidanl
praesenles aulem fugiunt. prmsentiam.— Haecigitur considerantcs , in angusio
5. Fugiunl; quanla et quol eorum crimina. — Fu- se leneri pervidebant. Erubescenles quidein confileri
gerunt euim, dilectissimi Fratres, non solum prop- ea quee commiserunt, eo quod de caetero non possent

(a) Rursum bic Theodoretns subjicit Asclepam, graece unicum respondet, 6«vaTov;quod non salis
Athanasio consentienie. Deinde pro ut scripserunt, convenienter aptid Tbeodoret. ct Alhanasitim laline
leg. et scripseruni, qnasi, pariier scripserunt. reddilum est, morlemiltatam. Non enim hic conques-
(b) Quod amanuensi ob repetiiionein vocis episcopi tio est, quod Ariaui niortem intulerini, sed quod in-
excidit, faeile sic potest suppleri : scripserunt ex aliis ferre tentaverittt.
locis episcopi, contesiantes(vel itt contesiarentur) in- (i) Ex lectione greeca supplendum hic, inlerficere
nocentiamAlhanasii coepiscopinostri, qttceautem, etc. tentareni, etc. Antea auteni cum noslro llilario lcgit
(c) Apud Theodoretum, Et quamvis ex eo, quod Athanasiiis episcoposin pliiraIi,Theodoret. vero epi-
a dileclissinioJuliocollega uoslro vocalinon adftieriint, 3 scopum in singulari. In piures haec cadere indicat
elexiis,quw ab eodemepiscopoJulio scriptasunt, ma- Atbanasiiis relatus a Theodoreto, lib. u llist. Eccl.,
nifeste paluit ipsorum caliiinnia: venissenleiiim, elc. c. 15, ubi ait: Theodulum vero ttlqtie Olympiumepi-
Apud Aibaiiasiuiii hic nonnulia desunt. scopos Thraciw, nos quoque el presbylerosnoslros ila
(d) Per epistolam quee exstat apudAihaiiasium, conquirifecerunt, ul si reperti essemus,capitali suppli-
toin. i, pag. 739. cio afficeremur;et epist. ad Solit., p. 821 : Olyinpium
(e) Ut iuiegra fieret oratio, esset hic legendum qua, ex /Enis, et Theodulumex Trajanopoli ambos episco-
non qui: el post, delendum til, ante otnni. In gnecis pos Thracia bonos ccdumniis impeiiverunt. Eosdem
cxemplarihiis nihil est, quod respondeat superiori- neci tradijubet Constaniiusapiid Socral. lib. n, c.28.
bus verbis, et tanli lemporis probatam fidem. (j) Faber cum ins. Pith., Tlieodorus.Sirm., Tlteo-
(f) Brevius ex graeco totum illud sic reddere est: dosus. Ex mox annotaiis liquet preeferendum esse
Missi aderanl comministri. Advenerunt eliam cognali Theodulus.
et amki eorttm, quiper eos inlerempti sunl. Etquodest (k) Ita cum Athanasio ac Theodoreto variae Sir-
maximum,etc. mondi lectiones. Atcum mss Pith. el Colb. Faber ,
(cj)Apuil Athanas. etTheodoret. desiderantur vo- suspiciones.
ccs cervkibussttis : quarum veriiat.eni conftrinat epi- (I) Marcello et Atlianasio Asclepas jungitur in
slola ad Jiiliiim infra niiin. 11. graecisexemplaribus : in quibus deinde exstat, ut el
(h) Tribus .illis verbis , morlem sibi inteitlalam, imperatores, elc, in plurali.
035 SANCTIHILARII EPISCOPl 656
ea diutius occullare, venerunl tandem in Sardicensi A torrogalus dicebat, intus se fuisse quando superven-
civitate; utpropterpreescntiam, suspicionem(a) quasi lum fecit Macharius, interrogatus dicebnt, famosis-
maliaclusviderenturexclndere.Videntesenimeosqui simum illum Scyrum infirmantemin ecclesia (ev v.el-
a se fuerant falsis oppressi testimoniis, eos etiam lio>)jacuisse : ut ex hoc appareat, ex toto my4e-
(b) quos vebemenlissimeoppugnarunt; ex alia parte rium non fuisse celebratnm , eo quod catechnmeni
accusatores conscientiec, etiam suorum criminum intus fuerint, (g) sed niale habentes jacneriut. Nam
proditores prae oculis habentessuis, veiiirevocatinon el ipse lotius maliiiaeScyrus commenlator, exussisse
potuerunl (Grwc. noluerunt), maxime consacerdotum Athanasium quemdam de divinis Scripluris •librum
iiostrorum Aihanasii, Marcelliet Asclepii conscientia dicebat. Ad hoc convictusconfiteri ccepit, inlirma-
perturbali : qui et implorabanl judicium (et) pro- lum se 1'uHsequando Macharius pransensfuit; ut ex
vocabant accusalores , ut eos non solnm convince- hoc etiam falsum lestem illum (li) esse apparerel.
rent de iis quec adversum sese falsa conlinxerant, Denique falsitatis praemium eidem Scyro honorem
verum eliaui quaeadversus Ecclesias (c) impia ac ne- (Grac. ovop.u,nomen) episcopatus dederunt, homini
faria coiimiiseranf, edocerent. Verum illitantoterrore qui nequc 626 presbyier quidem fuii. Venientcs
625 comprehensi suni, ut fugam facerent; el per enim duo presbyieri nunc ad concilium (qui eo lem-
illam fugam falsilatem suam dctegerent ac nudarent. B poris cum Melilio fuerant, postmodum ab Alexan-
5. Athanasii innocentia comprobatur. — Tametsi dro cpiscopo Alexandriee beatae memoriaeviro sus-
non solum ex prioribus, sed etiam ex istis malilia cepii sunt, nunc cum AthanasiO agunl), leslati sunt
enrum et falsitas ostenderelur : ut nec exislimala nusquam omnino istum Melitii fuisse presbjterum,
fuga (leg. tamen ul nec ex ista fuga) occasionemali- nequo omnino habuisse eum Melitium (i) in eodem
quam allerius maleeartis invenire possent; proba- loco , apud Mareotem , ecclesiam , nec miuistrum :
vimus, secundum verilatem el rationem (veritatis qtiem lamen nunc velut episcopum illum sccum ad-
rationem) ea , quee ab illis commissa sunt, inquiri duxerunt, quiante nec presbyter fuil: ut nomineepisco
oporluissc : el invenimus eos eliam de bis fuisse patusvideanturfalsitatem stiain legereapudaiidienles.
mendaces , ct nihil aliud quam impugnationem ad- 6. Marceilus et Asclepasirreprehensibiles.— Lec-
versus consacerdotes nostros exercuisse. Quem enim lus autem cst et liber, quem conscripsit frater et
dicebant ab Alhanasio iiilerfeclnm fnisse nomine coepiscopus noster Marcellus: el invenla est (_;')Eti-
Arsenium , habeiur in numero vivorum. Unde ex sebii et qui cniii ipso fuerant exquisita malitia. Quae
hoc etiani caitera, quae ab ipsis jaciabantur, paluil enim ut proponens Marcellus posuit, II.TCeadem
esse plena meudacii et falsitatis. Quod autem de ca- quasi jam comprobans proferrel, adsimularunt.
lice fracio aliqua loquebantur (leg. lamquam fraclo C Lecta i-uiil crgo quaesequebantur , lecta eliam quae
loquebantur) a Machario presbytero Athanasii; anteposita erant quaesiioni; et recla fides ejus in-
(d) lestilicali qui preesenles fuerunt ex Alexandriade venia esi. Neque enim a sancta Virgine Maria, sicut
eodem loco, eo quod nihil tale esset factum. Sed et ipsi confiiigebant, iniiium (k) dabat Deo Verbo; ne-
episcopi scribentes ex Mgypio ad Julium consaccr- que finem habere regntim ejus, sed regnuin ejus sine
dntem nostrum, abuude asseverarunt, necsuspicio- principio ac sine fineesse conscripsil. Sed Asclepius
nem hujusmodi ibidem fuisse (Exstai hmc epislola coepiscopns noster acta protulit, queeconfecta sunt
apud Athanas., t. l, p. 722). Dicunt autem (e) acta apud Antiochiam preesentibus adversariis et Eusebio
etiam se habere adversus ipsum : quac habent antem, ex Ceesarea, ct ex sententiis (/) judicatum episcopum
absenle parle altera constat fuisse confccta. (f) Si- ostcndisse esse inreprehensibilem.
mul tamen ipsis aclis genlilis et catechumenus in- 7. Eusebianorum scelera, nomina et artes. — Me-

(a) Graece, \mbvotuvo>;p.nlihip-pe^no-uvTe; 86|&io-w (h) Addimus esse ex variis lectionibus Sirm.
KKOfipeo-Bui. (i) Graece abest in eodemloco : adeoque signifi-
(b) Legendum esse quos, non ut in anle editis post, catur,in Meletium non in Ischyra; tantum patria, sed
snadel graecus sermo. nec omni omnino Mareote ullam babuisse eccle-
(c) Gra:cus sernio bic poslul.it addi ipsorum , et n siam vel ministrum. Ex quo sequilur, Iscliyram
inox conscientia, post vocabulum lerrore. presbyterum non fuisse, qui ueque a Melelio ordi-
(d) Ex Athanasio et Theodorelo sic corrigendus natus est, nequeAlias ab Alexandrino Patriarcha.
est hic locus : lesiificalisunl, qui veneruntex Alexan- (j) Ita Sirm. vero, Eusebii et qui cum isiis
dria et Mareute et aliis locis , quod nihil lale factum fuerant. Graec. ot nepi Evo-iSwv.Eusebii Cicsariensis
est. ex-ilant eli.imuum quinqiu; libri adversus Marcelluin:
(e) De illis aclis Julius apud Aihanas. pag. 742 , qiiem Romano in coucilio andiluin ab onmi errore
ad Eusebianos rescribil : Scitis autem monimenla ac- alienum judicat Julius apud Alhanasitim pag. 750.
torum, ubi una dumtaxal pars adfuerit, nullurum vi- (k) Alias, dabalur : ct mox deerat sed regnttm
rium esse, ctc. ejus : facili librariorum lapsu. Marcellusab Eusebio,
(f) Quod hic deesl, sicex Athanas. el Theod. po- lib. i de eccles. Theologia cap. 18 , arguitur , qiiod
test suppleri: Simul lamen in ipsis actis interrogaban- Christum anle Mariam nihil aliud exstitisse aflirma-
lur genliles el calechumeni: ex quibus unus catechmne- rii , qnani verbum nostro simillimum. Cni Hilarins ,
nus interrogalitsdicebul, inlus se fiiisse, quando su- si ab Hieronymo bene iniellectus est, suffragaiur
pervcnlum fecil Macharius; et alius inlerrogatus, elc. lib. vii de Trin. n. 5. Hiuc a Gennadio de Dogmat.
(g) Graece,v.u\\o-yypuvp.nnupelvv.i,vXi.v. VOO-OOVTKeccles. c. 5, cuin Beryllo el Anenione Chrisliim
v.uTuv.etuBui: ei Scyrus non adfuerit, sed male hubens merum honiineni seniientibus coiijuhgiiur.
jacuerit. (/) Greece„ TWVSc/ao-twwv*7rio-zo'7twv tfiufyv, ju-
657 EX. OPERE HISTORICOFRAIJMENTUMII. 03S
rito ergo acciti frequenter, non ausi sunt venire : A igitur Causa in uno loco (Grac. oiv.oi)omnes manere
mcrito fugerunt eonscienliee suee impulsu praecipi- sategerunt, et nec parum temporis, (f) nec babere
tati. Fuga enim falsilates suas confirmaverunt, et eos liberam faciiltalein permiserunt.
crcdi ea fecerunt, quae pnesenies aceusatores eorum 8. Synodi sentenlia. — Quia crgo non oportuit
dixerunt el oslenderunt. Quid igitur? Supra hrcc conticescere, nec inulta (g) relinere, falsilales, vin-
omnia eiiam olim depositost»tque ejectos Ecclesia cula, homicidia, pugnas, falsas epislolas, verbera-
propter hairesim Arii non solum susceperunt, sed tiones, nudationes virginum, exsilia, eversiones ec-
etiam in majorem provexerunl graduni, diacones clesiarum, (li) incendia, translationes de ecclesia ad
quidem in presbyterium, (a) de presbyterio autem majores, et ante omnia contra rcclam lidem insur-
in episcopatnm, propter nihil aliud , nisi ut impiani gentes Arianae haaresis doclrinas : ex hac causa ca-
doctrinam dilatare ac disscminare possent, et 627 rissimos quidem fratres et coepiscopos nostros Atlia-
piam corrumperent fidem. Sunt autem istorum nasium Alexandriae, et Marcellum Ancyrogalatiee, et
(b) post Eiisebium duo auctores eliam Theodorus ab Asclepium Gazae, et eos qui cum ipsis erant minis-
Heraclia, Narcissus a Neroniade Ciliciae, Siephanus trantes Deo, innocenles et puros pronuntiamus,
ex Antiochia, Georgius ex Laodicia, (c) licet timens 628 scribentes ad unamquamque eorum provin-
non adfuerit de Oriente, Acacius ex Ceesarea Palacs- B ciam, nt cognoscerent singularum ecclesiarum ple-
linae, Menopbanlus ex Epheso Asiae, Ursacius a Sin- bes sacerdotis sui intcgrilateni, et habere se cpisco-
giduno Mcesiae,Valens ex Mursa Pannoniae. Etenim pum suum , illos autem , qui se eorum ecclesiis im-
praedicli etiam (suppte iis) qui ab Oriente secum ve- merserunt luporum more, id est, Gregoriiim in Ale-
neruht, non permiserunt sanctum Concilium intrare, xandria, Basiliuin in Ancyra, et Quintianum in Gaza,
neque omnino in Ecclesiam Dei sanctam accedeie. nequc (i) nonien habere episcopi, neque commu-
Venienles etenim Sardicam per singula loca synodos nionis omnino eorum habere participatum , neque
faeiebant inler se, et pactiones cum intcrminaiioui- suscipere ab aliquo eorum litteras, neque ad eos
bus, ul omniiio venienles Sardicam ad judicium non scribere, illos autem, hoc esl, Theodoiuin , Narcis-
accederent, neque in unnm cum sancla (Grac. et sum, Acacium, Steplianum, Ursacium et Valentem ,
magna) synodo convenirent : (d) et ad id solum vc- Meiiophantum, et Georgium (etsi timens, (/) utdic-
nerunt, coatumpreeseniiam suam qni statim.fugerunt. lum est, nonadfuit, sed tamen quia a beatie ine-
Haecenim scire potuimuSa consacerdotibus nostris, moriee Alexandro episcopo quondam Alexandrieede-
(e) Ario scilicetex Palaeslina, Slephano de Arabia : jectus est), et quod sit tain ille, quam eliam cao-
qhi cum ipsis venerunt quidem , sed ab eorum per- leri (k) qui comprehensi sunt, furoris Ariani, et
fidia recesserunl. Hi enim veniemes in sanctam sy- G propter objecta crimina, hos omnes cpqualisorte de-
htidum, violeniiam quidem, quam passi fuerant, con- jecit sancta synodus de episcopatus gradu : et judi-
querebanlur; nihil autem ab ipsis recte agi assere- cavimus non solum illos episeopos non esse, sed
bant: asserenles {(. adjicienles) etiam hoc , quod neque communiouem qtiidem cum fidelibus habere.
essent ibi pluriini rectae fidei, qui prohibebautur ab Separantes enim Filium, et alienanles Verbum a
ipsis venire ad nOs propositis interminationibus. Hac Patre, separari ab Ecclesia catholica oportet, ct
dkanlium episcoporumostendit se esse , elc. Acta An- et Aslerius cognominantur. Tamen apud Athanasinm
tiocbeni conciliabuli anni 330, quo Eustachius e sede in subscriptionibus Palxstinorum Arius , non Maca-
sua pulsus fuit, hic meinorari putaul. In hunc locum rius reperitur, et epist. ad Solit. p. 820 lcgere est,
haud dtibie respexit Sozomenus lib. III, c. 12, cum ab Arianis iuale affecioscsse Arintnel Asterium, al-
ait Asclepam innoceniem Sardicae proniintiatum terum Pelrw in Palwslina , alterttm Pelrw in Arabia ,
esse, eo quod Eusebii Pamphili aliorumque multorum qui abipsis desciverant.Sed nullum lere dubiiun est
judicum sementia episcopalumsuum recuperassel, et quin prn Stephano, hic restituendum sit Asterio, qui
hac verd esse actisjudicialibtts comprobasset. infra Asturus subscribitur.
(a) Valesius apudTheodoreium verba graeca &.nb5e (f) Illud nec redundat. Tum pro habereeos liberam
Trpeo-§vTipo>v latine reddidit, presbyteros aulem qui facultalem, uniim est verbum gra'cum iStu^eiv, quod
depositi fueranl. Cum ex Hilariana lectione, tum ex est, privatim agere.
verbis superioribus iiquet, illud «jro.prisliuum gra- sinere vel permitlere, ut exsiat in grseco:
dum sonare, non a quo qiiis defeclus sil, sed a quo pj in (g) Forle,
ad aliiorem adscenderit. quo mox babetiir Ta; -rd.w/ug,loco vocis pugnas.
Addimus incendiuex Sirm. et greeoosermone :
(b) In graecis exemplaribus, peTu.TOV;mpl EOO-E- in (h) quo poslea subjiciiur, iranslaiiones de miuoribus
6tovvOvsXupxoi.Unde supervaeaiiea bie videiur vo.x civitalibusad ecclesiasmajores.
duo : aut ccrie legenduin post Eusebios duos : cui
lcctioni favet illudlib. l ad Constaniiuin n.5 : Nuper (i) Lectionem Theodoreti, TOVTOV; pnSs iizto-v.b-
didicitnus coininenla hwc fuisse invenia et a duobus itov; bvop.vX,eiv y.nfte%pio-Ttuvov;, coiiliriuat Albana-
Eusebiis, elc., praseriim cum ibi, Georgio excepto, sius ad Solit. p. 820, ubi ait Gregorium a synodo
iidem qui hic episcopi duobus Eusebiis adjungan- judicatum fuisse indiguum qui episcopus aul Chri-
tur. stianus omnino appellaretur.
(c) Nihil apud Athanas. et Theodoret. Occurrit (j) In greecis cod. ut supra nihil habetur de hoc
loco verborum , licei limens non adfueril de Oriente. Georgii limore, ita nec nunc addiiur ut dklum esl.
(d) Ex Theodoreio sic resarcire licet hunc locum : lidern codices, ut el lectio superior liuin. 7, adden-
sed id solum, itl cuni venissent,ei dicis causa (ETU
ufo- dum esse suadent cle Orienie posl veibiim non ad-
o-two-tj)prasehliam suam ostendissent, stulim fuge- fuit.
renl. (k) Ita Sirm. At Faber, cateri comprehensi,
(e) Hi duo episcopi in jgrneciscoiditibUsMacariusi omigso verbo sunt, quod exstat in mss.^j
G39 SANCTI HILARTIEPISCOPI 640
alienos esse a nomine Christiano. Sint igitnr vobis /\. 10. Legali Julii. —-Quoniam ergo univcrss, quae
anatheina, eo quod ausi snnt adullerare verbum gesla sunt, quae acta, quae constituta, et chartae
veritalis. Apostoli enim est preeceptum : Si quis conlinent, et vivee voces carissimorum fratrnm et
vobis evangelizaverit praler quam quod accepistis, compresbyterorum nostrorum Archydami(f) etPhi-
analhema sit (Gal. i, 9). His neminem communi- loxeni, el carissimi filii nostri Lconis diaconi veris-
care denuntiate : nulla enim communicatio Itici ad siine et (ideliter expopre poterunt; pene superva-
lenebras. Hos omnes longe lacite : nulla enim par- cuum videalur eadem bis inserere litteris. Patuit
ticipatio Christo ad Belial. Observate , Carissimi, apud omnes, qui convenerunt ex parlibus Oricnlis,
ut neque scribatis ad eos, neque eorum accipiatis qui se appellanl episcopos (quainqnam sint ex his
lilleras. Curate autem etiam, dilectissimi Fratres certi auctores (superioriepistola num. 7 itonitnali),
et consacerdotes , quasi praesentes spirilu huic in- quorum sacrilegas mentes Ariana haeresispeslilero
terfueritis synodo, omnia quee a nobis institula linxit veneno) diu lergiversatos propter diffidentiam
sunt confirmare per litleras veslras , ut ab omni- ad jtidicium venire noluisse, tuamque et nostram re-
bus episcopis idem sentire, atque unam esse om- prehendisse communioneni, quae nullam habebat
nium volunlatem ex lilterarum consensione sit ma- culpam : quia nnn solum octoginla cpiscopis leslan-
nifestum. (a) Optamus, Fratres, vos in Domino'.B tibus de innocentia Athanasii pariter credidimus (in
bene valere. Explicit. ConcilioAlexandrino,cujus epistota indicalttrnum.5);
sed et convenli per presbyteros tuos et per episto-
629 Incipit (b) exemplumepislolwfacta (an.347) ad
Julium urbis Romw episcopum,Julio episcopoa sy- lam, (g) ad synodumquse fulura erat in urbe Roma
nododirecta. venire noluerunt : et satis eral iniquum, (h) illis
contemnentibus, tot sacerdotibus lestimoniumperhi-
9. Cur Julius non adftterit sijnodo. Pelri sedis prw- benlibus, Marcello et Alhanasio denegare socie-
rogaliva. —Quod semper credidimus, cliam nimc tatem.
sentimus : experientia enim probat et confirmat, quae 63(H' Tria in synodoIraclanda.—Tria fuerunt,
quisqne audilione audivit. Verum esl enim, quod quae tractanda erant. Nam et ipsi religiosissimi im-
beatissimus magister geniium Paulus apostolus de peratores permiserunl, ut de integro nnivcrsa dis-
se loculus cst: (c) An experimenlumquarilis ejus, cussa dispularentur, et ante omnia de sancta fide et
qui in me loquilur Christus (II Cor. xm) ? quamquam de integritate veritatis, quam violaverunt. Secunda
uliqiie quia in ipso DominusChrislns h.ibitavit, du- de persunis, quas dicebant esse (i) dejeclas; de ini-
bitari non possit (d) Spiritum sanctum per animam quo judicio, vel si potuissenl probare, justa fieret
ejus locutum, el organum corporis personasse. Et lu lC confirmatio. Terlia vero quaesiio,quae vere quaesiio
itaque, dileciissimc fraler, corpore separatus, mente appellanda est, quod graves et acerbas injurias, in-
concordi ac voluntateadfiiisti : ct honesta fuil et ne- tolerabiles etiam et nefarias conlumelias ecclesiis fe-
cessaria excusatio absentiee, ne aui lupi schismatici cissent, cuni raperent episcopos, presbyteros, dia-
furttim facerent et raperent per insidias, aut canes cones, et onines clericos in exsilium mitlerenl, ad
heerelicirabido fnrore exciti insani oblatrarent, aul deserla loca transducerenl, et fame, siti, nuditate, et
certe serpens diaboius (e) blasphemiorum venenhin omni egestale necarent; alios clausos carcere el squa-
effunderet. Hoc enini oplimum et valde congrnentis- lore et putore conficerent, nonnullos ferreis vinculis
simum esse videbitur, si ad caput, id est ad Pelri ita (adde slringerent), utcervices eis arctissimis cir-
apnstoli sedem, de singulis quibusque provinciis Do- culis strangularentiir. Deniqne ex ipsis quidam vincli
mini referant saccrdotes. in eadem injusia defecerunt poena: quorum ambigi

(a) Alhanasius horum verbnrum loco habens, di-
vina providentiasancios el latos vos conservet,fralres
dilecti, episcoporum subscriptiones subjicit. Apud
Theodoreium antem, his omissis , sequittir fidei ex- "
positio : ea haud dubie, quam Alhanasius epist. ad
Aiitioch. p. 576 , tamquam Sardicensis synodi falso
circumferri monei; et tam ipse, quam Eusebius
Vercell. apud eumdein pag. 580, omnino suppri-
mendam censenl, ne fides Nicaenanon sufftcere inde
existimelur.
(b) Eam ipsamepislolam excollectionisCresconia-
nae Cassinaie codice perveluslo edidit Baronius ad
an. 347, n. 23, in quo castigatior baec praclertur in-
scripiio: Incipil exemplarsynodiSardicensis facia ad
Jttlium urbis Roma episcopum.
(c) Appsloli verba ex editione Baronii huc revo-
camus.
(d) Apud Baron., Spirilum per animum eliam lo-
culum.
(e) Baron. blasphemiarum. Jam non semel experli
sumus in mss. iiaberi blasphemiorum,loco blasphe-
morum.
(f) In mss. Pilh. el Colb., Arcydami et Filioseni:
et mox poluerunl, non poterunt: quae ex Baronio
emendamus.
(g) Faber reposuerat a synodo, cum in ms. Pith.
reperisset et synodum. Verius Baron. ad synodum,
nimirum Romse an. 541 babitam, ex qtia Julius ad
Eusebianos epistolam scripsil, ab Aibanasio descrip-
lam Apolog. ii, p. 739.
(/i) Apud Biron., Ulisconfitentibus,lect\onon sper-
tienda : quia scil. fuga stia prodiderunt conscientiae
sueerealuin, et confessi sunl falsa esse quaeadver-
sus episcopos confinxcrnnt, vera aulem qiiaepro il-
lis toi sacerdotes conieslabantur : quod saepiusrepe-
lil superior epistola.
(t) Baron., delectas: quod etiam in suo ms. repe-
rit Faber, qui postea pariter de suo posuerat ut si,
pro vel si. Sed facile intelligilur lacita particula ut,
ante de iniquo. Athanasii praeserlim ab Eusebianis
damnatio vel ex hoc iniqna Itiit, quod absensjudica-
tus cst. Ex iniqua facta esset justa, si illatorum ipsi
criminum convinci praesenspotuissel.
641 EX OPERE IHSTORICOFRAGMENTUMII. 642
non potest martyrio gloriosam morlem exstitisse. j\Lbus dejecti sunt, subjicere curavimus : ut sciret exi-
Adliuc quoque audent quosdam retinere : nec ulla mia Gravitas tua, qui essenl communione privali.
causa fuit criminis, nisi quod repugnarepl, et cla- Uti ante praelocuti sumus, omncs fratres et coepi-
marent quod exsecrarentur Arianain et Eusebianam scopos nostros litteris luis admonere digneris, ne
haeresim, et nollent habere cum lalibus communio- (g) epistolia, id est, litteras communicalorias eorum
nem, (a) iis aulem, qui secum senlire maluerunl, accipiant.
prodesse. Et qui anie fuerant-dejeeti, non solum re- N0M1NA njERETICORUM.
cepti sunt, sed etiam ad clericalem dignitaiem pro- 14. Ursacius a Singiduno, Valens a Mursa, Nar-
moti, et acceperont praemium falsitatis. cissus (li) ab Jeropoli, Stephanus ab Antiocbia.Aca-
12. Ursacii et Valentis perversitas.— Quid autem
cius a Caesarea, Menophantus ab Epheso, Georgius a
de impiis el de iniperilis adolescenlibus Ursacio et
Laodicia.
Valeule statutum sit, accipe, beatissime frater. Quia
manifcslum erat, lios non cessare adulterinae doc- 1TEMNOMINA EPISCOPORUM 1NFRA, QUI SVNODO SARDI-
trinee (<>)lethalia scmina spargere, ei quod Yalens CENSlADFUERUNT ET SUBSCRIPSERCNT IIDEM1NJU-
relicla ecclesia ecclesiam aliam invadere voluisset, DICIO.
et eo lempore, quo seditionem commovit, unus ex ]j 15. Ossius ab Spannia Cordobensis, Annianus ab
fratribus noslris, qui fugere non poluil, Viator Spanniis de Castolona, Florentinus ab Spaniis de
obruptus et conculcatus in eadem Aquileiensium ci- Emerita , (i) Dominianus ab Spaniis de Asturica,
vilate dietertia defecit: causa utique mortis fuit Va- Castus ab Spaniis de Ceesara Augusla, Prsciexlaius
lens, qui perlurbavit, qui sollicitavit. Sed ea quae ab Spaniis de Barcilona, Maximus a Tuscia de Luca,
beatissiniis Auguslissignificavimus cum legerilis, 632 Bassus a Macedonia de Diocletianopoli, Por-
facile pervidebitis, nihil nos proetermisisse, quan- pbyrius a Macedoniade Philippis, Marcellus a Mace-
lum ratio paliebatur. Et ne molesta esset longa nar- donia de (j) Ancyra Gallacise, Euterius a Procia dc
ratio, qui fecissent, et (c) qusecommisissent, insinua- Caindo, Asclepius a Palaesiinade Gaza, (k)Moysiusa
vimus. Thessalia de Thebis, Vincentius a Campania de Ca-
13. Synodi placiia Sicilia, Sardiniw el Ilatiw per pua, Januarius a Campania de Benevenlo, Prolho-
Julium addiscendu. — Tua autem excellens prudeu- genes (/) a Dacia de Serdica, Dioscorusde Thracia,
lia disponere debet, ut per tua scripta, qui in Sicilia, (tn) Hymenius a Thess. de Pearata, Lucius a Tbracia
631 m Sardinia, in ltalia sunt fratres nostri, quae deCaynopoli (an Hadrianopoli?), (n) Lucius ab Italia
acta stint et quae definiia cognoscant; et ne ignoran- de Verona, Evagrius a Macedonia de Heraclianeo
leseorum accipiant liileras communicaiorias, id est irj (Ms.Eraclialineo), Dionysius ab Achaia de Lignedon,
(d) epistolia, quos jusla sententia degradavit, perse- Julius ab Acacia de (o) Thebe eptapyleos. Atbeno-
verent autern Marcellus et Aibauasius et Asclepius dorus ab Achaia de Blatea (Lab. a Dacia de Bla-
in nostra communione : quia obesse eis non poterat cena). Diodorus ab Asia de Tenedos, Alexander a
iniquum judicium, (e) et fuga, et lergiversaiio eo- Tbessalia de Larissa, Aethius a Macedoniade Thes-
rum, qui ad judiciuni oninium cpiscoporum, (f) qui salonica, Yitalis a Dacia ripensi de Aquis, Parago-
eonveiiimus, venire noluerunt. Caelera, sicuti supe- rius a Dardania de Scupis, Trifon ab Achaia de
rius commeinoravinius, plena relatio fralrum, quos (p) Marciarce, Albanasius ab Alexandria, Gaudenlius
sincera charitas tua misit, unanimilaiein tuam ab Achaia (a Dacia) de Naiso, Jonam a Macedoniade
perdocebit. Eorum autem nomina, qui pro facinori- Particopoli (Parthenopoli, aut Parcecopoli), Alypius

(u) Ex lectionc mss. Pitb. et Colb., qui aul in sm-
culo servire malucrunt, conlecerat Faber, qui aulein
smcutoservirenoluerunt. Huc Baronianam revocamus.
(/') Apud Baron., in lialia, non lelhalia.
(c) Illud qua adjicimus ex Sirm. Baronius autem
preelerens antea qtta fecissent, omittit et qum commi- D
sissenl.
(d) In mss. Pith. et Colb., id est epistulas. Sirm.,
id esl episcopalia. Haecvcrba desideranlur apud Ba-
ronium, qui deinde legit, quos extra episcopatumsy-
nodi sententiadeclaravil.
(e) Baron., de fuga el tergiversatione.Non displice-
rel ex fuga, etc, id esl, eorum absolutio differri diu-
tius non debuil, quia lugerunt illortim adversarii.
(f) Apud Baron., atto venimus: minus bene, ul Ii-
quet ex his nmn. 2, synodi omniumtiosirum, qui con-
venimusepiscopi.
(g) In ms. Pitb. ne epistolas : quod etiam babet
Baron. legens postea, inde allalas, pro id est litteras.
(h) Apud Baron., a Neronopoli, favente Athaiiasio
iuilio Apolog. n.Twf irbleo>;Nipuvo;. Supra num. 7,
Iegil Hilarius a Neroniade. Est autem, inqtiit Theodo-
retus lib. i ilist. Eccl., c. 7 : Neronias Citicia se-
cunda urbs, quam Irenopolitn nunc vocamus.
(t)Iuedil., Dommianus. At in ins., Dominianus,
Forie qui apud Athauas. Dotnitianus.
(j) In ms., Ancyra Gallacia. Supra u. 1, Ancyroga-
latiw. Qui anlea bis scripserat a Macedonia, lioc jam
tertio, sed falso, hic apposuit.
(k) Alias, Moscus a Thessalonka : quod ex Sir-
mondo corrigimus. An hic idem est, qui apud Alha-
nas. Musaus subscriptus legitur, per quem conimu-
nicatorias Valenlis et Ursacii litteras Alhanasius ac-
cepit, quique infra n. 20, Moysesnuncupatur?
(/) El hic cum Sirm. praeferimus a Dacia, pro ab
Acacia.
(m) Ita Sirm. favenle Athanasio, apud quem stib-
scribit Hymenaus, Alias vero, Hymomus a Thessalia
de Oparala.
(n) Apud Athanas. non snbscribit Lucius, sed Lu-
cillus : forle is quem, Apolog. p. 675, tCsteni appel-
lat, quod Constantem numquam solus allocutus sit.
(o) In ms. Tebepsetafileos.Apud Labb. Thebesse:
et ex conjectura, Thebeepiapoleos.
(p) Sirm., Maccare. Faber, Maccroce.Retinemus
lectioiiem iuss.
643 SANCTI HILARII EPISCOPI 6H
ab Achaia de Magari. Macedoniusab Ardania (Labb. A . cssepoluit(f. paluil) iufeclum; aul eos, qui poslea iu-
a D.udania) de Ulpianis, (a) Calvus ab Acbaia ri- dicarunt, (/) constilutos non fuisse, quod si fuit, non
pensi de Castra marlis, Foriimafianus ab Italia de potest non fuisse?
Aquileia, Plotarcus ab Acacia (b) de Patras, Eliodo- 17. Athanasii crimina non conslant. — <Si quis
rus a Nicopoli, Euiarius a Paunoniis, (c) Arius a igilur est humanis institiiiis ad tisum (k) communis
Paleestina,Asturus ab Arabia, (d) Cocrasab Acbaiade inteliigenlieeeruditus, si quis prudentiaepraeceptisin
Asapofebiis. Siercorius ab Apulia dc Canusio. Cale- viani conseciandae veritalis insistit; animum inlen-
podius a Campania, Lerenius (Athaii.etLab. Irenoeus) dat, et quid in htijuscemodi negotiis tenere se ar-
ab Achaia de Secoro, Martyrius ab Achaia de bitrii velit, expendal: ralio interim de indiciorum
Neapoli, Dionysius(e) ab Arcaida de Elida, Severus auctoribus exsistat. Haec duo indicata : iiiiuui quod
ab llali.i deRavennensi, Ursacius ab Italia de Brixa. crimen affirmet, criminis locuin non occupet (f.
Poriasius (Siitn. Protasius) ab llalia de Mediolano, nuncupet), perpessa injuria (f. perpessum injuriain)
633 Marcus ab Asia de Fissia (Stim. a Dacia de hominem designet; aliud vero, quodcrimen, locum,
Scissia), Verissimus a Gallia de Lugduno, Valens ab hoininem neget. Queero, in quam le sententi.im con-
Achaia (a Dacia) lipense de Scio, Palladiusa Mace- cedere aequuin videbitur?Certe, opinor, qiiisquamab
donia de Dui (Dio), Geronlius a Macedoniade Brevi, B ulroque consultus, et positus in medio utriusque sen-
Alexandcr ab Achaia de Morenis (Sirm. de Cepari- tentiae, 634 'la loquelur: Si crimen est, docendum
sina), Eulhiiius (f. Eiiticliiti^) ab Ach.iia, Titius ab est; si locus est, demonstrandus est; si homo, con-
Asia de Monlonis (an a Daciade Montcmnis?). Epi- tiiendus est. Al vero cum el facti fides, el loci reli-
scopi omnes numero unus de sexaginta. gio, et injuriae hoino nullus est; vesanum exislima-
16. Athanasii innoceniia manifesia. Sacrificii opus bitur, rebus judicem non exstahlibus judicare.
solius est presbyleri. — «Res , quanlum arbitror (in- 18. Alhunasii damnandi tiulla causa. — i Respicite
quit Hilarius), sermonis allcrius inlerprelalione non in ccelumet astra, vos sacerdotes; et in eum, qui cx
indiget. Nam omuia ita edicta sunt et expressa, ut in nihilo fecit illa, cum liberl.ile fidei et spei quam ac-
liicem cogiiilionis elala sint: testes ex jEgypto com- cepistis, intendite, recordanles talem vobis futuri in
positi, Allianasius ipse praeseus, falsorum judicum vos judicii forinam esse propositam , ut quo judicio
noclurna et turpis per conscientiam fuga, tanto- judicaverilis, judicetur de vobis (Maith. vn, 2). Haec
rum scelerum gr.ivis et subjecta universorum oculis quecrenti mihi respondete: Athanasium quo judicio
invidia. (f) Adde originem causae, ex qua in Alliana- damnaslis?Dicetis nempe, Episcoporum: et bseccon-
sium occasioest quacsita senlentiae. Reus, presbyteri fessionis veslreeerit venia. Secuti, inquit (f. inquie-
sui impetu , dislurbaii aliaris in ipso sacrificioriimC lis), sumus sanctam judiciorum sub episcopali com-
leuipore, ubi Scyrus presbyler adsistebal, arguitur. niiinione rcvcrentiam. Sed ignorasse vos negabitis,
Scyrus presbyter ncgalur, et criminis falsitas cum Alhanasio, cujus damnationem a vobis Valens, Ursa-
auctorc damnalur. Porro autem sacrificii opus sine cius, Saturniuiis exigunt, ab Ossio, Maxiniino,Jtilio
presbylero esse uon potuit. Cuni in boiniuem quaes- redditam communionem? Non facio comparalionem;
lio est, ipse facli tam gra\is nullus est locus, apud rogo, queede criminc Athanasii vestra sententia fuit ?
Mareotem (g) ecclesia uulla cst. Numquidpotius ipsa Presbyter cjus Mncharius irruisse in ecolesiam Ma-
soli religio defccit? aut aliquo, ut adsolel, hiatu lo- reolidem dicitur, Scyrum presbyterum perturbasse,
cus violali sacrilicii dcsedit ? Scyrus de diacono (h) et saltttis noslraesacramenta projecisse: ad hujus rei
e|iiscopus adseriiur ordinalus; ut de contiimclia in lcsles caihecumenum et gentilem interrogatos. Ve-
presbytero perpessa menlieutis episcopi major auc- rum posiea a sanctis (Sardicae congregatis) nescitis
toritas sit. Sed locus ecclesiae(t) si fuit, et cst: si non judicalum (adde, apud) Mareotem ecclesiam nullam
est, nec fuil. Et quid ambiguum est, bos polius falso- esse; Scyrum vero presbylerum non fuisse? Quid esf,
rum criniinum indices asseruisse fuclum csse, qund quod seculi eslis? Falsis episcopis auctoritatem dalis,

(a) Pith. ms., Caius. Labb., Calvus aDacict-ri- ])
pensi de Caslromariis.
(b) Sic ms. ex quo vulgavit Faber, de Pulrois.
Antea malleinus ab Achaia. Apud Labb., Proslarcus
ab Acliniade Pairis.
(c) Anianuensiiim lapsu edilum erat Arius ab Ara-
bia, Asturus a Palwstina. Horumepiscopuruin menlio
fil supra num. 7.
(d) In ms. Pilh., Cotias ab Acacias.Tum Sirm., de
Asaspofwbiis,
(e) Infra Fragm. m, n. 20, menlio iit Dionysiiab
Elka provinciw Achaim.
(f) Ila ex Sirni. Alias vero, Al de origine.
(g) In eo nimirum vico, quem Ischyras incolebil.
Alias ninliee erant apud Mareotemecclesiae: quamvis
aliud soneiu Hilarii verba.
(h) Ischyras a Nieaephorolib. ix , c. 12, ex se oritts
prcsbytcr appellalur. Ipse se Collulhi presbylerum
jaclilabat. Mareotici aiitem presbyteri ac diacoui
apud Alhanasium pag. 792, testificanlur, illum nc
clcricum quidem umquam habitum fuisse, nisi forle a
coguatis et ab iis qui longe ab illius pago babilarcnl.
(i) Addimus si, quod manifeste posiulat orationis
integritas.
(j) Sirm. ex ms. Remig., constitutumest. Ex ulra-
que leclionc facile conficere est conspicuumest men-
lilos: adeoque libenter praeferremus, quod essepatuil
infectum: ul eos, qui postea indicarunt, conspicuumest
mentiiosnon fuisse. Sermo certe cst lum de Alhanasii
accusatoribus, qui calicis effracti crimen ei affinxe-
runt, luin de Mareolicis presbyteris, ac diaconis, qui
criminis litijus falsitatem postea indicarunl apud A-
thaiias. pag. 792.
(/{) In prius viilgmis, ut in ms., communionis: quod
mendum in mss. valde usitatum alias cxperli, hic
corrigerc non dubilaviinus.
645 EX OPERE HISTORigO FRAGMENTUMII. Cl6
aliis vero negatis? Quaesunt, (supple perinde) atque ,\ ante biennium jam in Mediolanensi synodo (an. 347)
non essenl dccernitis : judicalis aulem illa , quae non erat heereticiis damnatus, ex plurimis |irovinciis
(b)
sunt? Sed ut subjectioni (an suggsstioni?) huic crc- congreganlur sacerdotes (on. 549), hoc magis solli-
dideritis, credo carcer exegit, custos inslitit, lorior citi alque anxii, lurbari rursum miscerique omnia,
incubuit, gladius pependit, ignis ambussit. In non quod jam pridem plures episcopos reos vel falsorum
exstantibus judicandi episcopalem apud vos auctori- in Athanasio judicioruin, vel communionis haeresis
talem improbitas obliniiit: in veritate obtinenda sanc- Arianae, ab Ecclesia fuerat necesse resecare. Quam
lilasfidem perdidil?0 veros Chrisii discipulos! o di- opportunitalem nacti Ursacius el Valens, Romanae
guos successores Petri atque Pauli! o pios Ecclesiae plebis episcopum adeunt (an. 549), recipi se in Ec-
patres? o ainbitiosos inter Deum plebemque legatos, clesiam deprecantur, et in communionem per veniam
vcrilatem vos Chrisli falsilati hominum vendidisse ! admitti rogant. Julius (c) ex consilio veniam ,
quam
Satisfecimus igitur (a) primaepropositioni, qua spo- orabant, imperlit: ut cum lucro catholicoj
Ecclesia;,
pondimus Alhanasiuinreum tenerinullius eorum,quae vires quoque detraheret Arianis, cuin eos, qui unita-
objectatis, criminum posse. Superest, ul quid de Mar- tem ante lurbaverunt, consilii hnjus et audaciee pceni-
cello et Pboiino geslum sil, paucissimis dicam. lenles in conimunionem catbolicam per veniam re-
19. Photini condemnalio,et Vrsacii ac Valenlis pm- B conciliatae pacis admitteret.
nilenlia. •—<Photinus Sirmiensis Episcopus fuit a 20. «Elquia nou est nisideverilaleconfessio, 63g
Marcello imbutus: nam et diaconus snb eo aliquan- nisi de vitio peeuiieniia, nisi venia de admisso;
diu fuit. Hic corruptis innocentiae 635 nioribus ac Velens et Ursacius admittcndi, ut orabant, in com-
disciplinis, lurbare evangelicam veritatem persislebat munionem, de Alhanasii innocenlia, de judicii falsi-
novis prsedieationibus. Et hoc ita seepe esl, ut cum tate, de Arianeehseresis piaculo lalibus lilteris anle
incrementa vitiorum detrimenla in amore Dei fece- profitentur.i
runt, vesanum depravalae scienlise sludium incres-
cat. Igilur ad toliendum ex episcopatu Pholinum, qui

(a) Ita Sirm. ex ms. Remig. Alias vero, fini propo- tunc temporis multis in locis impune sseviebant.
silionis. Atbanasius ipse non ausus esl nisi posl biennium afi
(b) Celebre aliquod et catholicum concilium hic ecclesiam suani rcdire.
niemorari, convenit inter omnes. De tempore illius lani Qui libellnm Ursacii et Valeniis anno 347, Medio-
niillus est ambigendi locus. Nam cum dicat Hila- dalum putant, nobis objiciunl non sibi videri
rius, Valentem et Ursacium ex hujus concilii op- C cur illi a synodo venia postulata Julium convene-
aut cerle si id eos synodi mandato prsestilissc
porluniiate veniam rogasse; ueque ad hoc, So- rint;
crale teste lib. n , cap. 24, animuni appulerinl, nisi dixerimus, jam falsum esse quod apud Athanasiiim
839 Osius ait, eos ultro Roniam accessisse. At
post Atlianasii Alexandriam rediluni: litjuet illud pag.
anno 349, biennio post Sardicense, fuisse celebra- illud uttro violentia; per miliies aul per poanas illa-
tiini. De loco major cst inter eruditos controversia. tee, non benignae synodi adhorlationi opponi, quis.
Qnid Sirmoiidus, Pelavius, ac Petrus de Marca sin- non videal? /Equum porro crat, ut qui anle Sardi-
cense conciliuin Julii lilteris coiivenii Roman> venire
gularibus de hoc loco dissertationibus senserint,
referre superscdemus. Plurimos fefellit Sirmii no- contenipseranl, ui ipsi eliam confitentiir, jam pceni-
men , quod infra initio n. 21, occurrii. At vero Me- lentes Roniani episcopi pelitioni satislacereni. P103-
diolani, non Sirmii, habitum luisse haud obscure terea tuta heec Hilarii narratio Iioc sonai, Valentem
signilical Ariminensis synodus Fragni vni, n. 2, ubi et UrsaciumMediolani
primum adiisse Julium, ab eoque venia
libellum porrexisse quo Arium
de Ursacii et Valenlis retractaiione sic loquilur: Ro- impelrala.
comnienta dannarenl, ac tandem litteris ad
gaverunt veniam, sicut eorum conlittentscripta, qttam Ariique
merueranl tunc lemporis a concilio Mediolanensi as- Julium missis retractasse atque revocasse quidquid
sistentibus eliam legaiis Romanw ecclesiw. Clarius contra Aihanasium divnlgaram.
graccaejusdem synodi verba, apud Athauas. de Sy- (c) Petrus de Marca in diatriba de temporc synodi
liod. pag. 877, enuntiant cos veniam postulasse et im- Sirmiensishiclegil ex concilio. Putat enim synodum,
petrasse , quando concilium Mediolani celebrabalur: quam Mediolani convenisse demonslravinius, Romaj
ijv 5i 6 v.uipb;,v.utfovTauT«snepuTTeTO, b\e kv MeSio- fuisse habitam, idque probari cum his Hilarii, luin
),«vo> T6o-uvsSptov Alqui illi veniain non D Osii verbis, necnon Ursacii et Valentis lilteris.' Cla-
o-vviv.poTsiTO.
impeirarunt nisi anno 5i9. Ex quo conficitur, Ari- rissimo viro subscribit Steph. Baluzius in nova cou-
minensis synodi verba ad Concilium Mediolanense, cilioruin ColIectione; quam magno cum labore ac
non anni 347, sed 349, esse referenda. Idem diceiidum diligentia suscepit. At Osii verba ea sunt apud Atha-
de verbis Ursacii et Valentis, qui inlra n. 20, apud nas. ad Solit. pag. 859: Illi (Ursae. et Valens) ultro
Julium profitenlur, sc in libello, quem apud Medio- Roinam venerunt, et corant episcopopresbyierisqueibi
/«nttmporrexeraut, Arium analbemalizassc. Utenim prwsentibus professionemscripto ediderunt: Ursacii
libellum bunc anno 547, oblaium intelligamus, non autem et Valeniis liltereesic habent: Profttemiir apud
sinit Socraies, qui lib. u, c. 24, scribit, Valentem Sanctilatem luam ctinclisprwsenlibusprasbyleris. Qtii-
et Uisacium pennagno erga Arii dogma studio exar- bus sane non celebre aliquod concilium ex plurimis
sisse , donec Alhanasium concilio Jerosolymiiano provinciis congregatum, sed Julii taniuin et presby-
anni 549 sedi suae el ecclesiasticee commimioni re- lerorum illius preesentia significatur. Unde ex vcrbis
siitutum rescierunl. Eorumdem pcenitenliam eidem Hilarii si quid immutandum, pro ex consilio, maxi-
lempori consignat Alhanasius apolog. n, pag. 775. me arriderel eo consilio, id esl eo animo, ut vires de-
Et certe anno 347 Valenlis et Ursacii res non erant traheret Arianis, elc. Qua ratione cum excuset Hila-
adeo desperatae, ut calholicorum graliam protinus rius quamdam Julii in venia concedenda facilitatem,
sibi putarent necessariam. lpsorum animos, etsi conlirmatur quod jam confectum putainus, Ursacii
Sardicensis syuodi. sentenlia nonnihil dejectos, rele- et Yalentis Ijbellum, quo Arium damnarunt, non
vabant Pbilippopolilana placita. Eusebiani etiam aimo 347, sed 349, Mediolani daluui esse. Ncque
6i7 SANCTIHILARH EPISCOPI 61S
ExeinpUim(a) Epislota, quam post renuntiutionemA rori noslro veniam fuerit dare dignata. Profaemur
Orientalium (b), Alhanasium reum twn esse, inurbe etiam, quod si aliquando nos Orientales voluerint,
RontaIwlographamanu Valens perscripsil(an.549), vel idem (e) Athanasius, nialo animo ad causam vo-
el Ursacius subscripsil. care, citra conscientiam tuam nnn adluturos. Hee-
relicum vero Arium , sed et satelliles ejus, qui di-
Domino Beatissimo Papae Julio Valens
cunt, Erat lempus quando non eratFilius, el qui
el Ursacius S.
dicunt ex niliilo filiuin, et qui neganl (hic adde
Quoniam constat, nos antehac mulla gravia de Deum)Dei filiuinante sacculafuisse, sicut per priorem
nomine Athanasii episcopi litteris noslris iusinuasse, libellum nostrum, quem apud Mediolanum porrexi-
alque litteris (c) Sanctiialis lusc conventi, ejus rei, mus, et nunc et semper anaihematizasse, hac nianu
de qua significavimus , non praeslitisse rationem: noslra, qua scripsimus, profitemur: et ilerum dici-
profitemur apud Sanctitatem luam, cunctis praesen- nius, heeresim Arianani, ut superius diximus, et
tibus presbyteris fratribus nostris, omnia, quse ante- ejus auctores in perpetuum damnasse. El manu Ursa-
hac ad aures veslras pervenerunt de nomine prae- cii: Ego Ursacius Episcopus (f) huic professioni nos-
dicti, falsa (d) a nobis esse insinuata atque omnibus trae subscripsi.
viribus carere: alque ideo nos libentissime 637 B « Haec epistola (inqnit Hilarius) post biennium
amplecti communionem preedicti Atbanasii; maxime missa est, quam hacresis Pbotiui(a) a Romanis dam-
cum Sanctitas tua, pro insita sibi benevolenlia, er- nata est. >

enim de venia paulo facilius data esset excusandus, Romanae ecclesiae legaios Mediolanensi anni 547
quam biennio lanlum post publicum pcenitentiaetes- synodo inlerfuisse nobis constct.
tinionium cnncessisset. Petro aulem de Marca siiain de Roniano concilio
(a) Epistolam hanc, quam anno 349 consignan- an. ?49 opinioiiem hinc confiriiianti, praeter ea quae
dani probavimus, vivenie adhuc Constante scripiam ei objecimus, valde incommoda suut verba proxime
esse planum est ex verbis Osii apud Aihanas. ad So- anlecedentia. Occurrit quidem Steph. Baluzius, ac
lil. pag. 839. Eamdem graice translalam exhibet dicit iu his nieudum esse, ac pro quam haresis, le-
Alhanasius Apolog. n, ad Consianl., pag. 776. gendum esse quum hwresis: at nec sic explical quid
(b) Puta, qui Jerosolymis anno 349 convenerunt, sibi velit posl bknttium missa est, cui deinde recte
uti suspicamur ex verbis Socratis lib. u, c. 24, ubi cohaeret quam, non quum.
primum Maximus concilio coacto communionemel Veruin his verbis, posl biennium missa est, quam
digniialem prislinam Athanasiorestiiuil: tum synodus ItwresisPltolini a Romanisdamnata est, idem oiniiino
Alexandrinis et universis per Libyam el JEgtjptum lempus designatur, quod illis niini. 19, qui ante
episcopis ea, quw de Aihanasio statula judicalaque bknnium jam in Mediolanensisynodo eral hwreticus
erant, per litieras significavit: ac tandem his com- damnatus. Ulrumque illum locum qui contulerit,
pertis Vrsactus et Valens, oni pi itis Arianorum dog- ^1
p iion inlicias ibil, epistolam Ursacii et Valeniis hic
mati mordicus adliwserant, damnuio priore stttdio Ro- declarari missam eo ipso anno, quo ad lollciiduin
mam se con[erunt. His suffragaiur Athanasius Apol. ex episcopaiu Photinum ex plurimis provinciis con-
n, pag. 775, ubi descripla synodi Jerosolymit. epi- gregaii suni sacerdotes, et bii nnio post quam idem
slola subjicil: His conspeclisde se jam desperanles et haerelicus damnains fuerai, uon in Romana, sed in
Ursacius el Valens Romum profecti peccata sua cum Mediolaneiuisynodo. Quid igilur sibi vull illtid a Ro-
pwnitenliaconfessi sunt, etc. manis? Valde probabile cst, nanc vocem ideo ab
(c) Num aliis, quam quas concilium Sardicense ad llilario addilain esse, ul quid ab (Jrienialibus adver-
Jtilium scribens supra n. 10, nieniorat bis verbis: sus Photinum gestum sit, se minime attingere prac-
Convenli per presbyieros luos el epislolam, ad syno- moneret; adeoque Romanos hic opponi Orienlalibus.
dum quw futura erat in urbe Roma venire noluerunl? Namque Photiiium ab Oiienialibus anie aiinum 547
(d) Parliculum a in vulgatis omissam resliluimus daninatum esse, testis esl apud Aibanasiuin lib. de
cx Pithceano ms. Ita hsec lectio magis concinit cum Synod. prolixior eorum fides circa anntim 544 aut
inilio : Quoniam constat, nos anlehac multa grayia... 345, per Eudoxiuni, Maiiyriuni et Macedonium in
insinuasse. Atbanasius vero graece non reddit illud a Italiam aniandata, in qua nomiuatim nniatur Plioiini
nobis. Ipso suffragante antea repostiimus ad aures beeresis : ob qiiani landcm anno 351, Sirniiensi
veslras, cum prius oblineret ad aures noslras. Orientaliiim synodo ab episcopatu dejectus est. Ilic
a Sirmiensibus adversus Phoiiiiuin aliisque
(e) In vulgatis Atbanasii edil. Eusebius : quod igitur
nonnullis arrisit, eo nomine Eusebianos inlelligen- Orientalium gestis Romnna dislinguunlur. Ettiuidem
latinam Romaitam, eos vero qui latina lin-
tibus, quia niniirum e vivis excesserant noli Ires D linguam ulereulur Romano< vocari, non soltini Graicis,
Eusebii, Caesariensis, Einesenus et Niconiediensis. gua
At hanc leciionem nostram coiifirmat veiusiuin sed etadLatinis iisitaiiini fuit. IJnde Hieronyuiiis cpist.
LXII, Theophiliim ait: Arbitror eum assidua con-
exemplar graecum operum S. Athanasii, quod iu fabulatione et quolidiano Latinorum consortio, Roma-
regia bibliotheca asseivalur. norum non ignorare sernwnem: et apud euindem
(f) Horum loco apud Atbanas. habetur, *Eyi>Ovp- epist. LXIII, Rufinus lestatur plurimos poposcisse,
auy.w;bp.oloyiup.ovTKUTIJ vKsypu-^u,bp.oia;v.vX ul OrigenemRomanum fucerei; et paulo posi, Hie-
izupo>v
Ovuln;. ronymum spopondisse, se ipsos Canticorutnlibros et
(g) Qui et quod aiunt Ursacius et Valens, se li- alios quam pturimos Romanis auribus largiiurum.
beilum apud Mediolanum porrexisse, et quod lesta- Sed qtiid plura? cum Hilario nostro in psal. u, n.
tur syuodus Ariminensis Fragm. vm, n. 2, eosdem 55: in Romanam linyuam idem sit, quod in Latinam
in Mediolanensi concilio veniam poposcisse, ad sy- linguam. Ex quo sequilur, illud a Romanis perinde
nodum Mediolanensem anui 347 referunt, ideo bic esse, atquc a Lalinis. Quo nomine intelligcndi sunt
a Romanis dici putant, quia Romame ecclesias lega- Iiali, aut etiam alii Occidentales. Unde Epipbanius
lis assistenlibus. Sed libellum prsedictum peiitam- cum hajr. LXXI,n. 1, scripsil, Photinum in Surdi-
que veniam in annum 349 conveuire jam deinons- censiOccidenlissynododamnatum; etsi non noincn,
tiatum est: uec ullum suppelil iiioniiiientuin, unde cerle tempus attigit synodi.
649 EX. OPERE IHSTORICO FRAGMENTUMII. 650
63SI(cm cxemplttmallcrius epistola (scriptaean.5i9) A donatur : niaxiinecuni Sardiccnsis synodi veriiatem
Valentisel Ursacii, quumposl aliquuitliiinleiuporisab (6)ipsir. oranliuin veniain liuera: couliuerent.
Aquileia, poslquam hanc superiorem (n) Romw 21. Alhanasius Marcellum a suu communionese-
emiseranl, ad Aihanasiutnmiserunl cl episcopos. paral. — t Veruminter haec Sirmium (c) convenitur.
639 Phoiinus haercticus coinprehensus, (d) olim
Domino Fratri Athanasio Ursacius et Valcns. reus pronuntiatus, el a conimiinione jam prideni
Dedit se occasio fratris et compresbyteri nostri uniialis abscissus, nec tum quidem per factionem
Moysetis, venientis ad luam dilectionem, frater cha- populi poluit amoveri. Scd idein Aihanasius Mar-
rissime, per quem libi salutem largissimam dicitnus cellum, qui post reciiationem libri (|iieni scriplum
ex Aquileiensium civilale, el opiamus ul iiicolumis ediderat (uam hunc nos quoque liabemiis), sen-
liitcras nostras reccnseas. Dederis eniui liduciam, lenlia synodi Sardicensis episcopalui erat redditus,
si lu (|uoque in rescribendo vicem nobis rependas. ubi qua?dam alia nova miscero sensit, et ambiguis
Sane habere nos locuni tecum et cominunioncm ec- praedicationibus, ejus in quam Phoiiuus erupit doc-
clesiasticam his litteris scilo. Divina pietas te cus- trina; viam quaerere; a sua commiinione (e) separat
lodiat, Fraler. anleriore lempore, qiiam Photiuus arguilur, prseven-
<Superioribus igiturlitleris datis, venia indulgelur lam judicio medilalioncm corrupiac voluntalis os-
oianiibtis.rediliisadcatbolicamfidcnicumcoinninione B tendens, etnon ex libri editione condemnans. Sed
(a) Sirm., Ilonia einiseranl. Piih. ms., Romw mi- retkus esse probarelur. Namqite Marcellus Sabellicmcu
serant. tluic Hilarii notsc repugnat quod Osius apud hwresisasserlor exslilerat : Photinus vero novam hm-
Atlianas. p. 859 ait, eos snperiorein edidisse con- resimjam ante proluleriil, a Sabellio quidem in unio-
fessioneni, cum prius paculas et amicas litleras ad ne dissenliens, sed iniliam Chrisii ex Maria pradica-
Aihanasium dedissenl. Osio favet Allianasius ad So- bat. Igilur Ariani asliilo coimitio miscenl innoxium
lit. p. 826. Prbabile lainen est, cos in epistola Ju- criminosis, damnationeinqiie Photini et Marcelli el
lio data, nbi libelli a se apud Mcdiolanum porrecii Aihanasii eadem senieitlia coinprehendunl: illud ni-
meniiiieriint, hujiis epistolae ad Aihaiiasium misiee mirum apud imperaiorum animos prwslruenles, ttl
nientioneni facturos luisse, si prius illam scripsis- non putarenlur de Athanasio perperam jtltlicasse,,qui
sent. Alii Hilarium eo deceptum putaut, quod Ursa- de Marcello atque Pholino vera sensissenl. Illuin' au-
cius et Valens, pnslqiiani Atlianasio pacaias litteras tem Sirniiensem conveiitum Aiianum fuisse convin-
ac Julio libellnm tradidissent, rursiim aliis subscrip- cimtir, primo ex Sulpicii tesiimonio; deinde ex
serini litteris pacificis, quas Atbanasii presbyteri ipsius gestis, quibus Sardiceusia decreta convellere
Petrus et Irenseus undequaque colligebaut, ut nar- conatus est; poslremo ex ejusdem lide cujiis vene-
rat Aihanas. ad Solit. p. 826. num prodit ii.fra Hilarius, niim. 24. Neque niinus
(b) Sardicensis synoili veritatem contincnt litterae conslat alium ab co fuisse, qui anno 351 in eadein
superiores, quatenus confirniant faisa esse oninia, urbe celehratus est. Cuin eniui imperaiorum animos,
quee adversus Allianasinin objecta sunt. rj ut Sulpicius loquitur, adversus Sardicensia decreta
(c) Multi viri eruditione conspicui hic declarari prajvertere aslu tentarit; sequittir ut supersles ad-
existimanl locum, quo ex plurimis provinciis con- huc ftierit Consians, qni anno 550 vivere desiit. fn
gregati sacerdoies supra, nuni. 19, meniorantur : demonstrandis Mcdiolanensi et Sinniensi anni 549
adeoque catholicis couciliis annumerant hoc Sir- synodis notularum moduin excessiinus : scd noii
inieuse ann'i549, contra Phoiiniiin. Sed hoc ab eo, paucis debuit ostchdi, quod tot liinlorumqiie viro-
quod nuni. 19 indicalur, aliud fuisse jnm compro- rum oculos fugit, nostris alias lunge perspicacio-
balum esi. Arianuni autem, non calholicum exsli- res.
tissc mox demonsiralnlur. Neque minus a vero aber- (d) Illud olimad Mediolanenscmsynodum an. 347
rant alii iiuinero pauciores, qui haoc verba de Sir- potest rcferri. Sed juverit hic quidquiil diversis lo-
miensi concilio auiri351, intcrpretaiilur. cis ac temporibus conlra Phoiiimm actum sit, paucis
Verius illud, Inler hwc Sirmium convenitur, inlel- peistringere. Primum reus prouunliaius es't cirra
lexeris dici vel de iis, qui Mediolanensis adversus an. 544, in quoilam Oiienialium conveniu, ex <mo
Pholiniiin synodi senleniiam Sirinium detiileriut, fidei formula prodiit inuliis appcndicibus amja
vel de iis, quos eodem tempore in eadem Siriniensi quam cxliibet Albanasius lib. de synod. Quo si ie-
civitatc convenisse ex sulijeclis evidens est, ac Pho- spexit Sulpicius, dicere ei licuit pag. 240, Sardicensi
tiui damnationem ita conlinnasse, ut Marcelli vclnt synouo rescissani iiou esse seiileiniani, qua lncrcii-
illius niagistri, a quo Athanasiiis ipse se absiineret, cus probabalur. Deinde anno 347, in Mediolnnetisi
nieniionem callide insererenl; quo Sardicensis sy- Occideutis synodo ab unitaiis communione al^cissiis
nodi convellerent gesla, et sopitam de Atbanasio est. Cujus synodi lempus Epiphaiiium fefcllit; ut
queestionem excitarenl. Ilnjus Siriniensis convenius D haer. LXXI,n. 1, euiii in Sardicensi Occidentis'sy-
gesta, quaedeinceps cxplicantur, illustrat Sulpicius nodo damuaiuin scribercl. Bienoio [iost iitrsiini Me-
Severus, a quo rottct/tuiti Sinmettse Arianum iuscri- diidani assistentibus ecclesiae Romanaelegatis Occi-
bitur. Sic auteni babet primo pag. 241, sub tiiulo denlaliiim jiidiciodepositusesi, depiisitioiiisseiilentia
concilii Sardicensis : Inlerjeclo tempore (a Sardi- siatim ad Orieuiales missa, et ab liis Sirmiuin con-
censi syuodo), Alhanasius cum Marcetlutn parum venieniibus confirinata est: necdum taincn propier
sanw fidei esse peniius comperisset, a communione populilaciioneiiipoiuit amoveri.Sed tandeih an. 551,
suspendil: habuiique ille lianc verecundiam, ul tqnti Orienialibus denuo Sirmii congregaiis ab episcopatu
viri judicio noliitus sponte concederet.Cwterumantea dejectus, eiqne Germinius siiffectus luit.
innocens, postea depravalus, videri poleral jam lum (e) Negotiuin facessil hie locus; inaxime cum
nocens [uisse, cum de eo fuerat jtidicaium. Tum titulo Aihanasius passim Marcellum excuset, ac nomina-
posiio, conciliumSirmienseArianum, subjicit: Nacii lim epistola ad Solitarios non ante anntiin 357
ergo Artani isliusmodi occasionem, conspirani peniius scripia. His accedit, .|iiod Kpipbanius, liaer. LXXII
Sardicensis sytwdi decreta convellere. Etenim eis n. 4, narrat, sibi abquando nb Atbanasio pcrcon-
color quidam suppetere videbatur, quod lain injusie tanti de Marcello quid sentiret, eum nihil respon-
[uisset pro Alhanasiojudicatum, quatn Marcellus fue- disse, sed inoilicc subritlendo quamdam duintaxat
rat absotutus, qui nunc eliam Aihancisii judicio hm- de eo suspicionem pra; se lulisse. Cum Hilario ta-
PATROL. X. 21
651 SANCTI HILARIl EPISCOPl 652
qnia promplum est ex bono malum effici, prtebuit Aquamquam conceptisjamdiuin Alhanasitim odiissuis
non illis quae in Marcellum gesta anle (a) fuerant, salisfiat, in majorem tamen sceleris gradam molitio
sed his quae in Photinum gerenda erant, auclorita- lanta procedit.
tem. 24. RescriplumSirmiensefidemreclam pra se ferens,
22. Jti graliam Atltanasii gesta Sardicensia qui fraude et veneno plenum esl. — i Nam lertius mihi
conentur Orientalesirrita fctcere.—i Illud autem esse locus prsestat, ut fidem, quam epislolae primordio
cognilum cunctis oportet, millani timquam adversus condiderunt, fraudulentam, "haerelicam, et verbis
Marcellum, preeter eam quae Sardicensibns est dis- blandientibus veneno interiore suffusamesse demon-
solula senlentiis, deinceps synodum fuisse contrac- Strem. Profilemur enimita : Vnum quidem ingenilum
tam; neque (b) tunc cum de Photino decretum ab esse Deum patrem, et unuin unicum ejus Filium, Deum
Occidenlalibus est et ad Orieulales est relatum, ali- ex Deo, litmenex tumine, primogenilum omnis creatu-
quod in eum expressum fuisse judicium : scd honii- rw, el lertium addenles Spirilum sanctum paraclelum:
nes mente callidos, ingenio subliles, maliiia perti- ul cum securitas legenlium, vel indoctorum simplici-
naces, occasionem revolvendi ejns, quod Alhanasii tas lam mollibus fuerit intercepta principiis; uno eo-
absolntione (Sardicae data) 640 est dissolutnm, deiuque siibscriptionis elicilae assensu , in Pholini
qusesiisse judicii; et rescribentes de Photino, Mar- B animadversionem, in Alhanasii realuin, in damnatio-
celli menlionem, velut inslitiilionum talium magis- nem fidei calholicaetransealur. Et spero quod uon
tri, addidisse : ut mortuam de Alhanasio ipsojam exiguam partem cognitionis istius (scil. Alhanasii in-
tempore quaestionem, et veritatis judicio consepul- nocentiw)synodus Sardicensis altulerit, ubi insecta-
tam, in publicam recordationem causac novitas ex- lione Arianorum omnia in Alhanasium crimina con-
citaret, et subrepens per Photini damnalionem Mar- ficta esse monstranlur, et vis adhihita plebi Dei
celli nomen inveheret. Exslat autem in (c) superioris (Videsupra, n. 3), ut in pestiferam lethalis doctrinae
epistolae corpore, Marcellum ab Arianis occasione conniventiam transirent. Rem tamen, quia causa pos-
libri, quem de subjectione Domini Cbrisli ediderat, lulai, breviter dicam.
una cum Atbanasio fuisse damnatum. Docetur etiam 25. Ad tuendam Trinitatis fidemsemper laborarunt
reciialione ejusdem Iibri innocentem deprehendi. apostolki viri. Ecclesia hoslium inde in se concitatunl
Falsitatem quoque judicii Ariani (in synodo Constan- odititn.— « Ctira et negolium aposlolicis viris seniper
tinop. an. 336) exslanlis adhuc libri fides arguit. De fuit, conslanti et publica perfectacfidei praedicatione,
Photino autem (d) lantum, siculi mos poscebat, ad conatus omnes oblalraniis heeresis comprimere, et
Orienlales epistolae fiunt, non injuria extorquendi, exposila Evangeliorum verilate, perversitatem doc-
ut nunc (e) agilur, assensum, sed insimendae uni- C trinae errantis exslinguere; ne audienlium inentes
versorum scientieeconsnetuiiine. qundam labe contaniinaiis conlagium vilii adhaerenlis
23. i Sed cur abnegatse Marcello communionis infligcret(f. inficeret). Itaque diligenler epistolis va-
Aihanasiiis reus esse rescribilur (A Sirmiensi Orien- riis, quae de Deo paire opinio , quse de Dei iilio co-
talium synodo)! Numquid propter libri vilium Mar- gnitio, quee in Spiritu sancto sanctificatio oporleret
cellus abstentus est? Tesles ipsi suiit, ex institiilis esse, frequenter copioseque complexi sunt; (supple
ejus Photinum perversitaiis istius initia sumpsisse. ideo) ut cognitus de Deo patre fieret 642 Filius
Nam negata sibi ab Athanasio communione, ingressu Deus, et in Deofilio (supple es"sei)Deus pater, cl in
sese ecclesiseMarcellus abslinuit. Ita communio cum Deo patre Filius Deus. Ac sic secundum ipsius defi-
eo in ista fide ([. inita rectam lidem) de subjeclione nitionem dicenlis : Ego et Pater unum sumus (Joan.
et traditione regni docet: 641 negala rursum pra- x, 30), et rursiim : Sicut, Paler, lu in me, et cgo in le
vitate (leg. pravilalem) doctrinee alierius oslendit. (Joan. xvn , 21), continetur fides nostra in Patris et
Ac sic uirumque viri istius judicium caret culpa, Filii noininibiis personisque Deus unus. Neque enim
cum in dala communione synodi (Sardicensis) sit se- vel invidia Judaeorum,vel odium gentilium, vel furor
culus asscnsum; in abnegata vero, ipso se Marcello haereticorum aliis potius adversus nos causis est ex-
abdicante solo sine ulla synodi auclorilate. Verum D citatus, quain quod eelernilalis (f) virtutem, nomen
omnis ista alterius causae et doloris est queestio. Et Filii confilemnr in Patre. Hscreticorum autem per-

nien non solum conseniit Sulpicius, ex fide ipsius
cadem scribciis: sed et boc ipsum, nt infra initio
niini. 25 deelaratur, continebat Orientalium epi-
siola ex Sirniiensi synodo ad Meriiolanensemrescri-
bentium. An forle mer.i ha-c fuit Orientalium illorum
caluninia, cni llilarius paulo facilius crediderit? qni
deinde cum aitMarcellum ab Athanasio abstenliim
anleriore temporeqitam Photinus arguiiur; non iniel-
ligil leoipus, riuoil Mediolanensein synodum anni
347 prancessil, sed illtid latilum, qnod Mcdiolanensi
arnii 549 superius fttit, ubi solemniori qtiadam ra-
tiime Phoiinus est damnatns.
(a) Scilicet Conslantinopolilnnasynodo anni 536,
tujus gesla Sardicensi dissoluta sunt.
(b) Hunc locum ex Sirmondi leclionibus rcslau-
ramus : cum prius haberetur, nequc iunc tuide Pho-
lino. Hic conquestio est, quod Orientales Sirmii
coiigregati de Marcellocallide rescripserint, de qno
Occiileniales e Mediolanensi synodo nihil ipsis scri-
pserant.
(c) Editi, superiore. Melins ms., superioris, scilicet
episiula? Sardicensis num. 6.
(d) Adjiciniustantumex Sirmnndi leclionibus. Con-
stansbic sernio esl de Occidentalium gestis in Medio-
lanensi synodo anni 549, el deOrientalium rcscripto
e Sirniiensi civilate.
(e) Puta, post Ariminensem synodum.
(f) Iu vulgatis, wlernitalisvirlule. Magis placet cum
055 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMII. 6*4
versitas de fide impia semper exorla cst. Nam dum j\ L(e) trecenli vel eo aniplius episcopi apud Nicictim
occupaii viliis, el ab iiinocenliaeopcribus aversi, inu- congregantur : in omnes Arianos , assensu omniuni,
tiliuin se quivstionum diflicullatibus implicant; im- damnatio lucrelica deccrniiur, elevolutis evangelicis
probabiles effecti (a) vita, volunlate, judicio, placere atque apostolicis doctrinis, perfecium unitatis catho-
expelimtnovitale doctiinae, poslquainveritalis scien- licaeiumen effertur. Qtiid igitur fuerit exprcssum, fi-
tiam perdiderunt. des ipsa, ut est exposita, commendat. >
26.iVtea;mconct'/t! occasio.Arianorunidoctrina.tCum
lncipit fides apud Nicaam conscripta(an. 325) a tre-
igilur patribus nostris coguituin fuissel, et (b) Arios
cetttisdecem el oclo episcopisconlra omnes hwrescs.
duos profanissiinoefideipraedicatoresexslilisse,seque
longius non jam opinio, sed judicium labis islius te- Credimus in unum Deum patrem omnipotentem ,
lendisset; ex omnibus orbis partibus in unum advo- omnium visibilium et invisibiliinn factorem. Et in
lant, Nicseamqueconcurrunt: ut exposita fidepopulis, unum Doininum Jcsum Christum filium Dei (f) uni-
el in luce inielligenlisecognitionis divinaeilinere di- genilum, natum de Patre, hoc est, de subslanlia
recto, intra ipsos auctores suos emergentis mali se- Patris, Deumde Deo, lumen de lumine , Deum ve-
minaria necarentur. Tradebant autem Arii talia : rum de Dco vero, natum non factum, unius substan-
Palrem Deum inslituendi orbis caua genuisse fi- ]3 tiae cum Patre, quod Graeci dicunt bpoovtnov, per
liuni, cl, pro poteslale., (c) sui ex niliilo in substan- qnem omnia facta sunt, sive quae in cnelo sive quae
liam novam alque alteram Detim novum alterumque in lerra, qui propler noshomineset propter nostraui
fecisse; piolani in Palrem, ex uihilo opinanles ali- salulem desccndil, incarnatus est, homo factus est,
quid ci simile poiuisse generari; blasphemi in Chris- passus est, et resurrexil teriia die, adsccndit in cco-
lum, infinitatis eum paterneegenerositate exspolian- los, venturus judicare vivos et niortuos. Et in Spiri-
tes : ut cuiii didicissenl ex persona Patris : Non est tum sanctum. Eos autem , qui dicunt, Erat quando
Deusalius praler me (Esa. XLV,18); ct a Filio : Ego non erat, et prius quam nasceretur non erat, et quia
in Paire el Pater inme (Joan. xiv, 11); et : Ego ct ex nullis exslantibus factus est, quod Graeci (g) s%
Paler unumsumus(Joan. x, 50), sanctae iu utroque ovv.OVTMV dicunt, vcl alin substanlia sive esseniia, di-
unitatis vinculuiu abruperinl, noncxslanLi creationis cenies mulabilem et convertibilem filium Dei; bos
,(d) subslanliecdantes Dei fibo Dominonostro Jesu anatbeinaiizat catholica et apostolica Ecclesia.
Chrisio initium de teinpore, orltim de nihilo, non cx 28. Fidei sincerw comparalioneadutterinw falsilas
allero. palet.—i Fides fideicomparata falsilalem (A)nientio-
27. < Ilaquc comprimendi mali islius643 causa, nis exponit. Nam quac apud Nicaeamordinala est ,
inss. (B/enii/atistitr/M/etn : hocesl, Patrem confiiendo C duos hic ab ipso notari Ariana}seclieprincipes, Arium
seinpiternum, filium ei subslanlia eeierniiaiis coaater- scilicet el Eusebium Nicouiediensem. Hilario euim
num conlifeiniir, qui uoo solum unmiue , sed et re, AriofKinvocabuluin non homiuis unius alteriusve
virtute ae veritnte sil filius : quoii clarins explica- propriuni, sed totius sectie cominune luisse constat
lur infra , niim. 28. ex his lib. de Synod. n. 85 : Placcat quod ab Ariis sit
(a) Hacteniis obtinuit, vilam , voliintalemjuclicio negatum: et niox, Ipsa Ariorum perfidia.
placere, expelunl novitalemdocirinw. Resecatis pos- (c) Alias, swe ex niliilo, ex substantia nova alque
iremis litteris tn, quac, ut inonuiinUs,in inss. saepe allera. Pricferimus cuni Siini. cx nis. Remig. stiiex
redundanl, nitida jam lectio cflicilur. nihilo, suffragaute proxime ailalo Sulpicii loco, ex
(b) Quos hic dicat Hilarius Arios duos, non litpiet. quo caeiera corrigiiuus. Vid. lib. vi de Trin. n. 18.
lutellexissequidem videtur Sulpicius duos liic praedi- (d)Piih. ins., substantia. An forte de non exslanli
cari, qiiibuspropriuni Arii nonien cssei,cu;n ait pag. creciiionissubstantia; vel iton exslaniis creationis sub-
237 : Duobus Ariis acerrimis perfidiw hujus auclori- slamiam? Deinde pro iwn exattero. nialleiuus aut ex
bus linpertitor etiam depravatur. Quod cniin h;cc ad altero. Nam exaliero inlelligii Ililarius ex altera sub-
iiiiitatioiiem lliiarii scripserit, iiiilluiu dubiuiu relin- siatuia. Unde, lib. wdoTriu. n. 16, ait :Uniuscujus-
quiint sequentia illius verba : quee hic duscribenda que inteUigetuiamconsttlo,qttid exislimel in eo , cum
ducimus, utex iis horuin Fraginenturuui nniiqiiitas dictuni sit EXIPSO: turuimie EXALTERO inielligeiidum.
ac verilas magis ac migis coiifitnietur. Qum autein, sit, attne ex nullo , aii vero ipse ille credendus sil ? EX
inquit, Artant prwdkabanl, eranl hujusmodi: Patrein ALTERO non est, quia ex ipso esl, cic.
Doinini insliiuendiorbis causa genuissefitium,"(eo, f. (e) Ciiin Consiaiiiiniisapud Socratem lib. i.cap. 9,
eum) pro polesiatesui ex nihito in substantiain novam umel MariusVicforinus, lib. i, trecentos etamplius epi-
alque alleram facluin Dominum novum alierumque; scopos apmlNicacaniconvcnise scribiinl, a coiiinuini
fuisseautein tempus, quo Filius non fuisset.Igiiur hu- alioruin Patrum conscisu non disseniire existimandi
jus mulicausa synodusapud iMcwamex loto orbecon- .stint, sed polius cuin Ililario noslro pro ceno ac de-
irahitur, elc. llioc antiquus aucior prologi in disptt- fiiiilo iminero indelinitum posuisse. ipse euini non
tatioiieni Athanasii coutra Aritiiu lum apud Athanas. soluin lib. deSynod. n. 86, sedetiam bic infra fidcm
toin. u tuiii apud Vigiliuni Taps. , Sulpicium in Nicaenama trecentisdecemei oclo episcopisconscrip-
Chronicis lesteni adhibet, quod duoArii tuinquumduo tain tradit.
serpenlesex uno ore sibilubanl. Et cerie priimc Arit- (f) In nis. Colh. deest unigeniitim: qu.-e vox Iib.
naruin partiuin lidei eonlessioni apud Epi|)han. heer. de Synod. non lnc, scd post sequentes ntilumde Pa-
LXIX,n. 8, stihscribunl Arii duo. Ila etiam Alexan- ire ponilur.
der, in encyciica apud Socratem, lib. i, c. 6, imereos (g) Mendoscin mss. exuculon. In lib. de Synodis
qui ab Ecclesia defecerant, recenset Arium, Acbil- non exsiat, quod Grmcidicunt i\ ovv.6'VTC.JV ; cl aiitca
lam , iElhalem , Anum alteruni, eic. Vix lamen aii- habetur de non exslaniibus; et post Deum, nou fititttn
cujus noiuinis est aller bic Arius, ul cttm primo Dei; proxime omissis vocabnlis etapostolica.
coiiipaictur atque conjungalur. Ncque illuin bic alj (H)ItaSirin.ex ms. Rciuig. neqiiealiudin Pithoea-
Hilario respici facile credidcrim. Probabilius est, iio repeiit Faber, qui lainen cdidit iuvenlionis. Si
 655 SANCTIIHLARII EPISCOPI 656
plena aiquc perfecla est, et omnibus undique, quibus A primogenitus omniscrealura : quia in ipso consiiiiita
irrepere haerelici solent, aditibus obseratis, inviola sunt omnia in calis et in terra, visibiliael invisibilia,
bili inter Patrem et Filium seternasuniialis solidi sttte Throni, sioe Dominaiiones,sive Principaitts, sive
tale connectitur : haec vero simplicilaie blanditur , Poiestales, omniaper ipsum el in ipso condiia sunl, ct
primum asserens nos iia credere, quod absil a quo ipse est anle omues (Coloss. i, 15, 16). Imago ergo
quam. CeclerumOccidentalium fides, cvangelicis in Deiinvisibilis ex nihilo ordo est, elccepit a tempore?
stiluta doctrinis, Patrem in Filio , Filiuni confiletur Aut quia primogenilus omnis crealurae est, ordo qui-
in Patre ; Patrem ingenitum, Filium subslantia ccter dem in co connexie (a) incognit.t;creationis exprimi-
nilatis aeterniim,id est, ut Patrem semper, ita el Fi tur, sed non sequitur primogeniium oiniiis crcaturee?
lium semper in Patre, el natum de Deo 644 Deunl Quia in ipso constituia sunl omnia in ccelis ct in
esse, non conceptum scilicet, et in eo seinper de qui) terra, id est, in ipso universorum elementoruin visi-
esl, esse. bilium et invisibilium condita et constilula materia
29. i Al vero haec perfidia (Orientalium Sirmhj est; et idcirco omnia per ipsum et in ipso : idcirco
rescribeniium)non Udes, Deum ex Deo dicens , et primogenitus omnis creaturee, quia in eodem, jam a
primogenitumcommendans , et Trinitalis nomen in principio, omniumqua; effecturus erat, omnia gene-
stiluens, virus sunm sub modeslia religiosaemodera-- B raiionum 645 initia (b) constiterunt. Atque non ita
lioiiis occultal, dicens, Detttn ex Deo, lumen ex lu- in ordine crealurarum , quac in ordine conslitutee
mine : ut per occasionem confessionis islius, ex Deci suni, piimus in nuniero est: sed ipse imago Dei in-
ac lumine, Deusac lumen lactus a Deo, non genitusi visibilis, manens per virtulem efliciendi semper in
de Deo, id est, non de substanlia palcrnx eeternita- ipso, se primogenitum habueril eorum, queeper ip-
tis exstiterit; ac sic contumelia Patris vilescat et Fi- suni in coslo et in terra visibilia el invisibilia crea-
lius, si Deus ortus ex nihilo est : in primogeniti verci renliir exsiantia.
confessione ordinem quemdam ab ejus ortu creaniisi o\.Trinilas qtti dispar inducalur.— c Quin etiam
((. crealis) niundi rebus assignent : ut quia mundiis; haud dissimilis, in Trinitatis nuncupatione, falsita-
ex temporc esl, lamen,licetmundopriorsil Chrislus, tis eoriiin contextus esl. Ubi enim a diversis substan-
ex tempore sil; et non atsternitasin eo lempore (an: tiis Filium a Palre, impio et maledico ore (c) disci-
anle lempora?), sed ordo in tcmporc sitcreati (f. crea. dcrinl, e! in scparatis diiobus assislat auctorilas,
lis) : ac per hoc ali(|uidquod ante euin sii relinqua- lerlia diiiiimeratiir in Spiritu : el(d) cum fit Pater
tur, qui esse ccepit ex tenipore ; (adde et) dissolva- in Filio ct Fiiius in Palre, etSpiritussancliis aceipiat
tur in Cbristo omne quod Deus est, cum in eo non ex utroque; in eo, quod Spiritus expriinitur sanctse
exstantis aliquando Mariaeorlus a tempore sit. C liujus inviolabilisuuitas (f. add. Trinilatis), haeretica
50. Chrislusquo sensu primogeniiusomnis creaturm. parte parturiat Trinitas pronuntiat (f. pronuuciala)
— « Quin etiam honiines spe omni bona vacui, ad dissidium.
occasiouem lanli periculi aucloritatem apostolicam 52. Nicwnustractalus quam accuralus. — « Sed di-
pertendunt; quia de eo dictum sit, primogenitusom- ligcns Nicaenitractatus perfectusque sermo anissinio
nis creaiurw. Sed subtrahentes aniecedeniem consc- veritalis praescripto, oninia haereticorum ingenia
quentemque senlenliam , aptant (f. aptam) docliiuis (e) conclusit, ita ponens : Credimusin unum Detimpa-
suis sub Apostoli nomine pcrstruunt falsitatem. Nam Irent, et in unutn filium ejus Jesum Cltrisluni.Unum
talis est ordo diclorum : Qui est itnago Dei invisibilis, ambo, ct ulerque unum, (() et in personali noiuine
qnid miilaiidum, niagis arrideret inlenlionis, puta tur disccdereni.Sensus postulat disciderint: et crebra
Orienlalium : qui Sirmio rescribenles , lidei confes- cst iii mss. t in e muialio; siculi loco ul seepeoccur-
sionem oninino nudam ac jejunam Pbotini condcm- rit el. Adeoqueproxime legendum putamus, «i tti
naiioni siibucxuerunl. separalis duobus assistal auciorilas : quod potest ila
(a) Mss. incognita. Non displieeret congenitm,vel iulelligi, ut aucloriias, ex qua proccdit Spirilus
in eo genilw. In ipso autem iiascentc creata omnia sanctus, noii sil una, sed iu duobus separalis exsis-
connexa erant et qiiodammodogenita : quia nasceba-D tai. Tum tertia (supple subslantia) dinutneralur in
tttr creator Deus, ut exponilur lib. n de Trin. n. 20 : Spiriru.
Primogenitus ilaque omnis creaturw est, inquit lib. (d) Ex leciionibus Sirm. addimuscum : sed el an-
viu , n. 50, quia in ipso creuta omniasinl : et paucis lea ut pro et lubenter siiscipercmus. Sic enim hic
inteijertis : Primogeniiusqitoque omniscreaturm esl, locus rcsarciendns vidclur : ttl finii sil Pater in Filio,
conlinensin se unkersilaiis exordium. Ex quibus sic el Filitts in Paire, et Spirilus accipiat ex ulroque;
explicare licei hiinc Hilarii locuin : Numqtiidqui in- in co, .quod (secuiiiluincatholicos) Spirilus cxprimi-
vUihilis Uei iinagocst.exniliilo putandus est, ctordo tttr sancia huitis inviolubilis Triniiaiis unitas, Itwre-
seu in ordine reruni crealaruin csse, et caipisse cx tica paile parturiat trinilas proiiuuliaiadissidium.
teinpore? Aut nuulqiiid polins cum primogenitus (e) In vulgatis, inclusil. Coucinniiislamen in mss.,
appellalur omnis crcaiuree, ordo quideni connexeein conclusit, id esl, ila compressil, ut nullus evadendi
eo taniquam in eausa cre aionis omnis expriniilur ; locus relinqiierelur. Paulo ante reposuinius prw-
sed ntin sequitur eum ila esse primogenitiiiu, ul in scriplci.ubi obtinebat perscriplo.
ordiue sit rerum crealaruni. Hanc explicalioneni (/') Quod hic deest, f.icile intelligitur, Patrem scil.
confinnanl subnexa. eiFiliuui naiura unumesse; cum utcnpie unus Deus
(b) lu vulgaiis, constiluerat.In inss., consliluerunl; sit, sub noinine lameii ac proprielate personali. Qnod
et paulo ante, qui effecluruserat, uon qua. Duo illa jam num. 25 declaratiun est his verbis : Fides
verba uon temere nobis videmur correxisse. nosira b;cc est,t'ti Patris el Filii nominibuspersonisque
(r) Ediluni erat distenderenl, cum in mss. habca- Deusunus. Unde conjeciamus legcnduni essc, ituttni
C57 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMIII. 658
patris. Etin Filitun unttm, quia iinus est de utroque. jA slantia eeternilatis expletur. Quod autem descendit,
Deum veruin de Deoverodocet et virtutem el nuncu- incarnatus esl, homo faclus est, cl resurrexit tertia die,
pationem (a) pari in utroque vcritate communem ; adscendil in cwlos, venlurusjndicare vivosel mortuos;
neque aliud in alio opinandum, cum Deus de Deo, sacramenta saluiis noslrae in bis coniinentur. Sed id-
et verus de vero sit uterque unnm. Cum vero sit in cireo immtiiabilis et inconvertibilis filitisDei (d), ut
ulroque (supple, unum, scil. nonien, virtus, etc.); in assumptione hoininis corruptioni poiius gloriam
naium veronon faciumati proprielaiem ortns et origi- inluleril, quam labem oeterniiaii. Anaihema autem
nis refert: quia fieri, ex niillo subjaceal; nasci autem, in eos, qui ex niliilo factum dicunt, quod (e) !£ OOK
de patre proprium; neque alia nascentibns, nuuni OVTMV Greeci diciinl, et qui dicunt: Erat quando non
originis sua;, forma vel virtus est.Quod autem lit, ex eral, et prius quam nascerelur non eral, daiiinalioncni
opere exsistit ul fiat. Atque ita uon faciura in eo in Christo violaiae eeteniitalis, id esl, deilatis pa-
ccepii ex nihilo; sed est nativiias (b) a pareute. ternas, sub malediclione designal.
Unius autem cum paire subslantiw, quod Grwci di- 55. iHujus igitur inlimandic ctinetis fidei, Aihana-
cuni bp.oovo-iov.Ita est: 646 eelernitas sola sui si- sius in Nieaeasynodo diaconus, deinceps Alexandrite
inilis cst, et quod est semper, in Deo esl. Ne qua episcopus, vebemens (f) auctor exsliterat, et Aria-
igitur labes in Doininuin Jesum Chrisium haerelicae jj j nam pestem in lol.i (g) yEgyplo veri tenax vicerat :
pravitalis inciderel, idcirco in co esscntiaeveritas atque ob id conjuratis in eum teslimoniis falsitas est
explicalur. (c) Essentia enim ex eo, quod semper ciiminuni coinparata. Res postca (h) lidelibus judi-
est, nuncupatur : quee quia extriusecus opis ad con- cum dijudicata senteiiiiis. Sed niultum ad cognitio-
tincndam se numquim eguerit, et subslaniia dicitur; nem proficiet, si qua; post absolutioiiein Alhanasii,
quod inlra se id, quod semper est, etin eeternitalis ad Constantium Imperatorem 647 Sardicensis sy-
stisevirtulem subsistat. Ac sic quod ait: Ego et Pa- nodi oratio (i) fuerit, cognoscatur. J
ter unum sumtis (Joun. x, 50); et, Qui me vidit, vidit
et Pitlrem (Joan.xiv, 9); et riirsurn: Egoin Paire, et FRAGMENTUM III (Mas n pat/ts).
Paler in me esl (Ibid. 11); ei iliud, Ego de Palre INCIPIT DECRETUM SVNODI (j) ORIENTALIUM APUD SERDI-
exivi (Joan. xvi, 28) : aequalis in utroque, id est, in CAH (k) EPISCOPOUUM A PARTEARIANORUM, QUOD
Deo qui innascibilis est, et in Dco (Hic desideralur MISERUNT (/) ADAFRICAM (Ediium an. 547).
qui genitus est) tina atque eadem in utroque sub- Gregorio Alexandriae episcopo , Nicomediae epi-

ambo, et ulerqueunum. Et in Pairem unum, quia unus C
personali nomine Palris Et in Filium iinum, quia uiius
esl de uno (vel rursum qnia timis esi personali nomine
Filii: et postea), El in Deum unitm, quia unus esl de
ulroque.
(a) Iia corrigimus : cum prius haberelur, pairi
commune.
(b) Pariiculam a supplemus ex Sirm. qui postea
legit, ttnius et cjttsdeincomparesubslantiw: ubi Faber
exms. Pith. retinuit, ttnitis auietn compare substan-
tiw. Nullum dubiiim est, quin sincera sit lectio quam
preeferimus. Hie enim repeiiinlur simul el explican-
tur ipsn syiiiboli Nicaeniverba.
(c)Jam". lib. de Synod. n. 12 audivimus, Proprie
attlem essentia idcircocst dicia, quodsemper est. Pnrro
de esscntia bic nonnibil disserit Ililarius; quia vox
OOO-IK, cx qua fil bp.oovmov,essenliam sonat, eoque
nnmine ab ipso laiine redili snlet, ul palct ex ver-
sione deereloruiii Anoyran. HberdeSynod. n.l4.etc.
(d) Supple, prsedicatur in Nicseuosymbolo. Tum _u
ciini subnexis niaxiinain alfinitateni babenl apud
Ambrosium heec verba Tract. de fide orthodoxa
c. 8, in Append. fom. n : Cum liomineminducre di-
gitalus est, noit labem aleniilali inlulit, ttl Spiritttm
in cariiem mnlarei; sed ttl snsceptuhomittiimmorlali-
laleitt aique alernilctlemcwlestisvilmpraslarel.
(e) Rursuni hic in mss. exucttton.
(f) Non quidem condendee (haiic cnim Aihanasius
ipse ad Snlit. pag. 857 Osio laudem iribuit, quod
formulam fidei in Nicwna sytwdo concepii), sedejus-
dem ciinctis iniimandw.
(g) Jam Hilarius, lib. in Consianl. n. 12, testifica-
ttis est ./Egypiios in Seleiiciensi synodo hoinoiision
constaiitissinie obtinuisse, nulliun coruin excipiens
prscler Georsuuni, qui in Alexandrinam sedem inva-
seral. Kxcipii-ndi lamen sunt Meletiani. quos sibi
Ariani adjunxeranl.
(h) Pula, in Sardicensi synodn.
(i) Magno historiae damno excidit hsec epistola, in
( qua multa scilu digna contineri significant Patres
Sardicenses, supra , num. 12. Quo in loco ad Con-
stantem eliam a synodo scripluin esse indicanl : nisi
forte una eademque epistola utiique imperatnri missa
sii. At cerle perspicuiim est, hic noniiihil ad operis
liujus integrilatem desiderari.
(j) Synodi bujus meminere Socrates, lib. n, c. 20,
et Augustiiius, lib. III conlraCrescon., etepisl. XLIV.
Ac prsclerea decrelum illins siimmatiin perstringunt
Sozoinenus, lib. in, c. II, elNicephorus, lib. ix.
(k) Menlito quidem nnmine; cuni Ariani Sardica
aiifiigientes,hanc pseudosyuodum Philippis in Thra-
cia sub eodem lempore habiiissenl, quo celebrata est
vera synodus Sardicensis. Hujus gesla Aiigusiino et
Alypio ila lalueriint, ut illam ttnam pro Sardiccnsi
habuerint. Hilarium quoque in libro de Synndis
eodem modo fuisse decepiuin , Faber nc mulli alii
cxisiimant: scd nulla hoc ratione pcrsiiadent. Imo
lidei confessionem ibi cditam non oecumeniceesy-
nodi, sed unorum Orientalium esse couceptis verbis
indical : et cum caeieras eorumdem formulas c locis,
iu quibus scriptee sunt, inscribat; ea una suppresso
invidioso loci noiuiue simpliciter ab eo inscribitur :
Fides secundnin Oricntis synodum. Eam quidem in
Conslanl. n. 23, Sardicensemvocat : scd quis niim,
cuni hiinc libruin scrispsit, rernni Orientalium igiui-
runi existiuicl ? Cerle in eo non loquitur ui illarum
ignarus.
(/) Eo nimiruni cnnsilio, ut Donatislas sibi''adjuu-
gerent. Quod enini Aiigustinus , lib. III contra Cre-
scon. c. 3i, velut ex conjeciura ait, Africanamhare-
sim Orienlalis haresis sibi teniavit adjuugere, episl.
alias CLXIII,nunc XLIV,n. 6, ex publico rumore cou-
firmat his verbis : Quoniam nescio qucmdoaudiera-
mus, Arianos. cutn a communionecatholka discrepas-
senl, Donalistas in Africa sibi sociare tenlasse; ad au-
rem mihi hoc ipsum frater Alypius suggessit. HoC
cerle ha>relicoillorum ingenio dignuin erat, quo jani
appetierant Mcleliaiiorumsocielatem. Quocirca illudj
Co» SANCTI IIILARII I.PISCOPl 660
scopo(a), Cartbaginisepiscopo.Canipaiiia;episcopo, A parenluni iraditio atque judicia in perpetuum firuia
Neapolis Campaniae episcopo, Ariniiniadeno Cani- solidaque pernianeaiit, nec nobis semper genlibus,
paniee episcopo, Salonarum Dalmalioeepiscopo, seciis (f. novis emergenlibus sectis), tradilionibusque
Anfioni, Donato , Desiderio, Forlunato, Eulhicio, perversis, maxime in constituendis cpiscopis, vel in
Maximo, Sinfenmii, et omiiibusper orbem leria- exponendis, aliquando lurbelur, quo minus leneat
rum consacerdotibus nosiris, presbyteris et diaco- evangelica sanctaque praecepia, et quae sanctis et
nibus, el omnibus qui sub ci.elosunt in Ecclesia bealissimis Apostolis jussa suntel majoribus nostris,
sancla catholica, (b) episcopi qui a diversis Orien- atque (f. et qu;e) a nobis ipsis in liodiernum usque
lalium (adde pariium) provinciis, id esi, provincia servala sunt, et servanlur.
Thebaida, (c) et provincia Palaistina, Arabia, Phce- 2. Marcetli doclrina. — Exstilit namque tempori-
nice, Syria (Syria Ccele), Mesopotamia, Cilicia, lms nostrisMarcellus quidain Gallacise, haerelicoriim
(d) Isauria, Cappadocia, Galatia, Ponto, Bithynia, oninium exsecrabilior pestis, quique sacrilega mente
Pamphilia, Paphlagonia, Caria , Pluygia, Pisidia, ore profano, perditoque argumento velit Christi Do-
et ex insulis Cycladum, Lydia, Asii, Europa, niini regiiuni perpetuum, seternum el sine tempore,
Hellesponto, Thracia, Emimontu , (e) ad civitalem disterminare; initium regnandi accepisse Domiiium
Serdicain congregati concilium celebravimus, in B dicens anle quadringenios annos , finemqueei veniii-
Domino eeterna salus. ram simul cum mundi occasu. Etiam hoc asserere
1. Unitaiis el tradiiionum servandarum ficlus amor. ccepti leineritate conatur, quod in corporis conce-
— Est quidcm uobis omnibus indeliciens oraiio, di- ptione tuiic faclus sit imago invisibilis Dei, tuncque
leclissimi Fratres, primo ut sancla Domini et catlio- el panis, et janua, el vita effectus. Eadem hsec non
lica Ecclesia dissensionibus omuibus et scbiiinatibus solum verbis nec (f. ac) loquacitaiis assertione con-
carens, tiuitatem spirilusetvinculum charitatisubique firmat; sed totum, quidquid fuerat sacrilega menie
couservet 648 Per fidem reciam. Sed et vitam im- conceptum, blasphenioque ore prolatum, (f) concu-
maculatam quoque teiiere, amplecti, cuslodire, ser- pisceutia nilenti, libro blaspheiniis ef execralionibus
vare omnibus invocantibus Dominum est quidem pleno indens, eliam alia nuilla (f mullo) pejora, ca-
justum, praecipue episcopis qui ecclesiis sanctissimis lumniam (a) in ipsum faciens divinis Sciipturis cuin
precsuinus. Secundum, ut Ecclesiae regula sanctaque sua 649 interprelaiioue et scelerala nieule, (/i)qnee

quod tniseruiUad Africam, non sie accipiendum est, (d) III mss., Pisauria. At lib. de Syn. nee Isauria,
ut boc dicrclum ad Afrorum Ecclesiam, sed tanium nec Pisauria.
ad pariem Donati in Alrica exsistenlein missuni fue- (e) Exstat praeterea lib. de Synod. ilysia cuin
rit. El Augusiiniis qnidem teslis esl, nullam in eo Pannoniis dtiabus. Sed neque bic idem erdo, qtii il-
Africet:faclani esse inentionem; utFoitunius Dona- Q lic, in rccensendis provinciis.
tisia ne id qtiidemprobare po°ssel,utrum ad Afrkana- (/) In archetypo exemplari, concupiscentiam in-
runi specialiierecclesiarttmepiscoposillw liiterw missw tenti. Au cum licentia impudentiivel, cum audaciuin-
fuerini. Addil, neqtie diein iieque consiileui in cis genti?
inveniri, uiide leinpiis illaruhi dignoscaiur. (g) Apud Labbeum, in ipsis. Mallemus in ipso, tcil.
(,;) Majoris perspictiiiatis ergo Faber unicuique libro.
in luinc
episcopo sedis suae iioinen subjeceralForlunato Nea- nio- (h) Forte, qua qua conlra illas, vel, quw contraiia
:
(Inni Anjioni Nicomedia episcopo, illis, tacito verbo sunt. Hic declaraiur, quid sii ca-
MaximoSalonarum
polis Campanimepiscopo,elc. Saiius lamen Dalma- luiiiiiiain Sciipturis facere, eas niniirum ad alienos
tia episcopo, Siiiferunli, diixinius, alqne ipsis contrarios sensus deiorquere. Heec lo-
eum verborum ordineni revocanduin, qui iu mss. quitur pseudosynodus juxta Eusebinm Caesar. qui
:
exbibeiur pra>sertiin cum ex Augustiuo, lib. ni cum lib. i conlra Marcellum, cap. 2, alfirmavil.
conlra Crescon. c. 54, necnou lib. IV, c. 44, et eum Scripturas non salis calluisse, lib. n, c. 1, alla-
epist. XLIV,conslel, sola episcopnrum, ad quos hae lis conlra illius opiuionem Scripluris sic iu illuiii
lillerae erant missae, nou civitaium, quibus praeerant, iiivehilur : Quanlaaulem cum audacia Marcellushisce.
nomina fuisse preenotaia ; adeo ul Donaiouc Car- testimoniiscontraria scripserit et repugnanlia, ab ipsins
thaginis, an aiieri Donato datae fuissent, probari scripiis edoceurislicel, in quibtts Filii cum deitalem,
nullo pacto posset. H;cc illius verba sunl, lib. iv lum etiatn humanilatem pernegavil. Ipsius auiem sen-
conl. Creseon. c. 44 : Nec addilis civiiaium noniini- lenliain paulo aute his verbis exponit : Nescio quo
bus legi solel : quia nec mos esl ecclesiaslkus, quando pacto uffirmel, Verbum minimesubsistens assumpsisse
episcopiepiscopisscribunt epislolam. Sic tainen ettum in u carnetn, et in illtt operalumesse; et lutn primum Chri-
codein libro, et in lerlio lOquilur, quasi jain sium exsiiiisse Jesum, regem, imaginemDei, dilectum
Donati nomini Carthaginis vocabulum a Donalistis filium, glorificalum, primogeuituin omnis crealurm,
adjectum essel. ctim non esselpiius, nec antea omnino subsisterel.In
(b) Haecvox manifeste pertinet ad eos qui mit- primis paradoxum illud esl, incwpissehoc Verbttmnon
lunl, noii ad quos mitlilur lncc epistola. Nani nouii- ab annis hinc relro 400 completis,et simul in eamdem
natis omnibttt consacerdolibus, id esl episcopis, ac non exisleniiamrevolvendumpost juclkii tcmpus,Verbo
deinde presbyleris et diaconibus, recte sequitur om- quidem Deo deinum adunilo, ita tit prmter Deumniltil
iiium per orbeni catholicorum appellalio, quod jani quidquam exislal: carne quam assumpsil desolataet
tonal lectio nostra, qua restiluiiiiuS episcopi, ubi deslituia a Verbo: iiaul neque filiusDei subsistal, nec
prius obiinebat episcopis , hac voce cum preece- filius hominis quemassumpsil. Ambigua quidein sunt
denti omnibus inepta repetitione copulata. Marcelli verba : sed ab omni tamen iuipielate pos-
hic adjicitur JEgyplo. Quamvis suni purgari. Faletur enitii Eusebius, lib. 1, c. 1, p.
(c) Lib. de SynodisNieaemKet
autem ./Egyptii fidei Atlwn.isioadluero- 4, illum proferre solitum csse : Verbumlantummodo
rent, huic tamen conciliabnlo iiiterfueruiit Meletiani exstiiisse inius dum consislerelquiesccnie suo Palre,
iioiiuuSli. operatum vero idem Verbum cum creaturas effigiaret.
661 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMIII. 6G2
contra iilis ex suo pestifero sensu applicabat, quibus A nus, in ipsa sententia manu propria conscripserunl:
ex rebus apertc manifcsteque constitit haereticus. quorum manus valens testaiur, fidem sanclissimam
Quique assertiones suas quibusdam squaloribus nullo genere mulandam, nec Ecclesiam sanctaui prae-
miscens, nunc falsilatibus Sabellii, nunc malitiee dicatione falsa subvertendam ; ne hoc modo pestis
Pauli Samosatensis, nunc blasphemiis Montani hae- ac lues animarum omnibus gravissima impoitetur,
reticorum omnium ducis aperte permiscens, unam- Paulo dicenle : Sttie nos, sive angelus de cwlo aliier
que coiilusionein de supradiclis faciens, ul iniprudens annunliaverit vobis quam quod uccepislis, analhema
Galata in aliud Evangelium decliuavit, quod non est sil (Gal.,i, 8).
aliud, secundum quod bealus Paulus lales condem- 4. Marcetlus damnalus a pluribus episcopisin com-
nans ait : E(st angelus de cwlo aliter annuntiaverit munionemrecipitur. — Vehementer autem admiraii
vobis quam quod accepislis, analhema sit (Gal. sumus, qualeuus eum, qui aliter quam in vero est
i, 8). audet Evangelium praedicare , quidam , qui se ee-
3. Prima ejusdem condemnatio.In archivo Ecelesia clesiasticos esse volunt, facile ad conimunionemre-
asservalur doclrinw ipsius censura. — Magna aulem cipiutit; nec blaspheinias ejus, quse in ipsius libro
fuit parentibus atque majoribus noslris sollicitudo de signaloe sunt, inquirentes, nec illis, qui sollicite
supradicta prajdicatione sacrilega. Condicilur nam- B cuncta investigaverunt, et invenienles juste damna-
que («n. 536) in Constantinopolim civitatem sub verunt, consensum accommodare voluerunt. Eleiiim
praesentia beatissimee memoriaeConstantini impera- Marcellus, cum apud suos haerelicus haberetur, pc-
toris concilium episcoporum, qui ex multis Orien- regrinalionis (c) auxilia requisivit: scilicet ut el illos
lalium provinciis advenerunt, ul homiiiem malis re- falleret, qui et ipsum el ejus scripla pestifera igno-
bus imbulum salnbri consilio reforinarent, el ille ad- rarent. Sed quidquid apud illos agit, impia sua
monitione sanclissima correplus a praedicatione sa- scripta sensusque profanos occultat falsa pro veris
crilega discederet: quique increpantes illum, et ex- opponens, quaestumsibi de simplicibus atque iuno-
probrantes, necnon charitatis affeclu postulanles centibus fecit, quique sub practexlu ecclesiasticee
mulio lempore, nec quidquam proficiebant. Nanique regulae niultos Ecclesiae paslores induxit (an se-
post unam et secundam inultasque correpliones, cum duxit?) : eosque iiisiKimredigenspotesiatem,SabelIii
nihil proficere potuissent (perdurabit enim et con- heeretici seclam inducens, callida fraude decepit,
tradicebat reciae fidei, et conleniione maligna Eccle- restaurans Pauli Saniosaiensis et artes el dolos.
siae calholicee resistebat); exinde illum onines hor- Mixta enim est omnium htcreiicorum sectis Mar-
rere ac vilare cceperunl: et videnles quoniam sub- celli exlranea traditio, sicut supra meinoraium est.
versus esta peccato, et cst a semetipso damnatus, C Unde convenerat, omnes Ecclesiae sanctae prseposi-
aclis eum ecclesiaslicis dainnaverunt, ne ulterius tos 651 memores dictorum DominiChrisli diceniis :
oves Christi pesliferis contactibus magis macularet. Cavete vosa pseudoprophetis, qui veniunt ad vos in
Tunc namque etiam ejus aliquos pravissimos sensus vestiluoviutn, inlrinsecus aulem sunt lupi rapaces, a
conlra fidem rectam Eccle^iainque saiiclissiinam, fructibus eorum cognosceliseos(Matth.,\n, 15,16), vi-
propler niemoriam posterorum cautelamque, suis tare ab bujiisinodi el horrere, nec illis facile com-
saiiciissimis scripluris in arcbivo Ecclesiaecondide- niunicare, agnoscere illos ex aclibus suis, atque ex
runt. Sed baec quidem secundum impietalem Mar- eorum scripiis sacrilegis preedamnare. Nunc vero
celli haeretici prima fuerunl: pejora sunt deinde sub- vehementer metuimus, ne noslris lemporibiis com-
secuta. 650^a,n quis fideliumcredat, aut patialur ea, pleatur quod scripluni est: CMIIIdormiunl homines,
quseab ipso nialegestaaiqueconscripta sunt, quaeque venil inimicus el spargit zizania inler frutnenlum
digne anathematizata sunl? (a) [Nam cum ipsoMar- (Maith., xiu, 25). Cum enim non vigilant hi, quos
cello a parenlibus nostris in Constantinopoliincivita- vigilare oporlel in cuslodia Ecclesise; falsa verba
lem.] Nainque liber sententiariini exstat in ipsum ab (d) imitantia, funditus id quod rectum est vertunt.
episcopisconscriptus : inquo libroetiam isti, qui nunc 5. Marcello negandacommuniodenunlialur.— Qua-
cum ipsosunt Marcello atque illi favenl, id est, Pro- D propter nos, qui plene ex libro Marcelli ejus seelam
togenes Serdicaecivitaiis episcopus et (b) Siracusa- sceleraque cognovimus, scripsimus vobis, dileclis-
o'>;oOSiveTspovijv o loyo; evSovpivav sv no-vyut,ovTi lum recipiat, in quem ille sententiam dixerat; det
TWIlKTfii,elc. Quibus verbis non tam nesaturexsli- ille iiecesse est Cyriaci tiini defuncii nomen pro ec-
tisse , quam exiernuin opus cxbibuisse. Sicet i e clesia quam rexit siibsiiiuiuin : quasi diceretur,
aliorum PalruiH affirmaie ci licuerii , lnimanain epieopi Sardicensis el Aiiniinensis, qui inodo Mar-
Christi naniram per gloriani in Deumtransitiirani cello favenl, prius iit ipsttm senieniiam(sic enitn le-
esse speciali qtiadam cum Deo conjunctioue, sed sine gendiim videtur, non in ipsa senleniia) conscripse-
abolitione ipsius nalurae. runi; Sardicensis quidcm proprio nomine, Arimi-
(a) Nisi supervacanea sunl quee inlra uncinos in- nensis vero in Cyriaco decessore suo.
cliidunltir, desiderauiur hie nonnullii.Aut cerle le- (c) Sic illi vocant Marcelli iler, quo Romam ad Ju-
genduni : Analhemalizala sunt cutn ipso Marcelloa lium perrexit.
parentibus noslris in Constanlinopolicivitale? (d) In vulgaiis, nulanlia. Ex mss. revocamus tmt-
(b) In arehelypo ms., Siriacusanuis: unde si quis tatttia, el, si liceret, adderenuis veritalem.Moxetiatn
volet conficienduni esse CyriacusAriminensis,cujus magis placeret evertunt, quam vertunt.
successor Gaudenlius infra damnaiur, quod Marcel-
 663 SANCTI IIILARII EIISCOPI C64
siiiii Fratres, ul ncque Marcellum, neque eos qui illi A primo videtur csseeondicluni (an. 534, at non ccte-
junguntur, ad comniunioncni sanctae Ecclesiae ad- bralttm) : ct cuin miuiinc ab ipsovel ab satellilibns
mittatis ; memores qnoqiie siiis propiietse David di- ad supradicluni conciliuui occurreretur, posl altcrum
cenlis : Dixi eis qui faciunl facinus, nc feceritisfaci- aiiniiiu (iin. 55i) in Tyro propter ejus faciuoia nc-
nus; el delinquenlibus, ne exatiaverilis cornu. Noliie cessario itcrum celcbratur. Adveiicrunl episcopi dc
in alluin lollere cornu veslrum: ne loquamini adrersus Maccdouiaet de Pauonnia, Bytliinia, et onuiibus par-
Dominum iniqua (Psal. LXXIV,5, 6). El credite tiluts Orientis, iniperaiotis jussione constricti : qui-
Siiloiiionidicenii : Noliie Iransferre lermiuosaiernos, que attis Alhanasii flagitia criminaque cognoscentes,
quos coiislititerunlpctlresvestri (Prov., XXII,28). Quee non passim ncc leinere accusatoribus credinil, sed
ciiin ita sint, nolite supradicii Marcelli pravissimi suo deconcilio inlustres el laudabiles episcopos cli-
seipii errores, cl ca, quse ab ipso iiijusla prsedicatione gunt, atque in rem pracsenteii), ubi res geslae eram
conlra Doiiiinuni Cbristum inventa tradiiaque suut, de quibus argoebalur Athanasius, miitunt : quique
pra;daninaie; ne blasphemiis sceleribusque etiam oculata fide cuncta adspicientes alque vcra cogno-
ipsi participes sitis. Sed propter compendiumhac huc- sccnles, ad concilium redeunl, ejusque crimina, quae
tcnus de Murceilo. ab accusaioribns objiciebanlur, stio teslinionio vera
6. Alltanasio conficla crimina. — Vcrum de Alba- B confirmanl. Unde (c) in pracsenteni Aihauasium di-
nasio quondain Alexandriee episcopo accipite quae gnam procriminihussentenliam diciinl. Propterquod
gesta sunl. Accusatus est graviter juxla Deum sacri- Tyro fugiens , iinperalorem ap|iellat. Audit ciiam
lcgus, el juxia mysteria Ecclesioe sanclse profanus, imperator : quique inlerrogaiione babita oniniacjus
quique propriis (a) manibus commiiiuit poculum Deo flagitia recognoscens, sua illum senlenlia in exsiliuin
cl Cbrislo dicatuni, ipsumque altare venerandum (Treviros) deporlavit. His crgoiia cadeniibus lebus,
eonlregii, sedemque sacerdotalem subvertit ipse, at- cum Alhanasius damnaliis digne in exsilio babevc-
que ipsam basilicam, Dei domum, Ecclesiam Cliristi, lurob ineritum facinoruin suoruni , sacrilegus in
demolitus usque ad solum est. Presbyterum vero Deum, in niysteria sacra profauus, in demolitionc
ipsum, virum gravem el justum, noniine Narchen basiliceeviolenlus, in episcoporum exitiis iunocen-
(Iscliyram), tradidit custodiaemililari. Accusalusprae- tiumque fratrum perseculor ((. perseciitioin;) liorrcu-
lerea est de injuriis, violentia, ceedc, atque ipsa dus ; ab oninibus episcopis in rejiciendismalisserva-
(b) episcoporiim itiierneeione. Quique etiam diebus lur aucloritas legis, canon Ecclesia1, et aposiolorum
sacratissimis Pa.-cha;lyrannicomoresaeviens, Ducibiis sancla Iraditio.
aique Comitibus junctus : quique propter ipsnm ali- 8. Aihanasiiab exsilioredilus. — Sed duin Alhana-
quos in custodia recludebant, aliquos vero verberibus C sius posl damuaiionem suam rcdiluiu sibi de exsi
flagellisque vexabant, 652 cseleros diversis lornieu- lio compararet , de Gallia ad Alexandriam post
tis ad commtinionem ejus sacrilogam atligebanl (Nec pliirimum tempiis advenit (an. 558) : quique prae-
actus commissiumquam ab innocenlibusfueranl); spe- teriia in nihilum duccns, acrins in nequilia praeva-
rans hoc modo suos suainque praevalere posse lactio- lebat. Naiii coinparalionc sequcnliiim, levia sunt
nem, ut per Duccs et Judiccs perque carceres ipsos, quee ab ipso prima commissa sunt. Eteuiin per om-
(add. et) verbera diversaque tornienla invitos ad neni viam reditussui Ecclesiani653 (<0subvertebat,
comniuuionem siiam cogeret, nolenies adigerel, re- damnatos episcopos aliquos resiaurabat, aliquibus
pugnanies atque resistentes sibi tyrannico more ter- spem ad episcopatus redilum promiltebat, aliquos
reret. Erant quidem illa gravia el ucerba ub accusa- ex inlidelibus constituehal episeopos, salvis et in-
toribus objecla. legris perinanenlibus sacerdotibus , per pugnas cl
7. Tyriconlra Athanasiumt/es(«.—-Nampropleriisec Ciedes gentilium , nibil rcspiciens lcges, despera-
nece-sario concilium apud Caesarcam Palasstinam lioni trihuens lotum. Undepervim, per ceedeni,

(a) Non accnsarunt eum, quod propriis, sed quod D
Macarii presbyteri sui inanibus hoc scelus pcrpe-
irasset: aut potius modo hoc, modo illud dicti-
labaut.
(b) Edidil Faber, episcopi; bene quidem, si veritaiis
hosles caliimniis a se cxcogitalis slarenl, hic euim
respiciuui ail lictam Arsenii necetn. Al ciim ubi(|iie
priores falsilates suas exaggerent, eliam liic reiiuen-
duin putamus cuin archeiypo exeinplari episcopo-
rum.
(c) Falsum hoc esse Liberius apud Theodoretum,
lib. ii Hist. Eccl , c. 16, corain Conslantio asseruil,
nequc ipsi ea in re aut Constanliiis, aut qui cum eo
crani, ausi sunt reluctari.
(d) Ilis criminalioiiibus locum dederc, quic tum in
priino lum secuudo Alhanasii ad ecclesiaui suam re-
ditn coniigere. In utroque enim varias Arianorum
factione sediliones ortas csse narrat Socraies, lib. i,
c. 5 et 15. Nonnulli, qui heec oninia ad primuui illius
reililuiii relerunt, ob verba subscqiicutia opinanlur,
eiiin liine temporis secum plerosque exsulcs in suas
seiles resiituisse. Quaniqiiiiinhiuc videri potest insi-
niiilalus quod diimnatos episcoposreslaurabat, quia
Paulus, Asclcpas, Marccllus el Lucius simul ciuu eo
Roinani profceti, iisilcin Julii liileris ecclesias suas
recuperarunt. Sed quod post synoduin Sardicensem
gestiim relert Socrales, lib. n, c. 24: Atltanasiusper
Pelusium iter [aciens Alexandriam,in singulis per quas
iransibal civiiaiibus, cttnclos commonebatul Arianos
quidem aversarentur, eos vero susciperent qui consttb-
stantialis fidem profiterenlur. In qttibusdatnctictinec-
clesiis orclinationes fecil. Qum res atlerius adversus
itlttm crimiitalioiiis ansam prwbuil, propterea qtiod in
aliurum ecclesiis oritiitare lentiissel. Hoc ip-iiiin, ant
aliipiid linjiismodi anic eamdem synoduin ab ipso
piaestitiiin esse non obscure iitnniiur iu iis qua; pr;e
niaiiihus sunt.
66". *
EX OPERE IIISTORICOFRASMENTUMIII. C6f>
per belliun, Alcxandrinorum basilicas dcprecdalur. A cassuin prnvenisse cognosceret, ad Jiilium Romam
Constiiuio jam in ejtis locum ex judicio concilii perrcxit, sed et ad Iialiee quosdam ipsius partis epi-
(sft/. Anliocltenian. 541) sancto et intcgro sacerdote scopos : quos seducens per epistolarum falsilatcm ,
(Gregorio) ui barbarus hoslis, et ul pestis saciilega ab cisdem perfacile in commiinione receplus est.
adductis gentiliiim pnpulis Dei ten.pluni inccndii, Deinde ccepere illi nnn tam pro ipso, quam pro snis
altare comminuit, el clan»exiil de civitate, occulte- actibus laborare : quod illi perlemere credendo com-
que profugii. municaveraiil. Eicuiin si fuerant illae littcrae aliquo-
9. Episcopisaliis ab exsitio reversis afjiclascelera. rtim , non tamen eorum qui atit judices fuerant, aut
Corpus Dominiconsecralum.Sacrificiumconfectum.— in concilio assederant. Qme quidem etiam si essent
Sed de Paulo Consiantinopolitana; civitatis quondain aliquorum, lemere illi lidem, (c) pro se dicentes,
episcopo post rcdituin exsilii sui si quis audierit, babere nuniquani debercnt. Sed el judices, qui illum
perhorrescei. Fuerc naniqiio et in Ancyra provincisc scntentiavcrunl, credcre noliierunt.
Galalir, post redilum Marcelli ha;relici, domorum 11. Ab Arianis depositiqui se defendant.—Idoo
iiicendia et gencra diversa bellorum. Nndi ab ipso ad quia et alii quique (d) in prastoriumpro suis facinori-
forum irahcbanlur presbyleri, et, quod ciiin lacrymis btis dcircti sunt, uiinc cum Marcello et Aihanasio
Iiictiic)110dicendiiin, consecratnm Domini corpus ad g conjuncii sunl; deciinus atiiein Asclepas intnlcdecem
sacerdotuni colla suspensiim palam publiccqm;profa- et scpiem annos ejiiscopaius lionore discinctus est
nahat, virginesque sanclissimas Deo Christoqiie di- (cin. 550) ; doiude Paulum el Lucium , el quotquot
catas publice in foro, niedia in civilate, concurrenti- lalibtis conjiincli sunt : circunieuiiles simul exteras
bus populis, abstractis vcstibus, horrenda fceditate regiones, perstiadebunljudicibus iion essecredendum
nudabai. Sed in civilale Gaza provinciae Paleestinae illis, qni in cos digne senleutiani protuleriint; ut hoc
posl rcdilum suum Asclepas aliare coniiniiiiiil, mul- genere comniercii sibi quemdam ad episcopalus rcdi-
lasque scditiones effecil. Praeterea HadrianopoliLu- tuni procurarcnt. Nec in ipsis locis, in quibus pecca-
cius post rcdilum suuni sacrificium a sanctis el inte- verant, necinproximis, vel ubi accusatores habcbant,
gris sacerdoiibus confecium, si fas cst dicere, canibus se delendcb.ini; sed juxta peregrinos, cl Ionge a re-
projiciendum jubebal. Igitur cum haccitasint, num- gionibus suis positos ignoraiilesgesioruni fidem, jus-
quidiiain lupis lanlis ac laliluis oves Clirisli ad liuc lam sententiani connbanliir pcrfiingcre.ad illos refe-
usque crcdimus, et inembra Cluisti nieinbia fornica- rentesactus stios, qui iilos pcr omnia uescieiianl.655
loriaefacieinus? Absil. Astute boc faciunt. Scientes ciiim de judicibus, de
10. Aihunasii facinora. A Julio el Iiutiw episcopis acciisatoribus, de lcstibus multos decessisse, post
suscipitur. — Natn posiea Alli.iiiasius pcragrans per C tot lanlasqiie scnleniias, puiaveruut aliud reslaurare
diversas partes orbis lerraruin, scilicet seducens ali- jiidicium, volentcsapnd nos causain diecrc, ipii nequc
qtios per siiam fallaciam aduhilioiicmque pesiiferam, illos excusaviiniis, neque judicaviinus, Qui enimju-
decipiens innoccntes episcoposqui ejus facinora igno- dicavcrunl, jam ad Dominum.perrexerc.
rabant, vel jEgyplios 654a'''lU0s CJI1S aclus ignoran- 12. Insiinnlaittur quctsi Orienlales Occidenlalibus
les, scripla a singulis emendicaiido, ecclesias pacilicas subjicianl. — Voluerunt aulein cliam Orieutalibtis
pcrtiiibabat, aut ipsc sibi novas pro stia voluntaie episcopis (e) et veniunt pro judicibus defcnsores, pro
(«) fingebat.Niliil tamen hoevalerc poiuitad judicium defensoribus rci, eo (empore cuni eoruin defensio
janidiiduin a sanclissimis cl inluslribus cpiscopis non valehat : niaxinu;cuiu tnuc defendi miniine po-
coiisecratum. Non eiiim cominendaliocoruui, (b) qui lueiunl, quando iilos accusaiores sui facieni ad fa-
nec in concilio jtidic.esfueriinl, ncc concilii judicium ciem argucbant. Novam legein inlroducere putave-
habuerunt aliquando, nee priesenles cum supradictus riuit, ul Orienlalcs cpiscopi ab Oociuenialibusjudi-
Alhanasius audiretur, fuisse noscuntiir, aut valerc carenlur. Et volebanl Ecclesbu judiciiini per eos
illi poluil, aut prodesse. Denique cum sibi haccin posse conslare, qui non tam illormn misercltanlur,
(a) Verbum fingebaisupplemus ex Sirmondi variis D niunione cum Aihanasio incousidoraie juncii sint,
leciionibus. Quod proxinie aiiint, Athanasiuni diver- illis pro se diccutihiis, non esse lide dignas. Deinuin
eas orbis partes peragrando scripla a singulis cmen- culpanlur Iiali, quod iis credere iiolueriiit, qui Alha-
dicasse. indieioest iliuni boc posi prinium aut sccun- nasium daninaveruni.
diim rediiuni clfecisse, quod post terlium : poslquem (d) H.ec ila corrigenda arbitraniur : alii quique,qui
presbyteri illitis Petrus, Ireciieus,elc , liticras paci- in prmlerilum pro suis facinoribusdejccli siinl, nunc
licas ipsi undequaque collegeruui, ut Athanasius ipse cum Marcelloel Alhanasiocotijtinclisunt: dicimiisau-
ineinorai ad Solit. p. 826. tem Asclepam, qui anle, elc. Certe hypocrilae illi,
(/i) Sublestam bic lacere conanlur ancloritatein suninnim ubiquc ecclesiasiieu:disciplina; siudiuin oli-
scriplonun cttiii ab Alexandrinis. lum a Mareoticis: teiidenles , prtuleiitiorcs erant, quain ul prutioriiju-
liresliyteris et diacouis, tuni ab aliis iiiissorum, quae: diciuni seviiidicarejaclitareni. Sed elinlra, iniin. 15,
Athanasiiis, Apolog. n, pag. 791 ct seqq. inseruit, jam sine uiendo legcre esl, ea aiisciilland.iesse, qu;e
quiluis perspcctis Julius in Romano conciiio eum in- a patribus conlra ipsos in prwleritumfuerantjudicula.
tentis ciiininibus absolvit. (e) Supplendiiin videlnr id iinpoucrc, aul quid si-
(c) Hiiuc locmn ex Sirm. resarcimus: cnm prius; mile; nc deiude legendum esse , til veniutu pro judi-
decurtalus cst iu luiiie modum , illi fidem proferunt, cibus, hoc est cum judiccs essc dcberent, i on defen-
credere noluerunt. Litteras in Atlianasiigraliain datas; sores aut rei: et id voluciiul co lempore, quo defen-
aiunt., 1° falsitatis esse suspecias; S° non esse eoriimi sio eoruin non valebat; quod non jam ad Orieiilales,
qui iiluiii judicavcrunt; 5° cuni sint corum.qui com- scd ad Ailianasiumac socios refercudiim.
067 SANCTI HILARII EPISCOPI 6(iS
quam actibus suis. (a) Hoc itaque nefas quoniam A gene et Ossio fuerunt, ul de suo ccelu damnalos ex-
numquam recepitecclesiastica disciplina; quscsumus, cluderent, nequepeccatoribusconimunicarent: deinde
dilectissimi Fratres, ut sceleratam perniciem conatus- una nobiscum audirent ea, quae a patribus nostris
que morliferos perdilorum nobiscumetiam ipsi dam- contra ipsos in praeleriium fuerant judicata (nam
neiis. liber Marcelli non exspectabat accusationem , perse
13- Quasi consenlienlescum iis quos damnaverant. enim aperte haereiicus noscebaiur): el ne falsis sug-
— Etenim cum adliuc esset episcopns Alhanasius , gestionibus credercnt , (e) non eorum qiiisquam pra-
Asclepam depositum stia sentcntia ipse (b) damnavit. vissimam meniem propter locuni episcopalus obscu-
Sed et Marcellus similiier numquam communicavit. rant. At illi contra liscc resisiebant: qua ratione,
Paulus vero Aihauasii exposiiioni interfnit, manuque nesciinus. Nec se voluerunt ab ipsorum commuiiione
propria scntentiam scribens, cum caeteris eum etiam secernere, conlirmantes Marcelli haerelicisectam: et
ipse damnavit. Et quamdiu quisque eorum episcopus facinora Athanasii cecterornmquescelera fidei cccle-
fuil, sua judicia confirmavii. Sed cum diversis ex siaslicae pacique prgeponebant.
causis diversisque temporibus singuli eorum digne 16. His itaqtie cognitis, nos octoginla (() episeopi,
de Ecclesia suis pro merilis pellerentur, inajorem qui propter pacem confirmandam Ecclcsia; ex diver-
concordiam una conspiratione fecerunt; donantes B sis longinqnisque provinciis cum ingcnli exilu et
sibi quisque delicta , quae cum episcopi essent, pro labore ad Serdicam veneramus, videntes hoecnon
atictoritate divina damnarunt. sine lacrymis ferebamns. Leve enim non erat, quod a
14. Sardicensisconcilii initia. — Nainquequoniam se eos dimiltere omnino negabant, quos patres nostri
Athanasius in Ilaliam et Galliam pergens sibi judi- nieriio suis pro criminibus anle damnarunt. His ita-
cium coniparavit; posi mortem aliquorum accusato- que communicare nefas duximus, neqne cum prola-
rum, testium, judicumqiie, el credidit posse se dcnuo nis voluimus sancta Domini sacramenta miscere,
lenipore audiri, quod ejus flagiiia vetustas temporis servantes et tenentes rcgnlam ecclesiasticandisci-
obscuraret. Cui consensum commodantes non recte, plinee. Nam nt supradictos Ossium a se Prologenem-
Jiilius urbis Romae episcopus, Maximus (Maxiini- que non dimitterent, (g) conscientia (orte mala, 657
nus Trevir.) et Ossius, caeteriquecompluresipsorum, quam sibi eorum unusquisquedebebat nudari aliquo,
concilium apud Serdicam fieri ex imperatoris beni- quam ad palam lieri magnopere perlimescebant: nec
gnit.ite656siimpserunt. Occurriiimsad Serdicamlit- sic in eos audebat eorum aliqnis senlentiani dicere ,
terisimperatorisconventi. Qiiocumvenissemus.didi- ne el se ipse damnarel, quod illiscontra inlerdictum
ciiuusin media ecclesia Atlianasiiiin,Marcellum,om- communicassent, quibus communicare nullo gcuere
nes scelcratos cnncilii sententia pulsos, et nierito C oporlerei.
singulos pro suis facinoribus praedamnatos, cum Os- 17. Yerum nos iterum illos atque iterum rogaba-
sio el Protogene sedere simul et disputarc, ct quod mus, ne liriua solidaque concuterent, ne subverle-
est delerius, divina mysteria celebrare. Nec confun- renl legem , nec jura divina inrbarenl, ne cuncta
debaiur Protogenes Serdices episcopus communicare confunderenl, atque iraditionem Ecclesieene quidem
Marcello haeretico, cujus el sectam et reprobum sen- modica pace (f. parte) frustrareni: sed nec nov.un
stini, iii coucilio (c) quater sententiis episcoporum scctam indiicerent, autOrientalibus episcopis conci-
sub.scribens, propria voce ipse damnaverat. Unde liisque sanctissimis de Occidente venientes aliqua in
manifesium esl, quia sese ipse sua sentenlia condem- parte praeponerent. Al illi conlra despicienles haec,
navit, cum se illi conimunicando parlicipem fecit. nobis ininabaiiiiir, et se Alhanasitim et caetcrossce-
15. OrientaliUmconalus ul Allianashtmet alios a leratos vindicaluros pollicebantur. Quasi vero aliud
synodo cjiciant. — Verum nos tenentes ecclesiaslicae facere aut dicere possent, qui sceleralos omnes ac
regulae disciplinam, et volentes miseros in aliquan- perditos in sutim consortiuin receperunt. Praeterea
(ulum (d) vivere , mandavimus illis, qui cum Proto- ingcnte boc tumore proponnnt, audacia potius ac le-

(a) Faber, asterisco posito, quaedamhicdeesse no- D rius ex sola illorurn fide asseruerit, fragm. n, n. 21,
tavit. Inlrgra lamen nohis videtur sentenlia : ul Oc- ut ibbl. inonuimus.
cidentales, qui, num. 10, non tant pro Alhanasio, (c) Quid sibi velit illud qualer, non faeile dixeris;
awampro suis actibuslaborare ccepissedicti sunl, eo- cuin llilarius, fragmenio superiori, niim. 22, aflirmel,
dein sensii niinc dicaniur non lam illius ac socioruin nutlam umqnamudversus Marcellum, prwler eam qua
actibus, quam suis misereri. Surdicensibusestdissolula senlentiis,deincepssynodum
conlractam.
(b) Condemnaiinnis hujus nullum est aul apttd [uisse
Alhanasium, aut apud aliossacr.e historiacscriplores (d) Fortc, remotiere,vel remolosvivere.
vesligium. Nec veri videtnr simile, ut AthanasiiisAs- (e) Mendosa lcctio sic pntest corrigi: iVameorttm
quisquepravissimam mentem . . . occullabul; vel, cum
clepam damnaverit, quein reprehendit nusquam, eortim quisque . . occultarel.
passim laudihus exlollit. Ejusdem farihee censend;i Socrales lib. u, c. 20, ex Sabini lide recensel
sunt, qu;e de Marcelloet Paulo subjiciiiutur. Et Pau- (f)
luin quideui, priusquam ab episcopatu dejicerciur, lautiiin scpluaginla scx, nec habculur iufra nisi 73
scciim coininunicasse salis indicat Albanasius ad So- subscriplioiies.
lil. p. 813. Hinc nosira augctur suspicio, ne forle (o) In ins., ettmscicnlia. Plenior sicessel bsecscn-
Ariani, Sirmio rescribentes de damnatione Pbotini, tentia: Conscienlia forle mala prohibebanlur, qua eo-
Alhanasiuin a Marcelli comiqunione se abstiiiero rutn unttsquisquelimebat nudari eb aliquo, qua palam
mendaciter inserucriiil, idqua paulo credulior llila- fieri, etc.
669 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMIII. 67)
meriiatc, quam legitima ratione possessi. Videntes \ volebamus talibus aliquando conjungi : iique vulgo,
euim quod ii, qui damnatos recipiunt, in ofTcnsam oninibusquegentibus (f. hominibusque gentilibus),
crimenque incurrunt nt violalores ecelesliumlegum; id quod inter nos fuerat referebant, pro veris falsa
tali auclorilate judicium consliliierc conabantur, ut fingeiiles; nec discordiain inier nos ex causa Deior-
sese judices jiidicum dicere vellent, atque eorum, tam, sed ex humana preesumptionenarrabant. Divi-
qui jam cum Deo stint, si fas est, senlcnliam refri- nis humana iniscentes, et ecclesiasticis rebus priva-
care. Nosvero rogabamus illos per plurimos dies, ut tas adjungenies, civitatis nobis concentiim sedilio-
a se damnatos abjicerent, cl se Ecclesite sanctaecon- neinque conflarunt, dicentes nos graveni scbismate
jungerent, atque patribus vera dicenlibiis consensum civitati imporlassc injmiain , uisi illis, qtiod nefas
accohimodarent. Sed illi sc hoc facluros omninonc- erat, coniinunicaremus : et hsec frcqueiiter acclama-
gabant. bant. Nosenim oniniuo illis cominunicare noluimus,
18. Delegalosex utraque parle Mareotatnmiltendos nisi eos qnos damnavimus projecissent, et dignuin
proponunl. — Aliercaulibiis igiiurnobis, emerserunt honorem ConcilioOrienlis Iribuerenl.
quinque episcopi ex panibus noslris, qui superstiles 20. Quos scelestos pradicanl, communionedonalos
de sexlo numero eoriini, qui ad Mareotam directi esse conqueruntur. — Quee vero ipsi egerint, vel
fuerant, remanserant, et lalem illis optionem propo- B quale concilium habuerint, hinc addiscere poterilis.
niint : mittendos esse ex utroque concilio episcopos Nam Protogenes, sicut supra diximus, apud acta
aliquos ad loca, in quibus Athanasius scelera flagitia- anathematizans Marcellumet Paulum, poslea eos in
que commisit, ut sub testilicatione Dei cuncta fidcli- comumnionemsuscepit. Dionysiumvero (a) ab Elica
ter scriberent; et si falsa inventa luerint quaeconci- provinciaoAchai;e, quem ipsi expostieruiil, in conci-
lio hiiniiavimus, ipsi damnemur, nec iniperatoribus, lio habuerunt. Simul secuni, et exponentes et expo-.
nec concilio, nec cuiqiiam episcopo conqiieramur; siti, judices etrei, communicantes mysleria divina
quod si verum conslilerit quod anle diximus, ad nu- pertractant. Bassum autem de Diocleliana civitate
merum nosiruni ex vobis quos delegistis, id cst, qui in flagitiis sceleribusque detectuin, et merito de Sy-
Atbanasio posl damnalionem commtinicaverunt, scd ria deporlatum, ordinaverunt episcopum : quique
el eos qui Aibanasio el Marcellofautores defensores- apud ipsos sceleraiius vivens detectus, et ab ipsis
que sunt, exponanius, nec imperatoribus, nec conci- damnalus, cum ipsis hodie videtur esse conjunctus.
lio, 658 nec cuiquam episcopoaliqui vestrum con- Et quia io (b) TfiessalouicensisProtogeui 659 fre~
querantur. Hanc oplionem a nostris propositam Os- quenler probra inulta crimiuaqueobjecil,quod diceret
sius el Protogenes omnesque eorum socii suscipcre illum concubinaset babuisse et habere, cui conimuni-
liinuerunt. C carenumquam voluit,nuncvero inamicitiam receptus,
19. Sardicm congregatos infamant. — Immehsa quasi pcjorum consortio expurgalus, apud ipsos habe-
autem confluxerat ad Serdicam niiilliludo scelerato- lur ut justus. Asclepas aulem , cum ad Consianlino-
ritm omnium ac perdilurum, advenlantium de Con- polim civitatem propter Paulum venisset, post im-
slaiitinopoli, de Alexandria : qui rei liomicidiorum, maniialem rerum airociialemque, commisit quse me-
rei sanguinis, rei c;cdis, rei lalrociniorum, rei praeda- dia in ecclesia Coiistaiiliiiopoliianagesla sunt, post
rtim, rei spoliorum, nifandorumque oinnium sacrilc- mille homicidia, quae altaria ipsa humano sanguine
giorum et criniinum rei; qui altarii confregerunl, coinquinnverunt, post interfectiones fratrum exstinc-
ecclesias incenderunt, domosque privatorum compi- tiouesque geiuilitim, hodieque cum Paulo, cujiis
laverunt; profanatores mysteriorumDei, prodiiores- causahsec gesta suni, cominunicare non cessat : sed
que sacrauieniorum Chiisti; qui impiam sceleratam- et illi, qui per Asclepam Paulo communicant, acci-
que hsereticorum doctrinam contra Ecclesisefidein pientes ab eodem scripla atque ad iliuin luittentes.
asserentes, sapienlissimos presbyleros Dei, diacones, Ex hac igitur coagulaiione, atque ex perditorum con-
saeerdotes atrociier deinaciaverunt : et eos omnes gregatione, quale poiueril celebrari conciliiun, in quo
secum collcclos in suo conventiculo habueruni Os- flagitia sua non tam puniebaiit, quam agnoscebaiil?
sius et Protogenes; eosque honoranles, nos omnes D 21. His admisceridetrectant.— Non enim secun-
diaconesel sacerdotes.Deidcspiciebant, quia nee ipsi duin (c) iios*qui ecclesiis sanctissimis pra;sideinus,

(a) Sic ms. Pithoeanus, quomodoLabbeus haiid du-
bie scribenduin es^e dixit. In ms. Reuiig. quem vidit
Sirm. exsial ab Eiicu. Faber ediderat ab Edica. Su-
perioribus Sardicensis liUeris duo subscribiint Dio-
nysii, tinus ab Achaiade Ltgnedon,alternfcArcaida de
Elida. Preeterea Athanasius, Apolog. pag. b75,Dio-
nysii a Leida evA«iStnieminii.
(b) Iu ms. Sirui. TessalonicensiPrologenis.Si loco
Proiogenis, mutaio ut seepe (it t iu e legalur Protoge-
nes; elficietur, nou episcopiim Thessalon. Prologeni,
sed Protogenem episcopo Thessalon. ihulia crimina
objeeisse. Apud Labbeum exsiat Joatmes Thessaloni-
censis, el in marg. Thessalonkensi. Quod sit liujus
Tlicssalonicensisepiscopi noipen, non constat. Emi-
cuit qttidem in Tyrio concilio Alexatider hujus civila-
tis episcopus : ac praelerea Alhanasiiis Apol. ad
Consi. pag. 692, Eremium Thessaloniceiiseni nie-
niorai, cui vis in Mcdiolau.concilioillata sit, donec
ab Athanasiicouimunionese recessuruiu prouiiiierel.
Sed nulluiii novimus Juaiineni. Vix anibigere licet,
quiu hic idem notetur, qui in Sardicensi synodo Oc-
cideiitalibus junctus subscribit, mm Joannes, sed Ae-
thiusa Macedoniade Thessalonica.Forleetiaiii lineree
io IIOIIsuul prinia;, sed po*lreiiia!nojninis cpiscopi
Tliessalonicensis. Adeoqne nibil velat qno minus le-
galur, AelliioThessalonkeiisiProtogenes,elc.
(c) Hic desideratur eos : ac po^tea bis repelendinn
ess,elveibum sumus ;pula, HO»entnisecandwitieos (id
671 SANCTIIHLARIIEPISCOPI 672
populisque rcciorcs sumas, donantes et dimiltentes, A tradilione discedere non possumus, quia nec lalcm
quee ab ipsis nec dimitti uniquam possunt nec do- auctorilatem sunipsit Ecclesia, nec lalem potestatem
nari; quiqne eiiam Marcelloet Alhanasio caelerisque a Deo accepit; suprndiclos ad bonoreni dignitalem-
sceleratis flagifiablasphemias, queenelas fuerat di- que Ecclesiaenec ipsi suscipinius, el suscipientesdi-
niittere, condonarunl : ciim scriplum sit, Si peccave- gne dainnamus. Sed nec alios, qui aut oliin aut
rit hoxnoin hominem,orabunl pro eo ad Dominum; si postea inerito damnati sunt, in Ecclesia recipimus,
aulem in Dettm peccaverilhotno, quis orabit pro eo adliaerenlcslegibus Dei traditionibusqiie paternis at-
(I Reg. n , 25) ? Nos auiem talemconsueludiitemnon que ecclcsiaslicisdisci[ilinis, credenies prophclscdi-
habemus,nec Ecclesia Dei (I Cor. xi, 16). Sed nec cenli : Noii iramgredi terniinos alemos, quos postte-
hsecdocere aliquos palitnur, nec novas tradiliones runt palres lui (Prov. xxn, 28). Quare nos numquam
inducere : ne prodiiores fidei traditoresque Scriptu- fixa solidaqueconculimus : scd iuagis ea quaesunt a
rarum divinarum, quod nefas est, dicamur, ne a Do- parenlibus constituta servamus.
mino ct ab homiiiibuscondemnemur. 24. Quibus negandam censeanl communionem.—
22. Schismalisinvidiamin Occidentulesrejiciunl. — Posl mulla igitur , dilectissinii fraircs , h;ec vobis ex
Verum illi supradicli etiam heecadversus nos mnchi- aperto mandanius,ne quis vesirum ab aliquo circum-
nabantur. Et quoniam sciebant, nos non posse sibi B ventus aliquaudo communicet, id est, Ossio, Proio-
scelestorum (a) beneficio communicare; ex scriplis gcni, Alhanasio, Marcello, Asclepee,Paulo, Julio ;
nos Imperaiorum lerrere putabant, ut invitos ad scd ncc cuiqttam damnatorum de Ecclesia sancla re-
suani communionem Iraberent : et (b) speciabant jectis, neque sociis ipsoruni, qui illis sive per se sive
dividi tolius mundi profundam Ecclesiseoeternamque per scripta communicani. Quare nec vos ad illos
pacem propter Athanasium el Marcellum, propter scribere iimquamdebelis, nec ab ipsis scripta susci-
quos nomen Domini blasphemalur in gentibus, quos pere. Jam quod superest, oramus vos , dilectissimi
oportebat, siin se aliquid timoris Dei habuissent, ne Fratres, ul uuitati Ecclesieeconsulatis el paci perpe-
lurbo iste qui per ipsos natus est permaneret, a sua luas; sanctos episcopos eligatis, in quibus et fides
pravissima preesunipiionevelsero discedere, ne ip- integra el sancta sit viia; abborrentes eos, qui pro
soruin causa contra sese scindereiur Ecclesia: aut criniinibus suis ab episcopatus bonorediscincti sunt,
si in iis, qui pro ipsis certant, metus Dei esset, volmiiqiieiterum recipere locum.quem digne pro
elianisi nihil esse danmabile apud ipsos invenirelur, suis 661 facinoribusamiserunl: niagisquehosexse-
660 tainen et quod propter ipsos uuilas Ecclesiae cramini, quos posl facinus videlis pejora comniillere.
scinditur, elpropter insanani rabiem cupidilatemque Nec Doniinum audiunt dicentem : Peccasii, quiesce
honoruin pax profunda subvertilur, exsecrari eos ac Z (Eccli. xxi, 1). (d) Inbibere nesciunt eniin, et lortio-
perhnrrere deberent. res de sceleribus effieiuntur : et quanto plus iu gur-
23. Ecclesia neganl otim deposilosrestituendipote- gitem vitiorum mergunt, lanto plus orbem subvcr-
siatem.— Cum ila res currere videremus, ad suam tunl. Seditionibus vacantes, bella persecutionesque
patriam regredi nosirum unusqnique decrevit: pla- acerrimas sanctis Ecclesiis ingerunt, et lyrannico
cuitque nobis (c) de Serdica scribere, et ea quae more populos Doniini iu suum dominiiun capiivare
gcsta suul nuntiare, nostramque sentenliani decla- contendunt.
rare. Nos euim Athanasiuin cl Marcelluin, qui in 25. Perperatn tantatn synodum coaclamvolunt.—
Doniiiiuni iinpie blaspbemaiiles scelerali vixerunt, Namqucex his icbus pessimos eornm conaius agno-
expositos olim alque dainnatos non possumusiterum scite, quando talein intindo tempestalisprocellain in-
in episcopatus bonoreui suscipere : quique crucifi- duxerunt, ul Orienlem prope lotum Occidentemqiic
gentes veruni (f. ilerum) filiumDei, atque illum de- tiirbarenl; ut relinquenles singuli ecclesiaslicas cu-
nuo publicantes, accrbis iclibusconfixei'iini(fle/n\vi, ras, populosque Dei descrentes, alque ipsam Evan-
6). Altereniui ipsoruin, hlasphemando in filium Dci gelii doctrinam poslponentes, de longinqno adveni-
atque in ejus regnuni, astcrna morle mortuus est se- remus senes astate graves, corpore dcbiles, eegritu-
inel. Alter in corpus Domini(adde, et) mysieria ejus D dine inftrmi (Iraliebamurque perdiversa, nostrosque
prophano more airociter pcccans, caeieraqueflagiiia eegrotanles in ilinerihus dcserebainus propier per-
immaniier gerens, cpiscoporum sententia ejectus est paucos sceleslos olim digne damnaios , primitus
atquc damiialus. Quamobrem quoniam a parenlum Ecclcskc conira fas appeteules); geralque curaint
csl, ad moremeorum) nosqttiecclesiissanciissimispra- datn aternamque pacem dividi spcclabant, ctc.
sidemus, popttlisqiiercclores sttmtts, sttmttsdonantes Proxiine Sirm. exms.JR.emig.,per quos, non propter
et dimittentes,qua ab ipsis (secuudiim ecclesiasticae quos legil.
disciplinx-lcges) ttec dimiili possunl, elc. (c) Non nudent dicere de Philippopoli. Sed liic
(a) Hoc est, beneficiocommunionisac pristinac di- impudenter nientienlibus fides nierilo negelur in cee-
gnitalis scelestis indulto. leris.
(b) Faber, aslerisco hic apposiloquasi aliquiddesit, (d) Sirm., juvenescuntenim. Pitb. ms., inbere vcl
legit postea, spectabunt dividi lotius muncliprofun- jubere nesciuntenim: ex quo confecilFaber inliibere,
dum, elc. Pro profundttm, eo facilitis po-uiimuspro- elc. Satis inlclligittir qnid sihi velint, elsi verhum
fundam, quod mox recurrat paa;profunda subveriitur. ipsuni quo usi sunl non certo perspicias. /Equc ad
Nam speclabantpraese fert archelypns ms. Unde jam eorum seiilcntiam pertinebunt quiescere,aut inhibere
SCIISIIinlegro habetnr, Ecclesia totittsmiindiprofun- sr; vcl se fonliiicT.
673 EX OPERE IIISTORICOFRAGMENTUMIII. 674
de nobis imperium, atque religiosi imperaiores, lii- j\ mus ab iis, qui volebanl Ecclcsieecalholicanrogulam
lnini, et duccs dirissima republica de episcoporuni sua pravitatc turbare. Sed ante oculos habenies ti-
vila statuque exercerentur. Sed nec populi silent. morein Dei, judicium Christi verum ct jusiuin con-
Omuiscteiiim fralernilas omnibus in provinciis sus- siderantcs, nullius personam accepimus, neque ali-
pensa ac sollicita exspectat in quem linein haecma- cui pcpercimus, quo niinus ccclesiasticam discipli-
lorum procella succedat: cursusqtie ipse publicus nam servaremus. UndeJulium urbis Romee,Ossiuni,
atlritus ad nihiliim deducitur. Et quid pluribus? Or- et Protogeuein, et Gaiideniium,etMaximinuin aTri-
lus occasusque mtindi propler unuin vel duos pau- veris damnavit omne coucilium secuuduni antiquis-
cosque sceleratos impie sentientesct lurpiier viven- simam legem, ut auctores communionisMarcelli et
les fundilus veriilur, et dura sacvaque lempeslate Athanasii ca:lerorumquc sceleratorum, quiqucetiain
lurbafur, in qnibus nulla religionis semina rescde- homieidiis Pauli ConsianlinopnHianiet cruentis acli-
ruiit: quaesi habuissent, imitarentur prophctam di- bus ejuscommunicaverunt. Proiogenemnamque esse
centem : Tollite, et ntiiiile tne in ntare, ct tranquitlubit aiiaiheniatizalum una cum Marcello, subscribcndo
mare a vobis, quando hac tempeslas propler me facta frequenier seiilenliaein ipsnm vel in ejus librum in-
est (Jonw i, 12). Sed ideo haeenon iiniiantur, quia latee; quiquc ctiam iu Pauliitn Constanlinopoliianuin
nec justos sequuntur: ila aulem sceleratoruui om- ]j senlentiam dederum, ct illi postea cominunicave-
nium duces queerunt Ecclesise principalum, quasi runt. Gaudenliiiiiiautem, ut iininemorem deccssoris
aliquod lyrannidis regnutn. sui Cyriaci subscribenlis senteniiis in sceleratos di-
26. Judicia synodorumnon relraclanda. — Ncc hoc gne inlatis, comniixlumque criminibusPauli, quem
propler bonum quoque justitiae inquiruut. Non enim etiam impudenter defendebat.Julium vero urbis Ro-
Ecclesiis consulunt, qui leges juraquc divina, (et) moc, ul principem et duceni inalorum, qui primus
ceeterorum decreta dissolvere perconanlur. Propter- jamiam comniunionis sceleralis atque daninalis ape-
ca lianc novitalem moliebantur inducere, quam hor- ruit, cseterisque aditum fecit ad solvcnda jura divi-
ret vetus consueludo Ecclesiae.ui in concilioOrien- na : defendebatque Ailiaiiasium prscsumeiiteraique
tales episcopi quidquid forte staiuisseni, ab episco- audacter, hoininein cujus nec lestes noveral, nec
pis Occidentalibiis refricaretur; similiier quidquid accusatoies. Sed Ossium propier supradictam cau-
Occidenialium 662 partium episcopi, ab Orienia- sam, e(663 propter beatissimaeincmoriaeMarcum,
libus solveretur. Sed hoc ex illo suo pravissinio sen- cui graves semper injuiias inrngavit : sed elquod
su tractabaul. Verum omnium conciliorumjuste legi- malos omnes pro criminibussuis digne damnatos lo-
limeque actorum decreta linnanda , majoruni nos- tis viribus delcndebat, ct quod convixerit in Oriente
troruui gesta consignant. Nam in urbe Roma (a) sub iG cum sceleratis acperditis. Turpiter nainque Paulino
Novato et Sabellio et Valcntino haerelicis factum quondain episcopoDaciaeiudividuusamiciis fuil, ho-
conciliuni, ab Orientalibus conlirmatnm est : et iiiini qni priino de maleficiisfuerit accusaius ct de
ilerum in Oriente sub Paulo (b) Saniosatis quod Ecclesia pulsus, usque in hodieriium dicm in apo-
statutuin est, ab omnibus esl signaiutn. Ob quam stasia permanens cum concubinis publice et mere-
reni bortaniur vos, dilectissimi Fratres, consideran- tricibus foriiicetur, ctijus maleficiorum librosMace-
tcs ordinem ecclesiasiieaa diseiplime, et paci totius donius episcopus atque confessor a Mopso com-
orbisconsulentes, corripialis eos qui sceleratis com- bussit. Sed et (c) Eustasio et Quimatio adhsc-
municant, et malosde ecclesiis radicitus ampmeiis: rebat pessiuie et carus fuit, de qiiorum viioe in-
ut tcuipestale ruente ipsorum causa, innaians Cbri- famia turpi dicendum uihil csl: exiius enim illorum
stus Domiiius omnibus imperet veutis procebisque eos omnibus declaravil. Ilis iiaque ac talibus junc-
maritimis discedere, ct tribuat Ecclesiaesanctaepa- tus ab iniiio Ossius, sceleraiis semper favens , con-
cem perpetuain el quietatn. tra Ecclesiam veniebat, et inimicis Deisemperferebat
27. Prwcipuos ex Occidenlalibusdamnanl: cur. — auxiliuin. Maximinumvero a Triveris, propter quod
Nos vero niilli injuriain facimiis, sed legis praccepta collegas noslros (d) episcopos, quos ad Gallias mi-
servamus. Nam injuriati graviter el male iraciaii su- D seramus, noluerit suscipere, eiquoniain Paulo Con-

(a) Hoc ipsum nnnc repetunl, quod jam an. 341
eoiiquestierani, cuni indigue ferenles quod Julius"ab
Orieniaiibus deposiios sedi suee restituissel, Anlio-
cbise congregati reseripserunt, nou debere ab ipso
discuti, si quos ipsi ccclesiissuis expellerevoluissent,
nequeeniiiise conlradixisse limc, cum NovatusEccle-
siaejectus est. Nisi quod Antiochiae,ut nuilc ex So-
craie audivimus, lib. n, c. 15, et confirmatura Sozo-
nieno lib. III, c. 8, solacontraNovaluin gesta menio-
rant: cui niinc adjuugunl.Sabelliuni ac Valeiilimnn.
Romano autein concilio Novatum damnatuih esse
conslai ex Eusebio, lib. viHist., c. 44. An in eadem
civilale speriaiibus synodis pariter damnati sinl Sa-
lielliusac Valenlinus, nulloalio veterum monumento
ccrto scinms.
(b) Editi ac ms. Pith., Asonusaii. MeliusSirm. ex
ms. Remig. Samosalis.
(r) Si Eustatliitis Antiochenus bic intelligatur, ci
opinioni, qua illuinetante Sardicenseconciliuinet in
exsilio obiisse putant, binc robur accedet. Tuirt pro
Quimatio, legendum Cimalio.Duos autem Cimalios,
unum Palti, alteruni Tarudi, Alhanasiiis ad Solil.
pag. 812 memoral in exsilium ab Arianisdetrusos.
Neque dubiuni esl, aliuni hic a Cimatio Palti desi-
gnari; quippe quem ex eodem Aliianasio ad An-
tiocb., pag. 575, post concilium Alcxaiulriniimanni
562 adliuc in vivis exslilisse manifesiuinest.
(d) Narcissum scil., Marini, Theodnrum, et Mar-
cuui, qtios, aliquot menses post conciliumAnlioch.
an. 341, ab Eusebianis ad Constanleni in Gallias
67o SANCTI HILARHEPISCOPI G6
staniinop. nefario honiini acperdilo primtis ipse com- A bns, perqnem sanctilicantiir animee in ipsuni fide-
inuiiicavit, el quod ipse tantse cladis causa fuit, nt liler credenles. [(b) Credimus el iu sanctam Eccle-
Paulus ad Constantinopolim civilatem revocaretur, siam, in remissionem peccaiorum, in carnis resur-
propler quod homicidia mulia facta sunt. Causa igi- rectionem, in vitam oeiemam.] lllos vero quidicunt,
lur homicidiorum tanlorum ipse fuit, qui Paulum Ex id quod non fuit filius Dei (ex non exsiantibus
clim daninatum ad Constanlinopolim revocavit. esse Filium Dei), aut ex alia subslantia, et non ex
28. Propter has igilur causasjustum duxit conci- Deo; aut qui dicunt, 1'uissealiquando tempus vel s;e-
litnn, ut Julium nrbis Romoe,et Ossium, caelerosque culum quando non fuil filius, heerelicos damnat
supra memoralos discingeret atqtie damnaret. Quse sancta et catholica Ecclesia. Simililer et illos, qui
cum ita sint, custodire vos ab ipsis el abslineredebe- dicunt tres esse deos ; aut Clnisluin non esse Deum;
lis, dilectissimi Fratres, nec eos aliquando ad com- aut ante (leg. saeculanon fuisse) ea unum non fuisse
miinioncm vesiram admiliere: sed nec ipsorum lit- Chrislum, neque filium Dei; aul ipsum (eiun ipsuin
leras aceipcre, nec ad illos litteras dominicas dare. esse) Patrem et Filium et Spiritum sanclum; anl
Et quoniam catholicam et apostolicam fidem volue- non natiim lilium; atil non senleiitia (consilio) nc-
runt infringere ii qui cum Ossio erant, induienlesque que voluntatc Deum patrem genuisse filiuni: hos
novam sectam (a) indeo croniti Marcelli mixta Sa- B oinucs aiiatbenializat et exsecratur sancta et calho-
bellio el Paulo, inde arlcm ; necessario ordinavimus lica Ecclesia. Opto vos in Domino bene vaicre. Ste-
catholicec Ecclesiee fidem, quam neg.iverunl supra- phaiius Episcopus Anliochiee provinciae Syriee (al.
dicti qui cuni Ossio sunt, et Marcello hacretici (f. Sprecilae) Cceles opto vos in Domino bene velere.
Marcelli haeresini) induxeruul. Consequens est, ut Olimpiusepiscopus Doliceus oplo vos in Dominobe-
ncceplis litteris nostris singuli consensum huic seu- nc valere. Geronlius episcopus Lamphaniee.Meno-
tentisc coniniodanies, decreta nostra propria sub- phantus episcopus ab Epheso opto vos in Domino
scriptione signetis. Est autem (idesnoslratalis (Vid. bene valere. Paulus episcopus opto vos in Domino
lib. de Synodis n. 34). benevalere. 665 Eulalius episcopus ab Amantias
29. Credimus iu unum Deum palrem 664 om~ optovos in Dominobene valere. Macedonius episco-
nipotenlem , instituforem ct creatorem omnium, pus ab Amarquetias(aMopsvestia)oplo vos iu Domino
cx quooninis creatura(palernitas) in cceloet in lerra bene valere. Thelaphius episcopus aCalcedonia opto
nnraiiiatur. Et in unigenitum filium ejus Dominum vos in Dominobene valcre. AcaciusepiscopusaCae-
hoslrum Jcsum Christiini, qui ante eevum (omnia sarea opto vos in Dominohenevalere.Theodorus epi-
saecula)ex Palre generalus est, ex Deo Deus, ex lu- scopus ab Heraclea oplo vos in Domino bene valere.
ce Iux, perqucm facla sunt omnia quae in cceliset C Qiiinlianus episcopus (c) aTaxe^plo vos in Doniino
quaein lerra, visibilia etinvisibilia, sermoquisit (qui bene valcre. Marcusepiscopus ab Areliis (Arelhusa)
estverbuni), ct sapientia, et virtus, et vita, et lus opto vos in Domiuobenevalere. Cyrolus episcopus a
vera, qui in novissiinis temporibus propler nos in- Roeo oplo vosin Dnminobene valere. Eugetis episco-
duerit homineih (incarnatus est), el nalus sii de pus a Lisicia oplo vos in Domino bene valere. An-
sancla Virginc Maria, et crucifixus, et niorluus, et lonius episcopus a Zeiimateopto vos inDomiuobene
sepullus sit : tertia die resurrexit a morluis, et as- valere. Antonius episcopus a Docimo opto vos in
sumptus iii ccelum, sedct in dextera Patris, veniurus Dominobene valere. (d) Dion episcopus a Caesarea
in line mundi judicare vivos ct morluos, et reddere opto vos in Domino bene valere. Vitalis episco-
unicuique secunduniopera sua; cujus regnum inces- pus a Tyro opto vos in Domino bene valere. Eu-
sabile permanet in aelerna saecula. Est enim sedens doxius episcopus a.Germanicia opto vos in Do-
in dexlera Patris, non solum in isto s»culo, scd ct mino bene valere. Dionysiusepiscopus ab Alexan-
in fiituro. Crcdimus in Spiritum sanctum, hoc est, dria provinciaeopto vos n .Domino bene valere.
iii paracletum, quem mitlens (promiltens) Apostolis Macedoniusepiscopus a Viiulo opto vos in Domino
post assumpiionem suam in cceltim, misit docens bcne valere. (e) Eiisebius episcopus a Dorlani opto
illos el instruens (docere illos el inslruere) de onini- D vos in Doinino bene valere. Basilius episcopus ab

amandatos esse referl Alhanasius lib. de Synod.
p. t-94.
hic
(a) In ms. Sirm., judeo cronili. Suspicamureiiin-
nolari Marcelli doclrinam cum Jud;eis lacere,
que Jiidaeoerrore esse imhuium. Mox pro inde artem,
idem Sirmondus in ms. Reniig. reperil Juda ai7ctn;
unde legeudum piilamus, teclam Judao uniii Mar-
celli jnxta Sabelliumet Paultm judaizantem.Verum
liujus loci sensus repeti potest ex num. 2, uhi indu-
ciiur Marcellus asserliones suns nunc falsilatibusSa-
bellii, ntinc maliliwPauli Samosatensis,nunc blasphe-
miis... aperie permiscens, unumque confusionemde
supradiclis faciens: vel ex nnm. 4, ubi restaurans
PauliSamosaiensisetartes etdolos prscdicatur.
(b) Qua; uncinis coinprehcnsa sunl, non exslant
in formula Sardic. descripla lib. de Synod. n. 34, ut
ibi-jain noiaviinus.
(c) Leg. a Gaza: is enim est qui Asclepee sedem
usurparat, de quo Fragmcuium superius num. 8.
(d) Hicest, qiianlum augurari licel, Dianaus Cae-
sareae iu Cappadocia episcopus, quein Sozoinenus,
iib. III. c. 5, Anlioclienoconcilioanni 541 inicrfuisse
iiieuiorat,queniqueBasiliusepisl. LXXXM, te*tificatur,
cum in eegrolationeniex qua et moriuus esl decuin-
beiet, contestatum esse , se simplici corde in scri-
pltim Consiaiitiuopolilunsefidei (an. 560) consensisse
quidem; sed nnlla in re irritam voluisse eam lidcm,
quae Nicacacexposita fuerat.
(e) Mendose ediium erat Eufenius, cum in niss.
exstet Eusevius. Ilic episcopus ejus urbis videlur,
677 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMIV. 678
(a) Anquira opto vos in Domino bene valere. Pro- i , minobene valere. Agapiusepiscopus a Theriaco (Ms.
heresius episcopus aSinopa opto vos iu Dominobcne Rem. Therinco) opto vos in Doinino bcne valere. Bas-
valere. Eustacius episcopus ab Epipbania opto vos in susepiscopus a Car opto vos in Doininobene valere.
Domino bene valere. Pancralius episcopus a (b) Pcr- Narcissus episcopus ab Anapoli (Irenopoli, vel Ne-
naso oplo vos in Domino benc valere. Eusebius ronopoli) opto vos in Doniino bene valere. Enibra-
cpiscopus a Peigamo opto vos in Domino bene cius episcopus a (/) Milelo oplo vos in Dominobene
valere. Sabinianus episcopus a Caihimera opto vos valere. Lucius episcopus abBabtino optovos in Do-
666 >" Domiuo bene valere. Bitinicus episcopus a mino bene valere. Nonnius episcopus a Laudocia
. Zelon ojito vos in Domino bene valcre. Doniiniiis (Laodicia)opto vos in Doinino bene valere. Paula-
episeopus a Palladiano opto vos in Dominobene va- gatus episcopus a Gallias (forie Gallalia) opto vosin
Iere. Pison episcopus a Troada opto vos in Domino Dominobene valere. Flaccus episeopus ab Jeropoli
bene valcre. Cartherius episcopus ab Aspona oplo optuvos iu Dominobene valere. (m) Sysimius episco-
vos in Domino hene valere. Filctus episcopus a Ju- pus a Perge opto vos in Domino bene valere. Dio-
liopoli opto vos iu Domino bene valere. (c) Quirius genes episcopus opto vos in Doinino bene valere.
cpiscopns a Marcolaopto vos in Dominobene valere. Cresconius episcopus oplo vos in Dominobene va-
Filetus episcopns a Cratia oplo vos in Dominobene j lere. Nestorius episcopus opto vos in Dumino bene
valere. Thimasarcus episcopus opto yos in Domino valere. Emmonius episcopus opto vos in Domino be-
bene valere. Eusebius episcopus a Mignenia (f. Ma- ne valere. Eugenius episcopus opto vos in Domino
gnicnia) opto vos in Domino bene valere. Quirius bene valere. 668 Antonius episcopus (n) a Gusia
episcopus a Philadelphia opto vos in Domino bene oplo vos iu Doinino bene valere. Demofilus episco-
valere. Pison episcopus (d) a Vanis opto vos in Do- ptis (o) a Retoe opto vos in Domino bene valere. Eu-
niino bene valere. Timotheus episcopus opto vos in ticius episcopus a Pbilippopoli opto vos in Dominn
Dominobene valere. (e) Eulhemon episcopus a Tha- bene valere. Severus episcopus a Cabula opto vos in
neos opto vos in Domino benc valere. (() Callenicus Doniino bene velere. Timotheus episcoptis ab An-
cpiscopus a Pelosio opto vos in Dominobene valere. chilo opto vos in Domino bene valere. V.ilens epi-
Eusebius episcopus a Pergamo opto vos in Domino scopus a Mursa, oplo vos in Domino bene valere. (p)
bene valere. Leucadas episcopus ab (g) Uio oplo vos Explicit decrelum synodi Orienlaliiim apud Serdi-
in Domino bene valere. Noconius episcopus a (li) cam episcoporum a parle Arianorum, quod mise-
Troade opto vos in Dominobene valere. Adamanlius runt ad Africam.
cpiscopus a Cio opto vos in Dominobene valere. Ed-
desius episcopus a Coo oplo vos in Domino bene va- c FRAGMENTUMIV ( Alias i purtis).
lcre. Theodolusepiscopusa (t) Neoceesarioopto vosin INCIPIT EXEMPLUM EPISTOL/E (q) LIBERIIEPISCOPI URBlS
Dominobene valere. (j) Sion episcopusoptovos in Do- ROM/E ADORIENTALES EPISCOPOS.
minobene valere. Tlieogenesepiscopus a Lizia oplo vos
Dilectissimisfralribus et coepiscopis noslris univer-
inDumino bene valere-667 Floreniiusepiscopusab
sis per Orieniem constitutis, Liberius urbis Roina)
Ancara opto vos iu Dominobene valere. (k) Isaac epi-
Lueto vos in Dominobene valere. Eude- episcopus selernam salulem.
scopusa opto
inonepiscopus... subscripsi proipso, optovosin Do- 1. Liberius Orienlalibussuam communionemimper-

qtiae in lab. Peuting. lorlanis, et apud Anonymum qua nonnulli episcopi Meletioadlncrebant. Proxinia
Ravenh. Srolanis dicta. Eusebii subscriptio supervacanea videtur, ciun ex-
(a) Pro Ancyra legitur hic Anquira : quomodo jam stet jam superius.
pro Cimatio, vidimus supra Quimatio; el infra Qui- (h) In ms. Pith., a Troadas. Superiori paginajam
ritts, pro Scyrus. occurril Pison episcopusaTroada.
(b) Forle Parnaso. Paruason autem seti Parnassum (i) Pilh. ms. a Neocasarioso. ApudLabb., Theo-
nrbs fuit maritima, quee ex Anlon. ad Galatiani spe- dultts episcopusa Neocasarea.
ctabat aul Cappadociam.Antea in ms. Pith. Pran- (j) An Ision in Athriba in Meletii breviario rccen-
riacius, non Pancralius. situs, et in conflanda Athanasio calumnia Callinici
(c) Sozomeims lib. m, c. 42, narrat cum cocteris et Etideemonis socius?
Orientalibus Pbiloppopoli adfuisse lscbyrium a Ma- D (k) In Meletii breviario, Isaac in Leto.
reoia, qui hic corrupte Quirius scribitur. (/) Pithceanus codex a prima manu, ab Leclo, et
(d) An fone ab Adanis, ut sil ille Piso Adanorum, a secunda , ab Nilecto: unde edilum erat a Nisileclo
qui apud Socratem, lib. iu, c. 25, concilio Anlio- (tn) Ille forte est Sisinnius, quem Atbanasius ad'
cbeno subsuribil? Au vero a Vartiis? Quippe in no- Solu. pag. 858 recenset inter veteranos Arii disci-
litia Amiocb. ad calcem Guillelmi Tyrii Varnon se- pulos ab Alexandro damnatos.
des estepiscopalis sub Edessa melropoli. (ii) lu ms. Pilh. a Gusra.
(e) Apud Atliiinasiumin breviario Mcleliipag. 789, (o) Vulgaiumerat ab Cooe.Propius lamen exhibet
recensetur Vvluip.o>v ev Tuvei. Is ipse esl, quem una ins. a Beroe.
cuin Callinico el Isioue infra subscriplis de vestium (p) Si se ocioginta episcopos in unum convenisse
linearum tributo calumniam sibi slruxisse narrat nuni: 16 noii niendaciler testati sunt, seutein bic
ideiii Atbanasius, Apolog. ad Const. p. 778. desiderantur subscripliones.
({) Breviario Melelii apud Atlianas. p. 789, <K«X« (7) fiaronius in appendice tom. m, ad an. 552
liviv.0;ev ne)>ouo-ttj). hanc cpistolam antiquitatem redolere, et Liberii sevo
(g) Apud Athanasium, in Meletii breviario, Ilium scnptam esse concedit: eam tamen omniiionegat ip-
seu Heliopolis mcmoralur veiuti ditio quscdam, in sius esse. A plensque etiam rejicilur ut ficta et adul-
 679 SANCTI HILARII "EPISCOPI 680
til, Atlianasio negat. — Studens paci et concordiee A ,e'as ctiam ad eumdem per supradiclos presbyteros
Ecclcsiarmn , postea quam lilleras Cbarilatis 669 dedi, qiiilmscontinebatur, quod si nonvenirel, sciret
Yestrecde nouiine Alhanasii ct ceetcrorum factas ad se alienum esse ab Ecclesiae Romanaecommunione.
nonien Julii bonaemenioriseepiscopi accepi; secutus Revcrsi igitur presbyteri nuntiaverunl eum vcnire
liadiiionem majoruoi, presbyteros urbis Romae Lu- noliiissa. Secutus denique litteras Charilatis Vestrac,
ciuin , Pauluin et Helianum e.latere meo ad Alexan- quas (b) de uomine supradicti Athanasii ad nos de-
driam ad supradictum Atbanasium direxi, ut ad nr- distis, sciaiis his litteris, quas ad unanimitatem no-
bem Romain venirel: ut in preesenti id, quod Ec- stram (c) dedi, me cum omnibus vobis et cum uni-
clcsiae disciplina (a) exstitit, in eum slatuerelur. Lit- versis episcopis Ecclesieecatholicoe pacem haberc :
lerina. Primo enim Atlianasius nullo iimquam vel tractareiur : rectc conseqtiitnr , Liberium jani ab
levi verbo indical, Liberium ante exsilium a sua If»— anno 352, hoc est, poniificanis sui initio, conciliuin
sius coniniiinione recessisse. Imo in fine Apolog. peliisse, et petitmn hnperatori placuisse; vix enim
ad Const. pag. 807, hoc alfert veltil praeclarum in- illud dudum artius potcst, quam ad anniim supeiio-
nocenliie su;e teslimonium , quod ille oninia pati, rem restriugi. Lx quo nuliuin relinqiiitur tempus ,
quam ipsius causam prodcre inaluerii. Deinde idem quo Athanasius a Liherio ciiatus, et ab ejusdem
Atlianasius ubi ad Solit. pag. 857 praemisit : Libe- B commuuionc separaius judicelur.
rius post exaclumin exsiliobienniuminflexus est, mi- Qu;e cum ila sint, hanc epislolam ab Arianis con
nisque morlis ad subscriptioneminducius esl; statiin ficiam esse eo consciiliinns libentius, quo plures
adjicit: Verum illud ipsum et eorum violentiam, et hujusmodi lilteras luui Aihanasii tuui imperaioris
Liberii in haresim odittm, et suittnpro Atltanasiosttf- noinine, circa idem tenipus, ab iisdem edilas esse
fragium, cum liberos affeclushabebal, satis coarguil. demonstrat Atbanasius ipse, Apolog. ad Constant.
At cerle niliil inde causam suain juvaret, si Liberius p. 680 et 686. Quod eiiam conlirinai Sardiccnse
initio ponlificatus, nemine cogenie, ipsuni a stia conciliuiii, in quo lecla sunl lillerw facta a Theo-
commuiiione repulisset. Sed et Liberius ip-e ab Atha- gnito falsa adeersus Alhanasium et Marcellum, ut
nasio damnando se semper abhoi ruisse palain decla- audiviinus Fiagm. u, n. 3.
rat, ciiin Eusebio eunucho ipsius conira Aihanasium Exorilur hic aliera qusestio, cujus nimirum sint,
subscriptionem cxposcenti apud Alliauas. ad Solil. quae epistoli» htiic appendieis in modum snbjecia
p. 855 fortiter respondel, eum quem uon una, sed sunt. Qui epistolam, ii qnoque appcndicem ab Aria-
jam altera synodus probe ab omnicrimineliberum pro- nis conlictam esse puianl; indignum ei.im Hilario,
nunliavit, et RomanaEcclesia cttm pace dimisit, nii- digniim Arianis esse,-ut laudeiur opus, quod omnium
nime se posse daninare; neque absentem aversari, indignalioncm mereatur. Quis lainen iu eo non
quem, inquit ibid., prasentem dileximus et habuimus agnoscal vocem calholici preesulis, irrito> enarraniis
in nostra communione.Demum ciim heec iion solum Arianorum conalus, ac piobanlis Sardicense Conci-
Romeeeunuclio Ensebio, sed et MediolaniConstan- liiuii, quo Alhanasiiis absolutus et Ariani damuaii
lio, prasseiiiibus Epicteto et Eusebio, responsa de- p ftterant?
disset; nemini timquam venil in meniem , ut Atha- Godefridus Hermanl., not. 3 in cap. 25 libri vi
nasiumjam semel ab ipsodainnatum fuisse objicerct. VitaeS. Atbanasii, opinatur hancappendicem non ad
Ad hsecrespondeni nonnulli, Aihaiiasiuui modes- proximam epislohun Liberio i-iscriptam , sed ad
tiae et amiciti.c causa Libcrio jam correcio et in sua lilteras Sardicensis syuodi ad Consiantiitin , qnas
communione perseveranti pepercisse; ac priidentcr llilarius ad calcem n Fragmenli exhibcbat, perti-
relicuisse, quod ille judicio pnecipiii commiserat : nere. Si tamen propius perpcudaniur illins vcrba,
Libeiium vero, cum Orientsliuin lilleris perinotus ea inagis in proximam, qiiam in deperdilain syuodi
esset, hanc episiolam scripsisse quidem, sed ab ea Sardiceusis cpistolam convcnire apparebil. Ei. vero
in lucem edenda litteris yEgyptioriimrevocatum esse, licel lolum hoc Hilarii opus oiunino confusuin sil
donec exsilii impaiiens, quo Oriunlaiiuin sibi gra- aique pertuibatuin, nulla tamen occurrit ap|iendix
tiam conciliaret, eam divulgandam exisliniaril. hujtisniodi a proprio loco divulsa atque distracia.
Sed quod illi meris coujectiiris nixi dcfendunt, ex Quocirca neque hanc e suo situ nioiam, ncipic
ipsis Liberii ad Orienlales litteris relellitur. Nedum Hilario indignani arbiiramur, scd quas superioris
enini testetur se jam pridem Atiianasiiiin damuasse; epistolae laudes plerique putant, mcram esse Ironiam.
hinc potius excusat damnaiiouis illius dilationem : Suspicamur etiani Potaniium ct Ejjicielum episiol.e
quia, inquit Fragm. vi, u. 5, susceperat iilum bona ejusdem archiicclns liic siguilicari, ac pro audire hcec
memoria J ulitts cpiscopusdecessor meus, ne forte ab nolueruni, legendum esse auclerehac polueruni: adeo
aliquo pravaricalor judicarer. At ubi cognovi, quando ut ab his seductus Forlunaiianus (qui liienmynio
Deo placuil, jusle vos illum condemnasse, mox con- teste, lib. de Script. eccl. c. 97 : In Iwchabeiur deies-
sensum commodavi sententiis vestris, etc. Tune pri- D labitis, quod Liberium Romanccurbis episcopumpro
nmm igitur Orientalibus comniodavit coi seusuin , fide ad exsilium pergenlemprimus sollkitavii ctc fregii,
cum exsilii tsedioviclus a prisiina sua constaiitia cx- el ad subscriplionem hwreseos compulit), eatudcm
cidil. Eum autem nuniqiiain autca Aihanasium dam- episiolam diversis episcopis miserit, ui eos ab Atha-
nasse, aperlum est ex proximo Fraginento v, n. 2 , nasii cominiinione retraberet : sed nibil profecerit
ubi disertis verbis declarat, se iniiio poiiiilicaius tamen ; quia probe iintuin erat oninibus, Alliana-ium
Orienlalium quideni litteras conira Athanasium ac- jEgyptioruin opera a Liherii coininunione ntiniqiiain
cepisse, sed ei* fidem ac senleniiaiii suain non com- excidisse. Si heec iia se habent, ba-c epistola non
modasse, qttod eodem temporeoctogintaepiscoporum anno 352,sed 555, quando in exsiliuin exptilsus e.st
/Egypliorum de Alhanasioseittentiarepugnabat. Unde, Liberius, conficia sit nccesse est. Eum tainen locum
inquit, conlra divinam legem visum est, eitum cum hic illi dainus secuuduin tempus, quo illam cdilaui
episcoporumnumeruspro Alhanasiomajor exsisterel, esse conlinxerunt illius auctores. Vide nolas in*se-
in parte aliqua comniodareconsensttmAtbanasii ad- quens Fragnieiitiim.
versariis numero paucioribus. Scd et cum conslet (a) Kestituiinus lectionein ms.,cui in cditis pric-
ex Fragmento v, n. 1 et 6 , nec non ex subsequeuii latum erat exiyii.
num. 4 , Liberium non inodo Mediolani anno 554 , (b). Quid sibi velit de nomine, Hilarius ipse
sed et Aielale an. 353, a Coustantio per legatos pe- Fragm. vi, n. 4, interprelatur, id esl de condem-
liit.se, ul juberet, sicut ipsijam dudum placuerat, con- nalione.
cilium ad Aquileiamcongregari, quo Athanasii causa (c) Vcrbum dedi supplemus cx ms. Sirm. Proxiine
681 EX OPERE IHSTORICOFIUGMENTUM V. 682
supradiclum autem Alhanasium alicnum esse a com- Ai TIUMIMPERATOREM ALIBERIO EPISCOPO URBISROMiB
niunione mea sive Ecclesiac Romaiice, 670 el con- PERLUCIFERUM EPISCOPUM (circa 011.554 ).
sorlio litterarum ecclesiaslicarum. Gloriosissimo Constantio Augusto Liberius
2. In cassum conftcta hwc epistola. Cur. — « Quid
Episcopus.
in his litteris (a) non sanctitalis, quid non cx melu 1. Liberiusconcilium exposlulal. Contumeliosisser-
Dei eveniens est? Sed Potamius et Epictetus, dum monibus a Conslanlio in
vulgns sparsis laceratur. —
damnare urbis Romee episcopum gaudent, sicut in Obsecro,
tranquillissime imperator, ut mihi benignas
Aiiminensi synodo continetur, audire haecnoluerunt anres clementia lua tribuat,
(f) quo possit mansuetu-
(/. audere haec poluerunl). Quin eiiam Fortunatianus dini tuaemenlis meaepropositum apparere. De Chris-
episcopus epistolam eamdem rursum diversis epi- tiano enim imperalore et sanctaememoriae Conslan-
scopis mittens, nihil profecil. Ut antem in negala tini filiohoc ipsum sine cunclatione niereor impetrare.
Alhaiiasio communione sibi poiius(»)essent onerosi, Sed in eo me laborare intelligo, qtiia repetila satis-
rcmque omnem sibi periculi facerent, dummodo factionc, placabilein etiam circa reos animum tuum,
nihil Sardiceusi Synodo, qua Alhanasius absolutus in gratiam meam revocare non possum. Sermo (g)
et Ariani damnati fuerant, decerperent; litterae ex enim pietatis tuae , jamdudum ad populum missus,
jEgyplo (c) omni atque ab Alexandria missaeadmo- I" me quidem, quem patienter omnia ferre neeesse est,
nebant : quoniam quales ad Julium pridem de red- plurimum lacerat : sed animum luum, qui ienitati
denda (d) exsulanti Athanasio communione erant semper vacat, qui numquam, nt scriptum est, in
scriptae, tales nunc ul de subjectis intelligelur, ad occasum diei iracundiam servat, relinere circa me
Liberium datae suut de tuenda. » indignationem. miraculo mihi est. Ego enim, reli-
giosissime imperator, tecum veram pacem requiro,
quoe non sit verbis composita interna dispositione
fallacise, sed praeceptis Evangeliorum rationabilitcr
671 FRAGMENTUMV (Alias n parlis). confirmata. Non Aihanasii lanium negotium, scd
muiia alia in inedium venerunt, propter quee conci-
IXCIPITEPIST0LA LEGATORTJM (e) MISSAADCONSTAN-lium fieri hiansuetudinem tuamfueramdeprecatus(It):
antea magis placeret vestram. Quamquam ad uttani- puta ex seqnenti Fragmenlo ntim 2. Quod Fragmen-
milatem nostram >\c licet intelligere, quasi ad unani- lum cum in archetypo ms. in prima horum Frag-
milaleminter nos servandam. mentorum parte, hoc autem quod prae inaiiibus est
secunda lantum lociun obtineal; hinc sequitur
(a) Godefridiis Hermant lib. vn ViteeS. Alhanas. n in
c. 6, cum Foriunatiani ante lapsum laudabilealiquod ( 1° utramque pariem ad Hilariuin pertinere, nec bene
pro fide catholica lactum nunc memorari pro certo ms. a Blondello et aliis nonnullis eam illi auferri quee in
habeat; verisimile pulat, epistolam synodi Sardi- prima est: 2° Fragmentorum ordinem in ms.
censis ad Constantium niissam hic signilicari. Veri- inversum esse, si quidem ei quintum iiivenilur prae-
simile tamen non est, ut Hilarius niliil profuisse positum , cni subjiciendum esse llilarius dcch'ral ;
dixeril liiteras Sardicensis synodi, cujus aiictoritatem 3° NicolaoFabro licuisse, quatn iu ms. primam repc-
apud onines valere slatim signilicat. Probabilius ita- ril hujus operis partem, secundo dumlaxal loco
que est, ut diximus, pseudoepistolam Liberii hic edere : meliorem deniuni non niinus licere nobis Fragmenta
in ordinein disponere. Neque liaec
intelligi : quam Fortunalianus posl lapsum mittens siiigula
diversis episcopis nihil prolecerit; quia apud nnines negarit quisquam, nisi qui illud, ul de subjeciis intel-
multum valeliat Sardicensis synodus, a Liberio con- ligeiur, forle volel non ad subjectas Liberii litleras,
iirmata postquani jEgyptiorum lilteris de Athanasii sed ad jEgyptiorum epistolam quao hincsit dilapsa
causa cerlior faclus est. referri.
(b) Iia correxit Faber; cum mendose in suo ms. (e) Luciferi niinirum episcopiCalarilani, Pancraiii
habcrct esse onerosius, et postea faceret, pro facerent. presbyieri, et Hilarii diaconi : quorum consorlio
juuxii se Eusebius Vercellensis, Libcrii epistola,
(c) Editi ex ms. Pilli., lillerwex JEgypto omniaque quam Baronius ad an. 354, n. 2, describit, inviiatus.
ad Alexandriam iisse admonebaitl, qiiam qualis ad Hanc post delelum Magiienlium celebratunique Are-
Jtttium pridetn de reddenda exsullameAlhanasiocom- lalense anni 353 concilium miss mi esse non obscu-
munioneeranl scriptm, talis nunc, eic. Quain nunc ex -1-.ruin esi.Valesioauiem, aniinadversioiiibnsin cap. 57
iisdem fere characleribus, male anlea inter se eom- J lib. n Socratis, eam ad annum 556 differenti nemo
positis, off•riinus leciionem, confirmat ipsa hisloriae assentiiur : cum Liberius bac legalioni; conciliuin
veritas. Exstat namqiie apud Athanasiiiminitio Apo- oblinuerit qund anno 555 Mediolani ceh-bratum est.
log. ad Coust., p. 722, Alexandrinaesynodi episiola Itaque inler eruditos couvenit, eam auno 554 scrip-
ab onini ^Egypto, et ut notat ad illius ealcem Atha- lam esse, et ut posl Baronium puiat Aiuonius Pagi,
iiasius, ud omnes et ad episcopumRomanumJtiliutn cum adhuc in Galliis agerel Constaniius, qui Am-
in graliam Albanasii scripia : quam Sardicenses miauo, leste lib. xiv, c. 4, sub ejusdem anni exiinm
Patres Frag. n, n. 5, laudant, et niim. 10 ab 80 in Iialiam ad hiberna secessii. Eamdem epistolam
opiscopis tesiantur esse inissam. Alteram vero Libe- Baronius ad an. 554, n. 2, exscripsit ex biblioiheca
rius ipse scquenti Fragmento v, coinmeniorat sibi a Painun edii. Paris.,in qua exstat inler LuciferiOpera.
totidem ./Egypiiis episcopis pro eodem Atbanasio
datam eo ipso tempore, quo Orienlalium contra ({) Apud Baron., quo possim; et mox aperire, pro
eumdem litteras acceperat. apparere; et anlea oplo, pro obsecro.
(g) Qualis luerit hic sermo, augurari licet ex verbis
(d) In ms. exsultanie : mendose. Quales ad Julium, nuni. 5, quibus Liberius innoceiiiiam suam luetur.
tales ad Liberium scriptae sunt lilterae : quia ut ille, (h) Anno superiore per Viiiceniiiim Cspuaniim,
ita et hic 80 ^Egyptiorum episcoportim litteras in qui Arelaiecum Ariauis inAthanasii condeiiinalionein
gratiam Athanasii accepit: ui de subjeclis intelligetur, consensit.
PATROL.X. 2"2
 685 SANCTIHILARII EPISCOPI 684
ul ante omnia, quod specialiter optat menlis ttise A cogitare. Testis aulem mihi est Deus, lestis est tota
erga Deum sincera devotio , cum fidei causa , in qua cum suis membris Ecclesia, me fideel metu in Deuih
prima nobis spes est ad Deum, diligenter (uisset meum cuncla mundana ita, ut evangetica etaposto-
672 Iractala (a), ne corum, qui nostram circa Deum lica ratio prsecipit, calCarSSiqiie calcasse. Noh furore
observantiam mirari debent, possent finiri. Et dignum temerario, sed cohstittito atque observato jure divino,
luerat Dei cultore, dignum imperio ttio quod Chrisli atque in alio ministefio eecleSiastico vivens, nihil
pietate regitur et augetur, specialiier hoc ipsum pro per 673 jaciantiam , nihil per gloriaecupidilatem ,
reverentia saneloe rejigionis, cui prudenler intentus quod ad legerti pertinebal implevi : el ad istud offi-
es, clementiam luam nobis ad hoec impetranda prse- eium , testis est mihi Deus meus, iiivitus accessi; in
siare. quo cupio quidem sine offensa Dei, qtiaindiu in
2. Litteras Orientaliumsuppressisse[also acaisatur. seeculofuero, permanere. Et numquam mea statuta,
Cttr eis fidemnon habueril. — Sed multi Ecclesise sed apostoliea, ut essent semper firmata et custodita,
membra I.icerare feslinant, qui confinxerunt me perfeci. Seculus morem ordinemque majoruui, nihil
litteras snppressisse, ne crimina ejus, quem dice- addi episcopatui urbis Romse, nihil niinui passus
bantur condemnasse, apud omnes paterent. (b) Quas sum : et illam firiem servans, qnaeper successionem
illas litteras? Episcoporum Orienlalium, et /Egyp- B lantorum episcoporum cucurril, ex quibus plures
tiorum; quibus in omnibus eadem in Athanasium marlyres exstiterunt, illibatam custodiri semper
crimina continebantur? At satis omnibus clarum est, cxopto.
nec quisquam negal, nos Orientalium litteras inti - 4. Cum Orientalibuscur eommunicare nequedt. ~~
masse, legisse Ecclesiae, legisse concilio, atque haec Dcnique jam me aperire causam pielati tuae sOlTici-
etiam Orienlalibus, respondisse; qui fidem et (c) sen- ludo ecclesiastica atque ipsa devotio persuadet. Si-
lenliam non commodavimus nostram, quod(d) eodem gnificanlOrientales, paci nostrsevelleconjungi. Quse
leinpore (6) octoginta episcoporum ^Egyptioruni de est pax , clenientissime imperalor, cum sint ex par-
Athanasio sententia repngnabat, quam similiter reci- libus ipsis quatuor episcopi Demopirilus, Macedo-
tavimus alque insinuavimus episcopis Italfe. Unde iiius, Eudoxius, Martyrius, qui ante annos octo,
contra divinam legem visum est etiam, cum episco- cum apud (g) Mediolanum Arii senteniiam hoeretl-
porum numerus pro Athanasio major exsisteret, in cam noluisseiit damnare, de concilio animis iratis
parle aliqua commodare consensum. Hesc scripta, si exierunt? Horum si fas est sententiis, quale sit, aut
Deo fidem (() debet Eusebius qui missus fuerat, quid pcriculi habeat, commOdarecohsensum, seqni-
festinans ad Africam nobis reliquit : quae tamen tas et clementia tua poterit eestimarii. Non est no-
poslea omnia scripta, ne ad impelrandum forte con- C vuni, quod nunc subliliter et sub occasioue nominis
cilium deessent, Vincenlius qui cum caeteris missus Athanasii atfentatur. Manentlilterac Alexandri epi-
fuerat Arelatum pertulit. scopiolim ad Sylvestrnm sanctae memoriic desiinatae,
5. Criminibus sibi a Conslanlioconfictisse purgat. qnibus significavit anle ordinaiioncm Atbanasii,
— Videt igiltir prudentia tua, nibilin animum meum (h) undecim tani presbyleros quam eliam diacones,
introisse, quod Deo servienlibus non dignum fuerat quod Arii hocresim scquerentur, se ecclesia ejecisse,
(a) Baron. nec eorum. An lecltnceeorum vel tunc ocloginla exstitisse. Quales aufem ad Jiiliuni, tales
aut deltinc eorum, subaudito postea vocabulo causm? ad Liberiuni litteras , hoc est ab iisdem , in graliam
(b) Alias ex ms. Pilhceano, qiiasi itlas litteras. Aibanasii datas esse, posiremis superioris Fragtnenti
Praeferimus cum B.iron. qv.as illus liitercts, supple verbis aiulivimus.
suppressisse? His verbis fimdilus ruit eoruni opinio, (f) Baron. habel Theosebius: et mox^ post omnia
qui superioreni epistolam Liberii noiniiie inseriptam scripta... AreltUumpervenit.
ut genuiiiam recipiunl. Qui enini Orienialiuin litieras (g) Post Aihaiiasium lib. de Synod. pag. 895, nar-
suppressisse iosiinulatus sit, si eis niorem gerens ral SociMteslili. n, c. 19, Orienlales tricnnio post
Romam Alhanasium citaverit, ac postmoduin a com- coiiciliuin Antioch. anni 341, prolixam fidei formu-
miinione sua removeril? lam conscripsisse , eainque per Eudnxium , Macedo-
(c) Pilh. ms., scienftatu,Magisplacet cum Baron., nium et Ma^tyriumad episcopo* lialiee misisse. Ex
senieniiam. Mox, necnon Frag. vi, n. 3, ab eodein illorum ailveutu nala videiur liujus concilii occasio,
Lilierio nudiemus commodareconsensuin. D in quo qu ituor illi episcopi Arii lioeresim damnare
(d) Edidcral Faber, eo tempore, quamvis in suo rectt^aiiiiit. Uudeobiter ob^ervamus, id Occidenia-
ms. reperisset codemlempore: qiiomodoeliam exstat libus inoris fuisse, ut in conciliis suis cuin ca;tcris
apud Baron. llinc ruisiim 1lefelliliir, qnod ad defen- lnrresibus Arianam coiidemnandam proponereni.
dendam superioris epislola veriiatcm iioniiulli exco- Quod eniih line anio a pra>dictis episcopis , hoc ip-
gitarunt, nimiruin Libnrium liileris Oriciiialiuin per- sum auno 547 a Valente ct Urs.icioin eadein civitate
iiioluni eani scripsis^-e,sed ab ea edenda aliis ^ligyp- exacliiin fuit, ut ip-ddeclaranl Frag. u, n. 20. Id
lioruui litieris fuisse revocatuni. Qui eniui eodem quoque Atelatensi synoilo anni 353 pnestiium esse
tenipore Oricntalium siniul i;t /Egyptioruin liiteras niox aiidieinus. Et Atiianasius, lib. de Synod. p.876,
acceperit, si iiloiuui litteris perinotus, prius ad testis est, Arimini palefactamea ratioiie fuisse Va-
AthanaSiuni presbyteros hiiserit, ac missoruin ex- lentis ei Ursacii vafritiem. Episcopis enim, inquit,
speciaril redituin, qtiam ab ^Egypio quidquam au- proponeittibusul calera cum Ariana damuareniur liw-
diret? reses, rdiquisque omnibusad.id consenlienlibus, Va-
(e) Apud Baron. septuaginlaquinque. Magis placet lens et Ursticiuscumsociisabnuerunl.
ciiin nostris mss. ocioginta. Nanique episcopi, qui (It) Horum Alhanasius, ad solit. p. 858, catalogum
Fragm. u, n. 5, ex ^Egyplo ad Julium scripsisse videtur texere, tibi conqucrilurqiiod Arianis , neque
iiieinoiaiuur, lium. 10 cjusdem Fragm. perhibeiilur illis novitiis, scd veleranisac jam olitn cum Ario ab
685 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMVI. 686
ex quibus nunc qtiidam exlra Ecclesiain catholicam A lur, ut quae fuerint judicio sacerdotum Dei confirma-
foris positi dicuntur sibi conciliabula invenisse, ta, cum constiterit omnes in exposiiionetn fidei, quoe
quibtis asseveratur eiiam Georgius (a) in Alexandria inter tantos episcopos apud Nicscamprsesenle sanc-
per lilteras communicare. Quseergo pax potest esse, taememoriae patre tuo confirmata est, uuiversos
tranquillissinie imperator, si (b) exbibitis episcopi, consensisse, cum Cxeinplo possintin posterum cus-
ut ntinc per Italiam faclum est, coganlur lalium todiri: ut ipse Salvator, qui de supor menlis luse
sentenliis obedire ? propositum inluetur, in (anta rerum expeditione Ise-
5. Accipe aliud , quia tranquillilas tua 674 Pa' tetur, causam fidei et pacis etiam reipublicse neces-
lienter admittit. Manent legatOrum (c) litierae, qui sitalibus nou immeriio praposuisse. Ad cxorandum
ad cleinenliani tiiaiii fuerSnt destihali, quae niiper igilur mansueludincm luain, ut benevolo animo alle-
veuerunt: quibus significant, propter turbatioiiem galiones nbstras audire digneris, fratrem et coepi-
quidem oninium ecclesariiim sequidem ante succtun- scopom meum satictinn virum Lucilerum cum Paii-
bere senteniiis Orientalium volttisse, proposuisse cratio presbytero et llilario diacono placuit profieisci.
tamen conditioriem, ut si iidem Arii haeresim con- Quos credimus de clementiatua ad pacein675 0,n"
demnassent, hoc genere inclinali eorum senlenliis niuin ecclesiaruni catliolicarum non difficuller posse
obedirent. Placilum , ut ipsi sigiiificaui, scriptura )j conciliuni impetrare. Dei oninipoteiitis cleinentia le
leste firmalur, iturin cbhcilium : accipiunt ciim de- nobis cuslodiat, clemeiitissime ac religiosissime
liberalione responsa, Arii docirinam se damnare (d) Auguste. Explicit.
nonposse, Atbanasium, quod solum exigebant, FRAGMENTUMVI (Alias i partis).
coiiimunione esse privandum. Hinc jam clenientia
lua boc quoqne considerel, recte calbolicae religio- LlBERlUSANTE QUAM ADEXSILIUSI IRET, IUNCUNI-
nis jure servato , au hominis causa debeat diligeu- FORMEM (e) EPISTOLAM CONl'ESSORIBUS SCRIP31T ,
ter exctisseipie tractari. 1DEST, EUSEBIO,DlONYSIO BT LuCIFERO IN EXSI-
6. Concilium enixe deprecalur. — Unde iterum i.io CONSTITUTIS (an. 355).
atquc iteruin niansiieiudinem tuam atque aninmin 1. Exsulibus gralulatur Liberins. — Quamvis sub
iuum Deo devotum rogamns per ejus virlutcm , qui imagine pacis, bumani generis inimibus velienicn-
se in defensione tua (adversus Magnenlium an. 553 tius in inembra Ecclesiie videatur esse grassatus;
delelum) quantus sil, universis mortalibus appro- vos tamen , (f) accepiissimi in Domino sacerdolcs ,
bavit, ul habens anie oculosejus beneficia, qui im- eeregia et singularis fides et hic probabilcs Deo os-
perium luiim in omnibus regil, hiecinccelu episco- lendit, el jam ad futuram giiirinlii marlyresdesigna-
|)orum diligeuier faeias oinni cum consideratione vit. Quo itaque preeconiolaudis, qua vocis exsulta-
traclari : ul pacatis per te Deo fivcnfe tcmporibus, G tione merita virtulis Vestraeproferahi, posilus inier
tranquiHitale tua coiiscnliente, sic oiiinia discutian- mcerOrem absentbe vestree ct gaudium gloriee,
Alexandroepiscopodamnatisecclesiw(cathoiicis erep- ac tandem Vinceniium vi compttlsiim Arianorum
tse) donentur. Ila in superiori Ltbya Secundus, in placita perfecisse.
Alexandria Euzoius Cliananaus, Julius, Atnmon, (d) Apud Baron.,re/tfliosisstmeimperalor.
Marcus, Irenaus.Zosimus, Serapion cognomentoPe- (e) Baronius ad an. S55, n. 52, epistolam eaitnleni
lecon, el inLibya Sisinnius ctimjuvenibusejusdeinse- exliibet. Qiiam in actis qnidem S. Ensebii ad uiuiin
cum liareseoscultoribas ecclesias accipiunt. Euscbinm, in codice auiem Vaticano uini ad ipsum
(a) Valesins cuin Georgium in Alexandria sic in- tiiin ad reliquos exsules, ac detiium iu plunbus aliis
tellexisset quasi Georginni Alexaudriniiincpiscopum, exemplaribus ail omnes confessores diversis in locis
quem constat iiiino lantuni 5r>6in Aihanasii sedcm exsiilantes encyclicain inscript.mi essetestaiur. Cui in-
invasisse; co loeo adducius est, iit hanc ppistolam scriptioui favei, quod hanc uniformem llilarius nun-
anle eumdem annnm scriptnni uegarei. At notitiir cupat. Unde proxime post verba Dionysio ct Luci-
lioc lnco Georgius alter. ctiiiprotiabileesl Laodiceoe fero, supplendiim viilelur ei caleris. CBrle Pancralii
episcopus, qui antea Aihailnsio lesie. lib. de Synod. presbyleri et Hilarii diaconi, qui iina ciiin Eusebio,
p. 886 et887, Alexandiinns presbyler, ab Alcxandro Diotiy-io <;t Lucifero missi, eamdeni exsilii sorleui
ejectuS fuerat. Unde post ttt Alexandriq, commode perpessi erant, Liberiiun oliliium esse quis credat?
suppleveris olim presbyler. Comnioiliusvcro intelle- D Non amhiguuin esi, illain ad eos inaxime inissam
xeris eum liic argui, qnod Alexandrinis Arianis pcr csse, qui in concilio MedinlaneiM anni555, ob con-
litteras communicet. slantcin fidei atque Atbanasii defensionciu in exsi-
(b) Abest exhibitis apud Baronium. In ms. Pitli., liuin ejiei nicrucriint. Neque niinus est perspicuum,
exltibttisepiscopis: quod Fabcr non niale videlur cor- eam siaiim post ipsum concilium eo ipso anno 555
rexisse, ul liquidiiispalebil, si verbornm ortlo niuie- sciiplain esse.
lur in liunc modnm : Si talium senientiisjam exltibiiis Quocirca si temporiim nrdinem species, scquentes
cogantur episcopiobedire. Quod autemde vi ei iscopis liini ad Ceecilianuinttiin ad Osiuni liitera; non soluni
illala subiiide dicitur . aperlius explicat Sulpicius anie liancepislolani, scd ctantesuperius fragnieuiiiin
Sev. lib. ii, p. 246, ubi ait: Edklum ub itnperaiore eruiit collocaudan. Sed distrahi non debuerunt, ipiae
piopotiitur, ttl qui in damnalionemAtlianasiinon sub- ab Uilario ipso connexa erant; qui, ul ipse pr.itmo-
'scriberenl,ih exsiHumpeUeremur. nuii, inieiduni non lain leuipurum raiinncm babei,
(c) Vincehiii scil. Capuani el Marcclli, uii declaia- quam rerum. Ncquo nunc prudentihiis lalel ipsius
lur sequenii fragiiiento,n.3, quoruin primi, aut poiius consilium, illum iiimirinn ea in uinun collegisse, quae
secuiidi coiiatuS hic narrantur. Credendiun euim est, unde cecideril Liberius, et a quani magno aniuio ad
eos prinio noluissc omniho Aihaiiasiiim damuare, quam pusilluni sit dilapsus , oslenderent.
deinde consensisse quiilem Aihanasii condernnalioni. (/') lu ms. Piih., accepitssimos:Cui voci Faber ad-
modo ipsi illius adversarii Arii hsercsim daninarcnt didii Deo. Sincerior visa est lectio Baronii.
 687 SANCTIIIILARII EPISCOPI 688
prorsus invenire non possum : nisi quod scio binc; A fidelius scire; obsecro sanctilatem veslram, nt uni-
(al. hic) me probabiliora vobis solalia cxhihere, sii versa lideliler litteris intimare diguemini : ut addi-
credatis iiie in exsilium simul vobiscum esse defru- lanieiitum majus vel ipse aniinus, qui diversisru-
sum. Denique me adhucin ipsa exspecialione pen- nioribus cruciaiur, vel vires corporis ipsius, qu;e
denlem quod a consortio vestro duriornecessitas in- jam exienuatsc sunt, de cohoriatione vestra possint
lerim distrahit, satis contristor. Optavcram enim,, scntire : et alia manu , Deus vos incolumes custodial,
Fratresdevotissimi, prior pro omnibus vobis im- Domini Fratres.
pendi, ut exemplum gloriaeper me magis vestra di-
lectio consequerelur. Sed fuerit haec palma merilo- ITEMLIBERIUSANTE QUAJI IRETIN EXSILIUM, DEVIN-
rum vestrorum, ut priores de perseverantia fidei ad1 CENTIOCAPUENSI AD (e) CJECILIANUM EPISCOPUM
confessionis inlusirem gloriam veneritis. Quaesoigi- SPOLETINUM (f) SCRIPSIT
(ctrca initium an. 354).
tur dilectionem vestram , ul me proesentem vobis-
cum essecredatis, atqueeo meaffectu abseutem non, 5. Viiiceniii lapsum dolet. — Nolo te factum Vin-
676 essesentialis, et intelligatis dolere mc salis,( cenlii ab intentu boni opcris revocel, Fraier caris-
quod sim iuterim a vesiro consoriio disparatus (se- sime. Et ad Ossiumde Vincenliirtiina sic (g) dicit :
paratus). Quanlanidenique gloriani fueriiis conse-. JJ Inter (It) hacc quia in nullo conscientiam tuani de-
culi, hinc magis scire potestis, quodsi (|tii in per- beo pr;eterire, mulli ex llalia episcopi convene-
secutione coronati sunt, solius perscculoris (a): runt, qui inecnm (i) religiosissimumImperatorem
cruentosgladios sentire potiierunt : contra vos, de- 677 Cousiantium fuerant deprecati, ul juberet,
voti per omnia Deimilites, eliam falsos fratres ini- sicut ipsi placuerat dudum, Concilium ad
iiiicos experti, de perlidis victoriam pertulistis : AquileiDincongregari. Vincentium Capuensem cum
quorum (6) quanto in sseculoviolentiaincrcscere po- Marcello acque ex Campania episcopo legationem
luit, tantosanctis sacerdotibus praeniia laudis inve- nostram suscepisse, Sanclitati luaeinsinuo : de quo
niuntur conferre. Estote iiaque de promissione cce- multum sperabam , quod (j) et causam optime reti-
lesti securi. neret, ct judex in eadem eausa cum Sanclitate tua
2. Pro se orent rogat. Gesta Mediolaniab ipsis vult frequenter resedissei; crcdideram (k) integrum Dei
disctre. — Et quia proximiores eslis Deo effecti, Evaiigcliinn sua legalione posse servari. Non tanluin
vestris oralionibus me vestrum consacerdotem l'a- liihil impelravit, sed etiain ipse in illam duclus est
liiulum Deiad Dominum sublevate : ul supervenien- (/) siinulationein. Post cujus factum , duplici alfec-
tesimpetus,quide die in diem cum(c)annuntianiur, tus mcerore, inihi niorienduni magis pro Deo de-
graviora vulnera infligunt, lolerabiliter fcrre pos- crcvi; ne viderer novissimus delator, (m) aut scn-
siin; ut inviolata fide, salvo stalu Ecclesiae catholi- ^ lenliis conlra Evangelium commodare consensum.
cae, (d) parem vobis dignetur me Doniinus efficerc. 4. Liberius Alhanasimndamnal.— « Posl heccom-
Et quia cupio quaegesta sunt in ipsa congressione nia, quaevel gesserat, vel promiseral Liberius, niis-
(a) Apud Baron., persecuiwnis: ex quo, nec non vulgatum esset, quod de causa oplimereiinercl, el vi-
cx ms. Sirm. restituimus deinde cruentosgladios,pro dens in eadem . . resedisse. Porro ille Vincentius
fruclusgladio. cuin Osio judex sedit in Sardicensi synndo , cui et
(b) ii) mss. Pith., qituntuinque,mox omisso voca- siibscribit supra Fragm. u, et a qua legalus ad Con-
bulo sanctis : quod ex Baroniosupplenius, cum eodem slanlium delectus est, uti narrat Atbanas. ad Solit.
praeferenies quattto , lacita particula tiiaijis. p. 8<S2.Prauieroacredilur Roinano concilio anni 541
(c) Pith. ms.,cuiii annunliatiigraviora fulura infli- interfuisse, et is esse Vincentius, qucm Niceenoin
gunl: casiigat Baronii cxemplar. concilio RomanaeEcclesise presbylerum et Silvestri
(d) ApudBaron., pramia nobisdigneturafferre. El pap;c legatum legimus.
qttia, elc. (k) In niss. Pitb. et Sirm. inlegrum jus Evangelio-
(e) In nis. Sirm. ad Mlianum. Et qtiidem apud rtttn : tum snlus Pilh. , stuc legaiionis; Sirm., sua
Alhauasiuni, pag. 767,Sardicensi synodo subscribit legationis. Baronii praferimus leciionem
ALliamts. (/) Eorum scil. nonnilul cedendo minis atque
(f) post recenieni Vinccnliilapsum.ne illius exem- conlunielii-; quoruni primis conatibus fortiler re-
plo a veriiaiis defensione deieireretur; aut igitur stiterat, tui fidem facit Fragmeniuin superius, n. 5.
exeiinteanno 555 aut ineunle 554. (m) Apud Baron. delalorexsistere:nam videtursen-
(cj) Eodem tempore , quo addoloris
Spolelinum episco- T\ tentiis accommodasseconsensum.Qua; lectio si vera
pum;ut inlolcrabile quoddam pnndus, quo esl, nonduin cerlus erat Liberius , an re vera com-
opprimebaiur, in alienuni transmittens jain levius modassei. Et apnd Atbaiiasiiun qiiidcm Apolog. ad
ipse fcrret. Forteetiain ea tempesiaie Fcclesiaemiil- ConMaut.p. 692, habenius, Vinceniiunivim nou me-
tuni limens sollicilus cjusdcin gubernator, alia ad diocrem coniunicliasqiie passnm esse , donec ab ip-
alios scripserit. Quantum cordi ei liieril ille.Vinccn- sius coniiniinione sese absiinere promitieret; sed
tii lapsus, aliisad EusebiiuiiVcrcell. lilteris signili- iion habemns , eum quidqiiain aut conlra lidem aut
cat apud Baron. ad an. 555 , n. 20. contra Alhanasinm subi-cripsisse. An vero in eam-
(h) Mallemusinter alia (quomodo legissc videtur dcm simiilationcm abierit Marcellus, Liberius silet:
Baionius in codice Valicano, unde cadem Libcrii ii11uiiidcflet Vincentii lapsum, ulpole illustrioris, de
verba descripsit ad an. 555, n. 19), ut haedusevoces quo uno niullum sperabat, el cujus lanluin erat no-
cum superiore verbo dicii counecianliir, sinlque Hi- incn , ul postea Damaso apud Theodoreluni, lib. n
larii se non integias Liberii Iitteras describcreadmo- Hist. eccl. c. 21 , dicere licuerit, nullum adversus
nciilis. iideui pratjudicium essc debere ex nuinero episcopo-
(i)Sirm. ex Remig. ms. gloriosissimum. rum Arimini congregaloriim , Romano episcopo ct
(j) Iiii ex Baronio emendamus: cuni cx uis. Pitli. Vinccniio non consentieutibus.
 68) EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMVI. (90
sus in cxsilium (a) universa in irritum dcduxit, scri- A sententiis veslris, litierasque super noinine ejus (e)
bens praevaricatoribus hoereticis Arianis, qui in san- (id estde condemnalioneipsius), per fralrcm noslrum
ctum Aihanasium orlhodoxum episcopum (b) inju- Fortunatianum dedi perferendas ad imperatorem
stam tulere senientiam.i Consiantium. Itaque amoto Aihanasio (f) a coinmu-
nione omniuni nostrum, cujus nec cpistolia a me sus-
Dilectissimis fralribus presbyteris et coepiscopis
Liberius an. cipienda sunt, dico me eum omnibus vobis et cum
Orienlalibus, (circa ftnem 557). universis episcopis Orienialibus seu per universas
5. Pro deificolimore sancta lides vestra 678 De0 provincias pacem et unanimitatem babere.
cognita est et hominibus bonee volunlalis. Sicttt lex 6. Stimtenst fidei subscribil. — Nam , ut verius
loquilur, Justajudicate,filiilwininum(Vsal. LVII,2), sciatis, nie (g) vera fide per hanc epistolam ea Ioqui,
ego Athanasium (c) non defeudo: sed quia suscepe- domiiius et frater nietts conununis Demophilus, qui
rat illum bonae memoriaeJulius episcopus decessor dignatus est pro sua benevolentia fidem (It) vestram
meus , verebar ne forte (d) ab aliquo prscvaricator et catholicam cxponere, quoeSirmio a pluribus fra-
judicarer. At ubi cognovi, quando Deo placufi, juste tribus et coepiscopis nostris tractala , exposila , et
vos illum coinlemnasse, mox consensum commodavi " suscepla est (Hac (i) esl perfidia Ariana, hoc ego no-

(a) Posi exactum, iiiquii Albanas. adSolil. p.857, eam se suscepisse ait fidem, qua Sirmium a pluribtts
tn exsitio biennium inflextis esl, minisque morlisad fralribus el coepncopis nostris tractala,exposila, elsus-
subscripiianeminductus est. Ex quo efficitur , tres cepta esl ab oniiiibiis qui in prmsenlifuerunt : quoe
subsequenies epistolas exeunte anno 557 , aul certe verba cuin secundee Sinniensis lormulee procemio
ineunte 358, scriptas csse. Facileetiam aliquod in- saiis conveniant. Iu Blondelli sententiam Petavius
ter eas iiilervallum fttisse concedimus. Nam dum notis in Epipban. pag. 516, propendet: quamvis Li-
Romoedesiderio flasrans Libcrius ab bis , a quibus bcrium ab heeresi facile liberari posse censeat,si pri-
sperabat, se nihil juvari cerneret; aliorum subinde main dunitaxat preedictaefornitilae parlem , qua ho-
opem implorabat. Unde primam ad annum 557, alias mousion et hoinceusion relicendum esse decernunl,
ad 358, periinere probabile esl. Litleras easdem pacis cl quielis studio dicalur esse complexus. Sed
descripsit Baronius ad an. 557, n. 34 , quas in Cres- qnis eum priniam tantum partem suscepisse conce-
coniana collectione ac duobus codicibus se nacttim dai, a quo audit, Ilanc ego libentianimo suscepi, in
esse leslatur n. 52. nulto conlradixi? Sed quod certissinium ibidetn asse-
(b) lta Sirm. ms. Alias aulem, injttste. rit Petavius, Liberium scil. primoeSirmiensi fonnu-
(c) In ms. Pilh. non defendi. Nobis magis proba- leenon subscripsisse , hac una raiione satis levi pro-
tur cum Baronio non defendo. Nam quod Albana- bat : quia nimirum liatc prima ectbesis Liberii nou
siuni antea defcnderit, pluribus constat. modo resiitutionem , sed el cxsilium proecesserit.
(d) Alias ex nis. Pilh., inaliquo. Ex Baronio re- Q Quasivero qui exsilio ideo mullalus eral, quodAiha-
vocamus ab aliquo, consentiente Sirm. ms. nasio ac lidci Nicsenoeadhacrens , novas Orieulalium
(e) llsecverba characterea cu>terisdisiincto expri- forinulas probare recusasset; non id omne nunc ef-
mi primus curavit Fabcr; ea tainen ut Liberii intel- ficial , unde ab exsilio revocelur , dum et Aihanasii
lexit Baronius, nequecertoconstat au non illius re- causam se desercre , el Sirmiensi fidei conlra Photi-
vera sint. nuin, qnse, cuin relegaius est, apudOrientales uovis-
(f) Apud Baron., amoto Ailtanasio, super quo sta- siina erat, se subscripsisse lestilicalur.
lula omniumveslrum a ine cutn sede aposlolicasusci- Gravioribusmomentis niiiiur opinio, qua Baronius
pienda sunl, dico, elc. ; el mox , uniialein, uon unani- aliique Liberiuui secundeeccthesi Sirmiensi subscrip-
milalem. sisse negant. Prinio enim quandoheec conscripta est,
(g) In exemplaribus Baronii , meveram fidem per jam obierat Thendorus ; Cecropius vero, Eudoxius,
licincepisiolammeam proloqui. Postea desiderari vi- etc., Sirmio aberant; demum ei ad se delaioe acer-
detur, quamproposuit. liuie adversati suut Basilius, Macedonius, Silvanus,
(It) In prius vulgalis desideratur vestram, quod ctc. quoslanien omnes infra habemus ejus formuloe
suppleniiis ex ms. Pith. Ejus loco in mss. Siriu. et esse auctores, cui se consensisse dicit Liberius. Ad
Baion. oxsiat veram. heecrcclamat Petavius , subjectam appcndiccm non
(i) llanc notam, ex qua niaxiina inter cruditoscon- ab Hilario, sed ab homine, qui Arianae seciaedivor-
Irovcrsia nala cst^Baron. ad an.557, n.54, pncler- tia nesciret, fuisse additam. Ita etiam verbuin requi-
misit. In appendicc tanien postmndum confessusest, rendum , quod in ipsius fine exslat, in gratiam Peta-
eamdem se in Cresconii collecliune repcrisse. Porro vianae sentenlioe interprelatur nonnemo ; quasi ad-
cum iriplex sil Sinniensis formula, prima an. 551 u ditamenti hujus auclor incertns ac dubius, rem to-
conira Plioliniim scripta, alteru Osii noinine an. 357 tam diligenlius exculicndam hac noiula admoneret.
vulgata , poslrema mcnse Maioan. 359 edita ; dis- Sed pro bujus appendicis veritaleadest non solum
putant eruditi, quam liic Liberitts se suscepisse ms. Piihceani, scd et Crcsconiauaecolleclionis auc-
tlieat. loritas. Neque aniino succurrit, a quo et quam ob
Solus Valesius, animadversionibusinSozonieni lib. causam totepiscopi excogilati: quoriim nomina in-
iv , c. 14, existimat tertiam hic memorari; quam lerpolalorem rerum Arianarum rudem ei profecio
inieromnes fereconveniiiiondunt fuisseeditam, cum non sapient, qui Liberium Sirmiensi (idei anni 351
baec Libeiiiis seriberel. Alii quidem arbitraniur illum snbscripsisse defendet. Quodad verbum requirendum
adfuisse Sirmii, cuni ibi proedicta fornmla edila est, attinet, amanuensi alias eliam dormitanti pro alio ir-
cique subscripsisse : sed cum illuc uon nisi Orienta- repsisse facile cogilatur ; maxime cinn ejusloco Ba-
liiim favore sit vocatus , neque banc ab eis graliam roiiius in mss. suis repercrit et alii. Hoc verbum ali-
nisi bac epistola impeirarii; necesse est ul lidem hic ter explicat Salmasius, nolis in Tertulliani lib. de
se dical suscepisse aliam , quam quoecum Sirmium Pallio p. 425. Ac primo quidem observat, anliquos
pervenit edita est. librarios litteram r iis locis apponere solitos esse,
Blondellus aliique plures volitnt , Liberium de se- quibiis aliqnid deesset ad sententiae inlegriiatem,
cunda Sirmiensi forniula loqui. lum quia hanc unam qind requiri deberet et investigari. Cujusrei cxein-
perfidia; uomine notat Hilarius , cum contra priinam pla siugulis fere paginis exhibel aiitiquiis et acctira-
lib. de Synodis probel etexcusei; lum quia Liberius lus codex Majoris monasterii Turon. plerosque Hi-
 6)1 SANCTI HILiUUI EPJSCOPI 6!'2
fatii, nott aposlata. Liberius sequentia) : ab omnibus A 7. Fidei ejus qui auclores. — «Perfidiam auiem
qui in preesenli fuernnt; hanc ego libenli auinio apud Sirmiuni descriptam, 680 quam dicil Libe-
679 (") suscepi ( Anathemalibi a tne diclunt, Li- ri.uscatliolicani, a Demophilosibiexpositam, ,hi snnt
beri, et sociis luis), \n nullo conlradixi , consensunj qui conscripseriint : Narcissus, Tbeodorus, Basilius,
accommodavi, hanc sequor, baec a nie teneiur Eudoxius, Demophilus, Cecropius, Silvanus, Ursa-
fllerum tibi anqthema el lerlio, pravaricator Liberi). cius, Valens, Evagrius, (b) Hyrenius, Exuperantius,
Sane peiendam credidi sanctitatem vestram , quia Terenlianiis, (c) Bassus, Gaudentius, Macedonius,
jam pcrvidetis in omnihus me vobis consentaneum (d) Martlius, Acticus, Julius, Suriiius, Simplicius et
esse, dignemini communi consilio ac siqdio laho- (e) Junior, (requirenduin) omjies hxrelici.i
rare, quatenus de exsilio jam dimiltar, et ad sedem
quoe mihi divinilus credita est rcvertar.
larii in psalmos Tractatus conlinens. Tum opinatur et inlra tempusexstilisse olim asserentibns , postea
litteram proedictam ab aliquo studioso in ora libri vero Sirmiensi fide, Ancyranis decretis illustr.ita,
nolatam, qtia moiieret requircndum esse quinam illi ante tempora et ex Dei subslantia confiienlibus , ad
cs-.eiit ii>i nominati , quariimve eivitatum episcopi. veram fidem prolicere fuit, et quodam modo catholi-
Nos auteni liancnoiam apnosilamsuspicainnr propler g cos evadere. Conira Liberio Sirmiensis fidei confes-
uiunn nomen Jttnior, quod adjeclivum inagis videtur sione sanctani consubstantialis lidem suppriinenlj, a
quam prpprium , et apud Baronitim non comparet. vera lide defieere fuit, et perfidum atque hacreticum
Poslrem.) verbum reqiiirendum, quod marginali nota quadam ralione fieri. ILcrelicis enim communicans,
resignificabaiur, ab aliquo in lextum translaiuin esse et crcdendi legem, quam beeretico sensu luebintur,
conjeelai. His de verbo reqnirendum notaiis, ad in- quamvis jntelleclu catbolico ab eis recipiens,'faaaresis
stilutam quicslinnein rcdeamtis. parles commiiniebat: catholicus lide et inlerioricon-
Si Liberii expendantur verba , planum liet ad se- scientia, communione ac forte etiam rumore publico
cundaiii Siriniensem formulam niinime esse rcferen- haereliciis; quo de rumore legendus Snzoinenns, lib.
da. Oiientalibus enim primas litteras suas inscribit, lv, c. 15. Eo sensu iiitelligendus est llieronymus lib.
tuin de dalis ad Orientales litteris Ursacium et-Va- 1 de Script. eccl. dixisse , Liberinm a Fortunatiano
lenteni, ac pnstmodiim Vincentitim etllalos episco- ad subscriptionetn liwreseos compnlsum esse. Quo
pos sludiose monet. Unde vero tanla ei inOrientales spectat etilludAuxiliilib. 1 de ordinationibusc. 25 :
fiducia, nisi quia eorum fidei subscripsisset ? Alqui Qwtsnesciat quod Liberius , lieu proh dotor! Ariana
Orieiilaliuin fides alia lum non eral, nisi primaSir- hwresi snbscripsit?
iniensis una cum psendo-Sardicensi et Anliochena. (a) Baronius, suscepj in nullo contradicem. Sctne
Deinde si secundai;suhscripsisset, apud Orientalcs petendam credidi, iis omissis quae his interposiia
dicen; non dcbnit se suscepisse fidem veslram et ca- sunt. Quamvis autem in novissimaedilione ea ijisa
tliolicam qita Sirihio a pluribns frutribus et coepiscopis additainenia in Crescnnii cullectione se offenilis^e
uoslfis traclala, exposilaetsuscepta est. Nam secumla fateatur; ea lauien Ililarii esse prorsus negat. No-
a soiis Occidentalibiis Ursacio , Valenle , Gerniinio, C stras ea de re conjecturas proponeresatisbabebimiis.
Potamio ei Osio exposiia esi; acproinde in eam nnn Cuin inms. Pith. posi verbum suscepi , 11110 e.odcoi-
c.adii.veslram. Lopge ininus convenit vox catliolicam, que conlexlu sequalur, SanclttsHitarius analhema iili
qua; vix Siriniutii egrcssa esi, ciini eam omnesavcr- dicit: anathemalibi a me, elc, opinamur haec verba,
sali sunt. Neque dicenda fuit a pluribus fratribus e.v- Sanctits Hilarius anatliemailli dicil , in anliquiort;
posita, pujus vel sex auctores non facile exeogitaris. exemplari ad marginem dunitaxal adscripia esse , ac
Proclcrea si fidem Valenlis elUrsacii operaexposilajn postmodum iinperiti alicujus libr.irii opera in tcxiiuii
recepit; cur non conteudit illorum priiiuun capt.ire irrepsisse. Ex quo conficiinr, 1° 11011 recentes esso
graliam , qui et apud iinperaloreiii plurimum pote- luijusiiiodi inlerpolaiiones; 2° jam ab anliquis tem-
rant, el in ejusComitaiu luniversabaniur?Q(iiseiiam ponbus Hilarium earum, imo totius hujusce colle-
neget, Demophiliunsaepessepius anlea tentasse , ut ctionis auctorem fuisse creditum. Proelerea ferven-
Liueriuin ad Arianas parles inflecterel ? Sed antea lissimo Christi Confessori iu hominem, qui quamvis
nullatn Arianarum partiumfidem recenliorem ei sub- in sunima Ecclesisedignitate consiitutiis , Domini la-
scribendam offerre pouiit , quam Sirinienscm pri- men sni causam lurpiler deseruerit, anatiienia diceie
mam. Mitiimus, vix tuni secniidam potuisse Beroeam licuisse Aposiolo auclore jain probavimus. Sed A
deferri.cum Liberius lapsus esl. DeniqueSozomenus? forte lioecaddilamenia Hilario nonsunt indigua, cum
lib. iv, c.15, teslis cst, Liberiuin, ciimSirinium per- primtim Liberii lapsum rescivil; nibilo miuusabipso
venissei, confessionem dedisse, qua eos qui Filium videtur alienum, ut cum hoc optis suuin Liberiu jam
secundum subsianiiamel per omnia Palri similemnon correcto in publicum emiserit, ea lum non eraserit
esse assererent, alienosab Ecclesiapronuntiabal. Neque r. prorsus atque supjiresscrit.
hoc faclurus erat, si proxime antea substanliae vo- (b) In ms. Sirm. ut et apud Baron. Irenwus. Eva-
cabuluni damnasset. grius, qui antea nominaiur , ipse forte est Mitilenes
At, inquies, si Hilarius Liberium primee Sirmiensi cii insulaeepiscopus, qui in Seleuciensi synodo ab Aca-
ccthesi cqnseqsisse intellexit; cur eam, quan) lib. de pnrtesteljl.
Synodis prpbat et excusat, nunc perlidiam vocat ? (c) Baronius ex niss. suis expressit Bustus. Intcr
Jam librjs deSypodis et in Constantiumdemonstrasse subscriptioiies pseudo-Sardicensissynodilegitur Bas-
nobis yi^epipr , nuniquam Hilariq probatani fuisse sus episcopusa Car.
Siruifenseiii aut aliam Qrieni.iliuni fidcni. Imo ex Muito (d) Remig. nis. apnd Sirm., Marlius, Allicus, etc.
eo qiiQfj ail ji) Cijnslant. n. 24 : Quidquid prwler fi- niagisarridet hoecBaronii lectio, Marcus, Ae-
denttpiqit} esi^perfidiq', non fides esf : consectarium tius,Julius, Scverinus, qui quidein apud Epiphaniuin
est etiam priinani Sifmiepsem , qmppe quee proeier Ancyranaesynodi subscribit epistol3e,etiiifra,Frai;m.
Njcaenaniesi, esse perfidiam. Nequeincons|.anlia;ar- xv, inter eos recensetur, quos Germinius rescripti
guendus est ililaiius, quod eaindem fidei confessio- sui initio nuncupat.
neni cum laudassel alias , nunc acriter carpat ap re- (e) In eodem ms. et cwterijuniores quibus credidit,
prehendat. Nainque ut illidigui sunt lande, qui 3 omnes harelici. Apud Baron. simpliciler, et alii,
malo recedunt, ita quiabnin deficinnt, mcritosunt omissis caeteris. lu illius auteui appendiec ad an. 355,
viinperantli. At veroOrientalibus, Filium ex nihilo rursum coinparel.Jnniox iriier eos no(iiinaMis, qui
693 EX OPERE HISTORICO FRAGMENTUMVI. 694
'lem Liberius de exsilio, Ursacio, Valenti 9. Romam remikli enixe rogat. -rr Ejt he,c ptiam
681 (a)
et Germinio. scire vos volo, quod fratrem Fortunatianum (f) pelii,
ut cum litteris meis ad clemeiitissimum imperato-
8. Liberius ab.Alhanasii communioneseparatus. — rem Constaniium Augustum pergeret, petere tit bono
Quia scio vos filios pacis esse, diligere etiam concor- pacis et concordise, in qua pietas ejus semper 682
diam et uniiaicm Ecclesiaecaiholicse; idcirco non cxsuliat, me ad ecclesiam inibi divinitus traditam
aliqua necessiiate compulsus, Deo teste dico, sed pro jubeai reverii: ut teinporibus ipsins Roinana eccle-
bono pacis et concordiae, quse marlyrio praeponiiur, sia nullam sustineat tribulationem. Me aulem cum
bis lilteris couvenio vos, domini (b) Iralres charis- omnibus vobis episcopis Ecclesise calholicae pacem
simi. Cognoscat itaqueprudentiavesira, Aibanasium, babere, his litteris meis sequoet simplici animoscire
solatium
qui Alexandrineeecclesiseepiscopus (c) fuit, a me esse debelis, fratres charissimi. Magnum (g)
damnatum prins, quam ad comilatum saiicli impera- enim vobis iu die retributioriis acquiretis, si per vos
toris litteras Orientalium destinarem episcoporuin, pax ecclesiee Romanoe fnerit reddila. Scire autem
et ab ecclesiaeRomaneecoinmunioneesseseparatum, per vos volo etiam fratres et coepiscopos nostrts
sicuti (d) teste esl omne presbyterium Romanaeec- Epictetum et Auxenlium, pacem me et communip-
clesiae. Sola haec causa fuil, ut lardius viderer de 3 nem ecclesiaslicam cuni ipsis habere : quos credo
nomine ipsius litteras ad fratres et coepiscopos no- gratanter haec*suscepiuros.Qtiicumque auteqi a pace
stros Orientales dare, ut legaii (e) mei quos ab urbe et concordia nostra, queeper orbem lerrarum, volente
Roma ad comilatum direxeram, seu episcopi qui Deo, firmataest, dissenserit; sciat se separatum esse
fuerant deportati, et ipsi una cum his, si fieri pos- a nostra communione. (li) Pravaricalori anatkema
set, de exsilio revocarcnlur. una cum Arianisa medktum.

conlraAlhanasiumMediolanensi inconcilio subscrip- secundum formam sententise litleris Orientalium con-

serunt. De verbo requirendum satis disseruimus su- signatsc, vel obsequendo liiteris Orientalium, qui
perius. hanc Aihanasii condemnationem tam importtine ab
(a) Aliqnanio post quam superiorem ad Orientales ipso exegerant. ln his nulla hnbetur cuin pseudo-
sciipsit eiiisinlam : adenque circa inilium anni 358. epistola superiore convenientia.
Hanc Baronius ul genuinam describil ad an. 557, (d) Apud Baron., teslis esl. An Liberio usilatnm
n. 55. At senleniia retraclaia iu Appendice pag. 25, fuit lestis el leste, quomodo nobis fideiis el fidele?
adulierinam eam esse vult, et ab iis, a quibus supe- Conjeclare est ex boc Ioco, Liberium statim post
rius fragmenium iv confictam. Posireniaeillius sen- defectionem clero Romano litieras scripsisse iis fere
tenliae subscribil Binius, nec Labheus rcpugnat : similcs.quas Vincentio dedil : quibus, ut habemus
qtta ratione permoli, mox expendetur. At certe inte- infra, enixe eum rogat, ui de sua cttm Orientalibus
rim concedant necesse esl, eain neque atictoris nos- pace quam primum imperatorem ceriiorem faciat.
tri judicio falsitaiis fuisse suspeciani, neque stylo a < (e) Alias cum ms. Pith., til legati et quos. Melius
cseleris Pontificisejusdcm lilleris dissidcre. Baronii exemplaria, ut legcttimei, per qnos scil. epi-
(6) Cnncinnius apud Baron., dotninimei charissimi. stolam superiori Iragmento relaiam ad Consianlinm
(c) Ex tns. Sinu. utcumque restauraiur bic locus, inisii. Mox se» episcopi perinde est, atque sinud et
qui sx Pitb. antca sic vulgalus erat : episcopus fuit, retiqtti episcopi.
priusquam ad comilcitumsancli imperaloris secundum (/') Apud Baron, ut in ins. Sirm. epistola hsec
liiteras Orientalium episcoporum,el ab Ecclesiw Ro- aiictior exsiat in hunc modnm : pelii, ul tilleras meas
mana commtinioneseparalus est, sicuti lesle est, etc. ad cleineiuissimutnimperalorem perferat, quus ad
Apud Baroniuin autem, episcopusfttit, priusquam ad Orienlales episcoposfeci, nt scirent ipsi una secum
comilalum sancli imperaloris pervenissem, secundum Athanasii coinmunionetne esse separalum : quas credo
liiteras Orientalium episcoporumab Ecclesim Romanw quod pielas ipsius pro bono pacis gralulattler accipiet,
coimnunioneesse sepitraium.Qua; verba ctini Baronius quarum exenipliiretitim Philagrio imperaloris eunucho
ita intelligat, quasi dicat Liberius, se ante exsilium prodat (vel ut habet Sirm. elictm Hilario imperaloris
suuin, priu^quam ad imperatoris coniitaluni accer- fideti direxi. Pervideai) charitas vestra, hac me beni-
sittis pervenissel, secundum litieras Orientaliuin epi- gno ei innoceniiattimo gessisse.Quapropter his lilteris.
scopornm pontificaius sui initio aceeptas,Allianasium nteis conveniovos et adjuro per Deum omnipoientem,
ab eccleski;Romanseconimunioriescparasse; sibene el CltristumJesum filiutn ejus (Sirm. addjt Deum) e(
intelligii, loiam hanc epislolam iis mcrito attribuii, Dominum noslrum (soliis Baron. subjicif el Spiruum
qui superiorem fragnienlo iv relatam cuderunl. sanclum), ui digneminiad clementissimumintperatp.r
Sed ex leciione. quam nobis snppediiat Sirniondi ) fein ConslanliumAtigustum pergere, el petere ut bonq
ms. hoc poiius videtur Liberius dcclarare, Atbana- pacis, etc. Qu;e verba non niodo iniricata, sed el ip-
siiim a se prius esse daipnaium, quain ad imperato- lerpolalioijis sunt valde suspccta. Quid enini hoec
ris coniitatuni desiinarcl aut quod ad Orientales su- sonant, nisi Liberium prius ad Orientales, quani ad
perioribus litteris scripserat, aut quod illi ad easdem iniperatoreni scripsisse, ei litleras a se ad Oiientales
rescripserant; idque Romanaeecclesieejam se signi- script :s po.stea ad iinperatoreni pcr Fortunatianum
ficasse. niisisse? quamvis supra.num. 4, ad Orientales scri-
Iino recepla uliro Baronii lectione, Liberii ad bens, eosilemmnneat se jaui aniea litteras dedisse
imperatorem, salva hnjns epistnlee veritate, intelli- perForiiinaiianum ad imperatorem Constaniiuui per-
getur advenlus,'non quidem, ut ille inlerpreiatur, ferendas. Contra nititla est, et superiori epistolee
Roma Mediolanum tinde relegatus est, sed Bcrcea, prorsus consenlanea leclio, quam ex ms. Pith. ex-
quo relegaius erat, Sirinium. Cerie ex Sozomcno, pressani reiiuemus.
lib. iv, c. 15, conslal Liberium, nondinn accepia (g) Baron., magnitm eliam prwmium vobis, etc.
Romam revertcndi polestate, Sirmiiim nbi vrrsaba- Sirm. nis. magnuin enimprwmiumvobisindie tribulch
tur imperaior accersitum esse. Nunc igitnr teslifica- tionis acquireiis.
lur se priusqnain hoc itcr confecisset. Alhanasium (It) Hanc etiam notam exbibcnt Baronii exem-
damnasse secundum litleras Orientalium; hoc esi, vel plaria.
 695 SANCTIHILARII EPISCOPI 636
Ilem de exsilio («) Liberius Vincenlio (an. 358). A oportere operam darc : cum profeclo Cl episcopo-
10. Urbicumsibi ereptum dolet. — Non doceo, sed rum id olficio congruat, et salus omnium longe late-
admoneo sanctum animnm tuum, frater charissime, que populorum hoc fundamine roboretur. Sed res
eo quod colloquia niala inores bonos corrumpunt admonuit insiiiula rursus exsistere.Non enim aliquis
cuin (f) cre-
(I .Cor., xv, 35). Insidiee hominum malorum bene definiiagemiuari superfliium judicabit,
libi cognitse sunt, unde ad hunc laborem perveni : bra consueverit admonitio angcre cumulum diligen-
et ora 683 at l'el Dominus lolerantiam. Dilectissi- lioe. His iia se habeniibus, de fide atque unitate trac-
mus filius nieus Urbicns diaconus, quem videbar ba- tari debere cognoscat sinceritas vestra, et operam
bere soiatium, a me per Venerium agentem in rebus dare, ut ecclesiasticis rebus ordo competens preebea-
siiblatus est. tur. Discurrel namque cunctorum prosperitas ubique
11. Quonomineredilumab exsitiodeprecelur. — San- populorum, et concordia fida servabilur 684 cum
clilati (b) tuee significandum credidi, me de conten- penitus amputaiis (g) nec hujusmodi queestionibus
lioneilla a nomine Athanasii recessisse, et ad fratres cunclis seclando commoverit.
et coepiscopos nostros Orientales litteras dedisse de 2, Non de Orienlalium causis. — Res ista non de-
super nomine ejus. Unde quia, Deo volente, et pax betita intenlionem animi (h) Inngitts prnpagare : non
vobis ubiqtte esl, dignaberis convcmre episcopos H enim de Orientalibus episcopis in concilio vesiro pa-
cunctos Campanise, et hsec illis insinuare, el ex ip- titur ralio aliquid definiri. Proinde super his lantiim,
sorum numero una cuin episiola vestra, de unanimi- quae ad vos perlinere cognoscit gravitas vestra,
tate nostra et pace ad clemeiitissimnm imperatorem tractare debelis : el completis celeriler universis,
scribere quo possim el ego de tristitia magna libe- consentiente consensu decem miltere ad comitatnm
rari. Et manu ipsius : Deus le incolumem custo- meum, ut prudentioe vestree prioribus litleris (non
diat, (c) fraler. Iteni manu ipsius paginw perscriptm : exslanl) intiniavimus. Preedicti enim poluerunl omni-
Cum omnibusepiscopis Orientalibus pacem babemus, bus quse eisdem Orientales proposuerint respondere,
et vobiscum ego. Me ad Deum absolvi, vos videritis: vel tractare de fide; ut exitu conipetentioninis qu;rs
si volueritis me ili exsilio deficere, erit Deus judex in- tio lerminelur, et ambiguilas sopiatur. Quoocum ita
ter me et vos. sint adversusOrientales nihil staluere vos oporlet :
aul si aliquid volueritis contra eosdem proedictis ab-
FRAGMENTUMVII (Alias n parlis). sentibus definire ; id, quod fuerit usurpatum, irrito
INCIPIT EXEMPLCM (d) EPISTOL.B CONSTANTII IMPERATO-evanescet effectu. Non enim illa vires habere polerit
RIS ADEPISCOPOS ITALOS,QUIIN ARIMINENSI CON- defiuilio, cui nostra staluta lestantnr jarn nunc ro-
CILIO(e) CONVENERANT (datw die 27 maii, an. 359). G bur et copiam (al. cupiani) deuegnri. Quoe cum ila
sint, mnderatione religionis venerabilibus aniisti-
Victor Constantius maximus iriumphator semper libus consenianea debetis veneranda
perficere; ut id
Augusius episcopis. et quod audiri pro-
qnod religio poslulal, cxplicetur,
1. De fide lantum'in Conciliotraciandum. — Con- bibet
(i) , nullus usurpel. Divinitas vos servet pcr
tinent priora instilula, Venerabiles, sanctinioniam multos annos, Parentes
(j) K. Dal. vi kalend. junias
legis rebus ecclesiasticis niti. Saiis superqtie per- Eusebio et Ypalio conss.
speximus litteris ad nostram prudentiam dalis,iisdeni

(a) Proxime post litleras Oricnlalibus dalas, et, ut ui controversias de fide primuin componerent pra>
opinamur, anlequam Ursacio, Valenti et Genniiiio cepit.
scriberet. Hic enim Liberii, ubi a prislina constaniia (e) In edit., conveiierunt.Non niale tamcn in niss.
sua cecidii, iitierarum ordo stalui polest : ul primum convenerant; cum hic Hilarii sermo sit, non scriben
imperalorcm, nodemque lempore clerum Romanum liuin episcoporum. Ante reposuimus Constanlii; et
mulali consilii sui per Forlunaiianum certiores fece- post Consiantius; cnm ex lide ms. prius oblinuissct
rit, dcinde Oricnlales per litteras mnniierit, secum Conslanliniet Constanlinus.
illis habere paoem, et ab Aihanasii defensione dis-
cessisse; luin Vincenlio, ejusque opera cunciis Cam- ciiin (f) Alias, cBinrebtts : ubiex ms. Sirm. reslituiiur
crebra. Ioco geminari, magis placeret
paniee episcopis, commuiiionein cuni Orientalibus a „ eMiiuinmt. Antea,
se initam sigiiifiearit; ac postremo cum ad impcraio-
ris comiiatum pergeret, lilteris daiis Yalcnti. Ursa (g) Inins. Pith., ne liujusnwdi. Mallemus de liu-
cio et Germinio, tum horum perditissinioriim hoini- jiismodi, supplendo deinde rebus, de fidescil. et tmi-
nuui, lum his nequiiia non inferinrum Epicteti et laie . sicque bic eril inieger sensus : citm pcnilus
Auxeniii gratiam sibi lenlarit conciliare. Egregiiun ampulalis de(rtbus) hujusmodi quaslionibus cunclis,
bumanac fragilitatis exoniplum, cui ssepe laulo gra- ((/iio,'sunl) seciundacommonuerit.Res lamen ista, etc.
vius iinininet praecipilium, quanio videlur elatior. (h) Vocabulum longiits cx ms. Sirm. adjicitur.
(b) In ms. Sirm. verbo sanclilaii snbjicilur vero, (t) Faber hic adjccerat ratio, uli videlur, adductus
apud Baronium aulem praeiniliilur, el ideo. verbis superinribus, Nonenim de Orienialibtts...paii-
(c) Apud Baron., doinine frater charissime. Ilem lur raiio alijuid deftniri. Sed haecvox abest a mss. et
mcmuipsius in eadem pugina conscripta. Legit Sirni., adest iiouien religio, ad quod ver.buin prohibet coin-
pagina perscripta, non pngina perscripta. mode referalnr. Si quid mutandum essel, proxiiue
audere pro autliri libenler reeipcremiis.
(d) Epislolc hnic aucloritasaccediiex Sozomeno,
lib. iv, c. 17, ubi lilteras memorat iinp 'ratoris «d (;') llac littera k nomen carissinii commode in-
episcopos Arimini ac Selcuciee congregaios, quibus lellexeris.
 697 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUM VII. 608
Incipil (a) definitio calliolicct,hubitaab omnibusca-- A conscriptam a se (idem, quam recipere nos non lice-
tholkis episcopis,priusquam per lerrenam polesla- bat. Jam quidem beereticiantehac nobis prominliati
tem tertiii hmrelicoruinconsortio sociarenlur, in! sunt, et mullis diebus esl comprobatum : quos etad
coiicilioAriminensi(an. 559). nostram coinmunionemnon adniisimus , voce nostra
3. Fidei Nicana nihil addendumaul delrahendum. damnanies eos proesenles.Nunc iterum quid vobis
— Sic credimus placcre omnibus posse catholicis, a, placet, iterum dicite, ut singulorum subscriplione
symbolo accepto nos reeedere non oportere, quod in, firmetur. Universi episcopi dixeriint : Placet ut hee-
collatioue apud omnes integrum recognovimus; nec, retici (n) ss. damnenlur, quo possit Ecclesia fidein-
a fide reccssuros, quam per propbelas, a Deo Palrc, concussa, quse vere catliolica, est in pace perpctua
per Christum Dominum nostrum docente Spirilui permanere.
sanclo, et in evnngeliiset in apostolis omnibus sus- 686 APPENDIX (f) SUPERIORISFRAGMENTI.
ccpimus, ut pcr traditionein palrum secuiidum suc- Damnatio
cessioiieni apostolorum usque ad Iractatuin apud blasphemiaArii, el expositio inlegra et ca-
tholica fidei,quain caiholki in traclalu Ariminensi
Nicseam Iiabitumconlra hoeresim, quaelunc teni|io-
ris exsurrexerat, positum nunc usqnepermanel. Qui- firmaverunt, et tnanu sua subscripserunt.
bus oninibus ncc addeniluin aliqnid crediiims, nec 8 BlaspheniUeArii lice.t autehac fuerunt damnatse,
minui posseinanifestuinest. Placei685ero 0•>>Li 1no- latebant taiuen nccultae;quia eum blasphemasseigno-
viimfieri: subslantia; qtioqne nonien et rein, a mul- rabatur. Vcruin favenie Deo prociiratuin esi, tit con-
lis sanctis Scripluris insinuatam nieiilibus noslris, stitutis nobis apud Ariminum ejus pestilera haeresis
oblinere debere sui firmit.ilem. Quam rem (b) cum repeieretur. Et ideo simul cum cjus blasphemiis
suo noiniiicEcclesia calholica cuin doclrina deifica omnes quoquc lisercses,quse aniehac exsurrexerunt
semper confileri ct profiteri consiievii. Huic defini- contra catholicam et aposiolicani traditionem, sicut
lioni omnes in unum catholici conspiranlessubscrip- janidudum damnaloe sunl praolerilis conciliis et di-
seriiut. versis in locis, nos quoqne damnamus : et aiialhe-
4. Eodem in concilio postquam statulum est nializamus eos, qui dicunt filiuiu Dei de nullis ex-
nihil debere palernam minui traditionem, eiiam qui stantibus, et,dealia (supple, suhstantia), et non de
contra hanc venicbant, oninium in uiiiim conspiran- Deopatre nattim Deum verum de Deo vero. El si
lium spititali voce sunt dainnati. Cujus tractatus hoc quis Patrem et Filium duos deos, lioc esi, non nota
est exemplum (c). » (f. nata) duo principia dixeril, el non Patris et Filii
unam deitatem profitealur, anaibeina sit. Si quis ct
EUSEBIOETVPATIO (li) CONSS.
C filium Dei crealuram vel facturarn dixerit, anatbema
XIIkal. augusti (die 2i jul. an. 559.) sit. Si quis Deuni Patrem ipsutn de Maria Virgine
Cum apud locum Ariiiiinenseinepiscoporum syn- natum, eunideinqne patreiu ct filiuin dixerit, ana-
odus fuisset collecta, et tractatum fuisset de fide, Ihema sit. Si quis filiuni Dci de Maria initiuin sunip-
et sedisset animo qnid agi deberet; Grecianus epi- sisse dixerit, vel fuisse leiiipus quando non erat
scopus a Calle dixit: Quantuin (e) dectiit, Fratres iilius , aiialbema sit. Si quis filiuuiDei non vere in-
charissiini, catholica synodus palientiam habuit, et enarrabililer de Dco palre natum, sed adoptivum fi-
piam (f) Ecclesiam lolicns exhibuil juxta Ursacium liiim dixerii, analbenia sit. Si quis filium Dei aut
el Valenlem,Gerinininm, Gaium (g); qui toliensmu- lempuralem, aul boiuiiiem soluni, cl non ante omnia
lando quod crediderant, oninesecclcsias turbaverunt, saeeulade Deo patre naluin profneatur, nnaihema
ct nunc coiianlnr bcreticum animuin stiuni inserere sit. Si quis Palris el Filii et Spirilus sancti unam
animis Cbristianis. Subveriereeniin voltmt Iraciatuin persnnam aut tres substaniias divisas ilixeril, et non
habitiim apud Nicoeain, qui posilus estcontra Aria perfeoioeTrinilalis iinaindeilaiem profilealur, ana-
nam hoeresiinel caeteras.Attiilerunl nobis preeterea thcmasit. Si quis (ilium Dciesse anlcoinnia quidcm
(a) Moniinentihujiis veritatem coitfirmabitsequens J) el Demophilumrecenset: cujus, utpole Orienlalis,
fragmenium. causa ad Orienlales ex superinri iinperaloris pra:-
(fc)Puta, subslantiaenoniine significatam. ceplo perlincbat Sedet conciliunircruina se gesta-
(c) Exempluinidem Atliaiiasius,suo de Synodis li- rum certioreni facieusiinpcratorein,subseqiieniiFrag-
bro, pag. 879, inseruil. inento, num. 2, solos Valcniem, Ursacium, Gernii-
(d) Sic ms. Pith. hic, snpra, el Fragmenlo se- niuin el Gaium memoral a se damn.iios.
quenti, non coss. (h) Pro duplici SS. quod interpetrari liceal sitpra
(e)In etlil. ui in ms. dicunl. Ex gi-aecaAthanasii scripti, greece apud Atbanas. exstat verbum Tzpoei-
nv, nullum dtibium est legen- pnp-ivot.prmdicti. Nicolaus Faber
versione, i'o>;trpoo-nv.ov
dum essc decuit. (i) Quod sequitur, prinius iu In-
se cem edidit , non quidem ex codice Piihceano, ex
(f) Forte, el piam Ecclesiatoliensexltibuit erga (|U0superiora Fragmenta eruit, sed cx Dervensi, in
Ursctcium, etc.
quo hahelurpostexeniplar lidei Nicauia;,el proxiine
(a) His addit AlhanasiusAuxenlium.Qui si in Ari- ante Symboluin S. Athanasio adscriplum. Ut nullo
niiuensi synodo nominaiim fuisset damnatus, uihil coinmodiore Ioco poluii cdi , ila eliam a cseteris
erat eausoe, cur illani postea Mediolani, advcrsus Fraginenlis, quae nonieii Hilarii procse feruiit, dis-
Ililarium nosirum disputans , tautopere jactiiaret. tingui debuil. Quocirca appendicis nomine nunc do
Longe minus audieiidus est Socrates, ]ib. n, c. 57, natur : qua Nicseno traciatui ulrum nibil addalur,
ubi cuni qualuorpraciliclisnon modo Auxeuliuin, sed quisque vidcrii.
Gm SANCTiHILARHEPISCOPl 7,0
saeculaet non (f. sed non) ante omne omnino tem^, k. hscrcsimArianam (f) tunc positus invenitur, ut hoe-
pus, ut ei tempus adsignet, anaiheraa sit. Si quis reses inde sinl expugnaloe : a quo si aliqnid demp-
creala omnia non per Verbum, sed sine eo vel anle tum fiierit, venenis hserelicoriim aditus panditur.
eutn facta dixerit, analhcma sit. Si qui (f. quse) au- 6882- Novandisludiososdamnal.—IdeoUrsaeius
lem aliae blasphentiae Arii vel cujuslibet rcperieo el Valens in suspicinnem ejusdem hsereseos Arianoe
fuerint, similiter analhematizamus. veneruntaliqnando, etsuspensi erantacomniunione :
et rogaveruul veniam.siculeorum conlinent scripla,
687 FRAGMENTUM VII! u
(Alias partis).
quain incrueranl tunc leinporis a concilio (g) Me-
SEQUITUR EPISTOLA (a) ARIMINENSIS CONCILII ADCON- diolanensi assistentibns etiam Iegatis Romanoeec-
STANTIUM IMPERATOREM, (b) UBIEPISCOPI PR^EVARl-clesioe.(h) Constantino proesente in hoc, cum magno
CATISUNTA FIDEVERA (scripla an. 559). examine fuisset conscripium, quod tenens baplizatus
Beatissimo et gloriosissimo Augusto Constanlio , ad quietem Dei commigravit; nefas putamus inde
synodus Ariminensis. aliquid (t) mutilare, et tot sauctos et confessoreset
\. Ariminensissynodus nil innovandum statuil.— successores marlyrum ipsius tractatus conscripto-
Jiibenle (c) Deo ex preeceplopietalis luae credimus res in aliquo rcniovere ; (j) cuin et ipsi preelerito-
fuisse dispositum, ut ad Ariminensium locum ex di- B rum calholicorum secimdum scripliiiascunclas ser-
versis provinciis Occidentalium episcopi veniremus, vaverunl , niansisseque in hsec lempora, quibus
ut fides clarescerel oninibus Ecclesiis catholicis, et pietas tua a Deo paire per Denm et Dominuin no-
hairelici noscerentur. Dum enim omnes qui recle sa- slriini Jesuin Cbristiim (supple, poteslalem) legendi
piniiis, conlractareinus, placuil quidem ut fidem ab orbis accepil. (k) Tunc etiam conabanlur convellere,
antiquitate perseverantem , quam per prophetas, quod fuerat positum ratione. Etenim cum pielatis
evnngelia et apostolos, per ipsum Deum et Domi- lu;e lilieree jusserunt tractari de fide, offerebatur no-
num noslrum Jesum Christum salvatorem imperii bis a supradiclis lurbatoribus Ecclesiarum, associato
tui el largitorem salutis luae (d), quam semperobli- Germinio ct Gaio (/) , noviim nescio quid conside-
nuimus, leneamus. Nefas enim dnximus (e) sancto- randum, quod multa perversaedoctrinoecontinebal;
rnni aliquid mutilare, et eorum qui in NiceenoIra- adeo ctini (al vero cum) viderelur displicere quod of-
clatuconsederani una cum gloriosae memorise Con- ferebanl publice in concilio, putaverunl aliter csse
slanlino paire pielatis tuee.Qui iraciatus manifestaius conscribeiidiim. Equidein hoee brevi lempnre sicpe
est, et insinuaius menlibus populorum, et conlra mulasse, nianifeslum esl. Et ne Ecclesiaefrequenlitis

(a) Haccepistola, teste Socrate, lib. n, e. 57, post I3 (h) Verba sequentia, usqne regendi orbis acccpil,
Aihanasium, lib. dc Syimd., p. 677, laline priiniun Valesius transposita exislimal, et iuitio hujus nu-
scripla, iu griecuni serinonem iranslata esl. Exstat iuuneri ante ideo Ursacius, etc, precponcnda. Graca
non soluin apod Allianasium ei Socratein, sed ct tanien exenipla, etsi ab hoc latino iu mullis discre-
apud Sozonienum, lib. iv, c. 18, et apnd Theodo- paniia, ea uon alio loco exhibent. Quia vero voces,
relum, lili. ii llisl. Eccl., c. 15, cum insigni varie- Consiantiitoprasenie, antea ciimpraecedentiluiscopu-
latc : quoil graeeis interpretibus solemne esse pro- Ial;c crant, illas niulti sic iiitellexeruni, qnasi Con-
bat Valesiusin laudatiimSocratis locum. siaiitinus Mediolanensiconcilio inlerluisse diceretur.
(b) Id est, apud quem cum diutius delenti essenl Quodcum repugnei, variis indulsere conjectnrisa vero
episcopi, per quos missa esl iiaecepistola, a fide iiun parum abborrentibus, ut videre est apud Peta-
vera pnuvaricati sunt. vium iu singnlari disserlaiione de Pholino, quam
(c) Alias c.xins. Pitb. tttbenleDeo. Cnm ms. Sir- Lalib. in I. nConcil., p. 730, magnam parlem trans-
mondi, gr;vco inlerprcte consentieiite, magis placet tiitit. Porro ConslaiilinumConsianlii patrem Nicanni
jubenle Deo: i\und projuvante Deo scripium esse quis iracialus teslem ef approbatorcin fuisse consullo in
cum Valesio suspicetur ? Cerle epi^cnpis hoc di- culcat syiiudiis, quo illum pudeat rescimlere, quod
gntim erai, tit imperaiorem coinmniiefacere.nl su- ipsius paier sanxcrit, ant potius a patribus sancilum
preinoe Dei auctorilatis, cui laiu ille quam omnes aeceperit. Hinc refellitur opinio, qua Constantiiiuin
parere lem reniur. a baplismo in haeresim lapsum esse nonnulli putant.
(d) Ex Fragiuento superiore, n. 3, ubi eadem alio r» M Quilius non niiiius advcisalur Hilarius, lib. in Con-
verboriun ordiue cxplicanlur, facile suppleveris stts- slanl., n. 27.
cepimus: uisi malis susceptamsemperobiinuimus,pro (i) Mendosein editis, militare : cnm in mss. Pilh.
f itatftsemper obtinuimns. ac Sirni. exstet mutilare.
(e) Id csl, .iliquidex iis mulilare, quaesancila stint, (i) Ex graica versione, o"tTIVEJ V.UTU TOV ttulvxbvTV;
ct preesertiniqnae eorum suni, qui in Nicaenotrac- y.uOoltv.ii; sv.vlno-iu;Bso-p.bv,UTCUVTU fpovovvTt; Stupe-
tatu, etc, traciaium illum Ariani auferendo homou- psvnvjv.o-tv o>vb &sb; Tnv TTIO-TIV, etc. Sic reslanrarc
siou, nuililari peroptabant. licet hnnc locuni, CMIII ci ipst prff/erilortuiicathotkm
servaverint: quorumftdcs
(() Mallemus,ita positus. Mox ediii ex ms. Pith. ecclesiwScriptorum cuncta eic.Niceenos Palresniajo-
expurgata. Verius Sjrm.ex Remig. expugnata: cum mansitttsqueinhactempora, lidei adbaesisse liquct ex ipso etiam Eu-
in graeco legatur va6npiBno-uv, non ev.vSup6no-uv.Quod rmn suoruni
illustralur verbisHilarii, Fragm. n, n. 27, Nica;imm sebio, lib. v Hisl.,c. 28.
Iractatum contra omneshareses inscribeniis : qnia ni- (k) Valcsiusex groecosermone hic stipplevitilerum : Ve-
mirum, uti iu ipsorum Fragnientoriim litulo loquilur, rutn miseri liomineset in[elici sensu prwdiii
coiraclalu universcehareses compressa eranl alq::e aitsu temerario se prmconesimpiw doclrina renunlia-
damnala. runl, el ntinc eliam, etc
(g) Anni 349, ut fuse demonslralum esl Frag- (I) In gra:cis exemplis his noniinatim adjungitur
mento u, quamvis h;cc ad concilium Mediolan. an. Auxentius: cujus neque meminit ipsins synodi sciir
347 referri soleant. tcniia superiorc Fragniento, num. 4, descripta.
7ol EX OPERE MISTOIHCOFRAGMENTUMVIII. 702
pfiilurben/ur, placuil instilnta vetera{a) rationabilia A damnavcrint integram fidem quam autea defcndc-
servari. Ad inslruendain igilur tuam clemeiiliam... banl, et susceperint perfidiam quain ante damnavc-
quibus hoc ipsuin solum mandamus, ut non aliter rtiiit. Iloc ita esse, cx subjectis invenies. »
legationem perferrent, quam statula yetera pernia-
nerent firmissima : ut ct sapientia tua cognosceref, 690 GESTA,UBIPR.43VAR1CATI SDNT EPISCOPI LEGATI
non hoc (b) quod promiserant sttpradieii Valens A FIDE VERA , 1NCIPIUNT.
689 el Ursacius , Germinius et Gaius, si sublatum (An. 359, die 10 oclob.)
fuisset, pacein posse compleri. Magis eniin lurbatio
cunclis regionibus et ecclesiaeRoinanae immissa est. (Eusebio el Ypatio conss. vi idus oclobrk.)
5. Constantiumrogat ut decreta sua excipiat. Epi- 5. Ariitiiiti decrela exauctoranlur. — Cum conse-
scopos Ariminodimittat. —Obquain rem tuam roga- dissem episcopi iiiansionis ((. mansioni) Nica;ae,qu;e
nius clementiam, ut placidis auribus et sereno vultu antehac Uslodizo vocabatur, in provincia Thracia,
universos legatos nostros et respicias, el audias; Restitutus, Gregorius , Honoraius , (() Albenius,
neve (c) aliquid perniittat clementia tua injuria ve- Iginus, Justinus, Priscus, Primus, Tauriiius, Lucius,
teruin convelli; sed manere ea, quee a majoribus Mustacius, Urbanus, Honoralus, Solutoi'; Resiitu-
nostris accepimus, quos luisse et prudentes, et sine [5 lus episcopus Catlbaginis dixit: « Sciiprudenliavcs-
cum apud Ari-
Spiritu sanclo Dei non egisse conlidimiis : quia isla tra, consacerdotes sanclissimi, quod
unvitate non soluni fideles populi perlurbati sunt, niinuin de ttde tractatus haberetur, contcniio sic
verum etiam inlidelcs ad credulitatem vetantur ac- dissidiuiii fecerat, ut de sacerdoiibus Dei, immiliente
cedere. Oramus etiam, ut prseeipias tot episcopos, diabolo , discordia fierel; atqtie exinde facluni fuerit,
qui Arimino detinentur, inter quos plurimi sunt qui ul in fralres noslros (g) ego Restitutus et pars episco-
aeiateel pauperlate defecti sunt, ad suam provinciam poium quse sequebalui', Ursacium , Valenlem , Ger-
reuieare : ne desliluli suis episcopjs laborcnl populi minium et Gaium quasi in atictorcs mali inlelleclus,
ecclesiaruni. Hoc etiam frequentius postulairius, ut senteiitiaii) promeremus, id est, ut a noslra commu-
hihil injjovetur, nihil minuatur; sed maneant incor- nione scgregarenlur.
rupta, quse (Constantini) patris sanctoe pielalis luse 6. Sed quia in cominus positi universa tractavi-
temporibus et tuis religiosis secculis permanserunt. mus, et universa discussimus, inveiiimusque quod
Nec jam nos faiigari aut convelli a sedibus nosiris nulli displicere debeat, id est, fidem in his catholi-
tuasancta prudentia permiltat : sed quieti (exgrwco cam juxta professionem suam, cui et nos subscripsi-
adde, eum populis suis episcopi) vacent semper mus omnes, neque umquam hserelicos fuisse : et
posfulaiionibus, quas habent semper et pro saluie C ideo quia pacis concordia apud Deuin res est maxima,
lua, et pro regno tuo, et pro pace quam tibi divinitas placuit (li) ut communi conseusu nostro omnia, quee
pro meritis tuis profiiudam et perpeiuam largialur. apud Ariniiuum tractata sttiit, in irrituni deducan-
Legali autem nostri et subscriptiones el nomina tur, et communio eorum, Deo favente, integra con-
episcoporum vel legalorum perferent, (d) sicut idem veniret, neque quisquani in dissidium (in dissidio)
alia scriptura instruit tuam sanclaui religiosanique remaneat, quod eos aut niaculare possit aut debeal.
prudenliam. Et ideo, ut dixi, quia pr:esenles sumus, unusquis-
4. Legaiorum gesta. — i Cum hac epistola integrse que debet dicere an dictuni ((. recluni) sit quod pro-
fidei subscribentes episcopi catholici uiisernntdccein secutus suiu, el manu sua subscrihere. Ab univer-
legaios ad imperalorem. Nihilominus et pars haere- sis episcopis diclum est, Placet, ei subscripseriint.
ticorum misit ex suo corpore decem (e) Iegatos. Qui 7. t Quae sit antem fidei confessio, cui poslea
ubi venerunt ad imperatorem, suscepli sunt; ita ut snbscripseriint, qiiam etiain Valens secnm in Arimi-
legati catholicorum non susciperentur, atque longa num pertulit, (t) ex infra scriplo recognosccs. Ex-
dilatione faligaii, et minis imperatoris perterrili, plicil. >
(a) Hunc locum Valesius graeci seruionis subsidio 0 (f) In nis. Sirm., Arlhemitts; in Pitb.. Athenitts.
sic reslaurat : Rala atque itwiolabiliaservari. Ad in- Cum bic quatuor supra deccm episcopi recensean-
struendam igitttr clemeniiamtuam legatos uostros di- tur, opinaiur v. c Godefridus Hermant, primas Ari-
reximus, Concilii settteiilitimper litteras ttoslras nun- minensis synodi lilieras a de.ceni iegatis, sccuiidas
tialuros. Quibuslioc ipsum selum mandavimus, elc. auiem a qualiior aliis ad Coiisiaiitiuin fuis^e dclat is,
(b) Supple, quod a veleribtis statulum est. Deinde eosque siinul Nicoeam,seu ut alii vocanl, Nicen con-
verba tjuod promiseranl, Graeej veriere Smizep'e'fn- venisse.
tsuv. (g) Phrasis haec nonnihil iutricata, ita perspicuior
(c) Ex iiis. Sjrm. revoeamus aliquid : quod cuni in fiet : ul ego Reslitutus el episcoporum pars qtta seque-
Pith. deessel, postea Faher, ul sensum peificcrei, balur, in frulres noslros Ursitcium,Valentem, etc.
jura vetera posuit pro injuria veierum: ubi Graecilia- (li) Ea iu re niinime perfecernnt synodi mandata,
beill irpb; vSptvTO>V TSTelevTnv.OTav. quae, Sulpicio leste, constilto data eis erant, tie quo
(d) Pro hac clausula gr;ece liabetur, di TIVS;v.ule\ modocttm Arianiscoinmunioneminirenl, omiiiciquein-
uvTutvTS>V 6eio>vypv.f&vTnvanv UVV.SL^V.^OVO-I6EE6TJJT«.legra synodo reservarent.
(e) Sed ex parle noslrorum, inquii Sulpicius, /e- (i) Fidem ab Ursacio et Valente Arimini proposi-
guniur Iwmines adolescentes, pamm docli, el parttm (ain, et slatini cum horrore rejectam ab ortliodoxis,
cattii: ab Arianis autem missi senes callidi el ingenio ac lamdein Nicicsea legatis subscriptain, videlnr hic
valenies, veterno perfitliwimbuli, qui apud regemfacile Hilarius polliceri. Nisi forte sequcns dumlaxai Frag-
superiores exslilertmi. mcntum indicel, cx quo quam prava fuerit (idei
703 SANCTI HILARH EPISCOPI 701
691 FRAGMENTUMIX (Alias n parlis). A 2. Arimino dimittirogant. — Unde oramus piela-
INCIPITEXEMPLCM (a) FIDEI (b) EPISTOL.EMISSjE AD tem tuam, quoniam in eo loco ubi synodus gesta esl,
CONSTANTIUM 1MPERATOREM APERFIDISEPISCOPIS. iinde responsuin per nostros legatos dedimus, adliuc
delinemur, 692 jubeat nos, qui intcgram (f) in
(An. 359 exeunte.) Orientalibtis doctrinam retinemus, jam ad nostras
Domino merilo gloriosissimo, victoriosissimo Au- plebes dimitti: ut ex hac parte appareant amatores
gusto Constantio synodus (c) Ariminensis Orienta- veritalis, qui Deo non niutant nomen; nec cum eis,
libus consenliens (id esl (d) Migdonitts,Megasius, qui perversa doctrina infeeti suni, diutius nos qui
Vatens, Epitectus, el caleri qui hwresi consensc- veriialem caiholicam lenemus delincamur. Unde im-
runt). pense oramus, domine, pietatem tuam ante Deum
1. Substantia nomen rejiciunt.— Illuslrati piela- palrem et DomiuumJesum Chrisliim Deum et Dei fi-
tis ttiae scriptis, maximas Deo relulimus et referinius; lium, facias nos, qui subscripsimus sanoe doctrinae,
gratias, quod nos beaveris, inlimans nobis illa, quoe: recedentes ab usia noniinc, te imperanle, et jubeas
cum discursioiie pietatis luoe facere deberemus, nei nos ad nostras plebes dimitii; ut laeletur Ecclesia,
quis usia vel homousii nomina Ecclesiae Dei ignota quae immuiare nomina Dei et filii ejus non admitiit
aliquando nominet, quod scandalum inter fralres fa- B in tolum, imperio tuoevirlulis et gloriae : cui tanium
cere snlet; plurimum gratulati siimus, quia id quod divinitas coniulii, (g) ut apparet dicationis sacrilegis
tenebamus recognovimus. 0 nos beatos, quibus oc- jam usia el homousii nominarecedanf, quaein divinis
cttrrit tanta felicitas, ut cognitione luae pietatis (e) Scripturis de Deo et Dei lilio non inveniunlur scripta.
caeteris, qui haec nomina pro Deo et Dei filio assu- 5. Subveni, pie imperator, Dei siimmiculioribiis :
mere solent, modum acceperint revicti! Nos igilur subveni eis, qui per Cbrisium Dei filium Deum pa-
rcddentes obsequium clemeniiae looe, quod coram trem nninipolentein orant : sttbveni eis, qui judicio
verilalis stalus eluxit : quae quod nesciat vinci, et luo (It) devotas offerunt aures, qui nesciunt colere
oblinuil vietoriam; ut indignum Deo nomen, quod nisi Deum patrem per Dominum nostrum Jesiini
nusquam in iegibus sanctis scriplum est, jam a nullo Christum gloriaeejus filium. Et prsecipue (lege pree-
dicatur. cipe) domine imperalor, ad nostras nos plebes re-

conlessio a legatis subscripta, apparet; dum in illa tise noinini relinendo mordicus adhoererent. Et qui-
substanlioeet bomousii silentium praccipinum. 1, ac dem in Seleuciensi syuodo centum quinqueepiseopos
2, iuculcatur. homceusioii, jEgyptios omnes praeter Georgium hn-
(a) Rursuin hoe voces, exemplum fidei, ad Arimi- mousiou, anoinoeusionaiiiem iiovemdecim duiulaxat
iiensein ecihesim quenbinc dilapsa sit, perlincre po- praedieassenarrat noster Hilarius.in Constant. n. 12.
lius videlur. qtiam ad snbnexam cpislolam. Ant certe Hac tamen arte Occidentales deluserunt Valens et
si geniiiniis liiijus epistobe est litulus ; non tam liic G Ursacius, affirmanles,ut enm Snlpicio, p. 259, loqua-
noviim habetur Fragmenium, quain coiilinuatio su- niur, prwsenlemfidem catholica ralione concepiam,ab
perinris, cum quo eliam in ms. Pitii. cohoerei. Onenlalibus imperatoreauctore prolalam, cuin piaculo
(b) Epistolam hanc ad anni 559exitum referiinus. repudiari : et addentes, Ut qnid discordiarum finis
Sane missa non est, ante quam episcopi Ariniini de- forel , si qnw Orienlalibus placuisset, Occideuliilibus
lenti peregrinalionis uedio Arianis cessissent. Nec displicerei? Quocirca concilium Parisien-e.infra, n.l,
cesserunt illi, nisi posiquam ipsorum legati Nicec.c apud Orieistales testificatur, plures eorum, qui Ari-
in Thracia lapsi Ariminuin regressi essent. Iiuo mini aut Nicaeeeadfuerunt, sub auctoritaie noininis
etiam post eortiin reditum aliquandiu restiternnl. Ut ipsorum ad usiae silentium fuisse coactos.
enim auctor est Sulpicius, legatorum illornm igna-
viam prinium omnes cxhorruere , iisque vim regiam (d) In Fragmenlo seq. Magdonius scribitur : Mox
licel deprecanlibus ncgata communio, donec paula- Epicietus lcgenduin esi, non Epitectus. Tuni sub bis
el cwteriqui hwresi conscnserunt, inlelligunlur
lim remissis animis in partem alleram est conces- verbis, aut qni praenoniinaiis haresis fautoribus in eadem
suin. Alqui legali, ul Fragnieulo superiore, n. 5, no-
an. octobris 10 die formulam ab Arianis promovenda adjulores semper fuerunt, et heeresi,
latur, 359, in Oriente propugnabant Anomoai, spontc con-
sibi proposiiain stisceperunt. Ex Fraguienlo auleni quam
delatas esse senseruiit; ant qui ab hispervim ac fraudcm sedncli
subseqiienti conslabil. has liiieras per sunt. Nulla alia de causa haic Hilarius videlur addi-
legatos alios, ex Valeniis niinirum et Ursacii factiouc disse, nisi ut posleriorcm intellecium excluderet.
dcleclos. Priorem aulem nola sequens confiruiabil.
(c) Inscriptionis liujus mendacium corrigit Hila- u (e) Legendtim omnino cateri. Si quoeras qoinam
rius, nbi adjicil, id est Migdonius, elc. Cui enim non illi cwleri qui substantioeet homousii nomina pro Deo
apparcat ab iis scripla, qni Valeutis el Ursacii parti- et Dei filio assumere solenl; tnia synndus Ariminen-
bus adbacrebanl? Cerie in eos, quorum consensio vi sis,
ac minis exlorla esl, minime convenit aut se liuin- denda paucis Arianis exceplis, eo numine coiBprehen-
erit. Ii igitur soli liunc scriliuni, qui Arimi-
quam aliier credidisse profiicri, ant eos, qui aliier nensis synodi inilio calbolicis resiilerunl, quamvis
quam ipsi modo per vim professi erant, crederent, nomen falso attribuant.
h:crelico iiomiue infamare, aut imperatori, cujus totius synodi sibi
violcutiam expcrti essent, lani impie atlulari. Sed (f) Id est, qui doctrinam, quec in Orientalibus esl
qui hanc cuderunl episiolam, id in eoruin giatiani integra, nos retinere profilcmiir.
quisibi consenserant inseruere, utad proprias eccle- (g) Forte, ul ubolilis, seu ablegittis, dictionibus sa-
sias regrcdi eis jain licerel, quod co libeniius fecere, crilegis.
quo faciliuslalereiipsoruni mciidacium. (h) Alias ctini ms. Pith., devolosofferunt omnes :
Mendaciuniall.erum coiilinetur his verbis, Orien- ex quo conjeclabamus legcndinu esse devoiasoffentnt
talibtts consentiens: tum Sozonieuo tesle,lib. iv, c. 19, menies,cum ex ins. Sirm. nobis occurril devotas of-
Orienlales omnes, deniptisadmodum paucis.subslan- ferunl aures.
705 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMX. 706
meare d;itis lilteris (a) ad v. c. praefeclumproetorii , i, tae impiclatis efficeret. Et quaniquam ((/)non cessare
Taurmn : quia et nos, in pradicalione nominis Dei, vos arbitremur, non sine lotius synodi lcgalis, epi-
Orientalibus ct luae dispositioni plenum reddidimus scoporum scilicetnumero fere multo amplius cenlum,
obseqniiim. In (b) hac re, in qna semper tenuimus, nunc usque ingressu hujus ecclesiaenosmetipsosabs-
jam ad noslras plebes redire debemus. De hac autem linere : ob quod instructos etiam vos esse volumus,
re ad episcopos nostros Oricntales litteras dedimus, ne penilus dominans jam inlra 694 Ecclesiam boe-
ul sciant hoc semper (supple, nos) tenuisse, 693 et resis invalescat, queeDominumnostrtim Jesum Chris-
in fide calholica cum ipsis permanere. Divina pietas lum vere filium Dei unigenitum, Deum de Deo, Patri
le gloriosissimum semper et ubique per omnia laciat similem ausa est denegare : ita (h) ut queeprscd;ca-
vindicem (ati victorem?), doinine piissime inipera- tiones blasphemiie de unigenito Deo et senlianlur ab
tor. Explicit. his, et proedicenlur, cognilum haberelis. Nam et
piissimo imperatori Constantio hocipsum probavi-
X
FRAGMENTUM (Alias i partis).
mus, ct anaihematizari hsccomniacommotus religio-
EXEMPLUM (c) EPIST0L.EOR1ENTALIUM EP1SCOPORUM , sissime voluit. Dolus atilem nunc (al. hic) prsepara-
QUAM REVERSIS ARARIMINO LEGAT1S DEDERUNT. lur, uiAetius auctor hujus haeresis ipse potius, quarii
(scripla an. 559 exeunte). |i heec impietaiis dicla (al. impic dicta) damnenlur;
Dileetissimis fratribus Ursacio , Valenti, Magdonio, magisque in boniinem , quam in doetrinam , senlen-
Megasio.Gaio, Justino,Oplalo, Martiali (d)cl coete- tia lata esse videatur. Monemus ergo vos, Fratrcs,
ris Ariminensis synodi legalis, Sylvanus, Sopbro- ut hacc diligenier relraetelis ; detisque operam , ut
nius , Neo , Herodiauus , (e) Patricius , Helpidius, (ides catholica maneal. Cselerum non ambigit Chari-
Theophilus, Theodorus, Eumacius, Didimion, Ec- tas Veslra, universa ita, ut geruntur, Occidentalibus
dicius, Arsenius , (f) Passinicus , Valentinus, Eu- esse ecclesiis nuntianda. Optamtis vos, Fralres , in
carpius, Leoiitius, Eortasius, el Macarius in Do- Domino bene valere.
mino Saliitem. 2. Has litleras suscipiens tnale apud suos audil.
1. Seleuciensis synodi legatiqui erga Aelii fautores Ariminenseslegatiperfulia rei. — i His ilaque sump-
segeranl, Ariminensesdocenl. —Unitati et veraepaci tis, quibus et commemoraise superius blasphemioe(t)
studentes , et ex synodi mandatoheeresi renitenics , subnexoeerant, caltimnia (j) in eum qui suscepil in-
manifesia fieri vobis ea, quee circa Ecclesiam agun- lenditur: et lanlus detectoe fraudulentiac suse hypo-
lur, juslum putavimus ; neignoratio vos socios lan- critas furor subiit, ut periculum depositionis
(a) Ita cum ms. Sirm. In prius vulgaiis autem ex 2 scribere coacti sinl: qund nocte anniim 360 proece-
ms Pilh., ad liuttc perfeclum prwtorii. dente facium esse sciibil Sozomeuus, lib. IV, c. 23.
(b) Pithceanus coilex, inliere, pro ttt hac re, et mox, (d) His addit Fragmenluin sequens num. 4, Au-
ad archiepiscopos, non ad coepiscopos: quod cx nis. xeniium , supcrius autem in ipso tiiulo Epictetum:
Sirm. corrigitur. ex quorum accessione decem legatorum numerus
(c) A quibus, ad quos , qua oceasione et quando perficietur.
missa sit liaec episiola , niinc paucis est dicendum. (e) In cdit., PatrinKS.At in mss., Palrkius.
A Seleuciensis synodi legaiis missam esse , perspi- (/) Alias ex ms. Pilli., Passiitnicus. Proeferimus
ciiiiin esl tum ei illius quamvis inendoso inilio, tr.m ciiin ins. Sirm. Passinkus. Apud Socratem, lib. HI ,
maxitne ex subnexis num. 2 Hilarii verbis, Adeuut c. 25, legilur Pasinicus Zenorum ciun Rasilio Ancy-
deinde vos non cominunkunles episcopissynodi legati rse, Silvano Tarsi, Sopbronio Pompeiopoloos, Leon-
Orientales. Mnvere timen potest, quod longe plu- lio Comanoruni, el Thcophilo Caslabaloruin episco-
rium quam decem noinine scripla sit; neque in iis pis conspirare.
compareant Basilius, Eleusius atque Eustathius, qui (g) Eisi depravatus est hic locus ; non est lamen
cum Silvano.Theodorelo t.este, I. n Hist. eccl. c.27, obscurum eo ab Orienlalibus siguilicari, se lotam re-
primarii Seleuciensis synodi legati exsiiterunt. Sed pracsenlare synodiim, si quideina sua ipsorum parte
nihil vetat, quominus quseilam nomina excidisse slareui cenliim el amplins episcopi. Rei[isa honiceu-
sentiamiis. Fieri etiam potuit, ul quse a legatis, aut sion centum viginti cpiscopos , aiioniceusionautem
cene a maxima eortim parle scripia sit, abaliisejtis- tantiim novemdi-cim praidicasse observavit noster
dem coiiimunionis episcopis , qui Seleucia Constan- I» Hilanus, ei scripto inandavit in Conslanl. n. 12. Sic
tiuopoliin coiilliixeraui, sit subscripta , el omnium autem posset restuirari: Et quamquam non nescire
uomine missa. vos arbilremur, nos, cum simus tolitts synodi legati,
Cum autem iisdem inscripla sit, quos llilarius su- episcoporumscilicel nttmero, elc
perioris epistolee auctores indicavit; non obsciiriim (h) Sic ms. Sirm. Atediii ex ms. Pith., ila qum
est stiperiurein episiolam ab iis delatam esse, a qui- pradicationesblasphemiwde unigenitoDeo essentialiier
bus conscripia fuenit; eosque legatos, qui ab Ari- ab his prwdicentur. Quainquam deuniqeniloDeo essen-
minensi syuodo ad Consianliuni secundo missi sunt, liatiter eo sensu dicere Orientalibus licuit, quo lib.
alios ah iis fuisse, qui primas ejusdem synodi lilteras de Syuod. n. 15, dicnnl : Et si quis audiens unigeni-
ex caiholicorum parte ad eiimdein dettrleratu. lum filium invisibilisDei similem, non dixeril essentia
Novissimi illi legati Corisiaiitinopolim pervenien- filium, etc. Porro heeresis illa doniinansFiliiim Palri
lcs , cuni jam damnatus esset Aetiiis, cumque insta- similem non publica confessione, sed peniiiori men-
rent Orientales, ut qui hseretici luijus doctrinam de- lis sensu denegabat. Susceperat enim Acacianamec-
fendebant, eadem sentenlia punirenlur , epistolam thesim, quoeFilium palri similem profitetur.
illam acceperunt: quse ipsis eo consilio missa erat, (i) Blasphemias easdem pariter ciiin proxima
ne Eudoxio ac sociis ejus, uipoie Seleuciee merito Orienialimn epistoli in Gallias ab Hilario inissasesse
damnaiis , jungerenlur. Scripta esl igilur aiiquanto discemus subsequenli Fragniento, n. 4.
post stipcrkjrem , et aiiiequam Seleuciensis synodi (j) Calumniam intendere hic perinde Ifilario esl,
iegaii Formiilss ab Eudoxii parlibus proposilse sub- ac iitem movere: sicut cum, lib. x de Trin. n. 50,
 707 SANCTI HlLARH EPISCOPl 703
((()ineosconstitiierent.Quiconvicloc conscieniioedohir A. cur simitemsecunclitmScriptnras. — < Nam in con-
esi, delerreri quemqnam agnitione verilalis! Si Iiber venlu muliorum vos argueniiuin , cur eliam ([) non
iste Valentis et Ursacii non est fidei vestree ; quid creaturam Dei filium diceieiis ; respondistis, sanciis
ejus dauiiiationi non acquiescilis? Anne uon publico Ariminehsibus non Cbrisriim creaturam negatum
huinani gencris assensu inter omnes convenit, vene fuisse, sed dissimilem cscleriscreaturis : quia in eo
niiin nialuin esse, et coedeniinnocenlis crinien esse , quod diclum sit, non essecreaiumvelutcateras factti-
et impieiaiem in dominum horrorem esse? Sed quis ras, non (g) quia crealio non sit, sed excipiatUr a
que hsec delala non damnat, necesse est eorum sese ceeteris: ul licet non dissimilis cseieiis sit, tanien ut
sludii sociuni profiteatur : (piia nemo est, qiii no a ipse aliud non sit. Quasi vero ulla creatma aliis sit
et quee oderit coargual, cl quaenon coarguil 6SI»i similis , ut angelus homini, boino avi, avis pCcudi.
probet. (b) Post synodum eniin Seleuciensem , Con Hscc si menlior, lesles sunt qui audierunt. Quod
stantinopolim venientes, quid est quod statini dam si ct ipsi tacebiuit, loquilur mecuin defensus a
nalis heereticisvos jungitis? Non differtis in aliqu r> vobis impiissinieliber vesler, in quo ut vilitun bya-
leuipiis adeundi, neque de prudentis ratione consilii ciniho, ita Filius Patri, et DeoChrislus alicnusesi.
aliquam vobis morani ad percunclandum inipenditis Dcinde, in quo 696 oudientesfelellislis , til noii de
Adeunt deinde vos non coinmunicanles episcopis B nullis exsiantibus sit, sed exDeo; numquid el quia
synodi legati Oriemalcs , gesta omnia edocent,(c ) hoc a vobis dictiim sit, simulalio iion palUit ? cum
damnatani quoque hacresimdeinonstranl : noniui ideo non de nullis exstanfibus, sed ex Deo , secun-
oportuisset vos saltem vel nunc absistere (d), e t dnni veslram professionem sil, quia eidem voliintas
cunclarum disceptaiionum lenorem arbitrio reser- ad id, quod subsistal, exorditimfueril. Mentiorsane?
vari? Sed ncscio cujus volunlatis veslr;c conscicntia si non in cdnventibus per coiiventionem libelli sui
rccii judicium non recepistis. Yestris enim slatinii Orienialibus (h) damnastis eos, qui non de subslan-
aggreganiini, el blasphemiarum vestrarum commu- tia habere iil quod naius est, sed de voluniale dixis-
nioneni (e) initis: nec id sallem consilii sumitis, sin senl. AHiernumquoque citnt Palre esse profitemini.
pudor aliquos fefellissei, Ariminensem synodiim ex- Vere sane dixcrills , si non reclamatum mihi esset,
liinari. Dohniienim vestrum innon anallieniatizandis cur ante teinpora setema de vero patre (t) Deo ve-
vcstris statim prodidistis. rum unigeiiitum Dcumnatum proedicassetis: uteeter-
5. Perfidiam qui prodiderint. Qui fiitum nolinl ul nitas ei cmn Patre angelornm auimarhmque liuiha-
cwleras facluras. Qui velinl ex Deo. Qui aterntim ; narum , (j) non jam anieriorum sit, sed fulurorum.

ail, ut de cwteris non calumnkr , hoc sibi vull, Ul de C negantem lolle anle dissitnilis. Ita plenior et perspi-
ca;leris noi) contendam ac litein moveam. cuior erit baccsenleniia : non Iwc dicitim esl, quia
(a) Legcnduin tn eo aut in eum, scil. qni su-cepe- creatio iionsit , sed quia excipiaiur a caleris : ul licel
rai. Subinde vulgati , qui conjunctw consciemiw: dissiuiiliscaleris sit, ita lamen sit dissimilis, ut ipse
cniendanlur ex arciictypo. aliud non sil.
(6) Ad Constaiilinopoliiaiiamsynoilum hoec non- (/() Puia, cum Sirmii ab Ancyranoesynodi legatis
niilli rcfeiuut, quasi ii Coiislaiilinopnlihacrclicis se conveuii, definitionibusillorumsubscribere conipulsi
junxisse liic argiianiur, qui autea Se'euci;e convene- suut, quiliiis dainnaiitur , qui Filium vere el secun-
rant. Al ex dictis jam liquei, ea ad legaioruui Arimi- diim substantiani filium esse negani ; aut qui eum
nensis' synodi in eain urbein accessum rcfcrenda taniutii secimdiim efficaciam fiiiiiin, ct Patrein dis-
esse, qui absolutaSeleuciensi synodo Consianiinopo- similis sibi esseutia; patrein esse affirmant. Vid. lib.
lim veiiienics , daumaiis ab ea bsereticis, eliani mo- deSynoil. n. 14 et 19. Prselerea Epiphanius, h;er.
niti, se jungere non distuleriint. LXXIII, eorunidein Orienlaliiiiiilibellum describit, :id
fc) In ins. Pith., dominanlem: cui favct illud niim. ciijiis calccin nuin. 2i, legilur : St attts non in oiniti-
1 , ne penitus dotninansjam itttra Ecclesiam Itwresis btts similem esse Palri Fitium, quemadmoiluinpairi
invalescat.Non inale tanien vidctur Faber reposuissc similis esl fiiuis ; sedvolunlulesimilem, subslanliadis-
damuatam : cuni proxime liabeatur; Quid cst quod sinilem essedixeril, anatlientusit: eique delinilioui no-
staiimdainnaiis hareticis vosjungilis? iniiiaiiin Valeniem subscripsisse lestilicatur. Antea,
(d) Editi , relicio unius aul diiariiin vociim spaiio , pro in conveiuibus,forle legendum cotititi)en(i6t<s.In
preeferunt cum ms. adsislere. Mulalo d in b locum T. bac euiiii euruin subscriplione Orientales conniventia
hunc resarcimus. Aniea etiani magis placeret lunc, usos esse notat ac laudal llilarius, lib. de Synod.
qnam ntinc; hoe enim sibi vnli : Hauclicis damnaiis n. 63.
inconsiilcrate vos jungcre non ilebuisiis : at cum eo- (i) Iia enieiidanius : cum ex ms. Pilb. vulgalum
ruin hieresim vobisdeniunsiraruntOriciitalcs. saltem essei, de vero palre Deuni verum unigeniium Deitm
tunc vos .ib illorum societale ab-isiere oportuit. nalum pradicassem. Planum est hic eam Ibrmulani
(e) In Piibosano codice, miniitds, nec id scdtem relutari, ex qua Auxeiiiius posiea professus est
consiliis sumptis, elc Retinenda Nicolai Fabri cor- Cbristum anlp omnia lemporanalum Deutnverum fi-
rectio. Sed quanivis bic aliquid deesse exisiimarii, lium ex veroDeo patre. Quod autem sub his verbis
integra nobis videiur lectio eo seusu : Neqne etiam virns lateat, Hilarius, lib. contra euiudem Auxenl.
si qiii primum falsi essent, el iu errore nonniliil prse n. 5 ei 7, deiegit.
pudore detinerentiir , saltem immutatis consiliiiin , (j) Relictum bic erat spatiuin, quo plura deSide-
ubi advertere debuislis vesirum errorem totius Ari- rari Icctor adinoiieretur. Iutegra tainen censeri po-
miuensis synodi existimari. Frequens enini cst in lest oraiio : qua eam dumiaxat, queeangelorum ani-
antiquis libris e.rfiinan, pro exislimuri aut wslimitri. inaruinque nostraiuin propria cst, seternitateni
([) Foi te , cur eliain non creiiluram esscDei filiuin Christo ab Ariauis attribui admonemur; qnasi ille
non dkeretis, uti posiulare videlur subncxum respon- non auterii)riim, sed futuroruin respectti sit oeter-
stun. nus. Iiaapud Arianos non una erat oeterniialis Chri-
(g) Supple, Iwc dklum esl : tic poslea parliculam sti inlclligeiid.c ratio ad suain ipsorum hairesiin ac-
709 EX OPERE illSTORiCd FRAGMENTUMXI. 710
Similem quoqiie secuncluihScriplurds esse dixistis : j.A tea iid fraudein hohiiiiiini (c) fefcllistis, (i«nc
ipsain
quasi nbri seciindum Scripturas similis Deo et liiinio ad profcssionem professi ii) Dcum ChrUtum odii
sit, et rcgno cceloruin grariuhi siiiapi et fermentuin prodidisiis. i
et sageiia. Sed percurrere vestree hypocrisis inenila-
cia otiosiiin est: clamanl enini adversum vos impie- FRAGMENTUMXI (Alias n partisl
talis vestrabopera. INCIPITFIDESCATHOLICA EVP0S1TA APUD (d) FARISEAM
4. Quate ebiuiii crimen. — c Servus , ne dicam bo- CIVITATEM AR EPISCOPlS GALLICANIS AD0RIERTAL6S
nus, sed certe lolerabilis, coniunieliam domini ihvi- EPISCOPOS.
lus auiiit, et si licet, ulciscitur; niiles regis sui pe- Dileciissimis et bealissiinis coiisiicerdotibiisejiisco-
riciiltim , etiam objeclti corporis sui ei coiileinptu pis oiientalibus olrinibus (e) per diversas provin-
animoe, depellit; canes ipsi ad custodiam doniiis lia- cias iri Chrislo manehtibus, Gallicani episcopi sa-
biti, quodam sensu naturee inlelligenles oblairanl, liitem. „yn
ct ubi quoeilani eos adventaniiuin aura coniigerit, 1. Haretkorum [allacid. — Omui quidem vitae
lotis ad suspicionem ipsam saltibus efferuriinr. Yos noslnc fideiquesensu gratias Deo patri per Doiiiinum
audislis Christuin verum Dei filium et unigenitum rioStrumJesum'Cliristum coiifileinur, 698 cll'llC'"os
Deum : (a) negare repntamini, et quiescitis. Quid j} ] in iumiue scieriiiee confessioiiis su.e , dticlrinis et
quievisse dico ? Obniiimini 697 reclamaritibiis , et proplieiicis ([) ei apostolicis collocavil; ne soeculaiis
aggregamini obsirepentibus. Parum isiud est. Ex impeiitioe lenebris detenti, judicio ssculi teneienitir:
biblioilieca eliam vestra ad preedicationem impieia- ciim sola spes sit plcnissinia ad salutem , Deiiin pa-
lis arma sumuntur : el bellum adversus Deum prte- trerh oriniipotcnteiri per unigeuiiuin ejus Domiiium
sidiis vestris inilur. Ubi igitur veslra professio aputl JesuhiChristum iii sancto Spirit»conflieii. Sed plarie
Nictcam Thraciee , qua dixistis (b) onines heereses no/i ininor quotidie gratulationis nostree causa cn-
damnatas csse? et ([. Sed ) in lumen falsitas vesfra hiuiatur, ipiod libcraus nos ab errore mundi, uiific
protracta cst: jirofessianis veslrac noclem Sol jusli- ciiam iiiexpiabili lieerelicorum admisceri nbn palitur
liee preedicatoribus suis prodidit. Probatis enim h;ec, societali. Ex litteris enim vestris, quas dilccio fiatri
eldamnatis, et ad haereticos transitis. Ila, quod an- et consacerdoti iiostrb Hilario (3) direxistis, fiau-
commodata. Hanc nondum plane prodideral Hilarius: ac persuadeatur efficacius; expendendus est ordo re-
sed alteram, qua Christum ante tcmpora confiten- rumgcstaruni, quoe in hoc ac superiuri Fraguieiito
tnr, lib. XIIde Trin. n. 54, jam exposuit : ut cum explicahtur. Niiniruni ubi videruiil Orienlales , se
nimiruni tempnra de solis ac tunacrealione humcrare apud lcgatos Afimino Constantiiiopolin)rcvcrsos lit-
solcaiit, non aliter ante soecula et lempora intelli- teris superius relatis nibil profecisse , iino etiam
gaiur, qtiani angeli el ipsemet diabolus. Porro du- ciim ipsoriim, lum adversariorum suorum factione
nlici illa inierpretaiione Domino Christo, ut loqnitur G < de sedibus suis se esseejecios; slaiim llilaiiuin in
Ililariiiscoiitra Auxcnt. n. 6, solailla tribuunlur, qtta cadeni civitate ailhuc cummoranleni per lilteras con-
sunt vel angelomm proprict,vel noslra. veneruut: cui quid apud legatos Ariuiinensis synodi
(a) Sic mss. Pilh. el Sirm. EJiderat tamen Faber, praestitissent, ct quomodoab illis spreti esseni, nun-
negari. Non displicerel Deftm negari : negttre reputa- tiantes, adjungeutesque litteras cum blasphcinii^ hoe-
htini : vel cliam, audislis... Deum negari: hon reluc- reticoriini, a ijuotuni Socieiate deierrere cos cori.iii
lamini, sed quiescilis, etc erant, illum rogaruni, ui libiiiin omniuni Occidenta-
(b) Verba illorum apud Tlieodoretum, lib. n Hisl. les quaui primum cerliores faceret. Coniinuo Ilila-
Eccl. c 21, ca siini : Omneshareses, seu quw jam rius quidquid ab Orienlalibus acceperat, misit in
prius damnalte, sett qua nttper exorla, sunt huic ftdei Gallias, quidve ipse de Constaiitioopolitanoesynodi
expositionicontraria , analhema sint. gesiis senliret, mnitiavit. Tutic Galiicani cpiscopi Pa-
(c) Tum in concilio Mediolanensian. 549, ac paulo risios convenicnlcs, lcctis Hilarii liiteris, et cognita
post lioniac, tum Sirmii proxime post Ancyrauam Orieiilalium in retinendo tisi* vocabulo consiautia ,
synodum amii 357. Ad calcem Fragmenti hujus in hanc cis epistolam niiserunt, qtia se in nsiocsilentio
niss. anuotatur, Explicit suncli Hilarii liber ex Opere sub eorum nomine. delusos esse , seque Ariniineh-
Itislorico. sium legalorumaliorumque perlidiam abhorreie tes-
(d) Lpgendum esse Parisiain civitalemNicolaus Fa- tificati suril. Qu;c cuui iia sint, Parisiensem inter et
ber, nullo hacienus relucianle, admonuit. Concilium Constanlinopolilaiiam synodum non pltis lcmporis
hoc Rlondellus, lib.de Primatu p. 127, an. 366,alii intercesserit necesse esl, quam opus erat, ui Galli-
anno 362, babitum esse , eique liilariuin iuterfuisse 11 Ciini episcopi per.Hilariuin cominonerentiir de rebus
vtilgo evistimaul. Longe tainen probabilius est, illud in Oriente gestis : quod tillra aiiniiui 560 quis diffe-
anno 560 coiisignandiim essc. In bac enim epistola retidum ceuseat? Huic auiem coucilio licet non iri-
Gallicaui episcopi , qui Arimini Iap>i erant, nunc ler;fiieiit Hilarius, quadain tanien ratioiie preefuit ut-
primuni agnoscunt se sub falso pacis et unitatis ob- poti'! in quo nihil 11011 ex ipsius sententia confecium
tcntu esse delusos : satisque indicaut se bactenus est.
synodorum Seleuciensis atque Cohslaniinopolitanai; (e) Iis praecipue, qui Seleuciaeac deiride Constah-
gesta ignorasse. IIKC porro eos lardius anno 560 linopjdi substaniioe vocabulum defenderanl, quurum
rescire ccepisse quis sibi persuadeatV Deinde ca se legati Fragnienlo superiori ri. 1, tbtius Sileucieusis
iion ex ore Hilarii, sed ex lilteris ab ipso ad se rnis- synodt noniiue loquunlur , et pro quibuis Hilarius ad
sis cognovisse ita declarant, ul illum et a suo ccetu Gallos scripserat.
ahsenleni cl ab Oricute nonduin reversum significent. (/) itlc addenduni et evangeticis. Nisi rorte pro-
Atqui Ililarius anno 560 , Consianlinopoli dimissus phelicis doclrinis lola lex aiitiqua, et nova dposlolicis
iii Gallias, tanta eas celeritate repetiit , ut curii Mar- sigiiificeitur.
tinus audito h.ocnuntio in. occursum ilhus propera- (g) Haud dubie cum adhuc Cohsianiinopoli vCrsa-
ret, nusquam euni nisi Pjiciavis assequi valuerit. retur. Probabile eriim es.l Qri'enfaie¥, iiblse ab Eu-
Verum ut cbiicilii liujus lenipus propius attingaiur, doxii partibus victos , et Aiioniceoriiiiiheeiesim do-
 711 / SANCTIHILARII EPISCOPI 712
dem diabA'ct consuiranlia adversus Ecclesiam Do- >- A cibilem proedicenius, sed quod impitnn sit maxime,
iniiii liifftiicorum ingenia cognovimus, («) ul di- i- Deo teir.porum lempus aliquod anleferre; cum ip-
visi in panibus Orienlis atque Occideniis, divcrsis is sum illud , antequamnasceretur non fuil, sit lempo-
iuviceniopinionibus falleremur. Nam plures nuine- ;- ris. Sed et obedientem quoque Patri Filimn etiam
ro, qu/aul Arimini aut Nicaese(Thracla) adfuerunt, I, usque ad moriem crueis, secnndum infirmitatcm
sub a/ctoritate vestri nominis ad usise silcntium n adsiimpti honiinis, non negamus : cum ipse de ad-
sunt fcoacti : quod verbum a vobis quondam (b) i) scensu suo ad ccelos locutus sit : Si diligereiis me,
conira Ariomanitarum hseresiminventum , a nobis is gauderelis quia vado atl Palrem; quia Pater major
scmper sancle fideliterque susceplum est. me est (Joan. xiv, 28). Per cujus carnis susceplionem
2. Quo sensusynodusIwmotisionamplectatur. Ho- nos sibi fratres connuncupare dignatus est (Joan.
mmusionnon respuit. — Nam honiousion sermonem n xx, 17), cum in fornia Dei maneiis, forma servi esse
ad veram et iegitimain ex Deo paire unigeniti Dei ;i voluit.
natiriiatem sumus amplexi, detestanles secundum n 4. Lctpsi relraclant quod gesserunt.Erroris auclo-
Sabellii blasphemiasipsam unionein, neque aliquam n res damnant. ltaque, Charissimi.cum cx litteris ve-
partem Patris esse Filium intelligentes; sed ex tolo o slris in usioe silenlio fraudeni se passamsiinplicitas
atque perfeclo innascibili Deo , toitim atque perfec-- B noslra cognoscal; eiiam pietatem eorum , qui Ari-
lum unigenitum Deum nalnni, uniusa nobis idcirco o mino Conslanlinopoliinreverterunl, conventos, sic-
699 vel usi® ve' substaniioe cum Deo palre con- ut epislola (c) vestra contenta teslatur, neque eos
fessum, ne creatura polius, aut adoplio, aut appel- ad laniarum blasphemiarum damnationem poluisse
laiio videretur. Et quia ex ipso essel, ut ex patree compellere , 700 fidclisdoniinici nominis pradica-
filins,ut ex Deo Deus, utex virlute virtus, ul ex spiritui tor frater noster Hilarius nuntiaveril : nos quoque
spirilus , ut lunicn ex lumine; similitudinemqunque3 ab his omnibus, quaeperignorantiam perperam gesla
cjus ad Deumpatrem nou inviiiaudientes(quippecumI suni, referimus : Auxenlium et Ursacium ac Valen-
imago invisibilis Dei sit) (Cotoss. i, 15), sed eam so- tem,Gaium, MegasiumetJtistinum(d)excommunica-
lam similiiudinem dignam ad Patrem intelligenles , tos liabemus secundum litleras vestras : et cerle, ut
quse veri Dei sit ad Deum verum : ila ut non unio> diximus, juxta fratris nostri Hilarii professioneni,
divinitaiis, sed niiitas intelligatur ; quia unio sit sin- qni se paceni cuiiihis qui horuni sectarentiir errores,
gularis, unitas vero secundum nativitatis veritalemi habittirum negavit : blasphemias quoque onines ,
plenitudo nascenlis sil : maximecum Dominusipse: quas litteris veslris subjecislis , ^d.iinnanius, niaxi-
Jesus Cbrislus ad discipulos suos sit professus , di- meque eoriim sacerdoles aposlatas respuentes,qui in
ccns : Ego el Paler unum sumtts(Joan. x, 30); quoi G ( loca frairuin indignissime exsulantium , quorunidain
non solum charitatem queead Patrem est, sed etdivi- aut ignoratione aut impielale (e) sunt subslilnli:
nitatem quoe Dei ex Deo est, significat; secundum pollicentes hoccoram Deo atque eliain confiientes,
illud : Qui mevidit, viditet Patrem (Joan. xiv, 9); et, ut quisque his, qitee statuimus, intra Gallias puiave-
Si mihi non vullis credere, vel operibusmeis crediie, rit renilendum, a cominunioneac sede sit sacerdotii
quia Pater in me est, et ego in Palre (Joan. x, 58). abjiciendus. Neque enim , ul alias , aut occasiouem
5. Filius anie lempus.Patre minor in (orma servi.— preedicandi(f) non dainuandopermitlciis , auf con-
Hanc igitur fidem semper teneutes, et tenebiuiiis, Ira Dcum et Cbristi unigenili Dei majcstatem aliter,
detestantes quoque eos qui dicunt , Non erat ante quam nos de liomousii significaiione sentiiniis ob-
quam nasceretur: non quod unigcniiiim Deum innas- nilcns , dignus erit sanclitate saceidotii nomiiiisju-
minanlemviderunl,abjectaomni cunclationeOcciden- litudinem probe inlellectam non respuuni. Vid. 1. de
laliiim patrocinium quaesiisse.Scd cum hoc officiuin synod. n. 68 et 88, et lib. in Consl. n. 22.
sibi niinime sperarcnt per Aritninensis synodi lcga- (c) Alias ex ms. Pitli., nostra contenta leslatur,
tos, quos cuiu adversariis suis socieiaie et haereiica neqtte eos ad tantamrem blasphemiarum.Ex supeiio-
pr.ivitate conjunctos cernebant; illud ab Hilario per ris Fragmenli collalione lociun bunc ila cmcndavc-
litteras expeliere. Iis autem lineris, ut ex sequenti- ranius , cuni Herinaniiuiiiac Sirmonilumcnmpcri-
bus perpicuum csi, ipsi in primis siguilicabanl,se ab D nms nobis conseniienles. Ille :nitea impieiatemmal-
inimicis filii Dei esse depositos, quod eorum advcr- let , quam pietuicm, suffragalurque Sirniondi nis.
sarentur blasphemiis, ac substanlioevocabulumcon- Episcopos lameii magis decel, ut quodsiinplici elocu-
stantissime proptignarent.. lione diceretur eosconvenlos,ob honoreinel reveren-
(a) Notat Sozonienus lib. iv, c. 19, Occidentales tiam saeerdotii dicant pieialem eorum convenios.
non sua sponte, sed Oricntaliuin causa a substantioe Quod in hiinc niodum perspicuus fiet : cum etiam fi-
voce recessisse, quasi illam omnes aversarentur; clctisDominici notninis prwdkalor fraler noslerHila-
(cum cnntra omnes , demplis paucis, Filium Patri rius nunliaverit, convenlos (clarius, convenissevos)
snbslantia siinilem asscrereul); eosque propterca pielatetn eorum qui AriininoConslantinopolim reverte-
Nicaeeein Thracia diu detenlos esse , ne forte frau- runt, sicui epislolavestra(proxinio Fragmento relnla,
dem depreheiiderent. ct una ciim Hilaiii litlerisad nns missis) conienta
(b) NimirumNicoenoconcilio an. 525, quod cum leslalur, neque eos ad lantarum blaspliemiarum(qu;»;,
Orientalibus pnlissimumconslaret, ipsis etiam Galli- ul supra nionet Hilariiis, Orienialiuin biteris suh-
cani episcopi vocis homousiou inventionem tanto nexeeerant) damnaiioncmpoiuissecompeltere.
tribuunt libenlius, quo eos magisad illud recipicndum (d) Ariininensis synodi lcgatos, ul habetur iniiio
excitent. Tiun illud nomen pin ct caibolico scnsu se Fragnienti superioris.
scmper suscepisse insinuanl verbis ad Hilarii seu- (e) Puta, Coiistaniinopoliiaiiasyimdoanni 560.
lcntiam accommodatis; cujus eiiam ad instar simi- ([) An forte, pradicandi atwmwusionpermillens?
 713 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMXII. 114
dicandiis : a quo eiiam Saturninum, qui slatutis sa- A proevales, transgressores objurgn, infideles increpa,
lubrihus impiissime conlradicil, secundum frairum niliil meluens de regno^aeculari, ut fecisli : quia po-
noslrorum geminas jam litteras (a) excnimuunicatum tior est qui in nobis est, quain qui in hoc mundo.
ab omnibiis Gallicanis episcopis Charitas Yestra co- Nos vero tui consacerdotes (e) tertio laborantes ex-
gnoscat : quem et vetera dissimulata (jam diu licet) silio, hoc dirimus quod manifestum esse putavimus :
crimina, et ceetera edita epistolis suis novae lemeri- qnoniam omnis spcs Ariomanitarum non in sua aul
latis irrcligiosiias indignum episcopi nomine esse (f) liuiio consensu , sed in proieciione pendet regni
fecerunt. soecularis : ignorantes scripta , quia maledicti stint,
< Explicit fides catholica exposita apud Fariseam qui spem habent in hominem (Jerem. xvu,
5). No-
civitatem ab episcopis Gallicanis ad Orienlales epi- strum autem adjmoriumin nomine Domini, qui fecit
scopos. i ccelum et terram (Psal. cxxm , 8). In passionibus
INCIPITEP16TOLA ECSEBIIAD GREGORIUM EPISCOPUMperdttrare cupimus, ut, secundum quod dictum est,
in regno glorificari possimus (Rom. vm, 17). Dignare
(6) SPANENSEM (Scripta circa an. 360). nobis scribere quid malos corrigendo profeceris, vel
Domino sanclissimo fratri Gregorio episcopo Ensc-
quantos fratres aut stantes agnoveris , aul ipse mo-
bius in Dominosalulcin. B nendo correxeris. Saluiant te omnes qui mecum sunt,
5. Lilteras sinceritatis tuoe accepi, quibtis , 701 (g) maxime Diaconus : simulque petunt, ut cunctos
utdecet episcopum et Dei sacerdoiem, transgressori laieri luo fideliter adhserentes nostro digneris obse-
teOsio didici restilisse, et plurimis cadentibns Ari- quio salntare.
mino in cnmmunicalione Valeniis et Ursacii et ca> 702 Explicit epistola Ettsebii ad Gregorium epi-
terorum, quos ipsi, agnito blasphemiaecrimine, anle scopum Spanensem.
damnaverunt, luum asscnsum denegasse, lidem sci-
licet servans, qnam patres Nicaeani scripserunl. FRAGMENTUMXII (Alias i pariis).
Gratulamiir libi in hoc , gratulamur et nobis , quia < INCIPIT EXEMPLUM EPISTOL..ELIBERIlEPISCOPIURBIS
hoc (c) cujus proposito et hac fide pollens nostri di- KOMM, VJLCIJE AD CATHOLICOS EPISCOPOS ITALI^;J
gnalus es mcminisse. Permanenii autem tibi in (an. 363, aut etiam serius).
eadem confessione , et nullam cutn hypocriiis reti- Liberius (lt) episcopis catbolicis per lialiam consi-
nenti societatem , nostram libi commnnicaiionem stenlibus, in Domino ppfernamsalutem.
promilte. Qtiibus potes (d) tractatibus, quanio labore 1. Arimini lapsis ignosci quidam nolunt. Aliler sen-

(a) Saturninum a Gallicanis episcopis excommn- iC
nicalum esse posi conciliuni Mediolan. anni 555,
couceptis verbis scribii tlilarius lib. in Constant. n. 2.
Qiiod rursiim aliis lilteris cnnfirmare pntuerunt vel
post Riterrense conciiiuin anni 556, ex quo llilaiins
Saturnini factione in exsilium ejectus est, vel eliam
cumaGallisdamnataesi Sirmiensis hlasphemia, quam
ut recipereni, ille onitiibiis nervis contcndebat. Quo
respiciens Hilarius lib.de Synod.n. 5: Exspectatis,
inquit, sanclw et indemuiabilisperseveranliwgloriosum
trinmphum, non cedendo Salurniniminis, poiestatibus,
bcllis, etc.
(b) In Pithceano ms. brevitatis causa scriptumeral
Span. ubi ex codicis ejusdem indice vocabiilum inie-
grum restituimus. Gregorittm hic erudiii eum inlelli-
gunt, qui Roeticiiset Eliheritanae civitalis episcopus
vnlgo cogiiiiininatiir, quique deinde Lncifcriaiio ad-
hrerens schismati, sumniis a Fauslino el Marcellino
laudibus extidli meruit. Hiiucaiitem epistolam scrip-
lam esse liqtiet post Ariininen^ein synodum, sed
tauien cum adbuc exsul esset Ensebius, et, uti veri u
siniillimum cst, cum necdum Gregorii schisma et
obitum Osii cmnperisset. Quibus si addas locum,
qiiem in ms. ex Hilarii, ni fallimur, dispo-dtione,
proxinie post Parisiensem syiiodinit ohiinet, circa
ideni lempus scripiam esse non negavcris. Et eo
quidcm lempore onines aequi anianles summo studio
adnilcbantur, tit Ariminensi scandalo consulcrent.
(c) ln ms. Sirm. cttittts. Forte, ttstts, vel pius.
(d) Ita Sirm. ms. Alias vero ex Pith. tractabis.
(e) Ipsa Eusebii ad suos Verce.llenses episiola fi-
dem faeil, eum primo Scyiliopolim in Palacstinafuisse
relcgaliim. E Scyihopoli deinde in Cappadociam
amandaiuin esse tesiatur Hicrouyinus, de Script.
eccl.,iu EusehioVercell. Rufiuus denique, lib. i llist.
eccl. c. 27, narrat, eiim uiia eum Lucifero in par-
les /Egypto vicinas depnriatum esse; el certe cum
Socratis, lib. m, cap. 4, tum Theodoreti, lib. in
PATROI.. X.
Hist eccl. c. 5, lestimonio , in superiore Thebaide
Miy\>\o linitima exsul erai, cum abexsilio revertii.
(f) In edilis, limilo. Al in mss. liniio. An non iii
suavi et ttnito consensu? Faber niallet, non in vi sua
aul unilo consensn. His affioe est, quod idem Euse-
bius rursum de Arianis scribit apud Rarnn. ad an.'
356. n. 100: Ideo acceperunt humanum adjuiorittm
quia divinumnon habenl; quod si haberenl, nuittquam
potestaie terrena innocenlium sibi animas subjugareat.
(g) Sic aliam epistolam claudit Eusehius apud Ra-
ron. ad an. 556, num. 102: Salutant vos fratresnos-
tri, qui mecumsunt, presbyteri et diacones,sed et om-
nes noslri: qtti una mecumsalis petitnl, ut noslri me-
mores,omnesvestrosdigneminiobsequiosatuiare. Unde-
oboritur suspicio, elinm hic pro maxime Diaconus'
legendum esse presbyieri, et dittcones.
(h) Hanc epistolam v. c. Godefridus Hermanl, lib.
x VitocS. Athanas. c. 6, opinatnra Siricio papa'lau-
dari, cum ad id quod scrip-eral Himerius Tarracon
quosdam de fratribus denuo eos haptizare, qui ab
impiis Arianis baptizati ad lidem catholicam festina-
baiit, rescribil hoc non licere, quod fieri el Aposlolus
velel, et ccmonesconlradicunt , et posl cassatum Ari-
minense concilium missa ad provincias a reverendw
memoria pradecessore meo Liberio generalia decreia
proltibeanl. Quamquam non de iis' qui ab Arianis
baplizati iint. sed de iis qui Ariniini ad Arianas par-
tes defecerint recipiendis tola haec epistola est. Pro-
babilius quis asserat, auclorem viise Euscbii Vercell.
in eamdem respexisse, ubi Alexandrineesynodi de-
creta a Liberio papa comprohaia fuisse scribil. Sed
et cum hic Liberius de nonnullis coiuiueraiur qui
decretum pielalis , quod Apostolka auctoritate muni-
lum esl, conentur revellere ; non leve indicium est
ipsum jani litieris aliis Alexandrina; svnodi placiia
approbasse. Quocirca hanc cpisinlam non anie an-
num 563 scnptatn exisiimamus. Certe is in eorum
gratiam, qui 'Arimini lapsi sunt, exstitisse videtur
23
715 SANCTI HILARII EPISCOPI 7IC
tit Liberius. — Imperitise culpam oblillerat resipi- \ leve et remissum videlur, recuperet id qubd per as-
scens. Hocautem de Scripluris sanctis adverlere est. tuliam rectitatis amiserat. Verum si aliquis tam slo-
Pietatem ad omnia utilem esse legimus , cui cedit lideemenlis, quod haud credo , fueril inventus , qui
corporalis exercilatio, quamvis el ipsa utilitatis reli- non solum nolit cpnverli antidotum recipiehs sani-
neal fructus: quam seclandam nobis etiam ratio tem- ialis; (e) verienurii virusque noxius sese vindicare
poris prsesenlis exposcit. (a) Nonenim si aliqui forte crediderit': et raiibrie vincetur, et auctori perfidiee
qui hoc studii geruiil, ratione provisam destruere perdite deputatus, Ecclesieecatholicsespiritali vigore
impudenter seeviori censura; hoc eeslimaverint et plectetur.
novare, quod jam ex apostolicaauctoritate munitum
est de pietate, cum dictum est, non esse parcendum ITEMEXEMPLDM (f) EPISTOL*EPISC0P0RUM ITALI^.
his qui apud Ariminum ignorantes egerunt, quibus Dileclissimis fratribus per Illyricum fidem paternam
nescire inlicitiim, fuit caplum errori incidere, idcirco retinentibus , episcopi Italise in Doinino oeter-
veritas repedanda est. Sed mihi, cui convenit omnia nam salutem
moderate perpendere , maxime cum et ^Egypiii om- 5. Itati Arimini stalutis rescissis Nicana fidei se
nes et (b) Achivi accusati senlentiam receperunl rcddunl. — Divini muneris gratia (a), ut secundum
multis, parcendum quidem his de quibus siipra irac- o Apostoluin omnes unum sapere , omnes uuum con-
lavimus, auctores vero esse damnandos, quibbliqua fiteri ccepefimus. Et quanlum ad Italiam quidem
et maligna 703 subtilitale et caligine bffeiiderunt pertinel, cum fidei pafernse , hoc est, apud Nicseam
innoccntium sensus , per quae velamen obducerenl scriptoe se reddidil, fraudem quam passa esl apud
veritati, tenebras lucem , el luCem tenebras vendi- Ariininiim recognoscens: Illyricum etianiDeum cle-
tantes. menti nutii respexisse gaudeuius ; el consoriio infi-
2. QHOpaclo ignoscat. Igilur si quis ignorationis delitatis, quo gravabatur, abjecto, 704 ea I" 06sunt
caplum resipiscens sermonis noslroe advocationis rectie sententioe probare ccepisse gratulamur. Nos-
(c) brevissima illud virus in se pestiferum Ariani Iram igitur, dilectissimi Fratres , uuam eamdemque
dogmalis subdolum ac lenebrosum fuerat expertus, accipite firmam subscriplione sententlam. Nicaeni
reparalus exbauriat; condemnet, vehemenliusque in tractalus adversus Arium Sabelliunique , cnjus Pho-
auctores ejus inseeviat, quos in s6 violentos expertus tinus pariiaria haereditate damnalur , decrela serva-
est, totumque se fidei apostolicoeet calholiceeusque nnis. Ariminensis concilii slatuta quorumdam tergi-
ad Nieeehoesynodi (d) conventum de inlegro man- versatione corrupta , consensu omnium prOvincia-
cipet. Per quam professionem, eliamsi quibusdam rum , jure rescindimus; quorum etiam exemplaria
ordo gestorum: ut synodis primum Alexandrioeanno C set conslrui: Igitur si quis itlud virusin se peitiferum
362, ac deinde in Achaia celebratis, quod in illis de- Ariani dogmalis subdolum ac lalebrosumfuerat exper-
crelum est, Romanus pontilex confirmarit; quod vero tus ; illud jam, serinotttsnostri adhorlationelenissima
illeconfirmarif, aliqui (qui nisi Luciferiani? ) tam- reparalus, et ignorationiscaptum (seu, ab ignoraiionis
quam nimis molle ac remissum rcscindere fcnlave- captu) resipiscens, exhaurial et condemnel, vehemen-
rini: quortim neserpat scbisina ac prava opinio, boec tiusque. etc.
rursum a Liberio seripta sit epistola , quse subse- (d) Haecillusirantur aliis Liberii verbis apud So-
quenti occasionem videtur prsebuisse. crai., lib. IV, c. 12: Hanc aulem calholicamet apo-
(a) Hunc locuin diu et altenle lustranles alque re- stolicamfidem esse agnoscimus,quwusqueaclconcilium
cognoscentes, nec non cum rernm geslarum historia Nicanum inlegra et inconcussapermansit.
comparantes, paucis niulatis redintegrari posse per- (e) Forte, verum etiam venenumvirusque polius se
speximus in hune modtim: A'on e.-ifinst aliqui forle posse vindicure crediderit : et raiione vincelur, el auc-
sunl, qui hoc sludii gmint (scil. rcm), raiione provi- toribus perfidtw, etc. Hand longe absimilis est finis
sam desiruere impudenter saviori censitra; hoc existi- epistolae ejusdem Liberii Orienlalibus datse apud So-
iiiaveriiil(se posse) exattclorarequodjam ex aposlo- cratem lib. iv, c. 12.
lica aucloritale muniium esl de pielate , contcndenies (/') Non est disjungenda haeccpisiola a superiore,
non esse parcendum his qui apttd Ariminumignoranles cui eam ab Hilario juiiclam et coniinuaiam esse in-
egerunl (seu , errarti tt(). Quibus nescire illicitum (id dicat particula item. Illam nonnulli scriplam pulant
esl, quod iliiciiuiii erai, hoc) (uit captum (hoc est, proxime posl Iliyricahi synodum anni 365. Al con-
laqueuni) erroris incidere; idcirco severilas (discipli- u_ venire inler onnies debet, Ilnlos cmn Hilnrii noslri,
noe eis) repeiideitita est ? Sed mihi, ctti convenilom- tuni Eusebii. Vercellensis aliorumque opera, Arimi-
nia moderate perpendere, maxitne cum el JHgyplii iieusis concilii decieta antc aniium 3u5 rescidisse.
omues et AchiviItanc adunale senlenliam receperiut , Ncque vero ab iis abrogandis, quibus inviii decepti-
visttmest, piircendiitnquidem Itis de quibussupra trac- que consenserant, diu inuliuinque abliorruere. Unde
lavimus, qui nimiriun supra dicti sunt iu erroris la- Liberius apud Socratem lib. iv, c. H, ad Oriontales
qucum ita iucidisse, ut illacsa fidei conscieniia hee- Lampsaci congregalos nonduinhabila Illyrica synodo
rcticis consenserit. rescribit, omnesAriminensis conciliiblasphemias ctb
(b) Hoc jam interpretati suinus de synodo in illis ipsis, qui tttiic per fraudem decepti fuisse viden-
Acbaia paulo post Alexaiidrinam habiia. lu quam tur, analliemuie dumnalas esse, el universosin Nicw-
rcspicit Aihanasius, cuiii loni. n p. 40, a Ruliiiiano nam fidem conspiranlibusanimis consensiste.Si igitur
consultiis, quidde bis senlienduin qui necessitatequi- llali Arimiuensis concilii staluta nunc pritnum bic
dein acti, sed non omnino profligali,a fideaberrarunl; irrita declarant, boc adiannum 565 aut 564 referen-
respondet habitas e.t de re synodos, primuin Alexan- dum csse nulliinr duhiuni esl. Forte etiam Statiin at-
driae, ac deinde ab iis qui Groeciamincolunt, etc. que eis reddita est superior Liberii epistola , conve-
(c) In Piihceano nis., benissima:forte pro lenissima. nienles in unum hanc sumiuo consensu scripserunt.
Mux in iiis. Siim, lalebrosum, non tenebrosum.Ora- (g) Verbum esl bic videtur desiderari, el mox par-
tio rursUmhic perplexa et pcrlurbata sic clarius pos- licula cftnt rcduudarc anle fidei palemw.
717 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMXIV. 718
traiismiltenda censuimus , ut nec in fide retinenda , J FRAGMENTUM XIV(Aliasi partis).
nec in confulando Ariminensi concilio aliqua vide- 1NC1PIT EXEMPLUM EPISTOLJ! VALENTIS,CRSACII ETAL10-
retur (a) essc condissensio. Quicumque igitur nos- RUMADGERMINIUM (anno 366 scripta).
Iraeunanimilatis oplat babere consorlium , quicum- Domino religiosissimo fratri (e) Germinio, Valens,
que individuam pacem nobiscum haberc desiderat, Ursacius, Gaiuset Paulns salutem.
qtise sunt nostreesententioe comprobare lestinet, et 1. Germiniusaccusatur quod homwusiondefendat.—
(idei nobis (f. a nobis) memoraloe subscripiionem, ct Cum et salute solliciiudo incumbit, magislau.
despe
rescissionem Ariminensis concilii sine ambiguiiatc dandi esse
debentqui sollicili sunt, quam reprchen-
miltendo. ld cerlc petimus, quod complurium harum sionem aliquam sustiuerc. Salus autem ac spes prin-
proviuciarnm porrigimns ipsi (6) consensu. Aucto-
cipaliter in fide catholica consistit. Et ideo quamvis
res aulem hocrcsisAriansevel Aetianoe, Valenlem et convcntione a dominis nostris fratribus et coe-
(f)
Ursacium , caslerosque eorumdem consorles non nostris Valentc et Paulo admonita noluerit
piscopis
nuiic esse quod manifestari apud Illyricum ccepe- ad id
quod rumor jactilat de te respondere, domine
runt, sed olim condemnasse (id est, ibi condemna-
religiosissime : tamen quia litteris tuis testifiealus es,
los esse) manifestum est. Explicit. tc in eadem churitatc perseverare, ct paralum cssc
] illibatam dilectionem babere
FRAGMENTUMXIII (Alias u partis). erga nos oslendere;
GERMINH E PISCOPl ADVEItSUS propterea in unum apud Singidunumcongregali, itc-
INCIPIT EPISTOLA ( C) rum his commouefaciinussanctitatem tuam, ut oinni
AIUANOS (d) JAMSUBSCRIPSERANT 1NCONCILIO AlU-
occasione ambigui exclusa, digneris rursus rescri-
MINENSI, SCIEKTESQUODMALEFECERUNT (Circa bere nobis. Si a (ide catbolica,
qusc Arimini a
an. 565 cdila). sancto coucilio exposila confirmalaqne est, cui etiam
Ego Germinius episcopus credo et profiteor esse universi Orientis episcopi cousenserunt, siculi 706
unum verum Deum patrem , selernum, omnipo- jam professus es te non recessuriim, apertius qua;ri-
tcntem : et Christum filium ejus nnicum et Do- lur significes. Estautein hoe, sicutin ea cautum esl:
minum Deum nostrum, 705 de vero Deo pa- Siinilem dicimus Filiuin Pairi secundum Scripturas,
tre vermn Dei filium , aule omnia genitum , divini- non secundum subslanliam, aul per omnia, (g) sed ab-
laie, charilate, majestate, virtute, claritale, vita, sa- solute. Si enim beec cxposilio iinmulala fueril; ma-
pieulia, scientia Palri per omnia similcm , uipole nifesle quondam (iasilii (h) perlida assertio, propter
perfeclum de perfeclo gcnitum: suscepiionem eliani quam synodus f.ida cst, qua eiiam mcrilo damnala
hominis ex virgine Maria , sicut prophetoe fulurum cst, reparabitur.
preedixerunt, et evangclicoeatque aposlolicoevoces u 2. Reiractatio illius deposcitur. — Dignare igitur
complelum docent. Passiones quoqne ejus el mor- hoc.quod quoeritur, evidenter liileris tuis declarare:
lemcl resurreclionem el in ccelisadscensionem sus- non dixisse, atit dicere, vel diclurum, simiiem esse
cipimus, credimus , profilemur : ct quod in fine per omnia Filium Patri excepla imialivilate : ne
nuiiidi de coelis descensurus sit judicarc vivos et quod perlalores lilterarum Jovianus diaconus ct
mortuos, el reddere unicuique secunduin opera ejus. Martyrius subdiaconus verbo deprecationis sna; anle
El in Spiritum sanclum, id esl paraclilum, qui nobis prxdicios dominos meos fralres et coepiscopos nos-
a Deo patre per Filium dalus esl. Explicit. tros Valentem et Paulum asserebani, magis credi-
(«) Yerbum esse suppletur ex ms. Sirm. Tum in vilale male fecerant. Et quidem subjecla (idei con-
Pilboeaiio habetur condescensio. fessio opposita esl blasphemioe,quam Osius subscrip-
(b) Alias ex ms. consensum. Legendum esse con- tione sua ratam faccre conipulsus est, uti jam nio-
sensu liquet ex superioribus his verbis, cousensitom- nuimus pag. 460(col. iSinost. edii.), not. i.
iiiiiwiprovinciarumjure rescindimus. (e) Vix Paulus ac Valcns per Jovianum diacoiiuni
(c) Gerininii resipiscenliam , atque a Valenle et ac subdiaconum Marlyrium didiceruni, eam a Ger-
Ursacio discessionem nulla nobis alia vclerum mo- minio editam esse fidei confessiouem, quoesuperiori
nimenta produnt. Ipsemet Hilarius Tractalu adver- Fragmento coniineiur, cum illum super ea re con-
sns Auxentium anno 364 scriplo eum adhuc cum venere. Sed ad ea, quoruin iiiaxinie cnriosi erant,
Ariaiiae hseresis feutoribus conjnngit. Haec igiiur p. nullo acceplo responso, rursuni apud Singidunum,
Germiuii professio ei adscribcnda est lenipori, quo, una cum aliis congregati has ipsi lilteras fecerunt.
Lampsacenee synodi legatis Occideniem pcragranli-
biis , rcrum Arianarum 1'acies prorstis niutata est. ([) In ms. conienlione.Legendum esse conventione
ex poSireinis his verbis, sicul prima conven-
Quod conlinuaiur-ex epistola sequcnli anno 566 Iiquet tione adntonituses. Tum editi ex nis. Piih. adotnnes
consignata: quain a Valenle et Ursacio, ubi primum nostros fratres ei coepiscoposnosiros:
socii alias sibi devinetissimi demutaiionem audieruiil, nis. Sirm. ex corriguntur ex
quo mox reponimus jaclitat, pro lati-
scriptain esse non dubium est, ut cum ad suas partcs tat.
revocarent. Integrior sic esset oralio : conveniionefacla a do-
minis... Valenteet Paulo admonita Sanclitas lua no-
(d).In archetypo ms. Pitbceano hic reliclum cst luerit, elc.
spatiolum quoddam, qiiod relaiivo attt suppleveral
Nic.Faber. Aliquidaliud desiderandum su.~picamur. (g) Nic. Faber mavull seu absolute.
Esl eriim polius heecepislola adversus eos, qui lunc (h) Haud dubie Ancyrani, quo maxime auctore
rcscindcre nolebanl, quod in Ariniiiiensi concilio priinum AncyreeFilium Palri subslantia similem, ac
male subscripserant. Videri eliam potestscripta ad- poslea Sirmii per omnia similemesse definituin est,
versus eos, qui in Sirmiensi congrcssu anni 358 rc- Quae assertio ab Arianis Coustanlinopoli an. 360
raclare coacti sunt, quod paulo ante in eadein ci- congregatis damuala est.
 719 SANCTl HILARII EPISCOPI »A
bile esse videatur, quia pcr omnia similem esse F i- A ler judical quemquam,sed oiniiejudicium dedil Filio,
lium Palri profilearis. Si enim sic te, sicut oplav;_ ut omnes lionorificcnt Filium sicul honorificuitlPa-
rnus, sentire scriptis tuis nianifcslavcris ; querclai„ trem (Joan. v, 22, 23); et iteruin cui Pater dixii,
pro injuria a quibusdam clericis tuis Pnlladio et Gai0 Faciainits hominem ad imaginemet simililudinemnos-
fralribus et coe|>iscopis nnstris factam (/".facta), li Iram (Gen. i, 26), nec dixit, ad iinaginein tuam, vel,
cet nolueris, sicut prima conventiono adnionitus es ad imagincm ineam, ne aliquam dissimililndinem in
exquirere ad eestiniatioiieni tuam (a) periinei, illis Filii sui divinilate deinonstraret : sed proplerea
scilicet praestantibus pro sua lenieritate raiionem conjuiixii, ad imaginem cl sintililudinemnoslram, ul
Ilrec per Secundianum presbylerum, Pullcntium lec Filiinn suum sibi similem per oinnia Deum nianifes-
lorem, el Candidianum exorcisiam iransniisiinus laret. Iteruni Evangelisla, Vidimusgloriam ejtts, glo-
Cbaritali luae xv calendas januarias (anno 566) riam quasi unigenitia Patre, plenttmgralia et veritate.
Gratiauo nobilissimo P. et Dagalaifoconss., exem- (Joan. i, xiv.) Et Apnstolusad Corintbios, ln quibus
plum penes nos reiinenles. Detts hujus saculi excacavil menles infidelium, ut non
refutgerent illttminalioneEvangeliigioriwChrisli, qua
FRAGMENTUMXV (Alias i pariis). esl imago Dei (II Cor. iv, 4). Et iterum iiiem Aposlo-
I.NCIPIT RESCRIPTUM (b) GERMINII ADRUFIAXUM, PALLA- g lus: Et transluiit nos in regno filii cliarilalis suw, in
DlUM,ET C/ETEROS (aff. 367). qtto habemus redemviionem el remissioneinpeccalo-
Dominis Fralribus religiosissimis Rufiano, Palladio, tfttii, qui esl imago Dei invisibitis,primogenilusotnnis
Severino, Nichae, llcliodnro, Rotnulo, Milcianoei creaiurm (Coloss.i, 13 el seqq.). El ilerum idem Apo-
Stercorio Germinius in Dominosalutem. stolus : 708 H°c enim senliie in vobis, quod et in
1. Filium Patri per omniasimilemesse et tradiiiotu Cltrislo Jesu, qui cum in forma Dei essel. non rapi-
el Seripluris doceri. — Vilalis V. C. (c) mililantis in nant arbiiraiiis est se esse aqualem Deo, sed setnel-
officio sublimis Preefecturoerclatione comperimiis, ipsum exinanivil forniain scrvi accipiens,in simililu-
desiderareSanctitalem vestram, significari 707 v0" dine Iwminvmfaclus (Pltilip. n, 5 el seqq.). Quis non
bis aperle quid esl, quod de fide nostra Yaleuti, Ur- intelligt, quia quemadmnduin secunduin servi for-
sacio, Gaio et Paulo disjiliceat. Necessarium duxi, main vcra fuil caro noslra in Clirislo; ita et in Dei
his lilteris paiefacienduin Sanclitaii vesiroe, et id, forma vcra sit divinitas Patris in Filio? El iierum :
quod in vobis ipsis ab initio esse confido, dicere. Nos Videtette quis vosseducal per pliilosophiamet inanem
hoe qtiod et a palribus Iradilum accepimus, et divi- fcillaciiimsecuiidumtraditionem liomimtni,secundum
nis Scriplnris qttnd scmel didicinius, elquotidie do- elemenia liujits mundi, ei non secundum Cliristum;
ccinus, Christum Dei filium Doininum nostrum per C quia iu ipso habilul omnis pleniludodivinitalis corpora-
omnia Palri similem, cxcepta iniiaiiviiate, Denm liier (Cotoss. n, 8). Si ergo oninis pleuittido divinila-
de Deo, lumen de lumine, virlutem de virtute, inle- tis inliabital in Christo, jam nonex parte similis etex
grum de intcgro, pcrfectum de perfccio, ante sse- parle dissiinilis, sicut nunc asseriinl, qui propter
cula ctanie tiniversa, quse intelligi vel dici possunl, contentionem suoe libidinis relrorsuin abcuules, se-
genilum, cujus nalivilaicm nemo scit nisi solus Pater, melipsos a nobis avertermil.
ipso Filio adserenle : Quia nemonoviiFilitimnisi Pa- 2. Qucein comrarium afferuntur qui explicanda. —
ler, neque Patrem quis novilnisi Filius, et ctti voluerit Nam quod putant se pro niagno de divinis Scriplu-
Filius revclare (Mallh. xi, 27) : per quem facta sunt ris proferre, ut dieant Christum facturam et creatu-
omnia, sine quo faclum est nihil, secundum divinas ram : c contrario nos secundum Scripturas dicimus
voccs ipsius Salvaloris nostri Filii dicenfis : Pater viam, ct januam, ei lapidem olfeusionis, et petram
mettsusque modooperatur, el egooperor(Joan. v, 18); scandaii, et fundamentum, et brachium, et manum,
ct ilerum, Quacumque enimPater facil, i.ac el sitnili- ct sapientiam, et verbum, el agnum, el ovem, etpas-
ler Filiusfacil (Ibid., 19); et iieriim, Ego et Paler lorem, elsacerdotem, et vitem, etdiem.et alia. Sed
unum sumus(Joan. x, 50); et iteruin, Qui me vidil, heecouuiia sic iuleUigimusel dicimus, ut virtuleset
vitlit ct Palrem (Joan. xiv, 9) ; el iteruin, QuomodoD operaiiones lilii Dei inielligamus, non nt divinam
Pater vitam habel in semelipso,ila dedit el Filio vitam ejus ex Patre naiivitatem hujuscemodi nominibus
haberein semetipso(Joan. v, 26); et ileruni, Sicut Pa- comparemiis; quia ex nibilo omnia per Filiuin facta
lersusciiat mortuos et vivifical, ila et Filius quos vttlt sunt, Filius aiitem non cx niliilo, sed ex Deo patre
vivificai(Ibid., 21); et ilerum, Crcditisin Deum, el in est geniins.
me credite (Joan. xiv, 1) ; et iteriim, Ncque enim Pa- 5. Xalenlisinconstanlia, el fidei a Marco Arelhusio

(a) In ms. Sirm., tion perlinenl illi scilicet.
(b) Non ad siiperiorcm epistolam, qua; Valenlis,
Ursacii, Gaii et Pauli, non Ruliani, Palladii, etc,
noiiiine inscripla est, quoeque IOIIpcr Vitalem, scd
per Seeuiidiaiium, Piillenliuin et Caiididianum est
delala. Illam lanicn Imic occasiuiem pr.cbuissecon-
cedendiim est : ut qui se epistolee sua: exeinplum pe-
nes se retincre superius lesiati sunt, illud subiude
piiblictim fcccrini. Quod nacti Rufianus, Palladius,
Severintis ac socii, ab ipsomet Germinio rescire de-
sideraverint, qnid in ipsius fide Ursacio, Valenti,
Gaio ei Paulo displiceret. Illis hnc rescripto facit sa-
lis : quod proiude aliquatito post pra'dictam cpisto-
laiu, hoc esi, non longe post anni 367 imlia, missum
sil necesse est.
(c) Editi ex ms. Pith., nmu: : ubi ex Sirm. resti-
Itiimus v. c. id esi, viri clarissimi. Simile menduin ex
codeni nis. Sirm. jam casligaium cst Fragm. IX, n.3.
721 EX OPERE HISTORICOFRAGMENTUMXV. 722
ediiw ocectsio.— Miror aiitcm praedictum Yalentem A. cum ab omnibus nobis (c) electum fidem dictasse, in
aut obliium essc, aul certe subdole dissimulare, qua lide sic conscriptum est : Filium similem Patri
quid in praetcrituin gestiini definitumque sit. Nam per omnia, ut sancta dicunl el docenl Scriplurw : cu-
sub bonac inemoriec Conslanlio unpeiaiore, quando jus integree professioui consensiinus omnes, 709 e'
inter quosdam cceperat esse de iide dUsensio, in manu nostra siibscripsimus. Si autem nunc aliquid
consjipcui ejiisdem iiiijieraloris, pr;cseniibiis Geor- spiritus hujus nuindi suggerit, exaperlo adhuc sc.ire
giorpiscopo Alexandriiioniiii Ecclesioe,(a) Pancratio non possiinms. Nain ul nos professi suniiis de Scrip-
Pelusinoriim, Basilio episcopo tiinc Aiiipiirilano, luris per omuia siiniiein Filium Patri, excepta inna-
praesente etiam ipso Valcnte et Ursacio, et (b) mea tivitate; exponant et illi de Scripturis, quemadmo-
parvitale, post habitam usque in nncicm de fide dis- diiin parle similis sit, parle dissimilis.
piilationem et ad certam regulam pcrduclam, Mar- 4. Et ideo, Fratres dilectissimi, hoec intrepidanler

(a) Vocem Pancralio, que prius deerat, supple- quod ad Ariminensem syuodum deferrel; Ariminense
mus ex lib. u Socratis, cap. 29. concilium luin in proxinio fuisse signiiicat. Et li.cc
(b) Sie legendnm csse sentiebamus, non ut prius, ipsa quidem a Valento ct sociis Ariiiiineiisi synodo
c( in ea praviiaie, cum senientiani nostram nis. Sirm. est prnposita, quoe Eusebio ei Hypatio coss. vulgala
confirinavit. esi. Demum in hac legilur Filiitm Palri per omnia
similem esse , ut sancta dicunt ct docent Scripturm.
(c) lla emciidandum esse constal, licet antea obti- B Sed ctim in ea ipsa eliam subsianiiae silentium de-
nuit ejecium. Quaiiam sit illa lides a Marco dictala, B.isiliushuic delini-
et occasionc edita sit, liunc ceriiatur; segre intclligitur qui
ubi, quando qua paucis
est disscrcndiim. Eam Sirmii ediiam fuisSef.icilede- lioni (ousensisset. Repoui quidem posset, ciiin hinc
Valenteni inter et Rasilium nata esset conlroversia ,
prehendilur ex verbis S»cratis lib. n, cap. 20 et30,
ibi tres convenius Siriiiienses conliindens, quod ille subsianlin; silcnlium, hic Filium per ouuiia
quamvis Palri similem vellet; eam a Marco ita sedatam esse,
iiiulla veris falsa intermisccal. Nam cuin vere scribat ul
anno 351 Sirmii adversus Plintiniim esse quod vellcl uteri|ue, in una eamdemiiue ecthesi
synodum Sed apud Epiphanium loco laudato perspi-
celebiatam ; falsum est quod ait, ei inlerfui^se Geor- reperiret. cuum est, neque eiiain lunc Basilimn consenMSse,
giuni Alexandrioe cpiscopum. quippe qui liuic civi- ut substantise nnmen lacerelur, sicut ex Seleuciensis
taii anno dumlaxat 556, praefecius est. Deinde cuin
vcriiati consenianeuin sit quod memorat, in eo con- synodi gestis constai, eum illud pnstea cousiauier
Pneterea quis ciedal hoc nomeu a Marco
vcntti Siriniensi, in quo Georgius Alcxandriuus prae- reiiuuisse. Arethusio stippressum, qui cum caiteris Orientalihus
sens aderai, a Rasilio Ancyrano acerrime fuisse primee Aiitiochenaeformulae adbsciebal, in qua, ut
dispuiaiiun ; illi lamen concedendum non esl, Rasilio lib. iv, c 16, stibstanlia assercba-
lum cerlaminisquidquamciini Pboiino fuisse, si qui- notatSozomenus, lur ? Qiiainquaiii non salis sibi conslat Sozonienus ,
deni huic jam longe aoiea dcposiio Germinio succes- ciiin lib. iv, c. 16, innuil, solos Auoinoeorum prin-
serat. Vere eliam audierat Socrates foniiulam fidei cipes formulse auclores esse, quae Sirinii an.
in praedicto cnnvenlu a Marco Areihusio diciatam : 559, edita est; ejus ct lamen cap. 22, conceptis verbis
sed lioc falso ad (idem contra Pholinum scriptam re- testatureos,
lulil, in qua nusqii.im occurrit primariiiin illud de- Q ui subslaniiac mnuen quibus in Seleucieusi synodo placebat
e medio lollcreiur, praetendissc
cretuin, stmilem esse per omnia Patri Filiutn. fornuilam fiilei, quam pattlo anle Marcus Sirntii ccin-
Jam vero convenit inter omnes, conventum de quo posuerat, qttam tum alii susceperanl episcopiqui lunc
hic agitur post Aiicyranam syiiiidiun aniii 358 fuisse erant in Comilatu, tum Basilius episcopusAncyrm.
habiluin. Neque niinusconstare ilebet, nibil in eo de De Sirniiensilius formulis restal quaeremlum,qu;c-
Photino acfuni, sed totam liasilii dispuiationem ad- uam Con*lauiii edicto suppressa sii. Multi cum So-
versus Sirmiensis blasplieniioe auclores ae laulotes crate, lib. u, c. 30, ac Sozonieno, lib. iv, c. 6, hoc
exstitissc. Ex libro auteni de Synodis ceriuniesi, ad secundain refeiendum esse exislimaut. A quibus
Rasilium aliosque Orienlalcs anno 358, Aneyra Sir- percontari liliel, quando puteijt illius, atictores labo-
miiiiii properanies ibi Valcntcm ac socios cnegisse, rahse ui illius exeniplaria ex omuium nianibus eripe-
ut fidei ipsis proposilan siibsirihcrenl, ac daiiinarenl rent?an statini atque edita est ? Si;d etiam post in
quod paulo ante feceraut. Qndd non sine niagna par- Gallias missa est. An posi quam Ursacius ac Yalous
liuni conlenlioiie fnclum nemo iniicias ierit. Neque Ancyranae synodi decretis subsctibere coacti sint ? At
negabii quisqtiam, Rasilium ac socios, cuiti Ancyraa boc cerle Hilarius sileutio non prselerisset in libro
auic Pasc.ha convenissenl, Sirniiuin auie Penlecosten deSynodis, quem et |>osl fornmhe biijusediiioiieni,
peivciiire potui^se. Quocirca qund apud Epiphaniiim et post coactam illam Ursacii ac Yalentis subscrip-
liaer. LXXIU,n. 22, habetur de subscnptione Valeniis lionem composuii. Neque vero hoc consilii Ariini-
nocle Penlecosles jam illucescentis, ad coaclani illam nensis leinpore facluni dixcrint: quo niinirum Valens
subscriptionein commorie referas, qiiam Sirmii Aucy- ac socii doclriiinni in illa couieiilain revocare aKpie
ranee synodi bgati a Yalenle ac sociis extorseruiu. D conlirniare cogitabaui. Vetius itaque juxla Atbana-
Quod si ita est, bic Germiiiius de formula anno 558 sium, lib. de Synod. p. 905, dixeris, Valenieni et
cdiia seruionein babet. Epiphanius enim quod nocte socios, cuiii propositn Ariminensi concilio tertia for-
jam illucescentisPemecosies, hoc item uarrat facttnn inula ob consules in ea pra-ictalos ab omnibus irrisi
esse, i|uando lidei subscripuim qua Filius per otnnia esseut, apud impeialoieni effecisse, ulereptis exem-
Pcttrisimilis esse definitur. Alia piseterea succurrunt plai ibus lollere possent unde omni probro ac pudore
iu hujus opiiiionis graiiam. sufficifuerant Sublatis igitur consulum nominibus,
Plura tamen favent sententiar Nicolai Fabri, qua necnon vocnbulis in omnibus, quoeipsis valde incnm-
exislimal eam a Gerniinio indicari formulam, quee moda, Sirmii pro tempore invili tergiversaniesque
Sirinii, iniperatore pnesente, xi kal. jun. Eusebio et susceperanl, eamdem forinulam ei Nica;oein Tbracia,
Hypalio coss., edita est, et ab Aihanasio , lib. deSy- et Arimini ac Seleucise subscribendam curarunt. Cui
nod. p. 875, inseria. Primocnim in eamconvenit dies senientiee in boc favct Sozomcnu», lib. IV, c. 6, quod
abEpiphanio nolatus. NaniEuscbioet Hypalio coss., noii dicat auctores Sinniensis formube operam de-
hoc est 559 anno, Pentecostes nox in xi kal. jun. disse ut eani prorsus siip|irimerent, sed nt eniendcin-
incidebat. Deinde cum scribii Epiph.inius, Valentcm dam rcciperettl. Quod in lertiam, non in secundam
professionis ibi edilee exemplum babere voluisse, convenit.
523 SANCTI HILARH EPISCOPI 724
et sinc mora vestrae dilectionis ad conscientiam, per A ignorans implicelur. Jaui vcslrce est unauimilatis,
Cyriacum officialem, cujus prima inventa occasio est rescribere mihi quid vobis sanclus Spiritus suggerat.
post Carinium diaconera quem ad vos misi, profes- SaneinlimoCharitati Vestroe, me huic epistolse, prop-
sionem destinavit : J\Q m per vestram quoque vi- terea quodmanus dolerem, subscribere non potuisse :
gilanlissimam devolionem apud Deum universoefra- subscribendum auiein maudasse fratribus et com -
ternitati inlimetur, ne quis fallacis diaboli laqueis presbyteris noslris Innocenlio, Octavio elGatulo.

7ii 7u FRAGMENTA

EX ALIIS SANCTI HILARII

OPERIBUS

1N VETERIBCS MONIMEIVTIS RELICTA.

Ex tractatibus (a) in Job. B omni re maligna, quia Deum sola mente vitiis non
I. Tanta enimetlam admirabilisinnosmiserieordia admixla venerabatur ? Deum autem colere, justiliic
Dei bonilas est, ul per quem in Adseoffensa generosi- proprium officium est,
talem primse el bealee illius creationis amisimus, pei Ex (c) Prowmio exposilionis Evangelii in
eum rursum id quod amisimus obtinere mereamur, Malthwum.
Tunc enimdiabolusinvidensnocuit: nuncautem.cum
III. Erat namque primum necessarium nobis, ut
nocere nitilur, viucitur. Movetenim per infirmitatem
carnts nostraeomnia potestatis suse tela, cura ad lasci- unigenitus Deus nostri causahomo, id quod tum non
viam accendii, cum ad ebrielatem illicit, cum ad otlia erat, gignerelur.
Ilem ex eodem,
stimtilat, cum ad avaritiam provocat, cum ad ceedes
instruit, ctim ad rrialedicta exacerbat. Sed cum pei IV; Terlium deinceps illud congruuin fuit, ut quia
lirraitatemanimi borumomniumsubrepentiaincenliva Deus homo genitus in mundo, etc.
reprimunlur, ehiundamur a peccato per hujus victoria De (d) expositioneepisiola ad Timotheum.
gloriam; dictum enim ita est: Aut quomodose emun-
dabil nalus ex muliere(Job xxv, 4) ? Quia non exstante V. Nam et cum dicit Scriptura, homo Cliristus,
_ Tim. n, 5), et cum dicit, Cltristus mortuus est
boste, iion erit bellum : cessante deinde bcllo victoria (I et cum dicil, Verbum caro facium
deerit. Collidentium autem adversus nos vitiorum (liom. vin, 34),
est (Joan. I, 14); non est spoliandus per fraudulen-
victoria non adepta, non erit emundatio ulla vilio-
liam legentis expositionibus suis sermo. Nam ubi
rum : quia bis insidiis corporis nostri pirata victo,
colluctantium adversus nos passionum concerlatione homoChristusesl, praecedit, MediatorDei alque homi-
num : ut ex utroque, Deo et homine, unus subsistat;
purgamur. Memores igitur et conseii illa ipsa corpora et Deum medius, confessione
nostra omnium vitiorum esse materiem, per quam sitqtie inter hominem
et in nobis nibil in- in se utriusque nalurse. Ubi vero Christus motiuus
polliiti sordidi, nihil mundum, in dextera Dci.
nocens obiinemus; gaudcamus nobis esse hostem, in est, subjicilur, Qttt resurrexit, qui est
conceriatione concertationis nostrse In morle ejus carnis noslrse infirmitas est, in resur-
cujus quodam
bello dimicemus. re.clione virlus ejus, in consessu Dei dignitas.
Ilem (b). 713 J^*ttbro (e) ad Conslanliumimpcratorem.
II. Quas Job liiteras legerat, ut abstineret se ab VI. Filius Dei faclus homo Deus est Deus

(a) Fragmenlum hoc laudat Augustinus, et qua- D debemus, quse quidem lib. vn InCarn. c. 24 (utinam
dam prsefatione sic explical lib. n conira Julianum, paulo fusiora), inseruit.
c. 8, n. 27 : In quadam vero homilia de libro sancti (d) Titulus hic eisi inauditum Hilarii Opus noiat,
Job, atlende quid dicat, queinadmodumipsius diaboli subnexis lamen verbis donatur in hunc mndum a
adversusnos indesinens beltum ex hoc fieri asscrat, concilio Spalensi c. 12 : Sanctus ergo Hilariut iii ex-
cum ea mala quw in nobis sunt, excitat contra nos : posilione epislolwad Timolheum sic loquilur : Nam el
quod in nostram fieri utililatem vult docere, conver- cum, etc. Ha?c poiro Hilarii nostri esse, puto, non
lente scilicetdivina misericordia malitiam diaboli ad ambiget, qui in ipsius Icctione prorsus peregrinus
purgationemnoslram. Tania enim, elc. non erit, aut etiaui qui cum his alia ipsius vcrba
(b) Ex iisdem hnmiliis in Job excerptum esse li- lib. x de Trin. n. 66, compararit. An vero intam nd
quel hoc alterum fragmenlum, quod Hilarii nomine, Timotheum exposuerit epislolam, dubitare per nos
lacitooperisiitulo, primuslaudavitPelagius,acdeinde licei.
commemoravil et exposuit Augustinus, lib. de Nat. (c) HSRCHilarii vcrba a Ccelestino Papa I, in con-
et grat. c. 62. cilio landata esse lesiis est Arnobius, lib. n de Con-
(c) Hoc fragmenlum cqm subsequente Cassjano fliclu cum Serapione, ubi el eadern sic adscripsi( j
725 EX VARIIS OPERIBUS FRAGMENTA. 726
(a) filius hominis factus est (homo enim factus est. A buil et peccatum. Sed quia ex peccato omnis caro
Deus, non Deus factus est homo), et (f. sed) filius est, a peccato scilicet Adam parente deducta; in
hominis faclus est filius Dei. Superavit enim magni- similitudine peccati carnis est missus, exsistcnlc
tudo Domini parvitatem servilis formee; ita ut in eo, uon peccalo, sed peccati carnis simililu-
ipsa servilis forma , quam assumpsit, cessaret es- dine.
se servilis per eum Dominum, qui eam assumpsit. Fragmenlum (d) dubium.
Si enim qui nalura non filii Dei, per ipsum effi-
IX. In quo omnes peccaverunt. In quo, id est, in
ciunlur filii Dei; quanto magis ipse, qui nalura lilius
Adam omnes peccaverunl Manifestum est in
Dei est , hunc cum quo voluntate sua alvo virginali
Adam peccasse, quasi in massa. Ipse enim per pec-
conceplus etnatus est, ita in
stiblimavil Deum, utin catum corruptus , omnes quos genuit, nati sunt sub
ejus nomine omne genu flectatur, ccelestiumet terre-
sirium et infernorum, et omnis lingua confileatur , peccato.
quia Dominus Jesus Christus in gloria esl Dei pa- Testimoniumde Hilarii doctrina circa Spirilus sancli
tris. processionem.
Ex (b) incerto Opere. "Ayio;'Aupto; iv TOI;el; TOV 'A7T6O-TO^OV s%nyrip.#.Tt.-
VII. Panem noslrum quotidianum da nobis 714 B v.ot;, trspi UuTpb; v.vX Xlov6eoloyo>v,fna-'t, ptnSepiuvsv
hodie (Lucmxi, 3). Quid enim tam vult Deus, quam ut TWuylo>Uvsvp.uTi Snzlbnvvoeia6uiSiuT6TOV M.uripuv.ui
TOV YiovTOetvv.ixupeyetv UVTUI' OOSV up.fo>p.iu upyri
quotidieChrisius habitet in nobis, quiest panis vitse,
et panis e ccelo : et quia quotidiana oratio est, quo- TOOuyiovUv,evp.uTo; : Hilarius in ex-
xpnp.uTi(lovo-LV
tidie quoqueut detur, oratur. planationib.usad Apostolum,de Patre FUioque theo •
logiceloquens, ait nullam in Spirilu sancto duplkita-
(c) Ilem aliud. tem inteliigi, propterea quod Pater et Filius exsisten-
VIII. Ergo cum missus est (Chrislus) in similitu- tiam illi suppeditent; unde ambo unam principium
dine carnis peccali, non sicut carnem habuit, ita lia- Spirilus sancti sunt. Eu miram atque perspicuani

Hilarius quoquevir acris ingenii scribens ad Conslan- carne mortali, postremum qui resurrectionem ipsius
lium imperaloremde incarnationeDominisic ait : Fi- excepit; ita egm in secundo statu Deum et hominem
lius, inqtiit, Dei factus homoDeus es(; et praposterans passim profitetur, ut in tertio hominem in Deum
repelit, Deus filius hominis, etc. In vulgatis Arnobii transiisse sensu a nobis ssepiusexplicaio dicat. Unde
inscriptio in ConslanliumImp. minime probanda est: allatus locus totus esse videtur de glorioso Chrisli
lum deinde occurrunt aliqua menda , quoeex veieri statu, ad quem perlinet subjeclum ApostoU testimo-
ms. Corbeiensi casiigavimiis. Ex pluriniis autem , C nium. El quidem qui in Psal. CXLIII,n. 4, in Yerbo
quoein diclo Arnobii opere ex eodem codice castigari assutnenle carnem formam Dei ita exinanilam dicit,
queunl, hoc uniim hicnotamus, lib. n, ubi Arnobius, ul lolus in forma servi sit, procul abesl ul servilem
laudatis quibusdam Ambrosii versibus, in ms. stibji- formam per susceptionem Yerbi servilem esse cesr
cit, Numquid dicit, talis decel parlus hominem? Ver- sa-se praedicet. Qui igitur illuin hic rationem reddere
bum auteni dicil deest in vulgaii-i,quainvis ad intel- existiinaut cur uua iu Christo subsistenlia sit, sen-
ligeniiam liujiis loci prorsus necessarium. Conferen- lentiam illius non satis videntur assecuti.
dum hoc fraginentum cnin Traci. Psal. CXLIII,n. 7.
Non Dei hominis (6) Vel ex homiliis in Job, vel ex perditis tractati-
(a) Magisplaceret, filius filiusfac- bus in Psalmos excerpium est, quod a concilio To-
lus est (homo enimfactus esl Deus, nonDeus faclus est leiano
: sed hominis est Dei. iv, c.10, sicmemoralur: Sanclus Liiarii{sdkit:
homo) filius factus filius Hujus- Panemnostrum, eic.Y. Ambros. lib. v de Sacr. n. 25.
modi senteiiliam Augustiuus, Serm. CLXXXVI, n. 2,
noiai his verbis : Nonergo, inquit, vobissubrepatquo- (c) lloecverba non siue Hilarii elogio sic celebrat
rnmdam sententia.ptinusatienlorumin regulam fideiet Augustinus, lib. i cont. Julian. c. 3, n. 9 : Ecclesim
in Scripturarum oracula divinarttm.Dicunt enim, Qui catholica adversus harelkos acerrimum defensorem
filitis esl hominis, [aclus est filius Dei; qui vero filius qnisignoral Hitarium episcopumGallum? Quicum de
esl Dei, non esl faclus filius hominis.Hoc ut diccrent, Cltrisii carne ageret, attende qukt dixerit: Ergo cum
quodverumes( aitenderunt, sed verum eloqui non va- missus, etc. Eadem rursum indicat libro subsequenli
luerunt. Quid enim aitenderunt, nisi quia humaitanct- cap. 4 : Et ideo venerandusHilarius, ex peccato esse
tura poluit jn meliuscommutari,in deterittsautemdivina u omnem camem , non cunclatusesl dkere : sed num-
non potuit? Hoc verumest. Sed eiiam sic, id est, ne- quid ideo negavit ex Deo? verum ea unde excerpser
quaquam in deterius diviititatemutata, Verbumtamen rit, iioiideclaravit. Non enim crediderini, libruni hic
caro factum esl ac per hoc qttierat Dei filius, (aclus indicari, cui litulus de carne Cltristi fuerit; sed tan-
esl fifius hominis, assumpiioneinferioris, non conver- lum lectorem admoneri, Hilario in eo loco de camis
sione potioris. Apprime quidem solet Hiiariusad ora- Cbrisii prerogativa esse sermenem. Similis senlenlia
cnla Scripturarum suuin exigere sermonem, dum, v. occurrit, lib. x de Triuitale, uum. 25.
g. lib. ix de Trinit. n. 5, de Chrisio ait: Hunc per (d) Subjecta verba occurrunl in conimentariisAm-
omnia evangetici sermonis modum tentiii, ut se filium brosio adscriptis in epistolas Panli Rom. v. Ea tamen
Dei credi doceret, et liominisfilium pradtcari admone- cum Aiigusliniis, lib. iv conlra duas epist. Pelagian.
ret, elc.; elnum. 3 ; Ipseex nnilis in idipsum naturis c. 4, ita proferl, Sic sanclus Hilarius intellexit, in
nalura utriusque res eadem est;ita tamen, ul neulro quo omnespeccavermtt, elc., hoereticamsententiam
carerel in ulroque, tte forle Deusesse homonascendo refellere voluisse vidctur S. Hilarii Pictavensis auc-
desinerel, et homo rursum Detts manendo non esset. toritate. Et merito quidcm existinielur coinmenutrios
Plura in proniptu stint: sed pluribus non eget, cui illos numqiiam legisse; cum alias eliam plura in iis
jam Hilarii leclio familiaris est. Igitur in allato illius exstent Pclagio adversa , nec tainen quidquam aliud
fraginento alius quidam latet abstrusior sensus. ex iisadversusillum addticat. Itaque cum in hocfrag-
Quippe cum Hilarius triplicem in Cbristostaluni dis- inento phrasim fliiarianam uon salis internoscamus,
tinguat, primum anle suscepiam carnem, allerum iu illud veluii dubium proponirnus.
 727 APPENDIX. 728
tanti Patris contra schismalicos Greecos doctrinam Hispalcnse conciliuih II, can. 13, apud Aquirritiui,
de Spirilus sancti processione ac Palre Filioquetan- . loni. ni, p. 553 : niinc ecce ex eo deperdito opere
quam nnico principio! Jam vero sanctum Hilarium -frusium splendidum a Graecis servalum. (Ex Spki-
commentarios scripsisse in PauliEpistolas afliiinabat teg. Rom. ton^ vi, p. 73.)
C J — -T^ .

APPENDIX.

JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLI

IN SEOUENTEM HILARII EPISTOLAM

PRiEFATIO.

CAPUT PRIMUM. B ea versio, quar-in epistola liac allegalur. Prteil ergo

soeculumseptimum, quo scilicet lempore in Ecclesiis
ln quonam codice reperta, el cuinam (nostra quidem
Occidentalibus fere oiiinibus Vnlgala invaluil. At
senientia) tribuendasit ea, quam nunc evutgatnus, quarli saeculi scriplorem saiis indicat summa dili-
epistola.
gentia, el enixum studium , quo Verbi divini con-
l.Siexdiligentia,qiiaminperliistraudisBibliolhecsc substanlialiiatem atque aeierniiatem stahiliresludet,
nostrse codicibus adhibui, frucium uon levem reluli, et inculcare, ideoque Arianos, elSeiniariaiios refel-
quum superiorem libellum reperi, multo uberiorem lere : precterit vero heereses deinceps exortas, alque
sane sum assecutus, dum nobilcm epistolam, quam adeo Macedonianain ipsain Semiarianorum tempore
tibi, liumanissimeLeclor, exhibeo, inmembrancoco- celebrem; imo de Spiritu Sancto loquens iis uti-
dice Hieronymi epistolas, et npuscula complectente lur loculionibiis, qu;c posiquam hoeresisea viguil, a
inveni (a). Nolim lamen illam Hieronymo tribuas; viro Caiholico, qtialis procul dubio estscriplor nos-
stylus enim eam Hieronymo abjudicat, alque adeo ter, adhiheri non potiiissent. Scripta itaque est epi-
Ambrosio, ei Augusiiuo, quns nempe longe diversam stola hoec, anlequim Macedouius novam heeresim
scribendi raiioncm fuisse conseclatos, nianilcsia res condcret. Inier eos porro, quos per ea lempura epi-
est. Latiue primitus scriptam, non ex groeco conver- £ stolas scripsisse noviiniis, et Verbi diviniialctn atque
sam epistolam hanc, ostendit locutio ipsa nihil grsc- eeiernitatein vindicasse, eminent Hilarius Piclavicu-
ciiatis habeiis : latinum quoque scripiorem iunuii ea sis (b), et Eusebius Vercellensis (c). At si quis epi
Scripinroe versio, quam seqiiilur : quippe aut Iiatica stolam hanc cum iis comparaverit Eusebii epislolis,
ipsa est a veleribus sa pe laudala, aul alia Iialica af- quas Baronius evulgavit, manifesfo videbit, eam ab
finis, ipsa quoque a veieribtis lalinis Patribus ssepe Eusebii siylo abesse plurimuni, accedere autem ad
adhibila. At cum praner Hicronymum, Ambrosiuni, eam loqueudi rationem , quam Hilarius in libris suis
et Auguslinum (quos quidem bujusce epistola; aurto- cniisectalus est : atijiie adeo in eo laiiluinmodoab iis
res fateri vetat, uii diximus, scripiio ipsa), multilue- differre, quod ii ulpote oratorio siylo compositi, ela-
rint laliui Patres, qui lilteras scripseiinl, inquiren- lioressint, ae sublimiores; episiola vero haechumi-
dum est nobis, cui epislolam hanc iribuamus. li, tauietsi omaio, ac iiitiltumexculto conscripta sii :
v quod niiriim non est; hiijus niodi cnim loquendi ge-
2. Antequam Yulgala Ribliorum interpretaiio ab ims epistolaeilli cougruit, quae in Ecclcsiastico con-
Ecclesiis reciperetur, eam fuisse cnmposiiaui, coin- venlu ad plurimorum eruditionem legenda forel (d).
perlissimum pulo : differt enim plurinium a Vulgata Neque sane auciore illo indigna est, de quo haecHic-
n. I> II. 92 et Rcquent. et prscfaiionem ad edilionem Vero-
(a) Codex iste in vetiislo inventario estin posilussu-
21. Nunc vero est in pluieo ivad loevam parle ncn. Hilarii pag. 8, n. 24.
perioreplutei. liicinilveroa libro, quem llicronyniiis (d) Humile scribendi genus interdum in epislolis
adversus Jovinianum scripsit. llanc, quam edimus, suis persccutum fuisse llilariuin, tradil his veibis
epistolam habes, pag. 118. Raronius, de episiola llilarii ad liliaui loqnensad an.
(o)Noiinullasepisiolas fuisseab Hilarinconscriptas, 555, n. 71: Vtden»in ea virum sanclissimum, pariler-
docet Hieroiiymus, lib. de Virisilluslribus,cap. 10, his queeloquentissimum,slyltimsuum nalura sttblimemin-
verbis, noniiutlaad diversosepislolw; lliiani eiiini et clinare puella, et de induslria hnmilcm reddere, atqne
Eusebii Vcrcellensis Epistolas de scriptoribus illo- ad persuadendumfacilem, simplicibusqueVirginis au-
ruiii teinporum disserens , lanlummodo memorat: ribus accommodare.Illas vero epistolas quoe ad eiun
scdcxpresse iddocelSulpicius Severus, libro ubisto., fiueni scribebantur , ut iu ecclesiasticis conventibus
cap. 57 : Hosius (iuquit) cenlenariomajor (ut S. Uila- piiblice legercnliir, ornatas iuisse, aique exculins, is
ritts in epislolis refcrl) detiravil. fiiilefatcbiiur, qui ad hujusmodi litteras (de quibus
(c) Yidoqueedocet Baronius ad annuin Chrisii 356, aliqua mox dicemus) animum advertet.
729 IN HILARII EPISTOLAMSEIJ LIRELLUMPR/EFATIO. 730
ronymus tradil (a): i S. Hilarius Gallicano colhurno .A Accedit ad haecaffiniias noniiulla nominum Ililarii,
attollitur, et qtttim Graecioefloribus adornelur, longis et Hieronymi; iisdem enim liiteris utrumque iiomen
inlerdura periodis involvilur, et a lectionesimplicio- incipit. Hinc snspicor Hilarii nomen duabus lantum
rum fratrum procul est. » Neque in ea desideramus prioribus litteris indiciituni (Hi): et hiiic epistolee
ubertatem, ac nilorem, qucm in Gallorum Scriplo- preepositum inducere facile poluisse ainaniienseni
ruin eluctibrationibus enitere alibi tesiatur idem nostrum nonadmodum forlasse peritum , ut Hiero-
ilieronymus (b). Denique, ne multa proferam, in hac nynio tribuerel Iibellum islum, qui Ililario ulique
sane epistola se prodit is, quem diserlissimum fuisse fueral tribuendus.
evincunl illa ejusdem pariter Hieronymi verba (c) : 4. Alque his quidem conjecturis ducor, ul Hilario
Nec disertiores sumus Hilario : quippe qui, teste Iiic Pictaviensi, ideoque praeclarissimo, el valde veiuslo
quoque Hieronynio (d), < Duodecim Quinliliani libros scriptori epistolam hanc adscribam, Nolo lamen dis-
ct stylo imiiatus est, et nnmero (e), brevique libel- simulare eas, quas mihi vir clarissimus, quique pri-
lo, quem scripsit contra Dioscorum medicum, quid mas in litteraria republica lenerevisus est (g), niihi
in litteris possil, ostcndit. > Initium profeclo liujus objecit difficultales. Nimirum 1° ad marlyrium vult
episloleevaldenobile est, nec minus praestanlia quse scriptor iste paratos eos, quibusepistolahoec legenda
sequunlur, sic ulsubiimilaiem illam, cl eloquentiam, R erai. Antiqnior ergo Hilario auctor illius esl; quippe
quam in Hilario commendant veteres, in ea quoqtie qui imperatorum Ecclesiam persequeniium eelatc
facile deiegas. vixit. 2° Falctur epistoloe linjus scriptor, fidem suam
3. Illud etiam in Hilario notarunl Critici, quod fuisse in dubium revocalam. i Et sciant ainuli lidei
voces admodum infrequentesscriptissuis inserat (f): meoepraestitamralionem, el cnnveuire ciim Ecclesia
alque id quidem in hac ipsa epistola occurrit. Quis recognoscant. > Atquis id de Hilario audeat dicere?
enim voces has, iniiiat, splendificare, sacerdotare, qui, ut Augustini verhis ular (h), < Ecclesiae catho-
confueril, quas hic invenies, iis vocibus annume- licaeadversus hicreticosacerrimus defensor; calholi-
rabit, quas crebro adbibemus? Quod si explicationis, cuset insignis Ecclesisecaiholicic doctor; etnon nie-
reiquc clarius illustrandae causa groecasvoces usur- diocris auctorilatis in tractalione Scripinrarum.et in
pal iu suis libris Hilarius : csc quoqne in Epislola assertione fidei vir appellatus est. > His scilicet ad
hac occurrunt. Si a voce homousionad consubstan- hunc modum occurro. Consianlii tempore exslitisse
lialiiatem Verbi explicaudam quoad potest, cavet multos , qui propter Orthodoxeefidei defensionem
Hiiarius, illiusque loco explicationes alias in libris non modo in exsilium missi, verum etiam marlyrio
suis sub-liliiit, ne scilicet de nomine , non de ipsa funeti sinl, indubilalis monumenlis assequimur. Me-
Verbi consubstantialitale, alque seiernitate, ac proe- G rito itaqtie ad martyrium paratos esse cupiebai lide-
slanlia dccertare videatur; id quoque hic peragit. Id les nosler egregius Scriptor, ad icsiilicnndam scilicel
pariter in epislola hac observans, quod in rcliquis li- sanguine suo Orthodox;c confessionis veritalem. An
bris suis adversus Aiiauos dispuians religiose obser- non etiam dubilari nierito poterat, ne niortuo Con-
varat: utscilicet eorum quidem errores vehementer slanlio ad hominem vetustae superslitioni addictum
redarguat, at iieuiinem noinine appellet; aique ab transferretur iiiiperiinu, eoipie regnanle iieruin exa-
odioso ArtanorMiitel Semiarianorum vocabulo pror- gitarelur Ecclesia? Quod si regnanie Juliano vis epi-
susahslineat: quam qnidem ob rcm Lucifero Calari- stolam hanc conscriptam, quam recie ad siibeiindum
tano displicuit, ctplus sequo mitis apparuit. Quid? niarlyrium paralos lideles cupiebat Hilarius, quos
quodeeedempaiilo liberioresphrases, preeserlini ciun suminum in modum a Gentilibus, quibus palam ini-
de Spiritu Sanclo, de lncarnationis myslerio , et de peralur ipse favebal, vexatos novimus?
rerum creatione disseril, quae iu librisllilarii de Tri- 5. Quamquam porro eas laiules meiueiii Hilarius,
nitaie occurrunt, occurrunt pariler in ea, qtiam quibus ab Auguslino, llieronynio, CassianO, aliisque
evulgamus, epistola; sententiaequoque eadem exstanl; celebraiissimis viris ornatus est, indubilatiim esl ta-
ncc dissimilis, uli diximus, sermo esl : atque i<lsane nien, de illius fide fuissc ab aliquibus nimio plus se-
fatebilur, qui annotaliones, quas eidem epistolecadji- D veris auslerisque dubilaium. Id facile falebilur, qui
cietnus, expendet : eocnim nou modica illarum pars ad librum ah Hilario ad su.e fidei defensionem adver-
respiciet, ut adductis liilarii verbis oslendalur, cnni sus Luciferi Calariiani accusaiioues composilum ,
reliquis illius libris episiolam hanc non modo iu doc- aniinum adverlerit. Legas illum obsecro , et mani-
trina, verum eiiam interdum in locutionc ipsa, ver- festo conspicies coactnm fuisse Hilarium, ui fidem
borunique dispositione, ac circuitu convenire. suam acriminaiiombushujusceepiscopi viudicaret (i).
(a) Epist. ad Paulinum olim. xm, in Veronensi (e) Duodecimsilicet numero sunllibri deTrinitale,
edil one LVIII,n. 10. ad quos respicii hic Hieronymus.
(b) i(i epist. ad Rusticum olim iv, in Veron. edi- (/) Erasmus iu precfatione preeposita edilioiii ope-
tione cxxv, n. 6. Ul ubertatem, inquit, gallici, nilo- rtim S. Hilarii.
remquesermonis, etc.
(c) In epist. ad Pdiiiniacbi. et Ocean. olim LIV, in (g) Ludovic. Muratorius in epistola ad me scripta.
Vcrun. edili. LXXXIV, n. 7. (h) Lib. i contra Julian., eap. 3; lib. u, cap. 7; et
(d) In epist. ad Magnumolim LXXXIV, in Ycron. lib. vi de Trinit., cap. 10.
cdit. LXX,n. 5. (i) Tomo n Oper. Hilar. pag. 521.
731 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMPRiEFATIO. 7i2
CAPUT II. A le semper lilteras nostras; tamen nunc et admoneo,
ct peto, ut quod alias.sponte, atque humanissime la-
Ad quemnam cadem epistola missa sit: quale illius
cis, etiam petenle me facias, ut hac epistola mea lec-
argumenlum; el quonam tenipore conscripla fuerit.
ta, si quod illic conlagium venenati sermonis, et
I. At imminet quaestio allera : cui scilicet missa pesliferie'seminationisirrepserat, de fratrum anribus,
fit heecepislola. Abest enini. id a nostro codice. Epi- et pecloribus exualur, et bonortim inlegra , ac sin-
scopum , qui populnm regendura paulo ante susce- ccra dilectio ab omnibus beereticaedetrectalionis sor-
perat, eumdemquecatholicum, qui instructionem co- dibus repurgetur. >
ram populo legendam ab Hilario poposcerat, indicanl 2. Alque hsec quidem epislola propterea majori in
ea verba, quee sub hujusceepisiolee finem occurrunt: prelio hahenda est, quod et perrarae inveninntur in
<Veniamante omnes (fortasseomnia) a tui populi since- ipsis velerum libris hujusgeneris lilteree (d), el e;e
rissima saiiclitate orans, ut lua Sanclitas.cui peritioi ipse quaehabenlur, incitamenta quidcin ad pielatem,
via a Deo, et sanctior comprobata est, in oinnibus, virlutemque liabent, al mysteria lidei , el dogmata
In qiiibiis mediocrilas mea yel proetermisit, vel in- aut prorsus pr.etereunt, aut brevissime attingunt.
venta melius explanare non poiuit, correcta refor- Contra heec ulrumque Compleclitur, fideique myste-
mare, et supplere dignelur : aut si probaveris, ut esl B ria diligenler explicat: ad virtutes quoque assequen-
a nobis opusculum ccepium, te petente, et Deo adju- das lucnlenier horlatur, et incilat.
vante perfectum, non habere quod desii, in orationi- 3. Quod porro absit a Codice nostro nomen Epi-
bus tam luissanclis, quam omnium fralrum memo- scopi ad quemeadem epistola missa esl, facit.ul lem-
riain m.ei habeas. » Alque easane verba : < cui pe- pus igiiorejiims, quo ea conscripta sit ab Hilario :
ritior via a Deo, et sanctior comprobala est, » pro- quod quidem tempus facile innoluissel, si nomen
bum innuunl; doctuni quoque, aul cerle in dicendo, Episeopi illius haberemus; novimus qttippe annum,
scribendoque aliquoties exerciiatum, qui vel sibi quo prsestanliores saltem per eam eetalem lalini
minus fidenSjvelad conciliandam fidei suee, sibique Episcopi (ad quorum aliquem epislola illa missa vi-
ipsi aucloritalem, vel etiam ut cumulatissimam ha* delur) Ecclesiarum suarum regimen susceperint.
berel, quam populo suo iraderet, instruciionem, eam 4. Extremis tanicn, quibus Hilarius vixitannis,
ab llilario poposceral epislolam, in qua ct fidei dog- camdem epistolam conscriptam arbilror. Etenim sln-
mala summatim proponerenlur , et dirigerentur ad dium illud, ac diligentia , quam is impendil in illus-
pieiatem mores. Quodquidem mirum non esl; in ma- trando, et luculenter exponendo caUiolico dogmate,
gna cnim apud omnes sestimatione erat Hilarius (a), quo Filii diviniias nobis credenda proponilur, eoque
qucm eximia probilas, miracuia edita, doctrina C vindicando a subdolis Arianorum, acSemiarianorum
non vulgaris, exsilium quod perlulerat, laboresque, explicationibus, eam selatem innuit, quse omnes Va-
quos pro calholica lide loleraverat, et mira adversus leiilis , Ursacii, aliorumque his affinitim machinaiio-
caiholicae Ecclesiae hostcs constantia snniniopere nes, et malos dolos jam detexerat. Atque in hac qui-
coinmendabant. Aliunde ctiam novimus celebriores dem opinione confirmor, quum animum inlcndo ad
Aiili^tites ab episcopis nuper electis exoratos litte- eas locutiones , explicationesque, quse ex libris de
ras ad eos misisse, quibus populi iustruerentur : cu- Triniiate, et ex Coniinentariis in Psalmos desumpiee
jus quidem rei exemplum libi preebet epistola ea, videntur : conjicere quippe ex ea re commode pos-
quam Ambrosius Mediolanensis episcopus Vigilio snmus, conscriplis jam evulgalisque iis, quos dixi-
episcopo nuper electo dedit (b) : in qua compleclitur nuis, libris. epislolam hanc fuisse ab Hilario compo-
ea fere omnia, qusc aut perquirere, aut effugere epi- silam. Atque hauc suspicionem meam comprobant
scopus debei.Nobiliorum porro episcoporum litleras verba illa sub epistolaefinem posita : Et scianl amuli
in sacris fidelium convenlibus fuisse perleclas cuni fidei mea prwslitamraiionem, el convenirecum Eccle-
alia inulta lestenlur, tum id sane liquido ostendit , sia recognoscant: elenim salis indicanl dissidium aiir
quod Cyprianus Cornelio papoe scribens his verbis tea exorium Hilarium inter, el Luciferum Calarita-
docet (c) : < Ei quamquam sciam, frater carissime , D nnm, vocatamque ab eo in dubiuin Hilarii pielateni,
pro mulua diiectione quam debemus, et exhibemus acreligionem, adeo ul coacius sit Hilarius explica-
invicem nobis, florentissimo iilic clero tecum preesi- lionem librorum suorum texere, illiusque prseser-
denti, et sanctissimae atque amplissimse plebi legere tim, qui de Synodis, seu de fide Orientalittm inscri-
(d) Inter Ambrosii epistolas, duas lanlummodo in-
(a) Quanla apud veteres in ecsiiniatione fuerit Hi-
larius, facile di.-cimusex iis laudibus, quibus ab iis venies, quaead hocgenus spectent : nempesecundain
ornatus est. Consule obsecro quae hoc deargumenlo adConslanlium, eteani, quam nuper allegavi, ad Vi-
exhibei postrema edilio (illa sciticetquam recudimus) giliurii : iinllam vero inter Hieronymi, nullam inlcr
operum S. Hilarii, inilio prafaiionis generalts : et Anguslini epistolas. Ea pnrro, qine ab Ainbrosio ad
rursus selecla veierum leslimoniadeS. Uilario, qtiae Constaufiiim directa cst, piis quidein instruclionibus
clarissimus editor ex congregatione S. Mauri cdidit relerta est, at paucissima de Eeclesise firmitaic, et
(V. {oni.1Hil. Op„ col. 203, nost, edit.). Scriplnra habet: de reliqnis vero fidei nostra; dogma-
(b) In cditione PP. Renediciinorum XIX ea est: tis ineniionem vix facit. Ea vero, quocVigilio dala
Poposcisli a me insiiltttioiiislua insignia, elc. esl, nioruiii insiructioncm laiitummodo respicii,
(c) Ineditione Baluy.iiepist. LV, pag. 186, edit. dogmata vero el niystcria fidei ne aitingit qui-
Vcnet. dem.
733 SANCTI HILARH EPISTOLA SEU LIBELLUS. 751
biiur. Vide obsccro opusculuni, de quo loquimur, A.vji de Incarn, cap. 24) propterca a veteribus ap-
quodque Apologeticaad reprehenspreslibri de Synodis pellalus esset videiur, quod non modo exemplo, mul-
responsa inscripsere PP. S. Mauri (pfig. 521 lom. toriitnque librorum scnpl,ione Arianis obsiiterit, ve-
u editio., Veron.), runi etiam quia Episcopos ipsos, ideoque pppulos cis
5. His positis, manifeslo vides, quam excellens subjectos epislolis suis inslruxerit; eaque ratione per
sit epislola, quam evulgamus, quippe quee plurima, profectu,s,aliorum.creveril (a). At satis praelocutijam
eaque valdc praeslantia continel doeumenla ab eo sumus. Ecce itaque Epislolam ipsain.
conscripla, qtii Magister Ecclesiarum (Vicle Cass. tib.

SANCTI HIIARII

EPISTOLA SEU LIBELLTJS.

(Numeri annotationes ad calcem epistolsesubjeclas indiiiant.)
I. Davi 11 gloriosus 2 in Psalmo (Ps. xvm, 5) sic B de esse Spiritum Sanctum, 23 qui cuncta, quee Deus
dlcil 5 : In universam lerram exivit sonus eOrum,et per Sermonem fecerit, animavcril, et cbnfirmave-
ad terminosorbis terra verba eorum. Ex hoc igitur in- rit 24. Unum esse baplismum 25 quo homines rege-
telligi datur, sono ante prseparato, id esl Fidei prin- neranlur in Deo 26. Credendum eliam resurrectio-
cipiis, posse ad iiitima ei perfectiora fidei perveniri, nem mbrtuorum in eadem carne 27. Judiclum fulu-
ne rudimenlis vacillantibus dicalur nobis Doniiiii rum Dei, quo secundtun facla honiinis vel malis poe-
voce increpanlis (Litc. xvi, 10): Si in modicofideles nse "repcndantur (Codex ms. habei repnentur), vel
non fuistis, quod majus esl quis dabil vobis? Scd bonorum operrim destinala praemia trihuantur 28.
quia video certani esse formam, quam egredi non li- Tanta est differenlia Judaeorum converlehtium, et
cei, differenlieeinter Judeeos, et Grsecos, id est Geu- genlilium credentium 29 : Quid sit 30 Dcus, aul qua-
liles 4; prius differenliam edisseramus (Gode* ttis. lis, et quanlus ; quis essel, el qualis lilitts Dei, et
habet: disseratnus): Judscis enira niliil aliud ad ve- quis Spiritus Sanclus : Tres enim tinum suiit.
ritatem fidei credendum exislimo, nisi Jesum Cliris- II. Sane illud scire convenil prudeniiee vestrae nos
tum filium Dei : per ipsum salVariel genus Israel, el de Deo hsec (Codex ms. habet lioc) loqui et posse ,
Genles eliam baplizari in nomine ejus 5 : reliqua el scire, quae aut ipse de se apud homines voluit
enim sciunt per legem et Prophetas. At vero genii- G sciri, aul ea ad quaehomini, permissu ejus, licuil ac-
les, quibus verus, et niajor est labor 6, tali admit- cedere. Non illum in terris queeral homo, ant inter
lendi, et docendi sunt ordine 7. Et primo quideni ut figmenta componat, ne cui similem credat 3i: Deum
ab Idolis, et ab omnibus voluptatibus hominum loiis eniin vera fides ita semper exposuit : Non naium,
preecordiisrecedanl : nt aniputatis et evulsis radici- non faclum 32, inconiprehensibilem 33, inextimabi-
tus malis, bona possint et religiosa pecioribus semi- lem 34, invisibilem 35, et impassibilem 36 : El ideo
nari 8 : hoc est, unum Deum credere; ipsnm limere solum verum Deum 37, qni qusedamgeneraverit 38,
9. Deiude scire, quod cuncla ipse fabricaverit: et queedamfecerit, disposuerit, ordinaverit 59, exoma-
universa mundi vel quoefacta sunt vel ipso jubente , verit 40. Oplimum, justum mandare Judicem 41. Et
et volenie, et facienle consiilerint 10. Esse corpus ideo inexcusatus est omnis honio, qui faclorem
Sciipturee : quod aulem lex vocetur atque Prophe- suum non aghoverit 42 iii lempore agnitionis 43, ba-
tse 11 quid hoc indigetl2 : quod quidem per homi- biturus post exiturn Judicem juslum : qul non suo
nesscripttim sit, non abhominibusl3?Spiritusenim tempore converti se putaverit : sed ex prseterito 44.
Dei, qUi omnia scit 14, inspirabat homines sanclos Haecfas est de Deo credere 45. Haecqtii crediderit,
qui loquerentur 15, autqui deslruerent pravitalem, abstinei se ab omni irijustitia 46. Bona et justa ope-
aut qul cedificarentfldem, aut spem erigereni, aut ju- u ratus aeternam requiem habebil in vita 47.
dicium comminareriltir, aut promissa servarent 16. III. Habenlem 48 Filium : non slaiim ut hnniines
Deinde credendum illis, Jesum Chrisium filium procrCati sunl, ita dicere meaeslimes generalum 49;
Dei 17, per quem clincla Deus fecerii, et sine quo ni- sed nldecet de Deo credere, et Deum filiuirihabere
hil esl facimn 18, per quem in priucipio SerniO- ex se qtiidem natum 50 non divisa ejus subslaniia,
nem 19, id estrationcm 20 universitatis accepimns , nec majestaiis ejus divisa substantia; ac perboc pas-
apud Deuni fuisse. Sic enim gloriosus Evangelisla sibilis videatur 51. Nec de ore sermouem noslri si-
Joaimes initiat 21 dicens (Jo. i) : In principio erat milem esse prolaium : ut Htteris et Syllabis constel:
Verbum, et Verbum erat apud Detim. Omhia per ip- nec filius Dei compositus, ac per hoc dissulubilis te-
sum faclasunt; el sine ipso faclum est nihil 22. Dein- neatur 52. Nec ex nihilo, sicut reliqua facta sunt, ne
(a) < Hilarius v|r virtulnm ommum, alque orna,- rum ; et inter procellas persecntionuni ila immobilis
meiitorum; et sicut vita, ita eloquentia insigniS;qui perstitit, ut per inviclaeiidei forlitudinem eliaih Con-
et magisler Ecclesiarum, et sacerdos, nori per sua fessorisceperildignitatem.iCassian. lib mdelncarn,
tantum merita, sed etiam per profecius crevit, alu> cap. 24.
 735 SANCTl IHLARH EPISCOPI 736
similis el sequalis et caeteris, qui facti suut 53, jun- A lurae sueeidem nalivitatis inilium sumpsit, aut ces-
geretur ; scd siculi ipse scit qui generans, et ipse quii sasse etdesiissecredendumestpost mitndi fabricani :
generatus est : ipso Domino in evangelio dicenie :; cum Dominus loquatur et dicat : < Pater meus usque
iVento nowtl Palrem nisi Filius : neque Filium quis! nnnc operatur (Joun. v, 17) 76. Otium illi vel anlea,
novit nisi Pater (Matlh. xi, 27). Ileni in Seripiuris; vel postmodum rcquiem illi assignat quisquis illum
legimus : Mysleriumnteitm mihi : mysterium meumt infatigabilem nescil: et ignorat quod nibil illi semper
mihi (Isa. xxiv, 16) 51. El re vera abscondilumi acciderit, sed seiuper sit 77: quod grseca lingua
esse decet de generalioue illa, in qua nullus inler- UVUO-TITSV vocat : et in onmibus seniper sit spiritus
fuil: uec inomenlum quidem temporis 55. Ante ssc- perfccius 78.
cula enim, etantequam suspicari qtiis auderet, natusi V. Esse igilur pltirimaquoe per Filiuni fecerit 79 :
est filius Dei sine temporibus 56 : quod grseca linguai quorum aiil sola nobis nota sunt nomina, aut nec
Achronosdicuut 57;. semper enim filius, quia semper ipsa sunt cognita. Quanti eniin sunt throni? qiiantee
pater 58 : nefas esteuiin Deo aliquid assignare posl- potesiales? qiianise dominationes? quanli principa-
modum, quod ante non habuerit : cum Deus semper lus? quanti spiritus? quanti Angeli ? quae nec oculus
perfectus sit 59. Utetiam quod propter nos postmo- vidii, nec auris audivit, nec in cor hominis adscen-
dum fuerit fabricaium-60, apud illum jam fuerit et si 15dil80? Quanlam etiain clarilatem piilaiiius esse in
non in substantia, plena dispusitione 61 : Non niinus; iuvisibilibiis, nec extiniare possumus, cuni in his
enim erat impotens simul omnia facere 62, sed ut; quociiobiscum sunt, admiranda sint omnia 81. Inter
ordin.ita et gradatira disposita nniversa pro suo gradui omnia enim etiani niundus, qiicni conspicimus, per
et bonore obsequcrenlur; et ne passiva et nulla inter Filium fabricatus est 82. Et quidem lucein, qua cse-
se antiquiora inhonorifica permanerent 63. Nain si: lera fierent perspicua, esse jussit, el fecit : cui
quae nostri causa a Filio Dei nativitas suscepta est, diem uomen iniposuil (Gen. i, 5, 4). Tencbris noctis
incomprehensibilis esi, non nudaia mortalibus; addidil nomen (Gen. l, 5). Deinde firmamenium,quod
quanto magis 61 illa, quae nulli nisi DeoPatri et sibij inler aqnas depulsaret, ostendit : quod Cmlumvoluit
soli est cognita VNam Gabriel angelus ad Mariam iia! nuncupari (Gen. I, 6, 7) : neve terrena 83 visu cce-
loquittir sicuti Evaugelisia teslatur : Spiritus Do- lestibus misccrcniur : sed esset qUodinler hiiniaiia
mini superveniet in te : ei virtus Attissimi obumbra- et divina discerneret. Jam enim ex nihilo materias
bit libi ( Luc. i, 35) Quod obuinbralur, absconditur : ipsas, ex quibus omnia fiereiii elemenia, coudideral.
nec omnibiis notum esl. Ergo si hsec nativitas, quoc Post hoecaquas in unuin congregari et convenire
noslri est causa deposila ( Leyendum videiur: dispo- proecepit: ut Arida monslrarelur (Gen. i, 9). Ncc
sita), uobis incognita est : qiianlo magis illa qu;i; a C quoeque sunt privata nominibus. Nam congrcgalas
nobis longe remota est 65? Etquid dico a nobis, ct aquas vocavit mare (Gen. i, 10), separalani aridam
non ab omni coslesti crealura 66? Suliicit ergo hoc, terro; vocabulum voluit possidere (Gett. i, 10). Sed
quod vidimus, quod diviniias nosse nos voluit. Nec heec miiius instructa videbantur. Renignani iiaque
ultra cognitio porrigenda est, ne sacrilegus uuusquis- foecuiidiiatemhis addidit, eldecorem (Gen. 1.11 scq.).
que lcnealur, qnisquis concessos (Codex ms. Itnbet Et iniro niodo illam primo generare praecipiens, quae
concussus) tcrminos fuerit coguitionis egressus 67. uovissime fuerat fabricala 84, Non ordinem lurbans,
IV. Christura igiiur accepimus 68 DeiFilium initio auiignariislactiiraesuoe : sed voluitposiremumhabeie
69 Sapieniiam (I Cor. i, 24, Dei virtutem, et Dei sa- priiiiuni aliquid, ne in oinnibusjaceret exlrcma S5,
pientiam) veram 70; Sermnnem, id est rationem 71, cl primis secuuda conjunxit, ne prima inferinra cou-
spii ituui (Joan. iv, 24, Spirilus est Deus, elc.), viam lcmnerent 86. Sic Dei filius Deus anifex Patre ju-
(Joan. xiv, 6), lucem (Joan. i, 9, el rursus m, 19), bente uioderatus est 87, ut ordinem mutaudo , dis-
bracbiuin (Is. LUI,\,et Joan. xn, 3», Et brachittm positionem melius ordinaret. Namque terras omnia
Domini(a)cuirevelaiumest ?) forliiudinem,(a) virlutem pabula, lignaque cuui suis seininibus redivivis impe-
(ICor. i,24), veriialein(/can. xiv, 6),pauem(Joan.vi, ravit educere (Gen. i, 11, 12), cceliiinque luminari-
55, 48), vinuui (Matlh. ix, 17, el Joan.xv, 1, etc, D bus, id est Sole, et Luna, et Stcllis ornavit (Gen. i,
Ego sum vitis vcra), Vitiim (Joan.i, 4, et xiv, 6, et 14), quibtis aul diei, aul noctis fiues ostenderct, aut
atibi sape), Ostium (Joan. x, 1, 2, 7, 9), pastorem signis rusticos, aut naulicos erudiret (Ib. el vers. IU).
(Ibid., 11, etc.), ct alia plurima 72 , quac propter Maria qusequeinclusain lerrse limilibus (Job. xxxvni,
hoinines sunt 75 : etomnes in illo vivunt 74 : quee 8, elc.) sua animalia procreare mandavit (Gen. i, 20,
unusquisque proccssu lemporis Scriptura edocente 21) : anima videlicel ipsas malerias animaver.tt, ut
perdiscei 75. Si igitur Dei Filiuni cognitiim confite- nasceniibus postmodumanimamibus animas commo.
mur : per ipsuin DeumPattem scimus etsaecula visi- darent 88. Scd quo foecundioremfacerei (Codex tns.
bilia, el invisibilia condidissc,: Non enim fas esl ex habet fcceral) lerram (Geti. i, 24, 25), post pabuia,
0 Deum operalum credere, ex quo mundus geni- post ligna fructifera, posl universa semina, qua-
drupedum genus, ferarum, el serpeniium viva omui.i
(a) Quod plurimi ad Cliristum referunt. Vide Cal- ei animaia jussit ejicere (Ibid.) 89. Nec mora in his
met in locum hunc. omnibus : 90 quippe qunm Deus Pater jusserat, Fi-
t
(b) Vide Calmel in superiortfm locum. lius virlus ipsa sine rccraslinationc imperium capes-
737 EPISTOLA SEU LIDELLUS. 758
scbai : nain cutn jussione et opus adslabat 91. Sod A j generaverat, universum boiuinuni genus sccum ad
qiioiiiam multum intererat stibfoecundaretcrrena 92, mortem usque perduxit 112, Non defuturus tamen
el postdivina, humana deerant; honiinem fecil, qui bonus, vcl jiisius : quoniam quidem liberum erat ct
non tolns esset e ccelo, nec lamcn de lerra lotus 93 poslmodum natis non delinqnere, el Deus non cessa-
ilerum nasceretur 94 : quippe corpus ex omni limo bat quotidie commoncre 113. Tunc divina bonilas, et
lerrse formavit (Gen. n, 7) 95, spiritum conccssurus patema pietas larga multipliciter providebat : et
c ccelo (Ibidem) 96 : et cum omnia jussione Pairis primo quidem per Juslos Palriarchas : deinde per
Sermone obsequenie formaia sinl 97, in hominis fic- Moysen, et Propheias 114. Sed omnes hi in Adam
lione etiam ipse Paier fabricalor accessit 98, ul ad moriebantur 115. In novissimis lemporibus, ncin to-
immortalitatem non proescriberet terra , si immorta- lum Diabolus (riumpharet (nam hoc illi nninen est,
les manusconstittierenl bomiiiein99. Concessit etiam postquam homini invidit) 116, el ne homo posl lem-
ut homo Dei iniaginem portaret in lerris 100, daturus pora damnationis impleta conlra misericordiam Dei
posimodum similitudinem, si iinago servarclur illaesa diu lenerelur in pcena; salutem , quam sola misera-
101. Adimaginem nnn ptiles esse formam lianc ho tione merebatur, accepit 117. Deus namque paler
niinis exteriorem factam. Absit. Quis enim credal omnipotens Filium suum Jesum Cbrislum Deum ac
Deum, ad cujus imaginem faclus est homo, babere B Douiinum nostrum misit, per quem cuncla condide-
ali!|iiampattem, quae non audiat, quac non videat, ral : ne boc quidem sine illo fieri passus 118. Nec ta-
quae non omnia operetur? Hominis eniin exterior men qnisquam idoneus erat, qui honiinem palienler
forma non nndique videt, non undique audit, non tolerare (Forlasse legendum esl tollere, de potestale
undique potcns est, Deus autem lolus lux , scilicet dwmonis) posset, aut nosset, aul potestates
totus oculus, lotus auris, totus manus est potenlis- hujiis mundi et harum lenebrarum quisquam polerat
sima 102. Ergo menliuntur Scripturee ? Absil. Sed superare, aut mnrtem vincere, inferna rcserare, vir-
esse in bomine quiddam interius, quod Ilotno qui- tulem , et potestaleni peccali eradicare penitus, et
dem et ipse vocetur, Apostolus Paulus nos instruit delere, nisi Filius Dei, qui in factura hominis parli-
dicens : Et si exlerior noster Homo corrumpitur, ceps cum Patre fuerat, qui ct se posset in hominc
sed inlerior quoiidie renovatur (II Cor. iv, 16) 103. celare, et hominem cum Deo mixlum virlntes perfi-
Ilic est ad imaginem Dci faclus : qnem vovv (id esl cere, et exhibere 119 : per hunc deletis noslris chi-
mentein) vocamits : qui Deo pnssit similis esse tnnc, rographis peccatorum (Cotoss. u, 14) ad Deum Pa-
quando impassibilis 104 : duin inconciissus, duin ircm pacali. ct Dei lilii facti (I Joan. in, 1) posse-
heaius et sanettis, et sine fine (sine finc, nsqiie in li- nius accedere 120. Mitlitur igilur Dei filius, et bomi-
nem, aut, si vis, sine infidelitate, vel in iide) fueritLC uein lalenlcr intravit (Luc. i) : Non quo metueret
coniprobatiis 105. Liberuinqiiearbilriuin, et capacem qiiemquam qui eral oinnium dominus; sed ne Diabo-
aniinum dedit non sine lege vivcndi 106, nc magnus lus ad bominem , qui Dco mixlus erat, tinieret acce-
et solutus a lege, aiiimantibus omnibus aequarelur : dere : el miniis prostralus Diabolus ab homine vide-
addita coniniinaiione post legem, ut, si servarel le- retur, si sine aecessu, et ceriamine vincereiur 121.
gem, in eelernilalem venirct; si non servasset, mor- Ex Virgine igilur Spiriiu Domini superveniente, ct
leni sibi parerel, amiileret et saluteni (Gen, u, 16) virluie Allissimi obumbrante(Luc. i, 35), secundum
107.Est autcm hominis facli nomen Adam (Geu.ii,19). lioniincm Chrisii Nativitas celebrala est, et omnes
VI. Sed quia in omnibus animalibus nd procrea- transegit xtates, ut omnes fere discerent Deum 122 :
tionem sexus utcrque processerat (Gen, i, 22 el seq.): hacc omnia csse in Icge el Prophetis ante preedicla,
homini quoque provisum est, ut el ipsi proplcr nt rcs mira cmnibus, incredula non fieret subita-
generationem mulicr pararetur (Gen. i, 27; n, tione : et proelerili, quibus boc inspicere oculis nou
20, 21 , et seq.) : et facta est, sicui Scriptura tes- contigil, si sperarent sine dubio iu adveutu ejus, qui
taiur : qu;cque Heva (Gen. ni, 20) noineii accepitt praidieabatur, a contagio possent eeleriisemorlis eva-
108 : quam aequa; legis prsescriplio nec amercede, , dere 123. Sic igilur in lerris visus est Deuslantus ac
nec a supplicio separabat 109. Sed posiquam uni- X)talis filiiis Dei, quanlum vel qualem iiluin humanitas
versa Deus per Sermonem suum (id est Filiuni) per- posset aspiccre. Nani qui in nionte majesiatis, et bo-
fecta alque exornala vidisset; omnia quoe cuin bo- nitatis suee speciem tribuens cxhibuit Aposiolis, cum
niine eraut, ipsius tradidit potesiati (Gen. I, 28). Cuii facies ejus splendificaret (Matth. xvn, 1; Luc. ix, 29;
cum omnia tradita videret Lucifer, honiiui miscran- II Petri i, 17), ut virlus solis processisse viderelur,
dus invidit (Gett. m, 1, e(c). (Nam est et ipsis noni vestem autem ita gestaret, ut nive candidior videre-
peccare liberum, et licilum, si jussa servaverint, ini lur; ei tamen jam eruditi, jam docti, jam sancti cla-
beatitudine permanere). Dei legem ct jussa pcr mu- ritatem non potuerunt Jesu sustiuere discipuli, ejus
lierem transgredi persuasit (Gen. ui,l, el seq.) : scilicet qui universorum hominum vilia ac peccala
ul reus bomo mandaioruin fieret Dei, et in senlen- adhuc curanda susceperat (Joan. i, 29). Quid si Deus
liam caderet (Gen. n, 17) 110. Ejecius esl igitur ini tantus venisset, ul clarilaiem, et potestateni liomini-
hunc munJuin (Geties. m, 17 el seq. ) : nam ini bus ostenderet? Forsitan omnis creattira invalida ct
Paradiso, dum sine peccaio fuisset, babitabat (Gen. casura succumberet. Sed salvare venerat lilius Dei
lii, 23) 111. Sed quia post transgrcssionem homincs> 124. Ita homo parto corpore, Deusin poleslale (Joan,
730 SANCTI HILARH EPISCOPI 740
i,I, e(c.) docebat nt magisler (7oatt. xrii, 13), per- A Deus, meliusque elegerit ul sapiens et prascius,
stiadebat ul frater (Malth. xxviu, 10), efficiebat ut faclum hominem eeternumesse, quam non esse. Quod
Deus (Joan. xm, 13), cligebat ul proescius(Joan. vi, si melius putes non esse, in compendioliabiierat, an-
71; XIII, 48; xv, 16), curabat ut medicus (Maah. vm, tcquam fecisset 157. Quod atilem oclemus sil homo ,
16; ix, 55; xi, 8, etc), ut humanus compatiebatur qui fil ex corpore et anima, Scripluree plurinris locis
(Hebrm. iv, 15) 125.EI jam peractisomnibusetcom- docent nos : sed pauca ad exemplum ponam. Salo-
pletis, quse aut lex, aut Prophetse praedixerant, aut mon clamat. dicens (Sap. n, 2) : Deus condidil homi-
salus hominis exigebat (Joan. xix, 28, 29 et 30); in nem ad inimortaUtatem158. Nec immeriio in Genesi
novissimo pcr nioriem hominis immorialis morieba- prohiheltir post peccalum homo ad arborem vilap,ac-
U\r(Ibid., v. 30), 126, ut sublaia mortalilale, homini- cedere, nevivereiin eeiernum (Gen. m, 22) utique ul
bus immortalilatem donarel. Suspensus igiiur ligno immorlalis perseveraret 159. Quis? nisi homo qui
(Matih, xxvn, 35), populo Judaico proclamante immorlalis a Deo facius ftierat, el iinmorlalilatcni
(Mailh. xxvn , 23), apud quos lanta magnalia perfe- corpus iioii capiebat 140. Sed credo hoc nioveic
ccral, ut in eo omnis invidia Diaholi vinceretur (iJe- lcclorem , quod homo a vita; ligno prohibebatur a
gnavit a ligno Deus) , in quo invidus liominem fefel- Deo, ignorans et in hoc homini csse provisum : jam
lerat, ad mortem voluntate properabat (Joan.m, B enim erat in transgressione. Anlc ergo hanc mortem,
14, etc.; viii, 28, etc., xu, 31, 32, 53, 34, elc), luiu- quoca Deo pro remedio hominibus atlributa esl, et
rus scilicet mortis mors; namque reseralis inferis, et qua per separalionein corporis et animae fil finis et
sprctis conctilcaiisque omnibus his, qua?in pernicicm evulsio peccati, si ad arborem vitae accessissel; quia
hominis et salutem apud inferos tuncvalebanl, omnes necesse fuerat commtinicatione vilse fieri eeternum ,
Justos el sperantes in se illuminavit, et ad supcros in immortali bomine necesse erat perpetuum perma-
revocavit: ostendens Diabolo el polesiatibus hujus ncre peccatuin 111. Ergo et hoc consulte (forlasse
lniiudi et harum lenebrarum , nequiliam eorum non consulio), cl iililiter homini provisum est, ut ampu-
valuisse : ipsos manere in pcenis, liberato, cui invi- lalo inlerventu temporarioedissolutionisvera faclura
dcbant, boniine (Codex habel homini) 127. Trium- Dei, excluso malo excitelur in vilam 142. Ergo seni-
phans igitur lioino ciim Deo, jam devicla morte, non perbomol43.Sed cur niorimurinhocinundo? Supc-
inortalis jam ad superos evadebat 128. Sic igitur rius comprebensa esl ratio : non interire hominem,
Cbristus Jesus Doininus nostcr paliebalur, ul surge- sed separari 144: Nec assumerc materias hominem,
ret; surgebat, quia jam fuerat passus. lloc scilicet cx quibus corpus est fabricatum : sed ad resurreclio-
docens, quia cum Deo quisquis se conjunxerit, mori nis diem judicium reservari 145. Fas enim non csl,
videri potest, non potest interire 129. Parum lamen C ut aliquid dcsil Deo judicanli, cum certum sil Dei
videbalur ad supplicium iniinicorum facluni, si cx- judicium post fiucni hujus oevi deslinaium 146. Nam
liiicto iuiinico viiam homini dedisset, et nou adderet hoc quoque insinnandum est: et expingi necesse est
claritalem. Et ut Diabolo, et angelis ejus pcenamajor lotum hominem : quoniam omnes aut in virlule inve-
accederei, cum triumpho hominem, qui carnem ha- nientur esse, aul in crimine. El hoc compelit, ul re-
bebat jam non moriiuram, in ccelum angelis et po- munerentur qui bene gesserunt secundum volunla-
leslaiibus sanctis monstralurus invexit (Act. i, 9; Ps. tem cjus, clniali eeternis suppliciis deslinenlur. Unde
XLVI,6),' DeoPalri liberatiim hominem offerens mu- nos appelamusproccepta legitima, et vilemusadversa,
nus 150. Mox pro se vicarinm dimisit Spirilum San- ui obsequentes prcemiaconscquamur 147.
clura (Act. II, I, e/c), quein discipulis proxinius pas- IX. Nunc ergo 148 de persona iraciemus. In pcr-
sioni proiniserat (Joatt. xiv, 16 e( 17), ui hominibus sona duo sunt obtinenda : Pauper el Dives. El divi-
credenlibus et auxilio esset, et saiiclificalioni 151. tibus quidein hujus sseculi preecipiendum est (I Ti-
Hic ordo est credulitalis nostroede Christo 132. mot. vi, 17) : JVOHallum sapere : nec sperare in in-
VII. Sed quia jam mentionem fccimns Spiritus certo divitiarum suarum, sed in Deo vivo, qui praslal
Sancti, dicemus credendum esse in Spirilum San- nobis abundanter omnia ad fruclttm boni operis : divi-
cium , per quem universa, quse posimodum lierenl, u itt esse, sed in bonis fuclis communicatorese.sse: ihe-
el inspiraret, et sanciificaret, suse substantise (for- saurizare tibi bonum in fulurum : ul apprehendanl,
tasse addenduih conimunicatione) 155. Tamen.... qttam bona est vita. Deinde scire debent non ideo ac-
tres unum sunt, Pater, el Fitius, el Spirilus Sancius ceptas esse, et habendas divitias, ul his soiis beali-
154. Deinde credendum, unum esse baplismum, quo tudinem se liabeic confidant, ut malc ntantur illis.
horaines purilicati, elDei filii facii in lide consignen- El ne despiciant pauperes, neve minislerium inali-
tur; quoiiniversa vel nativilatis, vel erroris veteris tise, aut iiistrunienlum divitias libidims compuleni,
bominis delicta purgarentur : ln quo non corporisde- aiit propterse sibi traditas, aut se nunqiiam illas
ponuhtur sordes: sed conscienlimpura inlerrogatio est amissuros existiment. Poslremo sciant, se dispensa-
bona in Dcum de resurreclione Jesu Christi (I Pelri torcs gratise Dei constjtutos a Deo; ut et in dislribu-
ln, 21) 155. tione volunlas recta eorum, vel prava noscatur 149 :
VIII. Post haic ordo exigit credere resurrectionem ut sciant magis sibi accessisse per abundanliam, nisi
morluorum in eadem «arne 156. Conslat enim, nec sapientes fuerint, tenlamenta poliora. Discanl ero-
fas est aliud dicere, quod et sapiens et pncscius sit gare divilias. Sed ad comparationem imniorialilatis
 7H . EPISTOLA SEU LIBELLUS. 712
distribiiant facultates, ut sTritsiiniles Deo 150 : Mi- A meniis infringitur, virtus corporis enervalnr. At in
sericordes : nbn profusi ac perdilores rei dominicoe psuperlale non lasciva convivia, non turpes pota-
judicenlur. El fidenler quidem lieec agant,elciim tiones : omnia Sobria, omnia rigida, omnia humilia :
bilarilate. Ait eniin Pauliis Apostolus (II Corint. IX, nonabjecla, quoniam coiiscienlia pura, el virtute
7) : Hilarem Aalorem diligit Deus. Non exisiiriient suni plena. Non est abundanS extrancis facullaiibus :
liiiiri pbsse, quod in usus pauperum conieniplatione est justus. Non facile ad diviiias aninii, id esl virlu-
preeceptorum Dei 151 dependitur 152. Cum et ab les hujus mundi, dives accedit. Qui dicit enini
ipso acceptoe sint, et necessarioe : et eas uiilitcr nii- (Mdtllt. xix, 24), difficitiusdivilemintroirein regnam
nistrare, et augere confuerit. Unde enim lemporalia calorum, utique intelligit pauperem facilius. Ne se
deesse pOssunt, cum propler ipsa , si bene erogen- ob paupertaiem alienum esse a cura Dei existimet,
lur sclerna promissa sint, et parala? Veritas loqui- Prophela leslaturdicens (Prov. xxu, 2; et expressius
tur, qui est Chrislus, dicens (Mallh. xix, 29; Marci Sap. vi, 8^: El pauperem, et divilcm ego feci: el pro
x, 29): Qui dimiseril propter me domum, aul villum, omnibus wqudtis cura est milti. Non est (Aclor. x, 35;
attt parentes, aut reliqua: centuplum accipiet in isto I Pelr. xvn) enttn Deus personarum acceptor 159. Nec
swculo; in futuro aulem vitam aternam. Et si hocqui- pro illo se curam gerere 160 profitclur tantum, qui
dam lempori persecuiionis adscribunt, ego tamen sic B sseculi divitiis pollet, sed pro omnibus, etpro paupe-
audio Domiuum nostrum moneniem, quod propter ribus curam suslinet: remuneraiurusquem invenitaut
se quolibel tempore ad quodcumque opus sauclum in diviliis huniilem, aut in panperlate patiehlem. Dis-
fuerit proeceplum ejus iinpleium, non defuturum prse- Iributio veluti toiius corporis bumani, et ininisterium
mium destinalum. Non simus sollicili. Curam gerit qtiocritur singulorum. Consideret, bominis corpus
pro nobis Deus. Clamai Propheta dicens (Prov. xxu, esseunuth quidem corpus, sed plurima menibra. Num-
2, el expressius Sap. vi, 8) : Et pauperem, ct divi- quid omnia sttni oculus, aul pes, aut reliqua meinbra
lem egofeci. Et pro omnibus aqualis cura esl milii, (I Cor. xn, 14)? Sed, sicuti ait Paulus cloctorgentium
Curam gerit Deus : el quisquam metuit, ne ininuatur in fide el veritate (1 Timot. u, 7) : Qua Uiferiorasuiit
patiimonium? Unde Deo jubente erogatur. Timea- membra, majorem his tribuintus honorem (I Cor. xn,
nius magis, ne, si irepidi, et sleriles, et infideles 25). Et queraadmodUmvirtus siiiguloruni 'menibro-
luerimus in bonis operibus, egeni atque inopes ju- rum in suo ordine aique officio demoiistratur, ila in
dicemur. Timeamus polius impleri tristitia , quia et totius generis humani corpore veluti membra Pau-
de hujusmodi diviiibus in Evangelio in unius licet perlas et Divitioecollocantur; ut Pauperis paiientia,
persona, ad complexum lamen retulit dicens (Maith. elDivilishumanilasDei exaiiiine comprobetur. Exsul-
xix , 22) : Abiil autem , cum audisset, conlrislalus: C tare debct pauper, et Deo gratias agere : qtiia multis
quia fuil habens possessionesmullas. Non timeat, ne palrimonii nexibus liberatus est. In die probaiionis
difficileingrediutur regna cwlorum (Ibid., v. 23 e(24) non gravatur compedibus facultatum; facilius liber
153. Sil imo liuinilis : sit largtis , ut beatior ex hoc seqtiitur discipulus Dominum nuilis nexibus implica-
judicelur : si nec in isio sseculo, nec in fuiuro sen- lus. Non desit eliam ab ipso, in quanluni potest, nii-
tiat egestatcm 154. Det pauperi, ut Deum fcenere- sericordia justa in egcnos (Tob. iv, 8), quia siciit di-
tur : Deum coinputel debitorem (Proverb. xix, 17) ves liberalitate, ila paupei' juslus efficitur de frugali-
155. Sciat praepositain esse misericordiain sacrificiis late, si inferioribus, et non habentibus erogarit. Non
156. Gloriam consecuiurus et requiem, si de his verealur, ne ipse deficial, cum in usii sanctse admi-
divitiis, iri qnibus alii et corrupli, el perditijudi- nislraiionis habeat promptissimain voluntatem : niliil
canlur; iste fruclus juslitiae ac inisericordioe accipiat deerit; per Prophetain Spiritiis corr-oborat' (Prov.
coronam. 157. x, 3): Non occidit Deus jusli aniiham 'fame. El Do-
X. Pauper vero ita consolandus est, ul sciat in minus in Evaiigelio (Malth. vi, 33): Quarite primo
pauperlalc consideranda magis sibi bona. Et primo regnum Dii, el liwc omnia apponentur vobis.Non cu-
quidem quod a Deo sit illi utiliier provisum : pree- piat dives iii hoc saeculofieri, ne mala plurima sibi
sciuin Deum inlirmitalem ejus considerasse, et lir- Daequirat, diceule et monente glorioso Paulo (I Ti-
masse, quod diviliarum sarcinam el solliciiudinsiw molh. vi, 8): Habenles igitur victiim, el vestilum : his
ferre non posset. Deinde seutiat, quanlas lentatio- conieniisimus. Qui autemvolunt diviies fieri, incidunl
nes, et qnania pericula transierit nomine pauperla- in tenlaliOnem,el musciputaih, et desideria inulta : qum
lis 158. Sed afflucntia deest, quae frequenier con- merguntIwminesin perditionem 161. Tmosi vera fide,
traria est: ad animi lameu divitias quantocius sine et propter salutem credere optavit, coelesiessibi di-
iinpedimenlo in paupertale transitur. Certe qualibus vitias cooptet, et comparet "(«•),'quas unusquisque
malis caruit, consideret. Caret invidia , semulatione, justitiee, et raisericordiae, etreliquis bonis aciibus
insidiis, dolo, superbia, contentione, et his quse bo- coriiparal, et assumit. Temporalibus teterna sunt
inini in seeculo divitiae solent conflare; fluxu eninv pra-ponenda , caducis slabilia, sOllicitis sccuriora,
rerum, et ubertale copiarum animus solvitur, vigor periculosis libera, iiihonorificis clariura. His mo-

(a) Fortasse respicit ad vers. 6 cap. XLIHIsai.; DitsiCwsalu.tissapientia et scienlia: Unior Dornihi ipseesl
thesaurus ejus.
 743 SANCTI HILARII EPISCOPI 744
nitis el Dives temperetur, el Pauper siiblevelur A et sacerdotibtis, verum etiam oranihus frairibus
16-2. (I JPefrtn, 13) 167. Neque se ulli praeponere viro
XI. Nunc jam de sexu loquamur. Sexus ille est conlemplaiione sexns (IPe/rim,7) 168: quoniani et
mascnltis, et femina; id est vir, et mulier. Et vir cum omnia legilime perfecerit, in virum consumma-
quidem post ea, qiiecsupracompreheudimus, ad in- bitur perfectum (Ephes. IV, 13). Iino appetat viriuiem
slitiilionem vifse melioris etiam illud debet cum consecuturam gloriam, sexus infirmitate non relar-
omnibuscustodire, ul Uxoremsuamdiligat, sicut Cltri- data, sanctila:c et virtule animi, et omni con-
stus dilexii Ecclesiam (Epltes. v, 25) : ut omnia ge- tinenlia el passione devola viris justissimis cose-
rere uno animo (Codex ms. habet: ut omni generi quetur.
unianimo) concordes rite possint Deum de omnibus XII. Jam oetalum sermo habealur in manibus 109.
deprecari, levantesmanuspurassineira el disceptalione Et primo quidem arbitror inf.intiam differendam in
(l Timoth. n , 8) : sed omnia Dant ad sedificationem doclrina, quia vel qualitaie temporis, vel eetatis, ver-
Deificam. Deinde conjunclionis vinculum pudica, et bum docloris non potesl substinere 170. Et quibus
communi casliiate gerere; et lunc convenire, quando omnibus aciatis defectu in mnlitiam, et innoceuliam
vel generationis est conteniplaiio, aut orationis non naturalera dari proeceptanon pussunt, in lioiuni ad-
revocat tempus (I Cor. vn, 5). Orationem autem il- TJmonitionem |iarentes snntcoiistringendi: quamquam
lam compulo, quee omni sacramenlorum minislerio, accedenle ectate Ecclesianon deerit, nec cessabitad-
et communicatione celebralur 163. Cafiterumesl de- monendo. Pueris autem illud iusiniiaudum primo, ut
precalio, et adoraiio, exomologesis, et inierpellatio nullo audicndi desint tempore, quia nec semel pos-
(I Timotk. n , 1), et votum, quoc omnia sua liabenl suntomnia perdoceri. Deinde ut innoceniiam simpli-
tempora 164. Virum igitur decel inteclo copite orare citati conjungaui, ne pueritiam in rnalitisc persevera-
(I Corinlh. xi, 4 et 7) : non comatura (Ibid., v. 14): tione continuent. Custodiendum, et observanduiii, ne
Incessum esse simplicem, non jactatum, aut fucatum; in cseteris eelalibuscorrumpantur 171. Naturali boni-
ut non solum verbo credidisse, sed et caeteris spe- tati fidei quoque bonum , el deificuni munus adjun-
ciem vitsc suae prsestet. Viro enim omni compeiit sa- gant, ut semper boni, semper sancti, seniper inno-
cerdolare Deo (I Tintoth. n, 8). El ita debet lam in cenles, semper Dei opus, et non naturoe, iradilione
catechismo (Id est in instruclione), quam etiam in credulilaiis perseverent. Considerandum illis 172, ut
laica vita conversationem suam mundissimam exhi- casli vel pudici pernianeant, freqiienliusad Ecciesiam
bere, ul et si lempor : (Ila legitur in ms. codice) mu- venire debere, quia frequenlius sunt confirniandi
nere atqne officio Sacerdolali non fnngitur, vitaeta- 173, frequentius eominoneitdi, quibus adhuc prop-
mcn similitndine sacerdoiio cnaeqnetur. At vero mu- C tcr aetatem miniis slabilem pugua diaboli fulura sit
lier discat obsequiviro suo (Ephes. v, 22), etiam illum gravior 174. Observanda illis omnia cuni timore, et
dominumvocans (l Peir. iu, 6): ct qnidem omnes vi- anle omnia cavendum a fornicalione, quae iniiium
ros revercatur; suo lamen serviat : Quoniam omtiis idolalriec habet : et necesse esl uirumque novcrii,
mulieris caput vir (Ephes. v, 24). Sciat et hoeccaste qui seculns fuerii allerum 175. Ergo quomodo cre--
viverc cum viro sno (Til. n, 5): quod et ille modis dere intelligilur el desiisse a gcnlilius, si ea qusegen-
omnibus facial: ila ut nullam aliam, prseter uxorem, liles dcsignant, recolit? Sane obsequcnles sint non
noverit (I Corint. vii, 1, 5, etc). Nosse eniin debet soliini parenlibus (Cotoss. m, 20), sed ct omnibus
lempora conventionis, et absiinere a conjunciione, oetale majoribus (I Pttri v, 5), si lnmen eoruin mo-
cuni lempus est orationis 165, vel cum mulier pali- nila, et oratio niliil legilinii afferet impedimenli.
lur, vel cum post parlum intra tempora purgationis Deumse computent habere Patrcm (Maith. vi, 9) :
se essc cognoveril. Non enim atl impudiciliam matri- illius sperare debent hsereditaiem (Ibid. et vers. 10;
monium copulavit Dcus, sed ul generationi proeberet Aclor., xx, 32: Rom. viu, 17; Coloss. m, 24), quse
obsequium. Discat filios educare pie (I rimof. v, non in temporalibus constai, scd in aelernis. Quin
10 : Si filios educavit), verecundam esse , non lili- eliara si Deus illis utile esse praeviderit, etiam lem-
giosam, non vinolenlam (Tit. i, 7; Cotoss. m, 18; O poralia prsestabil; maxime cum viderit iinumquem-
Ephes. v, 22; 1 Peir. m, 1), non superbam viro que acterna sectari : Filio ejus, Domino msiro, di-
(Gen. III, 16; el Til. n, 3, 4, 5 : Subditas viris ; el cenle (Mallh., vi, 33) : Pritnum qumriieregnum Dei,
I Timot. II, 12, neque dominari in virum), tameisi el hac omnia apponeniur vobis. Unde nulli diihium
pairimonio major videalur 166 : sed et, incessu pu- fore, his copiam iiecessariarum rerum in tenis non
dicam, non fucala forma procedere (I 7'intot. u, 9 defuturam, quibus ccelestia praeparantur (Ibid. et
et 10; I Petr. m, 3) : aut circumdalam auro, vers. 34). Ergoquia a Deo baec speranda sunt, nulli
aut vcste preciosa: non sludere capillorum incri- obsequeudum : imo omnibus obseqiiendum, qnia
spalionibus. Sed ut decet fceininasChristianas pro- Deusvull: non quia ab ipso temporaric spcrari de-
mittentes casiitatem non lantum verhis, sed per bo- beat aliquid prsemii: scd quia Dei etiam in his legi-
nam conversalionem (I Pet. n, 12; III, 1, 2) lirna complere conleiidimus (I Petri n, 13). Poslremo
Sciat se lacere debere in Ecclesia; loqui enim illis gratulandum bis, in primo exordio liberi arbitrii si
non esi coiigruum (I Timol. n, 11 et 12; e( I Corinllt. ad Deum accesserinl, omnem eetatem suam bono
xiv, 34). Debere obsequi non lantum majoribus natu, fidei comparantes : quod non consummaia ectate in
745 EPISTOLA SEU LIBELLUS. \ 746
errorc, utessent postmoduni quod dolcrcnt; sedquod A, agat. Si milcs est, vel oflicialis, aul (Codex ms. ha-
adhuc pueri et imioceiites, ad Dei non tantum ve- bet, an) Judcx, ut moderelur. Rusticus, ut non mur-
niam, quantum graliam accessissenl consequcndam. murel. Urbanus, ul noa subdolus, et circunispeclor
XIII. Juvenes vero hoc sunt admonendi inodo, ut sit.etne in rebus maFissiium exerceat ingcnium.
si uxores hahent, doceantur caste vivere cuni uxori- Negotiator, nt non pejsrct. Agricola, u( annonam
bus suis. Alienam scianl sceleralum csse contingere non caplet. Opifex, ut non illudat, aut faijal 185.
(l Corinth. vn, 1). In hocdabit experiincntum el do- XV. Est auicni lidcs, ut defluit apostolus\ Paulus
cumentum, renunliasse se vere vilae praeteritsc, si (Hebr. XI, 1), Subslantia •ceruin, quas speramus, el
post([uam credideril, in melins vitae sit rcformalio. index reiuin, quas non tu'deni«s.'tVedcreet lide quis
Tunc enim desinit csse geulilis, et esse initiat Chri- debcl, quod Deus ca qusepromisit, poti ns est et iin-
siianus, si universa legis caule custodiens, castuni plere, et spem suam in fiilurum transferre. Et lunc
se exhibeat et pudicum (I Cor. vn,). Si vero uxo- fide plena poierit ad ea,qu;c pronvissasunt, facillime
rcs noii habenl, coiistringendi sunl, ul aul habcaut, pervenire (Heb. xi,1). Hsecnobis invisibilia anle ocu-
aul oiniiiuo se contiueaiii, ne pulenl sibi cadem li- !os ponil. Ad hanc ingressi.et Diaboli, et poiestatum
cere, quse agebant antea (Coloss.III, 5; Eph. v, 5). hiijiis niundi, et harum lenebraruin uiriversa deseri-
Renuntiasse se debent scire Diabolo, non verbis, sed £} mus (Eph. vi,U,e(c.): Debciun fiducia proximamus
factis. Admoneaniur, el scianl inlerdicta esse forni- 186. Credere enini, et sperare nccesse est quoeDeus
calionem eladulteriuui.Nullain leininain licere con- jussii, ciimqua; Diabolusinseruerat, abnegamns. 187.
lingere, excepla uxore, et ipsani deilicecoinparalam XVI. Fidem spes sequitur. Itaque de ipsa loqua-
176. Iiaqueaul illis diiccnda est uxor (I Corinth., vn, mur. Est igitur spes expeciutiorerum omnium fuiura-
9, Qui se non conlinenl, nubani), aut amplectenda rum, quas in fide habemus : per i;uam salvanmr,
continentia. Sane ne territi fulein differant, sciant Paulo scribente apostolo (tlom., vui, 24): Spe enim
malum essc propter immundiiiani non credere 177 : sulvatisumus. Spes aiitcm, qusevidetur, non est spes.
deterius esse impudicos, postquam crediderint, inve- Quod auicm videt, quW sperat? Si autem quod non
niri. Considerandum jiivenibus, ut in omnibus factis videmus, speramus.per paticntiain expectamus. Hccc
setatem suam superent, aninio et virlute fortes : et in se habet liinorem : non illuni dico,cujus oblivisci,
apud interiorcm homineni (II Cor. iv, 16) juvenes; et quem foras debel miitere quisquis in fide vivit;
(1 Corinth. xiv, 20) inter seues Deo judice collo- sedqui unus de spiritibus, quibus repletur Jesus, sic-
centur 178. Gralulandum eliam quod uon omni a;iate ut Isaias teslatir (Isa. xi, 1) : Exietvirga de radice
consurnmata, sed in ipso aetaiumcalore. et in ipsa Jesse, el flos de radice ejus ascendet, et requiescet
adolescentia flagiiiorum auclori Diabolo, et immundis (£ sttper etitn spiritus sapieutia, el inlelleclus, spirilns,
factis renuntiaverint: ct renovaii exhibeant se Dco scicnliccel pieiatis, el replebit illum spirilus timoris
puros in malilia (Ibid.) : In lcntalionibus juvenes; in Dotniui: llluni spiritum, qncni David canil diccns
consiliis, cl cogilalionibus scncsgravcs 179. El hos (Psal. xxxni, 10) : Timete Dominum, Justi ejus.
omnes monendos es-e existimo, ut omnibus propler Unde et beaii efficiuniur, eodem protestante, etvdi-
Deum obsequantur (I Petr. n, 15) : domum suam cente (Ps. cxi, 1) : Bealus virquilimel Dominum.II-
bene regcre discant (1 Tim. v, 4): si filios habent, Ium timoiem tlicit.quicastus est elpudicus.Quoniam
pie traclent (Ibid., vers. 10; Tit. n, 4), el iusWuanl limor Dotninicastus, inquil David (Psal. xvni, 10),
rebus deificis : hsec eiiim signa smit lidei nostra;, si permanel in saculum swculi. Ergo duplex est ctiam
non solnm crediderimtis, verum etiam aliis, quae tiinor, et unus appetendus el alius fugiendus. Est
crediderimus, tradideriinus 180. igilur tinior appelendus, admonitio, et cuslodia re-
XIV. Mililes Cbtisii sciant se in pace debere esse rum omnium, quas credimus aut speramus : liniea-
sollicilos, et in persecutione fortissimos. Ila nomen nius enim Jndiciiini, quia speramus; ct meiuamiis
inilitiaedcdisse, et donaiiva vel stipendia sic sperare Doniinum, quia forlem illum Judicem credimus.
vitee eeterme 1S1, ut proeter quotidiana pacis certa- XVII. Sed quoniam castus est timor Dei, et est
mina, quce circa Diabolum , cui renimiiavinius, geri- D castiins species conlinentise; de conliiieuiia et cjus
niiis, piTSeculiouionispugnam et preelia cogitemus virlutibus iiiinc [raciandum esl. Est atitem contiiien-
182. Non corporis supplicia meliieuda; sed conside- lia appctendarum oninium rerum malarum refrenalio.
randa iuerita, vel proniissa. Caplivitas potius et sub Maluruin idco addidi, ne Judices puient, diffinitio-
hoste servilus, el exiliuin cceleslis Palriee, cl Dei Ju- nem istam cotnmntiem esse in rebus bonis, et malis.
dicium , eliam insultaiio iniinici, el mors ceterua , et Nam qui se a bonis retinet, non bene est conlinens;
selerna tormenta pertimescenda sunt 183. Conside- sed a malis, recte. Sed in omnibus sane precceplis
remus, nos onincs esse morlales, el necesse esse nos: duplex consideratio, et doclrina esse debet. Et hoc
mori. Quam gloriosum ct proedicaudum,si quod ne- refinendiim et observandum in caeleris arbilror, ut,
cesse est pati, expuguaiurin gloria. Aplandus oinuis: cum unam partcm tractaveris , conirariam noveris :
sernioaddestructionem idoialria;, el marlyrii coro- el ita rcrum ipsarum inslitulio exigit, ut, cum altc-
nam laudandam, ut omnifarie ad expugnandum hos- ram partem lenueris , alterain necesse est deseras
lem, et ejns jacula repellenda miles Christi munitusi 188. Malorumsane subsiantiam ab initio nullam esse
inccdat 184. Is qui cvangelizat, interrogetur quidI conjperimus; quippe inobedientia juxta bonum
PATROL. X. 24
 /
747 / SANCTI HILARH EPISCOPI 7iS
malumest (^cclesiastic. xxxiu, 15). El quse si nus- A comprobari; ctim ab ipsis prius mentis requiraiur
quam comparentur sibi : boni tutela servatur 189. inlegritas , quamquam nec in corpore omnino exa-
XVIII. Coiititjeiiiia igitur docenda est et tenendii minari possint. Noii enim conscientiae lalebras ho-
in malis rebu.s-.4n bonis aviditas exigenda est. DavitI minibus scire , aut nndare perraissum est, dicente
pronuntiaj,'et docel dicens (Psal. cxi, 1) : Bealu,s Scriptura (I Reg. xvi, 7) : Homo videt in facie, Deus
fvir, qui lipr.tl Dominum : in<mandalis ejus cupiel ni- auiem in corde. Deus solus iniimu et secreta conspicit.
mis. Itejtiicontinentem debere esse in malis, et ap- Sed manifesia est vox Domini monentis (il/a((/t. vii,
petentem bonoroni, in aJio proemonet psalmo, si(' 20) : A fructibus eorum cognoscetis eos. Si conside-
dicens (Psal. xxxiie,-14 ,i: Contine linguam tuan1 retis, qualis eorum aspectus; quam turbata fronte,
a malo; ellabialuatJloquanturinsidiosa. Evita a malo> quam inverecunda respiciunt; quaiilum audacisein
el fac bonttm; quarh pacem, et consequeris eam 190, vultu, quantum constanlise gerunt, impudicus in
XIX. Placel elhwn de conlineniibns conferre 191 : quibusdam cultus, et affectatus incessus professione
niultos enim vid&ojuxla conjunclionem conjugalemi jactanlieel99. Et ad hoc hujusmodi professionis vel-
continentes laniuinmodo 192 , et in reliquis conti- uti devotio procedit, ut propter nomen, quod solum
nentiae parlibus omnibus , genlilibus esse deterri- portani, virginitatis, appetibiles fiant. Inde est, quod
mos. Si enim consideres, quam plurimi illorum el B se indicant, cum se celare debueranl, Deo exhi-
iracundi sunt, et ebriosi, el procaces, et superbi, benies tantummodo obsequium suum, a quo remu-
el ex forma veluti conlinentiee magis inflati, per- neralionem pudicilia sperat 200. Ideo ingressse li-
cussores, maledici, cupidi, tumidi, niultum sibi mina domus Deiad orationes intectocapite iniiianlur,
placentes, ut magis judices, illam ipsam , quam se interprctantes Apostolum (cohibentibus corrnplo-
proferunt habere 193 continenliain, fomiiem et flam- ribus suis) de mulieribus maritatis, non de virginibus
niam , et maleriam magis criminum suhininislrasse statuisse : nescientes quod ubique masculos cujus -
194. Cum utique bsec procsecanda sint, in quibus libetaetalis Viros nominal; omnes feminas Mulieris
quotidie reprehendimur , et tunc magis in aliis om- appellalione designal. Scio me excessum fecisse a
nibus vitiis virtus continentiee retinenda : et ad con- proposito traclatu continenliee ; sed necessarie : ut
summalionem non conjunctio respuenda, sed pudi- deinceps omues homines cujuslibct sexus plena con-
citia prseponenda est. Nam cum aposiolus Paulus tinentiadocti scianl, etquibus se abstineant, el quee
Ecclesias commoneret, non uniformem mandavit debeant custodire : aut si in una specie , quolibet
continenliam, sed in quibus appetenda et invenienda genere contineniise frierit observator, nec ad alias
sit, sic monuit dicens : Vtsit, inquit (I Cor. vu, velit inonitus accedere, non se jactet in numero esse
34), saucfa corpore et spirilu : deliniens non esse C conliiientium : ne et ipsam pariem, in qua sibi plau-
continentem , qui non ulraque parie continenlissi- debat, obslinalione videatur amiltere. Ergo qui ad
mus comprobattts sit 195. Multos vel plurimos sic coiitincntiam docetur, et vult accedere, non in cor-
flagrare cupiditale sicuti exitus docet, ut uni- pore, aut in una parie corporis lantunimodo debet
versa genera pcenarum perpeii velint, vel quam- coniinentiam quserere, sed in toto animi moiu, con-
libet Ecclesiae sententiam sustinere , quam a fami- tinenliae debet observationes agnoscere. Nam qui
liari conversatione discedere : nescientes Deum iracuiidiamretinei, is magis est conlinens, quain
proesciumdixisse de talibus (Mallh. v, 28): Quicum- qui linguam a convicio, a maledicto , a detractione,
que respexerit mulierem ad concupiscendumeam, jam a mendaeio, a perjurio et a cseteris linguse malis
mwchatus est eain in corde suo. Non possunt hujus- affectilius subtrahit. Qui ipsum denique cogitaium a
modi excusare culpam suam, quod non ad concu- tota nequilia compescil, etomni denegal iniquitati,
piscentiam oculos suos porrexerint, quando el si- is plcnns est coniinens, el illum non ciim homini-
mul, et sub uno cubant tecto, aut in uno dormiunt bns comparo, sed cuiii Angelis sanctis simillimum
lecto : Unde et reprehensi, spirilualiter hoc agere recognosco.
profitenlur, adjicicnles extraneis nomina affecluum XX. Nunc jam nobis de palieiitia el de ejus om-
vel pielalis. Sane quoniam et Diaboli substanliam D nibus bunis loquendum est 201. Esl jgitur patientia
accipiiiius spiritualem , debet addi : sed nequilia et omniutninjuriarum et passionnm toleranlia, et expec-
malilia spirilualis (Ephes. vi, 12) a Deo propter lalionum omnium sine pracipitalione sufferenlia.
scandalum Ecclesiee, el ruiuam 196 : cum a se nec Qiiam si quis intellexerit, el habueril, contraria
persuasioue, nec interdictu majorum natu, nec melu vilae gravia bajulal; bona omnia coniinel 202. So-
prsesenlis sententiic, vel futuri Judicii inde velli pos- rorem habet spem 205. Quamquam superius com-
sint : cum frequentius etiam quos legiiimse copula- prehendi, affines esse sibi res bonas omnes. Patitur
vere nupti;», leve jurgium separet 197. Quid hoc enim Iibenler, quia sperat, et speranda tnlerat: im-
mali est? quid mali individua charitas, ut ab alienae patienier enim ferlur , quod non speratur : et 204
consanguinitalis alfectu separari non possinl ? Turpe quando nihil speratur 205. Onini antem virlute pa-
esl dicere, quod illos non pudet facere. Cerle vel lieniia perferl, quod spe pereunte dignoscitur. At
ab osculo immunes non sunt, quod est pignus et si spem fructus patienliee subsequalur, haec niatre
arra serpeniis 198. Sane cum increpaveris, mox hoec gaudet lide , giibernaculum habet Dei, coiiliiienlia
proferunl vcrba : posse integrilalem sui corporis genus propinquitatem. Inde jusli, dum omnia pa-
 749 EPISTOLA SEU LIRELLUS. 750
lienler operantur (Rom. v , 5 et 4) , gloriosi Dei tes- A dum, misit unicum fiintm suum in similitudine carnis
les efficiuntur, dum fide pleni, dum Dei limore sol- peccati : ut de peccatoconclemnarelpeccaiumin came.
liciti, dum contineolise discipuli, dum (ilii spei duce Indeel Paulus preeponit ijlam omnibus bouis rcbus,
sapienlia reperiunlur. Deinde cohoeredes Christi, dicens (1 Cor. xiu, 1) : Et si toculus fuero linguis
dum illum usque ad mortem ( Si lamen cotnpati- homiuumet angelorum,churitaiem autemnon habeam,
mttr, etc., segitantur vesligia ejus ) patienliee virtu- niltil sutn : ac sicul arainentum tinnieiis , qut cytnba-
tibus (foiiasse certaniinibus) imitanlur 206. lum concrepans. El si habuero Propheliam, et cogno-
XXI Sed jam de jttsiilia disseramus. Est igitur veroomnia mysleria, et otnitemscienliam; et si hubuero
Juslilia singutarum rerum , el personarum aquissima fidem, ila ut montes transferunr;~ersi distribueroom-
dislributio : quam si quis oblinens , et cui quis ad- nia mea in cibos patiperum; et si tradidero corpus
hserens, vitam suam recte dispositam, et siiie con- meum ul ardeatn, charilatem autem non habuero , nihil
turbalione conservat; cuslodit in omnibus sequita- sum. Charitas magnanimaest.Charilasbenignaesl.Cha-
tem; scit, quid Deo debeat; quid sanctis ct coac- ritas non wntulatur, non inflalur , non ugit perperam ,
qualibus reddat; quid non denegel potestatibus bu- non irrilalur, non confitndilur, non quwrii quw sita
jus saeculi; quid sibi reiineat; quid proximo com- sunt, non cogital malum, non gaudet super injusti-
petat; quid alienis concedat aut congrual. Juslum g tiatn : gctudelautem veritale. Omnia suslinel, omnia
cnim est Deum colere et diligere ex lotocorde, et credit, otnnia spcrat. Chariias nunquam excidit 216.
ex tota anima, et ex tota viriute : sanclos; et cose- Eigo qui hanc veluli specieni voluerit invenire, tolae
quales honorare : tributa pendere potestatibus illi Scripturoe sunl reserandse: omnis apeiienda lex :
(Rom. XIII, 7) : superbuni non esse , sed inagis mi- oinnes Prophetae insinuandi: omiies virtules Chrisii,
tcm , el huinilem (I Pelri n, 13 et 14) : proxi- aclus, mandata insinuauda , Apostolorumque doc-
nios lanquam se diligere (H Timoth. m, 2): alie- trina aperienda penitus, et docenda. Et quamvis
nos et inimieos non persequi odio, sed amare : sub- omnes , quas supra traclavimus species , ad plenum
jecium esse prioribus vel oelate majoribus (I Pelri traclaiuni homiuibus incomprchensibilessint; multo
v, 5). Quia et Dominus cum esset omnium dominus, magis ea, in qua omnes consummantur, et pendenl:
a.Joanne, quia prior ab illo in nalivitate honiinum maxime cum Joannes Evangelista interdixerit nobis
erat, baplizatur (Luc. vu , 28), el sic impleri omnem in Epislola sua disputare, cuin illam et Dei filium ,
justiliam protesiatur (Matlh. in , 15). Ex hac mise- et Dei Patrem docet esse, sic dicens (I Joan. iv,
ricordia nascitur, obsequium deificum generalur. In 8): Deus dileclio est. Si potesl quis de lolo di-
his oninibus quisqnis inveniiur, non immerilo in cere Deo, potest et de dilectione, quoeDeusest. Ergo
Christo dicitur permanere (I Joan. n, 6): quo- C si sacrilegium est de Deo lanlum, quaulum non licel,
niam haec omnia ipse Chrislus cst. Paulus nos disputare, lacere, religiosum 217 ; et alienum.... de
gloriosus 207 informat, et instruil de Chrislo di- dilcctione sentiendum. Tanta enim de ipsa, quanta
. ccns (I Corinth. i, 50) : Qui esl nobisa Deojustitia , de Deo; quoniam Deusdilectioest.... 218. Unusquis-
et sanclificatio, el redemplio. Alio ifem loco (Jttdw que igilur se cognoscat; qnia siquis habet in se di-
ii) : Qttt est misericordia, pax , el dilectio 208, quam lectionem , habitaculum cst Dei, quia Deus , qui di-
Graeciuyuttnvvocanl 209; ad quam nunc iransitum lectio est, maneiin itlo 219. Decet jam finem specie-
faciamus, quia in omnibus major est inter ceelcras : rnm , in dilectionis pleniludine, et omnium rerum
sic fatetur beatus Apostolus (I Cor. xui, 13) : boiiarum consummare , inaxime ciun omnia sinl re-
Manenlautem tria hac, Fides , Spes, Dilectio210. iractala 220: aul si quid pia;termissum est, in mundi
XXII. Est ergo Dilectio vinculumanimorum,casla, pleuiludine videatur essc conclusum. Veuiam anlc
el sincera, el sine wmulalione: Charitas est consum- onincs (fortasse anle omnia) a tuo populo sinceris-
maiio omniummandatorum. Hsec vis omniuni preece- sima sanclilale orans, ul lua Sanctilas , cui peritior
ptortim, quam quis cuni habuerit, omnia habet 211; via a Deo, el sanctior coinprobata est, in omnibus,
sine liac, malus remanet et imperfectus. Et ut in quibus mediocrilas mea vel proetermisit, vcl in-
coguoscat veslra prudentia, quanlumcbariias valeat, D venta plenius explanare non potuit, correcta refor-
legarous responsum Domini in Evangelio dicenlis : mare, et supplere diguetur : aut si probaveris, ut
cuni interrogareliir, sicait(A/a/. xxu, 37): DiligesDo- est a nobis opusculum coaptumte pelenle,^el Deo ad-
minumDeutnluumex toiocorde luocl exlola anima lua juvante perfectum, non babere quod desit, in ort-
et ex tota virtute lua; ei diligesproximumtibi lamquam lionibus lam tuis sanctis , quam omnium fralriini
te. Inhisduobusprwceplis lolalexpendet, elProphetw. memoriam mei habeas : Et scianl temuli fidei inea;,
Vides in hac sola oniversa legis capita pendere212. prsesiitain rationein, et convenire cum Ecclcsia re-
Verequisquis hanc habel, jain Deus, et Deililiusdici cognoscant 221, elmagis mysierium sumani, utnoii
pntest 215. Ex bac sola Deole similemesse considera soliiin gratulemur nos crcdidisse, verunreliam ali-
2i4.Qui Deumdiligit, numquidsperat? numquid timei? quantulum inimicis, et credentibus profuisse 222.
numqiiid fidit? Non : sed tanlum diligit 215. Deus,
inquit Paulus (Rom. vut, 5), cum dilexisset mun-
751 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 752

E SUPERIORM IIHRII fflSTOIAM

ANNOTATIONES.

1. Diu dnbilavi, num aliqnid praeter nomen Epi-. A cmandis Gracorum affectiouibusinscripsit. Vide qua;
scopi, ad quem missa epislolaest, liic deesset. Sed ad vocem Genliles annolavil DuCange. Emcndavi
nihil vetai, ne iniegrara facias : poiest quippe satis vocem disseramus, quae in codice habelur , illique
apie hujusmodi initium habere hoc genus episiola- substitui alteram edisseramus, id exposccnte syniaxi.
rum. 5. Norunt omnes , quam pertinaciier obsliterinl
2. Tamelsi in malam parteni Latini veteres voca- Judeei ad lidein conversi, quominiis ad eam Gen-
bulum hoc gloriosus ssepius acceperint (a) , ab Ec- liles admitlerentur (</). Paulus in epUtola ad Ronia-
desiasticis lamen Scnpioribus fere sumitnr pro ex- nos hi id poiissinium intendit, ut non minus Judicos,
cellenti, et egregio. In vetuslissimo ipso Romanse quam Genliles ad Christi»iiam religiouem vocatos
Missaj canone gloriosa Ascensiodicitur. In eo eliam doreat. Iloc itaque ul faieaniur Judaii, antequam
libr» Sacramentoruni, quem Leoni tribuit clariss. bapiismum siiscipercnl, Hilarius exposcii. De Bap-
Josephus Blanchinus (b), hscc iuvenio. Veredignum. lismo in Christi nomine collato omnes fere Theo-
Quia lu es gloriosus in Sanciis tuis. —Quia lu es glo- l"gi agunl: ati|iie in primis clariss. Joannes Joseph
riosus in omnibus Sanctis luis (c). Et deinceps (t. iv Orsi, ad quem Lectorem amando.
Anasl., pag. xiv) : Gratatibi munera nostra sint, Do- 6. Ut Geuliles ad lidem adducanlur, verus, el ma-
mine, qua tuis sunt instituta praceplis , el Sanctorum jor tabor est, tum quia Scripluras non liabenl, qui-
bus verus Deus tiadilur , novaque lex , et Christus
festivitasgtoriosacommendat Per, etc. Rui'i-us(/6irf.):
Exercenies, Dvmine, gloriosa commercia,etc. Ei pau- B pnmiiititur; lum eiiam quia innjoribus in«]iiinaLi
cis inierjeclis (pag. xv) : Vere dignum. Qui nossanc- pleruiiiquc sunlviiiis, ipix describil Paulus Apo-
lorum martyrum tribuis gloriosas indesinenter cele- stolus (h).
brare vicorias. Gloriosa confessio; Gloriosa resur- 7. 0'dinem in edocendis Catechumenis, anle-
rectio ; Deus gloriosus auclor solemnilalis; deinceps quam ad baptisinum admitierenlur , consianter ser-
dicitur (pag. xvi et xvn), et expressissime gloriosus vavil Ecclesia, ab unitaie et oninipotc.niiaDei exor-
quoque Sacra-
pracursor unigeniti (pag. xx). In illoCardinahs dicns, ul eos insirueret, atque ab Idolorum vanilate
meulorum codice, quem Optimus Tho- averterei. Cunsule antiquas Calecliumenos edocendi
massius edidit (lib. xi, p. 142 vet. edit), gloriosa forniiilas.
Marlyrum passio appellaiur : h;ec quoque Oialio in 8. Qnod hic paucis Ililarins , copiose ac ssepe
Natali S. Felicis dicenda pracipilur. Da, quasumus, cxsequiiur Paulus , iis praserlim verbis (Ephes. iv,
omnipotens Deus, M qui Beatus in Felix donis luis extitit 17) : lioc igitur dico, el lestificorin Domino, ut jam
gtoriosus, etc. Gtoriosa qunque eoiiem codiceconi- non ambuletis«( genles ambulant, etc.
pluries dicilur Virgo Maria (d). Adeo vero subse- 0. Qund hic Hilarius tradit bis verbis : Iwc esl,
quentibus lemporibus in pretio epitheton hocvcluti fuit, nnum Deum credere , ipsum timere , Iradideral jam
ut viris digniiate, el nobilitate prastamissimis AposloIus Paulus hxc ad Heur:ros scribens (Bek
honoris iri- xi, 0) : Sine fide autcm impossibilcesl placere Deo:
argumenlum quoddam , et nola summi
bueretur. Gonsule, obsecro, qua; docet bac de re credere enim oporlet accedentemad Deum,quia esl,
Du Cange (e). C et inquirentibus se remunerator sit. Quod si inquiren-
3. Ol) librarii indiligenliam (nisi plane fallor) libus se remuneraior est, an non ullor in eos erit,
dcest numerus, quem Psalmus iste iu Psaluiorum qui cum cognovissenlDeum, non sicut Deumglorifica-
serie oblinet. Sane veteres iloctores nostri psalmos verunl, aut graiius egerunt, sed eeanuerunt in cogita-
allegare soliti erant, aul designato vel per nume- lionibus suis (Rom. i, 2 \) ? llevelatur enim ira Dei
riun, quem in serie babet, psalnio, vel per verba , de ccelosuper omnemimpietalem, et injustitiam homi-
: aut generatim ad hunc num eorutn , qui verilatem Dei in injuslitia detinent
qui.uis idem psalmus incipii
modir.n : in psulmis , seu polius in libro Psalmorum. (Rom. i, 18). Quis poiro lisccde Deo credat, illuin-
4. MuUiimdubitavi, num verba ha;c : id esl Gen- que non limeat? Consule, obsecro, qux hoc super
a niargine argiiiiienio tradit Irenauis (i).
liles, glossema forent vocis Grwcos,quod
deduclum fueril in epislolam ipsarn. Cuin tamen vi- ad 10. Dcumcuncioriimconditorem proposilum fuisse
derim crebro deimeps adliibitam vocemvoce Gentites, credendum Catechumenis, aniequam ad baptis-
eam reliqur, arbiiraius ililarimu substituta Gen- mum admiiicrentiir, velusise omnes Symboli for-
liles, eos denotasse , quos alii Gracos appellabant, rnulaeapeiiissime docenl. Apostolicumqund dicimus
veiuslie scilicet Gracorum supersiitioni ndliue ad- Symbolum sic incipil : Credo in unum Deum, patrem
dictos ([) Hinc Theodorelus eas , quas ad vindican- otnnipotentan, factorem cceli et terra (j) , Seu, ut
dain chnstianam Religionem orailones edidit, de vertit Ruiinus (/;): Credoin Deo patreomnipolente,elc.

(a) Celebris est Plauti Comwdia Miles gloiiosus in- D (f) Act. IX, 29; xi, 20; xiv, 0; xvin, 4 ; Rom.
quoque epislolunona libri tertii: Mi-
scripla. Pliuiusetiarn i, 10 ; I Corin. i, 22 el 24 ; Galat. in , 28.
ser;il, inqnil, episiolas ^Romam ad anicuiam (f7)Aci. xni, 45 : Videntes autem lurbas Judrci,
quamdam jactantes, el gloriosas his verbis : Io, rcpleii sunt zelo, etc; elv. 50: Judaci auteiu conci-
laverum mulieres religiosas, elc.
io , etc.
(b) Tom. iv Anast. Biblio. editiouis Romanm, an. (h) In epislola I ad Corin. vi, 10; I ad Timoth.
1735, pag. xii el seqq. i, 9 et 10; Tit. m, 5.
(c) Pag. xin, xiv, el xv : quoniani lu cs gloriosus (i) Lib. i, cap. otim 11, nunc 10, p. 48 iomi i edit.
Veneta 1734.
in Sauciis.
(d) Vide preces in missa Arinuntiationisdicendas, (j) Vide Codicem Sacramen. Roma. Eccle. edi-
tum a Card. Thomasio, lib. l, p. 56.
p. 148 el 149. ad vocemGloria : Gloria litulus ho-
(e) In Lexico (k) Commen.in Symbo. Aposlo. n. 3, p. 55, tom.
uorarius, etc. i edit. Veron. anni 1745.
7Ss IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 754
Idem eiiam tradiinl Conslitutiones, quas Apostolicas A in legem, seu Moyscn lotam legem quinque libris a
appellamus (lib. vn , cap. 41). ld ipsum inculcat Ni- se conscripiis couiprehendentein, et propbetas.
coeni Concilii formula his verbis in laliuum ab Ili- Porro sub altero Iiorum membrorum libri historici
lario translatis («) : Credimnsin unum Deum palrem comprehenduntur; ac praserlim snb prophetarum
omnipotentem, omniumvisibiliumel invisibiliumfac- litulo : vel qiiatenus tam miilta prscdicuntur in ipsis
torem. Ireiuvus (lib. 1contra Haireses, cap. 10, ». 1): hisioriarum libris, ui proplerea dici commodc pos-
Ecclesia, inquit, accepil cam [idem , qua est in unum sini prophelici lii quoque libri : vtl quia proplictaa
Deum Palrem omnipolentem. qui fecil ccelum, el ler- nomcn hiclaiius accipiiur. indicaique quenilibet Sa-
ram.etmare, et omniaquain eis sinil. Aique idcm crum Scripiorem. Utcumquesit eaqnsead fidem in-
dcinceps inculcat (lib. u , cap. 1, n. 2 el seq.). Ilinc siruendani, moresqiiedirigcndos peitineiil, in Moyse
Tertullianus (lib. i Adversns Marcionein, cap. 21): baheri,el prophetis, subsequentia Evaugelii dicta
Sltibut igitur fides semper in Creatore, el Christo declarant (Luc. xvi, 29 et 51): Habenl Mvysen
ejus, etc. Erroi ca«u irrepsit in lypos : legendum et prophetas : audiant illos..-. Si Moysen, et propheias
est eniin : qua vel facta sunt, vel ipso jubente, et vo- non audiunt, nequese quis ex tnoriuis resurrexeril, cre-
lenle, et facienle consliterint: Sic enun habet Codex. dent. Lucas quoque in eumdem scnsiim loctilumluisse
Porro parlkul.ini vel (qua vel facta sunt, etc.) aut Christum allirmat his verbis (Cap. xxiv, 25): lit
hic accipe, ut in veiustis Ecclesiasticis libris soc- ipse (Clirisius) dixit ad eos : 0 siulti el tardi corde
pissime accipilur, idesl pro ei, seu ac; adeo nl non ad credendumin oinuibus, qua locud sunl Propheta.
sit panicula disjungens , sed conjiiiigens : id cst, el Nonne hac oporluil pali Chrislum, el ila intrare in
qua facla sunl, et ipse jnbenle, et volenle, el facienle R
" gloriam suani ? Et incipiens a iloysc el otnnibuspro-
conslilerinl : Vel ad euin modiim accipe , quo accc- phetis, inlerpretabalur illis in omnibus Scripluris, quai
pii Augusiinus, cum liocc scripsit (b) : i Divisisse de ipso enmi. Videtnr quidem poslca (Vers. 44) psal-
Dcuni inler lucein et tenebras, eo ipso quolux lacia mos a propheiis sejungere his verbis : qua scripla
est, oportet accipi, (|uod aliud est lux,aliud ill;e sunt in lege Moysis, el prophetis, et psalmis de me.
privationes lucis , qnas in conirariis lenebris ordi- Al hoeccumdem habere videntnr sensum, quem ha-
navit Deus.Nou euiin Deuin Tecis^etenebras diclum benl alia ejusdeni Chrisii vciba (Slarci xvi, 7) : di-
est : qnoniain species ipsas Deusfecil, non priva- cite discipulis, et Petro : id est, proBserlimPeiro : in
tiones, qua; ad niliiliim perliiieiit.... quas tamen ab psalniis enim frequenlias, et, nisi fallimur , etiam
eo ordinaias inlclligiinus, cum dicitur : Et divisit apertius, quam in aliis quibuslibet sacris iihris, pra1-
Deusinier lucem et teuebras, ne vel ipsa; |jrivaliones dicitur Christus, ejusque gesia , passio, et resurre-
non haberent ordiiiem suum.... Sicut- in canlando ciio ((/). CaHerum psaimos legis vocabulo compre-
interposiliones silentioriim certis inoderatisque in- hendi, manifesio disciinusex Joannis Evangelio (h).
lervallis , quamvis vocum privaliones sint, bcne la- 12. Quid hoc indiget. Recole snperiorem Anuota-
men ordinantur ab iis qui cantare sciunt, el su.tvttrtti tioneni.
universu: canlilenoe aliquid conferuni. El umbioe in 13. Quod quidem. Subslitue , corpus Scriptura,
picturis emineniiora qiwque disiinguiiiit, ac, non de (|iia rursus serinonem habet. Dum porro illud ap-
specie, sed ordine placent. Nam el vitiorum nostro- pellat per Iwminesscriplum, non ab homimbus, re-
rum nnu est auclor Deu-.; sed tainen ordinaior esl, spicii procul dubio ad illa Pauli verba (II ad Timo. m,
cum eo loco peccatores coiistituii, ct ea perpeti cogit 16) : Oninis Scriptura divviitus inspirula ulilis esl,
qu;e nierentur. > Articuliim huuc si cxplicatuni cu- C clc. Quod expressius docet Petrus (Episl. II, cap. I ,
pis,consule Irenxuin (c), Cyrilluni Hierosolymiia- 20 et 21) : hoc prinium, inquiens, intetligenles,quod
nuni (Catecli. ix j, Rulinuni (rf), Augusiimun (e), el omnis proplietia Scriptura propria interpretatione non
auctores, quihus sermoues debcmus, qui eo super fu : non enim votunlate humana allala esl aliqitando
arguniento, praeposito Atiguslini nouiine, prodie- prophelia : sed Spirilu Sancto inspirali loculi sunt
ruul ({). sancti Dei homines.
11. Aliqui insunt in Codice errores, quos ama- 14. Innuit aut alterum subseqiienlium teslimnnio-
nuensi tribuas oportel, leves ii tainen. etqui facile rum , aut polius ulrumque. Spiriius (Sap. i, 7) Do-
conjectura emeudentur. Scd nolui ex ingenio leciio- mini replevii orbem lerrarum, et hoc quod continet
nem iuimulare. Arbiiror altero ex liis modis einen- onmia, scientiamhabet vocis: propter hoc qui loquitur
dari vitiosain leclionem possc. Quodautemlexvocetur, iniquu, non potest lalere. El (iioin. vin, 26'et 27) :
atque propheta quid hoc nosse indigel (id est, necesse 7p.sespirilus, qui scrutatur corda, scit, quid desiderel
est), cum per homines quidem sciiplum sit, sed non spirilus.
ab hominibus? Vel ad liunc moiluin : Esse corpus 15. Kecole quoe annoiaiione 15 diximus. Adde
Scriplura?: qtwd lex vocelur, alque prophela : quid liac hsee ex Hilario destimpla, ex quibus perspicue asse-
indicel : quod quidem, elc. 1'rior cineiidalio haud queris sentemiam eamdem utrobique apparere (i).
coiileniiicnda esi. Aliera quoque valde probabilis Aut Moysenprophetam, et ducem praficil, el lalorem
esi, plana illa quoquc; nani hunc sensum verba illa legis instituit; aul prophelas in omni lempore leyis in-
habenl: Docendi genliles snnl, cuin ad baptismum spiral.
recipi petiinl, esse Scripiuras in uiiiim corpus col- ^.u 16. Quod hic tradit Hilarins , desumplum. videiur
lecias ; quod quidem corpus duas partes conlinet, ex his Jeremiattverbis (Cup. i, v. 9): Dixil Dominus
qiiarum una lex vocalur (ctenim s;cpe subjuiiciivo ad me: Ecce dedi verba mea in ore luo. Ecce conslilui
pro iudicaiivo uiitur Hilanus), propheia altera. Nosse te hodie super genles , el super regna , ul eveltas, et
autein oporiet eum, qui bapiizalur, quid legis, quid desiruas, el disperdas, et dissipes, el adifices, el
vero prophelarum vocabulisindicetur. Celebratissima plames.... (Ibid.v. 18). Ego quippe dedi le hodie in
porro divisio est Scripluice lotius veteris teslainenli cwittiiemmunitam, et in columnamferreum, elin mu-
(o) De Synodis, seu de fide Orienlalium, n. 85, p. (I) Suntporro sermo 235,230, 237,238, 239,
510 tom. ii edii. Veron. 240, el subsequentestres in appendicesermonum. Rur-
(b) De Gen. ad liite. lib. imperf. xxv, alias cap. 5. sus sermonestres de Symbolo, lom. vi Vper. Augu-
(c) Locis nuper allegalis; id est lib. i conlra hare- stini, pag. 555.
ses, cap. 10, etc. (o) Acl. n, 25 : Davidenim dicit, elc. Rursus Act.
(d) Commen.in Symbo. n. 5, pag. 55, foin. i, edi. vi, 11: liic est lapis, elc.
Veron. an. 1745. vestra
(e) Tom.\, Serm. 215, alias 119, de tempore , (h) Jo. x, 34. Nonne scriplum est in legecic.
Serm 214, 215, et Tom. vi Serm. de Symbolo ad (id esl Psul. LXXXI , 6): Ego dixi: dii estis,
Gatecb., pog. 547. (i) !n Psalmum LH, «. 5, pag. 96, tom. i.
 153 IN HILARn EPISTOLAM SE13 LlBfcLLUMANNOTATIONES. 736
rutn areum, super omnemierram, regibusJnda, prin* A monstralionein habeas ex veteri Testamenlo ? Ac-
cipibus ejus, et Sacerdotibus, et populo terra. Et alibi cede ad primum Hbrum, qui Genesis est. Ait Deus :
(Jerem. vi, 27) : Probationem dedi le in populo nxeo Faciamns hominem, non ad imaginem meam, sod, ad
robustam : et scies, et probabis viam eorttm, omnes imaginem noslram. El pnslquam factus csset Adain,
principes declinantes,. ambulantes fraudulenier, as, dicit: Et feeil Deus hominem : ad imaginem Dei fc-
et ferrum : universi corrupti sunt; et affinia alia in cit illum. Nec enim ad Paircm solum divinilalis di-
Prophetarum librisvalde frequentia. Prophelis vero gnilatem rcsirinxit, verum una eiiam Filiuin com-
aliquand<ifuisse imposiium, ut Domini promissa ac prebendit: ul declararetnr bominem non solius Dei
ln.indala exsequerentur, multis exemplis discimus. opus esse, sed Domini nuonue nostfi Jesu Christi,
Unum hic innuara desumptum ex cap. ix libri IV qni et ipse verus est Deus. Ilic ipse Dominns, qui
Regum; plurima scilicet, aniea per Prophelas pro- cnm Palre cooperatur , cooperatus est et circa So-
missa, Propheiarum ministerio executioni mandata doma, juxta Sciipturam aienlem : El Dominus pluil
conspicimus. Loctim hunc consulat, obsecro, Lec- super Sodorna, et Gomorrha, ignem et sulphur, a
tor. Domino de ccelo. » Sed caHeris foriasse copiosius
17. Omnes, qui nostrse fidei articulos exhihent, Hilarius numero 15, et subserjneiitibiis libri n de
secundo loco istum proponunt : Et in unum Jesum Triniiate. Ea vero pr&scriim teconsulerelecloroptime
Christum filium /M(Palfis omnipoientis): veluii Ire- cupio, qu;e tradit ille numero decimo nono (Apo-
noeus, Symbolum Apostolicum, aliique. Iia porro siolus enitn docuil, elc) Ea quoque consulere te opio,
articulum hunc accipicndum omnes monent, ut non qunedoeet in ps. xci (num. 3 et seqq.). Rtirsus qu'.e
adopiione et graiia , uli nos filii Dei Patris sumns, r>tradil num. lertio et quarlo iraclatus in Ps. CXLVIII
sed natura sit filius: quod rectissime in apostolico (pag. 645 tomi i), et n. 44 libri IXde Trinitale : dc-
symbolo tradilur, dum nnicus dicilur (a). Cur enim niqne num. 43 lib. xu de Trinitate. Respicere porro
uuicus est, nisi quia umis natura filius est, cum nos videnlur hi Palres non modo ad caput i Joannis, ve-
adoptione et gratia (quod diximus) (ilii simus? Paires riim eliam ad versiculum 6 psalmixxxn : Verbo Do-
ejnsdem Symboli intcrpretes mininie affero, cum eos mini cmli firmati sunt.
quisque facile consulere per sepossit. Umim liic Hila- 19. Nomuhil obscuritatis habet hic locus, in qno
riiun excito, a quo argumentum hoc pnrtraclatur mi- etiam amanuensem errasseputo; desunt quippe (mea
niero secundo 1. v de Trinit. (l.u, p. 105: Sednos sa- quidem sententia) ea verba, quibus indicetur lisec
pientiam, etc). El num. 45 libri vi, item de Trinilale tradita fuisse a Joanne ; veluti ista, ant affinia : uti
(Pag. 166 : Et cum hic verusDei filius, etc). Rursus nos docelJoannes = quemadmodumex Joanne Evan^
n. 41, id est, posiremo libri v» pariler de Triniiate gelista constat. Tum vero Episiohe hnjus verba sic
(p. 208: Crediitaque,clc). Vehcmentissime autem id explica. Per quem (Joannem scilicet Evahgelistam)
ipsum inciilcat n. 56, et subseqq. libri vi, etiam de accepimus , sermonem, id esi rationem universiialis,
Trinitate. Haec tantiim seligo ex numero 41, quae fuisse apud Deum. Joannes quippii ha;c tradidii : In
hic describam : < Scribendi igitur Evangelii non prlncipio eral Verbum, et Verbmri erat apud Denm.
aliam praeiulit causam, quam ut omnes crederent Neque vero mireris me hic Sernionem pro Verbo di-
Jesum ess" Clirisium filium Dei. Si sufffcii ad salu- vino sumcre : quamvis eniiii, uti notal Petavius (lib.
teni, Christum credere; cur adjecit filium Dei? Si vi de Trinit. cap. 1, n. 5), secnndam Trinilalis per-
vero Christum credere ea demum fides est, non sonam Verbum potius , quam Sermonem appellare
Christum lautummodo , sed Christum filium Deicre- C voluerint Vetefes, ii pr;csertim, quiNiccenum conci-
didisse; non est nomen filii in Christo unigeniio Deo lium siint subsecuti; negari tamen minime polest
exadopiionis consueiudine, quod proprium esl ad eaindem ipsam secundam sanciissimseTrinilaiis per-
salutem. » Temerc ergo afferlur Hilarius quasi Eli- soniim Sermonis vocabulo fuisse significalam, non ab
pando et Feliei Urgelilano faveus. iis lantum, i|ui Nicaenum pr*ivere (c), vefum eiiam
18. Respicit proculdubio ad versicubim 5 capilis ab iis, qui iliud sunt subsecuti. iioc modo Pauliuus
i Evangelii Joannis. Porro uberrime liac de re, et Nolanus (Natal. vi S. Feticis vets. 25):
sscpe disserunl Patres. Terlullianus obscure quidcm, ChrisieDcus Pelicis ades, da nunc mibi verbum
ul solet, el presse, ea lamen tradii, e quibus eumdein Sermo Deus, da perspicuaniSapientiameutem.
sensum elicias. Consule, obsecro, qua; docet ille ca-
pite 18 libri adversus Hermogenein : perspicue Rusticus quo |ue (d) : i Si ergo inndis omiiibiis
auiem cap. 19 libri v adversus Marcionem: « Si sic Verbum sempiternum est, sicut Paler, impassi-
nonest, inquit, Cbrislus primogeriituseondilionis, nt bilisque idem Dei Sermo, et invertibilis Sicul Pater. t
Sermo Creatoris, per quem omnia facla sunt, et sine Augiislinus pariter (e) : « Misit Sermo Dei legern per
quo nihil facium est; si non in illo condiia siintuni- servum suum, nec profuit in peccatis moriuogeneri
versa in ccelis, et in lerris, visibilia, et invisibilia, liumano. » Alibi vero (Sertn. 8 de verbis Apostoli
sive throni, sive doininationes, sive priucipatus, sive n. 1): i Non liberaretur humanumgemis, nisi Scrino
potestales; si non cuucia per ilium, et in illo suut Dei dignaretur esse humanus. >
condita (hnec enim Marcioni displicere oporlebat); Quin ei llieronymus primamThcophili Alexandrini
non utique tam nude posuisset Aposiolus : El ipse ri Episcopi pa?chalem epistolam in latinum vertens, sic
est ante omnes. Quomodo enim anie omnes, si non eumdem Tlieophilumscribenlem inducit (Episl. inVe-
anie omnia ? > Et alibi apertius (Apolog. cap. 21): ron. etlit. 96, n. 7): • Qnod sireguat Sermo Dei, uli-
Dei... eumdem, qui verboomnia faceret, el fecis- que Deus est, etc » Atque ea quidem hujusce vocis
y.iyo-ii
set. Cyrillus Hierosolymitanus in eamdem senien- usurpatio adeo nonnullis placuit.ut in lalinam ipsam
liam (b): i Vis vero addiscere, quod cuin Paire etiam Sacra; Scfipturue interpretaiionein eam inducereni;
snte inhumanaiionem est Christus Doinimis; ut non quippe, inouente Auguslino ([), in quibusdamcodici-
solum fide recipias id quod dicitur, verum eliam de- bus Sermo legebatur, ubi nunc Verbum legimus. Ille

(a) Et in Jesum Curistum, liiium ejus unicum ,
Domiuum nostrum.
(6) Catech. x. n. 6, interprele clariss. Antouio
Augustiuo Toutee.
(c) Tertull. contra Hermogen. cap. 20; contra
Praxeam cap. 15. Novaiianus (si is auctorest libri de
Trinita.) cap. 51. Cypria. lib. n Testimo. cap. 5,
et de Vnii. Eccle. Laclan. iib. rv Insiitu. cap. 4 :
>6yo?enim et sermonemsignifical, ct rationem quia itle
et vox est, et sapienlia Dei; et capite 8, ubi ha2Celo-
quilur : merito sermo, et verbumDei dicitur. Rursus
cap. 9, sed melius Grmci ).6yovdicunt, quam nos ver-
bum sive sermonem.
(d) In initio disputationis contra Acephalos; Bi-
blio. Pal. Paris. t. IV, pag. 798.
(e) Lib. xn conira Faustum, cap. 55.
(/') Tractat. seu Sermone 108, iu Joan. n. 3: Et
in quibusdamcodicibusposilum est: Verb^umtuum ve-
 757 1N HILARHEPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 75S
etiam Arhobius, qui junior dicitur, propterea quia A Verbi virlus > ac sapientia in mundo creahdo se sc
post Leonis Magni lempora vixisse crediinr, haec prodidit, et veliui eminuit, et singulis illius partibus
habet (a) : « Ergo Sermo Patris ex ore proce- quodammodo inbaesit, et inest. Rursus quia sicul
dens viftute plenus facit omnes visibiles crea- ratio ad praxim deducta artificem exprimil; ac decla-
luras. » Merilo itaque non niodo in Opusculo, quod rat, ita Verbum, illiusque lum generalio tum ope-
illuslramus, verum eliamin aliislibris suisin eamdem ratio Palrem , ejusque praestantiani, ac diviniiatem
sentesiliam vocern Sermo Hilarius adhibel : veluti niundo declaravit, notamque effecit. Denique (et en
libro u de Trinilate baeceloculus (num. 15, pag. 56 poslrema explicatio) non desunt, qui ideo Divi-
iomi n) : i Numquid audieras in Deo , el iton apud niim Verbum rationem appellatum aiunt, quia ra-
Deum, ut sermonem recondilse cogilationis accipe- tiouem, seu respecium, ac rclationem habet ad Pa*
res?.... statum Verbi, et nomen cxpecta; dicit nanv- trem.
que : Et Deus erat Verbitm (Joan. i). Cessat so- Atque in prima quidem significationevocem hanc
nus vocis, el cogitationis eloquiuni. Verbiim boc res videtur suinere Tertullianus, quum iia Gentiles allo-
est, noii sonus : natura, non sernio : Deus, non ina- quitur (In Apolog. -cap.21). «Jaui ediximus, Deum
nitas est (b). > Eadem alibi inculcal, in locis scilicet, universitatem hanc niiindi Verbo, et Ralioue, et vir-
quos hic noto(c). Merito eiiain Ecclesia ipsa eadem lute molitum. Apud vesiros (|unque sapientes Xoyov,
voce ad denotandum Verbum uiitur. Elenim sic di- id esl Seinioncm, alque Baiionemconslat arlilicem
vinum Patrcmalloquiiur (rf) : Dum mediumsilemium videri universilatis.... Etnos etiam sermoni, aique
tenerenl onmia, el nox in suo cnrsu medium iter lia- Raiioni. iiemque virtuti, per quae omnia moliium
beret, omnipotensSermo tuiis, Domine, de calis a re- j. Deuin ediximus , proi>riamsubstanliam Spiritum in-
galibus sedibus venit. Transfert scilicet ab alia signi- " scribimus (legunl alii ascribimus).»
ficatione, accommodatquefestivitati huic, quod vers. In eamdem eiiam sententiam librum , quem de
14 et 15 cap. XVHIlibri Sapientiw traditur. Oratione inscfipsit, sic est exorsus: «Dei spiritus,
En itaque quid his verbis credi jubet Ililarius : et Dei sermo, et Dei ratio, sermorationis, et ratio
Sermonem scilicet Divinum non simplicem vocem, sermonis, ci spirilus uirunique Jesus Chrislus donii-
sed exianlem , personam esse, eamque apud Deum, nus nosler.i Et sane vncem hanc ratiot cum ad Uni-
ideoque divinam personam. Ea porro non esse ccepit genitum Dei denoiandum adhibetur, esse veluti syn--
in tempore , sed apud Deumfuil in principio , id est onymarn vocum Sermonis el Verbi, edocere videri
anle quaevistempora etiam imaginaria, el ficiiiia (ut tur, ut de aliis sileam, Lactantius, Ambrosius (si is
saepe aiunt Paires), el ab anernttate ipsa. Atque his, est auctor libri, qui rfefilii divinitute, seu de fide Or-
qu.c cxpressissime tradiderat libro n, (n. 13. Respice thodoxacontra Arianos inscribilur), et Augusiinus(e),
ad mundum, eic) et xu (ii. 45.) rfeTrinitale idem seu, si vis , scriptor alius sub AuguSlininomine la-
Hilarius, affinia docenl Alhanasius (orat. 3 et 5), titans. An vero hujusce rei causam ex eo rep.etemus,
Nyssenus quoque (lib. u contra Eunomium) et Au- quod, ul Terlulliani verbis utar (Apolog. cap. 21),
giislinus. Vide quaehoc super argumento docel Pcla- «ostenderit se se XoyovDei, id est Verbum illud pri-
vius (lib. vi de Trinil. cap. 1, n. o el seq.). mordiale primngeiihum, virtule et ratione comila-
20. Vetefes Patres non modo Sermonem, aul Ver- lum, e spiriiu lultum?i An potius, quia ut jarn do-
bum secundam Trioitatis sanclissimaepersonam, ve- cuii Petavius (lib. vi rfeTrinit., cap. 1, n. 6), Sertno
rum eiiam rationem appellavere: quae quidem vox idem est ac ratio , hinc sermo rationis , et ratio ser-
variis decausis DivinoVerito conveoire potest. Aut C mouis dicitur ? Sane Hilarius in hac ipsa, quam illu-
scilicet majoris cujusdam, efficacinri-que, et, si vis, siramus epistola, lucc liabet (cap. i, pag. 40):
illiislrioris eliam explicationis vocis sermo causa, «Dei filium sapienliam veram, sefmonem , idestra-
veluli colligeudo synonyma : aut quia Divinum Vef- tionem, etc »
buin ea rafio est, seu idea, ad quam Pater in mnndo Sccuiidam sigiiificationem,qnaescilicet denomina-
condendo unice respexit: ralio , inquam, et idea in- lionemhanc derivat ex co quia uuigenitus Dei ea ra-
genila, ctconsubslaniialis Deo: auieliaiii quia sicul tio, seu idea est, ad quam uuice in iniindo condeiido
raiioin egregio opilicio primas, piitissimasque habet respexit Paler, proponitis, cui debemus librum
parles, sic DivinumVerbum in mundo condendo pri- rfe divinis nominibus ( cap. 7 ); sive Dionysius
mas, pnlissimasque habuit partes : aut pariter quia Areopagiia is sit, sive alius quispiam vetustus sane,
sicut in egregio opificio recta ratio apparet eminet- et piobabilis scriptor; haccenim tradit Petavio inler-
que, et singulis illius partibus veluti inest, ita divina prete (lib. vi de Trinil. c.i,n. 3):«\6yo; in sacfis lil-
ritas esl, sicul in quibusdamcodicibusetiamibi scriplum stino demunt, nec temeredemunt, ut constat ex ad-
est : in principio erut Sermo. moniiione huic operi pncposila pag. 2. Apiiendicis
(a) Bellarmi. de scripto. Eccle. et Biblioth. Palr. tomi vrii) in libro de quinque H;eresibus,cap.6, hoec
edit. Paris. tom. xv, p. 352 et 355. habet: ln principio erat Verbum. Meliusgrmcedici-
(b) Sic inlerpunxi, ut consnetudini, aliorumque turloyo; : logosquippe Verbumsignifical,elralionem.
exeinplo me accommodarem. Caclerumaliter iuter- Ambiosiusdemuin, siest, utiantea dixi, auctor ejus
pungi posse fateor : ila tamen, ul denotetur Sermo- D libii (Vide admonilionern pracpositam huic tractatul
nem hunc aliquid substantiale, ei verum Deinn esse. a Patribus S. Mauri pag. 543 Appendkis Ambrosii)
(c) Lib. vii de Trinii. n. 18, pag. 181 : Et ubi re- in libro, qui rfe Filii divinilatein.-cribitur, cap.6: Ra-
ferlur: Ego dixi, loquenlispotius est Sermo; ctn. 19, lio quadam est, inquil, qumapud Gracos ).6yoj HIIII-
seceelestissermo, etc. Riirsnsn. 11, lib. x rfe Trinir cupatur, qua inter Patretn el Filium personas vel vo-
tale. Et expreSsiusn. 19, libii xn de Trinit. pag. 450, cubula dislinguil, quia el ipsefilius ralio dicilur. Quae
sed Dei sermo, etc Etiam in librorfe Synodis scude quidcm verba habet eliam sermo olim 1(J0rfetempore
Fide Orientalium, n. 46, Haretici perimenles, etc inter Augustinianos , nunc 115 inter rcjectos in ap-
(d) In iniroilu MissaeDominica;inlra octavain Na- pendicem, num. 2, in quo etiam recitalis superiori-
livitatis, et in antiphonis ad Magnifical, et Denedic- bus verbis liaecsubjiciuntur: «Quaelamen raiio niul-
tw^ ejusdem diei. Hanc ipsani antipbonam a priscis tis nominibus appellalur : modo verburn, modo vir-
usque Ecciesiae temporibus adhiliiiam discimus ex tus, modo sapieutia, modo dexlera, modo brachium,
libro , quem Responsoralia, et Antiphonaria Romana modo margarita, modo thesaurus, modoretia, modo
Ecclesim iilscripsit , ediditque optimus Cardinalis aratrum, modo ions , modo petra , modo lapis angu-
Thomasius anno 1686. laris, modo liomo, rnodo agnus, modovitulus, modo
(e) Lactantius.lib. iv Inslituliouum cap.9, haecail: aquila, modo leo, modovia, veritas, et vita, curn sit
).6yojenim el sermonemsignifical, el ralionem , quia Deusoinniiiin omnibus : ut per haec vocabula divi-
ille esl et vox, etstipienlia Dei. Augustinus, si Augu- narurii dispositionum mysteria cognoscanlui, non ut
siihiis is est (frani eum libriim PP. S.Mauri Augu- ipsa majestas lilii Dei proprie definila monstretur.»
 759 IN HILARII EPISTOLAM SEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 700
teriscelebratur Deus, non solumquiarationis, etme- A Xoyofdicitur; qui enim Filium cognovii, ait Chris-
lioris sapientise distributor est, sed etiam quia causas tus (hoc enim significat illud, qui vidil [Joan. xiv]),
omnium in se se simpliciterante coniplexus esl: et Patrem quoque cognovil; ac brevis ei compendiosa,
quia coulendit, et penetrat omnia , ut sacrae lilierae faciiisque paiernse naturae declaratio est filius: omrie
lestanlur (a).» Quein locuin commenlariis illiistrans enim quod genitum est, genilorem suum tacita qysi-
Maximus, ideoait (b) «divinum Verbum vocari ).o'yov, dam voce definit. i
quoniam naturae lotius raliones insunl illi, tamquam Postremam vero explicationem (qu;c scilicct docet,
causaeac principio creaturse omnis; per ipsum enim «ideo divinmn Verbum rationein fuisse appellalum,
exislunl omnia. Quin et ideae, alque exemplares for- quia raiionem seu respectuin, ac relationem babet
mae in illo sunt, quae sunt aeternaenoiioues , ac ra- ad Pairein i ) proponunl Naziauzenus, quem modo
tiones omnium efleclrices: adeoque nalura ipsa : si- excitavi, Augu-tinus quique, cujus paulo ante verba
quidein natura ipsa ratio est causam , naturamque rctuli (lib. LXXXIIIQuasiio. cap. 65), ac denique,
cootinens , quoniam non lemere ac Iruslra naturae ne plurimos afferain , Ambrosius (si Ambrosium auc-
suiit existeriliiiiii rerum.» lorem pulas libri de Filii Divinitate intcr Ambrosii
Terliam explicalioucm, quam in eosilam diximus, opera):«Ratio quaedam esl, i inquicns (inlibro deFilii
«quodsiciit ratio in egregio opificio primas, potissi- divinitate, cap. 6 ; in appendice Oper. Ambrosiipag.
masque habet partes, sicdiviuum Verbnm iu mundo 546, elc), quac apnd Graecosloyo; nuncupatur, qu;e
condendo pr.mas potissiniasque babuit paries: • (er- inter Patrem, et Filium personas vel vocabula dis-
liam, inquain, explicalionem ii proponunt, quoriun tinguit: quia et ipse Filius ratio dicilnr. »
sententiam describit Augustiiius , cmn testalur (c), T. En celebriores explicationes liujiis vocis raio,
«Unigenitum Dei rationem minus rectevocari, quam cuin de divino Verbo cnuntiatur. Suspicor adhuc
Verbum , ut significelur non solum ad Pairem re- lauien, Ililarium, cum Verbum ralionem universitatis
spectus, sed ad illaetiam, qu;e per Verbum facta appellal, ad aliam etiam intendisse iri eo positain,
suui, operativa potenlia.i Ii quoque proponunl, qui quod Unigenilus Dei unica ratio est, cur rerum uni-
vocem ratio synonymam voci sermo, el y.oyosvolen- versitas exiet : unica, inquam,quia ipsecondidit oni-
les esse, moneut DivinumSermonem,quatenus eiiam nia : unica eti&m,quia illius incarnalio ralio fuil, ob
pro persona sumilur , potissimas partes in mundo quani universa condila sunt: qua de recopiosis-ime
condendo hahuisse. Qua de re aunotaiione decima Theologi. Ilinc initium riarum Domini in Scriptnris
octavanonnulla diximus.et rursus dicemus deinccps. dicitur: primogenilusquoque omnis creatiira (Coloss.
Hic tantuin affero Nazianzenumh:cc elocutum (Orat. i, 15) a Paulo dicitur, qui etiam haec subjicit : quo-
36) : «Quod si quis eliam , quia rebus omnibus in- tiiam in ipso condita sunt universa in cmlis, el in terra,
est, loyovappellari velit, a ratione non abhorrebit: visibilia, et invisibilia, sive throni, sive dominationes,
quid estenim, quod non Verbo condilum sit (rf)?> sive principatus. sive potestates: omnia per ipsum, et
Quartam explicalionem in eo siiaiu a^lirmavimus, in ipso creata sunl: et ipse esl ante omnes, et omnia
«quud sicul in egregio opificio recta raiio apparet, in ipso consianl.
eminetque, elsingulis illius parlibus veluli inest; ita Atque hanc niiidem conjeciuram meam proevenisse
divini Verbi virius, ac sapieniia in mundo creando se videtur Hieronymus, dum luec Paulino scribit ( epi-
prodidit, el veluti eminuil, et singulis illius parlibus stola olim 103, in Veron. edil. 55, n. 4): «Logos graece
quodam modo inhaesit, et inest.iHuic porro favere di- ' mnlta significat*. nam et verbum est, et ratio, et
cilur Nazianzenus prioribus illis verbis modo allega- C suppulaiio, et causa uuiiiscnjusque rei, per quain
tis:« Quod si quis etiam, quia rebus omnibus inest, siint singula qiue subsisiunt; quae universa recte in-
X6'/ovappellari velit, a ratione non abhorrebit. i Sed telligimus in Chrislo. i Annotatio b;cc, quamquam
certe ii favent, qui vocem sapienlia synoiiyinam vocis aliquanto prolixior, leclori lamen, ut pulo, inju-
ratio esse aiiini (e), lum versiculiim vic-simum quar- cunda non erit.
tum capiiis vn , et primum capitis vm libri Sapientim 21. Vox haj.cinitial qualenus posila est pro incipil,
ad Divinum Verbum referunl. Nimirum hnecin alle- seu exorditur, ex iis vocibus esi, quas in Hilario no-
gatis locis leguntur: < Omnibusenirn mohilihus mobi- tarunt mulli, veluii ab aliis perraro adliibitas. Alii
liorest sapienlia : aitingiiauiem ubiqiie proplcr suam lamen etiam aute Hilarium adhibuerunl. Vitruvius
munditiam.. . Atlingil ergoa fine usque ad finem (prafat. libri vn, sub finem) iuitianles appellat, quos
forliter, et disponii omnia suaviter. > reliqui initiaios appellare consueverunt. Tertullianus
Quinlam explicaiioneiu eam esse diximus, quoedo- similiter (advers. Vatenl., cap. 15): Ex his initiata
cet, < quod sicut ratio ad praxim deducia artificem sunt catera: id est, initium, seii exoidiiiin deduxe-
exprimit ac declarat; iia Verbum, illiusque tuin ruut. Julius Firmicus eliam in eamdem senleniiaui:
generalio, tuin operalio Patrein, ejusque praestan- Ver iniliaitim, inquil, cwniprimam arietis partem sol
liarn, ac divinitalem mundo significavit, uotamque fueril ingressus.
effecit. i iiaec, nisi nos virorum amplissimnrum auc- 22. Ad refellendam stullissimam Arianorum per-
toritas fallit, proponitur a Nazianzeno qui filium Dei suasionem .'ipiissimum esse capul primum Evangelii
o/jovy.alloyovTOUnarpbg appellans, id est, ul inler- .loannis , docent omnes, qui eo de argumento dispu-
pretatur Petavius (lib. vi de Trinit., cap. 1 , n. 5), D lavcrunt. Aiigustinum hic lantummodo indico (Tra-
definitionem, et rationem Patris. cur ita appellei, tat. 1, in Joan., et alibi sape), et llilarium (lib. u rfe
deinceps explicat his verbis a Billio in litinum versis Trinilal., n. 13, pag. 34 el 35, el alibi smpe). El pro-
(tom. i, pag. 590 ): « Verbum porro (siibslituc, sic fecto idco polissiniiiin Evangelinm coii-cnptiim fuisse
appellatur), quod iia se habet ad Palrem, nt sermo ad a Joanne, ut iis nbsisleret, qui ilivinam Clirisii ori-
me.niem, non inodo propter gcneralioiiem passionis ginem denegahant, ex llieronymo discimus (/)
omnis expertem, verum etiam proptcr coujiiuciin- 23. Spirimiii sancinm (crliaui Trinitatis sanclissi-
iiem ipsius cum Palre, vimque enuntialriceiu, for- moc personam fateri debebanl omues, qui christianae
tasse etiun quia eodem modo se ad Patrem babel, Religioni nomendabanl. Id profecto SymbolumApo-
quo definitio ad deliniliun. Nam definilio quoque slolicum, Irenaeus (lib. i conlra hareses, cap. 10), Ni-
(a) Usns siim,uli dixi, interprelatione Petavii, nain differt vetusta Billii inlerprelaiio. Locnm bunc habes
alii aliter vertunt. Et sane nonuihil ab interprelaiione pag. 50i) tomi i editionis Colonien. an. 1690.
Petavii differt inierpretalio Ambrosii Camaldulensis. (e) Audivi, qui eam in rem subsequenlia Lactantii
Euindcm tamen imerpretaiiones omnes sensum ha- verba allegaret: recte ne, an secus, alii judiceni.
bent. Aoyo?enim el sennonem signi/icat, el ra'ionem, quia
(b) Pelavio interprcte lib. vi de Trinit., c.63.
1, n. 5. ille et vox esl, el sapienlia Dei. Lact. I. iv Insl. c 9.
(c) Lib. LXXXIU Qua-st., cap. seu qu.cslio (f) Ntwissimus otnniitm scripsil Evangelium roga-
(rf) Usus sum interpreiatione Petavii, a qua vix tus ab Asim Episcopis, adversus Cerinthum atiostfue
761 IN HILARII EPISTOLvM SRU 'LIBELLUMANNOTATIONES. 762
ca>numSyniboliim(fli/(ii'.,deSioi.,n. 84), illud quo- A cuni complementum veluti is sit, et terminus ultimus
que Syrnboluin.quod Atbauasio tribuitur, el reliqnae pnicessionuin divinarum, acquuinerat etiam, ut coin
Christianaefidei lorniulaeostendunt. Non est bic porro plementum , et tcrininus operationumad exlra illi tri-
loctis, in quo Spiriius sancli divinitatem ego vindi- bueretur? Ex Theologis boec assequeris. Illud sane
cem, ijuam copiosissinie catliolici Theologi asserunt consiat, plurimos tuni veleres, lum minus antiquos
(o), et eam non ohscureasserueruntiiipsi Palrcs.qui inlerpretes ad Spiritnm sanclum relulisse vcrba illa
Consiantinopolilanuin, atqne adeo NicacnumConci- Gencsis i, 2 : Spiritus Domini [erebatur stiper aquas
liiim oelate prociverunt(b). Ut ad Hilarium revertar, (ut eas scilicet foscundaret, vimque prodnciriccm ef-
is a nonnullis audacioribus carpitur, quasi Spiriius ficerel) ((): illa qiioque vcrsiculi scxli Psalmi xxxii:
sancti divinitalem asserere vereatur (c). Perperam Et spiritu oris ejus (Verbi) omnis virius eorum (ccelo-
lamen carpilur. Etenim de Spiriiu sancto hsecscriptis lum). Spirilum coiiditum , idcoque a tertia Trinitaiis
prodidit (lib. n rfe Trinita., n. 29, pag. 45 tomi u): Sanciissiinoepersona diversuin aliquando coinmemo-
«De Spiritu sauclo autem nec tacere oportet, nec ral Tertullianus ( adversus Hermog., cap. 32), qni
loqui necesse est; sed sileri anobis, eorum causa alibi (/ifc.iv conlra'Marcionem,cap. 20) eadem vi-
qui nesciiint, non potest. Loqui aulem de eo non detnr iradere, qua; bic llilarius.
necesse est, qui, Patre, et Filio auetoribus, couli- 25. Baptismi unitalem edocuil jam Paulus ad Ephe-
tendus est. El quidem pulo an sit, non esse tractan- sios scribens (cnp. iv, vers. 3): Unus Dominus, in-
dum: est enim; quandoquidem donalur, accipitur, quit, wia fides, ttnitm bapiisma. Edocet quoque Cy-
obtinctur: el qui confessioni Palris et Filii conne- priainis («) (quamquam ipse in eo poslea errarit (h),
xus est, non potest a confessione Patris, el Filii se- , utcx uniliie baptismi illum lantummodo in Ecclesia
parari impei fectum est enim nobis lolum, si aliqnid Catholica validc confeni posse censuerit), ei Palres
desil a tolo.iDeinde per ea Scripturoe Ioca perciirril, reliqui tiiin ante Concilitim Conslantinopolitanum ,
quibus illius divinilas asseri consuevil ct stabiliri. Symlioliim explicantcs, iniii maximc postea , prae-
Alibi eliam (d) in hunc modiim eloquilur : « Quam- scrtiin ciini allegala Pauli vcrba commeniariis illus-
quam ad lidei Sacramentnm, id e.-t ad Patris, ei Filii, Iranl. Vide, ut iu ililario consistam , quac tradil ille
ct Spiriius sancli uniiaieui, sed ei ad trium gentium num. 1 et 2 lihri xi rfe Trinilale (i). Ila porro uni-
vocalioneni cx Sem, Cham et Japbet, tres mensuras lateni baptismi explicanl Magistri nnstri, ul unus sit,
farinaeesse referendas. sensisse nmltos niemineriin quia cum is sit a Chrislo iiistiima protcstalio suac fi-
.... in Patre autem, el Filio, et Spiritu sanclo, sinc dei j cerlumque argiiinenlum, et ad illam ingressus
admixli exirinsecus fermenti neeossitale in Christo, (j), aliam proieslationem, et cerlum argumeniiim,
oinnia uiiiini sunt. >Ab aliis tlilarii locis in eamdem aiqne ingressum leinere qiucrimus. Aliter eiiam ex-
senteuliam adducendis consiillo abstineo, ne actum plicai Cyrillus Hicrosolyiniianus (in Prolocatechesi
agam: laborem quippe hunc pioaocciipavitpraecla- n. ':) hoccelocutus: «Non licet bis aui ter lavacrum
rissimus ille S. Mauri Monaclms, qui postremam S. suscipere; alioquin licerei direre: Quod semel male
Hilarii editionem adornavii, evulgavitque Parisiis. successerit, id altera vicc perficiam. Sed si vcl semel
Vide, obsecro, quae iradit ille n. 12, et subsequen- male successerit, ea res eineiiilalionein noo admittii:
libus praefationisin libros deTrinilute. unus enim Dominus, et una fides, el unum bnptisma.
24. Spiritmn sancliini creaiionis participem Yele- Haeretici namquc soluminodo rebaplizintnr; siqui-
res omnes faciunt: ct recte id quidem : Deus quippe (, dem prius illud baplisma non crat. i Vide, obsecro,
est, et opera, quae ad extra Theologi appellant, loli - quac ad locum liiiuc adnoiat Clariss. Toulee.
Trinilali commiiuii siinl. Basilium liic latiluinmodo 26. In baptismo regenerari, rcnascique nos Deo,
profero, quipj.e libro v adversus Euuomiiim liaecait indicavii Cbristus ipse verbis iiis Nicodenium allo-
(e): Spiriuts enim vivenliVerboad creundum conjun- quens (Jotm. m, 5): Amenamen dico libi: nis quis
clus est, viva potenlia, el divina ualura, qumineffabi- renalus fuerildenuo, nonpolesl videre rcgnuni Dei (/.').
lis ex ineffabiis ore ejfulsil, eic. Perlecliouem porro Expressissime porro idPeirusinprimaepisioIa (/) do-
rernm, atque. animalionem eariiin, quae vita Iruun- cuit, el Patilus capite ni epistola; ad Tilum (m). Id
lur, pluiimi PatresSpirilui sancto iribuuiii. Curvero? qiioque inculcant, expTicaiilqueii omnps, qui Syrn-
An quia Spirilus sanctus amor csl; amoris auiem bnlum Apostolicuni, aul Conslaiiiinopolilainim ser-
eximii argumentum est rerum perfcclio ? An quia monibus suis , concionihusqtic, et scriptis illuslra-
liarelicos, el maxime tunc Ebionitarvindoyma consur- creaturam, ul ex iis viva omnia producturus ipse rudi-
gtms, qui asserunl Chihlum ante Mariam non fuisse: bus elemenlis ignis proprii fomentapraslarel; et, ne
unde el compitlsusest divinamejus nativilalemedicere. ciinctos euumerem, Steucbnm nostriini in Cosmo-
Hieron. in libro. quem inscripsit de Scriploribits Ec- poeia,Pi iidtrnlinmporro, ct Victorem Viiensem prav
clesiasticis, cap. 9. eessitAusoiiius: quijipe luccail inPi'ecu/ioNemn(t((itia:
(a) Vide, ne cunctos ennmerom, Pelav. lib. n rfe UnigenicognoscoPatrem, uiixiuinqiieduobus
Trinita. cap. 12, 13, 14. Quisuper a;quoreasvoIitabaLs|.iriliis undas.
(b) Ircuaei loca divinitatem Spirilus sancti leslifi- Et in carmine de Dominica Resurreciione:
caniia collegii D. Renatus Massuet, dissert. 5 , n. 51,
52ei55. pag. 116 et 117 toini n edilionis Veneloe nU Ille tuisdoctusmonilishoc arididitunum
anno 173i. Tertullianus porro quainquam inler eos Ut super a?quoreasnabat qui spirilusundas
recensetur, qui Montani erroreni seculi de Trinitale, Pigra immorlalivegetaret membralavacro.
etexpresse de Spirilu sancio, prave senscrunl, an- (g) Ep. ad Jauu. 78 : Quando el baplisma unum
teqiiam lainen se de.pravari siucrei, Spiritus saudi sil, etc.
divinilalein aperlissiine profcssus esl eapilibus 8 , (h) Ep. 73, ep. 74; lib. de Uuitate Eecclesia: quam-
9 et 15 libri contra Praxeam: quaequidem loca ita quam atiud baplisma prmter unum essenon vossit, elc.
consnlat volo leclor, ut reliqua etiam ejusdem libri (i) Pag. 373 tomi n : Unum itaque, etc.... Sed
capita IIOIIpraetcreal. nec in unius bapliimi, etc.
(c) Vide Praefat. in lib. deTrinita. n. 12. pag. vm Euntes baptizaie omnes gentesin nomine Patris,
tomi ii edition. Veron. ij)rilii, et Spiritus sancti, eic. Mattb. xxvm, 19.
(rf) In Capul xin Malth. n. 6, pag. 755 torni i. (k) Vide inteiprctes in locnm hunc. et ul caeteros
(e) In novissima PP. Benedictinorumed., p. 5031.1. praeiermiiiam. vide Commeniaria Jansenii Iprensis.
{() Calnietus nonmillos, eos tamcn praeclarissimos (/) Cap. i, vers., 23: Reuati non ex semine, etc.
allegat. Adde.si vis, Prudentium (in Apotheosi) Vic- (m) Vers. 4, el 5. Cnnsulc iuierpretcs iu locnm
lorem Vitensem(in Fidei raiione ad Ilunneiicurn), cu- hunc. non Caiholicos modo, verum ctiam extcrnos,
jus haec verba sunl: Ferebalur Spirilus Dei super in quoruin nuniero laudem p.on levein sihi jirome-
aquas, utpoie crcator virlUlepotenlim sua; rontineus ruit Groiius.
 763 1N HILARH EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 764
runt. Sae|iissime id quoque tradit EcClcsia velnti A i tradit Irenocus, dtim inler dogmata a baptizandis
v\ iis precibns, tjuas in Missa ferioe v post Pascha credenda recenset (lib. i, cap. 10)« in eame in ccelos
reciint (a): iis qnoque f qnas fefia vi ejiisdem hebdo- ascensionem dilecti Jeso Chfisti Doriiini iiostri, etde
madoedici jubet (b). Eadem habes in PeiiteCoste (c). coelis in gloria Paris adveriium ejusad recapiiulanda
Patres si addam, infinitus pronemodum ero. Ne mul- universa (k), et ad resuscitandam omnem carnem
tos afieram, Zerionis et Hilarii loca tantummodo in- hnmaui generis, ut Christo Jesu Domino nnslro, et
dico (d). En, si vult, per se consulat leetnr. Deo, et Salvalori, et Regi Secundum placilum Patris
27. Resurrectio mortuorum non modo in Symbolo invisibilis (Philip. n, 10, e/c), omne genu curvet
Apo-iolico, verum eliam in reliquis fere oinnibns calesiium , et lerrestriitm, et infernorum, el omnis
Ecclesiasiicis monumeiiiis tradiiur, in qilihus fides lingua confiieaiurei, et jtidicium jusliim in nmnibus
nostra summatim exponitur. Qua in re mirari desi- faciai (Eph.M, 12): spirilualia quideni nequiliae, et
nes, cnm noveris articnlum hnnc iu eornm numero Aogelos traiisgressos, aique aposlalas faclos, et iiri-
esse, per quds maxime a Gentilinin, et prapsertim pi^s, et injustos, et iniquos, et hlasphemos hornines
Epicureorum pravis opinionibus recedimus. Hanc iii- in ignein oeieriiummiltat; juslis autein, et a!(|uis, et
culcavit Aposiolus Paulus, cum Atheniensibtis in pracceptaejns servantibus, ei in dileclione ejus pef-
areopago Christum nuntiavii : eamque ob rein, el severantihus, quibusdniii ab initio, quibiisd.-unauiem
auod Christiim nuliliaret, ab iisdem Epicureis, et ex pceiiilenlia vilam donans, incorruptelam loco
Sioicis philosophishaliiius contemplui esl (e). Earn- inuneris conferat, el claritatem oeiernam circum-
dem tanien resurreriiohem sa>pe ipse annuntiavit, det (/). i llunc ipsum ariiculuni proponiint Symbo-
ne scilicel ea de re dubiiari possel a quopiam. Non- _ Itim Aposlolicnm , Nicaenuni(»»), et reliqua etiam
niilla loca ad pagina: calcem indico, qiuc per se con- " attiiquissimn Symbola. Quod mirum non est: etenim
siilat Leciof (f). Illiid etiam certo constat, ea de re potestas judiciaria potissimum praemiuinesse videtur
perstiasos fuissc Judaeos (g), et adeo persuasos ut liuinauitati Christi trihutum, propter humilitatem,
hacreticis accensereiitur Sadiiucaei, qui eam nega- quam in Crtice prapsertim oslendit : Ipse vero aden
banl. Vide, obsecro, quae tradit Philasirius lueresi v, ainavit. rlisCiptilossuos, alque in pfimis Apostqlos, ut
atqtie ea his adjunge, qna'. optimus Canonicus Ga- cis sedes in eodem judicio stalueret, iri quibus el
leardus adhotat; niulta quippe Scriplurarum, alio- Angelosjudicarenl (I Corin. vi, 15,. Quod si quis
rumque pfobabilium auctorum loca eam inremalle- ext>licatiini liunc arliculum optei, eos consulat, qui
gat. Eamdem moritiorum resurrectionem inter eos Apostolicum Symbolum explicant, atque in primis
articnlos recenset Irenaeus (//), qui a Catecliumenis Cyrilltim llierosolyniitanum (Cate. xv, nmn. 3 el
cfedendi forenl. seq.); interpretes quoque in ea Scripturarum loca,
Explicant huucarticulum copiose iiomnes, qui vel qtuc hic indico (n).
Apostolicum Symholiim, vel eiiam Conslaniinopoli- 29. Codex noster revera habet : Tanla esl diffe^
lanum, vel illud ipsum , quod Athanasii dicimus, rentin Judmorum converienlium, el gentilium creden-
commentariis illuslrant. Mullam in ea ipsa re asse- tiiun. Quod si quis legcre cupial se converlentium,per
culus cSt laudem Cyrillus Hierdsolyiiiitahiis (Catecli. nie qtiidem Jicei. His porro verhis, quocumqiie tan-
xvni, n. 1 etsequenl.). Augusiihus.aliiqiie etiam tunt dem modo ea legas, veltui epiphonemate quodam
veleres, tum niiuiis antiqni dociores riostri eo de concludil Hilarius id, quod antea dixefat, scilicet
argumenlo disscfueriiut. Nccsane le legisse pcenile- aliter ipsiruendos esse llebr*os Christianae fidei se
bit, quaeGregoriusMagnusadeamdem resurrcctionem C I se adjungentes.aliter eos, qui ex IdololatriaadEccle-
asserendam saepe tradit. Hic mihi satis cst locuin siain vciiiunt : a primis scilicet pauca credenda
unnni indicare, quem lamen valde pfobabilem reor; exposciiiitur, cum reliqna jnm noverint: al n secundis
homilinm scilicet vm in Ezechielem (i). De Resur- expiessior, copiosiorque confessio exposcenda esl;
rectione soepeagit Hilarius, veluii nuin. 9 Comment. ca nempe, quam paucis comprelienderal, et paiilo
ih Psal. LXIII,eic. anle exposuerat Hilarius, enucleatius eam deinceps
28. Coiijuuciissimiis est articnlus i=te cum supc- eximsiiurus. Neque vero mireris, lam pauca fuisse
riore. Cur cnim resurgemus omnes, nisi ul a Judice illis ad credenduni proposita. Elenim id ipsurn asse-
vivorum et niortuorum Doniino Jesu Chrisio referat tjliiimir etiam ex Irenaeo, quippe fidem, quatn Ecclesia
unusquisquepropria corporis, proul gessit sivebonum, per universum orbem usque ad finem terrm seniinata,
sive malum (I Cor. v, 10)? Iniiuii cam, qtiam dixi- el ab Aposlolis. el a discipulis eorum accepit, explica-
mus, ulriusque aniculi conjunctionem Paulus, cum inrus, paucissimis capitulis couipreheudii (o). Id
in Episiola ad Hebraeos resurreclionem morluorum quoque praeslilil Nicaena Synodus, lusius quidem se
judicio wterno jungil {;). Expressissime autem eam sc explicans circa Filii divinitatem, et dignilatein, de

(a) In secr. Deus, qui diversitatemgentium, etc. recturos sperarel (Judas Machabaeus), superflnum vi-
(b) In secr. Hostias, elc Et Postcomm. Respiee, derelur el vanum orare pro mortuis.
qumsumus, clc. (//) Lib. i cnp, 10: El resurrectionemmorluorum ..
(c) In Vigilia admissam. Prmsta, qtiasumus, omni- Ad resusciiandam omnemcarnem humani generis, etc
potens Deus... qui per graliam tuam renati sunt. (/') Num. 6 et sequent., serf qnia de carnis resur-
(d) Zenon. lib. n, tracta. 50, et sequen. pag. 227' rectione, elc.
editio. Veron. adornnte a Fralribus Ballerinis. Hilar.. D (j) Cap. vi, 2: Ac resurrectionis mortuorum, et
lib. i de Trin. n. 22. pag. 15 tnm. u. Et in psal. judicii mierni.
LXIII, n. 11, pag. 182 tomi i. Et in caput x Mat- (k) Veriit nova editio : ad instauranda omnia.
ihsei n. 21, pag. 719 lomi ilem primi. Eph. i, 10.
. (/) Idem Irenaeus id alibi inculcal, nempe libro ni,
(e) Quidam aiitem Epicurei et Stoici philosophi
disserebant cum eo; quidam dicebant: Quid vult semi-' cap. 4.
niverbiushic dicere? Alii vero: novorum dmmoniorum (m) Hiiar. de Synodis num. 84, Veniurus judicare
videtur annuntiator esse, quia Jesum, et resurrectio- vivos elMatlh.
mortuos.
nem annuntiabat eis. Aclnr. xvn, 18. (n) xxiv, 29, et xxv, 31. Aclor xxiv, 25.
Rom. xiv, 10. I Corin. vi, 3. II Corint. v, 10. I
(f) Actor. xxm, 6. Rursns c. xxiv, vers 14, el 21. Tbessa. iv, 15 el seq.
Et cap. xxvi, vers. K et 25. Rom. vi, 5. I Corin. xv,> Lib. i, cap. 10. Rursus lib. m, cap. 5, olini 2,
et Timoth. 18. (o)
12, toloferecapitc deinceps.H n, Ep. tradiiionem annuntiantem umim Dentn, elc Eiiam
I Thess. iv, 12, etc Heb. vi, 2. Petri i, 4, 5, Qui' capite 4 ejusdem libri traditionem custodientlamlianc
paralus est judicare vivos et mortuos. esse dicit: in unum Deum credere favricatoremiwli
(g) Lib. II Macbab. ru, 44: Nisi eiiimeos resur-- el terrm.
"65 IN HILARII EPISTOLAMSE13LIBELLUM ANNOTATtONES. 766
qiia pcr ca tcmpora potissimum dispulabatur : at A baheiil. Satis mihi eril, si ad nonnullos Ililarii locos
articulos reliquos siiinmatim comprehcndcns («). digitum iniendam, quihus superior seiilenlia coutir*
Quod niirum non est; eleuim bi ipsi arlieuli arliculos liictur. Ecce priinUm(lib. i de Trinitate, n. 19); « Si
eos aut compleciuntur aui inmtunt, quos Aposiolicitm qua vero nos de naiura Dei el nativitale tractanles,
Symbolum tradit; adeo ut hi ipsi, quos atluli, Patres ctimpar,itionum exemiils affeiemns , nemo ea exis-
minime enrum persuasioni obsislant, qui Symbolum limet absoluiatiin se rationis perfeciionem cominere^
Apostolicum ab Apostolis ipsis diciatuin aflinnant. Comparatio eniin icrrenorum ad Deum nulla est ''•
50. Epistolam bancpro diversiime arguinentorum sed infinniias no-trae inielligeiiliaecogii species qnas
in tres partcs dividere possiunus. Prioreiu paricin, in dam ex inferioribus, lamquaio superioruin indiccs
qua hacienus perslilimus, hahet siimmn at ticiiloiiim qincrere; ut rerum lainiliarium coiisuetiidinc admo-
fidei nostrse; parlem alterani, quam niinc aggredi- ncnte, ex sensus nostri conscieiitia ad iusoliti sensus
mur, accnraiior explicalio eonnndem ariiculoruin. opiniotiem educeremur. Oninis igitur comparaiio
Porro ne quid dissimulem, diu suspicalus sum, ne honiini polius ulilis habealur, quain Deo apta ; qnia
lcgendum essei polius quis sit (seu, si vis, quisest), et intelligeiiliam magis significel, quam explcat : neque
qualis filiiis Dei. Suspicatus pariler sum, ne nddiia natnris carnis, et spiriius, et invisibilium, ac tracta-
Iuerint deinceps verba illa : tres enim unuiii sunt.' biliumcoa»qiiandispricsuinpinrepniclur.prolesianset
etenim respicere verba lucc videnlur ad nnbile illud inlirmiiaii se humanae itilelligenliic necessariani, et
Joannis (b) lestimonium : Tres sunl qtii testimonium ah invidia esse liberain non satisfaeieniis cxcmpli.
danl in cwlo, etc; ad quod quidem aliis in locis Pergimus itnque de Deo locnluri Dei verbis, sensuin
minimc respexisse videtur Hilarius. Nihil tamen B tamen iiostriim reruui nostrarum specie iinliiieiiies.>
muiandum duxi eliam iu subseqiientibus : eteuiin B Superioribus allinia tradit idem Hilarius numero 2
rcctissiinus e-t adhuc sensUs, si legas, quis esset, el libri iv, et num. 9 libri vi, acdenique, ne cimcla
qtiulis filius Dei : immo cuin non de praesenli, scd loca, in quibus id ipsum docet, enumercm, nu-
de antiquissiino, ul ita loquar, el acterno statu filii inero 18 libri vu. Tanti porro arliculiim lnmc fccit
Dei Arianos inter el Catliolicos disputaretur, merito aitclor lihri, qui de Trinilale, seti in Symbolum Apo-
scrihefe potuit Hilarius,7«is esset (ab aetcrnitate sci- ttolicum inscribitur, ct imer Amhrosii opcra exlat, ut
liccl, et ante tenipora fictitia etiam) filius Dti. Verba ab eo cxordium dicendi suiiipserit (e).
porro illa.tres enim unum sttnt, pntuere poni ab Ilila- 52. Emendatinnem , quaiii hic adhibui, Lectori
rio non ad Ariahos, ut olim, qtinm libros dc Trini- candido cxpono. ln codicc ila legitur : Natuin : uon
late componeret, sed ad Catholicos scribenle, ideoque facittm. Posui vero : nott rialum, non (aclum. Vel
ad ngnoscenies viiri testimonii illius, quod el auic scilicet Deuni in esscniia (ut Scholaslicorum phrasi
Hilafiiim indicalum fuefat a Cypriano. Vide quaade utar) et prmcise inspeclum hic accipe, vel Pairis
lestimonio boc adversiis recentes Arianos Catbolici personani. Sume porro, ul libet : legeudum omnino
dispnlant. Profccto rectissime propterca positocsunt est noit «0(1(1/1.Quando enim divina essentin iiata
voces illae, qnia raiionctn reddiinl, curFilium, et est? Quandonam natus Pater? Duin aulem hie ait
Spiritum Sanctum Patri jungal, declaretqne deinceps Hilarius Deum non natum, originis, aul principii
accuratiiis, quid de bis credere Cntholica Religio cujiisque , multoque inagis causae expertem, ac ne-
prnecipial. Itaqiic si (cstimonium islud in libris de scium eum dicit, idque docet.quod Patres omnes, et
Trinilale omisit, ne exlraneam de illius auihenlicilale Theologi traduni, dum Paircm innascibilemesseino-
(liceat porro ila loqui) controversiam insliiuerel , C nent, qundque idem[Hilarius his verbis expressissima
Calliolicos nunc alloquens auiheiiiicum illud esse diverat (lib. IVrfe Trinit., n. 6): Novit unum inna-
faientes, inerilo nddncii, utpote aplissitnmn ad divi- scibilemDeum , novilel unum unigeuitiimDei filium.
liarum Pcfsonariim consubstaiitialitatcni asserendain. Confiletur Pairem aternum, elab origine liberum, etc
31. Mulla ad superiorem iilam senieiitiam, Sane Copiosius vcro id pcrseqtiiltir idem Hilnrius non
illud scire convenit prndenlim vesirm, confirmandain inodo iu iis locis, quos nllegal Petavius (lib. v de Tri
si quisex Ililario ipso desumcre optai, atque eumdem nit., cap. 5, n. 15), veruui etiam u. 58 libri da
ex locorum illorum, et hnjus. quem hic expendiinus, Syoodis (/) : El rurstis numeio 47 libri xi rfc Trini-
comparalione ulriusque cltlcubiatiouis scriplorem late (pag. 404 (om. u), queni, si lihel, coustile.
ostendere cupit, en cmisulat, quac staiim noto; sci- Adde, si vis, eos 1'atres, quos recenset Petavius
licet ninnerum 19 libri i rfeTriniiate : Et vos quidem, capite 5 libri v de Trimtate (n. 15, 14 ei 15). Atldc
quos fidei calor, ctc; iiunicrum 19, et 26 libri ui rfe Aiisoiiiuni, quem deinceps affcram,
JYiniiflte;num. 14 et 38 libri vn; ea pariter, quae 33. Deiiiii iiiconipreiicnsibilem sncpissimedocenl
n. 17 libri vi rfe Trinit.; ea deuiquc, qiuc u. 2 (c) et Palres, ii praeseriim qui adversus Arianos et Ano-
33 (rf)de Trinitate ille docel. Praeclarissimasane in iiioeos disputaverunt. Nazianzennis magnam partem
posifeiilo hiic loco esi Hllarii senteniia : Non relictus ofationis quarloe et tricesimoc iinpendit, ul osiciidat
(hofninUirl)eloquiis de Dei rebus alius, qudm Dei lleque nos asscqui posse, quid Deussit, neipie illius
sermo : omriiu reliqua el arctd , et conclusa, et iwpe- praesiariliaiii oratione riescribere. Chrysostornus hoc
dita sunl, el obscura. ipsum arguthenium copiosissime persequilur. Seligo
Quaevefo deiiiceps Hilarius iis verbis tradit: non n lociiin uiium , quein hic afferam (Orat. III contra
illlim in lerris quaral homo, aul inler fignienla coiri- Anomaos, pdg. 465 tomi i ediiionis Claris. Monl-
ponat, »e cui similem credat, ea ipsa suul quas saepe faiieonii). « Vocenius itaqtte, iuqiiil Chrvsostomtis,
Scripfufa de Deo inculcnt; veluli in Deiiteronoinio ipsum inetTabilem, iniulelligiliilem Ileum, iuvisi
(cap. lvtiers. 15) : « Non vidistis aliquam similitudi- biieiii, incompreheusibilem , litimanoe lingux vim
neui iii dic, qua locutus est vobis Doniinus in ilorcb superantem, morlalis mentis compreheiisionem cxce-
de medio ignis : ne forie decepii faciatis Vobisscnlp- deniein, Angelis non vestigabilem, Scraphinis invi-i-
tam similitiidineni, aut imaginem masculi vel fe- bilem, Clierubiuis inintclligibilcm, inaspeclabilein
minoe, etc Et npud Isaiam (cap. XLVI,uers. 5): Cui Principalibus, potestatibus, virtutibus, ac siinplici-
assimilastis me, et admquaslis, et comparastis me, ler onini Creaturaj, a solo autem Filio, et Spirilu
et fecistis similem, elc « Ea pdrro ouinia, quaeTheo- Sancto cognituih. i
liqJadversusAiithropomorphiiaSdisputaul, hiclocuii Idem inculcat llilarius immeris 5 et 6 libri nde
(a) Hilar. de Synodis n. 8*. CmJiwittsin unum (rf) N. 35, non enim fides ex arbitrio noslro, sed ex
Deum, eic dklontm esl ineunda virluiibus.
(b) In episto. I cap. v. (e) Nullus igitur qui saniim sapil'; oin«ipo(e»(em
(c) N. 2, et Dei ex Deo fiderii uritis tanluin nobis Deum, quiTrinitas, el spiritus esi, cbrpus dliijUod
Deus in confessionedissolvat. Visibile,aut palpabile arbitretur.
(() Ex ttoii natd substantia perfecta natfvitat, e.ic.
 767 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 76S
Trinitate ( pag. 30 tomi n); et numero 62 libri de A quae diximus annotatione ad num, 20 , dum haecde
Synodis (pag. 497 totni n). Hunc prorsus legas, DeoscripsitfdeOitiin/i. Filii, cap. 6) : « Hic esl de
velim. Novaiianus quoque, si is est auctor libri de quo el cum dicilur, nonpolesidici: cum oesiimatur ,
Trinitate, qui praepnsiloejus nomine aliquando evul- non poiest assliniari : ciim comparatur, non po-
gatus est, et inler Tertulliaiii opera edittis, Nova- test comparnri; cum dcfinilur, ipsa sua dcfinilione
iianus. inquam, in eamdem senteniiam cousemit crescil. >
(cap. 7) : < Id enim, iuquiens, quod est, secundiim 35. Invisibilem ( Deuni). Copiose de hoc dogmale
id quod est, nec hnmano sermone edici, nec humanis Tbeologi disputant. Nos, qtiibus prnpositum est hisce
auribns percipi, nec humanis sensibus colligi potest.i in nnuotaiionibiis dispulaiiones effusere, muneri nos-
Hujtis auicm iocoiiiprebensibilitatis origoest, ut tro saiislecisse arbitramur, si Leclorem ainandenius
ila loqtiamur , infinilas, id est inlinita illius perfeclio ad Pelaviiini, qui copiosissime hac de re disserit.
ac virlus : cum enim htcc illimitaia sit prorsus, et Vide itaque, obsecro, lomuin i, lib. vn , capite pri-
(quod jam dixi) infiniia, factl ul comprehendi dmnino rno ; ibiquippe collegil Veieruin (estimonia. His ea
non possit. Hmc infiniialem saqtissime Scripturae ndde, quae docet HUarius iu Conimentariis in Psal.
tradunt. Sed inihi Tlicologi paries hic minime agenli cxvin («). Ea quoque, qiuv ex comnieniariis in Psal-
satis erit, si iinum tauluni locum alicgem. Esi porro nium cxxxv annolatione 38 allegabinms , quippe ibi
notissimus libri Job ( cap. xi, vers. 7, 8 et 9 ) : Deus inconspicabilis dicitur. Sed quoniam nntea Au-
« Forsilan vesligia Dei comprehendes, et nsque ad sooiuni me allegaturum fore dixi, en illum , cujus
perfectum Omnipoieniein reperies ? Excelsior coelo qttidein aucioritate et id , quori iniuc agiinus, et ea,
esi, et quid facies? profundior inferno, et unde co- R quoe num. 52, et subseqiicntibus riuobus tradita sunt,
"
gnosces ? Longior lerra mensura ejus, et latior facile confirmantur. Sic porro ille Deum Palrem dc-
mari. i Porro vel incomprehensibilitas, ut ita loquar, precatur (in Precal. tnalut.).
extensionis omnipotentinehic proponitur; vel incom-
Omnipoiens,qucm mente colo,pater unice rerum,
preliensibilitasperlectioiiisipsius.etinlinitalisdivinae, Ignoraiemalis, et ntdli ignote piorum,
ideoqueca incomprehensibilitas, quaepropterea Deum Principio, extremoquecarens, aiitiqiiiora3vo,
indicat vincentem scientiam nostram, quia eximia, et Quod fuit, aut veniel, cujusformamquemodumque
super omoem modum excellenlissima, perfectione is Nec mens compleclipolerit, nec linguaprofari,
pollet. Enim vero ad luec Jobi verba ita Gregorius Cernere quem solus,coramqueaudirejubentem
Fas habet, ct patriampropter consideredextram
Mngnusdisserit (lib. x Moral., cap. 8. alias num. 15 Non genilo genitore Deus.
el seqq.): « Excelsior itnque est ccelo,quia ipsi quo-
que elecii spirilus visionem tanlse celsitudinis per- 50. El impassibilem.An pnssiones a Deo hic arcel
fecle iion penetrant.... Excelsior itaque ccelo fil, cum Hilarius , an miitabiliiaiem ? anutrumque? An po-
ipsa in eum nostra deficit coulemplatio. > lius ad Patrem haec refert, quippe qui carnem mini-
Mcrito ilaque de Deo conclndit Augustinus (in me assumpsil, in qua passus est Filius? JudiceiLec-
ps.Lxxxv,n. 12), « lacilitis dici a iiohis,quid nonsii, lor. Profecio ut denotet Filium Dei Yerbiim esse
quam quid sit. «Quineiiamhaecsubiicil :« Hocsolum Detim , Patrique consiibslaniialem , docet naluram
potui dicere, quid non sil. Quaeris, quid sit? Quori iinpansihilem fuisse illi a Patre communicalam.
oculus noii vidit, nec auris auiiivit, nec in cor « Omiiibiis creaturis, inquit ille ( De Synod. n. 5S,
hominis ascendit. Non est similis tibi in diis, Dnmine, pag. 495), subsiantiain voluntas Dei attulit; sed na-
ct non cst secundum opera tua. > Simillima his 'G turam Filio dedit ex impnssibili, ac non nata sub-
eriocct n. 9 tractatus xxi iu Joannis Evangelium. stantia perfecla naliviias (6).« Impissibililaiem sane
Hic si ea adduxeris, quae ineffabitem Deum descri- expresse amovet a Patre in Divini Filii generalione
bunt, recte addtices. Cnr euim incffahilis est? Pro- in libro de Synodis (c). Et alibi (lib. iv de Trinit.
fecio qoia incoinprelieusihilis est. Porro plurima et n. 6) : « Novit, inquil, in spiritu Deum spiritum im-
Scripturarum , et Patrum loca eo speciant, nt Deum passibilem, et indesecabilem.>
ineff.ibilem describant. Hic Fulgcnlium unico affero 37. Is cui litnli hi et allributa desunt, fictitiiis
lurc docenlcm (in lib. conlra object. Arianorum, esi, non verus Dcus. H;cc autem ideo expresse tra-
objection. et respons. n) :« Non esi ignorabilis Dcns, dit, ul pulo, llilarius, ut cotifessionem suam opponat
ciim sit inenarrabilis : sed a fidelibtis ciignosciiur, conlessioni Arii, qui ul fucitm incautis faceret , per-
ut amelur; quamvis nec bumanis linguis, nec Angc- fectioncs, ct attribuia Dei cxpresse reccnsuii, expo-
licis enarretur. suitqne. «Noviinus unum, aiebat ille (d), Ueum , so-
31. Inextimabilem positum est pro inmsiimabilem. luin iiifectum, solum sempiterniim, solmu sine inilio,
Ea porro, quae iu anuotatioiie superiore diximus, solum vernm , soltini iinmortaliiaiem habentem , so-
facile ostendont Deum inmstimabilemesse. Quis enim lum optimum, solum potenlem, oinnium Creatorem,
eiiin satis aestimei, qui iucomprehensihilis est? Si elc > Eaque ralione Catholicos sugillare in animo
quis tamen aliqna sanctorum Pntrum expressa lesli- habebat; quippe qui (eo judice) Deum in personas
nionia, ad seiitenlinm hanc confirinandain, afferri a dividenles , divinas perfeciiones imminuerent. Hila-
mc cupiat, en stutiin Tcrtiillianuin (cap. 17 Apo- rius iiaqne Ortliodoxortim causam defendendam sus-
loget.) : < Invisibilis est, inquil ille, et si vidcatur : jjcipiens,
j h;cc quoque a se admilli fatetur, idexpie
incoinprehensibilis, elsi pcr gratiam repraesenteiur : admilti fatelur etiam in personarum Trinilate Deum
inaesiiiuahilis, et si huuinnis scnsibus aestimetur : non (aclum, incomprehensibilem,etc.
adeo verus, el tantus est. Cacierumquod videri com- 58. Aliquando dubitavi, num verba ista , qmiqum-
muniter, quod comprehendi, quod aestimnri poiest, dam generaverit, obscuriore qnadam ratione divinam
ininus est et oeulis, quibus occupaiur, et manilius, Verbi generationem innuerent; cum enim superiora
quibus inveniinr. Quod vcro iinmensuin esi, soli sibi verba facile referri possint ad Palrem , suspicabar
notum esi. IIoc est quod Oeum aestimari facit, dum ne (quod jam dixi) divina generatio his vocibus indi-
apslimari non capit. Ita euin vis inagniliidinis cl caretur. Sed deinceps suspicionein omnem amovi.
noium liomiitibus objecii, ct ignotum. Et haccest Quis enim ptitet, iiiiigeniium Dei lilium , quem tam
siimina delicti nolentitim recoynoseere quem ignorare crebro , lam perspicne a creaturis secernit llilarius,
nou possunt. > communi illa voce quadam fuisse, desigiiaiuin? Arbi-
Quem visns esi Amhrosius sequi (si Amhrosius est tror itaque longe consultius esse, ut generationem
is, cui librum de Divinitaie Filii tribuis; de quo vide illain, cujus hic llilarius meminit, ad cas referamus
(o) Liti. VIII,n. 7, ad verba [illa, deprecalus sum origo nascentis, etc, n. 24.
faciem luam in tolo corde meo, etc. (d) Apud Hilar. lib. iv de Trinit. n. 12, et lib. vi
(b) Praeter superioiemlocum.videquae tradil n. 59. <ieTrinit. n. 5.
(c) Et si ipsa paterni nomitis, per quod impassibilis
769 1N IHLARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 770
cicaliiras , quas inlclligenlia eliam ornatas voluil: ALDeus , quamlibct portionem Mundicarere aliquibus
iiilclligentia enim Deosimiles , graiia divina naturm voluit, quae ab aliis repetcret rcgionibus, ul hoinines
quodaiu niodo consortesfacit (II Petri i, 4) , et (ilio- mniuis se officiis adjuvarent.
rumDei lilulo ac dignitale houcstat. Sane verba illa Ordinavii autem (Augustino judice) privntioncs
Job(cap. xxxvui, uers. 7) : cum... jubilarent omnesfilii etiam , et peccala. Recole quas adnolatione lOdixi-
Dei, de Angelis plerique intelligunt, propler egrc- mus ; quibus ea adde, quae.ideni Augustiiius in Psal-
giam eorum inlelligentiatn, ct graliam. Quiri? quod mum LI ( n. 15 : Ne pntelisgralis esse malos in hoc
Hilarius ipse baec tradii (a): « Sed cum regionem mttndo, etc) docuit. Quaequitlcm omnia experientia
cogiiilioni suae, qui infinitus est, collocarel: ccelo niiutitur, et veiusto illo Salomoniseffato (Prov- xvi,
superiore atque primo , eodemque in orbe collocalo 4): Universapropter semelipsumoperalus est Deus:
termiiiuin quemdam virtutibus , qua^ primau ad co- impiumquoquead diemmulum.Dum porro pcccalores,
gnoscendum se gignerenliir, inclusit. Neque eoim eorumque errores a Deoordinari affirmo , ncgriiudi-
gignendmcreationesvirtulem incouspicabilisDei ferre nes, morbos, aliaqtte hujus generis peccaii quidem
potuisseut, nisi nalurae temperatioris objeclu sedem poenas , sed tamen inerili- uostri occasioncs , atqtie
lianc modcralae ad inlirmilatein habitalionis iucole- inciiamenta ad palientinm, ordinari eiiam aio.
rent. i Alihi lamen nionei, eos ipsos, quos ct filios, 40. Exornavit porro Dcus uon pauca in hoc mun-
ct genitos dici possc faietur , cum proprielalis tamen rio, altestante id experieniia et Scriptura verbis
significalioneminime dici; iiain si propiie loqui vo- illis (Gen. n, 1): Igit r perfecti sunt cmli, et terra, et
lumiis, nos per grnliatn lilii efficimur, non nasciiuur omnis ornatus eorum. Atque a ccelorum quidcm or-
filii; ideoqueadoptione,et eleclione,non gencratione, _*t* natu, eoruin auctoreiu innolesccre facile posse, ma-
rigorose scilicet, el proprie accepta (/;). nifeslo constat ex illis verbis ( Ps. xvm, 1): Ca-li
In eo itaque sensu nos a Deo genitos diccre llila- enurrant gloriam Dei. el opera manuum ejus annunlial
rius potuit, quo seusu Dei genusuos appellari docet firmaineniuin.Sicut aulem ccelorum oriiamenla stel-
Patilus ; quippe haeciu Areopago conciouem habens, lae sunt, ila terr;u ornamenta frutices, arbores, ct
dixeral (Act xvn, 28); ilnipso enimvivimus, tuove- lierlKC.siinl, quorum oinnium innumera , ac varia
mur, el sumus: sicutel quidam vestrorum Poeturum genera Deuin omnipolentem illorum auctorem osten-
dixcruni: ipsius enim et gemis siimus. i Ea quae dunt ( Sap. xni, 5), adeo ul inexcusabilessint, qtii
disseftalioue HI copiose diceinus, ad liunc locum Deum agnoscenles, non sicut Deum glorificaverunt.
illustrandiim afferri comtnode poterunt. (Rom. l, 19, 20, elc.) Vide quac de hoc argutnento
39. Locus bic paulo obscurior csse vidclur. Sus- Theologi riisputaiit, ac praesertim Pelavius, tomo i
picalus sum aliqttando, amanuensis liceniia legi or- Theologic dogmat. cap. 1. Nefas porro sit. dum Hi-
dinaveril, exornaverit, cum fortasse in primaevo larittm illustro , alitim ejiisdeiu llilarii prolixiorem
exemplaii legcreiur , exornaverit, ordinaverii: Ordi- locum non adducere : H;eescilicet alibi tradit (in Ps.
naverii, inquam, optimum,jusium mindare judicem : LXIII,n. 6, pag. 197 lomi i):« Docemur etiam conse-
id est consiituerit opiunum, et jusium judicem man- quentibus iiionilis ad ordinem obsequela^,Propheta,
dare , seu imperare , et judicium justuni exercere. vel Spiritu per Prophelam ita admonente : Dicite
Deinceps tamen adverii, legi adliuc posse, uti in Deo : Quam lerribilia sunt operu lua ! Quis enim non
nosiro codice legitur , id est ordinaverit, exornaverit. trepiriet ari Majestaleinejus, qui saecula inslilucrit,
Recole hic, quod paulo ante i-osituin fuerat: «Deum miiiidiiii)conriideril, tempora revolubili, vicissiludine
vera fides ila semper exposuit. Non natum , etc. i (C cursuque diniensiis sii, ccelum astris ornaveril, ler-
Tnm porro sensuin hunc habeiit allegaia vcrba : ram fructibus repleverit, inare obicibus concluserit,
«Vera lides ila seiupcr exposuil, ut aguoscamus non bominem, ut his aul ulerctur, aut dominareiur, ele-
natiiin .... eunique optiinum juslum manriare judi- gerit? Per haec.eniin oiiinia virtutis ac polestalis
cem. > cjus anleruiias noscilur, Apostolo dicenle: Qnm enim
Quod si quaeras, qtiocnnmfecerit Deus , qiuonam invisibilia ejus, a creatura mundi ipsius faclis inlel-
dispostieril, qtuvnainordinaverii, qutenam vero exor- lecta aspiciuntur, aterna quoque virtus ejus et di-
naverit ; aio, naluras omnes, earumque gcnera , el vinitas. Ila'C terribile nomen couditoris elficiunt:
species ab initio a Deo fuissc factas : ln principio elopcruni dignitas majeslalem cjus , qui ea sit ope-
creavit Deus cmlum, et terram, elc. Neqtie vero cor- raius, ostendit. Ilorum igitur operum conditor esse
poralia inntuniniodo condidil Deus, vcrum ciiam Deus et a nobis praedicandtisesl, et a caUeris confi-
spirilualia. Vidc qu;c tradidimtis adnolatione 10 et tendus. lAffiniahabuliucommcnlariis inps. cxvm (<•).
18. Disposuil solcm, et Inuam, ct stellas, ul divi- 41. Recole quae anlea dixi, aunolaiione scilicel 59.
dant diem, ac noclem, et sinl in signa, et tempora, el Si quis lameii aliqua deesse, nut malc conscripia, bic
dies, el annos: ut iuceantin firmameiitocwti, el illu- velit, illi miniuie obsistatn. Chiistum judicem nos-
mincut terram (Gen. i, 14; et Ps. cxxxv , 7, 8 et 9). Irum consiitnlum esse veiuslac.ipsai fidei nostrao pro-
Disposuil proinde leiiiporum vicissiiudines omues fessiones agnoscuui, Symbodim Aposlolicum , Irc-
el intcrvalla. Res quoque ipsas disposuit: rara^ emm n;cus, et reliqui omnes de potioribus fidei noslrae
ubique obvias inveuies : sed cuncta fere locis suis articulis sermonem habentes.
disposuit, et aplavit. Nonuullaeo de arguineiilo ha- "p. 42. Haec relerenda sunl ad ca quoe paulo anle
bet liber Job ( cap. xxxvm , 4, 5, etc.) , queni con- dixeral : qumdamfecerit, etc Recole qua; dixi num.
sulas opto , et aperlissime liber Sapienfe ( cap. xi, 59 et 40
21) : Omniain mensura, el numero, et pondere dispo- 43. Tempus aguiiionis videtur bic Hilarius sumere
suisli. El inler profanos auclores Virgilius: iVo/t aut pro lempore, quo vivit homo , alque eo quidem
omnisferl otnnia lellus. Cur vero? quia, uti riiximiis, perspicere potest, quae Deus condidit: aut pro lem-
cuncia in mensura, el numero, et pondere disponens porc, quo Deus gratia sua ubcrius adjuvat, sttidctque

(a) In traclai. in Psal, cxxxv, n. 8, ad verba illa:
qui (ecit calos in inlelleclu.
(b) « Nisi fnrtc iu eo quod ail: Filius primogenitus
ejus Israel, quisquam hoc quod primogenilusmeus di-
xil, ad detraliendain Filio proprielatein generationis;
inielliget; ul quia et de Israel dixerit meus, assump-
tio factorum liliorum pro nativitatis proprietate usur-
pata sit ; et idcirco non sit naliviiali Dei proprium ,
quod de eo diclum est: Hic est Filius meusdilectiis,
cum meusetiaiuillis proprium esse dicatur, quos non
natos esse manifeslum est. Non nalos aulem esse,
licet naii esse dicantur, vel ex eo docetur, cuni dici-
tur , Populoqui nasceiur, quem fecit Dominus. Ergo
pnpulus Israel nascilur ut fiat: neqiic per id quod
nasci dicitur, non intelligitur ct ficri. Ex adopiione
enim est filius , nou ex geueratione ; neque ei pro-
prietas, sed uunciipatio est. > Hilar. lib. xn rfeTri-
nii. num. 14.
(c) Litt. x, n, 2, pag. 334 tom. i, communejn-
diciuin esl, elc.
 771 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 772
(lcdttcere ad se. Respiccrc porro videtur Hilarius nd A qui veronon crcdiderit,condemnabilur, « Fortasse, in-
duos valde nobiles Scriplura! locos, quoruin primiis quit (Homit. 29, in Evang. n. 5), unusquisque apud
is est, quem legimnsLucoexix (vers. 42): Qiiia si co- scmciipsum dicat : Ego jam creriidi, salvus ero. Ve-
gnovisseset lu, el quidemin liacdie tua, qumad pacem rtim dicit, si fidem operihus tenet : vera etenim
libi: nunc autem abscondita sunt ab oculis titis . . . . fidesest, quae in hoc, quod vcrbis dicit, mnribus non
»on relinquentin le tapidemsvper tapidemeoquod non conlradicil: hinc est enim, quod de quibusdan, fal-
cognoverislempusvisitalionistum. Aller is est, quem sis fidelibus Paulus dicit (Tit. i, 16) : Qui coufileih
babet cpistola Pauli ad Romanos ( cap. i, 18) iis ver- tur se nosse Denm, factis autem negant. Hinc Joannes
bis : Revetaturenim ira Dei de ccelosuper omnemim- ait (I Joan. n, 4) : Qui dicil se nosseDeum, ei mardaia
pietatem,el injusliliam hominumeoruin, qui veritalem ejus noncusiodit, mendax esl. i Iinmo id ipsum de-
Dei in injuslitia delinenl: quia quod nolum est Dei, notat etiam Hilarius numero 9 coinmenlariorum in
manifesiumestin illis; Deus enimillis manifestavil. psalmum xiv : quem quidein ililarii locum subsc-
44. Prior pars hujus senlentioe, nempe : habiturus qiicnli anuotatione allegabimus.
post exitutn Judicem justttm; perspicua est: eaque Si vcro defuisse in primaevo ipso exemplari pulcs
rcspicit ad judicium pnrliculare cujusque moriem particulam el, leuendumque sit, uti in codice nostro
proxime sequens : antea porro sumiua capila fldei Jcgitur, qui crediderit, abslinel se, etc.; lum sic ex-
nosiraerecensens judicium universale commeinorat. piica : qui vere credit, is ab^linei ab oinni injusti-
Alque iu hoc quidem parliculari judicio sculeniiani tia, id sctlicet executus, quod fides noslra agere nos
quisque accipit suain pro meriiis , scilicet bonis aut jubel. Aplc Jacobus apostolus (cap. n, vers. 17) : Fi-
mnlis. Id sane indicarc videlur Paulus, cum baecait " des si nonliabeat opera, morlua esl, elc
(Hebr. IX, 27) : Statulum est hominibus setnel mori: 47. Adeo Irequentes sunl proinissiones, quibus
posthoc auiem judicium. Eteniin verha illa posi hoc certi cfficimur, pcr proba opera, aeternam nobis re-
aviem,judicium proxiuiesequeiis indicant. Id pariter quiein csse coiiferendam, ut inutile videatur testimo-
ostenriilur Epulonis el Lazari exemplo ; Epulo enini uia intilta ad id facienlia congerere. Unicam, sed
statim ad inleros detrusiis est, Lazarus aulem asse- perspicuam Chrisli sententiain hic proferam, pos-
cutus eliain siaiim sinum Ahrah;c. Profecto Augus- ceoti enim ab ipso (Matlh. xix, 16) : Quid boni fa-
linus postreino boc exemplo siimmum in inoduni ni- ciam, iii hubeamvitam aternam, haec rcposuit : Si
tilur , haec scriptis inandaiis (a): « Rectissime , et vis ttd viiam ingredi,servamandala...Non homicidium
valde salubritercreditjudicari auiinas, cuin de cor- facies : non adulteraberis : non facies furtum : non
poribusexierint, anlequam veniant ad illud judicium, falsum testimoniumdices : honora Pairem luum et
in qtio eas oportetjarii redditiscorporibusjudicari.... mairem tuam : et ditiges proxinmm luum sicut te ip-
Quis a^versus Evangelium, etc. > siim. Vitfin(quod alibi dixi) hic mlellige vitam eam,
Eadem alihi indicat (b); agnoscit cnim « proeler qua; alibi simpliciter vita (Matth. vn, 14; rursiis
cxtremum judicium , judicia alia ; iu quibus Deus XMII,8),alibi corona vita appellatur (Jacob. i, 12;
judicet eiiani de singulorum operibus propriis ; et Apoca.n, 10).
biimines plertimque aperte, semper occttlte luunt Sed quacnam, inquies , reqnies ea est, quam ha-
pro suis Tactis diviniius pcenas, sive iuhac vita, sive bcbiinusin vita?V.:i,dequaait Paulus (Hebr. iv, 11):
post mortem. >Etcnim si post inortcm punil ea facta Festiiiemus, ingredi in illam requiem; et de qua agii
judicio aliqiio , quod extreinum non sit, praecedat Muratoriiis in eo lihro, quem inscripsil rfe Paradiso
necesse est pariicularejudiciuin jiidiciuin extremuii). C conira Burnelum(cap. A, pag. 58 el subseq.); in eo
El de priore bujusce seiiteniia: pnrte hactenus. qttippe velerum Pairum loca collegil, ex (|Uibuscon-
Venio ad alteram , quoeniulio difficiliorest: hnnc stel, requiei nomiiie veram perfectamque bealiludi-
nenipe: qui nonsuo temporese converliputaveiit, sed nem intelligi. Mihi, cui paucis in his annolatinnibus
ex prmterito. An nd Judicem referuntur ea veiba : disserert licct, satis est nnuin allegare ex Ecclesias-
qni nou suolempnre convertise putaverit, an potius ad licis precibus desumpium locum; quippe ante Pium V
euni, qui cum faclorcm suuin tion agnoverii in lem- in vigiliaAssunipiionis Mariai prcces hae recilatdac
pore agnilionis, habiiuriis est cuin posl exittim, jtidi- pracscribebnnlur : Concede,misericors Deus,fragililati
cem justuin ? Utraque explicatio defcmii fortassc po- nostrwpiasidium, ul qui sancla Deigenilricisrequiem
teril; sed orationis series , ac coniinualio intlicare celebramus,inlercessionisejtts auxitio a nosiris iniqtii-
videtur, ad judicem ea verba referenda esse, qui cnm tatibits resiirgamtis. Per eumdem, eic. Quas si iminu-
ab bomiiie , dum adhuc vivil, exorari se sinai, posl liivil sauctissimus Pontifex, non proptcrea iniimua-
morlem obsecraiiones quaslibet rejicit. Hinc voces vit, quia niinus convenienles puiarel, sed ne ii, qui-
illns , sedex prmiehlo , sic inierpretor, ut deiioieni: bus cordi cral Ecclesiam ronianam ubique dislrin-
sedjam tempus apium elapsum esl. Agunt lioc dc ar- gere, hanc habere vel miuimani possent occasioneni,
gumcnlo Theologi, ct praesenim P. Libei ius (TOIH.I qua eam carperent, veluti subobscure de ccelesti bea-
Conlroversiarum,Iruclal. m, de slatu aiiimnriim, par. i, liludine loquenlcm.
controv. 1). Ego , cui niulta hic congerere proposila Verum, i-e, dum Hilariidictaexpendimus, ejusqtie
brcvitas vetal, Hilarium lantummodo allcgo , duo sensa invesligamus, alia sancti Doctoris loca eodeni
illius loca indicans, quaequoniam paulo longiora sunt, jj^peciantia iiegligerevidcaniur, ecce illa, ex qtiibus
Leciorem dcprecor , ut ea pcr se legai. Sunt porro sanc manifcsio constal, quieiis mlerna nomine acter-
iuimeriis 25 commentarioruin in Psal. n (pag.. 92 natn ab eo inielligi beatiiudiiiem. Commeniariis il-
tomii: Confessiolantiimin smcitlo,etc), et iiumerus luslrans versiculuin priinuin P.salmi xiv : Domine,
i commentariortim in capul xxvu Malthni, in quo quu habitubil, ctc, ha;c ait (pag. 69) : « Oraiio est
qtiidem loco explicatur parabola decem Virginuin. simplex Domiiiiuuprecanlis et opiamis ab eo nos-
(Sponsus atquesponsa,eic) ccre, qui mores, quod studium, quac volunias sit co-
45. Id esi, oporlet ha;c de Deocrederc. bahitaltiri cum Deo, cl in cxcelsis ejus, el ccelestihus
46. Si deesse putes (deesse autem poteslob ama- quieluri. i Et nuinero nono (pug. 74) explicans lucc
nuensis indiligcnliam) in riostro codice, post vocem cjusdem xivPsabni verba : qui non eyit dolum inlin-
crediderit, pariiculam el; adeo ul iegeiidum arbi- gua sua, scripiis hacc tradidit. « Ut verilatem, quam
Ireris : qui crediderit, el absiinel se... requiemhabe- scnlit, non fallat in verbis; ut caiholicae docirinae
bil, etc.', lum idemdenotathoccHilarii senieutia, atque prolessionem , et ita sentiendi ac pracdicandi judi-
illa Gregorii Magniillustrautis nobilem Evangelii lo- cium ctiam operatio consequatur : quia secundum
cum : Qui crediderit, el baplizatus fuerit, salvus erit: aposloli lesiimonium ut in corde creditur, ila in orc

(a) De anima et er»s origine lib. n, c. 4, alias n. 8.

(b) Lib.xx. de Civit, cap. 1, n; 2, quia cl nunc judkai, el ab humani generisinitio judicavit, elc
773 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 77i
confcssio fit ad salutem. Ergo ul sit in Dei requiem 'A dua permaneat illius-(Patris) subslnniia ;\ nnm si <li-
dignus asceustis , in verboruni ac linguae veritate viduaiu facis, passibilis videtur, seu apparvet : posito
vivcudum est ul pcr operalioiium iiiiem sensus scilicet stibjunclivo, pro indicalivo, quod-jSa-pefacit
nostri verba non falsa sinl. » ililarius («). NimiruinArius, illiusque assetehecalho-
Coufer autem , obsecro, jam allegata praesentis licos accusabant, quod, dnni Filii genera.tionein ex-
epistolseverba : JEternam requiemhabebilin t>i(a,cum plicare studebant, in eortim errorein incidereiil, qui
iis,(|U;c docet Hilarius explicatione sua illustrans divinam dividebant, secabantqiie subslaii.ti.iaiu,eam
Psalmum LXJI, vidcbisque hac ipsa scotenliarutn voluii patienies in Patreni, et Filium ', hinc in suis
collalione, quain merito dixerim, ejus, de qua disse-- fidei prufcssionihus illuri exiollciiaut maximc, quod
rimus, Episloiae auctorein Hilarium esse. Ecce purro diviniiatein in uuoPatic «gooscenies, Deum iiiimme
quaein illum Psalmum Hilai ius docet («. 7, in Pstit. sccarcnl dividerentve, sed iiitegiuin, utilaloqua-
LXII,pag. i74): Est et vita post vitam, quia in Abrahm inur, servarenl. Audi, ohsccro, <juid Arius ipse ad
sinibus viveiidumest, inqua Dei noinenpauperisquieie Alexaiidrum Alexandriac Episcopum scribens effu-
benedicilur. liat (b) : <Novmiusunum Deum solnni infeclum...
48. Aliqua deesse hic videnlur, per quae via sier- IIIIIICDeum generasse filium unigeiiiium ame omnia
nalur ad copiosiorem explicalionein verhorum illo- satcula, per quem el saeculum,ei omnia fecii. Natum
rutn : Deindecredendumiltis, Jesum Chrislum Fttium autcm non puiative, sed vere obsecutum volutitati
Dei, etc. suaa, imniulabiiein, et inconverlibilenicreatuiam Dei
49. Rejicit bic Hilarius perridiculas illas, et lur- perfectam, sed nou sicut unuin de creaturis; faclu-
pcs deorum genilnras, quas Etlmici confinxerunt, rani, sed nou sicut coeteraefacturoe;nec ut Valeniinus
scxuum comiiiislionein niiuime veriti iuterduui in .B prolaiionem, iialum Patris commeuiatus esl : nec
ducerc; quos imitari visi sunt nonmilli hacrelici,quos sicttt ManichaLtiis parleiu unius .subslanliaePatris na-
refcllit Ireuaeus(lib. i, cap. 1; rursus lib. iv, cap.l; lum exposuit; uec sicul Sabelbus, qui uuioiiem di-
quibus adde. qum Itabet Epiph. har. 3l), el rccen- vidit, ipstnn dixit liliuin, queui et Patrein ; nec sicuti
set Petavius (virfe qum tradil Petavius, lib. x rfeTri- Iiieraias, lucernam de luccrna, vel lampadeui in
nila. 8, 9 ei 12). Alibi sane Hilarius cunidem errorem duaspartes; nec qui fuit aute, posimodum naiiiin,
videlur refellere, cutn hacc att (tib. iv de Trinitat., vel supercreaium in liliutn, etc. >Neque vero idArius
n. (i): « Novil (Ecclesia) in spirilu DeumSpirituui iin- latituniinodo tradidit. Eusebius Nicomediensis epi-
passibilem, ei iiideseeabileiu : didicil cnim a Do- scopus, niagni nominis inier Ariauos , caihoiicos
inino, spirilui carnem et ossa non esse : ne lorle persiriiigereiionestveritus (c),quasihi« Detiin unum
cadere in cum corporalium passiomnn deirinie.ta in duos divisum, vel corporale aliqttid quod patia-
credanlur. > Rejicil pariter illamFilii generaiionem tur, assercrcnt, lum ex ipso, vel ab ipso Patre fuisse,
quam per suminam ameniiam excogitarunt nonnulli, sicuti parlem ejus, aut ex afflueniia substantiae. >
Sabellii, ut puto, asseclte , qui, ut verbis ililarii Eunomiiis siiniliier (ApudNysseuumlib. m conlra
utar (lib. iv rfe Triniiat., n. 4, pag. 73, lom. n), Eunom.j < filii subsiautiam a Patre genilam esse ait,
« vocem hanc oftoovo-iov hoc scnsu usurpai uni, al- non extensione prolalain, nec incremento perfectam,
que elocuii sunt, lauquam ipse sit paier, qut et noninuialionelorinatam :i quibus quidem verbis non
filius, cx infiniiate videlicel sua protensus in Virgi- modo suam seiitentiam exponere, veriini etiain catho-
nem , ex qua corpus assutiiens, sibi in eo corpore licos inctisare credilur, et repreliendere.
quod assumpseril, filii nonien addiderit. > iQ Hdarius itaqtie, nt eoruui vafriiiem eludal, el ca-
50. Eos parilcr rejicit, qui puruin homiiiem Chri- tholicos a reprebensione vindicel, non modo in co
slum esse dixerunt (Vide qum tradil tlilarius de Sy- lihello, queui explaiiamus, veriiin ctiam in libris aliis
ttod. n. 38 can. wel vn) : eos quoque, qui lingere eum iliud ipsuiu dogmninculcat, cujus causa se a caliioli-
poterant spiriluni qucmdam Deo iiiiuoreiu, qui car- corum partibus recessisse aiebaut Aiiani, lib. ndfi
nem deinceps in Virgine suscepisset : vuii qtiippe Trinitate (n. 8) haic ait: < Sed neque pars Patris in
indubitaleex-Deo geniiuui, ideoqueveruin DeiFilium, Filio est... neque natura habet oiniiia esse, quod
proiudeque Deum vcruin. portio esl. Perleclus autcin a iierfecio est : quia qui
51. Error aliquis procul dubio in haec verba ir- habet omiiia, dcdit omnia. Neque exislimanuus est
rcpsit: non divisa ejus subsiantia, nec tnajestatis ejus noii deriissc, quia habeat, vei non habcre, quia de-
divisa subsiantia, ac per lioc pussibilis videatur. Sci- derit. >
licel aut glossema quoddam priorum verborum, non Libro III de Trinitate (». 4): < Igitur perfecti Pa-
divisaejus substanlia, suul posteriora ista verba, nec tris perfecitis Filius, el ingeuiti Dei unigenita pro-
majeslutis ejus divisu subsianlia, quac ex margine in genies, qui ab co, qui habet omnia, accepii oninia,
episiolam ipsam iriepseruni; aut legendiim est, nec LVusa Deo, spiriius a spiritu, luiiien a luniine, cou-
majeslatis ejus imminulasttbsianlia. At quomodo, in- fideuter aii : Paler in me, et ego in Paire : quia ut
quies, cum superioribtis subsequenlia congruuni, ac spiritus Pater, ita et Filitts spifitus ; ut Deus Pater,
coiinectuntur: nec majeslatis ejus divisa subsiunlia, ita et Fibus Deus; ul liinien Pater, ita el Filius iu-
ac per hocpassibilisvidealur?An Filius cx eo quod cx inen. Ex iis ergo quaein Patre, sttnt ea in quibus est
indivisa Palris siibstauiia prodit, passlbilis aut vide- " Filius, id est, ex toio Patre totus Films natusest;
tur, aul esl? Aut itaqiveeniendaiidusest rursus codex noii aiiunde, quia nihil autcqtiam Filius; non ex ni-
legeriduinque, ne per hoc passibilisvidealur; loret liilo. quia ex Dco F.lius; non in parle, quia plenitndo
enini passibilis Pater, si subsiantia ejus sciiidereiur: Deitaiis iu Filio; neqtie in aliquibus, <iuia in omni-
aul iia accipienda suiil verba i»ta, ac per hoc passi- bus ; sed ul voluit qui poluit, ut scit qui genuit. >
bilis videaiur, ac si diceret : FalemUr quideiu ex se Rursus in eauidem seiiiemiain (lib. ni de Tri-
(id esl ex Deo Patre) Filium nutum, sed ita ut indivi- nit,, n.u): « Deum neino noscit, nisi conliteaiur et

(o) Unicum porro affero, sed notissimum exem- ne ab hacipsa epistola discedamus, paragr. 3, p. 39,
plum desumplum ex commentariis in Maltbaeuin Iuec habet: ut etiam quod prqpter nos fuerit fabrica-
(canone27, alias cap. 27, in Mattli. xxiv, 48, at- tutn : id est, fuit fabriculum.
que eo quidem loco ulimur in lectionibus lertii (b) Epistolam hanc habet graeceEpiphanius haere.
Nocturni iu coinnitini confessoris, pomificis secuudo
mandalis non 69, n. 5. Sed ego latina Ililarii interpreiaiione utor
loco): Quia advenlum desperaverit,quia lib. iv de Trinit., n. 12; et lib. Vide Trinii. n.5.
oblemperaveril,quia prasenlibus studuerit, quiu vila
genlium vixerit, quia desperationejudicii commissam (c) In episto. ad Paulinum Tyri episcopum qtiam
sibi familiam fame>sili, cade vexaveril: pro despera- commemoral Victorinus m praefatio. Operis contra
vil: non oblemperavil : studuit, vixit, vexavil. Et Arianos.
775 IN HILARII EPISTOLAM SEU LIBELLUMANNOTATIONES. 77 i
Palrei», pait.remtinigeniti Filii, el Filium non de pnr- \ nila hoc ipso de argumenlo affero(rf). « Verbtim non
tionc, aut Jtlilatatione, aut emissione, sed ex eo na- dissolubililer, ueque simplicitervox est significativa,
tum inenairrabililer, incomprehetisibiliter, ut Filium sed subsiantiale Verbum est, ctstibstaniialis Sapien-
a Paire, nleuiitidinem divinitatis, ex qua, el in qua tia, quae revera est Dei filius: nam nisi stibsiaiitialis
natns esi,(;oblinentem, verum et infinitum, et per- est, erit Deus loqtiens in nerern, aique corpus, nibil
fecium Dpyiim; boccenim Dei esi plenitndo. Nam si hominibus amplius hahens, etc > Keliquos Patres eo
hornin aliquid deerit, jam non erit pleiiitudo, quam de argumento dissercntes consule apud Petavium, eo
in eo habitare complacuii. Iloc a Filio praedicaiur, ipso, quem annoiaiione 19 dixi, loco; scilicet capiie
lioc ignorantibus marfiiesiatur : sic clnrificalur per 2 libri vi de Trinilale.
Filium Pater, cum Pater FiJii talis agnoscitur. > 53. Substitue Filiis, seu,si vis, Sermonibus, qui-
Deinceps vero, ac proesenim iiumero nono, el sub- bus cave dicas oequalem, aut similem Dei filium. Ni-
sequeiilibiis lihri vi quaslibele&plicaiiones hacreticas mirum impelit hic Hilarius impiam Arii confcssio-
quarutn jam mcminiinus, nqminatim el expresse n. nem (apud Hila., lib. iv de Trinil., n. 12 , et vi
condemnat. Pauca delibcinusf ex plurimis (lib. vi, 5) , qui fassus Patrem , quem solnm Deuin agno-
n. 10). « ManichseHm, secuudum haereiicaeinsaniae scebat, « genuisseFilium unigeniiuni ante omniasx-
praedicatores, pia Ecclesiaefides damnat. Nescit enim cula, perquemct steculum, ei omnia fecii;i addcbnt,
in Filio porlionein : sed scit Deum totum ex Deo «creaiuram Deiperfeclnm, sed non sicuiunamcrealu-
toio; scit ex uno unum; non desectum, sed nalum ; rarum : facluram, sed uon sicui caeteraefacturac, elc i
scil nativitatem Dei nec diiiiinuiionem esse gigneniis, Arbiiror auteniedocere hie velleHilariiim.siadniilla-
nec infirmitalcin esse nasceutis... haec enini ita ei ,* lur Filiusex ni"iloeditus(quodnecesse est faciai, qui
a Deo unigeniio comperiasuni, quod Pater, et Filius creatiirani lametsi pcrfeciissimani, euin ngnoscil), si-
unum suni, quod pleuitudo Deitatis in Filio est: per niilem, aique adeo ;<qualem reiiquis creaturis fore in
quod el portionem unius substaniiae odit ad Filiuui, potissinia , ei cssenliali Creatur.v notione unigeuitum
et per nalivitalis veritaiem, verae Divinitatis proprie- Dci; id euiin lanluiiiuiodo sejupgit Crcaiurani a Deo,
tatem veneratur iu Filio. > qnod Creatura ex niltilo sit; Deus ex se. Ariana
Sic porro tumeos, qui in prolatione quadani divini porro opinio adeo displicuit aliis oniuibus, qui plane
Verbi generaiiouem collocabanl, lum eosetiam, qui Ariani nnu erant, ut damnata sit ab iis ipsis, qui nun
Palrein corporeum fore dicebant, et niutabiLem, si oinnino Catbolici creliii sunt. Haccsane in Sardicensi
filitim genuissel ad euni inodiim, quo orlhodnxi cou- Synodo statuia sunt (Hitur. de Synod. n. 34 ei 55):
tendebant : sio, inquam, impios bos et disputantes «Eosauteui, quidictint.denonexianiibiisessc Filium
inducit, el refulat (lib. vi de Trinit. n. 17). « Si, in- Dei, vel ex alia stibstnniia , et non ex Deo.... nna-
quii, ex Deo est Filins demutahilis, et corporeus secunda theinatizal Sancla el C.ilholica Ecclesia. i lnimo in
Deus est, qui ex se proiulerit, vel extenderit quod Sirniieiisi Synodo, cujus fidei professionem
sibi esset, iu Filium. Quid solliciius es, ne demutbi- Hilnnus profert, idem error condeninnlur bis verbis
lis Detis sit? Nos nativitatein confiiemur; nos unige- (Ibid. n. 58, anatli. 1) : « Eosautcin, qtii dicunt: De
nilum praedicamus ex Deo docli : tu, ne nativiias nullis extnnlibus filius , vel de altera sitbstantia , et
maneat, ne unigenitus Dcus in Ecclesiaefidencc sit, na- non ex Deo , et quod eral lempus , vel sacculum,
litimii iiideinutabilis Dei, quae nec extendi, pro- qitnndo non erat, alienos scit sancla ct Catholica
tendi possii, opponis. Aflerrcni tibi, inlelix error, Ecclesia. i Ul reliquos porro praeleream, qui hanc
ctiam ex rebus mundi quarumdaui nalurarum,quangi- ] Arii blaspbemiam refutarunl , soepeillain , el lucu-
gnuniur, cxeinplum, ne naiivitatem prolensionem lcnlc, repellit ililarius. Unum sebgo,ne in re nolis-
exisiituares, ne nasceiiiiuin naiuras deirimenta cre- sima videar abundare, llilarii locum. Nume.ro 2 li-
deres esse gignenlium, ul etiam ninlia sine corporali bri xu de Trinilale (pag. 409 lomi n) scripiis -luvc
admixlione ex viventibus in viventes auimas gigne- tradidit:« Non enim UominumJestim Cbrisium crea-
rentnr: nisi nefas esset Deo desenon credidisse, et luram , quia neque ipse est : neque facturam , quia
ultiini furoris vesania jtidicaretur, adimere atictoriia- faciurarum omnium ip>e est Dominus; sed Deum
lem ad (idein.cui venerationem profitearis ad viiam.» novimus, Deuin Dci Patris propriam gcneraiioneni,
Rursus numero undccimo 'libri vn de Trinilate: etc >
« Nonenim, sicut frequenter dictuin a uobis esi, divi- 54. Expressissima hoec esi llilarii senlentia, ex
sionis in Filio, sed nntivitatis sacramentum praedica- qua quidem facile innoiescat, unum eiinideinque csse
mus.i Videquacaiinulaniin iocum huuc PP. S. Mauri. utriusqtie operis auclorem (lib. n de Trinit., n. 9,
Denique, ne cuncta afferam, copiosissime hoc de p. 52). « Habcnt igilur nalWiuiis hujus uterque se-
argumento disserit num. 22 et 23 libri, quem de cretum. Et si quis forle inielligenlioc suoeiniptiiabil,
Synodis, seu de Fide Orientalium inscripsil. Si mulla generatiunislameii hujus sacramcntum non posse se cou-
porro hoc de argumeiitocupis, Pelavium consule(a). sequi, cum et Pater sil absolule intellccius, et
Ilic inniiiin proferre placet Alexandruin Alexandriae Filius; majore islud dolore a nie andiei ignorari.
Episcnputn, qiieni magnum habcmus Calbobcie veii- Ego nescio, non requiro ; et non consolabor me tainen.
latis vindicem. (b) « Dequibus (rfe Pafre et Filio loqui- Archangeli ncsciunt, Angeli audiernnt, siccula
lur) nos ita crcdimus, qiieiiiadmodumApostulicasen- r»non leneiit, Filius Propheta non sensit, Apostulus non in-
lil Ecclcsia: in iiiiuni iiigenitum Patretn.... Et in lerrogavil, ipse non edidit. Iucnarraliilein
umim Dominum Jesiiin Chrisium Filium Dei unigc- etiam unigeniti diviniFilii nativiialemappeilnt n. 12
nilum : non ex nihilo gemtum , sed cx eo qui Pater lib. n, el num. 16 libri vi rfeTrinitute.
est: non corporum moie per incisiones, aui defluxtis Sed ne solum llilarium proferre videar, ecce libi
divisionum, quem ad modum Sahellio videtur, et Va- Aihanasium (orat. III. pag. 214) lnec prolerenteiii.
lentino, sed inexplicabili , cl inenarrabili quoriam < Iiidccorum est quasrere quomodo cx Deo Veibum
modo juxta Propheloe verba , quaesupra reiulimus: existat, aut qttomodo sit Dei splendor, atit quomodo
Generationem ejus quis enarrabil?! Consule,ohsecro, gcneret Dens, et quis sit modus geueraiionis Dei. In—
quae boc de argnnicnio Gezo Derthonensis Abbas edi- sanus enim sil, qui tnlia audeat, ciim incxplicabilem
dit (c); atque ex iis disces, (juanti apud veleres lli- rem, ac divinae natur,B propriam, solique ipsi, et ejus
larii aitctoriia- consiitcrit. Filio cognitaiu , oratione sua declarare conetitr. Pcr-
52. Recole dicta n. 19. Hic lantuin Athanasii mo- inde esl enini, ac si iidem iuquirerent, ubi sil Dcus,

(a) Lib. v de Trinilule, cap. 6. Et rursus cap. 8, (c) De Corpo. el Songn. Christi, cap. 1 et sequcnt.,
n. 9, et sequcnt. pag. 253 tomi m Anecdo. Murator.
(b) In Episto. ad Alexan. Conslant. Epist. apud (d)Oraiione v, Pelavio, ut puto, interprele, in lib.
Theodor. lil>-i Eccles. Hist., cap. 4. vi de Trinita, cap. 2, n. 9.
77J 1N HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 778
et quomodo sit Deus, ct cujtismodi sit Paler. Sed ul A appellarunl, inducebant, qnae res creatas proecede-
tale aliquiriscisrilari impitimest, et eoriiin proprium, rent, ideoqueccelos, solem, et siellas , qunrum om-
qui ignoranl Deuni, ita neque fas est iu Filii per- nium motu, ac conversione lempora dimetimur. At-
contanda generalionc eamdem audacianrsumcre. i que in illis putaliliis, commentitiis,imaginariis, prio-
Quin ei Prudentius (in Apolheosi) non Poeiac , sed ribus temporibus Verbum Patris geniium , ideoque
Theologi personam agens AHatios ineffabilis genera- veram, licet caeleris praestanliorem et anteriorem,
liouis audacissimos invesiigatorcs versibus his cas- Crealuram describebanl. Horuin omnium erroreni
ligal: nierito redarguerunt Calbolici, quorum argumenta-
tiones Theologi babent. Tu , si vis, eos consule (b).
quid sit id ipsum
Pergunt ulleriusscrutantes,tendere Hilarii libellum explananti sntis est, dogma hoc aliis
Gignere, si fasest humanos sensus Hilariilocisconfirntarc H;cc itaque ait ille (c): < Nec
Usquead secrelum,quod temporacuncta,diesque non in eo se eleganler doclrinae propheticae , sed ct
et
Praevenitantiquos, principiumsuper ipsum aposlolicacposse existimani ccn-
Emiuet, et quodc.uinque polest homoquaerere,transit. Evangelicoealque
traire, ut Filii nalivitatem inlra lempora pracdicent.
Cumsit difficilisvia, nosccreprincipiorum Cum enim vitiose a nobis asserant dici, Filium setn-
Semina;cui dabilurmortaliexquirere, quidnam
Ullra priQCipiuiiiDeus egerit? aulquo pacto per fuisse, necesse est, excludendo quod semper
EdideritVerbum,quodpriucipiocaret omni? fuerit, nativitalem ejus confiieaiiiur ex tempore. Si
Hoc solumscimus,quod traditur esse Deus, quem enim non semper fuit, erit tempus quo non fuit. Et
Nongenitusgenitorgeneraverit, unus, et unus. Ktc. si est /tempns quo non fuit , erit ante eum tempus:
I ,
' quia obi non semper est, esse ccepitex temporc Qui
Patres alios si cupis, cos libi proebebit Petavius aute/ii carei tempore , non potest eo carere quod
(lib. v de Trinit , cap. 6). Unum seligo , quem bic semper est. Rcspuere se autem id, quod semper Fi-
proferam, Alexandrum AlexandriaeEpiscopum, proe- lius fuerit, ob eam caiisam affirmant, ne per id quod
clarissimum Arii, illiusque hoereseos repreliensorem semper fuit, sine nativitate esse crcdaiur: tamquam
(npud Theodo.lib. i Hist. cap. 4).« Solertissimam (in- perid qnod setnper fuisse dicitur, innascibilis proe-
quit ille) Evangelislarum , ipsorumqiie arieo angelo- dicetur. i Et paucis inlerpositis: < Confitelur Patrem
rum comprehensionem transcendit unigeniiiFilii Dei oeternum, et ab origine liberum : Conlitetur et Filii
inexplicabilis subsistentia. Quare inter pios , meo originem ab acterno: non ipsinn ab initio , sed ab
qnirieni judicio, censendtis non est, etc i ininitiabili: non per se ipsum , sed ab eo qui a ne-
55. Loca illaHilarii, etAlexandri Alexandrini, quae mine semper est, iiatum ab aeterno , nativiiaiem vi-
modoallegavimus, bic recole: Angeli nesciunt, Angeli delicet ex paterua aeiernitate sumeniem. i Alia porro
twn audierunt, etc Sed ea, qu;e mox afferemus, hic Hilarii loca si consulere Lector velil ea adeat, quae
quoque, si vis, afferre commodepotes. Epistola porro, ad calcem piginae noto (rf).
quam dixi, Alexandri Alcxandrini copiosissime hoc Miruni vero non est, si aclernitatem Verbi incul-
argumentum exsequitur. carint tam saqie Orlhodoxi. Ut ut reliqua eluderent
56. Qiiamquam Arius aeternitatem Filii visus sit Ariani, adeo ul Deumetiam fateri miiiime dubitarent
admisisse, dum falctur, « Deum (Patrem) genuissefi- unigenilum Dei (ei ; quando lamen ab eis exquire-
lium uuigeiiitum anle omnia saecula , per quem et bntur, ut aeternum falereuliir , subdolns quidein in-
saeculuiu.ei omnia fecit; i revera tamen oelernumesse ducebatil voces , anie sacula eum fuisse dicenles ,
negavii,« solum Deum (Patrem) infectum, soluin sem- () eoqtic, veluii manu quadain , et iusirutneiito ad soe-
piternum, solum sine initio, immortalilalem habeit- culacondenda fuisseusum Deum (Pairem): fniehan-
tcm i (apud Hila. lib. IVde Trinit. n. 12) agnoscens. tur eliatn nounulli ininus rigidi Arii asseclae. velmi
Quem quidem errorem secuios fuisse deinceps Arii Palres Antiocheiii, semperfuisse in principio upud
in impietate consectatores, discis ex iis monumen- Deum (/): tamen vere, et simpliciter oeternum , seu
tis , quaecopiose collegit Petavius , e quibus aliqua sempiternumfaleri recusabanl: SolumDenm(Palreni)
seligo, qu-.ead paginaecalcem noto (a) , quaeque ut sempiternum,et sine initio motienles esse(/j). Ilujuscu
per se ipse constilat Lector , rogo, eutn deprecans , rei prx-ter anliipiam Arii confessionein , alia ctiam
ut Alexandri AlexandriaeEpiscopi qiiain dixi episto- hahemus exempla (//). Quoniam pono multis bic dc
Iam legens, plane videat, qiianium Calholicis adver- eo arguniento disserere opus non est, iinicum, per-
sus Arium decertantibtis statitn cordi fuerit, ocler- spicuum lamen cxenipliimaffero. Damnati fuere sci-
nilatetii divini Verbi inculcare Qtiamqtiani potro licet a Concilio Aquileiensi veluli indiibilati Ariame
aut mitiores , aui forlasse callidiores quidam Ariani haereseos rei Palladius , ct Secuudianus , quod uni-
lilium ante temporagenitum facile admilterent; si ab geuitum Dei sempilernumfateri recusarunt. Lege,
cis tamen exposcebatur, ut coaelerntimPairi fateren- obsecro, tum acta ipsa Concilii , quac , ul multoruui
tur, id faccre recusabanl; sed quacdam tempora, quae opinio valde probabilis est, Ambrosii diligcntia uo-
putatitia , cotiimentiiia, itnaginaria, priora iiotinulii bis servavit (i): tum episiolain ab eo Concilio ad Im-
(a) Peiav. de Trini. n, 9, 8, m, 10, 5 et 6, el lib. D nodo hac edilam , latineque expressnm ab Hilario
v,cap. 9. n. 29 libri de Synodis. Notant tamen/iidem Paires
(b) Vide Pelavium loco nupcr allegato, nempe Sancti Mauri Athaiiasiuni , el Socratom , duin hatic
lib. ii de Trinita., etc. fidei forrnulam describintt, oinisisse vocem scmper, a
(c) Lib. iv de Trinit. n. 5 el 6, pag. 75 et 74 qua scilicet vehcnienter Arianns abhorruisse lesia-
totni n. lur flilaritis n. 5 libri iv rfe Trinitate: sed revern
(rf) Lib. xn de Trinit. n. 21, pag. 420 tomi n : bauc expressam fuis.seab Antiochenis Palribus, cum
Esset itaque, elc. Ibidem n. 27, pag. 424 : Al vero Hilarius doceat, ea de re uiinime dubiio. Vide etiam
cum in Dei rebus , elc.Tn libro de Syuod. n. 24 , quae idein Hilarius deinceps tradil , n. scilicel 33
png. 475 : El si quis sermonem, ctc In Coinmen. in ejusdem libri rfe Synodis.
ps. LXiii,n. 10, p. 181 tomi l : Jam si fidem hmreli- (g) Vide fideiprofessioncm ab Ario condilam apud
cus destruel, etc. Ililar. lib. iv de Triniia. 12, etc.
(e) Hacscilicet voce deum inferiorem Vero Deo,
aut improprie dicium Deum appellnri monebant. (//) Alexander AlexnndriaeEpiscopus apttd Theod.
Vide Petav. de Trini. n, 9, 4 : Ai enim Deumesse , lib. i cap. 4 ex Arinnoruni senlenlia : Fuil tempus ,
etc. Vide etiam n. 69, et quaein eo nolahimus. cum non essetFitius Dei, ctc
(/') Synodus Antiochiaeanno 341 (uti quidem nos (i)Tom. li edit. Anibrosii PP. S. Mauri pag. 790
doeenl Palres S. Mauri, qui Hilarii opera edideruiil) et~ 7'J2 : Specialiier dicit solum Pairem sempilermun.
jure, ac merito, plerisque suspecta est.Vide annota- Ambrosiusdixit: Fitius Dei Itabel immortalilaiem,
lionein Palrum S. Mauri in professionemFidei inSy- aul non habet secundumdivinitatem.
PATROL. X. 25
 779 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. ?80
peratores scriptani (a), in quaheec extant: Isti Ariunii A Semptr gignit Pater, et semper nascilur Filius. Addc
potitis sequi, quam sempiternumDeum Dei Filium.. quae iradit Petavius (Lib. n rfe Trinit. cap. 5).
voluerunl fateri. 59. Muiaiionis cujusque et novi staius expertein
Hinc denegaia Verbo aeternilas certum argumen esse Deuni, aperlissime Scriplurae lestantur : idque
tiim fuit pfofessionis expresse Arianac. Quam ob renn etiam Patres, et ratio insinuant. Sed prsesentis iii-
Eutjoxius,. tametsi non prorsus Orthodoxus, ut ta stiiuti non est haec perseqoi. Theologos consule,
men Ursacib, Valenli, aliisque in Arii impielale coni- et prae caeleris Peiavium (Tom. l Theolog., ttb. ni,
sorlibus qbsisterel, miiiorehique Aeiii errorem sta- cap. 1). Quo quidem conslitulo, seiernam esse di-
bilirel, in Ancyrana Synbdo unigeniti Dei aeierniia< vini Verbi generationem, ex eo eviucit Hilarius,
tem tribus canonibtis exprinii cnravit; x scilicei, xi:, quod alias hiutaretur DetisPater : inciperet enim in
et xu (Hilurius de Synddis h. 23). Et Hilarius ipse iin tempore Jilium habere.
brevi illa fidei professionc, qtiam edidit advcrsu:s Praevenil porro Hilarius id, quod adversus stabili-
Arianos (Ibidem n. 64), si a Calholicis poposcil, u l tnm Dei iinmtiiabiliiaiem objici facile potest: nempe
falerentur P}airemnon intra lempora , poposcit eiiam,, Deum condidissein tempore miinrium; nec propterea
ut cointeriiporalemPatri Filiurii non negarent. Ad lo divinam pracstantiam , ac perfeclionem ilniiiinui:
cum hunc copiosiiisillustraiidum ea proderunt, qttae praevenit, inqtiam, ntoncos iiiutationem iiullam ex
numero 76 afferemus. rerum crealione in Deum iuduci, quia aterno, im-
57. Alihi dixi (ln prafdiionis capite\,num. 3) Hi- mulabiliquedecreto cuncta stabilita, el in diviua idea
larium Intine scribentem "graeeas voces quandoquce perfeclissima cuncta disposita sunt : atque ita execu-
adhibere, ut se nempe clarius explicet. Nuin vert0 _° lioni mandata sunt, uii stabilita, ac disposita fuerant.
vocem istam lalinis characteribus ipse scripserii1 Id ipsuin alibi tradiderat(e). Alia excogitariinl Tbeo-
fquod LatinosPairesconslanier fecisse vult Richar- logi ad arcendam a Deo mutalionem, quoc ex tem-
dusSimon) an Graecis judicaverit Lector. Ulcumquci porali rerum creatione meiui fortasse posset, quo-
sit, vox isia (quod quisque facile noscet) neganlem i rum magnara parlcm receiiset Pelavius (J'o»i. i
(seu excludci)iem) tetnpus, seusine lempore. ideo- Theol. dogtn., lib. ni, cap. 1). Sed Hilario placuit
que anie lempora, et aeiernuiti deholal unigeuituinI (quorijam dixi) nd immulabililatem divini decreti,
Dei. ideoque scientiae, et ideaeDei confugere, Expressis-
58. Ne objiceretur, hacclemere ab Orlhodoxis dici,, simum seligo ex pluribus Hilarii locis, quein pracbct
perquisierunt hi sacpeargumenia, quibus enm, quami numerus 40 libri xn de Trinitaie, et hic est. « Perpe»
staluebant, divini Verbi ociernitateiii comprobarent;; tua enim, et aeternarerum creandarum est praepara-
in qtiorum 'numero illud potissimum csse videtur, , lio : neque partibus cogilationum universitatis liujus
quod hic paucis perWingit Ililaritis , destimplumi corpus elTecluii!est, ut prinium de coelo sit cogita-
scilicet ex immuiabililaie Palris , quam admillamus; luiii, lum poslea lerrac cura, et tractatus Deiim inie-
necesse est, si Deum facimus; etenim inuiaiuin ille> rit, cogilaiumque per singula sit, ul primuin in pla-
describit , qui unigenili Filii Palrem in lempore> nitiem diffundcreiur, deinde postea meliore consilio
descrihit. Hanc ipsani probationem cum adhibeantt montibus elevaretur, rursum autem etinm collibns
alii Paires, quos Peiavius minime proeterit (/>), eami variaretur, quarto deindc habitabilis eliam in ipsis
sane et seepe , et copiose urget liilarius , veluti nu-. cacuminibus redderetur, praeparatunique cadum, ac
mero 5 libri rv de Trinitate, et alibi soepe (c). SedI sedes Dci segregareiur, ventorunique exlialationes
unicum praestat locum hic afferre, ex libro xn de• Q nubesinsummo validccontinerent: luncdeindecerli
Trinitate (n. i\,p. 420), qni sic se habet. < Et aliud sub coelofontes mearent, ac postreino liiiidanientis
cst sine auctore esse semper aclernum, aliud quod terra fortibus confirmarctur. Singulis euiin his omiii-
patri, id cst auctori, est coocteriiiiin.Ubi enim pater bus auieriorem se Sapienlia esse profitelur. Scd cum
auctor est, ibi ct nativitas est; at vero ubi auctor omnia per Deuin, quae sub coslo sunt facta sint, et
octernus est, ibi et nativitatis aeternitas est: quia comjionendo ccelo Cbristus adfuerit, et ipsam prae-
sicut nativitas ab auctore est, ila ab aeternoauctore parati cceli praeveniat aeicrniialein non paiittlr boc
acterna naiivilas esl. Omne autem quod setnper est, exislimari in Deominutarura reriini paniculaias co-
etiam oetcrnum est. Sed tamen non omne quod gitatioiies, quia omnis horum pracparalio Deo est
aeterntim est, eliam innalum est. Quiaquodabaeieriio coaelerna. i
nascitur, habet octernumesse qiiod natuni est. Quod 60. Propter homines (quod propler nos, etc)fuisse
autem noii naituii est, id cum aciernitate nnn natiim conditum Miindum, haud obscure docet alihi etiam
est. Quod vero ex a:ierno iintum esi, id si non a>ter- Hilarius, veluti cum haec ail (ln ps. LXV, n. 6,
num nalum est, jam uon erit el Pater auctor octer- pag. 197 tom. i) : « Quis enim non trepidel ad ina-
nus. Si quid igilur ei , qui ab aeterno Paire natus jestaicm.ejus, qui saecuin instiiuerii, niunduin con-
est, ex octernitale dcfuerit, id ipsiim nuctori iion est diderit, teriipora revolttbili vicissitudine, cursuque
ambiguum defuisse: quia quod gignenti est infini- diineusiis sil, cceliim astris ornaverit, terram fructi-
lum;, jiijiiiiiiiiii est eliam nascenli. Medium enim bus repleveni, mare obicibus concluseril, honiincm,
quid inler iiativilaiein Dci lilii , el gencrationem Dei ui liis aut utcrelur, aut dominaretiir, elegerit. > Ea-
palris ncc ratin nec sensus admiltil,- quia et in ge- D dcm inculcai in comraentariis in alios psaiinos, qnae
neiationeiuiiivitas est, el in nalivitate generalio est. omnino legas oplo (/). Nnm id ipsum indicet loctis
Qiioduirumquesiueinlervallosuiest.quiasineulroque ille psalmi vm : Omniasubjecislitubpedibus ejut.elc,
nec nculruui est, » lloc ipsum argumeiitutn pc.rsequi- judicaverit Lector. Fuse porro hoc de argumento,
tur Alexander Alexandrinos Episcopus, qiiein legas, peciiliari dissertatione disseram.
oplo (d) : Perslringit vero paucis Augusiiniis haec 61. Idesl: (ainetsi nondum condidcrat, disposue-
scriptis mandans (Epislo. olim 174 nunc,258, n, 24): ral tameii, ctiinra se ordihaverat. Vide num. 59.

(a) Pag. 807 et 808, n. 5. Vide porro quae hoc de
argumenlo iraduntur iu edilione Operum S. Am-
brosii adornata a Patribus S. Mauri post cpislolam
vin, pag, 786 tomi u, Ambrosiuslectam Arii epislo-
lam, etc.
(6) Lib. v de Trinila. cap. 8 , §. 4, 5 et subseq.,
scd proesertim§ 11.
(c) Pag. 73 et 74 tomi n : Cum enim vitiose, etc.
(d) Apud Thcodo. Eccle. hislo. libroi, cap. 4:
Necessario dicendum est, Palrem semper esse Pa-
trem, elc.
(e) Ipse (Deus) est etenim caput, et principium «ni-
versorum,el in ipso universasunl condita, iicet pottea
de thesaurisin se condiiis, secttndumarbilrium potet-
tatis mterna, singula qumqueproiulerit. Hilari in
psal. xci, num. 4.
(/') Tractai. inps.Lxiii, n.9; tractatuinps.cxxxiv,
n. 14; sed praeserliin tractat. in ps. cxvui, lillera x,
n. 1 ct 2, pag. 534 toml I.
 Kl IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 782
62. Lcgendum utique pulo simul, cura in noslro A id exsequilur n. 12 libri i rfe Trinitate (e), et n. 19
codice legatur semel (semel omnia facere): id quippe libri mejtisdem lituli, idest de Trinitale (/).
exposcitoppositio hinc simultanea:, illinc perplures 65. Urget adliuc Hilarius probationem quam antea
dies disiribuue reium omnium creatiouis, quaiutn propostterat, oslendens primo, nierito absconsam,seu
prior minus placel Hilario, qui posteriorem amplec- ineffiibilemdici nativiiatem Chrisli corporalem, cum
liltir, idest, distributam in dies sex, quamquain in cam-obumbrationemappellet Scripltira ipsa ; tum eo
Eeclesiaslici libro (le crealione agenle legimus si- posilo, id ipsum inferens, quod nupei1dixerat, ab-
tnul (a), Quanam vero ratioue coucilietur locus iste tconsam scilicel, seu ineffabilema forliori diccndain
cum Genesi, libi declarabunl Sacraruin Scripttira- esse ocieniam Verbi genera*tionein. De ea porro
IUIII interpreles, et Theologi. Quo quidem consti- obumbratione dissereiiichi lege, si cupis, liilarium
tuto, hanc esse arbitror Inci hujus inierpretalionem. (Lib. II rfe Trinita. n. 26; Sed ne forte, elc).
Non ex impoleulia Dei provenit, quod uon unicp mo-
mcnio universa disposita sint, sed idco per dierum 66. Rccole quae dixi h. 54 et55.
sex inlervalluni disposiia universa sunt, ut veltili 67. Recole dicla n. 31, 53 et 54. In codice pro
per gradusj et juxta honoris uiiiuscujusque discri- eoncessos itabetur concussus, manifesto ulique er-
men, et ordinem cuncta obsequerentur Deo con- rore, quem propterea emendandum duxi.
deiui disponeiitiqtie. Qtiod si prolixiorem hujusce 68. Uberiorem explicationem dignitatis ex-
loci inlerpretntionem optas, eani tibi Ambrosiiverba cellentiae divini Verbi Ililarius aggrediiiir,atque simulque
pra-bebunt, quae quidem eo libentius allego, quod fidei suaeconfessionein satis amplam atque accura-
verisiinillimuinputem, Ambrosium,cumhaccproiulit, g tam exponit. Qois porro dubitet, num llilariiis, dttin
ad priorum Palrura monita respcxisse. En itaque iuiS litulos Clnisto attribiiil, illi pracserlifnattribuat,
quocdixi Ambrosii verba (b) Namque: < mundus ipse quateniis Deus est? Sed uiulti tamen eidein Cluisto
disiincte legiiur factus, cuin esset antc incoi.uposita conveniunl, qnateniis etiamhonioest, seu, utmelius,
pars cjus: quia lerra eralinvisibilis, et incomposita. el verius dicam, quatenus Deushotnoest, propler eam
Nempe lux primtmi facta est, ct vocavit Deus lucem, quam Tbeologi appellant communicationemidiotna-
cl separavit Deus inier lucem, et tcnebras, et voca- lum. Consueviiaulem Hilarius eadeih dogmaia sa>pius
tae sunt tenebrae Nox. El per oidinein singula quae inculcare elrecolere; quod fatebiiurquisquis libros
facta siiil, legiinus,, coelum, terra, ligna fructifera, de Trinitale ab eo editos perlegeril. Ctijus quideiu
aniinalia divcrsa. Distribula autem stint leviora su- constietudinis rationem ip.^e affert his verbis (De
perioribu-ii ul aer, et ignis; graviora inlerioribtts, Synod. n. 62) : « non enini infiniius, et imniensus
boc est terra, ei aqua. Utique siinul omnia fieri ju- Detis brevibus humani seiinonis eloquiiSvel inlelligi
bere poluii Deus ; sed distinctioneni servare rnaluit, poluit, vel oslendi : fallit eniin plerUui(|ueel audien-
quam nos in Oinnibiisimilaremur ncgotiis, et maxime tes, etdocenles brevitas sermouis. > At nos reliqua
in vicissitudinibus graliaruin. > Notant autem inter- ejus dicta illusiremus.
pretes, emersisse veluti gradatim cx materiainitio illa
69. Vox haec iniiio tarii referri polest ad oeternam
prirna crealuras : adco ut niiiius proesianics Filii de qua salis diximus n. 56,
emerserint, lum praestaniiores, quaruin seriem clau- quam geueraiidnein,ad reriquos titulos, quos eideiii lilio attribuit.
deretpraeslanlior omnibus bonio. porrd significatione Dei filiiiiii nbminet, et ea
65. Paulo obscurior videtur esse locus iste, qucm n Qua
obscurissimuin facies, sl legas, uii in codice legiiur, additione vocis, iiiitio, explicai, ei!alibi aperiissiine
tradit. < Non est itaque, inquiens (Lib. v rfe Trinii.,
el nulla. Sed legendiim utique arbitror, et nuda, id n.
Cst, sitte ornatu, et specie. Pulo autem buiic haberc Deus 5, pag. 107, loin. n), Dei filiuSDeus falsus, nec
uec Deus nuncupaius, sed Deus ve-
sensum : Ideo voluisse Deum, ut ordinata, et grada- rus....add;jtivus, Deuseiiim est, per quem facia sutitomnia. >
tim disposila universa pro tup gradn, ei honore obse-
querentur Deo educenti per dies singulos, creaturas, verum Atque hoc loco (ut obilei' dicaiii) non solum Ariani,
ne piiora illa iuformia elcmenta despicereuiur (c). eiiam ii rcViucuntur (Nec Deus adoptivus),
ut adoplivitm Filiutn Chfistuiii laCerenl, Hilarii
Qnis enim ea non despicercl illisque non praeponeret qui
rcs jam venustas, stiaque specie, et lorina ditalas? auctoritaie abute.banlur : nam si Deus est, quoinodo
Duni auiem hoec propono,, vereor ne aliquid in hac adopi.aripolerit?
periodo desit, quod aplius jungat priora illa v.erha : 70. Antequam progredior, noverit Lector, ittulos
affines alios, qui a yeleribus Tbcologis
passiva, et nuda (seu, si vis, mila) cuni subsequenti- hosce, alque
bus inier se antiquiora. Probabilis ne sit niea suspi- Unigeiiito Dci iribuuntur, in duplici veluti differentia
cio, an non, Leclor dijudicet. esse : alios enim ideo Orlhudoxi cidem uuigenito
64. Addita voce tnayis, noiitiihil cniendavi; defi- Dei iribuebaut, quia Ariani eos illi tribuere recusa-
cieiiteni bodicis nbstH fectioiiem : lcgitur ciiim in bant, uni Pairi tribuenles; alios vero ideo tribue-
eodem, quanto illa, quai nulti, eiC. Quis eniiri non vi- banl, quia cum eos Ariani ipsi, aul certe Semiariani
det, vocem tuagis exposci lab argiiinentatioiie, qua eideui unigenito iribuqreni, inagnoque apparatu, et
Ililarius utiliir? quaequidem argumeiitatio illius ge- prseconiis extollerent, verebaiitur Orthodoxi ne \ si
neris esl, quod a minoYi ad nlajus, seu a fortiori +. eos eidem Unigenilo miniiiie irihuereni,' viderentur
Scholastici appellanu Porro si ad iirgiiiiienlaiionem minus praeclare de eo loqui, quani loqueieutur
hanc conlirmandain P.itniiii, et Scholasticorum les- Aiiani. Porro cum hic Verbuui sapietuiam veram Hi-
liinonia afferre Studebo, inliniius pro|iemoduin ero. larius noininat, Sapientinm intelligit divinmn ct cau-
SaHieSchoiasiiciilli, qui Angelis ipsisabdituin pror- sae expertem : nam bac ipsa signilicalione Arius
sus, atqne iuconiprebensibile lncarnalionis mystc- utium Deum (Palrem nempe) solum sine initio, so-
rium fuisse contcndtint, Palribus piacsertim niluntiir. lutii verum agnoscebat; Hilarius vero, queni modo
Mihisatis est Leonem allegare, el Hitarium, quorum allcgavimus («. 69), Deum verum unigcnitum Dei ap-
prior soepeid inculcat, atque iis pnuseriitn in locis, peliat. Hinc quamvis< in Concilio Aquileiensi fassus
qtae ad paginae^calcemnoto(d). Alter vero copiosius fuisset Palladius, unigeniium Dei esse sapien-

(a) Cap. xvin, l.jifjui vivilin mternum, creavit om- (d) Sermon. ix de Nativit. n. 1, excedit qui-
nia simui. dem, etc. Et Serm. x ejusdem lituli, seude Nativit.
(6) DcCain et Abel lib. n, cap. 6, n. 22. n. 1: Serf quia Domirii, Satvalorisque noslri, etc. Et
(c) 7» pi:incrpio creuvh Deus cwlum et terram : n. 4 cjusdem sermonis: Nativiias auiem Domini, etc
terru autemerut inanis, el vacrn (iegunt alii, incom- (e) Pag. 9 tomi u. Ilattc itaqiie divini Sacrumeitli
posita): et tenebra\eranl super (aciemabyssi. Gen. i, doctrmam, etc.
1, etc. (f) Pag. 60 ejusdcm tbini : Quaris quomodo, eic.
785 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 784
liam (a), » quia tamen divinam, et causau expertem, A incommiiiabilem imaginem, primum edilum tolius
ideoque in-ca, de qua agimus, signilicalione terani crealurae, qui seinper fuil in principionpud Denin....
sapienliamproedicare recusabai, uni Palri eum litu- Medintor Dei, et hominutn, praedeslinatiis fidei nos-
lum tribuens, Ainbrosius luvc de Pallariio enuniiare trae, et dux vitae. » Ad hanc porro professioncm si
non dubitavit: < Eiiam sapientem, qiiaiiium video, respexisse Hilarium dicas, id sanc dices, quod pro-
Filium. Dei Palladius ncgare conaius est. » Sed uec bahile vistim cst noiinnllis. El sane Ililarins hanc fi-
eos reprehenderim, qui hoecah Hilario ideo tradidi- dei professionem in eo tantum reprehendit (n. 31),
cerent, ul eorum rcfellerel impietaiem, immo potius « quod minus forte expresse videlur de indifferenii
insaniam, qui Filium Dei non sapienliam ipsam, sed similitudine Patris, et Filii locuia esse, maxime cuin
sapienlioe opus esse dicebnnt. Ac sancti Doctoris de Paire, et Filio, et Spiritu snncto ita scnserit si-
verba hic referre operoepretium reor, quatenus eam, giiificatam in nominibus proprinm uniuscujusque no-
qiiam nunc illustramus, senteniiam mirc coufirmant niinatoriim siibslantiam, ei ordinem, el gloriam, ut
(Commen.in Malth. cap. xi, n. 9, pag. 724). < Plures siut quidem per siibslaniiain tria, per consonantiam
eniin eludere dictum Apostolicum (I Cor. i. 24), quo vero uniim. »
ait Christum Dei sapieniiam, et Dei viriutem, his mo- Minus ahnndat litulisea fidei profcssio, quam se-
dis solent ; quod in eo ex virgine creando eflicax Dei ciindum Orientis Swnodnmappellal Hilarius (de Syn.
sapienlia, et virtus exliterit, et in nativitate ejus di- n. 55 et 34), tamen in ea quoque boecde unigenito
vinae prudemiac, et potestatis opus inlelligatur; sit- Dci enuntiantur : « qui est Verbttm, 'et sapientia , et
quein eo efficientia potius, quam natura sapienliae. vir.lus, et vita , et luuien verum. »
Quorum ne quid tale inielligi posset, ipsum se sa- „ Verura ul ad Hilarium revertar, non in ea tnilum,
pientiain nuncupavil; eam in se, non quaeejus sunl, quam illustramus, epistola haecdocet, verum etiam
ostendeus. Esl enim sapietuiaeopus fides, spes, cha- in locis aliis. In Psalmum sexagesimum lertium haec
ritas, pudicitia, jejunium, contincntia, humilitas, eloquitur (IVi/m. 10, pag. 181 lom. i): < Jam si fi-
liumanilas : sed haec nalurae opera stiut, non ipsa dem haereticus desiruet, Dei Filium semper fuisse
naiura ;et non in his, quaefiunt, consistit res ipsa quoe cognoscet, nullo a Patre imervallo lemporis separa-
iaciat. i Nam ut banc ameniiam refellal, boec Iradat tum ; ipsum esse vcrbum, virtulem , sapientiam Dei:
Hilarius (/« ps. LXVI,n. 29, pag. 255) : «Sed eniin linnc mundi opificem fuisse, hunc ct hominis condi-
Dei virtus, Deiquesapieutia est DominusJesus Chris- torem. »
tus, > vidcrinl alii. Pluia complectilur in trnclalu iu Psalinum cxvm
71. Videnum. 19 et 20., (Lilt. ix, tiumero pariter 9, pag. 334). Eienim hoec
72. Spiritus nomiue, Deum ab llilario inlelllgi ait: < Locutus est Deus per Moysenlegein, locntus
dudum notatum est. Vide, obsecro, pracfationem(b) est per Prophetas : sed haec lex Dei est, non etiam
in Tomiimi S. Hilarii edentibus MonachisS. Mauri. lex oris Dei : Os aniem Dei est ille, qui et virtus
Notissinius est Hilarii locus, quem hic referre operae Dei est, qui et sapienlia Dei esl, qui ct brachiiiin
prelium reor (Lib. ix de Trinitat. n. 14) : « Qui Dei cst, qui et imago Dei cst, Deus scilicet, et Do-
cum se cvacuaverit, ut manens spirilus (id est Deus) iiiinus uoster Jestis Chrislus. i
Christus, idem Chrislus homo csset. » Neque mirura Id ipstim docei Basilius Magnus, cujus verha li-
est, si nomine spiri/us Deus intelligalur; etenim per bcnter afferrem, nisi mulia essent, praeserlim cum
antonomasian Spiritus Deus est; praestaniissimus horum ipsoruin litulorum raiionem etiam afferat. Sed
scilicel: el spiritus solus esl Deus, si spiritus no C Leclor facile ea, quae dico, verba consulere per sc
mine per se perfectissime cuncta comprehendentemin- poterit capite 8 , alias n. 17 el 19, bbri de Spiritu
telligas ; qua quidem sigiiificationc nontiulli velcrum Sancto ad Amphilochiiim. Scilicet: « Ob mulliplicem
visi sunl vocem hanc spiritus accepisse (c). Ulctim- in nos beneficentiain, elc. > Et: « Omnia autera facit
que sil, pracier eos, quos allegat rlarissimus editor contactu virluiis, ac voluntale bonitalis operans :
Operum S. Hilarii (In prmfationctomi i, n. 58 et se- pascii, illuininat, alit,deducit, medetur, erigii, ctc. i
quent.), en locus pcrspicuus Tcrlulliatii, quo quidem Alios si cupis, qui Chrisioconveoientes titnlos re-
constet, spiritus uomine Deum a veleribus Patribus ccnseant, facile in vetusiorum Scriplorum libris in-
deuotari. Hoc scilicel modo librum de Oratione exor- venies. Duos hic duntaxat indico, quorum alter Scri-
ditur : « Dei spiritus, et Dei sermo... ntrumque Je- ptor ille est, cui iribuendiis est sermo oliin 190 de
sus Chrislus. > Alia porro Tertulliani loca alferre si tempore, qui nunc rejccttts in appetidicem, 113 in
cupis, ea libi indicabil Clariss. Muratorius (rf). eadem est, cujus verba annotatione 20 (Pag.Gi))
Reliquos lilulosfere omnes, quideinceps recensen- reluli. Aller Ausonius est sic Chrtslum deptecans
tur : via, lux, etc, expressos babes in ca notissima (In Precat. matulin.).
fidei professione, < quce exposila est in -Synorio ha-
bita per Encaenias Anliocher.oeEcclcsiaeconsumina- Christeapudaeternumplacabilisassere Patrem.
tae. Exposuerunt qui adfuerunt Episcopi nonnginta Salvator,Deus, ac Dominus,mens. gloria,Verbum,
Filius, ex vero verum,de luminefuinen,
sepiem, ctini in suspicionem vcnissel unus ex Epi- /EteruocumPatre manens, in saecularegnans.
scopis, quod prava senliret. > En qnac Episcopi ii
protuleiinl (e) : « Credimns in uutim Deum Pa- n Quis vero ea de re mirelur, cum hos ipsos tilulos
trem.... ei in unum DominniiiJesum Christum, Fi- u vel Scripturae manilesto tribtiant Cbri^lp, vel certe
lium ipsius unigeniium, Deum per quem omnia, qui eos Christo trihuere facilepossis, si ad ea respicias,
gcuer.iltis est ex Palre, Deum de Deo, toliim ex toto, quae Scriplurne de Christo enunliant? Quaedam in
unuui ex uno, perfectuin de perfeclo, Regem de calce epistobe ipsius annotavi, ne id , quod aio, le-
Rege, Dominum de Domiuo, verbum, sapienliam, mere dixisse videar. F.iteor quidein, fortitudimm
vitam, luinen vcrum, viam veram, resurrectionem, Domini Cliristum expressissime minime dici; nisi
Pastorem, januam, inconverlibilem, et ititmutahi- forte euindem csse putes, qui Angeli specie interduin
lem, divinilatis, essenliocque, et virluiis, et glorioe apparuit, seque Gabrielem appeliavit, aut, si vis,

(a) Palladius dixit: Sapientia est, pag. 793 tom. n,
Ambros. edit. PP. S. Mauri.
(b) N. 57 et seq., numero praescrtim 62 et 63.
Adde, si vis,eaquac n. 81ibri xn de Trinit. leguntur,
Sed quia nobisspirilut de spirilu nalivilatemprmdica-
bat, etc.
(c) In ea significalione videntur accipere, qui Deutn
solum incorporeum esse tnonent, corporeos rcliquos
omnes, Angelos quoque ipsos, et animas nostras.
Quod, ne multos alTeram,tradunt auctor Ecclesiatli-
coruiii dogmatum, qui Gennadius esse creditur,
cap. H, 12 et 13, et alii, quos allegat h Qttien ad
caput 3 lib. u Damasceni rfe Firfe.
(d) Annol. 1 in lib. hunc Terlulliani t. iu Anecdot.
(e) Apud Hilarium de Synodis n. 28 et 29, p. 478
tonii n.
 785 IN HILARIl EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 786
in Gabriele locutus cst. Scd si bracbium Domini, seu A , care, quidnam sinl saecula invisibilia. An ea saecula
Dei dicitur,an fonitudo non dicelur? Patres sane indical, quae alii imaginaria appellarunt, ipse vero
hac, nisi fallor, de causa brachium Dei, seu Domini Hilarins lempora appellat, qua opinione cqmplecli-
Christum appellare niinime dubiianl. Quid? quod mur (Lib. xu rfe 2Yinit., n. 27, pag. 42i),' iunno
Vinus vox synonyma videtur esSe voci [ortitudo. expressius _(/Zi/d.et n. 28) tempbra alerna (a)1 Alie-
Tiiiilnm porro liunc socpissimePatres tribitunt Chri- niini judicium esto. Hie porro advertanius oportet,
sto. Uniun hic Rufinum indico haec iradentem (In suspicari nos posse, cura hancait Hilarius : < Non
Sytnboti expositione, pag. 75edit. Vallarsii) : « Quae enim fas 'est ex eo Deum operalum creriere, ex
esl aulem virtus Allissiini, nisi ipseCliristus , quiest quo niundus geniturae suae idem naiiviiatis iuitium
Deivirtus.et Dcisapieniia?» Alia Patrum loca si cu- sumpsit, »in ea fnisse opinione, quaeAngelorum crea-
pis, ea tibi prnebebil Clariss. ediior Operum S. Ili- tionem preecessissedocet visihilium aique aspecia-
larii (Prafal. in toinum i, n. 61 el seq). Cum porro bilium harum rerum creaiiouein. Qu;e quideni opi-
ea loca indicavi, iu quibus Christus dicilur vinum, nio ctim mttliorum veterum Theologorum, ac Pa-
duo notavi, iiempe MatthoeiIX, 17, et Joan. xv, 1, iruin fiieril, ac praesertim Graeconim (b), Hilarii
in quoruni primo haecoccurrunt: nequemiltuntvimim procul dubio fuit: eleuim haecscriptis prodidit (Con-
novutnin utres veteres. Nimirum vini allegoria.ac iraAnxent, n. 6): < Atit regenerati omhes non vere
vocabulolex Evangelica, ideoqne ejus atictor Chri- Dei filii sunt, aut Angeli nmnes, per Chrislum uti-
slus iniellectus est a veteribus. In altero vcro : Ego que conditi, non ante omnia tempora , et ante omnia
sum vitis vera. Vilis autem tiini parens, ul iln lo- omnino saeculasunt creati? »
quar, est. Caeierum fnieor, respicere poluisse adhuc .R 77. Si ad illud genus operationum , quas Theologi
"
Ililarium ad ea Proverbiorum cap. ix loca (vers. 2) : ad intra appellani, hoecHilarii verba referas, facile
sapientia.:.. miscuit vinum.... (vers. 5) Veniie,come- explicabis : persiant enim immuiabiles eaeactiones ,
dite panem meuiri, ei bibitevinum , quod miscui vobis. quae aeternaefuerunt, el in aeternum sunt duraturae :
Etenim his verbis sacrosaiicium aliaris.Sacramen- quam ob causam, ut jam Augustinus monuit (c),
lum, in quo scilicet sub specie panis el vini Christus tempora cuncla comprehendunt. Si vero ad genus
ipse exlal, praenuntiari, prbhatissimi interprcies illud actionum, quas exirinsecas, seu ad extra dici-
docent: respicere potuisse pariter ad locum illum mus; si anie mundum aspectabilem condidit Angelos
Malthoei(xxvi, 29): Dicoautem vobis,non bibamamodo (quod sane censuit Hilarius), Detimcredimus opera-
de hoc geniminevivis. Elenim genimen vilis, ctijus hic lum fuisse, antequam mupdus geriiturmsum sumpse'
nicntio fil, est ipsissimus Clirislussiibvinispecie latens. rit initium : Nec operari cessat, cum infuiidendas
73. Cum incarnatio ipsa propter hominessit, pro- in liumana corpora animas in moineuta singula
pter homines erit pariter Chrislus vila hostra, lux creet, et cuncla conservet, et administret. Vide loca ,
uoslra, pastor noster. quae noto in calce paginae(d). Quoenam vero sil re-
74. Respicit ad celebratissiintim Pauli monitum quies aclcrni Patris 1.docet Hilarius n. 8 commenta-
(Act. xvu , 28) : /n ipso vivimus, movemnr,el sumus. riorum in ps. xci (Pag. 269 tom. i, Quia ergo opera
Fortasse etiam ad ea respicit loca, in qinbus vita Dei, etc). Ut voces illas, nihil illi semper accideril,
nostra, aut fons vita, (ons aqua salientis in vitam sed semper sit, plane inlelligas, recole quae iiuni. 59
aternam dicilur Chrislus. diximus. Quod si vbces has, sempersit, ita accipias,
75,. Id est: ea, (|ir;c de Christo diximus, ideoque ut doceat Hilarius, attributurn hoc Esse esse pro-
eos ipsos, qnos recerisuimus, litulos, ex Scriplura- iG priuin Dei, idcoque Pairis; eo sensu pmfecto acci-
runi leciionc assequeiur. pies , qiiem alia Hilarii dic.la valde probabilem red-
76. Hunc inesse verbis his sensum puto. Si igitur diderimt. Nimirum aliquando htec scripsil (Lib. xn
revelante Scriplura confileniur, Dei Filium nobis de Trinil. n. 23 et 24, pag. 421 tom. n) : < Quod si
esse cogiiiltini, scimus etiam DeuniPatrem pereum- semper Patri proprium est quod semper esl Pater ;
dem lilium condidisse saecula tum visihilia, lum in- necesse est seniper Filio proprium esse quod semper
visibilin : iicque Cnim fas est putare Deum tum est Filius. Et quomodo in sermonem nosirum, atque
ccepisse operari, cum niundus conditus cst, aut intelligenliam cadet, ut non fuerit, antequam nasce-
cessasse postquam est conditus : eteniui etun non reinr, cni proprium est semper bsse quod nalus est?
desiisse testalur Dominus ipse, cum ait: Pater meus Formam itaque alque imaginem invisibilis Dei uni-
usque modo operalur-, elc. Si saculonim visihilium genitus in se Deus continens, in onuiibus bis, quae
et invisibilium vocabulo crcaturas visibiles et invi- propria Deo Patri sunt, per pleniludinem veroe in
sibiles intelligil, id ipsum hic docet, quod nnlea se diviniiatis aequatur. Nam, ut superioribus libris
docuerat. Vide iiiimerum, seu aunotationem 18. Sane docuimus, per virlulem , et veneralionem, sicut Pa-
cas creaturas intelligcre his vocabulis p.oiuil; per ter et lionoraudus, et potens est: ita et in eo quod
synecdochen scilicet, qua contentum contiiieulis vo- Pater semper esl, ei quoque in eo quod Filius esi,
cahulo denoialur. Filio semper es»e commune esi. Nam secundum ad
At si saecula ipsa intelligit, paulo ohscurior tutn Moysen diclum : il/isi(me ad vos is qui esl, Deo pro-
fit locus iste. El visibilia quidem soecula novimiis, prium esse iil quod est, non ambigens sensus est:
ea scilicet, qutc pcr solis, stellarumqiie, ac coelo- quia id quod esl, non potest inielligi, dicique non
ruin conversiones dimetimur. At difficile est expli- D esse. Esse enim, et non esse coniraria stini: neque

(a) « At vero cttm in Dei rebus, id est in Dei nati- (b) Vide Petav. de Ange., lib. i, cap. 15. Vide etiam
vitate nihil non aiite lempus aelernum sii... intelligi notam apposilam verbis illis Novaliani cap. 1 libri de
iion potest coepisse post aliquid, qui esse sit ante Trinil. : < Quamqiiam etinm superioribus, etc. »
tcmpora aeterna confitendus. Si ergo trasci aliquid (c) Lib. contra serm. Arian., cap. 24, alias n.
anie tcmpora aeterna neque in naturis humnnis est, 20, pag. C40, tomi vm edi(. PP. S. Mauri. < Nec
neque in intelligenlia; et tanien in hoc professioni- moveai quod futuri temporis verbum est, «ecipiet,
bns de se Dei credilur : quomodo id , quod sine sensu quasi nondum haberet, indifferenter quippe dicun-
intelligentiaeoeteinacnatum semper, id est ante lem- tur lemporisverba.quamvis sine tempore manere iu-
porn oclerna esse, apostolica fides cum locuta sil, lelligatur aeleniiias. Nam et accepit quia de Patre
id rursus non fnisse, antequaui nascilur, per sen- processii, et nccipit, quia de Patre procedil, et ac-
sum humanae inlclligehli.-L*nostri lemporis infirielitas cipiet, quia de Patre procedere nimquam desinet: si-
eloquiiur? ctim quod ante lempus nattim est, semper cut Deus et est, et fuit, et eril, et tamen initium, vel
cst iiatum : quia id qtiod est anie aelernitm tempus', , finem temporis nec habet, nec habuii, nec habebit. >
hoc setnper esl. » Hitar. loco cilato, id es(n.27e(28, , (d) Lib. vn de Trinil., n. 17, etin ps. xci, n. 3,
tib. xu de Trinitat. 4, 5 et seq., pag. 266 tomi l.
 7S7 IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 7SS
bae divcrsae significattones in unttm atqtie idem co- ,A perspicua erudilionis laudem velle perquirero. Non-
eunt; quia m.anenle alia, allera non erit. Ergo ubi nulla liabes supra, nuni. 18. An vero iis vcrbis, < et
est, non potest.yel sensum, yel sermoneni inire non quidem lnceni, qua caelera (ierent pcrspicua, esse
esse, Sepsuj nos.tro relroacto,, semperque revpcato, jussit, et fecit, cuidicm nomcn imposuit,» Teriullia-
ad iiHelligeiitia.o)ejus qui esl, de eo id ip.sum,tan- num re.prehendit,qu| (i/cis(priinigenia>)nomine Ver-
tum, quod est, ei semper anterius est:. quia id quod bum ipsum intellexii? Alienum judicium esto.. Ecce
inlinitinn in Deocst, scpiper se infiniti seiisus nostri porro ipsa Tcitulliani verbn, qu.e Leclorexpeiidet
rccursui siibtraliat: ut ante id , quod propriiun Deo (Conlra Praxeam cap^ 12) : «,Sed et aniecedeulibus
est, semper esse, nliquid aliiid intentio retroacta operihus muiidi, quomodo scripluin est? Priir.um
non cnpiat; qpia nihil aliud ulira ari intelligeniiani quidcm, nondurn Filio. apparenie: Et dixit Deus:
Dei, arlernilate procedendi, quam Deum semper Fiat lux, et facta est (Gen. \) : ipsq staiim sermo,
ess6,'Semper o.ccii.rrat.i lux vera, quoe illuminat oiniieiii honiineiii venien-
Quod si alios Patres oplas, plurimos lihi praebebit tem iu hunc mundum; etper iUuin mundiatis quoque
Petavius, queni consulas opto (Tomoi, Theol. dogm. lttx: cxinde autem in Sennone Chrjsio adsistenie,
cap. 6). istiid pprro a(lributum peculiare ctiam Fi- et ndminisiraiitc Dens voluerit .fiori, et. Dens fecit.»
lio esse, forlasscostendunl pluiima ex iis testimo- Reliqua in hnc epistoloe Hilnrii periodo comprelieusa
niis, quae ad seternitatem Divini Verbi comproban- facijo pec se patent. .
dam alferuntur,, ideoque pturima ex iis, quoeidem 85. Atit legendum cst, tie ttrtvnaf a»t, si legis,
Petavjus cap, 9 libri v de Trinilale allegal. Unuin neve terrena., aliqua, lametsi pauca, in;fine periodi
seligo, quod ad id , quod aginius, valde aplum reor, T. desiini, quibus seiitenlia coinpleatar.. Hic sauesu-
desumpuim ex epistola Alexandri Alexandriae Epi- rnit Hilarius voces, firmamentiim, et cas/ionpro »o-
scopj ad cognomineni Episcopum Consiaulinopolis ljda aliqua, el consisiente, lameisi pellucida, mate-
(Apud T.heodoret, Histor. Ecclfs, lib. i, cap. 4). ria, quae nohis visuin ccelestium pr;ecludat. Favcre
Nemo hoc seinper (inquit ille) ad suspktonem inge- hu.ic explicalioni videtor ipsa vocis etymologia. Quid
iiiti suma(, sicuti putanf qui sensus anim.a obcaca- recentiores pbilosophi de coelorum materia gtaluant,
tos habent:, nam neque eral, neque semper, neque nortint omnes. • .
anie s;ecula idem est, atque ingenitum. 84. Vide loca Scripttirarum in calce epistolacip-
78. VLde n. 57 el 72. Qubd atlinet ad :vocein sius Hilarii a me annotata, el niinnoiationem 62.
«VCOTT/TSV, an ea dicitur ex verbo avtoT»/«, quod est Hsec porro verba :« Et miro modo illam prinio gene-
excito, suscxlo, restilito, inttauro, etc? aut ex verbo rare praecipieus, qu;e novissimefueraifnbrientn, i ad
inusitato «vao-T«w?An mehdosum hoe in loco codi- terrnm refer: ccelum qtiippe prius crcnlum est (Gen.
cem esse piilauduiii est? Jtqlicet |ector. i, 1): hanc aulem einillere voluit Detts//eiinra viren-
79; Fortasse deest yox cqnttat, autalia affinis, tem et facientemtenien, quoe primns veluti fceiiisfuit
sic ut legendum slt: esse igitur contlat plurima, quce naltirae crealae.
per filium feceril. Nolim yero ita voccm illani plnrima 85. Ea, quae nuper divinius, Ininc eiinm locitni
sumas, (|unsi puiarit tUlarius plgrirna quidem , scd illuslrant. Porro extrema in omnibm (erra non est,
BOIIomnia a DivinoVerho esse condita , quandnqui- si ante reliquas res tribiiitur illi virtus germinamn
dem et crebro, cl aneitissinie inculcat Evangelicum herbam vireniem, et facientemsemen.
illud monrUiuv: Omnia per ipsum facta sunt, et sine 86. Arireferenda hiecsuntadvesperam (tenebras),
ipso factum ett nihit. Vide niim. 18. P/«rinw ergo C et mane (lucem), quoefacta tunt difi unus?- Ati ad
hic suinit prq omnibus. Quaenamvero ea sint, siatim ; coraposita naiiiralia eoiislaniia ex elomentis per in-
recensei» hscc subjiciens: quanti enim sunt throni, lervalla creaiis? Ignis enim procnl clubio nonest
elc. Quis porro nescii, plurimas esse creaturas liun cnm aqua formatus, nec fortasse lerra cum aeie.
corporeas, tum corpore deslitiitas, qtiarum vix sci- Jttdicet Lector. Virie etiam mun. 62 ei 63.
mus iiomina, imnio aliquaruin y«3ipsa quidein no- 87. Pervenimus ad eum locum, qui perriifficilis
mina novimus? Merilo iiaque haec ail Hilarius : quo- vistis esl mullis. Primum enim quaeritur, cur Dei
rum aut tobi nobisnota sunl nomina, aul nec ipsa sunt Filius Deus appelletur arlifex. Deinceps qiiseritur,
cognita. cur Pater dicatur jubent (Jubente Patre). Porro haec
80. Ex Apostolo Paulo (I Corin, n , 9,)desumpta facile illustranlur, si memineris, Pairi oninipoien-
stinl verba illa : qumnee aculus vidit, uecauris audi- tiain veluti peculiare attribnlum tribui (Credo in
vit, nec in cor hominis ascendil. Sed cum valde pro- Deuin Patrem nmnipolentem), Filio. vero tapientiam:
babile niihi videatur, verh.a haec ab inscito ania-, qua de re fuse Theologi. Omnipoieniiam vero veluii
iiuense fuisse inserta io epislolam ipsam, cum prius jubenlemconcipimus, sapientiam autem veluti exse-
in margine legerentur, veluli in confirmalionem quentem : Sic ut creationem opus quidem. totius
sententiae illius : quanlam etiam clariiatem putamus Trinitatis faieaniur; sed quoniam attributa veluti
esse in inmsibitibus, nec msiimare possumus, etc., peculiaria Personis tribuimus, illis eliam eos affectiis
propterea delenda esse existimo, aui, si vis, in iribuimus, quos ab iis attributis veluti proveiiiremen-
margincm rejicienda. Pojro. vox quaiui (quautienim lis nosirae angusliae nobis diciitant. Hilnrius ipse
sunl throni, quanta poteslates, elc.) hic, mc quidem ir. haec indicat cutn ita adversus Arianos Filium Dei
judice, sumilur pro quot; qttod (it sacpissimca Ter- unigenitum veltili ptiruni, crealiimque instruraentttm
tulliano, Hieronymo, aliisque Pairibus. Denumero, a Patie iu creationne adhibitum asserenics (Vide
dignilate, ac nuiiieribus Angelorum agit copiose Ariunorum sensa apud Petavium lib. n de Trinitale
Peiavius pecujiarj opere ea de re instituio (De An- cap. 5, n. 16),. eloquens, baecscriptis prqdjdil(lib. iv
gelis, tom. ni Tlieolog. dogm.) : egl et ego, sed de Trinit. n. 20). < Dixisticnim : ex Patreomi|ia,sed
niullo brcvius in libello Italica |iiigiia cqnscriplo, per Filium qnitiia. Nainque per id quptl riictiiii)est,
ediloque auno 1747 (Tratlaio degl\ qngeli custpdi Faciamus Iwminem,ex aci iirign est,. ex ,quo coepit
part. i, cap. 3, 4, plc), et sermo: ineo vcro qupd Cfiusarf\maginemDei [ecit,
81.1dest;si corporen ipsa adeo pujchra sunt, adeo significatur ctiam is, perqneniconsummalur operalio.
speciosn, adeo arimirabilia, quis se ^omprebetidei-e Tum deinde, peqiiid libihincliceat mentjri, Sapien-
posse pulet pulcliriiud.inem, et praesUiitiamjnvisiiii- tia, quani lu ipse Christtim confessus cs, contrnibit
lium? Nobile argumeutum amfi/oriua^iajus, bt.aiiin.t. dicens: Cum ccitos ponebat fontes sub ccelq.cumfqr-
Verbuin extimare cpnsianter scriUjtnr.a poslro. ania- tia faciebat fundamenta terra, eram apud itium com,
nueusi pro attimare, apl, si yis, e^fiware. ponens. Ego eram, adquam gaudebal, Quqlidie anlem
82. Millies Hilarius a Filio, seu a Deo per Filium, Imtabarin contpectti ejus in omni lempore.,cnm (ata-
veluti coiisubstantiale inslruineiitum, fuisse conrii- relur orbe perfecto, et tmtarelur in filijs homimim.
lum mundtim docct- LocaS. Docloris adeo frcquen- Concltisa esi omnis occasio, et coarciatur ari veri
tia sutit, ut, si ea affcraii), videri facile possini in re coiifessionem universus eror. Adcsl Peo geni(;i anle
789 IN HILARII EPISTOLAM SEU LIBELLUMANNOTATIONES. 790
saeculaSapienlia. Neque splnm adest, sed etiam com- \ scriptum est, animatis cujuscjtie anima sangiijs ip-
ponit. JS.stergo componens apud ipsum. Iiiiellige sins sit, sanguis autem concreltis soleat in carnein
conipositioiiis, vel dispositionis officium. Pater eiijm transrautari, caro vero cofrqpta in tettahl resolva-
in eo quod loquilur, (efiiclt; FUius in eo quod ope- tur: jure ac mefito est quid ferrenuhi anima bruto-
ratur, quae fieri sunt dicln, componit. Personarum rum. Producat igituf terra'animam viventem.Ahimae,
autem Ha facia distinctio est, ,ut opus referatur ad vide affinilalem cum sanguine sanguinis cutn carrie,
utrumque. Nam in eo quod dicilur, (aciamus, el jus- carnis cum lelhire: et rursus ordiiie inverso per ea-
sio exacqnatur, el factum: in eo veroquod scribitur: dem regredere a terra ad carnem, a.carne ad san-
Eram apud illum componens, non solitarium se sibi guinem, a sangiiine ad animam , et pecortmi animam
esse io operationesignificat. >In etimdem sensumlo- terrenam esse. comperies. Cave exisiimes, aiiinlain
cutus milli videtur iriem Hilarius n. 43 Hbri XIIde esse corpbris ipsorum conslitttiione vetustior.em.'»
Triniiat?,, qulem rogo constilas. Tum vero scies, cur AUera porro explicalio eodetn quoque Basilio in-
artificem etiam Verbum nouiincl; qttia sciMcetcum nitilur, quem au.lire pracstat haec docentem (Hexae-
sapieiuia sit fiiiiis Dei, sapientiae ipsi veluti dirigenti mer., Homil. ix, n. 2, pag. 81). « Producat terra ani-
tiihiiitiiropiis. ideoque etiam rnundiis, eximium pro- mam viventem pecorum, et bestiarum, et reptilium.
fecto opificium. Neque in noslra hac Epistola lan- Cousidera Dei vocem per res creatas pervadentem,
tummqdo ariifieem ea de causa Verbuin divinum ap- quae et ttinc incepit, et usqtie adhuc efficax est, ac
pellat : verum etiam num. 4 tibri xn de Trinilate, in finem Iransitura est, quod consummatus fuerit
in qiiQ qitid.emIpco copiose agit de Verbo Dei mun- mundus. Qtiemadmodum enim gtobus cum a quo-
dum creaute(o).Huiicquoquelocum,oro, titconsulas. a piam fuerit motus , ac deinceps declivem aliqueni
Sed cur Palres tanttim afferimus, et liyinntim, quo ' locum naclus fueril, etex propria structura, et ex
Ecclesia utilur, praeteriinus ? Haec scilicet Ecclesia Ioci opportunitale deorsum feftur, necpriusquiescit,
concinii(6): qtiam planilies aliqua ipsum cxceperit: ita rernni
Nascentequi Mundofaber nalura uno praecepio incitata, res conditas aequaliter
Imaginemvullustui in generatione, etin corruptiorie pchetrat, servalque
Tradens Adamo, nobilem per similiiudineni successiones generum, donec ad
lii.iuojugasti spiriturri, ipsuin pervenerit fineiii. Nam equum equi successo-
Cvlthlivoir,et fraus daemonis rem facit, leonem Ieonis, aquilam aquilae: itnmo
FoBdassetbumanumgenus:
Tu carne amictusperditam singula animalia coriSequentibtiS'suCcessionibns con-
Formamreformasartife.x. servata usque ad Universi consummationem trans-
mittit, Tempus nullum destruit aninialium proprie-
Quod plane cougruit cum eo hymno, quo antequam lales: sed lanquam ntipef coiistiuita nattira sit, sem-
eccelesiasticis hymnis elegantiores ntimeros Urbanus recens una cum tempore excurrit, Produca{ terra
VIII tribueret, Romanus Clerus utebaiur. per
animamviventem.Hoc praeceptum ' terrae inhaesil, nec
Qui mundiin primordio ea Creatori desinit famtilari.» '
Adamplasmastihominem, Quamquam si quis illud generationis geims ,
Vt homiaemreditneres, quod sponianeuth velusli Pliitosqphi. appetlant,
' siVe
Quemante jam plasmaveras,etc. expulri, hic aimmemOratum dicei, rem "dicet a
verisiinili ininime nlienani: veteres ehim hujusmorii
88. li qtiibus placeti, Patres in explicandis Scrip-1 j generationes aqttoe,inibriunique subsidib pcragi po-
turis ipsis. Platonem (quoad fieri id posset) fuisse lissimum arbitfabanttir. Ilinc Basilius (libet enim,
secttios, miniiiie vCrebuiilur Hilarium hacc propo- quoniam superiora illitis auctoritate ftrmavi, hoc
nenteni': anima videlicet ipsas niaterias animaveral, quoque ejusdem auctoritale comprobare) hinc, in-
ut mscenlibus postmodumanimantibusanimas commo- quam, Basilius proxime post superiora verba haec
dqrenl, Platopicis, adscribere. At iis miiiinie illum sulvjicit: « Aliaenim e,\ successioite eorum, quae prius
adscripserim: riqvi enim Platdnica^ dogninta, quae extiiere, producuntur: atia vero ex ipsa' terra eliam
nitindi niiimam, et alia hisaffinia exhibeiil, non mul- nunc adhuc vitam accipere conipertnni est. Non
tum tau.dis apud Orthodoxos habere posse, Duobus cnim soluiii pluvio tempore edjtcicadas, autalia in-
iiaqtie modis seiitenliam explicaveritri. Vel scilicet numera volatiliiim in aere vaganliiim genera, quo-
dic, ex Hilarii sententia Deum indidisse aquis id, rtim plurima proplCr tenuitatem sunt anonyma; sed
quodcumque tandem illud sit, quo piscium, et repti- mures etiam, et ranas ex se ipsa profef t. Nnm circa
liura, et vb|atiruim animaeconstant: atque illud qui- Thebas ^Egyptias, ubi in aestibus large pluit, sta-
dem, licet a nobis ignorelur modus, quo id lactum tim campeslribusmuribusregio expletur. Quin etiani
sit, lameii peracium certeest: excepereenim pisces, anguillas vidimus non aliierquam ex llmo constt-
etreptiiia, et aves, qpum vivere cceperunl, animas lui, acgenerari, qtiarum' successionem nequeovum,
abaquisjam diviriajussioiiefecundatis. Vet dic indi- neque ullus alius inodus couficit,'sCd ipsae ex lerra
tas jain fuisse animas piscibns,et reptilibus.etavibiis ortujin habent. Producat terfa animam, etc. »
ex qtiibus pisces et aves, et reptilia, fiascitiifa animas Atqtic his explicationibus, mea qniderrisententia,
quoqiie suasrecepturaforent(neque enim piscium, et illusirari fncile possunt ea, quac allegavimus, hiijttsce
rept.riiumanimaecreanftir elinfunduntur in corporajam Epistoiae verba, neque cogimur, tit dicamus animam,
iormata: riamhoc (antum in horriineevenit; sed per ge- cujus hic mentio fit, esseipsum Spiriliim Snnclurh
nerationemcommunicanturexcipiunturque).Curenim fecuudantem aquas: qttae lamen opinio et Steuclio
de piscinm animabus id dicere non licebit, quod de nostro placuisse visa est, et veleribus mullis aper-
brniorum animabus tradidit Basilius? Cujusquidem lissime placuit, eamqtie forlnsse innuit Bnsilius,
verba laiitlabilem paritaletn nobis pr;cbeut. Ecce cum hsecscripsii (d) :«Non sotum corptts ejus (homi-
porro quid Basilius hoc de argumento doceat (c) nis) circumjacens, et aesius corporis tranquilla sint.
priorem illnm expticatinnem baud obscure indicans. seri etiam quidquid ambit, et circumpleciilur, coe-
tProducat terra animamviventem. Cur producit lerra lum videlicet, terra, mare, et quaein eis sunt ratio-
animam vivenlein? ut, quid uiter nnimam pecudis, nalia. Et intelligat adimpleri .omnia, spiriitwnque
et iuter anintam hominis intersii, discas. Quomodo undelibet super ipsa stare, ceu illapsum, et infu-
boininis aniioa formata sit, paulo post scies: nunc sum, et undelibet ingredieiitem, atque illucescen-
vero de bruloium aniina audi. Cum juxta id quod lem: nam orbem terrarum Spiritus Domini replevit,
(a) Tesiis est Pefrus ita scribem; Quasi fideli crea- (c) Hexaemeron, Homil. ym, n. 2, pag. 71 tom. i
lori commendantes animas vestrns. Quid operis no- editionis Patrum S. Mauri.
men opificiimpouimus? etc. (d) AdversusEuiiornium lib. v, cap. uttimo, pag.
(b) In liynino ad iiiatut. lenip. pascb. 321 tom. l.
791 IN HILARII EPISTOLAM SEU LIBELLUMANNOTATIONES. 792
et hoc quod continet omnia, scicnliam habetDei. > A hominis facti prmformatique perfeetionem innuit,
Recole quaedixi num. 24. quarum altera corpus spectet, altera niiiniam (el de
89. Corisule locum Genesis, quem in calce epi- duabus his hic loqniintir), tertia vero respiciat imagi-
stolaenotavi, Docet hic porro animalia non exiriiise- nem Dei homiiii impressam (c), de qua dcinceps erit
cus aniniarn accepisse, sed cum corpore ipso, ct ma- sermo. Illuslrabniii pracsenlem Hilarii senteniiam ea
terin jaiu auiinaia, et vivenie. Contra homo, ut mox quae numero 6 et 7 Commenlariorum in psalmura
vidcbinius. cxvni, e qnibus nuper nonnulla descripsimus, cdo-
90. Respicit, utputo, ad nntissima illa Psalmi cet: duns quippe bominis origines taiitummbdo me-
xxxn, (uers. 2), yerba: Ipse dixit, et facla sunt, ipse morat; eaque ipsa monet, quoein praesenli hocopus-
mandavit, el creaiasunl. Ipsaquoquedescriplio crea- culo tradil. En ea, quacdixi, Hilnrii verba. « Caetero-
tionis, forinniionisqtie rerum, quara habes capite rum omnium elementorum crcatio eo ip-o lempore
i Geneseos, celerilatem ednctionis rerum post di- et instiluta, ei effecla est, qnb subsistere jiihebntur :
vinam jussionem declarat. Dixitque Deus: fiat lux, neque inchoatioiiem eorum, et perfectionem tempus
etfacta est lux, etc. Hinc intervalla quaevis, et tar- aliquod discernit; nam consummationem inchontio
ditas excluduntur. Consule, absecro, quae tradil Hi- in eoquod est ccepta, percepit. Horiio vefd cura in-
larius in Commentariis in psal. cxvm (Litterax, ternam, et externnm in se naturam dissonanlem
/orf,' n. 4 : /n creatione, ete. ). aliam ab alia contineat, et ex duobus generibus iu
91. Vide nutnerum proxime superiorem-, id est uiium sit aniinal rationis particepsconslitutus, riu-
nonagesimum , et Dissertationem i. Ubi posuit , pliciest instiiulusexordio. Siimuio enim dicitim est:
quippequum Deus, elc, amaiiuensis ita scripsit, ut K Faciamus hominem ad imdginein, 't 'similitudiiiem
legere etiam possimus, quippe quod Deus. nostram. Dehinc secnndo : ct accepit Deus pulverem
92.. Aliam foecunditatem tcrrae tribuit, dum ex de lerra, et finxil hominem. Pfimum bpus nonha-
ea corpus liomiuis formatum est: quam ob causam beiin se assumpi-aealitiiidealieriusnaluraeoriginein..
homo terrm /temsaliquando diclus est, et de terrater- Secttndi vero opcris efficieutia quanto differt ab in-
renus ab ApostoloPaulo(l Corin. xv, 47, etc). Ipsa stitutione prima ! Deus lerrae pulverem accipit. Nam
quoque etymologia nominis Adam id denotat. sumitur pulvis, et terrena, inatcries foriualui in ho-
93. Nonnihil difficultaiis habent ista. Quid cnlin rainem, vel praeparatur : et eXalio in aliud opere ac
significatur vocibus illis post divinal Suspicor, ama- studio artificis expolitur. Prinium ergo non accepit,
nuensis indiligeritia errorera aliquemhuc irrepsisse: sed fecit: secundum non ut primum fecil, sed acce-
in priraaevoenim exemplari legi facile potuit post pit; et tunc formavit, vel pneparavit. i
humana (id est terrena) divina deerant, id est creatio 95. An approbat hic Hiiarius illorum sententiam,
animae humanoe, quam divinam alibi appellat Hila- qui cqrpus Adaini ex nohiliore portione, et, si loqui
rius(/n psai. cxviu, litter. x, n. 7, pag. 357 tom. ita licet, ex flore veluti lerraee variis, iisque praestan-
i). Quod si vis, errorem nullum fuisse huc illapsum, liorihtts locis colleclae formaium piilant, an aliud
tu dic aul speciem illam formamque bumanam, de quodpiam hic indicat ? Judicet Lectqr.,
qua alibi dicam fusius (</), hic indicari nam divina 96. Id ipsum alibi a.liis verbis docet Hilarius, bis
species.ea efat, tametsi homiiiem referens. Vel nempe (In Ps. LXVII,nuin. 22., pag. 22^9tomi i):
etiam dic, voce illa, divina, Coelum Empyreum for- < Qui primum aniinam nobis ad flaiuni respiralio-
tasse denoiari, quod aliquando Sedes Dei dicitur (b), nemque vivendi, cum hominem sectindum iinagiiiem
aut potius Angelos, qui a Job, et ab aliis, atqueadeo C sui simitiludincmque constituit, de ihesaiiris potcs-
ab Hilario ipso vocauiur Filii Dei(Vide annolalionem lalisstioe, divinitatisijue dilfuderit. Secundum Apo-
38): adeo ut senstun bunc habeant verba ista: Post- sioltimoinnia enini, ipsius genus suraus : et seciindum etim-
quam Angelos, puros spiriius jam condideral, bomi- dem, ex ipso, et per ipsnin, et iu ipso sunt:
nem denique condidit, qui non solo spiritu ( cujus scilicet ul inipso babilatio nostra alque iucolalus os-
causa originem dicitur e ccelo trahere), verum etiam tcnsa sit sedes, dum nrania iuimensa virtutis potes-
corpore e tellure formaio constel. tate complexus esl; per ipsum vcro originis iiichoa-
94. Is vero (id esl homo) dici rectissime potest t;c opus effectusque monstrclur, cum in nobis iri ip-
iterum natus, quia, ut hic inierea omitiamus, bis de sum, quod sumus, operalus sit; ex ioso antem initia
illius formatione, et, si appellare ita volumus, nati- vitae ad exordia spirittts indulla notescerent. Non fuit
vitate mentionem fieri in Scriptura, quae indicat in ergo a beneficentia divinaebonitatis alienum, ut qui
secnnda ejusdem crealionis, seu nativilalis, forraa- cx se ipso nobis, qui ejus genus siimus, vitae ac spi-
tionisque mentione formationem Eva? ex Ariami riius elementa tribuisscl. Atibi (In Ps. LXIII,'».. 9)
costa (Gen. i, 26, 27 et 28. Genes..n, 7, 22et25): vero tradiderat, aniinaiu. lioh essc lerrenam, sed ex
utid, inquara, oniitlamus, ilerum natus propterea is afllatu Dei ortam, elementis corpbris admisceri. i
dici polest, quatenus antea extabat terra , ex qua 97. Vide disseit itionen i his annolationibus ad-
formatus esl, cujus quidem lerrae creatio, prima junctam.
Adaini nativilas ftiil (in causa scilicet, seu in prmce- 98. Patrem in creando homine vtilt expressissime
denti materia, ut Scbolaslici loqnunlur). At cum fac- consnrtem, el, si loqui ita volumlis, concreatorem,
tus est in animam viveniem (Gen. n, 7), tum ilc- p. cnni reliquorum omnium creaiionem refienseris, Pa-
"
rum nasci visus est. Hinc atibi Hilarius triplicem tris mihime meihinerit. Jd ipsum, sed multocopio-

(a) Vide dissertat. i, huicepisiolae adjunctam.
(6) Psalm. x, 4: Dominus, incmlo sedesejus. Et Ps.
in, 16 : Dominusin cmloparavit sedemsuam.El psal.
cxin, 3: Deusautem noslerincmlo. Et ib. v. 16 : Cm-
lum cali Domino, terram aulem dedit filiis hominum.
(c) En quaenum. 8 cominent. in Ps. cxvm edocet
« Ulrumque aiitem inielligirecte potesl, quia utrum-
que scriplum deprehendiraus: m formaverit in id
quod est, corporis scilicet speciem; vel praeparave-
rit in id quod dicitur, et inspiravit in ctim spiritum
vitte, et factusest homo in animainviventem. lnspi-
raiioni ergo liuic procparaius sive formatus esl: per
qiiam nattira animaeei corporis iu vilaeperfeclionem
quodam inspirali spirilus foedere contineretur. Scit
in se duplicem beatus Paulusesse nnturam, cuin
secundum inleriorem bnminem delectaiur in lege,
et cum aliam in membris sriis videt legcm, quae se
caplivum ducat inlege peccati. Quod ergo fit secun-
diim imagincm Dei, ad auirni pertinet dignitatem.
Quod autem formaturex terra.specieicorpnrisnatu-
racqueprimordium est. Et quia vellocutus ad altcruni
Deus intelligitur, ciini dicit, faciamus hominem ; vel
triplex cognoscitur hominis facii praeformatique per-
feciio: cum el fit ad imaginem Dei, et formatur e
lerra, et iuspiratinne spirilus in viventem animatn
commovetur: idcirco manibus se factum et fofma-
ttim, non iiiaiiu lanttim Propheta lesiatur, quia in
constitutione sua nou solitarii tanlum, et eadein
triplex fuisse docetur operatio. >
793 IN HILARIl EPISTOLAM SEU LIBELLUMANNOTATIONES. 794
sius tradit numeris octavo, nono et decimo libri v Vperfectionem, agnoscens Deum suum, t per id ima-
de Triniiale, ad quae quidem loca Lcclorem allego. go ejus : et pcr religionem proficiens ad temilatem,
Sed cur, quacso, hicPatrem exposcit, qui reliqua soli el per acteriiitaiem Creatori; sui imago, niaiisiiriis. »
Filio videtur iribuere ? Id repetere, si volumus, pos- 102. llaec si qnis compnret cuin iis, qmae Hilarius
sunius ab imagine homini impressa ; nam eam Hila- in Psalmum cxvm (liit. x, ».. 8), ei apef|:;us cliam in
rius Palrisimaginem expresse appellat (a).Quamquatn Psalmutn cxxtx (n. 5, etsequentibus)sci%isii, siatim,
non solius Patris imago ea est, sed lotius Triniia- ut puto, fatebitur, uiiiiin eumdemque et jPpislolae
lis, id indicantibusverbisillis : Faciamus liominemad hujus nosine, et commentariorum ill^rum esse
imaginem et similitudinemnostram. An etiam ex eo auctorem. Nonnulla delibabo, quoe tameii,\ij.si plane
repeiimus, quod peculiarc, exiniiumque omnipoten- fallor, id quod aio, aperte psteudent- Ecce.. Ula (In
liae opus esl homo, jnngens scilicel in se quidquid Ps. cxxix.n. 3, pag. 492) : < Ac priitnnn quiriem in-
corpus, et spiritus praestantiae habenl, ac dignitafis ? lelligendum est, Deum incorporalein esse, neque ex
(Omnipoteiitiaeporro opus speciatim refertur ad Pa- partibus quibusdam, alque oificiis memjiroruni, ex
irem). Judicaverii Lector. lllud ce.rte constat, Theo- quibtis unum corpns efficitir, consisterc. Legimus
doretum (Qumst. xix in Genes.), quem proplerea alle- enini in Evangelio, quouiam Dens spiritus est,. invisi-
gat Petavius(De Opific. n, 2, 4),edocuisse id ipsum, bilis scilicet, et iinmensa, atque intra se mauens, et
quod hic Hilarius. Asserit scilicel DeumPatretn, cum eclerna natura. Scriplum quoque est, quoniam spiri-
hominis illius, quem moliebatur, naturam ac sub- lus carnem, et ossa non habet. Ex his enira corporis
stantiam Fifium suum aliqunndo assumpliiruni prae- niembra consistunt, quibus substantia Dei non egel.
yiderct, Adamum veluli htimani gencris originein ' Deusautem, qui et ubique, et inoinnibuscsi, loiusau-
ac fundamentum suisipsis maiiibns fabricasse. Tbeo- dit, totus videt, tottis eflicil, toltis iucedit, et hoc ex
doretum ipsuui consule, obsecro. Scripiurisdocemur.cuiii dicitur, EgosumDeus appro-
99. Loculio haec : tit ad immortalitalcmnon prm- pians', elnon de longe ; et rtirsiim : Qiioniani in ipso
scriberet terra, ex eartiin nuniero est, in quibus Ter- vivimus, ct niovenmr, et sumtis. Virlus ergo Dei, qu;r,
tullianiim imitari videtur Hilarius. Rationem porro ocqualiset indiscreta est, officiorum, ac membrorum
hic affert, cur bomo, lametsi soluhili corpore con- bahet uoiniiia , ut virtus qua videt, oculi siiit, virtus
slans, constilutiis a Deo fuerit immorlalis : quia sci- qua audit, aures sint; virtus qua efficil, niaiuis sinl;
licet immorlales (supple, Dei) matvuseumdcni bonti- virtus qua adest, pedes sint : Olficiorumdiversitates
nem efforniaveruni. Quid Dei nianus deiioteui, facile virtutis bujus polcstile peragcnte. Deus ergo
assequeris, si vel ad eam speciem, formamque hu- ubique est, et ubique ndcst, audit, videt, efficil. »
manam confugias, de qua copiose in priore disserta- Porro diu nnie Hilarium ha-c scripserat Iremcus
lione dicemus, vel ea consulas, qtia: psalmum cxvm, i, cap. 12 , n. 2, alias cap. 6) <: « Universortim
comnieniariis illuslrnns docet Hilarius. Vide n. 3, 4 tlib.)eus, qui simul ut cogitavit, perficil id quod cogita-
et 8 litterae x, seu lod. Respicil porro procul duliio vit: el simul ac voluit, el cogiiat hoc quod voluii....
hic Hilarius ad duo illa Scriplurae loca (Job. x, 8): qtiuni sil loius cogitalus, et lolus sensus, et loltts
Manus lum fecerunt me el plasmuvetuni, me, etc. (Ps. oculus, et totus auditus, et loius fons omniuin bono-
r.xviu, 73). Manus lum feceruni, el plasmaveruni me, rum. » Id ipsum inculcal his verbis (/. u,contra hm-
seu, iit legii Hilnrius, finxeiuni me, praparaverunl reses cqp. 13, n. 3; qlim cap. 16) : « Multiimenim
me. Post verba illa constituerent liominem, interca- dislat omniura Paier ab his, qu;e proveoiunl houii-
pedo aliqua in codice occurril : -sed ea laui moilica ] nibus, affectionibits, et passionibtts. el simplex, ct
est, ut ipsam coiilenipsefim; el revera sine ulla iu- non cbmpositus, et siniilinieiiibrius, et lottis ipse si-
lercapedine sensus intcger perslal. bimetipsi similis, et oequalis est; totus cum sit
100. De imngiiie hdmini a Deo impressa, deqtie sensus, el totus spiriius, el tolus sensunbilitas, et lo-
similitudine, quam post morlem recepiurus e»t, si lusennaea, et loius ratio, et lolus auditus, ct toius
Deo accepius niorlem obieril, miilia moiiet Ililarius, oculus, et lotus lunicn, et lotus fons oinnitim bono-
quaeqtioiiiam non leveiu exposcuni operam, ea iu rum, qiiemadinoduni adest religiosis, ac piis dicere de
peculiarem disserialion.em rejiciain. Deo. > Sitnilia mox docel (b). Et rursus alibi (cap.
101. Respicit ad eum Joanuis locum (I Epist. m., 28, n. 4 et.S, olim cap. 47 et 48) : « Dcus autem
2) : Charissimi, nunc filii Dei siuims; ei non- cum sit totus meiis, lolus ralio, cl lotus spiri-
dum apparuil, quid etimus, JScimus,quoniam cum ap- tus operans, et totus lux, ct semper idem, Deus
paruerit, similes ei erimus, quoiiiani videbimuseum auteni lotus exisieus mens, el totus existens Lo-
siculi est. Qudd porro hic paucis llilarins, alibi co- gos, etc » Aflinia tradit libro iv (cap. 11, num. 2,
piose et fuse cxsequitur, itndecimuni de Trinitute li- olim cap. 24 : El Deus quidem, etc.). Irenieum vide-
bruin sic eoncludens (pag. 406 (omin) : < Caeiertim tur exscriberc Cyrillus Hierosolyniiiiuius, cnm bocc
nos in hominis noslri conformem gloriam proficie- ait (Catech. vi, num. 7) : < Sufficit nobis ad pietaicui
mus, et iu agnitioiiem Dci renovati ad Crentoris ima- illud soliim ui sciamus nos Detim habcre Deum
gineni reformabimur, secundum Aposloli dicliini : unuiii, Deum exisleiitem, ab uiteruitale exisieiitem,
Exuti veterem hominem cum actibus suis, el induti sui semper similem... qtti mtillis uoniinihiis insigni-
novum eum, qui innovalur in agnilionem Dei secun- P.lus omiiia potest, et uuiforiiiis est subslaulioe... Non
dum iniagiriem ejus, qiii creavil eum. Consumnialtir ex parte videns, et ex parte visione privalits : veruin
ilaque hoino imago Dei. Nanniue conformis effectus totus oculus, et toliis auditus, et totus mens. »P.-al- Hos
gloriae corporis Dei, in imaginem Creaioris excedil, iuiitaiur Theodoretus commenlariis illustrans
secunduni dispositnm primi hominis figurationem. Et mum cxxix(«m. 2 :Fiantaureslumintendentes,eic.):
post peccntum, veteremque hominem, in agnitioneni hoecneiiipe ait:< Licet buniano more verbis ttsi sint,
Dei novus hoino lacttts, constituiiouis suoe obiinel tamen divinitnlem incorpoream esse norunt, el au -

(a) Lib. v de Trinitate, n. 9 : < Meminerittamen muiiione imaginis esset Deus verus, qui in opere ef-
semper per Filium omnin; ne forte haeretica iniclli- ficieiulo intelligebattir Deus filius.i olim
gentia oper.itionein sibi Dei Patris coaplet. Si igitur (b) N. 9 e;"Msdeincapitis 13 , cap. 16 :
ad imagincm Dei Pairis per Filium Deum homo con- <Deus totus Nus, el tolus Logos ciim sit, quemad-
dilur, conditur quoque ad imaginem Filii: quia nemo modutn proediximus,et nec aliudaniiquius.... Qtiem-
Filio dictuin denegat, ad imaginem el similitudinem admodiim qui dicit eiiiu totiini visionem, et totiini
nostram. Tenuit ergo Sermo diviiius ralionem verita- audittim (in quo autem videt, in ipso et andil, et in
tis in dictis, qtiam opus explebat in faclis : ul homi- quo audit.Mii ipso el videl) non peccnl : sic el qui
neiu ad imaginem Dei Deus figuraiet, ut Deum signi- ait totum illum sensum el totum Verbum.t
ficaret, ncc verilatem Deo adimeret, cuni el in com-
 79" IN 11ILARIIEPI8T0LAM SEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 7«a
diendi vim, aures appellavii, el videndi potentiam , A. tissimae, quam Evae, immo Evae tan|ummodo cou-
oculos : qna doquidein noslri oculi videndi vimha- venire, quia Mariae typns fuit, doCet Epiphanius
bent, et auri us audiendi vis commissa est. Deus au- (Hares. 18, num, 18 et19).
tem qua potejotia atidit, hnc etiani videt; e' *)uai 109. Evae fiiisse praescnptum, ne poiiiiihiarborig
videt hac jifiiam audit.. » scienliae lioni et rnaii comederet, pefspiciie asse-
103: Pr*«^nil bbjeclionem, quaein rudioris alicu- quimur ex capile III Geiiesis (Vers, i et seq.), Eain-
jus animiyiicvenire posset. Scilicet, si fantuiiidiffert; dcm porro Evam pnemii Adae prbmissi ftituram
homo a JQeo, in qua hominis parte imago Dei ponit fuisse participem , si iii i.nfioceiiliaperstitisset, cerla
poterit? Pijaevenil, inqium, monens duas esselionii- res est, et facile ex eventti os^>nditur. Si enira
nis partts, quanim uffamqtie per Synecdochen ap- proplerea poenseobiioxia fuit, quod peccatiini coin-
pcllare^ pff^sumus hominem, interiorem,et exterio- miserit, praeuiiisane futura fujsset coinpos, si cavjs-
rem, in quafum priore siia est ea, quam dixirhus, set a criniine. Moneiit autem Patres, in Scriptuiis
Dei imago. / fere omiiibus; ubi praecepia nobis itiiposita meiiio-
104. Videjqnaediximus n. 100 et 101. rantur, et prociniaproponiintur, solius liomiiiis nicn-
105. Dum .*id est; dummodo. Porro in verbis illis,, tionem fieri, vel quia scilicet sub tiQininisgen?re
sine fine^ manifestns error inest. Al qnomorio locunj sexus uterqui; conipfehendiliir, vej quia, cuni caput
eum emendem, nescio. Suspicor, paucas aliquas vo- mulieris vir sit, bic tantummodo liominatur, quamvis
ces liheola una comprebensas fuissc ah iniprtidente\ et prnece])tainiilieres eiiarii nfficinnt, el eadeni prae-
aniaiiucnse sublalas, sicul legendum oiinc sit, et si- rtiia iis qitoque proposita sint. Pulchre Cyprianus
ne... infine (iri esi, in fine vitae,seu in morle) fuerit; „ (De habitu Virgin.) coiiimentariis illnstfans yeflia
compfpbaius. Suspicor eiiam ftiisse olim lecliini sine illa Apocalypsis (Cap. xiv, 4)-: Hi surit qui se «dn,
ftctione; adeo ul scilicet jufe exposcat Hilarius, ut coinquinaverunt,haecait: <Neque enim laiiitmi mas'r
exteriori professioni pieiaiis inleriqr pietas respon- culis continentiae gratiain Dominus reproinitlit, et
dcat. Suspicatus sum pariter, fuisse primitus lectum feminas proeterit : sed quoniam feinina viri poftjo
sine infide : neque enim dubito, quin aliqiiando in est, el cx co sumpta, atqiie formata esi, in Serlpiuris
iisu fuerit vox haec, et ab ea provenerit infidus, sicut fere bmnibus ad protoplastiihi[ Deus loquitqf,: quia
ab infidelitate infidelis. Quia tamen suspicioiies merae suht duo in came uria, et iii masculo simul signlfica-
hae sunt, niliil immutare in ipso llilarii scripto volui. tur et femina. »
Lectbr pro lubito emendet. Confirmationem eoruin, 110. Loca Scripturarum, qiioein episloloe ipsius
quae hic traduntur, si quis repetere ex Hilnrio ipse margine notavi, consule. Qiiori attinet ari vocem
cupiat, adeat loca, quoe brevitalis causa in paginats illam Sermonem, qua scilicel Divinuni Vefbtim uni-
calce noto (a). Cactertim in Scripturis id saepe in- genitus Dei Palfis significaiur, vide quae iiupi. 20
ctilcatur, veluti Luc. ix, 62; Maitli. x, 22; rursus dixirnus. Num voces hae,id etl filium, glossema qtiotl-
xix, 17, et xxiv, 13; Heb. xn, 7, etc. dani scriptoris sint a margiue iri epistolam ip>am
106. Animiim hic inlcndil Hilarius ad ea Eccle- iltnpsum, an ab Itilario ipso proveniant, dijudicCt
siastici verba (xv, vets. 14) : « Deus ab iiiitip con- Leclor. Postrcriiam senieutjac hujtis parlem, nain
siiluit bominem, et reliquit illnra in manu corisilii esi et ipsis non peccare liberum, etc, illustrant ea
sui. Adjecit mandata et praccepta sua. Si volueris quae n. 106 trnriidinius; ea quoque , qtiae Peiavitis
mandata servare, conservabunt te, et in perpetuiini aliiquc Theologi, et interpretes de Opificiosex dierum
fidemplacitnm facere. Apposuit tibi nquam, et ignem: C disserentes docent.
ad quod volueris, porrige manum luam. Ante honii- 111- Ut ea de re certior sis, vide TheolOgospecti-
nein vita et mors, bonum et maluin : qubd placue- liari tractalu de Opere, (seu de opificio) sex dierum
rii ci, dabitur illi, etc > llaec si uberiofi stylo atque diipuiantes, iji|erpreies quoque, atque inter caetetos
ele^anter ab Hilario exposita videre cupis, ad rium. Sieirchum npstrum Eugubinuin eleganti similitudine
16 Commeiiiariorum in psalmum n (pag. 39 (om. i, senieiitiaiii bnnc illtistraniem (in Cqsmopmiq),
Sed qui perfectus ac bonus esl, etc). 112. Catisam hic afferl llilarius, ob qtiam pecca-
107. Dum haec tradit Hilarius : « ne rnagnus et lum originnle trahamns, quia scilicet derivamur ab
solutus a lege animantibus omnibns aequarclttr , i Adamo, in cujtis volunlate posicfoflini voluntates
eum fespexise arbilror ad locum illum psalmi XLVIII coiisiilucratDominus : deiivamiir, inquam, ab Adanio
(v. 13 et 14): < Homo cnm in honore esset, non iri- jain inohediente, ideoque ctiain reo, quique secum
tellexit, coinparatns est jumeutis insipientibus, et si- in perniciem posleros traxit. Hoc de argmnento si
milis factus.esi illis. > Fortasse etiam respexit ad ea pro (lignitate agere voluerO, infiniltis pfopeinodum
libri Job verba (cap. xi, 12) : Vir vanus in siiperbiam ero : quam, ob rem Lectorem rejicioad Theolqgos,
erigilur, et tanquam pullum onagri se liberuni nalum qui copiose db eo disserunt. Hilarli; loca ad rem
puiat. Ea quae proxinie superiori anhoiaiione raonui- praesentem conducenlia si quis consulere velit, ea
miis,, subsequehtia verba : addita comminalionepost adeal, qu;c ad paginoecalcerri atlegb (6).
legein, e'c., ex parie illustrant. Sed procul dubio in- 113. Ea de re si quis dnbitet, consulal (ul feliqua
nuii S. Doclof ea Genesis verba ( cap. ii, 16) : Pra- siletim) caput iv Genesis : videhit enirii Deuui perqiti-
cepitqueei (Doininiis) dicens : F-xomni ligno paradisi.TJ retitem Caiii boinicidii reum, eumque hortaritem ad
comede.' rfe lignti aitlemscieiitimboni et mati ne come- poenilcnliam. Memoranda surit proesprtim.isia (Cay.
das: in quocumque enim die comederitex eq » mqrle' iv, 7): Nonne si bene egeris, recipies:'sin autem male,
morieris. slatim in foribuspeccdtum(id est, poiiia peccaii)aderit ?
108. NTotanthic iiiterpretes, mutierem ex Adamii Sed sub te eril appetiiuslitus, el tu doihinaberis illius.
costa educiani fuissc antea appellatam (TON)Ishqh, Recole etiam quae diximuS nuni. 106. Quod si hlc
noriiirie scilicet niiilicribus omiiibus comniuni: post quoquc llilar iurn opta$, lege, obsecro, qf»*docet ille
peccatuin verb appetlatam Evarn, quo quidem vo- in Commeniariis ps. cxvm (Ltttera xxn, n. 3 et pag.
cabitlo indicatur, Deumilli post ejus peccatum vitam 412 tom. I, jEquitatis autem, etc.
servasse; indicalnr quoquespes ab Adamo concepta 114. Id indicatur a Christo ipso, duiri hacc ait
ul per illam gignerenttir, alercnturque bomines, per (Maith. XXIII,37): terusalem qum occidisprophem,
quos propagaretur humanum genus. Vide Calmetum. el lapidas eos qiti ad lemissi siint! Quoties vo.uicon-
Vocabulum ininen hoc potiti9 convenire MariaeSnnc- gregare filiqs tuos, quemadmodnm gatlina congregat
H
(a) In Ps. n, num. 15, pag. 38 el 39 tomi h Et (pag. 573 tom. i). Et in ps. CXLV,n, 2, Non enim
in psal. cxvm, iitler. xx, n. 9 et 10, pag. 406 ejus- ea vita, etc. (pag. 630). Vide eliara, Commenlaria in
dem tomi. Et lib. i deTrinit. w. 9, pag. 7 tomii. caput XVIIIMalihsei n. 6, Qvit uno, elc. (pag. 758
(/»)In ps. cxxxvui, n. 24 Revertetur ctiim, etc, ejnsdsin tomj).
797 IN H.ILAflHEPISTOLXM SEIl LIRELLUMANNOTATIONES. 703
pttllos sqps sitb qtqs, et notuisli. Neque verq n,eccssfi:. . sigiiificare criminq(pre/n,sep priminum a».ctoreiii.
est, ut Jerpsolyiu.aR nomjne hic intetjigaipu.sJefoso- Tei lia detjiqm pars, postauatu,hpmini iuvidit, inntiit
tyrnarjiiicoias; seit ypcabpium hoc, re(erre cqtiiirio^e. lofv^ipillum libri Snpiepiiae (S«?p.n, 24) : Invidia
ppssuin.tis,jid jiumamim geruis, et specjalim'afl geiiiis, amteiff.d:\aboliptfirsinlrqivilin oxbemterrarum : iniuiit
Jacob :' nisi epjjni huinaiiuiii geniis universi|U deno- quoque verba illa Pauti (II Cor. xi, 3) : Serpens
tafeiur, liatid ap.^esanguinis Abelis a Caijidhoc ftisi facia EvuriiseQuxiiastptia sua, einliahis ar(inia.«Quamqunui
fuisset a C.hrisui nicpiio {<«).Aptissimn super expressissinic Luciferum hoiiiini ab ipsa ejus origine
argumerilo iradjt; H"ilaruisin Us, quos a,d paginaa inyi(lis(se, npqnulli tradunf,; sed cideni jain condilb
ca.lccmdesigi.io, lpcis (b). certe inviriisse ii docent, quos aljegat Pelavitis (De
Al, iie videaf titto llilario inhiti, Augustinum Hi- Angelis(. m, %,16, 17, etc), Hos consulo, obsecro j
Iario'adjtingo, b.aec,edoce.niero(lib\ xncontra Faus- quiiius ad.deClirysosiiiinum in eo,inqui ad. paginae
tttn.i, c. 35) : <Misil Sefmo Dei legein pef servum cntceiii nljegalur, joco (Hotnil. xxi| 6'enes.num. 2,
siiuiri, nec profiiil iti peccatis mortuogeneri biiniano; pag. 193 toiiii JI edit. Mo.nlfaucon).
qtiae tameii nop sine causa niissn est;: venit ille cniin \n. Ea quae ex Episiolis Pauii modo attutimus,
misit, qui scifet eain prius mUtenda,m ipse, bu^ cp,ipni,odereferci ppsstint.
confornia.vitse nosbis,faclqs parliceps inortis nostroe, 118. Stricte hic Uilarius rationes, ob qqas Vcrbum
et yjvificati s,unius, etc. ,( Dei incarnatqm est, cqm.prelieiidit. Ac printa qnidcm
Sed i>raeliis oiiinibiis uberius, afque eloqiienlius esl, qnia per Filiuin reparari lapsum lioiiiincnicon-
argiiniei|l|im hoc pertraetal Gregorius Magiius,cujus venien-.crat, per qnero, homo eral conditus. Atbana-
nipnita ne praejereat Lector, velim. Etenini commen- , s.ius, Hilaritis, Cyrillus, Augusi^inps, Ifulgentius,
tariis caput xx Malihaej.illiistrans, explicatisque p.a- Chrysqlqgus, Leq papa, Alcuviniis el Ivo Cariio-
raholani ijlam, in quVRcaniJi»aglprqm, simile^icitur lensis eanideni faiintiem iueu|cant locis iis, qiiae Pe-
/lonjini pdtrifqriitUas.,qui "a,dexcolehdamviheamsuani tayius atlega.t (Oe Incqrnat. ij, vi, 16,, ,e( rursus cap.
opeiqpqs cqn^uxii, eaIffKlil,,q^iJBinirijice senteiiiiaiii xy, «(iin. 2,3 et 4). |Se ctinctos videar praeterire,
ha)ic illystfat.tV(c). Vide etia^ inierpreies iii versi- Leonis.vcr.ba (Sefin. xtiijle Passion., cqp..2) adduco:
culu^p'l'Jep.(st<^la>''^.'Hebraios : ilulufariam, mullis- «ln liac in,eutabijiunilaie jripitatjs (ijw/uilLep.J.cujiia
qiie nwdU olimjogttetisp,eusfiai\ibus inprppheiis, etc in oiiitiibus cqttiinuiiia siipt opefa alque jiiiiicia, re-
iiS. Peccajum Ariami, quod oniiiflscontiaxeriinl, p.araiioiieip huiiiani geiieris,prpprie lilii persQiia sus-
p1ers,pi.(iu1einntiif};alque ex eo psiendendi necess,i(a- cepit ; .ut.'.qDQiiia,hiipse esl, per, qpein oqinia facta
tem pomii^icaeiiicaiiiationis, praedicaiidacque.diviritu sunt, et sine qtitifnc.tuinest niliii, quique plnstnaUuq
pietft^s, e.rga.genjts hunuirium, occasiohem,siiqiit Hi- de limo tcfrae jioni,iuepaflatu vptae rationaHs apima-
larius;'qiiod a(ii)i, el safpe facil. Qttis epim honiimini vit, ideni naiurarriiibslfam ab aeiernilatis arce dejec-
reco|ic|(iare n.p's .j^ep,potefat,%rm, si omries in, Adanip, tatn, amissa; rcstitueret dignitati, ct fitijpa erat con-
p^ay^njps, Cjt'n^sciriiM)0\ filii vindictm? tjrat ditor, esset eliam reformaipf,. Sic consiliiini siuiiii
ltaque pput;, ut cafneni npsirani stinierel uuigenitii.si dirigens iti e(fectuni, ut ad dominationeni Diaboli
DeiFilius, san'c(«s,'inH(i.f.e'ns, segregalusa desti iiendani ntagis uterelur jttstitia rationis, quam
i.ijipojf/ttjiiis,
peccatorib.us^He&ret?. yi|, 26), atque in ea satislaceret polesiaie virttttis.i
Deo ifatp, fJisseruril (ip'c(Je,argunieii,toTheologi, e( 119. Verepi' nq errpr irrepserit in verha illa, ho-
Peta,viqs in, primis, qui pjufiniqs e?ipi\n rem Paires, miiiem patienier tqlerare, iegeqdumque sil hominem
altegai Uitf. ii, de, tncaryai.\'cap. 12, 15 et 14). ) palieii^p.e poteslate dmmonis lollere.,aqt alittd hujus
Unuiri }ii,caffero AmbTpsiumhsec^lop\i(um (a): \ Ipse genefis*quo sigijificetiir redeniptiq passione peracta.
est sotiis, qul fediiiiet poniincm vincens pjetaile ger- Aliqucn\ lamen lautlabileni sensuiii habcre possunt
m.nnos,qiiia pro, alien|s s,apgtijjiemsuip fpdjt, quein iiaegipsa ve,rba. phristi;s enim h,iiin|.iiaisinfirmitales cl tulit
nemp potest offerre pro ffairo,... sedquare sblus lnc paiienlissinie loleravit, lioiiii|iuniqiie peccata
redimel? Qqia peioQ,pa^cs(etiift njquare Rie(»He,ql in se, et portavii in ljgnq, etadeo iipstri est miser-
pro servqlis aujmapi s.uam ponat : nem,ointegriiate, lus, ut, diim extreiiiit qitaeyisab Iipniiiiibuspalereiur,
onmes eniip sub peccalo : onines Ari;c illius subja- exclaniarel afl Palrein : Pqter, ignqsce illis : quod
ccnt prolapsiqni : sscitusRejlemjpioreligitur, qui pec- enim.iaciutil, nesciunt (Luc xxm, 34). Nisi fortasse
catb veteri obnoxius esse non possit. yelis eiim(ieni sensuui babere bajc Hilarii verba,
U6i Quod ad prtoreiii illain sentenliaiii attinel : atqqe jllas vulgatissiinas Ecclesiap preces : Deus, qui
ne in to.l^m diabolus ixiumpjtaret, c.a denqtat priora oplttipoien{\am.luatn parceqdo maccimepi mherendo
iUa, et incarnationem pfaecedentia tempora, (guibqs mqnifettas^e,|c. UtCuminie sil, caquae suhsequuutur
sane triumphare visus esi, daeiiion; adco citncta viiiis de pbtesmibpshujussaeculi superatis, morie devicta,
pbsitaiera,nt, et idoio,Iatrioetenebris inyoluta. Indicait et caeteris, quse llilarius proseqtiiiur, iis illustiauitir
id saepeP^qlus, y.elulisuin btec a,jf (^rf TU ilK 3); Patrtini locis,, qtiQSiiidicavi aiipqtatione 11$; ceiite-
subse-
Erdni^s, eyiiii,a,tiq^aiuioef, uos. instpiejiies.,ittcreduti, sima yero deciiua oclava ea illustraiilur, qutv
erranies, sepjietttes ^esiq\eriisie\ votypt.aiihtfs.y,ariist ; QWMlwmxa hqminis puxl\ceps cum Patxe
inm,alitiq,el \imdiaagentes, odib\tes,odicti,tesinvicem. ?[tuintu,fuerqi. Vide eiiain qqae annoiatione lOft et 101 a|le-
se
Cutiftqullep\ benignHqset /ifyn,icjni(as ajigqf.uit Sq(ua- j,gavihiqs. U.t ea epnfirraes Hijarii verba, qui el
ipris.npstp D\ei:.non eh p,pe);if/pjnsj^i^, qita fqcimus. *po.sseliri hoiuiii,ecelure.i ef hqmmept eun\ Deo. tnix-
nosp sed^ec/inrf«tn, tuqm »,iiser*(cpraiain sa/«os nos fecfy lumvirtutes perfictx.e e\ e$hipere, a,pdi.Aiigusiinuin
per lavacrum regenerationis ei reriovatioiiis Spiritiis in eaindem sententiam baec prolerenleni (in Psal.
Sanpti, quemeffudit in nps abpndeper.Jesum Chrisium L\iii, 7) ; < ^ccessit ergo bq(iiO,(i'de/'ioc. Chrislns,
Salvaiqreiii iiosiruttf: uijuslificali gralia ipsius, lim- seu uMflemtusOei (qciu$ hqmb).ad nisl illas^omnes pas-j
redes siimissecuiidutnspcm viim mieriipi.Aifin^adoCet sioiiCs, qiiaein illo iiihil valefent, essel' hpino.
idem Paii,IiiSversiculfs 0 ei 10 capiits 1'epislolae }l Scd si ille npn esset hpmo, non. Uberaretur bomo.
ad^^Tirndlhciim": I2«i (Deiis) nos liberqvit,eic. Accessil hoiiio ad cbr alium, id cs( cof sec^etqin ,
Quoil vero attinel ad parteni alleram, riain hoc itli objicietis iispectibus liiiinanis liominera, seryans iiHus
norixsnesl, potani oriiiies, vbcabiiluni noc Diabolus, Deiim :'celaiis formara Dei, in qua oequalisest Pa,lri,

(a) Ut veniut super vot omnis sanguis justus, qui
usnue ad
effususest super terrqma sqnguine AJt.etjusl%occidislis
sanguinem Zacliaiue filii Baratkia}y quem.
inter lemplum, et altqre (l^a^h. xxn,i, 35).
(b) lii p.s. u\, p. 5', pag. Stliorry i, «icne indiligens
j)ei erga homines, ctc. Et in Matthaeicapul xp, ii.
22, pa,g. 733. Et expressius in capui xx, n. 6 el 7.
(c) Hqipil. xix in Evangelia n-,i ;Quisverqpqtris-
familia§simililudinem,etc.
(d) In y§rsic, $ psalmi, XLYUI,seu att yerba illa :
Frater hqn redjmit, %ed\n\etkpmq,: non,dabil,Deo plq-
cal\qi}en\.
 799 { IN HILARII EPISTOLAMSEU LIRELLUM ANNOTATIONES. 800
et offerens formam servi, qua minor est Paire. » No- A mirabilem proesentes credere recusarent, quandoqui-
lim porro fiiiies, snperiora verba aut Nestorianis fa- dem jam diu tam cerlis, perspicuisquepraediclionibus
vere, aut Euiych|anis: Nesiorianis illa, gui et se pos- innoiuerat. Ideo vero iis, qui Cbristi Domini adven-
sel in Itominecelare :'Euiychian|s vero subseqneniia, tnni antecedebant, praedictus fuit advenius ille , ut
et hominem cum Deo nuxlum. Meniineris, obsecro, in veritufum Messiam crederenl, el ab eo se conse-
quihus teiofioribns Hilarius haec scripserit; diu sci- cuturos salulcm sperarent : hiric crebroc illaevoces
licet ante exoriam Neslorii et Etiiychetis hoeresiin, (Isai. LXIV, 1) : Utinam disrumperes cmlos, etc.
ideoque iis temporibus, quilms liberioribus his loctt- Rorale, cmti, desuper, etc. (Isai. XLV,8), et sirtiiles
lionihus oli ttito licebnl. Hinc miriim uon esi, si his aliae.Immo (^hristus ipse aliquaudo lestaltis csl (Jonn.
ntaliir (o). Alque ei quiriem loca, inqnibus hominem VIII, 56, «7( viderel diem tneum) optasse Abraha-
veteres Palres appellant naturam humanam a Verbo uium videre diem illius: id est, ea temporn, quibus
assumptam, tain crebra suni, ttt ca pigeal recenserc Unigenitus Dei assunipio humano corpore inter nos
(b). Ea vero. in quibus voce mixius, ari denotaudam degit, humanum genus exemplis, et monitis suis
unionem Verbi cum nntufa luimana, uluntur, non erudiens, morte vero sua salvaiurus. Porro Christi
aliud indicani, nisi unionem Verbi Divinicum natura Dominiariventumjain pridem fuisse pr;cdicitim, ciim
humaiia (c). alii multi, tum pncserlim ostendit Cyrillus Hieroso-
120. Consule ea Scripturae loca, quac in epistolce lyiniianus, cujns 12,et 13 Catechesim, obsecro,
ipsius calce indicavi. legas. Sed quis Hilarium omiserit, quippe qui ip-
121. Omnes fere veteres Patres Virgineum Cbristi snin, quod bic paucis, alibi lticnlenter cxequitnr?
pafttim Daeinoiieiiilaiuisse aiunt; sed causam hujusce R Nonnulla indicn ex plurimis. Stint porro uumcriis 13
°
uivini consilii plerumque non afferrint. Duas valde commciitariorura in psalraum LIV(Pag. 123 ton/ii);
probabiles hic addncit Hilarius, quarum prima est: niimcrns 1 conimenlarioriim in psalmum LXI(Pag.
ne Daeihonvererelur Christum teniare, quem scilicet 161 tomi i); numerus primus commeiit. in psalmiiin
non lenlassei, si Deum uossel : et ut magis appare- LXVI(Pag. 208 tomi i); numerus yicesjmus com-
ret victoria, quam de daenione retulit Christus, qui ment. in psalm. LXVIII (Pag.. 253); mimerns primus
mintis diaboli victorapparerel, si sine cjusdefn dia- commeni. in ps. cxxxi (Pag., 500); nrimerus xxxvitt
boli accessu, et tentatiouibus diabolus vinceretur. libri iv de Trinitatfe { Pag. 97 et 98 (oniin; et patj.
ltaque voces illas, el tninus prosiralus, sic accipere 123 lonii i); ac deniqne, ne in singulis Jimmorer,
possiiiiius, ni vel addenda sit vel certe inlelligenda duin psalmos explicat, magnara horuin pariem ad
particula ne: id est, t>(ne minus prostratus, etc. Acci- Chrislum refcrl: id quod is falebitur, qui ipsos Hila-
pere lamen ita etiam possumus, ut per se sentenlia rii tractatus in psalmos lcgcrit. Nonnolla dehobar-
illa persisial. gumento atttili in aiinoiationibos in quemdam S. Au-
122. Prior hujus sententiae pars ea ihnuii, qnaede tipatri serinonein, in Vaticana biblioiheca repertum,
Virgineo Chrisli Coiiceptu docel Lucas. Pars altera quem paucis ab hinc mensibus edidi (In iomo \un
rationem affeft cur Christus diu'nioratus sit inter Opuscnloruma Palre Calogera collectorum). Vide ibi
homines; ut scilicet illius diviriitatem per ejus dogma- amioiationem 18 et subsequenles.
la et iniracula lum praecedentia illius brtuin, tum 124. Post vocesillas, niojestatis et bonitqtissua,
etiani ab eo pefacia assequeremur, concurrentibus addidi vocem speciem, cuiii haec, nut altera affinis in
ad eamdem lestificationeoi Angelorum nuniio, ct codice desit. Deinceps in codice lcgitur susceperant:
canticis, adveiitu inagorum, veteribus propbetiis, C sed omnino legendtnri puto susceperat, idqtic refero
Simeonispariter>t Aiuiaeprbphetissae, Joannisquo- ad Christiirii, qui venit ad toltenda peccnla irtnndi.
que Baptistac tesiificationibus. Horum partem attingit Paulo obscurior videlttr bic esse syniaxis; sed eam
Hilarius num. 26 et 27 lib. u dcTrinitate, qnae loca ininiutare nolui, ne plus aequo andacior apparercm.
rogo ui consulas. Ne quid porro dissimulem, suspi- Num aliqua desint, judicabit, qui periodos stiperio-
catus sum altquahdo, legendum es&tdiscerenldemum res expenderii. Codex ita scriplns est, nt legi etiam
hmc omnin, etc. Vel, «1 otrines ferre discerenl Deum, possit: ouorfsi Deus .... ostenderet,forsitan, eic.
id est legi Christi subjici. Num rer.te, judicet Lector. 125. Parlo eorpore intellige assumpto corpore. lu
123. Duo emendavi, quaedepravata reperi in co- calce epistolae ea Scripiurarum loca riotavi, ad quae
dice: legitur siquidem in eo perterriti, cum prncul oculos iiiteudisse Hilariutn, arbilror. Si loca ea, qui-
dubio lcgcndiiui sit praleriti. id est, ii, qui adveniuni l'iis Patrcs id ipsum persequuritnr, afferre studuero,
Domini prapcesserunt. Legitur quoque: Quibus hoc infinitus propemodtim cro. Nolant porro interpreics
his oculis, elc, omisso verbo videre, aut inspicere. Scripinraruin el Thcologi, atque in prihiis'Petavius
Quod si quis ut oculos;mentis oculis corporis oppo- (De Incarnat. lib. n ,' cap. 6, 1, etc), diios praeser-
nat, vocem his relinere velit, permequidem licebil, tim ob lines bumanam carnem a Domino Jesu fuissc
duinmodo vcrbuni videre, aut inspicere adjungat (d): assuinpiam, qiiorum prior est, exemplis et monitis
Duo pnrro hic docet Hilaritis: priniom quidem, suis nos erttdire ; alier, morle pro nobis lolerata, ex
Christi Dominiadventum praedictum fuisse in lege daemouispotestate eripere huniainiin genus.
et prophetis: alterum, cur praedictus is fuerit; ac 126. Indico in calcc episloloe ea Scriplurae locn,
postremi duas causas adduc.it, quarum prior praesen- pvad quoerespexisse Hilarium puto. Verba porro illa ,
tes afficit; praetcritos altera. Ideo Sciliccl hiulto ante per mortem hominit, quoniam ab amanucnsi depra-
praedictum vult hujus modi adventum , ne fem tahi vata faterinon cogimur , vel expllca propter mortem

(o) Lib. u de Trinil., cap. 16 : Spiritus (id esl
Verbura divinum) naiura se kumanm carnis immis-
cuit, etc.
(b) Vide, ul has, aliasque affines loculiones in rec-
lissimnm seitsum deducas, quicdocent Theolngi. )n-
dico e plurimis Petavium de Jncarnal. Iib.ivu, cap.
12ctl3.
(c) Vide hic qtioque quae ad dcducendas in rectum
senstim has nliasque affines Incutiones Theologi
tradtint. Petavium hic quoque seligo e plurimis de
lncarn. libro. i, cap. 15, n. 7 et 8, et lib. iv, 1, 2
(numero praesertim U et 13); capite etiam 10. Vide
etiam nnnot. d ad n. 26 libri n de Trinit. Hilnrii
ad verba illa Spirilus,... naturm se humantecarnis
immiscuit,clc. (Hujus ed. tom. n, col. 67); afferun-
lur eniiii probalissimi Patres, qui his lociitionibususi
sunt. Ul in Hilario persislam, mixiionemproctil dubio
idem intelligit, atque nnionein, cum ait (nuin. 9
Commentar. in ps. LXIII,png. 181 lom. i) ; aninn/m
nonesseterrenam, sed exafflalu Dei ortam eleineiitis
corporisadmisceri.Ausoniusquoque, ut deiioiei, Spi-
ritum Sancium unum esse cum Patre ct Filio Deiini,
niixlum enm ait (in Precatio. matut.) Patri et Filio
UnigenicognoscoPalrem, mixtumqueduobus,
Quisuper tequoreasvolitahatspirilusundas.
(d) Vide quae docet Hilarius iraclai. iu ps. cxvui
liiler. 11, n. 3, pag. 344 lom i: Sed hi nmic oculi
propheta, elc.
 ?01 IN HILARII EPISTOL&MSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 802
liomittis(quatn scilicet homo in Adamo subierat, et A ginta diernrn conversntionem, quibus post pnssionem
nd quatu vincendam Christus Domiuus crucem per- in sieculo erat comraoraitirus, esuritionem se buma-
lulit) ; vel, morie Iwminis: Christus enini mortuus nae salutis habiturum. Quo in lempore expertatum
est eo mortis genere, quo solent mori homines. Vq- Deo Pairi inunus, hominem, queni assumpserat, re-
ccm Immorlalis refef ad Chrisium, qui, utpote Detis, porlavit. »Sed, ne unice Hilarinm citare videar, non-
per se immortalis erat. nullos alios Patres indico e plurimis, quos tu lector
127. Loca Scripturae, quaein calce cpislolE inriico, consules, Cyrillum (Catech. xiv), Nyssenum (c),
consulal Lector. Consulal pariler eos Palres, .juos Augustinum, seu alitim quempiam auctorem sernio-
hoc super argumento Petavius allegat (De Incarnat. nis 176 de Tempore, et Leonem Magnuni(d).
lib. ii, cap. 6). Duos tanium adducere liic libe-,Hila- 131. Ftiere nonnulli, quibus placuissel, til Hilarius
rium (a), et Cyrillmn Hierosolymiianum (Catech. xm expressius de Spiritus Sancti, divinitnie loruius luis-
et xiv), quorum testitnonia ad paginaecalcern innuo. sel; idque facileassequimur cx iis, quaeinpradaiione
Recole quae diximtts, n. 115 et 118. An error est in in lihros de Trinitate collegit (yViun.12) dociissimus
iis verbis : In perniciem hominis, et salutem, etc. ? An Monachus S. Mauri, cui edilionem S. Hilarii debemus.
ea denoiant, quidquid lentasset liomoad salutem adi- Sed ejiisdem Sancti Spirituscum Palre et Filio ocqua-
piscendain inulile fulurum fuisse? AJiorum judicium litalem, ac cnnsubstantialiintem procul dtibio asseruit
opto. Hilnritis: quod qtiidem is faiebitur, qui ad ca, quac
128. Recolc iiuaeniiin. 119 Iradidimus, ut vim asse- in ea praefatioue iradunlur (iVum. 15) , advenct
qunris locutionis illius : triumphans liomo cum Deo. atiiintiin. Neque porro persuasioneni hanc atlenuat,
129. Verba haee, quia cum Deo quisquisse conjun- T> " ea, qua in hac epistola uiitur, phrasis, uenipe, pro
xeril, mori videri polesl, non poiest inlerire, paulo ob- se vicaritimdimisit Spiritum Sanctum. Nimirum (i|tiod
scuriora nonnutlis visa sttiit. Perspicua fiiint, si ea alibi eiiam iiionui) eo leinpore Hilarius scripsit, quo
rcferas ad morlem perpetuam , quain tion suhibiinl, nonduni e.vorius eral Macedonii error, accenseiitis
qui Cbristo conjuiicti perslatit. Si vis ad Cbristuin ip- scilicet creaturis Spirilum Sanctum : ideoque paulo
sum referre, eumdem habent sensum, aique illa liberius scripsil, imitatus (qtiod alihi interdun facil)
Petri verba (Act. n, 24 ): Qitem (Cbristum) Deus Tertiillianuin haec scribeniern (Lib. de Prascript.
suscitavit, sotutis doloribus inferni, juxta quod impos- Harelicor. c. 13) : « Regula aulem est fidei. . ..
sibile erat teneri illum ab eo: David enim dicit in Jesum Chrisium .... sedisse ad dexier.im Patris,
eum .... Quoniam non derelinquesanimam meam in misisse vicnriam vim Spirilus Sancti, qui credentcs
inferno, nec dabissanctum luum videre corruptionem: agat. » Si Tcrtulliano ttiin plane onliodoxo haecscri-
iriterilum quippe, cujus hic meniionem facil Hilarius, bere lictiit, cur non licuii Hilaiio, praeserlim ctim in
jdem esse arbitror, ac corruplionem,quam a Christo catliolicum ac probabilem sensum facile ea dedu-
arcentDavid et.Pctrus. Jiivabit porro ad Hilarii sensa canlur ? Dicitur sciltcet hac significaiione Christi vi-
penitius aisequenda, ei consulere, <pia;Clariss. Mo- carius Spiritus sanctus, quod inlinia sua inspiratone, et
nachtis S. Mauri, editor Operum S. Hilarii, paragra- inleriioaffiatuconsolatusest Apnstolos, adjuvitquoque
pho III praefationis docuil (N. 98 e( seq., pag. 52 et direxit, et, si vis iia loqui, permovit eos ad ea
lom. i). Sane voce hac interitus exiermiitiuin ab Hi- opera, ad quoe Chrislus mouitis exemplisquc iuviia-
lario intelligi fatebitur, qui hacc audiet (In ps. LXIII, vii. Dicitur etiam Christi vicarins, propierea quia
n.9): « Qui vero praedicabil aiiiinaecum corpore oc- rionis in Apostolos iniiisis, miraculorum rcddiderit
cnstim, atiriiet aiiiioam non esse terrenam, sed cx C effeciores, sicut effectores eorunidem miraculorum
afflatu Dei drtam eleineniis corporis admisceii: eos reddideranl Chrisli auctorilas et.prsecepla. Aliis
mortem autem, non iiiterilum esse, sed discessionem de causis dicitnr Spiritus Sanctus supplere vices
ejus a corpore. i Christi, veluti qtiod donorum uhcrtale et conforma-
130. Post voces illas, exstinctotnimicovitam, adjcci lione plenissiinadiviiiaevoluntati iis inliisa conipenset
homini, id exposccnte ordine ipso,ac yi disputalionis. corporalcui et seiisibilem Chrisli Domiui nbsenliarn;
Audi porro, quatita elegantin, et yerborum copia hoc aliisque affiuibus,ob quas atius Paraclilus appellaius
ipsum argumenttim alibi periractct liilarius (/u ps. est a Chrislo ipso (Joan. xiv, 16 ei 17). Perstitimus
LXVIII,n. 14). «' Cum cohaeredes, et concorporales, hactenus in locitlione illa : pro se vicarium dimisit
et comparticipes Christo gentes fierent ..... cuni Spiritum Sanctum. Ut aulem aliquid de iis vocibus
mors postquam inDeo esset grassata, desineret; cum dicam : Ul hominibus credenlibus el auxilio essel, el
lex peccati, qtiaein carne noslra esl, lollerclur; cum sanciificationi, illud gratiae genus, quod acluqle Theo-
revelaiiouein filiorum Dei congemiscetis omnis crea- logi vocant, voce illa auxilto ; illud vero, quod habi-
tura speraret; cum i.npassione iinigeniii Dei omniiim tuale, voce allera sqnctificationi, denolari arbitror.
ante con>liiuiionem mundi causarum et origiuum Quod si earum ctiam gratiarum genus, quas gratis
consunimarelur effectus; principem saeculijudicarido, datas iidcm tlieologi appellaul, hic parilcr denotari
bominem ex peccati lcge redimendo, creaturis a affirines, ego quidein minime obsistam. Etenira et
coiriiptionis vanitate, cui servierani, liherandis, ne- boc ipsum graliariiin genus auxilio Ecclesiae est, et
quitiis spirilalibus Doqiini raorte damnandis , Deoin sanctificaiioni, quatentis sanctam denotat, quam sic
omnibus et per omnes aeternitatis munere, et immor- rj adjuvat Deus, et alios invital, ul eam jngrediantur,
talitalis nostraeclaritate laudando. Omnia attlem b.(c et sancti fiant.
virtulis resurrectionis implcvil: quia per primilias ex 132. Id est, hactenus per ordiuem nostram expo-
mortuis ab horainum genere lnorte depulsa, in au- suimus de Cliri-to sententiam.
clores nioriisaeiernaemoriispcena decrela est.iPrae- 133. Postquam salis in superioribus htijusce epi-
clara etiam multa in idem argumeuluin Iradiderat stoloe partibus suam de Patre et Filio senieniiam
n. 6, et n. 19 tractatusin psalmumLXVin(6).Alfinia declnraverai Hilarius, transil ad lertiam sanctissimac
aulem , ne dicam eadem cum iis, quae noslra babct Trinitatis personam, SpirituinSanctuinsciIicet.de
epistola,., iradit capite terlio commeiilariorum in quo statira profert, in eum pariter credendum esse:
Matthtcum (N. 2, pag. 667). Ecceilla: < Qua rerum deinde de eodem Spiritu Sancto pronuntiat eum uni-
rntione indicat (quddraginta dies, qtiibusJesus jeju- versa , quaeposinioritiinfierent, et inspirare, el san-
navit, el postea esuriit, innuit Hilarius), post quariia- ctilicare suae substaiuiac ..'. Sed qusenara (inquies)

(a) Lib. i deTrinit. n. 13, pag. 11 lom. t. Et in
ps. LXVII,n. 23, pag. 230 tom. n, Ac primum, quid
in Crucis sacramento, cic. Et in ps. LXVIU,n. 14,
pag. 249.
^ (b) Ad verba illa : qui ascendit super occatum.
(c) Oratione, quae de Ascensioneinscripla csl.
», (d) ln sermonibus duobus de Ascensione,praeserlitn
vero capite 4 sermonis i, Super omnium crealurarum,
elc.
 SOS IN HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. KH
snnt, quaepottmodumfierent? Ati Ecclesia inChrislo, A vilae, qua mors arcereiur, honio comederet. Anccps
veltili angulari lnpide Judaeos et Gentiles jungente pnrro haefeo, niim verbn illa, ulique tit hnmortalis
aediilcaia?An sacraihenia, ac praesertim baptisinus, perseveraret,glossema olini fuerint verbbruin illorum,
super cujus aquas Spiriium Sinctum ferri dixere Dens condidil homineih ad immorlalimtem, quod a
Veicres (a)f An peccatoiis cbf, quod in conversione niargine in tcxiura ipsiim episiol.c transieril; an po-
creari diciiurIb), ut illtiisrehovniio iridicelur? Utrum- tius his staiuat Hilarius ipse, qnpd tainetsi peccnurio
que comtiiode adhiitli poiest. Suppleri vero potest, corpofis dissnlutiohehi, ideoque hbC SenSUinOiteni
quod periodo deest, communicatione, aut munere , incurrerii homo, adhuc tameii iinniortalis persevefai,
aut aliud aliqtird affine , quoniani e.xiis, quae doeef in ea scilicet parte, quae interior liomoest (V. h. 103),
Petavius, discirtius iu jusiificaiione Spirituni SanctUm et quae omniiio, seri, ut cum Scbolasticis loquar, ab-
ipsiim'nobis coinmuiiicaii (c). Quaenuper dixi de du- soliite, et independenlir a quavis conditiorie, imirior-
Iilici genere gratiae, de actttali scilicet, etde habiiuali, tnlis fuerat constiiuta. Poslremum tioc riingis
mihi quidern videntur rursus bic tradi vfcrbisiis: El plncet.
inspirarei, et sanctificaret, etc. 140. In Codicb legitur quid., Ubi ego substititi vo-
134. Meminerit lector, hic rctractare Hilarium, et cetn quis(Quid ? tiisi homo, etc). Si prioreiriillam re-
accuratiiis explicare, quac in priori epistolae parte liiiere viilt Lectbr, retineat per me liccl, dtirtiiiiodo
snmmaiiiii tradidit. Nequeporro locum hunc copio- ea vox reliquis concnrdet. Verba illa, Aomo,qui im-
sius iliustrare coiiveniens duco , curii ea jtiiri docue- moHaiis a Deo factus fueral, inleriofeni liominem,
rim , quoe nd eiimdeni illiisiranduin valde apta sunt. scu aiiimam denotant (Vid. n. 105); nain haec na-
Recole itaque qiiaedixi nuriieris 23, 24 et 30. Videtur ^ tura sua iinhiortalis est, corpus autem per gr.iliani,
autem hic aliquid desiderari praeter vocem communi- ,} a qua peccando decidit.
catione, qtlam addcndair. esse riixi. 141. Post verba illa : jam eiiim erai iri trarisgres-
135. De unitate baptisuii cgimus num. 25. Per siqne, in codice haee addunlur, n petcato possideba-
bnptismuiii porro deleri peccala, indtibitntum esl, et iur, quaedelevi, pfopterea quia manifesttini glossema
manifesto.a tlicologis demonstratiim. Hilarius, qui sunt pioecedentitimvefbofiim,'jam enimerdiin trans-
hic Strictim ildei nostrae capita compleciittir, uiiicum gressione,qtiod ex margine in epistolani ipsain itlap-
allegal Scripturoe testimonium, quod in Vulgata no- surri est. Siiperioribus vero illis verbis, quae inci-
stra sic integruin legiluf: Quod el vos riunc similis piuut : Sed credo, eic, hanc InCssearbiiror signi-
formmtalvos facil baptiima: non carnis deposilio sor- ficationeni : Si lbrte Lectorem moveat, quod homo
dinr», sed conscientimbona inUrrbgaiio in Deiirnper a jignq vitaesumehdo prohibitus sit, noverit id ho-
resurreciionemJesu Chrisli. niinis ipsius bono.esse factum. Scilicei jnni feus ad-
136. Recole quneannotavi iniin. 27. inissi criminis erat. Itaque si ad arborem Vitaeac-
137. Arbiiratus sum aliquando aliqua hic deesse; cessisset, cujus esu vitam conliuuasset'; rifecsuani
neque euitn statiin apparet, prioribus verbis (niini- novisSet cillpam, nec speni siinnl iit Christiim incar-
rum : posl hmcordo exigit credereresurrectionemmor- nandum dircxissei, idcoque eairidem cutpain suairi
ttiorum iri eadem carne), subsequentia cohaerere. Co- dolore, castigationibus, ac pceiiiientiamiriiniedele-
haerent tamen, et ea sic explico : Credendn est resur- vissct. Consullum itaquc illi esi, diiin ab arhore vilae
rcclio morluorum; elcnim per discessionem animae comedenda prohibilus cst. Ante llilatinm hacc tra-
a corpore non inttirit, nec prorsus peril homo, sed diderat Novatianus, si is auctor est libri de Tfinitate,
sipienti Dci cuncta praevidetuis consilio posl mor- C qui ipsitributur (c. 1):« Nam et quod reqiliritur, hon
tem persiat stntuto teirtpore rcsurreclurus et judi- ex ignorantia venit, sed spem lioinints faturaein Chri-
caiidus. Quod si putcs, raelius fuisse honiini non esse sto et inventionis, et salutis ostcndit: et qtiod, ne dc
n'ternum, quam esse, scilo Deuiii, antequain homincm Iigno arboris vitoecontingat, arcelur, non de iuvjdiae
condefel, probe agnovisse, quid melinsforet. Itaqtie maligno livore desccndil sed ne vivehs in tctefiiuin,
si mternum condidil, id melius fnisse diceuduin est. nisi peccata Christus ante donasset, circiiinferrel se-
Quaedeinceps afferemus, explicatioitem hanc ipsam cuin in pceiiam srii sempef iminortale delictum. >
c.ohfirmant. Addidi vocem Deus (prmscius sit Deus), Vetusiam querelam de boniineab esu arbofis fnipe-
quae rieesl in codice, ni setitenlia constaret. dilp si alibi ab llilario aliaiam et breviter repulsam
138.' Homo qui fil: id esl constat; uisi malueris videre cupis, euui locum, quem ad pagiifac calcem
legere o«i sit; id est, qui est: iiliiur enim (quod alibi indico consule (lii ps. cxviii, liite. xvi, n. 9, p. 380
dixi) saepesubjuiictivo pro indicativo Hilarius. Utad 1.1, CumAdamde pqradiso, eic).
senleiitiam ipsnm veniam, a ratione theologica ad 142. Hinic inesse arbitror superiofi seritentiacsen-
Scriptufam transit llilarius, adducitque libfum Sa- sum : Consullum iiaque, et utiliter provisuiii esi ho-
piehtim, quem et Saloraoni tribuil (quatertus sciiicet niini, qui vera factura Dei,esi (Vide n. 97,' etc), ut
Snloinoiiis senteniiae in eo colliguniur), et aptum pu- qui leinporariaiii dissolutioneiii Subife cogitur,
tat ad id, de quo agit, eviticehdutu, ideoqtie canoni- expulso per Chrisli rueriia et gratiaininalo, excitetur
ctim jiidicat. In Viilgata autem locusilte sicse babci: in vitaui, per fesiiricctioiiein scilicet', de qtia sniea
Deut creavit hominem irietftetmitiabUem.Wmrialiqua tocutus fuerat. (V. n. 136).
hic desitu, ex ScriptUra pariler dcsumpta, ad id, de 145. Vcfebr, ne aliqttid liic desil. Caeterunisensus
v
quoagimus, confiruiandum, an non; judicaverit Jec- adbuc perslnl, lainelsi nihil ricsil. Niinirunisic inter-
lor. -'PrbfectbVoces iHi>, pauca ad exemplumponam, prelnri seiileiiiiani banc possumus : id esl, semper
duo salteui loca, quae adducereriluf, videbaliiur * ex- permanet hqmo, sive quia perniaiiet hoinb iiiterior
poscefe. (anima scilicet, quaii ininiliie dissolvitnr); sive (qnod
139. Suspicioueni ilbni tneam, quani nunc indi- tameii eodem recidit) quia timetsi iiiimortali-
cavi (deesse scilicel hic iionniiHa), angent illa ipsa latem amiserit corptis, eam taineii non' amisit
verba, qu;e ex Genesi adducunttir : videntur eniui aniinus.
indicafealia Hilarii vcrba, qilibtts nibneretur Lector, 144. ObjeciiOni, quara experientta ipsa dictat
bomitieiii peccaiido sibimel eripiiisse corporis ira- (omnes enini morimur), occiirrit Hil.itiiis: negaique
iiiorlalitntem : quam ob rem vetuit Detis, he ex iiguo nos vere, seu prorsus interire, scd tanlumiiiodo se-

(a) Videannptationem e adjunctajii num. 24. Ad-
dere potes Patres plurimos, qui de baplisrai aquis
agenies, et ad eas invitaates Catectiuraenos, super
eisdera aquas ferri Spifitum Sancluni, et easdem
sanctificare dixerunl. Tcrtullianus cap. 4 libri de
Uaptismo : Supervenil (inquit) statim Spirilus de
ca'//s, et aguis mperest sanclificans eat de semeiipso,et
ila sanciificatavim sanctificandicombibu.nl.
ib) Cqr mundumcrea tn me Deus. Psal. L.
(c) Vide qux tradit Petavius dc Trinit. lib. vui,
cap. 4, u. 5 ct subseqiient.
803 IN HILARil EPISTOLAMS£U LIBELLUMANNOTATIONES. 800
parari ait: perslal enim inriividuiis animus, corpust \ coniniunem qunmdam exhorlationem ad fidcles
vero conslitolo a Deo temporeresurgct, etab nninia omnes, qiiorum munia percnrrit, eosque ad marty-
assumpliiin. Christo judici se sistet. Quaeiiam sit vis rium (si opus foerit) subeundom incitat, el ad ever-
vocum liaiuin, non interirehominem,sed separari, as- sionemidololalriae:tunl brevissiniismonilis pcrstrin-
sequeris exiitmi..129. Rccole, obsecro, verba illa : gitj quomodo in eo vitae genere, in quo unusquisque
« Qui vero praedicabitauimaecum corpore occasum, versalur, se reete ac laudahiliter gerat. In qninla
auriiet animam rion esse terrenam, sed ex afflalu Dei denique de virtutibus disserit. Tanietsi pnrro dein-
oriam elemeutis corporis adinisceri : mortein au- ceps multo parcior in aimoiationibus apponendis fu-
tem nbu inlerilum csse, sed discessioncni ejus a lufus siih (fere enini perspicua per se stnit, quae
corpore. > docet liilaritis), aliquas lamen, cum scilicet conve-
145. In codice ad hunc moditm legitur : sed ad niens id judicavero, adjuugam. Loca porro Scriptu-
resurrectionis limel Dei judicium reservari : errore, rae, quae in calce paginoeindico, ipse per se consulet
me quideni judice, raanifeslo: cum procul dubio le- leclor.
gendum sil, ad resurrectionisdiemjttdicium reservari. 149. En qiioinodo superiorem Pauti Iocum Vulga*-
Delevianlem vocem limet, quia veleres onnies, curn tus inierpresexhibeat: Divilibut hujus smculi pracipe
de divirib judicio agitur, iimoreminculcavcruui (a): non sublimesapere, nequesperare in incerto divitiarum
liiuc nnlula addita est, ut pulo , in niargine , time, suarum, sed iri Deo- vivo, qui prastat nobis omnia
seu, si vis, limet, a margine vero illapsa est ama- abunde ad fruendum, berieagere, divites fieri in bonis
ntiensis inscitia in epistolam jpsam. Qui veleres co- operibtis, facile tribuere , commtinkare, thesauritare
dices pervplvereconsueverunt, saepis>imein haecof- ^™sibi fundamentumbonumin futurum, ut npprehehdant
fendunt. Venio nunc ad senteiiliam ipsam. Obscura ' veiamvitant. Quod porrb deivceps paucis docel Hi-
sane suul ista : nec assumere malerias hominem ex Iarius, alibi Iticulcntitis exsequitur. En quomodo
quibtts corpus est fabricatum. An hic enrum opinio- « Diviies quosdam insolcntes esse prsestat opulentin,
nem rejicii, qui post mortem repeii ab animabus el maxime tiinoreiii Dei tlivitiarum fiducia innnis
priora corpora arbitralianiiir, et Deos manes, Deos- averlit :.stiilti, non inielligenies, hoc se magis reli-
qtielemuresea de re confingebant? An potius docet giosos oportere esse, quod divites suni; quia gra-
hominem, cuui resurgel, non iiahitnrnm illius gene- liain referre lnrgitori bonorum sibi desiderabilinm
ris corpus, exquopriiniiusconstiiit? Quis enim dicet convc.niat : ethoe mngis inexctisnbilisavarhte sil
nos luteuni babiliiros esse corpus, cum ex luto hu- renlus, quia avaritiae necessitatem non excuset opn-
manum corpus fuerit fabricatum, et nioneat Aposlo- lentia. Jam vero qttam infelix iiducinest rei inariis :
lus, Dco caros in resurrectione immutandos (/>) Dcumcoutemhere habendo auruiii, quasi aurniii non
id est, multo praestantius corpus babituros esse? ex Deisitcrcaliiris; aut aliquem per id, judicio sanae
146. Rationem reddit, cur omnes, nullo prorsus mentis, beatae vitae acquirat profecium, quod sibi
exccpto, divino judici praesenlabiiuiir: cuni eniiu et auriiin jaceat suffossum; et hinc fiat non generalis
pro omnibus mortuus fuerit, et oninium tum houii- aniinae,et corporis homo, aliusque possit esse, quum
iium, tuni AtigeloruinJudex eleclus sit DominttsJe- nalus est; aut cuni viia exccdat', nuro suo sit usurus
sus, inilliis erit, qui ab ejus judicio, quod propte- in morte! Utetur plane, si eo rectb utelur in vila, si
rea universale, et poslremum erit, se queat eii- esurienteni paue suo aiueril, si nudum veste sua
pere. icxeril, aui acgfumsumptu suo refoverit, aut capti-
147. Fortnsse vocula nam ad etim niodum hic ad- < Q vum libertati suaereddiderit. ll;e sunl plane ambi-
hibetur, quo saepe in Scripturis (c); ita scilicet, ut liosae apud Dcum humaui thesauri legationes, boec
superiorUmdictoruin rationem niinime reddat, sed potenlia deprecandorum criininnm, et vera suffragia.
vices habeat pailiculae £(. Veibunvexpingi( si iiul- Sic auro demuiabimur, ul e\ terrenis ccelestes, et ex
lusamantiensis error hic.inest) lic accipe, ut Hilaritts niorlalibus sinius aeleroi» (InPsal. u, n.' 21, p. 90
sumpserit verba illa Pauli : Omnes enim iios mani- toin. i).
feslari oporiel aute tribunal Chrisli, ul referat unus- 150. lnnuit foriasse Hilarius locum Hlum EpistMae
quisquepropria corporis, proiilgessit sivebonum, sive PatiliApostoiipriniicad Tinioiheuii) (vi,9): Namqui
malutn (II tor. v, 10), quasi vox illa referal idem sit volunidiviiesfieri, incidimlin le/tlatwnem,elin taqueitm
ac reprasentet, seu exhibeai,acleo ut nota futura sint diaboli,etin desideria muiia inutilia,eic. Sarre Hilarius
omnibus opera rioslra, quaecurnque iila sint, sive in eaindem senientiain alibi:« Sed radix niaxiineifii-
bona, sive mala. Voces illae, secundum voluntaletn (|uitaitim in pecuniae ciipiditalc est -: quairi qtii ap-
ejtts, autpraedestinatioiienidenotanl (d), aut indicant petit, gravissimae tempestatis naufragio mefgiiur.
illos, qui" recla gesserunt opefa, id egisse, quod SequUur enim : A'o/ite sperare in iniquiiate', eliri ra-
maxime optal Deus: hac estenmvolunias^bti sancii- pinas nolite concupiscere: Divilimsi flumt, HOtite
ficatio vekra, inqtiil Paulus (e). Illa porro, qttae cor apponere. Maguaeenim itrhisce rtesiderii sui et
extremo loco babentur : unde nos appetamus, elc, amoris illeoebra; sunt: rapiunt ingeuia, niciitesque
hortatio quaedan)sunl, ex superioribus dictis conse- pendolas apprehenriunt. Non sdlum itaque iton
quens, et valde apta ad excitandos hoiiiines ad recta coucnpiscendae earuin rapinac stiniv veriim ab his
opera. Recole' feliam, si vis, quaen. 8 , 27 et 28 tra- voluutas noslra, etiatnsi praebeantnr fluanique,
didimus. D rclerenda est; ne desideratae cripitjcque doniineii-
148. Difficilioribusemensis, longa adhuc, lamctsi tur. Non eiiiin spebus nostris bona sulit coa-lefna,
minus aspera, stiperest via. Tradiits scilicet, expli- neque nobiscum aut condescendiint in iiifemuni,
catisque in superioribtis duabus epistolaepartibus or- aut conresurgunl de inferno. Fides, pietas, cohti-
thodoxaefideidoginalis, ad mores personarum (Nunc nenlia, beiugiiitas expctcnda est,'ei' maxime Dei
ergo de petsoha iraclemus)recte iuslitueiidos se con- coguitio sectanda est. Coeterum lr.cc vana, ei per
vertit 'Hilafius, instructionem suam iu quiuque partes naiuram sui ad omneiii iniquitaturii neecssiiatein
dividens, quarum prima ad divites et pauperes diri- captiosa, vitanda sunl > (In Ps. LXI, n. 8, pag. 169
gitur. Ad nvafes et iceminasaltera. ln tertia <juid toi». ij. Deni|ue indicat (nisi ine fallitaniraus) lo-
unicuique setati convenial cxplicat. Habel quarta cuui illtim Evangelii: Esloie misericordes,sicut Paler

(a) Ajudicis luis timui, elc,
(b) Omnesquidemresurgemus,sed nonomnesimnm-
tabimur. 1 Cor. xv, 51, elc.
(c) Natn in Ghritto Jesuego vot gemi: hic neinpe
parlicula nam rafionem minime reddit superiorum
dictorum : qttod alibi saepefil.»
(d) In quo (Christo) eliam et nos forte vocali sumus,
pradestiriati secundum propositumejus, qui operatitr
omnia secundum consilium voluntatis sum. Ephes.
I, 2.
(e) I Thessa. IV, 3. Aflinia (radil idem Apostolus
Kom. XII,2, et Eph. v, 17.
807 IN HILARH EPISTOLAM SEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 808
vester misericors est (Ltic. vi, 36) : miscricordia Ai guslinus in Psal. xxxvi ait, tamquamDeodicit: Do-
enim Dco cfficimur similes. viine, tntituum accepi, fidedic pro me. Proinde et si
151. Modum in dispensnnda pecunia primum ad- non lenes pauperem redditorem, ted idoneum tenes
hibendum ail, aden ul, dislribuatur quidem, sed non fidejussorem. Ecce Deus tibi de Scriptura sua dicit :
profundalur ac disperdattir. An tncite celebrem Ec- Da securus, ego reddo. > Nec porro Hilarium ipsum
clesiasticae pecuniee distribulionem in Ecclesiae mi- proetereas volo, cujus scilicet in eo loco, quem in pa-
nistros, in aediliciasacra, et in pauperes hic indicet ginaecalce noto, preeclara in hanc scnlenliam monita
Hilarins, lector dijiidicabit. Si revera indicat, in ea sunl (d).
dislributione pauperes praeferre videtur, quod et re- 156. Monuere jam pridem critici, fuisse inlerdum
liqui Paires saepe faciunt Annon ipsa Ecclesiaslica amanuenses, qui, ut erudili apparcrenl, Scriptu-
el sacra vasa ad pauperes sublevandos sanctissimi rarum loca saepissimeex ingenio addiderunt. Hiuc
iique doclissimi Episcopi saepedisperdiderunt? Verba vetustiores codices non raro hreviores sunt, et loca
illa, non existimenl finiri posse,eic, tum superiorem, quidein Scripturnrum indicatn plerumque habenl,
Pauli senientiaiii (a), tum celebrem ilam Dei pro- minime tamen per totum allegaia. Hoc ego in duo-
missionem innuunt: Benefacite,et muluum dale, ni- bus Cypriani codicibus, quos possidemus, experttis
hil inde tperantes, et erit mercesvestra mulia sum. Sed el mnnilesiuni exemplum nobisnunc prae-
Dale , et dabitur vobis , mensuram bonam et bel locus ille, quem modo illustramus. Scilicel in
confertam, ct coagilalam, et mperaffluentem dabunt codice ad buiic inodum se habet: Sciat pra'positam
in sinum vestrum (Luc. vi, 55 et 38). Alibi, idque esse misericordiam sacrificiis: dicenle Dotnino: Beali
saepe ulilitas eleemosynae in pauperes effusae coin- misericordes, quia ipsi miserkordiam consequenlur.
mendatur. Paucissima loca seligo ex plurimis, eaque 1" Au haecChristi verbn misericordiam sacrificiis prae-
ad paginae calcem indico (b). Si quis mulia tum ex poni docent? minime vero. Alibi igitur perquiren-
Scriptura, tutn ex Patribus colleela cupit, Murato- dus estlocus ille, qucm Hilarius hic citat; in Osee
rium e« super argumento disserentem consulat (c). scilicel, incujiis capite vi (Vers. (i) hac expressissi-
Deiuceps etiam idem argumentum reiraciat Hila- nia habentur : Misericordiamvolui, et non sacrificium
rius : Non desiietiam, etc (Cap. 10 , col. 7*2). qtiibus affinia habes capite i Isaiae(c).
152. ld est, expendilur, seu insumitur : nisi ve- Quod si non scitulutii luisse velis amanuensem
lis, errorem amauuensis hic inesse, legendumque nostrum, sed imperitum, aut polins indrligentem, '
deperditur : videtur enim infidelibus id deperdi, quod tum vero dicere commode potes, verba ista : Di-
pauperibus tribuilur : lemere tamen et perperam. cente Domino : Beati misericordes,elc, fnisse ab ali-
153. Id quod antea proposuerat, nempe, finiri non quo posita i,i mnrgine ad illam Hilarii senlentiam
possequod in usus pauperum contemplationeprmcep- confirmaiidara , ut beuliorex hoc judicetur. Is vcro a
torum Dei dependitur, staiim probat ratione Theolo- margine in Epistolain ipsam transferens aptavil loco
gica tisus. Vox illa confuerit ex eartini numero est, non suo. Uicumquesit, hic sanedelenda eranl.
queecum perraro a scnptoribus adhibeanlur, in Hi- 157. Id est, gloriam apud homines, qui euin lau-
lario sunt speciatim noiaiae. Tamen apud veteres dabaul veluli liberalem , el alernam bealiluriincni
aliquando usitalam fuisse eamdem vocem, demon- (requiei cniin iioinine oeterna beatiiudobic denoianir.
stral verbura confert, quod adhuc in usu est, eslque Vide nuin. 47). Beatiludinem porro Xuisse prornis-
portio (si licet ita loqui) verbi consum, qnod ideni sam iis qui misericordes in pauperes fuerint, ea os-
vatei, ac prosum. Ad utilitatem porro eleemosynae C tendtint, quae numero 151, etsubsequentibustradidi.
coiiiprobandam praeler ea.qtue ego modo notavi, Vide quaescribit Hilariusin caputMatthaei xxvn (/).
plurimum virium ea habenl, quae hic docet Ili- 158. A divilibus transil ad pauperes, quos con-
larius, quaeque perspicua per se sunt. Periculum "quisiti'.:optimis argumeutis consolalui'. Et primo qui-
ex divitiis imiiiiiieiis postremo exequitur. dem quod a Deo sit pauperi ulilier provisum, respi-
154. Quaedivitibus servanda sinl, siatim proponit. ciens, ut puto, ad illa Apostoli Pauli verba : Scimus
Ea, quae numero proxime superiore Scripturarum autem, quoniam diligenlibus Deum omnia cooperantur
loca nolavi ad cnlcem paginae, sentenliam islam ali- in botium iis, qui secundum propositum vocati sunt
qua ex paite illustrant: Nec in islo smculo,nec in fu- sancti (Rom. vm, 28). Aui si vis ad illud Petri moni-
luro sentiet egestatem. Alia si vis eodem spectantia tuin (1 Petn v, 7) : Ipsi (Deo) cura est de vobit.
Scriptnrae loca, adi Matih. cap. v, vers. 5, et ca- 159. Objectionem praevenit, quani pauperes face-
put vi, vers. 19, 20; et Luc. cap. xn, vers. 51, 32 re consueverunt, illamque dissolvit. Fortasse intel-
et 33; et Act. cap, xx, vers. 53. ligendum est: Qum frequeniercorpori conlraria est;
155. In epistolaeipsius calcc notavi, quein respicit fovetenim affluentia luxuriem , cbrielaiem, et reli-
loctim Hilarius, versiculum scilicel 17 capitisxtx Pro- qua hujus generis vitia, quae curporis vires immi-
verbiorum. Nunc lector excipiat, quid ad euni locum nuunt. Nolni tamen suspicioni meae ita lidere, ut
tradat egregius Calmelus. « Fmneralur Doinino qui vocem illam corpori adjungerem. Reliqua perspicua
miseretur pauperis, el vicissiludinemsuatn reddel ei. suut et elegantissima.
Dominus ipse illius debilor fil, eique cutn fmnore 160. In codice legilur Vitam gerere : nianifesto
reddel, qum ipse pauperi erogaveril. Excipiat illum, n" utiqtie errore , sed qui maoile-to rioceat, eincnda-
quemadmodum ipse exceperit fratrem suum : misere- tione interdum egere codicem nostrum.
bitur ejus, etc. Non aii simpliciier : Dat Domino, 161. InnUit verbis illis, non desit etiam ab ipso ,
sed fwneratur. Non recipiet dumtaxat ea , quoe nisi plane fallor, monitntn illud Tohiaesenioris, cu-
pauperi dederit, sed recipiet cuin foenore. Avidi- jus antca memini (Num. 151) : Quomodo potueris ,
tas nostra majoris lucri promissionibus ernt alli- ita esto misericors. Nolo aulem dissimulare , sic dcin-
cienda, ait S. Basilius iu Psal. xxvm. Hocfceuus per- ceps iu codice legi : quia sicnt justus efficitur de fru-
missum est. Ditcscere vis, et cx argento qtncstum galiiate, si inferioribus , et non habentibus erogarit.
capere; illud large paupcribus eroga, ue verearis, Non vereatur, eic, vitiosa procul dubio lectione,
quominus aes mutuaium dissolvant; Deus vas qtiam emandavi, ut novi, paucissima subsiituendo,
est, ipse libi debet. Cum pauper orat pro se, S. Au- nimirum haec verba, rf/tiesUberalitate, ita pauper :
(«) 1 Timol. vi, 17, Sperare in Deovivo, qui prmstat! (c) Della Carila Crisliana, elc cap. 7.
nobis omnia abunde ad (ruendum. (d) In Psal. cxxxi, n.25, pag. 515 tom. i, Deinde
(b) Tob. iv, 7, 8, et 12. Proverb. xxvni, 27;; ait: Pauperes, etc
xxix, 27. Ecclesiastici xxix, 13. Psal. xxxv/, 25. (e) Vers. 11 et 17 : Quo mihi miillitudinemvictima-
II Corin. IX, 9 et 10 : Qui aulem administral semeni rum vestrarum... Discite benefacere, etc.
teminanli, etc. (f) Num. 4. pag. 794 : Vendenlessunt ii, etc.
809 IN HILARIIEPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 810
quae in codice nnn reperiiintur. Quod atlinet ad A adoratio , ct inlerpellaiio, de qua hic Ililaritis loqtii-
epiiheion gloriosi tributuin ApusloloPnulo , consule lur. Lociim bunc Aitgtistini, lectorem obsecro , nc
uum. 2. pra>lercat; copiosissime qnippe, el luculentissiine
162. Jam notavi in calce ipsitis Epistohe, verbis en de re dispulat. Atque ex hoc ipso Augusliiii loco
illis : Si vera fide, el propter saluiemcredere oplavil, assequeiur, quid voli noniine inlelligatur, cum jun-
cmlestessibidivilias cooptel, etcomparel, elc, iorlas- gitur preculioni, sive oralioni, sive interpellaiioni,
se n spicere Ililarium ad locuin Isaiae xxxin, 6 : seu postuluiioiii. < Voveiiiur auiem omnia, inquit
Divitimsalulis sapientia, et scientia : limor Dominiip- Augusiinus (c), quaeofferiiniiir Deo, maximc Sancti
se esl thesaurus ejus. Addo , fonasse eiiam rcspicere Altarisoblatis, quo Sacramenio pr*dicalur nnsirum
ad locum illuiii Psalini cxvm: In via tesiimoniorum illud voitmi liiaxiiniim, quo nos vovimns in Chiisio
tuorumdclectatitssum, sicut in omnibtisdicitiis. Sane esse mansnros , utiqne iu conipage corporis Christi.
baecverba ita explicat, el coinnienlnrio illustrat iiila- Cujtts rei sacranietituin est, quod iiuum corpus niul-
rius(iu Psal. cvxiu, //'((.'2Betlt.,n. 9, pag. 286tom. i): ti sumus. Ideo in htijus saticlificaiinnisprncparatiuiie
« Sunt opes iunuro, siiutinargento, suui in pecuuiis, existimo Aposlolum jnssisse proprie fieri Trpovivyj?.;,
suiitin vestibus, sunt in doinihus, suiit in agris; eo- idest, oraliones, vel (ul noiiiiulliininus perite inter-
runique aut vitibus, nnl oleis, aulfrugibus : sed Do- pretati siint) adoraiiones; hoc cst eniin ad voitini,
niini propheta dociriiiariiin fruge perfectus est, etle- quod usitatius inScripiuris nuncupaitir eu^>j. > At-
gis, ac propheialium insiiiulionum facullatibiis riives qtte in hac sigtiificalione censeltir sumere Ecclesia
est : el atiteriore lieet lempore, iion laiiien evange- vocetn hanc, cum saepissime in Missaeprecibus Vo-
licorum et ApostolicorumpraRceptoiumignarus cst. P tortim, voiivorummunerum nientioiiem facit. Restat
Novit eniiii et bns diviiias Paultis ad Corinthios lo- exomologesis. Porro de exoniolosesi agunl niulli,
queus : Graliusago Deo meo semper pro vobis suver sed tiiitim hicindico, quero adire possunius, Leclo-
graliam Dei. qumdala esl vobisin Chritlo Jesu : qtto- rem mininie compellens, ut illius sentenliam am-
niamin omnibusdilali estis in ipso, in omm verbo, et plectatur, deprecans lanien, ut IJairum loca ab eo
in otnnisctenlia. In his ergo dives esi, et iu iiis dele- allegata consulal, expendalque. Albaspinieus is est
ctalur proplieta. Caeteruinnon esl exisliniandus see- observalione 26 el 27 libri n Observationiim.
ciilarium opum comparaiione delectatus esse, qui 163. Ea Scripluraruni loca, t|uoein calce episiolae
nisi cuni coiitcinptti, att|iie inopia satculi, dives in ipsiusnoto, adeat Lcclor, caquc, quae llilarius tra-
Domiiio esse non poltiii. > dit, fortasse per seassequetur. Aliqua tauien, (jiiae
165 Partem alteram nioralis inslriictionis, qttam pectiliarem animndversioiiem mereri videntur, hic
expbcandam suscepil lliiaritis (Vtrfe ninn. 118) , exbibeo. Verba illa , Viro eniin omni compelil sacer-
nutic aggreditur, eamque nd diversam sexuum con- dotare Deo, duobus moriis inlelligi facile possuul. El
diliotieni crudiendain dirigit. In codice porro non- quod lalem agere deheanl viiam viri omucs, qui
niilla exslant, qu;c emendaiionis iiidigenl : sunt Chrislianaiii fidem profilentur, ui eligi possiiu.la-
vero ista : omni gerere unianimo, quae si ita legns, metsi uxorali, ad Sacerrioiiuin. (El sane llilarins
uli suul seripta, sensu carent. Aul ilaque ud eum ipse ex uxorato ad Episcopatum iironiotu» esl.) Et
niodiim legeredebes , (|uo ego einendavi : id esl, om- quod lalis dehei esse exlerior cnltus, et lani niories-
nia gerere uno itnimoconcordes. Vel, si vis , omiii la vestis. qualis Sacerdotcm decel. An vero etiaui
genere unanimesesse, et concordes.Fa<i'im-, et veri- indicet hic llilarins, exemplo uc monitis faniilia!
siiuilior prinia estemenriatio, qiiain propterea posui. C suae praeesse deberc t.hrisiianuin viruin, itcm ut
De mauuuni porro elalione in oraiione rtini adlmc exemplo ac nionitis praeest EcclesiaeSaeerdos, judi-
niulii agaul, ii pracsertini, (|in locum illtini epislo- caverit Lcctor. Verbailla, sed et caieris speciemvi-
lae Pauli ad Tiiiioihcum iiliistranl : Volo ergo viros Imstia prastel; illa quoque , «( si tempor : munere
orareinomni loco kvanles ntantts puras sineirael dis- alquc officioSacerdoltili non fungilur, vilmlamen simi-
cepiuiione(I Tim. n, 8 );tum cerle agit Teriullianiis litudine Sacerdoii comquetur, postremis duabus cx-
inTractatude Oratione(«),ubi Oi'uiionisii»niiiie((|Uod plicati tiibus lavere.videnlur. Sed aniequaiii lineiu
llilanus ipse expresse ait) inlegrani, ut ia loquar, litiic aduolaiioni pono, inoiiiliiinLeciorem volo, ver-
conipletaiiiqueoraiioneui intelligil, publicam neni- ba ea, ut si (e»ipor;niuner«!,eic.,revera ila in codicc
pe , et i|uae sacranicnlorum susceptioiiein , id est, legi, uti ego edi jtissi. Tuni porro ambiguitas aliqtia
posuiteiiiiatiniegrie , cl coinniunioiiiSsusceptinncin his verbis inest, uon ea taiiien til superiores explica-
conip^eeliiur.Tum porro a conjugali opere absii- tiones labefaclet. An verbum aliquori lnc deest, quo
neiiduuijubei. Vide, obsecro, inierpretes in haec scilicei conipientur senlentia ? Vei legendum cst /eni-
Pauli veiha (lCoriiuh. vn, 5 ) : Noliie [ruudure in- pore; ideslsi per aliquod tempus, seu, si eo lempore,
viccm, nisi forie ex consensti ad tempus, ul vaceiis quo matriiiioiiiojungilur, munere atque offictosttcer-
orationi: Nec Orthodoxos lanium, scd ei exlen.os , tlotalt non [ungiiur, aliquando foriasse fuiictnrus; si
vcluti itugonem Grotitim, aliosque ex Protcsianiium scilicel moriaiur uxor, autis ab illius conlubernio,
conimunioiievalde doctos. eadem consentieiiie, se amoveat. liujus sane rei in
164. ln eiiin b CIIIIIincidiinus, qtti explicationem veterihus ecclesiasticis nioiiuiiientis non pauca babe-
forlasse non levcin exposcit. Elenim vocabula bac, _ niusexeiiipla.
cum el varias stibierint signilic.iliones, et niultos " 16ti. Si junxeris ea , quai traduntur Levit. xn, 2,
dei.otent sacros riLus, ut in iis iliustrandis tanlisper et xv, 19, 20 et 24, fortassc assequeris, ctir h.cc
consisteremiis, operaepreiium esset, si hoc feriet iradiderit Ililarius : vel cum posl partum, ctc Noluii
illa ailnotalioniim brcvitas, quani mibi propo-ui. Iu eniuiclnistiaiiiscoiitineiiiiores esscvelens Hebraeos.
dicu lanien loco^ eos , ex quibus intelligi baec peni- Scripturaiuin loca, quae rcspicit llilarius, iu epistobe
lissiine possint. Inlerpretes onuies ad versictilum1 calce notavi. Accommodat auteri)iiiterdum fbsmiuis,
capilis n EptstolaeI ad Timoiheum de obsecraiioni- qua; pra-posiiisoninibus dicta suni.
bus, orationibus, postululioiiibus,et gruliarum aclioni- 167.Nonnullam verboruui transpositionem in epi-
btts agiinl. Ei s cousiilai Lector. Seti in priniis Au- stolani ip-am irrepsisse arliitror : ad eum quippe
gusliiuiiiiconsulat in eo loco, quem in paginae calce nioduin legendiimesse videtur, quo ego einendavi:
allego (b) : quippe lum noscet, qutd sit dcprccatio, Sedel incessupudicam,non (ucala forma procedere;aul

(a) Cap. xiv : iVosvero non attollimus tanlum, etc, 2 ad quaesl.del ad Timolh.,num. 12, 13, 14, 15, 16
Cap. xvii: Atquicum modestia,etc. Videaniiotaiioneni et 17.
Muratorii in cnput isttid. (c) Ibidem, n. 16.
(/>)Epislola ad Pauliuum olim L, nunc CXLIX. c
PATROL. X. 20
811 IN HILARUEPISTOLAMSEU LIBELLUMANNOTATIONES. 812
circumdalamauro, aut veslepreliosa: tion studere ca- j!, Venianlergo, duniadolescuut; \eniant, dumdiscunl;
pillorumincrispationibus:sedut decet[wminaschrisiia- dum, quo vcniatii, docenlur; Uant Christiani, qtiuni
nas, elc, ctiin in codice legatur: Sed el incessupudi- Christuni no-se potueriut : quid feslinat innocens
cam, non (ucala forma procedere; non studere capil- aatas ad remissioneni peccalortim? Cnutius agelui-in
lorum incrispationibus: aut circumdaium auro, aul saecularibus, ul cui suhsiantia terrena non creriitur,
vesle preiiosa;sed ut decet, etc. Si quis Scripturae lo- divina credatur. Norint peteie salutein, ut petenti
ca, quae in epistolaecalce innuo, ct locum Cypriani, dedissevidearis. Non miuori de causa inuupli quo.jiie
quem deinceps afferam, adverterit, mihi, ut arbitror, procrasiinaudi, in quibtis teniaiio praeparata est tam
assentiettir. virginibus per maturilalem , quam viduis per vaca-
168. Quod indieat Pelrtis verbis notatis in ipsius lioiiem, donec aut nubaut, aut continentiaecorrobo-
epistoloecalce : Quasi infirmiori vasculomutiebriim- rentur. >
panienieshonorem,ctc, id foriasse illustrat, quod his Cupiebanl scilicel Tertullianus et noster Scriptor,
vcrbis ait Hilarius : Neque ulli se praponere viro qiioniam perseculio saepe vexabat Ecclesiam (et en
contemplationesexus. Scilicel teuuia quoedamIionoris quid, me judice, significent vcrba illa, qualitale lem»
argumenta, quibus ntulieres vetuslis ipsis temporibus poris), cupiebant, inquam, ut lyrannoruni artibus
alficiebantur, leves eorum aninios in superbiani eri- sive blandis, sive asperis Christiani obsisterent ; •
gebant. Nimirumad dexteratn virorumsedere permit- cupiebanl etiam mysteria noslra non prodi, saucla-
tebantiir, quod summae honorificeniiseloco habeba- que canibus dari velabant. Pueri autem plerumque
tur. Hoc niodo ad dexleram suam niatris ihronum aul blanditiis, aut minis, aut certe criicintibus ccdere
collocari jussit Salomon («). lmo ad dexteram regis i' i consuevcrant, Christianainque religioiieni deserere :
sedcre dicilur illius uxor regina (b). Dexter porro lo- niaoifestabant qnoque quaeciimqucnoverant : hanc
cus praeslamior apttd Hebraeoshabebalur; quod qui- ob rem Chrislinnis aiiiiumerari pueros nolebant.
dem discimusex versiculis 13 et 14 capitis XLVIII Ge- jElas etiam ipsa minus apta esse solet ad sublimia
ncsis. Malronis quoque Romanis vestibus purpureis , percipienda nivsteria : qtialia procul dubio cbristiana
aureisque ornamentis uti licebat (c). Carpentis eiiam stint. Et bis i|iiidem de causis, ut dixi, pueros Chri-
festis proleslisqtte diebus vebi. Quo de argumento siiaiiatn religionem plerumque doceri prohibehant.
ciini alii multi agant, copiose sane, et luculenier :<git Dixi plerumque ; elenim si eos et ingeniosos nove-
Tilus Livius (Lib. v Hisior. rom., num. 25). Num rant, et valde probos, conslanlesque, hos ipsos
alia delata feininis honoris arguiiieiiia, atque iis mysteriis nostris imbiiere non recusabant. Hinc
proeserliiii, quae cautcris praeslant, inuuai, judicet S. Bahylas dttos eos pueros instruxit, quos martyrii
lecior. postea consorics babuit. Agnes tredecim annorum
169. Ne suspiceris, favere bic Hilarium illorum martyrium passa indicat procul dubio, pueros inter-
opinioni, qui putafunl sanctarum feminarum cor- duni in sinuni suum recepi-se ecclesiam, quibus ta-
pora in extremo juriicio esse immuianria. cujus qni- nien amoto persecuiionis periculobaptismutu in pue-
clem opiuionis palronus fuisse censctur llilarius (d). ritia i|isa conferri optavit.
Scilicet hic titi- perfectus suiiti videtur pro persona 171. jEialis defectu legendum stalui : elenim ta-
Chrisiianis viiiutibus undique instructa. melsi vox haecdefeciudesit in codice, sublilui lamen
170. Perspicuum est Hilariuin iniilari Tertiillianum ea debet, exposcenle sensu ipso verboruin , aUoquin
ha:c iradenlem (De Baptismo, cap. 18 ): «Caeterum dcficienle. Deinceps porro monel Hilarius, inslruen-
bapiismum non temere credeiiduin esse sciant, quo- G dos esse a pareniibus ipsis pueros : eienim in publi-
rum oflicium est. . . . Imo illud potius perspicien- cis concionibtispraeceptaeorum aelati, atque ingenio
dum : Nolile dare sanclrim canibus, et porcis proji- congrtientiaproponi non possunl. Id vero exseijuetur
ccre margaritd vestra, et niatiusne facile iinposueris, Ecclesia , cum maturior oetas aptos percipiendis Ec-
ne participes aliena delicln. Si Philippus tnm facile clesiasticis inslructionibus redtiel. Sensim tamen,
tinxit euuuchiim, recogitemus, maiiifestani, et cx- noii confertim edocendi pueri sunl, ne scilicct aut
ertnm dignatioiiein Domini iuterccssisse. Spiritus instriictinnuin muliiiudiue opprimantiir , nut proptcr
Pbilippo proeceperat in eatn viaui perteuderc; spado obsciiritatem ca niinime discaut, qtiic tamen dhcenda
ct ipse inventus est non otiosus,"necqui subilo lingui sttnt.
concupiscercl: sed ad tcmplum orandi giatia prole- 172. Num lcgenduin sil fidei donim, respiciendo
cius Scripturx divinae impressus, sic oportehai de- ad loctimillinn Scriplura; (Sap. ui, 14) : dabititriUi
prebendi, cui ullro Deus Aposloliim miserat, ad fidei donum eleclum; an relinenda ipsa Codicislectio
quem rursus Spiritus, ut se citrriculo eitnuclii adjuu- ftdeibonum;dijuriicelLector. Retineri sane commode
geret, jussil; Seripttira ipsius fidei occurrit; in tem- potest lectioipsa coriicis.Deificimuneris nomine bap-
pore exhortatus adsutnitur, Dominus osiendilur; fi- lismtis intelligi rcciissime potesl, conUrmaiioquoque
des non moraiur ; aqua non expectatur; aposloltis apio teinpore suscipienria: (|uamquam ea verba ex-
periecto negotio eripitur. Seri el Paulus revera cilo plicaiio qu;cdam ttberior esse possunt superioniin
tinctus est. Cito cnirn cognoveral Sitnon lmspes, vas verboruui, fideibonum,denotareque fideibonumdei-
etim esse electionis constituluin. Dei dignatio suas fictini inuiiiisesse : quod deinceps Pelagiani, et Se-
pramiitit praeriigaiivas; oninis petitio et decipere, et j) mipelagiani iinptignaruni. Verha porro illa,etno/i
decipi potesl. Ilaque pro cujusque persona; conditio- naiura, sic emeiidaviex ingenio : in codice enini ba-
ne, ae dispositione, etiam aetate, cunctatio Bapiismi beiur, et naiurm : tum vero niillum in eis perspexi
utilior est: pra^cipue laincn circa parvulos. Qnid seusuin : perspicuus porro est, et probnhilis, si ad-
cnini necesse cst, s; onsores etiam perictilo ingeri? juiixcris pariiciilain non, legasque, et non naiura.
quia et ipsi per mortalitalem destitucre promissiones Scilicet in iiinoceniia et sanctitate perseveranies
suas possunt, etprovcntu inala: indolis lalli. Aitqtti- ostendani iu se regnare non velerem, sed novum
dem Doniinus: Nolitc illos prohibere ad inc venire. Adatnum. Ea, qtiae tradit Paulus cnpile v et vi Epi-

(a) III Reg. n, 19 : Posilusque est throims mnlri
regis, qna sedilad dexleram regis.
(b) Psal. XLIV,10: Adslitit Regina a dexlris tuis.
(c) Vide quaetradit Ferrarius de re vesliaria part. i,
lib. m, cap. 22. Teriulliauus tamen in lib. deldo-
lolatria, cap. 17, purpuram, et aurum cervicis orna-
menliim; insignia (uisse dignitatis alfirmat. Alque id
(|iiidem confirtnari facile potesl cx iis quaetraduntnr
lib. I Machab., cap. vtu, 14 ; quibus ea adde, quoe
habetitur cap. x ejusdem libri I Machab., 20 et 62.
(d) Numero 10 Commentarioruni in caput v Mat-
Ihaei pag. 693 tomi i : Cum enim universorumcorpo-
rum , qum vitamhauserint, diversiialemin unutncon-
summtitumvirum perfectumquesit excitalurus, etc. Et
niullo clarius ntiiii. 4 Comment. iu caput xxin Mal-
thaei pag. 781 -.Quiaigitureas angelis, etc. Videeliam
nnnolntionenivalde dociam a Palribus S. Mauri po-
streriio liuicloco appositam.
 ,.>, 11«nii.&itif KPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 814
stolae ad Romanos>^<neTprelationem lianc nieam A , abducit, ideoque a desidorio ac studio proemioruin
eoruin, qu;c nobis Clirisliana lides proponit. Hinc ea
__jji*^rfb coufirmandi in codice legitttr affirmandi. coutemnere studet, rationesque perquiiil blandulas ,
HSriectionem hanc reiinere vis, ego minime obsistam, quibtts pcrsuadeaiur, imprudenter preeseniia sensi-
dunimodo probnbilia exempla significaiiouis hujus busque subjecla despici, ut incorporea et vitae alteri
afferas. Confirninntur potro pueri in fidei bono , el servata bonn perqiiiraniiir. An temere h.rc dico? an
deificomunere, duiii per inslruclioiies in Ecclesia fac- non polius hsec intemperantium nc libidini dediio-
tas insinuanlur eis recla praeccpla, iisque indicitur, rum sensa in libro Sapientiae expressa iuveninius
quid agendum Christiano sit, ut Deo gratus suaqtic (cap. II, v. 5)? < Umbree enim iransiitis esi lemptis
vocnlionc sil dignus. nostriim , et non est reversio finis nnsiri : qtioniam
174. Ea,qu.c ex Terlulliano ntim. 170 (Nonmi- coiisignata est, et nciuo revertitur. Venite ergo, et
nore de causa innupii , eic) allegavimus loctini iriiamur bonis , quae suiil, et uianuir creatura" lam-
huncsutis, utarbitror, illusirabunt. Puerorum iioniine quatn in juventiite celeriter. Vino pretioso et un-
eos sane non modo intelligit, qui tenella adhitc sunl guentis nos impleamus : et non pr.-etereat nos flos
in aeiate, verum etiam eos, qui juveiiluiem atligerunl. temporis. Coronemus nos rosis , antequam mnrces-
Pueris enim a fornicatione caveudum esse mininie caol : nulltim pratumsit, quod non pertrauseat lu-
dixisse), si puerorum noniineeosianiiini iulellexisset, xuria noslra. Nemo uoslrurii exsors sit luxtiriae no-
qui teuella adliuc in aetate suul. Quamquam fornica- slroe : ubique reliiiquamiis signa laeliliae: quoniam
lionis nomine inierdum omnis immunditia carnis rie- heecesl pars no>lra, et hoecest sors. >
notaiur. Qtiapropter ne in sumniain hnnc calamitatem inci-
>
175. Ne miretur Lector, si reliqui vocetn idoia- " derent, ut a gentilium libidini dedilorum exeinplis
tiia, uti in noslro codice liabetur: ctenim in corii- caveant, Fideles inonet Paulus , cujus verba relerre
cibus fere omnihus lam Cypriani, quam reliquorum hic placel (Ephes. iv , 17) : Hoc igilur dico, et lesti-
veieruni Palruni idotalria legiiur, ubi in edilis legilur ficor in Doinino, ut jatn non ambuieiis sicut el gentes
idololutria. Id ante ine liotaruiilrJaluzius, aliique Cri- ambulanl in vanilale sensus sui; lenebris obscuratum
lici : id lauieii miuiuie oniittendum bicduxi. Venio liabentes iiileltecttim,alienati a vita Dei perignoran-
jam ad senienliam ipsani. Satpissime fornicatio in tiam (afleciatam et vincibileni, ut cuni Theologis
Scripluris inieidicilur. Ut in iis niecoiuineaiti, qua: ex loquar) qum estillis, propter cmcilatemcorporis ipso-
Novo Tesianientotlesuinuiuur.aliqiia in pngituccalce rum , qui desperanles semeiipsos iradideruni impudi-
indico, quae id , quod aio, coinpr. bant (b). Sed dif- cilia, in operalionem immundilim oimiisin avariliam.
ficilius est expbcare, cur initium idolatiim habere di- Qttod aiiinei ad vocem mi/iat, vide quae diximus
catur fornicatio. Si id excipias, quod egregiusCalnie- iiiini. 21.
lus monet (c) avariiim nomine fornicutionem ipsain 176. A pueris et adolescentibus transit ad jtive-
iiite.ligi, seu omiie libidiuuui gentis, respouderi com- nes, quorutn setatem aliqiianluhim confiriiiatain
mode potest, liilarium ad verbaPauli, quibns id cgregiis nioniiis instruil.
jpsuni inculcatur, respexisse. Porro Paulus , qui, si Prioribus illis verbis : Ergo quomodo, elc., innuit
id tradidit, temcre sane noii tradidii, cxpressis- Evangelicum illud nioniium (Matih. vn , 16) : A
sime ait (d), concupisceiitiam malum et twariliam fructibus-eorum cognosceiis eos. Nolissima quoque
(id cst, effreiiein libidiiiem cupieiitem iuiniuiidis vo- sunl Jacobi verba (cap. n, v. 18), et ad conlifman-
lupiaiibus exsalururi) esse simulacrorum serviluiem. ,Q daui eam, quani illusiramus, senlentiam aptissima.
Quod si dicti hujus penitiorem raiiouem exquiras , Sed dicet uliquis : lu fident liabes, et eyo opeta habeo.
ideoque etiam exquiras cur haecHilaritis tradiderit: Oslendemilti fidemluam sine operibus, et ego osiendam
Etnecesse est ulrumquenoverit, qui secutus [ueritalte- tibi ex operibus fidem meam. Verbailla, qute desi-
)'um,idcxquires, quod baud ita facile explicaverim. giiaiu Gentiles, sic inierpretor, ul ex impudica vita
An quia cum inler Christianos nieietrices uulleees- Gcntiles dignoscerenttir, ex casta Christiani. Inter-
senl. is qui fornicarius esset cupiebat, ad nicretrices prelatioiiem banc iiieam comprobant in primis illa
Genlilitim confugere compellebaiiir, qtiae mercaturam Petri Apostoli monila (Episl. I, cap. iv, v. 3 et 4) :
suicorporisnuiiiinibusiiiipiidicisdevoverant, et Vene- Sufficil enim prmleritum tempus ad voluntalem Gen-
ri in primis?sicul tnferpretativaidololatriasupprobaiio, lium consummandatn liis, qui ambuluveruntin luxu-
el panicipaiio esseieorun» temporum fornicaiio? An riis, desideriis, vinolentiis, comessalionibus,potationi-
quiaeaedeiiiinuliercsamasiorunisiiorumaiTeciibuspo- bus, et illkilis idotorum culiibus. In quo admiraniur
litae, atque aiiimo, ad earum numiua colenda certo non concurreiuUus vobis in eamdemluxtirim confu-
deducebani ? Hujus iiuideui ret miscranda cxcuipla sionem, bktsphetnanies.Coniprobunt puriter ea Pnuli
nobis rebquit popttlus Israel (iSuin. xxv, 1), qtti, d«m dicla (Cvloss. ni, 5 et seqq.): Mortificaleergo membra
morabulurinSettim, [ornkalus est cum filiabus Moub, veslra, ctc. El alibi (Eph. v, 5 et seqq.) : Fornicalio
ijumvocaverunteosad sacrificia sua. Ai illi comcderunt, auletn, el omnis immundilia , aul avatilki (id esl, ut
el adoraveruittDeosearum: iniliatusqueest I srael Beel autea diximus, cupiditas voluptntuin) iiecnominelur
phegor. Eam ob causam vetuit Domiiius, ne lilii Israel in vobis, etc. Alfinia Iradiderat in epistola Ronianis
(Exodi -cap. xxxtv, vers. 16) iiitilieres Aiiiorrha-as , scripla (e). Suhsequentia porro : si lutnen eorum tno-
ct Ciianauaeas, el Hetliaeasct Phereza-as, et lleva-as, D nila, ei oraiio nihil legitimi afferel impedimeiiti, ad
et Jcbusaeas uxores dncereni: stihjiingeus , ne posl- eiiin nioduni inlelligo, quo Grcgorius Magnus (liomil.
qttam ipsa [ueriitl (orniculm (cuni diis suis), [ornicari 57in Evungeiia n. 2) vcrba illa Chrisli (Luc. xiv, 26) :
fuciaiit el filios luos in Deos suos, Quod quiilein moni- Si quis venil ad me, et non odil pulrem suum, el ma-
tum negligeus Salomon( lll Reg. xi, 2, 4, etc.), cum Irem, et uxorem, el filios, el fraires, etc. Scilicet: < Si
jam esset senex, depravutumesl cor ejus pcr mttlieres, vim proecepti perpendimus (inquit Gregorius) ,
ut sequerelur Deos atienos. ulrunique ugere pcr discretiotieni valetnus, ut eos
a
Quamqunm ad depravandos aniinos, atque recta qui nohis carnis cognationc conjuncti sunt, et quos
fide alienaiidos necesse uon erut, ul falsorum initni- proximos iiovimus, diligamus , et qnos adversarios
nuin cultrices niulierculae perquirerentur. Libido in via Dei paiimur, odieudo et fugi-ndo nesciaiiitis.»
ipsa excaecat aiiinium , ac corporeis et sensihilibus Postrema haec : et ipsam (tixoreui) dei/ke compa-
wluptatibus iiTeiitutn a spiritualibus et incorporeis ratam , inairiiuoiiiuiu Ecclesiae ministerio peractum
(a) Versic. praeserlim 18 et sequeut. capitisv; (d) Coloss, lii, S: Concupisceniiainmalam, et ava-
secundo vero, et sequeniibus capitis vi. riliam, qua est idotorum servitus.
(b) Act. xv, 21)et 29; el rursus cap. xx, 25; et I (e) Cap. vi, vers. 19: Sicul exhibuislistnembraves-
Corinlh. v, 13; el Galat. v, 19; et I Thessal. iv, 3. tra servire immunditia.
(c) Eph. rv, 19, et v, 5 ; el Coloss. iti, 5.
815 IN HILARH EPISTOLAMSEU LIBELLUM ANNOTATIONFK o..>
procul dubio innuunt. Prncclari^simum isltiri eo su- jA sunt fideinoslrm : si nonTVt^-cr.ediderimus, «erum
per argtimento Hilarii tesliiiioiiium aistimab.t qui- eliam auts qum credidmmus , lraitiami,„MJSConsid•-
ctimque sapit randum jnvenibus, ut in onmifms fnclis ai?Srer»rj*w»^_
177. In liberiaie cujusque sinit, itt uxorem , si superenl : animo et virlule forles , el apud inlerioreni
placnerit, dncat, ideoque eos redarguit b;ereticos, liominemjuveues Deo judice collocentur. Gralulandum
qui Chrisiianos iiubere probibeb utt. Tum eos re- eliam, quod iion omni mlate consiimmaln, sed in ipso
prehendil, qui , ne absiinere compellereniur ab im- mtalum catore, el in ipsa adolescentia flagiiiorum dia-
munditia, qnnni Chri-linna lex stiis inlerriicebat, bolo, et immundis (aclis renunliuverint, el renovali ex-
baplismiini diflerebnit. Peccare scilicet eos nit in hibeaiuse Deo puros in muliiia, in lentationibiisjuve-
hac insa dilntione. Monitum porro Lectoreni volo , nes; in consiliis et cotjilationibttssenes graves. Milites
me subsliiiiisse vocem amptecienda . quandnqtiidem Chri-li sciant, elc.
in codice legitur consideranda (considerandn comi- 181. Getteratim Chrislianos onmes adhoriatur,
tietitia), prava uiique, aut. aliqua verboruni inter- ut vncaiioni respondeant suae, eaque agant, quae
capcdiie deficienic lectione. Si melius einetidaverit sancliias fiilei nostroe ab iis exposcit. Eos vero mi-
Leclor, rem graiam faciel. liles Chrktt appellat,.usi aiissimo (a) per ea lempora
178. Al magis illaudabiles eos esse ait.qui sus- vocabulo, noii modo quia mililia esl vita liominissu-
ceplo baptismo immundiiimse deriuitl, et operibus per terram (Job. vir, 1]; verum etinm quia Chris-
carnis : (piippe illuminaii prodifiuntur(Hebr. vi, i, 6). tiani hoiiiini- vitam milili.e saepissime siuiilein dixere
Qtioen. 175 tradidi , referri buc comiuode possunt. Cannnici scriplores , Paulus vero pras ca-teris, qui
Iteliquais facileperse intelliget, (|tii loca Scripiuroe t, allegoria hac saepeChrisliniios alloquitur inriicalque.
in calce epistolae ipsius noiata consulei. Addidi, /«• Locn ali(|ua in paginac cnlce noto, qu;e per se Lec-
ter senes. Legenrium scilicet putavi ad hunc modiim : lor consulat (b). Oonativa porro ct slipendia (c) dum
cl (tpttdinleriorem hominemjitvenes, ittter senes Deo hic commenioral,etcamdein allegoriam retinel, el ea
judice collocentur : hanc quippe leclioiiein videtur innuit, qtia; de corona iiiuiiarce-cibiMalibi d;cit; ne-
sensus ipse exposcere : legimr enim in codice : et que enim solnin in agonecerlaitlibiiseorona' dabanlur,
apud inieriorem hominem juvenes Deo judice collo- verum ciiam miliiibus, atque liis sanecivica-, triitm-
ceniur. Conjecturani vero haiic incani confirmant nhales, aliaetiue liiijus geueris coronae pro pra-mio
seiiueniia liaud niulto intervallo verba : in tentaiio- iribuebaniur : innuil quoque celebraiissinium il-
nibus juvencs : in consiliis et cogilaiionibus senes ltiin Pauli locuin : slipendia peccali mors (Rom.
graves. vi, 23). Si enim stipendia peccati niors, sti-
llt). Deerat pnrro posl voceni flagiliorum vux ali- penlia Clirisliamc vjtae erit vila mtema (Ibid.),
qua , quee dienionem eorumdein llagiiioroui auctorem quee nlibi expressius dicitur corona vilm. Vide
denolaret. Itatic po-ui , id qnoque exposcente sen- nuni. 47.
lenlia. Quis porro neget flagiiiortim omiiiiim auclo- 183. Diio perseciilionutn genera Christianis immi-
rctu daeinonein? qnando qtiirieni ipse ttbinilio peccal nereaperiissiine nit : scilicet ab invisibilibtis hos-
(I Joan. III , 8) : et per cjus asiutinm niors imroivii lilius, dc quibus ait Aposiolus Paulus(£pA. vi, 11) :
in (irbeni lerrarnm (Sap. n, 24). Et inerito eumrieui Induile vosuimatnram fidei, ut possilis slare udversus
dnciuoncmerrornin oiniiiiiin lncresunique auctorem imidias diaboli, quoniam non est nobis colluctalio ad-
desciibiint Aiigusiinus (de Utilit. Jejttn. n. 10, alias versus carnem et sanguincm, sed ndiiersus principes
cap. 8 : lloslem quippe, clc), et Leo Magnus(Serin. C el poleslates, adversusmuiidi reclores tenebtarum ha-
VIIde Nativit. cnp. 3, non enim desinii lioslis, elc), rtmu couira spiriittalia nequitia, ctc. Et a visibilibus,
qiiatenus scilicet tent-Jtionibus, et iinptilsihiis suis seu Tyrannis, seu uliis Chrisiianai lidei, atit, si vis,
affecius pravos in nobis excitat, et ad pessiina quaevis Cntholica; vcriiati ohsisienlibus. Vide quae diximiis
coniniitlenda bortaiur. in praefaiione(cap. 1, nnin. i). Noltti porro voci circa
180. Qiiaedamverba ex superioriloco hunc trans- (circa diabolum) qttani habel Codex, subsliluere vo-
luli. Scilieet in codice ipso pnst voces , crediderint, ceni conlra; quia ferri ulcumque potest prior illa lec-
inveniri, sequunlur ea , quae ad hunc inodum inci- lio. Coeteriiinego quidem legi niallem contra diabo-
piunl. : El hos omnes iiionendosessc existimo, usque boluni.
diini ad ea pervenias, quae ad linnc uiodtim termi- 183. Plurima hoc super argurnenlo eloqueniia, ap-
nantur : qum crediderimus, Ixadiderimus. Tum se- taque ad perstindendiim
alia : Consideranditm juvembus , etc Ideo reperies in Marlyrum Actis,
quiintur in libro adMartyras Tcriulliaui, et in epistolis aliis-
vero huc tratisluii, quia ad senes poiius, quam ad qtte opusculis Cypriani.
juvenes peninere ista putavi. Ad scnes porro siisia 184. Recole tradila numero superiore. Eadem
iion referas, oinissam luisse senuin insiiiiitioneni di-
cere debes, cuin tninen ad actaies omiies se sermo- sane irudii Cyprianus. Verbiim expitrjiwtur hic acci-
liem riireciuium unt-a proiiiisissei llilarius. Jam wta- pio pro pugna vchemeutissiina , quae gloriosissime
tum (inqiiit) sermo habeatur in manibus (parag. 12 ). lermiiielur. Zclus Hilaiii postrcmis his verhis : ap-
Num inlercapedo alioua exslet post verba illa, senes tandus omnis sermo ad deslruclionem idolatria , et
yraves. uu non, minime defiiiieriin. Fortnsse se se- martyrii coronam laudandam, miiifico emiiiei.
nes alloqui saiis itiuucre putavit, cum post verba 183. Suspicatus stim, lateor, legeiidinn esse : is
illa, Senes graves, h;ec staiun subjicil: Et hos (scili- qui evtingelizal(evangeli/.aiuin), interrogetqttid tigal:
cci.sines gravcs) monendosesse exisiimo, etc. aut. si vis, is qui evangelhalur, inlerrogelur quid agat.
Sed pl.icel bic, claiiiatiscausa, loium liitnc loctim, Nolui lameii quidi|iiani iniuiulare : forlasse enim vox
utiiti codice legititr, apponere : Itanue aui illis du- Evaugeiizat bic eum denolat, qui Evangelicain legem
ceitdticsl uxor , ant considerandacoiuineniia. Sane ne snscipere cupil. Aliqtta deesse hie, arbitror, (|uibus
territi fidem differanl, scitmimalttm esse propier im- inoniiuiii ad uuumquodque viiae genus periinens ter-
miindiiiam non credere; deierius esse , impudicos, miiieiiir. Sed quaeiiain ea fuerint, divinarc quis au-
postquamcrediderint, inveniri Ei hos omnesmonendos deat? Officinlisnnmine ininistriim magistratus iniel-
essc exislimo, ul oninibus propler Dewii obsequanlur. Iige..Ad liunc ccrte moduin in Lexico Faceiolaii (ad
Domumsuam bene regere disc.ant. Si fitioshabetit, pie verbuin Officialis)sumiitir; et duo afferuniur cxem-
trucleiit, et inslruant rebus deificis : limc eniin signa pla , priiiiuin ex Apulcio (d), alterum ex vetusta in-

(a) In Actis S. Caeciliae: Eia milites Chrisli, etc. PP. S. Mauri png. 742 tomi i Oper. S. Ambrosii, ad
(b) 1 Timotb. i,18, et II Timoth. n, 3, el II Enarrnl. iu ps. i.
Corinlh. s, 3 el &. (d) Mditis jubet officialemsuum insuper pisces /'//-
(c) De donatkis et sliptndiis vide quoe nolant scenaerc, et pedibus suis lotos obterere. Lib. v Melaiu.
817 LNHILARII EPISTOLAM SEU LIBELLUM ANNOTATIONES. 818
scriplione Gruteri (a). Verbuni tnoderari videtur sumi Ainvkem. Qtiamquam suspicor, ita re vera scripsissc
pro moderatitmesse. Hilarium , uli hahet noster codex; ita scilicct, ut
186. Ea , qi.oe in epislolee calce nolavi, Scripttirse nulla expressa sermonis ineitlio habeatur. Nam sitn-
loca perspicue indicant, nd qu;e Ililaiius perspcxii. pliciter Collalionesa Cassiano appellali stinl pii Mo-
Ad aiia etiaui rcspexisse aibitror : sed ctini ea ex- nacliorurrisennones el muluoeexliorlationes.
presse non allcgnrit, Lector ea perse perquirat. Fi- 192. Proxitnc post vocem lianc, lanlummodo. hacc
dem plenam (fide plena) batid lemere eani inielligo, linbciitur io nostro codi e : quia coiitempltitioneDeus
quoeopera habet: vacuain sett iiiortiiatn csse eatn, judicat conscienltam singulorum : inanifesto uii pie
qun' sine operibus sil, assequimitr ex Jacobo (Cap. i, errore. An vcro glossa qua-dam cst oliin in margine
17et26). apiiosiia verbis illis , juxia conjunclionemconjngulem
187. Ad expressarn illam , solenineinque renun- eontinentesl an in ninogrnpho conscripta ca sunt post
eiationem respicii Hilarius , quani ariversus daomo- illn verba , qua? deinceps habectiir : non uniformem
neni piofilPinur, cum bapl'sma susci|iiiiius. mnndavil IJeitscontinentiam: aut cliam post illa, quae
188. Lcgeudiimsuspicor, speseoruiii.qum vidcntur, deinceps eiiain , sed longiori iulcrvallo pnriter ha-
non est spes; nam antea spein de rebus luuiris esse bentur : Deus solus intima , et secreia conspicit, et
ait : liitura poiro io>nvidenlnr. Quia laineii fcrri ul- casu aliquo in cpistol.i ipsa ab antiqun amaiiucnsi
etimque poterat codicis nostri leciio, eain reliqui. oinissa, et conjecia in marginem, noia npposila, quae
Lecior si vult, eani emendel. Dclevi pnrro vocem lociim indicaret, ubi ea collocari debuissent, a pos-
quid positam post voccin quis (quis quid sperall), teriori amanuensi, qtiem sacpe imperitum diximus,
qiua niaiiilesttimamanueiisis errorcm ea praesefere- p posita hic sunt ? Alienum juriicium esto.
lial. Ubi vulgaia lcgitin Ps. xvin ab llilaiio allegato 193. Sic porro interpretor verba illa : Et ex forma
Timor saticius, vctustissima alia versio legit, timor veluli coiilinentimmagis inflati. Ex hnc specie, et, ut
casius. Hnnc Hilarius, nec tenere, sequilur. Reliqtta fere dicimus, apparenlia, et larvn continenliae : vera
per se pnieni- Delevi posl vocem jitdices , vocem pu- eniin , et solida conliiienlia 11011 esl, quippe conti-
les, quae in codice linbetur; facile qttippe intelligis, neiilia , si Hilario crcdimus eam paulo ante deli-
ab imperiio arnaniieiisi e;nn in epistolnrn ipsam in- nienli, appelendarum omniumrerum malarum esl re-
duclain esse. Vereor ne iu definilione (-01111116111186 frenatio : ex hac, inquum, conliiientiae specie inflnli
desit vox nliqua, veluti complexio, aui, si vis, deside- despicituit alios , qiiibus a Deo concessum non est
ritim, ainor, cupiditas, aut aliquid afline. Vide ca- doiitim istud, perculiuntque, maledicla in eos cottji-
put 17 proxinie sequens (In bqnis avidkas exigenda ciunt, etc.
est, etc). Ferri laineii puiesl hic qiioque codicis 194. Ubi posui continentiam in codice habeinr
nostri lectio. conscientiam. Sed procul dubio legenduin est comi-
189. Praeclarissima sauc sunt ista Hilnrii verba : neiitinm: quippe de iis loquitur, qui proferunt, idest
Malorum sane subslanliam ab initio nullam esse com- jactilani se hnbere coniinentiam : cum lanieii ea ipsn
perimus : quippe in obedientia... juxlu bonum, malum coniineiitia, qiiam linbent, laiittim absit, ut eos vere
esl. In prton porro lnijus seniemiae parte indiealur coniiiienies , ut potius viiiosos elficiat; sic ut fomi-
pariier, et rehrililnr irnpium dogma Mnnicliaconim, leni et materinm criminum videalur ea, quani ba-
qui mnli originem a principio inalo repelebant. Dum bciilcontinentia, subniinislrare. Adriidi vocem crimi-
haec subjicil : qnippe inobcdienlia, etc , indubilate num : deest enim iu codice, ciijus rei niateriam sub-
Adami inohedieiuiam iiuiuii, pen.iunm uiors. a 'eo- C ministret larva haec et species coiiiineniiae. Sed ex
que mala onmia in iiiundum suut introducia. Utinani sensu iitique constat, viliorum critiiinunique inate-
reliqua exstnrent in coriice , quae de eadcni Adumi riam ah ea suhniiuistrari.
inobedieolia Hilarius trndidii! Ea sane haberemus , 195. Ubi posui : cum utique hmc prmsecandasinl,
qttibus nnn morio Manichtci-, vertnn e.tiainii oiniies in codice legitur, cumulique hmc perstverunda sitit.
revincerenlur, quicirca peccati origineui erraverunt. Sed qois id feral? Si prohahilius eniendet Leclor ,
Scd iniercapcdn lorlasse 11011 modica, et siibsequen- illius enienrintionem equidem appmbabo.
tiuni obscurilas ah amanuensiutii inscitia , ui pttio, 196 Iu priori illa senteniia : nm((os vel plurimos
proveniens, eiuolumeniuin liocnol isdciinint. Duola- sic flagrare cupidilale.... sicut exilusrntione docet, notinulla
ineu notare operc prelium reor : seilicel senleirimn procul dubio desimt. Sed quanam ea repa-
illnm : juxla bonutnmahtmest. ip-issimnm esse (nisi rem, plane ignoro. Sensus lamen omissorum verbo-
plane fullimur) nt(|tie eam, qu;c legitur in Eccle- riiin hic fuisse videlur : Mulios vetut potius plurimos
siaslico (Cup. xxili, 15) ; Conlra bonummalum esl, et sic (lugrare cupidilale comperimus; a virginibus,
conlra morlem vila : Sic ei contra virum justuin pec- quibuscum familiarissime vivunl, avelli nulla ratione
ctitor.Alleruin : nosciii, ari qiiem fincm afleralur. At possinl: atque id quidem eienlus docel : etenim uni-
eortim , qu;e seqminlur, non rtiodo iiietam , vcruin versa pmnarum genera, elc. In codice iegitur, aul stib
etiain sctistim plane iguoramus : quin etiam , quo- uno ciibent tecto. Si in typos irrepsit vox et, eain
iiiam viliosn procul dnhio eoruiii leciio est, nesciinus emendet Leclor.
plnne, quanam ratione emendari ea possiui. Quis 197. Inierdklum majorum nalu; idest, sacerdo-
eiiiui rccte cmcnriel litijiis inorii verba : Et qtta (vel, rj lum, quos presbyterontm, stu tiiajoruni tialu vocabulo
e( quod , vel , et quctm) si nitsquam compareniur sibi, hoiiestatos ex sncris ipsis bibliis iiovimus : nui se-
bonilulela servtitttr?qiianiquain subodornmur , tradi- nioium a'lnte , quoriiui uipoie prudemia , et rertini
compelli (fuant itiaui nd tna- cxpcrieutia praostaiitiiiiuaticioriias iu Ecclesia
disse hic iiil.iiiiioi 11011 non
1*1111, sed in nosira esse poleslate probitnteni am- levis erat : hieniin, quibiis lieentia ab Hilario hic de-
plecii, et in ea peisisteie, vindicante nimirum nos scripia jure uieritoijue displicebat, quaiiium pole-
ab illecebris, ei leiitaiioiiibus divina gralia, qtta qui- ranl, cavebanl, ne Virgines Christo dicniie viris co-
dem prolecti, bona lulela servamtir : seu, si vis, boni habilarent, liitiltoque iuagis ne uno leclulo ctiin iis
tiitelnm seivamus : id est, tion relinquimus bonum degcrciit. Hoc s.uie non leve mnliim veluslis ipsis
qttotl nniplexi jam.fuiinus. temporibiis vnlii. el reprobavit, stimmisiiue viribus
190. Coniineutiniii bic lalissime siiinii llilarius. evellere Ecclesia studuit. Pauca ad exemplum innuo.
Aviditatein vcro |>ro desirierio ardentissimo ope- Consule it. qne LMI Cypriaui epislolam, <uyein edi-
ranrii bona accipit. De continentia copiose inox dis- lione Baluzii ioscribitur rfeVirginifcusarf Pomponium
seni. (pag. 219 edition. Venet.), in qua quiriem iu epistola
191. Post voceni conferre forlnsse deest vox sermo- haec praeserliin notes velim : iPiimo igitur loco ,
nem. Hinc in Evangciio : sermones,quos confertis ad frater carissime, et pra^posilis, et plebi nihil aliud

(a) Officialesejits (consulis) Provincim Aquitanim.Inscript. Grnt. pag. 422, 11."I-.

S19 JN HILArM EPISTOLAMSEU LIBELHJM ANNOTATIONES. K*0
elaborandum est, qiiatiint qtii Denm tiniemus , cum A teroceniit! quam indignatur , et ir.iscitiir, ct quas
oiniil observationc disciplinaedivina preecepta lenea- pcenas incestis cjusmorii conjiinclioiiihus commina-
lims, nec palinmtir crrare frntres noslros.... nec pati tur! cujtis ut gladium spirilalem, el venturnm juriicii
virgincs c.uiiiinasculis habilare, non dico simtil dor- diem unusi|uisque Iratrtim possitevadere, oinni con-
niire, sed nec simiil vivcre, qttando et sexusinfirmiis, silio providere, elelaboiare debeiiius.iNntare aiiicm
el oetasadhuc lubrica pcr omnia freuari, a nobis, el libet. Cyprianuni quidetn", ali«sque , quos Baluzius
regi debeai, ne diabolo insidianti, etsoevire cupienii decima nona in eam, quam attulimus, epislolain an-
ad noccmlum detur occasio, quaudo et Apostolus notniione allegal, non reprobasse experiineiiium ab
dicat : Noliie locuni dare dmbolo. Liberanda esl vi- obsletricibusin virgiiiumcnrporibus facltim:Sedccrle
gilanler de pcriculosis locis nnvis, ne inier scopulos illum repreliendii llilarius , ctijtis cxemplum secuius
et saxa fraugntur. » Consule llieronymi pariler epi- esi Ambrosius Mediolanensis,vjr sane egregius (b),
stolam ad Puulum Concordknsem (Olim ccxm; in 200. Obscuriora siint, quae hic tradiintitr : nsse-
Neron. edit., x), homiliaiiiChrysosloini adversuseos, queiis lamen, propterea ardenlius dilecias fuisse
qui apud se Virgines sttbintroduciashubetit; ejusdem ens, de quibus aniea loculiis fuerat, virgines, quod
qtioquc Doeions hoiniliam alterani, quae iuscribi sn- se virgines profitereniur, qtiamqiiam nomine runliim
let : Quod regutares feminmviris cohabilare non de- et prolessione virgines esseut. Temere porro eaese
beant (a). Exstnlen de re Theodosii Juuioris constilu- virgines jactitabant, latidem hanc nb honiinibus per-
tio lih. xvi Cod. Theodos. titul. II, lege \uv. qttam quirenics, cuin eam a solo Dominoexspeciaredebuis-
legas obsecro. Mulia porro in eam noiavil Gotliofre- sent, prapmitimscilicet pudicitioeiis reddituro.
dus, ad qtiem te allego. " ,' 201. Pratcepisse Aposioluin Patilum muHeribus,
^
198 Quid hoc maliestl etc Verba haec stinl excu- ut tecto capite orarent, indubitalarcs est. Vide lo-
sanlitim eos, qui cuin virginibus nnlla cognatione sibi cum epistolae ad Corinlhios. quem in calce paginae
(levinclis, fauiiliariter tauien subuno lecto liabitant, indico (c). Htc porro Viigines, de qiiibus loquitur
atque adeo uuo dormiuul lecto. Atqtie eos quidem bic Hilarius, deteclo capite orabnnt : foriasse ut
veheinenter redarguil Hilarius, moiiens, ab oscttlis capillortim el capilis ornalus omnihus appareret,
cos certe non cavere, quod lamen ferri omnino non faventibus corrupioribussuis, quos antea reprehen-
potcrat: id eiiim non leve eslarguiiienlum aninii jam dernt. Appellnl atitem eos virginumcormptoret, quia
a damionc correpli. Hos sane pceniientiaelegibus ab si non corporis, aninii certe morumque corruptores
Ecclesia subjici declaral Cyprianus , cum heec ait erant. Num voces illoe, coliibentibuscorrupioribus
(Epist. LII, pag. 220) : <Et idcirco consulle ct cum suis, aplo loco sint.posiiae, anceps bsereo. Si suo
vigore fecisti, frater carissime , abstinendo Diaco- tamcn loco sunt posilac,ila illas explico, ulhi cohi-
ntim, qui cum virgine saepe mansil, sed eiccieros, beant (id est restringanl) Aposioli praecepluni, quod
qui cuin virginibus dormire constieverant. Qttod si ad lceminas omnes exlensutn fueral, ail eas solas,
pcetiilenliamliiijus illicili concttbitiis sui egerinl, et quaeniatrimonio junciae eranl. Quod quidem Hilarii
a se invicem recesserinl.... aecepla comniuiiicatioiie oetate novmii non erat: el enim li;i:c apud Tertullia-
ad ccclesiam admitlautur, bnc lamen iiiteriuinationc, num b gimus (d) : < Sed quid promiscue observelur
ut, si ad eosdem mnsculos postmodum reversac fue- per Ecclesias, quasi incertum, id retractaridnm est,
rinl, atit si cum eisdein in uua domo el sub eodem velart uedeheant virgines, an nou. Quienim virgini-
leclo simul habiiaverint, graviore ccnsura cjiciauiur, bus indiilgent capitis imiiiiiiiiinteni, hoc uitividen-
nec in Ecclcsiain postiuoduin tnles lacilc fecipian- (1 tttr, quod Aposloius non virgines nominatini, scd
lnr.i Virieciiani, obsecro , epistolain, quam Hiero- muiieres designavcril velandas esse; nec sexum, ut
nymus ad Snliiniaiium diaconiiin scripsil (iu Veron. diceret feminas, sedgradum sexus, riicendo mulieres.
editiotieest 147; oliui.crat 48). Serpenlemneemoiiem Nnm si sexum iioniinasset [eminas dicendo, ahso-
imeliige; esi cnitn serpcns antiquus , qui vocalur lute definisset de otiiui imiliere. Attt quuui niium
diaholus (Apocalyp.xu, 9,14 et 15), el ea sub forma graduin sexus nomiuni, altum tacendo sccernit. Po-
expressuni iuivimusa Constauliiio magno (Euseb. de luit enim, inquiunl, aulet Virgines nominare speeia-
vita Constunt.tib. m, cap. 5). liler, aut coiiipeiidiogeneraliier fcminas.Qni ila cou-
199. Alleriim cxcusuiionem idem ltilaiius ex eo- cednnt, recogitare debcnl de slalu vocabuli ipsius,
riiiuriein virginibus coiiabiinntiuin senienlia profert. quid est muliei' a primis quidem litleris snncloriim
Atque ea ipsa, qualiscuiuque sii, Cypriani teiiipore coiiiiiienlarioruin; nam iuveniiint sexus esse uomen,
afferebatur. Eam autcm rcjicil iileui Cyprianus his non gradum sexus. Siquiriem Hevani nondum viriim
sane pracsiantissiniis monilis (tu eadem episi. LII, experlam Heus mulierem, el feminam cognominavit:
p. 220) : < Necaliqua pulet se posse bacexcusutione feniinaiii, qua sexus generaliter, niulierein, qna
defendi, quod cl inspici et probari possit, an virgn grarius scxus specialiler. Itaipie jam tunc innupla
sii, ctim ct inauus obsteiriciim et oculi saepefallnn- adbucHeva mulieiis vocabulo fuit, commune id vo-
tur, ct si iucorrupia iiiveiua fueril virgo ea parle sui, cabulum et virgini facttimest. Nec niirum, si Aposto-
qua inulier potest esse, poluerit lamen ex alia cor- Itts codem uttque spiritu actus, quo cum oninis Scrip-
poiis purle peccasse, i|iiaecmiuinpi potesl, el tamen tura divinitatuni, et illa Gene-is digesta est, eadem
inspici IIOIIpotcst. Certc ipse concubitus, ipse coin- n" voce usus est, mulierem ponendo; qtiae exemplo
plexus, ipsa conlabulalio , et inosculatio , etconja- Hevie innuplee et virgini competat. Coeteradeiiiqtie
ceniiuii) duorum lurpis ei foeda dorinitiu quanium iion sonant. Nam el hoc ipso, ijuod virgines non
dedecoris el critniiiis confiteiur! Si superveniens noiiiiiiavil, sicut alio in loco, ubi dc nitbeudo docel,
niariiusspoiisnm suam jaceniem ciim altero viricat, sntis pracdicatde omni mutiere, ei de toto sexu dic-
noiiue iiidiguaiur, et IVeinit,cl per zeli dolorem for- ttim, nec distinclum esse imer virginem, oinnino nmi
tassis ct gladiiim iu inanuin sumii? Quid Chrislus el nominat. Qui eiiim nlibi distinguere iiieiuiiiit, ubi
Doiuinus, et Judex nostcr, ciiin virgiueiii suam sibi scilicei differcnlia postnl.it (riistinguit aiitem ulram-
dkaiam, et sauciitali su;e desliiiatam jaccre cuin al- que specieui sttis vocabulis desiguans); ubi non dis-

(n) Harum prima exslal pag. 227, altera 248, tonii
editionis Montfaiiconii. Vide ibidem mouitum hisce
hoiuiiiis preepositum.
(b) Vide obsecro , quaa hac super re ex Epistolis
cjusdetn Ambrosii eruil Tillemontiiis , loui. x Hist.
Ecclesias., de Ambros., cap. 8J et S.b, pag. 280
edil. Veuetae.Epistolae XLVIet XLVII,quae a Tille-
montio cilantur, in editione PP. Benedictinoruin
suni v et vi Classis l, Syagrio : Prospkieiidum, elc
El, Qumsunt in nosiro judicio decursa, etc.
(c) 1Corinlh. x,5, etc: Omnisaittemmulier orans,
aul prophetansnon velalocapite, etc
(d) De Oratione cnp. 31, totn. iu anecdpt. Mura-
torii, pag. 40.
 821 IN HILARII KPISTOLAMSEU LIBELI.UMANNOTATIONES. 822
tiriguit, diiin utramque non nominat, nnllam vuli A complectitur, vel, si explicari ila jubes, priniaria
differentiam inlelfiifi.» Neque porro ab hac sententia earum parens est, et veluti radix) propinquitatem
Tenulliai/us recessit, cum ab Ecclesia ipsa recessit, Dei habel : efficimur enim per conlinentiam veluti
adhaesitqueMontano. Eienim librum de VelandisVir- propinqui Dei, vel quia divinmconsortes naturm per
ginibus, postquum Montanoadhaeserat, conscripsisse eam efficimur (II Pelr. i, 4); vel quia per eam appro-
traditur : el tamen eliam capite 4 ejusdem libri pinquamus Deo : cui si appropiuquamus, ipse appro-
eadem, qtire liic, docei. Veheineiiter auiem eos red- pinquabit nobis (Jacob. iv, 8); vel, si vis, quia potili
argnil, qui Virgines capile mininie velato orare coelesli beatitudine similes Deo erimus. Id autem pro-
posse in Ecclesia niebuni, toto capite 22 libri rfe bal Hil.inus, lum exeinplo mariyriim , qui fide, et
Oratione: quod quidem caput iiitegrum legas,rogo. spe corroborati crucialus quoslibel, et lormenta
Ceeteruinmulieris vocuhulo inierdum denotari suh- palienter et forliter periulerunt ( Deo scilicet eos
jeciani viro, non viiginein, eu veierutii laliiiornni pracsiriio, ac gratia sua adjuvante), lum reliquorum
exemplu osiendent, quae antiolatione 12 in epistolain Chri.stiaiiortiui,qui usque ad uiortem paiieiuimvirlu-
Cypriaui ad Pomponiuin in Baluzii ediiione LXII libus, seu, si vis, ceriaminibus (a) Chrisiuni imi-
idem Baluzius collegil (Pag. 223 ediiionis Venelm). tali cohmredesChristi elliciurrlur. Si quis probabi-
Eam pariter Lecior ndeat rogo. Vox illa iniiiantur liora proposuerit, mibi utique reui grntissiinani
(inlectocapile initiuntur) vel ad oblationem illani re- faciet. Illud porro notare hic libet, ad plura Scriplu-
fertur, qua se Deo sistnut, virginitatein illi in ecclesia rariun loca respexisse qiiidcm Hilarium, sed quae
devovemes, vel, si vis, ad publicas preces. Keliqua cerlo designare viv possuinus, pra-sertim cum vetu-
per se patenl, constiiuta praesertim definitione illa " siiorein Vulgnla nostra interpretalionem seijualiir.
contineiiliac-,qnam anlea posuerai. Ne quid dissiinuleni, vcrbn h;pc : inde jusli, dum
202. Delibata videtur ex variisScriplurae loeis ea omnia patienier operanttir, in codice nostro bnbeniur
palientieedefinitio, qtiaeliic affertur : sed putissimuin post voces illiis patienlimvirlulibtts (nut potius cerfa-
ex versiculis priino el secuudo capilis iv epistolae minibus) imitantur. Et posl vocem propiuquitaleni,
ad Ephesios : elenim ad hunc inodura locus ille se legitur ibi : inde gloriosi Dei testes, elc. Sensus ta •
babet : Obsecroitaque vos ego vincius in Dotnino, ut inen, etdislribuliosentenlite videlurexposcere, ul ita
digne ambuletis vocalione, qua voculieslis, cum onuti coneludauir periodus, ac sententia ipsa : deinde(id est
humililate,et mansueludine,cumpalientia, supporlunles exlrenio loco) cohmredesChristi, dum illum usque ad
iitvicemin charitate : quippe patientiae in primis tri- morlempatientimceriaminibusimituntur. Si quis tamen
bnitur, ut sufferat (supportaniesinvkein). Duas porro codicis leelionem reiinere velit, putetque ab illa de-
hic ililaritis illi adsigu-.it partes, quarum una est sumpsisse llilariutn occasinnem, ut de justitiadisse-
lolerantia injuriarum, et passionum; alle''a sufferenlia reret, per me qiiidem licel. Quod attinet ad vocem
omniumexspectalionum.Ac de prima quidem facile gloriosi, recole ntim. 2.
assentieris : saepeenim in Scripluris admoiiemur, ut 207. In coriiceila legitur : quam si quis obtinens,
charilalem exerceamus, patientiam, el mansuetudinein et cui quis adhmrensvitmsum dispositm, et sine contur-
(l Timoth. vi, 11J : qtiae quideui loleraiitiani inju- baiione conservat.Quacquideni verba implicita mani-
rinrum ac passionuni exposcunl. At de sccunda festo sunl, et nitido sensu carent. Einendavi porro ,
etiam nullutu nobis ine»se potesi dubium : elcinm, ut prohabilius dttxi. Si quis aliter eniendnre cupil,
ut reliqua oniittain , co spectant monita illa Jacobi quod Ibuerit, faciat. Poslvoces, cutn esset omnium
(Cap. v, 7) : Paiienles igilur esiote, frulres, usque ad C dominus, a Juanne, ndriitur in codice, qui major in
advemum Domini: Ecce agricola exspectut pretiosum natis mulierum : sed manifesium glossema , quod
fructum (errm, patienier [erens, donecuccipiallempo- respicit ad versiculum 43 capitis v Mutlbaei, jure
raneum, et seroiinum. Ptilienlesigitur esioieet vos , el meiitoque sustuli.
confirmale corda veslra , qtwniam advenlus Dumini 20S. Arbitror, Hilarium respicere ad locum illum,
uppropinquavil.Hujus nioilipatienlia'genussi quispos- quem in epistolaeip-ius calce notavi, scilicetad ver-
sederil, an non feret (bajulat ) conlraria vita? an non siculum 2 epistoiae Jtidui Aposloli. Nimiruiii haec
eiiam bona omuia possid>bit? Profecto hecchahebit, scribit Jurias : Hisqui sunt in Deo Patre, dileclis , ef
qui exspeciaiionesoiitiiessiue praecipiialionesufferel. Christo Jesti conservatis,el vocatis, tnisericordiavobis,
205. Innuit,ut puto, illa Apo^toliverba (Rum.v, 5): ei pax , el charitas adiinplealur. Neque enim ad Pau-
Scientes,quod tribulaiio paiicnliainoperatur: patienlia Iiiin referas necesse est locnm hunc; nam voces hae
auiem probationem: probatio vero spem. alio item loco,comiiioriedesiguant locum alium Scrip-
204. Perspicua ea sutit, quaetradil ililarius, si eas lurae, neqtte cogimur, ut loctitn aliiuii Pauli indicari
definitiones rccolueris, quas supra posuit. Verba illn puteuius. PorroChristus miscricordia,el pax, el chari-
tuperius comprehendi,idem bic sunt, ac supra monui. las, seti dileclio nostra dici polcst, iiiiu quia horiuii
205. Omnino lrgenduni cst, quando : etenim auctor est et origo, tum quia gralia sua has innobiseffi-
quando niliil speratur, itl quod speratur, impalienter cit. Suspicor etiam, aliler olimin aliquibus codicibus
ferttir. Sed in nostro codice legitur quia ob postretni fuisse lectuin, el expresse dicltim : in Christo Jesu,
amanuensis, ut puto, imperitiam. qui nobismisericordiaesl, pax, el charitus, seu dileclio.
206. Verha haec : omni aulem virtute patientia j) Si locum alium indicatum vis ab Hilario, ego quidem
perferl, quod spe pereunte dignoscilur, perspicua ininime obsisiam, duminodo probabilem indices.
qiiidem sunt, el cum prioribus planc continunntiir. 209. EcclesiasiiciScriptores iion modp di|eciionein
Al obscuriora suut, qiioesequuiitur : Al si spem fruc- ipsnni agapen vocant, veriim etinni illius fiuctus (ttt
tus palienlia snbsequatur, liwc mutre gaudet fide, ita dicim), et opera ex cbaritnte provenietilia agapes
gubeiiiaculuin habet Dei, continentia qenus , prapin- appellant. Hinc Augnstinus (b) : agapes nostra,
quitatem.Sicautem ea inlerpretor : Si speni seqnatur inquit, pauperes pascunl, sive (rugibus, sive carnibtts,
patietiiia, qu;e spei fructus est (legendum est quippe Siquis mulia hac de re nosse ctipil, cos Scriptorcs
spem, lamelsi codcx habeut spes), haic, vel, si vis, consulat, <iuosallegal Diicangitis(c).
et hac (spes) gaudet matre fide; spes vcro praesidium 210. Vulgnta hic babet cliaritas. Sed Hilarins vc-
Dei peculiare habet : nain sperantesin Dominomise- tustain alinm secutus inlerpreiationem, legit dilectio,
ricordiacircumdubit(Ps. xxxi, 70) : contincnlia vero qttam proxime posldistinguitn, charitate.
(quae haruin virtiitum genus est, id est eas otnnes 211. Porro ex superioribus duabus definilionibus

(a) Legitnr quidem in oodice virtulibut; sed vox (b) Lib. xx conira Fauslpin cap. 20. Vide eliam
certumiitibusad id, de quo agimus, signilicandum cap. 4 ejusdem libri.
aptior esse videtur. (c) Iu Glossario media et infimm lalinilalh, ad
vocem agape.
825 1N HILARII EPISTOLAMSEU LIBELLHMANNOTATIONES. 824
constnt, Hilario judice, dilectinncma charilaiodislin- A, giistiuus nuper allcgafus. Qtiin etiatn per anticipn-
gui. Is porro qui vere diligit Deum, virlutcs reliquns tionern dici potest, nos situiles esse Deo, qualenus
habet, et praeceplaomnia observat: Quis enim illius similes ei erinms in bealiuidine, ctijus semendicilur
praecepla non oh--ervet, (iuein vere auiat? Patres si graiia a Tlieologis.
afferam, alqne adeo ipsa Scripuiraruni loca iri cnnfir- 215, Vereor , ne post illa vcrba : numquidfidit?
mantia , infinitus propeiuoritim ero : quippe tam Non, aliqua verba desint, quiliii- scilicet in nostro
Scriplnrae. qunm Patres soepissimeiri ipsttm docetit, codice omissis objectio aniea proposita dissolvalur.-
qiiod hic Hilarius, qni dum liaecait: Charilas esl con- Tninen per-istere adhnc possunt sine tilia intcrca
stimmalioomnium tnnndatorum, vidciur respicere nd pcdine Hilarii verba. Elenim chnrilas cxpressenon
locumilluni epi-,tolaePauliariRomanos(C«p.xiit, 10), sperat, expressenon (idii(nnm ccrie alipia raiione
qui in Vitlgntasic se hnbel : Plenitudo ergo legis est sperare, et credere docet Aposiolus Paulus (I Cor.
dileclio. xiii, l).Charitas, inquiens, omniacredilpmnia spernt),
212. Siinillinia snnt Hilnrii mnnilis cn, quoedncel nec ullo limel modo, si de timore, qucm servitcm
Grcgorius Magnus(Homilia xxvn inEvangel., n. 1), Theologi appellniil. seimo sit; tametsi eo tiinore li-
cujus verba addueere bic plncet: <Ciiincuuct.i sacra ineat, qui timor filialis, attl revercniutlisa Theologis
eloquia plena sint Dominicis pracccplis, quid esl, appcllalur. Profeclo in ccelis chariias perstat, ct
qund de sola dileciione, qua-i de singnlari niaudato, Deiiin amanius, nec Inmen crediinus, aul speraiiuis.
Domiuus dicil : Iloc esi praeceplttm iiienm, ul dili- Multa hocsuper argumento irariunl Theotogi, ai(|tie
gatis inviccm? nisi quia omne ninndnluin de sola inlerprcles Scripliirarum,ndcn pnescrlim Punliverba
dilectione est : el omnia tinttni pracceplum siini: j,,' (lCorinlh. XIII,8) : Charilas mimquamexcidit.Elad
quia quidqnid prancipilur, in sola charilate solidatur. nlia (I Cor. xiu, 10) : Evacuabiiur qtiodex parte est,
Ut enim multi arboris rami ex unn rndice prorieuut, elc. ilos consiilc.
sic multeevirtutes ex una charitaie generanttir. Nec 216. In eo episiolrc ud Ronianos loc.o, qnem hic
babet aliquid viridiiatis rmnus boui opcris, si nou nllcgat Hilarius, desttnt verba : citm dilexisset tnuu-
manet in radice charilatis. > diim (Deus) : deest quoque epilheton untcum , quod
213. Inter veteres qtierelas, quns adversus Hila- quidem epiiheion irihuiitir filio. Ea porro, qu;c hic
rium effudit Erasmus, non postrema ha?cfuit, Hria- de-unt, desumpia sttnt ex loco illo Evmigelii Joaimis
rium magna cnnienlione defendere, nos qunquecuni (cap. III, vers. 16): Sic enim Deusdilexil munduin, u(
Patre, et Filio unum esse natura. Auxisset sane filium suttm unigenitum darel. An id icfereiidiim in
querelas suas rigidus ille Criticus. si epistolani banc Dilarium ipsiini. qui haec, quoeallegal, a Paulo tradi
habuisset in mnnihus, in qua scilieet Deus, et Dei putavit? An potiiis haeca Patilo tmdi ait, qnia mnjo-
Filius sine ulla limitatione appellalur t|insi|iiis chari- rcm horura partem tradil? An rcfercndum id est iu
latem habel. Pra-properam lamen, alque injuriosam codicem , qoo usus est, in quo scilicel ea scripta
ariversus liilarium Erasmi censuram refellil egregius erant, quee ipse allegat? An in aninnuensein, qtii ex
Pater Constnnlius , cui debemus Hilarii editionem , duobtis Scripiura locis ab Hilario allegatis unum
quem rogocousiilas (a). llluri sane constai, qucnilibct conflavii? Judicaveril lector.
nostrum, charitaie supcrnaturali oroaluin, dici ul- 217. Uhi ego posui : Ergo qui Itanc veltiti spe-
cumqtie pnsse Deitm. Nonne Christus ipso hoiiiinibus ciem, etc, cndex babel : ergo qui hanc vetuli spem,
pietate pra-stantibtis tribui posse docuil sublinieiti etc At post verbuin veluti aliqua vox esse deberei ,
htinc titulum, ciim nd refelleudns Jttdicos, quibus IC quffi nisi fallor, charilatem reliquis viriutihus pr.ae-
displicebat, qood seDenm, et Dei Filium nppellaret, siaiitiorein deiioiarel. Porro vox illa veluii hyperbo-
h;«'Creposuit (Joan. x, 54) : Nonne scripium esi in lem nliqiiain iniiuii, qna Hilarins in exlollendachari-
lege vestra, quia ego dixi : dii estis? ( Quaequidem latis excellentia tisus sit, et quatn lenivil preeposilo
verha desumpia suni ex Psalmi Lxxxiversiculo 6, qtii adverhio veluli, quod saepe iniminueiidivim bahel.
sic se habet : Ego dixi : dii esiis, el filii Excelsi Speciei nominc virlulem mdicnri <iuisnegel, post-
omnes) : quasi diceret: Cur vos ine reprelieuriiiis, qunin hoecnh co seripla uoverit: El quamvisomnes,
quod me Detim, Deique filium appelleni, qnandoqui- qtiassupra irartnvimus.species(id est virlutes); et in-
dein hominibus reclis coninmnis jain pridem f;c tus fra : decetjam finemspecierum, eic Verba illa, Deus
esl tilulus iste? Nonne eliam Petrtis hoinines eos, qui dilectioest, perspicue nslcndunt. dilectionembic pro
in adopiinnem hiiorum Dei per churiiniem assunie- charitate aecipi : sed non eo sensu, quo eam paulo
rentur, divinmconsnriesnaturmefficidixit(II Pelr. i, 4;? ante exposuerat llilnrius : quis enim dicat, Dcuni
El en cur non modo llilarius , sed cl Patres alii consummare(idesi iinplere) mandaia oinnial An Deo
Detini, autcerte Dei filiiim, nul divinuui ciim appel- nrndalum iraponi p.itest, quod ipse adimpleat? De
larent, qui charitale inibueretur. Audi,obsecro, quid Deo porro noo licere inulluin disputare, sed ohsequio
Iradat Anihrosius (Lib. \de Virginibus, cap. 5, alias, potius illa esse excipiend», qtuc fides de ipso tradi',
n. 11) : Vertmmcaro factum esl, ut caro fierel Deus. ea riocent, quoeDeutn ineffabUem,et ininvesligabiUni
Audi pariler quiri Augiistinus scrihni ( In episl.l traduul, exprcssissima sane, el plnrima liim Scrip-
Joan. traciat. u, n. 14, id cst poslremo) : <Talis est turarum, tuni Palruin moiiila. Virie n. 33 et subse-
quisque, qualis ejtis dileclio est. Terrnm diligis? r. quentes.
terra eris. Deum diligis? quid dicam. Deus eris ? 218. Aliqtiaprofectoin liacseiiienliadesunl, pauca
Non audeo dicere ex me. Sripluras auriiuiims: Ego illa larnen. Si conjecitiris Hriimns, sic supplere quae
dixi, Dii estis, el filii Aliissimiomnes. Si crgo vuliis dcsuni, possiiiiius : ei alienum a lemeriiale.Idipsitm
csse Dii, et (ilii Altissinii, nolite diligere uiuiidiitii, de dilectionesentiendnm: lanta enim de ipsa (id esi de
nec ea quae siinl iu mnndo. » Si quis affinia iu Ber- dileciiuiie), quania de Deo, cognitioesl, quoniamDeus
nardi scriptis reperire eupit, adent ea loca , quee ad dilectioest. Si ws loco vocuni istaruin, el alienum, le-
pagina: ralcein adnoia (b). geiidum esse, id ipsum, per nie quiriem licebil.
iii. Scxcenti sitnt Scripltirarum loci, quibus do- 219. An hic irinuil Hilarius, quod olim pra-cepit
ceniur nos diligi a Deo, ciijus proinde similes ellici- Apostoliis P.uilus iis verbis (I Cor. xi, 31) : Quodsi
mur, si euni amamus, nullo scilicet tiinore permoii, nosme.l ipsos dijudicaremtts, non utiqttejudicaremur?
sicut ct nos ab eo iuillo timore ad nos diligenrios An potiuscelebralissimuni iliud veierum philosopho-
permoto diligimur. Qiiainqttamhaecsimililiido potest rum adagium : iVoscete ipsum, a Patribus ipsis saipe
eliam ad euui modum explicari, quetn exposuit Au- laudatum? Judicium alientim esto.

(a) In praefatioiiepracposilaOperibusIIilarii,n. 76, diligi prmsumat affeclu, elc Serm. 46 pariter in

etsubseq., pag. 25 lomi i. Cantic, n. 4 : Nam quod ail nosler, el nostrarum,etc.
(b) Serm: » in Cant. n. 9 : Ipsu ipsa paterno se Et Serm. 71 ilideni mCantic, n. 10.
m IN IHLARII EPISTOLAM SEU LIBELLUM DISSERTATIO PRIMA. 826
220. Id est : convenil (seu arqiiumreor) viriulum A clig.il lector. Quod attinetad rationem praesliiain fi-
Iractationem iit pleniiudine uilcctionis, et omnitiin dei, ct aemulos, quorttin hii: nieniinit, recolc, quae
rerum boiiaruni desinere. Hnnc p'enitiidineni dilec- ntimero posireuio rapitis 2 praefationis dixinuts.
lionis, atque adeo rerum oniniuni iu Deo esse, anlea 222. Obscnra sunl quoqtie vcrha illn : Et magis
dixerat. mysterium sumanl (a-muli scilicel firiei mea>.).An le-
221. Vcrha ist.i : aul si quid prmlennissum esl, in genriiim est potius , momentum(id est occasipneni)
tmindipleniliidine, videatur esse conclusum,obscnris- siananl? An aliuri nliquid occasioni affine? Quori si
sima, meo qniriem judicio, sunl. An error aliquis iu omnitio vocem myslerium rclinere vis, sic explicare
vocem illam tnundi irrepsit, ita ut aliud quodpiara (men quidem opioione) baec possumus : Ipsi quoque
substiliii debeai ? Sed quid subsiilui debeal, egoqui- fidei me;« aeuiuli confe-sioneni exeipiant meam , fa-
deni ignoro. An reteuta voee illa mtitidi, ad Veibtim teanturque me plane cniii Ecclesia convenire, el jam
Divinum oniniuin condiloreni haec verba releres? denique rationem nuveriui, ob qunm iu libris mcis
ndeo ut verbornm istoruin hic seosus sit : Si quid nonnulla obscurius traduli, invohicro qnodam ea ob-
forie in rernm enumeratione omisiinus, illud expresse tegens : ne scilicet infirmiores ofr-iiriereni.Jaui enim
iion commeiiviraiiies, oninino tamen non e-t omis- cuin sensa iuea explicnndi fnculias se nbtulit, ea
sum : Siquirietn ciim riixeritntis , omnia a Deo fuisse plaue explicavi. Vel, si vis, mysterii n»rniue formulain
coiiriila, haeeipsa, quaca nobis praetermissa pulabun- fidei inteilige, et lom dic, optarc Hilarium, nt eemiili
lur, miniine omissa sutil. Sed quanto intcrvallo di- iidei siioe inysteriitmsniiiant, id csl eumdem (tdei for-
siaut heec,qutc nunc dicil, ab iis quae nnien de Deo, multim, in (|iia liun ipse, tuni iiriemamiiili planecon-
de Verbo, el inunili creatione dixerat? eltnmon con- veniatil; qu;e iiuideiii fidei fnrmula nperlissime.de-
tiiiunitim, conjuiicluiiique seusiim uliique retinere B claret, nrihodoxe creriere Hilarium : proderit aulem
videiur liilariu-. Au desunl aliqua, qiiibus ah ama- et iiiimicis, et credentibus, qiiatenus omnes in uiinm
uuensi omissis intcrrtiptiis apparet sensus? In tautn cnmdcinque aperiissime mysleria religiouis itostrae
rerum obsctiritaie, id quod magis probabile duxeril, declarantein fonnulain convenienl.

DISSERTATIONES

IN EPISTOLAM SEU LIBELLUM

SANCTI HILARII.

DISSERTATIO PRIMA. C tustis quoque Hebraeorum doclqrihus et Patrihusar-

risit. Ex vetuslis Hebraeorum docloribus Philoneui
Ad hrcc episiolae Hilarii verba (a): UTETIAM QUOD in libro, quein rfi; mitndi opificio in-
PROPTEU NOSPOSTMODUM FUEKiT FABRICATUM. seligo; quippe
scripsit, haec ail (^): < Quaerct hic aliquis cutisnm,
Num hominiscausa sensibilia omnia, o ilfouse de- ctir uliimum opernm sit homo in mundi creatione?
scripla, ctmditasint. Nnm post omnia euin conditor nc Pater fecii, utdo-
l.Adnotalionihus, quasHilarii Epistolaeadjeci, nunc cent sacrae littera". Qui legem riniantur profundius,
demum riisserlatioues adjungo , quibus scilie.et nou- eamque qttam niaxime fieri polcst excuiiutit stiinma
nulla quaestiontinicapita perirnctantur, quaebrevihus diligentia, dicunl, quod posti|uam Dettshoininem in
illis monitis, qu.r- ariiiotuiiones exposcunt, compre- suam cognationcm admisit ratione donntuni dono
hendi nequeunt. In priina porro dissertatione expla- longe optimo, ne caelera iinidem ei invidil : sed ut
naho verba illn : (7t etiam quod propter nos poslmo- aniinali (aiiiilinrissimo amicissinioque omiiia qurc
dum [uerit (abricatitm; et inquiram, iuiiii (qtiod verba niundo conlinentur, pr;cparavii, volcns ,-ut recens
illa indicanl) liominiscausa sensibilia omnia a Moyse creatus nulla re carcret, (|ua; ad vitam, atque adeo
descripia, condita sint. bene vivendum conferat. Quorura alierum prtestat
2. Vclttstissima lircc qiiaeslio est, qiiaeque Griecos D copia ubertasqiie reruui ad frnendum pnrnlarum : nl-
inter philosophos quoque agilala fuit. Stoici scilicet terum conteinplatin ccelestium, qua quidetn perculsa
omnia nostri causa fecisse Deumasserebaul (b), obsis- niens amorem ac desiderittm scicnii;e rerum hujtts-
lenlibusEpieureis, et Academicis, ac primis quideni, nioili concipit. i
quia Dei ergn nosprovidenliam irridebant, Academi- 3. Eam, de qua agimus, Clirislianis oninibus itt-
cis vero, quia id minus certum esse pulabaut, quani baesisse opinioncm, ex eo palet, quod Celsus eam ob
dicerent Stoici. rern Christianos irrideat, rerinrguatque (e). Addil
Hnriiin.laraen opinio et aliis phitosophis placuit, Celsus (inquil Origenes) nos dicere : Oninia nobis ser.
veluti Aiistoteli (c) monenii , hominem esse finem, vire jussa sunl. Nec tninen id negal ipse Origenes
propler quemreliqua omnia in nattira sunt faUa : ve- Celstim refuians, sed tanltim ait, fortnssc id niinime

(a) Cap. 3, p. 59. (rf)Interprele Gelenio, pag. 15 edit. Lugd.anni

(b) Lnctant. de divino pramio ( qui quidem liber 1561.
seplinms PSIInsiil.) cap 7. (e) Contra Celsum, lib. iv, n. 20, pag. 523 tomi i
(c) Lib. n Physic. cap. 2. El lib. i Metaph. cditionis Caroli de la Rtte.
cap. 2. EtPolit. cap. S.
S>7 1N im.AMI EPIST. SETI MRFL nnsfsFP.TATfft PR!M\ *CK-
vcuim csse (et sane si rigorose loquimur, angeli no- A \ atque ornare voluisse, ob eamque eausam et aercm
bis, et cceli minime inserviutit; saxa quoque, et me- volttcribus, et mnre piscibus, etterraniquadrupedibus
talla, et inanima quacvis nobis non inserviunt, la- implevil.» Et rursus(Cu». 11): < Sequitur, ut oslen-
meisi iisutaraur, etnostri causa sintcondiia). Addit, dani, cur fecerit liominem ipsuni Deus ; sicutmun-
id ipsum , quod in Chrisiianis Celsus redarguit, a dum propter hominem machinatus est, ila ipsum
Griccis fuisse tradilum, nectnmeii enm ol>rem fuisse propler se, tanquam divini lempli antistilem,
spec-
reprchensos. Perperam ilaque id in Christianis con- tatorem operum rerum(|ue ccelesiinm. »
detnnari a Ceiso. Sed praestai ipsa Origenis verba , 6. Sed omitieiirius non est Gregorius; quippe
prout iu editione doctissimi Cnroli de la Rue latini- expressissime id de quo agimus, tradil (Hom. xxix in
tate donata sunt, allegare :< AdditCelsusnosdicere : Evang. n. 2) : llle videlicel(inquit) docetur , propter
Otitnia nobis servire jussa sunt. Fortasse neminem e quem in terra cuncta creata sunl (de homine porro
noslris sapicutibus lalia dicere audivit... Deinde ille loqiiilur). Adde, si vis, Demarduni ( Senn. i de
ctini Graecidicunl (Eurip. in Phmniss.): divers. n. 6), el scriptorem libelli , qui inslruclio sa-
Sol, nox, uterque scrviunt morlalibus, cerdotiimiiiscripliisest.exsialqneinier Be.rnardiopera
dictiim lauriant, et commenlariisilluslrani. Iilein nos (Exsfaf p. 583 fon/. HI edif. Venef. Mab. an. 1727.)
sive non dicamus, sive aliis verbis dicamus, perinde B 7. Et id snne quod hi tradutit, valde probnbilis
est Celso,ut uobis intendatlitem.» Notatur autem in ratio nobis persuadere videtur. Etenim et praesian-
margine, Grmcorum nomine desigiiaium fuisse ab lissima creatttrnrum omnium esse videtur homo, cui
Origine Euripidem, cujns in Phcenissis versicnlus illc merito ctincta inserviunt, ut stibseqtiemi disserta-
esi. In calce porro pnginae affertur integer Ettripidis tione hatid indiligenler ostendam; et nihil indicare
locus lum Graece, turn laliniiate donatus : sic porro ex iis, quae facta sunt, quisquam poterit, quod ho-
ille se habet: mini ulile aliqua ratione non sit.
Obscuramquepalpebramnoctis, et lumen solis, 8. Novi equidem , heec in dubium vocari ab Ara-
Ut aequalitercircuirentannuumcirculum(constiluil).
El neulruinhorumduorumvictuminvidel altcri, deniicis, irriderique ab Epicureis. Sed iimnerito
Atqtte ita sol, et noxserviunt hominibus,etc. utrumqiie fteri is fatebiiur, qui eorum expenderit ar-
i. Origenem stibsequatur Atigustinus. Etenim pro- gumenla: quaeproplereaaudiamusoportel.Sicporro
posita sibi ad solvendum hac qiiaeslione (a) : Ulruin ii dispulant: Ansi hominis causa reliqua essent con-
omnia in uiititatem hominum creata sint, affirmaniein dita, oinniuni aiiimantium miserrimum honiinem na-
pnrlem amplectitur, et ad htinc modiim quaestioneni lura effecisset? Porro effecit miserrimum, idque
concltidil: Omnia ergo, qum facta sunt, in usum ho- adeo, ut palam constet despectttm prorsus fuisse a
minis facta sttnt, quia omnibus ulitur judicando ratio, <- C Deo, sive, ul veleres dicere consueverant, a natura.
qum homini data est. Sed praeslat liancipsam, qunliscumque ea sit, argu-
8. Lactaniium AuguBtinondjtingamus;Qtiippehoec mentationem iis ipsis proponere verbis, quibus vete-
ait (De ira Dei, cap. 13 ) : < Oninia qnibus constat, res proposuere. Lucretii sane notissima sunt illa car-
qunpquegenerat ex se Mundus, ad ntilitaiem solius niina (lib. v, 223 el seqq.), quibus quam soevaadvcr-
hominis accommodata sunt. Honionliltir igne ad usutn sus horaitiem natura fueril, docct:
calefaciendi , et luminis el coquendorum ciborum, Tum porropuer, ut sssvisprojectusab undis
ferrique fabricandi. Utitur fonlibus ad potum, et ad Navita, nuditshumijacet, infans,indigusomni
lavacra : fluminibiis ad agros irrigandos, terminnn- Vitali (alii Yitai)auxilio,cum primumin luminisauras
Nixibusex alvomatris nalura profudit;
dasque regiones. Ulitur lerra ad percipiendam fru- VagiLuqueloeumlugubricomplet,ut aBquumest,
Cuitantumin vita restet transire malorum.
gttm varietatem, collibus ad conserenda vineta, mon-
libus ad ustim arhorum atque lignornm , planis ad 9, Sed et id ipsuin copiosius Plinins hacc scri-
segetem. Ulitur mnri non sotum ad commercia, el bens (lib. vn in prmfal.) : < Hoininis causa videtur
copins ex longinquis regionibus ferendns, verum ciiucta alin genuisse natura, magnn, el sacva mercede
clinm ad uberlatem omnis generis piscium. Quod si contra lanta sua munera : ut non sit salis aesiimare,
hiselemenlis utitur, quibus est proximus, non est du- D pnrens melior homini, an trislior noverca fuerit.
bium, quin et ccelo ; quoniam el ccelestium rertimi Ante omnia unum animantinm cunctoruni, aliena
ofliciaad ferlilitalera terrae, ex qua vivimtis, lempe- alienis velatopibus : coeierisvarie tegumenta tribuit,
rata sunt. > tcslas, cortices, coria, spinas, villos, selas, pilos,
Subinde vero postquam varios lum ccelestium.tumi plumam, pennas, squammas, vellera. Truncos etiam,
aereorum meieororum usus descripsit, haecdeniunii arboresque corlice inierdum gcmino a frigoribus, el
subjicil:< Num etiam nuitorum causa Deus laboravit?} calore tuiaia est. Hominem lanliim niidtnn, et in
Miniine: quia suni rationis experlia. Sed inieUigimusi humo, natali die abjicit nd vagitus slatim, et plora-
et ipsn eodem modo ad usuni bominis a Deo facta,, tum; niilliimque tol aninialiuni aliud ad Iacrymas ct
parlim ad cibos, parlim ad vestilum.pariim ad operis3 has protinus vitie principio. Al, bcrcule, risus praecox
auxilia, ut clarum sit, divinam providenliam reruml illi ac celerrimus, ante quadragesiniuni diem nullj
et copiarum abundantia bominum vitam instruereB dalur. Ab hoc lucis rudimento, quae ne feras qujdem

(a) Libro de diversis quwstionibutoctoginla frif/us.qnatist.xxx.

- «:» IN HILARH F.PIST. SEl! LIBF.L. DISSERTATIO PRIMA. tzo
inicr nos gcnilas vincula excipitiiil, et oiniiiuni mem- A magniludinem eruit David haec subjicicns: Mittjnits
brorum nextis; atque infeliciier nntum jacet, mani- Doininusnoster, el magna virtus ejus : cl sapienlimejus
bus pcdibusque deunciis flens animal caeteris impe- non est numerus. Quin et Detis ipse hisce verbis Jo-
raturum : et a suppliciis vilam auspicntur unam lan- bum alloquitur (Job. cop. xxxvm, 18 et 19) : Indicq
lum ob cnlpam, qtiia nntutn est. Heu dcnientiam ab milti, si nosti omnia : in qua via lux habitel, et tene-
iis initiis cxistimantiu/n ad stiperbiam se genitos! > brarttm quis locus sit perquam viam spargilur lux,
Tum alia iniilti prosequilur, quibus quidem aperiis- dividitur mslus super terram (v. 24). Ntimquid tiosli
sime oslendit, aut deteriorem animantibus cunclis ordinem cmli, et pones ralionem ejus in terra (v. 35) ?
hominem esse, autcerie iis aequalem, ideoqoe eutn, 12. Sed ccelos omittamus, ei, si vis, ad ea ipsa
cujus causa reliqua non sint condiia. descendninus, quae obvia habemus, nostrisque oculis
10 Et sane reliquas res hoiuini minime inservire saepe snbjecta. An animalia nostri causa diccmus
et idein Plinitis, et pbilosophi alii pnlain evincutit. Ut condita, cum ea noxia plemmque experiamur, atit
a stcllis, ccelisquc, eorumque niolibtis ac conversio- certe inuiilia? An rion noxias experimur feras, imo
nibus exordiainur, hocc de iis pronunliat Plinius minuiissimas eas animanles, quae aestivo pr.cserliin
(lib. li, c. 8): < Non lanla ccelosocieias nobiscuni lempore nostra corpora infcstant, niaguamque imbis
cst, ut nostro fato mortalis sit ille quoque siderum B molcstiam facessunt? Notissimi sunt illi Lucretii ver-
fulgor.» Eteodem fiiie Seneca(/i/i. nde Ira, c. 27 ): sus (lib. v, vers. 219) :.,
tNihil horum, quae nobis nocent, prosunlque, ad nos Praeterea genus horriferumnatura ferarum,
propiie diiigitur: non cnim nos c.ansa nuindo sunuis Hnmanogeueri infestum,terraque, marique,
Cur alit, atque auget?
hyeinem ocstatemque referendi. Suas ista leges ha-
bent, quibus divina exercentur. Niuiis nos suspici- aique in eamdem scnlentiam haec apud Tullium legi-
nius, si digni nobis videmur, propter quos lanla mo- mus (lib. IVAcadem.qumst.):<Cur Deusoinnia noslri
veantur.» causacum faceret (sic cnim vultis), lanlani vim na-
El profecto quis sibi persuadeat, immensa coelo- tricutn , viperarumque fqcerit? Cur mortifera perni-
rum alqtie anlheris spatia hominis causa fttisse con- ciosalatmnulta.lerra mariquedisperseril? » Ad quem
dita? cum tantum obsii, ut iisutatur, ut ne en noscat Tullii locum respicere videtur Lactanlius, cum heec
quidem. Quis enim, ut de usu aliqua dicamus, quis, scribil (in libro de Ira Dei, cap. 13 ) : < Sed Acade-
inqunm, utitnr stellis, et immensis iis, quoediximus, mici contra Stoicos disserentes solent quaerere, cur
cceli spatiis? Cui prodesl Siritis Canis, aliaque sidera? si Detts omnia honiinum causa fecerit, eliaui mulia
Ii certe longe melius videntur sapere, qui aljum pror- conlraria, el inimica et pestifera nobis reperinnlur
sus in fineni, quem nos ignorare fntenduni est, ea esse u lam in inari, qtiam in lerra. Quod Sloici veriiatem
creata ceusent, quam hoiiiinis causa. Quid ? quod ii non respicientcs ineptissime repulerunt. Aitint enim
minime errnre videntur, qui ccelestes orbes incolis mtitia esse in gignentibus , et in numero auimalium,
vacuos esse non putant: et lioruin causa asseverant, quorum ndhttc lateat utilitas, sed enm processu lem«
eosdem orbes esse creatos. An b;cc irrides, et Fon- poris inveniri, sicut jam plnrn prioribus soeculisirico-
tenellio per jocum bacc proponenii tribuis? Lege, gnila necessiias.el usus iuvenerit.»
obsecro, qtiachoc de argumento non per jocum , sed 13. Veliementius haec porro urget Tlieodoreius
serio disserit clariss. Derhain, et palam videbis, (Qumst.xx in Genesim)explicans illa Scripturee verba :
valde probabilem corum esse sentenliam, qui haec Et dominelur piscibus maris, et volatilibus cali, el /'//-
tradunt (a). mentis, atque universm terrm, el omnibusreplilibus re-
11- An vero, ut de argumento altero, deducto sci- penlibus super lerram. <Aiiimadvertendum csl (inquil)
licet ex nostra inscitia, etiam dicam , an, inqiiam, si quod silentio praetermissuni est, non universa ani-
nostri causa essent conditi cceli, ccelestesque orbes, malia propler hominem creala esse, sed ea dcmtim ,
tanta eoruui ignoraittia nos laborare permisisset Dens, quibus dominnri dicitur, nempe pisccs maris, volu-
ut (quod jam diximus) ne eorum quidem aut mngni- crescceli, et pecora terrae, fortasse eiiani et reptilia
tudiuem, atit distantiam , aut numeruin nosse possi- terrae, propter necessariiim usiiin pbarmacorum, quae
mtts? Numera stella, si potes, dixit olim Deus Abra- ex iis conficiuntur : non lamen propter boniinem
liamum alloquens (Gen. xv, 5), veluti rem, quae fieri cete jlla grandia , et ferae lerrestres : alioquin cum
non posset omnino, illi proponens. Ad hacc, sihi re- data est homiiii hrc potesias, earum quoque iiouiina
servalum prorsus astrorum usum, notitiamque, at- addita fuissent. Atqui non reperimus in Scriptura
que adeo numerum ipsutn, baud obscure Job et Da- serpeiilium genus inter replilia collocatum, sed inter
vid indicanl, cum hacc de Deo aiunt (Job. ix, 9): feras. Serpens enim, iuqiiil, eral callidissimus om-
Qui facit Arcturum, et Oriona, el Hyadas, et interiora nittm bestiarum. Et in aclis Apostolorum, etc....,
austri. Qui facii magna, et incomprehensibilia, et Non domiualur igilur homo cete illis grandibtis, ne-
mirabilia, quorum non est numerus. Et (Psal. CXLVI, qne bestiis, quae lorlasse ab initio non propter ipsuin
4 et 5): Qui numerat mulliiudinemsleltarum, ei omni- crcnta suut. Et siniile quidpiam his, qu;c describun
bus eis nominavocat. Atque ex ea re divinae sapienliae tur hic, sttb hoiniiiis esse doniinio, in ociavo dicilur

(a) Theolog. Astrononi, praefat., pag, 26 et 30 editionis Italicaa,

831 IN HILARII EPIST. SRU LIBEL. DISSERTATIOPRIMA. 832
psalmo : Omnia subjecisti sttb pedibus ejits, clc A. argtitneiitis dcclnrntur, filiierga parenlcs grati aninti,
Nam et hic ceie, et ferae praetermissaesunl.» Quibus atnoris, atqueobsequii vinculis arctissiniedevinciun-
positis, niirum non est, si ad serpentiiim ac ferarttm lur. Ex qua sane re, plurinin , eaque praeclarissima
aspectiim formidenius, fugamque capinmus. Ostendit htimano generi commoda, atque emolumenla prove-
id scilicet, proevalcre illas nobis, non iliis nos. niunt. Cielerum ad abigendiim frigus, ct reliqnas hu-
14. Sed neque argumcntum hoc dissimulnvit Ber- jns generis inolesiias, neccsse nou esl homiuem pel-
nardns, quippe haec tradidil (Serm. ldediversis, libus amicium , aut pltitna prolectum enasci ( qtiibus
nuin. 6) : <Seri adhitc niulla, inqnics.graviter inquie- saue ca praestantissima s|>ecics deformareiiir, qua
lant, mtilla cvidentitis ndveisanttir : et iniror, quo- ornalum itominem esse voluit suprcmus artifex), cnm
niodo omnia data memores, quibus fere iittlla lamu- illum intcilectu, ac ratione dilaverit, qnibus profecto
lanlur ad voiutii. Servire nobis videntur aliqua, sed incommoda quocvisarcere facile polest, sibique com-
cum lnbore nostro; ncc nisi pritts servierimus cis. moda plurima comparare. » Pulcre Lacianiius (de
Junienla ipsa , nisi fnerint a nobis nuiriln, nisi do~ Opific, cap. 7) : <Ubi aulem ratio,el rannus esl, tnni
mita, nisi fucrint pabulo suslenlaia, non adjuvant. noii esl id tiecessnriimi, quam indumenium piloruin;
Terra ipsa, quae dehiieral nobis esse germnnior, non ndeo in suo quoque genere nplissime congriiniil, ut
sine sudore vultus noslri panem nobis niinistrat: 1i ncque nudo quadrupede, ncque bomine lecto excogi-
imo et cum coluerinius eam, spinns, et tribulos gcr- tari quidqiinni turpius possel»
iniiint nobis. El cailera omnin denii|iie, si diligenter 18. Fletus, a qno vitoeexordium sumere videlur
coiisirierenms, servilitim a nobis magis exigunt, quam bomo, iuuiilis, alque adeo etiam noxii bumoris ua'ii-
exhibent nobis : ut ea interim silcam, quee sunt pa- ralis quaidam exprcssio esl, quaeque nnllum vel le-
rata nocere, ut est ignis ad exurenrinm, aqua ad sub- vissiniuni hahet incommodum. Al fac habere. Nonne
iiiergendiini, fcra ad lacerandum. Et haecquidem ila illud ninlris , nulricisque cura tnllilur? Quid? quod
sc habent.» hominem ab innocentiee, ideoque felicitatis summoe
15. Sed minori forfasse numero noxia homini statti, ac sitblimitate prolapsum, multoriim Patrum
sunt, qtiam sint inutilia. Quod emolumenliim, ob- judicio, flelus ille indicat, ideoque hominem monet,
secro, dic, percipit homo ab innumero culicum, alio- ut Deode reparatione recepla gratias agal, el ad eum
rum>|iic exillimoruni inseciorutn exercitu, qtio nos per preces suns, auxilii opisque assequendae causa,
obsiios, oestivoprxscrlim lenipore, cerninnis? Anti- confugial.
qua est ha'Cquidem, sed innieu nnndumdissoluta dif- 19. Vincnla, quae coinmemorat Plinius, honiiui
ficttltas, quam adversus Sltjicos iniorseriinl veltisli non officiunt, sed illurn juvant, ct, ul de einolumen-
Acariemici. <Quai lanta ulilitas, inquiebant \\\\(Re[e- *J lis caeteris ex ca re provenientibus sileam , corpus
renle Lactanlioin lib. delra Dei, cap. 13), potesl in illitis firmant roborantque. et quam illi Dcus dignila-
muribus, in blattis, in serpeiitihus reperiri?... An lem iribuit, ciiui os homini sublime dedil, ccelumque
mcriicina iu bis aliqua latel, quae si est, invenireitir tueri, ut retiuent ac servet, cfficiunt: ctenim si vin-
alii|tiando? > culis (asciisque in pueriliae exordiis (quibus scilicet
10. Scd beslias, el animnntes quaslibet omi'ta- ereclum , rigiduinque puerile corpusciiluin dciinetur)
mns. Quorinain einolumenlum cx praeruplis, alque niiniine devinciretur, pedihus ipse quoque honio
inaccessis, iisque saxeis nionlibiis bomo pcrcipii? reptaret, illique ariimerelur eximia illa Boelhii coiu-
Qiiodnam ab herbis, quas nec ipse comedit, nec co- niendatio (de Consol. v, 5, 8) :
mcdunt paritcr bestiae? Hacienus qui secus seu- Unicagens homimimlevat altiuscaciimen,
tiunt. .lique levisreclo stal corporc, desjicilque
17. Magnamporro habent, faieor, h;vc, el aflinia Terras.
alia apud Veleres verisimilitudinis speciem; verita- 20. At ad alteram olijeciionem nos convcrtanius
toin lamen miniiiic hnbcnt. In eo quod priinuin cx oportel n. 10 propositam. Dicat porro quisque qttod
Lucrctio, et Pliuio desumptuni est, levissimaeinstint libet: ego quidem laciliits, et obsequenlius credam
vires. Ac statim nolandum est, eam ipsam , quam Seripinra', in qua nos docet Deus, quam hominihus,
nos nsserinms, opinionem Plinio ipsi minime displi- lamelsi doctrina pracslanlibus, qui secus senliant.
cuisse, duui b;cc scripsit (inprctfalione lib. vn) : « Si Poiro hoecin Scripiura lcgimus (Genes. i, li, 15, 16
quidem ctim omnia exscqni liniiiauus nequeal ani- cf 17) : Dixil aittem Deus : fiaut tuminaria in firma-
inns, principium jnre tribueliir liomini, cujus causn mento cmli, et dividantdiem ac noclem,el sint in signa,
videtur ctincla alia genuisse nntura Seri lanien quid- et tempora, et dies, et aiinos: ut liiceant in firmtimenlo
quid illc senserit, indubilnta rescst, ab iis, quaestib cmli, et illttminent terram, ctc. Et alibi (Ps. cxxxv,
jicil, et aulea ohjectn sunt (rccole num. 9), miniine 7, 8, 9) : Qui fecit luminaria magna .. sotem in po-
scnlcntiam noslram infirtnari. Scilicet, nisi honiinein tesiatem diei... lunam, et slellas in poteslalem noc-
natiira fecisset inermem, nisi quoque alieme opis in- tis, elc. Et rurstis (Deut. xv, 19): Ne forte elevatis
digum conslituisset; paraliorem illum fecisset ad fa- oculis ad cmtum, videas solem, el lunam, et oinnia
ciendam, qunm ad repellendnm injiiriam : ncc ea in astra cmli, el errore deceplus adores ea, el colas qnm
pueruliimparentum chariias exerceretur;qiin (|uidein creavil DominusDetts tuus in ministeriumcunctisgen-
dum eximius pareultim amor erga filios tam cerlis tibus, qum sub cmlo sunt. Si creavit in ministerium j
853 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOPRIMA. 834
qtttc sub ccelo sunt, noslri sane causa ea condidit. A nieletn vorarent , Deusconclusil ora leonum (Dnniel.
21. Poslremn Plinii verba, Nonnos causa Mundo vi, 27 et 22), nec nocuerunt ei (Danieli), et nulla Im-
sumus, eic, nibil habent quod noslroe senlertlie of- sio inventa est in eo, quia credidit Deo suo. Et, ut in
ficial. Eteiiim in co eapite irridel, rejicilque vulgi Daniele consistam, quid adtuirabilitis , ideoque quid
senteiiliain , quori quiriem existimabal, sidera sin- ad Dei providentiam erga probos viros declaraiidam
gulis altribula nobis , clara divilibus, minora paupe- apiius eo, quod de eodem Dnniele disciiniis? atque
ribus, obscura defectis, et pro sorte cujtisquc lucen- id quidem ipsis Scripluroe verbis referre libel (Da-
tia, et attribuia morttdibus. lloriiin scilicel a vero niel. xiv , 29 , elc.): Vidii ergo rex, quod irrutrenl in
reiiiolissiiiinm opioionem his verbis statiui rcpellil: eum vehemenler(Babylonii), et necessiiaiecompulsus
quia neccum suo qumquelipinine oria tnoriutuur, nec Iradidil eis Danielem. Qui miserunt ciimin lacum leo-
aliquid exlingui decidua significanl : liiin illa subjicit, num, et erat ibi diebtts sex. Porro in lucu erant leones
qu,c sunt objecia : Non tania cmli societas nobiscum sepiem, et dabanlur eis duo corpora quotidie, el dua
esl, ul nostro falo tnorlalis sil ille quoque siderum [ul- oves, el lunc non dala sunt, ul devorarent Danielem....
gor. Queequidein inoniia quain preeclara suut ad (u.59). Venilergo rex die sepiimo, ut lugerel Danie-
caui refutandam, quam persiringit ille, seiitcnliam ; lem, et venit ad lacum, el inirospexil, el ecce Daniel
tam incpia suut, si adverstts id, de quo agimus , ad- g sedensin medio leonuin. Et exclamavitvoccmtignarex
diicaniur. dicens : Magnus es, Domine, Deus Danielis (v. 42)...
22. Senccae porro opinio lanto in pretio habenda Paveant omnes habitanies in uuiversa terra Deutn Da-
nou est, ul Lacianlii, Augustini, alque adeo Scrip- nielis , qttia ipse Satvalor , faciens signa, et mirabilia
liirae ipsius moniiis praeponalur. in lerra : qui liberavit Danielem de lacu leonum. An
23. Pleraque eorum, qua: immensis cceloruni spa- non eiiam divinam omuipoteuliani lesiificatus cst
tiis comprchendiitiiur, ignoraiia nobis, haud invilus Ieo ille, qui propheloe, Dei jussibus haud obseqnenti,
fateor. Sed quot nobis prosunt, inio etiani inser- uiorsii necem intulit, illius lamen cariaver niinime
viunt, quoium naturaui, et nuineriini prorsus ne- attigit (III Reg. xui, 24, 25)?
scimus? An aeris , an ignis , aliorumqtie , quibus 25. Quod porro tiim contigit, id deinceps etiani
quolidie tilimur , iiaturain novimus , aut multiludi- liaud rare cveuisse novimus, id testificainibtis Ec-
iiem? Deo credimus, ctijus teslimoiiio discimus, om- clesiasticis inonumcntis ; ex qtiibus discimus , iinpc-
nia astra cmli ab eo crcnta fuisse in minisierium ditas fuisse aliquando feras, ne expo.siios corum
cunclis geulibiis, qum sub cmlositnl. Alios ob fincs inorsibus ninrtyres langcrenl (b), neve eorum tada-
condita ea fuisse, miiiiine nego; scd iiequeallirmare vera vorareul (c).
id possumus , cum id prorsus lateat. Nec conle- C 26. Scd hoec, si vis , oniillamus , consislamusque
liinendum oh linein ea eriint condila , si proplerca iu exemplis iis , quae quoiidic couspicimus. An non
condita erunt, ut cx eortim specic cxsurgamus ad veuenosis ipsis aiiimtinlibus u;imur, enrumque car-
diviuam oiiinipotcniiam agnosccndam , ac commcii- ues, et veiienuin ipsum in mcdicinnin vcriimus? Quis
dandam, preesertiniqutini tatn pracsianiiaexiniiaque, nescil nos ursoriuii , el reliquarum ferarum pcllibus
alque immensa , pciie dixerim , corpora in ministe- uti ad frigus abigendum, easque in nosirum ipsum
rium noslium esse voluerit. einoliinieiilutu convertere? Haccsane si serio atien-
24. Ferns porro, atque inimites beslias, veneno- damus, bauri invili falebimnr, quori abinitio positum
sasqueet auimanles, et berbas condiditquideni Deus, e.il, corpora scilicet quaevis, tametsi praestaiitissinia,
non proplerea tameii haec honiinis causa non con- tametsi iiilerduuinoxia, hominiscnusa fuisse conriiia.
didit. Si honiiiiem innocenlia adhuc potiluni inspi- 27. Ea porro ralionisvis, inlelligentia, ac consi-
cis, h:cc, et alia quaevis, qtsantiiinvis pessitna fin- littm, quibus prscdilus bomo a Deo csl, si illuin ju-
gas , niiuime nocere illi poteranl (a). Si ab inno- vant, IIt noxias ipsas auiniantes in utilitatem con-
centin prolapsuiii; ad terrenduin liominem, eumque verlal siiam, uiullo magis juvant, utearum iinpetiis,
adiiioncndum ea posuil, ue ab illius jussiouibtis de- ac ferociani evilet, eludatque; ntit si foite eludere
ficinl, qui armavil crealuram ad ultioneminimkorum D noii polest, et evitare, rcmedia illi, ac mcdicaniina
suorum (Sup. v, 18). Ea consule Scripturaruni loca, praestet adversus enruin venena, ac nion-us : sic ut
qu;c in pagime calce noto (Levil. xxvi, 22; Deute- rarissiini sint, quos fernruin, ac seipeniium mor-
i-oii. XXXII,24 , et lib. IV Reg. n, 24). Qtiid? quod sibtts interfectos c-onspiciamus,alque intcr hosipsos
ipsa leonum ferilns divinam oninipoteniiani mirum niultos reperies, qui feras ipsas, acserpenles in per-
in modum non raro coinmeiidavii. Quid intisilalius, niciem suam temere irritarunt. Quis porro, ut Scri-
ideoquequid ad diviiiamomiiipolentiam celcbraiidain pturaeverhis ulnr (Eccles. xn, 13), tniserebitur oinni-
aptius co portenlo, quod tuni contigit, quum ne Da- bus, qui appropinquant bestiis ?

(fl) Vide obsecro quae hoc super argumento docet
Augustiiius1.1de Gen. adversus Manich.c.18, n. 29.
(b) Ignatiiis Mariyr in Epislola ad Rom. n. 4; Eu-
scb. lnst. lib. vni, cap. 7; Acla S. S, Tarachi, Pro-
bi, etc., n. 10 , apud Riiinari, pag. 392 editionis
Verouensis.
(c) Euseh. de Martyribus Palestinm, cap. xi (apud
Ruinarl n. 42 : Quorum sacrosancla cudavera, elc.)
Acta S Vincentii, cap. x (apud Ruinart., edit Veron.,
pag. 528). Alque id ipsuin, quod in Actis, legilur
etiani iu Prudentii Hynino de S. Vinccntii Mariyrio
inscripto, strophc 99 , luO , etc.
835 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIO PRIMA. 8:6
28. Alque ad ea, quoe ex multitudiiie lerarum, ac \ per illa quidcni ipsos lerremiis, per hxc autem eru-
serpentiuni a Deo condilorutn objecta sunt, vulgata dimus; uiraque vero f,icimus,,hone.slalem omnera
quidem, sed non iinprobanda responsio hsec est, eis procurantes. Cum igitur Doniinus Deus aniraad-
qtiara, si vis, confirmare commode potes iis, quae ex vcriisset, nos ad ignaviani proclives, bestias, et re-
Theorioreli quaestione xvm in Genesiin deinccps ad- ptilia prius condidit, veluti lora quaedam , et lerri-
ducemus. culamenia : ut per ea no.s terrens ad se traheret,
29. Venio nunc ad ca Thendoreti verba, quae ex atque ejus auxilium implorareiuus. Al quemadnio-
queestione xx in Genesim excerpserunt, alque ad- dum qui perfeclam setalem atiigeruiit, terriciilamen-
versus nos urserunt. Faleor porro stalim , me cum la liujusmodi, et lora coiileinnuiit : sic qui in vir-
heec in veleribus editionibus legi, nnnnihil fttisse tutc educati sunt, beslinrum ittcursus minime for-
commottim : adversanlur enim isia non modo Pa- midant. Siquidem Adae, prius quatn peccasset, as-
tribus iis , quos allegavi, verutn etiam Theodorelo sisicbanl besliae obsequiuin deferenles. Et rursum ,
ipsi, qui el in Coinmentariis in Epistolam II ad Co- ipsum Noe ingredienlem Arcam, leo, pardus, el re-
rintbios, quse Dissertaiioue 111afferam, et in ea ipsa, plilia atrocissima quaeqtie, ovium moresequebaiilur.
quam allegarunt, quaestione xx in Genesim (sive- Et Danieli aderanl leoues, qui, alioqui famelici, ac-
lustam Pici editionem sequimur),id ipsuin, quod nos B cedere tamen ad eum non audebant, eo quod in illo
tradidiinus, docet, h;ec scriptis prodens : < Si crgo specimen qttoddam divinam imaginem prae se ferens
qui non debel velare cnput, imago Dci est, profecto conspicerenl. Ilidem vipera, quae dentes injeceral in
quae velatur, non est imago Dei, quamvis ejusdem inanum Aposloli, cum nibil peccali lenerum , aut
aniime sil parliceps. Quomodo ergo homo est imngo niolle in eo reperisset; niox resiliii, et in ignem se
Dei? secundum impeiiuni et poteslniem. Quod per- conjccit, supplicium qundammodo de se ipsn su-
bibere videlur ctiam vox divina, quae dicit': Facia- mens, quod corpus sibi nullatemis conveniens adorta
mus hominemad imaginem, et simililudiiiemnoslram. cssei. Nos autem ideo beslias formidamus, quia vir-
Et modum subjungens ait : Et domineiur piscibus ttite praedilis morihus non sumus. Et ob id Deus so-
maris, et volalilibus cmli, et besliis lerrm , el reliqua. cordium eliam hominum curam ngens, eas in rcmo-
Qiiemadniodum enim Deus omnibus imperat, sic liora loca relcgavil, et iis nocturnum tempus ad es-
homo iis, quae sunl super lerrnm. At quamobrem cani quEerendamiargilus esi: In ipsa enim nocte, ait,
niulier non dominatur praediciis , scd virum babet perirantibunt omnesbestimsilva. Replilibus vero an-
pro capile, quae tamen reliqua sub potestate tenet : irn tcrree pnvbuit, ut in eis laleniia humauo generi
vir aulem non subjectus est mulieri ?>Verum dubium non noceant. Al ne beslias , velut ab his prorsns il-
omne deposui, quum didici ex Sirmondo, cujus edi- C laesi, conlemuamus, quasi uobis minitne nocere pos-
lionem poslea consului, velerem edilionem esse cor- sint, nonnunqunm duos aut lres e muliis millibus
rttplam. Eteniin in piacfatione idem Sirmondus mo- vel a scorpionibus pungi, aut a serpentibus mordcri
nel, in codicem euni, quo usus est Picus, ut quoe- permillit is , qui snpienler res noslras gubernal; ut
siiones has laiiniiate donaret, et procseriiin in eam, nos veriti, ne quid simile palianuir, Dcum creatorem
de qua agimus , queesiioiicm xx niulta irrepsisse ex in auxilium iiivoccmus , obsecrantes ut illa omniuin
antiquis Catenis, quartim aucloritas , uti oniiies no- malorum depultrice providentianosttieatur.Praeterca
runt, non admodum gravis esl. Addit permixtas el ad alia, bestiaenon sunl nobis inuliles. Nam ex eis
fuisse in Pici editione cum sentenlia Thcodoreli eas Medici pharmaca nou pauca coniponuul ad morbos
ipsas, quas ille rejicil, Origenis nempe, Diodori, et propulsandos. Nemo igitur besliis per se consirieratis
Tlieodori. Adjicere eliam alias poterat, ideoque de crealore conqueratur, sed uiiiitaiem iuvestigct.
eam , de qua disserimus , cuin btijtts opinionis, ttt Siquidem ipsum eliam corpus liuiiiaiiuin qnamvis
inox dieain , nullum appareat in Sinnondi cditione forinosum, lemperalum, et varia partiuni uiili>ate
vestigium. Alque ea quidem Sirmondi editio sttpcr praedilum, muco lamen, el spulo , ac fcetidoster-
probaiissimo regio codice elaborala cst. Ubi vero corc, quod excernit, rion caret... Ad buncergo mo-
quocsfionemipsam xx edit, niliil eorum Iradil, quoeD duni et aliorum unumquodque examitiamus , noii ip-
objecta sunt, quoe proplerea addiiiiia esse constai. stim per se consideiantes, noxiuinne sit, an coni-
Ad baec (ut reliqua eiiam omiliam), ca iradidcrat iiiodum ; sed an aliquani universo utilitateni confe-
Tbeodoretus quaeslione xvin in Genesim, quae uti rat. Nnm et ferae honiinem revereniur propier aitri-
niirum iu modiim sentenliam iioslram comprobani, biitam illi ab inilio in ipsas poteslatem. Inlerdura
ita maiiifesio iis adversanlur , quoe objecta sunt. An lamen illum velut divinec lcgis praevaricatoreni con-
Theodoretuni virum gravem, el apud veteres lauda- tcmnunt, queniadinoduui improbi servi despieere
tissimiim hic lam futilem censes, ul levi intervalld illos soleut, qui eos regere a Dominis jussi simt, si
contraria proponat? Sed operae prelitim rcor ipsam, cos viderint admissis criminibus aiictorilaiein ami-
quam dixi, xvin Theodereti quacstionemin Genesim sisse. » Et de Theodoreio hactenus. Gsetera prose-
lectoris oculis suhjiccre, ut ex ea aperiissime me quamur.
vera proposnisse dignoscat: < Intcrrogatio xvtn. Ad 30. Si inlcrdum feroe, serpehlesqiie rios terrent,
quid Deus creavit bestias, et reptilia ? Pueri lura ter- atqtie eos effugiinus, id nec ubique , nec consianter
iiculamenlis, tura tliam loris, et virgis inriigent. Et fit, nec qitum fit, ostendit, re vera homine* .inima>-
 837 IN IIILARH EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIO PRIMA» 838
libus brulis ferisqtie inserviro : lerrent enim pos A Usqtte adeo siqnidem in bunc inodtiin omnia nobis
eiiam latrones , atque eos effugimus, nec propterea cooperaniur in bontim, ut inter haee omnia etiam ea,
lalronibiis iuservire dicimur. Sed praesial praeclaris- qtiae nibil sunt, niimcreniur, moleslia, morbus et
siniis Chrysostomi verbis rem lotam exponere : <Ve- ipsa mors etiam, el peccaium.»
rum hic Gentiles (inquit ille) (Homil. ix Gen. n. 3) 53. Perstitimus haclenus in iis, quaehomini nnxia
iu nos insurgunt, et dicunt: Gompertum est, hoc non credtinlur. Quod ad ea attinet, quae inutilia; diffi-
esse verum : non enim dominamur feris, quemad- culialem banc praevenerunl, ac prorsus dissolvere
niodum pollicilus est,scd ipsae nobis potius. Imo se posse sperarunt Stoici, monenies niagnain par-
non verum est quod hi objiciunl. Nam mox ut appa- tem eorum, quae Iiomini inutilia vulgus censet, re-
ruerit bomo, fer;c fugani faciunt. Quod si aliquando vera esse ulilissima, tametsi eorum uliliias slatim
vel fnnie urgenie, vel nobis illas lacessentibus, ab non constet. Aiunt enim, ttl verbis coruni Lactantio
eis damntim accipimus, hoc non fit ideo , quod illis referente (de Ira Dei cap. 13) ular, < Mulla esse in
in nos sit iniperium , sed ob culpam noslram. Nara gigneniibus, et in numero animalium, quorum adhuc
cum Inlrones nos invadunt, si non negligamus, sed Iateat utilitas, sed enm processu temporis iiiveniri;
in illos arma sumamus, id non ideo lit, quod inipe- sicul jam pltira prioribus saeculis incogiiitn, neccssi-
riuni in nos obliueant, sed quod nostrae saluti pro- B taSj et usus invenerii.»
spiciamus. > Eadem ipsissimis lere vcrbis alibi re- 34. Quaniquam necesse non esl, ul ad solulionem
petit (Serm. ui in Genes. n. 5, pag. 66 lom. IVedi- banc, quaecaHeroqui valde probabilis est, confugia-
lionis Montfauconii). mus. Ea quippe, quae hoiiiini inutilia dixerunt,
51. Enmriem difficultatem evilal Augustinus, ditm uiilissima esse novimus; alque, ul pratereamus
fatetur aliqua ex parie ainisisse nos dignitatem, qua uiilissima declarari, qtialenus iis aliqtiando ulilur
facli sumus ad imaginem Dei, qtiando aiiiisinius in- Deus, ut omnipotenliam suam, ac robustam uianum
nocenliam ; ila lamen nos amisissc fmeliir ea , quee ostenrial; qua de re consule quae liber Exodi copio-
amisimiis, tit neget, prorsus amisisse, conieudaique sissime docet (Exod. VIII,17, elc, 24, etc.): ut id,
perseverare adhuc in honiine polestatem in feras inquam, proelereamus, an non mihutLsima insccla
ipsas, et belluas, dum ipsas edomamus, nec tainen homini ulilissima sunl, quaiidoquidcm eortini et
ab iis domari nos siniinus. Sed preeslatipsa Augustini multitudine, et genere, ac varietate Divinus ariifex
monita audire (Lib. l de Genes.contra Mankh. cap. se se prodit? ti quis ad ea quoe clarissimi Redius
18, alias n. 29) : < Aliquando etiani solent diccre (De' Viventi ne" viventi), ac Valisnerius, el deinceps
(Manicluci) : qtiomodo accepil homo poiestatein pis- miillo copiosius Reaumurius de insectis docuit, ani-
cium maris, et volalilium coeli, et oninium pecorum, C mum attenderit, manifesto conspiciet, utilissima ea
et ferarum , ciim videamus n multis feris homines esse homiui, tum aliis quidem de causis, tum prae-
occidi, el a multis volatilibus nobis noceri, quae vo- serliin quia divinam mamim, potcniiam, ac bonita-
lumus vel vitare, vel capere, et pleniiiique non pos- tem in eortini creatione, ac diverso vitee insliluto
sumus? Quomodo ergo in heec accepinius potesta- facile ngnoscet. Au norv eiiam inseclis vescunlur
tem? Hic illis primo dicendum esi, quod miilium er- aninianies eoc, quibus praeseriim obleclatuf ac ves-
rent, qui posl peccalum considerent hominem, cum titur homo?
inhujtis viiae morlaliiatein dainiiatus esl, et aniisil 55. Montcs porro inaccessos, ac saxeos milissi-
perfeclionem illani, qua factus est ad imagiuem Dei. mos homini is docehit, qui nietalli, ac marmoris
Sed si danmatio ejus taulum vnlet, ut lam niullis fodinas in iis delitescenles novcrit; is quoque qui
pecoribus imperet, quniiivis enim a niultis feris receptacula nivium, atque aqunrum, ex quihus fon-
propter irngilitatem corporis possit occidi, a nullis les derivanlur aestivo prcesertim lempore, in iisdem
tamen domari potcsl, cuin ipse lam multas, el prope inaccessis, atque asperrimis moniibus inesse scive-
omncs domet. > rit. Consule, ne cunctos excilem, boc super argu-
32. Sed quoniam Bernardi attctorilate, non Tlieo- metitp clarissiiiium Valistierium (Origine delle Fon-
doreti lantuiiimndo , adversus nos dispulnrtint, nu- D lane).
diant, obsecro, quomodo Bernardus ipse i.siam, qtia- 3G. Nonnullee sunt, fatcor, herbae, quibus non
liscuinque ea esl, difliculintem dissolvat(n. 6 ser- vescitur boino. Nullaesuiit tamen, quibus avis aliqua
monisi de Divcrsis): <Et hoecquidem ita se habeiit: non vescalur. Cornix sane cicuta veScitnr, venefica
sed tamen non mentitur Apostolus, etiam alio loco nobis herba. Quis autem nescit, aves hominuni usui
manifestius asseverans, scire se, quoniam diligenlibus inservire? Caeterum iis, quibus non vescilur homo,
Deum omnia cooperunlurin bonum,. his qui secundum , et rarae vescuntur aves, idem homo iilitur. Quod si
propositum vocuti sunt sancti. Verumtamen solerter alios ob fines inuliles pulas, proplerea tamen uliles
aitende, quod non ad libitum fantulari, scd coope- erunt, quod seriem illam nobis manifeslius sub
rari dicii ad bonum. Neque enim ad voluuiateni ser- octilos ponani, quam aliquando memorant Aristote-
viunt, sed ad utiliiaiem ; non ad voluptalem, sed ad les («), et Tullius, et inculcavit deinceps Valisncrius
salutein ; non ad votum, sed ad commoduin noslruni. (Pecitliari opusculo ea de re edito); et facile id quis-
(a) Lib. vin de Histor. animal. cap. 1 : Sed adeo trdiifit ut conlinuatione ipsa latetit eorum confinium,
de inanimatis paulatim, sensimquead animala natura et medium utriusque sit extremum.
839 IN HILARH EPIST. SEU LIBEL. DI8SERTATI0 SECUNDA. 840
qitc detcget, si nnturoe opera diligcniius, accura- K.tur conceptis verbis : Ipse dixil, et facta sunt, ipse
titisque observabit. tnandavil, elcreala sunt. Si enim Deus jussit, et res
crealee suul: qiiein juxta menlem prophetici spirilus
DISSERTATIOSECUNDA. putabimus lale Patris imperium exsequi potuissc,
ut ita loquar, anima-
Ad illa capitis v ( cot. 736, n. 87): DEIFILIUSDEUS praeler eum, qui Verbum esl,
ARTIFEX PATREJUBENTE MODERATUS EST. Item ad tum, et Veriias? >
n. :DEUS PATER 6. Quid? quod scx illi E|dscopi, qui ad Patilum
illaejusdcm capiiis (col. 737, 91)
: FILIUSVIRTUS IPSASINERECRASTINATIONE Samosatenuin, antequam in ordinem redigerciur,
JUSSERAT
scripserunl, inter caetcra, quee ad euin refcllendum
IMPERIUM C APESSEBAT : NAM CUM JUSS10NE E TOPUS
aiunl (b), < Filium iu
ASTABAT. Demutnad ista (col. 737, n. 97) : ETCUM afferunl, hoc expiessi-sime
OMN!A JUSSIONE PATRISSERMONE OBSEQUENTE FOR- procreando mtindo pnteriiam implevisse voltiiilatcin,
MATA. SINT. eique, ut id facerel, pr;cccpisse Palrein. >
7. Hilarius quoquc eam, quam antea dixi, dis-
1. Aute Hilarium mulli, alibi Hilarius ipse, post linctionem Dei jubenlis, et Det facienlis (seu exse-
Hilariuui iiidem mulli aut ipsissima, atil certe aflini quentis) palam approbat, dtnn haecait (lib. iv de
aliqua loculione usi sunt, sic ut displicere Leclori B Trinitate, n. 1C) : < Sed videamtis, in queni profe-
ulique non possit Epistolae noslrae auctor, quod ca clum haecdistiiictiojubenlis Dei,eifacientisaiigeaiur. >
usus sit. Scd ne icmcre haec dixisse videar, eorum 8. Novatianus (si is esl auctor libri de Trinilaie,
locn bic subjicio, qui, uti dixi, aut ipsissiina, aut qui Tertulliani libris adjuugiliir); Novatianiis.inqiiam,
certe aflini aliqua loculione usi sunt. Porro ad tria in eanidem senlenliani haec ail (cap. 25) : < Moyses
cnpita eas locuiiones revoco. Primum scilicet eos autem inlroducit praccipicntem Deum, ut lux fiat iu
coniplecielnr veleres Paires, qui expressissime aiunt, primis, cdftliiin lirmcttir, aquac cougregeniur, arida
jusihse Patrem. Sccundum, obedisse Filium. Ter- osieiidanlur, fruclus sccundtim semina provneenlur,
lium, ministerium aliquod, qualcctiniqiie sit illud, aniinalia producnniur, luminaria in rcelo nique astia
Patri praebuisse Filium : atque heecquidem oiniiia, ponnntur, non alium oslendit liinc adfuisse Deo, cui
anteqtiam cnrnem assumerei. Ilis reccnsitis subji- prarciperentur haecopera, ut fierent, nisi ctim, per
ciemtis poslca, quid de liaiuin, el affinium locutio- qiiem facta sunl omnia, et sine quo facttim estnihil.
nIIni signilicatiotie diceudum sit. Ac si liic Verbuni Dei est, nam eructavit cor
2. Ad priniuui caput haec pertinenl. Irenoeus(lib. metim verbum bonum, ostcndit in principio Ver-
iv, cap. olitn 75, nunc 58, n. 3) baec litleris consi- btim fuissc, el Vcrbuni boc apttd Patrem fuisse,
gnaia reliquit: <Faclus, etplasmatuslioino secunduiii C Heum praeterea Verbum fuisse : oiiinia pcr ipsum
imaginem, el similiiuriineii) con^iitiiitur inlecii Dei : facta esse : sed eniin hoc VcrbumCaro ftictum est,
Patre quidem bene scntienle, el jubente : Filio vero el habiiavil in nobis, Christtis seiliccl lilius Dei,
niinisirantc, ct formanie, Spirilu vero nutiiente, ct quem dum et poslniodiitii sccundiim cnriiem homi-
augente. > nem accipimus, ct anlc Mundi inslitulionem Dei
3. Hippnlylus quoque valde veluslus scriptor (In Verbum, et Dcum viriemus, etc»
libro contra Noet.), Dei jubentis, et Dei facienlis ex- 9. Cyrillus Hierosolyuiilauus Hilarii oequalis, for-
pressissimam meniioiiem facil. lasseetiam eo antiquior, < Patreni ninndnnlem Filio
4. Terliillianus sirailiter (adversus Praxeam cap. creaiionein, illique submiuistiaiitem rerum cfficien-
12) : Etsi (inquiens) ubique teneo unam substamiam darum exemplar; filium vero exsequcntem, crcan-
in tribus cohmrentibus, tamen alium dicam oportet ex temqtie res ad exemplar, quod a Palre habuerat, >
iiecessitatesensus, eutn qui jabel, el eum qui facit. describere niiiiime dubitat (Citthech. xi, n. 22 el 25).
5. Id ipsum traditur ab Origene; quippe is non 10. Basilius Magnus, Hilarii fere rcqualis, muii-
modo Deum jubentem, et Deum facienlemmeinorai danlem (seu imperanleni) Dominuin,et Sripiovoyov xb
(fon/. uinJoan. pug. 61 «rfi(. Huelii), verum etiatn 16-jo-j,scu verbum efficiensagnoscere non veretur
heecipsa docet («) : < Asserimus cniui, Patrem in D (///>. i de Spirilu sauclo, capAb),
creniione a Moyse descripla jubeudo illi dixis»e, fial 11. Marius Victnrinns, seu, ut alii appellant, Fa-
lux, et fial firmameiilum, el queecumque Deus alia bius inariiis Vietor, eadeni aetale vixisse creditur.
fieri imperavit : eidem illi dixisse : Faciamus homi- Hujiis porro ficriploris iu rem nostram haec nioniia
nem ad imaginem, el simiiiludinem nosiram : Ver- (t) allegata vidi:
bum autem, ut jussuin illi lueral, fecisse oiniiia,
illuiii Pater facere jussit. Atque haec diximus Qui mandantcDeocum plenusmente parentis
quae Filius otunipotensfaceret.
non quasi conjectura dicli, sed ipsismet proplietarum
teslimoniis etiam apud Judaeos receptis nitimur, in 12. Augnstinus eidem locutioni favere visus esl,
quibus de Deo, rebusque ab illo conriilis heecdicun- cum haec ait (Serm. 140, n. 6) : < Non a tempore
(a) Contra Celsum lib. n, n. 9, pag. 593 lomi i (c) De Rerum crealione. Perquisivi diu locum is-
edit. p. Caroli de la Rue. liim, nec tamen inveni. Al Petavius, lib. n de Trin.
(b) Tom. l edit. Venet. Concilior. Labbei pag. 77, aliique euin atlegant. Quis porre hos temcre id
807. fecisse putabil?
 811 K HJLARH EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIO SECUNDA. 842
datuni: sed mandatuin naluin. Quomodo enini non ,A liumana natura assumpla habet, accipiat, potesta-
est manriatnm Pairis, quod esl Verbum Pairis? » tem creandi et providendicommcmoranl, quam pro-
Rursusctim haec protulit (n) : .<Formant sibi inplian- cul dubio habet ex natura divina, et iu natura di-
tasmate cordis sui quasi duos aliquos quasi jttxia vina, minime vero ex humana. En quae ibi tradun-
invicem, in suis tamen locis constitutos, unum ju- lur:<Quaecumquetamenpolest (Diaconus), moderetur
bentem, et alterum obtemperantem : nec inlelligunt per scse, accepta ab Episcopo potestate, sicut Chri-
ipsnm jussionem Patris, ut fierent omnia, non esse stus poiestatem creandi, et providendi nccepit a
nisi Verbum Patris, per quod facla stint omnia. » Patre. > Vide, obsecro, inlegrum caput 26 libri n
13. His adjungendi sunt Pntres illi, qui verba earumdem Consiitutionum: in quo quidem loco haec
psalmi cxLvm (v. 5 ) : Ipse mandavit, et creata sunt, inter caetera leguntur : < Diaconissam repraesentare
ita exponunt, ut Patrem describant rerum creatio- Spiritum Sanctum, quee nihil sine Diacono facere
nem Filio praecipienlem; in quorum numero Ire- debeat, aut loqui, quem ad modum neque Paraclitus
nxus eminet, cujus heec notissima quidem, sed quae a se ipso aliquid loquitnr, aut facit, scd Chrislum
tamen referre hic placel, verba sunt (lib. m, c. 8): glorificans, voluntatem illius exspectat.
Cui ergo prmcepil? Verbo scilicet, per qiiod cmti 17.Irenoeus (Lib. IV,c. 17; in novaedilione, cap. 7,
firmati sunt. B it. 4) negat, Deum Patrem in Mundo condendo in-
14. Irenaeum sequutitur Palres concilii Antio- diguisse Angelorum opera; quippe illi egregius mi-
cheni (Tom. l Concil. Labbei pag. 867) contra Pau- nister Verbum praesto est: < rainistrat enim, inquit,
lum Samosalenum celebrati, Allianasitis (In libro de ad omnia sua progenies, et figuratio sua, id est fi-
Decrelis), Cyrillus Alexandrinus (lib. xxrx Thesauri, lius, et Spiritus Sanctus, Verbtim, et sapientia, qui-
pag. 255), el Prosper (In commeuf. in locum hunc bus serviunt, et subjecti sunl Angeli. > Eum eliam
psalmi CXLVIII : ipse mandavil, et creala stmt). At- hicrecole locum,quem num. 2 allegavi : <Filio vero
que hujus quidem postremi Patris, ut poie qui diu ministrante, > etc.
posi Niceenum, atque adeo posl Constantinopoliia- 18. Doctores hos scquilur is, cui debemus librum
num concilium vixit, verba ipsa referre hic libet: de Incarnatione, qui inler Augustitii opera exsiat :
< Quod enim Deus dicit, Verbo dicit. Et Verbnm, quippe ail (Lib. i, cap. 2), < Filium in omni condi-
per quod facta sunl omnia, mandalum dicenlis exse- tione Patri ministrasse, quia per ipsum omnia facia
quitur (Ibidem). > sunt. » Si in omni condilione Palri ministravit, Pa-
15. Ad secuiidum porro caput (idest ad ea Patrum tri etiam ministravit diu antequam incarnarciur.
loca, in quibus dicilur obedisse Filius, antequara 19. Fateor porro, notinulla ex iis, quae allcgavi-
eliam humanam carnem assumerel) perlinent non C mus, eludi forlasse posse, ve1 si moneas apposilns
pauca eorum, quac modo retulimus, atque expres- eis, quos excitavimus, Patribus, asperiores bas locu-
sissime postreraum istud Prosperi : Mandalum di- tiones : etenim voces bas, jubente Patre, a probatis-
centis exsequitur; ea quoque quae ex concilio Antio- simislrenaeicodicibus, qtiibus Erasmus, aliique ve-
cheno adversus Paulum Samosatenum excitata sunt, tustiores Irenaei editores usi sunt, abesse docet Re-
Adde subsequenlia. Hilarius monet (Lib iv de Tri- natus Massuet, cui debemus postremam Irenoci edi-
nit. n. 16), Filiuni in creando Mundo obedienlem tionem ( eljubente desuntin Erasm. elGall. (p. 285
dictis Dei {Patris) exsiilisse. Atque in eumdem sen- lom.i edit. Venelm).Destint quoque in edilione Am-
sum Gregorius Nazianzenus (Cnrni. arcano vin, pag. stelodamensi anni 1724 ConstituliontimAposlolicarum,
171,6) haec ait: < Fuit aliquando, cum Mtiudum quaede potestate creandi, et conservandiex nontmllis
couslituit, magnum menlis Verbum obsequens ma- velustioribus editionibus objecta sttnt. Vel ctiam si
gni Patris menti. > Paulinus Nolanus etiam (Poe- moneas, summo in pretio non hnbendos eos onines,
mal. 32, v. 83) : quos ndduxiinus, Doclores, adeo utabeorurn aticto-
Paruit ille (UnigenilusFilius Dei) libons, Deusomnia ritate commoti ab usitatissimis, ac probatissimis lo-
[cum Patre concors, quendi formulis recedamus. Cur cnim id adliibere
Communemcuransrem pietale pari. D nobis non licet quod Gennadio proferre licuii (De
16. Tertium caput isla compleclilur. Ministerium Eccles. Dogmat.cap. 4)? < Nihilcrealiim, autserviens
divini Verbi a Patre acceptum, ideoque quod nie- in Trinitate credamus, ut vult Diouysitis fons Arii. >
rito referatur ad eumdem Patrem, veluti verum De quo quidem Dionysio, lamelsi vetustissimo, et
auctorem ejusdem minisierii, expressissime docent ceeteroqui laudabili viro, h;i'Cetiam lilleris consigna
Constitutiones,quas Apostolicasappellant (VideCote- vit Basilius (Epist. XLI, in edtlionePatr. S. Matiri ix,
lerii prmfationeinin has consiiiutiones); quippe ea n. 2): <Non omnia illius hominis admiramur : non-
similitudine iiilerdtim ulunlur, quae defensoribus nulla vero prorstis rejicimus. Propemodum enim
consubstanlialilalis Yerbi vnlde aspera visa cst. Sci- isiius, quannunc divulgalur, impietnlis Anomceoruiii,
licet docent, < Diaconum relerre debere oninia ad qunnium scimus, primus iste liumano generi semina
Episcopum, sicut Christus refertomnia ad Patrem.» praebuil. > Quamqitani illum slaliniexciisnrealiquan-
Et nequis ea dicta de potestate, quara Chtislus in tisper studeat, haec subjiciens: cCausam vero hujtis

(a) In lib. contra Sermon. Arianor. cap. 5, alias n. 4.

PATROL. X. 27
815 IN HILARH EPIST. SEU LIBEL. DlSSERTAtlO SECtUDA. 844
rei non pulo improbitatem animi fuisse, sed quod A nuil Basiliusverba illa Christi explicans: Mandatum
Sabellio vehementius obluctari cuperet. > Sed cerle accepia Patre, quid dkam, etc. Elenim haec docct
oiiinia eludi non possunt. Quis enim dicere audeal, ille (a) : < Atlamen ne forte ex magniludine coruni
corrupta esse omnia, quse antea proluliraus, Patrum quae fiunt, rapiamur in imnginalionem, ut pulenius
loca, cum pauca ea non sint, et pleraque borum Dominum principio carere, quid ait is, qui per se
certo ihcorrupfa siril? Alioigitrirconfugiamusbportet. vita esl? Ego vivo propter Palrem. Et Dei virtus :
20. Invcni auleni aptid probabiles Scriptores duo Non polest Filius a se facerequicquam.Rursus is qui
solulionum capita, quorum primtim eo vertitur, ut ex perfecla est sapientia : Mandaium accepi, quiddi-
moneal asperioribus bisce locutionibus mitiorem cam, el quid loquar : per haec omnia ducens nos ad
sensum inesse. Rigorosc excipit easdem locutiones Patris cognitionera, et adrniralionein eorum quae
solutio altera, sed ens de Verbo, quatenus Verbum gerebat, ad illum referens, ut per ipsum cognosca-
est, et increaium, minime accipit. Utrahique solulio- mus Patrem. Non eriim ex operum differentia Palcr
neiri, obsecro, expendamus. conspicitur, quasi peculiarem, atque separatam actio-
21. Aiunlitaquequiprimam proponuntsoliiiioneni, nem exhibeat (qtioecumqtie enim videt Palrem fa-
hnnc iriesse iiirii profariis, lum sacris Scriptoribus cietitem, hocc et Filius sirailiter facit); vcrum ex
consueludinem, ut asperioribus quibusdam vocabulis B gloria, quaeei ab Unigenito deferlur , operum mira-
miliorerii sensnm, ac significalionemtribuant, minus culum carpit, dum praeteroperurii niaguiludinem, de
inielligi volentes(ttt et vulgatum fert adagium) quam ipso eliam auctore operum glorialur, et exaltatur
in speciem appareal. Omilto exteros profanosque ab iis, qui ngnoscunt eum Patrem Domininoslri Jesu
Scriplores, in quibus frequentia admodum sunt baec Chrisli: Perquem omnia, el propter quem ontnia:Ideo
exempla.ulin sacris aucloribus consistani. ltaecsane dicit Dominus : Omnia mea tua sunt, ut ad ipsum
Paulus Colossensibtisscribit (Coloss.iv, 10) : Salutai origincm rerum conditarum referens : Et tuamea, ut
vot Aristarchusconcaptivusmeus, et Marcus consobri- inde principia creandi accipiens, non quod auxiliis
iius, dequoaccepislismandata. Porro eo vocabulo prm- ulalur ad operandum, neque quod ex particularibus
cepla rigorose accepta riiinime denolari interpreles nianriatis uniuscujusque operis ministerium concre-
plerique tradunl. Haecetinm in libro Josue Habemus datur; nam isiud qtiidem servile, el a divina digni-
(Josue, x, 14) ObedienteDominotioci«omtnis.Sed quis tale immenso semolum intervallo : sed quod Verhum
haec rigorose accipiat? An Deus voci hominisse sub- palernis bonis plenum resplendens a Patre, omnia
miitit, illique paret? Alibi Dcus ipse haec de se ait facit ad simililudinem ejus, qui ipsum genuit: Nam
(Isai., cap. XLIH,24): Servire me fecisiis in peccalis si juxta essentiam nihil differt a Patre, nec potenlia,
vestris. Prmbuistismihi laborem. An Deus, dum pec- C etiam a Patre differt. Porro quorum oequalisest po-
camuSjiiobis inservit, illique laborem imponimus? tentia, horum omnino eequalis est et operatio. Chri-
22. Morem bunc profecto sequitur Hilarius hoec stus siquidein Dei virlus est, et Dei sapieniia : et sic
clocutus (lib. ii de Trinit., n. 24) : <Humani enimge- omnia per ipsum facta sunt, omniaque per ipsum, et
neris causa Dei filius natus ex Virgine est, el Spiritu in ipsum condila sunt, non quod inslrumenlali quo-
Sanclo ipso sibi in hac operatione famulante, et sua dam ac servili ministerio fungatur : sed quod tnn-
(Dei videlicel) inumbranle virlule, corporis sibi quam conditor paternam impleatvoluntaiem. >
iniiia cousevil.» An DivinumVerbum (ctenim Spirilus 27. Posumus etiam, si volumus, verbo jubeo iri-
Sancli nomiiie hic Divinum Verbum ( Vide annola- buere explicationem affinem illi quam verbo doceo
tionem apposilam huic loco, litlera g ) intelligil) sibi- tribuit, teste Peiavio, GregoriusNazianzenus : scilicet
metipsi lamulatur? ut comniunicaiionem idearum denotet. Porro S. Doc-
23. Similes alioe locutiones haud infrequentes in toris verba, quoeetiatn ad explicandum teriium ge-
Snnctis Patribus sunt. Sed superiores retulisse sit ntis locuiioimm mirilice juvant, hic adducere operae
satis. pretium reor. < Quoniairi, iriquit illS (Ordiione 3C),
24. His constitulis, inonenl Theologi, eas, de qui- rerum enrumdem formas veluti in ipso irtipriiiiit
bus disserirnus, locutiones, coiiimodain aliquam ex- "&Pater : exsequitur nulem Verbttm non imperite, sed
plicntionein excipere procul dubio debere : tametsi scienler, et, ut aptius loquar, paterne. > Quibus Na-
eaindem explicalionem non omnes excipiant, et dilfi- zianzeni verbis recilalis botc Petavius subjicit (lib. n
cile vnlde sit certam aliquam indicare. de Tririitate, cap. 4, num. 6 ): < Quibus in verbis vox
23. In co plcriqueconveniunl, ut his, et similibus EvtnjfMuvei nou est simpliciier desiguare, ul vertit in-
plirasibus non aliud denoicitir, nisi Patrem princi- terpres, sed in alio velut impriniere : unde conslet,
piumesse operationum,non niodo ad intra, qua dere Patrem indicare Filio, vel eum docere, quid facien-
nemo dispulal, nisi Arinnus is sit; verum elinui ope- dum sil, et quasi monslrando praire, nihil aliud esse,
ralionumad exlra, quatenus ab eo tit fonte ( hacenim nisi cidcm uua cum natura et essenlia rerum facien-
similitudine Palres ipsi utunlur ) cuncta procedunt. darurn inielligentiam, et earum formas, atque ideas
26. Augustinus, quem numero 12 allegavi, id in- comniuiiicare gignendo. >
dicare videtur : sed certe eam explicationem in- Perstitimus haclenus in prihia solulione in eo po-

(o) Ex inlerprelatione editionis Palr. S. Mauri.tib. de Spiritu Sancto, ad Ainphilochiuin, cap. 8, n. 19.
843 1N HILARtt EPIST. SEU LIBEL. DlSSERTATtO SECUNDA. 810
sita, quod asperioribus bisce locutionibus niilior sen-1 1 Cnimcarnem natain assumpserai), non lumenin nulla):
sus iniiaereat. Ct saepe alibi. Sed apertissirrie id docet adversus
£8. Aggredi debemus nunc solulionem aiterarii, Marciouem dispulans : etenim baec eloquitur (lib. n,
quee easdein loculiones, aul cerle magnani earinn cap. 27 ) : < Nam et profitemuf Clirislum scmper
pnrleiti (elehirii Paulirii lociis postrenia liac expli- egisse in Dei Palris nomine, ipsum ab iniiio conver-
catione se explanari non sinit) rigorose quidem acci- satum, ipsum congressum cum Palriarchis, el pro-
pit, sed negat easde Verbo quatemis Verbum esl, et plietis, filium creatoris, sermonem ejtis, quem ex
increatuni, accipi posse. Scilicet Verbum , inquiiinl, serhclipso proferendo filiiiin fecii... in heec quoqiie
in rerurii mundanarum crealione corporeaiii qnam- dispositus esi a patre, quae uthumana reprelieiidilis,
dahi speciein, eoiiiiqiieiiumarioesiinilliirinrii, seu po- Edkeiisjam inde a priiitordiojam inde homihem,qixod
tius huiiianaiii ipsani, sed forma, et pulchriludine erat futurus in firie. Ille est qui desceudil, ille qtii iii-
egregia assuiripsii : atque ih ea cuiicta cdndidit, terrogal, ille qui postulat, ille qiii jurat, etc. » Si ab
idebqrielioniiiiem,'cuiiri eadem, quam diximus, forina initio conversatus est, Si a pfihiordiri jam iride lioirio,
se visehdurii prifcbnit, eunique alloculus est. 'Neque quod erat ftiturus in fine; in creaiione uiiqtie ipsa
vero Ada.nioSbluriise in ea visendufn obtulit, veruru Mundi ( si Terlullianum audis ) lionio erat. Al horiio
etiam caueris Patrinrchis, saepe eiiniri Prophetis B propterea dici iioii potest, quod a ^riliiofdio buina-
ipsis, adeb' ut iis crebfo apparuerit eadem forma in- riani carilem aSsiimpserit : eteriim eam siinipsit in
dutus, quihi in crcatioite assumpserat, aut certe fine leniporuni, Maria Sahctissima illi cafnehi mi-
simillima aiiqua, eaque constanler hiihiana. Petavitts nistrahte; ergo proplerea liomo dici potest, quod a
plurimos eam iri feiii afferlPatres, qiids, si vis, con- priinofdio in liuinana fornia seu specie apparuit, in
sule iii eo loco, quem ad paginse cnlcem cilb, ex- qua eliam deinceps, si Tertullianum audis, apparuil:
presse ailegatos (a). Ego paucissimos seligam, Lec- Abraliamo scilicet, Jacobo, el patriarchis reliquis,
tofeni ad euhideiii Petaviuhi aniahdans. Moysi quoque, et caeleris prophelis.
29. Tcrtullianus adversus Praxeam, dispulans 30. Iu etunderii sensttrii Prudentius generatim hoec
(cap, 7) de Sefmone ac Verbo divino reruin crca- docet (c):
tioriein exsequenie (b) liaecait: « Tiiiic igilur etiaui Sed tameii et Patris specimen,quo cernere fas sit
ipse Sefm'6specieiri, et oriialuni suum sumit, sonum, Humanisaliquandooculisconcurrerepromptum,
Quodquamvishebes iuluitus speculamineglauco,
et vocem, cuni dicit Deus : Fiat lux... Al ego nihil Humentiqueacie potuiliiebulosusadire,
dicodeDeo inane, el vacuuni prodire potuisse, ut QuisquencminurnvidisseDeummeinoralur,ab ipso
Infusumvidil nalum, nam Filiushoc est,
lion de inaiii, et vacuo prolaluin ; nec carerc sub- Quodde Patre micansse prsestitit inspiciendum,
siaiilin, quod de tanla substantia processit, ef tanlas '2 Per species,quas posseihomocouipfenenderevisu:
N.ammera majestasest inGnita,nec intral
substa'rili;is fecif; fecit eriiin et ipse qu;e facia suut Oblulus, aliquoui se nioderamineformet.
per illuiri. Qiiale est, tit nihil sit ipse, sine ijiio nihil Deinceps vero (d) :
factuni est? Ut inanis solida, et vacutis pleiia, et in- Qttinpolittsscrutare Dei signaculaio ipso
Fonle vetustatis, percurras scrinia primi
corporalis cbrporaliii sit operiitus? Narii etsi polest Scriptoris,quem,nonbaruus Pater, autAvusAugur,
aliquando quid fieri diversum ejus, per qttod fil, niliil Fabula nec veleris famae,nec garruln tiuirix,
tanien polest fieri, per id quod vacuum, et inane est. Nec sagoclangore loquax, et stridulacornix
Remdocuere Dei, sed coram|>rddilusipse,
Vacua et inauis res estSermoDei, qui Filius dictus Ipse Deus trepidum niortalemmitis amico
est, qui ipse Deus cognominatns est: Et Senno erat Ittibuitalloquio,seque, ac sua sunlinarelexit.
NiinirummeminitScriplordoctissjmuslllo
apud Deum, et Deus eral Sermo ? Scriptum est: iVou Orbis principionon sbluiii,nec siue Chrislo
sumes liomenDei in vantim. Hic Certe esi, qui in efli- IuformassePatrelii facturae|.IasmanOvellae,
Fecit, ait, condenshominemDeus, ct dedit olli
gie Dei cojfstitiitus, nori rapiiiarii exisiiinavit esse se Ofa Dei, quidnamest aliud,quamdicere, solus
aequalemDeo, ifi qua efflgie Dei?Utique in alia, iion Nonerat? atquePeo Deus adsislebatagetiti,
QuumDominusfacerel Dominisub imagineplasma.
tamen in nulla... QuaBcriniqueergo siibstaiili.i Ser- ChristusformaPatris, nos Chrisli forma"et imago:
nionis fuit, illam dico personam, el illi nonien Filii Condimurin faciemDomiiiibonitate paterha,
r) Veuturoin noslramfaciempost saeculaChristo.
vindico, eidora Filidrii aghosco, secuiidum a Patre 51. An vero ad haec respicit Ecclesia, cum hyrn-
deffendo. » num hunc caneiidum praecipit (e)?
Judice ilaque Terliitliano, Verbum diviiiurn cum Kex sempiterneCoelilum,
fes creavit, specieniel ornatum sumpsit, id est exte- Rerum creatof omnitini,
libfeiri quairidam, et visibilem, eamque eleganlissi- yEqualisante saecula
Semper Pareuli Filius.
niahi specierri, et forrriam. Quam quiriem s|ieciem, ct Nascente qul MundoFaber
fofmam tiumanatri fuisse indicat ille et tiic (iit qua Imaginemvultustui
Tradens Adamo, nobilem
effigie: uliqiie iti dlia (id est allerius generis , rieque Limojugasti spiritum.
inlra se in subslanlias, el species suas
(a)LLib. viu de frinitate, cap. % n. 5, et seq. lolo disposuerat,edere ( cap. 6 ejusdeni libri).
capite.
(c) In Apotbeos. Corili-a haresim, qum Patrem pas-
(b) Quod de Verbo divino res mundanas creanle sum affirmat, poeinat. i, id v. 18, etc.
sermonem habeat Teriujlianus, haec paulo praccedeit- (d) Conlra Unionitas, csl Stibcltianoshmrelicos,
tia ejusdem Terlulliaiii verba declarant : Ut primum pbemat. n,.y. 117.
Deus voluil ea, qum cum Sophice ratione ei sennone (e) Ad Malut. Domini: tempore Pasch.
847 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOSECUNDA. 848
Seu, ut olim expressius legebaiur : A. tam, qualemve credas fttisse primi hominis illius ve-
Rex sempiteme Domine, nustalem? quantum in ore decus, quas gralias inse-
Rerumcreator omnium, disse?»
Quieras ante saecula 35. Quid de horum opinione senliendum sit, meum
Semper cumPatre Filius.
Qui Mundiin primordio non est nunc definire. Illud certeconstat, alterutra
Adamplasmastihominem,
Cuiluaeimagini barum solutionum dissolvi quaecumque ex asperiori-
Vultumdedistisimilem. bus illis locutionibus, quas in litulo ipso proeposui,
32. Sed ciim de his agimus, cur Leonem Magnum desiimuntur.
praetermillimus, qui generatim docct, Christum an- 56. Dum tamen haec nioneo, nolo quemquam nos-
tiqtiissimis Palribus, ideoque Adamo Patriarcharum tris temporibus iis uli. Elenim si quis iis uterelur,
antiquissimo, in specie humana apparuisse, et hujus is suspicionem praeberet, ne servum pularet eum, qui
ipsius rei rationem alfert elegantem? < Potuerat, in- jubelur, ut monitis utar vetusti illius Scriploris, qui
quit ille (Epist. xm, in edit. Quesnetliixxvn, cap. 2), a multis Gregorius Thaumalurgus dicilur (a). Hinc
omnipotenlia Dei sic ad docendos, justiGcniidosque Nyssenus (in lib. x) Eunomium rcprehendit, quod di-
bomines apparere, quomodo el Patriarchis, et Pro- xerit, < Filium jussione Palris fecisse qucefncta sunt;
pholis in specie carnis apparuit, quum aut luctamen 1J dum ea pro poiestaie creavit. >
iniit, aut sermonem conseruil, cumve officia hospi- 37. Aiigusiinus quoque dici vetat (in lib. n de Gen.
talitatis non abnuit, vel eliam apposilum cibum sum- ad lit. cap. 6) < juberi Filium a Palre, cum ipse sit
psit. Sed illee imagines liujus hominis erant indices, principale Verbum Palris, per quod facta stint omnia.
cujus verilalem ex preecedemium Patruin stirpe su- Deinde quia non convenit, ttt Filius quasi jussus fe-
mendam, significatinnesmysticac nuntiabant. El ideo cisse inielligatur. > Alibi eliam b;ec proiulit (in lib.
Sacrameutum reconciliationis nostrae ante tempora contra Sermon. Arian. cap. 38) : « Jussum vero
oeterna dispositum nullae implebant figurec; quia obaudisse Filium , aniequara acciperet carnem, unde
nondum supervenerat Spiritus Sanctus in Virginem, isti exisliment, nescio. »
ncc virtus Allissimi obumbraverat ei, ut intra inte- 38. Similiter Idatius (lib. III conlra Varimundum)
merata viscera eedificanlesibi Sapientia domum, Ver- Nyssenum, cujus nuper nieminimus, plane secutus,
bum caro lieret, et forma Dei, ac forma servi in negat Filium jubente Patre fecisse quae facta sttnt,
unam conveniente personam, creator temporum nas- ctim pro polestale creaverit.
ceretur in tempore, et per quem facta sunt omnia,
ipse inter omnia gignerelur. > DISSERTATIOHl.
33. Leoni adjunganius Cassianum hoec tradenlem u Ad verba illa cap. v (num. 100, etc.) : CON-
(iib. iv, De incarn. cap. 9) : «Hic ergo untis est ad CESSlTETIAM,UT UOMODEI 1HAGINEM PORTARET IN
Patriarcbas loquens, in Prophelis raanens, ex Spiritu TEURIS , DATURUS POSTEASIMILITUDINEM , Sl 1MAGO
conceptus , natus ex Virgine Maria, in Mundo visus,. SERVARETUR ILLJESA. AD 1MAGINEM NONPUTESESSE
inter tiomines conversatus, affigens ligno Crucis chi- FORMAM IIANCHOMINIS EXTERIOREM FACTAM, etC.
rographum peccatorum, triumpbans in scmetipso, 1. Saepissimc hoc de argumento agunt veteres,
adversarias nobis inimicasque virtules morte occi-
ncque ii lantum, qui divinas Scripiuras norunt, sed
dcns, resurgendi fidem omnibus tribuens, gloria sui ii quoque, quos falsorum numinum cuttores novimus.
corporis corruplionein humanae carnis interimens. > An non hcec expressissime Ovidius prolulit (lib. t
54. Horum Palrum, atque in primis Prudenlii ves- ?
Melatn.)
tigia preiuere videlur Steuclius nostcr Eugubinus, Sanctiusltis anirnal,mentisquecapaciusaltee
qucm sunimi nominis virum norunt omnes, cum baec 1. Deerat adhuc,et quoddominariin caateraposset.
ait (in Cosmop. edit. Ven. Nicoli pag. 159) : « Acces- Natushomoest, sive huncdivinosemine fecit
Ille opitex rerum Mundimeliorisorigo,
sitergo Filius, ac Verbum Dei ad creaiionem huma- Siverecens tellus, seductaquenuper ab alto
nam in forma, imagine, habituque huniano, gerens ^Elhprecognatirelinebat seminacoeli,
T) Quamsatus Japelo mixtamfluvialibusundis
speciosissimam divinissimanique forniain, et jucun- Finxit in effigiemmoderantumcunctaDeorum.
dissiniam, omnium humanarum forniarum pulchritu- 2. El in hac quidem significaiione videlur locutus
dinem superantem. Quam videnlem, et intucntem Cicero, cum Paulum induxit Dei vocabulo hominem
gcneris noslri principem censendum est amore insn- honestantem. <Deum igitur, inquil Paulus (in Somn.
nisse, creatoremque omnibus foaminis speciosiorem Scip.), le esse scito : si qnidem est Deus, qui viget,
pene deperisse. Hanc speciem, divinamque pulchri- qui seiitit, qui meminit, qui providet, qui tnm regit,
tudinem, clementissimus, formosissimusque asstt- et moderatur, et movet id corpus,cui praepositus
mens, quam erat post inulta tempora usque ad car- est, quam hunc mundum ille princeps Deus.>
ncm et ossa assumpturus, creabal lioiniiiem largiens 3. Nos ut ordine progrediamur, ad suprema quae-
ei speciem hanc lantam ipse primus archetypus, spe- dam capiia quoesiiunissummam revocabimus. Primo
ciosissimus ipse, speciosissimaeprolis creator. Quan- scilicet inquiremus, an ea imago ac siinilitudo, quam

(a) In exposit. fidei: quam tamen a Thaumaturgo Tillenionlius, tom. iv Histor. Eccl. in Gregor.Tliau-
abjudicant Petavius lib. n de Trinit. cap. 7, n. 8, mat. art. 2, et alii eliam.
 849 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOSECDNDA. 850
sui nobis indidit Deus, sinl duo quacdama se diversa,. vvocabulis denolatur, nisi pracslans qutcdam simili-
an unum tantiiiii. Quseremtissecundo, iu quo posita tudo. Audi , num vera eloqunr. Vixit aulem Adam
sit liaec imngo el simililudo. Quibus constitulis, se- (en quae habemus in Genesi) centum triginta annis, et
quelur veluli coroliarium solutio tertiae quaestionis, genuit ad imtiginem el simililudinem suam, vocavilque
_in <juaJw/niiiis parte posita sit imago hoec,ei siinili- nomen ejus Selh (Gcn. v, 3).
tudo; an scilicet in corpore, an in anima. Sequetur 6. Quod si Patres adjungi vis, libenter adjungi-
quoque solulio quarlae quaestionis, an soli honiini, mus. Praeeat Augusiinus haec tradens (QumsUIV in
seu, ul expressitis dicam , an soli viro, an foeiiiiiiac Deuler.) : t Quid intersil inler simililudinem, et ima-
ctiain imagineiii, de qua disseriiiius, et similiturii- gineni, quaerisolel. Sed bic non video, quid interesse
neiii iudiderit Deus. Sequeiur dcnique solutio quin- voluerii, nisi aut duobus istis vocabulis unam rem
tae, an Angetus etiam ad siinilitudinem, et imaginem significaverit, etc. >
Dei faclus sit. Alibi etiam eam imaginera Dei pro eo usurpat,
QU.BSTIO PRIMA. quod vulgo simililudini impuiant, utdeinceps dicam;
haec quippe ait (in tract. in ps. LVII,n. I) : « Omnes
An ea imago, et similitudo, quam nobis indidit Deus, facti ad imaginera Dei, nisi terrenis cupiditatibus
sint duo qumdama se diversa, an ttnum tantum. 8 conlerant, quod ille formavit (nuni. 5). Et quare
4. li, quibiis placet unicam tantum niodo rem hic imnginem Caesariscrentori vestro ostendebatis, et
indicari, non duas, adhunc modum dispuianl. Reci- ejus imaginem in vestris cordibus delebaiis? >
lemus, obsecro, siatim verbaea, super quibus con- 7. Severianus quoque Gabalilanus in eumdem sen-
stiliiitur quaestio. Genes. 1 Deus Adamum creaturus suiii: <Quidest, inquit, («) secundum imaginem? Deus
haec ait (v. 26, 27) : Faciamus hominemad ima- est sanctus. Si nos sancti stimus, ad imaginem su-
giiiem, et similittKlinemnostram : et prasit piscibus nius Dei. Sancli enim , inquit, eslote, quia ego sau-
maris... Et creavitDeus hominemad imaginemsuam : ctus sum. Deus est justus. Si justitiam persequimur,
adimaginem Dei creavilillum : masculum, etfmminam imago Dei suraus. >
fecit eos. Porro, cutn haec narralio recoliiur, aut si- 8. Simililer Ambrosius iinagiiieni, et similitudinem
niilitudinis tanluni, aut imnginis mentiofii, nec dein- Dei nobis inditam in supernaturalibus, ac moralibus
ceps ea junguniur, seu repetuntur. Cur porro? nisi virtulibuscollocal (InPs. cxvm octon. 22),sed ila ut
quia neccsse nou eral expressam utriusque inentio- siiniiitudo ab imagine miniine differat.
nem fieri, cum unica tantuinmodo res sit. An de an- 9. Peirusiiem Chrysologus (Serm. 120): < Ubi, in-
tecedente, seu assumplo dnbitas? Illud stiiitn oslen- quit, delictorum morhis imago ipsa ablala condilo-
dimus. Similiiudinis lantummodo mentio fit versi- j ris Apostolus Paulus ad similiiudiuem revocat
culo i capitis v; in quo quidem loco recoluulur ea, Christi, et totam (formam) reducit ad imagincm con-
quae versiculis 27 et 28 cap. i dicla eranl. Scilicet ditoris: > idque probatex Apostolodicente (Rom. xn,
heec in eo, quem diximus, capitis v versiculo legi- 2): Nolite configurari huic saculo, elc. Alios sioplas
iiius : Hic esl liber generaiionis Adam. ln die, qua ejusdem senlentiae Patres, eos tibi praabcbit Peta-
creavitDeus hominem, ad simililudinemDei fecitillum: vius (De Opi{. n, 2, 10, 13) a quo sane Cyrillus
masculum , et [mminamcreavit eos , el benedixit illis. Alexandrinus in eamdeni senlenliam afferlur (/>).
Contra Genes. cap. ix, 6, Ecclesiaslici c&p.xvn, et Joannes item Pliiloponus, elOrigenes (De opificiosex
alibi etiani imago tantiinimodo memoratur. Sic porro dierum iib. n, cap. 2, n. 13). Quibus posilis conclu-
hnbcl is, quem priinum allegavi, Scripturae locus, vi- dit, < probabilius esse Mosem anibo isla nomina pro
delicet versiculus sextus capitis ix Genesis : Quicum- uno eodemque sumpsisse, alque h. Tt«.po$knko\>, ut
que effuderil humamim sanguinem, fundetur santjuis il- poslerior prioris sit explicatio. >
tius : ad imaginem quippe Dei factus eslhomo. En au- 10. Praeiverat horum monita Philo (DeOpific,
lem ca , quae dixi, Ecclcsiaslici verba (cap. xvn, 1, p. 14, edif. Lugdun. ann. 1561) : quippe haec ait :
2) : Deus creavit de terra hominem, et secundum <Sed qtioniam non quaevisimago referl exemplar ar-
imacjinemsiiam fecit illum. Et iterum converlitillum in [>chetypum, suntque nuiltacdissimiles; post haecverba,
ipsam, ei secundum se veslivilillum virtuie. Siiuiliter juxta imaginem, additum est significanlius, et similitu-
epist. i ad Corinthios (cap. xi, 7) : Vir quidem non dinem , ut intelligatur exaclum sigillum fonnam ba-
debel vetare capui suum, quoniam imago, et gloria bens evidentissimam. >
Dei est. Rtirsus in Epist. ad Coloss. cap. ni (v. 10): 11. Coutra sentiunl alii, monentque hoc inter eam,
et induenles novum eum, qui renovaturin agnitionem, de qua agimus, imaginem, et simililudinem apparere
secundumimaginemejus, qui creavit itlum. discrimen : vel quod expressiorem atque exactiorem
5. Quid? quod expressissime in Scripluris tameisi siinililudiuem exposcat imago, id innuente Augusti-
iraago, et similiiudo jungantur, non aiiud tamen iis no (c), et expressissime tradente Hieronymo Areno (d):

(a) Orat. v de Mundi Opificio n. 4, pag. 284 tomi
vi Oper. Chrysost. editionis Monlfauconii.
(b) Ex iib. conlra Anlbropomorphilas, et ex Cale-
na manuscripta.
(c) Ubi imago, continuo et timililudo esl. Non au-
tem si fit simititudo, continuo fit et imago, etc, quaest.
iv in Deuteron.
(rf) In iis Sermonibus , quos noiidum editos ex-
scribi jussi ex veiuslo codice: haecenim docel in ser-
mone in Doniiiiican. xx post Pentecostem. < Sacra
85» IN HILARII EPIST. SEWLlBKL. fHSSERTATIOSECUNDA. 852
vel quod iniago corpus speclct, simililurip ani- j i credcudum est, iniaginem in homine reperiri, ut in
ma.m, ut opiiialur Irenoeus (Lib. v, cap. 6) : vel tolo rriaxirrre, nec simpliciter resideai. Ceelenim
quod naturalia dona Adamp collata imago jndicet, si- ubinam illa maxime sit, el qua parte compleatur ,
mililiidp vero supenialuralia. Hinc iniagineni, si hos qtiod dictum est, qd imqginem, Deus novi!, qui sin-
audimus, retinuil admisso peccato; al siniilitudinem gulari hoc imaginis suae beneficiphominiim geiius
Adamiisamisit.Ut in veteribus Patribus consistamus, afficcre voluit. >
Chrysostomum, Severianum Gabalitanum, Cyrillum 13. Epiphanii opinio paucis plaoolf., ideoque dili-
Alexaiidrintim, Augustinum depique libro vi de genlitis exquisierunt, in qtto consutlius yjderelur
Gen. ad litlerani cap. 27 allegal Calmelus ( In imaginem eam, et simitiltpjifiem collocare. In supe-
locum huiic Geneseos). Addere poierat tum alips riore qtiaestionediximus, nonniillos Ratres eamdem
niultos, luni certe Origenem, et Scriplorem no- imaginem in donis naturalibus nobis tributis cons^i-
strum, quos deincepsadducemtis; Paulinum quoque tuisse, simililudinem vero in supernafnralibus. His
Nolanum, Nyssenuti), Maximum Martyrcm, aijosque adjungite non morioeum, quem illustraniiis, Scripto-
non paucos, quqs recenset, eoruni loca allcgans Pe- rem ; elcnim niatiifesto id tradit in iis , quaedisser-
taviu^ (De Opif., lib. n, cap. 2, n. 13). In primis id talioni liuic praeposui, yerbis: < Concessil etiam, ut
copiosissime exsequilur auctor jiliri deSpiritu,et Ani- g homo O.ciiinagincm pprlaret in terris,.daturus post
ma (q), qui exstat intef opera Augtislini. Nec praeier- ea simililudinem, si imago servaretur illaesa,> etc.;
cas vojo Alcliiivinum,qui luculenler ipse qupque ea vernn) etiani Orjgenern , quein plane sequi. videlui'
dere ngit (b). scriptor noster; quippe haec litlerarura monupieiilis
trndidit (d) : < Hoc uamque indipat Moysesante oni-
QUJESTIO SECUNDA. nes , cuni primam conriitionein hominis enarrat di-
ln quo posila sit limc, de qua agimus, imago, cens: ef dixit Detis: Faciamus hqminemad imayinem,
et simititudo. et similitudinem noslram. Tunc deinde addit: El fe-
12. Quam vetusla sit quaestio haec, parilerque cit Deus hominem,ad Dei imaginemfecit itlum , mas-
qunm difficilis sit ari solvendum, ex iis , quae tradit culumel fmminamfecit eos, et benedixiieos. Hpc ergo
Epipbanitis, facile assequimur. Sejlicet tam in li- quod dixil, ad imaginemDei fecil «iiim, el de simiti-
bro, in quo adversus hacreses disputai (c), quam ludine siluit, non aliud indical, nisi quod iiiiaginis
in Ancoraio ea de re agit, et doctorum senten- quidem digriitatem in pnma cpnditiqne perpepit, si-
lias ea stiper conlroversia siimmatirrtexnpnit, illtid militudinis vero perfectio in cpnsnninialiniie servnia
concliidens,« non esse ullo niodo (lefiniendum,aui af- est: scilicet ut ip>sesibi eam propriac indpslrioe siu-
firniandiim , quanani in parte imago illa consist.it: Q diis ex Dei imiiaiione cqnscisceret, ciim ppssibiTi-
sed tanien faiendttm esse inesse in honiine, ne divi- late sibi perfectionisip iniliis data per in^aginisdi-
nuiii beneficium tpllamus e inedio, acD,ei auctoritali gniiatem , in fine denium per operum expletioncui
diffidamus (Hmres.lO n. 2).s Hinc , eo judice, Au- perfectam sibi ipse sjmililudinem cqiisunimnrel. Sed
dia.nienm, de qua agimtis, imagineni in corpore col- npertius haec,et evidentius ila se habere , Joanncs
locnntes , «cum in hap pailo majore, qiiam par sil, Apostolus definit hoc mpdo propuntians : Filioli ,
conieiilipnis studio ducnntur, nb Ecclesiastica tracli- nondumscimus, quid fttluri simus : si verqrevelattim
tione ac docirina recedunt. Quaecum omnes homi- nobis fuerit de Salvalore, sine dubiqdicelis: similes ei
nes , Dei ad imaginpm creatosesse fateatitr, nullam eritnus.Per quod certissime indicnt ct finem pmninrn,
lamen partein definit, in qua istius modi iinaginis qtiem adhuc sibi dicit ignotum, et siniilitudinem Dei
ralio collocandavideatur. >Rejicitdeinde eos, «quibus sperandam, quae promerilorurn perfcclione preesta-
placet, nec in anima, nec in corpore sitam imaginem, bitur. Ipse quoque Dominusin Evangelio hoeceadem
sed splavirlute contineri:> eosquoqtte,< quinonvir- non solum fulura, verum etiam sui inlercessione fu-
tulem, sed baptismum , et quae in ea confertur gra- lura, designal, dum ipse hoc a Palre disciptitis suis
tiam essc aitiiit.» Et haecdeiiium statuit: «Ita pqrro impetrare dignalitr dicens: Pqter, vqlo , ut ubi ego

quoque Scriptnra narral, Deum fecisse hominemad I)' lus, tomo i Italim Sacrm pag. 467, et ex eo Cavead
imagiriem, et similitudinem suam. Plus aulem est aniiuin 1144 pag. 222 lorriin iradunt.
imago , qttani similiturio. Estenim imngo expressa (a) Cap. 35. Prirrp hunc librum in editione Pa-
rei simililudo , et dicitur imago, quasiyerji imitagp. Irqni S. Mauri invenies pag. 35 el seq. appendicis
Similittirioest reriiin aliqua repraisentniio , yelut il- tnmi IV.
lttd : Videbam hominesvelutarbores ambultuiles. Fi- (b) In eo opusctilo , quod ad bunc modnm inscri-
lius iiaque Dei imago est Patris, quia per omnia Pa- bitur: dicla B. Albini Leviia super illud Geneseos:
Iri similis, et in nul)o Pnlri dissiiiiilis. Sic.ui Paulus faciaimis honiinem, ctc, png. 54 Operum Alchiivini.
ait: cmiesi Imago D/i invisibilis. Nqm quqlis Pater , Atque (ut obiter noteni, licej,jd ante nie adverterint
HilisFilius. Oiiiiiipoto.iiSPatef , dtnnipoteris Filius , PP. S. Mauri pag. 611 Appendicis tom. n Ambrosii)
el sic de reliquis , qd;c praediCantur in subslantia. eadem plane exstaut cap.lertio libri qui inscfibiiur
Eslcrgo Filius vere imago, id est expressa DeiPalris de dignitaie conditionis humanm, qui liber olim tri-
similiiiido. Uiitledir.liira est: Fqciatmis hominem.qd bu|.'batur Aiiibrosio.
imaginemnosiram. Sed hominem ad iinagiiiem,qqia (c) liacresi LXX, qqae est Audianorum , n. 2 et 3,
solus Christus est irqago , sed honio ad iiiiagipein, el in Ancor. n. 55.
iri est ul lendal ad imaginem. > Porrp Hicronymum (rf) Lib. ni Peri archon , seu rie Principiit, n, 1,
,'VeiintJiii ne ignolum pules. Ea consule, qu;c Ughel- « pag. 152 tomi I edilionis P. Caroli de la Rue.
853 IN HILARH EPIST- SEU LIBEL. DISSERTATIO SECUNDA. 8.M
siim, et isli sint mecum >el sicul ego , e( lu unum su- A « Ut semper respiciens sursum , creatorem tuum
mus, ita et isti in nobisunum sint. In quo jnm videtur in mente haberes, et originem tuam incessanter ad
ipsa similittido (si dici potest) proficere; etex simili animum revocares. Fecit enim te, ul dictum est, ad
unum jam fieri, pro eo sine dubio quod in consum- imaginem suam , et simililudinem Deus: ad iniagi-
matione, vel fine oinuia , et in omnibus Deus est. > nem, uthaberes memoriam , intelleclura , discretio-
14.Volunt ilaque hi duo Scriptores, similitudinem, nera, et caetera naturalia; ad siniililudinem , ut hn-
de qua loquimur,essebeatiludiiiem per virlutumexse- beres innocentinm , justitiam , et alia grattiita; ad
cutionemiiicoelisobtinendam,quaquidem,sijusspec- imaginem in cognitione veriiatis , ad sirnilitudincm
tes, se privavitpeccando Adam; quamquamdivina pie- in amore virtutis. Vel cerie factus es ad imagineni
tate excilattis, ifltid ipsum jus deinceps recuperavit. Dei collntis tibi omnibus islis; ad simililudincin sc-
15. Aliiporro (quodjam dixi (Qumstionei, n. 11)) cundum essenliam deitnlis faclus es immorialis , cl
hanc ipsam simililiidinein , non in beatiludinis post indivisibitis. >
mqrlem asseculibne , verum in virtutibus , qttas in 17. Ex quibus postremis verbis palam assequeris,
hac jpsa possidemtis , collocant: quod rigidior Scjio- approbare illum quidem sen(.eniiam eorum , qui
lasticus suorum vocabulorum libertate usus his ver- imagitiem Dei homini impressam in naturalibus dn-
bis facile exprimeret: <SimiiiludinemDei nobis indi- Q nis collocant, similitudinem vero in supernalurali
tam non cqnsistere in beaiitudine ultimata, et in pa-
yirtute; non eorum tarnen improbare sententiam ,
tria: sed inchoata, et in via; seu , si vis, in semine qni in alia re staluunt. At priorem illara sententiam
coeleslis beatitudinis» (sic enirn virtutes appellanl), aperlissime Bernardus excipit (si tamen Bernardo
non in ipsa beatiiudine, vejuti iii fruclu. Sed hi ipsi Medilalionumlibrum Iribuis), dum haec ait (f): cUierc
nqn oninino conyeniunt: aliqui enim (quod anle ex igilur le ipso vejut Dei tempjo propter illud , qtiod
Epiphanip notayiniiis) in virtute (id est in morali, et in te est simile Deo. Honor siquidem Deq summus
naturali yirtute (a)), alii in baptisnio, et in gratia in est,illumvenerari, etimitari.Iinitaris, si piuses,>etc.
eo colla|a, ideoque in supernaturali virtute , cpllo-
18. videbis in banc sententiam nonnitl-
cant (b). Quin eliam nonnulli similitudinem hanc los Allegatos
limiiibus coarclare videnlur, dum eam Scripturae Jocos, yeluli ijluni Leyiiici (Cqp. xi,
angustioribus S.anctiestqte , quoniam egp Sanctus sum , alios-
ad virtutum 44):
restringunl genus, quod negativumSclio- Sed praestare mihi videtur locus illeMat-
lastici appellanl, id est adillud, quod malorum fu- que etiam.
thaei (cap. v, 44, 45): Diligite inimtcos vestros; be-
gam sibi statuil pro objecto ; illud vero virlutum ge-
qui oderunl vps: et qrale pro per&eqyenli-
nus, quod bpna prosequitur , imagini vindicant. Ad nefacite/j/s, et ul silis filii Pa(ris veslri,
hunc certemodum interprelanlur nonnulli verba illa bus, cqlumnianlibus vos;
C in cmlis est; id est, ut repte inlerpreiatur Pelayius
Ambrosii (De bonomorlis cap. 5, n. 17): <Fugiamus qui
haecmala et (ransformenius aniiriam noslrnra (De Opific. lib. i|, 2,10), f viisilis similesPalris yes-
ergo ,
ad illam imaginem Dei, et similitudinem. Fuga ma- tri, qui in ccelisest.i
loruni simililudo Deiest, et virtutibus imago Dei ac- Et in hanc quidem opinionem ii omnes fcre con-
quirilur. ldeo qui nos pinxil, quasiauctor pinxitvir- sentiunt, qui similitudinem ab imagine Dei nobis
tutum coloribus. > impressa separant.
16. In virtulibus quoque supernaluralibus eamdem 19. Ut ad imaginem Dei nobis inditam veniam ,
similitudinem statuit Chrysostomus, cujus locum in sex ea de re opinionum genera , et veluti suprema
paginac calce noto (c). Severianus quoque (d), et capita video. Nonnulli scilicel in corporeo aliquo
auctor libelli , qui inslructio Sacerdotis iuscribilur , eam imaginem posilam voluere. Alii in attributo
sive Bernardus is sit, sive alius probatissimus sane aliquo spirituali, quo homo cum Deo conveniat, ea-
auctor: eienim hecclitteriscommendavit (e): « Crea- que de causa ad imaginem illius sit. Id designare
vit te, cum non esses; recreavil, cum perdittts esses: dum student, explicareque , in varias senlentias
creavit, ul esses particeps beatitudinis suae; recrea- abeunt, e quibus potissimas deinceps expendam.
vit, ne pqst lapsum permaneres exsors patriae , et Alii in similiiudineexpressiori collocant, quam ho-
exsors felicitalis eeternae:creavil le ad iinagiueni, et minem inter, et Deum sive in sua natura inspecium,
similiiudinem suam; ad imaginem.conferens tibi na- sivequatenus Irinus est, autquatenus expers peccali
luralia; adsimililudinem, hirgiens graluita,ut menle est, aut demum qualenus beatus esl, statuunt. Alii
excelleres, ei omnia irrationalia ratione vinceres : in eo, quod sicut Deus perfectissimum ens est, ita
-* homo perfectissima creatura. Alii imaginem hanc
Pronaque cum spectentammanliacaeteraterram,
Oshomiaisublirnededit, casluniquevidere in Chrislo perquirunt; monentqne, ideo Adamum
Jussit, et erectos ad sideratollere vultus; Deo similem, et ad illius imaginem fuisse diclum ,
(q) Atferri solet Plato de legibas postmedium , et homine, lom. vi editionis Monifauc, pag. 163.
in Thesaleto. Vide ejus loca apud .r Petavium dc Opi- (d) De niundi Crealiqne hqni. v, n. 4 , pag. 484
fic. lib. n, 2, 10. tom. viClirysost.
(b) Paulinus Nolanus sane ut
, reliquos omittam , (e) Pari. i, cnp. 1, pag. 585 lomi iu Editionis Ve-
in siipernnlurali virtute collocat cpist. ad Sever. ncta; Qper. S. J3ernardi aniii 1727.
olim 2, nunc 24, n. 9, namidcirco, etc. (() Meditat. de cogniiionehumqttmconditiqnis cap.
(c) Numero 3 homilieein illud: Domine, non esl in 6, png. 571 tomi n edilionjs Veii. anni 1727,
853 1N HILARH EPIST. SEU LIREL. DISSERTATIO SECUNDA. S;.fi
quia conditus est similis Christo , ideoque Deo non .\ adducam (n. 47), ac Damascenum (Ectog. titter. A,
in sua nalura spirituali inspecto , sed quatenus car- n. 72).
nem assumpsit, aut apparentem , quum hominem 22. Ut ad eos gradum faciam , qui eamdem ima-
condidit, illique deinceps, et Patriarchis, et prophe- ginem in attributo aliquo spiriluali, quo homo cum
tis apparuil; aut realein , ac substanlialem, cum in Deo conveniat, eaque de causa illi similis sil, silam
purissimo Marioe Virginis ulero incarnatus est. Alii volunt, eam in virlntenon pauci collocant, atque in
demum hanc imaginem fatenttir quidem in hominc hanc opinionem facile eostleducesPalres, quosalle-
esse , sed in quo posila sit, se ignorare asserunt. gat Petavius, numero 10 et 11 capitis 2 libri ndeopi-
20. Ut a primo sententiarum capite exordiamnr, ficiosexdierum. Sunl porro Ambrosius(De bonomor-
Audiani, referente Epiphanio (llmres. 70 nutn. 2), tis cap. 5, n. 17) lum in eo , quem jam allegavi (n.
<quod ad imaginem Dei creatus Adamus dicitur, 15 ) , loco, lunt etiam alibi Iiaectradens (In cap. xu
praefracte referendura ad corpus existimabant. Cum Luca lib. x): <Solus enim Christns esl plenaimago
eiiiin scriplum sit: Faciamus hominem ad imaginem Dei, propter expressam in se palernae claritudinis
nostram , el similitudinem , slaiim illud subjicitur : unitatem. Juslusaulem homo ad imnginemDei est,
Deum sumpto de terra pulvere boniinem fabricasse. si propter imitandam divineeconversntionis similittt-
Cum igilur hominem de terra formatum asserat, vi- B dinem , mundum liunc Dei cognitione contemnat;
des tolum illud e terra coiiflatum verissime horainem volunlatesque lerrenas verbi perceptione despiciat,
vocari. Ex quo sequilur de terreno illo praediclum, quo aliraur in vitam ; unde el corpus Chrisii edimus,
fore, ut ad imaginem Dei conderatur. ut vilae aeternae possimus esse panicipes : > Chryso-
Audianos hac in re secuti sunt Anlhropomorphi- stomus , Severianus Gabalitanus (Oraf. v demiuuti
tae ea similitudine innixi, quara divinum inter, et hu- crealionen. 4, pag. 484 fom.vi edilion. Montfaucon.),
manum corpus inesse fingebant. auctor honiiliac, quae sic inscribitur : quod homoima-
21. Sed hoec quis ferat? An Deus in liumano cor- ginem Deyper peccatumabjecit,CyrillusAlexandrinus,
pore sui imaginem imprimet, qui prorsus spiritualis et Gelasius bistori;e NicneniConcilii aucior (a). Dili-
est, et corporea quavis mole carens ? Ea quae adver- gentissime porro, et copiose eamdem sentenliam ex-
sus Anthropomorphitas Theologi disputant, senten- ponit, etapprobat Theodoretus, quem legas opto
tiam banc tam vehementef evertunt, ul in ea relel- (Qumst. xx in Genesim).
lenda consislere non sit opus. Tautummodo itaque 23. His adjunge Hieronyniura Aretitiuni, quera
hic Augustinuni afferam , ne videar Opiimi Docloris antea eliam allegavi. En vero quoe tradit (b) hic au-
auctorilatem contemnere: «Vos autera fratres, inquit ctor, ut nobis persuadeat, imagineniDeiin remoiione
ille (Enan-uf.inps. XLVUI, n. 11), consideratevosho- ^ a peccatis, el, ut ipsis hujttsce aucloris verbis utar,
mines factos ad imaginem, et similitudinem Dei. in munditia esse positam. Explicans verba illn Chri-
Imago Dei iiilus esl, non est in corpore , non est in sti: beati mundi corde , quonhiinipsi Deumvidebunt;
auribus Ltis, quas videtis, et oculis, et naribus , et baec de imagine Dei hoinini impressa docet: <Mun-
palato, et manibus, el pedibus ; sed est facta tamen; difia cordis sexto loco ponilur, quia sexto die homo
ubi est intellectus, ubi est mens , ubi raiio invesli- conditus est ad iinaginem Dei; bacc eiiim munditia
gandae veritatis , ubi est lides, ubi est spes veslra, estimagoDei, qua clare Deum oranibus perturba-
ubi charitas veslra, ibi habet Deus imaginera suam.i tionibus remotis, et omni caligine viliorum remota
Et alibi (Enarral. in ps. u\, tt. 3): «Porro autem, videmus; quoniam illi dicuntur mundo corde, qui
Charissimi,meniinissedebemus,ad imaginem Dei nos exutis omnibus medullis (c) secularium rerum , in-
esse factos , nec alibi quara in ipso iutelleetu. Nam tuiittm nietilis in solo Deo conlemplando figunt. Haec
in mullis rebus a bestiis superamur: ubi aulem horao imago oblenebrata erat in Iiomine per culpam, scri
ad hnaginem Dei factum se novit , ibi aliquid in se modo reformala est per gratiam Dei. Et nunc itisexta
agnoscil amplius esse , quam dntum est pecoribus. die , id est in sexta eetate iteruin faclus est homo ad
Consideratis vero omnibus rebus, quas habet homo, imaginem Dei. Haec contemplntio, Dei imago esl,
invenil se eo proprie discretum a pecore, quod ipse quia per eam nobis Deum imaginamur, et quasi per
habeal intelleclum. > Sed et illam opinioiiem adver- iningincm videmus Deum , qtiaudo merito plus aliis
sus AudianosdissereiisEpiphanius a verisimilitudine sequimur; qtiianisi praecedaimundumcor inhomine,
remotissimam ostendit (Hmres. 70, n. 2). Id quoque non creatur (imago). > Senteniiam hanc inininie im-
peragit Theodoretus (Qumst. 20 in Genes.), et brc- probo : etenim in iis quaeslionibus,in qtiibus mulluni
vissime Zeno (lib. n, tract. 19 , 20, pag. 206, ambiguilalis invoceipsa, illiusquc usurpationeinest,
207 Edit. Veron. Ballerin.). Posse lameii aliquo significationes valde dissitas eidem voci tribuere pos-
modo eliam corpus bumanum ad imaginem Dei fa- sumus. Hoc tanien videtur explicatio illa habere in-
clum videri, docet Petavius (De Opi(. lib. n, 2, 3), commodi, quod imagini tribuit, quod Viri clarissimi,
et vadem Augustinum affert, cujus verba deinceps adeoque ipse Hieronymus Aretinus, Similitudini tri-

(a) In locis ab eodera Petavio allegalis, cap. 2 (c) In codice : midull., quae quidem vox quid deno-
lib. ii de Opific, n. 10,11. tet, prorsus ignoro : serifortasse sordes denotat.
. (b) In Serraone injeslivilalem omnium Sanctorum.
 <UH 1N IIILARII EPIST. SEU LIREL. pjSSERTATIO SECUNDA. ?!>2
homiiie. Tamen imiii Apgelo impressa sit ea, de quaa A qnas habet aniina crini Triniiate Sanclissimn. i'o-
agiuius, Dei imago , merilo dubiialur. Quid? quod,, strentum Jioc, quod fusius apctor ille proscquiiur,
si de nclernitate disputamus, non ea est liujusnio.di, iisdem verbis exppnere placet, quibus ille enarrat
ut per se spla Dei similem faciat. An nop maleriaiii,, (cap. 35): < Quamdam eiiam snnclse Trinitatis bahet
qua empyreuni constat, oeternumduraluram facimus'? imaginem : primo in eo tjtiod sicut Deus est, vivii, el
Quis tainen Dci similem iliam dical, aul Dei imagi- sapit, iia anima seciindum suum nioduni est, vivif,
nem in ea collocet? Daimones ipsi, et animae quae e et sapit. Est quoque el alia Trinilns in ea; qoia ad
in inferis crupiantur, perpetuo perstabunt. An simi- imagiTiemperfecta; quidem, et sumniae Trinitatis,
les propterea Deo ? quaeesl in Palre, ef, Fiiio, et Spirilu Sancio, cqn-
Atque hacc quideni ipsa adhibe, si vis, si forUe dita est. Et licetunius sit naltirai anima, trcs lamen
quispiani Fausti Regiensis, et Maximi martyris au- in se vires Jiabet, id est inicilectum , voltintalcm ,
ctoriiate suffultus (a), eam, quam dicimus, Dei inia-- et memprinm; quod idem , licet nliis yerbis, in
giueqi in oelernilate cojjpcel. Evangelio designaitjr, cum dicitur : diliges Domitium
i Deum iuum Cxtoto corde luo , et ex ibiq aiiima tua, ei
36. jji potfinija ponslruendi stabiliendique cecjifjcia
alii collocarunl: quorum sentenliain et expqsiiapi,, ex toia mente lua; id est ex tolo intelleciu luo , et ex
descriptamqtie, etrejeclam, par'||.er 'vidi ad hunp ittO:r B lota voluntate tua, etex lota niemoria lua. Nam sic-
dittn (/?):« Reperwiilur ef. alia, in qnibii.Shp.mo > iil ex Patre generatur Filius, et ex Palre, Filiqqne
Deum inijtatur, Sjquidein aq"imiiatippei» DeJ Crea- prqcedil Spiritus Sanctiis, ila exintellcciu geuerattir
toris Iiqpip eonstruit dqriips, pariete?, cjvilat.es,, voluntns, et ex his ambolius proeedit iiiemoria, sic-
portus, navps, navalia, c,urrqs,ej alia infinila,, ut facile a sapienle quplibet potest inteljigi. Nec
veluji jmagiqes, el figuras cceli, solis, lunae, et stcl- enini anima perfecla potest esse sine liis tribiis, nec
Jaruni, jicti) hominum , et animalium irratioiialiumi hprum triuqi aliquod sipe alijs duobus iulegfum con-
fori.i.ias;infiiiiia tapien est jp ratione condendj diyer- stat, quantuni adsiiaiii perlinet habiludiiieni. Et sh>
siias. Narn Dep oipni,umex iis, qune stinj, ej- npni ut Deus Pater, peus Pilius, DcstisSpirittls Sanclus,
sui't, crgai, idqpe sipe Jabore, et teinpore ; qqia si- non tarnen tres Dii, s.edunus Deus, ct tres personae;
inuj aijqueyojiicrij., producit qupd ei placuerit. Hpmoi ita anima iiitellecfus , aniina yqtpnlas, aninia menio-
vero niateria opps Ijabet, indiget iiistrunientis, cpn- ria, non tanien ires aniinacin uno cprpore, sed anima
silio, tempore, et laborc, ac solidis artibus ad.opps'< uua , et tres vires. Alque ii| his tribus divinam ima-
construendum. Siquidem arcliileclus indiget Jabro' ginepi gerit mirabiljter in sua naiura npsler interior
seranp, faber ^iiietp a^rarius ipetalljs, el carbonibus : homo, et ex bis quasi excellentioribus aniinae yiri-
simjliter el oiiuies qui Jigna caeduiit, iis qui plantas, G bus jubemur diligere Conditorem, ut in quanttim in-
aut lerram.cxcojunt. Alqtie bpc pactq ars unaqua^que telligitur, di|igatur, et iu quantum diligitur, semper
ab aliis artibus usum earupi nnt|.uatur : verumtanicn in ineraoria habeatur. Nec solum suflicil de eo inlel-
honio, dum ita qpippiam Qopslrujt, imitafur quo- lectus, nisi fial in aniore ejqs volunlas. Inio ncc
dammodo crealorem, vclut imago archelypum. Itna- h;cc duo sttfficiunt, nisi niemqria ^djjatur, qua sein-
go ciiini archelypi figuram habet: verum quum mcni- per in menle fnfelljge.ntis,et.diligentis maneat Deus:
brorqin speciem hnbeal, nciiqnes tatiien non habel. Ut sicut niilluiii pptest esse niomeiitum, quo honio
Cmet enini anima, per quam iqoyetur corpus. > iion utaluf, vel fruatur Dei bonitnfe, et misericor-
37. Collocant alii in siniijitudine ctnn Trinitale dia; ila nulluin sit momenium , qno praesentein nqn
Sanctissinia. At quum eamdem siiiiililiidinemsludio- habeat euni iq meinoria. Ei ideo ipihi jusle videlur
sius designare cuntenduni, aliquanlum dissideqt. dicttiiii, nosirum interiorem liomineiiiessq ipiaginqm
Nonnujli qui paniascenum alleganl (c) (quam recte, Dei. > In tjac ipsa posirema descripiiqne congruit
viderint ajji), ajias quiderii rationes afferunt, sed aucjpr Jjbel|i, quj de Dignitaie hominis iiiscribitur,
hanc pariler, qpod divinas processiones Adam sit et aliquando ^iribrqsip (quorl jnm dixirpus) tribunis
imitatus: et quod ipse nqn sit geqitus, AJieJ geni- est. Pe, cujus quidepi libelti auetore vide quae.ad nqin.
tus, Hpva processerit. Auclqr vero libri de Spiritu , D '. 34 tradidimiis.
et Anima, querq anlea eliam allegayi, paulo aliter 58. Aiigiistinus atileio, et Tlieodoreitis diu atUe
reip proponit, moiietgue duas imngines SniiclaeTri- hqs Scriplqres idem ipsum argumenlurn perseqpun-
nilaijs posse in anima cpnsiderari: pririiam in eo , tur- Jp fip ygyo ijlam, de qu.'i agiuius, aniuiee cii|ii
quod sicut Deus est, vivit, el sapit, iia anima se- Trinitate Sanclissima siiiiililudineni collqcal Aiigu-li-
cundum suum modtnn est, vivii, et sapit. (Qua in re ntis
(rf), ut djyinis Personis honc tria respondeant,
convenit prorsus auctor libelli de Dignitaie conditio- mens, amor ? el notitia, sefi cognitip. Yel ntemoria ,
nis hamqna, b;rc expressissime dopens: !<iculDeus inlelligeiitia , voltiiiias.
est, vivit, et supit, ita anima secunium suum tnodum 59- Eaio, de qua agimus, similitudinem , per si-
esl,vivit, etsapit.) Secundam in variis convenje|jliis, iiiililuiiiiiem, qiiam Jiabel boino cuin Trinilate Sanc-

(al Lege Petav. de Opif., lib. n, 2, 14. ginem facti Dei sumus. Tomo I ediiipnis le Quieii,
(b) Theodoret. quaest. xx in Geiiesiin. Joanne pag. 573.
Pico interprete. (rf) Lib. ix de Trinit., cap. 4, et seq. Rursus,
(c) Ex eo libro, quein jnscripsit: quomodoad ima- lib. xii, ei capiie pQstremo lib. xiv.
883 IN IIILARH EPIST. SEU LIREL. DISSERTATIO SECUNDA. 864
lissima, pariier explicat Ilieronymus Aretinus (a), et j\ habet Paler, postquam Spiritus Sanctus processii?
eadem fere, alque Auguslinus, proponil. En quae Cujus qtiidem processionem per educlionem Hevae
tradit ille (ln serm. in Domin. xx post Pentecosl.) : ex costa Adami indicnri vis; quamquam, ut caetera
<Ciiin auiem dixit simititudinem, hic addit nostram, omitlam, formata est lleva ex cosia Adami; Spiritus
refereus simililudinera ad Triniiatem , quoniain in Sanctus vero formatus non est, sed incffaliili modo,
homine esi quaedam simililudo Trinitatis : creavit el planedivino procedit. nu Adamus filium habetex
namque Deus tria in homine, memoriam, inlellec- mttliere, non ex se tanluni. An id cxprimit divini
lum, voluntalem, per quara cum Trinitate indivi- Filii generationem? iv. Filios plurimos habuit Adam,
duam quamdara habct similitudinem. Patri namque eosque et marcs, el fceminas, et probns, et impro-
pcr memnriam assimilaiur : Filio per inlellectum bos. An imago ea est generationis Unigeniti Dei ?
conformatur : Spiritui Sancto per voluntatem comT v. (ilium habuit Adanitisex Heva, quae ex eo forniala
paginalur. Nam sicut Paler a nullo est, sed ab eo est est, atque bnjiis quidem formatio Spiritos Sancti
Filius, sic memoria cum sit vis animae, a nullaea- processionem iunuere dicilur. An filium babet Paler
rum est, sed ab ea est intellectus. Sicut vero Spi- ex Spiritu Sancto? Ilactenus in filii generalione per-
rilus Sanclus a Palre procedit, et a Filio; sic voltin- ' siitimus.
tas a memoria, et intellectu: nisi enira memoria rem B 41. Processfo porro Spiritus Sancti felicius non
prius atlingeret, nec inlellectus eam caperet, nec exprimiltir per processionem, seu productionem He-
eara voluntas consequeiiter appelerei. Eccequomodo vaeex Adami costa. Etenim , ut id omittam, quod
factus esl liomo ad similitudinemDei. > ante de eadem processione dixi, sane Spiriius San-
Nonabsiinilis est Theodoreli scntcntia; boecquippe clus per spirationem procedit, nec ex solo Patre,
ait (Quast. xx in Genesim) : «Habet enim ipsa (anima verum eliam ex Filio procedit, atque ex amore Pa-
humana) facultatem rationalera, et vitalera in se : et iris, et Filii procedii. An haic similitudinem, seu
nieiis quidem producit sermonem , concurrit auleni iinaginem aliqunm in processione, seu potius in for-
cum sermone spiritus, non generalus quidem.quem- matione Hevaeex cosia Adami habent? Restat itaque
adinodiim sermo, sed perpetuo consequens sermo- (quod jam dixi) ut latissime aocipiatur, non rigorose
nem, et cum eo, dura editur, concurrens. > similittido, atqtic imago illa Trinilalis, quam n. 37,
Demascenus porro aliam iiivenil inter humanam ex aliena sententia dcscripsimtis. Neque vero haecin
animnni, ct Trinitatem Saiiclissiniamconvenieniiaiii: Dainasceno, quem in hanc explicationem atlegatum
et heccest (Oraf.iiide Imagin., n. 20): <Siculi Pater, vidi, expresse itiveiiis. Nttm id ex eo fiat, quod co-
qui est niens, ct Filius Verbuin, et Spiritus Sanclus dices alios ab iis, quos habuit Ie Quien, cujus edi-
uiiiis Deussunt: sic niens verbum , el Spiritus unus C tione utor, diversos ii citent ,,nescio : Scd bacclan-
bomo. > Aique Iiaec quidem, quoe, uti notavi, de- tum in eo leguntur, quae recitare bic libet (Et Orat.
sumunlur ex oralione 111de Imaginibus, fere rc- lii de Imagin. n. 20): < Tertimn genus imnginum csl
petunlur in Opusculo inscriplo : Quomodo iinugo eorum , quae per imitatiouera a Deo facla sunt: puta
Dei impressa sit homini. homo.... Nam veluti Pater, qni mens esl, et Ftlius
40. An haec rigorose sumimus? Nihil minus. Enim ilem verbum , ct Spirilus Sanclus unus Deus sunt;
vero si primam explicalionera inquisilioni siibjicimus, sic inens, verbuin, et spiritus unus horao sunt. Tum
aliqua occurrunt, quae difficultali non levi subsunt. eliain propter arbilrii libertalem, ct imperaudi au-
Profeclo quaccumqueea luerit, sive imago, sive siuii- clorilatem Detiin imilatur : ait quippe: Faciamus ho-
litudo,sive ulrumque horum, non ea erat desitura niinem adimagiiiem, et siinililudiiiem nostram : sub-
in Adamo, sed ad illitis posteros producenda, si in- ditque : Ei dominamini piscihus maris, > etc. In opu-
nocens perslilisset. Nou ergo in eo collocari illa po- sculo vero, quod inscripsit : quomodo ad imaginem
teril, quod ipse non sit genilus. Quod si rigorose su- Dei homo sil, magnam partem eorum repelil, quac
niimus nomen genitus, quis genitum a Deo dicel modo attulinius, tura haecsubjicil (Pag. 573 fomi i
Adnnium? Profeclo vox illa rigorosc sumpta consub- edif. Venel.) :.<Quandode Deo sermo est, unus Dcus
sianlialeni indicat; An consubstantialis Deo Adamus D celebratur, ct adoratur in tribus hyposlasibus, una-
esi? Ad baec: si animani spectas, a Deo crealus di- que deilas, una natura, una vis, et potentia , volun-
citur Adam , non genitus : si vero corpus , non geni- tas una : tres personse , et Ires hypostases, unaquac-
lus , sed formatus Adamus dicitur, quippe ex cor- que cum sua proprielale. Nam proprielas Patris est
pore consiat, quo non consiat Deus, ipsaque illius innascibilitas : proprietas Filii, nativilas : et pro-
anima spiritus est Deo longe inferior, utpote crea- prietas Spiriius, processio. Deus est Paler , qui ca-
lus, et mulabilis, et a divina sulistantia infinito in- rel initio : Deus est Filins, qui perinde initium non
tervallo distans. Au itaque Adamus divini Verbi ge- habuil, quamlibet sit ex Palre : Dcus Spirilus San-
ncralionem exprimit? Quam si tamen omnino adbuc clus, utriusque coaelernus, simulque initii expers :
vis exprimere, advertas, obsecro, qiiam pulchre ex- ex Palre prodiens, non Filii more, ut genilus sit,
primat. An non Filium Adamus habuit, postquam uti Filius, sed processione. Unum liia est deitate,
ex illius costa formata est lIevn?An vero Filiura inque tribus hypostasibus. >

(oi Vide qute de eo diximus ad num. 11.

 8i" 1N HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOSECUNDA. 858
buunt. El paucos sane invenies , qui Dei iniagineni Agine Dci. Ubi imago Dei? In nieiite , in intelleclu.)
ah iniiio homini impressara, per peccatum abolilaul 26. Prudeutium , quem dcinceps allegabimus , in
affirmeni. eamdcm senieniiam merito adduces; Theodoretum
Hiuc Anguslinus quod in c.ipile 27 et 28 lib. vi quoque, seu, ul aptius loquar, eos , quos Theodore-
de Genesiad litteram de imagine Dei per peccaiutil tus allegat, qtii collocabanl in potestatejudicandi ho-
deperdita dixerat, ad liunciiioduniiniiiiinuil, ctvelul i mini tribula , eam , de qua dispuiamus, imaginem.
emendal (lib. n relract. c. 24) : « In sexlo libr<i Nimirumsi peniius eorum sensa perpendas , facilc
quod dixi, AdatnimayinemDei, secundumquamfactu.; ad intelligentiam, seu ad intelligendi, discernendique
est, perdidissepeccato, non sic accipiendum est, tan- polestntem ac vim opinio ea deducitur. Quod si pro-
quam in eo nuila reinanseril, sed quod lam defor nuniint Tlieodoretus, non esse plane similem Divi-
mis ul reformatioiie opushaberel. > nee intelligenlioe liiimanam inlelligentiam (a), quis
lialionem vero hujusce suoe persuasionis adducit, ea de re ambigat ? Scd alinri esl esse ulcumque Deo
cum monet in aliquo perenni, et semper duraturci similem in imelligentia ipsa bominem, aliud esse
eara , de qua agiiniis, iniaginemesse collocaudam prorsus similem.Postremuni hoc, quod merito rejicit
(lib. xivdeTrinil. cap. o.nuin.4): « Absilautem, in- Theodorelus, etnosrejicinius; primum facileadmitli-
quit, ul cum animaenalura sit immorialis, nec ab B nius. ScdquaecumquesenserilTheodorelus.eamsane,
iniiio quo creala esl, unquam deinceps esse desistat, quam hic proposuimusopinionemsi quis alterius, nec
id quo niiiil nielius babel, non cum ejus imniorlali- recentis, nee contemnendi Scriploris auctoritate con-
tate perduret. Quid vero meliiis iti ejus natura crea- firmare cupial, atqtte illustrare, adeat, obsecro, quoe
lum est, quam quod ad sui Creatoris imaginem facla anclor libri de Spiritu, et Animaea de re tradit (cap.
est? Nonigitur in lidci retentione , contemplatione, 30). Consulat autem rogo ediiionem Palrum S.Mauri
dilcctione, quoenon erii semper, sed ineo quod sem- ( /u append. lomi vi Augustin.pag. 35); nani in mar-
per erii, invenienda est, quani dici oporteat, imagi- gine capitis 56, quod allego, citata inveniet non-
nera Dei,> nulla Berrinrdi loca, ex quibus Scriptor iste exscrip-
24. Sed alii non in accidentaiibus, ut ita appellem, sisse videtur quaeea de re docet.
qualimtibus his collocaut, sed in essentialibus;diffe- 27. In Volunlale porro constiiiiunt eamdeni iinagi-
runt atiiem, dtim hoc ipsura delinire student, el sta- nein qtii in liliertate collocant. Atque his favet Ter-
bilire. Atque inspiritu ipso , seu aitima hoininis non lullianus liaecdocens (lib. ncoiitraMarcion. cap. 5):
pauci eam imagiiiem sialuutit. At ininime conve- < Liberum, et sui arbitrii, et suae poleslatis invcuio
niuni, num in intelligeutia, imm in voluntate, ntimin hominem a Oeoinsiituiuiii: nullain magis iinagiuem,
utroque eadem imago sit collocanria. ^ et similitudinem Dei in illo aiiimadvertens , quam
Haecdocet, Gelenio interprete, Philo (De opific. ejusraodislalus formam.> Etdeinceps (cap. 6):<Opor-
pag.it) edil. Lucjdun. anni 1561) : «Dicitttr imago lebat imaginem , et siniililudiueni Dei liberi arbilrii,
juxta mentem rectricem anitnae.- ad illud enini sin- el suaepotestatis institui , in qua hoc ipsum imago,
gulare, cen archetypum in unoquoque mens effigiata, el similitudo Dei deputarelur ; arbitrii scilicel liber-
est quodammodoDeus ejus , qui ipsam circumferl.i tas , et potestas.i
Pfiiionem sequi videtur Clemens Alexandrinus (lib. 28. Hieronymus quoque hoecscribeos (b): «Solus
vi Sirotn.) «liominem monens nd Dei imaginem esse Deusest , in quem peccalum non cadil. Caetera cum
factum, non propter struciurae suaefiguram, sed quo- sint liberiarhitrii (juxia qttod el homo ad imaginem,
niam uli Deusralioue molitur omnia , sic homo qui et siniiiiiudinein Dei factusesl), inutramque partem,
perfectacogiiatione praedilus est, ex rationali facttl- suam possunt flectere voluntatem.i
tale bouas, et honeslas actiones exsequitur.> Afliuia Titus Bostrensis similiter haeceloculus (lib. n con-
Iradit Zeno (lib. u, (ra. 19, 20). tra Manich.): «Hominein Deus honornvit, fabricans
25. Eidcm opinioni accedit Aiigustinus (iib. xn de eum ad imaginem suant: nt sicut ipse libertale na-
Civitate cap. 23); quippe posiqtiam retulit verbn n turaebonus est, sic hoino libertale propositi imitalor
illa : «fecit ergo Deushominem ad iniaginem, et si- Dci esset, non abstinens a peccato, quia desit naltirae
niililiidincrasuara,> haecsubjicii : < lalein qnippeilli ipsi poteslas, sed liberlnte proposili virluiem hono-
animani creavit, qua per ralionem atque inlelligen- rans.>
liam oninibus esset praestantior auimalibus lerreslri- 29. An non vero iniagiuem Dei,dequn disserimus,
bus, et natatilibus, et volatilibus , quae mentem hu- inlibertatestaltiiiMncarius, quando hoecdocet (flom.
jusmodi noii baberenl. 15) ? « Tu vero proptercaes ad imnginem, et siinili-
Alibi brevius, sed non minus expresse (Tract. ui ludiuem Dei, quoniam uti Deussui juris, ac potesla-
in Jooii.): «Nondistas a pecore, nisi iiitelleciu : noli lis cst, et quod vull facil ita etiaui ttt potestatis
aliunde gloriari.... Unde ergo melior es? Ex ima- es tuae, > etc.

(n) Rursuraad instar Dei omnium conditoris, reg- Homo vero in judicando testibtis opus habet, el accu-
nnthomo, etjudicat. Verum Deus accusatoribus, aut satoribus, quum ignoret ea, quoeperpelrata suni.
testibus minime indiget, quando judicat. Sic cnim (b) In epist. olim 146. tn editione Veronensi Ep. 21
Gain condemnavit tanquam sceleris ejus inspector. ad Damasumn. 40.
8o'9 IN HIMRII EPIST. SEU I.IBEL. DISSERTATIOSECUNDA. ffO
30. MarittsViclor horum nuinero sociandus est: Ai suam Crcator omnium eum crcnvit, quod nttlli alteri
quippe hoecDeutn loquenlem inducil: ex creaturis douavit. Quae imago ditigenlius in inte-
Nunchominemfaciamus,ait, quiregnet in orbe, rioris hominis dignitate, et nobilitate estconsideran-
Ktsit imagqDei: similemdecet essecreanti da. Primo quidem quod sicuti Deusunus semper ubi-
Liberad arbitriunifruiiur qui mente creatis. qtie toltis e3t, omnia vivificnns, movens, et gubcr-
31. Hos sequtmlnr Damascenus, et Beniardns. nans, sicul Apostolus nit (Acior. cap. xvn, 28), quod
Horum primus beecail (Lib. 111de fide Orthod. cap. in eo vivimtis, movemur, el sumus, sic anima in suo
12): «Cuni ad imaginem beatee, et supersuhstantiaiis corpore ubiqtie loia viget, vivificans illud , movens ,
diviniiatis honio sit factus, sil auiem divina naltira ei gttbernans. Nec enim in majoribus corporis sui
pcr se libera , suique juris , ac voluntate praeriita, membiis mnjor est, et in minoribus rninor ; sed in
consequens cstlioiniiiem velut ipsius imaginein libe- niinimis tola esl, et in maximis tota. Sic infusa est
ruqiessenatura sun, et volunlate praeditum.iBeruar- corpori, tit non per membrorum parles partibus sit
dusvero (de Grat. et Lib. arbilrio cap. 9, niitn. 18) divisn. Nam in quolibet loco pars corporisperculitur,
nionel ».in libertqle qrbiitii imqginemDei esse posi- tota dolet. Miro autem modo una eadcmque vivifica-
lione niembiis pra?sidens, cum ipsa per naturam non
t.im,
52. tn iiitelligentia porro poiissiniuiii; seri et in \g sit diversa, per corpus lamen ngil diversa. Ipsa quip-
liberiate etiain eamdera imaginem ponere videtur pe esl, qua>jier oculos videt, auditper aures, per na-
Ambrosius haec scriplis niaudans ( Hexam. cap. 8, res odoraiur, per os guslat, per membra oninia lan-
alias n. 45) :« Non ergo cnro potest esse ad imagi- gil; et langertdo , lene ab aspero discernit; et cum
uein Dei, sedanima nostra, qtioelibera est, etdilYu- non sit diversa , per sensus tamen operatur divcrsa.
sis cogitationibus, alque consiljis lmc atque illuc va- Ex qua re inlelligitur, quod ita esl anima secuiidum
omtiia. Ecce ntinc siium moduin in suo corpore , sicul Deus est in suo
,
galur qux considerando spectat
sumusin Ilnlia, etcogilamus ea,quaead Orienlnles, Mundo. Interius siquidem, el exterins; superius,
aut Oecideritajespartcs speciare videntur, et cum et inferius esl: regendo superior, portando inferior,
illis versari videmur, qui in Perside sunt consliluti, replendo interior, circumdando exlerior. Siceslin-
et illqs videmus, qui degunl in Africa, si qiioscpgni- lus, ul exlrasit; siccircumdai, ut penetret; sic prae-
tos nobis ea terra susceperit: sequiinur projiciscen- sidet, ut porlet; sic porlat, nl preesideat. El sicut
Deus nec crescentibus creaturis crescit, nec decres-
les, inhaereinusperegrinantibus, copulamur absenti-
centibus decrescil: sic anima nec rainulis membris
bus, alloquimur separatos, defunctos quoque ad cpi-
nec adauctis augetur. Hoecest imago, sive
loquium resuscilamus, ensque, ul viventes, complec- ' minuilur,
similitudo omnipotenlis Dei, quam anima habel in
liinur, et tenenius, el vitaeofficia his, usuniquq de- C
fcrimus. Ea igitur est ad imaginemDei, quaenon cor- se. »
54. Eadem prorsus moiiuit auctor libri de digni-
poreo seslimaluTrspd mentis yigore : quoe aliseiites
late condilionis humanm, qui diu Ambrosius credilus
videt, transmnrina visu obit, percurrit adspeciu ,
duin hecc scriptis iradidit(a) : < SicutDeus unus
scru|atur abilita , huc, aiqtie iljuc uno moniento scn- est,
stis suos per totius Orbis fines, et mundi secreta cir- semper ubique lotus est, omuia vivificans, omnia
cuinfert: quee Deo jungitur, Chrislo adb;crel,descen- movens, el gubernans : sic anima in suo corpore ubi-
dit iu Infernum , atque adscendit, libeta versalur in que tola viget, vivilicans , movens iljud, et guber-
cceio. Denique audi dicenlcm : nostra quiem conver- nans. >
sqtio in cmlisest. > 35. iEternitatem animte , dtim alios rccenset ti-
In eamdem opinionem facile dedupes auclorem lulos. aut ipsissimos scilicet, quos aniea descripsi-
iiistructionis sacerdolis, sive Bernardus is sit, sive mus, aut iis prorsus affines, in quibus etiam eam
alius quispiam, quem num. lOallegavi. Adimaginem, qnam dicimus , imaginera statuii, commemorat Pru-
ul haberes memoriam,elc. denlius, haec scripiis niandans (4):
similissaer.Hs
quodnon consumilui'ullis,
33. In exiraia exsistendi in corpore, illudqtte ani- T\ Est Quodsapiens,jiistiquecapax,reginaquercrum
• lm|ierat, anlevidet,perpendil,praecavet,instat,
matidj, el prqeclarissimeagendi raiione eamdem imn-
invenit auctor libri de et Verborum,niQrnmqueopifex, instruclaquemille
ginciii Spirilu, Anima, qui Arlibus, et ccelumsensu percurreredocta:
pridem Augustino tribuebatur. Atque illius qtiidem His animamsimilemsibi conditorefligiavit.
ingeniosa inonita referre placet, ut ea scilicet expcn- Alque cum laudequidem, ac merito baec junxit
dal leclor, conferatque cum iis scriploribtis, quqs in Prudeniius. Etenim si unumquodque horum atlribu-
hnjus opuscutimarginePP. S.Maiiiiallegant (Cap.55). lorum seorsum sumpseris, ininime videntur idonea,
« Nec ob hoc splum quidem, quod ad consilium sanc- ut Dei ipiagiiiem in anima constituant. El sane si liasc
toeTnnitalissicexcellenteraCpnditorecoriditus/ionio i atlendas, Peo similiorem Angeltim prae homine di-
est, sed elinm quod ad imagiuetn , et simililudinem ces, quippe ctarius etucent ista in Angclo, quam in

(a) In libro de Dignit. condit. humanm, cap. 2.
Vide, obsecro, quae de hoc Scriptore docent PP. S,
Mnuri, pag. 612 appendic. lonii n Ambrosii. Illuci
cerium est, ba>c, nliaque linjus opusculi verbaleo-
dcni specuintia exstare in opttsculo ijlb Alcliiivini,qiiit
inscribimr: dicfaB. AlbiniLevilmsuper illud Genesis:
Facinmus honiineni, ctc, adeo ui conslel opusciiluni
de Dignitate hominit inscripiuni, essc potissinmm ex
Alchnvinoconsarcinaturo.
(b) In Apotticosi sub titulo de natura animm,v. 21.
8i3 IN HILARH EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOSECUNDA. 866
bl. Alioeexplicationcs, quas praebent auclor libri j^. <Non est ergo ad imaginem Dei, in qua Deus scm-
de Spirilu el Anima, auctor qtioque libelli deDignilale perest? sed audi, quia ad imaginem est Dei: dicit
conditionishumanm,Augustititis, ac Theodoretus, eoe enim Aposlolus (II Corinth. m, 18) : Nos iiaque
minuslataevideniiir, etexcipicommodepossunt,dum- oranes revelata facie gloriam Dei speculanles, ad
modoprimoad hominemminime coarctes, sed Angelo eamdetn imaginem reformamur agloria ingloriam,
communesfacias:secundo fatearis processionuni ordi- sicut a Domini spiritu. >
nem miuutius servatum niininie ftiisse aliquando a 45. Ego porro minimevereorfateri, inbealitudine
praeclarissitnis his doctoribus. Tertio, ex duabus, collocari posse imaginem aliquam; quam tamcn si-
quas explicavimus ex Augustiiio, el Theodoreto, si- mililudinem potius, quain imaginem appellnre li-
militudinibus, minus lalam cssecam, quae in mente, buit Origeni, et Scriptori, quem illustraraus (Recole
uolilin, el amore, quam qtise in inlelligentia, volun- n. 13). Sed preeter eam, quam viiae alteri servavit
tnte, et amore collocalnr, nut in affini alio. El sanc Deus, aliam adhuc in hac, quam vivimus, vita, ima-
Tlieodoretus ipse tle illa, quam num. 38 attulimus, ginem hominiiinpressanrfuisse a Deo, pleriquc sen-
opinione judicium hoc profert: < Sed hujusmodi ad- tiunt. Quamobrem si concedam, id quo contendunt,
sunt homini lanquam imagini: quam ob rem nec ser- Ambrosii verbis (lametsi nonnibil obscura ea siut)
mo, nec spirilus per se subsislil. Ai.in Sanclissimn 1ft signilicari/'non conlinuo fateor ad aliam, quae mor-
Trinilate ires intelligiinus hyposlnses, easque sine tein nostram subsecutura est, vilam, eam, de qua
confusione unitns, et per se subsislenles. Nam ante agimus, imaginem protrahi debere. Et revera ut in
secula geniius est a Paire Deus Verbum, insepara- Ambrosio ipso consistnm, paulo ante Ambrosii sen-
bilis autcm esl a genilore : Et proficiscilur a Deo et tentiam allegavi ex eo ipso, quem citaverunt, nu-
Patre Spirittis Sanclus, qui et inlelligitur in propria mero 45 desumptam, in qna quidem animoenoslroe,
byposlasi. > Ea porro, quani ex Hieroiiyino Aretino qua libera est, et diffusk cogitationibus,atque consiliis
subjecimus, explicalio hoc insuper habet incommodi, huc alque illuc vagatur, imaginem, dc qua hic disse-
quod dum memoriam reliquis duabus potentiis anle- rimus, indilam docet.
riorem facit, a communi pbilosopborum omnium, et 46. Estne porro aliud, in quo eamdem iniaginem
Tlieologorumpersunsione recedil (slatuunienim om- colloces? Est ulique. Quoduam porro si exposcas,
nes intellectum memoria priorem esse), et pltisaeqtto statim indicabo.
vcterum Platonicorum, aliorumque Ellmicorum phi- Ac primum quidem imago Dci dici iitcumqtie po-
losophorum placitis acccdil, qui scilicet staluebnnt terit homo, qtiateuus sicut Deus eniium omnium,
memoria animam , aniequam corpori inlundercinr, causarumque perfecliones, atque excellentias in se
pracditamesse, el luculenla , multnrum reruin, quas <J complectitur; quam ob rem cansa causarum appella-
jam didicerat, notitia praedivitem. An Catbolicns haec ttts esl a philosophis : ita hoino pcrfectiones, alque
proponel? excellenlias creaturartim omnium in secompleciitur;
43. An vero imaginem Dci homini impressam di- quam ob rem mkrocosmus, seu pnrvus Mundus, et
ces, quod sicut Patcr, qui mens cst,et Filius Verbuni, creatura oninium perfectissima est appellatus. El de
cl Spirilus Sanclus untis Deus sutii, sic mens, ver- Deo quidem id, quod dixi, indubitatum est. Restat
bum, et spirilus sint unus hoirio? An hocc, quac in itaque, ut qttod de homine tradidi, paucis ostendnm.
hoinine agnoscimus, seu, ut expressius loquaniur, in Speclemus primo bominem, ut ila loquar, particula-
anima homiuis, tres hyposlases sunt, el una sub- lim. HuniahUnicorpus qnam proestans sit, et brulo-
slantia, seu cssenlia, sicutPater, Verbum, el Spirilus rum animanlium speciem, ac formam quanto inler-
Sanctus lres hypostases sunt, et unus Deus? Si hu- vallo superet , viri praestantissirni jam pridem
justnodi convenieniin sufficeret ad imaginem Dei in ostenderunt, equibus hic indieo Lactantium, quem
hoinine stabiliendam, hnud aegre utique in btimano legas oplo (lib.ide Opificio). Diu pnrro ante Lactnii-
corpore eam collocares. Scilicet corpus ad essentiam lium Cicero (lib. i de Offic.): < Nobis, inquit, perso-
hominis peninel, nec sine corpore pcrcipi homo po- p nam imposuit ipsa natura cum excellentia, pracstan-
lest, sicut nec sine Iribus divinis personis Sanclis- tiaque animantium reliquarum, > Et ipse profecto
sima Trinilas. Quis lamen in corpore bumano eam aspectus ac vultus hominis, quanlum ille reliquas
imaginem collocet? Constat itaque hujusmodi sirnili- animanles excelleutia vincat, ac dignitale, manifesto
tudities, seu, si appellare ita vis, imagines, minime ostendii. Scilicet si easdem animantes inlueris (Boet.
rigorosas esse, sed latissimas : quod si libi satis est, deConsolat. lib. v, 5) :
ego utique SanctissimaeTrinitatis imaginem in animn Variisvideaslicet Omniadiscrepareformis,
Prona tamenfaries hebetes valetingravaresensus.
impressam csse fatebor, propleream etiam, quam ex Unicagens hominumcelsumlevatalliuscacumen,
Damasceno altulisti, rationem. Alque levisrectostat corpore,despicitqueterras.
44. Qui imaginem, de qua agimus, in bealiliidine 47. Pertractal hoc argumenlum Augustinus (lib.
collocant, qua demum potiiurus cst homo, cum in \de GenesicontraManich. cap. 17, n. 28), qtiippe
coalis Deumvidebit facie ad faciem (a), haecAmbro- qui innuere non verelur, posse aliquo modo etiam
sii verba afferunt (Hexaem. lib. vi cap. 8, n. 45). corpus humanum ad imaginem Dei factum videri,
(a) Hanc imagiiiein in siinilitudine expressiori collocant, quain hominetn intcr, ct Deum, quatenus
beatus est, statuunt. Recole n. 19.
8(17 1N HILARII EPIST. SEU LiBEL. DISSEHTATIOSECUNDA. f68
qiiod iiidicet hos meliores esse, quam beslins : <Om- A quod adest, quodque praesens esl, se accommodal,
nium enim nnimaliura corpdr.i, sive quae in aquis , pnululum admodum seniiens preeteritunij aut fuiu-
sive quecin terra viviint, sive qtiae ih aere volitant, rum. Homo autera, quod raiionis est particeps, per
inclinata stint ad lerram, et lion sunt erecta, sicut quam consequenlia cernit, causas rerum videl, ea-
honiinis corpus. Quo signifieatur eliam animum nos- rumque progressus, et quasi anlecessiones non igno-
triim in superna sua, idest in scternn spirituulia ere- ral, simililudines comparal, et rcbus prxsentibus
cluin essd debere. Ita inielligitur per animum adjungit, atque aunectil fttluras : facile totius viloe
niaxime, adleslanle etiam crecta corporis forma, cursum videt, ad eamque regendam pranparat res
boriio factus ad imagineni, et similitttdinem Dei. > nccessnrias. Eademque nalura vi raiionis homincm
Idem alibi his verbis repelil (lib. LXXXIII quastio- conciliat homini ad oraiionis, et ad vitaosocielatem :
tium, qumst. 51, 11.2, 3) : < Quomodo autcm non ingeneralque in primis pra?ciputim qtiemdam amo-
sit iiicoiigruum, quod dicitdretiam corptis faclumad rcm in eos, qui procreati sunt : inipeHitque, ut bo-
siiiiilitudinem Dei, facile iiitelligil, qui diligenler at- ininum cceiiiSjel celebrationes et esse, el a se obiri
lendit quod dictiitn est: Et fecit Deus oiiinia bona vclit.>
valde (Gen. iu, I). Nemo enim dubitat, quin ipse 51. His adde , ne miilios afferam, quaedocet hoc
primiltis sil bonus. Corptis quoque hominis, quia so- B snper argumeiilp Aiiguslinus (de diversis.quastion.
lum inter animalium lei-renorum corpora non pro- Lxxxin, qumst. 51, n. 3). Paucaseligo: < Non imme-
num in alinm prostraliim est, cum sit visibiie, scd ad rilo, inqujt ille, et isle homo particeps dicitur sitni-
inluendum cceliiin erectum... etiam quin lale est, ut liludinis Dei, non soliim quia vivit, quod etiam in
ad conlemplnndum ccelumsit aplius, magis in hoc ad bestiis apparet; sed amplius quod ad mentem con-
iniaginem, ct similiiudinem Dci.quam caelera corpora verlitur se regentemj quam illuslrat sapientia, quod
animalium, factum videri potest. > in besliis non potesl ratione carentibus. > Recole
48. Quin et Potho Prumiensis (lib. i de stalu dp- quae ex Pbilone, Clemenle Alexandrino, aliisque Pa-
mits Dei, sub finemlom. ix Bibtioth. Palr. edit. Paris. tribus, n.24 et 26, et rursus n. 32 ex Ambrosioallu-
pag. 569) id ipsum inuuit, qiiatenus pulcriiudinein limus.
corporis ita coinniendal, ul leslelur opus sapientioe 52. Conjunctio porro ipsa aniraae et corporis ,
per officiacorporis diversa monstrari. quamquam honiini, postquam in peccalum decidit,
49. Sed cur Dainascenum non allcgamus/quippe ideoque poslquam a praeclarissimd illo innocenliac
ex antiquo Scriplore, quem Melliodium in libro de stattt, in qtio coiidiliis esi, corruit, nonnihil incom-
resurrectione,esse ailP. le Quien, htec docet (a): <Quis moda sit, quoniam corpus, quqdcorrumpitur, aggra-
durnm pssium subslantiam compegii? quis membra C tiflfanimam, cum utilissiina fulura fuisset, si in an-
colligavit, ut nervis tenderenlur, et circa juncturas liqua dignilate , Deo obediens , perslitisset : suis
inficxa laxarentur ? Quis humores, molleinque ex tainen adhuc non caret emolunientis. Scilicet beali-
huino caruem, sanguine eani perfundendo feinienia- ludinis cumulaiissimee pariicipem tandem aliquando
vil ? Solus plane preeslantissimus artifex Deus, qui faciet hpininem , qua nirairum ille polietur, si cor-
hoiuinem, id est ratione precdilam, et animatamitna- pore nd ciiui usiiiii utetur , prop.ter qiiem conditus
ginem suam, nos, inquam, fabricavit, et ex humido, Iiomo est; nt scilicet divinis jussibus obsequatur, el
el percxiguo seinine in vulva matris, velut e cera p.ireat. An non istud corpus, quod seminatur in cor-
conformavit. Ecquis enim esl, qui providel, ne fcelus rnplione, surgel in iitcorruptione?... Elquod semiiia-
iiunioris copia, el compressione vasorum obrulus , tur animale, surget corpus spiritale (lCorinlh. xv, 42,
iutus praefocelur? Aul quis, poslquani gestalus utero 44)? EfTundeiur scilicet in corpus ipstim egrcgia
es.t, et landem in luceni edilus, ex imbecillo, ctpu- quoedain, et vere ccetestis voliiplas, ac suavitas, qtia
sillo ningiium, pulclirum, et robusiuin reddidil) nisi illud inibuluni, ac veluti absorptum, non modo nibil
ideni ipse, quem modo diccbnm, pracstanlissinius cx mole ipsa; ac, si vocare ita sinis, corpulentia sua
conditor Deus, qtii potentiae suoe efficacitale, instar patictur iticominodi, verum etiam jticundissimam ac
pictoris cujiisdam, formas in diversum mutat ? Deus D plane mirilicam ex ea percipiet obleclalionem. iloc
inimorfalilalis esl, vita, ct incorruplio : optts autein de nrgiiniento cuni alii niiillj, lum prxserlim disserit
Dei, bomo... At de bouiine non item dixil, Producat; cgregitis vir Cardinalis Bellarminus in eo libello,
sed : Faciamtis homineinad imaginemnoslram,et simi- quem de Sanctorum felicitqteinscribil, de qup quidem
liiudinem. Et assumpsit Deus pnlverem de tcrra, et liheilo pronuniiat Vindelious (in praefal. ad physic.
effinxit eriiii. > Affihiatrailit irt puraltelit ih eb loco, particulareni) (eruditus, faleor, iugeniosusque phi-
queni iri calce pngiiiaeallego (b), qitetri Leclor cbn- losophus, sed Bellarmini, atque adco Catholicorum
sulat opto. omnium :icerrimuslioslis)pf»s eumveritatis conlinere,
50. Quod si aniraum hominis allendis, inter ho- quam grandes illos conlroversiarumlibrot: quo quidera
mincm (ul rursus verbisCiceronis utar) (deOfficiis judicio dum malevolum adversus Catbolicos ani-
/ifc.iv, U) < et belluam, hoc maxime inferest, quod mum profert, eum tainen, de quo agimus, libellum
hacc lunlum, quantum sensu movelur, ad id solimi mirifice comraendat.
(o) In Eclog. seu parall. litl. A, tilttl. vni, edit. le (b) Pag. 760 (per crrorem 748) toini n editionis
Qukn, fora. H, pag. 310. P. /e Quien.
809 IN HILARII EPiST. SEU LIBEL. DlSSEltTATio SkCUNDA. 87(1
53. His consiitulis, nnrum non esl primo, si ho- 2^geli etcnim fsunl, vivtmt, seiitiunl, el disceriiuui.
riiini aniphc tic magiiificx lauries iribuanlur, dicaiur- Omnis atilem crcaturae aliquid habei, lioriio. Habet
que aliqiiaiido a Scripioribus (a), quod anlea dixi, nainque commune csse cum lapidibus, vivefe cum
jxirvHsiiiitndus,atiquando creaturarttm omninm per- arboribus, sentirc ctiin animalibus, iiilelligere cum
fcctissinia, aliquando totius crcaturae epilogns, ali- Angelis. Si ergo cominune habet aliquid cum oiniii
quando cliaiii creaiura omnis, quod ita poslea expli- creatura hoino, juxta aliquid omnis creatura est
cant, quod vei creaturarum omnium perfectiones hoino. Oiiini crgb creatunc praedicnttifEvangelium,
formaliler habeat, vel saltem eminenter. Niiniium quum soli boniiiii pr;edicatui', quia ilic videlicet do-
partius mimduspfopterea dicilur , quod quiquid per cetur, propler quem in terra cuiicta crcaia suiit, et a
reliquas creaturas diffusum est, complecli in se untts quo omnia per qtiamdam siriiilitudineiiialieiia non
videtur, eamqiie ob causam oniniscrealurm epilogtts sunt. >
eliam diciiur. Perfectissimatnvero creaturaruni om- 55. Id ipsurri porro anfe doctores nostfos Cliris-
iiiuni proplerca appellari volunt, quia inaninias linna fide insiriicios subodorati sunt veleres Philo-
sane sua praestantia, ac spirilu, quo vivificalur, su- sophi, ac poelac. Oviditim omiito, cujus noiissiriii
jiefat; Aiigelo vero praestat ea ipsa de re, quam versiculi (lib. \\ meiamorph.),
niodo exposuiirius, conjunctione scilicet aniniae, et jj Nosquoquepars Mundi, qiioniamnoncbrporasblum,
VerumetiamvOlucfesanimaesumus;
corporis; qua quidem de cnusa ampliorein in coelis
beatittidinem assequettir. id ip'siim, quod diximus; coiripfdbaVecreduiitur;
54. Quod vero de perfeclionibus vel formaliter, quatenus irinuurit lioniiiiein (iids)pfivsldntissimarii,
esse paftem.
vcl emineitterab eo possessis riixi, ita explicant, ut et partes reliquas complecteriteinMuridi
sicut Deus peHcctiones omnes vel formaliier habet Ovididiri,iiiquam, oinitio, ul expfessiora vetustordiii
Scriptbrum loca afferam. An iibii perspicue tibi vide-
(eas scilicet quae statim suam praoslanliafhprodunt,' tur locutus
nec in eis aliqiiid imperfectionis iiivblvilui), vel eini- Cicerb, dura haecnit (De uhiversilale):
in om-
nenter ( eas quippe perfecliones emiuenter possiriere « Derisniiiinal liriiunspectabile hoiiiineifi, qtio
in sun notioue habent ali- nia animalia continerentiir, effecit. >'
clicilur, qu;e conjunctuin
56. Quid vero clafius his Maniliimbriilis (Lib. IV
quid imperfectionis, cujusmodi est perfectio Creatu-
rartim ; nam has omnes possidet, sed seposita, qua- Astrdnoiii.) :
Iihet imperfectioiie): ila homo perfectiones omnes, Quidriiifurrifiosceremundurrt
Si possunthomides,quibusest et mundtisin ipsiSj
qttas Creatura asseqtii potest, vel ro ipsn, ac [orma- ExcmplumqueDeiquisqueest in imagineparva?
liler habet, uti ariimnni spiritiialem, eximium, ac quibus quidem versibus haud obscure indicai, ima-
nobile corptis; vel emineiiter, id cst iia bnbet, ut C giiieni Dei, ralione duce, ac veluli docirice, in ea, de
superet, vel certc iiivolvat perfeclionemillnin, quam qua agimus, hoininis excellentia, el perfeciiontirii
in caeteris crenluris admiraris,-vel illi saltem ;cqui- oiniiiuni complexione jure ac merito collocari.
valeat. Hinc boniiatem, seii perfectionchi sibi conve- An non clinm, ut ad praclarissimos Hebreeorum
nienlem habet formatiter ( id est exprCssc, alque scriptores sermoneiii quoque converlamus, id ipsurii
ipsam), reliqiiarufn aulem animanlium eminenter. tradit Pliilo, qttem Juriaiorumdisertissiiiiuni appejhit
Perfeclior nimirum, et excellentior ob ingenii, et Hieronymus (De Viris illusirib. cap. 2), durii ea hoc
animi vires est anini'an|ibus, quas ingenio, lit dixi- super argumento tradit, quae cuin alibi retulerim ,
niiis, et arte superat, si fortitudine superaiur : hinc hic repetere non est necesse ? Ea lamen recolat
multo meliiisest hominein esse, qtiam leonem, ur- Lector.
sum, autdlinm qiiamlibet animantein brutain. Itabet 57. His cotisiiliitis rairum non est, si cuncla ho-
pariteregregiarii generi suo convenientem pttlchriiu- mini subdidcrit, aut certe obsequenles, subsidium-
dinem, ul si eain diligenlius perpenrias, iliam ipsam que, atque opem familiarem (pene dixeram) defc-
superet, quam hnbet agef, et si qua siini alia egregia rentes crealuras reliquas esse jtisserif, atque ea ipsa
specie pi-aediia.Haeequee Scholasticorum more bac- in re sui siniilem esse volueiit. An ea de redubitas?
lenus sririiprosecutus, vetusti Patres iuicrduin indi- D Attdi Dominum ipsum haec eloquenlem (Genes. i,
cant: velutiAiigustinUs(de qtianiit. ariiinse cap. 33, 26). < Faciamus lioininem ad itnaginem, et siniililu-
n. 70), Dnriiascenus(in libello inscripto : quomodo dinem iiosirain, et preesit piscibus maris, el volati-
ltomoad ihiaginemDei), el copiosiusGregorius Ma- libus coeli, elbesiiis, universaeque lernc, orriniqtie
gims, cujus verba referfe hic placet (b) : «Numquid, repliii, qund movelur in terra.> Ad quaeverbaChry-
fratresmei, SariclumEvangeliumvel insensatisrebus, sostomus (Homil. 8 in Gen. n. 3) haecscribit: « Ne-
vel brutis aninialibus fuerat praedicandura,utde eo que eniin cum dicit : Faciamus hominemsecundum
discipiilis dicatur : prmdkate omni creatura ? Sed imaginem nostram, el secundum simililudinem, hic
omnis creaturaeriomine signatur homo. Sunt namque serinoiiem finivit, sed per ea, quaeadjungit, nianifes-
lapides, sed nec vivuni, nec sentiunt : sunt herbae, tum nobis facil, quo sensu noinen imaginisposuerit.
el arbusla; vivunt quidem, sed non sentiunt.... An- Quid eiiim dlcit? Et dominetur piscibusmaris, el vo-

(a) Si possent homines, quibus est et mundus in (b) Homil. 29 in Evangetiayadvefba ifla : prmdi-
ipsis. ExempluinqueDei quisqueesl in imagineparva. cate Evangeliumonmicrealurm. Mare. xvi.
Manil.iv Astrou.
 871 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOSECUNDA. 872
lalilibus cmti, omnibusreptilibus super terrram. Inia- A cit, et tantam coeteris veneraiionem sui infundit, ut
gincm crgo dixit de priitcipatu, el dominio, non de cerlalim quasi regi obediunt, et voci ejus obsccun-
aliquo alio : Quia Deus fecit hominem principem dent: el cum sinl irralionabilia, rationem agnoscant,
omnium, quae sunt super lerram, et nihil super ter- ct disciplinnm eam imprimant, qiiam natura non
ram hoinine majus est, el omnia sub potesiate illius tribuit. Denique videntes ferae ejus mansuetudinem,
sunt. > ejus imperio mansuescunt. S.cpe suspenderttnt mor-
Et rursus (Homil. 10, n. 4) : «Postquam nos do- sus suos, revocanie sono vocis liumanEC.Videmus
cuit per praecedentia, quid sit secundum imaginem innoxiocanuni dente lepores sine vulnere capi: leo-
Dci (ecit eum : et ut ne impudentem quidem defen- nes quoque ipsos,si vox hominis resukaverit, proedam
sionis praclextuin relinquat Ecclesiae dogmaia impu- dimittere : pardos, atque ursos incitari, ac revocari
gnare volenlibus, paululum progressus idem iterum vocibus: equos plattsu hominuni fremere, silenlio
docet, quod ideo imaginis nomine usus sit, quod mollire cursum : denique soepesine verbere proeler-
imperaturus, et sub se creaturas omnes habiturus etinl verberatos : ita vehemenlius illos incilat lin-
esset. > gueeflagellum. >
Et paucis inlerposilis (n. 5): < Vidisti inenarra- 61. Ecce item Marium Victorem, latinum scilicct,
bilem poteslatem ? Vidisti principalus magnitudi- B et vetuslum Patrem. Ilaec nempe loquenlem in ho-
nem? Vidisti condila omnia sub hujus potestatem minis creatione Deum inducit (De Origine mundi);
redacta? Nihil posthac mediocre de rationali hoc Nunchominemfaciamus,ait, qui regnet in orbe,
animali imagineris, sed cogita honoris magnitudinem, Et sit imagoDei: similenidecet esse creanti, etc.
el Domini erga illtid benevolenliam, obstupescens Et deinceps :
illius immensam, et inenarrabilem benignitalem. > Ergo hunc praepositum rebuscumconjugejussit
Crescereper sobolem,terrasquereplere vacantes.
Atque id ipsum alibi repetit (lib. i ail Stagir.), Rursus quoque:
raonens « voluisse Deumhoc csse in terris liominem, Primusenim meritis,postremusin ordine tolo
quod ipse erat in ctelis. > Vide etiam quae eamin rem Factushomo,iit sese rebus praestarecreatis
tradit homitia u iu Epistolam ad Hebracos(n. 2). Nosset,et hinclaudesDominopersolveretaequas.
58. Nyssenus Chrysostomum ea in explicalione 62. Iu camdem sententiam Alcimus Avitus ipse
praecesserat; subsequunlur autem Sevcrianus Gaba- quoque haecde homine ioquentem Deum facil:
lilanus, et Theodoretus. Nyssenus scilicet lum alibi Nuncformelurhomo,summiquemtangitimago
Numinis,et nostramcelsodonatushonore
(Dialog. ni, tom. l Biblioth. Pat. Grmcolatinm, cap. Induat inlerius formosamente figiiram.
4), tutn eliam in libro de hominis cpificio uberi ora- Hunclibet erectissublimemiricedereplauiis,
lione hoc, de quo agimus, persequitur, haec praeser- r Qui regat aeternosubjectumponderemundum,
Bruta domet,legem cunclis,ac nominaponat,
«
lim monens : Ut in hac vila artifices insirumenlum Astranotet, cceliquevias, et sideranorit,
Discatet inspee.tisdiscerneretemporasignis;
ca forma raoliuntur, quaeusui sit apta : ila tanquam Subjiciatpelagussaevum,iugenioquetenaci
vas quoddam ad regni administrationem idonetim Possideatquaecumque videl: cui bestiafrendens
naturara nostram praeslantissimus fabricavit artifex : Serviat,et positodiscanlmansuelafurore
ta- Imperiumjumentapati, jussiqueligari
ac tum animoedolibus, lum figura ipsa corporis Fcslinenttrepidiconsuetain vinclajuvenci.
lem designavit hominem, ul ad rcgnum esset aptis- Quoqueetiamnatura hominissublimiorexstet,
Ineipiatreelosin ccelumlollere vultus,
simus. t Atque id ipsum, quori hic aitingit, copiosa, Facloremquaeratproprium,cui niente fideli
uli diximus, deinceps, alque eleganti ratione perse- Impendatfamulamlongaevoin temporevitam.
quilur. Quod attinet ad Severianum Gabalitanum, 63. Sed quis Augustintim non referat, qui haccait
cum consule, qtiein in calce paginaedesigno, locuni, (De Genesi conlra Manich., lib. i, cap. 17, n. 2&):
idque, de quo agimus, traditum invenies (a). < Quod homo ad imaginem Dei factus dicitur, secun-
59. Theodorelus vero in enmdera sententiam heec dum interiorem hoininem dicilur, ubi est rntio, et
tradit (In Caput xi Epitlolm l ad Corinth.): « Homo intellectus: unde etiam hnbet potestalem piscinni
est Dei imago, neqtie quoad corpus, neque quoad maris, et volatilium cceli, et omnium pecoruiu , ct
animam, sed tanlum quod attinet ad principalum D ferarum, et omnis lcrrae, et omnium repenlium ,
et imperiura: ut cui ergo omnium, quaosunt in lerra, quoesunt super lerrani: cum enim dixisset, faciamus
imperium est creditum, Dei imago appellatur; mtilier homincmad imaqinem, el similitudinemnoslram, ad-
atitem, ut qtiaesit iu potestate viri, est viri gloria, et didit continuo : Et habeal polestatempiscium maris,
veluti imago imaginis : nam ipsa etiam aliis imperat, el volatilinm cmli, et caelera : ut intelligeremus, non
sed viro subjecta esse, et ei parere jussa est. > propler corpus dici hominem factum ad imagincm
60. Sed ne Graecostantum videamur afferre, ecce Dei, sed propter eam potestaiem, qtia omnia pccora
tibi Ambrosium baec de homine iradenlem (b) : superat. Omnia enim animalia ceetera subjecia sunt
« Hoc mentis vigore et externa subigit, et separala, honiini non propter corpus, sed propter intellccluni,
ac distanlia videt, et validiora viribus auimalia subji- quem nos habemus, el illa non habent. >

(a) Orat. v de mundi Creatione n. 4, pag. 484, (b) Lib. vi, epist. xxxvin, alias classe i, epist.
tom. vi Op. Chrysost. edit. Montfauconii.In quo est XLIII,Horontiano.
ratio imaginis? in potestate, etc.
873 IN HILARHEPIST. SEU LHJEL. DISSEUTATIOTERTIA. 874
64. Hic rcccnse, si vis, Patres cos qui peccatttm £i Elcnim cum cursus isle lioinini inscrviat, liomini
Daemonis in eo collocant, quod invideril lioniiiii sane ministeritim praestabunl, qui ipsum dirigunt
summnm eam in res omnes poiestrttcm ac domiiia- perficiunlque. Quid ? quod iidem Angelinobis tuielac
lum, quem sibi conferendum fuissc putarat. Hos ac preesidio sunt, sicut ab Apnstolo Paulo (Hebrm.
porro nec contemnendos sane, nec paucos equidem l, 1<>)< Minisiralorii spiritus appellenlur proptcreos
recenserem, nisi laborem meum anticipasset praecla- niissi, qui heereditatem capiuhisalulis. > Quo dc ar-
rissimus Pelavius, cujus Iocum in calce pagime a me gumento plura hicdicerem, nisi peculiari libelloeade
indicatum obsecro consulas (De Angelis m, 2,8). re copiose disputassem (Degli Angeli custodi). Con-
Adde, si vis, auctoriiatem Rahbi Saadiae, collocantis sule, si vis, Pelavium (de Angel. n, 6, 7 et seq.).
scilicel eam, de qua agimus, imnginem in imperio, 70. Eam ob rem non vereniur niulti inditnm ho-
ct doniinatione (Refert ex Aben Hezra Peiav. de Opi- mini Dei imnginem in eo ponere, quotl sicut Deus
fic. II, 5, 2). rcrum omnium finis esl, seu cnusn finalis, ila et
65. Quamquam necesse non esl bac in re in Pa- homo, eo tanlummodo hac in re Deum inter et ho-
Irum, et Hebraeorumtestimoniis diu laborare, adeo minem discriraine posito, quod Deus rerum omnium
scilicet id perspicuum esl, ut illud qtioque.veiuslis finis uliimus sit, homo vero ad Deum
ipsum dirigi
ipsis et inier idololalrke lenebras J*
posilis Scriplori- debeat, et ad eum contendere, in quo quiescai, elad
bus innotuerit. Id porro multorum quidem opinionc cujus gloriam ipse quoque sit condilus. Sed hoc de
denotanl illa Tullii monita (lib. n de finibus): « Ea- argumeiito cum luculeiiiius alibi egerim
(Disserl. i),
dem (hominis) ralio habcl in se quiddam ampluni, eum locum recolal lector.
atque magnificum, ad imperandum magis quam ad 71. At jam vertendus est sermo ad eorum opinio-
parendumaccommodatum. Expressius porroOvidius nem, qui censent eam, de
qua disserimiis, imngi-
(1 Metamorph.) : nem, sic explicandam csse, ut proplerea dictus sit
Sanctiushis animal,mentisquecapaciusaltae Adam ad Dei imaginem, quori homo donatus sit na-
Peerat adhuc, et quoddominariin caeteraposset.
Nalushomoest, elc. tura ea, cujus speciem induerat Detis, ut hominem
66. Hinc edomitas ab homine videmus crudeles conderel; qua eiiam specie lum eidem Adamo ap-
belluas : atque id ctun coeteri eleganter describani, pariiil, lum reliquis Patriarchis ct Prophetis. Sed
descripsit sane Martialis nobili illo epigrammate de hoc quoque arguniento cuin satis alibi disserue-
((ere habetur lib. i, n. 104), quod ad hunc modum rimus, in secunda scilicet disserlalione, ad eum lo-
incipit : cum lectorem allcgo.
Picto quodjuga delicatacollo .r, 72. Sed quid de illorum opinionc dicendum est,
Pardus sustinet,improbaequetigres '
Indulgenlpatientiamflagello. qui piitant proplerea ad Dei imaginem appellnfum
fuisse Adam, qtiod enm naturam, ac formani a Deo
quod quidem epigramma integrum lcgas velim : ele-
recepcrii, quani babiturus erat Unigenitus Dei, cum
gans quippe valde est, venusiissimum, et id, de quo ad homines eoruin
mirifice cuput, Dominus ac redemplor
agimus, comprobat. veniurtts erat. Id sane proposuit Tertnllianus titm in
67. Anle Marlialem argumenium hoc copiosissime libro contra Praxeam
Philo: verba vereor ne (a), lum etiam iu libro dc re-
pertractarat cujus sireferani, surreclionecamis liaec scribens (cap. vi) : « Quod-
aequo sim longior : locuin ubi jacent consulat lector
16 el 17 editionis cumqtie eniin linms exprimebatiir, Christus cogila-
(rfeOpific. Gelen. interprete pag. batur homo futurus, quod et limus, et caro sermo,
Gryph. nnni 1561). et lerra tunc. Sic eiiim prafatioPalris ad firmm:
68. Quid ? quod pisces ipsi, tnmetsi ab liomtnuin quod
Fncinmushomineni ad imaginem ct siniilitudinem
consortio remotissimi, non rnro
nosiram. Et fecit honiinem Deus : id utiquc quod
Et norunt dominum,manumquelambunt
El ad magislri finxit, ad iinaginem Dei fecit illuin, scilicet Chri-li.
Vocemquisquesui venitcitalus. Et sermo enim Deus, qui in effigie Dei constituius ,
quod ego Ij.se socpe vidi, dum virum pieiale, et co- -iU non rapinnm existimnvit pariari Deo. Ita limus ille
milnle prxslanlem D. Fulgentium Musiauurnex or- jam luuc imagincm induens Chrisli futtiri in carnc,
dineCarlhusien-riiim, quique Boiioniensiiiin Religio- non tanltim Uei opus erat, sed et pignus. >
soriiin familiocnuncpreeesi, Deoeliiominibusdilectus, 73. EademlraditPrudeulius, bacc elocutus (in Apo-
convenirem : familiarissiinos enitn babebat pisces,
theosi):
quique voce illiusacciii slatiin accurrebanl, utcibum
ChrislusformaPatris, nosChrisliformaet hnago,
ex illius nianu sumerent. Condimurin faciemDominibonitalepaterna,
09. Hic, si vis, recole qtiae disserlalione i stalui- Veuluri in nostramfaciempost saaculaChrisli.
iiius; nimirum hominis causa sensibilia cuncta crcata Adde quae alibi hoc de argumento dixiraus (Disserla.
esse. Homini quoque Angelos ipsos ministerium it, n. 29 et seqq.).
praestare is fatebilur, qui asscntiiur D. Tliomeeet 74. At Petavius (De Opific n, 2, 4) opinionem
Scholaslicispeneomnibus docentibus, cceloruinastro- hancpropterea.rejieit.quodsi vera essct.DeusPaier,
rtimque cursum ab iisdem Angelis dirigi perficique. qui hacc elocutus essecensetur: Facianuis lioininem
i filii scilket, qui liomo futums eerlior ac verior.
(a) Cap. XII.Erai autemad cujus imaginemfaciebat; ad
PATKOL X. 28
875 IN HILARII EPIST. SEU LIBEL. DISSERTATIOTERTIA. 87G
ad iinaginem el simililudinemnoslram ; noslram uti- A 78. Si vero in perfectione eximia, quam-supra ete-
qtte non dixissel, std tticim(o Fili). Num heec animad- teras creaturas liabei liomo, eam similitudinem col-
versio opiuioncm eam satis reftitel, alii viderint. Con- loces; fceminamad Dei imaginem faclam neges ne-
sule, obsecro, Petavium ipsurn cap. vu libri u de cesse est. Etenim mulieri proeslat vir, illitisque caput
Trinitate (n. 4). est. Expressissime Chrysosiomus (a): <Ut enim scias
Ex hactenus dictis dijudicet Lector, quid de pos- humana forma praeditum non esse numen, audi Pau-
irema opinione sentiendum sit, eorum scilicet, qui fa- lum dicenlem : Vir quidem non debet velari, cutn sit
tentur in homine quidem exiare eam, de qua agimus, imago el gloria Dei : Mulier autem gloria viri esl,
simililudinem et imaginem: sed in quo posita ea sit, proplerea debet, inquit, velum habere supra caput.
mininie apparere. Si quid scilicel probabile hactcnus Enimvero si hocloco imaginem id appellavit, eequa-
diximus, tam et si slabilire cerlo non possimus, in lem divinx omni ex parte formoesimilitudinem si-
quo haecposita sit; tamen Pairum ea iu disquisitione gnificans, ct idcirco Dei imago vocatur homo, quia
posita studia effecerunt, ul verisimilc aliquid inve- Deus hoc pacto figurattis est. lgitur sectindum illos
nerimus, in quo hanc collocemus. Ea de re niiniiiic non virum tanluni ad imaginem lacttim dici oporte-
dubitabis, si ca expenderis, quae a numero decimo bnt, sed etinm mulierem ; mulieris enim virique fi-
lertio ad hunc usque locuin copiose tradidimus. Bgura, etforma, el similitudo esl una. Quam igilur
ob causam iinago Dei vir dicitur, niulier vero non
QUJESTIO III et IV. item? Quia nimirum non de imagine meiilionem fa-
ln qua hominis parte posita sit hmc, de qua agimus, cit, quac in forma sita sit, sed de imngine, quae in
solus bomo habel, non autem mu-
imago et siinilitudo. Et: An soli viro, an eliam fm- dominalu, quam
mina eamdem imaginem et similitudinem indideril lier. Nam hic quidem nemini subdilus est, illa huic
Deus. subdiia, quemadmodum inquit Detis : Advirumluum
conversiotua, et ipse tui dominabitur. Idcirco Dei qtti-
75. Si ea expcndinius, quae in superiori qiieestione dem imago esl vir, quia sublimiorem nutlum habet,
dixinms, fncile couslabil, in corpore poni minime queinadmodum Deo sublimior est nullus, sed omni-
posse eam, de qua agiiiius, Dei imaginem, nisi forle bus dominalur. Mulier vero gloria viri est, quia viro
in ca significatione id dicatur, quam proceunte Au- subjecta est. >
guslino n. 47 proposuimus. In anima vero poni pos- 79. Imiialur, et tantum non toliim exscribit Chry-
sc, minime dubito. At num in animae stibstantia, num sostomum Theodoretus (b) hoecdocens: < Homo est
in illius polenliis, num alia quapiam raljone, tum Dei imago, neque quond corpus, neque qtiond ani-
demum asseres, cum aliquam ex antea cxplicatis ,u mam, sed tantuin quod atlinet ad principatum et
opinionibus amplecteris. Qui enim iu spiritu eam itnperium : ul cui ergo omniuin , quae sunt in lerra,
iinaginem collocant, in animae subslanlia collocant. imperium est creditum , Dei imago appellatur. Mu-
Qui in iniellectu, voluntale, liberlale, aliisque hujus lier autem ut quae sit in potestate viri, esl viri glo-
modi, in potenliis ponunt. Qui vero in eximia hominis ria et velui imago imaginis: nam ipsa eiiam aliis
pcrfcclione, et excellentia, aique in dominio, quod impernt: sed viro subjecla esse, ct ei parere jussa
snpra creaturas exercet, aliisque affinibus sitam vo- cst. > Deinde aliam ralionem adjungit, ut hujusce
lunt, alia addant necesse est, tametsi in anima (si prBCSlantiae fceminam exorlcm faciat: « Non enim
loqui ila volumus) fundamentum habennt, et, uli vir, inquit, ex muliere est, sed mulier ex viro.
scholastici fere aiunt, adhmsionem et subjectum. Et Ergo etiam ratione creationis virt primas partes ob-
tle III qunesiione bactenus. tinent. Etenim non est creatus vir propler mulierem,
76. Quod ii.aque ad quartam atlinet, desumitur il- sed mulier propler virum. Hoc etiam sufficitad ostcn-
lius solutio a solutione primee,ac secundaequaosiionis, dei;dutn, virum jure principatum tenere : non enim
sed secundaepraesertim. Etcnim si in anima, illinsque hic propter illius usum , sed ipsa propter ejus usutn
potentiis, ac qtialitnlibus, aut, si vis, in virtuiibus producta est.> Eadem tradiderat quaeslione xx in Ge-
collocas, quis ab ea dignitate foeniinasarceal?Alcinius D nesim (in vcteri editione, inlerprete Joanne Pico). Et
Avilus fceniinas lntjtiscc excelleniioe compoles pro- de duabus his quecslionibus satis.
fccto facit, cttm hoecail (Ad Fuscinam sororemlib. l):
Eccevidessexu vilcareat ccclpstisimago, QUJSSTIOQUINTA.
Interior sortitushomoquammente relenlat, Au Angelus ad simililudinem et imaginem Dei
Nec sexum acceptat.
factus sii.
77. Marius iiem Viclor fceminasejusdem praeslanliac
videtur ctim Deum h;cc 80. Hiijus quoque quaeslionissolutio a I et II quees:-
panicipes facere, eloquett- lionis ac secundae proeserlim soltitione derivalur.
leni inducit (iib. i in Genesim)]:
Si enim simililudinem et imnginem in gratiae donis
Kunchominemfaciamus,ait, qui regnet in orbe,
Et sit imagoDei: similemdecet esse creanti, colloces, quis ad similitudinem et imaginem Dei
Liber ad arbilriumfruitur qui mente creatis. factos esse Angelos neget, cuni hi in ipsa creatione

(a) Sermon. II in Genesitnn. 2, pag. 655 Tomi iv . xi, ad verba illa: Vir non debet vetare capul suum
editionis Monlfaticonii. (interpreic Gentiano Hcrvclo).
(/>)In Commenta. in Epislo. Pauli I ad Cor. cap.
877 J. C. TROMBELLI IN SEQ. SERM. PR^FATIO. 878
uberrimis ainplissiniisque gratiae donis dilati sinl: ,A 81. At si vel in ea perfeciione, et excellenlia col-
et ea de causa Filii Dei appellali (a) ? Ad iinagiiiem Iocas, quam numero 46, el subsequenlibus exposui,
Dei pariler faclos dices, si iniaginciii in spirilu , il- vel expresse in dominio stipra cacleras crealuras, pro-
liusque polentiis, ac subliniihus qualitalibus pones. cul dubio nb Angelis ca arcenda est, ideoque imago
Nam beec procul dubio non niodo in Angelis sunt, Dci, de qua agimus.
verum etiam in liis exccllunt, et praestant. Hac, ut Sane Theodorelus (aucesf. xx in Gen.) in eo tolus
arbilror, de causa non modo Angelum ad iniaginem est, ul eam imaginein ab Angelis arceat, el in solo
Dei factum, verum ctiani excelleniioriquadnmrnlione homine slalual Ad qtieni quidein liiieni cum alias ta-
ad eaindein imaginem lactuni docei GregoriusMagnus, liones afferal, lum lianc sane, quod Angelus in crea-
cujus verba referre hic placet (lib. xxxii' Moral. cep. lutasreliquas nullamexercetpotestalem, quam tamen
18). Scilicci ad diabolum referens quod Ezechiel de maximam exercet homo. Sed ipsa Theodoreliverba
rege Tyrio ait: Tu signaculum simiiitudinis Dei, haec referre praestat, ex quibus scilicet ea, quae diximus,
subjicil: < Desigillo quippe anuliialissimilitudo iuia- lector per se percipial, <Quidam ad imagineui Dci
ginaliter cxprimiiur, qualis in sigillo eodem essentia- hominem crealum csse arbitrantur secundum polen-
liter habelur. Et licei honio ad Deisimiliiudinem crea- liain anitiiae invisibilem, non intelligeutes, quod ct
tus sil, Angelo lamen quasi majus aliquod tribuens, B Angelus invisibilis est, sicut el Daemon.... Quod si
non ettiii ad sirailitiidincni Dei coiidilum , sed ipsuin solus homo cx oinnibtis creaturis irnago Dei est,
signaculum Dei sitnilitudinis dici, ut quo subtilior peculiarcm quamdam raiioiiein hujtisce denomina-
est nalura , eo in illo similitudo Dci pleuius credatur lionis oportet esse , etc. >
expressa. > Atque bic III disserlationi finis sit.
(a) Faclum esl autem, cum quadam die venissent si Angeli non sunt? Tamen quia Jobi loca aliler a
filii Dei, el slarenl coram Doniino. Job. n, 1. Cum noniiullis vertuntur, et Pauli locus accipi secus po-
jubilarent aslra inaliitiiia, et me laudarenl omnes fitii lest, inirum non est, si Clirysosiomus p.ilain neget,
Dei. Job. xxxvni, 7. Ad haec, Paulus bacc scribit, filios Dei Angelos aliquando appellari. Homines qui-
I Cor. vui, 5: Nam eisi sunl, qui dkanlur filii Dei, detn , inquit ille, filii Dei dicii sunl, Angeli aulem
sive in cmlo, sive in lerra: quo quidcm in loco An- nunquam. Homil. xxn in Genes. n. 2, pag. 195
gclos inuuere videtur. Qui enim sunt filii Dei in cmlo, Toiiii iv editionis Montiaucon.

JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLI

IN SEQUENTEM SERMONEM PILEFATIO.

Reliquis buinanitatis ac bcnevolentiae officiis, G clamanle scilicet locutionc ipsa, ab ea quam Hila-
quibus RR. PP. DD. Joaiines Gualberltis Reccari, rius Pictaviensis persequilur, valde reinota. At cui-
et Philippus a Turre, Cassineusis Congregationis nam adsctiberem, ignorabnm. Porro dum Coiwiona-
amplissiini Praesules, me apud eos Florentiae degen- loriam CombefisiiBibliolhecamari euni finenv revolvo,
leiii cumularunt, hoc etiam addi voluere, ut, cum ut perquiram num is Scrino evulgalus sit, an non,
scirent me inedila Palrum scriptn perquirerc, ut ea comperio evulgaium eum csse quidem, et Bedai ad-
pcrvulgarem, Sernionem in Codicc complectenle S. scripttifii;(«), scd additis iniinututisque nonnullispe-
Hilarii Piclaviensis Opera eidem Hilario iributum, in riodis; vel scilicet ut sermo accomniodaretur loco
celebermna sui M uiasterii Biblioilieca invenluni, ad illi Evangclii, qui eidem Sermoni in ea editione
nieiniiterent diligeniissirae exscripiiiin inaiai doctis- praeponitiir (b), vel ut uberius analogia, qtiae Judai-
simi Patris D. Peiri AloysiiGatletii Philosopbiae Lec- cum inter lemplum et Christianam Ecclesiam in-
loris, ei de veteri litteralura, cui sumrao studio etiam terest, explicetur : qua quidemre ejusdem Sermonis
incuinbit, prteclare rneriti. Novi stalini, Hilario Pic- puriiali ac venusiali nonnihil detrahi videtur (c).
taviensi adscribi Sermonem hunc niinime posse, re- Etini itaque, ut hnbet Florentinus, quem diximus,
(a) Iuter eestivalesBed.e sermones (pag. 169To- £) suinpta ex Matth. vn, 17 : Omnis arbor bona, etc, et
lni vn cditionis Coloniensis anni 1612) eum inve- huic lectioni sese etiain accommodat Beda, si is est
nies. At dubitatur a multis, num omnes, qui in hac ejus sermonis auctor, quem secundo loco apponimiis.
editione Bedaetribuutilur Sermones, a Beda coinpo- Aliud eliain Evangelium fuisse nonnunquatn in dedi-
siti sint; corurti eniin nonnulli alium videnlur ba- catioue lectuni, indicat Beda in lloinilia in dedica-
touisseauctorem. tione Ecclesi.e. In illo tempore [acta swui Eucmnia
(/)) tn iis, quos consului, vetustis libris jam evul- in Hierusalem, et hyems eral, etc, pag. 174 Tomi vu
gatis -{Vitiopaginam 718 Tomi n Mnrtene de anti- Operum Bedae: qua in re prorsus congriiit aiiliquis-
quis Ecclesim Ritibus, editionis Antuerpiensis, seu siniuin Lectionarium GaUkanum Mabillonii. Vide
TpotiusMediolatiensis auni 1736); in iis quoque, quos lib. n de Liturgia Gallicana, pag. 168.
apud nos servamus, saeculixi et xn codicibus en (c) ln sernione jam edito baec prae caeteris haben-
Evaugelii .portio, quae in dedicatione Ecclesiae lege- tur : < Coliimnsestant anle osiium Templi; quia ad-
batttr, et adliuc legitur, desumpta est ex Capite xix ventumRedempiorisnostri,qui ait: Ego sum ostium,
Lucac: Iiigressus Jesus perambulabal Jerkho. Sed iu per me si quis iittroierii, salvabilur, praecesserunt
Galliis videtur per ea leinpora fuisse lecta portio de- doctores egregii, de quibusdiciiAposlolusj/acoZ/us,
879 B. HILAKH 880
Codex, evulgandum censui. At quoniam Pictaviensi \. runi loca allegare consuevissc (c). Alque liuic qui-
Hilario abjudico, si Hilario alteri iribuere *is (quod dem conjecturaeac suspicioni meae ipsa llilarii Are-
per me quidem licet), Arelntensi Hilnrio tribue, latensis scriptio hujusce Sertuonis scriptioni haud
quem ccrlo novimus et sacra lempla crexisse (a), absimilis pluriinum favet. At cuicumque landcin
ideoque dedicasse, et sermones ad pnpulum recilasse sermo bic iribuntur, laudabilis esf iiliefue, et procul
non paucos (b); ex vulgala quoque interpretatione, dubio vetustus, ideoque is, qui antiquam formam ac
qua saneutilur htijusce Sermouis auctor, Scriptura- candorem prislinura recipere niererelnr.
et Cepltas, et Jounnes, qui videbantur columnmessa, Vita S. Honorali, quaeprocul dubio ab Hilnrio Are-
quieidcni ndvenlui'ejus lcsliinoniuin pcrliiberenl » lalcnsi composila csl, ad hiinc inodnin Scripuirae
An vero adveiitum Doinini proecesserunt, ei eaui ob loca allegantur, n.3.> <Nelaurieshoniinemin vila sun,
causam <coluiiinecsiaiilesanteosliuui teiiipli»fuerunt et itcrum : >Anle morteninelaiiries quempiani, n. 8.
Jacobus, el Ccphas, et Joannes, qui Clirismm non Ordinate in me charilalem, n. 10. In multapntienlia,
prienuniiaiiint, seri illius ftiere discipuli? Prolecto in vigiliis, in jejuniis, in caslitate, in scientia, in
coiumnas eos propierea vocat Paulus, quod stabiles, verbo veriialis, in virtule Dei, n. 14. Euge serve
coluninarum insiar, in fide esseut, et veluti praeci- bone, et firielis, intra in gaudium Dooiiui lui, n. 15.
pun cbristianee Religionis fulcimina. Super aspidem et basiliscum anibulabis, et conctil-
(a) In cap. 8 \itae S. Hilarii Arelalensis hacc cabis leonem et draconetn. t= Ecce dedi vobis po-
liabentur : In mediatorejugiter permanere... insliluere, testatcm calcandi stiprn serpemes et scorpiones,
monasieria, mdificarelempla, confirmareMonaclwsin- T. n. 20. Vende omnia tua-, et da pauperibus, et veni,
stilutione sua. et scquere me, n. 2ti. Oiiinibus oinnia factiis, n. 37.
(b) Cap. 11 ejusdem V.ita?beec legiinlur: «Si peri- Qui liinent te, videbunt me, ci leetabuniur. = Quid
toriim turha defuissei, simplici sermone rusiicorum enim habes quod non accepisti? aulsi accepisti.quid
corda nuiriebat: alubi in<truclos supervenisse vidis- gloriaris, qua-o non accepeiis? i Porrohaecin Vulgata
set, sermone ac vuliu pariter in quadam gratia inso- sic sc habeni : < Ante ninrlem ne latides lioiiiinem
lita exciiabatttr, se ipso coKior apparebat, ui cjus- qiiempiam (Eccles. xi, 50). Orditiavit in nie chari-
dem prolali auctore teniporis, qui suis scriplis tnerito tatem (Cantic. in, 4).In mulia palientia, in tribtt-
claruerunl, Silvius, Eusebius, Domnolusadinirniione laiione.in necessitalibus, iu angustiis..., in vigiliis,
succensi, in h,ce verha proruperinl: Non doctrinam, iu jejuniis, in ca-.iitate, in scienlia, in loiiganimitate,
noii eloquentiam, sed nescio quid super horaines con- in suavitate, iu Spirilu Snnclo, in charitaie non ficta,
secutum.... Et licet gratia ejus ex his operibus, quae in verbo verilatis, in virluie Dei (II Cor. vi, 4, 5,
eadem dicendi iuipeiu concepit, genuit.ornavit, pro- 0). Euge serve bone et fidelis, iuira in gaudiuni Do-
tnltt, possil absqtie hacsitalione dignosci; vita scili- niini iui ( Maitli, xxv, 21). Super aspidem et ba-
cet antislitis iloiiorati. bomilieeiu lolius anni festivi- silisctim ambnlabis, et conculcabis leonem el draco-
lalibus expcditee,etc.» Hac lortasse coujeclura, el eo nein ( Ps. xc, 13). Ecce dedi vohis potestntem
ctiam quod idein stylus, ac phrasis appareat, aique calcandi supra serpenles et scorpiones ( Luc. x, 19).
ea quae in vila S. Ilonorati ab Hilario Arelntensi con- Venricquori habes, etda pauperibus..., et veni, se-
scripta eminet, Combefisius aliique permoti non queie me (Mmth. xix, 21 ). Qui timent le, virie-
modicam partem eortim sermonum , qui Eusebio bunt nie, et laetabuntur ( Ps. cxvm, 74 ). Quid eiiim
Eniisse.no aut Eucherio tribui constievere, llilario G lnbes quod non accepisli? si aulem accepisli, quid '
Arelnlensi tribuunt. Vide Combcfisii bibliolh. Con- gloriaris, qunsi non aeceperis?i (I Cor. iv, 7.) Qua
ciona. in Resurr. Domini. quidein locorum collalionc plane asseqtieris, atil ip-
(c) Sane in iis sermonibus, quos in resurreciionis sissiniaiu, quam nunc sequiinur, ab Hilario Arela-
Dominicacsolemnitaterccitasse llilarium Combefisius lensi luisse allegatam, aut certe lam affiuein Vulgatsc
censet, Eusebio Etnisseno utique adscriptis, Vulgata iiilcrprelatioueiii, ut pro Vulgata haberi possit.
Scripturae iuterprelatio plerumque eniinet. Sed et in

SERMO B. HILARII

DE DEDICATIONE ECCLESIJE CUMPTUS («) PICTAVIS

IN ECGLESIA IPSIUS IBIDEM CONSECRATA.

solem- D sonet. Hi sunt enim frucius bonoe arboris, hic boni

Quia propilia Deitale, Fratres Cbarissimi,
nia dedicalionis Ecclesiaecelebiamus, debemus con- cordis thesaurus, hoecfunriamenta sapienlis Archi-
ornatis tecti, qux nobis hodiema Sancii Evangelii lcclio
gruere solemnilali, quam coliinus, ut sicttt
studiosius ejusdem Ecclesiae parietibus, pluribtts ac- cotnniendai, nos non fortuam soliiininodo, sed vir-
consis luniinibus, ampliato liumeroleciioiium, addita ttitein potius liabere pieiatis: quod etiam mystica ve-
Psalmorum mclodia, lactis noclem vigiliis ex more leris instruiuenli bisioria diligeuter insinuat, cum
transcimus; ita cliam penelralia cordium noslro- vel M iyses labernaciilum, vel teiupluin Domino Sa-
rum semper necessariis bonorum opcrum dcore- lonion in Sanctae Ecclesiae typum condidit; uiraque
liius ornatibus. Seniper in nobis fiainmn divinaepie- cnim doinus lirmiter fundata esse refertur : Taber-
tatis et fraternae carilalis augescat ; scmper in naculum quidem, quod coinpactos de tabulis habe-
sanctuario pectoris nostri cceleslium memoria prae- bat parietes super hases argenteas, templtini autcm
ceplorum et angeliceelaudalionis dulcedo sancta re- super lapides quadros in fundaniento suppositos. Li-
(a) Nullius significationis est vox eumptus, quara habel codex. Fortasse Iegendum est compositus.
881 SERMO DE DEDICATIONEECCLESI^E. 882
gna quoque eraut iiiipiiliiliili.i, e quibus et Taberna-. A per cbaritatem operanfur, ccelesiis vilee proemia ex-
cultim omne factum, ct Templum intus ornatum, ac pectant. El bene longitudo LX cubitorum est. Sena-
desttper lectum fulgebat. Attrum eliaiti de tbesauro rio etenim numero bonorum operum solet perfeclio
bono opiimum proferebant, de quo parieies intus et designari, quia eliatn Detissex diebus mundi orna-
foris vestiii, Templi non taniuni parietes, vernm mentum fecit; et sex sunt hujus saeculi eetates , in
etiam laquearia, trabes, ostia, postes, et pnvimenta quibus sancta Ecclesia pro aelerna requie piis acti-
crant cooperta. Sed et vasa, vel utcnsilia domus bus instat. J3ene xx sunlcitbiti latitudinis, quia ge-
utriusque cuncta pene auruui, neque hoec, nisi de mintim est praeceptum chnritatis, quoniam Ecclesia
auro puri-isimo, fieri licebat. Friictus etiam arborum, in tribulaiione dilalatnr, cura perfeciusquisque etiain
qui in domo Domini offerebanlur, purissimi et ex- conditorem ex toto corde, tota aniina, lofa virtule,
cjuisili esse jubehanlur. Hnc est, Vitis, Olivoe,Thu- et proxiiniini lanquam se ipsum diligerc debet. Bene
ris, Myrrh;e, vel Stactis, et coeierarum hujusinodi : xxx in altiludinc sunt cubiti, quia omnis Electoium
quee videlicet cuncla spiritaliter intellecta veram spes ad visioneni sanctae Triniiatis, quanlum valet,
nostroeFidei el operationis sinccritaiem denuntiant. se exercendo et purificando properal. Noianduni
Dotntis namqtie utrnque, utdixitnus, Universalis Ec- sane est, quod xxx ctibiti altitutlinis non usque ad
clesiae figurnm proemonslRit. Neqtie incongruum .B supremnni templi fastigium, sed usque ad laquearia
quis arbilretur, quod duoe sunt domus Domini in templi peiiinebatit, deinde ad laquearia medii laber-
mysterio factae,cum unam Christi doinum esse Ec- nnculi alii xxx cubiti altitudinis assurgebant. Porro
clesiam nullus fidelis ambigat. Duaeeteuim sunt con- terrenum coenaeiilum, quod supererat, LX habebat
diloedomus ob sigtiificalionem utriusque populi in in latitudinem, ac sic omnis allitudo domus in cxx
eamdem Fidem venturi, Judaci scilicet alque genti- cubilis eral extenta. Prior igitur domus xxx cubiiis
lis. Unde bene Taberuaculum sola plebs Judoea con- in altitudine surgit, quia praesens Ecclesia ad viden-
didit in eremo. Templi autem slructuram Proselyli, dam speciem Sanclae Trinitatis tola intentione sus-
et adveneede Geniibus quolquot in populo tuncin- pendilur. Superior domus xxx acque cubitis se in al-
veuiri poterant, devota fide compleverunt. Sed et lum attollit, quia solutae corporibus animae perfecto-
Rex potentissiinus, Tyri conduclus a Salomone com- rum usqtie ad dieni universalis Judiciiejusdem bealoe
modatis artificibus, et lignis grntaniissinie juvit, et individuae Trinitatis preesenli visione Iruunlur.
quia nimirutn aute incarnaiioiiem Doiniiiicani nolus Suprema domus bis tricenis altn est cubitis, quiare-
erat tantum in Judma Deus. At poslquam ille in ea, suscitati a mortuis omnes eleeti contemplatione ejus-
qua nalus, et passus est, carne resuscilnttis a nior- dem sui condiloris, qui in tribus personis unus cst
tuis, et exnltattis est super ccelos Deus,super oniueni C Deus, oelerna spiritus simul, et camis immorlalitate
conlinuo teiram nomiuis ejus gloria refulsit, orbis- gaudebunt. Fnctus esl medius paries in lemplo de
que universus ad acdilicalionem donius illius accur- tabulis cedrinis xx cubitoruni altitudinis, qui divide-
rit, et accepit ab eo proniissioneni donorum coeles- ret oraculuni in Sanctum Sauctorum ; a priore parte
liuin. Narrat ergo Scriplura, quia proccepil Uex Salo- tcmpli habebat xxcubitos longitudinis, et xx cubilos
nioii, uf lollerenl lapides cjrandesin fundameiitisTein- lalitudinis, el xx cubilos altiiudinis. Porro ipsum
pli, el quadrarent eos. Lapides nutein grandes pretiosi, tenipliim prae foribus oraculi xv cubiloruin erat, in
qui in fundameniolocati totum onusTempli sibisuper- quo erant mensae, et canrielabrum de auro. Sed et
p(isiltiniportant,eximiossnncl;ieEcclesia2Do(tores in- altare aureum prope ostium Oraculi, quatenus in-
sinuant, grandes iiimiruniexcelleniiamerilorura, pre- censo in eo tbymiainate vapor fmni ascendens operi-
tiosos clnritatesignoruiii, qui nb ipsoDuniiuo verbum reloraculum, ubi erat arca Testainenti, super qua
aiidienieslotanicresceniisEccIcsitc fabricam sua proe- erant Cherubiin gloriae oburabrantia Propi iaiorium.
dicaiione genucrtint. Quosvideiicetlapides Rex quadra- Prior ergo domus prioris Ecclesiaestattim : iuterior
re praecepit, tit niagistrosEcclesiae compositos inori- vitae ccelestis ingressum designat. Unde recte priori
bus, et iniinobilesnnimo esse debere signaret. Sicut mensaeet candclabta sunt fnctn, quia nimirum in hac
veroqiiadrntuin, quociitnqiievertiiur, stabit, itn niini- D vita lumine sanclarutn Scripturaruni, et Sacramen-
rum vita perfecioruniquacad veritatislineam sollicite lorumccelestium refectione opus habemus: In futuro
direclaest, nullis tenlationum impulsibus asua novit anleni lalibus non egebimus subsidiis, ubi juxta
siabililale dejici. Erat autem Templum Dei marmore Psalmistae vocem quicumque apparuerint cum justi-
pario, quod esl, lapide albo extructum, ut cnndorem tia, saliabunlur manifestagloria Domini. In hac ergo
Ecclesiasiieaecastitatis exprimeret, dequo in amoris vita corda juslorum, quasi allnre incensi aureum,
Caulico Doniinus ait: Sicut lilium inter spinas, sic splendida fulgenl per uiunditiam sanctiiatis. Aroma-
amica mea inler filias. Habebat idem LXcttbitos in tibus sunt referta desideriorum spirilualium, incen-
longiludiiiem, xxx cubitos in lalitudiuem,xxxxcubi- dio flagrant amoris conlinui, et quasi ccelesiis introi-
tos in aliitudinem.»Loiigitiido ergo Templi fidem lus posita suavissimum suae oraiinnis vaporem inler
sanctae Ecclesioedesignat, per quam longanimiter in- sancla sanctorum superna emiitunt, ubiChristus est
ler opera sua bona pravorum adversa tollat: latitudo in dexlera Dei sedens, quem apertissime arca Testa-
charitaiem, qua ipsn intus per viscera pieialis spa- menli, qute erat intra velum, designal; in qua Urna
tialur : allitudo spe.m, qua propler bona opera, quae eral aurea habens Mtinna, et Virga Aaron, qum frdri-
883 , B. HILARH c.8l
ducrat, et Tabulm testamenii. Ipsa namqiie Arca na-. A rcdcmplionis munere elcctos suos in aelerua tabema-
tttrani huiiiaiiitaiis ejus; Urna mannce plenituriiTieni cula Iictantos; non eos utique uilerius a sua pr.Tsen-
diviuilaiis: Virga Anron poteiiliam sacerdotii ejus tia rcmovebit, sed a discrimine judicii, quod in aere
inviolabilem; Tabulaa tesiamenti designani , quia ficiendtiin, docente Apostolo, novimiis (I Thess. iv,
ipse estqui legcm condidit, quique etiani benedictio- 16), in linbitationeni Patriae cceleslis imniitiens , ut
nein liis, qni lcgem faciunl, dabit. Bene autem Tem- pro suis quisque meritis protnissnm regni ccelestis
plum procforibus Oraculi xv erat cubilorum longitu- seriem percipiant. Bene autem dicitttr, quod benedi-
dinis, qiioniam adhuc in hac vila jejuniis et conti- cenlcs Regi profecti sunt in labernacula sua, quia haec
nentia castigari oporlet, ut ad interiiaedulcedinis sa- est niinirum sola occupatio quietissima ac fidelissi-
lietatem pervenire videamur; nam hoc niimero cas- ma civium supernoruni, liymnos graliaruin suo tli-
ligatioiieni vitae prxsentis signari intelligil omnis, cere condiiori : hinc cnim scriptura est ( Ps. LXXXIII,
qui quadragenarium Moysi, vel Helioe,vel ipsius Do- 5 ): Beali qui habilani in domotua, in smculumsmculi
mini jejunium rccte inlelligere vttlt. llene ipsnm laudabitnt le : laeiantes iu tempore, ct alacri corde
Oracnlum, in quo Aica, quneperClierubin gloriaete- super omnibus bonis, qu;c feceral Dominus David
gebatur, xx cubiloslongitudinis, latiludinis, alliludi- servo suo. et Isracl populo suo. Laeiautes quippe
nis habebat, qui iiuincrus perfectionem, ut diximus, B justi super bonis, qux>a Domino accipiunt, laberna*
geiiiinaedileclionis insinuat, quia quidquid in hac pe- cula introetint cceleslium mansionum, quia t]uamvis
regrinatione pro Deo geritur, tolum hoc iu illa maii- graves hujus saeculi, quamvis longi fuerint labores,
sione patriae perennis, ubi niagniliccniia ejus conli- breve nimirura et leve quidquiri aeterna bentituriine
nua bonorum spirituum laudaiione sustollilur, iu sola finitur. Unde oportet, Carissimi, ut in ocdificatione
dileclionis aniplitiidiiic perficitur. Haec nos, charis- Donius Dei untisquisqtie nostruin exhorlaiido, obse-
simi, in praesentis festi nostri gaudium de factura crando, increpando, ipse piis actihus desudando,
lempli pauca ex pluribus fraternitali veslrae expo- quanUim valet, insisiat, ne si querapinmRex ccelestis
suisse libuit, quatentts et miranda lerrestris donius nunc desidere in opere sui templi conspexerit, hunc
fabrica delectaret audientes, et haec eadem spiritua- in tempore fulurae dedicalionis, niagnae suae solem-
liter inlellecla iiicules nostras ardontius ad amorem nitatis reddat cxorlem. Satagamus muiuo charitaiis
supcrnae hahitationis erigeret. Sed eliam bnc niodo auxilio, ut oinnes vos alacri corde, el indelessos in
cxposila dedicalione, ac feslivitate subsecuta, ita operibus, quoe ipse praccepit, inveniens, omnes ad
Scriptura couclusit (III Reg. vm, 66) : Et dimisit praemia, qitacpromisit, perpetu;e suaevisionis intro-
Salomon populos,qui benedicenlesRegi pro[ecti sunt ducal Jesus Christus Dominus noster, qui vivil ct
in labernacula sua, Imtantes, et alacri corde super om- C regnat cum Patre Deus in uniiate Spirilus Snncti pcr
nibus bonis qum (ecerat DominusDavid puero suo , et ctiucla saeculasrcculorum. Amen.
Israel populo suo : Dimittcl cnini Dominus peracto

MONITUM EDITORIS.
In ediiione Veronensi eo loci inlerserilur opuscu- trum non perlinere nenio eruditorum inficias eat, ad
lum ctii litnltis : Metrum in Genesim, ad Leonempa- Opera sancli papaecui nuncupalur relegandum duxi-
pam. Quod quidem carmen, cum ad Hilarium nos- mus.

LIBER DE PATRIS ET FILII UNITATE,

ET ALIOUOT LOCORUM SACR-E SCRIPTURJE INTERPRETATIO.

Qui hunc librum anno 1555 typis Frobenianis edi
curaverunt, vix illum e prelo subduxeranl, cum com-
pererunl illuin non novumHilarii opus, sed rhapsodiam
essestudiosi cujuspiam, lum e secundo libro de Trini-
tale, lum maxime ex iiono consarcinalam, cui aliunde
adtexla est appendix de variis Chrisli cognominibus.
Hcec porro appendix descripta cst ex cap. 6 libri de
fide orlliodoxa, apud Ambrosiumet apud Gregorium
Naz. vulgati, quemGregoriiBmtki esse plurimi arbi-
trantur. Ex eodemadditamenlo conficitursermoin ap-
pendiceAugustini nunc 115.
Deus qui ubique est (Ex lib, n Hilarii de Trinit.,
iiiini. 6), et ubique lotus est, iia rcgimen inlelligen-
lioe excedit, extra quem nihil cst, cui semper sit, ut
boc modo se velit in verilate sacramenli intelligi.
Hoc imperspicabilis nalurac est nomen in Patrc, quod
Deus invisibilis, ineffabilis, infinitus, ad quem el elo-
qiieudum sermo sileal, et investigandum sensus he-
betetur, ct compleciendum intelligentia coarcletur.
Deficit ergo (Ex num. 7) in nuncupatione confessio,
et quidquid illi sermonuni aptabilur, Deum ut cst,
quantusque est, non loquetur. Perfecta scieniia est,
sic Deum scire, ut licet non ignorabilem, lamen ine-
narrabilem scias. Credendus esi, intelligendus, ado-
randus est, et iis officiis eloquendus.
Est auleni iilios progenies ingenili (Ex num, 3^,
 885 LIBER DE PATRIS ET FILII UNITATE. 886
unus ex uno, verus a vero, vivus a vivo, pcrfectus s A manu sua operii, pugno omnem mundum claudii,
perfeclo, virtutis virtus, snpientiae sapienlia, gloria quem tolum omnia nesciunt, et metuendo sciunt,
gloriee, imago invisibilis Dei, forma palris ingeniti ; cujus nomitii et virluti famulanlur, hunc orbis ex
habet igitur nativitatis hujus utique secretum (Ea ipsa elementorum sibi succedentium momentanea vi-
num. 9)..Et si quis forte intelligentiee suae impulave- cissiludine lestatur.
rit, generalionis hujus sacramenliim non posse con- Ratio quaedamest, quoeapud GraecosXoyo? appella-
sequi, cum tamcn et Paler sil absolute intelleclus, el tur, qtiae inler Patrem et Filium personas vel vocn-
Filius nec major eo, nec minor; sine dolore a me bula distinguit: quia ipse Filius ratio dicitur, quae
audiet, Ignoro, ego nescio, non requiro. Consolaboi tanien ratio multis nominibus appellatur. Modoeniui
ne tamen : Archnngeli nesciunt, Angeli non audie- verbum, modo virtus, modo sapientia, modo dex-
runi, Propheta non sensit, Apostolus interrogavii, tera, modo brachiura, modo margarita, modo thc-
Filius ipse non edidit. Cesset dolor querelarura. Non saurus, modo retia, modo aratrum, modo fons, modo
'
le, quisquis es qui haec quacris, revoco in excelsum, petra, inodo lapis angularis, modo agnus, modo
non in araplitudinem lendo, non deduco in pro- homo, inodo vitulus, modo aquila, modo leo, modo
fundura. via, modo veriias, modo vita, cum sil Deus omnia ei
Haecde nalura divinilatis alligimus (Ex num. 11 B in omnibus. Et per heecvocabula divinarum dispen-
el 12), non summam intelligenliaecomprehendeiiles, sationuin raysteria cognoscuntur.
sed iutelligeniesincomprehensibilia esse quae loqui- Nam el ob boc Verbum nuncupatur : quia et pro-
mur. Nullum ergo, dicis, oflicium fidei est, si nil po- prie divino ore processit, et nibil Pater sine eo aut
lerit comprehendi. Immo hoc officiumfides profitea- jussil, aut fecit. Virtus dicitur : quia vere de Deo, et
fur, id unde quaeritur incoinprehensibile sibi esse semper cum Dco, et oninis polestas Palris in ipso
scire. Supcrest de inenarrabili gcneraiione Filii adhuc consistit. Sapientia appellalur : quia de corde Pa-
nliquid; iinino aliquid illud adliuc totura esl. yEstuo, tris adveniens arcana in ccelestibus (Apud Ambr.
differor, hebesco, et unde incipiam nesclo. Nescio ccelestia credentibus) reseravii. Dextera nuncupatur:
enim quando natus sit Filius: et nefas esl milii scire quod per eum oninia opera divina perfecia stinl.
quando nalus sit Filius. Qnem imprecer? queni im- Brachiuni dicilur : quia ab ipso omnia continentur.
plorem?ex quibus libris ad lanlarum difficullalum Margarila appellaiui': quia nihil illo preliosius inve-
narrationem verba preesuiiiam? Evolvant oinnem nilur. Tliesaurus dicitur : ul in ipso omnes diviiiae
Graeciaescholam? Sed legi, ubi snpiens? ubi scriba? regnorum ccetestiutn , quae reconditaesunt, agno-
ubi conquisitor socculi? In hocergo mundo sophistae scanlur. (Ambr. conditaeagnosc.) Retia dicitur : quia
raullietsnpienles sunl: sapieniiain autem Dei repro- C per ipsum, et iu ipso de mari saeculi,genlium quasi
baverunl. Scribam legis consulam ? Sed ignorat, et nuiltitudo pisciuni in Ecclesia congregantur, ubi bo-
crux Chrisli scandalum est. Hortabor forle vos con- noriim inalorumque discriinina cognoscuntur. Ara-
nivere el lacere : quia ad venerationem ejus satis irum nuncupalur : quia signo crucis suoe gentium
sit, quod in Evangeliis proedicaturtanta inler homi- pectorn subiguntur, ut necessario semini preeparen-
nes fecisse stupenda prodigia. tur. Fons aquae appellatur : quia ex eo silienlium
Ex num. 15. —Consistit enim meum in patroci- corda cceleslis aquee gratia irrigantur. Petra dici-
nium meditalarum difficultatum piscator egens, igno- tur : quia credentibus fortitudineni, incredulis duri-
lus, indoctus, manibus lino occupatis, vesiebumida, tiem proestat. Lapis dicitur angularis : quia utrosque
pedibus linio oblitis, lolus e navi. Quaerite et inve- parietes veteris ac novi Testamenti unus medialor in
nile, ulrum mirabilius fuerit niorluos suscilasse, an semetipso contiiiens copulavit. Agntis appellatur : ut
imperiio scientinm istius doctrinae intimasse? Ait innocentia Clirisli et passio demonslrelur. Homodi-
enim, In principio eralVerbum. Transeuntur tem- tur : quia secnndum carnem propter nos homines
pora, iransmilluntur saecula, tollutittiraetates: pisca- nnsci dignalus est. Vitulus dicitur : qtiia propler
tor meus illitteratus liber a lempore est, vicit omne noslram saiutem pati sustinuit. Aquila dicitur : quia
"
principium. posl venerabilem resurrectioncm, qunsi remis alilum,
Principium lib. ix. — Traclanles ante paucos dies ad Pntrem revolavil (rex alitum ad Pntris revolnt se-
de indirfercnli nalura Dei patris et Dei filii, etc, dem). Ideni leo dictus est: quia ipse est rex regum,
usque ad hmc num. M. Ac sic perfeciain fidem do- qui mortem ac diabolum virlutis suae potestale com-
cuit, cum id quod modo est, ejusdem leinporis opus minuil. Via est : quia per ipsum accessum habemus
sit; el id quod operalur Paler operatur et Filius ex- (adscensus est) ad Deum palrem. Veritas est: quia
tra singularis sii unionem. mendaciurn nescil. Vita est: quia ipse universa vivi-
Excapit. 6 Tractatusde fide orltiodexa. —Denique fical. Vides ergo, quia per hoecvocabula significatio-
pro captu, pro viribus, pro fide nostra intueamur nes disposiliotmm el operum divinorum preeoslensoe
Deus quid sit : et videamus an illi possit aliquid sunt : non tamen ipse Deus per baecproprie defini-
comparari. Cerle hoc est Deus, quod et sum diciiur, tus est.
non potest dici; cum eeslimatur, non potest eesti- Ex cap. 8 prmdkli Traclatus. — Est ergo Pater
niari; cum comparalur, non potest comparari: cum Deus imniensus, eeternus, incomprehensibilis, inoes-
defioilur, i.psa definilione sua crescit: qui ccelum limabilis. Est et Filius ejus Dominusnoster tantus.
S87 1N FIUGMENTA S. IHLYRII EPISCOPI 888
quanlus est Paler; sed non aliunde, scd de Patre : t C iraaginem cernerentur. Nani Filiuin quis videre po-
quia inquit, De Patre exivi, hoc est, lumen de lu- tuit aiitequam conspicabilem materiam ciim placuil
mine. Quod si filium (Apud Ambros.huc acceditquod assuinpsil, vel ipsum lioiiiinein indiieredignalus e-l?
sic filiuui) Dei, ul jani dictum est, visuni a patribus Quia et si Abrahaevisus est, sed in forma htimani
npprobamus, ut non tolum in illo quod Dei est vide- corporis visus est, qua de ejus fuerat carne (Apud
relur : sed dispositiones rerum futurarum, quoesuis Ambros.quo scil. poslremis lcmporibus in honiiue
quibusque lemporibus couiplende erant, in ipso per vcnturus esse ostenderetur).
- i .. - . . - . . . -. . ...... _ iiii .... ||,|- |
DE ESSENTIA PATRIS ET FILII
CONTRA HiERETICOS LIBER UNUS.

Hunc quocjuetibrum a LudovicoMirmo ex Victo- transit ad lib. vm, unde primum prmmissisvocabulis,
riiia bibliothecavulgatum, e libris de Trinitale confia- Fratres mei, exscribitlimcnutn. 14. Quoescripta sunt
tiim esse primus observavitGillolius: qui locis, e qui- lcgnmus, et qute legerimus inlelligamus : el ubi per-
bus centonesquiquedislracti stinl, notatis, cmlera sup- „ venil ad verba tium. 20. Omnia quoeliabel Pater, Fi-
pressil. Et vero quis rivulos quaritet jiecidenlos,cum lii siint: et omnia quoeFilii snnt, Patris suut. Ipse
purtnn fontemad tnanum habeat? euim ait, Et inea omnia lua sunt, et tua mea ; oniif-
Loquilur Evangelitim,qui non honorifical Filium, til qttw ab liinc ad mediwn num. 21 intercediint:
non honorificat Patrein qui misit illuin. Conclusa unde rursum exscribit: Vivilicamur ergo propter in-
sunt omnia advcrsus baeretici furoris ingenia, etc, habitantem in nobis Spiritum Clnisii, etc, ad hac
ex lib. vii de Trin. a num. 21 pos( medium, ad hmc usque nutn. 26. Habitat enira in nobis Christus : et
ejusdem libri num. 31. Et quia caltunnia dicti lam- hahitante Christo babilat Deus. Demum retiquis hu-
quam insolentis exsisteret, nt conscientiani (poten- jus numeri verbis omissis,comparel iniiium numeriTl,
tiam) potius natursc demonslraret. Quibus subnectit quo lolo ac subsequeniefere loto descripto, claudiinr
auclor hac num. 55. El audiamus eum omnem fidci tiber liis verbis: Si vero per adoplivum iiomcn hic
liujns cognitionem Apnstolis revelauiem : ait enim, dominus cst, Spiritu sancto carens spiritu erroris
Ego sum via et veritas et vila, nisiqiiod pro Et au- animaris; quin nemo nisi in Spirilu sanclo Domi-
diamus , ponit audi : ac prosequilur usque islhac num Jcsum poiesl dicere : quibus auctor adjecit dum-
num. 39, ut hic Domini sermo sequerelur, Non crc- taxai, quia ipse operatur omiiia in omuibus.
ditis quoniam ego in Pnlre, el Paier in me? Htnc G

MONITUM
Hic in editione Vcrnnensi, quam recudimus, men-
tione facia de duabus episiolis Hilarii ad Aucjusti-
num inscriptis, sequiliir fragnientiim litulum babens
proefixtimFides Alcuini. Horuni vero monttmcnto-
rum neuiruin eo loci recudere debuimus, quandoqui-
dem nec suprariictaeepislolocad Auctorem nostrum
pertineanl aut perlinere possint, ut cuique palebit
Irf"^ - ... ——
EDITORIS.
sive chronologiam sive etiam illarum textum alten-
denli (Vid. Opp.Aug. t. n pp. 673et 1007nosl.edil.);
ncc Fides Alcmnialii quam percclebri monaeho cujus
uomine insiguilur, salvis crilic;c regulis, adjudicari
qtteat, autaliasquam inter ipsius Opera convenienler
collocari.
— .. - - —

MCOLAI FABRI

IN FRAGMENTA SANCTI HILARII

PR.EFATIO.
Huic Operi tantum adjecimus notulas ad imam D AMPUSSIME, beati Ililarii Pictavensis episcopi librura
paginam ascriptas. Cum aulem auctorumverba excer- a viro doctrinn , prude.ntia, morumque integrilale
pere saiis habuisset Faber, nec curassel nolare qito ex maxiino.P. PilhceosupreniaVoluntalerelictuni, meoe-
libro ea excerpsisset,commodiusvisttmest historicorum que (idei, ul solidus ad le perveniret, id est sine
sacrorum locos secundum editiones Vatesii, quamvis ulla deductione et quam optimo jure apud testato-
Fabro posterioresindicare. rem, fuil conunissum. Munusest, si folia numeres,
non valde maguum, sed si auctoris diguitatem , si
Clarissimo viro JAC.AUGUSTO THUAIWI Sacri con-
sistorii Consiliario, Seualtisqiie Parisiensis Praesidi falum lihri, si rei de qun tractat graviiatem consi-
ut non acceptissiinum esse ne-
doclissimo alqne prudentissimo, NICOLAUS FABER. S. deres, cjusmndi,
queni. Tibi enitn omnium discipliunrum genere in-
1. Quale hoc Opus. — Ecce tibi rcsiiluo, PR^SES siructissiiiio.Gallicecsalutisaclaudis amaniissinto, et
88!) NICOUI FAPJRIPMCFATIO. 890
aniiqua; pietatis ac constanlia) studiosissimo , non Ane, uleum indigitat Nazianzenus (Or. xxi, w. 55),
polest non gralissimum esse anliqui scriptoris Galli, O-TVIO-J rHs txxktio-ix;verebantur, cuuiculis id agere
Tbeologorum qui in Occidenle florneruut celeberri- statucruut, ipsumque Athanasium in primis lollen-
mi ac di»ertissimi, excelseeque arboris, ul eum vo- dum evertendumque susceperunl. Hinc illec de Arse-
cat B. Hierotiymus (Comtn. in Esai c. LX),qua eedi- nio interfecto, et confracto calice sacris mysteriis
ficata est ecclesia Dci, ari beecetiam fortissimi con- destinato calumnioe: quartim preclextu cum a faclio-
fessoris librum, de gravissima onuiium quoe unquam sis depositus , lmperalorisque decreto in exiljum..
in Ecclesia fuerunl controversia scriptum, post tot missus esset, lotus orbis tanti viri casu coneqffiis—
annos e tenebris erutuin clarissimi lui nominis aus- est. Qtiin etiam cum synodis AlexandrinoeJ/J^iifi-;?
piciis lucem aspicere. Heecetsi satis ad coinmenda- noe, el cecumenicoeSardicensi Athanasius SlijHi irii'•.-'
tionera muneris vale.int, apud te preccipue qui pro nocentinm approbasset, calumniatores vero iro^sp-
tuo erga litteras religionemque studio, erectoque Itini tot senlentiis convicti atqtte damnati, sed etiain ;
atque infracto adversus diviiias funtosque aulicos, ad libellis oblaiis eidem (a) Sardicensi synodo, Julio-
queesola niinc concurrilur, animo semper iri genus que Pontifici Rom. criminis admissi heereseosque
reliquias Atlalicis condiiionibus practulisti : Passieni veniain deprecali , Ecclesioe communioni fuissent
tninen senlenlioe si bene te novi, accedes, plurisque B reddili; iterum lanien canes ad vomitum reversi,
in eo facies judicium crudttissimi cordatissimique fcedas illas et Ecclesiam Dei, quoe domus pacis est,
viri, qui te dum vixit, ob egregiam docirinam , pru- pnrum decentes discordias, episcoporura discursatio-
deniiam, studiuraque ac pielalem in Kem. in qui- nes Mediolaniim,Sirmium, Seleuciam nsperam, Ari-
bus tecum couspirabat, uuice aniavit et coluit, mo- niinum, Constantiuopolim,NicoeamThraciee, (et quo
riensque suoe erga le propensee voltintaiis publice non terranim ?) preeterea proscriptiones, exilia etcoe-
hoc testimonium posteritali exstare volttil. des excitarunt, quoe quamdiu in vivis exstiiit Con-
slantius, catholicos episcopos excrcuerunt. Tandem-
2. 0«od Hilarii sil. — De auclore vero istius libri
que detracta persona Niceenam regulam oppugnan-
nemo codici manu scriplo, qui B. Hilario eura ad-
tes, Imperalorem ipsiim, cujus potestale nitebnnlur,
scribit, fidein delrahet, virique potentis lilulum alie- ul episcopos Arimini congregatos ad sub-
nne possessioni affixumcontroversiam movcbit, qui impulerunt novoeformuloe fidei subdolis verbis con-
vel tanti doctoris habue- scriptionem
styli ingenii aliquem guslum contra trecenlorum et ociode-
ceptec adigeret, quoe
rit ; si qiiidein longas et involulas et Gallici Rlio-
cim palruni decrelum, owic.f r.«i o^oouo-touvocabulis
dani, ut violenti ac proerapidi, sic eliani aliquanlum indicto
Jimi secum trahentis, quo characlere naris emunc- silentio, Filium Palri similem secundum
C diceniibitsque illum creatu-
tissinioesGriptor ipse Hieronyuius scripia Hilarii sig- Scripiuras profilebalur,
ram sicut aliee sunt creaturse anntheina infligehai.
navit, deprebendere licet in
(Hieron prmfal. epist. ad
Nec tamen ibi consisteiidum esse duxeruni, (Nam
Gal. 9. epist. 13 ad Paulin.). Sed quid verbis in re
quis peccandi fineni posttil sibi?) vcrum fclicitale
aperta opus est? Si cui ea in re aqua hoereat, hunc
successus audaciores fncti , non jam de vocibus
iibrum cum iis quee omnium calculo pro Hilarianis
ouo-tar v.ai oftoouo-iou
l aniquam discordioeponio quas-
recepta sutit conieudai; nec aquam aquoe , nec lac tibneni hnberi significarunt, sed inoperlo capitepu-
lacti sirailius inveniet. Nec sane bisioricuin istud
rum putunique seu potius iriipurum pulidumque Arii
Opus antiquis ignotum fuil: si quirieni illud ipsum
dogma Concilio Aniiochioc professi, Filiura Palri
esse, quod idera ipse Hicronymus contra Ursacium
x«i E§ OUXOVTWV creaturam (b)
et Valenlcm, coniuiens narralionem Ariminensis dissimilem penilus
slatuerunt. Cujus impietaiisipsuniliiiperatoreni auc-
Concilii, Hilarium scripsissc tradidii, huic libro proc-
lorem ac vindicem exstitisse, Athanasius asserit.
iixa inscripiio Jidenifacit.
4. Igitur Ursacius et Valens illi ipsi sunl: < qiiibus
3. Ursacius et Valens, qui. — Ipsi enim Ursacius inslaniibns sub imperatore Constanlio faclum est
et Valens, aller Singiduni superioris Mysiae, aller Ariminense concilium contra formellam Niceenitra-
Mursee Pannonioe (quamvis non rino loco Alhana- D ctatus, qua universoe hoereses comprcheiisoeeranl:»
sius Alexandriee episcopus ulrumque Pannoiicm vo- in quos hoc opus scriptum est. Quainquam , ut quod
cet) episcopi cum Caio seque Pannone, el Gerniinio sentio dicam, hseclibri inscriptio multo pltis in fronte
Cyziei priinum deinde Sirmii episcopo, lolius Ario- spondeat,quampraestetin recessu (c); nisi quodoperis
manorura Tragcedieechoragi, atque adeo hypocriloe longioris pluribus foiiasse comprehensi libris, el
extiterunt ad quos ciiin, ul ait noster Hilarius narrationis exacloe eorum quoe Ariniincnsi concilio
(Conl. Auxenti., n. i), Ariaui norainis hoeredilaset gesta sunl, vel quoeipsurti proecesserunt, aut postea
successio defluxisset, non ausi aperto Marte Jidei secuta sunt, ioititim lanttnn ac divulsa quoedam
Nicoenoebellum indicere siante ipso Athanasio, quem fragmenta, non aulem inlegruni opus vcl librum bic
strenuum robustumque ejus propugnatorem, ac pla- exhiberi censeo. Etsane auctor hujus libri siatim in

(a) QU;Bhic confuse narranlur, errandi locum pree- (b) Aut potius statuere tenlaruni : at objccta di-
bent. Famosi sunt Ursacii et Valentis libelli , quns luerenon valenles, formuIaquaeConsiafliinopoliedila
Sardicensi synodo non oblulerunt a qua cum aliis eral, recitala, abiernnt. (Socr. I. n, c. 4S.)
preefractis heereticisdairinati sunt, (c) Titulus hujus libri plura spondel quani praasfat:
891 IN FRAGMENTASANCTI HILARII EPISCOPI 8 2
ipsius initio scribit, uarrationem ducturum se ab, A subdititiam esse stylus negat, et proclerea cui bono?
Aretatensi concilio, quo Paulinus Trevirorum epi- Adeo vemm est iliud Tragici,
scopusGalliarumque, ul eum Groeci vocanl.Melropo- AratvO'
6{Aaxpa;
xa\dvapiO(M]Tc;
ypovo^
T'
<l»'jti xal
ao^jXa, ^avivta
xpuTiTtTai.
lilanus anno Chrisli 355, Saturnini cocterorumque (Sophoc.in Ajace, p.39.)
Arianorum factione depositus, et in exilium actus 6. Sequens epislola nunc Frag. xn an. 565 scri-
est: de quo tamen deinceps altum est silentium. pla. — Sequenlisejusdem Ponlificis epislolee,
qtiain-
Quicutiique enim heecexcerpsit, Kopvtfaseripas iripais vis ipsa connexionem cum proecedeiitibus apliorera
npoo-unroiv/xufiwv,huic propositioni continuo syno- noii habeat, certior tatnen esl hisloria. Quanliiin
dnles epislolas Sardicensis concilii sex anle annis enim ex ejus ubiqtte corruptissimoe lectioue datur as-
hahiii, allernm ad omnes Ecclesias, alteram ad Ju- sequi, post imperaloris Couslanlii obitutn, rever-
litiin P. R. innocentiam Athanasii" compertam ac stiniqiie ab cxsilio Eusebium Vercellartiinepiscopuui,
contestatam indicanles subjccit : de quibus plura di- cuin nostro Hilario el Alhanasio divina provirientia,
cere, (quandoquideiii hnnc doctis, Jopiter, et labo- quoe suis tempori numquam non adest, Reip. Clui-
riosis suis annalibus vir illuslrissimi nomiiiis ac di- slianocconsiiliiendoerestauraiidoeqiieTriumvirumpra:-
gnitatis Cardinalis Baronius inseruit, omissis sub- stilutiim, conservatum alque alitum, hoc est, circa
scribentium episcoporum nominibtis, quee ab ejus B annum Christi 565 scripta est: nempe quo lempore
codice aberant; illa vero non uno loco apud anli- in Occidente pnriter, ac ante synodo Alcxandrina in
quos exstat,) superfluum cxisiiino. Ideni ciinm pcr- Oriente ( nnni 562), concordioe pacisque studio ac
spiccre est ad calcem frngmenli n, ubi cum B. bono n tribus illis, ws «),vj95fav6pimo:s xovQsoSv.ul
Hilarius lucem nnrrationi suoe nllaluram dixissel il- psyiorotf T£>V ^ITJ-^MVoiy.owp.oi;,cx Xll Senittibus ac
lam orationem, quam eadem Saidiceusis synodus foriibus siremps lex dicta est, Aiianorumque com-
per Vincenliuni Capuoe et (a) Euphalein Coloniae niiinione fcedaios, exceptis lucreseos auctoribus,
Agrippina; episcopos Anliocliiam usque ad Constan- perfidioe renunlianles : < Ecclcsia catholica » iii(|uit
tium missos habuil; ningno tamen historioe delri- Augustinus, < materno recepit siim, tainquam Pe
menlo nulla bic exstai, sed ejus loco quacdam Lihe- Irum post llelum iiegniionis per galli cantum admo-
rii P. R. (b) et aliorum epistoloe nullo temporis , vel niltim, aut tnmquam eunidem post pravam simulatio-
rerum ordine servalo velut in fasciciiluin congestoe ncm Pauli voce correctum > ( Augustinus de Agone
leguutur. „ Chrisl. c. 50). Lucifer solus Calararum Sardinioe
5. Nain quoe prima occurrit, a Liberio circa sui episcopus, constantia fidei, scriplorumquc libertate,
pontilicatus initium , quod in anniim salulis 553 in- si lnbem isiatn excipias, inter Eccleshu luniina re-
cidit, scripla videtur. Pnr est eniin ipsum accusa- C censendus, paucique alii nimia sanctitaie dicam, an
lionera coram Julio preecessore suo inchoatam non pervicacia : < Hnnc malris charilaieni superbe acci-
diu prolraxisse, sed slalim ut pontifex renuntiattis pienles ei impie repreliendentes, quia post galli can-
est, legatos illos suos nd Aihnnasitim misisse Alexan- tutii surgenli non gratulnti, cum lucifero qui mane
driam, detraclaniemque judicium condenmasse. In oriebatur cadere meruerunt t (Augtistinus,ib., c. 50).
quo tanien nodus Deo vindice, id esl, ornalissinio Adeo in oniuibiisrebusut oplimum, ila et difJicillimuin
illo doctissimoque Aniialium ecclesiasticorum scri- est morium servare.
piore digntts subest. Cuiii eniiu auctorura omniuin 7. Ariminensisconcilii casus incaulus. — Ursacid
scriptis constet, Athannsiuiu jam olim nnte Liberiura cnim et Valente, ut scelera diu lnlere non possunt,
adversariorum artes vcrsutiasque detexisse, inani- ulctts Ariminensis Ddei ab omnibus fere episcopis
festoque mendacio traduxisse; quis poluit esse tot pro oriltodoxa suceploe ac comprobateedelegenlibus,
synodis confixorum accosaliorti, aut tot senleutiis Filitimque similem Patri dictuin interpretnnlibns
absoluti condarnnatiorii locus? aut quomodo com- o\i%an\S>s, veruin y.ara n, id cst, secundum Scripiu-
munione sun potuit Aihanasio Liberius interdicere, ras, et qualeims Scripturis sacris ea similiturio
cujtis condemnalioncm ab Orientalibus aliquot epi- conformis esl, ex iisque nec oequnlemPatri Filium ,
scopis fuciam, et adse pontificalus sui initio^missatn, " nec unum cum eo (semper enim a vero similitudo
si ralam eam haberet, quemaduiodum idem ipse abest,) conficientibus, creaturam eiiam iiegatiim
Liberius in epistola ad Constantium, quee bic edita sicut sunl alioc crealuroe; prseslantiorem enim essc,
habetur (Fraqm. v, n. 2), testis est, accepta eodem sed crealurain tamen eludentibus : Ingemuil totttt
lempore sepiuaginta quinque episcoporum ^Egyptio- orbis, inquil Hieronymus (adversus Luciferianos), e
rum Athanasii innocentiam lestante sententia com- se Arianum miralus est.Et saiieTo,"o(ioio >v.ura ra;
probare noluit? Oinilto quod hujusce condemnaiionis rpaaas, roi; «7r),ouo-TE/>o£f,inquil magnus illeGrego-
nec Athanasius ipse, qtti re< suas diligentissime non rius ( Naziaiu. Or. 21, n. 26), SAsap nv TOras
uno libro complexus esl, nec quisquam alius quod aa-iSeiasxa^l!'-4'irepmstftevov,w irpos iravras bpHo-a.
sciam veterum usquam meminit. Falsam autem aut ro\is napiovra; ely.av,r> y.a.raitavra v.vep.oi) li-/.u.i)o-ts.

(a) Eupbratem seu Euphralam ex Theodoreto 1. n, An vero prius ad idem munus obeundtini a concilio
c. 7. Ex quo quidem constat duos illos episcopos a ad eumdem imperatorem destinati fuerint, non ita
Sardicensi concilio re,versps, a Conslanie delectos conslat.
fuisse, quo epistojas su^tsad Constfuiliumperferrent. (b) Liberii epistoja priraa duhia (Frag jv),,
 S93 NICOLAl FABRl PRiEFATlO. 8^4
Tunc ergo concurrebaiitepiscopi, qui ejusmodi dolu A laiplium, quos gessisse consulaluin snluiis auuo
irretili, SKWHK quidein, ul ctnn eodem Nazianzern 566 chronologorum diligentissimi tradunl. Male illos
(Or. 21., n. 50) loquar, ou izeaovres,ypap.p.uri5svra- lioereticoshabebal veius illud in se experiri, Cilo inn
puybivres, xul TOOy.a.Trvov ye ei v.ui [iij TOOTOI/JOSproborum facta iu perniciem cadere : nec ex Arimi ->
fiSTao-xovTE?, sine conscknlia hmrelici ferebantur, neusi fraude jam sibi quidquam, proeler oriiuni pu-
contestanles corpus Domini (eam eiiim sacramenli blicum, invidiam ac iiifaminni superesse; fidera vero
formulani mulio ante heec tempora usiirpatam in Nicocnam ubique locorum prislinam aucloriialem
Ecclesin fuisse probnt jusjtirandum, quod inipie dignitatemt|ue recupcrare. Sed proecipue aiigebat
Novaiianuni (seu, Novatum ) a suis exegisse scribil Geriniiiii veteris sui sodalis ac congerronis individui,
apud Eusebiiiin Cornelius [E/iseA.,lib. vi Ilist. c. 45; sine quo Theseo nib.il huc usquc tenlaver.<nt, de-.
Hieron. conlra Lucif.] ) e! quidquid ; in Ecclesia fectio. Is eiiiin confessioni Semiarianse adboereiis,
sanclum est, se nihil mali iu sua fide suspicalos. Patri Filium per omnia similem dicebal: a qua pro-.
Putavimus , aiebcinl, seiuum congriiere cum verbis : fessione nec Ariminensis fides post vim illalain sus-.
nec in Ecclesia Dei, ubi simplicilas, ubi pura con- cepla dissidebal. Quainvis enini, ul supra dicluin
fessio est, aliud in eorde, aliud in tabiis proferri ei- est, eas voces per omnia non habuerit, salis lamen
muiiiius. Et sane, ufvluxrov., inquit idein ille Gre- B ipsaeclausula illa secundum Scripturus, quia Filium
gOiius, v uKlorios, v.ui p.eru TOOaaBpov TJ)V fd.av- Patris imaginem dicunl Scripturoe, iulelligi atque
Opomov,y.ui nxiaru rijv y.axiav vfoparai TO y.uxia.s exprimi censebnntur. At Ursacius,Yalens, ceeterique.
de grcge illo conlra , Filium quiriem dici Patri siini-
ehvBepov.< luterrogo istos, » subjungit iricm Ilie-
hac
ronymus [arfuersus Luci/Vl, < nimis religiosos, qttid Icm, sed non secandum substantitiin, inquiunt
coufessoribus > (sic enim locus ille scribi debet) epistola, aut per amnia seu absoluie : (ita enini hic
< ngenriuin pulnvcrunt? Itn hac niansueiudine et cle- locus emendandiis cst:) vel enim subjiinguiit, Basilii
nicniia fitles Niceena reparaia alque slabilila est, et Anquirilani episcopi inter Seiniarianos proecipui,
a tribus cnnfessoribus Snlanoe faucibus inundiis quem Ariani conciiio ( an. 360) Constaiilinopolilano
ereplus. > Cum quibus etiam Liberium f. R. ineino- deposuerant, cujusque opiiiionem (b) deinde Antio-
rem verborum Domini: < Et tu cotiversus confirma cheiio damnaverani, perfida assertio reparubilur. Non
fratres tuos > (Lnc. xxn, 25), non solum cadeuli adeo scelerate igitur atipte impie Germinius, qui hac
Pefro, sed eliani sibi dictorum , qui sedis Pelri in- epistola provocatus eani suoe fidei professionem
firmitalisque successor exstitcral, egregiaui quoqtte cotiscripsit, quoe inler heec fraginenta nunc priraum
nnvasse operam historioeproriuut. vulgata (modo Frag. xm) Christum Dei filium ac
8. Plane quod hic oblcstatur Liberius (Frag. xn), 2 Deum agnoscit, diviniiate, charitate, majestate, vir-
cpiscopos omnes ItaiioeAriminensi perfidia deceptos, lute, clarilate, vita, sapieniia, scienlia, Palri per om-
ut pesliferum illud dogma condemnenl, vehemeniius nia similem; cujus eliam pleniorem uberioreniqiie
in ejus auctores inseeviant, quos in se violentos et iiiierprelaiionem epistola ad Rufianum, Palladium,
subdolos experli sunt, lotosque se fidei Nicaemode Severinum missa edidit (Frag. xv).
integro niancipenl; tam pii voti ipsuin compolem 10. Formula a Marco Areth. dklata, qum. — Ex
iion mtillo post faclum, ciiin ex ejus cpLlola quam qua quidem episloia pr.-clerea disciinus, quoennm sit
exhibel Socrates (LiJ>.iv, c. 12) ad Oiientales missa, illa (iriei formula, cui dictandee Marcus Arelhusa;
qua oinnes episcopos IiaiiaeAriniineusi formuloeana- episcoptis electus esl; (sic enim scrihendum es-se,non
thema dixisse, Nicenoefidei subscripsisse, maximo- ejeciuni ex Socraie [lib. n, c. 50] constat) et quibus
que ecstu in Arii dogma ejusque discipulos exar- auctoribus concepta, quibuscumqtte auspiciis eniissa
desccre signiiicat, lura etiam ex ea, quoehic proxime fuerit. Vereor enim ne fruslra (Ibid.) sit Socrates,
sequitur (in eodem Fragmento), episcoporum Italioe cum fidei regulam a Marco Arcihusio scriptam eam
ad episcopos Illyrici niissa discimus. Hecc auiem asserit, quoe contra Pholjnum in concilio Sirniiensi
posterior epistola apparet scripta (o). post synoduro, provulgala est; et non potius illara , quam idera
Illyricamcirca annum Christi 365 habiiain; quae Ni- ') auclor ail, ut primum in eadem synodo publicata
coenafides in lllyrico, unde vi dejecta fuerat, velut est, velitt male natura felum ex xu labulis (c) sup-
ex Proetoris edicto restilula est. Cujus restilutionis pressam, postea Ursaciuin el Valentem patriluis Ari-
noster Hilarius primum, deinde Eusebius Vercelia- niini congregntis subscribendani obtttlisse. Sola enim
rum episcopus ab exilio redeuutcs, non levia lunda- heec ipsa non tantum ex tribus formulis, quas ea
menla jecerant. synodo aiunt emissas, verum etiam ex novem piee-
9, Germinii a Vatenteet Ursacio defectio. — Epi- cipuis, quas Socraies (nisus labyrinthum, ul ipse
stola autem Ursncii f^nuncFragm. xiv), Valentis Caii vocat, formularum fidei exiricare, quem lamen ma-
et aliorum Singidiini coactorum ad Germinium con-. gis involvit) ab Arianis publicatas spalio novemdecim
sules adscriptos habet, Graiianum N, P. et Daga- annorura enuinerat (tib. n, c. 41) id est, ab anno

(a) Ante scriplam esse prohavimus. (c) Probabiliusest eam suppressam esse, postquain
(b) Non quidem per se; sed adversam suscipiendo Arimini lecta, ob anuotatos consules omnium risuin
apud Alhanas. de Synod. p. 906, el Soerat. lib. n, provocavit.
c. 45.
 805 IN FRAGMENTASANCTl IHLARII EPISCOPI 806
Clirisii 312 (cnni synodo Anliochena in Enceeniisposl A A Nam quod dieunt Sirmii edil.am, valde probo, qtiod
firieni Nicoenamnovam aliam condere primum ausi Sirmiensi concilio e7ri%oy. Tradunt (Socr. lib. 11,c.
sunl) ad Eusebii et Ilypatii consulatum, quo Arimi- 20; Sozom. lib. iv, c. 6) in ea synodo tres fidei re-
nensis consula est perfidia, (adeo est T6 ^evSos iro- gulas eriilas : primam illam contra Pholiinim, atle-
lvp.opfov): ipsa sola, inquam habet heec verba : Fi- rnm quam diciinus a Marco scripiam, terliam et ul-
liuin similem Patri per omnia, ut sanctmdicunt el do- linintn enm, quain noster Hilarius Osii et Polamii
cent Scripiurm, quoe exlilisse in regula fidei a Marco blaspheiniani vocat. At idem ipso Hilarius et Aiha-
diclntn, teslisest bnc epislola Germinius, unde eliam nasius, qui de Synodis ex professoscripserunt, quo-
ab Epiphnnio ( llar. LXXIII, 22 ) : Trktns irepl rumque auctoriiaiem neino sanus defugere, atque
TOO op.oiovctvat TOVutov irurpi v.ura Tcuvru nuil- etinm 11011preeponere cuivis alii in ea re potest, in
cupnla est. Hoec eadem est, ut ex Athanasio in qun primas egerunl, dtiarum taolum, primoescilicet
epistola de Synodis conslat, quee contra morem et nltimoc, Sirniiensi concilio scriptariini meminere.
ccclesiaslicuni Consules addilos habuit, propter Quin eiiam hic disertis verbis post illam Osii blas-
quod patribus Ariiniui congregalis non raagis bi- pbeiniam, conscriplam fuisse fidei regulam quec con.
Iem ob inipietatem, quam ob novitntera risum sules babet, quam a Marco dicialam probaviraus,
movit. I tradil. Cum enini ipsam Osii formulam snodeSyn-
B
11. Qitibus cpiscopis conslabat Sirmiensis ille con- odis operi inseruisset, coutinuo ista subjecit :
venlus. — Porro Georgius, quem Alexandricc vocat < H;cc ubi misissent, denuo niulala sententia com-
episcopum, ille estgenereCilix, siAniniiano(/iZ>.xxn) posuerunt eam fidem, quam quia cum consulibus
credimus, vel Cappadox si Athanasio et coeteris (ad eriidissent, mullo pudore el probro confusi sunl,
Solil. p. 861; Tii. i, 12) : atquc etiam si mores ejus ejusque cxemplaria curavere ut cum suo more sen-
atiendas, plane Cretensis, ael ^svcrrrji, xuy.bvQnpiov, lciiiiaui iniiiasseiit, ab iis qui ea tenebaiit per nota-
y.ai yuarrip upybs, ul non pessimus esse nequiverit, in rium Martianum subriperentur, et persuaso Con-
" quem rpia v.umruv.axia-raconcurrerint. Iis enim illuin stantio ut conlra eam fi.lcm edicta promulgarei, "
depingit coloribus Nazinnzenus (Oral. xxi, n. 19), aliam rursum fidcm consiituerunt, additisque ut
qui platte repas TI xamruSbxiov, non honiinem elfi- solent quibiisdam diclis. Isaurioe igitur isla conscri-
gient, niinirura xovnpbvrb yivos, rcovnpbrepov rnv 5t«- pserunl, etc. > (Lib de Synod. p. 904). Ex islis Alha-
votav,oOSi 7ravTE^oicr HevQepov,«XVi7rip.1v.rov,otovTO nasii verbis duo ilta coiificiuntur : alterum, fidem
TWV vititovwv, T« p.ivTcpo>rarpatri'QosuXl.orpix;So0),ov, illam Osii, qurc Filium Pntre minorem ac plane dis-
z«t p-u&s wvtov, qui ex oerarii Coiisianiinopoliiani similein asserit, velut uliiniam consilii Sirmiensis
depecutalore, ejnsque criminis reo ac profugo mi- C ( defiriiiionemnc senieniiam habitam fuisse, atqtie eo
litari manu xaruaxbiraisAlexondrinee ecclcsieeconira nomine ad Ecclesias pro more irnnsniissnm a syno-
ipsum Athniin-iiini Gregorio precdoni subslitutus nodo : quod etiam Hilarius inilio libri de synndis
fuerat. Basilium ne suis quidein probatum exstitisse (nutn. 2) perspicuum liis verbis facit : « Grntulaius
supra diximus. Pelusioruni vero cpiscopus, ctijus hic sum, inquit, in Domino, incontaminatos vos et illae-
nomen obliteraiiini est, Pancratius a Socrate dici- sos ab omni contagio detesiandee hoereseos persti-
lur (//'/). 11,c. 29), inler Arianorum antesignanos rc- lisse, et missain proxinie vobis ex Siriniensi oppido
censitus. Marcus autem ille est Arethusee Syriai, non infidelis fidei impietalem non modo non suscepisse,
Mncerionioc,ut volunt centuriatores, episcopus, qtti sed iiuiiiiatam ct significatam damnasse. > Ita igiiur
antea cuni Nnrcisso Neropolis (Atltanas. /. de Synod. non solum missain, sed efiain auctoritate publica
p. 894), Mnre Chalcedonis, et Theodoro Heraclcoe. provulgatani alque indictam populis, ut in eam ju-
Thraciaa episcopis ad oninem impietalem projectis- rarent, apparei. Alterum, fideni quoe consules ad-
simis, ad Constantem in Gallias post synodum An- scriptos habuit, post Sirmiense concilium, nec mulio
tiochenam in Encoeniisab Arianis conlra Alhanasium1 ante Selcuciensem synodum. composiiam ac vulga-
misstis fucrat, tam hoeresosprofessione snbscripiione- tam. Yerum si ea fides, quoe Patri Filium per omnia
quc supposititii Sardicensis decreti infamis, qtiani1D similem profitetur, a Marco scriptadiem etconsulem
poslea (Theodoret, /. 111Hisl. Eccl. c. 7; Sozom. quibus edita esl Sirmii habel; unde certius letnpus
lib. v, c. 10) confcssionis, vel etiam mariyrii gloria! proniulgationis ejus, quam a consulibus quibus edila
(vnriant cnim in hoc auctores) sub Juliauo clarus ac3 dicitur, repeti potest? De ea nutem sic Tbeodoretus
cclcbris. (lecj. hk et infra Sozomenus, scil. lib. IV, c. 16, ex
12. Quo lempore celebratus. —Yerum, quando> edi. Christophors. vel cap. 17 ex edit. Va!es.):t Quin
quidcm qui semel verecundiee fines transierit, etim1 etinm absurdiiin putabnnt, ut huic formuloetalis proe-
beue et naviter impudentcin esseoportet, inquii ille;; poneretur titulus, qunlein habuii cum Sirmii edita
qtiid vctal, qiieiiiadmodum in indicanda illa fidci :i est, proesetiteConstantio ocierno, magno, Augusto,
regula, quoea Marco Arcthusio dictata est, halluci- Eusebio el Ilypalio coss. quemadmoduin Athanasius
nalos ecclesiasticoehistorioe scriplores probnre len- quoque scribil. > HoecTheodoretus. Nec aliterSocra-
tavimus, non idem iis acciderit in lempnre desi- tes (lib. 11,c. 37, Athanas. I. de Synod. p. 874), a
gnando, quo scriptam eteditam produnl, disquirere?? quo lanien cceptus, et sumptus error. Quid ipse Atba-
Etf Tjooirjv treipiip.tvoiJi\Qov'A/atot, ait TlieOCritUS. nasius? < Postquam, inquit, divisio facla esl: et
£97 NICOLAI FABRI PR/EFATIO. 898
niii Seleiiciani cognomenloAspernm abiisscnt, alii j\ in dubiuni revocnbil, qui liujiis narrationis auctorem
Ariiiiinumse conlulissent, ubi fuere quinquagiuia et Sozoineiiiim legerit (lib. IV, c. 15): quo anno Con-
co plures episcopi, > (error est in nuinero, scd de stnntium hibernasse Sirmii, nielioremque ejus anni
eo nnnc non laboramus) < venii eiiam ad eum lo- partem ibi transegisse, cum Ammianus ipsc tesiis
cum Gerrainius, Auxentius, Valens, Ursacius, De- esi, tum etiam plurimoe leges iis consulibus edifce
mopliilus, Caius. Ibi cum coeleri episcopi ex sacris sua subscriptione probant. In eo congressu qua-slio-
litlerisverbasiiaforniarenl.illichartul.imexhibuerunl, nem istnm coram imperalore agitaiain de fide quam
recitalisqtie consulihus quibus scripla erat, postula- recitat liacepisiola Germinius, fidemqiiecomposiiam,
banl, ut ea omnibus synodis antcponeretur. Omissa cui dictandoeMarcus eleclus est, ut conjiciam mulla
enim de hairelicis quaeslione, tiullaque habila per- f.iciunt. Primum, Personoe ; iidem nempe episcopi,
cunctalione quo animo aut qtia seiUeniia eSsenl, inter quos de fide quoesiturn, in Imc rcccnscntur
scriptis chanuloe solummodo contentos esse de- ejiistoln, qui a Soznnieno (Ibidem) incomitaiu fuissc
bere. Scripla autem eorum ejusrnodi fuere. Edila memoranlur, deinde forluita ulrobique occasio; non
csf calholica fidcs in proeseniia D. N. religiosissimi enini hic ait Germinius islos episcopos convocatos
pr.Tclarique victoris itnperatoris Conslanlii Atigitsti, ut de fide dispularcnl; sed orla disputationc cornni
ocierni, Coss. VV. CC. Euscbio ct Hypntio Sirmii > ]B imperalorc, atque in niultam noclem proiracla, ad
(ita cnim legendum ex Sncrate el Theodoreto (Sozo- eam forniulam landem esse deductos: dcnique locus
meno) ante nos alii docuerunt) xi cal. junias. Cre- et tempus; Sirmii enim ipsara (idem, quoePatri Fi-
dimus in ttnum, etc. Si cum Sirniii edita est prae- litini per oninia similem dicil, Eusehio et ilypalio
sente Constantio xi cal. juu. consules habuit Eu- Coss. scriplam docuimus. Nec ad aliam fidem, quoe
sebium cl Hypatiumproefixos,qui potuitediSirmiensi apud Epiphanium leguntur hoeresi LXXIH (num. 22),
concilio, quod qui niintis, Iriennio antc islos cotisu- de fide nepi TOOofiotovetvat TOVvibv TMrrurpi xurx
les fuisse coactum asseverant? Cui non igilur tot rruvru, referri posse arbitror : cni subscribens ipse
lestinioniis consiet, nisi qui nieridie lucere neget, Valens cum in subscriptione Filiurn Patri similcm
illam fidem, quae Patri Filium per oiniiia similem repetiisset, duasque illas voculas per omnia subti-
profilebatur, Eusebio deinum el Hypatio consulibus cuisset; eas ab imperalore Constantio, quo proesentc
Sirmii quidem, sed longe posl Sirmiense coiicilium res agebatur, coactus est addere. Idem enim ipse
compositam fuisse, nec tuullo postquam scripta Yalens subscripsisse se ei tesialum voluit (apud E-
csl, Ariminensibus patribus oblatam? piphan. Itmr. LXXIil,n. 22), rn vvy.ri emfoxrv.ovo-ns
15. Conventus Sirmiensis oceasio. — Ut autem rns Tcevrexbnrns'• subdilqiie Epiphanius, Vnlcnlem
quid de ea re mihi venerit in nienlein, in nieriium < G statim atqne a se subsciipla est, correpiam eam
proferam; certum est imperalorem Constnntium fidem Ariminum secum ad synodutn delulisse. Scri-
omnem movisse lapidem, qtto dissidentes in rcli- pta est ergo ea fides, quoeper oninia Filittm similem
gione opiniones componeret. Veruiu dum se facilis Patri asserit, eo lempore quo synodus Ariminensis
nimis heerelicis praebens, quoe Dci sunt Coesar ipse acta est, id est, Eusebio ct Hypatio Coss. in vigilia
tractare audel. < in simplici et absolula religione, i pentecostes, id csl xi cal. jun. Siquidem iis coss.
inquit Aiinnianus (Lib. xxi) t scrulanda perplexior, qui Cbristi 559 anntis est, lttiin xiv, in IV cal. apr.
quam componenda gravior, ipsa aluit adauxilque incidente, veneranda Resurreclionis dominicae dies
dissidia. > Qtiibus ut remedium landem aliquod ad- prid. non. ejusdem mensis, missionis sancti Spiri-
hibercl, cecunienieanisyiiodura cogere decrevit (So- lits x cal.. jun. liltcra c, diei Doininicoe nola, si
zom. I. iv, c. 16). Liiteris igitttr ad Basiliuni Anqui- tunc usu recepla exstitissel, celebrnlx sunt.
ritanuni cpiscopum missis, Orienlales episcopos
jubet, ui Iocuni celebrandac synodo apluni et com-, 14. Epilogus.— Vidclur ergo, ul lola hoecconclu-
modum perspicerent. Verum cum inler eos conve- dalur dispulatio, fides quoeFilitim Palri per omnia
nire non posset, aliis nlinin preeferenlibus, Rasilius similcm profitetur, scripta Sirmii, non habita dis-
ad imperatorem, qui tum Sirroii forle degebat, pro- D quisitione in celcbri episcoporum conciiio, sed in
fectus est, ibique cum alios quosdam privalis nego- fortuito paucorum congressu coram imperatore dis-
tiis in comiialu delentos, tum Marctim Areihusium, puiatione oria ; non in aliqua hasilica autptiblicoloco
Georgiuui Alexandriocepiscopum et Valenteni cum in quo solerent synodi haberi, sed in privato impc-
suis offendit. Tunc igitur illi Arianorum corypheei ratoris cubiculo; non Sergio et Nigriano, vel Con-
inter sc qtto pacto fidem Niceenamsubvertercnt ca- stanlio IX et Juliano xi consulibus, qtto lempore
pita cnnferentes, ab iniperalore impetrant ttl synodus Sirmiensis synodus babiia dicittir, sed xi calend.
uuiversalis NicoeoeBithynioeindicta, propterque ejtts jun. Eusebio ei Hypatio coss. quo eliam die idem
urbis cladem terroe motti acceptam dilata dividere- ipse imperator Sirmio leges xiv et xv de Preet. et
lur : Orieiilalesque episropos Seleuciam Isaurioe, Quoest.Cod. Th. ad Senaium misii. Quare non mi-
Occidenlales vero Ariminuui convocari procurnnt. rum est si Albanasius (lib. de Synod. p. 873) eo-
Hunc episcoporum Arianorum in comilatu congres- rum, qui ejnsmodi fidem scripserunt, temeriiatem
suni Eusebio et Hypatio consulibus contigisse, id exngitet : < qui cum non nisi ires aut quntuor, >
est, eo ipso anno quo illoesynodi actaa sunt, nemo inquii, < cssent, > (in quo qnidem rera extenuat;
899 IN FRAGMENTASANCTt HILARII EPISCOPI 900
se|i:eiu enim vel octo (a) oderanl) < ausi suiu tanicn A 17. Altera colleetionispars. — Coclera, quee altc-
reguloe fidei consules addere, quod trecenti el octo- ram veluli collectionem facere videntur, quainvis
decini patrcs Niceeni non feccranl. > Sed hoccfor- in codice nianu scripto , ex quo isla Iranscripfa
lasse fusius quani epistohe vel proefalionis raodus snnt, illis qu;e cxplicuiinus prneposilalegantur, ex
paliatur : rcliqua nobis brcviter percurrenda suui. eodem tamen B. Hilarii opere excerpla esse, vel
15. Epislohe (qum nunc conficiuulfragmentiimvi) liiuc conjicere licet, quod verba nucloris unde sum-
Liberii P. R. quee huic Germinii subjuncloe sunt, ptn sunt, aliquot locis ipsis aclis immixla, cjusdeni
cum proeccdeniibus nec arguinento, nec lempore sanctissimi confessoris phrasin exhibcant, et omnia
conneciunlur. Ad quain tamen Arianorum hisloriee fere ad synodum Aritninensem, de qua proecipue in
pnriem spectent, quia exactissimis illis ecclcsiasticis eo ipso tractabnttir opere, spectent, in qtiibns tamen
Annalibus inlextae sunt, si dicere supersedeo, tem- digcrendis non exactior ordo rerum vel temporis,
poris el cbartoc compcnditim fecero. IIoc unum ad- qnani in superioribus, observatus est.
dere sufficici ex verbis Hilarii quoe Liberii epistohc 18. Parisiaca synodus nunc frug. xi.—Porro lidem
ad Orienlales episcopos adtexta sunl (Fragm. vi, n. iilaiu quoeapud Fariseam civilalem exposita diciiur,
6, f»«iformulm subscripserilLiberius), videri regtilam Lutctitc Parisiorum scriptam fuisse arbitror, aique
fidei, qtiant Sirmio a synodo ad ecclesias niissaiii B in ejus epigraphe, apud Parisiam civilatem legi de-
supia diximus, ab eodcni Liberio laedio exilii desi- bere conjicio. Jam enim lunc obsolela fere Lutetiee
deiioque scdis suoeproefrncto,queniadinodiim a coe- nppellalione boc nonien illa civiias atidiebnt. Zosi-
teris qui imperatoris Constantii violentbe cesserant, mns (c) ea oetate non mullo inferior de Juliano lo-
subscriptione probaiaiu fuisse : ul non oinnino va- quens Luletioehiemante sic scribit,'iov).t«voO Seh rw
nus exslilerit rumor, qucni Arianos disseniinnsse X[a.piij'm , Tepp.uviv.sSi avVvsrro\iyyn , SiaTptSovTOf.
Sozomenus (/. iv, c. 14) scriptnin reliquit, Ponl. Qttamvis eiiim ejus urbis luuc non ca fuerit ampli-
R. in opinioncm Aiionioeniioruni defecisse. Quo no- ludo vel noininis claritas, in quam posiea regtim
niinc noster Hilarius oestu lidei abrepttis ipsi Liberio Christianissimoruni frequenlatione studiorumque ce-
vclul apostata; ac proevaricalori Analhemn inipingit. lebritate evecla est, inimo vero iroliyynv, et ab Ain-
El sane non alia poluii esse illa fides, quam Narcis- niiano (/if>.xv, c. 11) castellum ambilu insulari cir-
sus, Theodorus, Eudoxius, Demophilus, el cacleri ctimclusum tantum dici videamus; ut qune insuloe
illi temetitaie atque perlidia inter Arianos conspicui, fluvii Sequanoe ambiiu comprehensa, et ulrimque
iil infra videbinms, dictaverinl. Hinc eliain disci- subliciis pontibus continenti juncia , vix mediam
nitis, cujus sinl aucloris, et quo pcrtineant nomina partem cjus regionis complecierelur, quoe civitatis
illa heereticoruin, quae buic Liberii nd Orientales G nomen sibi peculiare lecil: coeli lamen temperie,
cpistolee subncxa esse in suo codice nobilissimus quod etiam ficus aleret, Jluviique placidissimi niti-
annaliuin scriptor nolavit (ad an. 357, n. 34) : ut et dissimique amoenitate adeo grala et commoda Ju-
illa verba in calce sequcnlis ejusdem pontificis epi- liano in Gatliis agenli visa est, ul ibi libentissime
sioloe ad Ursacium, Valentem et Gerniinium : <Pree- hiberna duxetit (Ammian. lib. xvn, c. 7, 8); et im-
varicalori anathema ctiin Arinnis a nie dictum. perator ab exercitu in ea saluiatus, poslea festivis-
16. Superest uliima hujtis collectionis (b) epistola simo ad Antiocbenses scripto (in Misopog.) fd.rumv
ad lcgatos Ariininensis concilii. Ipsn auiem est Se- Troliyy-nv vocitarit, elegaiitinmque sui ingenii in ipsa
miarianoruni episcoporum, el majore cx pnrtc Pa- descriliendn ostentare voluerit. Et sane longc nnle,
bestiiiorum conlra iiliuiii fognonienlo tmpiuni ntque Julio Ceesari, concilio Gallinrurn indielo, locus itle
Atheum. Ariani eniin ctsi numquam ipsis inler se huic habendo visus fuerat idoiiens, Liiieiiamque
bene convenerit (qui mos omnitiin hoereticoruni est, Pnrisiorum concilium iraiislulcrat. Ubi ubi lia'c
iiisi in eo ul Ecclesiam Cbrisii oppugnent), succe- liabitn fuerit synodus, noii dubittra est unnm (d) ex
dcnte laineii ex animi scnleutia Ariminensis perfidioc illis essc, quas ipse Hilarius Conslantii Imperaioris,
dolo, conrccltim sibi cum catholicis negotiuni arbi- paulo antequani ex vivis decederei, edicto ad epi-
imti, multo aperlius opinionibus, animis, nomini-'.D scopaium redire permissus, ubi permensusest, inqtiit
busque divisi acrius inter se digladiari cceperunt. Severus (lib. n Hist. Sacr.), orbem pene terrarum
Hinclactionumseclarumque nomina mille, mille no- ttialo perfidim infectum, vir nalura leriis el placidus,
ceudi artifices. < Plura nomina (inquii Ambrosius simulad persuadendumaptus, quo elogio ipstim or-
lib. i de fide n. 44) sed una perfidia: infirmiiate navitRufinus(/iZ>.i Hisl.Eccl., c. 31), opiinmmfactu
non dissnnans, communione discordans; non dissi- arbilraius revocarecunctosad pmniieniiam,frequentes
milis fraude, sed cogitalione discrela. > Et haecqui- in Gallia coegit (Sutpic. p. 262). Quibus elfectum est
dem de iis quae hic sub nomiiie libri B. Hilarii de ut oninibus episcopis de errore profitentibus apud
Ariminensi concilio edila conlineiiliir. Ariminum gesla damnarerit, pristinamque Ecclcsiis

(n) At non in illos respicit, sed in Ursacium, Va-
lentem, Germinium, Acacium et Eudoxium, ut li-
quet ex pag. 869.
(b) Nunc frag. x, conlra /Etium, vel polius contra
partes Acacii.
(c) Gmsar hiemem apud Parisios agens memom-
tur.
(d) Anfe Hilarii in Gallias reditum coaclam esse
ostendiiiiiis.
 901 NICOLAl FABRI PRJEFATIO. C02
fidem restituerenf. His etiam et Vicltirinum Pnri- Aclarttm csl. Plntie hoccGerminii forraula conformis
sicnseni episcopum , qnein synodo Sardiccnsi in- est regulae fidei ctim Consulibus ediloe, quae Pafri
terfuisse leslis esl Atbanasius (Apolog. ad Conslant., similem per onutia Filium riicebat, el velul ex dia-
p. 767), et ad Agrippinensem contra Euphratem de- nietro opposita Sinuiensis concilii infidelis firiei, ut
lcgasse, ipsius Agrippineusis concilii acia probanl, cam vocat noster Hilnrius (tib. de Synod., n. 2),
si ad hx-c lempora pervenit, symbolam suam con- inipielati quoe Palrcm honore , dignitate, claritate,
tulissc verisimile est. Ad eas synodos Hieronymus mnjeslate Filio majorem d.efiniebat.
in Eusebiano chronico respicit, ciim ad aninini vitoe 21. Quoe sequitur Sardicensis concilii ad Grego-
Conslanlii exiremum (nam qui in eo chrouico nolati rium episcopum Alexandrioe coclerosqiieepistola (/>),
habentur Cliristi anni, nec Eusebii nec Ilieronyini praccedeniibus mulio prior est, et argumenlo penitus
sunt), Galliam per Hilarium Ariminensis perfidim do- diversa. Conlinet enim decrelum Sardicensis concilii
lum (sic ciiim legunt veteres libri) damnasse noiat, nomine ab Arianis conficium, cujus Socrates mcmi-
quod et hnc fidei formula proestitumvidemus. Quam- nit, Sozomenus etinm suoeHislorioesuminaiii inlexnit
vis non nisi defunclo Constantio, reriimque poiieule (Socr. lib. n, 20; Soz. lib. m, 11), ullimum sane
Juliano, illce syuodi celebraloe fuerint, id cst, circa heercticeeleinerimtis ac attdncioeexcnipltim. II11nain-
annum Chrisli CCCLXII. B que se patribus anno Cbristi 348 Sardicoe congre-
19. Osius quando vivere deskril. — Epistola (a) gatis ut sistereni praesenle Aihanasio, quem iinpu-
aulem Eusebii Vercellarum episcopi ad Gregorium denier adeo criminali calumniatique fucrani, satis
Eliberi civilatis Hispaniaeanlistitem, licet Conslantio firniam frontem non habentes, Philippopoli, quae
iinperalore adlmc in vivis agente (ipsum enim intel- Thracioc est urbs, coacli, hoc quod in manu est
ligil, cnm spem Arionianiiaruni, non in sua vi aut decreliini, sub nomine patrum Sardicoe collectorum,
1(1/1(0consensn; sic eniin hic locus eniendandus vidc- quorum fama jam per populos pervagala fuerat,
lur : sed in protectioneregis smcttlarispendere dicit, commenli snnt : quo non solum Allianasiuni velut
quippe qui, ut Athanasii verbis utar, < sttas spes gravium scelerum cnnvictum deposuerunt, vertim
hutni etinferne haberent, in Coesareuiniirum et in etiani Juliura P. R. X)sium, Protogenern , Gauden-
ejus eunuchis, > post Osii lamen preevaricationem tiiini, et Maximinum, fidci Nicaenoecolumina, de
atqtte ctiam Ariminense concilium scripta esi. In gradu coiiiniunioneque ecclesiaslica diniotos judica-
qun tamen observatione dignum est sermonem lia- runt. Ncc contenli in tanlos viros injurii exstilissc,
beri de Osio velul adhuc vivenle, ct cui non multo nisi etiam, ut cum Propheta loquar (Esai vn, 15),
ante pro Arianis aliquid molienli Gregoiius nnimose niolesli essent ct Deo noslro, ipsum Chrislum de
et intrepide resliterit. Quod si est, ad annuin Con- C Patris dcxlra, id esl, rns bp.oovo-iasxai bp.onp.ias
stantii xxiv, qui Chrisli Ix est post ireceiilcsiinuin , gradu, nova fidei formula conscripla, in qua O-JO-ZK?
Osium pervenisse necesse est, quo anno inissam v.ai bp.oovo-iov voces proctermiserunt, deturbare nisi
hanc epistolam ipsumque Osium paulo post e vivis sunt.
sublalum oporluit : quando quidem Alhaiiasius ora- 22. Mirum lamen csi., vel noslruin Ililnrium catn
lione prima conlra Arinnos nnno posi Niceenamsyno- ipsam fidei regulam pro lcgitima (c) synodi Sardi-
dum trigesimo sexto, id est anno Christi 361 habita, ccnsis suo operi de Synodis iiiseruisso, ac velut ca-
Osii ut viln functi meminit. Hinc forlasse Marcellino lliolicam exposuissc, vel ipsum Alhnnasium in epi-
c;cterisque Luciferianis oblaia occasio (Marcellin. et stola de Arirainensiet Seleucieesynodis, etposteum
Faitstin. Ub.ad imperal.) (ul mos est heereticis, quoe Socralem novem el verbis et sensu diversis Ariauo-
suo falo accidunt inlerpolando, vcrbisque in majus rum recensitis formulis, hnnc decimam non adriidisse.
lollendo, quia veris destituunlur, in ficia miracula Iilemeriiin ipse Athanasius (episf. ad Antioch.,\p. 576),
tralicre), horrendae illius tragcedi;n de ejus morle non uno ioco testis est locupleiissimus, cerlis hoini-
diris ejusdeni Gregorii accersita confingendae; cujtis nibus nonnulla quasi quae deessent Nicoenacformulae
falsitalem vel hic unus locus delegit. Nam si in ea adscribere volentibus, Sardicenses patres se con-
contentione Osius adeo misere animam projecisset, D lenios Nic;cnafide respondisse, decreloque sanxisse,
lam mirandum miseranduinque niaxinii viri interi- ite quid ulterius scriberetur : < Ne illis, quibus libido
lum, tamque proesentem divini numinis vindictam erat semper nova slatuere, occasio cjusmodi snpjie-
haud ita levi pede Eusebius in hac Epistola transe- terel, ut iterum atqueiterum nova de fidc dcfinirenl.»
gisset. Qno cerlc nianifesti erroris convincilur Sozomenus,
20. Formulam (nunc Frag. xin) aulein fidei a cum scribil (Lib. m, cap. 12), catholicos patres Sar-
Germinio conceplam, quae proxime hanc epistolara dicoe fidei formulam edidisse, sensii quidem cum
sequilur, mullo posleriorem esse ea epistola ex iis Nicoenaeamdeni, pluribus lamen verbis concepiam :
quoesupra diximus, cum de epistola Valentis, Ursacii cujus nomine Osius et Protogenes apud Julium. P. R.
nliorumque ad Germinium disseruimus, quee huic sese excusarint. Plane videlur nosler Hilnrius iu eo
causnra dedit (aut potius causam ab hac accepit), de Synodis libro, non solum formula pseudo-Sardi-
(a) Fragmenii xi pars secunda, quando scripta. esset, Fides secundum Orientis Synodum? Aliud est
(bSPseudo-Sardicensis epistola, qnoenunc Frag. m. autem excttsasse, aliud catholicam eam cemuisse.
(c) Si pro legitima liabita ab eo fuisset an inscripta
905 IN FRAGMENTASANCTlHILARH EPISCOPI 904
censi, sed nec Anliochenain Encoeniis, nec Sirmicnsi, •itilatis apostolicee ac confessionis ab Alhanasio
conlra Plioiinum , quas tres Semiariani in Syuodo ei in Oralione prima contra Arianos perhibilum
Anquirilana maxime probarunt, ila minime olfensus, (Pag. 291), a doctissimo inlerprete tamen vitio
ut eas (n) exposueril, et his verbis excusare conatus codicis Groeci quo nsus est, corruplum resiituamus.
sit : < Nihil mirum , > ail (Lib. de Synod. num. 65), Siquidem quo loco in ea Oratione caibolicos mouet,
<vobis videri debet, fratres charissiini, quod lam fre- ut formulas lidei Ursacii, Valenfis, Demophili, Ger-
qtienler exponi (ides ccepioesunt; iiecessitatem hanc minii, coelerorumque cjus farinoe boininum licct
furorlinerelicusimponit, > el paulo post (Ibid.) : <Sed verbis ex sacra Scripltira desumptis scriplas, nihilo
necessilas consueludinem intulit exponi fides , el magis tnmen admittapt, quam Christus diabolum ex
expositis subscribi. Ubi enim sensus couscieuiioeperi- iisdem Scripturis loquenlcm, quia impiorum sermones
clilaiur, illic litiera postulatur : nec sane scribi im- dolosi sunt: luniina ecclcsiocsui sacculirccensens, et
pedit, quod salutare est confiteri. > Postea lamen aposlolicos viros in qtiorum scriptis niliil mali suspi-
expericnlia doctits non solumCamarinam non moven- cari licet, hoccverba Intina vcrsio exbibet : vel Lupi
dam, ut in proverbio est, scd mullo minus qtiaea el Appiani Cilicim, Graecus codex niantiscriplus sic
Patribus recte stalula sunt, ullo aliquo preetexlu con- legit, # AOOTTOU xui 'kp.fioivo; TOVbpioloynrovxvX
vellenda, quainque periculosum ac miserabile esset, B £7rto-/o7rou rns Kt),txt«j; utruniqtie enim vocabatur, ct
< diversas firies babere, qu:c ritini plures fiunt, > ut Ciliciee, et Nicomedite episcopus. Nec est quod quis
idem ipse ait (Lib. u adConst. n. 4),< id incipiunt suspicelur, illum a recla fide post beec deflesisse :
esse ne ulla sit; > in libro ad Coustantium omnes nam in caiholica pace persevernsse testis est Eccle-
praeter Nicoenamuno elogio damnavit. < Nam etiam sia, quee nalalem ejus prid. Id. Juuias celcbrat.
si his, inquit (Lib. inConst., u. 24), nihil viliosuni Quare sceleratis istis iinniixlum conjicere est, ut vir
subjacere affirmetur, non tamen causa religiosae virtutis fania celebris apud omnes et clarus, lene-
voluntatis iuest, quia mali medilatio est. > brionibus illis sanctilatis aliquam opinionem conci-
23. Qualibus episcopis direcla epistola Philippop. Iiaret.
synodi. — Porro nemini dubium esl, preeclaros illos 24. Augnslino incomperta Sardicensia decreta. —
novocfidei archiieclores synodicam banc epislolara Mirum lamen est, cum B. Augusliuus DonaliSlisex
iis maxime inscripsisse episcopis, quibus tacile boc decrelo fucum facere, et se pro catholicis a
imponere, vel ejusmodi imposturam non ingratam Sardicensi concilio agnitos probare nitentibus, non
fore sperabant. Inter quos oplimo jure fainiliam satis Iiujiis fraudis gnarus conira Crcsconium non
ducit Grcgorius ille Cappadox Alexandrinoeecclesioe uno loco excipiat (Lib. nt, c. 54 ; et lib. IV, c. 41),
proedo, qui longc ante propter hoer-esimArianam C nomina civitatum, qtiarum episcopi dicebantur, appo-
Ecclesise communione submotus, Sardicensi eliam sila non fuisse, undeconstnrelDonatum,cujusnomen
concilio ne pro christiano quidem lnberi jussus, non in hac synodnli epistotn osteniabnnt, illum fuisse, qui
mttlto postab Alexandrinis litmullu populnri occisus, se pro Carthaginensi episcopo gesserat; plus eliam
convenientem effrcnnlaesuaevioleniieefinem sortitus addat, nec nioris esse ecclesiaslici, quando episcopi
est (Frag. n, n. 8). Nec mullo snnctior Donntus, qui episcopis scribunt, nomen civitalis adjuugere : uude
Carthaginis cpiscopus nominalur. Ille cnim esl Donn- buc illa civitalum nomina irrepserinl? nisi forlasse a
lus, qui Majorino succedens, pcrniciosissimam sectam Donaiistis sunt addila; hujus enim rei videtur suspi-
in Africa diu alfare contra allare Dei Cartbagine cionem injicere ipse Auguslinus, cutn scribit: Mi-
crigens aluit ac fovit : eoque supcrbioe ac vesanioe ror nescio quis isle Donatus, si non in veslris lilleris,
evccius est, ut veluti Pytbagoreos aiunt per proecep- Carthaginensis factus esl (lib. IV conl. Cresc. c, ii).
torem solitos (Optat. lib. m, cont. Parmen.), ita suos 25. Nimis longum essel, in omnes qui huic cpi-
per se ipsum jurare tamquam per Deum, eosdemque stoloesubscripserunt inquirere, ncc fortasse operoe
ipsos se parlis Donaii vel Donaiisias pro Clirislianis pretiiiin. Plane ab heereiicis scriplam esse Meno-
nuncupare permiserit ac ipse etiam nominarit. phanlus ab Epheso, Acacius a Cocsarea, Theodorus
Ariana; etiam opinioni congruenlem librum scrip- ab Heraclea, Marcus ab Arelhusa, (operarum ciiim
sisse lestis est Hieronymus (Lib. de Scrip. EccL). erralum est, quod hic ab Areliis legilur), Eudoxius a
Inter bos duos lamen insignes bocreticos,Ampliioneni Gerraanicia, Narcissus ab Neropoli vel Irenopoli
eximium Cbristi confessorem, canilie vitocquesanc- (iilrumqne nomen enim audiebal), Dcmophilusa Be-
titale venerandiim , ad exemplum Magistri cum ini- roea, et qui claudit agmen, Valens a Mursa velul My-
quis deputatum agnoscimus. Siquidem is est Am- sorum uliiiniis, celebres Alhanasii, llilarii, Epipha-
phion Epiphauioe Cilicioe prinium episcopus, qui nii, auctoruinque ecclesiaslicoehistoriae lestinioniis,
ante fere quadraginta annos Cliristum sub Maximino Arianorum atitesignani ac duces, iijter eos qui Intic
intrepide professus, deinde in Nicoenasynodo, depo- decreto subscripserunl recensiti fidem faciuut. Et
sito propler hoeresim Eusebio Nicomedioeepiscopo, ha:c quidem de suppositiiio illo decreto nimis for-
in ejtts locum suffectusfuerat (Sozomen. lib. i, c. 10 tasse multa.
et 21). Ejus meritum est, ut testimonium sanc- 26. Eam anno 354, consignamusv Frag. — Quac

(«) Hoc prudenler egit, ut Oricnlates hac bencvolentia ad veram fidemadduceret.

 905 NICOLAIFABRI PRiEFATlO. 906
supernnt, ticet plernque nninin, si Liberii P. R. epi- A chrislinno, inquit Alhnnasius (ep. ad Solil. p. 861),
slolam ad Coiistaniiunianno Salulis 5151,perLucife- (is nb imperatore licet latinae linguoepenitus cxpers
rum Calaritanuni episcopum, Pancraiiiim prcsbyte- esset.mililari ninnii in Mediolanensemsedein,reIegaio
rtim (si quidem corruptc apud Athaiiasiuni in epi- propler pietatem Dionysio, inlrusus fueral), Caio, et
slola ad soliiariain vitam agentes Eutropius noniina- aliis quos sibi faventes in ea synodo reperiere ; pos-
tur (pag. 856),) et Ililarium diaconum Roinanos lulanl, quod snpra ex Alhanasio (lib. de Synod. p.
niissam excipias, ad Ariiniiiensem pertincant syno- 874) diximus, ut huic suoeformulae absque ulla cau-
dnm, perturbaia nihilo mintis inler se, nec ullo di- S08cognitioiie el tanltini non coecisoculis oinnes stib-
gesta orriinc exsistunt. De Liberii epislola qui plura scrihant. Veriiin non soluin propter Consulcs regulno
desiderat, liuniquam satis Iaudntos illos Annnles appositos derisi, sed elinm propter inipiclniem Inten-
(Baron. an. 554, n. 1) consulat; ibi enim unde suntn lenique vapido sub peclorevutpein, boerelicirrnumiaii,
siiini exlinguat, uberrime invenict. Ciclern fere om- ex ipsa synodo expulsi sunt. Ergo xn cal. Augusii,
nia nunc primum in lucem edutitur. Quonam auleni quoe proxinine secutoe sunl, lotius synodi concordi
disponenda sinl ordine, rei gesiee narratione perspi- senlentia Nicoenoereguloe nec. addi quidquam posse,
cuuiii liel. nec minui decemitur (Frag. vn, it. &): Ursaciusque,
i 27. Arimineitsisconciliihistorica series. —Diximtis B Vnlens , Caius et Germinius, quibus Aihanasius
- supra, fidem Sirmii Consulibus addiiis corain Impe- Auxentium et Demophilum adjungit, velut ecclesia-
ralore scriplani, quae Filiuiu Palii per oniiiiasiiiiilem sticoepacis perturbaloresac heerclici, degradu suo et
conlinebat, faciionibtis Ari-uioruni procuralani ac fideliunicoinniuiiioiiedeiurbanliir,decei)ii|ue legati ari
scriptam fuisse, indictamque synodum universalem iinperatorem missi; per quos li;ec concilii definilio
Nica;eeBiihynia1, divisam;et Orieiualitus Seleuciam iiinoteseeret : El hmc quidetn Arimini acia cleriler
Isauriae , Occidentalibus vero episcopis Ariniiiiuin (scrihit Ailianasius) isiiusmoclifinem habuere. Eam
quo conveuirenl dicias. Cui (ini, nisi ut fallerent ac concilii sententiam aniplioretn et integriorem, quam
circumvenirent? Cerli enim quantum sua factione in apud aniiquos auctores exstei, adjeclis duobus ejus-
Oricnte polleretit, veteratoriam el captiosam illam dem synodi fragmeniis, haec collectio exhibet.
fidei regulnni Orienfalibus episcopis farile approba- 28. Arianorum damnatorumartes. De fortnula Nicaw
turos se pro comperto habentes, Occidenlales coac- Thracia.—Ncc lamenipM Ariani ea sententiapercussi
los tandem fore ei subscribere creilideruni, quam aiiiniosdeponiiiit, aut abincepiis desislunt: sedet ipsi
Oriens piobasset, et imperator inexorabilis, ut euin decem cx suis , in qtioium numero condemiiati illi
Aminianiis describit (lib. xiv, c. 5), suee aucioritatis cxstiterunt, ad Imperntoreni delegartini, qui Concilii
vindex sanxisset. Et sane testis est nosler Hilarius G I legatos celeritnte preeverienies, ipsum Impernloreni
(lib. de Synod. n. 63). absque episcopo Eleusio (is adverstissynodum adeoconciiarunt, ut ipsosrectoe fi-
erat Cyzici e.piscopus) el pnncis ciiin eo, ex mnjori dei Iegaios in suum conspecttim venire non sustintie-
partc Asianns deceui provincias iulra quas consiste- rit: sed primum Ilaririanopoli, dfiindeNicoeaeTbraciae
bat, verum Deum nescissc : Atque ulinain, subjungit variis dihilionihtis dclusos, ea spe detiniieril, qtiod
ille, Deum nescirenl: cum procliviore enim venia igno- crederet, infit Tlieodoretus (tib. n, hist. eccl. c. 19),
rarent, quam obirectarenl. Sed horum episcoporum episcopos Arimini legatorum suorum rediluni ex-
dolor se intra silentium non coniinens, uiiitatem fidei spectantes, partiin senio, partim inopia pressns,
hujus qumrit,quam famdudum per aliosamisil. Scripta omiics diiilurnioris a propriis sedibus absentiee
itaque ea fide, divisaqtie synodo universali, rcscrip- pertoesos, redilus desiderio ad lidei propositoe sttb-
lum ad ulramquc jynodiim ab imperatore inipetrant scriplionem flecti posse. Quin etiam-Ursacio facultn-
Ariani, quo (a) prinium de fide cognoscere, ileinde lem iradidil, de (ide pro arliitraiu staiuendi : qua
causas episcoporum, niuluasqiie inter sese digladin- accepla strcnuum illum Plauiinoc familiee duceui
liones 741ac critiiinatioues disciuere collecti Palres compressis, utaiuni, manibus non sedisse, nenio est
jtibeiiltir, rebusque jndicnlis ac decisis riecem legatos cui non siatim in mentem veniai. Tunc ergo innia
ratioiiein eorum quae gesta esseut rcddiiuios nd co- D attclorilate stibuixi Ariani, derisam illani suam fidem
mitatuni delegnre; alterum eliam nd Patres Ariinini inlerpolare poiius qunni emendare eupientes
(quod
congregaios, qun de Orienialibus episcopis cognitio supraaliud ngeutes rcluliinus), exemplarin ejusundi-
iis interdicilur, iteruinque de decetn niitiendis nd que conqttiri el corrogaii per Martianiim iiotariiim
coniitntiim legalis admoiienlur. Prioris re.-cripli So- curarunt (Athanas. de Synod. png. 904), delractisque
zomenns merninit : posteritis (scil. Frag. vu, n. 1), consulibus, veiut fures alieuis poculis ansas auferre
bie vi kal. Junias, id est, quinto post illam fidem solenl, paucisquc voculis coninintatis, eanidem per-
conscriptain die missuin habelur. Tunc igilur his fidiain, iiniiio etiani delerioreni, bonos ill»s legatos
scriptis subsarcinnti Valens, IJrsncius et Germiniiis qua vi, quafraude nonsoluiii sua subscripiioue con-
Ariuiiiiuiii magnis ilineribus conlendenles cum firmare, sed etiara ipsius concilii, cnjiis personam
Auxeiitio genere Cappadoce poiius delaiore quani sustentabani, damiiaia verbisriiserlissententia, 742
(n) Ita Sozoinenus lib. iv, c. 1"; sed Socrates lib. miiin inquirenrium esse disceptantes, (|uia liiiencim-
n, c. 59. lestis est uiagiiani en de re conteiilionem peratoris afferebantur, quibiis nunc boc, nunc illud
1'uisse,alios de lide, alios rio episcoporum causis pri- proecipiebat.
PATROL. X. 29
907 IN FRAGMENTASANCTI IIILARII EPISCOPI 908
cuni Ursacio, Valente, cocterisque abdicatis.conimu- A \. cessit, ei pra^fuisseapparcal. Veruni noial Isidorus,
niouem inire conipulertmt, fidenique illnm sic in- lioc conciliuin celcbraluni fuisse eera 428; ha-c auicni
lerpolatam, quosimplicioribus similiiudine noininis eera in aiitium Cliristi 590 incidil, cui anno Vulctt-
impoiierenl, Nicsenamfidem liuiicuparunt. Et certc lininnuiiiivelNeolerium, lionThcodosium, coss. fnsti
qui fidernillam, quam Arirainenses patres subscrip- assigtiant. Pro Theodosio igitur Neoteriutn susiiti-
lionibus snis approbare conipulsisuot, ulapud Atba- luendum esse, nemo est qui non videat. Genetlii au-
iiasiuin (lib. de Syiiod. pag. 875) alque llieronymum lem nomen veteres libri oinnibus locis babeni, in
exstal (Dial. adversusLucifer.), contenderit ctini illa quibus coalescente lillera t cum 1, Genediuniedili
qu;c consuleshabiiit, perfidiorcm in eo senliet, <iuod exhibent. Et canone n bujus Concilii , quo loci
duo illa vocabula, per omnia, qtiaj Valens (ut lestis habetur, Auretius Episcopus dixil, iidem libri legunt,
esl Epiphanius har. 71) invitns admiserat, in ista EpigonittsEpiscopusBullensis regiorum dixit. Quinlo
subiractn stiiit, cociera penilus siinilem. Athaiiasiiis itcm el vi canone pro Attrelio Genetliuui scribunl.
(de Synod. pctg.905) ejusinodi interpolalioneni con- Quibus euiendatis, nihil supercst unde ejus contro-
cilioConslaiiiinopolilano,quod poslSeleuciense Acn- versia 743 nioveri queat. His eiiam adstipulntur
ciani coegcrtini, tribuit. Quodsiest, non virieo quo- Fulgeniiiis Ferrandns Cartliagineiisis diaconus , cu-
modo tcroe inlcr se non discrepent. Frngtiientiim B <gjus Brevinrii canonum cap. 194 baec vcrba sitnt,
enim Niceeniconvenliculi, quod hic edilur (Fracjm. < ut qui aliquibus sceleribus irretitus est, vocein ac-
VIII,n. 5), actum fuisse illud coiiveiilicultim vi idus ciisanrii non babeal, Concil. Carth. sub snncto Ge-
octobris, iisdcm Eusebio et Ilypatio consulibus in- neilio tit. vi >.quod in hoc, de quo agimus, concilio
dicnt ( nisi lorinssc in leinporis designalionc (a) canone vi exstat. Sed hac hactcnus.
menduni obrepscrit, legique vi Idus Novemb. de- 51. De Musonioel de Restituto.—Soli ergo Gralus,
beal); Seleuciense vcro Coiiciliuui quinlocal. Oclo- ut undo digressi sumus revertaniur, el Genetliiis isie
bris incceptum, locuplclissiiui sunt lestes Aihatia Cariliagiiiensis episcopi circa concilii Ariminensis
sius, el apud Socralcm Sabinus (lib. n, c. 59). Non tetnpiis a sciiptoribus ineniorantur. Allianasius in
fert autem locorum distantia, vcl negolii condilio, epistola ad episcopos Alricaeex eortuii episcoporum
utqui ScleticioeIsaurioe v cal. octob. fuerint, iutra nuniero plures Ariminensi concilio interfuisse tacitis
vi idus ejusdein mensis Conslaniinopolis concilium lameu iioniinibusprodidil. Hieronynius contra Luci-
habtterint, ac perfecerint. fcrianos Musonium Bizacenae provinciac antistilem
29. Quinani autem illi Arimineusis concilii ariIm- noniinat, cui primas in ea synodopropler eelalemab
peratoremlegnti, vel cujus in Ecclesia gradus aut omnibus delaias scribit. Corruptum enim esi, quod
dignitatis exslilcriitl, non facile est ex bistoriis de- C oinnes cdilioties legunl, Bizanlinmprovincim; non
prchendere, ciiin vix nuda eoruni uoraina leneamus. enimqiieinadmoduiiiGtocci, ita elLatini ea vocabula
Solus Restilutus Cnrlhaginensis cpiscopus refenur, usquaiii coiifundunl. Bizacenavero ejus Africee,qune
qtti tainen et ipse anliquis aucloribus ignobilis. Nam Occidenlnliimperio tribttla fuit, provincia est, Piinio
praler Gratum, queni Sardicensi concilio aristitisse, geographisque exiinia fertililate cum centena frugc
priuiumqne qttoil Isidorus Mercator vocat Carthagi- agricolis lceuus reddente nobilis, cujusetin concilii
itetise concilium cocgisse, ex eorumdcm concilio- Alricanis non seincl fit mcntio. Mttsoniieliam seuis
ruin aclis el Alhannsio diriiciinus; et Genellitim, cui Bizaccnoeprovincine primaesedis episcopi mentio ha-
successilcirca annum Cbristi 390 Aureliiis, tiullius beltir concilio Carthaginensi habilo Idib. Aug., At-
allerius episcopi, qui circa h;cc tenipora Cartliagine tico ct Caesarioconsulibus, anno Cbrisli 597 quein
sederit, exstal inemoria. laiiien eumdein esse ctim eo de-quoagimus perne-
50. De concilioGarthagin. , sub Geneilio.— Quin gareni, nisi supra vidisserausOsium senem Nicoeno
etinm ipsius Genellii pene exscriptonmi vilto no- concilio praefuissc, cunidenique Sirmiensi conc.ilio,
men oblilteraluni est cx sceundo ejusdcm urbiscon- quod ti igiuta et qtiod excurril, atmis poslea geslum
cilio, quod ejus dticlu lainen ct auspiciis est gesium ; cst, centenario niajorem adstitisse, atque ad aiinuin
ul non absque ratione, quando illud liabiiiini fueritt D I Gliristi560 pervcnisse. Resliluli aulem episcopi par
et a qtto, mnxiiui viri quoeranl: quo negotiosi ex ve- apud oiunes sileiitiiim. Nisi fortasse basilica (V. Au-
teribus libris eos cxpedierimus, auelori suo illud ip- gust. Senn. 19, not. a ) Restiluta Perpelua Carlha-
suni assercnles, opcram lorlasse hoc exordio non lu- gine, in qua non una synodus habita est, ab hoc qtti
scriimis. Tria stinl autctn, propierquoe illttri conci- in qu;eslione csl Reslitiitn, iu honorcm Perpeiuoe
limii conlrovcrlilur. Priniiim, quia celcbratuiu dici- niariyris acdificatanonien acceperil; qtiemadraodum
uir Vnlenliniano iv et Theoriosio coss. cum lamenn basilicam ibidem ab Aurelio episcopo, qui el Florens
Valenlinianus scnioi cmii TheoriosioImpciii collega a dicebnlur, constrttctnm in ejus gtatinm ffloreniinm
consulnlumgessisse nusqunmlegntur : allerum, quori ri cogiioiiiinatani , ex Sermonis B. Aug. (V. Serm.
in eo Geneltii nomcii non habentur: lertium ac pos- Aucjust.559, et notamb.pacj. 14t)5) post collationem
trcmuni, quod Aurelius episcopus, qui Genetlio suc- in cjusdcin bnsilicaededicatione babiti fragmenlo
((i)Menduninon obrepsil: scd ciim Conslantino- dei non stctisse vere dixit Athnnasius, pra:scrlim
poli siibscriptn sit formula, quaeNic;c;c in Thraciait ttbi Nicicniconveiuiculi non nieniiiiii.
cdha crai ; Couslantinopolit. synoriuin Sirniiciisi li-
909 NICOLAIFABIU PRMFMIO. 9t0
insigni nondum cdito didicimus. Quisquis aulem vel A . abnegaiione verba fnciens egregie scribit, < Etinm
Resiituius ille fuerit, vel coclericum eo ad impera- lapsus saiiclorum ulilis esl: nihil mihi nocttil quod
torem a syuodo delegati, [riane qunles n Scvero negavit Petrus, profuit qttod emendavil: didici vitare
(l:b. n llist. sacr.) dcscriptitsunt, sese ndolescentes colloquia perfidoruin. > (Antbros.lib. x in Ltic. n. 89.)
paruni doctos, pariiiiujticica^tossalis superque pro- Idem auctor alibi monet adversarium sanclos in sua
dideriint, cuni niandaii fii.e.spraetergressi, iinmo con- damna lenlare aliquando cogi. < Dniiienim lenfal, >
Ira ipsiini m.iiittaluin , ne quo niodo ctim Arianis suJijungit, < meliores reddit, ul qtii tenlatur possit
CMiimunioiieminirent, acla ipsius synodi, admissis alios insliluere, qui sibi ipsi invalidus videbatur. De-
in comuiunioiiein quos illa rejeccrat huerelicis, resci- nique Petrus Ecclesia: proeponitur, postquam a dia-
dertint. bolo lentaiusest. » Ita non soluin aliis, sed elinm
32. Dtira haccaulem in Thracia geruntur, interea iisqui illa coraiiiittunl, ul sua peccaia bene cedanl,
loci qui Ariminum convenerant, lam rectoe fidei imniensa Dei benignitas cfficil. Heec enini surit, ad
quam Arianae perfidiaeepiscopi, legalorum suortim qu:c mens liumana pertingere non potesl diviuoepro-
reditum cxspeclare jttssi a Tauro proefecto proelorio, videnlioe niiracula, omnia piis bene vertere : < et
cui injunciitm fuerat, ne colleclos ante dimilieret quod ab assignntn ordinis ratione discesscrit, hoc-
quam in tinani fidem convenirent; ibi suinma cum B idem licet iu alium tainen ordinem reducere: ne
moleslia ac laediodetinentur. Quare liileris ulraque quid in regno providenliae Ifceat lemeriiali. > Quare
pars sigillalim imperatorem obnixissiuie rognt ob- neininidubitim essedebetquin reuovattim in Liberio
leslalttrque, qnanrio quidem hiems inslaret, ne.per- Ponlificc Petri successore fuerii, quod Oplatus Milc-
niitlerel sencs cl a suis scdibus longe dissitos, in dif- vitnnus elAugusiitms observarunt , divina providcn-
ficillimamtenipcstateiii differri, sed quam primum ad liacffeclum, ut idem ille Apostolus ncgarcl, qui cla-
suas civitntes reverli concederei. Recloe fideiepisco- ves acceplurus essel, quo Ecclesia catliolica, cujus
porum cpistolam Socralcs (Ub. n c. 57) babel : Aria- ipse personnm gerebai, disceret laniquam < vera ma-
jioruiu siib noniine synodi Ariniiiiensis Orienialibus lernec pcccanlibus filiis superbe insultare, nec cor-
consenlientis haec collcclio exhibet (Fragm. ix). reclisdifucileignoscere(/de/n, ibid.), > ipstimque Li-
55. lnsignium liroriim lapsns hisloria non silet. beriuni ad lempus labi permissiim, ul ex suo lapsu
lis quundoquebene verlunl. Liberii exemplum (Au- acrioracfortioriu hocresiinresiirgerel: etin pceuiteu-
gusl. deAgone Chrisli. £.59).—Coelera qtioe dcinccps tes revertiquo cupienies clementiorac veniee pronior
iu co negotiogcsa sniit, qtieinque exiiuni tandem exsisteret: itemque hoc litteris consignatutn ad hoec
invcoerinl, quando 744 quidem suprn persirinxi- usque tempora illis lenipoiibus non mulluni absimilia
nuis , et fusissinie ab Athnnnsio, Ilieroiiymo contra C perducluin, ut qui stent, inde sibi liniere discant, ncc
Luciferiauos, et Sulpicio Scvero perlraclata sunt, liic redeuntibtis ad Ecclcsinnisedifficiliores praibennl.
siibjungere supcrfluuin cst. Nobis ctiiiii solumniodo 34. Osii et Luci(eri casus . — Nec niinoris sanc
ca iractare, qttx facere ad connexioneni illustratio- vel speculalionis, vel documeuti iragililatis humanee
iieinque liorum Fragmcniorum videbantur, aniraus jiidiciorttmque divinoriini imperscrulabilis arcani
luii. In qiiibiis etiani vereor, nc nimio plura dixissc, sunt Osii ac Lucifcri, fortissimorum calbolicic fidei
irngicamque illani exsecrafionem oloto Qvnrwvo-v\- propngnaloruin evenla, quoruni iile alter post no-
liyoiv rus avp.fopus, in me concitnsse videar, qui ininis christiani coufessioueni sub persecuioribtis
vciierandoruni Pairum opinioncm nc fnniam, contto- soevissimis conslaiitissiuie factam, post exhausios
vcrsias eorum, disseiisioncs defeclionemque, velut Pr0745 fidecnibolica coiilra hecresiin labores im-
obducia ulcera quee.occuli satitis crat, rcfricando nieiisos, perfeciasque dignissiine legaliones niultas,
stigillem. Yeruin cum hisloriarum unus is sit scopus, ila ut paler episcoporum haberelur, nimitim lamen
ul sint, qucmadinoduiiiTlmcydides scriplis reliquif, sui sepulcri amans (Hilar., lib. de Synod., n. 87)
xri,p.uei uei %vy/.eip.evov,ex quo omnis aevi hoiiiiues (ccntesinium enini aniium excesserat) iu suprema viloe
.ulriusquc laudis ac fortunoeexempla depromere, et fibula penitusdefecissel, nisi violenliic Arianorum
ad ca varios repenlinosque castis, quibus qnolidie im- B imperaiorisque minis cedenli, et approbatione Sir-
peliiiiur, coinpoiiere queaiil : non video cur minus miensis Anomceaiioruniperfidiae in proeceps ruenli,
uiililatis accommodi exclarorum virorum calamilnti- divina clemeiitia maniim supposuisset: alter iis
bus, erralis, alqueadco sceleribus ad nos perveniat, etiam superior, quibtisOsiuscesserat, postlolerecta ,
qui ealegiinus laniiirn, non senlimus, quam ex vir- ut llieronyiui verba usurpem (Hicron. adversus Luci-
luiibus rebusque procclaregestis : cum etinm illis ip- (er.), de perfidia debellala iroplieea, sub ipso Irium-
sis, qui iiiibecillitaie Imnianain ejusmodi calnmiiates pho ab ipso dissensionum auctorc superalus, sepn-
incidertinl, non raro bene verlere soleant. Croesum ralus ab Ecclcsia est, ac plane prostratus. Ari h;cc
apud llerodoiurn TruQ-hyjuru, p.uQnp.urusihi exstilisse, enimquisnon protinus ciini Tragico exclnmct,
ctMcropen in tbentris se infortuniis evnsisse sapien- 0?OVVJTOV
dv^puv xatta/\ali<:upov,
y/vog
tem ingenue ngnoscentes libcns pnclermilto, ul in O; ovSiv
trj[J.iv.
ccclesinsiica tractalione desumpto ex sacra hisloria, el abjecta oinni fiducia sui, salutem suam ex Apo-
ex qua forinnm trahit Ecclesia, exeniplo lobuni f:t- sloli proescriplocuiii timore ac tremore operari nor»
ciam. B. Ambrositis de Pelri aposlolorum coriphaci cotidkcal (Phil. n, 12)?
911 IN FRAGMENTASANCTlIHLARIl EPISCOPI 912
55. Generdlis ArimiiiensiitmPatrum defeclio quid A A receniia > profanarurn noviialuiii apostolica prohi-
nos doceat.—k.Vvero generalis illins circuravenliouis bitione nemo snnus excludnf.
ecclesiastici ordinis cl quasi ex compacto dcfectionis 57. Quam Ecclesim sttm luboranti non desit Deus.
considcralio qunm utilis el htiic nostro S.TCIIIO npla Hanc erigit Julianus , cum rttinam ejus medilatur. —
est I Ex ea enim plane iuslruimur qtiam cnuti cir- Jam vcro qni faciem Ecclesiee, qualis ab illa defec-
cuinspeclique cum hacrelicis Iractantcs csse debea- lione exstitii, lurbis, rixis, conientinnibus, di--cidiis
mus, et quanli periculi sit a lerniinis, quos fixere ubiquc coiifu^am, lacernm atque dissipatam, sibi ob
Pntrcs, vel unguetn laitiin disccdere. Nnm boni illi oculos statuerit, non niiiius litnc a suis episcopis
Paires dum nudas quasdam, ut ab Arianis persuadcri qunm paulo ante a conjuraiis nomiuis chiisiiani
sibi sinebant, ovo-iusv.ulbu.oovo-iov voculas in firiei bo.-iiliusvexatam , in qua nec anlisiites quid doce-
professione omilli pnssi sunt, snnciissimoeTrinilnlis rent, nec plebes quid seqiiereulur rali ac firmi ha-
quocDeus est confcssioncm , id est, suniniain reli- bcrenl, denique adeo desperalani ac perdiiani, ul
gionem , pro qua conservandn lantum sanguinis a sanctissiniis viris Neroniaiioruin, Decianoruin, Maxi-
Cln i>lonato Ecclesin profuderal, lot martyres deric- ynianorumque lemporum desiderium excitaicl (Ui-
rat, silri ercptnm al(|ue exlorlam sero tnndcm ani- lar. in Const. n. 4); stalimque mentis aciera ad subi-
liiadverttini. Quanto foriius prudentiusque anle vim B I tam illam repeniiuiiniqiieiiintaiionem rerum , quoe
illatam iidem ipsi definierant, iis quae synodo Ni- mox Conslantio defunclo,' revocaiisquc novi prin-
caena statuta erant nec addi quidqtintn dcbere, nec cipis edicto in proprias sedes ab exsilio cpiscopis
delrnhi; et suhslantiec nomcn, et rem stinm deberc secula cst : cerie agnoscet Doiiiinurn laboranli apo-
obiiuere firmitatem (Fraument. vu, n. 3, ei fragmenl. stolorum navieula- proestoadsiitissc, cl diviiinesuoc
viu)? Majeslatis prasenlia quassalionem illam scdasse.
ZG.Conciliorumnecessilas ad quid.—F.illunturcnim Morilttr enim beslia. inquil Hieronynuis (Adversits
crrore, nl |ue nos in eumdem secum errorem pertrn- Lucifer.), el iranquilliltisrcdil. Et sane TCOIIU; xa.irra-
here couantur, qui persuadere cupiunt, in his quibus pucib^ov;iSov; uoiropiu; oiSeTO0stovv.uivoroueiv vevoiv
versnmur opinionuin prucellis , Ecclei-iainul quod rcpbsfd.uvQpomov.
potissime sequi debeat siabiliatur, conciliis indigere. Quis eiiim iimquam credcret, nisi oniiiiiim auclo-
Qunmvisenini fortnssc nullo uniquarnlempore, qunm riitn IVie ejus soeculilitieris tesialum nobis esset,
nunc sunt, necessnrin rnngis exstiicruiil coucilia , diaconem illuni apostaiam Julianum , Mcniem nia-
quibus sponsoe Chrisli, quam ipse sibi emit non gtiani de qua Isaias, alque Assyrium , qui nihil tnm
omiiibusundis, sed totius innocenlissinii sui sangui- ex imperio concnpieral, quam ui religionem chri-
nis profusione , ab ainbitii, avariiin , niindiiiaiione, IC stiaiiani fundiliis perdcret, ad quain evertcndam, ut
ignoranlia , moriimque spurcitia ati|ue obscceiiitate quouriaii)Julius Caesarnd Rcmp. opprimcndaiii, so-
vindicaloegciiuiiius color ac splendor resiituatur, liritis nccesseral, resinuratioiiein lidei NicociuiRcou-
disciplina illa , quani Aposloli el qoi ab iis proximi cordiainqtie episcoporum proinovisse? Cuin cnini
religionenicoiisiituerunl, velut niuruui aheneunicoii- oniiics propler lidem chiistiaiiam exsules ctijuscujus
tra ejusmodicharilaiisaiqueunioiiispestes praetende- secloeessent rcvocassei, lanltini ut illas turbas, qtti-
runt, veluslale temporis an pnstorutn socordia col- bus tunc Ecclesia vexabnlur, aleret ac relineret; di-
lapsa' restauretur excileturque, ct sacro ordini sttus versarumque sectaruin duces, quaepropemoduni illo
bonor suaquc auctoritas resiitualur : quoe ut sarta lempore infiniioefiierunt, inira eadem mcenia de-
tectaque conscrvarent priinicerii illi religionis au- genies velut infeslissinii hostes cominus acrius se
clores, quolannis synodos provinciales bis colligi muiuo perseqiieretilur, citiusque conficerenl : ira-
congregati(|ue slalucranl : licet, inqtiam , foriassc perscrutabili lainen Dei providentia, quoesiculi apud
ad hoecrevocanda reparandaque conciliis ege.anitis; Herniain Pastorem legimus, « in bonum sibi veriit
nt tamen aliud teneamus qitam quod hactcnus in eliam pes^ima ; ut per Ecclesiam mtiliiplex ejus sa-
Ecclesia creditutn observaiiiinqtie est, concilio statui pientia appareat, seciinduni pra-scieiiliam seeculo-
non posse arbitror. < Iloc cnim seniper >, ul scri- D rtim quam fecil in Chrisio, > iriiim illorttm confes-
pium reliqtiit Pcrcgrinus ille Lirincnsis (cap. 52), soriini ab exsilio reversoruin diligentia, lahorc, snl-
< nec quiriquam praHerca liocrelicoiuin novilatibus; licitudine oinnes fere, qni Arimitiensi sceleri sive
excitata perfecit Ecclesia. nisi ul quod sola tradi- simpliciiale decepti, seu inelii pericrriti, sive eliam
lione snsccperati, bnc dcinde posleris eiiam per Aiiana labe infecti subscripsernnl, culpam agnos-
scriplionem rhir«graphi consignaret, rangnam reriimi centcs, Nicaenainfidein amplcxos supra vidimus.
suiiimain paucis litlcris > , nenipe 746 Symbolo,, Siquidem commtini externa; perseculionis periculo
« Coniprehendendo,et plcrumque proptcr inlelligcn-- cointnoti, velut Syncretisnio , in utiam fidein coa-
lioclucem, non novuin lidei seiistiin novoeappella- luerunl, non pauei etiam ex hoereticis mariyres ef-
tionis proprictate consignando. > Ejusmorii eiiimi fecti stinl. Ecquis eniin divinoe voluntati obsistere
pins novitatcs, id esl < adversum nova vencna novas> queat? a qua eliam , ut eximie a Clenieule Alexan-
iitcdicainentorum comparaliones, > tit eas noster drino scriplis traditum est, xui ul ro>vanoo-r-no-uvroiv
llilarius vocat (in Conslanl. n. 16), <adversum novos> fjOvXvi re xui ivipyei.at.y.vSnpvoivrui
irci rO.o; vyieivov.
bostcs nova bclla, adversura novas insidias conciliai ri.s yup Qeiv.ctrofius xui uperns r.v.i ovvup.so)s ep-juv-
 ' NICOLAI FABRI PR^EFATIO. 914
913
so-Ttvo-JftovovTOv.yaOorroteu, aiJ.a v.axelvopulityru, TOA cum , inquain , ncquc illud pervelus exemplar ha-
Stav.axwvTWV e-vmthivrwv r.pb; Ttvwv,uyuQovTt x«t buit, sed tanluin abhinc cenlum annis in charla,
ymo-rbvrei.osUTrorei.eiv v.aXmfe\iiio>srois Soxovatfuv- manu gnllica, ucc laiiuain linguara satis percipicnfe,
t.ois XpnaQai. cotifusis dictionibus scripiam , qttod praeterea etiam
58. Fracjtnenta hmc divina providenlim nulu tn- libroruni Cassiani de Incarnatione Chrisli epitomen
vcnla. Cassiflni tibri rfc liicaruatione. — Ejtisdeni eadera raanu scriptam coniineret, illam fortasse
ciinin provideniioeopus esse inihi per-undeo, ul hoec quam Eticlieriurn Lugdunensem episcopum confe-
Fragnienta lurbuleutissimis isiis leuiporihus maxime cisse lestis est Gennadius. Inde spem conceporal et
lucem recuperent, per 747 q|18Dad cjusmodi con- antiqiium exeniplar , unde recens illud exscriptum
sideraiionem bistorioeexcitati, spein certam cx ejus fuerat, aliunde recuperari posse : quae causa fuit
cogniiione coucipinmiis, quoiieuscumque sceleruin cttr tamdiu eortiin editinnem sustinueril. In quo
nostrorum nos bene atque cx animo pucnituerit, di- certe illi lioc felicissime coniigit, ut in publicandis
vinam manum non mutilani acdectirlaiam expertu- duobus islis exiniiis aniiquilaiis moiiitmenlis lalo
ros, euiudenique Dominum periclilniiti Apostolorum inlcrceptus precclare aciam vitae fabulam illustriorc
naviculoe tr.inquillitalem solidam ac firmam reddi- . fine veluti Cygnea cantione concluderel. Qtiamvis
lurtim. Longeenim niea opinione errat, si quis pu- B snne difficilliiiium fueiit virum ingenii, aniniiqiie
lat haercsibus, quoeplurimec lotum fere orbem pcr- bonis oiniiibus ornaiissimum , qui semper illud an-
vaganiur alque conlurbant,'plus viriuin ac roboris tiqtti poctx sibi 748 occinens, K«t [inre Travvuip.eQa
iu siiorum seciariorum malis animis aut versutiis evSp&vresGporov;,omne dium, lahorem , induslriam,
inesse, quam in nostris vitiis ac sccleribus. Quapro- oninesque cogiiationes suas publicis utililalibus de-
pler ul divinaeMajestati pro bac eximia sui ntiminis voverat, alque impendebat, non in opere praeclaro
in nos bcnignilate iiuinqiiam pro meritis dignas morle deprehendi.
agerc gratias vel animo concipere possumus, ita 39. Pilhmi elogium. — De litlerarum studiis tan-
etiam piis optimi viri et de genere huniano bene nie- tum non loquor, in quibus assidue exquirendo, per-
riii Pithcei nostri manibus , cui nos hoecFragmenla serutando hibliothecas, antiquorum auctorum scripla
debere siiinma illa niajestas voluit, parem graiiam vel a mendis, vel abinleritu vindicala provulgando,
referre vix ac ne vix quidem valeatnus. Cuni enini vel alios qnos in ea re aliquid posse judicabat ex-
sic vitani ipse insiituisset, utcomnioda publica nbi- hortando, impellendo , atque etiara juvando, nullo
qtte propriis negotiis proeverteret, soeviente(|ueLu- lempore non aliquid movit ac promovil. Quamvis
tetiae peslilentia, Atigiislobonain Tricassiuni, qtiae enim illa stndia in nostro Pithceo summa fuerunt,
illud uobis sidus ediderat, secessisset; naclus a '-' doctrinoeque laude proecipue innotuii, ut qui ex
Francisco fratre, viro propria laude virtuiis et doc- primo, quem juvenis dedit, publicatis quibusdam
trinae clarissimo, el plane lanto fralii gerinano , ve- divini sui ingenii experimentis , eruditionis abstrusoe
tus exemplar fabularum iEsopiarum improbi, ut atqnerecoiidiiec gustu inter lilleratorum principes,
cutn vocal Martialis , Plwdri, quo opere erudimm vcl siiffraganle invidia, ab iis qui tiini in lilteris re-
Tiherii soeculum nihil venustius elegantiusve pro- gnabant recensiius fuerit: quam de se conceptam
tulit, vel hujus sui secessus ralioneni publice con- opinioiiem ad ullimtim usque vitoe diem adanxit,
stare voluil. Itaqne procuralis characleribus pro sustiuebilque quaindiii litteroe durabunt. Quaiitula
caplu urbis quidein magnoe et freqiientis , sed mer- tnmen haec lattdis et gloriae tanli viri est portio? Li-
caiuroe ac commercio pciiitus adriicieeatque occu- cet enim nemo melius unuin i|uempiam auctorem
patae, a litteris veio peniius alienoe, elegantihus, noverit, quam ipse omnes antiquos uiriusque linguoe
condttctisque operis, illas fabulas suo suinplii alque scriptores, quos ad unumlegerat, ad vetera con-
hoccFraginenta lypis vulgare conslituil. ln qua cogi- tuleral exemplaria , et concoxerat : licet nemo pri-
talione absolulis fabulis , liisque Fragmentis lanlum vaia et doinestica negoiia exactius lenuerit quam
iion ad uiubiliciim perduclis, vir imniortalitate dig- ipse Gallicam exiernamque hisiorinni, origines po-
nissiiiiiis nd iiieliorem vitnm assumptus est. Adde- pulorum , descriptiones leniporum , successiones fa-
rem hoc loco unde hoec etiarn Fraginenta eruerit, liiiliarum, bella, fcedcra , conventiones , vel cxtero-
nisi bnnis viris ejusniodi rerum cognilioiiera profi- rum inter se vel nobbcum gesta , ad haeceliam le-
teniibtis ruborem stilftmdere vcrerer, qni deliles- ges, mores, consuetudines provinciarum singula-
ceutis liujus in bibliotliecissuis thesauri velul gallus runive urbiuin, quartim oninium a leneris annis
iile yE-opius unionis digniialem non agiiovertinl, indefesso ac planeHerculeo labore sibi perfeclam no-
vel aguilam non sine publica jactura tam diu conli- liiinin , cum ex vulgatis libris, liim eiiam ex biblio-
ntieruiii. Dicam tnnltini, quod preclcrruitli non po- tliecis anliquis, archivis regiis, senatus, rationalium,
lest, horuin Fragmentorum unictim exemplar Pi- urbiura , monasterioninique comparaverat, instru-
thoeum Luielioe anno saluiis cioioxc repertuni ha- menlorumque ipsorum atque aciorum bonain par-
buisse. Non magis cnini noster ille sedecini lyrnnnis tem sua manu descripserat : in jure antem civili
oppressn urbe, quatu Socrales triginla suas Atbenas Romanorum licet ad eum gradum pertigerit, ut de
vexauiibus, proposituui vitoe decursuni philoso- eo, celeberrimoque ejus pr;«'ceplore Cujacio, dici
pliando remque publicam juvando intermisit. Uni- jure possit , qubd de niagnis olihi oratoribus dicium
91S INDEX RliRUM ET SENTENTIARUM. 9i(j
est, httnc discipttlo precripuissenc primiis juriscon- ^i ttts e-l, ut lion soliiin logatoruin doclissiiiius, sed et
sttllus essel, illuiii vero proeceploii ne solus : licct, prudenlissimus jiirisconsuliiis, civis optimus, ac
iiiqunm, ea ortiiiia quoe in quovis lioniine singula plane vir bonus audiret, qu.ilem vel fimbria noverat
lnagiium viium et cuiit cura diceiiduin efficiant, in vel Socrales. Alque haccelsi libi ocqueac mihi iioth-
iiostro Pilhceo cumtilala atque coacervafa eumdem simn sint, co lamen iibentius cominemoro, ui ciim
ad summam laudem el conimendntioncni evehaiit : non nisi jucundissima virluttnn amicissimiviri recor-
qtiantttm tanien abstint ab illa sapientia , quam in- datio esse que.il, turn eliatn in primis qui in stipre-
genii judiciique lelicifate ex cognilione remni, assi- niuin cjus clogittm incidcrint, qnod intcr deluneti
dua lectionc atque usu comparala, velut ex oiiiiiiutn schcdia rcfcriuiu amici publicarunt, tua fidc ct auc-
aniiquorum invenlis qui sapientiic coiiiiiiendalioite toritate adducti, qiticumipstim pro suinnia inter vos
floruertiut, confiatam sibi qtioe-iveral? Quantum ab amicilia vetetiqiie consueiudine, nmtiia virtulum al-
illa civili prudentin, qtta praidilus velut upinroriyyns tetius adniiratione contracta inlus (quod aiuut) et in
rt; (lilCUin Pilldnro loqunr) xui S-np-iovpyb; evvopia; cute novcras, persuasum sibi babcant pari modestia
xui Siv.ns,noii solum de rebus privalis et fori ninxi- et vetitate scriptttm illud esse , qua vir niodeslissi-
ma ciini facililate atqtte aiquitaie rcsponderc ac mus nb onitii luco ac vanilate quam maxinic alicnus,
staluere, scd etiani de iis qua: ad sumiiiain rcinpuh. 1}Ct qui upyj/.vp.eyal.a;uperu; aXnOtiuvducercl, ill re-
speclant snpienier deliberare , consilioium exitus liijiiis rebus tota vita usus est.
procvidere, dubiisque ac periculosis evcntis provirie 40. Adagium.— Sed vereor ne (amquatn Spvb;vlis
occurrere noverat. Quamvis ciiiin natiirali quadam iia etinm proefntionissntis superque sil, pra-scrtini
propensione , corroboraia sordidissimi inquinatissi- npud te (vir mnxinie), quem perspicnci clcmenlissinii
tnique npud nos moris odio, inagisfraius non nisi per atque fortissimi regis nosiri jttdicio propler singu-
sordes ineundi, ab oiimi auibilione viioeque fulgore, larem prurientiani egregiumque erga se remque ptt-
nisi qtiem virlus emitteret, alienissimtis vixerit, ila blicnm studium, lidem ac pietateni, olim propriam
ut honorcs et magistratus, vel ullro delatos rcspue- nostroe gentis, ntitic veroinagno nosiro dedecore ra-
rit; juvandoe lamen patrioe desiderio , cujus ainore rissiinani laudem, compoiiendis sednndisque magiia-
iiiiruni iu iiiodum exarsit, eos 749 'i"(is slia tuni noslroruin inqnielibus aniniis dclegntum aique
sors Rcip. admoveral excitando, commoiieiido, diutitis publicis commoditatibus stibtractuni deiinere
suggerendo quoe vel ab anfiqiiis paribus in sine scelere vel eiiani inipielate nequeam; quaprnptcr
ncgoiiis prohala fnerant, vel ipse (tit erat peracri Deum opiinium inaximuin precaius, m te diulis-iiue
solidissimoqiie judicio) quoe facienda judicabal, loto tuis, senattii, Iaborantiqttc reip. cnjus cx deslinis es,
vitoesu;c curricitlo privalus negoiiuni publicum, ei C salvinn el iiicoluinen comiitndet. Finem hic facio,
alisque chlaiuyde vel prretexta perpetutim tnagistra- mcqtte tihi aridicium obslrictum quod facis anies
luni gessit. Qiiontiimdenique ab illa tnorom inlcgri- cliaui, ntque etinm rogo, vale. Ex Fos.atcnsi cas-
lale alque inuoccnlia indefessoque pcr omnes vilne tro quod olini casiruui Bngaiidaruin, non ignoue
partes probitatis tenore qtiibus virtulihus consccu- Diocletiani teinporibus faciionis, dicluui cst.

INDEX

RERUM ET SENTENTIARUM.
(Numeriarabici paginasedil. Veron.,in hac nostracrassioribuscharacteribusexpressas,RomaniOperumEilarii lomum
indkant.)

Abrahaesinus, I, 445. Iu bunc anima beata ab angelis

A fertur.
AARON consecratio. I, 519 Aliundantiabeatitudinis perfeclsenon est omnium443 ad
ABIMELECH, id est, fratrismci imperium. 1, 79 civitaieniDei perlineutium. I, 438
Abominationem merelur corruplio. I, 93 iii
Abyssus Scriplurisquiri. I, 49
ABRA unicaUilariifilia,II, Sr2S,scripsitpntri,ibid.; sua- Ac-icics. II, S38,627, 028, 651, 6G5
detur ul vaua ornauienla abjicial, 526; ut nullo inter- Accola. 1 992
rogato, palri rescriliat,528; ul quod niiuus per ajtalem Acmviadunatiquid de iis decernaiit,qui Arimini'deli-
iuielligu.,ntalreminterrogei. S^8 querunt. H 702
ABRAHAM diu ignoratusa Deo, I, 29; quandocognitus, Aericus. \i\ 680
iiJirf.AbraUae duoeproniissiouesfacta', 581. Abrahamprin- AOJE,et caeterorumliominuindiscrimen,I, 718. Per
ceps fideiel linioris Dei, 479. Priiiceps electiouis, 5"28; Adamet in AdamoporluoratcogtiilioneniDei iilchOari,
iniliuniorigiuis Judaeoruu)secunduiusanntilicaliouein ge- 2U8.Adsetetilationumordo,678. Adama diabolocaplus,
ueris. 528; ad queinpriiuuiufuit Dei serino, 528. APra- 606; a prouiissioiiibusDei el iucolalu paradisiexcidit,
ham uiiiiui ex trilius viris, nou in unotres adoravit,II, 606; cur de paradisoposl culpam ejeclus, 253. Peccau-
92; visis tribusviris Domiuum suuniliiei oculis agnuvit, do an immorlaliiaieexcidit,26. Adsepeccaioquid perdi-
89 ; et adoravit, sacrameriluin i utura; corporatiouisaguos- deril honio,549,bbl ; 11,711. In uniusAdaeerrore omiie
cens, 91. Deuui ia formahomiiiis adoravil,II l. Deuuive- homiiiuingenus aberravit, I, 758 Ada; transgressioiie
ruui adoravil, 112; per eam fidem,per quaniaiioravit, huuiiiiesex beala requie ejecli, 635.Adoemors per mi-
jtistilicatusest, 112.Abrahamsaticlilicalusparens, I, 075; sericordiamDei iu seternilatispceuauonmanet,174.Cor-
paler fiuelium. 674 ruptio ab Adamorta qui a Christoexhausta,809, Adairi.
017 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 918
filitisDei,quia primuniDei opus, I, 705; veniamobtinult, Affliclumquomodorolevetfides. I, 591
705.Adamcontessus, veniaereservatus, et glorificatusin AFRIcogunturreddere subscriptionescontra Ursacium
Christoest, 420.De Adaesalule, vid. ibid. nol. In Adam etValentem. 11,582
uno peccala universisgentibus remitluntur, 705. Adae AFRICA, II, 672.DecretumOrientaliumad Africammis-
corporimalaa diaboloillata qui sancti emundent. 711 sum. II, 647
ADAM secundusunde ceetestis. I, 441 AGAPIOS. II 667
Adspersiosecundnmlegem per fidem emundatio pec- AGAR allocutusest DonrinusDeus. II, 88
calorumerat, I, 108; sacramentum eratfutura? ex Domi- Agensin rebus. II, 683
ni sanguineadspersionis. 1,108 Agenda quisque debet praemeditari,I, 526. Agendi
ADAMANTIUS. II, 666 causaesuntaut fruclusoblectalionis,autjudiciumbouaein
Adinirationouest rei ignotae. I, 385 eo quodaggredimuropinionis,556.Adbene agendumho-
Adoptio,I, 480. Adoplionisnoniina, el exlernas nun- inosuis viribusnonsuflicit,389.In bonisaclibusquid na-
cupationesinPalre et FiiioArianiintelligunt,II, 568.Qui tura3sit, quiddivinaemisericordiae,581. Actibusnostris
adoptiouistantum nomen Chrislo concedunt,refelluntur. ubique praeluceredebet verbumDei. 361
II, 150 AclaapudAntiochiamcoulecta,II, 626. Acta adversus
Adoplivifilii. II, 166 Athaiiasium,625 ; undeirrila. 615
Adoratioin Spirilu qui proporlionemIiabet cumcultu AGG/EI nomeiipsalmispraenotatumqua aucloritate.I, 5
queni Deo debemus,II, 46. Adoratiostrato in terramcor- Auivdeleriiiinalumsa?culumsigniGcat. I, 20;)
pore qninquagesimapost Pascha ab Apostoli»vetita. I, 9. Alarumvelamentoquidin Scriplurissigniflcetur.1,162
AdspectusDei mulli|ilex. I, 388, 590 Alabastra, Thehaidislocus. I, 584
AdventuiDominioninisPalriarcbarumest gloria proe- A1.O/.HYH0;,
qilid. I, 196
parata, f, 772. AdventuiChrislilex et prophetiaomnisde- ALCCINI Qdesgriece versa. II, 721
putahatur, 782, 783. Eum lesiala est lex oniuis,383; ALEXANDER Aloxandriaeplures ab Ecclesia ejecit, II ,
testala sunt omuialegistestimonia,557. Adveulusa Pa- 628.Manentilliusad Sylvestrumlitterae, quibusundecim
tre nonidem esl quodexitioa Deo, II, 156. Qui adven- cjcclossignificat,673. Mclitiipresbyterossuscepil. 626
tum Chrislicorporeuma prophetispraedicatumoccultant, ALEXANDER de Larissa. II, 652
coelumclaudunt,I, 784. AdventuChrisli quidpraeslituni ALEXANDER de Morenis. II, 655
liuuido. 249 Atexandria,II, 177,670;quantaaConslantiopassasit, 570.
AdvenlumChrislinovissimumqui preeventurisint. De AlexandrianiultiSardicamconfluxerunt,658. Alexan-
I, 769 driuarumbasilicarumdepraedatio. 655
Adversa.In adversisagenda;sunt Deo gralioe. I, 331 ALEXANDRINI conficlaAthanasiocriminaSardiceerepel-
Adulatoressicutlae in secundisblandi,velut coagulum lunt. II, 625
iu adversisacerbi, I, 535.Adulanlesregibusnrguuntur. ALEXANDRINJE synodi anni562decretum. II, 702
102 Alexandriaprovinciae. II, 665
Adulteriservilus,I, 459.Leges in adulteros. 459 Altarecomrainutum. II, 635
Adulteriuminorte et pccnarumquseslionepunitur,I, ALVPIUS. II, 632
625,ibid.,nol.Adulteriiuniusreus, et pluriumartifex uon Amarquetais. II, 665
debent pari in morte pcenarumquoeslionevexari,623. Ambiliossecularis. II, 594, 595
Adulteriumspiritale,762, not. Adulleriumsolo concep- AmiciDei AbrahametMoyses,I 580; discipuliChrisli.
lum cordejam erimenesl, 159. AdulterioeequaiitEvan- 580
gelia oculiincidenlismoturn. 685 Amarise a nobisexigit Deus, amoreipso nonsibi sed
jEdificiaalia firma,aliainfirma. I, 488 nobisprofuturo. I, 59
jEgyplussaeculispecics,1,554. jEgyptusidolispleua, et Amorismutuimaxime erga fideles, arctissimumvincu-
orniiigenunideorummonstra veneraus, 672; prope uui- lumDominusposuit,I, 738.Amorisobsequiumlonge dif-
versajam fidelisest. 257 ferl a timorisofficio,555. In amorem non potest incidere
jEoypTnsoli Seleuciaehomousionconslantissimeobti- necessilas,556.Amoresibihaerenl eliam absentes, 175.
nebaui. II, 375.In graliam Alliauasiiad Juliurn serinse- Amoriset odiirectus usus. 560
runt, 625,6l0. /Egyptiorumlitterae ad Liberium,671 , AMORRUJEOS, id est exacerbans. I, 554
672./EgyptiiomnesAlexandriuasynodo adunali. 702 Anapoli. II, 667
/EONES Anathemaconslilutus,nec vocatus, nec baptizatus
Valetilini. II, 157 nec fitlelis,II, 245.Aualhematiomnes a Conslantioest, sunt
/Equalilasel similitiidonumdiflerant, II, 502 et seq. subjecli, 585.In aualhemate constiluliscujusmodicomniu-
/Equalitasnec solitudinemhabel, nec diversitalcm. 186 nio negetur. 628
jEqu3riDeo nequil, quod exlra eumesl. II, 197 Ancara. II, 667
et
/Equitatisseusus opiniounicuique ex nalura ioi| o- Atichilo.
nitur. 1,786 II, 668
Aer quibusdamDeus,quia moluac uatura indissecabili Ancyra, II, 665. Ancyrsestrages cditae,655. Ancyrse
cireumferalur. eongregaudasynodtis. 465
I, 197 ANCYRANJE synodidecrela, II, 467et scqq. Ea solaSir-
jEsltismaris. 1,259 miiimdelalasunt, quaeHilaiius librode Synodisinsei-uit,
jEias universadoelriiiisDei fuit erudila. I, 402 521.Si quid babent criniinis,intrase habent, ibid. Ancy-
/Eterni, et saeculidiscrimen,I, 348, /Elernitasin millo rana fidesab exordiolionniliilumhabuit offensionis,517;
a se deest, II, 4. Iu aeleriiilalemnon cadit vilium aut quibusdanisuppressis Sirmiuuidelaia est subscribenda,
emendalio,profectusaul damiium,56. /EternitassolaDei 516.Hilariustimet ne quae tacila sunt, ilerumdicantur,
similiscst, 446.Deus est. . 782 516; synodihujus litteras lenet, 5l7..Ancyranae fideiquse-
jEternitas Patris excedit quidquidconcipipotest. namverbaArianisinimicissima,580. Vid. Orientales.
II, 50 ANFION. II, 647
/EternitasFilii qui ab Arianis intellecta. n, 696 ANGELUS oflicii nomen est, non natura»,11,110,117.
/Eternaex se nulla creata subslautiaest, I, 643. Quae- Angelns magni consilii, Filius, 88, 89, 91. AngelusDei
cumqueoeternaest, hoc ex praeceptoDei habet, " nou ex Agarallocutus,Dominuset Deus est, 88. Idem nd Abra-
natura. 646 hamloculusest, 88, 91. In angeloDeisignilicaturipsequi
/Eternilashominis. I, 627 est, et ille ctijusest, 88. Angelusin rubo visus,Doininus
/Eternitatisspes ossibu»signitipauir,I, 105./Elernilatis acDeus nuncupalur,94. Angeloslantumvidit Lot. 92
spes etcognitiounicuique inest naturalis, 17f;curbanc Angeli, natura spiritales,I, 557; nomineet natura vi-
corporibusiioniiullinegeut, 172. /Elernitalem ita corpo- gilantessunl, 429. Angclm-uinnalura vel virtus ignis et
ris ut animaesperare arduum, sed maximeverum cst, spiritusiiominibusoslenditur, II, 110. Angeli ccclorum
172.jEleruitasutriusqueScrijturis praedicala,166./Eter- uoniinesiynilicali,I, 220.Anle lemporaet saeculacondi-
nitas corporalisjuslorum non cst ambigenda,694.Hiec li suut, II, 596. Augelicasvirtutes priniaead cognoscen-
dabitur iniquisad pcenameelernam,694./Elernilalisspem dumDeum genitae,1, 544. Eis regionemquamdanifini-
quomodogenliliumdispulationescommiunant,167./Eter- lauiDeus collocavit,544. Angelorumproprisesunt liabi-
nilatis consequendoe pluresoccasionesDeus largilur. lationissedes, 544 Angeliomnes'in cceloin meditalione
I, 720 justilicatioiium Dei sunt, 375. Dicunturvirlutes ccolesles,
AETHIOS Thessalon. II, 652, 658, not. quaeinopere niiuisteriisui permancnt, 375. Angelorum
AETIUS. II, 680 leges. 316
AETIUS Annmoeoruni hseresisauctorcondemnatur. Angeli, Archangeli,elc, ut nominibus,itaetofficiis
II, 694 stint diversi, I, 295.Pro diversilateminisleriorumdiver-
Actianoehaeresisauctores, II, 704 s s liabenl prseccpiorumobservanlias,293• qUasperpe-
AfTecluiri
insitumnequaquamaul locus divellilaut tem- luo ciistodiunt,293. Augeliquidam aule Deum lanquam
pjiS. 1,175 ofllcioproprioreassislunt,517.Angeliex originissueesorte
 Dff) 1NDEXP.ERUMET SENTENTIARUM. 920
ut sintsemperaccipiunt,I, 694. Eis extra propriiInboi-is Corporisdelectatioqui redimdet ari ni.cntem, ct memis
mercedemindultagloria, 695, 694; quodilhistralursimi- gaudiis sensus corporisimbuatur,I, 172.AnimaD subtilitas
litudinefiliorum,-i!)id. /Vngeli Cliristumuude landent,II, peccato in naturam corpormnitigravescU,717. Anima:
53. Giuiliiiuidivisiosecunduuiniiiiieruin Aneeloruni, I , peccali-icisserviius, 441.Auimarunivitiasub corporalihus
49, 166.Angeli opus non«st geniiuuinndliplicaiin,II, ofliciissermodivinussiguilical. 135
111.Eius ministeriumexcedit polestas mulliplicandarum Anima per dissoUitioiiein corporisab oueroet consuiiio
-genlium 88 intiiniis et periculosae e arnis exuitur, I, 422. Animasex
Angelidivinaniiuisteria,I, 537. Angelicr»virttiles Dei lcge post mortem ad iufcrosdescenderi;,372.Aniinasc
membradici possniit,494. Augel.irum intercessionenon corpore excede.itosslaliin cxeipit aul quies, aut pcena,
cgcl Duus,seri inlirmitasnostra, 49t. Angeli quodammo- 92, 445.Atiiinajusti e corporeexcedensin Dei suscepUo-
dooculi Deiquibusnobis misericordilerprospic.il,200 ; ne requiescit, 112.Videhoino.
voluiilaiisDe.iet commiinicaudae in nos bealitudinissunt Animalishomoquis. I, 73
ministri, 427.Per Angeloslex Moysidispnsita, 537. An- ANKIAKOS. I, 631
goli ininisirile^is iniiianu Mediaioris,223, 226. Angcli AunusbenignitatisDei, oeternavita. I, 192
ad coiiloiiaiiiluiii Chrisliiinadventusnonexstal iu plurihus Anomociisioii episcopinovemdecimSeleuciaedefende-
lihris, II, 349. Angelusresurreclionis pritniis index, I, bant, II, 573.Hi nihil uisiprof;niissiinum asserebant,ibid.
810. AngelisDei pleiiusesl omnisacr, 278.Augelinostrae quo sensu Seleuciaedissiuiiliiudinenidainnaveriiil, 571.
voluntatistestes, 278. Et iiobiscuinnianeiit, et Deoadsis- Ibi condemnaiilur,et condemnatiConstaiilinopoliiii convo-
lunt, 278.Vistuneoniin puero suo nieruil Elisicioratio , lant, 575. Kucsumilliceorum haircsi reniluiilurorieuin-
55". Angelisiu corioel Uetiliaet. cura salutis humanie. les, I, 693.HancConslantiusanatlieinatiznrivnlt, II, 694.
738 Ita Aetiumillius auctoremdamnant,ut niagisin liomiiieni,
Augclisunlmontes.f, 427,43i-.Ecclesiamquadamcus- quain in doctrinamlatasentpntia vidcalur,694,sihi vindi-
lodiacircuiiisepiunt,451; ubique tirielibuscunctisadsis- cabantillud:Dedie tittlemillanemoscit, etc , 512.Tandcrn
ttint, 537. Angelinoslroelidei coutra uequilias spiritales adversariorumdnminanliir. 574
ad
nosjuvunl, 200. Inlirmitasnoslra, nisi dalis cusloriiam jViiiliroponiorpliiiariiiu error refellitur. II, 492
Angelis,tol lantisquespirilaliumccolesliuinm-iguiliisnon ANTICHRISTUS, liomo, II, 273.Hoinopeccali, filiusdia-
obsisleret, 555. Angeli ptisilloruin sunl, 758; quotidie bnli, I, 807.Diabolifilins, pcccati portio, legis asseiior,
Deum vident,758. Angeli lideliumor.itionibusprsesiint, 811. Curdicalur abominaliodesolalioiiis,788et seq. .lu-
758; ambiiiosofamulatudesideria nostraad Denmperve- daeissusceptuslocosauctilicaiionisinsistet,789.In eccle-
liuiit, 738; aiiiinainLazariin AbrahaesinuinUdcruni,443; siis sessurusest, II, 600. Quemterrorem Ecclesiaeincu-
juslos deducnulin aeteruamrequiem. 142-; in Ahi-ahac liel, I, 742./Vnticbristi tempus, 11,595. Miuislrorume.jiis
siiiuin,143. Eoruin itilra nos conlemplariest mouita,ini- conalus. I, 7"0
nisteria, dona. 427 Antichristiplures sunt, II, 593.Anticlirislus qui Fi-est
Angeliloeminarum amatores, 1, 521, ibid., nol. Ang.li liumiiiiinscumPatrp divinilalisesse non conflletur,599.
trausgi-essores,reguui nomiiieindicanlur, 723 ; Iuxu dis- Antichristus Conslantius, 564. Anlichristus Auxentius,
solutosbabilant,725. Angelorumdominalui genles ante 599. Auticlirisliisest Arianns. 161
Christum datoe,49. Jus eorum in gentes perversumet AnticlirististyloScriptnracomposita,, 11,597
injuslutn, 49 Auliochici, provincia?SyriajCceles. II, 664
Aiigelorumnumeruscx hominibusaxplendus. I,man 758 ANTIOCHI/F, contraSamosateumquot episcopiadfi^erint,
Aiigeloriunvita liabiluqueplebs Israel iu ererno II, 513, ibid.; »o(.Id seiiseiitutquodNicaeuiPatres. 515
sit. I, 077 Actaapud Anliocliiamconfecta. II, 626
Animafroquenterspirilusignificatur. II, 564 ANTIOCHENUM conciliumin Encaeniis,II, 653. Adversus
AnimaDei non est. II, 562 quamliaeresimcorigregalum,480.Quot episcopiei inter-
AiiiiiianiChristiqui humanaenaluraeet infirmilatisexi- fuorint,478.Fidesab iis exposita,478.Filio originemuon
stimani,quaLenusfallantur,1, 111,ibid.,not. AnimaClnisti cceplam, sed maneiitemet ex Dei subslantia dudit, 483.
se signiset faclisDeumprohal. 602,ibid., nol. Patrem et Filiumnec tempore,nec nomine,nec essenlia,
origines caplu difficiles,I, 491.Aiiima
Aiiiinariiiii alie- nec dignitate, nec dominalionediscemit, 482. Haecfides
rius originisa carne, 299. Animarumdivinamnobis iucs- unde Ariauisest incommoda. 579
se originemomnitmsvelut insituniest, 172.Nou est cur ANTIOCHI vicloria. 1, 259
de animaeorigineingeiiiiscamtis, spd de corporeoejus in- ANTONIUS a Domino. II, 665
colalu,425. Aniuiaeorigocur diviua et cocleslis. 423 ANTONIUS a Gusra. II, 668
Animaenaturaspiritalis,I, 492; nalura coeleslis,493. ANTONIUS a Zeumatc. II, 663
nalura
Quorsvimnubisaiiiinaespirilalis in iuseria, 97. Aniina APOCALVPSIS auctor idem est Joannes, ([uiEvangelinm
incorporalisest, 557. Nen habel se assumptoe a liunde scripsit. II, 165
alterius naluraeoriginem, 557. In omnibusmcmbris est JVPOLLINAIUES erroresabArianiscst mutiiatus,1,19 et20,
tola, 400et seq. Aniuiaillaisapulrc recidilur corpus,401. in praef.ad toin.II.
Ar.imadomusSapientia:,481;iactacst ad imagineml)ei, Apostatffi etpeccalorisdiscrimen. I, 373
537.Aniinaeralione homo ad imaginemDei est, 493.In- APOSTOLI, quibus Ctirisluscircumferpndus, in Joseph
corporeusesl, 495. Niliilinse haliel corporale. 493 proMiioiisirautiir, 1, 672. Electionis eorum prophetia,
Aiiimariunconformalioinvisibilis, 1, 424. Animarum 254. Aposlolorum infiiinitas. 221. Quia in liis esset
origines quolidie occulta nobisdivinaeviri.utismolilione bouaevoluuialisaffectus,quid consecuti sint, 221. Apn-
proeedunt,266. Animaab hominc numquamproebetur,II, stoloruinerga legem favor, 765. Apostolialiquandiule-
554.Animaomnisopus Dei, 554. Aiiiiuteliosli-aeparens gisamore detenii, quodamiideisonmooccupalisiiul, 80L
Deus, 1,183. Animaegeneralisesl quisque honio,90. Ani- ln iis qnm legis siinl adliuccrranl, c.uinpaimm incre-
mam lioniinisi riimiin de ttiesauris divinitatisdiflusam mcnloClirisluspopulumsatiavil,710. Nondumeis con-
dixit Hilarius,229.Necfacitcumiis qui voluntatiimasnon cessumerat panemccelpstemperliceree|,miiiistrare,7i0.
indies creari, sed inilio rerum condilasdc lliesauro quo- Eorumin salvandoIsraelfavor. 74ii
dammitii in corpora. 229, not. Aiostoli snci-fliiiento ( vel sacrctmentis ) aqum ignisque
Animanon terrena, sed cx afflatu Dei orta, ct elenien- perfecli, I, 682.Salisinslaroele.rniialis s unl salores,682.
lis corporisadinixta, morlem neseit, I, 181.Aniuise e a est Tenebras niundi fugant, 682. Chrihli nalivilatisralionem
natura, utmaneal aeterna, 630. Menti miiuscujusque n atu- tarriitisdiiliccriinl,quaiu niissiouem aeualuram,II, 158et
ralis esf spes aetcrnitatis,171.AnimaDeocoaslernafutura seq. jVposlolorum fidesproximeante passionemClirisli,I,
sil necesse est, cujtis Dotuinusin aiernum esl dominatii- 800. Chnsto est accepla, 800.Lndecommola,uudecon-
rus, 627, 629 firmala,II, 518. Anle Clirisliresurreclionemnulans, posl
Anima primi liominisante cst inslituta qtiam corius, (irmalaest, 604. Aposiolorum firiesetsi minus praestatad-
I, 556, 493. Aniin-miminilia, elc. Cliristtmiostendiint mirationis,plus afTerlauctoritatis. II, 171
quotidieoperari, 267. Animarum nativus splendor, 690. Apostoloruinpoteslas.I, 506. Cailorumclaves sortiti
Animapotiornalura , in cujtisefiieieiuiaiiiet operalionem sunt, 98; ob fidei merilum, II, 157. Apostolilaiiqiiain
corpus3platomest, 492.Animoeveslis,corpus, 723.jVnima ex Christicorporeexeum,1,745.Chrisliviiiutes in se ha-
corporalis,400. Quo sensu, ibid.,nol. Animarum specirs berc, aul etiam ipsi esse intelligetidisunt., 222;perlec-
corporeamnaluracsuaesubstanliainsorliunlur, 692 Anima lamChristiimaginemet siniililudinem snrliuiilur,711;qui
carnis
in diiiiiicilin ex ejus consoitio corruplionis labem ccelestes fiaut,711. Apostolis e aniin coelis inaiisidneiii com-
muluatnr.289, 290 Coelesl.is iiatnroegenerosilascorpore municatChristus,qttaesibi ptopriaest, 186.Apostoli|,riu-
ut conlagioscicarcere captiva conlinetur,424.Moleslaei cipes Ecclesiarum,254.Eorum principatus, Ecclesiaeab
est carnisterreive sncielas,298.Aiiimaliouiiuisinlirmaest ipsis principiasiimcntos. 580
per naiuram el,consortiumcarnis, 179. Noniiullam inde Apusloli E cclcsioe oculi, I 578 ; lucernoeEcclesiae,563.
ialxin peccalicontraxil. 299 Ecciesiaruin ftindamenta e t 221.In Apostolorum
coliiuiiine,
. AiiimiisliimeiiautleiicbrassiiasincorpiisrpfniKlil. 1,690. deeoroKcclesueortinisornalusest, 245.Af.ostoliqiiomodo
1)21 1NDEXRERUM ET SENTENTIARILW. 92-2
sagitiae,1,474.Qtiomodo rami,733. Quiprnpheu1,sapien- II, 620. Qnnnlussit liic lnhor, ibid. Hnjus synodigesln
les, etscriboe,780.GraliaiUeisuutmitiUlri,740. Aposlo- Auxeuliusdefendil, 602; sexceutorumliomimimlahores
lorum minisleiio universis niisericordia Dei subvenit. vocat 6(0
727 Ariminigesla Italia et Illyricumabrogarunt,II, 705. Illa
Aposlolorum constanlia,I, 202. Aposlolicontra senaliis omnesItaliaeprovinciaerescindunt,704; coruuiquerescis-
consultaet regum cdicta gentes fere omnesparagrarunt, sionempetunl sibi milti, 704.EademGalliirritadeclarant.
II, 594. Apostoloiiim praedicalio,Imperatorumin eosodiis 699
effloruit,394. Aposloli per oinncsorbis terrarum par- Arimiueiisissyuodusab omnibnsreligiosedissolula, II,
tes plui'iinasDeohabitationesparaverunl,1,70. Apostolo- 598.Iis qui Ariiiiiui ignoranlesdeliquerunt, parcenduni
rum propriumesl resui-reclioiiisChrislitestimonitim,730. esse jEgyptiiomueset Acliivisanxerunt, 702; qtiod apo-
Ipsi caelerosresurrectiouisgloria et temporeaiileibunt. stolicaauetoritascoiifirmavit,702. Huicsenlciiliaerefragan-
773 lur noniiulli. 702, 705
Apostolorumregula. II, 537 Arimiuiadenus. II, 647
Apostolattis uuilas. II, 162 Amtrsex Paloestina. II, 627, 652
Aposlolicussermo-pro jamfactis futura signilicat, II, * Amushaereticus,II, 704.Filiumante Mariainel saecula
594 luelur, 180.Arii et Snbelliipugnn,179el seq. Ariiunde-
Apostolicoin minislerioniliilvenalesit. I, 711 cimdisciptiliEcclesiaab Alexandro ejecti , 675. Eoruni
Apostoliciviri, I, 779; II, 620, Apostoliiiominanlur,1, coriciliabula,ibitl.Arii episiolaad Alexandrum, 79 , 154.
474,ibid., nol. Apostolicoruiuvirorumconslaus curaet AriidoclrinamArelalean.555,damuarerccusanlAlhanasii
negoiium. [I, 620 adversarii, 674. Hoc ipsiimapud Mediolanumcirca an.
Appellatio.AlliaiiasitisTyro fugiens Imperaloreniap- 543 denegantquatuorepiscopi,675.Arii hlasphemireva-
pellal. II, 652 riis aiiaihemalisdamnanlur,686.Arii hoeredilasomuisad
AqtifC,quia iudefess.-e fluanl,Deusa nonmillisnuncu- Ursacium,Valentcm,etc.,d( fluxil,595.Arii spirilusex an-
panlur,1, 197.Aquarumnominehomosoepe in Scripiuris gclo diaboliiu Iucisangplnmtransfiguraius,593. Ariihae-
significatiir,451 ; sigiiificanttirmotuspopuliiiisectalioues- resis, 176. Alexandria in lotuni pene orbcm serpsit.
quegenlium,245. Aquaspopulosintelligiintis,449.jVqua 1, 177
populiperituri, 616.Qui diversahoniinum genera signili- Anu duo, II, 642,ib., not. Arii, id est, Ariani, 6i2. Arii
cenl, 4i9. Aquarumsuper ccelos usus, 544. Aquoebaptismo satellites, 656. Qnae eorum fides, ibid. Ariauaehseresis
Dominiconsecratae. - 199 aucloros. 704
Aquma DaciaRipensi. II, 632 AnuNinusquainiu librisde Trinitate ex nominedesig-
AQUILA legem Judseistranstulilpost Dominipassionem, nali, 8, in praef.ad lom. II, sed appellanturpraesenles
I, 155.Secunduinlilierain seribens, et extra spirilaleui haerelici, II, 179.DissimiletnDeo palri Filiumpraedican-
inlelligentiaminanens. Ibicl. tes, 179.Hi qui nunc sunl, 180, 181.Hujusnunc lemporis
AqtiiUia,II, 638.Conciliumad Aquileiamcongregariro- praedicalores, 27.Nonveri Dei proedicalores, 16.Creatnraa
ganl Itali. 677 praedicatores,ibid., 512. Qui nuuccrealuramesse unige-
Aquilunicaprovincia. II, 457 nilumDeuin pi-acdicatis
, 245.Novi Christi praedicalores,
ArcaNoeEcclesi<e figura. I, 638 576.Novelli apostolatus, s ed ab Aulichristo,praedicalores,
"
Arca Testamentiquid continebal, 1, 510; species est 40. Noviaposlolicae fideieiueirlalores. 410
corporlsquodDominusassumpsit. 510 ArianusAiilichiisius,II, 164.Novi apostolalusmendax
Arc.hivum Ecclesioe. . II, 619 sacerdotium,161.De non extantibusChristinovuscondi-
AncHVDAiius. 11,629 tor, 164.Hilarioesl diabolus. 600
Arcusignificalurpcenjepraeparalio. I, 153 Ariana hseresiscognominaiur n ova hsercsis,II, 176.No-
Arelatnm,11,672.Quae Arelatea legatis Liberii propo- vellanuiic haeresis,179. Haeresis inlirmitatis,471. Creatu-
sita conditio. 674 ram esseDei (ilium profiteriausa , 471.Aiitichrislisyua-
ARELATENSIS synodus. II, 540 goga. 505
Quidiu illa aclumcoulraPaulinum. II, 621 Arianifideisuoeregulamquamsubdoleconlextiei-int,II,
Areliis. II, 665 103 et seq., 153.Artauonimcommentaimper invenla,
Argenli examinandiratio. I, 205 537.Perfidiaa niultis uon olimedita, 15.Ariatis?dnctrinae
Aricles iutelliguiilursacerdotes. I, 205 novilas luculenler demonstratur. 143el spqq. H;cc doc
Ariminicongregandasynodus, 11,465. Fraus diaboli trina exponiiur,I, 22i, II, 15, 23, 28,72, 75, 194. Ariani
fuil synodorumAriminensisac Seleuciensisdivisio,698. Filiuma divinispro|rietalibusexcluderequa arte tenlenl,
Conslantitis ArimiriensiCoucilioscribit, 685: de lide atque 75 el seq. Filiumsemperftiissenegare se dicuni, ne in-
unilate tractari jtihet, 685,688; at vetal de Orieulalibus nascibilisputetur, 75. Negant,ulleiupori hiibjiciatur,74.
quidquamdefiuiri,684; complotisunivcrsisdecemlegatos EorumcontraFilii aieruilalem argulite. 418
ad se mitli|:raeei|il, 684. ConciliunT coriturbanl V alens ct Ariani prolationisuomen couanturexcluriere.,II, 137.
UrsaciusassociatisGerminioet Gaio. 688 Undese periiiolosdicaul,ul liomousionrespuaiil,75. Unam
Ariiiiinensi.ssynoiius Iid<'iNicx-nrc niliil addendtim out subslaiitiam, per speciem damnandi Manichaei,resptunil,
detraheiirinmdelinil, II, 081,687; brerelicosei renitenles 158.Filio negauiesDei subslantiam, ne Patri iiijuri.imfa-
damnat,685.Ariidoctriiianiuuiltis(>X|lodit , 686. Arimi- ciant, refulaiitur,75.Arianiinter Patremel Filiumvolnn-
nensi syuodoEpiclcli etPotainii facinuscontenluii). 670 tatis uuilatem tanlum, non naturaeesse voluril, 217. Pa-
Ariminodccemlegati a catholicisac lolidem ab Arianis trem exlollnntul Filiiim dcjiciaul, 576. Quam subdole
ad Imperatoremmissi, II, 689. Hi stalini stiscepli: illi Filiuma deilaie excludanl, 126. Ariani Filitini negani
longadilationefaligali,et mitiisperleirili peifuliainsusci- Deumsiri)specie honorisDei, 100.CumciutiimeliaPalris,
piunl, ibid. Et Arimiuigesla omniain irrilum deductint, 100.Profaniiu Pnlreni, lilasphemiin Clirislum.642.Quau-
690.Ariiuinidelineiiturepiscopi, quoruminultisetate et luiiiin se est, pertiuunt Patris cssenliim, 475.Persecu-
paupertaiedefecti. 689 tores cihnici iu solum Chrislumlioslcsluerunt: Ariana
Ariminiinia Valenteperlala fideiConfessio,II,690; et a haeresisad PatremDeumcciiat, 568. Arianus Dcle Pa-
legatissubscripla,i()id. Arimincnsisynodovisfncta,566.1bi trem cl Filium coiililctur, 163. Creotoremcl cvealuram
ad tisiaesileniiumplurescoaclisunl suh aticloritateiioininis eosvocal. 163
Orienlalium, 698; synodinooiineinscriplaad Coiislantiiim Ariaiiorumdoctrinade Chrisliorigine,passione,ac Pa-
cpihtola,691.QuiArimini(lelinebanlur, enixe rogant.se tre , II, 575et seq. De.Christi p;c-siotieet origine ui Spi-
ad propriasecclesiasdiuiilli 689,691, 692 ritus est, 1, 800, 801. Aiebant, ex Patre.oninia, sed pcr
Ariminensissynodilegali Coiistaiilinopolim postSeleu- Filiumomiiia,11,86.Chrislumcfriciendorum operumcausa
cieiisemsynodnmreversi,II, 695 , 695; ab Orieulalibus creatum senlienles refulanliir. 433
eoifventi,ad haeresisdamualionemadduci iiequeunt, 700; Ariani sapienliam csse Clirislnm confitentur, II, 86.
coutradanmatisa Seleuciensisynodohaeretic.is, quamvis Crealanidicentessaj ientiamnon habenl undeprcelendanl
Orienlaliumlilteris nioniti,slalinise jungiuit, 695; peri- impietaliserrorem , 458. ClirislumDeumapertenegare
cuhiindeposilionisin eum intenduut, qui has liltcras-sus- non audent, 215, nol. Qua arte iiisiniienlChristumnon
cepit, 694; respondenlChristuuia sanctis Ariminensihus esso Deum verum,105; quodlolo lib. v, de Trin. ex lege
non negalumesse erealuram. 695 confutalur.
AriniineiisisConciliiqnalisfides,II, 706. Illitisimpietas Arianisimpliciumftdema ChristiDeiconfessioncdepel-
retegiiur, 695.Ei uuiverslOrientisnpiscopiconspnserunt, lere qui lentenl, II, 215. Quaarte Filiunide non exslan-
703.Ariminensissynoduspost lapsum ad Orientaleslilte- liluis natum pradiccnt, 141.Eorumfrausin hoc, noneral
rasdedit, 695.PluiibusAriminicadentibusassensumde- unlequcimncisceielnr, 142. SoU-.uinclioc enrtim cffa-
negatGregorius,701.Huncad increpandoseos qni lapsi luni, nec noii isthaec:Ve nov.exstanlibiisest Filius, et:
snnthorUlurEusebitis,701.Ariminensisynodolongealiud Eral quandononeral, totoliliroxn, rcfiitanlur.QniDeum
aciumest (piainexisiimahatur,620.Ariiuinensisfiileiini- Palrem, et t.liristumDei lilium coiifiteanltir,472. Qui
cuiitatemproditciira et laboroblinendiot el coiiseiitiauir, ChrislumproedicentFiliuni iinigeiiilumRCDeum, 145,Qui
fl-23 INDEXRERUM ET SENTENTIARUM. P-M
laboraveritilnl ChrisiusncquoDeiisneqiipDei Filiuscre- sii sPiiteiiiiadamnalus, IT,655.Marccllusilliiiiim.|iianirniu-
dereiur, II, 154,173. lUdiculi sunl, cum asscrtinlex uno municavit, 653. Quaa exiliorediens patrasseinsimnle-
ab
nasciuihilpossc, 216. AdversusSabelliumdemoustraiit tur, 653. QuoeConstaiilinopoli, 649.Se irreprelicnsihilcui
Filiumante saeculasulisistcntem,16.De solis ac lunae probat, 626.luiioceiisdeclaratur. 627
creatione solenl tempora numerare,427. Arguunturut ASIANJE deccm provinciaeex majori parle Deum ne-
eultores crealuroe, 255. Quipalernaesubstautiae commit- sciunt. II, 498
nioneinDoininodelralnini,I, 731.Eumtamenveneranles Asininomine genlessaepesigiiificaiitur. I, 737
lanqua.ii Deum , 751. Et Deinomeiiei delraherenonau- Aspersio. Vid. Adspersio.
de.ntes, 751. 1'ejores siinl quamqui ignorant, 731.Ariaui Aspona. II, 606
Judaeisin Christiuniniquioressuiil, II, 170, 195.Negant Assvnnsservivitca[itusIsrael. I, 458
quodignorarenon possunt, 170.Omiiiaeis clausasuiit ad AsTEnius de Arabia. II, 627, ibid., nol.
salulein, ibid. Blasphemiaeorum est siue.venia,I, 751. Aslrifericirculi. II, 440
Saluseorum magis despcrata quam Judaeorum,II, 170. ASTURUS ab Arahia. II, 632
Nullusillis esl excusationislocus,579. DiviuiSpiritus in- Asltirica. II, 651
capaces,obiiiluntur veritati. 284 ATHANASIUS in Nicaeha syuododiaconus,II, 646.Nicainao
Atianitoioadversuspiain fidemimpietatissuaeingenio fideicnnciis iniimaudoevchcmeiisauctor exstilit, ibicl.
laborant, II, 213.Eorumfallaxproedicatio, 214, 595,595, jVrianampesteinin lola jEgyploveri tenax vicit, 646. Ob
590. Serpenlinigressus, 155.Sublililasac fraudes, 175. id conjuratisin eumlestimoniisfalsilascrimiiuimest coni-
Asltis el ignoraiilia, 537. Drum uiiuiuvi-.rumnosse, e.t parata, ibicl.AclaTyri adversuseum , 632.Athanasiide-
confilerinesciunl,126.Chrisluinindueiinlut congrnenter positioni l';iiiliimCoiistant.interfuisse ac subscripsisse,
loquinescienlein. 22'), 512 632. AlhanasiiisAsclepamdamnassedicitur, 635.Falso
Arianoruinconlradiclioamenlia est potiusqiiamiguo- accusatusde Arsenii uece, 623. Dc fractocalice, 623.
rantia, II, 196. Eorum stullitia, 218. Arianorumfides Coulra jiidicioruinformamdanuiatusesl, 539, 620.Gesla
corumcogiiilioniadversa, 192.Noncogliitionisfrdesest, adversuseumse liaberejaclifant. 625
sed criminis, 192.Teuebrasluciiuferunt, insecabiliadc- jVllianasiiad Julium prbferlio,II, 654.lu Italiamet Gal-
secanl, 29. Evangelictunel proplielicumSpiritumin lites liaia ilcr, 633. Athanasiuma Sardicensisyuorioejicere
riividuni, 410. Nostrisadve.rsuinnosusi sunt doctrinis, coiianlni'Orientalos,656.Iniioceiisal)illa declaratur,627,
173.Oblalranlmagisquamdispulanl, 558.Eorumcalum- 651. Iiinncenlia ejus uude comprobala,629, 635 Qure
nia conlraassertoresnaturalisuiiitatisPatris el Filii, 226. illiiin ante priinum exilitim facinora patrasse liiigtint,
Verborumambiguilatesimplicibusilludunt,71. Intcrpre- 631. Qu;eiiircditii ab exsilio,632.jEgyplioriimetaliorum
lationiliussuisdictadivinacorrumpuut. 71 iu gratiamAlliimasiiscripta ttiideAriuuiiiifirmeul,655ct
Ariani Scripturisqui abutunlur, II, 238, 259. Quibus scq. Athanasiustraducilurut pacisiiniversaeEcc.Iesiae per-
Scripturis divinam naluramChristo negenl, 25S.Q uibus fu- turbator , 639 , 601.Athanasius in diversisorbis parlihus
cumfaciant,75. Eoriiinprincipaleargumenlum, Dominus litleras emendieasscaccusntus,654.DamnalurPliilippopoli,
Deustuusituiisest, 82. Hefellilur;259.Aliurinou niinus 600.Omniain Allianasium criiuin.iconflctaesse Sardieensi
usitaium ex verbisDominus c reuvil me, 409,428, nol. Eo synodomonstratitur, 641. AlhanasiusSardirensi synodo
maximelocoutunliir, quoddixeril : Ptiler ma]or meest, absolutus,670.Utri majoii(idcdiuni, quiAtliaiiasium accti-
179 Iude simplices fallunt, qunriquaehominissuut ad- sarunl, an quidefenderunl,653. Qui damnarunt, an qui
scribantChristidivinitali,261, 269.Impielaiiscausasarri- absolverunt. 684
piuntdesalutisnostroesacramenle,376. Saeranienliim salulis Aihanasiusa communioncsua Marcellumseparat, II,
nostr;eiiivadunlad mortpm,502.Eorumohjcctadiluunlur 639.Tuinhicab ingressuEcclesiaese abstinet,6l0. Atha-
distiiictioueduplicisChrisiinalurae, 578. Scripturaeloci nasiusreus nonesse ab Orientalibus, an. 549, renuniia-
illis contrarii,19, 20,40.Kx iis ipsis,quihusutunlur,stmt lur, 656.ExindcValenset Ursacinsprofitenliirlalsaesse,
refellenii. 218 qtirede ipsoiiisinuarunt,656.Litterasei pacificassc.ribiin',
Ariauosspectatliber XII Hilarii de TriuitaL;, in praef. 658.Atlianasiiabsoiiitioiiein qui Orientalesanno549 irri-
ad tom. II, 17 et 18.Ab Arianiserrores suos mutualus tain faceroconatisinl, 653, 640.QualcsPXjEgyptoomni,
est Apolliiiarius, I, 777, n. 20. Arianirie Spiritu sancto atqtie Alexandriaad Jtilium litterae scriplaestint de reri-
malesenliiint,II, 28. Plerique.eorumvolunlClirisliimnon deudaei coiiiiiiiinione,lalcs adLiberiuuide tuenria,670.
in inipassibilisDei natura fnisse, 526.Quidanieorumdi- Ciirilluni Lilicriusinilio Pontificatussui non damnnrit,
cunl Clirislumex nihiloiu similitiidiiiein Dei creatum, 72. 672. Alliaiiasinsfingilur Roinama Liberiocitatus, 609.
Arianise agunluonul episcoposChristi,scd ul Auliclnisli Venirc nolniss'',669. Et ab Ecclesiae romanaecoinmtinione
sacerdotcs. 595, 593 alieuusdeclarari, ibid. Sanctorumvirorumin Atlianasii
ArianorumcriminaSardicensisynodocomprobata, II, absoliitionemcura. 538
623. Invenlisunt mendaces,625.Scriplurarumfals.dores, Atlianasiicoiideiunationemcxnetenlibus Arelalesuc-
120,,ibid.,not. Falsaiiimlilterarumauclores,623. PlebisDei ciimbuntlegati papae, modoipsi Ariidoctrinamdamnent,
iideivimfacere,514.Eoruinin Catholicoscalumnioe, 321, II, 674.Error hic propeomiiiummenlesoccupavit,saccr-
622. Persr-culionesintolerabiles, 535. In servosDeifre- dotes propterAlliauasiuiuexsulare, nec dignomessesus-
qiienssoevilia,622.Crudelilaset violentia,556,539elseq., cepli exsiliicausam,620.Sub occasioncnomiiiisAlhanasii
630 pridemalind quidsubliliter allcmalur,675.Lihciiusaptiri
Arianaehfflresisstrages describitur, II, 461. Arianae Iinperalorcmmeinorat Atlianasiinegotiiiiii,671.Euma
doctrinaevirusquamlate dlabolus protulerit, 438. Quau- coiiiinuuionesna separal, 681.Neg.ilquese.illnmdefen-
lumilliusprocdicatio polleat,323. Arianoehaeresislnesper dere, 678.El quodillttmdefenderil,e.xcusat,678.Damnat
omnesferme imperiiroinani provinciasgrassataest. 131. eum, 078.Eorum,qui Alhanasiiriamnalioniconscnseniiit,
Diflicilisilliuscuralio,152.Quiejusfauioresdoetrinamim- exi-usationesrefelliinlnr, 634el seq, Albanasiipreelerea
piamdilatarecuraverint,627. Arianoruniomnisiiduciain meiuio fit, 622, 624, 623. Et passim pseudo-Sardkensi
protectionependelregnissecularis,701.Hilariusrogat ne epislolu. 647
Arianisfavoremprastenl locorumrectores. 628 ATHENIUS. . II, 690
Arianidtiinsua scribnnt,nnn qureDei, orbemaeternum ATHENODOIWS. II, 632
erroris circumtulerunl,II, 544.Eorumfrcqiientesmuta- Alliei suut impii,I, 20. In suissententiis incerti Due-
liones, tbid.et seqq. Quidproelexnerintul fidemcatlioli- luant. I, 20
camperverterent,547.nis mulationibuselliciunlulnulliis jViriumct domusquiddiffer.tnt,I, 523.Alrium, iiiicrna
non reus alque iinpius sit, 582.Sirmii publiceprofessi et inediadorriussedes. 527
sunt, quod furlimantea mussitabaut, 5 05. Quinomineim- Avaritiainalorum omnium radix. I, 103
peralorispubliearetentariiil,quodip^i suo non audebant, Avariservilus. I, 459
506. Filium Patri securidiimScripturas simileindolose Aves qtiainsollicitoesint pro pullis, 1, 154.Avcsspiri-
Ariniiuiproflienlur,577.VocibusutuiilnrScripluroeinusi- lales volandorequiescunl. 569
tatis, 575, 577. ArUnnrumsententiis, Itali circa an. 555, Austeritasphilosophorum el haereticorumiuanis, elsn-
eogiinturobedire,673.Ariauanidoctrinamsuscipientibus perstitiosa. I, 184
noiideerat undese apudhoimnesexcusarent,619.Ariani Anri prelium ex errore htimano. I, 5H3
pace sua frustra se jactant, 593. Unde indigni sinl nomine Auilieritici Scripturae codices. I, 5, 185
Chrisliauo. 628 AUXENTIUS liaeresjVrii,II, 599.Salanseangplus, liosiis
AmojiANiT.E. H, 180, ibid., nol., 624, 698, 701 Cliristi, vaslalorpcrriilus, fideinegator, 600.In Ariana
AIISENIUS II, 693 EcclesiaAlexandriiiapresbyteresse cccpit,598.Auxenlio
AnsENics, qui Albanasioinlerfeclusdicebatur.habc- pacemriicilLiberius, 682.AiixeuliumGallijuxla litleras
ah
lur innumerovivoruin If, 625 Oricnlaliumexeonrunumcatum habenl. 700
Aruodoquossignificet. 1, 722 Auxenliiruinllilario congressus,II, 597.HleArmmse
Asapofebiis. II, 032 scire negal, 598,601. Regem,Comiles.Ecclesiam Dei Sa-
ASCLEPAS, II, 623, 631. Depositus,624,651.Et Athana- tanoearte circuinvenii,599.Aliudscripsitquamprofesgus
 S2o' INDEX RERUM ET SENTENTl\RUM. ! 2G
cst, II, 598. Lnsit vcrbis qtiibuspossitfallero eleleclos, propriaesl, quam ct Aposloliscommimical,1,180. Oiuncs
598.Sese cpiscopiurrEcclesioecatholicseMediolanensiiiin tainen Sancli gloriaecoelestishonoremsorlieutur, 180.
vocat,600. rHasplieuiiae ejus exemplum. 600 Bealiinduunlursalutari, Christigloriaecoiiforiueseffecli,
AtixiliumDei necessariiim,1, 589; in Iriliulationibus, 404.Beali quomodo Clnistomeriiaiilein unitateinpaternoe
560 ; ne tentaliodominetur,589.Dominosemper esl ofan- niajesliitisassumpti,238 ci seq. Beali nulliuscgebant ad
dum, 574. Auxiliuiiia Doniinonobis venire vera firies corporisanimaequcsubstanliam,641.Quidquidin cis fiet,
est, 427. Quomodo non desit in
sperantibus etim, 560. oelernuniest, cumbeatituriinisSPDSU , 26. Leelitiaeorum
VideGratia. consummala, 516.Gloriainac lumeu omnesumuiilex eon-
templationemajestatisDei. 526
B BEDA locumHilariinotat. I, 344, nol.
BELGICA prima et secuuda. II, 457
Babylonconfusio.iishabet iuterprelationeni,I, 549.Ba- BellumSalanaeac DominiinDavidel Golialbpraefigura-
bylonisfornax. 623. luni. 1,610
BABVLONIORUM victoria,1,259. Eis Juda captus servivit. Beltiaead aliquid forluilo et incerlo molu feruutur,
468 II, 503 ; quomodoeisnatura ipsafamulelur. 2
Baplino. II, 667 Benediclioel lausquiddifferant.I,622. Utrtimquescm-
BaptismoJoanniset Christiqusevirtus. I, 675 per debernusDeo , 622. Benediclionilaus praestal, 527.
BaplismoDomini aqu;e consecralj;, I, 199. Baptismi BenedicereDeum soli <ompelitDei servo, nonservo pec-
nostrieffeclusin Clivislihaptismopra'monsli'ati. 676 cali, 525; nonflucliiaiitiel inconstantiDei servo. 525
Baptismiunitasac lides, II, 575, 575. Baplizandiquam BenedictioAdsedata non solam speclal prnpagalioiicm
Ddeinprofiteanlur,I, 746; toto in jejuniis passionisdomi- carnolcm,I, 208.Benedictionececidilhomoper Adaepec-
nicaetempore demorantur, 746 ; interrogati respondenl ralum, 521.Bencdictiotcmporarianonproniitliturjnslis,
se renunliarediabolo, saeculo, pcccalis, 76. In baptismo 479;peccaloribnscstusilala. 479
jurata fides, II, 514. Haptismaniillumsine Christifirie, BenedictionesEcclesia solalargilur,I, 522.Benedictioni
546. Regenerationis'svmbolum, 444.Renascentiumcon- caput summitlilConstanlius. II, 569
fessio. 298 Benevenlntn. II,J352
Baptismusin Patre et Filio, II, 126; inPalre et Filio et lienevoieiilia.Majnsj.iaculumesl benevolenliasofficitim
SpiriiuSancto,15.Anaposlolibaplizariutiu nomineJesn, quarndecimalionemproeterire. 1,785
512. Baptisinaaposloliciofficiimiriislerium,I, 257; a tlia- BERENICE, Ptolemaei m ater. I, 584, nol.
conoexigilur, 257; sacrameutum. estdivin-.egcueralioiiis, Beroe. II, 668
II, 15. Baplismodaturremissio pecCatorum,I, 182. IIe- Bellilehemeadem estquaeEphrala, I, 508.In ea Eccle-
nalttsin CliristotemplumDeiest,235. QuomodoIsrael sit, siaeinilium. 508
106.Baplismisacranieiilosplendorempercipiuntanimae, Pef/fsaiV/a,domus vpnnntium. I, 514
794 BaptizalisindultaSpiritus sanctiquocdaminitia, 192; Binariusnumerusmalesonat. I, 595
possessioaelernorumcorporum inchoatur , 199. Bapiismi BITEBRENSIS synodigesla, 11,565.Ineapatronihoereseos
regeueralio resurrectionisesl virtus,II, 265. Baptismi la- ingerendae al)Hilario denuntiantur. 460
vac-o per verbi virlutem anima et corpore iiinovamur, Biliiynimsynodusfutura. II, 462
719; corpusiu naluramanimaeevadit. 719 BITINICUS. II, 666
Baptizalidicunlurparvuli,qiiorumesl rcgnumccclouui, BlasphemiaS| iritus, I, 730, 802. Blasjibemiapotius
1,182. Recensrenatisfide.stenera , et nondumHrmata, hominisin DeumeonlumeliosiquamDei opprobriumesl.
180.Baptisinorenati nieminerintse nonsuamcaruemlia- 247
bere, sed Christi, 270; ul iu consortiumcarnis Chrisli in- Blalea. II, 652
troeanl, earnem cum vitiis ct concupiscenliisaffliganl, Boua liujus viLaoquae,II, 1. Bonaterrena licethona non
270. Baptismonon redditurinuocentiaeperfectapurilas, tamen perfecte bona, aul juslis promissa,I, 479. Bona
290. Posl bapiisniumaquoesupersunl baptismataSpiritus noslra cgentibusini|>eiiieiiles,digui erimuseorum quibus
snncti, ignis, passionisaut mortis, 291. Baplizatisin Spi- a Deo indigciuui, 688. Bonorum terrenornm largitor
ritu sanclo reliquumesl consumari igne judicii. 675 Deus, aileriiitateiiiillis qui recte iis utculur inijieiiict.
BABABBAS , id esl patristilius. I, 807 619
BARBARIO V.
prcsbyler. praef. ad tom.II , not.3 el 20 Bonamullanon el
jucunda, jucimda non bona, 1, 517.
BARUCH Jeremitenominecilatur. II, 101, 150 Bonum juc.tmdum fralprna iinitas, 518.Bona anim.Toris ac
BASAN pudoremet confusionemsignificat. I, 231, 554 cordisclamoreet meiilispurilate mtn-uitDavid, 206.Bo-
BASILIHS Ancyrae,II, 665,680, 708; in synodoSardiccnsi numost quidquidin nos agit Deus,331.Bonorumaelerno-
condemnatur,628. Basilii, secundumAuomoeos,pciiida rum spes in quibnsfundata. 453
assertioproplerquamsynodusfaclaest. 706 Bonumiionlam rogitandumquani exsequendum,I, 72.
BASSUS. II, 680 Bonanoii possunlviderivere bonaa noliisj'uJicari,nisi cx-
ItAssusaCar. II, 667 pelantur,421.Bonumscienshomoqiiomodoperficcrenon
BASSUS a Diocletianop.,II, 632, olim do Syriadeporta- valeat,471.Bonigraluilidispensatiosit gratuita. 68S
liis.poslordinatusepiscopus. 658 Bonitas perfecla est, quae(lenmtatioiiemncscit,I, 98;
Beatitudonon esl hujnssaeculi:quoenaminterininobis hsecsoli Deo convenit, ibid. Bonitaspeifcclaiu recli cor-
concedatur,I, 481.Beatitudinesirreligiosorum infelices discoiisislitaffeclu,456. BonitatisnomineabslinelChrisliis
captudifficiles. 491 ut jiidex, 772. Annemobonus, non Abcl,non Selh , elc,
oelernaespes rationiest consentauea,II, 7. 97. Bonusesl homo,cumbe.uevultatil a.sit.
BeatUuriiiiis 99
Beatiludinisspesest omnium gentium,1,187.Beatumesse Bon;evolunlaticondoiial D eus lajisusiiilirmilalis,I, 99,
velle ex bealitudinisipsiusexpeclalioueproliciscitur,25. 221.Probitatemejus qui Dei legiobsequilur,fallentisde
Beala vita nobis per misericordiamDei praeparalur, se probra non loeduut,721.Bonitaleminnos universornm
I, 175, 174.Beatitudoex Deimisericordia, 608; non ex- optantes, boni omnibussimus, 697. Bonitatisusus non
clnso merendi ofiicio,608 Pt seq. Beatiludinisperfectae praebenliproficit,sed utcnli, 59. Bonilalemnon amanles,
meritumundenobissit,92.Beatiiudiniscausalicetsit fidei loqiiendosolenlsimulare. 84
meritum,maximalamenest Dei misericordia, 542. Beati- Boves conlumacis n alurae pecora. I, 205
tudinissuaepartiripem hominemcondidit, 38. Hanceum Bresilhqtiidsignificet. I, 52, ibid., v.ot.
voluitper moriluinamoriset ohsequiisui comparare,59. Breviin Maced. II, 633
Ad beatitudiueni~quiiique gradus, 19. Beatitudinemex- Brevilas sermonissaepe fallilet audientesel dorenies.
speclaiitiumqui debcant essemores, 271.Bcalitudoora- II, 497
tionibusatqueoperationibitsexpetenda,187.Beataeaeler- Brilannimquando(idei, quando Arianis paluerint, II,
naequevilreslatnscertus est, si et pielasin Deumsit, et 457. Earumejiscopi Gallicanissunl conjuncli. Ibitt.
patientiain adversis,et contemplusopulenliae. 165 Brixtl. II, 632
Bealusvir Christosimilis, I, 24; quando, 25.Beatitu- Buslanonnullideosadoraverunt. 1,197
dinemnoslramqui exspectetomnisres creata, 644.Bea- Bythos Valenliiii. 11,157
liludomilibuspromissa,corporisquodDoininusassumpsit,
habitaculum,680.Boaleevitaeslatus, 271etseq. Beatiludo c
Sauctorumpostmorlcm, 607. Beatosquielis lionoremise-
riamvitaelaboriosae Lazarusdemutat. 396 Cabula. II, 668
Beatisunt dii, 1, 542.Eorumaeterna regio est paradi- CJECILIANUS Spoletinus. II, 676.
sus, 26. Beatoruni c um
communio Chrislo,618.FaciesDei Cacltimcoutuens Deuinesse nemo nonsenliel, I, 198,
ChristusunicuiqucSanctoadest, 607.Sanctorumbeatiludo 440.Caeltimcur nonuullisDeus, 197; unde admirabilcsit,
postresurreclionem,165; felicilaset securilas, 641,642. 258. Caeli| ra?paralioin quo sita sit II, 455.Caelifirmilas
Bealorumgloria et mansionessunt diversas, 186, 195.Ad indpmutat.ibilis,I, 530. Ca;loruiiiet mundi silus, 543.
cqliabitatiouemDei uoneligeiilurouines, 186; haecChristo Creliralionabiliter a Deo lemperati, 544, PUires" sunt,
927 INDEXRERU.MET SENTI.NTlARUM. 928
I, 344.Deca?lorumnumeronon conslat,344.Nce ccrlum affectus, 1, 409.Caritalcmcorumqurjenmcl inipalicnlcm
an id Pauhis scierit, 544.Ctelosnon sentit Hilarius ani- osseconvenit,422. Carilasiu peccatorumcalamitalese se-
malos, 545. CaelumpriinumcircumfusiDei acceusumvir- cus inferniiin abigi exislimal,598; errorum noslroruni
tule, 544. Ca-hiiniiiferiusmultiplexuuafirmamenlivoce ambiliosaad Deumpatronaest. 685
comprehenditur,544.Caeluminclinatnm,visibilenonest 615.Caelivisi- Carmpiiet hyninusnondifferuiit. I, 117
bilis obsequiumDii verbo, 548.Caeltiiu Caro frequenter in Scripturispro homine, I, 129; pro
Iiabitatiodigna Deo, 440.Nonexcludilurtamenpublicade genprishuniatiiuniversitale, 185 Caro morlicina,290;
Dei sede.opinio,ut ei crelumcaelilliromissit. 441 legi moriiset peccafiobnoxia, 289; animaedomicilium ,
Caeli,Angeli,1,220;Sancli. 530,ibid., nol. 710 200. Caruisfinpshaliitaiilqui quaccarnissunt, nec in lo-
Caclestiscivitas Sanclisreddita, I, 155, nol. Cselestis iiiui seclanmr, ncc diniiiliuit, 190; hisliiiieiidum, 190.
spcsqiue, 552.LaeleslisJerusalemprius asdificaiur, quam Pcregriuaiiduma caruev, 292.Sancti cum carue , non in
congregetur, 655; ppr lidei et spei optis acdificaturin carne habilanl. 424
nobis,ibid. ; a Dei misericordiaper graliamjustificalioiiis ^ Caro noslra Babyloniset confusionisest (ilia, I, 555.
sediBcal.ur, 655.CaelestisJcrusalemeiiam Ecclcsiamili- Snbigpndaesl auiuiic, cujtis imperiiimusurparat, 514.
tans,45t.CaelioblivioniquaspomasimprecelurPropheta, Carnisvitiacruci eoiifigenria esse , 576 ot seq. Caruisin-
551. Caeleslisbabitalionisquanla dignitas, 69.Adeain cenlivaDei recordationecompriuiuiilur, 175.Carniscru-
merendamlaboreopusesl', 69. Arilerratn repromissionis ciatus sagittoeDumini, 420; iniquisad pcenani,dileclis
plures vi:usunt, 546. Cteluinnonmirabilibus, seri bonis Dei pro.siintnd innoceiitiaiii,421.Carnidominanlesreges
operibusrcddelur, 698.CoalumiugressuroSlephano146 pa- et doininisunt 515; riiguisunl,qiiorumDeusdoniintissil,
luisse. 543; hochabentex Dei benignilale. 545
CaelestisAdamsecundus, quare, 1, 441; quomodo nos Caro Christisalulifera, I, 66; nonex eommiinioriginis
coelesteseffieial.. 441 genere. 61
CmsaraAugusia. 11,651 Carnalishomo. I, 72
CT.SAREA Cappadociae. II, 663 Cartliago. II, 647
CmsareuPaloeslinae , II, 665; ibi conriicltimCoiiciliuin. CARTHF.RIUS. II, 666
II, 652 Caseus. I, 225
CAIN maledictodiaboliadaequatus. I, 420 Castolonti. II, 651
Caindo. II, 652 Castramartis. II, 632
CalaniilatesSanclorumquis scientia asscqualur,I, 491. CASTUS. 11,651
Inlcr calamitatesiu Deibonitate,lamquamlutissimo fami- Calhedradoclrinamsignificat,I, 576; sacerdoliisedes
liariqueporlu, rcquiescere. II, 5 est. I, 775
Calamusiufirniitateniatque iaanitaleiii significal. Cnthedrapeslilentioe. I, 21
1,807 Catliolicae EcclesiseMediolanensium episcopumAnxen-
CALEPODIUS. II, 652 tius se vocat. II, 600
C.alixirae et ca'ix viloe.I, 156. Calicemtransire, nnu CATULCS. II, 710
sibi, sed suisdeprecatus estChristus. 802, 805 Cayuopolis. II, 632
Calle. II, 685 Cecropius. II, 679
CALLENICUS. II, 666 CEDAR gens est Ismaelitarum , 1, 423; hebraice id est
Caliimiiiaquid,I, 589; omnisimprobaest, II, 579; do- quodlaliueobscuralio. 425
meslicaaegrecavelur, 1, 589. Hac impeliti sunt Sancli, Censuscapituin. II, 5li9
589. Fidei excidiumsolel afferre, 590. Qui vilanda. Ceiilupluinpromissumrelinquenlibussaeculum. I, 524
590 Ccrlaiidicausamsibiadiuiiiionest orandum, sed Irilmi
Camelinalura. 1,764 auxiliumvincendi. I, 546
CALVUS. 11,652 Cervix. I, 486
C.ANDIDIANCS exorcista. II, 700 Cltalcedonia. II, 665
Cnnisiiominerabies cl impudenliadcsignalur,I, 148. CHANAAN, molio. I, 535
Cauuinproprielas. II, 696 CHANAN-JEI qui. I, 741
Canticumquid proprie, 1, 13 , 195; quid myslice. CliarthaeEcclesiarum,II, 597; contincntnclasvnodalia.
15, 14 629
Canticuuijisalmiquidproprie , I, 13; quidmyslice. Chalimera. II, 665
13 , 195 CHEBUBIN el Scrapbiinperpetuaevoces. I, 491
Canlicumnovumob inriullamgenlibusDei notiliam, I, Clirisiianuninomennovum,11,122; non inriiillumauie
617; olimirabilemChristiresurreclionein,617; obdalani Chrisiipassionem I, 799
Sanctisjudicandipotestatem. 617 Christianipraerogativae , I, 642.Christianiomnes sunt
Canlicisgraduum cai tivitatem babylonicatn ac
, populi fratres, 784.Chrisiiaiiuscceleslisdoctrinoe parlicepsfaclns
redilum prophelariquidamvoliuit,I, 416,465; quam mo- nondi-Uelmorari in tcrra , 569. Vox fidelibusvexatisusi-
destealiudsentiatHilarius,417.Canticisgraduumde liu- lata.Chrislianitssttm, II, 536,ib,.nol.Chrisiianorum jejunia,
milibusad excelsascandiuir. 459 conliiientia,caslitasob spemvitaeaelernae,1,374.Quiha-c
Caiiluprofanocprimoniaruinomnismundusante Chris- porum spes el hona opera ab impiis irrideautur, 574.
lnni resuhabat, 1, 189.Caiilus eloquioruuiDpiobscconis Chrisliniiuni peccantemlUrimuiislrumsaeculi,operarium
speclaculorumiurj.ium fabulis stiavinr, I, 311. Cantiis diaboli, clc., 592et seq. X Chrislianisiiitellectact pro-
Psalnioiiiiiiin omniloco , 321.Dicsin oralionibus Dei in- balaest Scripturalegis,457.Dei gratia. 457
choalur, dies in hyuinis Dei clauditur. 190 n
CmusTOSquibussciatur, et a quihusnesciatur,II, 564.
CantusMarsorum,ct caiitusSanclorum. I, 140 Christiqunliscumque confessio noueslfidei consummatio,
Caniisiiim. II, 652 169. Chrislivaria cognomina,I, 80.ChristusDei virtusac
Capilliquidsignificent. Jeremiae I, 245 sapientia,255.Deusunigenitus,Dei Spirilus, DeiVirtus,
Ca|UvilasJerusalem,quaa diebuscontigit,an DeiSapicnlia,Dei Filius,166; sauctus,156,227; os, vir-
Psaliuisproenuntiata,I, 465. Caplivilalembahyloiiicam, et • tus, sapienlia, brachiumet imago Dei est, 534; cur nl
ab ca populircriitumCanlicisgraduumprophetariquidam quomodosapienlia, vitiusac verbumDeisit, II, 182ct
voliuil,416.Cnpiivitatein,libcralionemquealianih s pro- seq.; qua Deus, mamiscst Dei, I, 616; qui vcnnis cst, II,
phetalamsentit Hilariu*. _ 417, 425 585; CliristusDavid aelernus, I, 159; ex David utero
Captivilasgentitim. 1,105 aelprniregniDominuc,253; ex Judaprincepsidemesl ex-
Captivitasinciitis quae, I, 548. Captivitascorporisgra- spcctaliogcntium, 255; Chrislus,qui pastorrex , justns,
vis : al longegraviorcaptivitasaniiiios. 458 oriens, et haeres leslainenti pacis, 501; virga simulet
Ctiptvt. . II, 652 flos,52 ; sagitta,421;qui mcdiator,730;II, 224, 259,588.
Cnput sedes vitae, prtidenliae et omnium sensuum, I, Chrisiusremissor peccatorum, mortis peremplor, dia-
597. In capiie est nmnis intelligentia, 689.CaputSanclo- boli debellator,judex saeculi, Deusel Doiniuusnoster.
rcni Clu-islus,iniqtiorumdiabolus. 590 1,185
Cajiitum census. II, 569 Christus quispeculumPatris, II, 312 ; qui Palrem iu se
Car. II, 667 . videndumprieste!, 299.Christicogniliosecundumbomi-
Carboaliusdevnstans, alius purgans, I, 421. Carbones nemnou jiraestatcognilione.m Palris , 203 el seu. Christus
desolatiouis. 421 Patrem exliibetut viveiisipsiusimago,205; vivpnlisDei
CARINIUS. 11,709 viva imagoest et ple.uissimaforma, 577. Non est vera
Carilalisvisac nalura, II, 619. Caritatismandatumluei- imago,si quid habetPater quo carcat , 577. Et imafjoest
dum,cujuslumiiie.aliaahsconsarevelanlur,I, 292.Carila- auctoris, el veritos, 258.Ut imagoDci non ost alterilis
tisregula, 697.Caritalisperfecttr nonesl inlerdnminriul- natttrae,247; npque est corporeusaut non infiniuis,248;
genteinoflieic-sumque csse, II, 277.Perfectacaritas oinne Christocredito Dei vocem audiendamel figuramviden-
cujusqueinodiimplevilorficium, 277. Caritali»perfecm dam. 2?4
 929 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 93
C.liristuniqui lantum per praedeslinationem ante.Mariam tamintelligenliamqui nobisdiabolusavellat,lI,108.Quae
extitissevolunt,refelluntur, II, 489. Cliristiet cleuieuto- egit aul docuil, ullra omnia eorum sunt, qui fllii ex nuu-
rum mundiiu exsislendodiscrimeu, 232.Clnisti triplex ctipationesiuit, 148. Christum lilium esse riegenerem,
slatusdislingiiendus,aute homiuem, in hominc,post lio- in Patris coni.umeliaincadit. 284
minem,I, 571; II, 262.Mediumest, quod esse ccepit, id Christi aeternaenalivitati an unclio Dei de|)ulanda. II,
est, natiishorno,403; ttinclaiitum Deus et homo, ctimin 587, 388 jEterna Christinalivitas(juateuus signaculisex-
hominefuit, I, 51. Ante.hominpmDPUS,suscipienshomi- plicetur,245etseq. ChristumFilium,uiiigenilum,acDcuin
nem exstilitliomo ct DPUS , II, 555. Gesta ejus alia suiit qui praedicentAriani, 145.Christuseliaiuut Deusde Pa-
nondumnali, alia morituri,alia oeterni. 262 trc cuiureverentia loquitur, I, 602.Per reverentiam Filii
Christiaiile saeculaaslernadiviuitas,et iu omnibusope- omnia sua Patri defert, 602. In his non est itiliruiitatis
ribusac doclrinisDeietlicacia,II, 428.ChrislusviaDei est, suaeconfessio,sed palernaevirlutispiaedicalio,602. Chris-
I, 522; qui initiiim viaeoperumDei ,11, 455; ipsiusasae- tus DeumPatrem ccepithabere Dominum,cum lactus est
culoinila dispensatio, 453. Omni lempore iiuiversosad servus, II, 382. Christimissioac nalura Aposlolisante in-
legis curam vocavit,I, 766. Ante carnem assumptamin notuil, quam nativitatisrado, 158et seq. Summafideide
Spirilu, posl in corporem-mctisnos docuil, 571,572 Olim aelP.rnaChrislinativitate. 428
variasAugeli,homiuis,igu&speciesassumpsil,II, 436; tit Christuni aperte negare Deumnon audent .Ariani,II,
nalnraecreataeadsjieciempotiusquaiiiad subslaniiamna- 215, nol. Qtiibitssophismatissimplicesab hacfidedejiellere
lnrse,lidemdisceres, ibid. Illasea virtute absumpsit,qua conlpndant,215.Christumaiiteomneomninulenipusiiatum
assumpsit. 437 ex Deo Deum esse concedunlAuxenliusac socii, 595.
Glirislisub loge el postlegem diversamunia, II, 102. Ali;eeorumriemde Chrislo opiuioiies,595 el seq. Christi
Christusmediator,uiigtieiitiquounctusesl Aaroiicoiii|)osi- dhinitatein unde probetSabellius,179.Quibusmodiseum
tioiiem docuit, I, 520; in pro|jhe.tisloculusest, II, 122; noviiiius Deum, 181. Chrisli divinitas Ps. LXVH, 34, as-
ilem in corpore fuil, qui mansit Spiritu iu proplieiis, serta, 237. Christusin creando muudo Deus Dei dictis
in a
586; corporejam tritam se iu prophctissemilampcr- obediens, 119.Chrislusa lege, prophetiset Ajioslolo|irac-
cucurril. I, 567 dicatusest Deus, 179et seq.
Christumnon Sa|;ientiamipsam,sed Sapientiaeopusas- CliristumvertimDeum non esse, qua arte inslnueut
serenles refellunlnr, 1,724 et seq. Christ s a virtulibus jVriani,II, 105. lix lege confulanturlolo libro v de Triil.
cceleslibusnon sola diflert polestate, quodper eas quoe- Christusnon negalur Deus,quodPaler dicatursolusverus,
dam, pe.rillumcuuctasint, 11,64. EumAiianicreaturam 285; si Deusest, Deus verus est, 111; nonest Deuscocp-
probarese pulanl ex iis locis,in quilrasse dicitviam, ja- tus, sed iialus, 186; uec coepitqnod Deusest, nuc prolc-
nuam, elc, 708. Quiverba illa iulelligenda, 708. Chris- cit, 186, ut naliisijjsaiiiPairis naturamhabel, 581, ul vere
tum ellicipiidorum operumcausacreattimsentientes refel- ex Deo natus, ita vere Deus,120, verusDeus est, si Pater
lunttir, 433.Christusnon per causam,sed per ipsumomiiis Dens verus est, 284; per veram ex Deo nalivilalemDeus
cansa, 587; nonesl creatura , cuicrealoris nomen pro- verus, neque alter Deus, 216. C.liristusDeus verus lolo
prium esl, 4)0 et seq.; iu quem noncaditut speret, ut libro VIIdemoiistratidus,176, 181.Christidivinitatismulta
serviat, ut liberandussil, elc, 411.Si creaturaest qui in argumenla,283, aliud,U5. Chrisloin Icge virtus Dei, po-
formaDei est, Deitserit creatura, 411.ChrisiuinScriptiira lestas Dei, resDei, nomeuDei atlribuitur, 119. Christus
creatoremiiuindilocntura, Patrem niuudi fabricatorem meriiatorlegein Moysiper angelosdedit, 118.Deus verus
professaest, 455. Christumex Dco creatumnulla Scrip- est qui hanc dedit, ibicl.Chrislusse Dominumac Deum,
lura loculaesl, 438. Quosensucrealumdicere licent,433, dum negare videlur, ostendil,279; egil quoenon percipi-
458; qui creatioest a saeculo,428.Chrislusdicensnesciri mus, ut tamquamDetis oiiiuiaposse inlelligatur, 53. Qiii
uude ipse sil, se noncreatumdocet, 154.Usqueadeo non juratiueum, utin Deiiniveruinjurat, 176.ChrisliimDeuin
est ex iiihilo, ut impiiunde sil nesciant , 151. Doeensse veriiin jiirat oinnis crederitium fides, 123.Christus hinc
solurn nossePalreni quia ab eo cst, se crcalumuou esse Deus probatur,qtioddat vilamaelernam,281, et non secus
signilicat. 153 ac Pater Ecclesiaemiuisteria statuit, 237, se ostendit
Christus ante tempora el ssecula, If, 427. Niliilcogitnri Deum, ubi se lestificatur a censu liberum, 755 Christi
valei ante ipsiusnativiiulem,427.Noncoepitadorigiuem, animasigmsetfaclisseDeumprobavit,602,ib.,not. Christus
252.Illum primogenitumomtiiscreaiiiracquoseusudicant verba siia ita temperavit, ut el natum se proderet et
hssretici, 645; quo catholici, 249.Cliristusaetet-nanati- Deum, 381. Chrisli divinitalis argumentum, resurrectio
vilate primogeniluscrealurae,.temporaria primogeuitus ipsius,120, 184. Alteriiin,quod cum tam humilis esset,
cx mortuis, 1, 47 ; proeparaliccelipraeveniteeleniitalem. noii recusavitDei noiiien,184.Agensqu;e Deoessent pro-
II, 452 pria, el inter ista se Dei Filium profitcus.Deus iminerito
ChristumDeum ignorat, qui ignorat Dcnm natum, lion creditur, 204, 205. Eum Deiiinverum discipuliinlel-
II, 581 In Christoprincipaleest natum esse, 575.jEterna ligunl ex divinisillius virlutibus. 280
illius ualivilasexitionisvcrboqnamapte significetur,159; Cbrislus non nuncupatus,sed crealiirarninDeus est, qui
Christus(iliusDei, I, 44.Hocinter de
ea,quae ipso docen- superomiiiaDeusest,II, 240,dausescanivitoeceteiiue,quia
lur, praecipuumesl, II, 148.Mullis modisuotumest eum sigtiatusaDeo, indicnt se siguanlis se formaeplenitudi-
esse vere Hei filiiim,148. Ubiostensusest vere Dei filius, neni oblinere, 245.ulDei fornia,lolum in se coimagina-
ostensusest ualura Deus , 147. Proprietates ei arililiino- tum habet quod Dei est, 246; ut iu Dei formaet in.Dei
men udjecloeindicantillunicsse verum liliimi, 151. Chri- gloria, nequitaiiudesse quainDeus,246; non aliud aliquid
stus verusDei (iliusasserilurnomiue, nativiiale, nalur.i, ipse lolus qiianr Dens, 246. Sicut in co vera est caro
poleslate, professione, 17. Ciirislinativitasprobalurex noslra secundumforniam servi, ita iu formaDei ve.raest
nomiiie Dei ipsi dato, 181; ex nalivitate ipsius ex Deo, divinitasPalris, 708.Si inipso pleniludo divinilalisinha-
185.Cliristumnon adojitivum, spd proprium filium esse Uilal,nonestex parte siinilis,clex parle dissimilis,708.
qui Pater testeltir , et cur, 148, 149.ClirisliisDemnsem- Christi diguoscendinola operumvirtus, I, 747. Agilquod
per patrem proprium leslattir , et propriusfiliusa Patre nec ignoralur, ei ignorabileest, II, 562. Deitasilliusper
sempersigiiifieatur,414. Christuscum humiliade se lre- operummagnificenliam aJttdaeisintelligiriebuit,1,112,115.
quenler praedicet, credibilis est cum se Dei filium do- Christonegare divinilalemquamoperibusprodit, blasjihe-
cet, 150et seq; nalivitatemsuam quanlapoluit clarilate mia est nonremittenda. 750, 731
signifieavit,192; nalivitatemac naluramsuam qui Jud;eis ChrislushabetcumPatre subsUmlia3iinilalem,I,783.H;inc
explicti. 187 quam potuitaplius declaravit,11,250.QuicuinPalre Deus
Christi, ut Filii Dei, fides ad salulem necessaria, If, acDominusunus sit,278.Ubiquese nec etimdemnecdiver-
164, 166. Ipse divinaenaturaesuaeac nativitatis lidem suma Patre profitetur,271, 272.Unusest imoDeo Patre,
poscit, 208.Ut Filius Dei credatur ad sanitalemcorporis 1,508. ExDPOspiritu nasceulinonpoluilaliquiddiversum
merpndain praereqnirit,168.Idem ad salutem animaea iuesse, II, 185.Christus cumPalre unum natura oslendi-
caecojam vide.ntepostulat. 168.Nouin Christosolum,sed tur,dumita perseagit,utnonaseagat,etita nonab seagit,
in ChrisloDei Filiosperandum, 15. £hrislum Dei Filium ut per se agat, 295; inseparabihsest a Patre, 240, 282.
confitenlismeritum. 162 QuomodoinPatre ct Paier in eo, 146. Ul ad fidein,ita ad
Clirislumfuturumesse Filium Dei scierunt Judaji, ctsi salulemnonest separandus,282. Patrem secumhabcl vir-
qui esset Chrisuis nescierunt, II, 170. Eum Dei Filium tute atque unilate naturae, 280; qui vivat per Palrem,
daemonescouflteiitur,169.Si proptercorpus noncreditur 225.Patrisnalurumhabet, sicutin Eurharistbesacramento
Dei Filius, cre.daturoperibus quod Filii Dei sint, 197. carnis ipsius naturam adipis^mur,225.FiliiPalrisqueea-
CliristumFiliuinDei conlra Sabelliumquomcdoprobent dem virtus, honor,opus,natura, prolessio,tbrmaet gloria,
Ariani, 179.Uuieum negat FiliumDei inexcusabilisest, 576 et seq.
167.AiUichristum proChristoesl suseepliirus, 168.Chris- Chrisli faeies,divinitalis ipsius gloria, I, 511. Christi
liiinnon niiiicupalioiie,sed natnra DeiFilium esse Petro gloria omnisin soloDeovero Patre, II, 291. Non glorifi-
revelaluiiiesl, 160.Ab apostoliscreditusesl Filiusex na- catus esl gloria extcriore, sed in Patre, 291. Chrisli Pa-
lura, non exadoptioue,150.Cbristiut Filii naluralisinsi- trisque uua est gloria, 291,houoriuseparabilis,275.Chris-
 931 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 932
tnsfiricihouore Palriaequavit,11,272,se Patri extequavit nostri, peccatiipse ncscius,particepslieri non recusavii,
li-niore, potestale, iialura,244, ex hoiiorisaequalitatena- I, 565,peccatinoslri corpusassunipsit,II, 208,354, canos
lura aequalisostenditur. 294 nostraehomonalus, I, 242,carnem peccati recepil: cur,
Cliristiut Patris subslantiaest invisibilis,II, 577.Cluisli II, 11,carnisnostra^lit parlicejisassumplione,noncrimiue,
ciini Palre aequalitasa quibus auctoribusasserla sit, 146. ll,hnbitum noslrum assiimpsit,I, 612.Christo iion cxt
Cliristusiion esl secuiiriumnos corjioralis,ut cumalicubi simililudocarnis, sed similitudoearnis peccali,II, 578.
sil, absit aliuude,I, 455.Viiius illius infinila,708 et se.q. Assumptapeccali carnissiuiililudiue,de peccalo eondem-
Oiiinisei poteslas ex Palre. 605 navit peccatum. I, 003
C.lirislivirtusde cognitione, quirihaeccognitio,II, 188. Chrislusex susceplione caruis puer,I, 251, secundum
Deus unigenitus nou per ignoralionemdemonslratioais ' carneninobisconsatiguiiieus qui dissideala uobis, 247, nou
(loclriuaeguil, 189.Ei coniialaesl coguilio operum quoe habet fralresuisi ex caruls susceptioue,II, 585, 588, fac-
Palcr eflicivellel. 190 tus nostri-corporishomo,I, 80, fratrcs nos suos fecit, 80,
Cliristusfiuislegis, I, 509, plenitudolegis et propheta- omnium noslrum corjius assumens, omnibusfaclus est
ruiii, 252. Chrisli lucerna est omnis dc eo prophetia, proximus,703. Per conjuiictionemcarnis asstimjilaein eo
516.Clirislus in lege, prophelisel Evangeliiscontinetur, sumus,270. Christicarocivitasest, cujus civessunl honii-
733. Fermento comparatur,755. Mysteriaejus tuloexjrii- nes, 683. In Christosanctilicatuinuniversigeueris humani
cantur, cum secundnmScripturas,II, 568.Cliristicorpo- corpusexstilit. II, 40
ralitatem,passionem,rcsurreclionemlex loeutaest, 1,683, Cliristi corporatifinis,II, 41. Chrislicorporatio homini
eurn redemptorem lcx, prophetia,elc, omui tem|iore acquiritut Deus sit, 201. Otimibusvenil. I, 707
lestata sunt, 404.Sunt qui ad Clirislumoinnia 1'salinorum Cliri.siusliliushominisnon ex parle, I, 111, in quo lolns
ve.rba referri velint: quid de illis sentiendum,178. Qui honio,675, nol., perfectushomonaltisest secunduinhabi-
omnesPsalmide Clnislosint, 562, qui ad illuinrelerenda luin conforuialioiiis bunianse,II, 554, ex anima et corpore
omnis eorum prophelia, 17, Chrislitides,Psalmorumcla- perfectiis homo fuil, 330. ChristumDeum Verbum essc
vis, 5. CliristnmprophetavitDavidgestis suis. 600 et lilium hominis animaet cor|iore coustitissenou anihi-
Cluisli adventusomnibus legis inandaliscontinetur,I, gimus 362
410, nomiueDavid proediciuir,501et seq. IllumLolavit;t Chrisfushabet in se lofum verumque quod homoest,
s;ia speravit Psalmista,496.Haecsanclorum exspeclalio, totum verumque quod Deus. II, 353. Christum ignorans
ut ooiiiis caro redimerelui'in Christo, 240.Christiadven- et verum Deuin et verum liomiuem,nescit vilainsuam,
tus opus est propheiarum,5, 786. Christi dispeiisationis 239. Christumvel Spiriluni Deum, vel carnemnostri cor-
ullimaesaeraineolum. 11,455 poris deupgare, ejusdempericuli res est, 239. Deus et
Chrislusexcessitex aeternaebealitudinissuae strato, I, liomoin Chrisloqua vi uniti, I, 245.DeVerbi hominisque
503, ex Deo houio,ex polenle infirnius, etc, factus est, in Clirisloconjuiiclionevarialiserelicorumcommenta,II,
505. CurDeus nasci,pati ac mori voluerit, II, 265. De 336, ve.ra'lidcs,358.Verbumalii putant modospirituspro-
Christiorigiuc ac passiouequid Catholici,quid Arianisen- plietalisin Cbristoliabilosse,534, 336,alii in corporisani-
tiant, 575el seq. CliristumAdaecarnemalque animamex mamdetecisse 356, alii corjusoflicio animte vivilicare,
Virgineassumpsissenoiiiiullidictinl, 535.Quandoin carno 550.Christumtripeiiientes, aut in unumcommunisgene-
sit nalus,I, 767.Christi corporatiuiysleriahoiuiuiinpffabi- ris hominemcontrahentesarguunlur. 564, 360
ba, 684.In ipsoChristiortu terojioralideflcilhumaiiaralio, Christus in formaDci siinul etin forma hominisma-
II, 559. Cluisligeneratio aeteruaet lemporalisexponitur, nere non poluit, riec aboleriDei formaita pottiit, ut esset
524 et seq. Huiuilitalemcoiicopiionisetortus Chrislidig- tanium servi forma, I, 236,not., exinanivil se ex Dei
nilas coininenriat,41 el seq. Christusqui nalus lege honii- forma,II, 245;se exiuaniensamisit cumformaDei naturae
iiu n, et nunhoininuinlege conceplus,554. Christusex se Dei secundumassumplumhominemunitatem,286. Chrisli
natus Iiomo,540, per virtutem profedaeex se originis,359, cvacualioex Dei forinasiue iiiterilu natursecoilestis, I,
per Verbuincaro factus,I, 675, Chrislicaro uon aliunde 256.Evactialioformaenon est abolitio natur», II, 169.
originemsumpsil (juamex Verbo, II, 352. Ipse sibi origo Evacualio proflcitut proficialforma servi, 169. Chrisio
nascendi,265;ipse corjiorissui origo est, 552; ijjse corpo- otinauiiosubslantiasecxinaniens non erat, noti quia se
risel aiiimoesuaeprinceps,529; pci- inilia corjiorisel ani- caruit,. sed quianonvidebaturexslare, I, 245.Cliristusse.
m;c noslraenon vixit iti corpore, 550; per se cx Virgine exinanivit, non viriutisnaluraequedamno,sed habilusdc-
corpus.ex se animamsibi assunipsit,354; noncst in vitio- uiulutiotie, II, 286. Daiuiiumad detrimenlumsui evacua-
soeinlirmilatisuoslraecorpore,qui nonesl in origine, 345. tio forniacDei nescit, I, 615.Arirlusin humililalem, sese
Christiconceptiosjiiritalis,532.Hincprobatura viliis Im- licetcohibens,non defccit ex sese, 613.Cliristiexinaiiilio
mauisliber. 352 sine Verbi d. muialioneegregie explicalur, II, 289, 293.
Christusqni et de ccelo,el filiushomiuis,ct i;i ccelo,II, In Cliristo,nato aliudoculis,aliud animo couspicitur, 42.
551 et seq. De terra esl tit ex Virginu, de.cuilo ul ex Cliristuslactushomonondesiit esse Deus, I, 45; II, 114,
Verbo, 552el seq. Ilem filius'Iiomiiiissimtil et panis rio 169,510,534, nonamisit quod erat, sed ccepilesse quod
coilo,552.Chrislicorpusarca lestamcntifiguratumfuil, T, n n erat, 59.Deus assumplacarne erataliud quara maiic-
510 ct seq. Cliristus in corpori» posilus, arbor est, 731. bat, nec tamennonerat quod maiiseral, 260. Assumptio
Christi curporalio nonDci iufirmitasest, seri virlus, II, uostra profectusnon est Deo, 201.Dei uuigeuitipost car-
114. Hocinipielasnon intelligit. 114 uis assuniptiouemimmulabilitas. 51
Christusassunipsitcreationisnoslraecor|ius,I, 676, ter- simul Clirisliduae naturae, 1,256, 678.ChristusDeus verus
1'Pnaincanie.mnoslram,166,ualuramcorpnrisprimi Ariam, et perfectushomo,II, 555, 307, 578, 584. Formas
235,uiiiversilalisnostrae in senaluramconliuel,II, 584, est servilisassumptionoufuit propriiias iulerior, scd exlcrior
defruliceJudue,1,254,exl,riilieeJtid;e,cxrariieeJosse,exMa- accessio,I, 236, nec tamquamgeuuinoeoriginis coudiiio-
ria secmidumcaruein,5l2,in lege doccliit'Da\idlilius,744, nisijue natura, ibid. Nalttrae posterioris adjectio uullaiu
vereest ex semiueDavid,785,ut homobavidnuucupalur, defectionemnatnraeanterioris altulit, 117.Itiliruiitalesiu
430, 511, nomeiisuniensejus, cujus ex gcncre sudicbat Cliristosunltid naturtimgenitae,II, 114. Chrislusac probatns
et corpus,501. ChrisiusDavid secundum carnem filius, uthomo,coguitusest Deus,I, 563et seq.; dic.tis gestis
secunduin Spiritum Dominus,II, 278, de peecatoribiis se Dei hominisqiielilium semperoslendil,II, 281,dupli-
carnem suscepil,I, 158,de Juda et Moab, 158. Chrislus cis uaturoecsseostendifur, cuin et se demersuin dicit, et
fruclus ventris, 472,qua mercede, 475, ualiis ex carne ue deinei-galurrogat. I, 230
Virginis,quaetamen de suisuii.iiinutanon fuit, II, 61 PI viditveraChristinalura iudcsecabilis,II, 545. Christumnnn di-
seq. ; pudorem liumani exordii non recusavit, 40. In fides, 358.TntumeiDeusVerbumesl, lotuiu ei
Christohmiianicorporispudor,I, 252,quatenus.ibid., nol. homo Christusest, 558.Cliristumdivident.esrefulaulur,
Chrislumila ex se genuit Virgo,ut cx Verbi Spiritu gc- 5.34,564, 566.Chrisutsidem De.ussimulet homo,I, 111,
nueril, II, 530.Cliristusvere natus ex Virgine cur ab II, 355, ideniSpiritus et homo,169; unus e.lidem est de-
Aposloloct factus el creatus dicatur, 457, 458. Christi iuutaiisliabitum,et assumeus,169;unus atquc idemiutra
generalionis ordocur nec uiime.ronec successioiie sibi extraqueDci Filius est, 507, nonaliusinformaDei quam
constet, 1,670. Io Chrislicorporeaprocrealione,nalivilalis qui iriformaservi, 553, uonaliusliliushominis, alius Fi-
oelernaesiguilieanliacomprehendilur. 670 lins Dei, 289, ex utroque, Deoet iiomine,uiuissubsislit,
Cliristumnon nostri corporisatque animaehomiuem qui 712, esl inter hominemet Deummediusconfessiouein se.
a calboliciscredi objicianl,refelhuilur, II, 554. Chrislus utriusque nalura, 712. Medialorest inter Deum et ho-
nou in babilufalsaecaruis visus,1,558, uon alienae aut niines, dumex unitis inid ipsumnaturisnaturaeutriusque
simulataenaluraehominem assumpsil,563, verus et non rcs eadem est, 239, I, 720, II, 58S.Ex illa unitione Deus
siiniilatiishomoesl,600; cui noii simulatus hominisaffec- et pali ccepit et mori posse,I, 244. Chrisli iudivisio,II,
tus, 600, nostri corporis atque animae hoinonatus est. 501,565,366. Quodiu corporeipsiusfaclum est, hoc fac-
112 liimest in ipso, 565.Deo socioesunt inlirmilaluiiinoslra-
Chrislicorpusnaluraepropriaefuit, II, 338, cui corporis tum passioues. 263
humani veritas, non vitia, 359 et seq. Clirislus peccati ChristusDeus simulel Uonio,aliquandoijuasDei, ali-
HO-J INDEX RERUMET SENTENTIARUM. 954
quandoquaebominissunl loquitur, T, 117,diclisaddupli- Christivirtutes atque opera omnia ut Dei esse Iaudanda.
ccmnaluramsuamcoaptatisutitur et in Evangcliiset in 1,704
Propliclis, 584. Iii Scripturisde eo coiituendum,quid di- Clirisligesta et veritales sunt, et signa rerum futura-
viuitatiejus. quid hominisit aplandum,571. Mysteriorum rum. I, 726
Chrisli intelligentiain hoc sita esl, ut illius naluras nec Chrislo dominantem liescieiidi necessitalcm hrerelici
dividas,nec coiifundas,563,II, 484,485. Si quid hifinniim alliiigunt,II, 505. Quiescenliumadhucanimorumstibituras
e\ personaejusdictum,adhominemreferendum, I, 563. iiiquietudiuesnon ignorai, 504. Nescire nihil potest ut
Chrisli novissimasunt, quaesuuthomiiiisab eo assumpti auctoromiiium,504.Ul nonnaturceincomposilae , 505.An
propria; antiqua, quae ad iffius aeternitatem attinent. huinana ut
penetrcl polior,el. paterna ul inferiornon pe-
369 nciret? 511.ScicniiseIhcsauri oiiinesiu eo insunl,qua
Christusaliudnatura sua, aliud assumptionenoslra, II, Deus csl; occiiltaiitur,qua sacrameiituniest. 504
264.Aliudiu eo est naturamesse, alindassumpsissenniu- Clirisiiignoraliodispensatiopoliusqiiamignoralioesl,
ram, f, 565. QuodDeus est, naturaesnaeesl; qtiod aulem II, 507,309. Iniirmumnaturaenoslrachominemusque ad
hoino,naluraenoslrte assumplioesl, 584. Coguominaejus ignoratoediei suaescienliar.iest professus,1, 605. Quod
alia naluralia, alia assumpta,II, 283. Alienuma nalura judiciidiemnescial,tacendidispensatioesl, II, 516.Palri
sua corpusassumpsit,1,247.In unigenilo Deo non fuit iiijuriosumest, ut filio demoiistraritdiem pnssionis,et
naturalisinfirmitas,sed assumpla,246. Naturaenoslraain- dieinvirtnliseum celaverit, 305. Quodnescit, ex nalurce
firmitatesassumpsit,565.Assumptioinfirmitatisnon fecit scientia esl, 509. Si quid ignorat, una nonest ipsius ae
iiifumum, 563. Chiisii animam qui humana; naluraeet Patris voluutas. 513
inlirmilalis existimant,qualenusfallaiitur,Ul.In Chrislo Christuscorporisnostrihomonatus, naluraenostroemori;
omuiacontranaturam. 11,114 locutus est, II, 262.Eloquiaejus rebus apla sunl elvcra,
Christiduae voluntates,II, 347, libera voluntas, 297, 220.An juraverit, incertum, 1,502. Jurasse dicilor, quia
Sed a Patris voluutate non dissidens, 297. Volens ipse ita imjilevitomnia, quasi ea jurasset, 502. Juravit se iu
voiiinlaternPatrisexplet. 54 ccoluiiinon redituium, nisi lioniodigna Dei sedes effeclus
Cliristusiti saeculodemoratusvitia et jieccata saeculi essel, 505; ob id mortuusest. 505
noiiadiit, I, 700, fuit peccati ex|icrs, 143,243, solusex- Chrislisubjectioeum Patre inferioremnoa probat, II,
tra jieccatum,583, solusculpaenescius,146,perfeclus el 395; quidsit, 597el se.q.Semper se Palri subdiditet filii
sine peccalosolus,564, qui peccatumfactus,533. Clnistus bonore, et homiuisconditione, 261. ChrisliDei subjrctio
noii psecator,sed peccala suscipieus, non infirinus, sed pietatisest, nonessentioediiuinuiio, 493. ChristusDeus
i;;firmitatesjiorlans, I, 565, tan.qtiampeccati mortisque Patri el obsequiosub.jectusest et nomine. 495
ut
deliitor,cumnon esset, habitus,245, peccalor et sttil- ChristusPatri in
obediens,eoqueminoresl formaservi,
tus vexatur. 246 II, 699; voluntaliPalrisin omnibusvolens obedivil, I,
Cliristuscircumcisiouenon egens Uilenqilooblaluscst 110; obsequens Patri, voliuilatisofficionon caret, 588.
nt circumciderelur. I, 274 Clnistiobedienliaequaie meritum. 109
Clirislihumilitasin baptismo,I, 365.Qui lavacroprop- Clirisliomnipolentiaex assumptisinlirmitatibusconcludi-
ter s« non eguit, sed propternos, 676. Chr-istushomincm lur, II, 114.Clirisluseoruindeprecaturobsequio,quorum
et assiimplione sancliflcavilel lavacro,676,bajilismorenas- iiiflruiiiaiesporlavit, et |ieccatasuscepil, I, 108.Dei erga
cebatur Deo in Filiumperfectum. 48 suuii)hominemmemoriamprecalur, 502; salutemIiomiui
Cliristitentatioin deserlo,I,565,hominemsuumriiabolo qtiemassumpseralprecatur. 249
obtulilad lenlandum,677,ul in honiiue viiiceretur,677. Chrisliiininflrmnmnon probatgloriaepclitio, aut potes-
Usqticin tentationemcibohominisahsiineus,Dei Spiritu tatis accpptio, II, 281, 282. Gloriamnon naturredivinae
alcbalur, 678.Jejunium, fames,et tenlatioejus ccelesli-? oplat, scd humanoe,I, 136. Quam clarificationeina Patre
consiliielfeciibus|)lenasunt, 676. Clnisli jcjuiiiumquo- exspectet,II, 59.Assumptae serviliformaegloriamreposcit,
modoei in opprobriumfactunisit. 248 1, 109.Hocest Dei nomen,109, Neque tanlumhujus min-
Clirisiusinmonleiransibrmatushabitumregni sui os- cupaiiuiiishonorem, 109.Sed virlutemet nalnram, 109.
lendit. H, 598 Oratioejtis nobis, non sibi profucit, II, 371. Christusut
CliristnsJndae* missus,sed salusgentiumnimcupatus, homo salutem dcprccatur, quam'etiam morilurussperat
I, 675. Opusejus, missionisipsius a Patre lestinionium ob coDscieniiaiii divinilati.s,I, 245. Aliquidpraete.rhomi-
esl, II, 275.Chrislipropriumest salvarecredentes,I, 675. nem se
proc lerl, cumsaluiemsibi nonsua causa jirecatur,
Ad remissionempeccaticondeiimalionemque peccalileeris 251. Qui gloriamac rcstirreclionemnon' aliuiideexpectat,
homonatus, 166,mhil sua causa agit aut palitur, 251. uiinimeesi infirmus. 120
CJirisliin hoc muudo exercilatio noslraesalulis operalio Chrislus hnnorem patpmoe majestalis per huniililatis
esf, 119.Chrisliclamor,244.ChrisLipropriumofliciumfuit noslraeconfe.ssioncmpraedicat, I,' 612. Omniasecundum
coguitionemDei aflVrre,782,praedicarePalrem, et illius homineni passus, omnia secuudumliomiiiemloculusest,
voliintalemexplere, 575. Maximumopusfuit Patreinno- 108. Omiriaul homoet patilur et loquitur,251.Se nobis
bis manifestareut Patrcm, nonut sui creatorem, II, 63, accommodavitin omiiibus, quibus naturoe noslroe
64, et hoiuinemdignum Dei habitaculo reddere, I, 504, iiilirmitasdelinetur, II, 309.Universarumhumanarunipas-
honiofaclus est ut divinarumrerumteslis nobisessct ex sioiiumsorte perfunctus,I, 166,242.Universaecarnisnos-
nostris,II, 54 ; humanaeprudentiaeformamin se proebuii, traepassionibusfunctus,II, 22. Omnesnaturaenostraecon-
I, 504.Christusquomododux noster in semitamandato- tumeliasLrausciicurrit, 40.Passusesl quaehoniiiiespali pos-
rum, 308, tanlum in se humililaliset materioerecepit, suiil, 508, Chrisliassumptacaro, id est tolushomo,passio-
quautumin nobis erat virtutisad inlelligeiidumse, II, niimest pcrmissaiiatuiis. 339
51, sub ministerio assumpti hominisomne ojms suum Christushumanaeconsueludinisaffeclussnscepit, ui se
exscquilur, 197. Clirislimanus qui ad bollum edoclaa. vertini probaret hominem,11,565. In eo mansit flendi,
I, 611 sitiendi,esuriendiqueaffectio,538.Chrislusse sommo,las-
Chrislipaupertas. I, 263, 590 situdiui,siti e.t esurilionisaepecommisit,1,245; inflnnita-
Chrisiushoc habet in nalura ne sit humilis,II, 394, tes nostrassuscijuensporlansquepeccala, usu et consue-
biimililatisproeceplumj/raebuitet expnipUmi,1, 564.Hu- ttidineliumanaedefaligationislocutusesl, 245. Per som-
mililalis ejus prsemium, 365 et seq. Christi himiilitas num, famem, sitim, lassitudinem, lacrymashomiiiem
noslra nobilitas,est, II, 41. Christus qua ratioue uiinor egit, II, 56. Esuritionisillius patientiamtentavitdiabolus
Joanne,I, 723,not., cur sauatis silentiumde se jubenl. illtidere, 1,678. Postquam per esuritionis infirmilatemin
728 eo quaesunthominisrecognovit,677.Christusul esuriret •
Chrisiiclaritasin carnis humilitate, II, 58. Omnisglo- naturaesuaeliomhiemdereliquit, non ei inediaesubrepsit
ria non Vorbo,sed canii acqnirebatur,288.Chrisli sputus operatio, 677. Dereliquit,quia diabolusa carne, nona
el scrmo naturacorporisest, 554.Virlusex ipso velut ex Deo erat vineendus,677. Cibumaut polumaccijiienscon-
vcste fiinbriaexit. I, 743 sueludiriise Lribuit,nonnecessitati. II, 559
Chrisli miraculaunde, II, 491. Anilliuscorpus|ier se Chrislianiinain Evangeliisfrequenter tristis et moesta
habtierilvirtuiemea patrandi,357,i(>.,no(. Nonconvenitut est, 1,112. CliristusLazarumexcitaturus quid fleverit,
ari aiiimaeCliristipraeceptumac virtutemanimain corpus 218.Christusel flevile».doluit, II, 562.Vere flevit, 361.
ro.vo.etur,561.ChristicorpusinfamulalumSpiriius(id est Illiusflelus vaiionem reddere nequeunt Ariani, 560 , et
Verbi) assiimplum,I, 675.Cur panes multiplicalurus i n seq. Chrislusflel interdumel ingemiscitet tristisest: et id
cceltimrespexerit. 741 ipsumad infirniitalistribuiturexemplum,I, 248.Nnnsilii
Christiisoume tempus,quod in homine egit, in Dei ilevit, aut sitivil,aut esurivit, II, 539. Lacrymoeejus pro
operilmse.xple.vit, II, 45, remittendo ppccata se Deum nobiserant, I, loO.Exinfirmitatecorporisanxius fuit,585.
probat,I, 705. Chrislosolide communionepalernje sub- Chrisliesuries, sitis, mors, etc, 11011 sunt solitarie au-
.slantiaefamiliareerat jicccaladimittere,706.Quiquidquid dienda, II, 502.Gerenshominis Deique naluram, habe-
gcrilCliristus,D;us gcral. II, 268 bat ex liominis infirmitale trepidalionisaffectum,et ex
DeideClirislotestiinoiiium, ipsaCbrislioperalio,II, 275. couscieruiadivinilatis liduciauisecuritalis,I, 588. Scrmo
955 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 956
ci et affeclusbominisinfirmisine conttimeliaDei. I, 128 Christiin crucecaronodataet transfossa,II, 328. Christi
Chrislivila o-nnisimpioriimodiisexagilata,1,585, 586. mortisprophetia,I, 244.Dominicae morliset lemporisimi-
Granosinapiscomparatur,735. Quaegessit ac jjassusesl, tator Jouas, 244. Chrislus in cruce majora opera agebat,
proescivilai',praescripsilPater, 568. Eumuon pati possiliile quam side ea desceiideret,807.Christ.i moiienlisclamordi-
non eral, 802.In Abel el Zacharia habilanset praedicans vinitalisrecedentiscontestausdissidium, 807,ib.,nol.Christi
erat passus, 786.Clirislipassiojam a con^litutionemundi dereliclinnemquamfruslra objiciantAriani,II, 556, el seq.
osleusa, 802. Iu lucla Jacob praeligurata, II, 115.Psalmo Qui illam inlerjireieutur, 537. Cliristiiu morte secuntas,
LXVII, praedicatur,I, 242;passionibusDavidproplietalur. I, 506.Chrisiusiiiortemperpeliens,sed niorinesciens,115.
604 Mortise,iri cst, iliscessionise lamquamanimaecnrporisque
CliristidivinitaliIristiliam, mctum, etc , quidamatlri- subjeck, cur, 115, cuin voluit,spiritumposuil,619.Chrislo
buuiil, 1, 800. Coufutanlur,800.lidem asserunttiliiunDei mors discessio immort.disanimae.506. Quaenobis j.oena,
cccplumex tempore, el ex niliilo crealum, 801.ClirUlus ipsi requies fuit. 506
Verbtim pati pQluit, passibilis esse nou potuil, II, 492. lu viventeDPOmors praedicanda,licel hinc ab impiis
non
Clnistuspassionem limuit, quam voluutarie suscepit, morttiusDeus arguatur, II, 512.In Cliristomors homiuis,
1,573,ib., not. Hanc implereveheiiieiiterdesideravit,588 Dcoverocarnisexcilatiodeputauda,267.Nonaliuslaineii
et seq. Ad prophetioefidem, 589. Quiaper passionemhu- tjui mortuus,alius per quem resurgit, 267.Yerbunia car-
nianresaluli consulebal,251.Cur passio ei iu delicusfue- ne Clirislimortuasecessissenonsensil Hilaiius , qui dicit
rit, 574.Clirisltisin teinporepassionisflevit et oravit noii inoriuiiniesse qui vivit, 263. El Deum homineiunatnm
ob naturaleuiquasipassionismetiini,se.daffeciumhominis esse, ut hoinoiiimlenmtnin Deo maneret, 263, ac revera
quemgerebalostendens..600.Nullaei fuil causa de se ti- permanere,ibid.; ac Deiiinintra legeni mortisse habuisse,
meiidi,vuldolendi, H, 527, 541. Nonrecle pulaturmor- 265.Christusideinmortuusest,qiu eodemtemporein ccelis
tem Limuissequamdocuit non limeiidam, 527, quamet regnat, 565.Christoinorienleriivisaeuou suul duaeillius
s|»onteoppeliilcumreviviscendipoteslate. Iiid. el 528 naluroe,3tt4, 566.Nonaliusest moriutis qtiaiu qui ualus
CIuisliinoestilianonsccundtimtiumaiiamnecessitatem, est, 336. Noiialius est motiuus, alius sepultus, alius de-
I, 230.Nonde se, sed de discipulisorla, 603,801;II, 347. scendensad iuferna, alius adscendensic coclos,567.Caro
Usquead mortem,nonob mortemuislis luit, 1, 802; II, sjioliatael carnese.spoliansUIIIIS esl Christus. 260
346. BlasphemiamSpirilus suis nieluebal, I, 802.Com- Cliristiin cruce cfuilicatio, II, 55. In niorlc sua variis
inoereiitisnousolatium,sed fidemquaerit. - 252 modis filiusDei est.declaratus, 1,149 Clinsti morieutis
Chrislusariomne ofliciumliumilitatisexjjlendum, jias- triuuiphus,230. Crpx ei confessusad Deumet reditus ad
sioni sc et iiifiimitaliipse pcrmisit, 1,107. In medioorhis regutim, it, 344. Christiinoiiis cffectus,265.Christuspro
lerraepassusesl, 534. Quid iu passionc a miliiibuspassus omnibusmorluiis,I, 154.Virtutesnohisinfestascum duce
sit, 54. Ad incremeiitumgloriaeUagris sea|iula; obtulit, suo peremit, ibid. Oitmevitiumhumatiaecorruptioiiis hau-
688.Conviciisomnibusaffectusquaein imjiiosdirigisolenl, sit, 8-i9. Christusimmorialis,neque morte vinceudus,pro
247. Omnihominumgeueri obtreclalioct caiilicuineffec- morieutiumrcternitaiemortuusesl, II, II. Mortimsest ari
lus, 2i8. Pius aliquid morte |iassus est, in505. De sudore condemuandain se ccelesliumuequiliarum impia tenta-
sauguiniset advenluAngeli nihil e.xstut pluribuslibris, nienta, el ul aeternilalemomnibusinveherel,I, 166.Chri-
II, 549. Sudaresanguiiiem noninfirniitas est, sed potestas, sti sunguinispretio imiversa^unlempta. 803
350.Chrisltis propter nos, ut trislis, ita et conforlalus. Cluisliisjilacalionoslra, 1,185.Omniumrodemplio,742.
549 Animaeet corporis est redemptor,715.Cui spiriialia de-
Cliristumin nalura impassibilis Dei fuisse nolunt heere- l)e»tquodmaneanl,II,249.0ptasselJudmossalvari,1, 708.
tici, II, 320. Quatenusinijiassibilis fnerit, I, 500. Clnistus Moriensdoluilse non oirinium.peccaiapoiiare , 808.Oni-
a dolore vlndicalur,II, 542. Oinnibus quae iulirma sunt nis caro redemptain Chrisloest ut rcsurgat, 150.Pro puc-
salva inajestalissuaedignilaie perluiu-tusest, I, 120.Uni- catoribus ad sahtlRmresurrecdouis est mortuus, 150.
versa quae morlis noslraeac limorissunl, iu euuiincide- Chrislimors injnstaet juste vindicala,246el seq.
baut poliusquamineranl, 120. Habuit corpus ad patien- Cliristisejiullura. I, 809 et seq.
dum, uoiioaturamaddolendum,II, 558.Cbrisii corptis an Clirisiusinieruassedes adiit, I, 115, 244, 38. Ad cou-
babueritdoloris noslri njturam, 557. Cluistus vere passus siiiiimationeni veri hominis descensioiieinad iuferosnon
est, 337. Qui in eo passiouisimpetus sinedolore passionis, rccusavit, 572. jVdiuferos adiens, a para -isonon abfuit,
336.Dolelprouobis,et nondolorisnostridolel seusu,554. 602,II, 344. Chrisli praedicalioiu iuferis, 1, 544. Eo de-
Naltishomonobisopinioneninaluralissibi in passionedo- scpuricnsan justosan peccatorest-xcmerit.149, ibid., nol.
loris invexil, 555. Christipassionumnaturaseciitidumani- Cbristicorpusmorii debitum, sed corruplioninou ob-
maecorporisquenaturamttiit, 550.Chrisluspxtracarnalcm noxium, I, 588.Resurreetio Chrisli, et per (iim fugadae-
naluraui dolendi, 345. Corporis sui virluto corporis monumoptalur, 214.Ei rcstirgentifinispsalmiLVIIIprobe
nostri passionesstiscejiit, 554. Licet se passioni dederii , conveuit,151.Ciiristtissuaviiititercsurr. xil,0ll. Sibire-
non lamenVirtus aeterna dolorem passionisexcepit, 1, stirrectionis suae Dcus, 151, II, 267.Chrislipropriusest
605.Christus res uaturoenoslraein passioueet morle iia exitus a niorte, 1,228 Clirisliet Dei illttm a mortiiisex-
peregit, ul eas vhiule natur.-esuaesed
gesseiil, II, 262.Om- citautisuna ojieratio,11,266.Cliristusin eo quo elevatusest
in
nes nostraspassione.ssuscepit, passioneleiiuitom- cor|iorea doxtris Dei se.det,1,575;in codem corjiore con-
nipoleiitiifisuaenaturam, 554. In codemChrisloel iniir- spectus esl posl resurreclioiiem,575. Jauuis clausis soli
uiilasad passionem,et ad vilamDei virtus. 568 sibi peiietrabili adilu assislii,575 ; II, 62. Clirislicorpus
Christi divinitasvufneris clavouon succubuil, II, 555. penetravil solida, 557. Qui boc exi licariquual, 63. Chri-
In Christuinomuisterror desaevienlisiu nos tempeslalis SLUS carnis iicslraenaluramjam inseparabileiiisibi assum-
inciibuii,I, 245.Nonaliuiide.qiiamex assumptionecaruis; psit, 222.Omiicscredentes in se coexcilavit,et collocavit
quia iu euin ut Denminlirmitatum nosLraruuiLerrorinci- iu coelestibus,1, 146,379.In eo gentes nalurtc suaj car-
dcre tion valebal, 245. Chiislusnonnaturaliter iniirmus, neiii iu aeternoesalutis substaiiliamIransfonnataiiiesse
11,542. Quoeiu eo fuerunt inflruiilates, non naturales coguoscuut'j617.Testes divinitalisChristilex et jirophe-
eraul, sed assum|itae, I, 252. HocsoliDeo erat nolum,23I, tae,resurreclionisAposloli. 749
Clirislusdolet, ac dolorumnostroiuiiiquerelis loquitur, Cliristusunde lerribiiitermirilicatus,1,575.Ei vitius vo-
242. Ipse cxlra necessilateinet timoiis posituset doloris, landi in ccelumsempcrfuit, 572, 575. Chrislusmaterieni
his quajsuscepitse accommodat,ibid. Incarneinillius, iiou assum|iticorjiorisconsocialaniSpirituisuo ad cailumrclu-
in aelernamet impassibilemdiviiiilalisnaluram iniquisjus lil, 683.Hominemquem assumpserat exspectuliiin Dco
passionisfuit, 103. Clirisli naturis primumdistinctis, 565, patri muuusrejiortavil, 676. Ejus in ccclumrcdiltisambi-
subiude divinn lantum a dolore eximilur, 564, 574. uol. lione occursus ccclestisornari dignttm fuit, 146.Coiuio
Christusdoloribuscaret ut Deus, 564.Qui non dolet, non ariscenriitvirtulihiiscmlestibus,animisquesancloruiu,iler
Deus permanere non potesl, 564. Qui Christiu peccala c-juspTaeeiintibiis, 255. Adscendensin altumaccepilca. tes
ac
nostra portet, pro noliisdoleal, 805. In Cliristo dolor a dialiolo227. Gentesscil. in haereditatem,227. Honiini
vulnerumetpersecutionis,254, 255. Quiadolel ul homo, nostroa dextris Deiconsessusin ccelisest. 167
In
male arguitur dolere ut Deus, 253, not. Chrislo De.i Chrislimercesob assumplamliumililalemnoslrnm,!,603,
fllius passus est, uon compassus,H, 507.Christi corpori 015.Chrislushomopost crucismoiicni iu Deum provelii-
nulla intirniilasJomhialaest, 542. Chrisli corpus periiiis- tur, 50. In aiternam gloriamejus assumptaeex Virgiuis
sijmpassioni:sed permissasilii, dominataniorsnon fuit, carnisnatura transfertur, 200. Corporiejus in gloriamDei
I, 588.Chrisli |iassio voluntariaesl, uon coacta, II, 555 gloriticatoet Dei nomeiidonafuret regnum, 200. Chrislo
Nonnaiuralisest, sed assumpta. I, 246 homiiii nomen et houor Dei propter obpdieiittaiu
Chrisli potPiiiiain passione emicuit, II, 555. Passio donalur, 565. Christus gloriam meruit, non quia ccelum
Clirisiitriumphusest, 356 Christuspassionesua iufirmita- condidit,sed qtiiain formaservi effectusest, 365 Chrisli
tes nostras absorbnit, I, 701. Et ipsumdoloremmortis, slatum gloriosumquaesiectent, 572, II, 406.Gloriaejus
803.Secuudumhominempro nobisiulirmaoninia p-assus, apudPatrem i|ii;esit, 287. GlorioeCliristidiversigradus,
secuuduuiDetuniu his omiiibusliiumjjhavit. II, 356 -400.Obedieiitioepcr qitaui hal.itusservilisassumitur,et
957 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 958
ipsi habiluiservilidonalurut in formaDei sit, I, 613,605. lidelis, 592. Fdei in silentio, 154, 597. Clamor Deo est
Qui formascrvilisprofeceril in gloriam Dei, 571. Hnnc, etiam tacita fldelisviri exspectatio,601.CiamorMoysita-
cum quo volunlate sua alvo virginali eoiiceplus e.l nalus cenlis, 597et seq. Ctirisli. 2i4
est, sublimavit in Dcum, II, 715. Superavit magnitudo Claritas quam Pater el Filiussibiexhibenl quaesit. II, 57
Dominiparvitatemformaeservilis, ut cessaret esse servi- Clavis scientiae Scripturarum,I, 5. Claves cujusquelibri
lis, 715.Christoper gloriam formae Dei redditur aequali- 13
tas, 500.Cbrisius secuudum Spiritum in formamDei na- Claves regni ccclorum sortiti sunt Apostoli,II, 157. Has
lus, secunriumcarnem in formam Dei renovatus, 501. nonest adepta fides a Pelri fide dissidens. 162
UniUleuidiviiue naluraesecundumhomincmper gloriam Clericoruiucausasue cognoscantprovinciarumrectores
obtinel,286,298. In quo caro et Spiritusjam ambo unum, II, 355
I, 795.Toltisjain Deo vivit,II, 268.Ante in se duos con- Cocras. II, 652
tinens, nunc De.ustantuiu est, 399. Homoet Deus jam Cogitationis vis ad sisleuda animo quoe ubsenlia sunt,
Deuslotum est, idio'.,400, 401. Nulla ex parte lerreui I, 426. Cogilalionescorjwreeaatquc terron-.e cum leri-eiio
corporisresidente n:itura,599.Nonabjectotame.ncorpore, corpore interibuut,651. Cogitalionescordiumnosse, Dei
599, sed adriivinilalisgloriamnaturacurruplionisabsorpla, cst. II, 280
1,588Elhumaua naturain diviuaeiiatursegloriamassumpla, Cognominum etpronominum discrimen. 11, us
II,239.InCtiristonuncrepletisumus, 26i.InChristonosmet- Cognosoerefutura Deo propriumest. Il' 306
ipsos per assumptionemcarnisnostrae speculamur.1, 453 CognitioDei maxime sectanda, I, 169. Ex ijjsiusdic-
Christumsuper cuios exaltatumlestatur Spiritus sancLi tis expetenda, II, 14. In Evangeliisquaerenda, 192.
donum,I, 136.Christigloriaqui super ccelos,et in terris, Nulla ad Deum comparatioterrenoruni satisfacit, 14.
157.Uudeeumlaudent Angeli, II, 53. Quomodojam dia- Religiosaconfessioest, hoc de Deo solum nosse quod
bolum cum suis obtrivcril, 1, 188el seq. Christout ho- Deus est. If 491
miiiidata omtiia,612.Christusqttare Deus noster, II, 97. Colere Deum, justiliae propritim officium est, II 712.
EorumDeus est qui fient salvi. I, 228 CultorDei optimus. \ 283
Chri.sttisrex, I, 44. Rex coeli, 45. Nonocculttisesl rex, Collationesabjlpostolisiustilutaelanlumpropter paupe-
516,Ei regnandiinitiumacfinem Marcellus atlribuit , II, res aul saeculorenuuiiaiiies. I, 10I
648. CluistusregnumPatri iradendo non amitlit, II, 593. Columba sanclus Spirilussigiiificatur. i' 773
Regnabildonec ponatUumicosstios sub pedibus suis, I, Columna nequeignisnoctu,neque nubis de die anteibat'
165. Hiijusregni lempusa generalione usque genera- in cum populus iu iisdemcastris diu continendusesset.
lioiiem, hoc est, usque ad resurrectionem ouiuium est
comprchensum,165.Tum regiiumtradel Patri, non ut rex his
ComedentiumDei populumiriplex genus. i', 100
ipse tuinnon sil, 165.Sed cum trariiderit, conregnabil Comilatus. II,' 681
ipsp.qui reges sunt, 163. Iu Chrislo salus, gloria el spes COMITES. II, 599, 651
o.stjusti,quem coexciLaLum sibi, confoiiiieni c oelesii glo- Cominunia omnia omnibus exislimanda. I g§o
riae stiaeest redditurus, 168.Christus quatenus Deusut Commuuionis d iviuae —
sacramentum, I, 251. Commii-
semper est dominaus,ila el dominabilur seinper, 200.Elsi nione saci'amentoruma;lernorumJudasdignusnonfuit,799.
regnavitsemper, non tamen semper regnavit iu corpore, Communione sancti corporis in communioiiedeincejis
200.Nunc quamvisregnet, nori regnabit lamen plene et sancti corporiscollocandisumus, 191. Ciboillo el in prae-
perfecte nisi post consuminationemsaeculorum, 200. Tum sens salvamur, elin posterumadDei consortiumpraepara-
regui aeterniei donabiturarbitrium,200. V. Regnum. mur, ibid. Communiouemdislribuit Hilarius per praesby-
Chrislusaelemusrex et sacerdos, etiamiu carnali orlu teros suos. II 545
utriusquegenerisgloriamobtinet, I, 668.Chrislidispensa- fit
Communionepassionum parliceps quis timeniium
tionis salularia mundo sacramenta, II, 111.Christi obla- Deum. 1,529
Uonispraeoblalionibuslegis praestanlia. I, 114 Communiohabitationis,I, 715. Non admisceri eorum
Chriili liaereditasac possessio,I, 48 et seq. Scil. gen- domibusae familiarilatibus, qui Christumaut insectaiitur
tes, 472.Haecmerces est assuinpLae carnis. 472, 473 aut nesciuiil.,712.Coiiiinunionis notain accipiendiscl mit-
ChristispoiisaEcclesia,I, 480.Christusqui sponsussimul lendisvicissimlilieris, II, 659,660.Coinmuuionem incaute
ct sponsa, 793. Chrislus Ecclesia esl, tiniversain eam commiscenlescum iis qui anathemale damnati sunt ne-
in se continensper sacramenlumcorporis stti, 460.Nobis cesse est pali supplicia sem|iiterna, 558. Comnumionem
corpus est, II, 249. Corpus esl omiiitun, 236. In Chrisli cumhserelicishumauanon qui permiserit Hilarius.
satisfacit g'g5
corpore nunc manentomiies, 264.Chrisli corpus gloriosum Comjiaratio rebus divinis riemon-
moulisnominesignilicalur, f, 71 et seq. Chrisli corpus, strandis,II, 71, 157,199; ad quid prosit, 138, 200. Com-
Sion,66.Christusex montelapisproplercarnem,ex lapide paratioterrenorum ad Deum nulla est, 14; juvat inielli-
mous proptergloriam,453. Ignoraiijam nequit: cur, II, genliamnostram,quamvis11011 expleat. j^y
iu
576, 579. Christus carne thesaurus est in agro, I, 755. ComposilionisexpersDeus, I, 492. Compositumquid-
e st
Christuminvemsse gratuitum,755. |>ossidendi Sed potes- quid est, aeternumnon fuit. f^
las notiest sine pretio, 755.Christi soinnuset vigilia in Couciliasi contrariainvicemsenserimt,debemusprobare
nobis. 702 meliora,II, 513. Concilitimgenerale expetitur, quo con-
Cliristusqui iter sit ad Palrem , II, 205. Chrislinomen firmelurfides Nicaena,674.ConciliiSardicensisqui curam
haereticispene omnibus in ore est, 169.Chrislumomnia gesserint, 661.Conciliumapud Sardicamfieri episeoniev
regna, licet sero, Deuminiellectura suiit, I, 257. Judaei Imperatorisbenigiiitalesumpseriuil.,655. Conciliuinfieri
150 LiberiusConstantiumdeprecatur, 661, 674. Rogaut Itali
noscenteum finiumterraeriominatorem.
Cliristusjtidicalurusin loco passionissanctos congrega- OpiscopiConstaritiumul ari Aquileiamjulieal concilium
bit, I, 789.Tumomnibusproesentemse sislet, 789.Chrisli congregari, 677.ConciliumSardicensein mediaEcclesia
ariveulusgloriosusquandoet qualis, 790.Chrislumjudicii 655.Item Mediolanense an. 555in Ecclesiahabitum biO
die videbuntomnesin ea carne, in qua transfiguratusest, 542, donec episcopiverentes populijudiciume Dominieo
H, 59. Iti Christojam consistutilquaecumqueper ariimple- ad jtalatiunitrausiere, 540.ConcilioMediolanensianni 549
lioneni temporuinsunt gcrenda, I, 284.Mediatornoster assisluntlegali RomanoB Ecclesiae,688.Ursaciuset Valens
Clirismsqtii omnesDeouniet. el
II, 599 in eoveniam rogant, impetranl,668. ConciliaOrienla-
Cibusauimae. I, 478 lium ab Occidentalibuscoufirmarisolere, et vice versa
CicEnolatetur se dissensione sapientumcogiDominum Occidenlaliumab Orientalibus. rjg«
ignorare. I, 160 not. Concupiscentia carnis et spiritus, I, 551. Vitia naturoe
Cio. II, 666 nostrtccoaliLa,585; uon sinunthominpsintra naturaele"-es
CmcENSiUM ceiiamina. I, 511 coerceri, 598. NaLuracorporis nostri ferimur in omnem
CircuituscontraClirislum. 1, 590 crimimimcursum, 558. Quomodoiuhibendus hic inslinc-
Circumcisusest Clirisltisin templo. I, 274 tus, 358.Carnishumanoelabesaboleri penitus non potest
Circumcisiospiritalis, II, 10et seq. Haeccircumcisio in hac vila, 608. Per naturamcorporisProphetaeinest vi-
Cliristi est, 263. Circumcisioin signo tantum constituta tioruiucomialamaleries,545. Concupiscentiai lucta in re-
spiritaliscircumcisioiiis auclorem nonhabentibus jam non generatis, 719.Quoniodoinsaiictis manealnec noceat 34i"
prodpst. 1,556 Concupiscentia c ordis, non membra corporis excidpndn'
in 458. Civitalis Dei construc- 686. V. Cupiditas. '
Civitas quibusconsistat,I,
lio et consumiiialio,655, 641,645. CivilasDeo.est plebs Confpssioquid,1, 641; non semperad peccatareferenda
lideluim, 704. Ex mtiltisin unum convenientibus,el in pst, 329. Alia peccatorumest, alia laudalionisDei 210
unoqtioqueuosirum civitasDeo esl, 469. CivitasDoniini 541, 555. Fidei uosirae utrumqueconveiiipiis,556.'con-
quomodoproficialin domumDei. a Domino 458 fessioDei publicaetconsians esse debel, 202 Omriisno-
Claiuororis, noncordisin oralione prohibitus, bis res atque scrniocumconfessioneDei hieuiidusest I3I
I, 597.Quislotocorde clanicl, 597. Clamorsanguinismar- betConfessiopeccaliquidsit, 556. Vcra
I, 511,555.Professioneniha-
esl ojtis, qui nec pcenitere
tyrum, 592.Abcl pci-umpit,597. Spiritus, 597. Orationis riesinendi,511,
PATROL. X. 30
950 INDEX RERUMET SENTENTIARUM. 910
desinit, nec pcenitenda committit,I, 591. Confessionis ve- Consubstantialitatisfides qua cauLelapraedicanda.
niam amittit, qui in intellectis et confessismanet, 556. II , 181
Confessio et conversiodebet esse integra,556.H;ec Deo a Consuetudomagnumiu se habe.tviiiculum. I, 283
pelenda, 556. Coiifiteada suntsine intermissione velera Consummatio multiplex,I, 534. Ei bonorttmet malo-
.....
delicta,591. Confassiointermittenda nonest etiam justi- rum est. ^tf
ficatis,541 ct seq. Haecesl jusli viri vcra confessio, quae Contineiitiaqua virtute polleat,I, 551. Ea velut pruiiuo
jusiUiamprceseutemex pracleritorumconscientiaet con- frigorecorpusviliisfervens obrigescit,344. Contiiieiilia;
fessionecommendat. 95 nocturno maxime temporepericulum,522. Quomodoca- '
Confessionisfruclus, I, 420. In confessioneconsistit veatur. Ibid.
omnespei uoslraepraemium, 420.In coniessione peccalo- Coiitinenlium ' ' fcemiiia-
oculiscapliosisuut lascivientium '
rum maximaest lelalium vitiorum morbis medieina, 5 55. rum occursiis. 1,527
Confessiopeccatorumfacit, ul etsi dignaarguitione habea- Contradictio et iniquitaspotissinjainter criminasunt,
mus, noii tam,enargnamur, 297.Confitendum crimen, ut I, 123.Contradiclioni obnoxiusest omnissermohumanus,
obtineaturvenia, 297. Confessionepraemissaligalossol- II, 501
vunt Apostoli,759.Confessioab effectununcupalurvilio- Corrtroversiae verborumamicecomponendae. II, 518
rum pudor,674.Ubipeccaticonfe.ssio,ibi et juslilicalioa Contumacesdtiraeet altoecervicisarguuntur. ! 1, 486
Deo est, 462. Confessionisvenia quibusconcedalur, 5 56. Conversiopeccatoris.V. Pcenilentia:
Confessioquomodopeccatorum doctrin;e veniam obtineal, 760. Con- ConviviauiiiiisiforumEcclesiaesub obtenlu <•• • religionis
.
ut
Utendapeccata, homo capax sil Dei. 300 sumpiuosa. f^
Confessiopeccatorum iu lioc tantum saeculo locum ha- Coo. II, 666
bet, 92.Quomodo Bullialii confltendum 95
nisiDeo.I, iiot. CorintimumquomodoDeo pateat,I, 159.Cordispurila-
CoiiGdere plus est quamsperare. . 1,59 lem frustrajactari, 542. Quomodoimmaculatum fial,
' 342.
V .
sacrameatum. I, 688,not., 711,762, Qui
Coiifiriiintionis cordisos Spiriluisanctopatere debeat. 587
nol. Cordis dilatatio, I, 505.Cordis dilatati ofljciumest, ex ut
Confusioesl ex dedecore,I, 262.Ex peecatorumcou- eo verbn divina procedant,517.Cordis amplifrucluset
scientiaest. 1, 342 causa,517et seq. Cordis coartati causa ac pcena, 317.
Conjugium ClirisUquijam perfectum. I, 778 Praeterghristum nihildebet in corda nostra penelrare,
usu magistri(volmagi) abstinent,I, 184. 810.Cordesoloconceptumadulteriumjam crimenest 159
Corijugiorti.il
Unicaa coiijugiodesinendicausa. 686 Corbanan. 1, 806
Cnnscientiabonioperis,animarumlux, 1,795.Misericor- Coronasauctiflcataeterroe, DominusSanctorumcbpro
dioefructibusemenda,794.Cotiscientiae rectaecoramles- gloriosiis. 1,192
tibus securitas,iiravaelre|>idatio. 286 ConoNATiis notarius. 1,464
Conspectus saiictorum gravisiniquis, loelusj ustis. I, 358 ConNEuuS primitiae gentium. I, 771
Conservatio.Ut creala conserventurcbntiuua ope- Dei Cornuregni insigne. I, 516
rationeindigcnt. I, 269 Corpus.Hujus votis multiplexsensus,I, 692, not. Cor-
Con-iolationobis nunc nonnulla est, sed non plena,I, jjorum nalura imperietrabilis,II, 62. Vis soliset lunaein
460. Fidelem iu aerumnisquid relevare et consolaride- nostracorpdra, I, 450. Corporissocietasanimoemolesla,
beal, 391. Consolaliohic contemplorum a solo Deo est, 298.Animamcommaculat,299.Quicorporis vitia iiaiuram
445. Ilemconsolatioafilictoruma solo Deo,444. Qui post animaeinficiaut,172. Corporaad viiiorummateriam co.ti-
hanc vilanivicissiludiuem eis praestet, 444et seq. Conso- creta, 172.Vitiorumomniuiiisunt materies,II, 711.Cor-
lalin afflictispes aelerna. 520 pus, et tenebrosuset contagiosusanimaecarcer, I, 421.
Conslanlinopoli mtiltiSardic.am coufUixcrunt. II, 638 Animae veslis,723.Projihetaevestimentasubsteriiunt,dum
CONSTANTINOPOLITAN.E synodi aiini 356. acla, II, 649. se corporibusexuunt, 772. Corpora,liixudisso.luta; doinus
FalsumilliusjudUium. 640 sunt daemonum. 723
Constantinopolim revertunlAriminenseslegati, II, 693, Corporisnoslri viliosalabesVorbi yirtutequomoxlo cu-
694.Constaulinopoiitaiiaesynodi, de an.360 gesta, II,575.Haec retur, I, 699. Corpus conlinentia castigatum', uler iu
synoriusdijssiricns appellalur, 549. Qua fide liligat,SiS. pruina,344.Per fidemmortificatum in naluraiiianimaeeva-
Coramea de lide audirirogatHilarius,ibtd. Conslaiilino- dit, 719. Obsequensanimaein ualuramilliiistranslt, qtio-
poiiiuler Anomaeos cl Seleuciensissynodilegalos gesta, modo,717. Corporafideliumdomussuut Dei. 187
695et seq. Ibi orienlalesdisscnsiouesnutrilCoiisiautiiis. Corporai hutnaiiaScripturavocatorgana,I, 550. Corpus
566 animaeet affectioniset negotiorumorganumesl, 196.Af-
CONSTANTINUS NicaciioConciHoiuterfuil, II, 688.Illius Ulieiosiscorporisoperibusplacendumest Deo, 197. Illud
adversusAlhanasiumsentenlia,652.NicaenumSymbolum famulariDeo'suaveest, 528. Corporismiiiisleriumincdr-
leuens baplizatusad quietemDei commigravil,688. Illi poraleesl, licet corpore lit, 478. Corporis...sensiis qtio-
Nicoeiinsynodususque ad moiiemcurac fuit, 583, ibid., modonieiitisgaudiisimbuatur. ^^
not. Constantinussanclaememori;e. 671, 674 Corporuni a eterna possessio fidelibus promittitur, I, 555.
CONSTATJTUJS jiateruaopietalishaeresrebellis, et divinae Coqioris firmitasnulliiu hocs.eculosperanda,451. Sed in
religiouishostis,II, 585.Coutumeliosis sermonibusin vul- oeternitatfi,451ct seq. Corjiorinostrodebila, mofi, infir-
gussparsisLiberiumlaceraf, 671. Conslanliumper lega- mari, egere, 451.CorporaaeJifieiasunt aut fldefirrna,aut
tos deprccaturLiberius,ulConciliumad Aquileiamjubeat infldelitateruitura, 488. Corporumclaritas aut lehebrae
congregari,677.CnnsUmlius legationemAncyrauae synodi sequuniiirclaritatemaut tenebrasanimorum,690.Corpora
houovilicchabet, 500.Se seductum recognoscit,506.Bel- excilataquidpiis,quidiuiquisexhibilurasint, 142. Quod
lis occupatnsac nonlum regeneralus ab Arianisseductiis corporicarualcest, in naluramspiritusper gloriamdevo-
est, ut credcndiforinauiEcclesiis imponeret,506.In causa ratur, II, 406. Corpusper gloriamnon aboletnr,sed ' iuu-
Hilarii circu.tnvenius, 5i-3.LilleriEillius ea rie re, 543. tatur. 399
ConstauiiopraesenteMarcuslidemdiclavit, 708. Liberii CorpusChristi, Ecclesia,I, 487.CorpusChrisliglorio-
litterte ad Conslanliu.u de Alhanasiicoiidemuatione,678. sum quomodovera Sion, 260. CorpusDomiuiin oiiinihus
ConstanliuFortuuai.iaitum mitLitLiberius. 681 ScripturisSion nuncuparioxistimatur,610. Corporisac
Coustantiicpisiolaari episcoposItalos Ariminicongre- regni Ciuislicousortiumnnivprsisjiatet, nisi quis ob infi-
gatos,II, 685. Cujusinentio lit, 688.Memoranturaliaelil- delitatemaul inutililatemavellatur,87ef seq.
lerae quaBnou exsiant, 684.Couslaiitioscritmnl perfidi CorpusDoiiiiui.V. Eticharistia.
cpiscopiAriminensis synodi nomine, 6 91. Grattilanturei , Corporalunilnlin Deo est, II, 141.Corporaleniliilreti-
illuslrau
quoilscriptisilliusdamnarivttlt.
sint, 691. Constantius Anomceo- nenl liabitanlescumfacieDei,I,591,i/)id.,)io(.Nihilnonin
rum blasphemias 694 subslaniia sua ei creationecorporeum,692. Corpoream
Coiistantius bealaereligiosaequevoluntatis,H, 547.Cu- naturae suae substantiamanimarumspecies sortiuntur.
jus etiamcirca reos placabilis animus, 671.Firie.mqttae- 632
r'U, 548. Firiem oplat al) cpiscopisaudire.et nonaudil, 444. Corrigere se prius debet, qui vult alios corrigcre.
Fidem tantumsecundumea qtiaescripla sunt dpsideral, 1,696
547. Clainat,Nolo verba qum nonsnnl sciipta dici, 575. Corripi velle a sancto et fldeli viro prtidentis est.
doctorprofanorum est. 566 1, 59»
Coiistanliiinfideincoiisianliajf,579etseq. Ilypocrisisac C.orreplionisfraternae modus,I, 75 et seq.
persecutio,564et seq. Violentia adversusSeleucieusissy- Corruptioneminiquilasaffert, abominalionem ' meretur
nodilegalos, 575.Quicoinmiuelurpopuloper proefecluin corruptio. 1,95
ot episcopisinlra palatium,575.Orbemterrarum pro quo Corvusjieceatortsest figura. I, 658, 639
Cliristtispassusest, diaboloqui condouavil,575. Constan- Crassitiidoimpiclatis et vitiorumaut comes est nut
lius, novo ingenii triumjjho tlc dtabolo, omnia saevissima causa. I, 597
siue iuvidiagloriosaruniuiorliuuiperagit,567. Aulichris- Crciliu. II, 666
luiii proevcnil. 506 Crealiocl ualivilasquiridilleraul,II, 470. Creatioreriiiii
n\ INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 942
ex nihiloet posttempus, 417. Creatae nihilo id in se.ha- DANIEL, II, 436. Temporumconscius. 140
benlnecessilalis ut non sint, 1,792. Creatio ceeli,lerrae, DARIUS. I, 467, 635
caeterorumquep.lementoriim ne levisaltem momeutoope- DATHAN el Abironplagaquid animiseorum profuerit.
ralionis discernilur,II, 432. Alia creata dispensationem I, 234,ibid., nol.
sui liabenl,ibid.Facienclorum solacausafuitDeimisericor- DAVID non sine peccalo,I, 145. Cumse sinc iuiquitate
rlia,I, 544,516. CreatacondiditDeus, non ad suam, sedad ait, Christi iu eo sermo510. esl, 145. DavidriomeuestChristi
erealorumutilitatem, 38. Creandarumrerum eflicientia secundumcarnem, 450, Quic a Deo Davidpromissa
omuisin verboest,691. Creandorumiiaturanonexslilil per sunt, ad Chrislumatti.nent,506,511. DavidnomineChrisLi
propriam obedientiamDei verbo, II, 83. Creala sunt om- adventusproedicitur,501et seq.
nia verbo,I, 356. Quidpeculiarehabeat creatio hominis, Davidjudicialegisagens, ea nou intelligit, I, 568.Penc
556. Creatorum,honiineexcepLo,inchoationemet perfec- njide excidit, 546. Fides cjus uou coucluditur saeculis,
tionemtemptisaliquodnondiscrevit. 357 316. Proerogativae Davidsecundumgeuus, secunduiugra-
Crealioqui Patiis simul et Filii sit, II, 87. Creataom- liam, securidumsacramenluin, 506.Plura praestat,quam
nia sunLPatredicente, Filiofaciente, I, 645.CreavitDeus lex jubeat, 367. D.avidlegeio servansin ea quoelege ad-
in Filio omiiia,et poslea de thesauris in se conditispro ar- umhraiuur se extendU,510.Taulus est in, dileclae legis
bitrio suigula'jivotulii,267. Creata qui cum Deo sinl sem- meditatioiie,quaiiltisdies uuiversusin temporp,556. Qtio-
per, II, 451. Qui coepiaet non ccepta,ibid., 432. Magnitu- modospiritaliterlegemimpfeat,291. Legis mirabilia orat
iiitiemCreatorislesianlur, 1,534. Dei magiiiQceDtiam om- u.tceruat, 292. tegem implei amore, nou timore, 406.
nes mundicreatiouesindeniulabiliofiiciorumsuoruascorr- DavidSpiritu sanclo plenus uoo communianec lerrena
stitutione lestatilur, 551. Nullnin terris esl praeierhoini- cogilat et effator, 289. Davidpsalmorumex parte con-
nem,quaespecieisuaefructum senliat,335. Creaturaeomnes scriplor, 501. Psalmineauctor au causasit, cx titulis la-
lsetaiiturdesalute rio.s(ra,cujusinexspectationecongemis- linis incerlum est, 611. David innuitur ul auctor psalmi
cehant, 258.Cur homiuisbealitudinemexspectent. 644 qui Sajomonisdicendusessel. 472
Creaiaeresquamimperfeclaeel iulirmae,II, 66.Crealura? Davidvita infeslala et periculisplena semper fuit, I,
vetila est religio. 410 584.Davidconlemplus,regis et proplieto3gloriatn acce-
Crealiofuitvinumin aquammutatum. II, 52 pil, 594. Qui gforiamau.t passionemChristi su.amdicat,
Crealusqui inlelligiqueat unigenilus Deus. II, 461 156. Faclis prophelal in lege, 727. Gestis suis Chrislum
CRESCONIUS. 11,667 prophetal, 600.Passionibussuis passionesdominicaspro-
Crimeuiinpietalis. II, 90 phetat, 605, 128. Non tam spirituquampassionibuspro-
Crux Christiposita in medio terrae, I, 807. Haneferre phetavit, 128.Passionisdominicae non nescius,et patiendo
indignuserat Juriams, 807.CrucilixumChristumquaese- prophetam se docuitel loquendo,144. David in deserlo
(|ualur gloria, II, 55; Crux ei consessus ad Deum, 544. solisdivinisstudiis negoliosus, 171. Chrisli.in desertum
Crucis scandaUim,I, 722. Slultitia, 245. Fruclus, 246et secessuri propbeta est, 171. Davidevangeliceedoclririoe
seq , 720.Crtixsaltem voluntatelollenda, 751.Cruci car- nou ignariis, 107.Dominicaemansiieturiviiis aemulalor,107.
uis viiiacoiiGgenda. 576 et seq., 720 Per siniilittidinempassionum,passionis Christi prophela,
Culpamimperitiaa
' oblitteratresipiscens. II, 702 107, 108.OumiaDominidicta atque gesta etservi fideet
Cupa. II, 632 prophetaeprsefiguravitexemplo. 601
Cupiditasrerum soeciilai-ium contempluarguenda, 1,688. Davidin lege simulet iu Evangeliis,I, 91. Sivededica-
Cupidttalispugna,471.Cupiditatunistrages, 555.Cupiditas lus ex lege, sivein Evangeliigloriampraeparalus, 407.—.
quomodoteviebrasolfundat,606.Cupiditasarriensjuslifica- Evangelicumatqtie ap.ostolicumvirum Deo couformans,
tidniimDei oblivionemparit. 544 non ignarus fuif evaiigelicisermonis,407. Non evangeli-
Cupiriitatesrobustaepericulosiesunt, 1, 554. Leviusest corumet apostolicornm praeceplorum,287. Nonconsum-
prorumpentesavellere, flexibilesretorquere, ibid. int>T-Cupi- malionismultiplicis, 354. Preedicalorfuil Evangeiii,541;
dilatemomnemqui recidatvir Dei, 584. Cupidilales el ajioslolicaefidei, 91. Ipse sibi ei.universisdoclor,pro-
na: quomodoextrinsecuscontiiientiaobrigescant,544. Cu- spcctor, emuudatoreLjudex , 577. In se caeteriscredeu-
pidiiatumiusalutariumfehresmililicanteloquiaDei, 559. di, agendi, intelligendi,ignorandi,sperandi,precandiquo
Ciipiditatesanimiet corporisfrangere, maxiniumspei cce- formam constituit, 403. Psalmo CXVIIIevangeiicumvi-
leslis lucruui,697. Cupiditalene descendat,qui in corpo- rum perfecta legis observalioueconsiimmat. 405
ris sui perfectioneconstitil, 789. V. Concupiscentia. Davidspei evangelicaeet apostolicigaudiiparliceps, I,
Curaomnis noslranon da praeseulibus,sed de futuris 607.Cerlusconformemse Dei gloriaeproeparari,1*67.Spe-
esse debet, 1,688, 694.Curaomnissit placendiDeo. ral aeterna,91, 547, 574.Affeclusillius totus in ccelumest,
690, 695 532.Optat videre Deum, 173, 325. Et Filium Dei, 175.Irr
Curiositasquomodononcadat in eum, cujus oculiad advenfumJesu se totum extendit, 412. Anjmodeficitprs3
Beum intenli. I, 598 desiderio illius, 545, 580. Illum sibi doctoremquaerit.350
CurrusDei, comitaluscoslesliseoncordi consensuDeo Davidde gloriasua uon insolescit,I, 498.Quibusdivitiis
obsequens. 1,226 gaudeat, 28«.Hliusmodestia, 326, 358,542,598, 599, 411.
Cursuspublicusattrilus. II', 661 Davirihumillimusluit, ciimipsi subesscnt filures su|ier-
Cuslodiaspiritualisefat Judaeis,I, 123.Cuslodiacceles- biendi causae,366 et seq. Eum humilitatismodeslia intra
tis optaturEcclesiae. I, 123 disciplinamcvangelicanicontinuit,567. Davidvirttttessibi
CustodiaDomiiii. per quamfideles e corpore exeuntes lanttimpropriasnon refert ad meritum, 378. In operibus
reservantur. I, 432 bonitatistotius perfeclus, nonhoc sibi putat sufficere ad
CTPRIANUS, vir sanctaememorioein oralionemdominicam salulem, 400.Licel corjioreut uter in pruinafrigeat, dc
scripsit. 1,689 iialtiraesuae firmitatenondumconfidit,343.Nongloriosas
CYRIACUS Arimio.II, 662,649, nol. dotes, sed humililatemin se conspiciprecatur. 404
CVRIACUS offlcialis. II, 709 Davidareamcoemitadlocumtempli,I, 507.Noctemedia
GYROTCS a Roeo. II, 665 surrexit ad laudandumDeum, 528.Novitetiamiiiadversis
gratiamDeo relereodam, 551.Hlius in peccantesaffectus,
D 320.Davidnon postulat inimicorumullioiiem,sed conver-
sionem,341.LJltionemsui Dco reserval, 404.Obtrectalioni
Dtemones,invisibilesnobis atque incomprehensibiles locumnon dat. 167
nattirae,1,189. Coelivolucrescognominantur,702. Signili- Debilum. I, 451
cautur vulpiumnomine, 176.Marisfundo, 189. Doemoni- DECIUS. II, 564,566, 567, 594
bti,svivpndisubstaiilialiberalitera Deo tribuilur, 692.D:c- Declinarequid, I, 296 , 456. Decliuandia Deo affectus
liiouesftigiuntfaciemDei ob trejilationem, sed non effti- seqtiittirvitia, non praecedil. 97
gitmi, 215.Credeutiumverbistorquenlur, laniaulur, urun- Defeclioanimiunde oriatur, I, 545.Defectioncmanimae
tur, 189. Tantum ad imposilionemmamiumnoslrarum scquitur defectiooculorum: quid haecsit. 543
pcenaesuaevocibusingemiscunt,ibid.Dsemonumlormenta mentis Delectatiocorporisqtti aoimaminficiat,I, 172.Quomodo
et confessionescoram venerandisMartyrumossibus, II, gaudiis sensus corporisimbue.ndus. 172
567,ifcid.,uo(.Daemomim[Junilorummugilus, 576.Christum DEMOPHILUS, II, 608, 680. jVriihrrrcsim damnare recu-
Dei iiliunicoiifl.ieniur. 169 savit, 675.SirmienscmfidemLiberio cxpouit. 678
Daemoiies vitiorumjure nostri dominantur,I, 548. Doe- Dentes peccatorum. I, 140
mon aiiLelegemI^raelilasobtinebat, 735. Lege expulsus Dpjmtariquid sit. I, 613
DerelictioChristi. - I, 808
geutesinvasil, 735. Genlibusindullagralia ad Judasosre- nullaDei babitatio
diit, T55.Dasinonese (Jehlibusexpulsibaereticpsobtinent, Desertumsenliendumest, in quo sit,
704: Daemotiesvalidissimalideinoslrtc opefa debilitare I, 722.Deseiium quo ChristUspost resurreclionemse re-
coiiteudunt,430.Daemonum virtus doctrinoeDei splendore cepit, 121. Deserta, gentes. 220
dispergilur, 615, 616.Dsemoniiinfamiaei esl propria,qui Desiderare. Qtiidiiiaximedcsiderandum,1, 169. Opta-
a Deo sit alienus, 247. V. Diabolus,Nequitiae,Polestates. mus nobis,quod Deo videuiuroptare. 553
915 1NDEX.RERUM ET SENTENTIARUM. 914
DESIDEMUS. II, 647 Deuslotum est, II, 141.Nihilin eo nisi virtus , nisi vita ,
Detraclionilocusnonest daudus. I, 367 nisi lux, nisibeatifudo,nisi sjiritus, 141.Dei summe sim-
Devolioniofljciumin tentatiouibusnondebcl defice.re. plicisqualessinl proprietates, 282.Deus se omncm per
1,601 sua edocet 250
DevolarumDeo mentiumlibertas. I, 780 Dei oeternaimmutabililas,1, 800et seq. Deus noncst
DEOS ob quaenominalaudandussit, I, 527. Per coguilio- mulalioniobnoxius, 37 ; II, 514, 405. In Deiim 11011 cndit
nem uominisDei adscientiamejusprolicimus,527.Divinis rerum stibitanim nova rppensque molitio, 1, 233. Deus
rpbns uoiiiinasccundumnaturoeinieiligeniiainaptata, II, demiitalionemnesciensniliilex siibstanliasua carofacLus
64.Dei cognitioqiiorsuindesideranda,5. Deum uon igiio- amisit, II. 491. Dei filio crucifixocorruptionemnon cst
rabilem, tameu inenarrabilemscire, perfeciascientia est, perpessadeilas, 491. Deus ila esl, utqualis est, lalis et
51. Deus lolus est imperscrutabileprofuuduiii, 404.Dei sempersit, I, 58. Ipse cst, in se.seesl, secumesl, ad58 se
secrela homonon penetrat, I, 490.Ea fn scrutari pium esl, est, suussibi est, el ipse sibi oinniaesl.
sed iiiscrutabiliacoiifiteiidasuut,491. Dei rebus mens Deisimplicitaset immensilas,II, 250.Deus ubique, I,
humaiiadefieit, II, 558. In Deo,est quodpercipipotest, 455. Totus et semper et ubiqueesl, 628. Ubiqueidemet
559.Qui plus in eo vult vidore quamjiotest, excaecatur, lotus, 400et seq., 495. Quomodoviliosisnon inest, 401.
559!Deum possumusquanlumin nobisest admirari, 11011 Longe a Deo sunl, qui louge a cognitioneDei, 198. Deus
quanlusipse est cognoscere. 1, 621 infiiiitusiu omniaeircumfususest et iufusus, II, 5. Quo-
Deus simplex el 11011 bumanomore cogilandus,II, ol5. modoin omuiacircumfususet transfusus,1, 545. Dei infi-
Sensu nostro11011 persequenriusest, sed adorandus , 514. nilasomniaexcedens, 623.Nullussine Deo, nullus nonin
AbHilario sola vene.ralioiieintelligitur, 402. Dei virtus Deo locus, II. 6. Neque in aliquoipse, neque 11011 in om-
non noslroconcipiendimodometieuda, 68. Oei gesta 11011 nibus est, 6. Deum inonie vel temploclaudeiiliumerror,
siiccumrjunlnaluralibusmeiiliumsensibus; cur, 11.In in- 43. Dcus11011 clauditurlocis,I, 468, S14. Quaevulgo illius
comprehensumprofundum demersa ejus omniasunt, 405. domus,467.Quaevera, 408.Dei babilatio11011 ccelumvisi-
Qui .Vposloli exeinplodtvinasunt cogilanda, 405inDe Deo Non bile, 410. SedFilius, 440.El Filiomedianie fideies , 440.
oninandipioeinlelligenlia?species , 403.Deum rebus excluditiir pubtica Deide sede opiuio, ut ei coelum
naturalibus qui inlelligamus, 440.Diviuis exemplis non coeli thronosit, 441.Deusnon est in diversse a se naluroe
satisfaciunthumanaecomparationes,199.Deus incompara- habitaculo,II, 100.Intra Deumoi.onia,elextra eum niliil
bilis I 401.Rcrum creatarumcomparalionead ejus inlcl- illius capax, 45. Iu Deoinomniasuut, Deus in semetipso,
ligeiilinm juvamur, 401. Quatenusper corjioreamcompa- 46. Deumesse omnia omnibusnosler profeclusest,
ralionemres divinaeillustrenliir. II, 200 406. Qnodiu De.oiuiiiiitumcst, semper se infinitisensus
Deus 11011 nisi per se cognilus,II, 14. Intelbgi non potest nostn recursui subtraliil. 422
nisi per Deum, 116,117. Divinarumrerum cognitioe di- Dni Sapientiaseteruis se coaeternam docet. II, 450
vinishauriendadocirinis,81. Ex De.ide se teslimonio,200. De.i scientia,II, 313. Unde mirabilis, 1, 509. Quomodo
Dei cognilioin operilmsesl, I, 626. Qui se roruiii divina- universa coinplectatur,235.Deo futura profactissuiit,456.
rum arbitrosdeiiutant, arguuntur, 11,288.Antiquonim de Proprium ei est fittura cognoscere, II, 506. Deus per na-
Deo variae seiilP.ntiae , 5. Reprobantnr, 4. Variaseoruin tnroascientiainhominum praescitvoluutates,1, 159. Prae-
quaeslioueset eopinioiies de Deo, rcbusquedivinis, 1,165, sciendo neces.sitatem11011 iufert, ibid. Dei scientiam
Quamcertior sacris libris scientiahaurialur. 166 qui promovealignoraulia;nostroeconscieiilia,II, 410.
Deus infinitusel immensusbrevibus humani sermonis Deus quomodocognoscat aut ignoret, 1, 29 et seq. Dei
eloquiisinlelligi non poteslvel oslcndi, II , 497. Impium iguoratio sed
nouesl ignoratio, sacramenlum,II, 311.Aut
csl de naluraDei verbisenunliare se posseconfidere,402. tenipus 110.1 est loquendi,attt dispensatio11011 agendi, 307.
Divinajres inenarrabiles, 71. De Dconon aliter loquen- Deiim scire non est ignorantiaedemutalio, sed temporis
dum est, quam ipse de se locutus est, 117. Dei de rebus pleoiiudo, 307. Dctim nescire , non naturae pntiusquam
uon humaiioaul steculisensu loquendtim , 198.De quibus voltinlatis est, 309.DeusFiliusnescire qtiod tacet, et Pa-
nonrelictus est nobisalius quam Dei sermo, 206. Qtiate- ler qtiod11011 Lacetscire diciLur,515.Deus inlerrogat aut
nus ad eas eloquenriascommunisermone utendum, 72. peccalis veuiam,aut fideiliouoremredditurus,I, 419.Deo
OuaeDei stinlcredidissead salutemsulflcit,quibus11011 li- visiisomiiisin virtute naturseest. II, 188
cet de co loquiquod volunt. 499 Dei virlusdcxiera significatur,I, 175.VirluLisuae uiau-
Deus pcr Moysenmauifeslarisaeculocoeptusest, II, 127. daru nonincouvenil nisi Deo , 251.Dei virluset sapientia
Dei nomenanle Chrisiumquomodoignotuin, 557. 59. Dtsi110- Christus, quo oimiiapotest, elsapienter potest, II, 419.
men olimDeusAbraham,DeusIsaac, elc, I, Secuu- Dei maiius,Chrislus ut Deus, 1, 616.Deosoli congruit
dum EvangcliaDei unigenilipater, 558.Deusuobismaui- omniafacere quaevelit, 530.Deusnaturaelegibusnou sub-
feslatus est esse pater, non paler inimifeslalusqttod Deus jacct, II, 514. Omniajiosse eredendusest, 55 , 514.Dei
sit. II, 61 virtutes lex hiimananon polesl moderari, 569. Deo pos-
Deus quid sit, 1,181. Dei subslanliam qui volunl dilaiari sibtle est, quodhominiest inintelligibile,49, 60. Dei est
etconlrahi, relelluiilur, II, 490. Deo nihil lam dignuni, quidquidper hominesgeritur mirabiie. I, 543
quamul excedatquidquid cogitarepossimus, Majus5. iiii- Dei potentia se certo manifesial gestis , quorumratio
iiusveofliciumprtcstareei non possumus, quamut lanlum nobisoccultamanet, II, 52. Dei magnitudinemteslanltir
eum esse intelligamus,quantusinlelligi nonjiotest,et po- opera, 1, 560.Dei majestas operum dignitate terribilis
testcredi, 7. Dcus lolius jiulchriludinispulcherrimus,6. ostendilur, 197.Dei poteslatemel misericordiamspe me-
Pulchritudoejtis nec sermone potest explicari, nec seusu luque testamur, 639. Dei opera potenter effecla, 625.
percipi. . Tr , . .. . 6 Nobis noa admiraiioneintantum, sed et ulilitatemaffe-
Deonihil magispropnum, quamesse, II, 4. Soh ei con- runt. 625
veuit ita tsse, ut infeclussit, I, 577. Nihilaute est, nihil Deonihil deest, I, 58; II, 404. Nihilei deest, nihil ac-
aliunde, nihil exlra, II, 405. Anleiri , quod proprium Deo cedit, 402. Qui nibilei accedatcumclarificamra noliis, I,
est, semper esse aliquidaliudintenlio relroactanon capil, 265; II, 57.Deo quodoptare videmur,nobis optamus,I,
422'.Deum esse qui negat, publico assensuslullusjudica- 553.Deus noslrapotius,nonsua eansavenerandus,II, 539.
lur, I 95.Deum non esse.vitiorumoblectalio persundel, Dei sauctitasniliilo eget, nisiut se alius uiatur, 1, 624.
dumverinecessilascogiteumesse confiteii,95.Deumesse Pleua estterroris suavis.elterribilissuavitalis,624et seq.
tcslanlur praeclaraejusopera,555.Deusesseesse iotelligendus Deuscreaiis 11011 e.get, 58. Crealacondidit,nouad suam,
est ex iis quaestib lege pneslitil, 198. Deum ex mundi seri ad crealorum utilitaiem,58.De.imisericordiasola re-
contuitu iiemo non senlit, 95. Hoc vel coclumconlupns rum facipndarumcausafnit, 544, 546.Deo in creandisre-
quisqueseuliet.sccundumnos 198, 440 bus nihilnovumac fepens est, II, 451. Deustiniversilalis
Deus 11011 esl corporalis,1, 4OJ.Incorpo- hujuscorptiscogitalionumpartibusnoucondidil,451.Nihil
ralis est 492- Quicorporeumvolunt,quia ad illius imagi- no'11 sempe.rcum Deo fuit, 451. Quaead crealionemsui
nemliomocunditusest, relelluiitur, 492.Membrorumno- cocplasunt, ad Dei vel sc.ientiamvel potestatemnon sunt
strorum nomioevocalur virtus qua eliicitquodmembris inclioala, 451.Deusfecit ventura.I, 255. Quaeei obscien-
nostrisconveuit,492.Aliainterpretatio,II, 412.Dei mein- liamet virtufemsunt facta. 581
bra intelligi possunl.angelicaevirtutes , 1, 494.Dei cor, Dei providentia, 1, 656.Deo11011 est digna rernm a se
nianus,oculi,quid, II, 415. Deios, virlus, sapienlia,bra- conditarumincuria,II, 4. Deus omnium auctor operari
chiumet imagoChrisliisest. I, 554 iioncessat, I, 266.Ahsqueirilolabnre , 266. Deiin mundi
Dei summa simplicilas, II, 141,214. Detts composi- gtiberiialioiiemiraculavaria,550.Deohumanorumoperum
lioiiisexpers esl, I, 492. Neque esl ex composilis,aut ex curamcsse multi negant, 622.Ne quodjudiciumCreTatori
inanimis,II, 198.Neque ex obscuris, iiilirmis,autdispa- ob vilain recte criminoseveactam relinquaiit, 20. Re-
ribus ibid. In Deo non particulata, sed lola , nonvivifl- fellunlur, 181.Dei providenliaperpetuaerga Ecclesiam.
e.ata,'sed viva , 506. Totum in 199.Deus
eo quodest, unriin est,
in Dei sanclitashumaiiisauxiliis11011 se
469
198.Totuinquodin eo est vivit, spiritu doua sublrahit, I, 627.
dividit,sed in douis11011 dividitur,I, 709. QuodDeus est, Dei ad hoininesvarii prospectus, 96. Dcus incorporalis
 fU-j INDEX RERUMET SENTENTIARUM. 9iG
quomodooculosarinos convcrtntaulaveriat,!, 200.Deus unus innascibilisDeus est, Deo uuigeniloadiminon jiotest
ads| icit aripiiiiicnriiiui,5S8; ari terrendum, ibid.; ad nri- quod Deus est, I, 445.Nonquoduniis in duosdivisussil,
seraudum,588. Hic adspectus innocentia promerendus, 445.Deusidclrcounus , quia uequeduo innascibiles,nc-
588.Deus ul ad jiceiiamet ad misericordiam respicit, ita que uuigeniliduo, sed unusex uno, et ambounum, 445.
vultumsuumad utriimquedeflectit. 590 Pater et Filius non uterque idem ipse; quianaluragig-
Deus nescitaliurialiqiianiloquamdileclioesse , II, 505. uendi, non nuncupaliosola, fccerit Palrcm el Filiuni.
Niliilin eo nisi bonumet aicrnuni, I, 429.Dcusnihil JIO- 443
test agere nisisecuudumverbumsiiiiin,adeoqueniliilnisi Deo aequalissnlaualivilascredilur,II, 197.Deumuiiuin
bonum, 295. Aui iniquitalisaul malignte voluiilalisargui verumnou apprelicndit, qui Palrem et Filiumprius non
non potest , 115.Malanonmalevolusexcilal, ibid. Dotim conriletur, 126. Deus veruset uuus est in Patre et Filio
boiiuniex nativilatenoslradiscimus, II, 147. Sapientem subsistenlihus, 106.DPUSnobis in Patris et Filii noniiui-
prodilmundicrealio, 147.Deusnon nos arimalioriginem bus personisqueunus, 642.Necaliade causain nos exci-
inchoavil,145.Cujusbouitatirppugnat, uinos ad injuriam lattmiest.odiumJudaenrum,geniiliiiiii,haereticorum,642.
ant ad doioremgenuirit, I, 592.Dci in Israelilasbenigni- DeumjjatremFilio niajoremesseAriauiSirmiidecernuiit,
tas elbeneficia, 556. DPUSvoluissel| opulum suum uon 464. Euinquesolnmscire Filiinalivitatem, 463.Deus pa-
juriicari, 556. Dei suavitasaequisomnibussemperpatet : ter major est, dum jiaier est : sed Filius, dumliliusest,
cur ab iniquisnon capiatur. 624 miiior non est, 302. 499. Deus ab uiiitate. excidit, si
Dei egemusbenignilate,I, 527.Deus non est praedurus setjualequidhabe.al, quod sit exlra eum , 197.Qui Deuni
judex, sed rationemhabel inlirmilalishumanae,605. Dei scmper patrem fuissenegant, refelluntur, 427.Densnon
bonitas erga eos qui ex inlirmilate labnntur, 99. Deus potesl intelligipater temporalis, 475 Dei panis essen-
J.rsecijiuo ob misericordiamIgudandus,626; cur, 626.Dei tiani, quanfumin se esl, Arianiperiinunl, 475.Profectus
misericordiaet patieniia, 550. 486, 626.Dei juslilia per est dignitalis,geuuissepotcsiatem,necalienassenaluram.
misericordiam non exciriit,625.Deibonilassiniul«l seve- 197
ritas intiienda, 526. Dei bnnilaleui juslilia nioderalur Dei palrisproprietas, II, 421.Dei filiipropriPlas, 421.
ulendimodo,noiipraebfindi, 624.Deusvullnoslramsalu- Paler a Filiosola iniiascibililatediscernilur, 491.Praeter
tem, et ex constiiulalcge ppccanliumdamnatioriem , 717. originis causamnon diflert ab iiinascibilitalenalivilas,
liiicuiqtiepro fideidiversitateaut proximusaut remolus, 481. Deus principiumcsl Filio, a quo siimimtuniversa
560.Sanctusest sanctis, ct perversisaversus, secundum principium,496.Deusnumquamsiue Sapienlia,Virluieac
uniuscujusquemores, 429.Deuspeccatorihusignis consu- verbosuo. 459
mens, et lidelibusltix , 526.Ab impiis iniqua agenlibus
*" Dei palriset Dci filiiunitasnonhumanomorc cogitand.i,
noncogitatus,malacontraipsosconverlel. 112 II, 285. Qualissit, 245.Dei j.atris ae lilii essentia vilae
Dei severilas qtiibusveibisiu Scrijiturisenuntiari so- nomiiiesigriiflcatur,I, 468; II, 472.(Jiideuna ulriusqur:
lc.il,I, 252.Divinaultiohnmanaeexemplocnuntiatnr,252. csscnliademonslratur, 469.Dei palris et filiinalura una,
De ira quid,40.Nonprodit ex inolurepentino, 40. Qunm 226, 595; unus Spiritus,228; eadem virlus, 501.In filio
rmiicin peccantes tcmneiata, 41 et seq. Dei irali verba et Patreul indiscretumdeitaiis nalursequenomen, ita el
mincbenignilatPlemperataad pccnitentiaminvilant, 41 virtns,I, 110.Dci patris et filiiuiiumopus, II, 292.Scien-
ct seq. DPUSirattis quomodomisereatur, 155. Detim lia et voluniaseadem , 515.Voluntasad ualiiram eadem,
etiam puiiientem, jusLumfaletur fides, 591.Deusjusti- ad nativitatis signiflcationemdislinguilur, 516. Filius a
tiamet misericordiamin poinaqui teneat, 626. Non nos Patre nec substaiitia diflert ncc tempore,488.Deitalis
traditin vilia, 428.Cumnoseumdeserentes deseiit, tra- subslanLiaiu Palre et Filio nec genere IIPCvoluntatedis-
dere dicitur 428 sidet, 1, 515.Ut untimsunt esseniiaenominc, ita'et ge-
1
Deus de se ad humana naturtesensumlociilusest, II, nere, II, 484, 489, 495.Filii el Patris unilas in nalura,
8f, 144,244.Dei dictum non aliter iiitelligendumquam I, 169.In poteslate, 170.In uno ulerqne confitendus, et
dictiimest. 145.Dei sermo ex usu loquelsenostraepen- lameunonuntisiiilelligendusqiiiuterque sit, 170.In Filio
deudus, I, 262.Deumverbisui essememoremquid, 519. Dei poteslasvel acceplav61nala est, 170. Dei patris et
Dei prjpnitcnlia , 650.Deosomniis, vigiliae, oblivio,elc„ flliiunitashinc probatur,quodSpiritussanclusab utroque
secundummerilorum noslrorumdiffereniiamadscriliun- accipit, II, 227.Filius aequalispalri, quia de ipso, ut dc
lur, 615.Deussomniexpers sccundumfidemiioslramvi- Palre, suniit S| irilus sauctus, 315. Ulriusqueest crealio ,
gilat aul dorrnitin nobis. 429 et reconcilialionostra. 249
Deus invisibilisest oculiscarnis,I, 525.Neque videri Deusunus patprsinonsinit Christumesse Deum, non
poteslin hac vita , 525. Quiinvisibilis, qui super lerram sinituresse Dominus, quia Chrislusunus esl DominusII,
visus, II, 101. Dci visionemardenler expetiit David, 259 , 242. Deus pater et ChristusDominusunus est spiri-
I, 172.Deus liomini, nisi assnmptohomine,cognituslieri tus, a sed non singularis, 253et scq., 259.Nonpossuntse-
non jiotnit, 614.Homofactusest salvadivinitatissuaena- parari se natura, sj.irituac virlute, 241.Is qui inestnon
lura, II, 525.In homineadJacob ei ad Abrahamvenit,94. dissnlvendusah eo in quo inest. 129
In linminea Jacobimellectuset visus esl, I, 150.Deum Deus pater etfilius in se inutuosignilic.anliir,
II, 524.
vidilEsaias, neque aliumvidilnisi Filium,II, 125. Deiim Deus Verbiimmagisjom in principioapudDeum esse eo-
patrem visumnemo falelur, 120.Detis pater, nemuie gnoscilur,quam nasci.475,Deusin Deo quomodosil, 146.
n
visusvel anditus, in Filiovidelurvel atidilur, 290. Deus Palri ac Filio mntuasibi ac similisinvicemnatura, 499.
olimper prophPtiamandilus, nunc per lideifiduciameon- Qui sihiinviceminsint,201,202.Quiin sese siut, 51, 207,
tempiandns,I, 4i0. Dei couspectumferre ncquit.inimuii- 209,298. Filius vivens iniago Patris, in qtio consignala
dns 681.Deumvisurisiiulomnesnmndicorde, 526.Deum naturaliterDei foima, 524.Paler et Filius lanquamspe-
videnlesnmncniglorianisuomex conspeclugloriaeejus culum unusunius esl, 512.ApparensFilio, vel susceptus
sumunt, 520. Qui videnlis nos Dei lumcn acci|.iamus. a Filio, Patri apparebitin Filio, I, 175 Ex substanliaesi-
590et seq. miliiudineet proprieiaienaturaealter o.st in altero , 621.
Dei reqnies quomodoin sanctis, I, 514.Deus piorum Deo shnile esse non polestnisi quodex se eril, II, 65.
mptitpsqui inliahilet. 504 Deus unigenilns Deo | atri in omnibusper plenitudinem
Dei laiiium esl jier se ex mortuis resurrexisse, II, verae in se divinitatisa-qualur,421.Deus pater omnem
181 se in eo habet cui pater est. 506
4.
Deus non est nisi unus, II, Deorum multitudinem Deus unus jiost exlrcmum ab
judiciumetiam invilis in-
Ecclesianoncognoscit,1, 529.Deusidem legis et Evan- telligetur, I, 647.De Deo paire ejusquefilio fidesEccle-
gelii, 219, 558. Idcm legis latae, et. universilatis,656. sios,II, 74. Hilariifides,499.Arianorumdoctrina,72.Do.
Dcnmumim qnam fratiduleiitcrprofiteanlur Ariani,II, Filio et Spirilu sanctoqtiidsimpliciiercredendum. 444
105.Deumiinumpie non prcedicat,qui soluiii,177.Deus Deus nonest soliludinesua venerandus,II, 146.Deus
riobisunus, nonsolus,I, 442; non solitarius,II, 484, 489; iis solispater est, quiFiliumcolunl,155.Dei Patris et Fi-
iionunicus, 241, 242, 246. Deus non persona unus esl, lii aequalisveneralionobisimjiosiiaest, 412.FiliusinTa-
sed calura, 501-Deineque unio, neque non uniias est tre, et Paler in Filiolaudatur,I, 621.Deuspublicaet con-
confitpnd.i,175.Denmct DeumMoyseset Evangehates- stanti praedicatione laudandus,202. Unde laudandus,202.
t;iiitur,105.DeijnbenliselDeifacienlisdislinctio,84, HO(. DeuntomnissermoacsensusloquidebPt,11,24.Deoexal-
ibid , jEqualilas.87.1)eosvcros duoscredi fidesnon pati- tandonullusest rnodus,I, 157.Hoc siguificaliir,cum su-
tur, 279.Patrem et Filium cur non agnos-at fidesduos ppr ccelosexallandusdicitur,ibid. Lege cessanteDeus vi-
deos. 201 et spq., 210 voeinlelligeiilisquehostiaelaudibusest hoiiorandus,174.
Dei unitasnoiioflicitFiliideitai, II, 82 Dei uniusfide Dcushonorema nohisnon accipitnisi per Deum. II, 116
ilbcsaFiliumDPUUI eonfitemii'',128, 185.Filinset Poier Deumex operibusuiiritilaudant,jiauciregcm silii lutti-
Dens umis est, 95. Non unione, sed proprietate, 574. riiin credunt,I. 022.Deo indignusest in vilcs et in dege-
Unnmin firienoslrasunl titerqtie,uon uiius, 13. Dciuui- neres domiuatus,542.Deuniintclligeuterexquircndimo-
las quomodomaneat cum Filii generatione, 278. Dei dus, et paucilasexqnireiiLiiim,96. Rarus esl qui se Dei
filiiiminnasoibilemesseDeiunilasnon palitnr, 496. Quod anrieatdicure, 555.Ouishocaudeat.ibid. Deimisuijmdi-
 47 INbfcXP.ERllM Et SENTENTIARUM. m
cere sanclorumest, I, 587. EliamFilii Dei projiriumest, Dies, sanctorumlumen, I, 351.Dies plehi sanctis. 126
587.DeusPairiarcharuinet Prophetarum Apostolislam- Diesnovissimiiscur neniiiiicognitus. I, 792
quamsuccdssiorris Iraereditateesl proprius,524.Deusom- Diflictiltasex infirmitateoriiur. II, 514
niilm paler, projrriael communiralioneChristipaler est, Digniiasnominisestiii conscrvatopropositovoluntatis.
II, 584. DedsPalri nullusest, FilioPater est, iiobisvero I, 218
Pater et Filius. II, 97 Dilatatiocordis. I, 505
Deonuncuonserviunt omivia,1,551. Dei de perdito Dilecliocommendatur,1, 591.Diligere plus esl quain
esl
Israelcousolatib populusfidelis, 530.Deus per omiies facere,cur, 585.Dileclioniex comparationejiraeferriso-
iere genles proedicalus, 237.Deinomenin omnibusgenli- let dilectio,28.DilecfioiiisjiropriUmoflVcium, 476.Dilec-
bus sanclum,559. Deusexaltari nequil, uisi jiriusdescen- lionisoperatiocxtra timorisnecessitatcmest, 406. Dilec-
derit. 155 tionisest, viliorumet usumrecidefe et voliiulatem,408.
Deusnalura nonesl nisi unus, |ilure.ssunlex nuncupa- DileclioDei sine Christo,aul ClirisiisitieDeo uon poiest
lione, II, 485.Dii per iiunciipalionemsunl hoitiines,I, csse utilis, 782- In dilectione proxiiiii coneludilurquid-
529. Bcali, 512.Dei nomensanctocuiqueper indulgentiani quid iu lege mandalumest, 409.Dileclioperfectaquoe.585
aettrnilalisest deslinalum,II, 596.Diiplures in cceloet DiluvioprimamuudicriurirtaabluilFiliusDei. I, 182
in terra qui, 542.Dii iu ccelostintAngeli. 550 Dioclelitnacivilns. 11,658
Deosquamplurusfiuxeiuntelhnici,1,197. Ex mullitu- Diocletiunopolis. II, 652
dine virtuturiiDei, veneralionemfalsorumindiis nominum DIODORUS. II, 632
mcntienles,197.Adutuimrevocanlur,198.Deihonorele- DIOGENES. II, 667
sibi
menlisdelatusquaequisque legit, 615. Diifalsi ex ele- DION, seu Dianoeus. II, 665
incntis saeculi,ex regum nomiuibus, ex errore saoculi, DIONVSIUS de Elida.. ' II, 652
605.Dii putatisuuthcroumuomiua,elemenlorumcreafio- DIONVSIUS ab Elicnolimdepositus. II, 658
nes el maleriesmetallorum,201. Diigentiumvirtuleflde- DIONVSIUS deLignedori. 11,632
lium subjiciunlurad |irenam, 189. Ebrum templa post DrosvsicsMediolnn.,II, 675. PropositamfidemNicaeiiaiii
Clitistumpraedicalumnnila, 189.Noimihilanle sonuerant, primusscrihendopi-ofitetur,540.Illius exsilium. 562
189.Deorutngentiliumscrvi,442.Quampertinaces sint in Diosconus. II, 632
crrore. 441 Directio. I, 567
DexlcraenominejiarteiiioptimamScripluradcmonstrat, DiscalcealiHilarioignoti. I, 712
I, 430.Dcxtera virlussigniflcalur,560.Dextera Dei, vir- Discretionisbonorumet malorumplura exempla el li-
lus Dei. 175 gurae. i, 792, 794, 808
Diaboluspirata, II, 711.Punctotemporisomnemmun- Discijjlinaquarttofervorc arripienda, 1, 58. Discijilina
dirniobit, I, 278.Diaboliincolalus,saeculum,85.Ministe- ecclesiaslica. II 662
ria et officiain hocsaeculo, 451. Diaboliligura, Pharao, DiscipuliChristifavoreerga Israel tencbanlur. I, 761
551.Diabolisuoruniqueclades in Pharaonisinteritu ad- Dissimilitudo.V. Anomosusion.
umbrata, 225.Diabolus quomodocalumiiiator, 580. Quo- Dispuiaiionesimpiorumqnamperniciosae, 1,167. Dispu-
nioJocum suis regnumChrislinunc perturbet, 200. Ini- tationisscopumevilanthaeretici. I, 20
quitatum oiniiiiiiii
auclor est, 599. Dlaboli opus est omnis Dissimulalionis subdolae r eatus. II, 461
inlidelitas,750.Hostisnosterin specillispositusnobisscm- Divisioper fidemaut per futurumjudiciuro. 1,157
per insidialur, 179. Dulceei est peccare nos , ut peccatO- Divifioequibus in rebus consistant,I, 286.Divesin Do-
rnm uostrdrumtestimoiiioglorietur,278.Diabolusvitio- minoesse quis non poiesl, nisi cumcontemptiiatque ino-
rumnoslroruniincenlivaproebet,278. Insligatad jieccan- pia saeculi,287. Divitiaecceleslesnon nisi dauiiiosaeculi
dum, et arguil neccantes. 279 possidenlur, 736.Divitiaruiiiilleceliraee't vanitas, 1(59.
Diabolilcutationesvariae,I, 579. Arrhaet mililia, 750. Nonconciipiscp.ndoe sunl eas notihabfeiltlbus,et habemi-
Dentes ojttsira, ctipidilas,ete., 450. Diabolnsangelique bus voluntasab hisrefereuda est, 169.Cavendbmne cli-
ejus laqueosnobissemper extendunl,568.Diaboli tenla- pitaedominentur, ibid. Divitiarumcura periculosa, 764.
nieiitamaxiuic.grassaiuurin s&iiclos, 677. Cur,ibid.Illius Criinennoucst in habeiido,sed in habenrlirtiodo. 763
contrajnslosodiiniiet pugna,553.Diaboloin nosvia quo- Divite.sinsolentesesse proeslatdpuleiitia,qiiaminaniter,
niodoparelur,698.Quomodogeminamcupidilalem coucLur I, 90.Diviliarum(iduciamaxirnetiinoremDei averlit, 90.
accendere, 515 Diaboliimpeltisquid Deo pleuis, quid Divitesmagisrcligiososesse oportet,90. Eorumavaritia
vacnisefliciaul,419.Diabolidorruls,peccator,378.Quomo- iuexcusabilis,90. Diviliisquomodoquis utatur jjost mor-
do ijisi tradatiii',578. Diabolusvitionimrunibusnos ligat, tein, 90. D.vitesinter et pauperesco.nmercia. 704
323.Iiisidiasimxiiiieperliouiiticsajjtal, 585.Utilitrhomi- Docinio. 11,665
liiimministerioari iujuriaspiisvirisiiiferenrias, 4 84.Sr.ri- Docldremnonterrenumsibiqua^ritDavid,sedCliristuni,
pturas meniorans,silet qtiaeconlrase , 678.Falsuminiel- I, 550.Docet Pater, cumaudilurFiliiis, II, 296.Doclrinis
lectiimimprudeiitibusinsiuuat. 582 Dci eruditafuil omnisoetas, I, 402. Doclriuamullimoda
Diabolusqni Christi deilatem explcare ac patienliain ScrijiLurae. 510
frangeretentet, I, 678.Chrislum esse Deumsuspicabatur, Doclrina sessionis et cathedrae nomiiie Indicatur,I, 566.
non cognoscebat,677.Diguumfuitncquitiaejus, ut iu lio- Docereexemplopotiusquamdiclisoplimumest, 696.Non
mine vinceretiir, 677. Diabolus per Jiiriam el Judtcos suflicildocuissequaerecta suut, nisi refellanturquaeimpia
Chrisiuminsectatusest, 605.Eo priucipepassusest Chris- stmt, II, 2i5. Dnclriuaeapostolicae et prOjihelicoe surilsa-
tus, 590. Diabolusin salana criiiiiiiuinsuoruni nomen-au- giLUe,I, 475.DocLrina aposlolicaet sancLorumnubibussi-
dil, 679. Ligatus est cumsatanasa Dominoest niiiiciipa- gnificalur,552.Doclriuaregni Dei quomorlovir^a, 51 et
tus. 756 seq. Doclrinaeccclestisiutelligemiacui pateat, 587. Doc-
Diabolicoe potestales,inimicifortissimi,I, 614. Quarcet trinaecoelesisveritate.mnourecipitinwiuitas,346. Ul ho-
quomodomontes,188, 614,754, 774. Hi monlesjam a mO rioctriiiaeDei silcapax, prius confitendap.isunt pec-
Cltristbobtriti, et fumo oelerniignis iiivohill,ac sic pce- cala,296.DoctrinaeDei cognitiononerit, nisi Hdeliaopera
nis aeternijudiciipraerjarali, 188. Diabolusfumat, non- jirascesserint. 287
dumtotus uritnr, 615. Qui ullioniproeparelur,615.Dia- Doctriiiaplacitiet non rationls. II, 521
boli poteslasadventuDomini onfracta, 6I5. Sanclorum Doclrinasanactimpraedicatoribus suisexsulal. II, 523
fideinLcumque subjecLusdiabohis,615.Niinccum nocere DOEC nfodilor,ligura Judaeofuni. I, 80
riiliUir,vincitttr,II, 711. Maximastamenadhuc habet vi- DILICEUS. II, 604
res, I, 615.Diatmlumnontam per Christtim, quametiani DoiorUiidesentiatur,II, 529, 544. Quomodoarceamr
per diseipulos,Deiisvincivoluit, 805. Qui ettm conlrivit, Cdeivi et glofiaecupiditate,555. Doloris sehsu cur noa
ac fideisuae auimaesnbdidit, consun.matesarielus est, laesusin passioneunigcnitns Deus, I, 114. Dolorcmin
5f3. Diabolovicto,nondesunt nobis angelorumminislc- Cbrislumcec.idissesensit Hilarius, 141,not.Dolor vulne-
ria, 679.Diabolusnon obtinet, nisi quos Deus deserit, rum in Christo. 234, 255
428.Nisiqiiin DeOdiscedente sibi traditi fueriut, 579. DosiiNiANUs. II, 631
Diabolotradiltir,quiab Ecclesiaresecatur. 579 Dominusest, qui carni nonservit. 1, 545
Diaconusbaptizarisfungilurofllcioapristolico. I, 257 Dominicahabetsabbatiperfecti festivitatem,I, 9. Do-
Diapsalmaquid, I, 14,tbid., iiol.Diapsalmoe i literventu minica nequejejunandum,neque stratoin lerram corpora
mutatur pcrsonacui dicebaliir,112.Dlapsairria sensumde- adorandiim. I, 8
miitans, 122. Sensusac personae dennitalionem docens, Dominicum,pro Ecclesia. II, 5M)
201, 206.Siue personae aul sensusdemuiatione. 154 DOMINIUS. II, 666
Dictiraiio ex rei dicehdaesensu estiutelligeuda. II, 45 DomusDei vttlgotempla,I, 467et seq. /Edificiorum do-
DIDIMON. II, 693 mibusnonconcludilurDeus, ibid. DomusDominispirita-
Didrachma. 1,756 lis, 453.DomusDomini,doinus iinanimitatis,437. Unius
Dies quid,I, 43, 695.Diessecundtimlegem, 124. Dies iiientiset fideiet cliarilatisdoinusest,437.DomuiDeinul/ai
pro oetalcvel lemporeliominjsnuncupafi solet, 81, 12§, viftufjsjne pn.ce,458,Sanctilas,teqtiitks,contineniiaIiit-
 949 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. <-rlo
manaDeodomusnc templumest, I, 468.DomumDei esse liiis mgemiseit,II, 595.Ecclesiaeincrementumteniporibus
jilus est, quamcivitatemDominiesse. 458 Hilarii. I, 228
DomusDei, Ecclesia,1,186. Uiia est cl plures, 469. Ecclesiaomnessecumatque intrase vellet riiatierc,II,
Domushujuslajiides, 454. Fundamentum, s lructura etor- 177. Quidprosintcihaereticiabea drscedeni.es,177. Ab
namenta, 468. DomusDei claves habent Apostoli, 454. Ecclesiae corporese separantpeccatores, I, 434. Qui,ab
Domuieidemsocianturqui unitatemservant, 454.Sanctae Ecclesiarespuuntur,diabolidominatuitraduntur,379.Ex-
istiusdomusparticipationemDonhabent peccatores, 454. Ira Ecclesiamposili pseudoprophetarumet daemohumin-
DomusDei bona, donaei a Chrislo data, 486. Bona alia colatusfiunt, 702.Ecclesiaquatuorordinibus comprehen-
plena et perfecta. 186 dilur, 558. Ecclesiaeconfusiomundos atque immunrios
DomusDei, homoa filioDei assttmptus,T, 187.Bonaip- complectentis,810.In Ecclesiamanenles,etEccle.siaedis-
sius, virlus, gloriaet aelernitas. 187 cijjlinamnon ieneules, 21. Ecclesiaeministrorumavaritia
DomusDei, fideliscujusquecorpus. I, 187 etluxus carpitur. 101
DomusDei corpuset aniina,I, 469.In ejus aediflcatioue Ecclesiarumgubernatorest Dominus,II, 622. Duces,
ars humanadeficit,470.Unus perfectaeillius oediflcationis Patriarchoe,Pro|,hetoeet Apostoli,I, 195. Turres, printi-
aiiifex, Chrislus. 469 pes, 438.Et quicumqueDeumdiligunt,438. Tres colum-
DomiciliumpaluluminconceptibiliDeoopus est, I, 517. uae,Petrus, Jacobuset Joannes,II, 149. Oculi, Apostoli
Difficiliaomniaet angusta sunt, cum diviniVerbi habila- et sacerdotes,I, 578.Ecclesiain caelerisper naturam te-
tione sumushidigni. 517 nebrosa, 578,Ecclesiaeiufimi. 570
Domesticae calumniae quamaegrecaveanlur, I, 389.Fi- Ecclesioe anxietas tempore antichrUli, 1,742. Qui a
dei exeidiumsolentafferre. 390 Christo appellelur, 742.Ecclesianon peremptosIunocen-
DONATUS Carthag. lesdolel, sed peremptores,672. Ecclesiaehymni, divina
11,647 ollicia
Donapreliosasunt, quaecharitatemcommendant, II, 163. publicaeviclricesquein Dei laudibusvoces,196.Ec-
Donaiu SpirituDeusdividit, sed non dividitur in donis, clesiarumcharlae. II, 597
I, 709. Donis spiritalibus eo humiliter utendiim docet Ecclesia coelestisquid, I, 514. Ecclesia nunc coelestis
Apostolus,quod ea ad utilitatem data tradit, 565. Dona Jerusalem. 455,
Dei suntetiamea, ad quaevalere videlurnoslra indusLria, Ecclesiae,quas ad secretam (vel sacratam) sacramento-
446. V. Munus. rum religionemaedificiorum septa coiicludiuu,Dei domus
Dorlani. II, 665 dici solenl, I, 468.Eccle.siarum assiduahabilatiomaximtis
Dormilatio et somuus quiri differant. 1, 501 ad cceleslia grariusest, 70. Ecclesiam multi adeuiit, duni
DormitioDei in nobis. argui absentiamsuamerubescunt , 556. EcclesiseDei in
1,429 tectis
Dui. II, 635 sunt aediflciiaque mafaveneratio, II, 600.Hilario lutiores
Duxnobisin via mandatorumDei necessarius. I, 508 monles,silvee,lacus, etc, , Ibid.
DccES. II, 651, 661 ECCLESIASTICUS, 1,21, ibid.,nol. ApudLatinosSalomonis,
ajmd Graecos et HebraeosSa|jientiaSirachhabelur, 594.
E Vocalurliber Salomonis,594, 700.Illurnul Dominisermo-
nem respiciuntOrientales. II, 661
Ebrietatismiseria graphicedepingiiur,I, 459. Ebrieta- ECDICIUS. II, 693
lis et opulentioa s|>iritalisr alio explicatur. 191, 192 EDDESIUS. II, 666
EcclesiationiineSiolisignificaLur, I, 184.Hocnominein- Edicta Conslantii. II, 569, 570
telligilur Ecclesia quae nunc est, \el quae erit sanclorum, EDOJI secundumGenesim deficiens,I, 159.Edoni inter-
in
520. Ecclesia, noiicarnalisIsrael, Sionhabilaturaest, pretalio. 655, ibid., not.
260.Ecclesla,monseslDomini,452,454.DomusDei,186, Efliciensdiscemitur a b effecto. J, 724
456.Christios, 576. CorpusCliristi, 487.Christi sponsa, Effusiocordisquid. 1,168
480.Hancqui odit, Christumodit, 487.Ecclesia prafigu- Elatio bona animi, I, 498. Cordis humilitate tempe-
rala in Chananaeae fiiia,744.In Ninivitiset regina Austri, randa. 49g
434.Instarest navis,702,705, 734, 747. Qui Deus ei ab ELEAZAK martyr. 537
initiosaeculiprospiciat,469. Uuiversaeillius aelatiprospe- Eiecti qui vocenturac munerentura Deo, I, 655etI, seq.
xil. 402.SolliciludoDei qualuor vigiliisenuntiatur. 742 Certuseorum est uumerus,580. Electi, quijam in taber-
Ecclesiaquomodopriusdeserta, rninchabilata,I, 121e.t uaculisDei habitanl. 187
seq. Ecclesiae diu slerilis el postmodum fecundae Racliel Eleclionis figura,I, 702. Elecliolil ex omni hominum
tyjmmgessit, 672.Ecclesia in
syuagogaeprselala Ephram genere, 752. Habitaratione mertti, 780 Discretioesl ex
et Manassepraesignalaest, 158.Ecclesialegis viduaChristo meriiidelectu facla, 195. Quomodohoc iiitelligendum,
legitimecopulaltir,515.Ecclesiafitex conventuplebium, ibid. nol. Electiofidefiumpraeest infidefiummultitudmi
260. Coepitesse a Cinislo,508.Ecclesia,id est, Doininus 717. ElectionisjiriucepsAbraham, 528. Tertius in elec-
in corpore,454. Id est, corpusChrisli,687. Magnircgis lione esl Jacob. g28
est civilas,ibid.Ecclesiaest Christus, universam eam in ac
Eleemosymeproeceptum meritum, 1, 688. Eleemo-
se conlinensper sacrameiitum corporis sui. 460 synae fructus,794. Eleemosynae sunt plane ambitiosaeaptui
Ecclesiaefigurafuil arca, 1, 658.In illamomnesinvilaii, Deumhumanithesaiu-ilegaiiones. 90
paiiciiiitranl, 702. Iieclesiie incolae spiritales sunt. 450 Elementa secunrium vtilgi opinionemmaxima, I, 684.
Ecclesiaeunilas, II, 162.Ecclesiae Elemeniorummuiidiet
corpusquomodounum, hientamundi Clnisli discrimen,II, 252. Ele-
intcrilumsuum
I, 454.Ecclesiaa Dominoinstiluta, et ab Apostolisconfir- 55. Elemeutistprrenis nonestChristomoriente senserunt,
mata, nua est, II, 177.Ecclesiasola benediclioiieslargi- 552.Id inchoatumChristi corpus,
ad
tur, I, 522.Per Ecclesiamscanditur ccelestemJerusa- esl, non secundumelenienta causarum commu-
Iem, 525.Nonest iter ad ctolum nisi per Ecclesiam, 71. nium, 552.Elementorum nostrorum origines jjudendae,I,
Ecclesiaslicae tanlumreligionisvotautilia stuit, 184.Extra 251.Elementaviloepiaepsalmocxvintraduntur. 272
Ecciesiamposiliverbum Dei inlelligerenon possunl,754. ELEUSIUS ab haereticorumgrege excipitur. II 498
Extra Ecclesiamnonhabetnr requies, 658. Ecclesiaepax ELIAS in ccelestemhabitatiouemraptus, 1,595. In rcgno
et unilasvirlutemet unitalemnobispnestat. 437 coelorumChristoassidebit, 768. NovissimumChristi ad-
Ecclesiaperid, quodsolaostatque una, haereses omues veiitumproeveniet,769.Judajorumpars per eum est cre-
confutat,II, 178.Sabeliius,HebiouelArius sese vincendo ditura. 792
Ecclesiae vincunt,16.EcclesiaeexomnihushaTelicistrium- Elica. 11,658
phusest eorumde se invicemvicloria,178, 180.Ecclesiae Elida. II, 652
hoc propriumest, ut luncvincal cumlaeriitur,luncintelli- ELIODOHUS. IJ, 652
gatur cum arguittir, tuncobtineat cumdeseritur. 177 ELISEUS arigelorumconlemplaLrone dignus. I, 557
Ecclesisedoclrinaex initiislegisdefltixit,1,253. Eccle- EloquiaDeiobscura,I, 411.Elsi non videnlur, suiit ta-
siaescientianon ase, sed a Dominosuo, II, 159.Ei a Palre nipiijusta, 380.SalutarisDei advenluconsummandaet in-
revelatasunt mysteria, prius occulta,I, 576. Ecclesiaa lelligenda sunt, 581.Pluvia stmt qna fecundamur,557.
Deo potestalemnonsumpsit a parpiitumtradilionedisce- Suntdulcia,modoinanimumpenelrenl, 559.Animoeama-
dendi,II, 660. Ecclesia,quaese calholicamdicit, ne forte riludineset cupiditatumfebres iuitificaiit. 559
fallal,caute utendum,I, 713. Ecclesiae naiifragaesunl, intra non
Eloquiapudenda proferunlurore, sed corde agitan-
quas non vigilal verbtim Dei, 705.Ecclesia uon esf, quae lur. I, 95
Chrislumnegat Deifilium. II, 162 EteusatiumcivitaspnmariaNovempopulanae provincioe.
Eeclesiain (oloorbeuna elmullae, 1, 70, 509.Ex una II, 457not.
Apnslolorum Ecclesia plures sunt, 509. Ecclesiaeab Apo- EMBRACIUS, II, (J07
stolisprincipiasumenles,princi|alus illorumsunt,580.Ec- Emeriia. 11,631
cicsiaecongregalio haeredilasDeo esl, 222. Ecclesialoto KSIUOKIUS. 11,667
in orbe iiindata,5b;0.Totoin orbe numerosa,58L. Suffra- ENOCH an novissiuaiim Christi adventumproeveniet,I,
giis huuianisfundaianon fuit, II, 594.Ea quoeritariHila- 769.EnochIiber. 521, itol.
 931 INDEX RERUM ET SENTENTIARUMV nr>2
EORTASIBS. *
II, 695 478, ibid., )io(.Sacrameiilumpanisco?lesli.sinfiderestirrec-
Ephesus. II, 664 lionisaccipitnr,707.ExaltarivcrusChristisanguisaccipitur,
EPHRJEM proelatusManassae, Ecclesia synagogaepraeluta. II, 571,ibid., nol.ChrislicarnemexVirgineassumptamac-
1,158 cipimus,552, no(.Cibumsumimus,cujushaecvirtusest, ut
Ephrata eadem est quae Bcthlcliem. I, 508 ipse vivensaliosvivilicet,I, 481. Vere Verbum carnem
EPICTETUS, corrupleEpilcciiis, II, 691. Damnare urbis cibo Dominieosumimus,II, 222, 223.Vere sub mysteiio
Roinoeepiscopumgauriet, 670. Pacemei dicit Liberius. carnemcorporisChristisumimus,223. Naluramcafnisad
682 naturamdivinilalissub sacramentooommuiiicaiidae carnis
EPICUBEOBUM doctrinaexploditur. I, 419 Christus admiscuil,222. Per sacramentoruiniiiysterium
Epiphania. II, 665 Christiisiu nobisnaluraliler permanet,224.Quomodoper
Episcopipopuliprincipes,1,793. Eorum ofiicium,nier- Patrem vivil, eoriemmodoper carnemejus vivimus,225.
ccs ae poenacumbene vef male egerint, 795. Episcopus, Naluralilersccimdumcarnemper etim vivimus,225.Vilae
perfectusEcelesiaeiirinccps,II, 215. Quidah eo exigatur, nostraehaecc.ausaest, quod iu nobis carnalibusliabemus
215. Coiisummataruin episcopivirluttimvclutisimmia,215. Christummanp.ntemper carnem, 225. Manentemcarnali-
Aliisnon proflciel,nisi dociussit, el sine doclrinaeaucto- ter, 225.Cliristicaro accepLaet sanguis hauslus pffivhuii,
ritaio erit, nisi imiocens,215.Vita ejus ornetur docendo, ut nos in eo, et ipse in nobissit, 223. Qtiidtam vnltDeus,
ct doctrinavivendo,215. EpiscopusEcclesiaeriebct pra?di- qiiam ut quotidie Chrislushabiiel in nobis? 714. Corpus
cationisminisferitim,153.Episcopatusvox,519. Episcopa- Dominiconsecralumari sacerdolumcollasuspensum,653.
libus arbitriis tionadmiltilurrequanimiterjudicium regis, Sacramentasalutisnoslraeprojecla,654.lninsuin Chrislum
620. Episcojialisdoctrinaab inferendavi aliena, 559.Epi- maiiusviolentermissae,571,ibid., nol. V. Communio.
scoporumcervicesferreis vinculisconslrictae. 623,650 EUDEMON, II, 667.V. 666.Arii hoeresimdamnarerecn-
Lpiscopossemel depositositidicumaut accusatorumper- savit. 674
sonamhabere non debere, II, 600. Auriiriut episco|.um Eunoxius,II, 665, 680. Blasphemiaecjus jaiblire reci-
non oporlere, qtiiquoudamriamtialnsluerat, 597. Episco- tatas. 573et spq.
patus gradu dejeclos et anathematedainnatos,episcopos Enge eugc irridenliumvoxest. I, 262
non esse, 517, 628.De haeretieisdieilur, quise appelUml EUGENIUS. II, 667
episcopos,629. Episcopaluirenuntiandum, qui ab anathe- EUGEUS. II, 665'
niate. siimjjlusesl, 517, ioid., not. Episcopalusjienitu.s EULALALIUS. II, 665
suslulit Constantius. 585 EU.MACIUS. .11,695
Epistolaeblasphemias Arianorumcommittere Hilarius Eimuchi natura, necessilate, volunlate. I, 701
pertimescit. II, 599 Eusebiaiia haeresis. II, 650
Error in plurimis diflicilecuratur, II, 132.Praesertim EUSEBII duo interprimariosArianos. II, 558
crror ex impietatisvoluniale, 143.Errori ignoranti Detis EUSEBIUS ad Liberium missusel ad Africamfcstinans.
moderattirusest pccnam. 133 II, 672
Eruetatumverbumquid. I, 412 EusEBiusex Caesarea,II, 626.Exquisilailliusmalitia,62ii.
ESAIAS, II, 436.Deum vidit, 125. Ob hanccausamin ju- Ejus facta falsilalisplena. 622
diciummorlisac.tusesl, 125. Mysferiumcorporalionisex EusEBiusa Dorbmi. 11,665
virgine praenuntiavit. 125 EusEBiusaMignpnia. ' II, 666
ESAU primogenitalamquam moriturus inutitiaexistima- EUSEBIUS Nicompd. II, 627
vit. 1,595 ECSEBIUS a Pergamo. II, 665, 666
Esca incorruptaet oelcrna. I, 547 EOSEBIUS Vercellensis,II, 675. Vir omni vila Deo ser-
ESDBAS psaliuorumin unum librum collector,I, 4. Au- viens,540.llliusiniqiiadamnatio,ibid.Exsilium,502.Tertio
ctor Iraditiouisde aucloribus ijsalmorumnulli adscriplo- laboransexsilio,701, ibid., nol. In | assionibusperderare
runi. 4 cupit, 701.AdGregoriumSpanensemrescribit, 700.Hor-
Esse, propriumDei est. II, 422 lattir eumad increpanriosinfidel^squi Ariminiceciderant,
Essenliaquid sit, 11,466. Proprie idcircoestdicla, quia 701. Quotsl.ent,et quot Gregorius monendocorrexerit,
scmper pst, 466, 646. Essentiasignificalurrei natura, ge- significarisilii pptit, 701 CumHilarioadversusAuxeiilium
nusac substanlia,466.Cur subslanlia. 467,646 digladiatur,600. Et una cum eo scbismatuniauctorappel-
Evacuare potestatem, quid, II, 594.Evac.uatioex Dei latur. 602
formain Christonoii fuitnaturae divinaeiuterilus, I, 256. EusEBiusconsul. 11,684,685,690
Cur. Ibid. EUSEBII Gallicanibomilias pler<cqiiesimt Fausti
EVAGBIUS. II, 652, 680 II, 513, nol.
Evangelicumtempus desiderarunt Sanctiet Prophetoe EusTAciusab Epipli. 11,665
oiniifis,I , 234.Hocfore proediclumest, ctimlex cssel dis- EnsTASius. 1,665
sipata, 582.Ad cvangclUnmdoctrinamper viros aiitiqtian EUTEBIUS. II, 632
legis imbuimur, 402. Evangelici viri sub lege vox, 558. EUTEBIUS. II 632
Evangelicus vir toto psnlmo CXVIII conformaliir, 555. EUTHEMON. II, 666
Evangeliorumupera per legem suut adumbrata, 231.In EUTHITIUS. II, 655, 647
evangelieamspem adumbrata sunt qurecumquelege prae- EUTICIUS. II, 608
ceptasunl, 225.Evangebuincontinetlex Moysi,559.Evan- ExaminalDe^s, ut j.robetac purgel, non ul cogooscat
gelio non esl, introduclaconfessio.alia qiiam lege, 225. suos. I, 203
et
Evangelii legisDeus idem, 219. QuaeEvaiigelioruin s unt Excommunicatioaninmortuosvalcat, II, 582. V. Aiui-
pra-formavil, c mnea quselegis sunt gessit. 220, 251 llieinael coiimiuiiio.
Evangelica sacra et veneranda,it, 114.Ex lege sunt, Excusaiionescordisjiravi. I, 591
115 Legissiintsuppleinenia,1,227,Quomodolegemexce- Excutimaledictionemsonat. I, 474
dant, 684 ctseq. Evangeliisquomododp.clarenttirprophe- Kxemplum in rebus I, 447.
tica dicla, 587.Evaugfiianon intelligciitibusiuterdumse- Excmplo potitis docere dillicilibus.desideralur,
qnam dictisopiimum est, 696.
cum videntur pugnafe,II, 512.Mutuamsibi praestaiil|.|p- Excmjilarerum corjioralium resjioctuDei inania. II, 511
niludinerii, 350. Unius Spiritus sunl, 550. Evangeiicis Exercilalio,I, 119.Exercitalionisneeessiias 287
gcslissubest inlerior sensus,I, 758. Evangelialex nonre- ExinaniLioDei irt Chrislo apprhne explicalur.
cijiit. 705 I, 245; II, 405,412
Evangelicalibertas. I, 567p|. seq. Exireex Dco quid, II, 155,156.ExilionisvoxVerbina-
Evangelicindoetrinaeimmiitabililas,I, 509. Quaiitumin livitali signiiicanrifo quainidonea. 159, 280
EvangeliipraedicationeDei virlus emictterit,ff, 591. Evan- Exodusquid. I, 505
gelicie doclrinaj pe.rcijiiendae | oteslasqtiibiisdilala,1,770. Exsilium episcoporumAriaoisconiradicentfuin. II, 458
Hi exlra culpaminlirielilalis, quodparere e.i non potue- EXUPEKANTIUS. II, 680
runt. 770 EZECHIAS praeterilorumgestr.rumgratiam per superbiam
Evangelizantes v irtut.es miiltae,I, 222. Evarigelislarum amisit,I, 366. Datum ei sigiiumprorogaiaesalulisquidsi-
nuincriisin quatuor primis Aposlolis|jraefiguraiur,678. gnificel. 414
QuaeJoannifueritEvangelii ' scribendicausa. II, 164 EZECHIEL. II, 436
EiiiARPius. II, 695
KucliarisliaSangninemcorporissni fnndendumin remis- F
sionpmpeccnlorumChristus passurus consecravil,I, 802.
Christusgratiasagit se in cibtim evangeiicnmverti, 740. Facies,imago,formaet vultusnon differunl,1,257. Fa-
Pauem coeleslompeilicereet ministr.ife Apostolisquando cics Dei, Christus, 607.Ilerh judicinmDei, 215. Faciem
iiondiimconcessiini,740.Panisccclestisidemuobisest lar- Dci quomorioItigiaulet non effugiant doemones,215.Fa-
gitor, qui Judaeis.manna? fuerat iudullor,220. Panis unus cics Dei quomodonos illuminet. 590
esl, qu.em in terris gustamus, et in rnr>li« miqtaliiri siimtis, Facies Chrisiii divinitatisprldria. 1,511.
 JNDEXRERUM ET SENTENTIARMI. 9.N4
FamesChiistiqnalis. I, 6"il,ibid.,nol. In fidcprimatiobisspesesl ad Deum,II, 671.Fideifuu-
Familiarilasmaligiiorum quamperuiciosa. I, 575 damentoeruto nonsuperestspes,I, 535.Extra evangelica
Forisencivitas. 11,697,700 i promissaesl, quisquisextra fidemeorum cst, II, 219.Fi-
FAUSTO Rliegiensiasserunlurlibride Spiritu sanctoPa- dei indigi,pauperes,I, 798.In fidecatholicasalus princi-
schasioariscrijiti,nee.nonpleraequepseudo-Eusebii Galli- paliterconsistit,II, 705. Fidessola juslilicot,I, 705,777.
canihomiliae. II, 513, not. Consnmmaljuslitiatn, 720. Justum consummat,II, 569.
Felicilatisterreiiaedescriptio,I, 619.Felicitas beliiina Habclobedicntioe ineriliun,nonflducinm cognilaeverilatis,
esl in otioet opuleutia,II, 1. Hanc pleriquea se respue- I, 539.Quidifferata scieutia,ibid.Nonhaberetprsemium,
runt, et coarguertintin aliis, 2. Felicitasa lidelibusexspe- si eam necessitasaflixaevoluntalisinferrel. II, 221
ctata.1,455.Felicilaiisaeternaebeala lemperies,Kl. Po- Fidei donum,II, 251. Oni non data sit, 221,rtol.Fide
jiulolsraelin desertopraeformata, 431. V. Beatitudo. sua ccepitProphela,1, 606.Fideseoactaesse nori debet,
Femiuapulcrior,ut pulant,humanicorporissperies,I, II, 558. Fideiillatavis improbatur,594.Fideicoactaepro-
583.Gemmisadnaturaecontumeliamexpolilur, 585. Fe- fessiouonimprobanda: cur. 498
niiiiarumlascivientiumocc.ursus,continentiumoculis cap- Fidedeslilulisquantacaligo,etquanla lux fidepraeriilis,
liosi, 527.Fcminispcdesuspensisvesles in faciem non I, 105et seq. Fidemveramditficileimpielasintelligit,II,
defluere,II,567,ii&irf.,«o(.Feniiii09inquaniformainresiir- 114. Vincuiafidem iinjiedienlia.I, 456. Fidei obedieiitia
recturae. I, 781 uhra naturaleinopinioiieinuos provehil,II, 24.Firiesre-
FervorinDeiservitio. 1,58 ligiosahumanaeinfirmitalisnondeliiietnrnattiris,569.De
Ficusquomododissi.nilitora caeterarumarborumnatura divinisoperibus nou amhigit,570.Fides sibi necessarioe
el condilioiie florescat. I, 774 religionisinlelligentiamassttmit,7. Regnimysteriaperci-
Fideles salicihussignificantiir,I, 550. Quomodosint pit, I, 754.VirtiilemDci ubiqucconseauitur. 709
pueri. 757.Firielium pcr uniusfi!einatiiram naturalisuiii- Fidesnostra terret iniquos, reereat juslos,I, 182. Fidei
las, II. 218.Eorum sapiens stultitia,66 et seq. In diabo- visconlrapraesligia,140.Adarcenduindolorem, II, 552,
lumjus, I, 774. Pideliuniordo quadruplex,538. Fidclis 535.Per fidemhabet unriesedetur animus,I, 166,Fides
popiilusDeum ^eperditoIsraelconsolalur. 556 habelin se virtiiiemgeneralisatixiliiconlraomnes mor-
Fidelesperscculionisunt obnoxii,I, 444. De persecu- bos, II, 59.AdlenoiidainCdemquantaopussil Dei gralia,
torumjjKccalis riolent,444. Detis solus eis lum opituLiri I, 281.FideiSpirilusnobisadcsl inseparabilis,II, 409.Fi-
poLest,414. Firieliumconsolatioquaesit, nbifiriemut vo- dci clamor. I, 134,597
liiiiteloquinpqueunl,II, 499. Fidelesin Christojam sunt Firiesmundi hujusprincipibttsperosa,I, 297.Per pas-
Deo pleni, 265et seq. In Chrislicorporelamqiiamconsor- sionps silis, inerliae,etc, probandaest, 172.In his velnti
lcs dominicae carnishahitanL,I, 86. Si frticlibiisfideisuoe niilitiaet vicloriafideiost, 175.Fideidocumentum est per-
careant, eradicabunliir,87. Fidclcs inler cLinfirielesqni- secutio,546.Fidei proeslosunt semperinsidiae, 180.Plri-
dammeriii,2.8.Hi non possunlcssc quod se iiimciipaiil, losophorumet hrcriilicorum adversuseain coualuset doli,
28.Dehiserit judicium. 28 181.Quam inanes, 181.Firiesconstnnsrespuit cnptiosas
Fides, spesr>tcharitascommendantur,II, 617.Tria illa philosophiae qri;estiones. II, 10
nihilaut exlrinsecusmiilabunliir,aut ultra qitamobtiuent Fides corriis,I, 108. Firiesori atque cordi dehet esse
ubcrius acquirpnl.617. Fidcsmimdiest credere tantum conuexa,II, 570.Scieutiain Hdeest, ralio in Dei virtute,
quodpotest,231. Firieshumanoarbilrio ab Arianis esl 570. Pictas esf non ainbigere,juslitia credere, et salus
commissa,461.Non ex arbitrionostro,sed ex dictorum confiteri,570.Fides iiisiniplicitaiec-st,in fidejuslitia, in
virtutibusineunda,205. Nou incrtis liiimaiiiingeniistu- confessionepietas,571.Fidesperfectanulla.saeciilarisoflicii
riiispermissa,575.Est indemutabilis,575. Una, 575.Ea- in alterumreligioneest devincla. I, 705
demin antiqtiiset in nobis. 575 Fideipe.rlinaciadocetur exemplo idololatrarum el homi-
FidpinoslraeprincepsAbraham,I, 479.Eidesifquisquc numcarnalium,I, 441, 415.Fidciveritasut sensuac ver-
filiusAhrah.-p, 671.675.Popnltisin lege per sangninisari- bis, ita operibusprofiteiidaest, 75.Sinelide fruslrafiiint
spersionemlirlepnrificibatur,108. Fide cordiscessanlp, opera bona,75.Fidei liuior in custodiamandatoruniDei
ninniaIngissacramema per oris fraiidulenliam gpssil,108. comprobatur,550. Fidei mililia esl, custodirc inandala,
Adsppctusnonimpediit,quin fidesin Jacob manere.l, If, 598.Fideiojjeratioiieiiiaddidisse ,sumplaepecuniseriuplica-
115.FiriesDaviduon roiicluditursseculis. I, 516 tio esl,796.Firiei noslrae maxiftanu oj.us esf Iinmilitns,
Fideige.nliumeLJuri.eonimleinptis,I, 715. Fidei pri- 497.Firiei jierfeclaevir qui uuctionema Christodefluen-^
mitiasab Israel exspecLavit Cliristus,745.CaeterisAposto- tem excipiat,520 etseq. Pcrlidem maximejustificalio no-
lorumpraedicatione salvandis,ibid. Fidei unum inimobile bis erit probala. 281
fiitidamentnm, II, 40. Fitlemdivinam,pro dolor! suffragia Fidei verilasex vanisadversuseanihaereticorumconali-
lerrena commendant. 594 bus oslenditur,II, 58 et scq. FidcsEcclesiiequi una vin-
Firiei oflicium,11,54. Fides animaeel cordisofficinm catomnesh-creses, 177, 180.Fidei torma ceiia esl : snd
esl, I, 203.Fidei in Deirebus nei-.essilas,II, 15, 14. Hoc quantumadhaerelicosomnissensusincertus,29.Fiilesno-
snlumde Deobene.credilur, od qnodnobisauc.loripse,et stra de aeternaDei generatione,188,191et seq. Fidesge-
tpstis e.st, 68. Fidei sssumplionon inlp.rroganda,sedse- nerationisVcrbieomprohaturex mira piscatorisrioctriua,
qiieuda,I, 702.Deo de omnibusut ab eo sunt dicta cre- 54, 58.Fidesde Dei lilio,409.Fidci mslraedc Filioper-
(lenduni,11,61. AdversusDeitesiimoniiimnon esl au- fccluin sacramenlum,128.Firiei ncstrae priucipale,497.
diendaratiohumaiia,144.Firienihiljustius.369.Credendi Principalissimiim, 471, 472.Fides tinius Dei palris sine
necessitatemprasstatsola dicli dominiciauctoritas, 250. Clirislifidenon proficitarisahilein, 258, 284,291.Eccle-
SeiisumtaniPiinoslrumDominusquam potiritaplius in- sia per differenii-jmtitlei.cl Jacobel Isroelse habel, I,
slruxit, 250.FidemverborumDciconQVmat sanclilasope- 528.Clirislumcredere nonsnfficit,uisicumcredamusDei
rum,1,627. Fides iiilelligentianii:raecedat,nonsequatur, filium, II, 161,169.ChristuinfllitiinDei non creriidissc
H, 9. InielligenLiamfides qui praecedal, uon sequa- mors esl, 149.FiriesChristipsiriiiiornm clavis, I, 5. Firiei
tur. ~ 9 perfeclaede Filiouierilum,II, 156.Fidesqiuenamde Filio
Firiesreligionisnostrseportirs, II. 568.Fides simplex et Sjiiritusanctoesse riebeat, 444.FidemTrinitalislupri
arisalutem potissima,419. Fides religiosaest, ubi est semperctirarunlapostoliciviri, 6II. Firieitotiusabsolulio
eliamnatiiralisinscientia,440.FideisLipcuriiuin inaximnm iu Triuitatisregenerantissacromeiitosila. 25
est. sperare quaenescias, 219.Eides quomodonon | eri- Fidei unitas,II, 243, 575. Firieiveroeuna serics,I, 224.
cliteturin ignorationiserrore, 204. Quomodoproiuovcatur Fidesnon estalia a Pelri fidp,II, 162.Exlra Hriemesl,
ignorantia?nostrseconscienlia. 410 quiriquidexlra unam, 575.Quiriquidpraetcr fidomnn.ini
Fidesre.irredilie. deuionslrationempotest petere, II, est, perfidia,nonfidesesl, 581.Plures ad idcoeperuiitesse,
204. Fidcs rationahilisscientiae,15. Qui prse->letfirieira- ne ullasil. 545
lionisinopi,419. TJnde scip.nliamsuamhaurial, 419.Fidei Fidei defpctioiiem sequilur hyj.ocrisis, I I. 522. Fidei
sint
simpliciqtianipericulosa iihilosophiae sophismata, 418. dissidiiim exslilitex vitioinaloeintelligenti;c,I78.Conlro-
Fidei nostraereddpndaratio : cnr, 147.Fidem asserere, versiaede Ddeamice,compoueudie, 518.Ubivariiesimtde
non siifficit.nisiPtiamobjectadiluantiir. 18 fideopinioues,ad (idemin bajiisinoconfessam rerieuiidum,
Fides Arianorumnon cognitionis,scd criminisest, II, 547.Fides apostolicaet caiholicn, qttaead Nicoenaui syno-
192.Eoninicrimp.n,quiintellectanoncredunl,aut corrum- dum permansit. 705, uot.
punt inlelligenliamcredendi. 219 Fidcs in baptismojurala, 544. Fides, quam baplizaiirii
Fidei merilum,II, 157,168,618. Donum Spirilusper prolitentur,I. 740 Qu;imregeneralineopbyti non litlera
fidemhaurieririum, 48. Deusfidei honoremredditurusiu- teiieiit, II, 499.NectamenSrrilii impedit,quod salulare
tcrroga!,4l9. Firiesad sanitatemmerendaniproerequisita. pstconfiteri,499.Fidesaliasalque aliasconscribinecesse
108.Eademroposcituradanimaesalntem.169.Nonex sa- fuil, i 478.FiriesscriplasOccidentalesnesciiinl,499.Firics
lute.files, sedsalusPXflricexspectanria,I, 709.Firiume- scribenria i est, quasiin rorricnon sit. 516
cst
rendiimquodpetitur,709.Exfide salusomnisgeutiuin. Fides Nic;ena plenaatqueperfeciaest, II, 645.Descri-
700.Fideimerilisrcservatprbesiitiido. !
570 bilur, 510, 613.Fides postNicosnam synodunidivcrsistem*
9Mfi INDEX RERUM ET SENTENTIARDM. l>r;8
pormuseiltltfc,11,462ct scq., a*u et seqq.yua occasione, qui sempercst pater, nnmquaninon est iialus, ibid.Inler
545.Fidcsannureatque menslruae, 546. Eides lemporum nalivitalemDei Filii cl generalionemDei patris nufliim
poliusquaiiiEvangeliorum,I, 515.Fidei novitalelurban- inediumpercipitur, II, 420
lur fldeles,et infidelesadfidemvetanturaccedere,II, 689. Filius etsi inlemporalis, non tameu innascibilis, II,
Fidemapostolicam sepluploprofefenles,fidemevangelicam 476, 484; non estsuasoriginis,II, 500, et Deus aeternus,
noliiutcoiilileri,547.Fidemuovavocepossedeclarari.509 etnatusest, I, 748, el seq. Imiascfbililatisest imago sa-
Fides Occideiilalium. II, 645 crauientonativilalis,II, 301. Palre est ipso iunascibilis
tfidesAntiochirein Encamiisedita,II, 478. Quateiuissu- virtulissu;e nominenuncupalus,II, 97. Filii Dei uiictio
SpCcta. 480 cjualisfticril, I, 519. Nalivilaseius secundtimSpirilum,
Fides pseudo-Sardicensis. II, 182,665 ojiposita,nativitatisecunduinItominem. II, 60
FidesfraudulentaSirmiian. 519 edita. II, 641 FiliiDei generationemarchangelinesc.iunt,II, 52.Hu-
FidesSirnriicontraPhotinumscripla, II, 485.Anhaeca jus secretumhabent Pater el Filius,II, 52.Filii Dei nali-
Liberiosuscepta. 678, ibid,, not. vilasin sola ipsius ac Palris coguitioiieinanet, 409.Norl
Fidei professioSeleuciaescrijila. II, 574 irieo ignorabiiisest, quia inpuarrabilis, 507.Quipie in-
Elries subscripla ad Arlmineusibuslegalis (iuae sit. vesligetur,55.Nalivilalissuaeinenarrabilisfidemper ine-
II, 686 narrabiliagesta fecit,60. Filii generalionemEcclesiaiu-
FidescatholicaexpositaapudFariseamcivitatemab epi- lelligit sola. 251
scopisGalliconis. II, 700 Filii Dei ualivilas quid,II, 141.Nonesl de jjortione,aut
Fidei suaerationcm reddere cogilurAuxenliuscoram dilatatione,aut eniissione,sed ciimplenitudine,59.Filius
Quoestorecl Magistroac fere dccemEpiscopis. Dei neque emanalioesl ueque parsPatris,473.SubsUtens
Fiduciasui qtiaminanis,I, 74,Stultitiaealque impielatis Dcus est, et incorporalisnaturae geueratio incorpo-
cxlremee est, sua conliderevelle poteslale,90.Fiducia ralis. 285
nostrasui dillidentia,75. Fiducioecustos, omnia in Deo Filiusquidnascendoa Patre accepprit, et qualiter, II,
esse debet, 628.Coulisioniquam iu Cliristohabemus,ue- SI.Nattisestutvoiuitquipoluit,utscitquigeiiuit,155,ibid.,
iiio domiiialur. 455 nol. Filiumnascivoluntasejus fuil, in cujusvirtutcet po-
Eigtilumvas, et vas figuliquid differant. I, 54 testateineratut nasceretnr,1,748.Qui ex vohinlalenasci
FILETUS a Cratia. II, 606 dicalur,II, 481.Ex Dei substantia,nonut creaturaeex vo-
FILETUS a Jul. II, 666 lianaieortuiiihabiiit,495.Non lamen inviloPaireaulnaln-
Filius quis vere sif, II, 468.Filius communihoniiiuim rali necessitate. 495
assensuest in paternaenaturaeaequalitale. 295,505 Filii generatioprolalionisnomineaple, et si non per-
Eilii Dei plures sunt riicli,unus esl verus, II, 409. De fecte, significatur,II, 157.Filiusea/issead incoriofidisna-
friio variaetiasresesdamnanlur, 086.Dei liliiim quirinm livilalisretulit nomen, 155.Filiiima Deo exisse,qui cre-
dixeruut insubstanlivoevocis incorporalemsonum, 490. dit atque amat, caret ajiud Patremintercessionisnecessi-
DixitValeiiliuusprolaLionem, 79, 154. Manichoeus parLem tate, 156.Filiuscum ex ipsoPatre dicitur,ueqtte ipse. est
uniussubstantia»,80,154. Sabellius ipsum quem et Pa- quiPater, neque ex altpro,neque ex nullo,145.Ex ulero
trem, 80,155. Hieracaslucernamde lucerna,80, 155.Fi- genilusdicitur,ul ex Patris substantianalus ostenrialur,
liiimlumenex lumineqnani absurdeinlelligal Hieracas, 143.Filii diligenriinonaliacausa esl, quamquodex DPO
140. QminlelligatEcclesia,140. Deiflliumquidamdixe- sit. 155
riint Dei usquead sanctamVirginemsubslantiaedilalalio- Filiusest perfectusaperfeclo,1,269.Nonaliiuidesubsi-
nem,490.liluiiiArianide uaturaet in naluraDei negant, stit, scd Pairis charilate.atquevirtule, 269.Ex vivoin vi-
136.Noluuteumsemperfuisse,73. Quamhujus pla-ilisui viini gtiiilus esl, II, 128.Omne in se habet nascpndo,
caiisampraetexanl,iftid.Vitiosossensus,quospraetexuht. quodDei est, 197.Iii his subslititqueePalris sunt, 282.In
abominaturEcclesia. 74 iis, qu:e Patris sunt propria,per naluram in se geuilam
Filiumex praete.rito aeternumnegant Ariairi,1, 801.De consisiit,468.Filii suntintrn Patrisbona, nonlanluinex-
noilexstantibusqui insiimcnt,II, 141. Qui eum intelli- trinsecus subsistentia 515.Ei congenitaest omuispote-
gaut iion esse crealumvelulcmteras[acluras,693.Quod- stas. 281
namei privilegiumattribuaul,72. Illorumconlra aeternain Filiushabel nativitalisprofectum sine novitate nalurae,
Dei unigenitinalivitalemargulioe,216,418.Aiiomccorum II, 198.Cura PaLrenon absit, neque ad aliud referalur,
contraeumdembiaspheiniae, 575 etseq. Patrcmsui cogni- nequeqtiiririoviimsii, 128.ExPalris subslanliaest, atqUe
lionemFilionegare affirmanl. 575 intra Patrisstibslautiam,I, 681. Filiumin Patre, et. vicis-
Filiustempore el nalura non inferior Patre Joamiis sim , sensuslitiinanusnon capit, II, 49. Filinsqui ex Deo
Evangeliodeclaratur,II, 9. Tain ignorabilisesiquain Pa- et in Dcostt, 128.Quaratioue.sil in Patre,,51.Patrcni se-
ter, II, 151 tam inenarrabilisestquamPater, II, 60. lam ciiinl.iabefel virttiteet natura, I, 574. Virlute, stibstantia,
iuvisibilis,II, 55, 577. Qiiomndo,unde, el ex quapor- divinitate,geiicrationefiliusest, 578.Solusdignusacsuf-
liono vel damnoPatrissil quaereiilesiiic.repaiilur,II, 60. ficiensest iu quo Paler hahitet,440. Neque abcsl per ua-
Filius qiialiscredeudus,II. 74, 409, 459, 411. Quid sit, ttiramab eo ox quogenifis esl, 410. Filiumin Patre , et
quidvenonsit, II, 52, 35, 39. cur verbum, sapiemia et Palrcni in Filioesse divinitatispleniLudo faeit. II, 63}
virtuscognominetur, II, 182 Filiusa Patre nuticiipalioiiis proprietate diffe.rl,nonno-
Filiusnatus, noucoeptus,II, 505. Nalus,non creatus a lurn, noii substanlia,1,570.Nonvirlule, 570.In Filii na-
Joanne dirilur, II, 165.PaLrisde Filioruillumaliuriin h- luraac nomiiiepaterneeiiatnraeac nomiuissignilicalio est,
bris lestiiuoniuiuesl, quainqtiodfllius suus sii, II, 152. 175.Fdio proprium est uosse iiifinilalemPatris, 529.Fi-
Deus unigenilusneque fuit aliquaudonon filius, neque liuscx Palrc cuni sacrainenloscientiaesuaenascensnon
fiiitaliquidanlp.qtiamlilitis, uequequidquamipse uisi II- polest aliud esse quain vivens,II, 198.Filioel PaUico-
lius, II, 416.FiliusDei proprius esL, rion adoptivus,II, guitioetomnianitiluasiinf,I, 725el seq. UnigenilusDeus
56; hiticproprius, quod unigeniLus,II, 163. Filio pro- formaet imago iuvisibilisDei, 257.Ut imagoPatris, non
priuniest esse unigeuilum,ut Palri propriumesl esseiu- est diversseab eo substanfiae,II, 468.Oniniahabet qurn
riaseihUem, II, 95. Filii noinen non coiivenitin opus,II, Paler. 65
415.Si creatura esl, Pater eumdando pro muudonil ma- Filiiet Palris subslautiaeadem,I, 725.QuiFiliusuniiis
giiunidedit. II, 165 cum Patre substantiaesit, explicanlGalli,II, 698.CumPa-
Filii deilasadstruiturab Osee, II, 97; ab Esaia,II, 97. tre tiiiumessenamra ex verbisOrientaliumdemoiislralur,
Pauli et Esaioeconsensio,II, 99. lis adstipulalurBaruch, 504.Filii volunlaslibera et cumPalre una, 296.Filius
101. Filionequitadimiquorijudex est, nec proindequod unumest cum Patre, uonlantumunitatevoluniatis,sed et
Dcus verus,II, 112.Deusunigoililusnequeex nihiloesl, virtutis. 1,570
neque ex tempore,II,. 415; uatus est, non qui erat, seri Filii virlusPatri eeqtialisostenditur, ex eo, quod Pairis
ex Deo quierat, II, 142; non est dilliiiilusin tempore, dlcloeflicientiamallulit, II, 106.Filius rioniiumqnam Dei
non subjectusin nuuierutii,sed eorum omniumquaesunt dextera cogiiominatur , I, 560.Filiimanus; manusPalris;
aut essedici possunlest origo,I, 43. Hocin eo est, quod quia una ulriusque virtus,II, 194.Filii opus,opus Deiest,
ipseestppnesquemcvatanlequaiiinascerctur,I,80l.Quid 191.Quodnil agit riisivide-it, aiiclorilaienioslehdit, non
seniieiidumde hoccmieqnamitascerelur,1,801,ibid.,iiot. infumilatem,295.Filii et Palris sedes una, quiauna si-.b-
In Filiumnoncadit,JYOJI erat ttnlequamnciscereiar,\l,699. stanlia,1,513.Filiilaus,laus est Patris. 11,58
Dcoverbo initiuina Maria non dabat Marcellus,neqlie Filius genitus a Patre in naluras similittidine,I, 515.
regnoi|isiusfiilemadscribebat,II, 626.QuifiliusDe.iante Unigenitocungenitaest palerhaeniajeslalisgloria,515.Fi-
omiiiasaecuiafatelur, seri nonante oiniieonminoteni| us liuinessenliasimilemessePatri, principalissimum estfiriei
anatliema. II, 686 nostrae,II, 471.Uefellunturqui solamvirtnlis similitudi-
FiliumDeiscmperfnisse, I, 181.Ut imagoPafris, lion nemei tribuuiit, 471, 472.SimilemPatri FiliumEvange-
est eo jnnior, II, 475.ut Filitisejus qui semperfuil,sem- iia non praedicant,575.Fiiium dicit Aposlohisimaginem
pcr pst, II, 473.Filius ueque uon natus,neque uonscin- Dei,sed cum addifaniento,578.Filius ut imagooiiiniaha-
per est, utpote dePatrp qui sernperest, II, 420. De eo, bet quaePalcr, 65. Filiuui per opiniaPalri simile.messe
9K7 INDEX RER13MET SENTENTlARUM. !.'H
quandodefiniimri,II, 708.Eumpcv omiiia,innativilaieex- hovonascaturper resurrectiotiisgloriam,I,46el spq.I ilius
eepta, Patri siinilemesse Seriptura et traditione doce- redemplionostra, 497. Universosredeniit. 497
mur. 707 FiliorumDei factorumel Unigenilidiscrimen;II, 415et
Friii cum Palre ijjqualilasprobatur ex pmnipoteutia,bo- seqq. Filii adoptiviqui, 106.Filii Deinonortn carnis, sed
uitate, et sapienlia Dei, II, 147. Filiuiii Deo sequalem fidei, 9. Non necessilate, sed potestate, ibid. Uiiicuicuie
ChristonondicenleJudseiinvitiiute.llexerunt,I, 268.Filitis hsecfit potestas,9. Filii Domiuiqui, sjies illorum, ctautin* spei
in crealioneiiiundiDeo exseqtiaturnomineel opere, II, conditio,1,513.FiliosAbrahievel diabolifacitfldes
107.Ex gloriaesiiiiilitudiiie uniimcumPalre oslenditur, I, fitteliiasi. . 674
495.Filiiet Palris unilatemostenditdandaeet rependetidis Pilil alieni, judaei. I, 616
clarificationis vicissitudo,II, 36. UuuuisuiU in divinilate, Filii excussorum. I, 474
iu religioue, iu injuria. I, 56 Finis quid, 1, 12, 78. Non semper est abolitio,II, 592.
Fihumqui non cohinl,fruslraDeumsibipalrem dictuit, Fitiisomniaesl, maiiensipse sibi lotus est, 592.Est ina-
II, 155.Palreui sine FiliicontessionePoulus numquamlo- nendi immobilisari quem lenditur status, 592. Kst inrie-
catus est, 167.Filii honor uil dtM.raliitPatri, 75. Eilium mutandaecoiislittilionismansiira pcrfpclio, 595.Finis im-
negaules Deum subspecie honorisDei, 100.Re vera in- Finis piorumnonest abolitio,593.Eiuis frdei,I, 546, ibid., nol.
houorantPalreui. 100 nostraeconsummalionis, 62 ef seq. Psalmi in finein,
Filius Patri licet virtnLenon iinpav,omnia sua per re- ihscripti qui inielligeiidi, 12, 128, 554. Tituli in finem
vereiitiaehoiioremdefert, I, 575.Vp.rUissuisrevcrentiani duplex esf iiitelligentia. 65
ergaPalreuilesLat:iml.tcil,602,i()i«'.,»o(.Quateiiusnoiicoae-Fines terraequid. I, 161
quandussitPatri,lI,495.Noii ex imiascibilitale, sed exge- Firma et immobilia in Scrinlurisgravialiuncupaiitur.
neralionePatri est sequalis,524. Qua ratione differatFilii 1, 438
et rcrtimcreatarumsuUjeclio. 507 Firmamenlum,I, 544, 545. Aquassupernas ihfernasqiie
.FiliiaPatre distincfioquaecsse potuerit, 11,190.APatre discerriit. 545
subsistentiadiseernitur,non natura, 65. Persona, non ge- Fissin. 11,1635
nere, 99. Quibus ununi naturaenomen, pcrsonanon una, FLACCUS. II, 667
95. Deo ex Deoliato neque cutudem iialivitaspchnitiit FLonEjnmus, II, 651
csse, neque aliud,15.Natusel gignens nee uniis esse pos- FLOKENTIUS. 1, 667
siinl, ucc diversteessemia3,474. Eiliusut natus, ncc ij.se Flbminasunt sseculiet carnis opera. I, 550
qui Pater, necaliuriquamPater est, 475.Aliusest a Palre, Fceninominegentessaepenurienpalsc. I, 691
ut qui accipitab eo vitam,467. Utimago,nonsoloiiomine Foliorumnatura. I, 25
aliusesl a Patre, 467.Ufunum cuni Deo, leo esl; ul ex Fonna, vultus, facieset iniagonoiidifferimt,1,257. For-
DPUsubsisLens, calulusest leonis,I, 506. Ut personaalius mari qui Christoconvenial. I, 569
aPntfe, diclus est angelus Dei; Deus vero, ut iriem na- maFormaDei idemest quodnatura302. Dei, II, 411, 412.For-
tura, II, 109et seq. Magniconsiliiesl ahgeius, 88, 90. Fi- pateriiaemajestatispro gloria, FormaDei nonerat
lii etPatrisindivisioac disliuctioex his Psal., Seineltocu- in Chrisioexinanito,298.ForinaeDei et formaeservi con-
lus est, duohtecaudivi,etc. 1,169 cursusnon sibi convenit,268. In formahominisexsistere
Filiusin creandomunrioadslitit Palri, I, 645.In condcn- maneusiii Dei formanon potuit; nec potuit aboleri Dei
dis rebus, quaeinira paternarumcogitationumprovideu- forma,ut lantiimesset formaservi, I, 256.Verbumexina-
liamquadamfufurarumrertim praedestinationeformantiir, niensse ex Dei formain formaiiiservi, honiinisque deci-
iulrospicitper mutuam charilatem atque naturam, 209. dit, 245.Fonna servi esse voluilDomiuus,II, 699.Formae
Hoc.vocaturfamulalus,obscquiuin et ministeriumFilii, servilisunitas non slatimreftindenda iri nnitateindivinae
268.Hocuonab se facere qtiidquam,non suam,sed Pairis nalnlae. 298
facere volunlalem,nou facere uisi quod viderit, ibid.Fi- m FOBTUNATIANOS Aquil.,II, 632. Ad Constantinma Lilie-
lius Dei Verbum,Virtus et sapienliaDei, muudi opifex-, rio missus,681. Libcriinoniinccpistolamdiversis ejrisco-
et lionrinisest conditor,182.Qui in mundi creatione me- pis frusLramiLLit, 670.Liberii lajisiHtteras peffert ad Im-
dialor. II, 85 peratorem. , 678
Filius ili legis lalione^et in cafnis assumptioneunus FORTUNATUS. II, 647
mediator,II, 101. IdemEvangeliipraedicatorel legis In- 197. Fotiuiio omliia exslilisse qui volunt, improbantur,I,
lor, I, 223, 226.Prima mimdicrimina diluvioabluit, 182. Refellunturqui fortuitismotibusagi omniaduceni.
Est indeinutabilis,II, 405, 6i6. Hoc Palribus visus cst, I, 181
quod nobisnatus ; sine damnonaturaesuce,115et seq. Iu Fori leges cum legibusEcclesiaeasgfe servautur. I, 21
homiuisspecie et ab Abrahamadoraltis,et.cumJacol)col- Fralres sitniomnCsClirisliani,I, 784.Fratres vocamur
luctatus ad assumendaecarnisfidem,I, 253, Moysilegem qni Ecclesinsgravissimis injuriis affictunt,II, 555. Fra-
dedit, 182.Iti proplielisfuit, et per eos corjiorationiset lerna unitas ubi vera, et quam bona atqtie jucundasil, I,
passiouissuaesacrameutaceciuit. 182 518et seq.
Filius, Spiritussancli uomine inlelleclus, II, 40.Ccelo Frons. Signumin fronlibus. I, 155
nonrelictodescenditI, 56. Ipse sibi corporisinitia couse- sus, FmcUisterraepropfius, I, 211. Per primumAdamaniis-
211. Per secundumredriitus. 211
vit, It, 40. Ipse visua ac pote.slatecorpuspraesumpsit,42. I, 418
HumanicorpofisjjUrioremstiscepil, 1,252,ifrirf.,iiot.Univcr- Ftigienduma perseculioiie.
sitaLisnostrfecaro laclus,121.Naluraminseuniversaecarnis Fulgura simt qui scientincortiscant, I, 5i2
FunriamentumfideiChristus. I, 553
assumpsil,87. Naturahiin se totiushiimani generis assu- Funes peccatorum. 1,328
mens, 87, hominemex utero sanclaeVirginisassumpsit, Fur unius nummi plectendus,sed non ut fur ingeiuis
563.FiliusDei iu liominenalus ex Virginispartu, 584. Iu 795
homihe visibilis et cohlrectabilisDeus, II, 100. Faclus thesauri, I, 625. Fur, diabolus.
hotiioet in suis perfeeltis,el verus in noslris. Futnra Dco pro factissunt, I, 457. Ob scienliamalqne
II, 9 virlutemei factasunt. 581
Filius non demutalus,sed intra se latens, formamservi
assumpsit, II, 405.Ei exinanienlise ex Dei fbrmavirtu- Gr
tem Dei atque naturamservilisformanoii abstulil,1,129.
Quodhomoftiit, nobis profecil,silii iiiliildempsit,565.Cor- GAIUS , II -,595; 695,705, 707.Arimiui cum snciis res
ruptionipolitisgloriamintulit, quatn lahem aeterniLali , II, novasniolitur,68S.Damnatur,683, 690.Galli eum a sua
616.FiliusDei faclus e.st fllius homiiiis, ut homo lieret cOmmuiiione reniovent. 700
filjusDei, f, 87. FiliusDei permansit etiamfactusliliusho- GALAAD nomiiiequid indicetur. I, 157
miuis, 56. Qui virlutis suaesub consortionoslri corjjoris Galaliamultosimpie ad uniusDei professionemnutrivit.
usus sit poteslate, 129.Solida parietumcorpore interla- 11,176
bente penetravit. 11, 409 Galbanum, I, 593
FiliusDei usque ad ultimassseculipassionesdescendit, Galbulus conspeclus ictericum morbuni sonat.
I, 252. Non ex naltiraenecessitate, sed ob
voluntafie saltt- I, 539, nol.
tem hominumsubditusestpassioni, 114. Esurivit, sitivit, Gallias. ll, 655
inoestusfuit, elc, lll.Iiilirimtalibusiiostrisnonhatiira,sed GALLI seditionissuspecti. II, 557
ex assumptionesubjectum eum fuissedemonslralresur- GALLICANI cpiscopia Saturniui, Ursacii et Valehtiscom-
reclio, 111.Querelaejus omnisex ualurae noslraeaffpctu mimionese separauL,II, 562.Quaurioiiltra se tantimicom-
est, lfl. FiliusDeiadhumililatisexemplumomniaqu;eho- mtinioiiemriominicam continere cceperiiit,II, 4DI.Gallie|
niintimsuntet oravit et passiisest.lll. Ut nalivitatemno- Orienlales liuituis susjicionibds delineiiliir, 463, Gnlb
stram cumipsis iiilirmilatisnoslroeofliciisiniisse hilelli- ahno357 Hilarioscribunt,459. Saiurniiio npgani.es.conr-
gertiur, 111.Eurridicentes compassiiiiiesse,vefelluiitur, miiiiionem,Hilario fide ac 'sj.irilu 'cohsereiil,''fefl.Firieul
II, 507.FiiiiDei passio, crux, iliorsquoiiiodoiidclibussa- iijfidMeino Sifmieitsi oppidoniissamdaninant, 459. Nori
pientiaac virtus, I, 228. Filius ab seternogeaitus qui do ceduut Satiiiiiini minis, potestatibtis,beilis, 460, Ouiiietii
9,19 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 960
prorumpenlishseresispelulantiamfrangunt,II, 460.Fidei GEORGIUS ex Laodicia,II, 627,623, 631.Arii
eorumfamaOrienlalesad resipiscenliamcommovet,460. ab Alexandroejectisperlitleras uommunicat. discipulis 675
GalliabHilarioquseruntquid Orientalesin lideiprofessio- Germaniaprima et secunda. II, 457
nibus gerant autgesscrint, et quidsuper his ipse sentiat, GERMINIUS, II, 508, 595.Arimini c umsociisresnovasmo-
461.Gallosin synodisplucerevullHilarius. 465 litur, 688. Ihique damuatur,685,690. EpistolaFiliumPa-
Galliad synodumin tlilliyniafuturamaccitiintra Hilarii tri per omuia siniilem imnur, 704,706. Ab haciide eum
communionemse contiiicnl,II, 462.Abeorumse commu- averleretentant socii,703.'feslatur se iis charitatecon-
nioneabsiiiient qui fidei defensoresin exsiliodetinent, jungi, a quorumfidese separat. 705
461.Noneunl in subriolamdissimulalionem,461.A coele- GEKONTIUS. 11,655,664
ris exlra Gnlliasabslhient. 463 Gladiusquid sit, et quidsignificel,I, 718; polcstalem
Gallicaniepiscopi Parisiis congregali Orientalibusre- sigitifical,631.Gladioulensquiperibitgiadio. 804
scribuut,lf, 700.In usiaesilentiose fraudempassos esse Gloriaalia bona, alia mala,I,81.Gloriandinobisnullus
ex Orientaliumlitteris agnoscunl,699. Ut aposiatas re- esl locus, reeordaiilibusoiimia ex Deo esse,147;et in
spuuritqni Constanlinopoliin locaIratrumindigneexsn- omnihusopusesse Dei misericordia,ibid. Quaminane sit
lanliumsunt substiluli, 700. A communioneac sede sa- gloriaridescienlia autmiractilcrumvirtute, 698. Gloriosi
cerdoliidejiciendosslauiuiit,qui synodisttaedecretis rpni- iu se Judrci iramejus,qui solus gloriososjiotcsteflicere,
tereiitur. 700 exanerbant, 201.Glorirecupiditate aiiiniusdolorem non
Gallinaeopus,I, 787.Et sollicitudopro pullis. 134 scnlit. II, 555
GAUDENTIUS. II, 680 GloriaPatris ac Filii uiia est, II, 287. GloriaeChristi
GAUDENTIUS de Naiso. 11,652 unilascumPaterna per dispensalioneinexcesserat, 288.
GAUDF.NTIUS damnatur a pseudo Sardicensisynodo,II, GloriaquamChristiiscarni poposcil,I, 46et seq. Glorise
662. PaulumCoustantinopol. defendil. 662 filiilioutinisdiversigradus, II, 400.GloriacorporisChristi.
Gaudiavitiorumintelleclacornpungunt,1,156.Impiaeet 597
diffidentisde se conscientiae esl, tiineresine gaudio; et Gloriae C hristi qui subdamur,II, 397. Gloriamoelerni-
iiisolenlisnalurseest sinc timore gaudere. 90 latis nostricin glorioso Christicorporespeciilainiir,I, 260,
Gaza. II, 652,663,not. 487.In Chrislonunc replelisumus,replendipostea iu no-
Gemeresolent,miseri praeteritorumbonorumrecor- bis ipsis,II, 264. Fides compaliendiel commoriendinos
ad
dationem. I, 549 glorifi.-atiu Christo. I, 156
Gemmoein pretioapudmulieres. I, 381 Gloriahomini destinata, II, 402. Gloriamcoeleslemler-
Generalioest in similitiidinenaluroe, non in vitiorum reuoecarnidandamcsse, ultra humanaespei (idem est, I,
proprielate,II, 359.Generationemex nno et immulabili 227.Haeccarnisa Verho assumplaevirtusest, ut nalurre
Dcoesse nonposseasserunthaeretici,34, 215.Gencratio- iio->lra; corrujitionemin creleslem efferat,229. Ad
nem De.icerto scimus,52, 54.Etsi non compreliendimus gloriam ccelestemuuiversispalelgloriam aditus,270.GloriaDei
ralioneni, 55 el seq. Haec nona sapientibus m undiaut Scri- procuranle bonitatenobisnon sollicilis jiraeparalur,695.
bislegisqmcrenda, 54.A piscaloreex|ionitur, 54. Genera- Glorioe cccleslis causaest doetrinaet opus spiritale,596;
lio Filii generationumiiostraruinexemploquatenusexpli- maximacausa, Dci misericordia,542. Hanc merito suo
celtir, 415. GenerationiVcrbi num conveniat,Hodie ge- consequinemojioterit,riisimiserationibusDei provehatur.
nttile. I, 45 540
Generalionesdtiae,quibusproprium est Denm laudare, Gloriserctprnsedotes,I, 26; II, 406.Gloriabeatorumac
I, 625.Generalio et
legis, generatiolidei, 653.Primaab lumenomnesumiturex consjiectugloriae Dei, I, 390; ex
Abraliamccepit,625.PrimaJudaeorum,alternChrislinno- contemplaiiono glori;e Dei quomorioaccipiatur,526; iu
rum. 550,556 Samiise.rit riiversai,193.Qusenamiis concedelur,quoruui
Gencrosilas paternae maiestalis in Filio indiffereris. fidesiiifirmiorfuit, 193,ibid.,nol.Glorisecceleslisperfeclio
1, 506 quoinodonos prsestahitessecumDeounum,259.Qtiiper
Gentesex Chamet Japhet procrealae,I, 770.Signilican- gloriamDeuserit omniaiuomiiibus,II. 399.Gloriselionor
luriiominibusaquarum,122.Deserloruui,220.Foeni,694. omnesad uuitalempalerni bonorisassumel, 221;non ob
Came.lorum, 674, ibid.,nol., 764.Asini,757.Canum,696. aliuddatusest quam utomnesununiessenl, 221. Unitatis
Maximejuxtalsrael, 745.Gentilisignoranliaequoe vitiado- bujus causamtenet Hilarius, sed nondumapprebeuditra-
miuentiir, 771. Cumpaiiciexoiniiibusgentibussintlideles, tionem,221.Humananaltirape.rgloriamiu aeternainsub-
non per paucosefflcilurne nonomnesgentes siul iiifido- staiilianiiraiisformatur. I, 615
les, 149.Gentiuminfidelilaliscausa. 149 Gloriflcanduin corjius in naturamspiritus,1, 289; mula-
Gentes omues dignum est.Deoesse subjectas,I, i;.9. bilur, non abolebitur,II, 599;sed quod carnaleei esl, iu
Genliiimconversioin corvoEliaenulriliopraeforinala, 659. naturamspiritusdevorabitur,406.Glorilicaticorporis so-
Gentcsfide populuinanlerioremsupplantaltirae,in Jacob lida erit eliiiriemiilabilisnattira, I, 451; vetus atque ipsa
prsesighaiilur105. In Israel autem, qna Deum visurae, originissusemaleries. 5t
106.Genlihuspropriepromissiisest Christusiiominesahi- Grariusdecemin domoEzechiae,I, 414.Gradus quinrie-
laris, 66. Genlium,quae Dominumlaudalursesunt, con- cim in lemplo. 415,41(1
gregatio Psal. LXIV niintiatur, 184.Geulesante Christum Graecisermonistrnnslatioad verbumexpressa obsrura
angelornmdominatiiidedilaeet secuiiriumeorumnuinerum cst, I, 305.GraecoverboEPf.5 an clicisan contcutiosignilice-
a
divisse,49,166.Per Chrislum perversojure dominanliiun tur, iiou ilistiiigiiiturproiuuifialioiie. 582
ereptae. 49 Graeca t rauslatioex Hebroeo, 1,505,504;lalinseproefertur.
GentesparalamJudxis salutem prseripiunt,I, 708.Ju- 1,305,11,580
daeisregnumcceiorur»qui rapiant,723.Genliumpopulus Gratiamtantumhumanam qui seclalur, divinam perdil,
1,102. V- Placere.
juniorseniorisprimogpnilaemit, 594.Emitlide , quaehic 707. Salutemac libertafeinnondcdit Venia per gratiamomnibusnecessaria,
perdiditinlidelilatc, 395.GenlesquomodopopulusDei,et In manuDei est nos, ul nisi Chrislus, 104.
qua ratione.populusDco incognitus,612. Quoiuodolonge 806.Donasua Deus velil, Laiuquam flgulusreformare,
a Deo, ct quomodoprope, 198 Getitiompopulusprius juslis injuslisqiiclavgitur, 550.Deus
omnibus
caplivus,quoniodoa Cliristoliberalus,103.Genlesex sil- Verbum adest, nec se humanisauxiliis subtrahit, 627.
vis et cubilibusdiabotieffcciaesedesDei, 508.Gentesprae- Dei, solisadmodum,cuiquepraestoest, ut illu-
ter spem arl cognitionemDei cousortiumquerieduclae, minetmodoariilumreperiat , 549;Graliaevangelicae doc-
227.Geiitesaiiimaiiliuin rilu nou intelligentes,221.Faclre liinae percipiendaequibus dilata, 776; qualenus oberiire.
siint spiritales. 221 ei non poiiierintquibusdilata, 776,777. Hsec necessifatis
Genliiimsalutisordo,I, 710.Gentium salus legis tem- morasinecriurine volunlalis,777; exlra culpaminfidcliia-
poriliusinchoala,255.Aposloioriim prsedicationiestreser- tis.Gratiaenecessilas,II, 48. Grntiaeel misericordiaeD 776
ei
vala, 745.Genliumsalute.ChristumciunAposiolissalian- munerastint, lumennostrum,I, 209;scienlia,557,scientia
dnin, 745. Gentiumsaltisomnise.xfide, 700.Ex fidefacto- ccelestis,548. cognitioDei, II, 116, 117;rerumriivinarum
rum qiiseJud;pi conspexerutit,725 Gentes per graliam ac coelesliummaiidatorum,I, 558;juslitiae, 281. Dei doc-
Spiritusvivunt. 746 trinoeperceplio,272;scienfia jiisliflcalionum, 255;iiilelli-
GentesChrisloiti hsereditatemdatse,1,227.Gentesbap- genLiaScripturse,457.Hascnon negaltir petcntibus,458.
tizataeliaereditasChristi,48. QuomodoDeumconsolpiilur, Sclentiadatur exquirenti, 557; non appetenli non datur,
557.Genlesomnesin Deifriio,quiacarofaclusest, visita- 559.Dei estdar.eut Scripiurasiufelligaiiius,et iiilelleclas
tse, 147. Coexcitataeet collocataea dexlrisDei in ccelesti- aptis verbis explicemus,II, 24. Graliam intelligenlia;a
bus, 116. Gentes visitataeet iion obedientes spernen- Jleo orarenecessariumest, 1, 277.Graliaariasset|ueiidain
tur. 148 vitaepiascogiiilionemac verum usum necessaria, 275.A
Genns, natura, el substantiasaspeidem est quodessen- Deoest nostraconversio,461.Graiioedoiiovitaeanlerioris
tia. II,.466 Criminaoniitluntur,779. GratiamgraiuitamDeus omnib.ii|
C.KOitoius
Alexahdrinns|l»>rptirii«. Tf.572. 70« r-afirleijiistiflcalloiicdimnvll. 787
961 INDEX RERUM ET
Graliael misericordiaDei egemus ad vitam seternam
coiiseqiicndaui, I, 540.Salusex Dei miserieordiaexspec-
landa.400. NeqtieDei niisericordiiim.inelus nosler, sed
lidespromeretur, 180.Gratiasalvamuromnes,II, 98. Mo-
ruiii probitasluiniuisconset|ueiiriiquaedaniprseparafioest,
I, 275.Non eril doclriiiaecognitio,nisiUdeliaopera prse-
cesseriM,287.Dci ope egel lioinouf bouiiiuperliciat,58I.
Naturoeilliuslaiiluniofficiuinesl, ul oggregarese in fa-
miliamDeiet velifet ccepcrit,581. Dei domus a Deo, id
est, ejus doclrinisoedilicauda,469. Voluulasnostra per se
perlicerenon valel boiiiimquoduovil,470. Semper orau-
duiii. ut uobis maudota servare volentibusfaveai, 282.
GraliaiieccssariaaricustodieudasjustificationesDei, 280.
Gratia magnaopus est ad tenendam veram iidem,281.
Quud Prophelamedilalussit, quamquamper fidemsuam
coepit,lameiinou iirojuiumsuumesse, seddatumdemons-
tral, 606.Dei auxiliodomusDei sedilicanda et cuslodien-
da, 408, 409. AdjutiDei misericordia,iii lide, in timore
Dei ct spo imnioramur. 547
GratiseDei ad viiiceudaslentationesnecessitas, I, 179.
AdjutonoDei iuaguoiioliisopus est iu tanto lamqueossi-
duosoeeuli"islius.pioelio,572. AuxiliumDei sj.es merelur,
572. AdjutorioDei laqueus diaboliconlerilur, 451. Hu-
mauaiiifirmilassineDei ojie iinpai'est lolcrauti;e possio-
uum, 540.Scit Apostolusimparemse tiibulatioiiibus nisi
auxilio Dei esse, 560. Deus Apostolorumet martyruiu
corifessioniconstaiitiamet perseveraiitiamdedit, 202.
GratioeDei et meritoquae pars iu victoriateutationuui.
609
GraliaeDei quomodo cooperari debeamus, I, 510.
Gratiaorationi nostraetribuitur, 510. De exordio nostro
muuusDei est, 510. MultiasseruutpropriuniDei munus
esse, ul quis iu Dei rebus atque operibusversefur, 569.
Multi excusantinfidelitalemsuam, quod cessanteerga se
Dei voluntale maneaiitinlideles,370. lmpielalis esl vo-
luntas, existiinarese ea, quae credentium suut propria,
noii coiisequi,quod sibia Deo indulta uou fueiint, 509.
Deus uiiiuscttjusqueauxiliopro meritorumdiversitate aut
deesfaut adest,200.OmniaProjibela ad Dei munusretu-
lit, 509. Ohjeclantibus: Si oiimiaa Deo suut, humaiia ig-
noraniiacaret culpa, resjjoudelur, 509. Propheia Dei mu-
neribus humansedevotionisollicia connexuit,510. Prius
et tunc quoeho-
quae a Deo suut cunihonore.prserjosuil,Omtiiatum
ininissunlcumhumilitatesubjecil, 510. cor-
poralis tum spiritalis vilaesubsidia cx Deo suut, 628.
Nemoitade se confid.il,ul uou seinpercadere,senijierse
verealur allidi, 628. David couimettdatur,ul qui omnia
vult a bonilale Dei iu se inclioari, 515. Homosinc Dei
auxiliocomparalurlerraesinc aqua aridae,606.Deussoltis
lidelisadjulor,168;per lacrymasrogandusesl, 168.Eltun-
denduscorameo oinnis affeelus,ul tiihilde nobismelipsis
fiduciaesit, 168.Si quid in nobiscst, ex Deo esl, 90. Deo
si quid in nobiscst, debeamus,448.Quodagimus,Deicsse
virlusintelligalur,II, 254.Nulliishoniinirelictus esl glo-
riandi locus,recordantiomniaex Deo csse, et iuomnibns
o|ius esseDeimisericordia. I, 447
Grafiaediviiiaedonaper Apostoloscruntreddenda,I, 740.
Misericordiauniversispcr aposlolossubveuit,727. Graliae
spirilalisdomimnemo uoslrumcstqui noninterdumscuLiat,
549. GratiaDci per iiisolenlisevitiumfilinultlisel oliosa,
565;amittitur,566.Gratitedispensaliosil graluiia. 788
Graliaein adversisDeo agcndae. I, 551
GRATIANUS, Consul. II, 706
Gratuilasilmitiistraliomuneris graluiti. I, 711, 688
Graviapro firmissolet Scriptura nuncupare. I, 458
GRECIANUS a Calle. H, 685
GBEGOWUS Alexanririnus,II, 598,647,forle et 690;nun-
cupatursanctuset inlegersacerdos,655;iu Sardicensisyn-
oriocondeinnalur. 628
GREOOHIO Span. rescribit Eusebius Vercel., II, 700,
gratulausei quodOssioresfilerit, ef Arimini plurimisca-
dentibussteteril. 701
Gusia. II, 608
Gymnosophistse. V. Nudus.
H HIERONTMUS
Habere criminis nou est, sed moriusin habendo reli-
nendtis,I, 765. Habere haberique uon unum est. II, 46
Habitaiioiiisct requieidistanlia, I, 70. HabilalioDeo
digna, nonecelumvisibile, 440; seri Filius,440; et Filio
mcdiaute lideles,440 el seq. Nullares creata Dei habi-
tatione digna, 504; hoiiiinemDei habilaciilodignumred-
dere, maximumCbrisli opus,504. IlabitatioDei in piis
mentibusqualis sit, 501.Habilatio muluaPutris et Filii,
440.Habitareet habitarinonest unici. II, 100,255,257
HabitusChristieuinSanclis coiiregnaturi est albus, I,
224
SENTENTIARUM. 9C2
Hadrianopolis. II, 655
HsereditasDei quos,I, 221. HojreditasDomiui,uoncar-
nalis Israel, sed nati in Chrislo,472;sed sancti. 162
Haereditaslicel iiiterpluresdividaltir,ipsatamennoniine
haercdisex solirioesl, I, 569.Hsereduminler se dividen-
lium iiislar rjorlionemeligere debemus ineiiorem, 324.
Quaeilla sil, ibid.
Hoeresiscaseosimilis,I, 224;ex Ecclesiaseabsciriit,II,
118; orittir e Scripluraperperamiutcllecla, 27; ex vilio
malaeintelligenlise,178;certumac lixuni niliil habei, I,
20; qui slultitiamsuamustendat,II, 219.Haeresisj;ertinax
noulantumprudens est, quantuuiaudax,143; facilerefcl-
litur, sed non facile emendalur, 145.Hoeresisex errore
non est sine ementlalionisspe. 145
Hsereliri,viri sanguiniiin,I, 582;porci, 696. Hierelicos
obtinenldaemonesegeutibus expulsi,704.Havrtticis quae
erraiidicausa,II, 12.Iisomnissensus incerlus.29; iucerta
et erraticaomnia, 151. Hsereticiaiigusti,diu-ii Spiritus
el Scriplurarumintelligcndarumincapaces,284. Sapien-
tiaeac scienliaesermonecarent etlide, 258;ne ri3turalium
qiiidem rernm causasleneiil, 514; ralionemcoelestissa-
pieutioenon coiiiprehendentes,nmiriaadspecieui humanse
|jrudeniisecoapianl. I, 224
Hoerelicisuasad parles Scriptnras trahunl, II, 548.
Aliteroniniatradimleldocent, qnamscriptasuiil,I, 419;
coufusispermixtisqiieverbis verilatemeludunt, II, 472;
scoputndisputatioiiisevitaut, I, 20. Eorumin aniuiosoium
conlentioiiisstudium. 582
Haerelieiaut per impietatemobtusa mente, aut per ad-
versi spiritus domiiialionemfideiolifreclatil,II, 418; im-
probabileseffeclivita, voiuntate,judieio, placere volunt
novitate doctrinoe,042. Deum e.xarbilrioliiigunt,I, 20,
iionmiuori impietale,quamqui ncgaut,20; quanlis dolis
fidemsubvertere lcntent, incredibileest, 181;falluntpo-
tius, quamvincuul,II, 419. Haerelirisralioiieliumanani-
tentibusqui respondeudum,141.Eorumraliuuculisaucto-
ritas divinaopponenda,145.HaereticiomnescontraEccle-
siani veniunl,178;sibi invicemadvcrsantur, nec sibi, sed
Ecclesiaeviiicuiit. 178
Haerelicoruminaniasunt jejuuia, conlinenlia,etc.,1,75.
Hsereticisnecfides, nec spes, uec b.tptisma,II, 245. Ec-
clesiasin vanumsibi congreganl,I, 582. Apostolimouen-
tur ne boerclicornmecclesias adeant, 711; haerelicisfides
el vil:cprobitasdcsideralur,ut Evangeliorumsint capaces,
801. CuiuAriauiscommuiiionem qui pcriniserit Hilarius,
II, 565.Quicuinhaerclicnrum riucihus,quicumeoriimconso-
Liliusagendum,562,ibid., nol.Hxielicis insiguibusconce-
ditur venia, tit cunilucrolicclesiaevires hoeresideLrahan-
tur, II, 655.Sub hserelicorumconsorfiopacem plerique
menliunltir,I, 224.Haereticorumlaborad cxcusandasex-
cusatioues. 595
H.ruspicumsilentium. I, 559
HEDION, quod esl Photinus,II, 176, 180.Hebionisdoc-
trina, I, 224, II, 28. Quoeilli Sciipturaeconlrarios,40.
Hebion et a Sabellioef ab Arioqui vincaltir. 16
Hebraeussermoex 22 litteris convenit,I, 272.Hebraica
lingua ambigua. 32
HebraeoScripiurseLextuPaulus apudHebraoosusus est,
I, 35
HELIANUS. II, 669
HEUODORUS. II, 706
HELIUDORUS preshyterau Hilariumfefellerit,I, 475, nol.
et477, nol.
HELPIDIUS. II, 695
Heraclea. II, 665
HERACMANEUS. II, 652
HERODIANUS, II, 695
Hermon,mons Phcenicis,I 521; a Phaiiicibus Sanior
cognominatus,521,nol.;profanageniiumreligionecolilur,
521. HermonanalhemaintCrpretatioest, 521. Fertnr An-
gelosconcujiscentesfiliasbomiiiumin hunc nionlemcon-
venisse. 521
Heronmnominain deos compulata. I, 201
HIERACAS Filiumdixit lucernamde luccrna, II, 80, 135;
quam absurdointelleclu. I, 140
Hilarii senlenliamnon probans, an sensum
illius assequatur, 1,475,nol., 477, nol.; alterum Hilarii
locumreprehendit,culpamquein Heliodorumrejicit,477,
HO(.Fragmentuniex Hieronymoin Matlh. 811
se
HILARIUSdiscipulum verilalis vocat, II, 572; fidelis
Doiuinicinominispraedicatora syiiodo nunciipalur, 700.
Uxor illi fuit, pnstquamepiscopatumadeplus esl; super-
stes, 528; et filiautiica, 525. Hilariusimposili sacerdotii
munusad officiumpublicsesalutisextendit,12; ut episco-
pus, putat se habere Ecclesiaepraedicationisevangeiicae
ministerium,133;in gratiamcalbolicorumlibellumad Con-
stantiummittit, 555, in gravissimofidei periculoprudens
edit dccrelum,562;quodarbitrioconfcssorumClnisliper-
 005 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 964
mittil, II. 563. FjdemNicoenamnumqiiamnisi exsulatnrus lauojubelur proficisci,II, S98;spernit synodosadvcrsus;<u
audivii, 518.Homousiiel liomceusiiiiilelligeulianiEvan- ab Auxeutiocoiigregandas. 000
gulia et Apostoli<i intimaveruht,518.Pririemre.genera- Hiiariusquamicoriestede sc senlial, II, 5,19;se omnium
lus, in episcopalualiquantisper mansit antequamexsula- indoctissimumdicit, 461;propriaesuaefideiseusuin aeger-
rel. 518 rimese verbis explicareposse.testatur, 461; nede se anle
P-Hilariopote.slasdata est sseculihonoribuset commodis libri finemjudicelurrogat, 461, 480, 500; invilus ac tre-
IVtiendi,II, 619; qusespernil perChrisli cbarilateminfide- mcns de Trinitale verba facit,29, leslatur sibi verba de-
lium cousoiiiumrespuens , 619. Tutioreseisuut monlcs, csse, non sensum,499; uumililateac tirie sujiplet quori ' 50
silvse,quameccfesiaehaerelicorum,600.Hilariusad Biter- verliis rieest.
rensem syuodumcompulsusquidibi agat, 505; ibi patronos Hilariifides de sanc.taTrinitate, II, 459 et seq. Quanta
bssreseosingerendaedenuntial, 460. Salurnino, circum- sif (idcsillius de Patris et Filii requalitate,146,117.Hila-
vcnto Imperatorejin exsilium delrusus,459; exsulat fac- ritissapientiainDei, quaemutido stultitiaest, consecutus,
lioue, nor)criiiiine,545;circumventoConstanlio,et Juliaiio 103.Deiiinsolnvenerationeintelligil,402;de firiesua se-
illuso, 543; in omiiium Gallicarumecclesiarumcoiiimu- curus,cur, 517,550; sermoni Dei quantum deferal, 20U.
niooepermauet,5l5; adimecommuiiiouein pef presbylerbs Deode omnibusut sunt ab eodicta credit, 61; nonde suo
suos Ecclesise(listribiiil, 543. Exsul factus,'neque de loquifur, sed per Deumedoctus,141;semperorat nt pos-
Cliristi confessionedecedere , neqiie bonestamuriilatis sit digne loqui, 499; ari intelligenriasScripturas et aj.fe
condiiionemrespuere decemit, 563;criminisloconondu- eloqtiendaspropheliciet aposlolicispiritus coiisorlituuro-
cit, quemquameumhaercticiscolloqui, aut oralionis do- gnl, 2i; nullummajusde sermonisusu lirsemiiunrCferrr;
nium adire, aut' pacioplaiidasperare. 565 potest, quain ut Deo serviat, 24. Hilarii oratio ut fldeiu
Hilaritisde exsilio suo laetatur,II, 525; de tcmporibus qtiainiu regeueratiotiesua jirofessuscst, semper coiiser-
non queri conslittiit,522; niliil in lemjiora aut Arianos vet. 444
famosuinscrihit, 565;serico offeclu,quo clamal: Exsule- Hilariusin Scripturis inter|ireianriisquemnie arbitrio
initsserhperdumniodoincipictlverttmprmdicari, 500, elfl- suo permiltit, I, 426;ipse sennonem suum nequitapiaic
cit ne veritasa firielibusexsulet, 525; librosrie Tnnitate nisi hisqiiaeintelligif,426;quemquesuosensuipermiltens,
scrijisil episcopus,555; et in exsilio,523; qnibus causis tractat quodsec.undumdouumsjjiritalisgratisesensit, 581;
ariduclus, 174.Librosillos pltiriini ex antiquisinscribunt occurrit iis, qui ipsumsuis interprelalionihusvim veritati
defide. V. prrcf. Tom. u, u. 2; quibusfavenfjriuraHilarii aflerre arbitrarenlur, 506el seq.; ostendil se sensusspi-
verba, ibid. n. 4. Arianoseliainad veritatem per hos li- rilalcs uou frustra jirosequi,457;quam moriesteab alio-
bros adducendispe gaudet. 155 ruui seitteiiliadiscedat,417;aut relitlet quseiion probat,
Hilariusdc plurimlsRomanarumprovinciarumurbibus 466; aut judicet de aliis,ll, 508;aul propriain senlentiam
Gallis sigiiiiicalOrientalium fidem ac sludiuin,II, 457: dicat. 508
timet ne Gallorumlacifurnitasex pollula ipsorum con- Hilariusquam viam contra hsereticos leneat, If, 215,
scientia sil suscepta,458; consliluitnullasad eos eccle- loquilur snb speculaorrmiumhserelicorumquserilantium
siasticisermonislit.terasmittere, 458;litterasab eissumit quod reprehendant, 176;securusnon suis, sed aposlolicis
anno exsiliisui tertio, 459, aptidquem de lilleraruin Ien- scaudit gradibus,176;hsereticis repugnatiis ipsis diclis,
tituriinese excusanlol)exsilh ipsius longifudinemac se- quilmsfidemimpugoaut,279,578, 591; iis ijisisdictis, illos
cretum, 459. Galliei communioiiemdoiiiiuicammillunt, coarguit,([tiibusfailere leulant, 107;quam cauteArianos
462; fldc ac sjjiritu se ei cohaerere Leslaiilui',459. Quid confutarit,105, quam caule fidei tolius ' demonslrationem
Orientales iu fidei professionibusgerant aut gcsserint, tcmperarit. 459
quirivesuper hissenlial, nomiulliab eo sibi significaricu- Hihiriifervens charilas,II, 145. Hilarius curat pacem
piimt. 459 amissamquaerere,lurhatamcompoucre, el repertam le-
HilariuslnlraAsiamconsislens,lihrumdeSynodisscribit, ncrc, 593.Nonvultquidquamlibro de Synodisnisiad uni-
II, 498. Ecclesisemilitiaesuaestipendiiimreddil, et episco- lalis profecluniproferre, 510. Constanlinopolispondetse
patus sui iu Christovocem,519 ; elaliqua cuinGallis piae oniiiiaad Oiieiitiset Occidentispacemlocuturum. 549
iitlei consiliacohferredignumdticit, 465; illosmaximevult Hilarionumquampax optabitur,nisi eorumqui Nicaenam
in synodiselucere, 463.Ilogntul exsiliiipsiusinorationibus firiemlueiitiir,II, 600. Ipse fideiNieasnae aribserenscaeteris
sanctismeminerinl,520;nescit antamjucundumsilad suos formulisnon eget, 580. Arianorumblasphemiasepistoloe
re crti,(iuamipsisecuruiiie,stiiiexiliomori,520;operanidat comniitterepertimescit,599.InvitusSirmiensemblasphe-
uLmutuasOrienlaliumet Gallorumsuspiciones le.vel,463. niiaindescribit, 464. Ipsi riiaholusest, qui Arianus. 600
Qualilere.xposueritOricnlaliuinlidem, 476.Anlisec calho- Hilarii erga Ariinos indulgentia,II, 563. Erga impera-
lica, an hserelica sit, permittiljudicare,462.Hilarius de for- torem re.verpntia,506. Erga eosdemmoderatioinlibrisdc
mulis Orientaliumdiversaab Alhauasionumquamsensisse Tnnilate. V. prmf.ad lom.n, n. 9
oslendiliir,453, n. 15. Iu illius libro de Syuoriisquidre- Hilariusde passioneChristiquid seutire ac praedicarc
jirehensumsif. 521,522 soleal, I, 113.Doloreinin Christumcecidissedocuit, 142,
Hilariusapologiasui iiislilularalioncmreddil ctirOiien- not. Nonseusit Verbuma carne Christi moriente secc.-i-
lalcs libro de Synodislaudarit, II, 521; ostendil se (idem sisse, II, 267, HO(.Autonmiasimiilet semela Deo creala.
illorumveram nondixisse, ibid.; ncc ab eis adeinissesu- 417, ibid., itol., 452, «o(.
spicionem,523;seque inviluinhomociisiifecisse meutio- HILARIUS diacnnusLiberii legotus. 11,674
nem, 522;cur pf qua condilionehanc vocemnon impro- HircorumqnoJdamapjiellativumnomen. I, 205et seq.
barit, declaral, 521, 522el seq.; tum maxime cupit efli- HodienumconvenialaaternseVerbi generationi. I, 45
cere, ut ab Iinperatore advcrsus Valentemet Ursaciimi Holocauslumquid. I, 20i
audiretur, 521, de exsilioad liliam scribit, 525, quo eam Homonon vanitas,sedsimilisvanitali,!, 615. InScriplu-
a vanis ornainenlis ct siimpluosisveslibus dehorteiur, ris aqtiarumnomine saejiesignificalur, 431. Ssepe cliam
527 etseq., hyuuiumquematutiiiumct serotinuineimif- carnis iiomiiie,129, 185. Niml in tcrreni.s Dei opeiibus
tit. • 528 hominejirajslantius,354.NihilamabiliusDeoest, 551,552.
HilariusassistifOrienfaliiimin Seleuciasynodo,II, 572; Hominisjiraerogativae, 551 etseq. Humanaeoriginis priu-
qttisese iu ea geral, 572.Ibi ab unoex Aiiomceistentatus, ceps Deus, II, 553. Homogenus Dei, I, 229.HoininiDeus
hoereticamimpielatem quam prtidcnler exjilorel., 574. ex se ipso vitaeac spirilusel.ementatribuit. 229
Conslautiiiopoli libcllumipseIniperaloritradit, 543; rogat Hotnoex nihiloortum habet et post tempus,II, 417.
ul exsilii sui minislrum|iraesenlemad conlessioiieiiifalso- Hominis origo hancliabet dignitatem,quodei jiropriumsit
rum quaeegit addueat,544; de fidesub synodqdissidenli rieseanfetractari, IjSSd.Deindequodnonmanu,sedmani-
andiripelit, 549.Iiiiperalorisarbitrioderelinquii,quateiius busDeiconditussit,556,561.ldeonianibns, quia ex-duobus
el quomodojubual eum loqui,544; omnia se ad Qrientis geneiibtisin unumanimalrationisparlicejjsdilpliciesl in-
ct Occidentispjcem cum honorercgni ac regiaefidci,b- stitiitus exordio,250.Et qtiia nonsolitarii triplex tuit in
cuturumpollicelur. 549 illiusconstitutioneoperatio, 558.Hoininisinstiluliotripli-
cem se fert Dei operationem,229, no(., 558, 495 el
Hilariusse nonaliquohumansejierturbationisvitiocon- seq. j>rae In hominisconditione signilicaturfaciens, factum,
tra Constanliiimscripsisseprobat,II, 565, 565;ad marly- cxcmplum,II, 85. Homoduabusnaturis conlinelur, spiri-
rium anhelat,561, 564.Ede.relental opusgrave el mulli- tali et lerrena,I, 492.Humiliet ccelesti,ibid. Inlernam
plex, 620; ex eo locoiu quogesta res est, 620; quo con- et externamnaturamaliamab aiiadissonantemin se con-
silio. 621 tinet, 337.Homoinleriius et exlernus, 593.Homointe-
Hilario direcfeeOrientaliumlilterae,et ab eo in Gallias rior anima,exlerior corpus, 495,Hoinototus ex animaPt
niissse, II, 698.Gallifescribentes, cum iis pacem se ba- carne formabillsest. 111
bere negaui cum quibusille se babilurumnegavit. 700 Homounum est in lerris animal ralionale,intelligens,
HilariumAuxenliussolilusesf tfaducere ut haei-eticum, dijudicans,sentiens, 1, 335. Primum secundumaoimam,
II, 599; ut schismataubique facieuldm, 602. Ulriusque. liiuisecundumcorpusinstitufus,357et seq., 495. Setun-
congfessus,597.Hilafius ffaudeAuxentii retecta Mcdio- dtim corpusde terra forniatus,357. Sectinduinatiimamex
 963 INB-EXRERUM ET SENTENTIARUM. 966
nullaalienasubstanliafactus,1,557.Corjmset animaquodom rebussuisignorat, II, 440 jEqiianimiterimperitus in suis,
inspiratispfritusDei fcederecorUinentur,557. Anirnaeet. insolenter in Dei rebusest ignariis,55. Multa scriusper-
corporaoccultauobisDeivirttUequolidie procedqut,206. cipit rafionequamaure, 590. Humanisermpuisvilia, I,
Quisqueesl generalisaoirmeel corporis. 90 110.Huniaiiiisaiiiiniisex se babet uattiramDeum intelli-
HomoiuiliumcreationissecundumoriginemDei sitnili- gendi, sed iionscieritiseltimen. 11,48
ludinemque sortitus est, I, 650.Fil ad communemPatris Homosuis viribus nequit ad cognitionemDei,
et Filii imagiuem,II, 108et seq. Quodflt secundumima- II, 116. Indigtiusest,pervcnire cui Detisse cognoscibilempraistet,
ginemDei, arianimiperlinet dignitatem,I, 557. Homoiu I, 615. Incpgnoscibilemcognoscerenatura nostra rioii po-
subslaiiliaauimsead iinaginemDei figuratus, 423.Secuii- tuit, nisi per nostraiiinaturam,614.Homoeget beniguitate
diunanimamad imaginemDei factus,493.NopDei imago, Dei, 527. Verbi Dei ltice ad onniespjicruin[jroccssusin-
scd imaginisel simililudinisDei exempluin,557. Incorpft- d.iget,561.Hqiniuisinflrmita?in percipiendisDei rebus :
ralis esLet quoddamdivinum,537 et seq. Qui naturamdi- qvjiper Gdemroborelur, II, 66 e'l seq. HomineriiDeussa-
vinamimiletur, 495.Per gloriamcorjsuiniiiatur imagoDei. cris litteris ad cog.iitiouemsui erudivit,, ' 1^5. Homiuum
II, 406 sajuti quam saepeprospexeril Dominus. 1,95
Homosoltisex animanlibusparticepsrationis,I, 638. Ut Hliuiuiiigeneris iii tres divisid. 1,704
crealis aut uteretur, aut dominaretur, est electus, 197. Hoinoin creationeDeo placcns, peccalodisplicens, in
Hominis ad usum el sua et alia terrena referuntur; ijise Cbristobene placuif,I, 650. Alienum a bonilate Dei non
veroadnihil aliud, 355.Ad cogiiosceudumveiieraridum- fiiit, ut eiviiam in se reririeretet seternitalem, 229. Quo-
que Deum omuibusuli debel. 555 niodohoc praestiterit,250.jHoiiiiuiid Incarnalioiie acqtii-
Homoa Deononinchoatus ad mali originem,II, 145. rebatur, ut Deus esset, II, 286. Homo per liicarnatioiiis
Natusest arivolandumin ccelum,I, 716. lmpii sunl, qui mj'sLeriumnaLusin Deumest, 525. Qui a Chfistopfo.yec-
hominumorttimae mortem nalurse necessitati tribuurit, tus in Deum, 26L HoiuinemDei habilaculodiguum red-
20. Hominisreternitatemad consolandamscplerum con- dere, maximumChrisLidptts,I, 504. Qiiam hoc Chrislo
scientiammulti negant, 622.Honiinemad vitia proclivem cdrdifuerit, 505.HomotemplumDei aeternumqui conse-
et quassum,jam cadentem demergil desperalio judicii cratus, 788. Homoa lilioDei assuinptus,'dofim.sest Dei,
seterni, 167.Homonasciturad cognilionemDei, 541,560. 186. HiiiiianaecoiiiipiionisChfistus hatisit oniqe vifiiiiq,
Ad id Deumcoguovit,ut confbrmisDeo lieret, 614. Eat.o- 809.Homiuemut apprelientliLDeus,itaDeiishomini ap-
nus deputaltir,ibid. In cognitionemDei est editus, ut pro- prehendeiidus,58. HoininemquemassumpseratCliristus,
fectunisibi ex opificissui cognitionesperaret. 181 exsjieclatumDeo patri munus repprtavif, ' 677. Homines
Hnminisseleriiitas ex bouitate Dei ostenditur, I, 561. quomodoia Cliristo|j'assiet exaltatisint. 186
Ratioipsasuadet dignum nonesse Deo, ut homiuivilam Hoiiiiiiissaoitashictoiuuminclioata,postresurreclipnem
iargitussit consriiiparlicipemsubdefectionevivendi,II, 7. erit perfecta , I, 655. Homocarnalisquis, 72. Q!uisaninia-
Hominiaeternitaspromissaex priinaia ipsius coaditioue lis, ibid. Quis spirilalis, ibid."Hoiiiinis novi indumenia,
Dei voce,I, 406. Homiues ad bonaspiiitalia et seterna 494.Jlomoul houioDeuindebet limere, ut siihdiiusorare,
sese uatossenserunl,II, 5 et seq. Deus hominem ralio- ut beneflciisaffectiisdiligere,628.Nostramijtipsipotestate
nale animai iu usum largiendaeaeternitatis suaevila seu- ab binuivia riialasumusinhibendi, ul deihceps custodia^
suqueperfecit,I, 38. Profeclumadid ei per ineritumvitse mus verbuinDei,558.IIo.mihiversanli in uocte ignorantioe,
innocentisconsliluit, ibid. Liberum eum condidil, ibid. iiisidiaruni, infirmilalum,-.'concupiscentiarum, ' vitiorii.iri,
Poenisamalo deterruit, prsemiisinvitavitadbonuni. 59 orandumet operandum. 524
Homoper se consummalioiieai nonobtiiiet, 1, 370. Hu- HuinaiiaeinfirmitalisDeus rationem liabet, I, 605. Ho-
jtis tameii adi|Jiscendaemeritumest cx iniLio voluntalis, mini,si fidesin eo mancat, in omnibuspericulis a.destcce-
570.Hominispropriumofflciumesl Deum invocare, 638. lestium virtuftimdefensio,557.Homoagitsub sjjeculaau-
Et aliis fidem, jasiiliam, atque oinnem benevoienlise gelorum, 557.iSetotumDeodebet,781;etomnia sua, 447.
affectum praebere, 785. Homincniassuniere Deo diffi- Humanaevitteacmortis fiaisest resurreclio,II, 402.Homo
ciiiusuon fuit, qnameum in tanta iiaturseac vitsesuaera- posl legem morlis ex Dei sanctificafionemarisurusesL
lioueformasse,167. Himo quandoquidgranrie sit, 335. seferuus. I, 425
Noineii suum per vitia amittit, ul dicafur serpens, Homceusion nusquamscriptum,II, 509. Catholicisad fi-
equus, etc. 555 dein est oliosum, ab Arianis improbe anaihematizatu.r,
HomiuiDei beneficiadiabolusiuviriit,I, 677. Quiab ho- 581. Homoiisii nuditas hon caret oflendiculo, 513. Qu;e
uiine, quem dejecit, viucendus, 677.Hominis corpus et hujus vocis sit
pia intelligentia, 505.Est et iinjjia, ibicl.,
auimanala ut unum sint ia ccelis, qui cadant unum iu nol. Homoetisiimeiilioiiem Hilariusinvitiisfecit, 522. Qua
tcrra, 717.flomincs omuesex terra in primo Ariampa- coiidilionerecij.iendiiinsil, 521 etseq. Quol upiscopihanc
rente geniti, 196.Inunius Ariaserrore, omnesaberrarnnt, vocemSelouciaeprsdicariiU,572. Ex iis aljqui noii.iiiilia
758.Homoiu peccatopfimi hominise paradiso expulsus, pie verhis proeferebant,575. Qui liomocusion defend.unl,
575. Pcr transgressioiieniprimi parenlis ex beata requie Anomoeoriun duces coudeitmanl,574. Seri ab' his postea
ejeclus. 655 viiicunlur,574.Epislofade homousiief homfflusiieXposi-
Homiiiisvila miseraabAdamcccpit, noa cum Adam,I, lione Siriuiumdeiata. 508
650.Haecnon sua est, sed quaeprimimii-.ihomine est iu- Homottsiiet homceusiisignificationcm se nescisse, fateri
stittita, 650. Quaiis priini hominis natura fuerit, 608. In cogunlur aucloresSirmipnsis formulse,II, 506.Honioiisiiet
iiancredire optat prophefa,608. Quodnon meriti esse sui HonittusiiintelligentiamEvangelia et aposUiltlli.Iario iii-
arrogat,608. Nequeconceditur in hac vita, 608. Homoin timarunt, 518.Homousionab Orienlalibus inveiifum,ab
crimineAdieexsulfactusillius Sion, in qua sine metu, Occidentalibussauclefidelilerquesusceptum est, 698.Ab
sine crimine,siue dolore vila est, 549, 551. Quamdiuhic anterioribusepiscopisest praedicatuni,73. Aniiquilaliscst
degit, nonvere vivit, 589.Quamdiuhic vivil,miindusesse fides,et pietalissecuiirasJssl. Hsecvox ad maximaiiifldei
nori polest, 290.Huiic corporuminflrmilasac viliorumin- securitaLemusuxpalaest, p. Inqua religionismaximaet
ceutivaimperfectumesse compellunt,291.Hoaiinemin vi- sola cauteia esl, 576^Hoinousionseu t6 uuiiissubstantiae
liis natumesse et vivere, 470.Hominisoiitts ex Deo sanc- qui declinareArianiteotarunt aute Nicaeniiiii Concilium.
tus, ex conlagionecorporispollutus,425. Ad vitia naturae 79, 81
insiincluhomopropellitur,21. Hominesiaiperili, i-eftigu.', Homousionin se habet et fideiconseientiam.el fraudem
sordidi,sine sjie mortui, sin^ lege Lenehrosi,II, 57. Homo paralani, II, 500. Quandorecte prasdiceliir,506..Homou-
subditusvariismotibusseiiualisessenoa po.test,I, 98.'Ho- sion trijiici pravosensui palef, 73, 500; et pie dici polest,
rniuierrare.debilumesl, 595.Mortalibusoculisnubes ob- eLpie laceri, 502. Quoloeo pie dicalur, acnegcltir impie,
scurilatisobsistit,291. Homiues post peccalum j\.dsein 501,502.Nondebel nude jjrsedicari,501. O.bsensus pra-
ignorationeD.eiet in omniumviliorum oblectatioue.deti- vosillurise Ariani rp.spuere confinguiit, 75. Hosse.nsus
nentur. 719 damnatEcclesia,74. HomousionseiisuiiOii suspecio prO-
Humanamialelligentiamquam multa excedaat, I, 491 bavit Nicaenasynodus,510et seq. Ejus proprietaiem Pa-
etseq. Deumcomprche.iiderenon valet, 11,514. Secreta tres post Nicoanamsynodumreiigiose inlerpretali sunt,
Dei non penelrat,I, 490. Aliquidintra simul et extra al- 518.Homousionnon improbandum,licet viliose intelligi
lerum esse posse.non cousequiluf,II, 49. Qui infinilussit soleat. 511'
sensus noster, ct in inflniliscogitandisrieflcial,422.Homo HnmousionAncyroeanathematedamnalum,II, 517, not.
non capilquaedamcorporalia Cliristigesla, 52. Nondebet Quooblentuab Orientalibusf iespuatur,'509, Ciif a Pa(ri-
esse omiiipoteiiti.fiac sacrameritoriimDei arbiter, 459. bus, qui Paulum Samosat.damnarunt, sil rejjudiatiim,
Quodhominiinintelligibile,possibileest Deo, 49. Homi- 509. HoinousionSamosatenusmale confessus esl, 512.
nis iguorantia,I, 361;II, 53. Originis susecausam et ra- Octogiulaepisco|iiolim respuerunt, 513. Hi improbafi'do
tionemnecuotilinemnescit, I, 538, 361.Humaan?infirriii- statuernnt, qtiod NicseiiiPalres probando. Sl5
lalis religiosacoiifessio,hoc solum ex Deo nosse quqd HoroousioriSeleucioesoli jEgyptiicoustaiitissiriieobli-
Deus est, 491.Dijudicantismenlissuaeniotuiu aul vilam nebanl,II, 572. Homousionqqid intelligat Hilarius,510,
aiil rationemsentieiisnon intelligit, II, 440. Multa alia e 514. Sciiiptiliadversusillamvbcem levantur, 514. Hujus
967 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 968
vocissiguiflcalionem explicantGalli, 698. El sub analhe- excidiumdeiiuntiatur,I, 729.Jerusalemnon esse quando
inatis poonavetaulaliter de Deo ac Domiuosentiri, quani digna fuerit, 788.Jerosolymamcircumire, sed non inire
hac vocesentiunt. 700 Judseisper Romanumregem fuil concessum,151.Hancad
Honor nalurseaut speciesest, aut dignilas,II, 221.Ho- prsesentiummiseriarumsolatiumcircumiresoliiistnit, 147.
nor earumdein rerum non esL diversus, 412. Honoris Jerusalemdesolatio,452.Jerusalema Babyloniiscapla ct
oequalitasest quid proprium virtutis nalursequeacqua- evers3, 511. Postetiama Romaniscapta Pt incensa, jam
lilali, 294.Houorenon exaequanlurnisi naturalia. 275 nulla est, 511. Jerusalema Salomouesediflcala,466. Zo-
Honorsseculi,diabnliest iiegotium,I. 679.Honorister- robabelrestauraln, 467. Solumhodie conflagralionisci-
reni despecluscrelorumregnum est, 562.Honoris aliquid nerein et defoniiiumruinarumfoedilaiem praebet. 467
praesumerenon decet, seri humilitalisoperibus prome- JerusalemcUitas pacis,I, 640. In praeformalionemEc-
rcri, 770.Honoremab allerutro accipere iufidelinmest. clesiae,id est, corporis Christiconslitula, 687.Jerusalem
II, 274 spirilalis,654,655, 640.Jerusalem lerrena, species esL
Honora Deo quaerendus.II, 274. Honor famulanlisiu cocleslis,454.Jerusalemceelestis,Ecclesia, 454. Concors
honoremiuiltentis est, 57. NulliDeumlimenti est dene- fldeliumccetus, elsanclificataesacrameiitis
Ecclesiaeanimse,
gandus, I, 76 et seq. Honorema iiobisnon accipitDeus 514.Jerusalempro parle est quivissanclus,555. Jerusa-
nisi per Deum, II, 116 lem coelestisper omiiiumgeneralionumaelaLem sedificamr,
HONOUATUS. II, 690bis. 454. Usque ari beali ac dominiciregni tempora, 466.
Hortatiomultumvalelillicienlecasu, plus ralioneduce. Jerusalemseternaet circumslantium DPOsanctoriimcivi-
I, 216 tas, 159.JeiiisalemangelorumIrequentaDliumconventus.
Hosannaquid hebraice. I, 772 235
Humiliatioquidsiguiflcet,I, 552.Humiliationempraece- JESUS Nave uominis Chrislipropbeta. II, 436
dunl delicla,532, 353.Hofumilla emendatioesl. JESUS salutaris,I, 209,543, 409. JPSUS CX corporeDo-
352, 555, 540 minonostronomenPSI,685.Nuncupatioest hominis qui
Humilitascordisvirtulumomniummaxima,geuerosaeet ex Marianalus esl, 200.Quomodoa prophetis est deside-
regiaenativilatisornalusest, I, 565.In humiiitalecoiisislil ralus, 409et seq. Jcsu nomendaemonesferrenon possuut,
niandaloruiiiomtiiumcapul ac summa, 405. Contiiieiilur 95. Adsalulemhoiniriesassumunt. Ibid.
oinuiafideinomina el pracmia,405. Humilitasmaximum IGINUS. II, 690
est lideinoslraeojms, 497. In humilitatiscoiiservalioiic, Ignis exemploillustraturfiliiDei nativitas,II, 199. Igni
legisest memoria,404. Humilitatiscausaeel merces,680. fornacisBabylonisean fiierit nalura ureudi, 552. Trifius
Ad humiliialemprodestDei magiiiflceniiamet miseralio- pueris fuitros , I, 625. Ignis urens peccataatque tollens.
nemreputare. 404 159
Humilitatisexempla,I, 443.Humilitatemsolamostenlat Ignis indefessusin judiciosubeundus,I, 291. Ignem il-
David, 404. HuntilitatispraeceptumChrislus prdebuitet. UininonseiHipntsaacti, ibid., not. Ignis .judiciiqnoddam
exeinplum,564. HumililatisChrisliprosmium,565. Hu- baplismum,290. Ignisjudicii, cuideslinantur iniqui,507,
militalisoperibuspromerendushonor, non prsesumcndus, 694 Iniquos auferel, no Christum contemplenlur,141.
770.Humilibusa Patre revelauluroccullamysteria. 576 Ignis cumnoenaesensupeccatoresabsorbetante quam re-
Humililatemnonoportetcarere conslantia,I, 75. Corde surgant, 141.Ignis aeterniin iniquiserit aelernamateries.
bumiles,sensuet aiiimasimuscxcelsi, 498. Quomodoa 694
viliis liber viliosumse possitprofiteri. 462 Ignorare quod credas, non fam veniamhabet, quam
HVMENIUS. II, 632 proemium,II, 219.Ignorationisexemplumsine fidei|ieri-
Hymnuset carmenunumel idem est, I, 117.Hymno- culo, 204.Ignorauliaper naluram humaiiaefragililaiis,I,
nim celebressoniioter divinaofficia,196. His terrendus 607. Ignoralioniserror humanus esl, 11,508. Iguoraiitia
est oiiiuisprofanusauditor, 196. His adversus diabolum dat veniaespem, 170. Igtioranti errori pomae meritum
jiugnamus,his victoiiauoslramonsfratur,ibid. Inter hym- Dens est moderatus, 155. Ignorantiahumana Petrum a
nos diviuosquomndoaniiuus avocelur,551. Hymnimatu- crimineexousat. 162
lini et vespenini, 190. Hymnusmalutinus,II, 529. Hymni Ignorantia mandatorumDei quanti periculi res s:t, I,
alterius fragmentum. Ibicl. 296. Iguoralio voluntaria vetiiam non hahet, cur, 405.
Hypocrisissequiturfideidefectionem. II, 322 Ignoraiiohtimanaad mores,adriisciplinam,ad cognilioueiu
HVBENIUS. II, 680 Dei psalmocxvui erudilur, 272. Ignorantiarcrum divina-
rum confiienda,aul deprecaudaintelligenliaignoratarum,
I 538. Igiiorantia in sola precum inoraverilatis nolitiam
obtinet. 697
JACOB supplantator,1,105. Genles fide populumante- IgnoscensnobisDeussinc modo,vult et nos sine modo
rioremsuppianlaturaspraesignavit,106.Figura fuitEccle- aliis ignoscere. 1, 760
sise,528 elseq. Jacobigiioralaeuxoris inopinatusmaritus, Iliiim. II, 666
479.Viventisfunusparricidalifratrummendacioplangens, IllyricumAriuiinigesla rescindit,II, 703. ;VjiudIllyri-
ibid. Deusadeumin homine venit, 11,94. In liominc cum pridemnotiArianoeet Aetianselircresisauctores. 704
Deumintellexitel vidit, I, 125, 150, 429;II, 115. Non Iinago,forma,vultuse.lfaciesnoiidifferuul,I, 257.Imago
oculiscorporis,sed Bdei,II, 115. Fidei ocuiis Deiunin est rei arireni cosequaudseimaginataet iudiscretasimi-
corporeconspexit,1,106. Jacobverus: illiuspraerogativse. lilurio,II, 467.Necesseest speciem,iiaturam,el essentiam
642 habeat auctoris,467. imagoveranoii est, quae non hahet
Jactantiafidelibuscavenda. I, 678 quidquidhabet cujusimagoest. 577
Jacturasuifelix. I, 751 ImaginemDei FiliumAposlolusdicit, sed cttmadriita-
JANUARIUS. II, 652 menlo,II, 578. QualenusChrislnsimago Dei sit, 247 ct
Icleriusmorbusconspeclu galbulisanalur.1,359,ibid.nol. seq. ImagoDei viveus, Filius, 205. ImagoDei, primogp-
Iriololalraruminaiiislimor,1,102.IdololaU'aepretiisinelal-nitusomniscrealurae,nouhomo. I, 557
lorumdiis, quos sibi fecerint, honoremquserunt,537.Ipsi ImaginisDei in homitipquoddamexemplumcst, 1,557.
simulacrorummodosinc vit;espirilusunt relinquendi,558. ImagoDei quatenusin homine,495. Qui consummelurin
Quanuimabhorreanla veri Dei cogniliuiie. 556 homirie, II, 406. Imaginem Chrisli perfecLamAposloli
Idololalrioeeversio,I, 559.Idoiolatriaquotidierelinqui- sortiunlur. 711
lur. 228 Imaginesveteres delicalaenobilitalis. I, 751
Jejuuiis laelanturChristiani,I, 461. Jcjuiiiumpassionis Immorlalitashominisdefendilur, 1, 781 el seq. Ad
dominicae tempnre,746. Jejunii die convivantemChristia- aetcrnitalem,nonad mortemDeusnos condidit,412. Im-
num qui vederit, zeloDei irascilur, 392. Jejunant multi, morlalesseesse plcriquesenserimt,II, 5, 7. Iuimorialiiaiis
duma pastoribusobjurgarilimenl, 556.Jejuiiaiiliumvitia, spes,680,1, ibid.. nol.Immortaleseffectialimenlisnonin-
599. Jejunantissil conscieiiliapura, et bona opera, 689 digebunt,sed ex Deo vivent. 259
el seq. Jejunium nullumapnstolisQuinquagesimae riiebus Impatientiaaerumnarum qui Deo contumeliosa. I, 592
habuerunt, 8. Id ipsumdiebtisdominicisest coiistitiiium. Imperalores congregaveruntsynoriumSardicensem,II,
Ibid. 622. Imperatoruinscriptaad lerreudos eos qui concilinm
JEBEMIAS an praevenlurussit novissimuniChristiariven- adire nohuit. 059
tum, I, 769. Jeremiae attribuiiur ojiusBaruch. II, 150.Je- Imperfectumquiri,I, 577,578. Imperfecltimest, quod
remisenomenquibusdampsalmisqua aucloritatepraenota- in aliudex auctoresubsistit,II, 65. Iuiperlectosnunc nos
luin. I, 5 esse compelluntcorpora. I, 291
Jeropolis. II, 667 Impii etpeccalorisdiscrimen,I, 19.Impiijuslorumpr;e-
Jerusalem inlerfectrixprophelarum,I, 154.Jerusalein senliam, tamquamconscienliteonusnon sustinent, 538.
ct Sionidenl locus,640. Inlra Jerosolymamtantum legi- ad yexationessanctoruiiisuntuiinislrispiiitaliumnequitia-
Liniaeraul, saccrdotium,holocauslum,etc, 153. Jerusa- ruiii, 128.Impiorumlabores inutilcs, 488.Fiuis, II, 591.
lein sauctilicationemliabitantibttsnotiaffeiebat, 452. Ejus Imjjiinoiijudicabttntur,I, 29.Cur. 28
969 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 970
Impiolasnihilin se habet sapicntite cl prudentise,II, InimicorumnonesL quserendaullio, sed conversio,I,
120.Veramlidcmdillicileiiilelligil; cur, 114.Iiiielligen- 541.Inimicoiuiridilecliojjraeceptuiuesl evangelicum,571.
tiamnoacapit,258. Quomodoirridealur a Deo, I, 57. Im- InimicosomnesdiligereChristusnos docuitJudaeosculum
pietasprolessaexlra pudorem est, II, 196. Impietasnon non respuendo,804. Inimicorumdileclioncin Dei ut hrr-
liiinoresl Deuniflngere,quamnegare. I, 20 redilnlem,ila el imitationeoivocamur. 688
Iuiprecatioin Prophetamnoncadit. I, 489 Inimicos noslros, non Dei, amare prsecijiimur,I, 385.
Incarnatio.Neccssariumnobiserat ut Deus homo gi- Iuimicinobisessedebent Dei inimici,595.Iiiimicispirita-
gnerctur, II, 712.Aliasmorbinostrinonessent aufereudi, les hoininis,608.Inimiciforlissimi,diabolieaej.olestates
I, 66. Necfruclumessemusdaluri, II, 502.Nonialiler aut 614
uos meremur, aul aliqui anle mcruerunf, quamex fldc Iniquilatisoperariiqui, I, 145. Iniquilalouiopcrari et
Christiaut coiporati aut corjjorandi,1, 372.Verbumcar- declinare ex lege.quid diflerant,456. Iniquitatispt pcc-
nem lex praenunliabat,125.Dc advenlu Christi omuinni cali discrimen,494. Iniquitatemet placitastta seclari, non
proplictaiiimdiclaconvcniunl,233. Assumplsea filio Dei diffcrt,96. Iiiiquuinest quidquidextra legem csl, 93.lui-
caruissacramenluiiipsalon cxxxi edoceLur,500. Prophe- quilatumomiiiumauclordiabolus,599. Iiiiquilalumuiaxi-
l;c veiHurumin corjiorc unigeuilumDeum, Aposlolive- nie radix pecuuisecupiditas, 169. Iniquitasaffert corruj;-
uissedocueruut. 208 lionem, 95. Iniquitalisopcralio oraliones rericlitdesjica-
Incarnationismysteriuinnonideonou crcdendum,quia biles, 119. Iniquitas eo niiiius venia digua, quo magis
non iutelligimus,sed intelligere polerimus,si credimus, requitasiguoratanonfuit. 7^6
II, 10.Eidemnostram(JP.Dei incariialioiicdiflicilemSpi- Iniqui doctriuae verilatemmentieiitesse habere, nonha-
rilussanctusluminat, 47.An Dco difliciliusftiil assum- bent, I, 545.Diabolisunt vasa, oiinisierium,operarii, ct
psissehomincm,quameumiu laiitanaturaeac vilsesusera- nequitiajejus porlilores,485. Conflagraliouijudiciipraepa-
tione formasse?I, 167.Dcus in homiiieindecedere nou rantur, 675.Statim a morte poenasinfeini luunt, 59. Ini-
poltiit, nisi sc ex Dei forma evacuans,II, 412. Forinam quorumpccnain iuferno, 124.Iujquos odissequatenusli-
Dei evacuassevirtus cst diviiuepofcslalis. Ibid. ccat. 372
IncaruatioChrisli nonest infirmitas, sed sacramentum; Iiijuriarum humanarum auctor riiabolus, ministrihomi-
non necessitas,seripie.as, II, 579,580.Coclumiuclinatur, nes, I, 484. Injuriisalflcisolentfirieles,44i. Qui dc inju-
cumad terras ccelestiumVirtus honorquededucilur, 1, riis suisac de vexanliumpeccatisdoleut, 444. Deus solus
615.GloriaIncarnationcnon Verbo, scd liominiacquire- eis opilularipolest, 444. Sanclusdum cseditui',11011 suam,
bafur, II, 288.Id hominiacquirebalur,ut Deus csset, 280. sed credentisvicem dolet, 521. Itijuriasinferens misera-
Vcrbumcarofaclumcst, utcaro proliceretiiiDeum,11,9. tione dignus, tion ira, 484. Qtiantain sanctos iujuriaeflt
Nativitashumanaeiafirmitalis abimmortalinatura suscepla, accessio,tanta fit ex lege Dei decessio,400. Injuriaeul-
I, 475.Necdefecit Deusad homiuem,sed homo profecit ciscendsedissimulationem Evangeliacxigunt, 688.Injurine
ad Deum,11,525.Verbi post assumptamcarnemimmula- ultionemab ullo expeti nou patitur evangelicaIex, 687.
bilitas vocabulohabitandideclaratur,9. FlliusDei eliainfi- Injuriaeme.niorinonlicettransire in iiunciipatioiiein
familise
lius huniinisest creriendus,I, 749, 750. Allerumsiue al- Dci, 681. Injuriasct conlumelias,quibusDomiuoadoequa-
lero nihilspei tribuitad salutem,749.Patris natura carnis mur, gloriaelocoanipleclidehemus. 715
asstmiplionem non sensit, II, 286. Scd extra humanarum Injuslis mala11011suut defutura. 1,115
passioniimassumptionemmaasit. 298 Imiascibilissfatimnon est, qui inlemporalis,II, 476. In-
IncarnatiVerbi merces, I, 472, 475. IncarnaLiVerbi nascibilesnonsunt duo, I, 529..Duosnescit Eeclesia,if,
hserediiaset merces,geutes quas in (ilios geuerat, 472. 298.Innascibilisuua est virtus, 82. Solusest Pater, 442.
Per incarnalionemoniiiis homo iu Domiiio est, 66. Iu Iiniascibilifaspeues unumest, 490.Iiiimscibilem nusquam
Christomanemus per lidem assumpiiabco corporis,II, scriptumlegere est, 575.Imiascibiiilaset uativilas voco,
502.Incaniatiouisbeneficionihil diguumrependere vale- nonnaturadifferunl. 505
mus. 41 Imioceiites,marlyres,1, 672. Noneos dolel Ecclesia,
Iticensinalura, I, 592. Compouilurex slacte, onyclie, sed eorumperemptorcs. 07!
et
galbano thure, ibid. Siguificat o ralionum quatuor ge- Iiinocenlia sapieuliae lilia beatitudinem parit, I, 482.
nera, 595.Vel ex quatuor elementisliostiam laudis Deo Quam mulla ei insidienLur,605.Innoceruisac piae vitac
offerri,593. Incensooralionessignificanlur. 205 cognilionemac veruniusumassequinequit homositie Dei
Indignatiopii amoris. 1, 247 gratia, 275 el seq. Iunocenlia secuudumjudiciumsreculi
Infernseregionis plures sunt iocol;e, I, 50. lique vivi. nousufficilad assequeudamselernilatem. 275
Ibid. Inquirere el perscrutariquid differanl. 585
luferuisedesniarisprofundosignilicatur,I, 230.Iuferua; Insolenliain aliosquainvana, I, 74. V. Superhia.1,
niortis sedes in pulco sigoificalur,258. lnfernas sedes InspiratDeus prophetasomnitemporo legis, I, 96. In-
adirehominidebitumvidotur,115. InfcriDavidsiislinendi spirausPsalmorumauclorloquitur. 183
anlequam salvetur, 574. Lcx esl liumanse necessilalis, ul Insulao Oceaui habentecclesiasab Aposlolisparatas.
eousepulliscorporibusad iuferosaiiimaedcscendant,572. I, 70
Cur ab hacnouse excmcritChrislus, Ibid. Intelligcntia humanterationis proprimnofficiumesL, I,
laferi, carccr, I, 605. Iu eo carcerc positisChristusrc- 97. Carnalibus o bleciaiue.nlis impcdilur,97. Omnisest iil
surrcctioiieinprsedicavil,603.Exhoitalioad sanctosin in- capiLc,689. Quaein huniaiiumiuLellecLum cadaut,II, 405.
ferno quioscentes,544,i/i.»o(. Adinferosriescendens Chri- Intelligeniia nostra 11011 percipil aeteroa, 404. Iuvisibilia
lus, a paradisonondefuit,11,545.Chrisloeodesceudenle, couse(|uinonpotesLnisiper visibilia,I, 429. Iulelligenliai
sanctosejus iiiferinonteuent. 1,149 rionexiguumesl meritum,97.538. Itilelligeuliaemunusneces-
Inferi, pcetialislacus,I, 607. Infernum chaoset torren- sariumesta Deo orafe, 227, Iiilelleclusa Deo postti-
les flammae, II, 544. Inferniprjenae,I, 124. Iufeniusullor landus, ne falsusa diabolo ingeratur, 582. Intelligentia
malusde corporedecedentes excipit, 59. Iis videnturin Seripturoedonumest Dei, 457.Intplligentiaoiruiisa Dco,
supertiisesse qui in terris degunt. 59, ib. not. 357; II, 599. Est et a Domitio,590. Donumest Spiritus
Infidelisnaulragosimilis,I, 85.Est cxtra corpusCliristi, precipuuin,I, 596. Intelligentiaecupidisdatur, 557; II,
86. Uicet per riaturamin eo mancns, 87. Quiaper na- 590.Fidei merito. I, 590
turx noslraeassumptionem incolasit rcceplus,87.Inflde- D ei
Intelligenterexquirendi oiodus,I, 96.
les dictis Dei bellum comparant,II, 63. Qttid auderent nos faciunt iiraecpptaopcre perfecta, 559 AIatelligentes nobis inci-
advcrsusopera Dei, si eis liceret?63. Infidelcsfiunt filii pieudumut intelligentiam|ierfectampossimuspromereri,
diaboli. I, 674 559.Ei , qui intulligeudispiritumest adeptus, opusest
UifiJelilasomnisstullitia est, II, 66.Oiiinisesl opusdia- sturiioscriilandi, cujtis fructussit repetitoe rei cuslodia,
boli, 1,730. Inlidelitatiscausa,II, 66. Inlidelilalisaffeclio 506.Inlelligenliaefructuscsl exercere qure.cognilasunt,
iissocruPetri praeformala, I, 701. Infidelitasanimajnos- 558.Eiqui intelligenliacaret, prudentiaust sajiienlerin-
trrcmaler, 719.Socrus noslraevohintatis.719. Geiiliuin lerrogare. . 506
conjiix, 759. Infidelilalisfiliavoluptas,759. Infidelitasde Inlerpreles cuncli verborum ordioem demulare non
Dei promissispeccatumest in Spiritumsanclum,696.Quos ausi, minusdilucideverborum proprielatemde.clararunt,
inlidelilasobtinet, De.usrelinquit, 748.Infldelitatisde re- I, 228. Interpreles LJYXcur aliis jjracferendi,51, 53.
surrectioneomaisoccasioa Clnistosublataest. 694 v. Septtiaginla.
InfimiEcclesiaequi. I, 576 Invoco.QuosDeusexaudiat iuvocantes,I, 628. Deum
InfinitasseteruiPatris. II, 50 non invocanliniqtie agentes. 101
Infinita qui pie pcrsequilur, eLsi non contiugat ali- JOBelogitim,I, 214. Job iuculpabilis,97. Omni tenta-
quando, tamen prolicietprodeundo,II, 53. liifiuiliscnstis tionum militia pcrfunclus, 589. Humanarum passionum
nostrirecursuise subtrahit quodinDooinlinitumest. 422 gloriosuset beatus victor,555.A lege libcr dc liosto legis
Iiifirmitatishumanaenalura ab immortaliDeo suscepta iriumphat,308.Job sola mentc viliis 11011 admixla Deuiu
esl, I, 475.Inlirmilasiu unigeniloDeonostra poliusquam veiierabatur. II, 712
nnttiralisci cst. 120 JOIIA^.NESforniniiileyis praelulit,I, 720, 739.Iu pracrii-
1'ATUdI., X. 31
!*7I INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 072
citioticmEvangclii lirmandus,II, 347.In vocem adhuc doeoruminiquitasexcedenseoriim custodbespirifalisbo-
utero matris dctenlu.scrumpit, 41. lpso conditioriissitae nitatem. 1,125
gcncre prophetavit,I, 720. LucernaJudaeis et gentibus Judoeorum iitgraLuserga Deum animtis,I, 557.Hseredi-
1'uit, 5 62.Johaimis locus,ijrasdicatio,vesiitus, cibus qtiid laria infidelitas,675. JutUeuspopulus quomodopolens,
signiflceat. 572el seq. quomodooniniaetateiu iniquitateftieril,8l et seq. Judaeis
Johaniics pociiitentiacpraedicalorCliristuinostendit,1, regni et Jerusalcm excidium denunliatur, 729. Judaei
516. Chrislumnou iguoravil,721, 725.Cur riisciptilosad Cliristiaetatecx mullisjiojjulisconstabant,54.Tunc jure
eum niiscril, 720. Sublimiscjus doclriua miraculumnon regriicarebaul, et priucipessacerdotumhociiomineerant
niinus cst caicorumvisu, etc. 11, 54. Johanncs iujuriae iiiriigni,55.Judaeiterreni el aridi sigiiificanturiu arenis,
exemplopassionemDominijiroccueurril,I, 751.Johannis 581.Juriacisdebebatur Evange.liiprivilcgium,711. Para-
gloria. 725 lam eis salufenigentcs prrecipiunt,108. Judajorumcrerii-
JonANNEsevangclista uiaxiiriespirilaliumcausarumprae- ttirorumpaticilas,709.Judajoruiuparsper Aposloloscre-
riicalor,II, 530. Illius praerogaliviB,163.Au morluus165 sit, diriit,pars per Eliamesl credifura. 792
162, not. Apucalyjisis est auclor. Judreorumiu legem favor, 1,715. Ficta fidei |.rofes-
JONAM. II, 652 sio. 715. Judseiglorianlurse claves ccelorumhabere, et
JONAS Chrisfiiigura, I, 747. Doiiiiniciemortis imitator. legis doctoresesse, 557.In legegloriantes,lege convin-
244 cuntur recti niliil egisse, 702. Malitiaebouitati prreclara;
JOSEPH a JacobSamariade.pulataest. I, 157 suni.rei, 85. Voluptatecaj.ti legem perdiderunt,759.In
JosEPnferrarhisfabor, 1,727, ib.not. IpsoctMaria uiiius Herodefiguratisunt, 759. Legemob inopiam(ideiperdi-
erant tribus, 009. Qtiodiu ChrisliguuerationeJosephJIO- deruiit. 754
lius qiia.il Mariaeuativitas recenseltir, nihil rcfcrt, 669. Judicorumitifidelitasquamrea, I, 723.Norrsunt exlra
visa, 675. Apostolorunihabetspe- crimenignorali tesiiuioniiPalris de Ctrristo,II, 273. Eis
JosejibriiversaAngelicireuiiifereiidus
ciem, quibusCliristus est creditus, 16.Jo- Verbumcariiemlcx prseiiuiiliarat,I, 125. Eoriimconvicia
seph cx jiriorecoujugiolilii. 671 adversusCbrisfummagis culpauda, quamgeolium, 125.
JOSEPH dlscipulusDomiiii,Aposlolorunihabet speciem. Judieossine excusationefacit(idesgentium. 752
r, 809 Judaeoruni linguaquifallaxnovacula,I, 85. Judaeiquo-
JOVIAKUS diaconus. II, 706 modo in veritate disjierriiti, 115.Quomodoscriptisilla-
Irte grariusel cffccLus,I, 145. Ir;e lempus pencs nos queaLiac sub legisonere rie|iressi,253.Juri;corumreotus,
uulliiiiiessu oportere, 760. Irascendtimnon esl iis a qui- eLpoenaeis reritJpnriaob ChrisLiiiecem, 51. JudoeiDei
bus aliquaperpetiinur,scrisorseortimmiseranda,485.Irae esse riestiLeruuL, 616.Dexlera eorumqui iniqua. 616
sine causa earicmiu Evangeliojirena esl ac iu lege homi- Judseorumpccualiscaecilas,I, 757. Obdur3lio, 724.
ciriio. 684 Justareprobatio,721. LugendacapLiviLas, 5i-9.Dispe.rsio,
Ira Dei, palie.ntisjnena, I, 40. Scu ultio in peccantes fames spirilalis, cibi iuaues et iaipoenifeiitia,147,148,
cousLiliila,ibid.Ira Dci non proriitexIraDeinon
moiiircpeniiuo,40. 151.Iiividentia,148.Cladesel iuteroecio, 86 et seq., 88,
Quaininnictpmperatasil,41 et seq, est moliis 126.Juthei a Komaniscapli onmiasuppliciorumac inise-
animi ad ultionis voluntatem exardesceiilis, sed pceusa riarum genera sunl perpessi,232.Hodieserviuntexsules
conslitutio,in qtiaiu pa:na digiuts iticideret, 251. Nullo ac loto orhc dis|iersi, 511.Eis inlerdietusest Jerosolymoe
criuiinemagis provociLur,quainsuperbia, 295 Quomodo ingressus,117,ib.not., 151.Hancad praeseiuiuinmiseria-
fugiaiur, 156.Ira misericorsjialrum in filios, et Dei155 iti rumsolatiuuicircumiresoliti sunt. 147
bomincs. a
Judieorum Deoalienorumvariaepitheta, I, 111.Quo-
lrenopolis. 11,651 inoriosint d clusi, 57. Et in opprobriumdeclili,155. Quali-
Irridere et subsannarenildifferuut. I, 57 ter.jam demersiel linguisdivisi, 122. A justitia Dei ex-
ISVAC exercilationemChristiin hoc muudoprseliguravit. clusi, 255. A libro vivenliumdeleti, nec scripfiin liliro
1,119 juslorum. 255
ISAAC a Lueto. II, 667 Judaeispost passionis|iinculumpatuit prjenitcntiaet in-
ISAIAS. V. Esaias. riulgenlia,I, 125.Si Apostoliscredidissent,vcniamesse.nt
IscuvriAS, II, 666, nol. V. Scyrus. consecuti,786, 787. Eorumperditionemdolet Ecclesia,
ISION. II, 666,noL 672.Ilrideeis difficiliscceli adiLus,764.Judasiunnnescie-
TSMAHELITARUM fillCS. I, 425 runt Clirislumfuturumesse filiumDei, sed qui esset hic
ISRAEL carnaliset spiritalis,I, 455, 67. Dci crga Israel Christus,II, 170. Iram Dei iu se provocaut,quianegant
carnalembeue.fieia,155. Illittsin Deumingralus auimus, ejus in gentes misericordiam,I 200 et seq. Omnride
455.Tcsliiiioiiiuiucoutra ejus scclcra, 456. Judicabitura Cliristoeloquiumevitant aul auditum,ne inse penelret,
genfibus, 456. Annisab40 vila alqae habitu augelorum aures manibusobstruuiit.
siiiiinclec-
805
vixit, 755. Captosest Assyriis, 4 38.Nomen Judaei negaules Christi divinitalem refellunlur,I, 751.
lis Dti est relicluiiis, II, 122.Salus ejusApostolisquam .Iud;uifrnstra psalmurocxxxiad Daviri,el non ari Chri-
cordifueiit, 1, 746.Ex Israel du;e voralioncs ad Evan- slum referunl, 500, 501. UndeconvincipossintdfiChrisli
gelium, 769, 771. Isracl piivilegiumsalutis reservalur, atile Mariamsubsisteiitia,II, 428.Eorum ad litteramin-
715.Ab eo firieiprimitiacexjiecLaiilur. 745 terpretaliorejicitur, I, 507.Judaeorumerga sacroslibros
Israel Deuinviriens,I, 67. Gcnles Deumvisurasjiroesi- reli.^io, 500. Puperstitioin jurameutis,687.Jtidaeiquando
in Ecclesia
appellari dignus, qui Deum firie con- riun suntcotivcrteadi, collocandi,715. Propter patres in finesaeculo-
gnavil, 106. Isracl 150et set|., 159.CumMoyseet Elia
Uietur423.Qui Deiiinincntis oculisconlomplalus sil, 447. ChristusIsraclcm
Israci jjaticisunt, 538.fsrael fitleli. noi)carnali, datusest modoiiihil judicabit,753.Judaicaobservantiaquo-
salutaris, 1(11.Isra li suporbodifliciliscoeliauilus. 765 pi-osil. 556
JUDAS quumodounonimis,dux et notusChrisli, I, 124.
ITALI cpiscopitirt-aan. 335coguuliir Ariaiioruiiiscnten- Ministerium diabolifuit, 48i. Euit salanas,quia pcr etuii
tiis obedire, II, 075.It.tlisejiiscopisrccitat alquo insinuat animahaljir,603. /Elernorumsacramentoruin
Libeiiusacctq>taslilleras,672.Ilalis cpiscopisArimiuicon- tligniisiioiifuil, 799.Juil-.cblaiiriiloquium,1comaiuoione 25. Occasio-
grelalis epistolam inseribitCoiistauitus, 683.Italia reco- neiiifurli rie pociinisecollalione
quaerebat, 1.25.Juilsene-
gnita frautle, qnaiii Ariiniiii
passacsl, Niciente f irieisu red-
riiriit,703 Italoruin ari episcoposIliyriciposl Ariinin.sy- quiliagrajihice describiLur,590.Mortistempusacute con-
iioduineiiistola,7o5. Iialis ej.iscopisscribil Liberius de sideraiur. et rex
805
iis qui Arimiiiideliquerunt. 702 neJudex quomododtfferant,I, 57.Judiccssaiculares
ItiitcraDei stib legc, el postlegenivisa. I, 235 cognoscant ausasclericormii.
c II, 555
Judicialis scdes qui catlipdra jjpslilenlise. I, 21
aiintis.
.Tiihilseiis I, 405 Jutliciaea verc qusejusta, I, 505.
Jubihnnquid vulgo, I, 195.Jubilumet exulfationisvox Jutliciurumfoiiiia,judiciaexisliinaiitur, et
ilisseiitUint. 196 jtisnamrectumsit, II, 559, 620, 604 seq. Judicium cu-
I, 404.Juriiciumfacere quid, 57.8.Ju-
.IUDA capuisn Hahyloniis. I, 458 riiciumFilii ex juriicio est paterno,II, 190. Deprecorise
Jttclcvcecivilales; ost AnliocbiBahyloniortiniqiicvicto- ui vhiute judicari,solius
riain Romaniregisbcllo absumpUe,1,259. Juda-adeserta teslassanctistradila. Christiest, I, 109.Judicandipo- 651
Dci liabitatiom:. 675 Juriicaiidumuon cst propere de auclortimquoslegimus
JUD.-EI in Docc proriilorefigurnti,I, 80. Iiiifiiiinoriginis senfentia, II, 462.Religiosuniest Deosua reservare, 508.
Judicoiiinisecuiiiliinisaiiclilicalion; m originis Abraham Judicare.de Dei spoiisioiiibusnou licet, I, 695.Judicasse
esl, 528.Judreiisdie.uiouanle legpmobtinuit,755.Sed ab pcrperaniin aliis rebus peccatumest; in liisjudiciumini-
liislege cxpulsiis,755.Posfindultamgentibusgraliamad tiiim est criminis,693, 696. Cur, 695. Juriicaturi prius
eosriemretliiL,755.Cuiniillioneivpudialscab ;is gratise, nicminerintse.eo judicioqun judicaveritit, a Deo judi-
731.JudatiDeum latifum, nouel Palreui veiierabarilur, canritis,II, 651-.Judiciamentiiiinnon ve.rbissignificanria,
II, 122.JutUeosctclcsti niiliiia•conlraiiiimicostularisoli- seri rtiius, I, 422.-IudiriaDciel jtiriieiaorisDei qui diffe-
tus • rnf iJetts, I, 100.Qttouiodoeos riesertieril, ibid. Ju- rani, 280.JudiciaDeialia tcicriia,alia qurciiuiicstiul; ilfa
973 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 971
sunf inscrutabilia,debis quid sciamus,I, 559. Jtidiciaoris lificat,705. Jusfificatioex flrie nulla, si haecnmbiguasit,
Dei quomorioomuiapronuiilientur,cummenavrabiliasint 691.Justilicaliospiritus. II, 579, 580
judicia Dei, 286.JudiciaDeiscmper couGlendasuni recta, Jusimus. II, 690, 695
339, 592. Mulli in adversisea accusanl,592. In iis, quse Juslitiseencomium,I, 578. JuslitiaChrislus,84. Justitia
nos injustepati querimui',jusla sunL,505. Puraeconscieii- Dci stiavitatem<|uimoderelur, 624. Juslilia Dei miseri-
tiaesuiifjucunda. 515 cors eLmisericordiajusla ; nousic honiiniim,623.Juslitise
JudicitimDt-iin terris, quo juslis jiostmortemvita, et propriumolliciumesLcolere Deum,II, 712. Justilioesilis
ini| iis pcenadecernitur extremum praeveniens. I, 143 quid. I, 681
JudiciidicmdicilurPater scire, quia eam Filio revelat, Jusfitise cognitae lausDeo redricnda,I, 281.Justitiseco-
Et
II, 515. Filiusnescire, quia cam lacet, 514. Cur eam gnilae fructus, jusliflcntiomim ohservaulia, 281. Juslitise
Paler in poleslatesua posuerit, 317. Quo.l illam ne.sciat sermo communis, nou studium, 159. Justitiamvelle. iiic
Clirfslus,lacendidispensatioest, 516. Judic.iidie.m non erit fruelus, ul li-.it,72. JusLitiajopera, sine Dei niiseri-
nesciensClu-istusnescire dicitur, ut jiossitesse ubsconsa, cordia, notisufflcientatl perfeclfjebeatitudinis merituni,
510.Cur absconsasil,l,510.Judiciidiemnoii ignoratChri- 92. Justilirevoluntati rnisericordiaDei indulget htimnna-
slus, cujusinse tempusesf, et qtisepersacraiiienfum dies rumdemulationunivitia, 92. Justitia ex flde consumma-
ejusesi, II, 505.,Iuriiciiseterniricsperatiobominemiu vitia lur, 720. Justiliaanterior in injusliliaetempore amiltUur.
immergit, I, 167. Ejus prredicaLione offeiidunlursoeculi 76
reges, 444. Judicii terror ConstanLioincurritur, II, 582. Justus ex lege nemo,I, 707.Justoriini Lriplexslalus, 8.
JudiciiDeiiiieiiiorianondebet abire, I, 520. pceniten-Ad Jiisloriim vita per justiliaeoperationemprobabilis, 92.
tiamexcital. 45 Jusfus numquamsine metu, 559.Per multam Dei curant
Judiciinovissimilocus,I, 790. Judioiiet resurreciionis multiplicalurin animoevirtute, 559.Justis mala promjifa
ordo, 27. Chrisli adventum praevenieotMoysesel Elias, stuit ad metiim,sed noueis admixta. 115
709.Quorumdamopioiode Enochel Jeremia*769.Omnem Juslis uonest promissabeoedictio terrena, I, 479.Scd
carnemassistere aule tribunal Christi necesse cst, 150. siriritalis,479et seq. Jusli mulliplextribtilalio,546, 456.
Judiciifuturidivisio, 157. Judiciumerit de.iis qui inter Hancnon rogat a se abesse, sodut ferre possit,adjuvari,
piosetimpios,interpeccata fidemque,meriiisuul, 28, 145. 546. Quae ei tribulatio periculosa,419.Justi in aerumnis
Currie aliisuon erit, 28. Qualeariversusignorauteset eos |;osiliqui resistant oj.probriisimpiorum,553. Unde eisin-
qui ex scientia peccanlfuturumsit. II, 155 ter calamilatesfiduria,112,175. Justorum arma advcrsus
JtidiciuinDei sigiiittcaiurin vtiltu, I, 572. JudiciiDci diaboliconaius. 555
severitas arcu signifiratur, 141. JudiciumDei quamtre- Juvenilcsanni Deosunt dicandi, I, 398. Juvenis Deo
niendum,294.Desideriumejus desiderare, est eaminno- mancipatipraerogativa. 283
centiainpostulare,ctti jani iion tremendum sit, 294. Iu
judicii scveritalem Maria ventura est, 294. tn judicio L
subeuiidus est igtiis indefessus, et gravia expiandaea
peccatisaniniaestipplicia,294. Qui geutes Judaeosjudica- Labiainiquaa liugua dolosaquomododifferaut.
bimt. 752.JtidicitimiiiiquorumGete.xconiparatioue, juslo- I, 419et seq.
iiiin,57.Iiiiquiiiijudiciocoufundeiilurpiidnre dedrcorissui, Laboresfructuumcomederequiri. I, 478
et comparationehooorisalieni, 104. QualilerChrisLumirt Lac coagulatum,I, 555. Lacte uon inriigere profccfus
came visurisunl universi, II, 59. Iniqui non occurrent maximtis est. 1,4.99
cuinsanctisobviamCbristoin iiubibusrapli, I, 262.Re- Lacrymarum oilicium in corpore est, sed eas quasi ex-
surrectioneconfusi,ab occursu Chrisli repulsi, in inferna sudatanimi mceror, 11,560, 561. Per lacrymasrogandus
revocati, 262.In judicioignisiniquosauferet, ne Chris- est Deus, I, 168. Lacrymarumlcgatio
' ad obtinendaquru
liun conlemplenlur, 141.Judiciiignis, 675. Juriiciiconfla- Deus promisil. 150
grationiiiiiquicoucreiriationepraeparaiilur,675. Judicium Lacusquid denotet.
Laetatur unde I, 607
rie diabolo. 515 quisque aflicitur,I, 552. Lsetitiavera ea
Jugumlegis etjugum evaugelicsesanctiflcatioiiis, 1,55. eit, cujus causa est hoiiesta, 215. Ef quaeconspectusDei
JiigttmChristi, 487.lindd grave , unde mulccalur , 750. jucunditatejierfectasit, 216.Lselautiumhic et patientium
Umlesuave, 726. Illud a juvenLutesubiisseexpedii. 283 vicissitudopost hancvitam. 416
JULIANUS Cresar. I, 543 LAMECH jiceiia. 1, 760
Juliopolis. II, 666 Lampliania. II, 664
JULIUS, II, 625, 654,680. Appellaturconsacerdos, 622. Laquei ct scandalitliscrimen,I, 599. Laqueibestiarum,
Per presbyterossuos et jier eiistolam OrientalcsIiomam 450. Laquei animarum, 450.In laqueodiabolinullus est,
vocat,629,625. Litleraeei ex /Egyptoonmiatquc Alexan- qui 11011pritts peccaveril, 450. Lnqtiei nobis ubique adja-
diia scriptae,670. Directaei Sardicensisepistola,629, Ju- cent, 568, 587,598,OraudusDomirius,utab his evolnnius.
lius cur non interfueritSardicensisynodo,629. Deponitnr, 587
600.Cup.662.TJrsacioetValenii veiiiaiiiimpeiiil,cur.655,638 Larissa. II, 632
Junus ThebeepL. II, 652 Latina franslaUogroecumnon satis expressit, I, 505,
Juicton. II, 680,ib. not. 504, 307, 576. Non explicat proprietatem verbi grseci,
JuiiiorDavidsenioribuspraelatus,I, 594.Jimior populus 593.Magnamintulilobscuritatem. 5S2
emeosprimogeniLQ senioris. 1, 594etseq. Latro marl.yrmaityriimunus slaliin accepit,I, 206.Ejus
Jtirandi religio ex verilalis cognilione suscipitur,I, confessio praemium,II, ac 545. Latro iti paradiso,ibi est
565.Firmalsescientiaeres est, 565- Jurandireligioneopus ubi Cliristtisesl, I, 24. In possessionescilieetregni Dei.
nonestin fidei simplicitaleviventibus,687. Juranrii cou- 24
el
sueludocur in lege[iermissa, in Evangeliovelita, 686. Latus. Liberius majorum traditionem secutuse lulere
Jiiransia Christuni ut in Deum verum, sacramcnli hujus suo niiilit preshyteros, 11,669. Eusebius salutat cuucios
religionelaudandus, 176. Juratur Cbrislus omnicrede.n- laleri Grpgorii adhoereules. II, 702
liumoreDeusverus. II, 125 Laudocia. II, 667
Jusliflcationeset justificationumviainler se differuiil,I, Laus miiversaPX rerum admirabiliiateproficiscitur,I,
300.Justificatio,opus rei juslse, 352. Nihilaccidituisi ex 258. Praestatbenediclioni,527.Laudis hutiiauoeinstahili-
jusLiiicaLione Dei, 535.Justificationescceiestcsin terrenis las. 690
prrcformalae, 550,533. Justilieationumccelestiuiii efficien- Laudandi Dei qure causa ralionalibus proposita,I, 647.
liae,518,JustilicationeslegissaiieLariimjustificatioiuim um- Prima r-nio estipsius iiifinitas, 6 23.Aliaeeum laudandira-
bram in se contineul,500. Ingeiitemin se habcnt fultirae liones, 625 et seq. I.atidareDei opcra pro|iriumest dua-
sfiei meditationem,288. JustificalionesDei legis umbra lilm gpnp.rationum, 625.ArilaudpmDei cur crcata omnia
obduclse,598. Quid opussit ut noscanlur, 598. Justifica- mvilenlur, 238, 259. Qua ratione eam cuiictacelebrent,
tionum iex qtii religiosi cordis disciplinis conlincafur. 616,647,619. LausDei qui Abrahamcwjit. nb 623
506 Lnutlis sacrificiuui,I, 174.Ex operum sanctifatedes-
Juslificalioiiesm obscrvandissingulisofficiorunigeneri- cendal, 175.Non lam laudamus Beum voce, quam re et
bussilaesunl, I, 280.Phires sunt et diversss, 2 80. Qtii non gestisoberiientiae, ()54. Laudibus Dei miitum esse quanta
omne.sleiiel, juslificalionemDei non tenet, 280.Artcus- iniseria,552. Laus Doi pulshcnet conslans sil, 202.Lau-
lodiendasjustificalioiies adjuvnndiper gratiamDeidirigen- dandusesl ob Apostolorum et Martyrimiconstantiam,202.
diqnesumus,280.JuslilieatioouinscientiaDri munusest, LaudesDei publicaeac riivinaolficia,196. Laudaturiu Fi-
quodprecibnsab eo petendum. 285 iio Pater, et.Filius in Palre, ncc differt quis ex duobus
Justificariin conspecluDei nemovivens polesl, I, 603, laudari existimettir,621,II, 58.Haccclarilicationisvicissi-
606.Jiisfilicaiionis gralia, 655. Exunoin omuesabundavii, turio11011 aridivinitatisprofectumpertinet : quo peiiincat,
155.Justiticatiofldei, 155.Justificatioppr veram Dei Pa- II, 58. V. Benediclio.
tris el Domininostri fidemmaximc nobiseril probata, Lectiopiaquantiimdilatetcor, I, 517. Lectiouumdomi-
281.Juslificolionefideilalro salvaltir,808.Firiessolajus- nicarunimcnsa, 481.Nihil prolicieliis (jtiiin bonisoperi-
 m INDEX KEKUM ET SENTENTIARUJI. !JT<J
btis nonversabuutur,1,481.Inter lcctionessncrasviliorum sibi subditamCliristoquiimtricrit, 1,708. Christtiinciiurii-
consuetudosuhrepit, 551, 540.Hinc illarum coiitemptus cavit,709. Ipsisgeslis Verbumcnrnempraenuiitiavil,125.
orilur. 540 Semper dixit Christumvpnturum,806. Dei umgeiiili nri-
Leclornonde.betpracjjroperede auctoribusjuJicare, II, ventumtestanluromtiialegis matulata, 410. Omnia legis
402. Lector oplimus iolelligenliamcx diclis exspectat, lestimonia,557.Lex omuis,385,782,785.Lex velutiseries
uon imponit;uec affert, sed refert, 14. Sensusriictisiua- et thronus Christi, 783. In Clirislosanctificabatur,785.
gis applicandtis,quamscnsuiriicta. I, 571 Clirisloadvenienteinutilisest , 785.Ornatus alfarii atqtio
I.egatiolacrymarum. 1,130 temjilifuttirorumspeciemdedecorefingebal,785.Lex,pro-
Lcgati Julii ad syiodumSardiceiisem. II, 629, 651 lilietaeet Evangeliaper Dei Sjiirilumidipsumsuut, 735.
I.egatia lalere. f.Latus. Legislemporibusgentiumsalusest inchoata. 225
Legislalioni d ebebatur Evangeliiprivilegium. I, 711 Lex vitaeiuifium,1,552.Exiriite.sLegisdefluxit.dociriua
Leo ferarumomoiaoiterror, I, 506.Dormitintrepidus. Ecclesia?,225. Legis supplemeiiiasuot Evangelfi, 227.
I, 506 Legis infirmitasqui a Christosup|)leatur,700. Legis ontis
LEOdiaconus. II, 029 evnngelicrelibertatis scieutiamoon adeptis,235. Legis
LEONAsComes. 11,575 diflicultateset onera, 724. Pcr Christumlaxatasiinl, 724.
LEONTIUS. II, 698 Lex per solumChristumpoferatimpleri,676.Legis medi-
LEBEXIUS. II, 052 lalio in Cliristo perfecla, 782. Legem excessitChristus
LEUCADAS. II, 666 profeclu, non abolitione, 684. Legis opera quomodoad
LP.Xvclulinaturalisquiririoceat,I, 575. Lex primi ho- omnes pertineant. 199
minis voiualati proposita,718. Leges saeculialiae,alioe Le.xumbra: evauescitubi veritas contigit,I, 748.Lege
Dei, 564.Lex est Domini,et lex est peccati,277. Legem dissipaialempusEvaiige.lii foreest praeriictum,582. Legis
decernenlilex nonafferl necessitatem, 88. Legibus na- fitiisEcclesiaeiuitium,740.Lex quoniodojamveritasfacta
tursenou subiaceta quo legemoiimisnalura sorlilur. sit,595. Legcmlegenle et nescienteJudaeointelligitChri-
11,514 slianus,557.Legecessante,in Dei bonitatesaU-amur, 727.
22. iri
LoxDei die acuoetemcdilanda,1, Qui possitlieri, Legisoptisjam inefficaxad salutem,675,699.QtiantoIpgis
22. LegisoperibusDeusest intelligeiirius,198. Lex debet amoroAposfolirietinebaniiir,765. Legisprseceplaa nobis
esse in ore, in mente, in corrie, in manibus,assidueet mutaia convicianiibusJudaeisquid respondeii.lum,225.
cumdilectioiionon communi,318el se.q.Legis meditatio Legis assertoranfichristus. 791
simulet operalio,boiiorum aeternorumest praeparatio,207. Lex oris Diriproprielex est Christi. I, 534
Legi Dei non limore, sed amore parendum. 22 LexCiirisliiiideflniteboua. I, 554
Legem,justificalionem,praeceplum,lestimouium,jtirti- Legis peccali cliirographum,II, 263. Legi moiiis et
cium,ununiet idem esse plures male existimant,I, 273. peccatiobnoxiaest cnrouostra, II, 289. I.egempeccatiin
Lex in commiiiie. dicitur prajceptum,juriicium,juslilicalio, Christoexserebantsreculipotestates,215. Id est, peccati
teslimouiuui,276. Qtiidii\ liis speciale,quod pi-opriamha- peouam,seu jus morlis,246. LegemmortisChristusegres-
beat legisnuncujiationem. Ibid. sus est. 217
Legcma Deo patre se.accepissejactantJutTci,cumpcr LegihusEcclesisesuhriitiargutmtur,quod veliolforile-
angelos de mauu mediatorisacce[ieririt,I, 225. lu legis gibusjutlicnre, I, 21. Legum multiplicianominavide in-
traditionei.errorignium,tooitruum, elc, angelorummi- fra in Indice glossarnm,
uisteriuoiostendil',226. Lex a Cbristomediatoreper au- Liber viveriiiumalius a libro justorum, I, 256. Plus est
gelos suscepta,II, 118,220,537. LegisLex lalaeDeusnon est in liiirojuslorumscriplos esse , quain de vivenliumlibro
aliusac universitalisDniiiiiius,I, 630. et Evangelia no.i cssedelelos. I, 256
unius ejusdemquesunt, 757. Uniussuiit Spiritus,II, 279. Liber Dji, memoria selcrua,I, 579. In IibroDei prre-
Legis veteris ac novaeunus lator, uua fitles,I, 223.Unus stat scribi,qtiamiu libro vivenlium,579. Scriplis in libro
Deus,219, 538. Unus medialor. II, 101 D i dies pleua siae nocte, 579el seq. Scriptorumin libro
Lex a Moyse. scripla, I, 51. Trnditionissubsidioeget ul Dei certus est numerus. 580
iitlelligalur,'52.Qtii conse.rval.a sil a Moysi profecta illa Lilicr a vitiisduplici ratione se
captivum potest profi-
traditio, 31. Legislibri quinque, 740. Lcgis libri vocautur, leri. I, 462
Psalterium, 187.Liber Judilh, 460; ibid., not. Lex jus- I.iheravoluntasEilii. II, 297
lilicafio.iiimquibusdamrcligiosi cordis disciplinis con- LitiLiiim voiuulatisarbitrium quale in Adain,I, 718.
tinetur, 505. I.egis est ex necessilate obedirc, 567. in
Legis Qualo posteris, 719. Lihertasunicuiquepermissa cst
sacrificiaquo;uodonecessaria,et non volunlaria, ' 111.I.ex uligendiquodvolet,4l2. LiberlnlemvitaasensusqueDcus
Sacerriotiiin Lege. 415 lioiniiiutiiunicuiqucpermisil,39. Liberlasvoluutalisces-
Legisopus,mola,I, 799.Conridenliin logcdiflicilis coeli sat post liancvitam,92. Divesper libertatemvolunlatisia
aditus, 765. Lex opcm ferre non polesl, 707, 710. Legis Abr.ihresinibusesse pofuissct,92.Liberfasvoluiitatisquo-
sacrificiaad saluleni inliriua,707. Ncmo ex lege juslus, modoinlidelilal.iadjaceat. 701
707. Lex noufuil salutaris,0|iere vivilieans, sed non justi- Libcrtalisubditorumexcubareregmimest. II, 535
flcansex firie, 104. Legis proeceplajirsetennissaculpam Libortas Ecclesiae,I, 102. Libcrlas noslra niunrialiiiui
el
babebanl, gesta subfutiirorum lide prodoraol, 203.Lex iiegolioruuivinculisoonest iusereuda, 456. LiberlasDci
per umbrainfulurorumsancla, et per cognitionem fuluro- iii ca scrvilutc, quam debemus omnibus, e.sl retineuda,
rum convcrteosanimas,277. Legis anliqusovirisad evau- 75. Libertasreligiouis ac iiriei postulatur,II, 536. Liber-
gelicamdoctrinauiimbuimur,402. Legis amorquantusiu tatis fidei nostrreariversariitnulti, jirolectorChristus, I,
Davidfuerit, 356 et seq. Spirilalisei lidoserat, cumlegis 453.Vinculaquibus impeditur. 456
ofliciacorporaliterexsequebatur, 496- Legem Judseine- Liberator unusChristus.
sciunt. 537. Cur. 537 LIBERIUS pacis siocereamaas, If, 671. Majorum1,105vesti-
Lex noneflicieiiLiam confinebat, sed meditabaLur effec- giis coistantor adhaeret, 6 75. Cur pacem suam puienlibus
tus, I, 785. Legis justilicatio evangelicse juslilicalionis fl- Orientalibus neget, 675. Quidamcouliiiguiit e um litleras
deiquepaedagoga,552. Legismandataplussigiiilicaulqunm suppressisse, 672. Orientaliumlilleras conciliolegit, 672.
agaul, 408. Legis sacrame.nta tempus evangelicum|ir;efi- Illis nonassentittir,repugnaiitibus89 episcoporum^Egyp-
guranl, II, 115'etseq., 115.In ritibus veleris legis latet liorunilitteriseodem femporeacceptis,11,672.Litterseei
quidmagtium,f, 581. Legisgesta umbnesuiilfulurorum, ex/EgyjitoomuiatqueAlexandriascri|jLoe;670. Liberii ad
548. Qusenamlex variis geslisadumbrarit,291.Legisopus Orienlalesepislola,668.Falsa probatur,tbid., not
quodnainfuerit, 721. Legis formaiu Joliamm1'u'il,721, Liberiiad Conslantiuuiepislola per Liiciferummissa,
759.Lex ol)iulidelitatempopuli veluficlausi carcerecon- II, 670. Liberinsiterata satisfaclioneConslanliumplacare
tinebalur, 721. Lex ad Evaugelia([tiomodosuos mittat. non valet,671.Illius sermonead populummissoplurimum
721 laceratur, 071.Ab illaliscrimitiibusse purgat. 672
Lex veritatis umbra, I, 765.Umbraef speculumfuturo- Liberiind Constantiumlegati Lucifer,PancraliusetHi-
ruin, 277 et seq., 280, 291, 500, 782.Evangolicorum ges- laritts, II, 674. Liberii epislola ari confessoresin exsilio
torum umbra, 220, 251. Vcri'semula,II, 110. Mysleriis coiistitutos,673. Iis gratulalur, 675.Dolet se ab eorum
suis apostolicsedoctriuaeveritateui prsefigurabat,116. consortioesse separatuui, 676. Prose orent rogal, 676.
pnefbnnabalaetcrna. I, 405 GcslaMediolaniab ipsisrescire cupit, 676.Liberiimceror
Lex inEvangeliacrediturispaedagoga.I, 552. Poedagoga de.VincetitiiCapuensislapsu. 676et seq.
nobisest iu Christo, 558. Legcm evangelicanicoiitinpi, Liherii episiola ad Orientales,qui in sanclumAlhana-
559.Positaest in lidemeorum, quaein Chrisloeranf reve- siuminjustnmLulereseuleulium,II, 677. Negat se Atlia-
landa , 685.Fide potiusutilisfuif, quaineffectu,261.Non nasiumrietendere,678. Quodeumantea defenderitse ex-
ipsa veritas, sed in ea meditatio verilatis, 264. Speculuui cusat, 678.Eum a communionesua removet,678, 681.Et
est eorum,quaeia Chrislo impleodaeraot, 264. Ex lege de condemiiatione ipsiuslitterasdat ad Constantiumperfe-
csl, Cluisliorfuset regni Israel pollicitatio. 729 rcndas.678. Sirmiensipcrfldiajsibi a Demophiloexposiloc
iu suos
Eex HJcincvaiigelicam iiutrivit,I, 708. 1'lebein stibscribiL,678,ib. nol.Liberiiad Ursaciuin,Yalculcmci
977 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 978
Germinitirnepislola,If,681.LiberiuscumOrientalibuspa- MACEDOKUNOsin librisde Triniiate nonvidelur Hilarius
cein habct, 682, 683. Ncrnon cimi Auxonlioet Epicteto, respexisse. 1,816etseq.
682. Litteris ad Coiislantiinuper ForUmatianum missis MACEDONHJS a Virito. II, 665
Komamremifli rogat,681.1dipsumab Orientalibuspostu- MACEDONIUS de Ulpianis. II, 652
lat, 682.Liberii de exsilio ad Viiiceutiumepistola, 682. Magari. II, 652
Urbicumsibi erepltimdolet, 682. Exsilii maximotsedio Magdalena. V. Mulier.
afficitur, 683. Liherius apostala,678. Prsevaricalor,682. MAGDONIUS. II, 695
AnaLhema ei dicitur,.679, 682. TToma relegatus, nonmi- MAGIerant principes,II, 98. Magicsearti dediti, II, 98.
nore forsilanimpielale eo est remissus. 571 Professionislonge a scientia divinaecognitionisavcrsse,
Liherii ad episcoposItnliae epislola, qna propugnat I, 672, ib..nol. Cunarumsordesadorarunt,II, 42. Eorumab
iguoscendumcsse iisqui Ariminiper crroreni deliqueririt. Esaia ef Psalmistapraediclaadoratio,97. Cumvenerunt ab
II, 702 Oriente, impleta est prophetia psalmisprsedicta,I, 257.
Ligandiac solvendipoleslas Petro cseterisqueApostolis Corifessisunl io auro regem,in thure Deum, in myrrha
data. 1,238,759 hominem,672.In homioemortis,in Deo resurrectionis,in
Ligtiumvitse,sapienlia, I, 25. Lignum vilse qunlenus rege judiciiest cognilio. 672,184,not.
Christussit. I, 24, 25 Magister. II, 597, 600
Liliumquomodoex se efflorescat,I, 694.JEmulaturvir- Magistriofficiales. II, 620
lulem angelicaesubstanlise. 694 Magistriab ipsoconjugiorumusu abstinent. 1,184
Linguaepericulosuset promptissimuslapsus,I, 594. Ori Magmficetur D eus cum dicimus, aut optaodi nobisaDeo
ostiumet sera apponenda,594. Linguaeofficium,82. Qui munerisvota suul, aut percepti conlessio. 1, 265
lingua dicalur injustitiam cogitare, 82. Qui uovaculado- Magnitudo nonhabetmodum. I, 624
lum facieus,85. Discrimeniuter labia iniqua et Hnguam Maledico.QuiJob et Jeremias diem orlus sui maledi-
riolosam,419 et seq. Lingusehomicidsegladii el spicula, cant. 1,422
180.Linguastiritiel liuguasapieiilis.82. Linguismaxime. Maledictanousunt, quse conseientiapubticaleneutiir.
tribusEvangeliumprtedicatur. 11 II, 572
Lisicia. II; 665 Malignitasdesaevieas, I, 140. Malignumanimum male-
Lit.eselinmcumdanmovitandae. I, 688 volentiaestudiumabsistentemalioperis occasionenonde-
LitteramScriplurreamanlibusmoremgerit Hilarius. serit, II, 195.Maligniviri praesentiamullumobestvacare
I, 128, 144 Deo volenli, I, 575. Malignosa se repellit Propheta qui
Litlera non egent, qui Spiritu abundaot,II, 449.Lil- fideistiseariversentur,noiiqui ex naturseinfirmitalemali
tera postulalur, ubi sensus eonscienlioepericlitatur. sint. I, 575,not.
Ibid. Malitiaper conditionemcommunisorigirrisomnibusad-
Lilteroe ecclpsiasliese, II, 670. Litteraj ecclesiaslici jacet, I, 575. Apostolisipsisverbo liceljam fideiemunda-
scrmonis,I, 457.Liftera?falsreab Ariauissuppositae. tis alqtte sanclis non abest, 575. Malitiabonitatiprae
II, 024 lata. 85
Li&ia. II, 666 Malumex se nihil, sed ex vitiohumano,I, 249.Malum
Locisnoncontioetur Deus, I, 468,514. Forle nequa- homininihilnisi sua culpa, 789.Inflrmitasnostra efficit,ut
qiiamcreditur esse, qui nusquamest, 468.Loca ex sauc- malumesse id quod patimur existimemus, 565. Mala ex
tis liabitaloribussanctitalisquiripiammuluantur. 713 hominumopiniooe,451. Mala vera a quibus fidelespro-
Locustsequossignificent. 1,674 legit Deus, 431. Malaomniain eos qui inferuntrevertun-
Luca. II, 631 tur, 113.MalaDeus non malevolusexcitat, ibid. Qui ea
Lucernseet luminispropriaofifieia, I, 565.Lucernauni- ordinet Deus et ad ultioneminiquorumet ad meritajusto-
cuique, verhumDei, 562. Ecclesise,Apostoli,562. Judais rum, 115.Malain omnesslatuta: sed a juslis aversa, in
et genlibiis,Joaunes,562.Lucvniaiiiecepforum. 561 iniquosconvertunlur. 115
LUCIFEB, II, 440. Sardiniseejiiscopus,540.Liberii lega- Maliabstinenlianon habet laudem,nisi illamboni0|ie-
lusadConsianliuni,671, 674. Exsul, 562. Simililudinem ris gloria consequatur. I, 622
Filii ad Patrem praedicabat. 521, 522 Malidsemonuminstrumenta, I, 686. Malos intelligere
Lccius. II, 690 liouomniumest, 779.Maliut bonorum,ita Dei declinant
LDCIUS a Bap. II, 667 prsesenfiam. 97
Lucius ab Haririaoopoliuode ab Arianisaccusatus,II, MANASSIS nomiaequid iadicetur. I, 157
055. Idetn forle qui subscribilur, Lucius a Caynopoli. MaadataDei omninoignorarequauti periculires sit, I,
652 296. Mandatumquid,277, 287.Per observanliamsui illu-
Lucmsde Verona. II, 652 mioat, 277. Mandalumcharilatis lucidum, cujus lumine
LuciusurbisRomacpresbyler. II, 669 alia absconsarevelantur,292.MandalumprincipaleIsrae-
LuctusaffecLusiu fletu, I, 680.Cuiluctiii promissacon- Jilis, ut uuumDenmcredereut, 11,82,183..MandatumDei
solatio. 681 cur latum,I, 354.Maudataad id data, ut omnibussaluta-
Luelo. 11,667 ria sint, el seternitatempariant,415. Quomodohsereticis
Ltigduniim. II, 655 ac Judseisnihil prosint. 556
Ltitjdunensis primael secuuda. II; 457 Maudatorumvia ab iostilulionesaeculitrita, I, 508 et
Luminisnaturseunilas esl. II, 141. Lumen ex liiminc seq. Maodalorumsemitam sineduce non possumusaggre-
nec divisioneseparabileest, ncc genere naturas,200.1.u- in
di, 508.*Duxnoster ea Christus,508. In mandatisDei
meiiex liiuiineFiliussecunduinsensuui liserelicum,140. hoc gloriosiusquisquepermanel, quod natursesuseinfir-
Srcundumseiisiimcalholicimi,140. LumiiiisDci quomodo mitasiniinicisstiispene sit subacta, 547. Nullasuntne-
parlicipesevadanms,I, 590.Luminisconsequendipraepa- gligenda, 281.Ah eis vel leviler declinaiiteinmaledictio-
ratio (St satio ac messisbonorumoperum. 575.Lumen nis sententia comprehendit,296.Nonsufficitea complere,
sunt Aposfoliet Prophelsea luce illuiuinali, 210.Illumi- nisi adsit el mentis devolio,280.Non est hic perfecta eo-
nari se precautur, ut Clirislusgenlibusinnotescat,209. rumcuslodia, 291.Mandntaiu ccelissunt pro Angelorum
Huictiegolioiniparessunl, nisi illumineiitur. 210 diversitatediversa, 295.Abiis perpetuo custodita. 295
Luna quidpnssitiu humaiiacorpora. I, 450 MANICH-EUS, II, 548.Diaboli quaiiium in se est professus
Luxnoslra Dei munus,I, 209. Lux singulis-actibusno- asseiior, 158. Solissuinescius cullor, 158. Legemet pro-
slris |irseferenda,verbum Dei, 561.Lux verbiDei ne in phetasim[.robat,158.De Christi nativitatequid senserit,
liobisinulilisinaueat, 562.Sed nobis primum,lum etiam 138. rartem unius subslautiseNatum Patris exposuit.
aliissemper ardeat. 562 80, 154
LuxiidissoluLi daemonumsiinlhabitatio. 1,725 MANICHJBI, II, 28. Tangilur eorum doclrina de lenebris
Lybia arenre. I, 176 Deo cosevis,II, 512.De vitioinrerum crealuris, I, 249.De
Ltjdici. II, 482 natura et necessitatepeccali, 140. Viliumreferri nequit
ad originem ex principiomalo, 140.Noninest in naturis
hominumnecessitasaliquapeccali, 246. Falso eos alium
M legis et EvangeliorumDeumasserere, 224, 558. Legis
veteris sacrificianon speclanturquasi abominaiida. 175
MACAWCS Semiar. II, 695 Mansionequid sint. I, 504,ib. nol., 505, ib. not.
MACABIUS Alhanasii presbyler, II, 625. Ulala ei cri- MansioNicsese. 11,690
mina. 654 ManuaemiuistriAngeli,I, 220. Quimannaein Sina fue-
Macedoniusepiscopus confessora Mopsomalefi- rat indullor,idemnobis paniscosleslisesl largitor. 220
ciorumlibroscombussil,Ialque
I, 665.Tsipse videtur rsse, (|iii Maiisuetorumjiroiiriumest, ut digua ajiud Deum sinf.
subscribiturMttcedoniitsab Amarquetias,665. Quiqueiu- nuucu|ialione,numero,claritale, I, 656
ter auctoresSirmiensisformulse recensetur, 680. Necnon Mauusiioniineoperis effectuniScripturafrequenlersi-
iriier posqtiiAriih.«rcHimriamuarereciisnruiii.. '675 pnificai,1,450,444, 448,Mamiumextensiohabitumorau-
979 INDEX RERUM ET SENTENTIA.RMI. OSO
di, elevaiioexcel.-rinporiscflTcientiamsigiiifical, 1,595.Ma- MAR-rvniL-sNeap. II, 052
nimiiielevationenon liabifus or.indi,sed excelsumopus MARTVRIUS stibdiaconus. II, 706
siguilicatur,171.In quo silasil illaiiianuuinclevalio,rie- MATTH.F. vocatio. I, 707
claralur, 524.Maniiumimpositionodocmonialorqtierilur, MATHUSALJE anui an rjelalemdiluvii cxcerianl.
189. Maniiumiiiiposilioneet precaliouegratiagenlibus II, 512,ib. itot.
danda,700.Mauuslavarein sanguinepeccatoris. 142 Maliilitiihymiii. 1,190; II, 529
MauusDeiClirislustil Deus, 616. ManusPalris acFilii. Matuliiia inisericordia,resurreclioiiistempus. I, 007
II, 195 MAXIMIANUS. - II, 566,567
MARCELLUS, II, 170,not.,622,621, 651, 655, 656, 657, MAXiMiLLiE autrum. II, 570
659, 660.Quam ci doclriiiamaltribnarifillius adversarii, MAXiMtKusTrev. in causafuiful Paultis Constantinopo-
618 el seq., 050,060. Conslaniiuopoliesl damnaLus,et limrtvocaretur, II, 665.Athanasiocomiuuiiionemreddi-
senLenliaadversuseumconscriplaiuarchivoEcclesi-econ- dit, 634. Cur pseudo-Sardiceiisisvnoriodamnetur.
dita est, 649.Marcellusa Protogeneauatlieiiiatizatus, 658. 11,602,663
Cunia|nui suoshaerelicushaberefur, perpgriuatioiiis auxi- MAXIMUS. II, 647
lia requUivit,650. 1'ravossensusoccullavit,650.Marcello MediatorChristusin nuindi creafione,II, 84. Intradi
ab exsiliorcrietiufe quid passasit Ancyra,655. Marcolli tione lcgis, I, 226.Meriiatoruiiusel idem in legis lalione
opiuiodc Chrislisiibjpclioncef regno,589, nol.Liber ejus et carnisassumjilioiie,II, 101. MediatorDei et honiinum
dicitur aperte hajrelicus, 056. Erroris esl cxpcrs, 620. Clirislus, 1, 226. Oui oificiuniillud impleat.
Mitrccllusinnoccitsdcclaralur. 027 720; II, 223, 239
Marcellusoccasionelibri, quem de. subjectioneChristi Medicamcnta quaedam medcndisoninibusmorbis idouea,
odidil, ah Arinnis riamnatus,II, 640. Posl recitatioiiem II, 59. Medicamenta m eriicataa sapiente. I. 110
ejiisdemlibri n Sardicensisynodo episcopaluiest reritli- Mcdicushumanigcneris qualisesscdebeal. I, 00
lus, 639.Librumhuiichabel Hilarius,639.Nullaaliasyuo- MEDIOLANENSIS ecclesiaCliristumPatri consubstaut.iaUm
rius adversuscuuifuil contracta,659. MarcellumAlhana- cotihlpiur,II, 5i7. Meriiolaueasisplebspiissima,571. Do-
siusa communione sua separat, aiileqiianiPhoiinusargui- lor ejtisrie perfldiasaccrdotum. 540
se
lur, 039,ib.,nol.Tumipse ingressuecclesiaeabstinet,640, Meriiolanensis cotiventusa n. 545nulcirciter. II, 675
611. QuiilliuslaiiiqtiamPholini magislrimciilionecallidc Mediolanensissyuodus anno 347 habita, II, 655,637.
faciunt,OrientnlesSirmiorescribenlcs,639.EtAlliauasiuin Alterabieunioposl,635. Ibi riamnaloPliotinoepislola;ad
almegalaeei coiiimuiiioiiis reumesse resciibunt,640.Mar- Orientalesfutnt. 640
ccllusVerbumDeicum lcgit, ncscit 518 Mediolanensissynodi an. 535gesia, II, 540.Ea a legatis
MABCF.LLUS LiberiiadCoiistantium legatus. II, 677 suis in cxsiliumdetrusisrescire cupil Liberius,676. Quse
Mctrciarce. II, 632 in ea actasuut videiilurtangi. 506
MABCION, II, 518.QuoScrijjlurse locohreresim suamcon- MEDI. 1,425
flrmel. 511 Medifandimaleries, I, 606. Medilalionisususel offi-
MARCIOMT.E. II, 28 ciuiii,288. Medilatiolegis,784. In tentationibuset artiiii-
Mareimdeariniirabile,1,259. Mareinternumel exLer- nis iiou est relinquenda,552.Continuadcbet csse, 22.Qui
niini, 187. Inlcrnuiii esL Meriilerraneum,et exleriium possilesse, 22. Nousolumin verbislegendisesL,seriet in
Oeeanus, ibid., nol. Marissestus, dinienssevicissiliiriinis operisreligione,ibid. MeditaLioanle lucenicjuibiistlc re-
inoliis. II, 440 bus liat,399.MeditatioDei nocfuriiaet maluliiia,175.Me-
Mare, saeculum,I, 188. Marisfunriumdremonia,189. ditalioreteriiajusLificalioiium Dei. 575
Marisprofuiidum,niortis series, 241. Seriesinferni,258. MEGASIUS, II, 691, 693.Hunc. Galliasua communione rc-
3ii mari rubro salus religiosorum et pama impiorum. movoul. 700
62i el seq. MELKTIUS aptid Mareotamncquc ecclesiamneque mi-
Marcolti,II, 606. Nulla apudMarcolam ecelesia, 655, nistrumhabuit,11,626.Meletii presbyteri ab Alexanriro
631. Mareoiamdirecti in Athauasiicausn, uno excepto, susi-epli. 626
SardicseadsmiL. 057 MemoriaDei. I, 519
MAIICUS beatissimae memorirc, c ui Osius semper esl ari- Memoriis sanctorumcommuiiicandum, II, 585.Memoriis
ver.satus. II, 005 sanclorum inorluiinlideles nouadmiscendi. I, 705
MARCUS Atct., II, 665, 080,«o(.Couvciiluelectusfiricm Memorireadornalae. I, 7K6
dictnl. 708 Memoriale. I, 556
MARcusde Fissia. 11,055 MENOPHANTUS ex Epheso. II, 538,627,628, 051
Mnrgariueplurcs, ct unn pretiosa, I, 279. Margarihe MeiisascieiiLise. I, 255et seq.
uni
iitulilcs, preliosissiui;erccipipudseimpedimento sunt. Mensa lecliomimdomiiiicaruiii, I, 481.In hac nonprofi-
II, 527,528 cicut, nisiqtiiin n|>eribusbonisversabunlur. 181
MARIA CXAbralucgenere, I, 669. MalcrDominisecun- Mensa Doniini,ex qua suiiiiinuspanem vivum,1,481.
dumcarnem,505.Chrisli corpori originemnon tleriil,IT, IdeniIlilariocsl quodinensasacrificiorum. Ibid. nol.
53I.KxipsoVciboDominum progciiuil,f, 472,ib.riol.Ver- Meridacium ofliciosuni. I, 74
feclutiiliomineniipsa dc suisnnii ininiiiiutagener.tvil,II, Mendaces,qui nuLliillunLur aulfallunl,T,169.Mendaecs
61.Sine elernentorumuostrorumpuriore,61. Nonsuscc- in stateris, subjuslitiaeiiomiiieiiijustapcragenLPS. 169
pil qtiodedidit,61. Tantumex se dedil Christi corjiori, Mercesnonopcrisscrimisericorriia^qtise. I, 496,ifc.nol.
quantum solcnt 530,
fceminse, 551, 552.Nonnisiex Verbi. Merittim,I, 59, 588; II, 157, 166, 168. Mercndi ollicio
S|jiritu genuil (jiiodgenuit, 350. Mariaevirginitasasseri- non cxchiriitur, licet praecipuushotiorDei misericorriise
ttir, I, 670.Acriterrclellunltir qui hanc ei gloriampost (lebeatui-,I, 608 ef seq. Mcreri cujussit, II, 587.Mpri-
pariumnegant,ibid.el seq. Marianou erat uxor Joseph, tumvohmlalis,qua bonosnose.sse delectal,I, 99. Sectin-
671 Posl partumin conjiigeinrecognila,ibid. Mariacapax riummerilorumnosfrorumdifferealiamDeusaut vigilans
Dci virgoin judiciiseveritatemest ventuia. 294 aut dormiens,615.Merilofiriei ariest veniaproclivis,99.
MABI/E unctricesChristi. I, 520 Heservaturbeata.vila,570.MeruitDavidaniina'bonaluin
MARIUS. 11,622 oris et cordisclaniore,tuminentispuritate. 206
MABSr. I, 140 Meritumperfectsebpalitudinisundeoobis sit, 92.Meriti
MARTHUS. II, 680 ralio est ia eleclione,780. Meritumad gloriam,542.Me-
MARTIALIS. II, 095 rilumnon est, nonab se agere, II, 295. Mere.nriacst de
Martyres,ul crelerissanctiscelsiores,collibiisdesignaii- noslro beata aeiernitas,I, 698, praesenlisvitjeoperibus,
tur, I, 195. Martyrumtormenlauon timeiida,II, 564.Mar- 680. Merituni adipiscoudaecoiisiinmiationis est ex initio
tyrum le.nt3tionesa parciilibus,fratrihus, elc, 1, 571. voltmtatis,570.Ex merito [iraeteriloevolunlatisexcedcn-
Pueiifeel viclorioe,205.Igncm snltu dcvoioefestitialkiiiis tes e coiptireaulqiiipsexcipit,aut p(cna. 92
insiliunt,203.In profundumtlemergeudi, non in aquasne- Merilofirieiredditur gloriareterna,ctijustamenmaxima
in
caturas,sed refrigcriumseternaebeafiluriinisdeciriuiit, causaestD.-i misericordia,I, 542. Meritissuisnonconti-
203. MarLyresse Deovovuntel imilatoressuos, 201 et dendtim, sed Dei miscricordiae, 599et seq. Misericordia
203.Cumhymniset canticis mortem oppetunt, II, 553. Dei, nonrclrihutiohominibusest |iosUilanda, 289.Merito
Populi episcoposariconfessionisreligionemcomilabauliir, suo sine.Dei ope vilamoelernamcousequihomonon | ote-
564. Marlyrum exemplo ari uiarlyrium cucurrere fitlei rit, 540.Mcritumnon est nisi ex spe aciide Chrisli,572.
ignari,I, 205.MarfyrumomniumsanguiueChristusperfun- Meritumprajveniria D.o. 515
riilur 807 Mertndi post hancvitamnon suptresl locus,I, 92. Me-
Martyriipassioquoddambaptismum,I, 291. ritisalienisin adventtiChrislinemo adjuvandus. 795
fideliumconfessioiu toto lerrarum orbe, 595.Marlyria Eorum Merilumobedientiae Christi. I, 109; II, 287
serumnse, 5 95.Eorurnconslantia dignavox, 595.Exhorta- Mesopotnmia. I, 155, II, 482
tio ad martyrium. II, 561 Melallicadamriatioeiiiscoporumin fronlibusccclesiasti-
MARTVBIUS Arii hseresimdamnarerccusavil. II, 671 cis seriptorum, II,57Q
 581. INDEX REP.liM ET SENTENTIARUM. 9S-2
Metirialiquidindiciumcst jiroprittatis.
" 1,157 exaudilumpsse, nisibeatislocis quicturnsexcedafc eor-
MIGDONIUS. II, 691 pore, I, 607.Morientesfidefesin sinuAbrabae reservantur,
Mignenia. II, 666 donec regnum coelorum adeant, 432. Morsfidelibuscou-
Miiitansin ofliciosublimisprsefecturoe. II, 706 sorlium Clirisli acquirit, 418eLseq. Morsnoslrorumspei
Milelo. II, 667 communisest accclerata properatio, 418.Mortisteiuicm
Militiaccalesti protegpbanturJudaei. 1,160 lantuinlibalionem(idelibusfuluram. 752
Militiaenostraestipendium. II, 402 Mors vivorum est vivere luxui, somno,etc, I, 448.
MinimiChristi,I, 797. Minimi o mnium qui, 721.Mini- Moiiui Deo vivunt, 88. Mortuisbellumindicunt Ariani,
mumomnium,Dominipassioct morscrucis. 684 II, 582.Lex de mortuonoucontrectandoquid signiflcet.
MirabiliaquomodoDeussolusfaciat. I, 545 I, 290et scq.
MiraculaDeivariaiumiindigubernatione,I, 550.Mira- Mittenset missusnonunus est, II, 474.Mitlensin mis-
culorumpalrandorum potestasin Christounde sit,709,704. sum polestatemsuamosleudit, 226.Missionou naluram,
Qui animseChrisli non attribueiitia,II, 361. Miracula sed personasdiscriminat. 58, 100
Chrislinon aliaeflicit naluraquamDei, 179.Ctimnativilas Motushumarii. I, 98
divinaooineopussuumsub ministerioassumpticorporis MOYSES propheta, dux et lator legis, 1, 96, Sacroruui
exsequatur, 197. Quori u iiraeuiain assumpto homincDei librorum 4.
scriplor,II, Quorumdam psalmorumauclor, I,
natura gessisse non intellecta sif, conqurstio esL,205. 5, i'6.no(.NecrepugnateumSamuelisnomenexpressisse,
Agamusjiotiusquodvult Deus,quam quod potestgiorie- 5. Moysesex nntur.eaffectuHebraeiiujuriamultus est, II,
mur,I, 698.Miraculumnonminusest caecorum visu, etc, 117.Dcum paternarumbenedictiorium tum sciebat, 117.
sulilimisJoannis doctrina,II, 54. Miraculacrehra ad se- QnandoDeum scire coeperit,1, 569. Per Moyseumanifes-
pulcraMartyrumpatrala. 567 tari saeculo Deus coeptusest, II, 127. Moysesomoiacum
MiseraliouesDei modumhumanreopinionisexceduot. Deo secretorumccelcstiumarcana cernens, 146.Velus
I, 505 Testarnentumin lilferis condidit, I, 51. Secrelioralegis
MiscricordiaDei egent omnesincarne siti, I, 526, 707. mysteriaLXX Seniorihusiiu.im.avil, 51. Sub velamerilo
Modestse fideiest iliam non sine severitale intiifri, 526. verborum communium iagentia sacramenta condidit.
Misericordia Dci nobisad viv.ndum causa,II, 145. Sine 221
Deimisericordianullusest nobisvilaeusus, I, 160.Mise- Moyses D eum et Deumtoto sui
Operis corpore jiro- est
ricordiaDei iu peccaliremissionein nobisesl ccepia,209. fessus,II, 88.Anmortuussit, I, 769, ib. nol.De sepulcro
Misericordise Deinon incertusest Propheta,444.Miscri- ejusScripluraobscuraesl, II, 512.Moysesa Christooetcr-
eordiaeDei protectionemsub velamentoalarum divinus ni regiiisui lesliset consorsreservatus,I, 99.CumChrislo
sermosigiiificat,162. Misericordia Dei in omnemterram Iransfiguralovisuscst in argtimentumresurreclionis,753.
diffusa,550.Omnibuspromplaest, scd servisDeiadsist.it, MoysesetElias in regno ccelorumChristoassidebtmt,708.
009.Prsecipuum est Deiojius,626.Cur. 626 Chrislinovissimiim adventuinpraeveniunt. 769
MisericorriiaeDeinonest existimaudairralionabilispra> MOYSES compresbyter. II, 658
slatio,I, 112. Illam tarriatDeusad tenlationemfidei, 4 45. Movsius d e Thebis. II, 632
Nonmctusnoster,scd tides eam promeretur,180.Abiis MUCIANUS. II, 706
est spcrandaqui credunt, 154.Promerendaest studioin- Muliernonuriafuit quoeDominumunxit. I, 520
nocentiae,588. Misericordia:Dei, nonsuismeritisconfi- Mulierculae cur primumresurrectionisCliristiconscise.
dendiim,599et seq. Illaa Deo poslulanda,nonretribu- 1,810
tio, 289.Misericorsira patrum in tilios,et Dei in homi- Mundus,ab ornotu r.i>^-, fortuitismotiliusconstitisse.
nes. 155 a lionntillisasscritur, I, 20.Muiiclumaul ex forluitocon-
Miscricordise est modus,et miseranriiadhibendajuslitia cursuaut Deumopinantesrefelluiilur,644eLseq.Curnon-
est, I, 596.Veniamproeslarrillicilis, non est misericor- nullieum Deumriixcriut, 197. Miindinulla pars honore
diampraeslare,sedjusliliammisericordiae nonteuere,596. divinocolenda, 645. Mundusnon de temperalioaeet per-
Misericordiie iniquaeex; mpla, 625. Misericordioe fruelus mixionematerios exislit,II, 430. Non ox repenlina Dei
olcosignificatur. 689 cogilationc,450. Noucx partibuscogilationum,451Omnia
MOAB gencratioiu Geaesia Deo maledicta,I, 158.Post sunt ex uiliilo,' 154.Mundiauctor et moderalorDeus, I,
decemgeoerationessanclodignalil gericre. 138 181.MundiconluituDeumesse sentimus,95.Mundi auc-
Mola,opuslegis, I, 792.Molae opus. 757 tor incremeiilorjanumquinque innotescit, 741. Mundi
Molseleonum. I, 140 quoddamsystema. 545, nol.
Morbialiquisoloavium herbarumquequarumdamvisu Mundipraesentisspalium,T, ib.
752, nol.,767.Mundiistius
sanali,I, 559.Morbi generishumaui. 65 sedesnoncst regiovivenlium,290.Muudusomnisjjlenus
Mons,Chrislic.orpusgloriosum,I, 71. Montes,Angrli insidiis. 598,587.
alqueSancli, 434.Palriarchae, Proijhelae,Apostoli e l Mar- Mundiessein hocterreni el morticinicorporishahita-
tyres, 657.Prophelicilibri, 427.Angelicaministcria,427. culonon possumus. , I, 290
liiabolus ciim suis, 188, etc. Diabolicae polestales,614. Muueraacciperequandolicilum,quandovelitum,I, 77
MonsDomini, Ecclesia. 452 et seq. Muneribusrerum inique partarum sanctumDei
Montiumexcelsaqusequcfanis,templis,sacrisquema- oneraiur. II, 569
culariquerittirHilarius. I, 71 Mursa. II, 668
Monslraexnaturarumdiversitate. II, 185 Muriscuslodiasjjiritalissigirificatur. I, 125
MONTANA. II, 570 Musicseaiiis qualuor geuera, I, 15.Musicummctrum
MONTANUS omniumhasrelicorumdux, II, 649.Per insa- psalmorumtranslatio graeca el lalina non conservavit.
nasfcemiuas paracletumaliumdefendit. II, 548 15
Monlonis. II, 635 MUSTACIUS. II, 690
Morenis. II, 655 Mutuari v oleulibus n on aegandumquod mutuamur aDeo.
Moribusbonis prsestata pneroimbui. I, 285 1,688
Morsin somoosignificarisoltl, I, 154,225.MortiSscdes Mysia. II, 482
marisj rofundodesignalur,244,etc.Mortiscausae,II, 527. MysLeria Christi neque promiscuc,neqtieimporiteincu-
Morsex peccatilege consequitiir,I, 175. Mortislex qua- riosequetractarcdecel, I, 696.MysteriasecundumScrip-
tenus iuvaluit,88.Morsnon interitusest animae,sed dis- lurassuul explicnoda. 11,568
cessioejus a corpore. 181 Mysteriorum divina solemnia pro incolumilnte rogis.
MortisChristiprophetia,I, 224.Causaet ralio,228,230. TI, 556
Morsnobispcenalisdemutatio,unigenitoDeoretiuies,506.
Mors ipsa in Deo morienlefiduciaest, 230. Intcritum N
suum Christo morienle, munrii elementa senseruut.
II , 55 Nabla. 1,6
MorlissenteotiamChrislusper mortem delevit,II, 11. NADAB et Abiumorsad absolvendaseorumanimaspro-
Mortisnostraedecremm quomodoCbrislnsabsolverit,I, fuit. I, 255, not.
506.MortisdoloremChrislusmorieas absorbuit,803.Mors NAECISSUS a Neroniade. II, 627, 628,651,667, 680
desiitpostquam in Deumest grassata,249.Morleab ho- NATHAN Christiveniuri propheta. I, 154
miiiumgeneredepulsa,iu auctoresmortis seternaemortis Nasciet cceplumesse, nonidem est, II, 186.Nascenti-
poenadecrclaest, 250.Mortis Ciiristiauctor quam juste bus nonalia,quamoriginisluse,formavel virtusest. 645
riamnaUis, 246etseq. Quas poenasdederint Judsei,252. Nativilasqui.a creatione diffcrat, II, 470.Manentem
MorlisexilusDominiest prdprius. 229 lestatur auctoreiii,141.Nonpotest uon in ea esse natura
MorssarictorumsomnusI, 472. Mortismctumaufertfi- uiitle nascitur,192.Non|Otestoliam,nisiex quasubsislit,
dcs, II, 11.Morsa pluribusconcupila,I, 422.Mortcanima offerrenaiurom,196,128,185.In naturrcejtis esl virtute
ab onere atque cousorlioinlirmis, et periculosa?. cnrnis quaegenuit, 577.Rei ex qua nascimr nonicn, naturam „
exuiiur,422,Jlortem optat propheta, 607. Nonproderit plesiatem et professiotiem compleclilur,187. Nonhabet
085 INDEX REREM ET SENTENTIAREM. 981
riissidcnlemorignalissubstanliae diversitatem,II, 472.Na- 1, 808.Noclemediasurgendiimnd laurianriiini Detim, 328.
livitassola potcstpraestarenaturseaiqualitatem,156.Na- Noclurnarumprecumutilitasac necessilas. 521
tivitas non si
erit, naluroeproprietasuon fueril, 185.Na- Nubesa marieducunUir,I, 531. Nubiumvariaaccopfio,
livitasex diversis nalurisdiversilatemnon inferl, sed ac- 657.Nubibussignificanlur,quorumvita quodammodo ae-
cipit. I, 185 rea et coeleslis, 2 58. Nubes, praedicalores,259. Doclrina
NativitasDeiEiliihumananativitaleilluslralur,II, 199. arostolica, 552. Dominus,157. Sancti in nubibus rapti,
Et comparalioneignis, 199.Exitionisnomineapfesignili- 157.Veritasusquead nubes,157.Raplumin nubihus Deo
calur, 280.Nativifntem nostramiiriitFiliusDei, 111.Nali- Christoobviamapparere. 157,173
vilatisChrisligloria,42.Nativilasejus temporariain bap- Nudiscorporibusrihilosojriii cjuidam ccniuntur algere.
lisino,I, 48; necnonper resurrectionisgloriam.46et seq. 1,184
Nalivitatesliumanajinitiumsui accipiunt,lum per tem- Numerusbinariusmale sonat, I, 593.Octonarius quam
pus, tum per causam. II, 416 pcrfectus,274. In lege ssnclus,274.Numeridecimiqumli
Naluramex fortuitlsmotibusatque concursibusin ali- mysteriuoi,416.Numerusquadragenaiius. 677
quiri exislentem quiriamvenerati suut, II, 5. Herumin- NuptiassecundassiueadulteriicrimiiieuermisilPauTus, I
crementumsecundumnaluramest, imminulio c onlranalu- 218.Noninhibet eas, ubi viduitatisconlinenliamlaudat,
ram, 260.Nalurse a
legibusnoiisubjacct, quolegem omiiis 567.Nupliae,gloriosaresurreclio. 794
naturasortitur, 514.Naturafamulaturbelluis. 2 Nuplinlis v estis. I, 780
Naluranonidemest, quorires naturae, H , 229.Naturse
res est virtus299.Naturae veritatempraestatnatursevirfus, o
105.Natursenon est diversitas,ubi naturaeunum nomen
est, 110.Naturahominis. I, 650,nol. Obcaecalio.Scientiahis negalur,qui spreturi eam es-
Naturain unoChrisloduplex, I, 256 et seq. Naturam sent. 1, 559
assumpsissealiud est, aliud est naturamesse, 503. Vide Obduratio.Pharaoni pertinacia irrcligiosrevolunlatis
injra IndicemGtossarum. aflixa. I, 580
Naufragae ecelesise. I, 703 Obedienfiavoluntariaad Evangeliuni,nonspontaneaad
Navisinstarest Ecclesia. I, 702, 703,754, 747 legemperlinet, I, 567.Obedienliavoluotatiscoelestisre-
Neapolis. II, 652 gai iter reperfura,698.Obedirevolunlatihabel exterioris
Naiso. II, 652 necessitatem,II, 297.ObedieutireChristimeritum.I, 109
Nebuloeet nubisdiscrimen. I, 551, not. Obligaliones. I, 4."0
Negotiandiinsincerusprorectus,viuciilumfidem impe- Obscurilas mentis unde oiialur, I, 600. Quomododepcl-
diens. I, 450 lalur. 606
Negolialionis'domus quomorio efliciantur corjiora,qu.-o sub
Obspquium religionisopinione delatum inriigno,
sunt Dci domus. I, 593 mercede non fraudatur. 720 el stq.
Neo. II, 695 OCCIDEXTALIUM lidps, II, 645.Occideutalibus Orieiitnles
Neocmsario. sua
II, 666 gesta nuntiaricuranl. 694
Ncqiiiliicspiritales, I, 543, 547.Feris sylvsedesignan- Oceanisestus , I, 550. Occanivicissiludiues homonou
tur, 236. Vocaulur a dversantes iiiimienequevirtutes, 345. assequilur, 4 91. Oceani insulsehabent ccclesias ab apo-
Ministeriasatauae,546. Dii genliles, 442. Quomodonos stolisparalas. I, 70
lenlent, 547. Itriquoseliguntvohuitatissusetauquamope- Occulta. I, 61
rarios. 484 OCTAVIUS. II, 710
NERO II, 564, 566,567,570,594 Octouariusnumerus. I, 274
NESTORIUS. II, 667 Ociilum a laqueo liberarerarum est, I, 587.Ocnliinci-
NrcENr conciliicommendalio, II, 674.Nicaena s ancta Sy- denlismotusin Evangeliis a dulteriosequalur,685. Oculi
nodus, 480, 509. Apud Nicseam518 episcopiconvene- theatralibus 1 speclaculissordidi, 72. Oc.tilitum corporis,
runt, II, 585, 615.'frecenli vel eo amplius,615.Nicoeno- tum anima a vanitaleavertendi, 511.Oculiad Deumin-
rum episcoporum518 sanclus nimierus, II, 513. Ni- tenti quomodoa vaois avertaotur, 598.Oculiad Deum,
caenaf;synodiin suscipiendoliomousiou scopus. 510 serioonex eo ad aliurisunl efferetidi. 498
Nierenustractntus,II, 510, 643. Exjilieatur, 613ct seq. Oculorum carnalium iuGrmitas a d videndumDeum, an-
CooscriptNS est a sanctis,el confessoribus, e t successori- gehim.etc, 525.Oculimeniis quampraesteutoculiscar-
bus martyrum,688.Nonsine Spiritussanctisubsidio,689. nis, 426. Oculorumdefeclio, 580.Oculi corporisClirisli,
Positus cst contra Arianaailiseresiniet caeteras, 085, aposloliet sacerdotcs. 577, 578
687.AdversusAriumac Sabellium,704.Paucisomniahac- Otliortmi causampraebuissenonsanctipst, 1,408. Odiiet
relicorumingpniaconclusit,615.Nicoenafidesplenaatque amoris rectus usus, 360.Odissepalrem,matrem,etc, ju-
ab
perfecla est, 643.Si quid ea demalur, venenishaereli- bemur,quandoa marfyrioaut Dri faiuulaliinosabducunt.
oorumadilus pnndilur,687. Haecest vera lides, 579. Ei 571.OdiuminiquorumquomodoEvangelionon repugnet,
adhaerensHilariuscaelerisnon eget, 580. Nunquameam 572. Odiumnobisreligiosumesl ejusqui Dcumodit. 585
nisi exsulalurusaudieral, 518. Pax numquamei iiisictim Officialis. II, 709
fideiNicsenre defensoriluisoplabitur. 600 Olflcialesmagistri 11,620
NicaenafiriesMediolaniin medioposita, ct a Valpnte Ofliciorum festinatioadversusapostolirosviros. II, 620
repudiala,II, 540.QuiillamAriminisuhveiicrcvolue.rint, Oflicium div. Qnalitprin omnigpnere ofllciidiviniver-
688.Ei sp reddunlqui Aiiminensiconsenscranl. 705, 704 saii oosoporteat,docet psalmuscxvm. I, 551
Nicmtiin Thracia-anlea Ustodizovocabatnr,II, 690. Oo, id est, maccriaaul vallum. I, 551
Ihi omnes hseresesdamnalsefrnstra dicunlur, 697. Qua Ogdoadisperfeclio. 1,9,1(1
auctoritafecoarli sint, qui Nieseseconseoserutit usia u t Oleum misericordiae fructumsigiiilient. I, 689
sileretur, 698.Nicoerc Tbracioegesta'iam ab omnibus r eso- Oleuoi peccaioris. I, 125
luta. 597 OLIMPIUS. 11,604
NICHAS. II, 700 Olivn. I, 91
NICOLACS dinconusMalsus
' prophela. I, 788 Ollain ciua Chrislicaro tlecoeta,I, 159.Ollaurcns pcr-
Nicomedia. I', 647 cata atque tollens. 159
Nicopolis. U, 632 Oiiinipotpiitia caret, quiriquidaliise debet. I, 530
Nihilum.Omniaex nihilo. II, 151 Onyx. 1,593
Nimispro valrie,nonpro quorl eo necessiriummndiiin Opprnrinnn cessal Deus , 1, 266. OpusPalris in vo-
inuliliterexccdil. I, 580 liintnlp psl, 268. Operalinnissurc laiiquam exemplum,
NobilitatisdelicaUevcferesimagines,751.Dignilnsotj- PatrisvnluntatemintrospicitFiliusper inulnamcharitatcm
giuis in operumconsistitcxnmplis. I, 071 alqite naturam, 268. Opus iinuiiicst Patris et Filii, 267.
NOCOMUS. D. 660 0|iera Dei laiuiinivisibiliaruriibushominumauimisenar-
Nomennaliirae,nonnomininaturnconipoiiilur. 11, 91 ravit Moyses,266. Quo line, 267. Adinvisibiliuminlelli-
NomenDei ubiquemagnum. I, 558 gpiiliamquomodonos eriucatPaulus. 267
Nomenuovum,nomenCliristinnum , II, 122.Nomiiium Operi nonconvcnit.filiinonieu,II, 415. Opus nomine
variasspcciesvidein IndiccGlossttritm. rpsurrcclioaissignilicatur,I, 566. Opera, manuumnomi-
NoNNius. II, 007 ne, sermoilivinussigniflcat,442,488.Opusexcelsumele-
NOVATIANORCM hreresislcgi, proplietis,'Evaiigeliis repu- vationomaiiuumsignificalur,174. Operumac bona;vo-
gnnt, I, 558 luiitatisdiscrimen. 488etseq.
NOVATUS. II, 062 Opera bonasuntanimoe. cibi, I, 478. Comparanlurhic
Novempopttlana provincia. II, 437 ciim labore: sed horumfruclus erit in oeleruilate,478.
NovimstempornlisChrisli,II, 286.Novumnliquidcom- Exhortaiio arioperaiirium,479. Opus orationi antefercn-
memorassemalo, quamimpierespuissp. II, 509 dum,577. Iiiiilileset inferacesnon glorise,sed ighi de^
Noxex riie,riumChrisluspaiilur,divisiotp.mporumesi, t.iitahuiilur,II. 302.Opusnostrum.dlssIrnulantihtis nriliic
 nSS INDEX REISUMET SENTENTIAMJM. flSfi
aliis eluceal,1, 683.Operaaiiirnniioslrnetiam gentilisfes- voluni,II, 058.Neque eaab Oceiricntalibtis refricnri,061.
limoniohudontur, 167.Ojicrapietatis externa, etsi noui Orientales Occidentalesqucvicissim confirmasseaiiini,
omittenria, interuistamenvirtutibussunt post habenda, quodab alterutrisstalutuuiest. 062
783.Opusiionsufficitesse bonum probitalefacti, uisi sit Orienlalesan. 549 renuntiant Athanasiumreum nou
et voluutalis,456. In facto potostnon subessedilectio, esse, H, Gofl.Eortim ad Occideutalesqui Pholiiiuman. 549
dumid cfnciturquod uon fecisseaut ferror aut jiudorsit, tlamnaruntcallidumac pravumrescriplum, 659.Orieiua-
556.Ojiera, quae coacta suut, merifopleme gratiieindi- liumlitterseal Julium, Liberioreddilse,668el seq. Libe-
gent. 553 rii ad ecsdemepistola,qua cum iis pacem habere signifi-
Ojierabonaevuluntatis,filiisapienliae,I. 481. Operaex calur, 6bis,069.Orienlaliumlitterse ad Liberium, 672.
sapientia,ex operibusre.uibutionascitur,4-82.Operabona OrientaiesLiberiipacemambiunt, 675. Cur ille his eam
gentibuset bsereticissuntcommiiuia,73,Siiiefidesuntina- negpt, 675. QuaeOrieitlalibusArelatea Liberii legaiis
nia, ibid. Opera lideivalidissimadsenionesdebililare con- propositacondilio,674. Orieiilaleset Galli mtiluis sus|ii-
lendunl,430.Ut illibalainoobisperseverent,divinapromit- ciouibusdetiuenfur, 465. Quas ut level Hilarius operam
titur cus!odia,450-His iiianeiitibusregiio seternoiitemur, dat- 465
450. 0|iera bouaquosnossanctilicant,524.Operanduin est OrienfaliumAncyrsedecretaa paucis, quando, et qtia
animohilari, et cuiuDei benedictiono, 524. Operandum occasioneedita, II, 477. Orientalescongregata int<a se
tota vitain spe Domini,496.Nonriesperandumei qui non synodofldeidelinitioiies condunl,476. Adepla'jam pridriu
omiiemsetatemoperando exegit, 496. Operisbouifruc- doclrinredecrela decernunt, 476.Sirmiensiimpielalicou-
tus, unguentum,798.liouorumoperummerces 497 tradicunt,460, 466.Nonsine altquoaurium scandalo,460.
Operaliominiiminairia,I, 467. Quam sint vitiosa, 599. Ad pudoreiniiutrilseauetxque lidei Gallorumfama com-
Opera sreculiet caniisfluminasunt, 550.Et frjenuma-dili- moiisunt, 400.OrienlaleslegaliSirmittmdelulere cpisto-
ciorum,488.Operadiabolica. 412 laniclehomousiiet homo?usii exposiiione, 508. Quoob-
Operarii d iaboli. I, 484 leiiluhomotisionrespnerint, 509.Eorumel Occideiilaliuni
Opprobriumpceiiapeccali,T,315.Opprobriumuiereniiir idempstde hoiiiaiusion judicium. 509
peccata, 290. Averlilconfessio. 296 ab
Orient.-deslegali imperatore honorifice liabili,TI,50G.
OPTATUS. II, 693 Illum ab errore revocant, 506. Et eos qui apud Sirrniuni
Opulenliainquietacaret opumfruclu,II, I. Opumcon- litp.rusim coiiscripscraiilvel susceperauL, ad suhscriptio-
femptiisopulentiaest. 564 lieindecretoruiiisuorumcogunt, 476. ignorationemcon-
Orjcula postChrislumeriiriesieruiit. I, 189,ib.nol. fessos,470, 506. Qussihomousii el lionioiisiisignilicatio-
Oraliooffieiuuiest iufirmitnlinoslroeconvcuieiis,I, 5I0. nein uescissent,506.OrUnlalium,qui formirioeSirmipnsi
Oratio necessariaest ari passioiiuiutnlerontiam,540. Ad conlradixerunl,elogium,505. Spemrcvocandaivorreficlei
assequendamccelesliumniaiidaloruiiisciemiam, 539.Con- attuleriint, 505. Nondumlamen veram fidem, ibid. nol.
tra leulalioiic.s,179.Dous nou uiiii tnnliimorandus, eum Hoc prudensnofavifHilarius, 522.Cur cosdeni latidarit,
qtuelimenluriiigrueiinl;sed liinentlaea qua>,cumcccpc- ibid. Habentquod nonest nisi cumscandaloaudiendum,
rint adpsse,domnianlur,179.Hinc osicudilursine inlcr- 521.NonsuuLArintii,sed neginriohomousioncensenlur,
missioiieoratidimi,ibid. Oranduinsemperad Dpum,ut ia 515.OriciilaliumquidaiuFilii cuni Patre similiiuilineni
cohib-ndispcccalis, exsiinguentiisqiieincentiviseoruni, conflleiites,male ipqualilnleiii negant. 505
pendulavoluutatisnostraesLuclhi conlirniei.556.Nemiuem Orioulalibuscoiiimunioueiii suaniimpertit Liberius,II,
homiiiumquaUterorare oporleatscirc, 109.Orare nesci- 677e.t seq. Coiisianliiisvetat quidqtiani Ariniiiriariversiis
mus, 608. Imperitiamnostram arcanoconscieucireaffoclu Oiicntales statui, 684.Orienlalesab Aiiniinensibuscre-
repensaiSpititus. 608 duntur usiajet lioinousiivocabtilarespucre, 692.Sub eo-
Orationiopus anlpferendum,I, 577. An oralio noslra rumnominisauclorilalejiltircsArimi.iiac Nicwieaclusi;e
praeveniatDci munera,510.OralionesubiqiieauriilDeus, silentiumsimt coacti. 198
sedsola innoceutiapromerctiirexauriiri,118.OrntioDovid Oripntalesad legatosAriiniiioCoiislaiitiiiojiolim rever-
Dei lioiiitalt;,nonsuisuitilur merilis,515. lleprpheiiriiin- sosscribuul,II, 695. Anc.mo-oriiin lceresireniuuitur,695.
lur qtii a Deo qniriposlidaiiles,eum taiiquamex ofliciicl<- ApuclCoiistanfiuin cfficitmfut tlaiiinettir,694.Ab ingressu
biUiconveniiiiil, 515.Oralionemsiiamcxaiidiri poslulare, ecclesirese abstinent,695, 6!.<5. Gestah;ec maiidantOcci-
soliusCliristicsl, 100.Deumautliro et in prccem infen- denlalibusnunlianda,694.Orientaleslilferasllilario diri-
dere quiririifferat,492.Nonesl cedcnrius Deus aut ora- gunt, quasin Gailiammiltit, 698. Orienlalibusrpscrihunt
tionisuostraenegligc-n?, aut iiTalioiiabiliter jiroeslarequod Gailicauiepiscopi,697.Orioiitalesdisseiisiones uulritCon-
pelitur, 112.Oraiionesriespicabiles([iiae. 118 stanfius,560.OrienLalesConslaiiliivohiiilati| er vim sub-
Oratiolabiorum, 1, 598. Orationontam verborumest, strati. 582
quamaffeclus,171. Oratio iionest in verbis : opusomiie. Origorernm omniumex nihiio est et posl tempiis,II,
diclispracellit, 689.In oratione rlnmor oris , noncortlis 417
proliihelur,397.Oralionislaccnlisclainor. 592 Ornatus mundaniis unturre contuniclia, T, 384
Orationisbonsedoles, I, 161.NesilimpacilIca,G8.j.Oratio Orphani, qui daholo patri rcnunliavpi-inl,1, 217, vel
pura, 592.Oratcumliducia,(piiincnrnea cnrneest |icre- qui in s.eculodesolalisint, 2IS
grinus, 101el seq. Oratio cuiricordis( fftisione,108.Ora- Os labiorum,el os cordis esl, 1, 587.Ore corriis s|iiri-
lionimntutinaefidiiciamprie.statpurilnsuociislraiisnctae. 175 Inlesescasarianirnaevilam accipiuiiis.588.Oscorriis per
Orationisvariigradus, 1,411, 001.OrnlioiiuniIriplex filemacdesirierinniSjiirittiismtio panrienduniest, 587
geuus, 118.Cujusquegencris exeinpla, 119.Oratioiiimi lls Cbristi Ecclesia, f, 570, 0.>sibtisrelernitatis S|:es
quatuorgeuera in incensosigniticaln, 595. Orandiexem- sigiiificntur,105.Ossaiiiartyriimvpncrard.-i, ff, 567
plum, 605.Oratiodominicaper specuiumverborumcom- OsculosacrdotesexcipilConslantius, II, 509
muniumformamoccullissiinisacramenliostenclit. 110 Osies, 11,651,651,055656, 658,600,062.PauliniD.t-
Oratinnisvirtusconiraigiiorantiam,1, 097.Or.ttionifitlei ci;eiiidividuus comes,605.Marcograves in.iurinsscmpcr
indultaDei protectio, 162.Oralioad Deuiiiin teiitatioui- irrogavit,062.Lilieriiad Osiuinppi^iulade Viucentii rui-
liitsmaximaparsac spes esl salulis,418.Spei nostrredoc- iin, 07G. Osii elogium, 623. Osius sepulcri sui nimius
trina esl, utDeus oratusel misprcatur,et snlvet. 515 anians, 515. Osiirieliroineiita,580; senteiilia ar.ud Sir
Orare iu omni loco edoc.umr, I, 689. Oralio.iislocns niiuni, 401. Blaspheiniaper eum et Potamiumcon-
cor, 689. Oratio quotiriian.i , II. 714. Oralionisassiduitas scripta, 464. Per Osiuin geslorum suoruin immemoro.u
quibusverbissigiiilicetur,1, 198.Ah omtionisassiduitnto novaj impiefatisdoctrinaprorunii.it,498.Osins idcircoest
nostribulationesnondebpntimpcdirc,601. Quiriebcatne reservalus,ne iguorarefiirqualtsaiite vixisset, 498
possit esse siiio intermissionp,22.S;u.cLicujusque ' vita Otiumsine ct
opulciitia, opulcnfin oiio,siue mali polius
omnisorntiofit. 25 maleries est quam tsoni occnsio, II, 1 llies Deo nnlla
OralioiiessalvatoriimangeliquoliclieDcoolTerunl, I, 758. sine opere, 1, 209
Orationibussanctis Gallorumse commenrialHilarius,II, Otiosiimverbum, iri csl ineplumol inutile, I, 752
520.Libpriusse confessorumoralionibussublevaiirogat. Oviserraus, Iiiimaiiuingeiius, I, 75K
676
Ordinesconsistenliuiniu synagoga. T,415 P
OrganaScripturasignificalcsse liumanacorpora. I, 550
Orientishaercsesin temporasingulnpulhilanles,II, 510. Palmslina, II, 182
OrientispartesdcsppraUesunt (idei,620.Universiorieutis PALLADIANUS, II, 000
episcopi A riminensi c oncilio 705.Orienta- PALLADIUS, II, 706
liuuiEcclesiarumpericulum.conseuserunl, 498, 500 PALLADIUS, de Dui, 11,655
ORIENTALES Philippopolicongregati, Sardicascriberese. Pampliylia, (I, 482
fingunt,II, 060. In Occidentalesrejiriiinfscliisinatisinvi- PANCBATIUS, Liberii lcgnlus, II, 071
dinm, 659. Querunturse Qcctdeiilaliiim juriicionovalego PA^-CHATIUS Pehisinoruni, II, 708
Niihlicl , liHJt,•$?..6RI.0>nrl'!li* rirlenl.lftlrmorVitt ii-Hiu! P'"rtUH-itt* n Pc-iij.i H, ttflfi
987 INDEX REMJ.M ET SENTENTIAUIJ.M. 93S
Panes qiiinqnequomodoaucli, II, 55 Passio ab unigeniloDeo susceplavoluntaric est oflicio
Pairisccclestissncramentumin fide resurrcctioiiis ac- satisfnctura pccnali, non poniiresensu lassurapntientem,
cipitur, I, 707. V. Eucharislia. cur, I, 114.Passionisjus iniquisin caruemChristi fuit,
Pannonia.II, 177.Pannoniajduse, 482 noniu divinitatem,104.Passioaisimpetusqui in eo sine
PANTAGATUS, II, 667 dolore passioois,II, 556.Passionesin Cliristumnon inci-
Papa Julius ab episcopis Sardicensis synodi vocatur dere, qua Deus sed qua homo, I, 245. Passus est
eonsacerdos,el frater, II, 022. Liberiusijise se consacer- Christusiu meriioest, terrae,807. PassioChi-isliiriuinphus.II,
dofemfamuliimDei nuncupat. II, 676 556
Paphlagonia, II, 482 Passiones. V. Perturbalioncs.
Papyri tisus, II, 140, not. PatienLiadoceLurcxxvm psalmo,1,485; quamnecessaria
Paradisu-,sors et regnum bsereditalisChristi, I, 602. sit piis, 485. Eoriim quoejjaliutilur auclor diabolus, mi-
Consummalse II, 545.,-Eteriiabealorum nistri homiries,484. PatienLiaeexemplumel adjulor est
beatitudinisrielicire,
regio, I, 26, cujusiucolre sunt beali posl seternamcor|io- Cliristus,16s. Vincidiabolumpalientisenoslrsevirlulibns
rum demulalionem,575. Paradisus in se habet lignum delectaturDetis. 592
vitoeChrisfum,24.Tueo est, quireguuinDei possidet,ibid. Patras. II, 652
Keditus ad paradisum,unrleAdamexcessil, figura, 706. Palriarcliarumgenp.rationibus,nominibuset insectntio-
Paulusin paradisoante martyrium, II, 147 nibus Dominusest proplietntus,I, 772. Eorumvisa. Vicle
PAHAGORIUS, II, 652 Visa.
Paralyiici curatio in sahbalo, I, 267et scq. 1'ATmcius. II, 695
PARISIENSIS synodiepisiola, II, 697 _PAULINUS , Dacireepiscopus de malefieiisacciisatus_et.
ParlicipesCliristi, I, 529 Ecclesia pulsus,II, 665.Alia ejuscrimina. Ibid.
Particopolis, II, 652 Pnuliiius Trev. AiianoruuisceleribusArelate contraiil,
Parvuli,velad innocentiamrenati, vel iuiperiti,I, 587. H, 540. Qtia de causa iiidignusEcclesia,clignusexsilio sit
ParvulisunLomnesiufldeles, 520 judicatus, 621. Quaiita passus sit a Coiistaulio,570.Iliius
Pascha,acceptocaliceet fraclo paae, sine Juda confici- exsilium. 562
tiir, 1,799 PACLI eleclioPsalmisel Genesi |,r;edicla,I, 254. Pau-
PASCHASII diaconilibri de Spiritu sanctoFaustosunt ad- lus per Dumiiiumipsum fideiscienliamadeptus, 11,263;
scribendi, II, 515,nol. onmiaper revelalionemChristidicit, 125; graece scripsit,
Passer, avisdomesfica, I, 450 167; ea lanlumrevelavit, quorum nalura liumana cajiax
PASSINICUS, II, 695 esset, 599; coelesfiaarcana quaiita jjolest claritale rie-
Patenlesmentes, 1,505 589. Pnulidicta sseculihomonon capit. 265
Pater non esl, si non quodin se substanliseest, aguos- monstrat, Pnulusin paradiso ante martyritim,II, 147; omni len-
cat in lilio, II, 27. Non polesl aliemea se ac dissiinilis
subslanli;epatcr dici, 472.Patris naturain (ilii nativitate talionumgenereperfunctiis, 1,540; ali angelo Saiaiia?co-
ut
laphizatusest, per jiassionumomuium indefessasmo-
connascitur,111. Patres aul nomine,aul genere, I, 070 feslias siipcrbieudiei tolleretur occasio,295, SOS.DiaboIus
Patris seterninotio,II, 50, 50.Patcr nafursesurenonien ariversus cum omnivirtutissttsenrfeluclatusest.
hnbeliu patre, 50. Nonhumaiiomodohnhel aliunde.quod 295
pater csl, I, 50. Aclea qtirs ejus sunt eloquenda sermo teriuisseac PAULUS Consiantinop.dicilur Afhanasiidepositioni in-
omnis iulirmus,II, 51. Paternse nuucupationisproprietas subscrijsisse,II, 655; aPrologenea/aihcmaii-
a Filiodiffert,nonlamen naliira, I, 570. Palernuinsacra- ziitusesse,658; freqnenter, 602; post rcditiim ab exsilio
iiienLumesl auctoremesse nalivitalis,II, 281. Patri pro- horrendnpatrasse,655, 659,660,665. Deponiiur. 660
prium esf esse iniiascibilem,77. Sblusest iimascibilis, fessus 1'AULUS Samosateus, II, 509.Male. hommision con-
442. Palris nomeiiuon admittit, ut ex aliquo paler sit est, 515. Ejus commentum,I, 724, »o(. Maliliaet
et ex aliquonon sit, 505. Qiionioclo totus jjater sit, ibid. artes, II, 649, 650.Quorisub PauloSamosatisslntutuiiiesl,
ct seq. al) omniijusest sigualum. 602
Pater cur dicalurinccelo,I,57,i().»o(.PaterutpaLerma- PAULUS Ariiuineiisis f ideipropugnator,11,705,707; forte
jor Filio,generatione, non genere, 570; major est do- quiPAULUS pseudo-Sardicensi synoclosiibscribit. 664
nanlisauctoritnte, 11,301; scd Filius minornon cst, cui presbyter Boiiiauus. II, 609
untiiii csse. donafur, ibid. Patris nomen habetin se filii Pauperes inter etdiviles commercia,I, 794. Paupercs
noriien,201.Pater nonest de Mnriaiiatus,686. Pater per salurat Cbristus, duniatl eos saturandosinvilat, 515.Pau-
Filiumclarilicalur,cuiiipater liliitalis aguosritur,58. Hoc periiiuscollaliouesab Apostolisinsliltitse,101. Pauperum
maximimiFilii 0|iusfuit, ut eum pafrcm, uon ut omnium ctiramagere, iuaximummiuisleriiopus. 125
conditoreui,cognosceremus, 65, 64 Pauperes voiuutarii. I, 515
Pater quomddoiu Filiohnbitet, I, 440, 441.In se invi- Paupertas Christi. I, 265, 590
cemsunt per concorrieinet non dissimileina se imiasci- Pax vera qure sit, II, 595.Pacisdoctrinadiscenda est
bilis unigenifiqueluilurain, 515.Pater una pst cumFilio trndeiilibusindoiiimii Dci, I, 457. Pacispraedicalorem im-
<:lvirtule et ualura, 574. Quomodosolus, uec taniensine pngnant pacis inimici, 425. Pacem meiiliuntur pleriijue
Filio operelur, 545.In Filio operaiur, quia ministeriiopus sub liaereticorumeoiisorlio,224.Pace sua. iriesl, impieta-
in opusrefertur auctoris,269.Pntris opusin volunlaleest, tis>usounitatese jactanlhreretici,II, 595.Pax otiosrefidei
268.Patcr voluntalemsuaiu Filiodemonstratppr inuiuam periculosaest. I, 546
cbaritatcmatque naturam,269.V.Dcuset Filius. Pax fi-aternapaciDei prajmiltenda,I, 685; cito ineunda
Palri inlidelijus non rcliriquil.urin filiumfidelem,I, csl, 685.Pax salufaiionisquomodocaute tribuaiur, 715.
705 Paciscausanon quod sibi, sed quodutiiversitali eongruat
PatrimoniumChristi, I, 796 expotendurriest, 409.Pacis interruplasautnon conservatae
Pati meruifquisquequodpnlica-pit, I, 552 causanon exsistat ex nobis, 518.Pax ac virtusdomusDei
Passioomnemcarnemdemutalsensuaedolore, II, 491. connexasibi sunt, 457.Pacis frucUis,457; nuiicinEi-tie-
Passibilitntiset passionisdiscrimen,492.Pnssionumtole- siaeunitafe prregustaiitur,sed in aeternitate affli.ient,457.
rantise iinpar est hiimana inlirmitas,I, 540. Tribulatis In pac.eetunanimitatcSanciuruniregiiumDomiiii cst, (i40.
opempromisilDcus, 540.Passionis terrorc non vinc.i h o- Pacisamor palriarcliisuosudoequabil. 425
inini impossibileest, II, 548. Ncc potesl hoino uisi per PacificorumhabitatorDeus. I, 759
probalionemnosci, ibid. Nonoral Davidut absit quod [ta- Pectrala. II, 652
tiatur, sed ul possitferre, I, 574. Pati nisi ex Christipas- Peccafumoriginis,T,570,572, 718, 719, 758; II, 11.
sioneiion possumus,805.Fidei in nobis calore fervente Peccalo Adse gpnorositatemprimcect beatse creationis
omnesdoloresnostri cum corpore el passioneChristimo- amisimus,714.Hominemsub peccatiorigineet sub peccati
riuntur, 805.Passionibusad clocumentiim lirieiet ari prse- esse natum, I, 415. Prophetaintelligitsc in peecati
miiimgloriossepatientiasexercemiir,561. Paticntihus hic lege positum, 605. Hominescorjioris inlirmilas et
et laetamiimsquomodoDPUSvicissitudincmprrestet post corpore condilio in peccalisdetinet, 527.Peccali expcrs
banc vitam,444(i seq. Patientiuni pro vcrilatc vox et unus estorigiiris Christus. 110,512, 516
opus, 595. Passionum esl solaliuiu,quorijicr eas Domino Peccati lex, I, 174,245, id est peceali| ceuaac jus mor-
assimilamur. 715 tis, 246.Ex unoin omnesscnlentiamortisct pcenrclnbor
PassionisdominicreDavidnon nescitis, et patienriopro- exiil, 155.Omnisterra jamprideniper vilia hominumma-
phptamse tlocuit et loquc.ndo,T, 144.Passio ChrisliloLo leriiclionibusnoxiacst. 7
psalmo xxi praeiiuiiliata,II, 584. PassionisDominiomne Peccali Inbem noiunillamcx consortio carnis anima
sacrumenltmieloquiturXL|salmiis,I, 505.Hujusprnpheia contraxit,I, 299.Sine peccalo nemoest qui vival, 526;
fuil Daviri passionibtissuis, 107,127,128, 605. Passioni nemn esse poLcst,512,ib.)»>(.,SlO.Eorum,quiseapeccntis
surc quam religiose se riederit Christus,505. Cur, 107. purosjaclant, vanaest.gloria,542.PeccaLiPt origoet lex
Curei in deliciisfueril, 574.Ad eam aiilielabat,quia liu- manet in nobis, 146.Cdiiscientisehumanaenon convenit
mana?salutiper eam consulebat. 851 vox isia; Siiteiniquilatecucuni, 146. Maguumest scire
 9S'J INDEX IIEMJM Ef SENTENTIARVM. fflfi
criiiiinuinprocula seabcsse,I, 289.Peccnla niuntiir,I, 142.Eorumcoiitritioet
ctmstietutliiieiii iiianitnspostrrKUiTCiiin-
a se circuuicidioransDavitl,11011 rie iierpclralo peccato iiem. HO
confitelur,sedclecarnisinfirmitale,515.Peccandiviacum Pecunia signiticalurhonorsseculi,1, 811. Pecuniaecu-
sil in corporeProphela;,qui a peradione peccati omuis pidilasIniquiiatummnximeradix, 169.Pecunireaiigenda..
Eriienus est, 501.Nullus in coelumrcdilus, si cui indiilta labor, vinculumfiriemimpediens,456.Pectinirficoiileinplus
noii fuerit venia dcliclorum,706, 707. Peccali lex legi a terrenis dominatioiiibusiihcral, 578. Pecunise inopia
niehlis obniteus habitat in canie nostra, 166. Per hanc jirsestatinopiampeccali. 41(1
moriebamur,166.Ad huuis coudeuinalioiiem Deus homo PELAGtusHilarii locumad sun placitnfrustra delorquel;
naius est, 166.Peccalilege condemnala,proestitaest pec- I, 681, nbl.
cnlorumreinissio. 16(5 Pelosio. H>666
Peccatiel iniquitalisdiscrimen,I, 494.Peccata cordis, Penetratioparietum. 1,129
159.Peccalinccessilasnoninesl in naturis homiiium,246. Peniiae signiflcantvim evolandi ad coclurn, 1,575.
i
Ad peccali necessitnlemnaluramquenemogenilus, 140. ChrisUimex pennisevncunri, est, ipsum exinaniro, d se
Peccalumomiieinexcusabileesl, 594. An aliquoclneces- 121; neniiassumere, id est, in | ristinamgloriam redire.
sarium, etquomodosit extraculpam,776,777,zti.iio(.Pec- 121
cataAjiostolorum, quia in hiscssel bonoevoluntalisaffec- n£f«5 quid. I, 554
ttis. quameis non iiocuerint, 221 PercussioDei misericors. I, 254
Peccatinobisaucloressunt princq.esaeris, I, 251.Pec- Perfoclio.Rarusiste est, cumqno perfectiolimorisDei
cali incentivasti|ipediiantdremones,ctde eo quoriper eos per antiorumiiicreuienla coocrescat,I, 285. Tendeudiim
gcsseriniusr.os accusarit,579. Peccatiusus ex appelilu semper, neque idcircoarijierfectumnou contendehcliiiii,
volimtatisel oblectalionevifiorumarripilur, 247.ln pec- quia eo non possitconliugi. 471
cntisnemoperseveral, nisi quia his oblectotur,597.Pec- Pergamo. II, 665
calafunes sunl,528, 486. Peecalorumvisac dolorsj.ina Perge. II, 667
significalur. 141 Perire quid dicalur. I, 59
Peccatisamitlimusbeala et iuaximael Deo proxima;liis Periculicohscientianihilliomiuiest gravius, II, 176.
qiuetalibussuolsecundaper |iccoileuliamnon caremus,], In omnibuspericulis.si liclesmanealin nohis, adest cce-
558.Ab oiuiii,qui iu |jeccatismoralur, vullus Doiriiuiest leslium virlutumdefensio. I, 557
aversus, 200.Peccala sunl cjuaedam, ex
quae ore veilnun Pennaneo, selernitaleUi sonat. 1, 551
auferuntveritatis,515 Pcccata0|i|irobriosuut digna,216, Pernaso. II, 665
315.Peccalorumconlessioopprobriuinaveiiil. 296 PEHSJS I, 425
Peccata nostraquomododissimuletDeus, I, 626. Pecca- Persicumbeiliim. II, 570
loruin venia,556.Peccatis veniam per |joeuileutiampro- Perscrutariquid. I, 580
initiiLlex eLEvangelium,558.Peccalumlaxare uonjtoie- Persecutioiiiquomodoobnoxiisintfideles,I, 414. Per-
rof lex, 705; nemo |iotestdiuiittere uisi Dcus, 705.Pec- seculionempalienlisqualis debealesse auimus,408.Per-
cntadimittcrcsoliChristoerat debitum,706.Oiiuiiiimoiu- secutio jnsti iniqua sit necesse est, 546. utilis ac
nino peccamiuum venianiper HdemDeustribuil,760, post necessariasif, 546.PericulosaotiosaefitleiQuam pax esf, et fa-
reriituaiconfessionis,700,suo potiusmuiiere,quninnostro cilossecurisexcubiisinsiriiae s unl, 546.Percussia Deo an
incrito, 760. Peccaluiiim remissioest gratuila, 208. Pec- iioii injuslasit perseciitio,254.Perseculiouesiiilolcrabiles
catahumilialioneomendaiiLur. . 532 a fralribus, II, 555:Perseculiofalsorunifratrumqui mnjus
Peecala vetera flenlibusconsolaliopreeparalur,I, 681. mprilumconferat. 676
Peccata confessusab iis debct desinere, 556.De iis, qui elhnicos qui impietalo vincant Ariani,
a peccalo ilesinerevoluntnec desintmt,190.Dolorpotost II,Perseculores 567, 568. Quilormenlisviclicesserunt,aliquauihabent
csse erga eos, quorum gravia crimina simt, sed miseri- cxcusaiionem. 567
cordiselocusnullus,696,ib.not.Peccatorumconfessioninon
csl locusnisi in hoc saeculo. 92 Perseveranlireneccssilas, I, 76. Ad perseveranrium
Peccatumiu Spirituinsatictum,II, 646. V. Blasphcmia. opuseslinisericordiaDei, 581.PerseveiantiaeMartyrumet
Peccatoressunt oinnes,1, 575.Peccatoriset impii riis- Apnstoloruminrgitor Deus. 202
criineu,19 Discrimeninler peccalorcsvi ex|eriore com- Personnrumdisfinctioin Deo, I, 57; II, 87, 95. Quiin
pulsos,et suo casu lapsus,627.Peccatoresvoluutateper- Srriptura sigiiiflcetur. 88
manenles,627.Peccatorcceliest, quisquisspilitalisgralia3 Personalisunionon recipienda. II, 475
parliceps faclus iu peccalo demorabitur,576. Credeutes Pertinacioecausa,II, 521.Peninacia gentium in falsis
oiiinpsin Cltristo coexcilatiet collocatiin caieslibus, si religionibuset perliunciaSPrucntitimcorpori, fidelesdo-
peccatoindedecidant,fiuntpeccntorescceli,576.Peecnlor cent peninaciamfidei,I, 441.Pertinacia sppi. 414
ist oprrariusriiaboli,.sreculiminisler,vas niortis,materia Perturbalionesin Deumnon cacluiit,I, 57.His obnoxire
gebcinire,592; peccat, quodnon uoii diligalCliristiiiii,scd siinf iinperfccUennlurse, 5 8. Pcrfurbatioues mcnlis inlra
quod ei aliaprceferat. 29 se cofiiberedifficillimmii est. liO
Peccatoriimsquomodononinsit Dcus,l, 401. Peccalo- PPSmolummenlisdesignat,1, 428.Pcdes Domini,Ayc-
ris culjiacst, quoda Deo rejiellatur,285. Peccntor prius stoli. 509
est aliquis,qiinincnriatiiilaqueumdiahoii,450, ib.nol.,599. Pelra confessionisPctri, II, 160.Pelri confcssiofehx
Is, in quopecciti volunlasesl, Doo vacuusest, 578; dia- ficleipelra. 40
bolo traditur,curnnDeo deseritur, 578. Peccatoresobli- PETBUS Ecclesiie,I, COS.Bcotae senecltitisfldeiqio
nere diaboltisnisi Dcoab hisabscedcnlenon poferit,428. maiiyr, II,petra 160.PrimusFiliiDei confessor,Ecclesiiefun-
DiscedenteDeoin omnes peccalorumfoveas iiicidimus, damentum,ecelestisregnijanitor,elc , I, 502,749,ib. not.
428. Discessioiicmnostramab eo coiisequiturabscessio yEdificntioiii Ecclesisesubjacet,II, 147.Pctri lides Eccie-
ejus a nobis,428.Nos tradere in vitia Dcus dicitur, cum she funrianipiitum, 160.Omnitimbeaiiludiniimgloriainme-
ab eo absceclimus, 428.Peccatores cliam Paultis diabolo ruil, 162,161. Alianbea noncst. 162
'tradit. 578 Pctrus siipercminenlcmgloriam promeruit, II, 161.
Peccatoremcloquiasanctanarrarc Deus veluit, I, 255. Priniuscreriidil,et apostolatusesl princeps, I, 701.Fide
Peccatores vivi a peccatocomeduutur,448.Peceantiuin crcterosauleiit.745.FiliumDei primusagnovit,805.Quori
intiiilu, saactorum dolor, 521. Peccatorumcalamilalcrri in ChrisloDei esset, primus oguovit, 749. Divinilnlisin
deploratcharitasquasisuam. 598 Cliristonalurainquandoprimumagiiovcril,II, 160.Unrle
Peccatoresad |.ceiiileriLiam qui jirovocetDeus, 1, 41 et hoeecloclus. 100
seq.; qni occidatChrislus,ut vivificet,582. Peccaforum Pelri inChrislumaffectus,I, 799.Pelri fervor,lnpsus,ct
emundalioiguiset carbodesoiationis,421.Ordoteneiidus pcenilenlia,742.Pelri aposlolatu-i,(ides, beatitudosacer-
ei qtti pcccatorcsad melioremvilamvult revocare, 715. dotitim,martyrium,11,101.Petro nulla possessiohuniana.
Emendalioeorum,qui oetaiejirovectisunt, quam diflieilis, I, 525. Ipsiiisopos. 524
_285. Hos vel prreteriiorumcriininiinireconlatio polluit, Pelro auclor fuit dinbolus,uLChrisluma palienrioavo-
285. Peccantesvoluntateqtii sint, an veniam impelrent. carct, I, 750.Uter aC.hristosalaoas silnuncupatus,750,ib.
595, not. Cadenles,nou collapsossuffulcitDominus,627. nol. Pelri parva fides Clirisluma | assioue deterrentis,
Qui modo Dei est, allisus licet, erigi | olest, 652.Pecca- II, 162.Uncleacrimiae excusetur. 162.Senlentiamdam-
toressistil poenileiilia,627.Peccatorisconfractioac refor- nationisexcepit,162.Pclrus ol)infirielilatem crucissatanas
malio,52et seq. Peccnforisapeccalisdesineiitisconlusio, iiniicupalus,I, 566, 505. Salanasfuiref tiou salnnas, 505.
511.A jieccalis,nona pocuitenlia,debcmusdcsincre, 591. Per charitalpmClirislirietp.stalusest passijucin. II, 541
Mulalrevilaeslatus qtiammeliorstatu pcccnli. 461 Petrus in gravp firieipeiiculumincidil, II, 540. Pelri
Peccatorumsors posthoucvitam,1,176.Pro peccatoribus negalioest oflVns.i in Filiunihoniiuis,I, 80'i. Pelrus prope
ad salutem resurrectionismorlupsest Christus,150.Pec- sine jiiaculoCliiistiiniliorr.tncm npgabal,805, ib. nol.Hanc
caloresDeum iilloremsenticiit, quem inter iniquilatum culpamse nec admonitumvitare pouiisseflevil,805.Pciro
opcra non cogitahani, 112; ante icsuirectioneni igfieiu- VPluutatis ad
uscjue marlyrium cctifilcndi (ides fumn iwn
flfll 1NDEX.P.EKUMET SENTENTIARUM. fl02
riecrnt, I, 100.Qui non jiotuil tetirre conslnntiaui,100. Pocnileiitios viiius, I, 42. Pcccutoressisl.it,tic peiiitus
a
Hunc culjia iiun purgat Hilarius , ibid. nol. Iriem jam cecirieriut,627. Pajuilenlioefacultasest in amissae
ij.sum fuit negalionisttnipus, et flelus, 100. Incon- graLi.-epleriitiidinemoo.srcsliluendi,728.Per pomitenliam
slantiani trepicialionisconstansfules flevit, 100.Clnvcs esl reditus ab errore, recursus a rriminc, ct professio
regni ccelorumei nonsunl atlempue,100.Petri fules in clcsioendi,675 et seq. Aniinaeex captivilate vilioiumiii
co noiirieficil,quodpcciiituit,II, 548.PccniteiiLia subse- lihertalcmcognitionisDei redcunlisgralulatio,458, 460.
qtiente noiidefecillicelterrita. 551 MutationostraDei iiitinuscst, giaiiamfncipnlispccuilcn-
Petri apostolisedispraerogativa. II, 029 doruinct novoruiiibonortiminifia reddeiuis,461,id est,
Phanlasniamentienshoeresis. II, 550 anterioradelicta non repulaiilis, ct nos in vitam novam
PnArtAO, diabolus. T, 554 renovanlis, ibid.Poenitentiae noncst temjmspost novis-
PIIAIUS/EI tolius legisiguari, 1,784.Eorumnequitia.729 simumCliristiadvenlum, 795
PHIL.EMON topaziuiuad Berenieeninuneredetulit. PaiiiitcntiaDei,I, 51, 050. Pccnileiiliagestorum Deo
I, 58f,iio(. modtisest liominigereiidoruin, - 54
PHILETUS. VideFILETUS. PoEiiilenlia laici, II, 544
Pltilippi. 11,652 PopuhisDei, omtieslioinincs,612.Pcr jirivilegiiiin,|.o-
Philippopolh,II, 668. Ibi congregaliquibusnamnegan- piilusIsrael, Ibici.Huiccouiparalicseteri quasi incogniti
damcenseaiitcomnmiiiuiiem, 660.Sardicascriberese lin- li.-ibebaiilur, ibicl.PoiuloDei quidcongrual,519.Pojiilum
guiit, 660 Diaconcs cumeis erant. 058 D;i conicrientium iriplexg. nus. 100
PHILIPPOPOLITANUM doerelum,II, 617.Hoecsynodus voca- Porci, Uerelici. I, 696
lur Sarriicensis,580, 581.Quidiu illiustirieArianisdispli- PonpHvmus. II, 652
ccat. 580 Porta regia, I, 475. Quomodojusti ab ejus adituinimi-
Philosophiaincapax cccltetium mysteriorum,II, 265. cossuosarcebunt. 475
Per se inlirma ad moresliominumcoaiponentlos, I, 275. POTA.MII sententiaapuclSirmium,II, 400.Potamius dam-
Philosophiicfncuiiriiagentes detinuifin errore. 185 nnre urbisRonirt cpiscopumgaudel. 670
Philosophoiiim ars aclversus f idem inanis,I, 181. Caplio- Polentesiniquajubeiilesnihilreslimanrii. I, 75
sas ci iiiutilesloruin quaesliones fidesconstansrespuit,II, Pote^tasin
10. Pliilosophiae qiioestiones fidempulsantessunt abjicien- esl, hoc |iosscgladio sigiiilicalttr,I, 651.PoteslalisperfecUn
riie,418,cl a Clu-isiiiiiinistrissuiitrefutaudac. 419 facere (juodquispossitdicerc. II, 106
vitaausteravanaet sujierslitiosa.I, 184 Potcsfaslignndiac solvendi. I, 258
Pliilosophoruiii Poteslalibiis steculiadversanlibiis E cclesiafundata fuii,
PHILUXENUS. II, 029 II, 594.Car|iiintur earum ad illamUiendam
Vhwnice. II, 482 jiutantiipcessaria,I,qui suflragia
Pliotinus,II, 170,212.IndiealurPamioniae nontiiic,177. cio perif ut cera ob igne. 591.Potestas iiiiquoriimsic.Dei judi-
A Mnrcclloinibutiisdiaoomis sub eo aliquandiiifuit, 051, 215
612.EsiHebioii,170,180.ParliariaSabelliiest hseredilas, bus Potestatesaeris capilliverticem,sine.senstieorumqui-
704. QuiSabtiliumvincat,atqtte aSabellioetArianisvin- animse iiisistiinl,proculcant,I, 251. Ipsa corporausque ari
ralur, 180.QttoScriplurreloco ad aur.Lorilatcni hseresis Toioinmentisque sedemiiueiinbunturet penotrant, 251,
surouratiir. 511 orbe per momeuinsingulacoiiimeant,251. Tini-
llicresis a Pholinorenovaloefraus mulliplex,II, 488. cuique in eo quoddelinquaLaiicLorcs sunl, 251.Morlisliu-
Qmesitillius luerpsis,I, 22i; II, 492, 497.548.llaecnuno manae aiirlores niortishumansepcenamomneniexcipiimt,
517 a Romanisest damnata,657. Iu Mediolanensisv- ubimortisDei aucforesfimit. 250
norio,655.Rursuniqueantio 549ibidemtlamnatat sl, 655. Praceplum, lex, leslhnuaium, etc, nonunumel ideni
IndphocOccidpiitalium ricPhotiuodccrtiumariOrienla- sunt, 1, 275. Prajcpplagpiuilia, 185. PrseceplaDei ncc
les i-elntum,659. Seri ilie lutic per factioiieuipopulinou mediocritcrcompi-rialiabcnlidolorumcultores,556.Prrc-
poluilamoveri,659.Pholiuidivcrsiccoiidemnalioncs, 0.~9, ccploriiin pvaiigelicortmi olaposlolicorum Davidnon igua-
nol.Fidi'Scoiitraijistimscri|ila. 485 rus, 2K7. Pr;cce|ilisvelerisac noviTcstamciiliconfertiis
Phrygimduae. est
II, 482 lata Psalmus,69. Qiisecumque
xiv jussilDetis,jusla ct tes-
1'ielasin quovisest Iionoranda,I , 76. Ejuscommenria- et vera stint, 592
tio, II, 702.Piclatisprofessionem spes alit. 7 Pr;eccpta Dei nou soluin agenda,scd pt diligenda,I,
Piis frequens a leiieris pugnaesl, I, 485.Piorumvia 594.Eos erudiunt qui illa opere expleut, 559.Prrecepta
quotsustinealbella, 585.Iniquis,diaboloetminislris ejus Dominiduriornauctoritalenou mediocri flrinaririebuc-
esl perosa,555.Piorum conspectusgravis impiis,Iselus riiiit, 752. Unde firmata,755.PrteccptaDei, si volunlas
juslis, 558.Piaevitaecognitionemet verum usum assequi adsit, noiisiint diflicilia,554.Universiunivcrsaatlsummom
neqtiithomosine Dei grnlia. 275 jilacciidiiinplerenon possunt,554. Nequac|uam possuuius
Pisiilia. II, 482 digne [ircecepta D ei secuiidum projiositum voluutatis ex-
PISON a Troaria. II, (i!i(i Jilere. 404
PISON a Vnnis. II, 666 Praecijiilatio. I, 85 s
PlaccndtimDeo etiamcorporp, 1, 196.Placeiiduinho- Piicrieslinatio.Dctis praedestiiiavitquos prsescivit,I,
minibus,quanlumlicel, 19", Placere laiilum hominibus, 220. ProvidttsvnlurilalumsegregaviLvolunlnriamplu\iaiu
vtile, Deo est displicerp,102.Ex Deo magis, quaniin prrcsciendo,221.Fcliceinbonrevoluntalispluviamsegre-
Deicontumeliamlioininibusesl placcndiun,102.Noncst gavit. '-220
tnajusvinculumplaccndi liominibiis,quam ut nemo sui PriD.licatin acuicomparaUu', T, 764.Qui refe sit, I, 75(i.
causavelit plncere,103 Non nvocatDPUSab hominuin Cibuset estirilioest iiroplielarum , 059.Prsedicalionis es-
gralia fidelium metites , 105. Quisquis nune placere Deo cam dal Dcus, 652. H;cc ctimpedessolvit, ct sreculicseci-
vult, displiceatimpiis necesse est. 400 tatem fugat, 052.Praedica'ione vcrbi Dei, velut sagiftis,
Placilidoctriua. II, 521 diaboliregiiiimevertitur, 616.Praedicationisniinisleriuni
Plnteaquid. I, 505 Ecclesiredebe.t Episcopus,II, 155.Praedicalionis ollicio
PLOTARCHUS. II, 632 debet abstiiit.Tepeccatortjui in peccatomanet,1,516.
Plnvia, verhuiu Dci, I, 221. Pluvia segregata Paulus. VullDPUS eln(|uiasua a cnsti corporiseastoore tractari,
220 516- Prrcdicaliosttilta quanfiim malum auriientiuin.
Ptnnainipiisprreparataarcusignificatur, 1, 155.Puiire II, 214
iiltrices,sagiilaeDomini,421.Po!uariivilispost hauc vi- Proeriieantes Christiimdebant simplicioresndversushu-
tnni. iil manns doclrhiasobstrOcreet inStrucre,II, 419.Quanta
Poenitpiitpsqiiam lacilesit Deo reparare,T, 54. Pceni- debenteorumesse scieulia,420.Hancex omnipolPiili Dei
letis hnbelveiiireajiuil Dcuiiisolatium, 627; per amissi sapieiifiadebent expetere, 419.PnedicanriiEvnngeliivii-
riolorein,affccluinproluefurinviti, 627. PueniLenlisest Uitesverliuma S| irittt sancloaccipiuiil,II, 222.Prsedica-
vehcmpnliusia eos inservin1,pei-quoslapsus* sit, II, 705. lor veritatis,sanctiSpirilusorgnnuni,64.Auxiliumei a
Pieniteiilibusbeneclictiooralur, I, 190 Dco est, 546. Prseriicatorem vcrilatis iniquitasorierilnc-
Prenitcnliae peccaloruniveninin omnibnsScripturispro- cesscest. 546
niiltitur,I, 558. Deusmulationeinnoslramaiuat,521; pce- Prudenlia scrpenlisarivincendosprimosparentesimi-
nilentinin peccaiorispoenaeliiincoimniiialionelum tlila- laiida praedicatoribus esl ergapeccaloiis. I, 714
lione qureril, 41et seqq. Preiiilenditempus uniciiiqtie Praefeclurasublimis. ll, 706
Inrgitur,550, 792. Pueiiileiiliani c liam ser.im quam pn- Pra;scieiilia peccati noiiinlerliiecpssilalem. I, 141
tientcrexspectet, 486. Eniendalio licelscrautilis esl, 285. Proescienlia prophelica. 1, 585
Velseroiiitenduuiest sponsoobviamire, 795 Prsesenliacurarenondcbemus,sedfutura. I, 68.S
Pccnitentiscvoxesl lacrymisornre,I, 591. Haecvenia PrresentiaB Deiin actis suis menioria,I, 410.Noneon-
pcccati cst, ibid. Pocnifeiiliaaucior csf desinendi,627, digousest Deuscoosppctuejus qui imiiiuutlosit. cordc,
628.Pcvnitenliapcccatiuoudebetdesiuere,seclpeccafuni, 4l0. Pra?spntinDei noscautosetacleum jialei.ii.es postulat,
401.Qui Dennnoninpst vitlosiiSk t(>M,
f,93 liNDEX KEIULMET SENTENTIAKUM. £91
Prrcscntianisaticli,tainquamconscicnfi;contts, impius Psalaiorum liber unus est, non quinque, I, 1. Cur in
iionsurttinel. I, 558 tres qttinquagesimassit distribulus;652, 655.Psahnoruni
PrseLeriLorum Iiber, id esl, Paralipomeuou. I, 506,507 ajittdHebrseosordoct numerus nori iriemest atque apuri
PlLETEXTATUS. II, 657 Sepluagiuta,652.Psaliniapud Hebrreosorriiueac nuinero
Prajtor. I, 55 earent, 7,55. Ab Esdra iii uuumvolumencollecli, 7, 6.
Praevaricatores vulgoputaufur,qui aliud pollicili,aiiucl Seplungiutain numerumet orriinemreriacli,7, 55.Reriim
ogunl,I, 575.Prcevaricatores suiit, qui a naturaliIege_di- ordine servalo,non temporuin,7. Psalmorumordo ac nu-
sce.dunt,575.Omnessuul. 575 merus mysLicus. 7
Praxeosliber. I, 741 rs.ilmi aiusicomelro primunisunt seripti, I, 15.Tiluli
Precaturnemonisi quodsperal,1,245.Precesoperibus corum varii, 12. Psalmi, elsi a qiiihusdaminscriptiPsal-
iiudrenon jirosunt,524.1'recespro rege , II, 557. Pro sn- mi David.1, nousiintsoliusDavitl,5, secleorum quoruin
lule regis,pro reguo illius et pro pace. 689 nomenpraese ferunl, ibid.; cl qui sine nomine,ad eum
PresbyteriHilnrii,II, 545.Sine presbytero oj.ussacij- pertinentqui superiorisauctoriuscribitur, 5. Aliquol.le-
lieiiessenon potuit. 655 reiuiae,Aggreiet Zachariseabsque auctoritatesuut incri-
PresbyteriumRomanrfieeclesise. II, 681 pli. 5
Pretiosius nihil ptttant viri atiro, fceminaegenimis. Psalmorumtituli ad porumintelligenlinmnos dirigunt,
I , 584 I, 414.Psalmusel litulus auctorilntemsibi invicem prae-
Primogenili in loge, posi sc iialoiiim patres uabeiiiur staut, 414.Psalmi simplicitcr in fineminscripti s|.irilaliler
aul nomineaut gencrc. 1, 670 sunt iiitclligeudi,177.Quomodoinlelligpndiqui inlelleclus
PRIMDS. II, 090 in fineininscribuntur,95; quiT<j Dcmid,aut qui TOU David,
Princepssubjectte sibi uiiiversitntisnomcii causamtpie 95. Titulus jiro his qui immiuummliir, (itiicl. 155
cornnleclitur. 1, 759 Psalmorumauctor esl SpirilnsDei, I, 562.Psalmi nd
Pniscus. II, 690 pcrfectamDei coguitionemel obedieulinmnos edocent,
Procia. II, 052 555.Aliisuut faciles,aliicajiludifliciles,60.Ad eorumin-
Profunda.Nescienlis,aut palienlis,aut secreto cordis lclligeiifiainjuvat scirequisac de quo Ioquatur,16.Psalmi
oranlis esttle prolundisclamare. I, 491 proplielicesiiul evangelicorumuiysteiioruni, 4. Doctis
PROHEHESIUS. II, 005 ul indoctisclansiet siguali sine lidei clnve,4, 5. Quique
Probationeposteriorest coguitio,I, 565.ProbatioChri- suas habent claves, 15. Psahnoium clavis, Chrisliii-
sli hiimilitasejus. 505 des. 5
Prolationis tiomeii qui Ariani conenltir e.xcludere,II, Psalminontantumrcs sui temporisiiunliaiil,I, 415.In
157. Quil eo intelligatVnlenliuus,qtiidEcclesia. 157 iisuihil humileaut commuue,582.Niliilnisiprophuliciim,
Pronominausu hoaestoet ueeessariogrrecilassemper 601. Quidsuli fniniliaribus verbislateal, 5S2. Quandoco-
usurpat, II, 586. Pronomiuumet cogiiomiiiuindiscriiiien. gtioscaiilurmystcriisrefcrli,652.Psalinorumliber ultralit-
148 lerssopiiiionpmcelsioris intelligenliaesensu riigeslusesl,
Prophetse, torctrlaria, I, Dei Prophelarumverlia, 652.Psalmorum
777. iiitelligeuliaspiritalisne(|uitrespui, .157.
olt-ra,755.Propbetarum dicta verba sunt, 580. Psalmus infelligipotesl spiritaliter,licef litulushistoriain
Propbctaloqtiilurolliciooris,sed cognitionononsua, 520. prseferat,414.Psalmialiqui,qui litulis res gestas praese
Au Prophelisinriultafucrit inlelligeutiaeorumquseprre- ferre viclentiir, ab iis pluriniuindissenlienles, rerum
dicarint, 412.Quaedamfulura ex praeteriio loculisunt. spiritaliumsignificanteffectus. 177
450.Prophelica scieutia gerendis gauricl ut geslis,15i. Psiriiuiprophelaevera gesla confineiil,sed (|uaeChrisli
Cliiistusin eis mansitSpirilu,11,580. Prophetsespiritales sint prophetiae,I, 128.Suni qui in oniuibusfere psalmis
suiil. I, »8 persoureClnisliniliilconvenirc pulaiil, 121.Hilarius ma-
ProphetnrumopusChrislus,I, 786;II, 04.UnrieJudu.o- vult, salvarerumvcritate,plurimaiu eum convenire,121.
rum in se odiumconcilarint,I, 780.iiicris sunt aduuibraii, Plures exislimanfomuia psahnoruinverba ad Christum
721. Proplietarumofliciumerat, a jiecealis revocaro; csse rtierendn, 178.Laurinnlur,sed non probanlur,ibid.
Clnistiproprium,salvare. 075 QuatenusntlClirislumreferri dclicant, 178. Qui omuesde
Prophetiaeomnislabor acaut consilium,I, 557. Proj helia illo sitif, 665.In eis sncrameiituinoiimecorporeiariveutus
aul.ad scienliamauriientiiiui ad volunlatisinnocpiifiani coiitiiictiir,665. AdCliri.sfiiiu refereuda estomnisprophc-
insKuta esl, 163.1'rophetica; mngiiilicentiae mngisdiguiiui lia psaliiioruin,17.Sed ubiatl cum projihetiieserniose re-
esLlieataet seteiiiact ccclestiaprredicasse,qiiamlerrenn, ferat, rationabiliscientiadiscerneridiim,ibid. Quidperso-
400.Projiheticisermoiiisaiiclorest divinusSpiritus,502. nreo.jusdiguilaliqueconvenintdigiioscendum,17.In psal-
Prophelire Spirilus scmpcr ide.ni,91; II, 129. Prophelia? niis qui cleClirislosunt inlelligcndis.regtila, 117.In psal-
serie.oeruclandiverbo exprcssuscst, 1, 411. Prophcfia inis de Cbrisiosempercst aliquid pcculiare, quod alleri
pro gereudisgesla memorat,175,458. Cur, 45, 471. Pro- uou coiiveniat. 601
plniieisermoiiiscoimnuiiisesl usus, non se.nsus, 417. Pro- Psalmus Iciuam multadocumenta coiilineal,1, 18.Psnl-
phiiioi libri montes sunl, 427.Non solo aurium judicio iniisII anpars priiui, an secuiiclus c licendus sil, 51. Prinius
siitit;estimandi,451. Propheliaomnisde Christolucerna a Pauloappcllalur, cur , 55. Psalmus xiv scribeudus iu
cjusest. 310 corde, iti memuriasignanrius,conriendusin viscera,77.
Pro[.iiiquoruiu vitiosusaffeetusa nohiseruenchis,1,080. Psalmusxv ex |)ersona Dominiintelligeiiriiis,155.Psal-
1'ropinquilatumjus cl iiomen uiide jam sumendum. mus xvu totus esl ex persona Domiui, 611. Psalnius
751 xxxvit item lotus ex personaDominipro nobis dolentis
Proprictas divinarumpersonarum,II, 574.Proprietalis portautisqucpeccatanostra, 261.PsalmusXLex persona
requalilas. 197 Dominiomnejiassionissacramentumeloquitur,505. Psal-
ProselytorumplebsapudIsrael. T,744,784 mus LIIomnisest de Christo, 95. Psalmi LIHet LIVad
Prospera.Hominumnatura ad res secundasinsolensest. eiiuidpmsunt referendi,107, 117. Psalmi LVenarralio
I, 447 inter David et Chrislumhomiiiemerit temperala, 128.
Pros|)ectusDomini arihomines. I, 90 PsalniusLVIest de Christo,155. PsalmusLVIIIde Davicl
ProteclioiieuiDei meretur orationisfides. I, 101 sinnilet de ChrisLo iraclalur,144.PsalmusLIXnon conso-
PnOTOGENES, II, 652,656, 658.Dicilur apud acta Marccl- nat liistoriretitulo prsenotatae, 152.Res gestas prsese fert,
iuiiiel Paulumanathemalizasse, 662.Et sentenliaeadver- nonut ob eas res scriptusesse, seriut quotempore scri-
sus Marcelltimsubscripsi-.se , 650. Freqiieiiler, 602.Mar- sil
ptus noscalur, 155el seq. Psalmus LXIV
cellise.ctamin concilioquater damnavil. 056 nem geiilium,quaj Domiiiumlaudaturaesiint,congregalio- nuntiat, 181.
Provprbiumquid. I,4S0 Psalmus LXVesl ex Prophetnrumpersoua, 195.In Psal-
ProvideutiaDei,1,656.AbaliquibusacgaUir,622.Provi- iiio LXVIoniuis scrmovcl Propbetarumvel Aposlolorum
dcnliamCreatorislaudantomnia,647. Per mttltamDeicu- esl, Chrislum aul venisse aut venturum praedicanfium,
ram mulliplicaturauimrevirlus. 559 208. PsalmusLXVIIlotusex veteris ac novaelegis sacra-
ProximusnosterCluistus. I, 782 nieiitisest coulextus,214.Psalmus LXVIU est rie Christo,
Prudeiitiahumanain Dei rcbusdelirit,11,65.Prudentiai 212.Ia eo esf faclaa Chrislorememoralioin impiosulLio-
primaj)ars,ut quotlquiseaoon inlclligif,sapieater interro- nis, et retribulionisin sanclos. 261
get, I, 506.Prudenlia sola vera est, qtiseab infnntire Psnlmixvnt doclrinaquidcoiitineat, 1,577.Scopus,551.
ij-.siusiiichoaturexordiis. 272 Tradit elempiilavitse piae,2 72.Omnia \ivcndi, crudendi
Psnllcre religiosascorporis operationes significat,I, et placendiDeo praeceptacontinet,274.Perfeclumvirum
651. Vstillileubi dicitur, ad corporisopera refcrtur. 528 secuuclumevangelicaindoctrinnmconsummat,10. Perfo-
Psalmusquiljiroprie,I, 15 Quidmysfice,15, 14.Psal- clumLegis el Prophetarumet Evangeliorumvirtim Pro- .
musnoutam vocis,(juaincorporereojierationisofliciumsi- pheta in eo coiiformal. vel ex sua vel ex alterius queniin-
giiiflcarc solel. 654 sLiltinl pprsona. 555, 556
Psaliiiuscanlici quiil propric, 1, 15, 195.Quid mys- Psalniuiiicxx quiriamnd Ciirisluinrefereiidum pulanl,
cc. li I, 426. Psnliiiuiucxxi mtelligitqui cct-lumanhelat, 452,
9)5 INDEX REIiUM Et SENTENUARUM. 0"<6
III 1'snlinocxxv gratulatio est atiimseexcapliviiatevilio-
ruminlihettalemcogniLionisDeiredeuntis, I, 458.Psalmus R
cxxvi eas spes omnesprsenunliat,in quas se sanctorum
fidesexlendit, 460. Ejus auclor Salomon,466. Psalnius Rachavacuitalisoiprobrium. I, 684
cxxvuiari palientiamuos insljtuit. 485 RACHEL in Genesilypunigessit Ecclesiae. I, 672
Psaliiiiiscxxx uiiiver.silatem hancex Dei bonitate pro- Rajjiunturquaecontranaturamsunt tlesiclerata. I, 247
feclamriucet,1,511.Psalmuscxxxi ad personaniDomiiii Rationeaniiuuslanquamccrtissimoduce nilitur, I, 216.
ut Ralionpm
ad sanctilicatioiiem Ecclesiserefereudus,507.Cngriilionem liiunauainsequidebel voluolss,non prseire, II, 517.Uatio
liliiDei et sacramentiimnssumpucab eo carnisnos erlo- audienda quammtiltisdeficial,49, 52, cl seq. Nonest 60
cet, 500. Iu Psahno cxxxm an aliquid additum,525. ariversusDei teslimouium. 144
Psaliiius cxxxiv per corporaliagcsta sensumproriitaltio- Raveitueiisis. II, 652
rem, 52!!. Psalmus cxxxvi Babylonirncaptivilati potest Reconciiiaricito debemuscumatlversariis. I, 685
coriveuire,548.Eotnnienpolius"caplivitasspiritalis tra- 496. Reriemptionostra Filius, I, 495. Redemit universos,
ctatur, 519.Apudquosdnm Jeremisetitulo inscribilur,518, Qualissit haecredcmplio. 517
quo carcl ajiudLXX,5i8. Psalmus cxxxvm lottis est e.x Riiiiaaenlo Regeueratioquid, I, 766. Re.generationisfffcclus, 719.
persouaChristi,565,564,569.Psnlmuscxxxix cst oratio cipiums ut conc.upisceiilise lucta, 719. Regcnerationeac-
aut David,aut fidelium,aut potius Christi non seclusis nalurce Dei siinus, II, 147. Regeneralus, esl diviuse
lidelibiis. 584 parliceps,14.Regeneraliingeniisensus. 15
PsahnusCXLIesl rie.Christoin Davidadumbralo,1,600. Rcgeneratioiiisactermetenq.usae,beatiludo. I, 103
PsalinusCXLII esl ex persona Projilielseintelligeulis se a DomiiioRegni Isrnel casus dcnunliatur, I, 729. Regna in nobis
in peccati corpore, 605. In eo ad Christuinrefereuda delota. . 554el scq.
quiecumquesub Pro[ihelaenomiuodicenlur,605. Psalmus 618; Rcgnum Chribli,I, 516. Non latet, 516. Nos sumus,
CXLIII csl de Cliristo, 611. PsnlinoCXLIV Christus no- gere II,1,598.An51.
ClirisUhniiilaticonveniafvirgaferreare-
Sanctihic egentes, posteain regnoDomiiii
miiie,Davirilaudatur, 020. Iu PsalmoCXLVI ,
versusarije- abundnbuiil..
ctus, 058. Psahiius CXLMI esl aeternaeJerusaleinprophe- 445.Regni Christinullusest liuis. II, 595
lin,640, 615.PsalmusCXLVUI esl graliilafiosedilicat.e RegnumDei et reguum Christi,I, 62, Regnum Christi
Je- anle
rusulemcceleslis. 645 resurrectionem, 165. In coelcslisJerusalcintempora
Psalmiseniper et ubique cantaiidi, I, 521. Psalmogra. reservatum, 8. Ex quo iu regnum Dei patris proveheimir,
phus Christuin videre expcclat, 95. Cliristiauusest, 92. 554. Regni aeterniparlicipesreserval Dominus, 629. Per
Dominiad regnumDei pafrisascendimus,6i7 et
Psalniorumliber apudGrsecosex HebraB0Cmeiidaliis,525. reguum
Psalmilectio aiiteliabitumde co Tractatum. 61, 69 seq. ProximilumregnoPatris, cumFilii erimusin regno,
Psalteriili^uia, et quidariumbret,I, 6. PsalleriuTnrie- gnum 628. Regniriominicitempora, 466.Bealitudo,466. Re-
cachordum,618. PsalteriumIilier legis. 187 Domiuiin pace et uuaoimilate sanclorumest, 610.
Pseudoprojjhetae vulpes. 1,702 Nuncupalur Jerusalemufcivilaspacis, 640.Consummatui'
PTOLEMJEUS, I, 584.Auelorfuit legis exHebraeoinGrse- rcsurrecfione
coiiformalionem
per coiilormitatemgloriae Dei, 610.Propter
cnui trnnsferendae. 7, 51 Sion nominalur.corporisDei, in quo se aote speculaiur, 640
PuhliciUii. 1,707 Dco trariiturus non
Pudicitiagloriosumac nitens sordenti carnilumenin- estReguum Dominus, regui potestate
vchil. carilurus, I,
I, 578 648.Ei 648. llegni traditio, nostra proveclioesl,
Ptter doclriiiseDciac pr.eceplislimorisa lenerisassue- iiou peril, postquam illud tradiderit Patri, 163.
f.icieudus,I, 285.Puerorumindolesqnifidelibusimitanda, 62. PostquamChrislustradiditnos , 1'alriconregnalio nobis,
757.Pueronnn suiit Aiigeli. 758 uemRegnum Dei jjer gcncraliooemlegis et per generalio-
firiei
Ptigna. Pii sie|ie t;t a teneris impugnanUir, 1,485. viiinl, 551.f.equentabilur, 653.NuncuouomniaDeoser-
Ptignaeliujusatictoresnc minUlri, 484.Certamen legili- transfusum,Regnum Dei in ApostolosChrislo mediantu
iiium, 485. Pugnnnles nos adversusnequilias sjjiritales 750. Regui Dei possessio,id esf, paradisus.
Angelijuvanl, et mispricordiaDci jirotegit. 200 24
Dei patrisconsummatain nosccelesliglorin,I,
PULLENTIUS lector. II, 706 8, Regnum
Regnumaeternumesl, cjuosanctisconregnanlibusDeus
Pullorumduplex generatio. I, 787 reguabit.
Punit Deus, ut sancl. 1, 254el seq. 621
Pujiillus,(juipalrem sibi diabolumabjuravil. I, 652 ccelesle. Regnunicoelorumipse Christus est, 1, 751. Regiiuiu
Purgandisumnsigncjudicii per misericorciiam Deinobisprseparalur,175,171.
i, 291, 294 Regni cooleslis spes, iocboatio, el porfectio psaluiis
Purilasperfeclabaplismonou reddilur. I, 291 CXl.VHct CXLVIII
Purpuraperanguslaveslis. tractantur, 645. Regni beali civitas
II, 527 quomodoIiic coepiapostconsummanda,
Puteo infernsemortissedes siguilicalur,1,250. Puleus leste 6il. Rpgnumcic-
vitoecl putcus iiiteritus. 126 quibusgrariibuscomjilcalur. 614
Kegni ccekiruniteuipus, I, 432. Sedes, 647. Felicilas,
642. Hujusdesiderio vitaebuius jjrolixilalemluxere plti-
ressancti, 422.Regnum r.oelorumsola verborum ofucia
Q nou obtinent, 697.Qui rapient illud gentes Judceis,725.
Regnumccclesleconscensurisupe.rnbem dealbabunlur.
Quadragcnnriusoumerus. I, 677 224
QmerenJiDeica causaesl, quodChrislussiLcxauditus, Ileligionisopusofliciumest obodienlise. II, 12
I, 257.QusereuliumDeummerces. 265 Reliquire.Sanctusubiquebcatorum Martyromsanguis
QuaesliouescapLiosae advcrsusfidcirioclriiinmnon simt exceptiisesl, el venerandaossaquolidietestimoniosuut,
auriielitlae,II, 4l8.Qiiaeslioiiesiiiultiepcr lideinexpotliuii- II, 567. V. Sepulcra.
fur, 509. Non per diflicilesnos De.usad hentainvilam Rememoratiouisprecnliorie qnibtisfiat. J, 201
quaeslionesvocal,571.Qusestionum diffitiliumniorosoeab- llenuiilianiiiimsreculoDcus est portio. 1, 523
soliitiotieslcctorihusgraves sunl. 282 Repello. Deus non rcpellil quemquam " a mandalisirisi
Qmeslor. II, 597,600 obnitenlemaut nc.gligeiitein. I, 284etseq.
Quies Patris iu Eilio creatore, 1, 269. Quies Dci Chri- Repelere se.mel r iicta inlprduiiin eeesse csl. II, 157
stus, 269.QuiesDonriniJe.sttClnistiin invisibilibusrebus iuRequiei hnbiLalionis et distantia,I, 70. RequiesDei qui
creatisselernilaleproeditis,269.QiiiesjusloruininChrislo, sanctis, 515. Uequiesteterna, in quamjusluspcr ange-
adeoquein Deirequic, 209. In liau.-.requicmaditus quo- los deducilur. 142
motloomnibuscl qua conditiouepaleal, 270. Quies;eter- Reqtiirendumaliquaudoin margine littera r nolalani
na, 71. Quiesinops, vilrequocklamexsilium. II, 1 quirisibivelil. IT,680, ib. not.
QUIMATIUS. Res naluraenonidem cst quodnalura, II, 229.Rerum
II, 665 nominastinL
Quindecimgradusad sanclasanctorum,1,11. Quinde- egoet Pater. 196
cim graduuoiCaulica. 11 Respousiouuin ralio ex inlcrrogationumcausis profi-
Quiiiqitagenaria tritia psalmoruinquidadumbret. I, 8 ciscnLur. II, 170
Quiuquagesimse postPaschareligio. RESTITUTUS
I, 8 fldetuendadeficiant.
Carlbaginislegalis Arimin.auclor est ut a
Quinqiiagcsimi numcrimysterium. I, 7 II, 690
QUINTIANUS, II, 665.A synodoSardicensicondemnatur. InRpsurreclionisvirlusestbaplismiregeoeralio, II, 265.
628 paralylieicurationeGguratur. I, 706
Qmrtiusa Mareota. ResufrecLionisstisedominusfuit Chrislus,1, 151.Re-
II, 666 stirrexisse
Quiniusa Phil. II, 666 per se.a mortuisnou poluitnisi Dei natura, II,
Ouis.Ubidicittir , quis? ibiaut rarus signilicatur, aut 184. ResurrectionisChrisli lempus, 1, 810.Cur primus
fliillus. I, 148 pjus index Angelus,810. Cur mulierculaeprimum illius
Quolidieseteruilalemsunal. I, 228 conscioo. 810
997 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 908
Resurvectioeorum quorum corpora post. Chrisfi pas- doclrinaconsistil,I, 11.In Romaiiiimpcrii nrgoliis quies
sionemJerosolyinisvisasunt,qualis fue.rit. I, 45, ib. nol. earpitur. II, 020
Resurrectioriisnostroespem in Chrisloresurgentc spe- ROMAKI , an. 547 damiiaiitPliolini lirercsim.
culamur,1, 259. Resurgentesnos ex morluisin Christo II, 057, ib. ttol.
resurgenlecontueoiur,217.Qui vitamnobisex mortuisin ROMANUJI conciliumsiibNovaloel Sabellioet Valeutino
se resurgentequaesivit, 217.CoexcilamuraDcoin Christo, hsercticis,II, 662.Romauaaiiui141synoclus. 629
II, 11.Resurrectionemnostramin resurrectione uostii in . Romaiiasedcs.Oplimumesl ut ad caput,id cst ad P<tri
Cliristocor|iorisspeculainur,I, 455.Resurreclio corpora- apostolise.demrie singulis t|uibi.isqucprovinciisDomiui
lis et spirilualis. 54 • referant sacerdotes,II, 629. Romanorumrpiscoporum,ex
Resurrectionisjirsedicalionicontradicuntinlitlplps, I, quibusplures marlyrcs extitertinl, successio,675.Libe-
444.Curillamdesperent, 172.Resurrectiooisince.rtafi.dcs rius festatur se, more majorum,episcopaluiurbis Romse
voluptatumamoreoiparil, 691.Resurrectionisfitlemnul- nihil acldi,nihilminuipassumesse,675. Nec sua, s<ri ctpo-
lamiiituramflevilJesusLazartimamortuis excitans, 248. sloiica slatula se lueri, I, 675. Urbis Romseepiscopuin
Resurrecliouispossibllitas,87. Resurrectiocarnis ei non clamiiaregnuclcntPotamiusel Epiclelus, II, 670.Sardi-
estdiffitilis,cui primaiuchoatiofuit facilis,181.Resurrec- censissyuodusJulium rogat, ut per ijisum Italia, Sicilia
tionissporaiuUefides ia lege cootiaetur, 783,782. Ut de- et Sardiniasynodiacta addiscant,650. RomanajEcclesi;c
crela docereLur, MoysescumChristo transliguratovisus legati an. 549 intcrsunt concilioMediolan. 676
est. 753 Romanae E cclesiaeprcsbylcrium. II, 681
Resurrrclioerit omiiium,sed uouomniumcrit gloriosa, Romaniclerici. 11,510
1, 258 , 470. Quortim erit gloriosa, 259 , 470. Rcsurget ROMULUS. II, 706
omniscaro, sed uonomoisdemutabitur, 251.Rpsurrectio Rosbenedictioiiisnota. 1, 521
sine drmutatione, salus in nihilum, 130 el seq. Hauc HUFIAKUS. H, 706
peccatoribitsmeruit Christi mors, ibid. Ad pcenaesen-
sumillis psl constituta,150.Resurreclioned-mulabuntur s
laiitumt|ui cum Cliristoper fidem el commortuisuut ct SabbalaSabbatorum. I, 8
rcsurgent. 125 Sabbatumjierfectum,el qute ante illtidparanda,I, 270.
Resurreclio impiorumqualiserit,I, 27, 104,487.Re- Sabbaloe,t qtties Dei est, et hominumotium, 265 Judsei
surgent t<rreni et in dedecoriscorpore, 5I7.Resurgciit hancditiii ad quuddamleslimoiiiuaidignalioiiisin se Dei
ad ignem a;ternum, 694.Resurrectiocorumaquoeclteiir- honorant,266.SabbatoDeus operatur. 269
renli ac ccrae liquefactaecomjiarata, 140. Corporaipsis SABELLIUS, II, 176, 242, 662, 704. Ejusdoclrina, r, 224;
spiuasprodticcnt. 141 12, 178,324.Sabelliiopinioiiupia,104.Sa-
Resurrectiojuslorumnonambigenda,T,'69i.Qttaliserit, IT, bcllii etib.not,%i,
Arii jiugna, 179et scq. Dcum vcrumin corjjore
ibid. Rpsurreclio gloriosa, nuptire, 794. Qui primojiro- operatiimscit, sed Eiliumanle saeculasubsisientemigno-
gressu ad rcsiirreclioiiempraepni-aiiiur, 794- R suri-tctio- rat, 10. Eumdemdivisilin Virgiue,139.SabeIliusuiiioiiem
nis tcmpus,471.Rcsurrcclionisgloriaet irmporc cretcros dividit,80,155. SabellioPat<r el Filiusunumsunl ex ge-
anteihuiit Apostoli, 775. Resurrpctio nrisericordiseD<i minatis nominibusliiiiouis,524. Sabelliisecta, 049,650.
munusest, 174, 238.Resiirrcctiouistempusmatutinami- Diciturharesisunionis, 476.Sabelliushseresim suamunde
sericordia. 607 riefenriat,548. Scripluraelocaei coufraria,59. Error illius
Resurg t idem corpus, I, 54, 151.Demutatiouepotius confulalur. 178,206
quamcreationenovumerit, 152.In quo sita sit illa dtmti- SABINIANUS. II, 665
tatio, 151, 152. Restirrtciio vucatur s|iirilalis nativitatis Saccusbabiliiscst liiclus. ], 248
generotio ex mortuis,165. Corporumpostrcsurrcctionem Sacerdotes, Ecclesise oculi, I, 578.Petri el Pauli suc-
spirilaliset reternnnatura pennis sigDificatur,575. Iu re- cessorcs,II, 654. Eeclesiifipalres et aiiibitiosiinierDeuin
surrectionecorporumstibslantianonabolebilur, sed gra- plibeinqiie legnli, ibid. Ad iniuisterii saiictificaiioneiu
vitasterrpna,717,ib.not. Salvicxsolidoftifurisumus,717. Sjiiritu sancto irrigati, I, 222. Divinsejustiflcalionismi-
ResurrecLionogloriflcalicorporissolidarriLet iudemula- nisleria, 281. IugeiitipericuloticgoliissseculioccupanLur,
bilis naUira,43I.Cor[>oraia formamsoliriitatemquemem- 578. Conslnuiiussacerdotesosculoexcipit, couviviodi-
brorumcogcntur,238.Corruptionaturseimbccillisnatura; goaltir, el bciiediclionieorum caput summiltif, II, 569.
coelestisincorruptione.mulabitur, ibid. Pcccatum, mors, Saccrdoles de allario prolracti iion leviori iui|iielate,
corruptioa vita et immortalitatedevorata erunt ct ex- cjuamqua Juclaeiin Chrislumet prophelaspeccarunl.
hausta. 260 570, ib. ttot.
In quamformamresurrocluraesiulfceminae, Sacramerila
I, 781.Cor- Sacranieiita novse gratise vetushomo non capif, I, 708.
j:orain stalura viri perfeclisttscitanda,695.Habitusfuturi ba|ilisiniet Spiritus, 688. Sacrameuturn,seti
opinionemlilieram pcrmisit Deus , 695.Inulile estquae- sacramciuaaqua3eligiiis,082,ib. nol. Sacrsmeiitumsaiicli
rere, quaelum speciescorporum,quasaiimoniasilftitiira, cibi, 707. Sncrameiitumc.arniset sanguiuisClnisti, II,
691, 692.De resurrectiouiscoiidilionihusnihil Scri|ituris 225.Sacramenioruminysterium,22i. Sncrameiiloruinna-
prophelalibuscontineri, publtca opinio cst, 781. Quae tura, 218.Sacramentasalutisnostrseprojecla, 654. Vide
beatiludo resurrecLioiiemexcipiat, 165. R<surrcctiooe infra IiidiceinGlossarunt.
donatiuullius cgebuolad corporisanimajquesubstautiam. Sacrificialegis necessariarrant, noa volunlaria,T, 114,
641 567, not.SacrificiumChristiquanto illis prsestaiiliiis,114.
RpvelalionisDei comniendatio. II, 590 Sacrificium gratiaeet laudisprariaiumt st sacrificiislegis,
Rex et judex uude differant,I, 57.Rex sanclus,II, 599. 257.Sacrificiarrovselegis vivseiiilelligentisqueliosiirelau-
Regumpdlpstasa Deo per Jesum Christum,688.Regirc- dibus perttciuntur, 174. HaecDavid veleiibus ut magis
verentia potissimaest deferenda, 620. Regumprrccepla exspcctala rieposcit, non vetera quasi abominandacdn-
cum hoiioreet religioue releguiilur et audiunliir,I, 64. dcmnat, 175.Sacrificiumvespertinumquiri. 595,594
Ad regum egressus quaiito studiocurratur , 525. Preccs Sacrificiorummensnin novalege, 1, 255.Sacrificiuina
pro salute regis, II, 689.Myslcriorumsoh uitiiapro inco- saiiclissacerdolibusconfectum,II, 655.Sacrificiiopussiue
lumilateregis. 546 presbyterocsse non potuit. 655
Sajculum,proul intra lempus contiiielur. I, 548
Regumest libertatisubditorumexcubare, II, 535. Re- Sreculumsreculi.
gibuspie sc adulari quidamfrustra putant,1,102.Regibus I, 622
in uos plus non cst potestatisquam latroni, febii, etc, Sseculum , vanitas,I, 615.Sseculum, forum.766. Mare,
102.Regibnsiuiquapnsceiitihusfamulanquamindignum, formatur,554. 188.Mare agitafumet incolatiisdiaboli, 85. jEgypiopraa-
75. Regisjudicitimepiscopalibusarbitriistionsequaaiuriter esl. Igaoralioiievoluplatumsuaiumuescieiidum
aduiiui, II, 620. Reges lerrsediaboloio regnuiiideputati, 525
Sseculi ac maxime utile prae--
I, 55, ib. nol. Reges sibi rieosantiquitasflnxil. 631 cepluni, I,relinquendi pulcherrimum
765. Sseculorenuutiaiitibusad riiurnamalimo-
Regumnomioeitidicanturdrcmonos,1,725.Reges terrae niam collaiionesab ajiostolisinslitiitre, 101.Siecuhunre-
sanclifrecjuenLernuncupanlur,518. Kegessunl,qui carui linquenliunimerces, 524. Qui sreculorenuiitiavit, avis
non serviunL,545. Quicorporissui dominantiir,559. Qui effectusest, 569.In stcculonihilliabcns, eid m iiihil de-
non sunt scrvi peccati,165. Qui sunt cohrercdcsChristi, bcl, 780. Saeculumquaniperoiciosumhis qui ei remintia-
165. Reges, regtii D?i coosortcs, 618. Quomodosalus riut, 568.SseculiremfamuIatnsDeinon sine sacculiipsins
eorumin Ciiristisalute, 618.V. Indicem Glossar. viliis assequilur. 76i
Rhaninus. I, 142 Sagit.lse, doctrinae eL
propheticse aposlolicrc,I, 475.Sa-
Roeo. II, 665 gilta,Dominus, 475. Sagittre morliferaeel ultricts , 475.
Roma, II, 668. CoostantiusUSCJUP ad Romambellum Sagitlapotens, verbumDei, 420.Carniscruciatus, 420.
suumvertit. 571 421. Sagitlaeiniquis io pceoam,dileclis Dei ad
Romaiiiregis bellnm, I, 259.EriictaadvcrsusJudaeos, Christus, itmocenLiam,421.Sagitiseadvci'sus doeinoncsemissse,lide-
147, 151.In Ruiiiani inij.uiii sede spcciatiler evaiiycTica lium verba. 616
909 1NDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 1000
Snlisnaluraet usus, I, 682. Qui conveniatin ajiostolos. ticorum Christus, Palri adfuit orbem condenti, II, 86.
682 QuotiriianumilliusOJJUS. 454
Siiliiianimvallis. 1,155, 154 De sapientiaaate sseculasubsistente leslimonium,II,
Salixquid, I, 550.Sanctossigailical,550.Ex ejus etiam 428.Cur Sapienliacreatamsedixerit, 470 etseq. Sapien-
rainisjusliimcst iiifcslaScenopegioruuiLaberiiaculaeflici.line.domusanima. 481
550 Sapientia, inlcrnae polestalis aut sensuseflicax molus,
SALOMON prophclauiagnus,el meriLodilccUesapienti.-e II, 185.Sapientiajuslorumuxor, I, 480.Innocenliaemater,
De.ocarus.1,695.Veniainnactuscsl, 99,ib. no(.Auctorcst 482. Filii ejus, oporalidelia, 48L Sapientioaopera qua.\
psalmi CXWVI,466. An hunc ediderit, cum ajtlilicationi 725. Sapieutireususin usu scienliaeperfeclusest, 274.Sa-
templiet civitalis sturient, 466. Salomoniapuri Latinos pieiitiasit simplex,et sajjienssimplicitas,II, 474. Sapieu-
adscribitur Ecclesiasticus, 594.SalomouisEccle.siaslicus tiaeverseesl, ea inlerriumsapere quaenolis, 214. Sapien-
liber, 700.EidcmattribuiturSapienlia. 480 lia voluntafis,214. Sapientiaesermo principale Spiritus
Salonce. II, 017 donutii,258. Sapientiafnlsa, 06. Quifit slullilia infidelis,
Salvalorisuecnssitas.el (|iiaUsdebeatesse, I, 65 el seq. 07. Sajjientiaeniliilin se habet impietas. " 120
Salvilicnri Christumiu Dei nominc,quid. I, 109 Sapientireliber SalomoniIribuilur. I, 480
Salus Christiquomodosalus nostra, I, 618.Salus uulla SARACENI. I, 425
sine Chrislo,II, 15.Salvarecredcnles Chrisli proiirium SARDICENSIS(volut inmss.constanter,Serdicensis) concilii
esl, I, 675.Salvandoriim Deus est Clnistus, 228. Salva- convocaodi nullamcausam fuisse coulendunl Orientales,
mur, cessanle lege, in De.i 7
bonitale, 27.Salvamur omues II, 661. Ejus initia, 655.Tria in hac synodofuerunt trac-
gralia, II, 98. Salusnostrabonitatis el miscricordiae D ei tanda, 650. Quotepiscopi S ardicamalj Orienle veneriul,
muiiHS,1,514. Uuiversisin misericordireindulgenliare- 656.Qusmsynoclo opiionenipro|iosiierint, 657. Ad synoduni
servafur,707.Salusanimaecl corjioria Deodata est, qua noiisemel riequeiterum, sed frequemervocatisunt, 625.
condilione. 172 Qni auctoresfueriiil, ul sanctuniconciliumnon intrarent,
Salutisnostrsecausie, 1, 760.Rreviset expeditaad sa- 627. Sardicsegravema schisinalisauctoribiisfac.tamesse
lulemvia, fides,II, 570.Salus priucipaliterin (idecatho- injuriam. 658
lica consislit,II, 705.SaltilcmGdcsa Deo sperat, I, 515. Sardicensissyuodiseiitenlio,II, 627.Epistolaad-univer-
Spei rioclriiiaest, ut Deus oralus el misereaturet snl- sas Eeolesias,621.Alteraad Juliimi,629.Sardicensissync-
Vet, 315. Salus desperata iufrenisaudaci* est, II, 196. clusad imperatoresscripsii, 630.Mcmoralnrejusoratioari
Salusnostraa Deosperanda. I, 160 Constaatium,647.Sardicensisynodosubscribunle|jiseopi
Salusea vera, qtiaeex resiirreclionesperalur, I, 250. unus de sexaginta, 655. Ejus acta irrita facere conantur
Salutissiipendium,custodireDei mandala,598.Saiutem Orieutales, 640. Sardicensisynodonon rescissa, irianes
omnein el spem locanles in Chri.sto, mores debemus Ariauorum connlus,670.SarriicensissynocliveritatemVa-
emendare,672.Salus est eorum,qui ct lirnebunt,et pre- lentis et Ursaciililtersecontincnt.
Pseudo-Sardiccnsis
638
cabunlur, eldiligent, 629.Snlusquo ordine postiilnuda, textu synodilides, II, 482, 664. Quo pra>
598. Qtiaintemere velut debitumet primis precibuspos- edita,665. Ab Hilario inscribiturfides secuiidum
tuletur, 598.Salusin iiihiluni, resurrecliosiue demuta- Orieiitissynoduin, 482.Syuodusipsa nuncupalurSardicen-
tione, 150.Peccalorihnsad pceiiresensumesl conslitula, sis, 580.Decretumilliusin Africammissum. 647
130.Hancmorte suaChrisluseis me.ruit. Ibid. Saliones clute, c arnise,tspirilus. I, 462. 488
SalularisnonfuitLex, sed Jesus. I, 104 busanSatanashaereticorumjiater, II, 599.Anxitis suspicioni-
Salularis nomineChristusgeutibus promissus,I, 66. CliristusDeusesset. II, 677,685
Salutaris,Jesus,169,209. Datusest Israel iideli,non car- SATUKMNUS cum Valente el Ursacioexigit Alhauasii
nali. 104 damnatioiiem, II, 654.AbepiscoporumGallicanorumcom-
Salutaliocum pacis affectu, ut pax jiotiusclicta, quain mutiione separatur, 562. Hilariumdamnat, 597. Eumque,
dalasit. conscicnliauisunm veritus, iu exsilium detrudit, 459.
I, 713 Exinriecommunioiiem
SamariaSichimaest, 1, 157.Josepha Jacobdeputata rursumei negant Galliarume|ii-
est, iliid.Totolegis temimre iu impielate mansit, ibid. scopi, 461.Saturniuiminae,potestatesac bella, 460. Dum
Evangeliumex |>artesuscupit,ibid. Vaccasarioravit, ibicl., est inlraurbem Coiistnntiiiojiolim,
monstrarefalsaesse in
Hiiarius proponit de-
omuiaqure exsiliuinipsins procu-
256. Montemad adoraudumDeum jier legis transgres-
sionemelpgit. 544.Saturninusslatutis
II, 45 ravit, 543, 700. Secundum salubribusimpHssiiue
SAMARIT.E (|ui. contradicit,
I, 771 coinmutiicatus gemiuasfratrum litteras ex-
SamaritaiKC traditionps. a Parisiensi synodo habetur, 700. Vetera
II, 45 crimiuaef recensetlita
SAMUEL ex nomiiiea Moysejiracdiclus,I, 5. Moysi nomineeum epistolissuis irreligiosilas episcopi
corcquatusest cx meritosanctitatis. I, 4 iiidigoumfeccruul. 700
Scanriali
11,514 727. Praedicilur et laqueidiscrimen,I, 599. Scandalumcrucis,
SAMOSATEXAsynodus. a Chrislo. 722
SanctitasDei. 1, 625ef seq.
Sanclificalio Christi. II, 193 Scenopegiorumfeslivitas. 1,550
Sanctus,Christus. 1,156,227 nliud Scicntia apud Deum quidsit, II, 515.Scirc aliud esl,
Sanctia peccalismundatisunlChristifralres,spirituales creriere, I, 551. Scienliu: et Driei riiscriiiien, 559.
domus, et regalegeuus, I, 80. Sunt mundiistiuslumeii, Qtiiscit, noii id u on
polest quodcoguovit credere, 559.Jus-
551. Frequeiuernuncupaiiturterraereges, 518. Quomodo suscst Adamreplere terramscienliaDei, 208. Ad scicn-
sunt judicesterrse,57. Suntccelis,550,ib.nol.,111.Sauctus tiam Dei non sulflcitaul srecularisdoctrina,aut vitteinito-
quisquepro parte Jerusalem esl, 555. Sancto cuique Dei centia, II, 117.AdscienliamDei proficimusper cognilio-
noaien <st destiuatum, II, 596. Sanctitatemmuiuantur nem uomiriisillius, I, 527.Scienlia Dei a Deo ipso dis-
loca ex sanctisqui ea liabilant,I, 715.Sauctisrebus malo ceuda, II, 81.A Christonobistradita, I, 508et seq. Liidc
praejudicatur,si quia uonsanclsea quibusdamhnbeantur, mirabilis. Scientia Dei II, 51. ex alio
569
subsis-
esse non debenl, II, 512.Sancticur alflicli. I, 502 perfectaqure, Quod
lil, nec se, oec auctorempotest absoluteintelligere, 65.
Sancttiscousummatequis, I, 543.Sanclorumhsereditas, Scienliaedivinaecedit profana,I, 182.Scientiaetlmicorum
162. Privilegiapost hauc vitam, 651 et s q. Sanclorum de rebusdiviiiisquainincertaet nutaiis,165.Maximepru-
requies sila est in consorlioChristi clredeuntis
angeloruin, 271. dentesapudeosuriiimhocsescircprofessisuut, uihil earum
Sanctorumanimiiter Chrisliiu c.celum praeennl, hoiiiinemscire, 166.Ciceroniseffatum,166, ib.nol. Scien-
225, ib. nol.Sanetiuobiscoiisulunt,434. Sanclorum merilis lia quam prseclaraet variae sacrislibris habeatur, 166 el
quaudonon juvandisumus,quandojiivaucli.795, ib. not. seq. Scieutiaterrena ccelesliscieutia est refulauda, fi,
SanctuuiDei. II, 569 419. Hujusvirlusestabeo, inquoDeiisonmiajjolest, 419.
Sanctasancforum,I, 15. Gradibus consconriebaatsa- Scieiitiacceleslis,Dei doiiuincst, I, 548. PraecipuumSpi-
cerdoles. 11 ritus donurn,552.Scientiamaoii nisifldelcsconsequipos-
Sanctasanctorumadierunltribuni. II, 571 siuii, 552.Scientiamandatoruiua Deode|)rccanda,558.In
SanguisMartyrumubiqueexceptus. II, 507 nsu scieuiiseperfectussaiiientiaDususest, 274.Scientiaco-
Sanguinumviri, sanguinumrei, I, 142.Sanguiminiviri ruscaiitesfulgurasunl, 552.Pluviaeflunt, dumdoclrinam
sunt, qui sanguiiiemalicujusoptanf,145.Sanguinumviros profundunt. 552
non solumadmissacredes,sed etcogilalaconsummat,145. Scri|itui'aelanqttam fabuise rerum iaaiiiuma pluribusne-
In sanguinepeccalorisinanuslavat, qui a reafu sauguiriis gliguntur, I 512.Obiticonsiderantiam vilescunl,510.Ni-
se continet. 142t hil ia iis rationabile,nihil perlcclumesse pluresjactitaut,
Sapientes slultitiajsure prresumplione, non jirudenlire 514. quia pro impietateingcnii sui cnpere eas uon pos-
causis, I, 725.Sapientesmuadiin divinisScripturiscseci, sinit,514.Scripturasinlelligenlibusnil iniis nisiperfecUun,
II, 512.Sapieosstullitiael stulta sapienlia. 105el seq. 514. In eis non cst coofusioaut inopia verboruoi,275.
Sapieniia ex iintui-a.cl non lanluin ex eliicienliis, Scrijitursenoncoaslantsupcrfluis, 540.Niliilnon habeni
Uiiistus csl, I, 721.Sajiiculix',quic cx couccssioiichnic- auctorcsuo riigmiiu,510.Quidquiriiithis ust, cxcelsuiii,
 1001 1NDEXRERUJI ET SENTEMTARUM. 1002
divinnm,ralionabiieet perfeclumest, 540.Scripluris non syuodus episcoporumnumeromultoampliuscenlnm,lega-
modouihilsapieutius,sedel eloquentiusnibil. 514,nol. tis mandalut Anomoeorum haeresi renilanlur, 693. Quid
'•' Scriplurarum mullimodadoclrina,I, 540.Cur earum li- illi legati C.onstantinopoli geraut. 694el seq.
bri pluresac varii, 5i0. Universis,qui in vilamvenirent, Selmoninlerprelatioriacisest. I, 223
sermoDei consuluil,415. Scriptursequam mulia scienlia Semiarianosnoncredidil Hilarius omnino orthodoxos,
nosimbuanl;166et seq. Scripturaomnisad coelesliumbo- II, 451et seq. VicleOrienlales.
norumspemnosvocat,519.ScripturisDeusadcognitionem Seiniiaquid. I, 308, 567
sui nos erndivit, II, 145.Scripturaenonob aliud lilteris Seususin corporibusuude sil, II, 329et seq., 352.Sen-
consignalse,quamut ad omniumscienliamdefluerent, I, suumususunde pendeat,48. Nibilin sensum cadit, nisi
405. Quantusreatus sit earum scientiamnon exquirere. quodseusuisubjacel,405.Sensusquomododemutetur per
405 animsepropositum. 355
Scripturaesensus spiritales non commenliiios esse, I, Sensusmultarumrerum causasnescit,quarum non ne-
457.Ejusque verilali vim ab Hilario non afferri, 506 et scitefleclus,II, 440.Altingitquaedain, quaenonexplicalser-
seq. Quisectinduin-litteram intelligeudaomniaexisliinant, nio, I, 741. Sibi ipse loquitur,inlelligens quse sermone
relelluntur, 550, 555. Hi conslituunt propbelasnec ter- eloquinonvalet, II, 6. Seusum superant quaedamChristi
renaralion3biiiterdixisse,451.InScri|iliiris ordodictorum facta,I, 741.Sensus dictissubdcndus, non sunsuidicta,
allius quidullra auriumsensuinaffert, 231. Scripturarura 571. Seusum suum non pudeat aliquando demulare,!!,
sermo est lemperatus ad fulura praesenlibuspra?mon- 390.Sensushumanusstultus sibi sit, ut Deosapiat. 103
slrauda,762 Aliquid inlerdumdeest rerum prsesenlium SEON, arbor infrucluosa. I^ 534
ralioni, ul aliudiis prsemonstrariadmoneaniur. 776 Septonlrio. If'; 440
Scriplurasensiliusdives,I, 729.Corporalibusgeslisres Septenariusnumerusin Scripturissolemnis. I, 409
spirilalespraeinouslrat,526,551, 555; II, 249.Sensus al- Septuagiuta senioresad custodieudamlegis doclrinama
legoricuslilteraaveriialinibildPlrabit,I, 551, 699.Geslo- . Moysedestinali, 1, 7. Sepluagiuta doclores a Moysein
runi veritasnon corriimpiliir,cum iuteriori intelligenliae omniSyuagogainstituti, 51. SecretiorumLegis mysterio-
subjectaosteniJitur,675. Fideshistoriaenou periclilatur,si rum parlicipesab eo facti, 32.In eodemuumero el officio
rebus effectisinesseet connexamexlrinsecus significan- successoreshalmeruut. 52
tiam existimemus. . 449 SEPTUAGiNTAinterpretes nomine Seniorum Hebrseorum
Scripturaruminielligentiaundeexpelenda,II, 82. Serip- nuncupali,I, 548.Doctoreserant el priricijiessynagogae,
turaenonin legendosunt, sed in intelligendo; neque in 55. Legisetprophetarumscientiaultra prsescriplum litlerse
prsevaricalione,sed in charitale,548. Earum secreta sa- eruditi, 604. Moysi traditionis 52.
conscii, Spiritali et coe-
pientibusmundioccnlta,512.Scripturas haereticisuas ad lesli scientia prajditi, 19. Libros veteris Teslamenti ex
partes trabunt, 548. Scripluris nonesl exlorquendaper- heljrseoin graecumtrausluleruul,51. TotamLegemtrans-
versitas, 223.Qui eis abutanlurAriani, 258, 259. Scrip- tulerunt,7.Psalmosinler cseteroslibrostranstulerunt, 55.
tura legis ante Christumedita a Judaeis, susceplaa genti- Quid in eorumtranslatione prsesliterint,35. Psalmosiii
Inis,sed intellectaet probataa Chrislianis,I, 457.Hseein- numerumet ordinemredegerunt, 7. Titulum addiderunt
lelligeutiadonumest Dei, 457. Nonnegatur petentibus. ubi nonliabeturin aliiscodicibus. 610, 604
458 Sepluaginta translatorum libri aulbentici, 1,3. In trans-
Scripluramysteriisfeta peritum lectoremac piumpos- lalionumvarietatesuut praeferendi,514. Eorumtranslatio
lulat, 1,526. Ad lestimoniaDei investigaudaprseparalio legitimaet spiritalis, anle passiouemDomiui suscepta,in
eslmorumprobilas,275.Adintelligendaveteris legis mys- omnibuspsalmiseoruinsensumcausaniquenianifeslat, 155.
teria ccelesliopusest magistro, el plurimis fidei merilis, et
Ileligiosa antiqua eorumdem auctoriias, 510. Trausla-
381. Scripturaescientiafrequenlileclioneel spiritalisgra- tionemillorumliansgredi nonest lutum, 501, 524. Unde
liaadonocomparalur,523. Scripiurarumsludinmsit per- baeceorumauctorilas. 33, nol.
vicax,sed earuin intelligentiaa Deo expectanda, II, 24. Sepulora,corporum emortuadomicilia. I 219
Adillasintelligendasnecessariaesl gralia,I, 272 Scriptu- et
Sepulcra Aposlolorum MartyrumCbrisluraloquun-
ras ut intelligatel aple eloquaturHilarius, prophetici et lur. 11,576
apostolicispiritusconsortiumrogat, II, 24. Scripturarum Sepulturisinscripta est vita et mors fortiumvirorum
intelligeniiaex proeposilisaul ex consequentibusexpe- 155
tenda, 239.Verborumvirlutesnonmiuusoportetintrospi- Sermo vocisesltantum cum auditur, non ante autI,post,
cere quamrerum, I, 710. Singula personis, temporibus, II, 55.Sernioomnishuinanuscontradictioniobnoxiusest,
virlutibusdiscernenda. 526 521.Sermonequaedameloquinon valet sensus qnaeper-
Scriplurares easdem geminiselocutionibusiterare non cipit. 6
solet, 1. 488. Numquamsiue causaniutat sibi consuelum Sermonisnostri inOrmitasad eloquendaqnaeDei sunt,
loquendimoreni,II, 121.In Scripluriscum sermoab uno II, 51. Sermode Deo qualisesse debeat, 117. Sermode
coeplusrelerlur in plures, unaniinitasdocetur in pluribus, Dei rebus ex Dei verbis texendus, 14. Quatenusjuvet
I, 202.Scripturarumclavis, Chrisliuolilia, 5. In obscuris ac liceat speciesquasdamex inferioribusquaerere, 14.
Scripturarumlocis juvat inullipliceminlelligentiamsug- Serniouisnullumniajusprsemium,quam ut Deo serviat,
gerere, 298.Scripturasnon intelligenliquidpraeslandum. 24. Dei munusest ut beue de eo loquamur. 24
II, 544 Sermonis prophelici, et vulgaris discrimen, I, 411.
Scriplurseauctoritas,I, 781.In divinisrebus non fre- Sermo prophetaequalis esse debeat. 348
quentiusdicta, sed lantumdictasufficiunt,II, 86. Nondi- SermoDei nobis,nonsibi loquens, nostrisutitur in lo-
viuorumdiclorum, sednostrseintelligentioeratio prseslanda, quendo,I, 467.Adnostramintelligentiainaccommodatur
86. Scripturaslegere, audireet cantare qualilerdeceat, I, II, 84, 244.Exverbis sermonisnoslri est expeudendus,l!
521. Judaeisacros libroslegenles manu contrectare non 262. Et ex suis causis,II, 82. Quamdivessit, I, 729. PluS
audent, sed linteosubsternunt,500. Eloquiis Dei auima significationiscontinetintrospecuissensu, quam exceptns
refecta lamqnampabulumaliquodvitaeaeternaein se con- 5.
anditu, II, Quantum ei deferendum. 206
tinet, 520. Libri, quosa Moyseet prophetisscriptos esse Serpentisprudenliaqua caput ab ictu subtrahit, I, 714.
Habraeorumreligiotradebat,II, i. QuasScriplurasbabue- Serpeulisprudentiain tentatione primorumparentum, 714.
rit Hilariuscanonicas,I, 10, not. Quaelibro legis non con- H;ecprsedicatoribus quomodoimitanda, 7 14. Serpenticom-
tineutur, ea nec nosse debemus, 521. Scripturaeduas paratur hceresis Ariana. II, 135
translationesHilarius simul componit,642, not. Locus Serviri nequit Deoet saeculo,I, 690.ServitiumDei non
Scripturaeigaotus. 450 in senectulemdifferendnm,598. Servum Dei ab ineunta
Sao. 633 aetalefuissequamexpediat,285. ServumDeinemoseore,
Scrutationisfructusest repertse rei cuslodia. II, I, 506 sed aciis negat;,782. ServusDei non verbis,sed factisdi-
SCYRCS et
(qui Ischyras)famosissimus,II, 625. Meletii gnoscitur,697.ServientiumDeoquanta esse debeal fidei
presbyternon fuit, 626. Omninopresbyter negatur, 633, pertinacia,441.ServusDei ut quispennaneat, indigetmi-
634. Falsilalispraemiumepiscopatushonoremaccepit,626. serationeDei. , 381
De diaconoepiscopusasseriturordinatus,ut mentieutissit Servi carnis. I, 445
majorauctorilas. 625, 635 Servi peccati, I, 442. Servi genlilium deorum.
Secoro. 652 442, 445
Secreta Dei quaedamrevelare inexpiabilisculpaII, est, I, Servilusavari,I, 459. Libidinosi, 459. Ebrii. 459
285.Secretorumdivinorumarbitri acriter arguuntur. SessiodoctrinamsigniOeat. I, 566
II, 60et seq. SEVEIUNUS. II, 680, nol. 706
SECUNDIANCS presbyter. 706 Severitatisdiscipliua. I, 352
Secundarumrerum incapaxest natura nostra. II, SEVERUS a Cabula. II, 668
Sedis Dei dignitas, I, 226. Sedes ervangelicaepacis. SEVERUS Raven. II, 632
I, 226 Sex diebus,qiiosgloria Dominica excipil,quidostenda-
SEIBDCIINSIS synodigesta, II, 572et seqq. Seleuciensis lur. 1,758
PATROL. X. 32
1005 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 1004
Siccopaniscibo quidamhaereticivivunt. I, 184 Somnomorssignificarisolet, I, 223.Somnumsanctoruiri
Sichima,quaeet Sichem,Samariaest, Joseph et Jaeob mortemDeusfrequentissimenuncupat. 472
depulata. I, 157 SopnnoNius. II, 693
Sigiiaculorum "nalura, II, 245,216. Signacula septem Spanensis. • II, 700
libri clausi. 1,5 Spartum. II, 526
Siguumjn frontibus. I, 155 Speclaculi t heatralisfaciiosum cerlamen,1,598.Sjjecta-
Sileniium est fideiet juvenlulicongruum,I, 284. Silen- culis theatralibns oculi sordidi, 72. Spectaculislurpibiis
lis negotium,284.Sileutiumde se cur Christussanalisju- gratiora sunl pia spectacula. 511
beat. 728 S|>es, unum bujus vitaelevamen,I, lOi. Aiflictum conso-
SILVAKUS. II, 693, 680 lauir, 320.Nemonisi quodsperat precatur. 243
SIMEON , inler cunarum sordes per fldemDeum vidit. Spes fideliumquse,1, 435;II, 618. Quomodoab impiis
1,67 irrideatur, I, 374.NililurDei promissis,519.Ad spem bo-
Similitudossepe faIUt,tII;blS. SimiliCudinem de Filio norumccelestiumnosvocatoninisScriplura,519.Spei nos-
nusijuamreperies, 578.StmilemFilium genitori suo nus- traenulltisest Gnis,399. Spesaeternorumbonorumin ve-
quamscriptumesse, 599.Simililudosecundumsubsiantiam terum Palrumvila et gestisconlinetur,402. Quodspera-
ab Arianisrespuitur,706.SimililudoFilii secundumScrip- nius, in glorioso Chrisli corpore speculamur, 487, Spes
luras (Joloseasseriliiiv696.Similittidoqui Hilario sancla, niillasino.fide,II, 298. Spes vitaein Patre et Filio pariler
579.CUThserelicisnon cbricedenda, 579. Similitudinem est, 57.Spis ad salutemplenissimaesl in confessioneTri-
Filii iid Pairem probe intellectamnon res[iuunl Galli. niUtis. 698
699 Spei mpriltim,II, 618. Spe metuqueDei misericordiain
Similitudovera in veritalenaturae est, II, 515- Simililu- et polpslatemlestainur, I, 659. S|ies meretur auxilium
doualuralisresipsas coaequat,502etseqq. Fruslra quidaui D.i, 572. Spesoninisnostra in Deo, 90. Maximenilituriii
siinililudinemconlilenlesaequalilatem negant, 503.Simili- Dei inisericordia,92. Quidspii est humanisdeliclis,si be-
ludo.natura:in Filiosine ulladiversitale,I, 513.Nativitas uigniiasDeoabsit? 52,7
per similiiudinem aequalis. II, 197 r Spes nostra in Christo fundata, l, 162. Tutissimacst
Similitudocariiispeccati, noncarnissimilitudo in Chrislo coulradiiibolum miinitio,162. Huruananon timelodia,129.
sit
est, II, 578.Exsistentein eo non peccato,sed peccaticar- Spesne incertorumprsesumptio,sed exspectatiocogni-
nis similitudine. 714 tnrum,187. Spes geslis esl oslendenda,519. Spes perti-
SIMON Samarilanus. 1, 788 nax, 415.In spemfuturitanlnmattenti esse debemus,688.
Siuiplicitascommendalur. I, 757 Spe fuluri sa;culariacontemnenda, 688. Spes reposila
SIMI>LICIUS. II, 680 sanctis,sed adhucsub dispensalionetemportiiridiIab,162;
SINFERU^S, aul Sympheron. II, 647 Adspem omnetempusesl iiberum,496.Spesvel sera cdn»
SingidtmicongregatiepisCopiconanlurGerminiumad fidatin Christum. 70$
ArimiuehsemDdemrcducere. II, 705 Spicaecibusbomininoncongruit. 1,727
Sirigularitas bona. I, 599 Spinppeccatorum visacdolorsignificatur. ,j, 142
Sinopa. , II, 665 Spiralur laboriosiusore quainnaribus. I, 587
Sinus Abrahae,inquOjusli post hanc vilam reservantur SpiritaliaChrislodebent ut maneant. II, 219
donec rcgnuinccslorumadeaiil, I, 143, 174, 432.Siuibus Spiritales sunt F.cclesiae
i ncnlae. 1,450
Abrahaeviveudumsibisperal David. 9t Spiritales nequitiaa ministeriis iinpiorum uluntur aid
Sionesl in.ouscivilatiJerusalein imminens,I, 18i, 452, vexaliouessanctorum, I, 129. Vide Nequitiae, aul Dia-
487.ColliculuslemploJerusaleiiijuncuis,259.Sion vera, bolus.
513. Siori laline dicitur speculalio,239,435, 587,610. Eo Spiritusiialura, II, 45- SpiritusDei an naturam,an fem
nomiue signiQcaturEcclesia, 184,487, 520. Et curpus naiurae sonet, 229.SpiritusCbrisliel Dei unus esl, 228,
In
Cbristigloriosum,66, .487. quqspem noslram vitamqui; 231. SpiiitusvocexnodosignilicaturPaler, modo Filius,
fide contemplamur,260, 610. Sion spiritalis, sedes regui 229, 250.Inleidum Spirilussanctus,251.Cur Paler el Fi-
Dei, 652.In Sion habitabunt,qui Dominum diligent. 260 liusdictisunt Spiritus. 230
SION. II, 666 Spiritus sanctus pro Palre et Filio frequenler inlelligi-
Siracusanus. II, 650 lur, II, 44. Hincde exislenlia Spirilus sancli quidamam-
SIHMIENSIS anni 549 SynqdusII, 638,'not. lllius acta, bigtinl,41. Iijusexisleiiliaindubitata,43. Apostoliet Pro-
639et seq. Fides fraudnlentaet haeretlca 641, 643 ' plietaelioclanlum de eo quod esset, loquuntur,4i. Spiri-
SIRMIENSIS an.
synodus 351 contra Pbotinum, II, 580, tus sanclusDei et Christiuaturaeuniusres esl, 231.Con-
581. Ejusdemsynodifides, 485. Quid in illa poslmodum fcssioue Palris et Filii non est separandus,43 et seq.
Arianisdisplicuerit,S80.SirmiensisperfidiaaLiberio sub- Spirilu sanctocum Tatre et Filio connominato,consonan-
scripla,678. Illius conscriptbres. C80 tiae poliusquam essentiae per similitudinenisubstanliae
Sirmiensisblaspbeniiaper Osium ,et Potamtumcon- unitalemprasdicariconvenit,481. Spirilus sanctidivinita-
scripta, II, 464, Sirmio per Osiuniprorumpens,498. Quid lem asseruitHilarius, Vid.praif., t. II, n. 15; 756, not.
hac lentatum,464.IllamHilarius iuvitUsdescribit, 46i. Cur ei non adjeceritDei noinen, Vid. praif., t. II,. n. 14.
Ejus Verba vocalHiec delirarneutaOsii,ef, Ursaciiac Valentis Spiritumsanctumne quisaudeat inter creaturas referre,
incremenla, 580. foruiula nuncupalurfides infidelis, 140.De Spirilusanctovitiosseprsedicaliones amovendae.
doctrinaimpietatis,498,.Osii et Polamii senfenlia, 460.In II, 139
Galliasmissa. statinidamnatur,459, 463. Ei conlradicunt Spiritussanctusnonest innascibilis,siquidemmissusest
Orientales,460, 463.Hi Sirmium deferuht Ancyranas d e- a Filio,II, 494.Curdicaturmittia Patre, cunia Filiomit-
finitiones,521.Sirmiensisblaspliemiseauctoresac suscep- tatur, 494.Aliusest a Filio, 494.Nonest pars Patris aut
tores ad subwriptionemearum cogunl,461, 476.'Illorum Filii, 494.Non estcreatus, 441. Non genilus, 442. Non
excusatiofallax. 506etseq. sumpsitde creaturis,515.Sedde Patris et Filii rebus, 515.
Sirmiensisconventus,qiio fides a Marcodictala est, Por eum esl perquem omniael ex qUoompia,45.ExPatie
gesta. 11,708 el Filio accipit, 645. SanctaeTrinitatisunilas exprimilur,
Silis corporisfidelemmorietul magissiliat Deo, 1, 172. 645.Res Deiest et nonab eb aliena,442.Nonest potenlia
Sitisjuslitiae. 167 naturse suaeex Patre per ipsius Unigenitummanentis,
SOBAI.. I, 153 442. Prolundumimmensaemajeslatis Dei melitur, 442,
Sodorna;et Gomorrhseadmisericordiae reconcilialionem Nullus Spirilui sanctoest modus,445. Ihenarrabilisest,
profeciiquodpercussaesde irit. 1,254 4i2. Inenarrabilia pro nobisDeoloquilur,442.Substantia
Sol, patieijteChrjsto, cursu,operb sui defeclt,II, 55. ei nonest a Palre et Filiodiversa. 28
Sofiscutlprjilauichaeus,158-Solisinhumaiiacorpora vir- Spiritussancliprocessio,II, 226.Anid ipsumsil a Filio
lus, I, 450.'Solis ubique protehsi similitado, 401. Solis accipcrcquoda Palre procedere,227.Noninincerto reli-
exemploostendilurDeumnonessecuriosiusinspiciendum. quit Dnminusa quo sit, 227.Liberlas reliuquilur intelli7
. 11,559 genlia?utrum ex Patre, an ex Filio sit,227.Etsi nori
Solidiias.mundi.; \t 2g5, nol. sensu, tamenconscienliateneriiusquodSpiritusDeisil ex
SoiitudoDavidab omnihumanae,aut impietalis,aut igno- Palre porFilium, 412. Spiritus sancli largitor et.auctdr
raljoniscoeturemotiqnamnegoliosa,1,171. Habitationem Filius, 28. Non idipsum est. per Spirbum e,t in Si iritu
Chrisli in deserto praefiguravil. 171 dari, 255.Spiritus alterin oflicio,aiter iri bonore, 46,;wl.
, ..Solljcitumnon nsse, I, 126. Sollicitudinisr^laxataain- Dum in Spiritu Deus Spiritus dicituradorandus, 46. Ha?c
curiaihon negligentise,sed fidci est„ 695..Sollicitudinem adoralioadorandiinfiniiatemhaliet. ., . . 46
iexcitsitcurae,autmelus, autdolorlsanxietas; 695.Sollici- Spiritussanctusdonumin omnibus,II, 26.Est donum
ia et
in^o'noslra sit purgaudispeccalis bouis coeleslibus fidelium,44.Munusquodaccipinjus'a,ci'eddinius,' 46, not.
prOrnereiidis. 695 Donuiu maxime neccssarium, 48. IU absblutdest illius
Solus rioiiest Deus. II, 181 causa,ratio, ct potestas, 48. Spiritusmanifestatioqui fiat.
SOLUTOR. II, 690 234
 1003 1NDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 1006
Spirilusdiversitalemnonafferunltempora,11,586.Spi- Superslitionesiriaustefitale vilae. I, 148
rilussanclusunusubiqueest,;omnespatriarchas,prophe- Surditasbona, et surditasprava. I, 140
47.
ias, etc; illtiminans, Spiritus diviuusauetor est omnis SUMNHS. '•• II, 680
sermonisproplietici,1, 562. Loquitur in prophetis, 427. Susceptus aDeidexlera. 1,175
Quamdivcrsismodisloqualur,60. SpiriUisprophetiaeunus SYLVESTER. LilteraeAlexandriad Sylveslriim. II, 673
el idem esliu pluriiriis,II, 129. Spiritumsanctumnonhs- - Symbolum,II, 684. Symbolumregeneralionis. 441, 550
bebat Synagoga,1, 773. Alius, prselerDomimim, advo- Synagoga, modiumoccullanslumcn, I, 683. Spirilnm
catus nobis.esl,427. Optantishabet affectuni,427.Conci- sanctumnon babebat, 773. Cbristoadveniente, fiticiu va-
liandumesl qui missurus DominusSpirituui sunclumdb cua fuit, 683.Nuncsimilisest Geui,quaefruclu, non foliis
Spirilusanclonalussit.<. II, 512 careat, 773. Eidem arbori comparatur,774.Ecclesiaein-
Spirilus sanelus missuseslut credenles inslruerel,do- dulla adversumSynagogamarma,II, 428. Synagogaere-
cercl, sanclificaret,II, 466.In paraclesiti-el sanclilicatio- jectaetypus MannssesEpbraemiiostpositus. I, 158
nem elcoiisummationemcredentibus, 479. Ejus donum Synodisquae debealurreverentia II
, ,.5t7. Synodosad-
gloriamDoininitestalur, 1,156. Spiritussancliofficiumin versusse ab AuxentiocongregandasHilariusspernit, 600.
nobis, II, 47. Spirilnssanelus per.aniuiamPauliest. locu- SynodoNicaenaevolutisevangelicisalque aposlolicisdoc-
tus, 629.Spiritussaucli donumDdemnostram de Dei in- trinis unitaliscatliolicselumenefferliir,613. SynoduinSar-
carnalioiieluminat,47.Spirilussanclus Deum interpeilat dicensemcongregaveruntImperatores,622. Eam conve-
proiis qui voveulDeo.quaeEcclesia probat, I, 184.Spi- neruntde ecclesiisomnibuseIecli,(|uorsum,62i.Ei inter-
ritus sanciiinilia liaplizatisindulta. • 192 erant duo presbyteriel unus diaconusJulii legati , 629.
Spiritussanclidona, II, 234.Ea neque emere licet ne- SynodusSardicensisrogat absentes, ut quocldecrevit,per
que vendere, I, 773. Spirilussanclimunusomne oimiibus litteras confirme.nl, 628. Synodorummos, ut damnatoali-
patel uiium, II, 48. Ubiquenon deest, 48. In lantumda- quoepislolaead universosinslruendicausa Gant,640. Sy-
tur, inquantiimquis voletsumere,48. Spirilussanctusnpn nodosper singulalocafaciebanl Orienlales Sardicamvc-
ultro ingruit, sed expelendusest, allrahendiisest, I, 388. nientes, 627. F. Concilium.
Per iidemgentibussalusest, 746.Explelisnobis, lit dilior Synodusin Bilhyniafutura. II, 462
et
semper plenior, 747. Spiritus sanclidonum haurientium iu ex
Synodi AncyraetArimiiio,quo singulis Gallicauis
de se multitudinemvineit,710. Ulile esiplures esse per promciis bini vel singulisunt venturi. II 463
quosmiiiistretur, 7 10.Per orationem ac precem nobisef- Syria. ' I 153
fiinditur,711.'Hujusdoni virtute diabolus expellilur, et Sj/rw Cocle. II, 482
infirmitatescuranliir,711. Spiritussanctidonumper impo- STSIMIUS. II, 667
silionem manus et precalionem genlibus largiendum.
T
Spirilussaucliadvenlusbaptismumquoddampost baii-
lismumaquse. I, 291 Tabernaculaa diversisiflstiluta,1,70. Tabernaculafron-
Spirilusblasphemia.r I, 696, 730, 802 dea Hilariiaelateusitala. 70
Spiritussineignibus usti. 11,567 Tacere. Nonminor est
periculi semper lacuisse, quam
Spirilufrequenteranimasignificalur. 11,364 numauam. u, 562
Spondens se Curislo iu specie iam consistit aetema< Talentorum inaequalisdivisio, ad dividentemnon refo-
1,421 renda, 1 795
Sponsuset sponsaest Dominusnosler in corpore Detis. TAURINUS. 11)090
1,794 TAUBUS prsetoriipraefeclus. n, 092-
Stare quid. I, 509 Taxis,pro Gaza. IJ, 603
Staler. 1,756 TELAPHIUS. II,' 663
Stellse, 'e lecti,1,635. Stellas animatasHilariusnonvide- Teli nominenovi Evangelii praedicationem appellalam
tur sensisse. . . - 645,nol. esse, frequensiii prophetisaucloritasest. i, yjg
Stelographiaquibusnam deferebatur. I, 128 Templurn et altare Synagogse umbrae erant incorrupti
STEPHAHUS primusinarlyr,I, 756.Ei velut in primoribus templi etsanctificati altaris, I, 415. In lemploXVgradus:
coeliin occursuma DeoPatre descensnmesl. 147 primnmin iis Levilse,postIsraelitse, lum proselyti' elc."
STEPHANUS ex Anliochia. II, 558, 627, 664 consistebanl. 445
STEPHANUS de Arabia. II, 627, nol: Templum est ipse Cbrislus, I, 727. Templum Deo sunt
STERCORIUS de Cauusio. 11,652 saucli, 557. TemplumDeoest sanctilas,sequilas,continen-
STEIICORIUS. II, 706 tia Iiuiiiana,468. TemplumDei est onuiisin Chrislorena-
Sliltisanticbrisli,II, 597.Stilussalanse. 599 tus, 255. TemplumDei aeternumqui homo. 788
Sluliiliase ipsa prodit, dumadversatur veritali, II, 219. Tempusquid, I, 43;II, 57. A Verbo esl, II, 57. Tem-
Slullitiainfidelis, 67. Slullitianobis est assumenda, ut sa- poraper Christum snnl, 305.Ea de solisac luiiaecrcalione
pientiamsumamus, 68.Slultitia sapiens fidelium. numeraresolent Ariani, 427. Temporapraeceduntangrli
'•'.',; 66 et seq., 105etseq. 596. Temporaaeterna. 4^7
, Subjeclio Cbristi a
qnomodo quibusdampraveintelliga- Tempus beneplacitum. it 249
tnr, II, 389,ywt.Subjeelionis filiiDei et rerum crealaium TenebrasDeocosevas u nde probenl baeretici. Il' g|2
discrimen, 507. Subjectioquaedam esl ex natura in nalu-* Tenedos. - II' 652
ram concessio,597. SubjiciemurDeo, cum natursenoslne TentalioChristi,I, 677.TentalionumCbrisliidem oido
in diviriamabsorptaeril infirinitas. ,1,62 quiAdae. 678*
Sudor sanguiuis non infirmilas est, sed poteslas. , Tentationes nnde nobis sint, I, 455. Cur nos tentari si-
< •' - H, 531 nat Deus, 282tNe nosin tenlationibusppnitusdereliuiiuat
Sub.sannareelirriderenondifferunf. 1,56 deprecandus est, 282.Tentalio non recusanda sed cjus
pt
, Subslantiaenomenet res a mullissanclisScripturisinsi- dominalio,389 seq. Per leutationesad gloriamperve-
nuatur, II, 685.Subslanliaid esl quod essentia,466, 646. nere plures sancti, 589et seq. Tenlationibuspene cessit
Res est quaesubsislitin sese, 467. Quse exlrinsecus opis David,346.Hoc gloriosius iu mandatis Dei permaneiis
ad conliiieiidum se non eget, 646. Subslantia Patris et quod pene nalursesuseiufirmitassit subacta,547. Tenta-
Filii una et eadem,I, 723, 783. Substanliam proveliens tionum pericula, et quomodoadversus eas se debeat
generatiosubstanliaenaturamnondemutavil,II, 286. Sub- quisque prseparare,527et seq. Tentationumprogressiis.
staritiaesilentium ectliesi Sirmiensi praecipitur,465. Cur,
iliid. Substanliae nomen,quodprofessuserat, Constantius Tentationesvaria?dsemonum,1,597.Spiritalesnequiiise
damnat. 581 ad corporaliaviliaingestiscupidilalumillecebiisnos insii-
Sum.Verbiessevis. II, 183 gaut, 347. Insidiae,quascumquespirilales nequitiseprse-
Summadispensalionis. 11,286 tendunt,maximeperabhomines aptanlur,585. Tentationps
Superbi,diabolusac minislri, I, 579. Superbisqnomodo varise* philosophis, baerelicisela carnalibus Cbrislia-
remotussit Deus,560. Superborumconiemplnsin judicio. nis, 179.His solusDeus mederi potest, 179. His obini-
445 bus pervigil cura, pernoxoratio,et aeternaad Deum con-
.Superbiahumanadespicit, divinahegligil, I, 299.Ina- fessiorepugnabit, 179.Quam multi laquei nobis prseten-
nia reddil opera bona, 295.Nullocriminemagisprovoca- tantur, 455el seq. Tentalionumlaquei nobis ubique siiiit
tur in nosira Dei,qoamsuperbia,295.Superbiseviliogra- cxtensi, 561,568.Abhis evolant,qui totosseDeo tradunt
tia Dci liloliosa,365.SuperbiamDei minislrisac fidelibus 568et seq. Laqueiomnibusprseiensisunt: gloriaest ab
quantumtimuerit Paulus, 295, 365. Quomodoipse ab ea his evolare, 450. Insidiisplenus est omnis mundus.
liberatus,295,566. Superbiaesibifidentiset in aliosinso- 598' 587
lenlis reinediunij7i. Superbiendi causaeleceusenlur, el TenUimcnla d inboli n iaximc in
grassanlor sanctos.I '677
qui eas susluleritChristus. 564 Adversus validiores cllongum el frequeuscsl hoslisnostri
Superbiapia per lideiconlidentiam. I, 445 prseliuni,485. Hincsit impugnatiomsnoslrae assiduitas
1007 IiNDEXREKUM ET SENTENTIARUM. 1008
Ipiia noti sit impugnaiitiumprsepotensfortiludo, 483. De Deum plures ex naturaeconditione,cui tamen inobedien-
lenlationibussaeculiIrustra queritur, qui saeculorenun- tes sunt, 330. Timorfideiin sola obedientiaest, 350.Ti-
liarit, 369. Tentationesnondebent ab oralione et devo- morDei non elliciibeatos,qui Deumliment quia terribilis
lione impedire, 601. Tentalis in oralione erit requies. est, 476.Bealus ille, cujusin Dei lege non timor est, sed
418 volunlas. 22
Tenlatiotiibusvincendisimparest nalura nostra, I, 418. TimorDei non est minimumfideiolDcium,I, 212.Non
Impar est et ferendis,540. Tentalis opem promisilDeus, sit ex inlirmilale,sed ex ratione, 212.Timor Dei nonin
310. Hanc praestatex misericordia,340.Tentalionedomi- metu, sed in obedienliaesl, 477.Omnisinamoreest, 476.
netur, est beneficiumDomini,389. Teutationumlaqueus TimorisofBciumquam Iongedifferatab obsequioamoris,
Dei adjutorioviucilur,451. Tenlationibusanima subjecta 555. lmpie et dimdentisdese conscienliae esl, limere sine
meditaiioiielegis servabitur, 552. Spes est tutissimaad- gaudio, el insolentisnaturaeest, sine timore gaudere, 90.
vorsusdiaboliiusidiasinmiitio,162. Omiies,qui adversum Nullumdiemsine metu justus transigit, cur, 559. Timor
nos viliorunibella accendere solili eraut, a Christosunt scientiafundalusprosperanonniitiustiniet quamadversa.
exslincii, 155.Sture volentibusuoudesuntSauctict Au- 212
gi-li, 431. AdestelDominus, 434.Cumfid.litcr invocatur, TimentcsDeum quid velint, quid prccibus petaul. I.
433. UouuinprsesidiuuiAngeli, sed melius Domini, 451. 628.TimenliumDeum quis particepslial, quis nou , 529.
TeuUtliombus victis,rmndestuitnobis Aiigeloruniministe- Tiinor inter donaSpiritus sancli postremo numeraturut
ria, G78.TculatioiifsdiaboliDeo vacuisaqua intoleraliilis, finnameiitumcaeterorum,512.TimoremDeidiviliarumli-
pleuis loireus cito trausieus, 449.NihilinlentaliiuieniDei duciainanisaverlil, 90. TimoremDei obliviscinontam im-
audeiidiim. 678 pium,quain ei melum inauiumanteferre, 102.TimorDei
TEnENriANUS. II, 6S0 ubi deest, secum aufe.rtomne exordium prudentise.
Tenui.iusdilfcrt a re lerminala. J, 49 II, 120
Terra nullo jiibuntisnegolioex nihilosubstitit, 1,187. TIMOTHEUS sacris ab infantialilterisinstitulus. II, 590
TeiTiesilus, 543.Terra liuita,etsubjecta abyssosuspeusa, TiMOTnEus ab Ancbilo. II, 668
49. Fluidaeaquarum naturse superjecla, 550. Ila fuiidala TIMOTHEUS aller. II, 666
est, ut p.innaucat. 550. Non peruianet nisi quamdiuper- Tmus. II, 633
inanel ltocsseoiiluin, 531. Undesit adniirabilis,233.Terrae Titulipsalmorumvarii,I,12.LXXinterpretibussuntad-
fecundilasqui sensuinuoslrumlugiat. II, 440 diti, 610, 640.Tilulus index tractandorum, 61. Ex qui-
Terra, corpus Im nanun, 1, 551. Peruianet, quatenus bus rebus psalmusconsistatoslendit, 14.Tituli psalmorum
coelestisei gloriapraeparalur. 531 qui ad iutelligentiamnosdiriganl, 414.Tilulusel psalmus
Terras frucluspe.rpriinuiiiAdamperditus, et per secun- auctoritatemsibi invicempraeslant,414.Titulushisloriam
dutnreddiltis. I, 2llelseq. notansnon excluditintelligentiainspirilalem. 414
Terra viveutium. I, 88 Tolosaquid ab Arianisperpessa. 11,571
Terrena trauseunles. I, 489 Tolosaniclericiac populiHilariocari. II, 458, nol.
r.T'EnTULLiANi voliimen de orationeDjmini, I, 689.Conse- Topazusinsula. I. 38i
(iiipnscrror hoiniaisdetraxit scriplisprobabilibusauctori- in
Topazius sesolus caeterarumgemmarumcontinelspo-
tateni. 689 ciem, I, 584.Illiusinventio. 584
Teslaincnlaquiiiquehumanogeneri constiluta. 1, 767 Totum tenet Filius quod Pater est, nec Palri adimit
Testameiitiveteris in XXII libros parlitio, I, 10. Tes- quodtotmnest, II, 251.ToiumDeus Verbum, lolumhomo
tainjnli veteris ac novieadem doctriiia, 201. Apostolicae Cbristus,557. VideIndicem Gloss.
doiMrinse propriuinestDeuuiex tege ac propbetisin Evan- Tradere in vitiaqui dicalurDeus. 1, 428
celiis prseJicare, 202. Testamentum novum eteclio. TradilioHebrseorumde libris sacris, II, 4. Traditiones
II, 88 veterumde librisanliquaelegis. 1,10
Teil.es timentqui peccant, I, 278.Peccare nemopotesl Tradilio secretioruui legis per LXX seuiores,1, 31.
sine usste, 278.A peccalisdeterrere nosdebet Angelonim Hujusignariinlerpretes in miiltiserrarunt, 32.Traditiones
ubique adslantiumpraesentia. 278 autiquaede Esdra psalmorumcollectore, 7. Traditio du
Testiiiioniaprassenlia, et teslimonia aelerna, 1, 533. auctoribuspsalmorum,3. Ab Esdra creditur profecla. 4
TestiuiouiisDiii erudila fuitomnisaetas,402. Testiinoiiia TraditionesSamaritanae. II, 43
Dei quae,et quain mulla, 277, 569. Unde sint niirabilia, Tradiliopatrutn commendatur,II, 68i. Tradilione ac-
583.Undeiucnnperui,586.Teslimoniisadhaerentesa con- ceplainfidetntuelur Liberius, 669. Tradilio pareniuniali
fusioue liherantur,502.Testimouia Dei toto corde inqui- hserelicisetiam praetexitur. 618, 660
renda, 279.Teslmioniaqusedamquaenon sunt Dei. 278 Transfiguratio D omiui. 1, 732
Tetrarcha. I. 5i, 53 Transire quidsit. 350
Tliaueot. II, 666 TranslationuinScripiurseaucloritaliet vetuslaliH( obse-
Thealralesmimi,II, 206. Theatralibusludis incubautes, quendiim. 1,594
1,511 Tbealralibusspcclaculisoculisordidi. 11,72 Tresiri. H, 370
Thebm. II. 032 TfiSo{e st trita et frequentatadiscursibussemita.
Thebuis. 1,384; 11.482 I, 308, 567
Tebeeplapifteos. 11,632 Tribulationeschristianonon limendse,1,417. Quae pi
THE'DOLUS. II, 666
THEODOUUS ab Heraclia. II, 538, 622,627,665, 680 cavendae,418. Tiibulaliosola juslis periculosaquse, 418.
THEODORUS. Tribulalio nonut auferattir, sed ut forlilcr a nobis fera-
II, 093 tur,orandum, 540.Tribulalionemprsecedunldelicta,532.
THEODOLUS. II, 666 Tribulalionisutilitas, 335, 540, 560.Tribulationesnoslrae
THEOGENES. 11,666
THEOGNITUS falsarumlitterarum auctor,II, 625.Idem vo- breves, 453.Habentvictoriaepraemium,licet nou habeant
catur DIOGNITUS. 622 praeliilongilaborem, 455.Tribulalioferri nequilnisiauxi-
lio Dei,560. Speranlibusin se noii deest Deus, 560. Tri-
THEOPHILUS. II, 693 bulationibusprobalisunt sanctt. 564
Therraco. H, 667 Tribuni.
Thebuitla. II, 482 H, 661
Thesauri poteslatisDei. TRIPOK. II, 652
I, 229,not., 267 TRINITATIS mjsterium occultumcrat
Thessalonica. 11,632 Judseis,11,121.Est
Tbessalonieensiscpiscopus. ineffabileet incnmprehensibile,29. Contineri religione
II, 658 mentiumdeberet, 27. Ulicitaagit et iiiconcessapr«sumit,
THIMASARCUS. II, 6t;6 qui de Triuitatelemat verbufacere. 27
THOMAS Chrislum credidit Deumverum. II, I8i et seq.
Thraciu. II, 482 Trinilalisnolilia stiffieienterin baplismotradila, II, 23.
THRONIS, Dominalionibus,elc, quiescitDominusJ.-C. Triuitatis regeneranlis sacramentum propuguatur, 25.
I, 270 Trinilatis inysleiiiimexplicare ac tueri semper solliciti
Timorunde, II, 544. Qui in Christumnon cadat, 344. fiiernntaposloliciviri, 6il. Trinitaspronunlialaapudbae-
Timornaluralisquid, I, 476. Quibusrebus excitelur, ibii. reticosdissidiumparturit, 645. Triuitalis apud Orienlales
Non docetur, ibid. Nullumin eo fideimerilum, 476. Non quosdamfalsa nuncupalio. 645
melus noster, sed fides, misericordiamDei promeretur, Trinitatis personsehoc sunt quod nuncupantur,II, 27,
180.Timor hominis qui sanctis nullus sit, 131.Deigra- 28. Pater el Filiuset Spiritussanclusvere hocsunl, quod
tiam metusseculiamisissesine venia est. 408 in baptismonuncnpantur, 15. Pater, Filius, et Spirilus
TimorDei discendus est, I, 476.Hunc docentes Scriptu- saiicttis una potistas ex qua omnia, una progenies per
roa,multasnbjiciunt aut ex
anleferunt, quibus ratio illius qu imomnia,perlecte spei munusunum,26. Absque11II0
inlelligatur, 476. Timorem sui qui salubrilerinculiat Deus, nexuexlrinsecooniniatmumsuiil,1,736.Trinitalisperfpclae
43. Timoruin Dei inciililJudaeorum oxemplutn, 88. Timor una rieitas,non una persona,aul Ires divisaesubslanliae,
pluiesinlra li-geuicohibct, paucos volunias, 22. Timent II, 686.Qttiin rebuslam coiiimutiibusconimiiiisciiitlur sub-
1009 LNDEXRhRUM ET SENTENTIARUM. 1010
stantiarumdiversitales,damnanlur,28. Trinilalis demon- nalionem, II, 65i. Valens calamnmc manibiisDionysii
strataesermo. 15 violeiiterextorquel, 540. Valenset Ursaciusa Gallicano-
Liber quartusHilariide Trioitate appellalurprimus. ruiu episcoporumconnnunioneseparati, 562. Valenliset
11,134 Ursacii {in formula Sirmiensi)incremenla,580. Eorum
Tronda. 11,666 blaspbemiaAtrorumsiibscriptionibusdamnala, 582.Valens
Troas. 11,666 et UrsaciusSirrniian. 558 ab Orientalibusad decrelorum
TROGLODIM, topaziiinventores. 1,384 suorum subscriptionemcoacti,597.Poscunlsibi legi epi-
Turbatioutilis,qua appelluntur cupiditatistenebrae. sloiamde homousiiethomoeusiiexpositione,508.Ibi igno-
II, 606 rationem protitentes mendaciisunl suspecti, 508. Sicut
TurresEcclesiseprincipes,I, 438. QuicumqueDeumdi- contra eos audili sunl Orientales, ita et Hilarius oplavit
ligunt. 458 audiri, 521. Valeuti, Ursacioac GerminioscribitLiberius.
Tyrus, II, 665. Tyri conlraAlhanasiumgesla. 632 681
ValeusetUrsaciusan. 359intersuntSirmiensiconventui?
u quo nova formulaa Marcodictatur, II, 708. Ipsi ac socii
UlciscendilibidinemprorsuscompTimitevangelicalex, Constantiopromitlunt, 689.
sublalosubstanlisevocabulo,
fideiconfessionem
pacem
ValensAri-
I, 687.V. Vindicta. possecompleri, Quani
minum perlulerit, 690.Valens et UrsaciusAriminidam-
Ulpianis. II, 652 nati, 685, Ursacii communioneArimini
Unanimilatisindoles. I. 518 ceciderunt690. Valentiset
Unguenti proprielas,I. 519; ungendorumdiebus feslis post lapstim multi,qui eos ante damnaverant,701.Valens,
AriminensisSynodi, cunisociis scribit Con-
capituin mosest Palaestinis,690, nol. Unguenti quo unc- stantio, 691. Valenset Ursaciusab AriminoConstantino-
tus est Aaroncomposilionem Chrisltismediatordocuit.520 polimlegati reverluntur, 695. Anibosexcommuiiicaloslia-
UnctioAaron unctionis unigenitiDei species, I, 519. benl Galli, 700. Valenset UrsaciushaeresisArianaevel
UnctionisAaronsuavitassuavitatemuiianiiiiitatisexprimit. AetianseauctoresolimapudIllyricumdamnati.704.Valens
520 el. Ursaciustegre ferunl Germiniumab Ariminensifide
UnctioChrisli,II, 586,387; ab ipso in virum perfectae discedere, 705, 706.Valens a Germinioinconstantiae ac
lideidefluit, I, 520et seq. dissimulalionisarguilur. 708
Unigenitinonsnntduo. , I, 529 VALENS de Scio. II, 653
Unio,II, 81. Videplurain Indice Glossar. VALENTINIANUS 600.Edictogravi velat per-
UnilasDei-ostendilur,1,529. UnilasDeinobis est, non turbariecclesiamAuguslus.II, Mediolanensium, 597.Hilariisnggestiono
unio, 442; II, 191. Impietasunionispraetenditur,ut Eccle- motuseum siinuler.Anxenliumaudiri jubet, 597.Adlinjus
siae fideiunilatisreligio auferatnr, 139. Untim per nalivi- cominunionempro fideisinceritate advenil, 598.Hilaiium
tatem non habel solitndinem,192. UnitasPalris et Filii Mediolanoegredijubet. Ibid.
non bumanomore cogitanda.285; qualissit, 243. Unitas 662. Prolalionem Natum Patris com-
glorise Cbristi et Patris, 287. Unitas naturae Dei, quam menlatus VALENTINUS, II,
est. 79, 34. Alia ejus coinmenla. 137
Chrislussecundumcarnemamisitac recuperavit, 286,298. •VALENTINUS Semiar. II, 693
Unitascarniset diviuitatisChrisliper gloriam. I, 5l0 nol. Vallishujusmundisalem proferens. I, 154
UnitasEcclesiaein quibnsconsistat,I, 454; fruclusbabet Vanis. II, 666
praese ferentesspeeiemfructuumseternoruni,457.Unha- Vani homines,qui. I,, 169
tis meritoomniaimpelranda,759.Unum in Chrislo sunt
fidelesomnes,477. Unumnatura sunt, qui per rem eam- estVanitasrerum, a quibusoculi avertendi,I, 3H. Vanmn
demunumsunt, II, 219.Unitasnaluralisfideliumper fidei quidquidtransitorium. 613
uuiiisnatnram,218; ex sacramcntorumnalura. 218 Vatum murmura aute Cbristum,post, silentium.
UnilasGdelium cumCbristoac DeoPatre per gloriaecon- I, 189
Venantiumlaquei, I, 450.Et artes. II, 577
sorlium,II, 221et seq., per incarnatiVerbi myslerium et Venalis Esau. I, 523
sacramenlumEucharistiae,222 et seq. Uniias mirabilis VENERIUS. II, 683
Bealorum cum paterna majeslale, mediante Christo, Veniam praestare illicitis, non est misericordiamprae-
I, 239 el seq. stare, sed jusliliammisericordisenon lenere, 1, 596.\ enia
Unitas animaeet corporisvel in gloria vel in poena, eis concessa,quos suspicariest iion correclos,laudatur.
L I, 717,,-HO/. II, 508.
Unitlo.Qttaenaluradissident,potiorequadamvi socien-
tur necesse est, I, 244. Verbumcum carne se suaepo- VentisAngelisignificantur. I, 555
testalis virlute delixit. A^erbum
244 seternumaliqui appellatus est Filius, cur. II, 183.Verbum
Universilasrepulatur in plurimis. dicuntsermonemvocisemissse , 534. Et
I, 148 in Jesu fuisse, ut in prophetisSpititum prophetiae, 334.
URDANDS. II, 690 Verbum noslrum inlerioris motus noslri opus esl, seciis
URBICUS diaconus. II, 685 Verbum Dei, 440. Verbum est a tempore.liberum,35,
URSAciusde Brixa. 11,632 39. Nonabestab auclore,53. Nonest sonusvociset elo-
URSACIUS a Singiduno.V. VALENS. culio cogitationum,I, 442, II, 55. Deus est, noninaniias,
Usiseel hoinousii nomina ignota Ecclesiseesse, el in 36. Non post tempus,sed nascendoDeus exstilit,38.ADa-
Scripturis misquamde Deo dici, cl scandaluniparere con- vid agnoscilur Deus, I, 151.Verbi generalio comproba-
tendunt haerelici,II, 691, 692. Eorum suppressionicon- lur ex mirapiscatoris doclrina.
senlit Ariminensissynodus,691, 692. In usiaesilentio se II, 38.
Verbum omnia creavil, II, 57. Nonut solitarinm creavil,
fraudempassosesseGalli agnoscunt. 699 57. Nec tantumadfuilfacieiili,sed et 37. Qui omnia
Uslodizo. II, 690 in eo creata, 57. VerboDei. ut nuncfecit, cceluiii,ita posl sa;-
Usura:iniquilas. I, 76 culumhoc obsequenturaliaecreaturae,
Utiliiasetavaritia eodemvocabulohebraeosignificantur, nobishabitasseet nobisadmixtumesse Idixit , 549.Verbumin
I, 311. Quomodoidipsumrevera sinl. 511 Nesloriofavensnec Eutyeheli. Hilarius,nec
Uxorjustorum,sapientia. I, 479 571, not.
VerbumDei quomodomancat in ccelovisibili, I, 348.
VerbumDei in corporesanclorumul in coalomanet, 351.
V - VerbumDei cuique praesloest, 549. Solisinslar patenli se
Vaccaein Samariaadoralae. 1,157, 236 immittit,et negat non patenli, 549.Quosbabitet,quosde-
VALENS Auguslus. I, 600 serat, quosfugiat. 549
VALENS a Muisa. II, 668.RelictaEcclesia, aliam inva- Verbum Dei gladiussaepenuncupatur,I, 718. Est sa-
dere voluit,650. SedilionemAqnilesecommovit. 630 gitta potens. 420. Pabulum vilaeaeternae,520. Quomodo
VALENS et URSACIUS, II, 622,627, 680.Duo improliiet lucernasimui et lumen sil, 563.VerbiDei luce ad omnes
imperiti adolescentes,538. Adolescentesimpii, et impe- actus utendum,361, 563.VerbaDei folia. 25
rili, 650. TurbatoresEcclesise,689. Ad quos cum paucis VerbaDei decreta suiit, I, 64. Non tam fuluri in se fi-
aliisAriihaereditasomnisdefliixit,595. Quoromest liber dem conlinent,quam facti, 792.Verbis ususest Moyses,
damnationedignus,694, 695 Noncessant lethaliaadnlle- quibns ut uteretur ei a Doo praeccptumest, 386.Verba
nmi. dottrinaj senuna spargere. G30.Sardicensisynodo Dei sunt, qusepropheiteovxerniit,586.Amphibolasuntet
deponuntur, 628. Libellum Mediolani porrigunt, 637. obscura, 586. in Evangeliisquomododeclarentur, 387.
Scriptisveniamrogaverunt,et niertieruntin Mediolanensi Eorumfidemconfirmalsanctitasoperum, 627. Inlelligere
concilio,688. Quo anno se in Ecclesiamrecipideprpcali ea nequeunt exlra Ecclesiampositi, 734.Verba Dei ad
sinl, 635,not. Falsumesse confitenturquidquidde Allia- nostramintelligenliam sic aplata snnt, utDei majestate
nasioapud Juliuminsinuarunt,636. Qua de causa Julius nibil indignumprse se ferant, II, 288.Nih'1in eis inane,
lfiiiiamiis impertieril, 655. Litleraeeorum Julioet Atba- nibiluonverum,1,594. Quantadebiant revcrenlia ct prav-
oisiii 636, 658 dicari et audiri, 64 C.umliaioii1.excipienda siint, 512.
Valens,Uuacius tt Salurninus exigunt Athanasiidam- Verbi Dci velocilasad coiisiriiinidamDei civilalciu, 641.
 1011 INDEX RERUM ET SENTENTIARUM. 1012
Verbi De.inon potest csse custodia,uisi priusinhibeantur las, 5514.Quomodojudex earumDeus. 218
cupiditates,338. Quaeilliusvera custodiasit. 558 Vigilantianecessaria,I, 795.Praesertimprsepositis,Ib.
Verba etsi non scripta male respui. II, 573 Necessariaestadversustentailones. 179
Verbicalumniauon est pcrtiinescenda,uliires diflicul- VigiiiseDei quatuorsupraEcclesiam. I, 742
talcm nonbabet. 11,510 Vigiliaeante Iucem, 1, 599. Quibusin rebus occupen-
Vergilisc. II, 440 tur. 399
VERISSIMUS. II, 655 VINCENTIUS Capuensis,II, 652.Arelate missus, 672.Li-
Vermisnatura. II, 583 beriiadConstantium legatus,677.In Athanasiicausajudex
Veritas, Christus,1,115.Veritatis minislrosdecet vera frequenlersedil, 677.Ideomullode eo sperat Liberius,
proferre,II, 565.Vcrilatis causa palienliumvoxet opus. 677. In pravam simulationemabit, 677. Liberius ruinam
I, 593 illius luget, 676.De exilio ipsi scribil. 682
Veritas ignorata rmtndoet mundi sapientibus,II, 13. Vincti. I.';258
Antc Evangeliumin solis Israelilismansit,nunc in solis Vinculafidemimpedientia. I, 456
cbristianisinanet,I, 550. Verilatis notiliamobtinereiu Viudicariinferiorisest nalurae,I, 591. Vindicarinon
sola precuminora pst, 697. Verilasniliilfalsuni,nihilin- convenit proprie Christo,' sed servis illius, 591.Vin-
certum, uihil iiiiperfectnmhabet, 546. Veris falsanon diclaebumanseexemplodiviuaexprimilur, 252. Vindicta
sociari. II, 107 Deoreservanda. ', 561
Verilasrationismotumincitat, II, 108. Intelliginequit. . Vinuin cor hominis lselificans,et viriumcor hominis
nisi objeclorumfalsitasdetegalur,II, 107.Firmitatemna- conipungens,1,156. Viniex aquaniiracutuin. II, 52
lursesuaj quolidiedum alUmtaluracquirit.177.Veritatis Yiperarum ' natiosunt, qui Evangelibnon parent. I, 140
vis per ea eliain quae ei adversanturelucentis,177.Con- Viri sanguinuni',q•ubriimdbclririaadularisautdolosa: I,
tra veritalem aut non iulellectam aut ollendentemvcl 582.Hserelici.' .582
stultsevel viliossevolunlatiserror obnitilur,521.Veri ne- Virga poteslatisinsigne, I, 455. Qnoinodovirga Dei
cessitas voluntatemviucit, 172.Verilatem nescissenon doclrina,51'etseq. Yirgaet flbsChristris. '52
magis ameiil homines, quam oderinl permansisse non Virginitasfelixet beata. 1,479
veris, 391. Veritatem in sseculosolusDeus custodit. VirginesDeo Chrisloquedicatae,11,653. Modeslis uti
I, 651 debent yestibus,527.VirginumsacrataDeo corpofa',539.
Veritasrei ex virlute ipsiusdemoustratur,II, 106.Ve- Earumnudatiographicedepingitnr. 539, 624. 653
ritatecarerenullanaturapolest. 111 Viriditatevigor aeternusosteiidllur', I, 223
Versioad verbumexpressaaffert obscuritatem,II, 464. Virito. II, 665
Versioduplexab Hilarioin unamlemperata. I, 596, not. Virtus significaturin dextera , 1,560. Virtus'naluraa
VESPASIANUS. II, 594 res est, II, 299.Virlulis similitudononesl uisi similitu-
Vesperediei initiumsecundumlegem. I, 124 dine naturae,371.Virtutisvox. 1,258
• Virtus et uon idem 724.Ad vir-
Versperlinibymni. 1,190 , virlulis'0]ms cst, 1,
Vesliunimodesliacommendalur,II, 528 et seq. Vestes lulis nsum curse transtiileriiithoinliies, II, 5. Virlutes
scricop,infectseac deauralsesunt respuendae. 527, 528 iuternaeexternis ' antepbnendae,I, 785.Virtutiquainmulta
Via quid, II, 453.Viaruincommuniumlex, I, 504 et insidientur. 327el seq.
seq. Viaelex populoex ^Egyptoexeunlia Deo consliluta, : Visitataain Christogentes. 1,147
503. Iter illius inagua iu se cxleslis ilineris mirabilia Vila esl totum est
quod Deus, II, 215. Vita praesensin
continel. 305 eofpore,id esl in viliet lirimilisorte, I, 289.Nonest vera
Vi.-eDei a saeculo,II, 435.ViaDei, doctrinavitaereli- vita, 289, 541, 406. Sed vitaeumbra, 291. Dolorum et
giosse;et hocCliristus,I, 209. ViaDomininontanluinin- anxietatuinplenaest, 175.BonorumpromissofumriOnest
eiinda, sed et pergenda, 273el seq. Quis in ea ambulet, capax,482.Illoruminterimhabet lumeri, quo velut spe-
276.Viseplures bonse,279, 303.Per quas ad unam opti- culo eacontuetur, 482. MagmimDeimunusest. , 175
mam pervenitur, 279 el seq. Vise Dominimullaeel una, ' Vitamiseraab Ac;am,rioucumAdamccopit,1, 630iHaac
477. Visesunt lex, prophelae,Evangelia, Apostoli,287, rion nostraest, sed quseprimumin libmineesl instiluta,
53). Ex multisinunamconciirrilur,559. Quiiu viissuis , 650. Vitaalex subconditionedecreti iri Adam cnnslituia,
qui in via Dei ambulent,299.In via peccati est, quisquis 88. Vilam abimmortali Deoad morleiu nobistfibuinnn
in viaDei nou est, 299.Viaepcccali a peraclionepeccali exisliniandum,11, 5. Yila.nisi ad lucrum seferiiilalis.su-
discrimen,501et seq. Viarumsuarumconlessioest pec- scepta,miseriarumeritbrigo.nonviise. 1,160
catorumsuorumpoauitensprofessio. 299 AritamfuturamoptavjlDavid,I, 347.Hinc eam oslendi
Viammulti diiigtint,qui non diligunt viam verilalis.T, tnr sperare, quod ad vitamadspiratqua nondumpotitur,
502.Via vilsegravibusmolestiisest obnoxia, sod transilo- 512. Vitamvoramscieus Davidse non oblinere,aeternam
riis, 641 et seq. Augusta et tribulata est, 502. Quibus sperat, 574.Vitavera esse nou potest, nisi glorilicatoiri
gradibus ad id pervenitur ut in ea curralur, 502.Non po- naturamspirititscorpore. 289
test in ea currere, qui non diguaet amplaDeoefleclussit Vitamseternammeritosuo consequi homonon potefit
liabitatio. 303 sine Dei ope, I, 541.Yftaetcternae spes quibusmodisfo-
Via mandatorumab insliuuionesaeculitrita est. vealur, 541. Vilse molesliasnonaegre sustindllidcs, sed
I, SOSetseq. velut beatitudinisrudimentareputat. If, 12
Via legis non babuil ante Moysen, qui iu ipsa grade- Vilaex dictariiinerationisquse, II, 3. Ultrabelluinuiu
renlur. 1,308 furoremest huicmoremnon genefe, 3. Vivere bene est
Viacoelia paucistrita, et contra,I, 697.Viaenostraednx bene ' agere atque intelligere. 3
Christus. 308 Vilaposthancvitamin Abrahaesinu, qua in Dei nomen
VIATOR obrutusAqiiileise. II, 650 benedicilur,I, 174.Vitaalia his duabusbealior, 174.Vita
Vicissiludopatientium,et lselanliura, I, 444.Abundan-• seternaesl Christocohabitare, II, 297.Vita aeleriiitafis
tium, et egentium. 445 nonaliunde,sed se ipsaalitur alque conservatur. 1,259
Vicluscura iu Deoponenda. I, 126 Vilsecommuniscliarilas. 1,680
in
Videri Deusnon potest hac vita, aut oculis carnis,1, VITALIS de Aquis. II, 652
523.Dei adspectumnon patiturnaturacarnis,591. Visio- VITALIS a Tyro. II, 665
nem Deisustinerenon valet humanainfirmitas,572. Qnod VITALIS militansin officiosublimisprsefecturae.II, 706
in Deo esl immortalenon cernemns, nisi spirituperfecti Vitiimioriginis,1,570,575. Vilia natursecoalitia, 384.
et immortalitateimmulati, 681. Videbunt Deum, quos Vitia linguab,110.Vitiorumquam multoincentiva,327et
Chrislus regnumDeo tradiderit,II, 598. Virlulemincon- seq. Per diabolumpraebenlur, 278.VitioruroomhHnnma-
spicaliilisDei ferre non possent res creatae, nisi in sede teries suntcorporanosfra, II,'711. Qriia vitiispertenta-
nalursetemperatiorisobjectumoderata. I, 544 tionem emundemur,711.Ad vilianaturaenostraenos|«o-
Visio filiiDei ad
exoptatur consorlium aelernitalis me- pellit instinctus,I, 21.Tnstinctuihuicnoncedendum, aut
rendum, I, 195.VisibilisPaler nonest nisi Filio, II, 101. aviisejus brevirecedendum. Ibid.
Filius iuter homines visus est, 101.Vidit EsaiasDeum, Viliacorporisnon smitsinendacoalescere,sed in ortu
225.Yisumesse DeumPalremnentofatetur, 126.Hoc Pa- necanda,I, 554. Vitiorrimstrages, 595.Vitiapariuntaffec-
tribus visus est Christus, quod natus est, 115. Visusab tum declinandia Deo;97; Vitiorumest, qui eis obsequi-
Abrahamvir, Dominus,Deus et judex est, 91 et seq. Cur tur, 555.Vitiorumjure daemonesnostridominantur, 548.
Christusnon sub unareium specie Patribusvisussil, 436. Ad vitiacoercendajuvat Angelorumpraesenliamrecor-
Ad contemplanduiii formamproficitfamiliaritasassumptae dari, 278.Viliorumconsueiudo qoomodoadverselurbonsa
speciei, 113. Videlurin Filio Pater per operumadmira- voluntati, 471.Viliorummemoriaquomodoanimuinavo-
lionem, non per naturaeconlemplatiouem. 1,579 cet ab iis resilientem,551. Oinnehumanaecorruplionisvi-
Visaelantuin qtiaedam aves et berbae morbis aliquibtis tium Chrislusbausit. 809
medentur. 1,339 Vitiosumse profiteriquomodopossit a viliisliber. I, 462
Vidua, quaelegi morlua 1,218,632. Viduarumdigni- Vocatioest publicaet generalis,1,780; undebonosnbn
1013 INDEX GLOSSARUM. 1014
efficiat,779.Ex omnihominumgenerecongregamur, 185 sunlDeo contemptuscorporis, caslitalis cuslodia, jejunii
. VolunlasDeiplena bonitatis, I, 551. YoluntatemPalris tolerautia,184.Votumcaslitalis,760, nol. Vota marlyrum
ita impletChristusul in eo sit officiumvolunlatis. 588 pro ' se, et pro eis qui ipsosimitafurlesserit.204.et •'' 206
, Voluntasmotusmentis,II, 221; movelurilliciemecasu, YocisexsultanlisolliciumDeodebemus. '"':'T,196
sedmaximecausaagendiprpposita,1,216;rionestdata, II, Vocibusnovislicere fidemdeclarare:' II. 509
221; exse propriumhaberedebet ut velit, I, 370.Velle Vulgatae lectioHilario ignota, et' lamen approbata,
quidsit, II, 190. Voluntatis pertinaciaunde, 521. Ratio- {, 202,ndl.
nem voluntassequidebet, non prseire,521. Velle unum Vulpes,quid, 1,702. Vulpiumnomine daemones^-signi-'
non possunt,quibusscire nonunumest. . II, 513 ficali. '•••. 176
Volurilasnonparvaipsa sibi vitiorumconciliatrix,1,167. Vultus,facies,imagoet fortnanon differunt, I, 257
yoluntalis nostrae infirmilasad perficiendum bonum quod
noyit,'471. Consummatioiiem per se non obtinel, 570; X
bujus lamen adipiscendae merilum ex ipsius initio est,370.
Velle solumsine operatione beatiludinem perfectam non Xerophagiae.V. Siccus.
bbtinet,22i Voluntate longe praeslalagere, quam lege, Y
S38:
' Voliintarieobedire propriumeslEvangelii,nou legis,
367et seq. "
Voluntatisbonse,etoperum discrimen, I, 488 el seq. YpATiosConsul. 11,684,685,690
Voluntatesbomiriumin ipsis humauaenativUatisexordiis
peusycontuetur, 139.Voluntatisbonaeaffectum,eliam in z
iis qui delinquunt,quanuimrespicialDeus, 221.Voluritati Zabuluman dixerit Hilarius,incerlum. I, 674
beriaecohdbnat-Deus lapsus infirniitalis,99. Yolurilalijus- ZACHARI2E nomenquibusdahipsalmistiuaaucloritatepne-
iitisequoniodbDeusvitianon imputet, 92.Voluntaliscri- noiatum. ..,.,, , T,'3
jnenipro-factipensatur invidia, 804. Voluntatislibertas "''"''' '"'I, 674
Zonaquid significet.
cessat post bancvitam. 92 Zelon. 11,666
^yVojuptas causaest in unaquaque re permanendi, I, 597; Zelos,I,
; 247.Zeli affectus,4 05; causa, 592: exempla.
ilifidelilatis
" c"str tilia,
" 759.Volujitascarnalisquamcilofugiat, • .592
".;'f" '•...;' ,'••'' 550 ZENONI Veronensiquidam Hilariitractatus falso• adscrlpti.
' yota nostra non Deo, sed nobis prosunt, I, 535. Vota . 1,463
taritum ecclesiaslicaereligionis ulilia surit, propositaein Zeuma. II, 665
Etclesia obseryanlisestudiodebent probari,ibid. Yovenda ZiriLE,quid. 1,108

INDEX GLOSSARTJM

OBSERVATIONES. Chrisli,144. jEternitasab aeterno,II, 422. jEternitas na-

1. Hilariusuti soletnomineabslractolococoncreti,v. g. iurae noslraecorpusaccepit, I, 749. jElernitas pro natura
auetoritas locoauctoris,11,481; habitaiio pro habitatore, divina,800; II, 222, 616. jEternitatis substantia,!, 696;
11 683:NativitasDeipro Filio Dei: - 11,288 aiimonia, 678; iustiiuta, 679. jEternitas m.orieridi;II, 7.
2. 'Usilalusei eslsecunduscasus nominis substuntivi,loco JEternitatiimpotestatesnumerosse. 137
'-' Alius, quasi aliud, ad distinctionemnaturae, II, 481
adjecli, ut seternitatisDominus, guasi wternus,I, 531; AHudquaintuumest. 147
aBterriitatis vita, 237; divinitatisnativitas,ir, 457; regene-
• 11,41
ralionisparvuli,1,773.Vdluntalishumilitas. Allegoricorumlex. 1,174
3. Naturaleinnominumposilioneminierduminverlit, ut Allegorumena. I, 277,494,504, 533,557, 641
voluritascreationispro creatione-Voluntalis,II, 145; origo Ambiliosa,quasi, ciuclaet circumdala. 1,371
nalurie siiaeprb nalura originissum: 185 Aiiiitlere.manere, ..,........
quasi, desinere esse, 11,551,341.
Amiltere esse; 115,384
: ABSiSTERBVirtuli. 11,419 An.imacOfporis,II, 357, 360,. 364. Animse permixtio,
id
Ansolvere, est, solvere,I, 5, 55, 103; aut evolvere 11,329; mobilitas perennis, I, 493.Animatur mare ' nunc
qubd erat inlricatum,H, 156; vel rationem alienjus rei baustospiritu, iiuncrefuso. 259
reddere,Tj115; II, ,78,259,282.Absolutlosentenliae,369, , Aiiomceusion. H, 573
id-estdictiratio, 570. AbsolvereHngiiam,id est, iinguae Anquira,II, 665.Anquiritanus. 708
igndtaeintelligentiampraebere,23i. Absolutaobscuritas, Apprehendefeaviditatemsonat. I, 52
ia est,- enodala,et explicata, 1, 748. Absolulio,id est, Arii, id est Ariani. 11,510,642
explicatioac demonstratio,128, 284; II, 25, 51, 87, 95, Ariomanitaa.: II, 180,624,698, 701
1|7,159. Absolutioverilatis, id est, quodpfaese fert ve- AssistenlisSpiritus conscientia,II, 443; Assistitservis
ritasv 27. Verilatis absolutionemoblinere, id est, vcram Dei misericordia,quseomnibusesl prompta,I, 009. Assis-
rei haturamevidenter obtinere,1,17. Absoluliopro per- tentes humariisauxiliis' Angeli, 5p7,'Assistere' injurise,
fectione,7. Absolutissima majeslasFilii, id cst plenissima, giiasi accinctiimesse ad iriferendaminjufiam,' , 615
II, 77- Absolutiohominisperfecti,quasi, integrilas, 378. Assumplivae :i|ipellationes. II, 182
Absolulissimuset oplimususus, 2. Absolulseet faciles Aucliiii filiosDei, II, 9. Augeaturdislinctio. II, 96
meiites,I,-714. In Juda nihil simplex, nihil absolutum, Auclore nalura, 11,3. AuctorjiliiPater, T, 269. Auclov
390:Absoliitumidemsonatquodperspicuum,-etmanifes- estDeusinnascibilisDeounigenitOadriativitalem,It,,281
liun, 33,58,60 et alibipassim.Ahsolutiopro perspichitate, AuctoremnalivitaUsesse sacramentumpateriium
-, ''-.'..'•• e'st.11.
;-! 281
II; 192et alibi.In absoluto,48,52, id est quod nonin obs- :.''
curo, 99. In absoluloopponjturrei privatae,1,736.Abso- Auctoritasinnascibilis,II, 525. Auctorilaspaternae na-
ltilumnomen opponilurrelaiivb,II, 88. Absolutain Deo turse, palernseoperationis, 295. AucloritatemPater non
sunt; non corporalia. 506 amitiit.279.Auctoritasexsistens, pro eb quod hbftest ex
• Abstentio. I, 22 nihilo, 142.Auctoritates,pro locisad aucloritateni^facien-
Adnaluram,quasi, sectmdumnaturam. II, 316, 581 dam allatis. '.:-•. , ,,.;,' '; 105
Admixtus,quasi, aggregatus, I, 123: AdmixtusDeus •'Audieniia doctrinaesanae,II, 523. Audientiamiibgate,
Admixtaaiiima meiflbris-, 401; terrenae na- 547,621.Audienliamexoptare, id est, se exaudiri.
mundOj"iOI.
liirse,299. Admixtanobis-materia,289; vitioruinconsue- ."'"optare 'T,'C03
iudo, 608.Admiscerinuncmorticinae. 290
. Adoptareproassnmere,II, '42.Adoptiopro assumptione, B
1,480; progentibus. - 723
Adorare-pecudibus,I, 735not., in qua pro quaiiocasu, BeatitudopeculiarisvirtutiimFilii, II, 102. Beatitndines
innumerse. 1,89. V. II, 356, 577
leg. tertiocasu. .. ,-•• V. 762 not. - " -•1,125
Adspectatores. 1,426 Blandiloquus.
in
Adspiratus prophetam. J, 498 Blasphemiorum. II, 629
AdventusChristitempus,pro temporeassumptsecarnis. Bubus. 1,205
n, 154,156 c
^nigmatum est. 1,153
iEternitas, Deus. I, 782. yElernitas C hristipro divinitate . Ccelijudex,1,503. Coelipeccator. 376
1015 INDEX GLOSSARUM. 1016
in Dei nomennaturamquesalvatur. 109.Ipsi hominis filio
Coelestisnatura pro divina,I, 243,236, 493,563, 568; Dei filiiet nomenredliibendumet virtns, 109.Idipsum
II, 288; prospirilali, 1,26. Coelestisnatura aninue, II, signilicat,DominusJesus in gloriaDeipatris,et, susceptus
493.Coelestesoperationes. 55 homoin natnramdivinitalisacceptus,el, bomoassumptus
Calumnia.id est, quodsuggerit sludiunirixandiet con- ab tmigenito Deo in seternilatissuaevita collocatus,vel
tradicendi,II, 40;569e<passim,velconlradictioipsa, 569. in salutem vultus Dei susceptus, 257. Christus bomo et
Calumniari,quasi,coulradicere, I, 417; II, 170, 569; aut Deus unitati paternsenatursenunc inest, 11,286; nuncet
lites movere.345, 569. Calumiiiaadversandi,quasi liti- deitatis spirilu et origine carnisunitus, pro, carne ut di-
gandi causa, II, 19. Calumniamfacere Scripluris, 648, vinitate glorificatus,I, 510; neque posthominemin Deo
649, ncl. Caluniniae scrupulosa?,568.Calumniaenostraedis- non lotus bomototus Deus, II, 262; non ex parte Deus,
pulatioues,288.Calumniaminferre, quasi insimiilare,139. sed Deus totus, 399; ante in se duoscontinens,nuncDeus
Calumniam"inquisilionisintendere, 60. Caluniniapeccali, tantum est, 599; dumhomoetDeus.jam Deustantum est,
1,146; veslis,561; truncicorporis. II, 542 400; toto jam in Deum ex ea qua homoest, dispensatione
Caputpro sententia Scriflurae. I, 683 mansuro,401. Spiritus et carojam ambounum, 1, 794
Carouniversitalisnostrae,I, 189.Caroassumpta,id est, Ci in qui mutalur. Sic legitur Anqulra pro Ancyra,
homotolus, II, 539.Caro el natus homo synonymasunt, II, 665. Quimatius loco Cimatius,665. Quiriuspro Scirus,
288. Carnis unius assumplioneinterna universsecarnis 666
De.tisincoluil,41. Carospoliala,et carnese spoliansidem Circumstantisecivitas, 1,159, ccelestisJerusalem est.
Cbrislusest, 266. Cbrislus caro factusorabat, ut hoc Pa- Ibid.
tri caroesse inciperelquod Verbum. 59 Clauso. I, 683
Carissimanomina,I, 371. Charitatesdomesticsenomi- Cluditis. I, 784, nol.
num. 719 Coexcitatus. I, 146,156,168,176
Cavernaexiguissima,pro foramineacus, I, 764 Cognilionistempus. II, 55
non
Causa omnisper Cbrisluni, Christus Deus per cau- Cohabitalio Dei distinguitur a coelestium bonorum per-
sam,II, 567.Causa nativitatisseternae Ciiristi,413, 581, ceplione. 1,186
418 Coinnascibilis. II, 503
Christi voxad naturamdivinamab Hilario refertur, II, Collatioverborum,II, 464 Collatio evangelica ac pro-
269,366; dislinguitura vocabulisfiliibominis,362; homi- phetica,115.Collatiopecunise. 1,125
nis, 540; Jesu, 358; et David.I, 510, nol.Chrislusnoster Comitatusdiversitatum. II, 232
homo,166; II, 406.ChrislusSpirilus, el CbrislusJesus, id Comminister. II, 621
est, ChrisuisDeus, el Cliristushomo, 2f6, 169. Christus re est
Communio,pro quse communis,II, 148,379,385.
ex naturaDeus, exdisiiensationehoino,335; per naluram Cotnmunio imaginis,108; paternaesubstantiae,I, 751; ob-
in forma Dei, per dispcnsationem in forma servi, 367. tc.ntorum,H, 515.Communionisdivinaesacramenlum,I,
Christiexitioa Deo est ex nalura, adventus ad nos ex 251.Communiodominicapro ecclesiastica, II, 461, 462
disvensatione,136.Christus niatiensstttisatque noster, I, Compassio.II, 507. Compatiendispassionibus. 1,329
117.NaluraDeiomnibusante saeculisnianensin naiuram Compensetvisum patrem, quasi, idem prsestet quod
hominisex partuVirginis genila, 117.Cltrislusante ho- visus pater. II, 292
minem,id est, ante quamboino esset, II, 555;non de non Complorareplorantibus. I, 329
substaniihiismanel,nesccrpiladoriginem,sed originemab Compresbyter. II, 658
origine.siimpsitselernam,232.In Cliristoinhabitanspleni- Concaptusest. I, 462
ludodivinitatiscorporaliter uonaliudinlelligaturessequam Concorpo>-ales, I, 156, 163, 255, 270. Concorporali
Cliristus,235. Chrisli in filium stmctific;ilio,195. Cbrislus Cbristo,II, 571. Concorporatio. I, 696
ut Deusfonnatusest a Patre, I, 569,Dubiumest ana Patre Condignus non est Deus conspectu cordis immundi.
formatusdici possit,ut homoest, 569. Distinguituris qui 1,410
formaDei est, a Jesu. 257 Conditioet genus. 1, 114
ChristirespeeliiUilusac lotnm quidsignificent,I, 46, ConfiteriHilario saepe idem est quod poenitere,I, 92,
nol.; qui.l personahominis,178,564, 565; quidaliud ante ho- 598, nol.Confessio poeiiitentiae,40, 43; poenitendi. 732
miuem,in bomine,post lioiiiinem, 5 71.Cliristus aiite Configuratae veritatis speciemnou recipere, id est, nibil
hominemDeus, aliudbomo et Deus, aliud post homiuein esso quodsibisimilesit. I, 401
ctDeum tolus homolotusDeus, 11,262; ex Deo bomo, Congenita e st Filio Dei omnis potestas, II, 281. Conge-
id est, cumDeus cssel, faclusesl liomo,534.Deus in bo- nuil Pater Filio voluntatissuaecognilionem. I, 268
mine nal.us,261, 264.Christicorpori Mariaoriginem non Connuncuoatus. II, 107, 170, 270
dedit, 331; omniscausa nascendiei invecta per Spirituni, Conresurgit fidesista in Christo. H; 265
550. Curisticaro non ex communi originisgenere, I, 61; Conscia infirmilas, pro, conscius infirmitatis,II, 174.
susceplain Virgine, II, 531; per se initiata condilaque Conscia nalura, 191, nol. Conscia potestas,192. Conscise
est, 531; ex suosancto Spiritu, 550 ; non per Immanse salutis fiducia. I, 250
conceptionis c oaluitnaluram, 530,533; nonviliis humanae Conscientia. II, 294, 295.Conscientia publica,136,'160,
conceptionis, 5 39. Assumptuni e tcoiinatiimin Christo ccr- 365, 572
pus, 216.Dei poleslas ad homiuem acquisita, 525 Chrislus Consecralio pnmi sacerdotis Dei, I, 519; consecratum
a paternae naliirae gloria per dispensalionemevacualus, judieium. n, 6S4
291.In eo substantiaea non eral, quaeseinaniens hause- Consolariminasspe. I 3)9
rat, 1, 243; pral naturae proprietas : sedDei forma non Conss. II, 684, 683,'690
erat, II, 298.Christus sibi novitatem naluraenalus homo Constareex diversisutmaneat. II, ii{
intulerat, 286. Novitas temporalis aniiseratcumforma Dei Consummalio profine,I, 2. 8. Consummabatureffundi
naluraeDeisecunduinassumptum hominem unitatem, ibid. II, 347.Consummatio permanendi, I, 375. Consummare
Christounitatis paternse offensioneminlulerat dispensa- naturamDei, hoc est, divinsenaturae plenituditiemprae-
lionis novitas. 287 stare, II, 158. ConsummatPatrem Filius. 201. Consum-
Christus,qui in formaDei erat, non Chrislus esse non marc hominemviventem,330.Consummaturhomo imago
manet, cumservi formamaccepit,II, 169; idem est et Dei. 406
et
demutans haliitum, assumens, 169. Demutatiohabitus Contineriex infirmibus,II, 198; ex inanimis. 198
in corpore, 169.Cliristusquia unuset ideinest loquensom- In controversum. I 444
nia quseloquatur, de seipsoomniaeumlocutumesse con- Convallia. j' 193
tendunt, 261. Nec negamus tolnm illum qui ejus inanet, e t
Cooperari cooperalio. n', 87
naturaesuae esse sennonem, ibid. Cum infirmitatesnon Corpuspro naturabumana,I, 250. Corpussui sensus ac
haberet ex veritale naliirae, eas ad naluramgenuit, 114. spiritus effici, II, 352.Corpus opponiturimagini,I, 516-
Omniain Christocontranaturam,114.Morivoluit qiti vita opponiturumbra, 765;TI,1l3.Corpuspsalmi,1,355.Operis,
esl, et virtus indefcssanonrecusavit se eflici inlirmam, II, 87, resurreclionis,I, 137.In corporepeccali positum
I, 505.Haacmortissomnonon est dormitatura,506. Chris- esse, 605. Corpusnobis est Chrislus,II, 236; corpusest
tus nobisesl corpus, II, 249; factushomoex alio aliud omnium, 249. Corpusin substantiamanimaetransire, et
fuit, I, 47. Rece.ptacarnis gloria m idipsumunde antea animaesnbtilitatemin naturam corporumingravescere I
exstitit aliud est renalum, 48.Cliristns resurgens occa- 707.V. 719
summortisadscendit,2l6;legem mortisegressusest, 21,6; CorporalitasChristi,1,683, 684.Corporatio,II, 305,383.
relicto intta sepulcruincorpori divinae nalurse suae tribuit Corporatur,quasi, adipiscitursuam perfectionem,I, 492.
consorlium, id est, gloriam, 131. ad
Christum perleclum Corporeasubstantia animarum, 692. CorporeusChrislus,
Dei filiumgigni,quid. 45, 47 id est, homo,787. Corporeus,id esl, cuin esset in carne
Chrislus ex Dco bomo morluus, in Deum ex homine mortali,40. Corporalis,eodemsensti, SOl.Corporalisvitae
mortuo resurrexit, I, 109; ex hominisfilioiu Dei filium, mandatiim,id est, vitaequam hic in rorpore degimus,295.
ex quo etiam filiushominisesse cuoperat,per resurrectio- Corporale nibiiin Bealis, 591. Corporalisnon est Deus
nia <;lori9mjsm renatus, 115.CorporalisinfirmitasCbristi secundumnos, 453 no(vio32^not. Cwporaliain Deo non
 1017 INDEX GLOSSARUM. 1018
sunt, sed absoluta,II, 306. CorporalishabitatioDei incor- Dimensiomorlalium. 1,157
poralis,proprietatem naturalisunitatis in Deo qui ex Deo Discretiopersonae. II, 88,96
subsislitdocet, 257. Corporalishabilatiodivinitalisincor- Dispenstitio pro secreto consilio, II, 309. Pro secreto
poralisuaturalem unitatem 258.
efficit, Corporalis i n Chrislo Dei consilioin temporeefficiendo,597, 594. Pro nalura,
divinilasest, nonex parle, sed tota, 256, Corporalilerin 384, 599. Dispensatio hominisoppnnitur naturseDei, 266.
Cbristoinanensdivinitas,naturaein eo Dei signilicatveri- Dispensationis salutariamundosacramenta,111.Idem est
tatem. 252 quod cceleslismisericordiae sacramenla,115.Dispensatio-
Corruptivus. II, 118 nis evangelicaemysterium, 15. Dispensatiocorporisno-
1
Cruciarius. I, 436 stri, 249. Corporationis,503.Carnis assumplae,286.Tem-
Cum,quasiapud,I, 85,205; pro secundum, 3 80 et pas- porum,431. Dispensationemsui habel firmamentisolida-
sim. lio, aridaenudatio, etc, 432. Dispensalioullima, 455.
Cumquando,1,14, 246,266; II, 96,110 et alibi. - Dispensandi sacramentisubjeciio,394.Dispensatiolacendi,
f Curiosus, i d estcuram habens. II, 302 516.Abscondilse 315.Nonagendi, 307. Loquen-
CustodiaDominiin qua fideleshac vitafunclireservan- di, ibid. igendi, scientiae, aut protestandi,aut demonslrandi,311.
tur. 1,431 Dispensatinvirlutis,qnasiostensio. 576
Disproficis.
D Diversitatis numerusin Deumnoncadit. II, 105
DislinguiturDeusjubens et Deus faciens,II, 81.Deus
Danielum,1,387, not.427,nol. Danielo. 453 ex quo et Deusper quem, 85. Is qui est, et cujuscst, 46.
Davidaeternus. 1,159 Is qui inest et in quoinest, 129. Per quem et sine quo,
Debitumesse, quasi convenire,ac proprium esse, II, 37. Inesseet adesse, 56. Habere haberique,31. Munera-
374, 426.Debitumest homini errare, I, 595; debitumin- tor, et munus. . 31
fernassedes adire, 115.Debifum erat Aposlolispacem Doclrinanominispotiusquamnaturae,II, 321. Doctrina
nunliare. 675 voluntalis. 321
Dehonestas. II, 377 Dominatuminferioris habere, pro inferiori servire.
DescensioDei unigeniti. II, 12 1,445
Deserere, pro di.isentireaut alienum esse, II, 184, Dominicumpro basilica. II, 540
199.Nondeseruit natus Deus naluraesuaeproprietatem, Doneccum. I, 303,not., 728
284.V. 128
Desperare inDeo, II, 401. Desperatiojudicii, quasi E
spes non futurumesse judicium.1,167. Desperata, quasi
insperata. 795 EcclesiaAngelorummultitudinisfrequentium: sed est
Despoliat. 1,574 Ecclesiaprimitivorum;est etEcclesiaspiriluumin Domino
Destrictaamore. I, 518 fundatorum. 1,454
Desumesse, quasidesinoesse. II, 375 Etlicienliaecorporales. II, 145
Dei natura enuntiaturvocabulisaeternitalis,I, 800; II, Egredi sensum,id est, superare, excedereet effugere.
222; spirilus,I, 250; II, 225; virtutis,I, 709, 800. Deus II, 6
exquo, etDeusperquem, II, 85, 84,97,240, 242. Nihil Electio pro Novo Teslamento, II, 88. Pro Judaeis.
in Dei rebus nisinalumet aeternum,459. Deusex Deo et I, 528,709
in Deo, mysterio et potestalenaturae, 129. Deum cum Elementaoriginisnoslrae,II, 159. Terrenae conceptio-
Deo esse, nonallerumin natura, sed in sacramenlosub- nis, 545,552.Pudendsesunteleinenloruinnoslrorum ori-
stantiaeunum,146.Deout sua propria non desunt Ver- gines,I, 252.V. II, 61.Elemcntisterrenisnouest inchoa-
bum, sapienlia,virlusquamvisex eo in Deum sint nata, lumcorpusChristi. 11,552
182.DeusindemutabilisDeumindemutabilemgignensna- Elementavilseetspiritus ex se ipso nobistribuit Deus.
turamsuamsequilur, nec naturamsuamdeseritlalisnati- - I, 229
vitas,1,128. DeusPater elFilius unum suut uterque, non Epistolauniformis. II, 675
unus,II, 13. Utrumqueneque eumdem,neque aliud con- Epistolia. 11,651, 678
litemur,ibid.In Deosubstanliaetres qui apud Oriontales Essentia,II, 466, 646.KstDeusex se ac sibi semper ad
recte dicanlur,480, 482.In divinistria ab anliquiscatlio- id quodest, 288.Is qui est, Filioad id quod est, causaest,
lice dicta sunt,480,nol. Dei depulativaeaut assumptivae 417. UnigenitoDeo propriumest, niliil differre esse et
appellationes, 182. Palris innascibilissubslantia, 483. inesse, 209.Erans. 55, not..
et
Filii unigenitaessenlia, 483. Naturaegenitae gignentis Kvacuatio f ormae Dei, 1,615. Evacuatusex formaDei,
indifferentia. 484 227, 256.Evacuare polestalem. II, 405
Deus pater Deofilionativitatisejus Deus est Pt naturae Evangeli3,pro lota noslrae salutis etianlanle Chrisliim
paler, II, 381.Deus pater natura gignens, Filius nalura natum dispensatioue. II, 180
genita,298. Deus in generatione Filii sequitur naturam Evangelizantesvirtules,I, 222. EvangelizalurMaria,de
suam,128.Nihilalienuma seUnigenitinalivilaliacquirit, Annuntiationedicitur. 615
207.Deo palri virtuset sapientia,quamvisex eo in Deum Ex stalum a
prioremsignificat, quo ad alterum facta sit
sint nata, nondesunt, 182.Divinitasex Patre Deo genila, trausitio, g., v. ex Deo Ex
bnino,I, 50,441. carne, est, id
elinFilio Deo nata, unumeos esse teslatur, I, 622.Es- cum essemus caro, II, 41. Ex iiuinortalilatemoriens,id
sentiaeDei de essentiaDei genita absolutaperfectioest, est, cum esset immorlalis,II. Ex persecutore Ecclesiie
11,484.Genitaeessenliaepersona,489.Dei uiiigenitinali- dixit. 99
vitassecundaab auctore,sed non scparabilis ab auctore, Kxaequabilis. II, 259
439; I, 441.Naluram unigenilamex innascibiligenitam Excedererationem evangelicaechariialis,quasi, rece-
essenliain unoinnascibilisDeinominefidescomplectitur, dere ab evangelicacharilate.. I, 541
11,496.Deusfiliusex causa perfecta atque iudemulabili id
Exceptio, esl, pai ticula excipiens,II, 376. Exceplio
in ipsiusproprietatenascitur. 413 comparationis, esl, id exclusio comparalionis, 37. Ex-
3
Deuspater carnisnoslraesusceptionemnescivil,II, 298. cepiiosolitarii,id est, prsedicaliosolitarii,quaealiumex-
Filiumgenerandoauctorilatemtenet,279.Majorest Pater cludat, 279. Excepliounigeniti, eodem sensn,585. Ex-
dumpater est: sed Filius,'dumfiliusest, non est minor, ceptiopaternaepotesfalis,id est, quodsoliPalris polestati
502.DeifiliussubjectusPalri nalivitatenalurje,499.Deus adscribitur. 317.V. II, 15,19
Dei diclis obediens, 119.DeusVerbumhominemse ex Exinanitus exformaDei. I, 229
partu-Virginisefficiens,554. Deus natus, 501.Deusmor- Exponere pro deponere, II, 648,657, 658. 660.Item
tuus. 501 expositio, 655.Verbum idem eodem sensu usitatumest
Divinitasperfectanativitatein Deumperfectumgenita, Cyprianoepisl.51 et 74, necnonFirmiliano apud eumdem
II, 251.Divinitasunigenitd, 525.Divinitatisunilalem in Cyprian.epist.75.
innascibiliDeoet iu unigenitoDeosecundum proprieta- KxtenditSabelliusPatremin Filium. II, 28
tem atque naturamprofilemur,I, 442. Divinilatispaternae Extriusecuspro eo quodextra excurrit. 1,9
natura naturseassumpticorporisnostri invecta, II, 399.
Divinilatisin Christocorporalishabitalio. 252
Deificadoclrina. 11,685 Fi
Diaboucjmingenium. II, 576 / Familiarenomen,pro vulgari. 11,253
Diapsilmiinterjeclio.1,201,209,210.Diapsalmaa iuler- Familiaritasgeneralis, quasi, denominatiocommunis.
cessio, 84, 88, 206. Diapsalmainterjeclo. II, 148
83, 125, 156, 147 Fastigium,quasifaslus. I, 564,566
Dignalio, quasi abjeclio ex benignitale suscepta. Fides cordis,1,108. Bationabilisscientise,II, 15.Fides
II, 40, 41 non cognitionis,sed crimiuis,192. Fides pro fidciconfes-
Dignitas,quasi divinilas. I, 571 sioneiu plurali,462,497, 499, 499.Pro Kvangelio,I, 684
1019 INDEX GLOSSARUM. . 1020
etseq. Fides evangelicaproverbisbaplismi,II, 547,547. I*Hseresisinfirmitatis,II, 549.Hseresisphantasmamen-
FidesjiapostolieaproSymbolo,547.Fides ecclesiastica,239. liens. "350
Fides compassionis etfides commorieudi,pro affectu coiu- Homopersequentium,II, 56.Homo animaecommuniset
passibiiis et cOmmnrieridi propter fidem,1,156. Fidei sa- corporis,556.Inhomineesl speciesoriginisccelestisseter-
cramenlum,idest, Patris etFilii etSpiritus sanctiunitas. na, I, 425. Homo totus, id est, hominumuuiversitasin
755 Chrislo,675,nol.Homonoster. II, 588
Filiusnonest originissuse,sedex viventenaturavivens Homousios. II, 75
natura exstans,I, 416. Nonab initio,sed ab initiabili,74.
Ex Patre subsistit,II, 77. Subsistitex nativilalenaturse, I
185.Filii est vivenlisnaturaeex vivenle nalivilas, 159.
Filius, versenativitalissubsistensnatura, 175.Nihilhabet Idem officiiet meriti. I, 782
nisinalum,78. Subsislitin substantiaqua getiilusesl, 75. Ignisjudicii,I, 754.Ad ignis cceleslismateriemperfidi
Qua manebat,ibid. Filiumde natura et in naturaDei na- relinquenlur. 792
tuin, 156.Filiusex unoDominounus ipse subsistilin Do- Illex ad lasciviamvultus. I, 584
minum,279.In subsistentemDeumnatus, 183.Exnatura Iniagonaluralis. n, 521
Dei Deus, 127.A Palre ipso iunaseibilisvirtutis suse no- Immiscuitse humana;carnisnaturae.Spiritussanctus,id
niine nuncupatus,97. Iudivisus atque inseparabilis,non est, Verbunicarnemassumpsit. II, 42
ex persona,sed ex natura, subsistens ex Patre unigeni- lmmoderataseternitas,id est, immensa. II, 5
tus.
• Filiusnatus est nonsine potestate nalivitatissuae,127 Impacificaoratio. 1, 683
II, Impccnitentiae sacramenlum,id est, non pcenitendum.
58. Ex suis ipse subsistit, 315. Filiumsubsislentemex I, 630
nativilate consummant,quse tamenPatri insunt, 185.Fi- Impassibilisest quigenuit. II, 32,51,74,526
liumin Deoretiuel manensex De.onativitatisnalura, 146. Impiataconscientia,II, 458.Impiabatur. 510
Filius Dei iii se ad naturam genuit, ([uaesibi non erant Imprecatus,quasiprecatus. I. 429
ariteain verilate naturae,114. Nasci Deum voluntasejus Iii nos babitans,I, 448.In nos manens, 448.In Deum
ftiit, cujusin virlute erat ut nasceretur,I, 748.Filioisqui mausuTo. II, 401
est, ad id qnodest, causaest, II, 417. Ei DeusPater est, Inaudientia. I, 57
I, 587; II, 96, 97. FiliussecundusaDeo patre, 441. Post Inaurire. I, 110, 118,587
Deuin ita, nt cum Deo, ibid. Dicilurprocreatus,51. llle Incarnatio. II, 47, 64
cujusest, 46. Quoest, 65. Unusper quem, 74. FiliusPa- tncognoscibilis. I, 615,614
tri debitumreddens, obedientiamsuam mittentis deputat Incotnposilanatura, id est, ad cujusperfeclionemaliquid
volunlali,500.Exeniplppaternse naluraemortuos vivificat, deest. 11,505
189. Filii obcdieutia,bbsequeia, subjectio, 504. Pietas, Inconsummatum. II, 243
507- In comlitionemundi ministerium,451.In operando Incontinenscondendicorporis. II, 55
1'amulatus, I, 268, 269. Filiusqua genilusexaequarinequit Incredibiles, p ro incredulis. II, 152
Palri in eo quod genuit, 670. Per reverenlisehonorem Indigna est congregatio sanclorumad malitia?opera-
suaPalri subjicit,575, 602. Filio potior Paler, II, 56.Et rios. " 1,375
niajor,ibid. et 570.Filiuslolus. 286 Indignilatisdolor. II, 294
, Finis fidei,quasi excidiumlidei.I, 546.Finem habitare Indigerealiquid,1,265. V. n. 5, in calce ejusdemp.
desinendi;quasi in quodamprocinctu esse ad desinendum. Indigusquaerere. I, 712
190 Indulgenliaemoderatio, qnasi rei indttltaemensura.
Floriet. 1,516, 523 II, 559
Formaopponiturnaluraeet substantiae,11,218. Forma Inemendatus. 1,779
pronatura, 1,256; II, 411,412. Pro gloria, I, 256; II, Inexcessus. II, 392
298. In formaDei esse uon alia inlelfigenliaest, quam in InexquisitaDei justitia. I, 554
Dei riianerenatura,I, 411.FormaDei in Deonaluraliter lncxscrulabilis. II, 404
cousignata,II, 524. Forma Dei est unigenilusDeus, I, Inferi, in bonampartem. I, 574
257.FormaDei ex eo quoderat, ad id quodiion-erat, se Infirmilalishseresis. II, 550
evacuavit,111.Nescioanquod Christusformatus forma in lnfirmiscarnis,I, 422. Infirmisnalnrae,98.; II, 295. In-
servi est, referri possitad Patrem, 569.A quo formatus e st firmes,100, 440.Infirmibus. 1,707; II, 54, 419
secundumformam divinitatis,ibid. Decedere ex Deo in Ingenia pcenarum. I, 203, 595
hominem,nisise ex DeiformaDeusevacuans poluit, non Inhonorabilis.I, 757. Inbonoriliciis. II, 190
II, 412. Formam servi accipere nisi pef evacuationein Ininitiabilis,1,401,578;II,74,505,523,526. Ininitiabilis
suam non poluitqui manebal in Dei forma, nonconve- in creatonmiidoDeidominalus. 1,179
nieiilosibi utriusque formse,concursu,298. FormaeDei Inintelligere,I, 506. Ininlellecla,II, 204. Ininlelligen-
exinanilioesl salulisnostraedispensatio,298.Formseser- tia. 241,345; 1,404
vilisunitatcmin naturamdivinseuniialisnon statimrefun- Innascibilisessentia,II, 476. Innascibilitatisimago Fi-
diirius,298.FormaDei nonerat, quia per ejus exinauitio- liussacramentonativitatis. 501
nem serri eral formasuscepta,298.Formaeservilisbabitus Imialivitas. II, 706, 707,709
iu formaDeihonorandus,288.Filium Pater ex se in for- Innumerosi. 1,442
tnarn suamgenerat, ac rursum de formaservi in formam Inobservans. '1,459
Dei renovat,501.Formampalernaemajeslalisa cor|.orese Inoperari. II, 235
jiuniilitalisassumptionealienans,302. Formademutata,et Inoperatum Dei. I, 577
post-formie seqtialitasreddila, 500. Fonnae servilis as- Inopinabilis. II, 55
sumptio in formamDei assumilnr,290. In formamDei Inspirare. 1,96,185
transissenonest naturamDei perdidisse. 412 Insum,pro intra sum, II, 5. Quiinest ab eoin quo inest
Frequentare,quasi corammultiludineprofiteri,11,283. nondissolveddus,129.Inesse et esse. 146, 157
FrequenUmtium Angelorumdomus. I, 402 Integimentum. II, 561
Frequentabilis. I, 510 Iutelligentia selerna,id est, quae in aeternumprocedal
Frequenter. II, 597 ad aliquidintelligendum,II, 424. Deus neque inlra seu-
tentiamintelligendi,nequeextraintelligenliamsentiendi,
G 7. Intelligatur ad unum, 127.Intelligente ad DOminum.
, Genuspro natura. II, 20, et passim. i Intercessio,idemac inlerveiilio. Ibid.
Generumsingulorumvirlutes, id est, proprielatessin- I, 278,286
Invideus
II, 20 rum irasci,bonorum, 1,59. Deo cuminvidiafletuum suo-
gularumnalurarumqusesunt in Cbristo. miseriaminiqueferre, et impatienliaesuae
Generalisanima. 1,90 invidiamin quasiDeumrejicere. 592
Generariin vivum. 11,198 ad fugam,id est, inhabilis,I, 790.Inutilis,qna-
Generaliopriniaetsequens. I, 572 si Inutilis
Gignere profieri, I, 58. Gignereadnaturam,II, 114.In Inulilis improbabilis,97,98. Inutilisetirreligiosasectalio,102.
vivuin. 128 utilis cupidilasvocaturavari negantisslipem quaeinopi
Gloriosiin se, quasi gloriantes in se, I, 201.Homoin esset, 556.Ipse, quasi idem, 155; II, 255. Ipsumse
naturam divinitalis acceplus, id .est, gloria donatus. esse, pro eamdemnaturamhabere. 515
237 In immaturitale. I, 598,nol.
' Gratia Iusincerus. 1,664
opponiturlegi. I, 781 Instetur. 1,69
H Insubstantivavox. II, 490
Iterscaplia. 1,223
Habebatgigni,quasi gignenduserat. II, 97 Itaquod. ,1,746,768; II, 156
 1021 JNDEX GLOSSARUM. 1022
Ilincris forliludinemperagere. I, 746 Filiisubsisterese debet auclori, 581. In Deumnascendo
' ' ' violentia,II, 539. Jus necessariaec503
Jus cpgendi,pro on- subsistit,ibid.Si qnodviliuminlulisset, ei poliusnaturae,
fessionis. per quam nalivilassubsiste.bat,inveberel, 284. Accepit
' Justiflealiospirilus,vel in spiritu. II, 579 quoderal, nec ademitquodaccepit., 110.Nec idemDeus
qui cral, scd Deusex Deo,qui erat nalus esl, 141. Deus
L pater nativitalisliliiDeusest et naturaepaler, 581.Nativi-
tas subsistensnonalterius naluraeDeumperfecil,285.Na-
Lateriadhaerentes,II, 701.E latere mcodirexi. 669 livitasDei, quaeex Deoin Deumexslitil quaeDfi mane-
Lex allegoricorum, I, 174.Lex nonefficienliamcontine- bant etmanent, oblinuit,142.Nonqui manebatDeus, sed
bat, sed medilabalureffcclus,785.LegesAngelorum.516. naliis ex manente DeoDeus natus est, 142 Non ergo qui erat
Legesseternae,ibid. Lcx mundi,II, 260.Leges Dei,lpges natus est, sed142.Per ex his alque in his, quaeDei erant, Deus
ssculj, I, 564. LegesEcclesise,leges fori, 21. Lex volun- lurse exstilit, nalivilalemviveiitisex viventena-
taiis Adsestalula,402.Volunlaiiejus proposila,718.Lex Deus in Deo est, 207. Nativitasdivina omne opus
veluti paturalis,375.Lex jusliliae,115.Peecali,166,175, snurasub ministerioassumpticorporisexsequitur. 197
243. Vivendi, 113.Vitae,88. Moriendi,;88. Murlis,217, Natura gignendiPatrem et Filiuni fecil, I, 445.Nalura
290.Lex iriortis in omnes coiistiluta, 242. Lex inferna, per quani nativitassubsisi.il, II, 284.Nalura auctoris in
636.Lex morlisut ad inferosanimsedescendant,572.Lex filii nativitateconnascitur, 110.Nalura genita naturaliter
descendendiad infVros,572. Lex exempuea corporeani- in se gignentenibabuitnaturam,298.NaturaDei in iialu-
mae,516.Lex resurgendi,88. Resurreclionis,316. Legis Natnranon ram Dei substitit, id est, ex Palre Filiusnalus est, 188.
terhenaenaUira,98.Legiscdrpusseternum,516.Lexetiam lurameamex alienaa Deo in Deumnata subslilil, 382. Na-
Evangelium
" Afav'.•'''• simpliciterappellalur. ' 568 qua manet nativitas,inse babet, nec exlra
I, 580 eam est, 196.Naturaunigenilaex tota tota est, 512.Na-
Licet, elposteaverum,pro lamen. II, 167 lura Dei ex se, 207.NaturaDei in nalurambominisge-
Lucificat. nita, 117. Namra potiorin infcrioremnafa, 260. Natura
I, 561,524,not. Deisibi
manens, in sese humilitalemnoslramsusceperat,
M 299, Aliudest naturamesse , aliudassumpsissenaturani,
I, 563. NatnraPalris nonsenserat carnis assumplioneni,
Magisnon, pro magisquam, I, 260. Magispostpositum Jt, 266.Naturanonest genuinaeoriginisCbristiformaser-
particulaequarn,II, 278. Magispromptior, 260 vilis.
• .in 256
Manerepro esse , 1, 111,117, not.Deusex Deonalus Naturamveneralisunt, quseforluitismolibus aliquid
exiit!a manenle,II, 159.Manensex Deo Deus, II, 201. existcret,II, 4. Natnra parvitas,pro modicapanumquan-
Maneilsex Deo nativilas, II, 146.Manereex nalura , II, litate, 157. Nalura, pro inodica paiuiinquanlitate, 157.
197.Denon substantibus,II, 252.Manerein iinpielatem, Natura.proqualilalenaiurali,I, 717, 719.NaluraDei sigrii-
I; 147.Manerein carnem,II, 528.Carnemdolor iiiausit, ficalurin gloriaj II, 246.Naluraegloriamin gloriamnaturae
II, 328.Maneteos, 1,155,151 uaturamglorificantisassumi, 289. NaturaeassumpticNalu- orpo-
Mannamselernam, 1,510. not. Mannamministrabant, poris noslrinatura palcrnsedivinilatisinvecla, 599.
:•'... 735 ramvidendicsecisoculisaccendere, 1,129. Nalura corpo-
Mareintcrnumet externum. I, 187 ris esl sprmoCbristi. II, 354
Marlyrfidei,quasiteslis, II, 160.Martyres promissorum NaturalisDeus , II, 286.Naturalesnecessitates, id *est
Dei.' • 1,682 natiiraelegcs. 412
Meditari.proaliquidfuturumpraemonstrare,1,772, 782, Ne, pro ut non, aul prOita ut non.
783, 785. Meditatiofuluri, quasi species futuri, I, 704. 1,215; II, 16,17,24,77 eJ passim.
Meditatiolegis iu Christnfuit perfecta. 782 Ne non, pro, ut non, I, 507;II, 169,276,279
Meusaleclionum,I, 481. Sacrificiorum. 255 Necessariumfuit admonitione,II, 598.Necessariumest
Mililiacorporis,I, 445. Tentationum. 389 meritis, I, 582. Fide,592. Necesse.erit recisione, 401.
, Miliavoxad ilinerantes.perfinens. I, 567 Necesseest optabit, I, 251. Necesse est credenda est.
MinisteriumFilli respeclu Patris, I, 268, 269. Ministc- 351
riumSapientiaein ronditionemundi. II, 431 Nccessitas elicita,I, 599.Necessitalesnaturales.
Ministeriapcenae,pro ministris,ll, 555. Ad ministeria 11,412,415
ultionum,quasi ad vindictam malorum,I, 113. Minisleria Negatiogeminata vim negandi relinens. • '
salanae,1, 346.Idem eslquod adversanlesinitnicaeque vir- 1, 27, 110 et alibi.
tuies, 1,345.Aut nequiliaespiritalesin coeleslibus.545,547 Negligere, pro relinquere. I, 759,766
Mirumut sentiam. H, 28 Nemo Deus,quasi nonaliusDeus. II, 125
Mobilisnaturseesl Deus. II, 576 Nescio si, I, 145
Moderatanalura, id est, linita, 11,514.Moderalio,pro Nescientia. II, 510
modoel mensura,II, 559.Moderaliodefinila, pro re non Nidosquiescendi,1, 701, 702.Id est, quibusrequies-
ihfihita. II, 248 cairt. • 702
Moraadmorambelli, I, 89. Elmoxexnis. Tur. ad mo- Nomennaluralem,et nomenex vocantisvoluntate, II,
ramfamis,ubiexlal, ad mortemfamis. 182.Nomenadjeclumet accidens, 183. Nomen honoris,
Morosus,id est tardus, I, 21, 59. Morosadissolutio,I, 18i. Nomcn pro causaet condemnatione,678,681, 685.
422.Morosae absolutiones,II, 282. Ratiouon morosa, id Nominadomi, 1, 599. Propinquiiatiim, 757.Carissima,
est; qiiaesinemora exhibetur.
; Mundipotentes. 11,562 588.Noniimimcarissimorumpropinquilates,686, not. No-
I, 16,483.nol. niinahumanipericuli,II, 28. Vtrilalis, 156.Fidei.T, 405.
Myrumconfusionis. I, 519 Jactautise. 404
Mysteriumnaturae. II, J28 Notescitur. I, ?57
Nuncupaliva. II, 258
N
P
Namque,pro nempe.
229,256,418,427,II, 52, 244, 434 Obedientiavoluntatis,quasi voluntati. I, 505
NascentiurnorigoI,manetintra partes,II, 199.Quomodo, Obtenta,quasiadventilia. II, 515
ibid.Natasunt ex Deo in Deumsapientia,Verbum, vir- Obtunsio. II, 90, not.
tus, et in Deum filiumcum substantiaverae nativilalis Occupareinlelligenliaeopinione, pro compreheridere.
exsliterunt, 182. Quod ex vivorialum est, habet nativita- II, 514
fis profectumsine hovitate naturae, 198. NasciChrislum Offensiontim deniutalio. I, 514
in homineinasciin corpore, el corpus assumere, syno- Omiflerecrimina,pro remittere. I, 779
nymasunt, I, 18, 109, 115.Natusin bomine Dei Glius,II, Omniscaro id ex
, est, omnihominumgenere , 1,185.
115.NatusDeus in hominem, 52i. Natushomoin Deum. Per paucosfidelesnon efficiturne nonomnessinlinfideles.
;.
• Nativitasnaturahaseeridi . . -525 149
;
est, II, 142.Nativilatisnatura, » Oporieant,1,16, 562. Oportuissent. II, 27
id est, ejus ex quo nasciturnatura, 258.Nativilasdivinita- Opinioefficientiarum , ia est qusede rebus creatiscon-
tis, 437.'NatrvitasDei, pro filioDei, 288.Nativitashumani cipilur. II, 441
genefis, pro natura humana,I, 191.Nativilasnostra, eo- Origo,pro eo unde quis ortum habet, II, 95, 220; 252.
deinsensu,11J. Nativitas nalurae,quasi naluralis,II, 183, Pro principio,145.pro causa,I, 44. Originesgigoehtiuni,
192',194, 226.- N ativitasnaturae suas, id est FilinsPatris, II, 554. Originumgenliliumcausa,560. Qrigiiiesedendo-
287.Nativilasuiiigpnilaiiinascihilissubst.nntise, 57.7.Nalivi- rum corporum,530. Originemimperlire, pro coiidere, I,
tstsLriigenitainnaturamunigenilamsubsistit,500.Nalivitas 38. OiigoFiliiab seterno, Pater liber ab origine, II, 74.
n.oncousecutaest utconnascibiliscffectasii,503.Nativitas Originemab origineaeternamsumerc-,252.Originemcor-
1023 INDEXGLOSSARUM. 1024
pori ChristiMarianon dedit, 331. Ipse enimcorporisstii Proprmssibiac solitarius,II, 94. Proprior. I, 517, 372
origo, 552.Corpusoriginissuaeproprhimliabuit,559.Ori- » Proprietate generandi mauet Deus innascibilisin illo
ginemfiliihoniuiisSpiritussanctusinvoxit, 532. Adnalu- quem genuit, 440.In illoscilicelquodex se ac suumest,
raeorigiuem secundumvirlutem Spirilus inchoala,ibid. 441.Iu proprietatesua (ut Pater ila et Filius)unusest.
Originisnoslraeexordiumad imagineminterminaueaeler- 11,374
nitatiscondilum,id est, animaad imagiuemVerbicondila, Provideniia,pro facullaleprovidendi. I, 695
I, 406. Origineviliorum nostrorumconceplus. II, 535 Publica id
bonitas, est, quae neniinem excludit. II, 688
Orjginalia. 1,487 esl
Pugna diabolo,quasi diabolus nililur. I, 353
P Q
Panis viviretributio,proa?ternamercede,I,499.Panisvi- Querosi. II, lll
vusproEucharistiaetbealiludineseterna. 478,nol.,481,nol. et
Qui. Ipse qui est, cujus est. II, 88
Papyroeodem. II, 140 Quoadusque. I, 444,553
Parcemiae Salomonis. I, 476 Quotidem. I, 747, 767
Partitudo. II, 470
Paschamquae. I, 589 R
Passio damnationispro sentenlia qua Cbristusad pa-
tiendumest damnalus. I, 54 Ralione subsistat, quasi, rationi consenlaneumsit.
Pater nuncupalurqui est, II, 64. Is qui cst, ibid. Ipse 11,527
qni est, 46.Unus ex quo, 74. Auctoritatemhabet innas- Recursus pceiiitentise,I, 256. Recursumnon morosum
ciliilitatis,74. Paler auclorejus quemgenuit, 77, 78 Pa- adhibere decedeudi. 21
ter esl Deo Filii, quia ex eo natiisin Deumest, 96. Pa- Referre,pro avertere, I, 21. Se rcferre, proseabsli-
ler iiolior, ut ingenilus a geuito, I, 56. Filio major,570. nere, 75. Referre uaturasftuminum. II, 65
Ex his, quaeingenilain se erant, uiiigenituinprocreavit, Religiones, pro aclibusreligiosis,1, 586.Religionum
II, 51. Omnequod esi per charitatematque virtutemnati- causis contrariaeimpielatiscausse,II, 410. Rcligionibus
vitati ejus imperliens,ibid. Ut voluitquipoluit, ibid. SalonioninitiavittPinplum. I, 507
Parric.idiuinin operaDei, II, 65.Parricidalemeudaciuni Reliquumcsse, II, 402. Reliqoum non esse, pro nihil
fratruuiJoseph,I, 479.Paulusvocaturex perseculoreKc- non habere. 188
clesise,II, 99. Kx perseculoreapostolus. 147, 160 Ranovaiiex carnein Deiim. II, 41
Paupertavitse. I, 257,258 Res Res communesPater, Filius, et Spiritussanctns,II, 28.
Peccatorcoeli. 1, 57Ii naturae. 229,232,299
Peccati corpus, I, 174, 605. Peccato, id est, corpori Resolulus. 1,174
nostro niorlem adscribens, II, 268. Peccali legem in llesingere Deum quidsit. II, 356
Cltristoexserebaiitiuimieiejus,I, 215.Id est, peccatipoe- in
Reges corpus,I, 545.RPX peccnli,255. Reges evan-
nam, scil. jus mortis exserebant. 56.
Iuitl. gelici qui, Reges terrse, 53, 318,559.Uegescoelorum.
Pcnes conscientiam. II, 543 155
Per hoc, aut per id, quasi consequenter. Rhcumam. II, 564
II, 573,373et alibi. Romanalingua,id est, latina. 1,51
id
Peregriuumopus, est, quod ad absenles deslinatur. Romanieodem sensu. I, 657, not.
II, 620
Perficereesse Deum. II, 239 s
Perfunctaebonitalis. 1, 680
Periculibumaninomina. II,'28 Sabbatumsseculare. I, 270
Periculosusthesaurus.id est, qui perire possit. I, 690 SaciamenlaKcclesiae,I, 514. Sacramentumbaptismi,
Permaneresonalin perpetuummanere, I, 550.Perma- 257, 290,530.Novaenalivitatis,ibid., 270.Novaegenera-
nere inesse. 449 liuiiis,493.Regeneralionis,II, 159, 167.Sacramentabap-
Permillitse in corda,quasi inlromitlitsc. 1,499 tismiet Spiritus,l, 688.Sacramenliimaquaeet ignis, 682.
Personarumdistinctio,II, 87, 88, 95, 95. Persona bo- Saciamentumdivinsecommunionis, 231. Sacramentum
minisin Cbristo,I, 118,564. Personalormaeservilis. caruis el sanguinis,II, 225. Sacrainentannvsegratiae,I,
109, 564 708.Sacranienlahumanaesalutis,548;11,126.Sacrameuta
Pertinaciaspei, I, 445.Fidei. 442 salutis humanaeper regenerationisvirtutem in Palre et
Pbaraoeliamiti casibusobliquis. Filioconsummantur, 126.Sacramenladispensalionismundo
1,251,232, 233; II, 181,not. salutaria,111.Sacramentacailestismisericordiae, 113,Sa-
Pelra confessionisPelri. II, 180 cranienlumsalutisnoslrae,179.SacramentadivinorumofQ-
Poenarumarma, I, 297.Ingenia. II, 585 ciorum. 1,196
Poeniterent,I, 45, 54. Pceniluissent,296. Poenitenda. SacramentumscicntiaeDei, II, 198.Sacramenlumseter-
461, not. naedispositionis,1,166. Sacramenlumlegis, II, 278..Sa-
Poenitentia Deiad poinam,I, 54. Poenitentiseconfessio. cramenlumevangelicum,277.Sacramenlumnobisest, non
40, 45. 103 Deo , assumplionostra, 261. SacrainentumDdei,I, 720,
Populusanterior, pro eo qui pertinet ad legem. I, 214 II, 180,240.Sacrainentalidei. 1, 551
Poleslasintra corpusmanens,id est, Verbum. I, 708 Sacranientuinpro nalura, II, 368. Christus non aliud
Potiusnon. I, 160,698; II, 19, 453 secundiimsacramentum,quam secundumdispensationem
Prse participestuos. II, 583, nol. est luctilus, 586. Sacrainentiimesl Deus Chrislus, 506.
Praeceptum,pro, praeconceptum. II, 391 Sacramenlumnaturae,287. Deus in sacramentonaturoe
PraesentiaDei per naturainsuam dislingui vidclur ab suseinanenshomonatusest, 555. SacranientumuniusDei,
ejus virtuteubique.prsesenli. I, 455 271, 278. SacramenlumDei nec in soliludine,nec in di-
Praestaturus,II, 91.Praestatum.quasi prsestitulum. I, 757 versitale,284.SacramentumsubslanliseDei, 146.Sacra-
Psesumerepro assumere. I, 480;II, 42 mentumdivinilalisCbrisli. 555
Praeteritoreslegis. 1,372 Sacrauienlumpro proprietate, II, 574. Sacramentum
Praeteritorumliber. I, 576 palernumest auctoreiuesse. naiiviialis, 281.Sacramen-
PresbyleriuinRomanseEcclesiae. II, 681 lum filii,180,515.Sacramentaspiritalia, quasi proprie-
Princepscorpnriset animaesua;Deus, II, 529. Princeps tates quae in Chrislumut SpirilusacDeusesl conveniunt,
originisnostrseDeus. 333 219. Sacramenturaunum et idem est dictorum Cbristi
Principalisnalura , id est, divina, 1, 493. Principale quodgeneris, 262.Sacramenlumnativitatis,182, 273.Sa-
mandatum,II, 82, 183.Principalein lege, I, 558.Princi- crameiUuninaturalis nalivitatis, 278. Sacramenlumsus-
pale est quodPaterpater credalur,II, 595.PrincipaleFilii ccptionis,510.Sacramenlumhomims,II, 262.Sacramen- 232
est natusesse, 375.Princlpalissimumlidei noslrae.II, 471 lumcohabitalionis.
ProcreavitPater unigenitnm. II, 51 Sacramentumpro figura,I, 778. Sacramenlumopponi-
Prnficeread crimen,II, 162.In anlichristispirilum,165. tur npcessitati, II, 405. SacramentumpassionisDomiui,
Ad viros sanguinum,quasi ad id pervenire ut sintviri I, 242.Sacramentumveraeprudenlise,228. Sacramenlum
sanguinum,145. Id proficilad negandumfidcm. 133 projurejurando,176,266,270,565, 502, 508,686.Sacra-
Profectupleniore docirinae,II, 88. In quemprofectum. mentumimpceiiitentiae , aprojuramentononpoeuitendo. 65
84 Saeculumpro gente Deo aliena, I, 672, nof.Saecnli
Professanalivitas,n, 201.Professaimpietas,I, 407,II, sermo, II, 38. Saecnlihomines, id esl, genlileset inlide-
196.Professaautbritate. 300 les, I, 25, 28. II, 265.Saecnlaiisvir, codemsensu, I, 22.
Propensauialilia, I 83. Propensadilccliotenebrarum. Saecularisambitio. II. 654
28 Salvator. II, 64
1025 1NDEX GLOSSARUM. 1026
Salvaribealiliidinempeifeclamsonat. I. 374 animse, iu qnam lerrenae materioegravilas abolenda,
Sanclilatis lilulus a Liberio adscriplus Osio, II, 677. 1, 717. V. 791. SubslaiiliaiiiseternitatisEcclesiaex Adse
Orieulalibus,679.VincentioCapuauo, 685. Euindein sibi sui aelernitatemuuiatur, 103.Substanliaaeiernilalis,691.
in vicemtribuunt episcopi,705, 707. Sanelissimiisab Eu- Subslantiavivendi,692.Vitalis,693.Substantiaauimarum
sebio cognominaiurGregorius Span., 545. Sanclitassa- corporea,680. Substanliaulendi, quasi, quaeulatur, 728.
cerdotii,700.Sanctasynodus,622,627.Sanctumconciliuni, Sttbstantiamdandaesalutis nonhabere , 728.Subslantiam
703.Sanctus rex, 597.Sanctiimperiloris coinitalus,781: permanendihabet snl. 266
Sancti prolidelibus. 323 Substantibus,II, 252.NonstibslanlivusDeus.' II, 354
Sanelificaiaopera,quibus peccaverantDathanet Abiroji. re Substituere, pro subsislentem efficere,7. II, 256. Res ex
I, zo$ substituta, 285. Subslitui pro creari, Substilutus,
Satisfactioproprii obsequii. I, 608 145.Substitutioininitiabilis,525.SubslitulionissuaeDeum
Scandalizantibuset scandalixaturum,passive. nativitasconfitetur,382. Subslitulioquasi res creala , 66.
1,799; II, 346* Substitulioneselementorum, 282. Subsliluiiopro succes-
Xy.oivlov. ' , 00I sione. I, 43
' Scholaris maleriaelites forenses. II, 22 Summa dispensalionis,II, 286. Idem est quod sacra-
Scientiaignorationis, id est, quamignoralioprsecessc- menlumtolius dispensationis. 287
rit. 1.29 Superbibunt. I, 446, not.
Sub secreto, quasi,quamdiulatet aliquid. II, 752 Super quam. ' 1,84*
Secundumpro in wodum, I, 256, 455, 588; II, 159, Supersapere. II, 559
155el alibi. Susceptiouissacramentumiu ualura indcmulabtli.
Secundabeatis et proximisDeo. I, 538 II, 310
Sementivaineuutis Spirilus efficacia. 11,41 Suppurataimpielas,II, 498. Suppuralaconsilia. 540
Senliendiinlelligentia, el senleulia inlelligendi, 11, 7.
Sensus fidei ad sensum non senliendidoloriscorporade- T
mutat. 553 Tamquamet ut riin diversamhabenl. II, 340
Sententiare. II, 654 Temperatospirilu virlutis susein usumac naluram ani-
Sepultusesl aeternus. 11,11 mantiumDeus omnia replet, 1, 515. Temperalioiiisstiae
Sequi naturamsuaiu,II, 128. Sequiturpater nativitatem. spiritu in otmiiatransfusus. 545
Similitudoindiscrelsenaturaein Filio,II, 199.Similitudo Tempuscognilionis. H, 35
Terrenum opponelucccelestiac divino,II, 137.Terrena
unita naturae, 206.Deus exDeo ex similitudinegeneris natura, pro bumana. , I, 244
unumsunt, 207.FiliusDei genitus in similiiudinenaturse. Terriculi. I, 202
I, 515 Teste presbyterium. H, 681
Sincerisinrecto casu,1,592.Ita el in sexto, sinceri.225 Theoteta communisPatris et Filii, 1, 792.Theoieiam.
Solitudo,pro eo quod esl solum, I, 192. Solilarii el so- 792
lius vocabuloquaevis. II, 85,181 Tolidem numerus. I, 748
Spania,Spauise,Spanensi. II, 631, 700 Thronum. I, 105,not., 529, nol.
Species opponitur veritali, II, 115.Per speciemcor- Tolus Deus, II, 599.Unum est, 306. TotusPater, 503.
poris assumpti mors in filiuinDei iucidit. I, 57 Filius neque Patri ademil quod tolum est, neque boc to-
Speciositalemjuslitiaepraeferre. I, 786 tumnoii tenuil, 251.Tolusac totumrespeclu Chrisliquid,
Speculalorium. I, 104 I, 46, nol.Totus Christusnon aliquidquamDeus, II, 216.
Spero, pro opiiior, II, 127. Spero ut. 143 Totus Filius, bomoscilicet et Deus, 286. Totum Deus
Spesomnes,I, 466.Spebus. II, 401, 409 Verbum esl, totuinhomoCbristusest, 358. Totus hominis
Spiriluspro divina natura,I, 250,750, 751, II,
750; 18, lilius lotus Dei filius est, 535. Christustotus in forma
lu
194,223. Spirilus verilale subsistere,pro veruniDeuin 1, 615.Totumse praestarequodDeus est, II, 401.
19. Verbo, 1, 675, 677, 678; II, 301. servi,
esse, Spirituspro Homoet Deus (in Chrislo)jamDeustolum est, 400.Tolus
Spiritussancti, id est Chrisli Dei libertas, I, 677. Spiritus homototus DeusCbristus|.ost hominemin Deo, 262.Tolus
sanctidonum, pro divinaVerbioperatione, 708.Spiritus homo, id est, universibomiues. [t 675
sanclusnaturaese humaiiaecarnisimmiscuit,II, 42. Spiri- Trausire idigentem, id est, opem ei denegare. I, 44G
lus per quem, et Spirilus in quo, 235. Spirims sancti na- TPi60!. I, 308, 567
tura ex Deoperiniigenitum manens,44z. Spirilusnalura, Tribulatavia. I, 502, 608
iu quamquocicarnaleest per gloriamdevoralur. 406 TyrannisDei, II, 570. Tyratinus non humanorum, sed
Spirilafis,id est divinus, I, 602. Spirilalisgloria, id est divinorum. 366
divina,794. Spirilaliscorporumaedificatio,iddivinae est gloriosa
resurreclio, 80. Spiritalisunctio, pro naturae com- u
munione, II, 230 Spirilalis conceptibChristi, 334,546. Unicuspro singulari II 247
SpirilaliaChristisacramenta,pro quae iis ad divinam ipsius Unigenitamajestas. j\t 18
naturamattinent,II, 249. Spiritalesoculi, id est oculi qui- Unimores. I, 218, 220
bus videtChrist.usut Deus. I, 577 Unio, masculini generis, II, 240, not. Quarationeab an-
SubjectioFilii. 11,504,507 tiquis inlellecla sit hsecvox , 102, not. Unionishaeresis,
Subrependse obliviouis. 1,516 476. Unio Sabellii ,139,178, 781,196, 240.Unioin Deo
Subsecundat. 1,701 deteslanda, 698. Ita ut non unio divinitatis, sed unitas sit,
Subsistere, proexislere, 1,127. Subsislens natura in 699. Unionemdeteslantes , unilatem lenemus , 140. Unio
Filio, II, 127.Subsistenlis originis natura , id est, natura nonbabel nativiiatem, 473. Unionem alius non permittit.
ejus ex quo subsistit, 142.Filiussubsistitin nalura Dei, 105.Unionemdividit Sabellius,80, 134. Unionisa Sabel-
378. In subslanliaqua genitus est, 1, 75. Subsisliliu his lio divisaecrimen, 139.Unionominis. 484, 489
ipsis ille qui geuitus est, quae totus est ipse qui genuit, Unus pro soloet singulari,II, 201, 217.Unumnon unus
II, 128. Substilerit esse ex Deo , 139.Ul subsistal esse, confitendus est Pater et Filius. 201
142. Subsislere, pro propriaui exsislenliamhabere, 16, Uriitacaro in gloriam'Verbi, II, 287.UnitalipalcrnsB
65. Subsislentes Pater elFilius, 106. Subsistentesesse naluraelolumFilium inesse, 286. Unitatisoffensionemin-
distinguitsignilieatio,95. SubsistensFiliusex subsislente tulerat novitasdispensationis,287.Unilasgloriaesuasper
Deo, 188.SubsislenlisChristinativitas,257,Subsistereex obedientiamdispensalionisexcesserat, S88.Verbumcar-
alio, pro alienam ab aucioresubslautiam habcre, 65.Snb- nem faclumin naturaepaternaeetiamsecundum hominem
sislentiaextrinsecusDeo. 515 redire. 287
Substantiapro subsislenlia, II, 492. Pro personis sub- Universitas, quasi universa, II, 306. Universitaspro
sislenlibus,480, 482. Substautiaetres Paler, Filius, Spi- mundo,1,96; 431; 1,435. Universilas,II, 306.Opponi-
II,
ritus sanctus, 456. Substanlia naturaeopponiturspeciei, tur portioni, I, 61, 98; II, 306, 315.Uuiversilassemionis,
321.Subslantiaveraenativitalis,182,190,220. In substan- 389.UniversitatisnostraenaturamChristusin se continet,
liamnalivilalisexisse , 156.Subslantiamproveliehalge- 584.Universitatisnostrsecaro factus. I 121
neratio, 286.De substantia Dei auditurus, sensumad ea Usia, II, 75, 75, 546,691,692, 698, 699, 699.
quae substantiae D ei sint dignamoderetur, 13. Subslantia Utendabeatitudoac bonitas Dei, I, 59. Utendarumvo-
Dei usqtie ad naturam hominis nascendi se humiliavit, Iupiatumratio. 691
1,111. Substantiain Christo ea non se
erat, quae ipsam Ulilesolei mercalfices,1,362. Utilis oneri. 268
inanienshauserat. 243 flUtililas pro his qua; ab hominibus existimantur utilia.
Subslantiasoliditatemsonat,I,27.Substantia creaturae, I, 311
145.Adsubstanliamuniversitatis, id est, ut exislere in-
cipiant universa, 241. Substanlia ccelestis, id est, quae V
coelesliumrerum condilionedotietur, II, 199. Stibstanlia Yacuilalisdispensalio. II, 290
1027 INDEX RERUM. 1028
Yalciilini,qtiasi Valcnliniani,II, 25. Valenlinahtrresis. siihstanliseeodemsenstt,37. Arirluscorporis,II, 557,233,
157 534. V, 709. Yirtusoriginis, 550. Virtulemnaturae,quse
Veclorpassive. I, 702, 772 in homineoperataest, Deumesse non ambigilSabellius,
Venepaclive,quasivendp,1,716,775.Venireconscien- 178.Virtutes naturales passionum,I, 114.Virtuspropria;
liainboni operis. 794 naturaeuulla,id cst, nullares sibi propriamnaturamdedit.
Verilas pro vera natura, II, 17. Veritas opponilur sne- 645
ciei. 115 Yirlulum numquam otiosarum conslitutio,I, 269.Vir-
Vialicumseternitalis. . I, 77 litles coelorum, 97. Virtutesin ccelopluressunl, et elli-
Vilitateelhnici negligi. I, 759 cienles el aelernae,II, 64. Virlules curtesles,Angeli, I,
Vinculali. I, 588 575.Virtutes tlirono De.iadsislentes,552.Virtulumcoe-
Vincunlesse irreligiosi adversuseos qui religiosisunt. lestiiimin nos ollicia, 679. Virtules Cbrisliin apostolis,
11,215 aut etiatn ipsi suul apostoli, 222.Virlutesevangelizanlcs,
Virlus Chrisli, pro divinitale Cbristi, I, 43, 615, 615. 222. Yirlutes, id est exercilus, 160. Yirlutes originarise
777, not., 709.Virlusaiterna,429,603.Virtusaeleruitalis, sseculi. 554
616. Virlus indefessa,505, 506.Yirlusinnascibilis,II, 97. In
Yitas revertentes, II, 158. vilam vilaecoelcslisani-
Virtusuna innascibilis,82. VirtussubstantiaeChristi, divi- niari. 1,299
nitas ipsius, I, 37. Virtus Dei Deo a dextera consedit. Vivitiguisper mattriam. II, 199
156 Adveile. II, 521
Virtus nalurae,ad signilicandum Verbuin,I, 37; II, 178, Voluntasmorienlisel potestas nou diu rnori, II, 528,
402, 508, 345. Virlute nalurae suse res nalurse uostraj nol. Voluntalislex, 1, 402.Yoluntalis sapientia, II, 214.
Chiislusperegit, I, 262.Yirlutenaturaesusepassus, ut et Voluntalis ignoratio, id esl volunlaria,I, 405.Voluntatis
virtule naiursesusenalus est, 354.Virtule naluraesuaeex- vilium. 760
cepit unigeuitus Deus infirmitatesuostras, 120. Virlus

INDEX RERUM-

QUM IN HOC TOMO CONTIIVENTUR.

PR7EFATIO in librosde Trinitate. 9-10 testimonioplenius diruilur, refellilurque arguinenlum,

Summalibroruniscquentiumex dtiobusmss. 25-24
DE TRINTTATE LIBRl DUODECIM.
LICEUPRIMUS.—Hilarius,posilis philosophorum de
Realitudineet Deo sentenliis, e Scripluris, inaximevero
cx JoaunisEvangelio, suliliinioremDei noliliam, cerlio-
remqiieiinmortalitalis spemnobispraeberideclarat.Dcinde
observal inde nalas hseresesquod inGnitatemDei intra
sensussuiiinemconcluderevoluerint.Ariauisniume.tSa-
licllianisinumprsecipuesibi impugnandosproponit. Deni-
que quo animosacraverba et quaeipse de Deo loculurus
cst excipi debcant, leclore praemonilo,librorum suorum
ordineniet argumentaprseiniuil. 25
LIBERII.—Deveritate Triuitatisel de singularumper-
sonafumdignitaleet olficio.Quodlauli mysteriinotilia in
twptisinotraditasufiiciat.De haeresumorigine deque hae-
rclicisTririilatis(ideminfeslantibus.De Deo Patre Hilarii
doclrina.Quidsit quidvenonsit Dei Filius , et de haereti-
cis perperamquerenlibusqtiodgenerationisillius inyste-
ritiin assequiuon possint.DivinaeVerbi geueralioniscx-
plicalio.Fides fundataScripturismedicamenlum medendis
omnibusniorhisidoneiini.Scripturaelestimoniaquibuscon-
eonfutaiilurSabellii, Hebionis, Ariique senlenliae.Quod
Clirislusinler ipsa quaebumauiiatiscausa perlulissenar-
ralur, e.x qnibusdampolestalis et dignilatissiguis vere
apparealDeus.Spiritussancti dislinctioa Patre et Filio,
ollicium,diviuilas. 49
—
LIBERIII. jElerna Verbi gencralio.Explicatiover-
boruin: Egoin Palre el 1'uler in me. Quodex miraculis
aquaein vinuinconversaect quinquepanum probeturniulta
iiicomprehensibilia Dcuinposse. Confutaiio argunienlorum
qttilmshseretici e x Deonativitaiem impossibilemesse con-
lenduiil.Coiiiniendatio fideisimplicisct humilis. 73
—
, LIBEKIV. QuodFiliusDei acternussit et Palri con-
siibstanlialis,etquod illavc.rbaMoysis,DominusDeusluus
wms esl, de unitate nalurse,nonde uuitale personaesint
inlelligenda.TcsliinoniaSoti|ilurariimDeumnon essesoli-
lariuininnuenlia. Qtiodab inilio inundi Filius Dei variis
modisse hominibusspectabilcniprsebuerii,non per sub-
stantiamsuain.utpolc invisibileinet iniinutabilem,sed
per creaturamsibi subjcctam; et quod Moysi,Alirahamo,
Teslamentoquasi Dcocollo-
Agar, ct aliis qui. in VeleriDcus
qiienlcsiiilroduciinlur, vere ipse sil loculus. 93
LIBICR —
V. Quare bic liber dicatur eliam secundus.
HserosimArianamadeo subdole.esse conlextam,ut qui ei
cousenserit Filii divinitatem negare; qui contradixerit,
Patrem et Filiumaul.duosDeos,aut, Sabelliiniore,uiiuni
et euindeinpraedicare videalur.QuodFiliussit verusDeus
et qutePater etFiliusunus sinlindislinclispersonisDetts.
129
LIBERVI.—Arianamluem,temporeHilarii,per omncs
Romatiiimperii provinciasgrassauteinfere |iublicamsibi
aucloritalemcontparasse,ideoquefuissecuratu difficilem.
EpistolaArianarumpartiumjani in quarlo libro ex lege el
prophetis confutala, nunc et Evangelioet apostoloruin
quoclsi ex Deoaliquidsit genitum,Deumessc corporeum
necessariosequtitur.Clirislumesse verum naturalemque,
uon adoplivumFiliumDei ex ipsiusDei Palris, Filii, et
apostolorumverbis staluilur. |137
—
LIBERVII. Arianosimpugnandidiscrimen.Quomodo
in rem Ecolesiaese iuviceniArius, Sabellius,ac Photinus
viticantaut vincantur.Eumesse Deum natura qui uatura
lilinsDei esl. Christumse FiliuinDei dixisseet conse-
queuler fuisseex eo patetquodipsi illud maximeexpro-
brabantJudsei, sibi scilicetDeumpalrem vindicasse.Ex
ipsis Clnistiyerbis ad Judasosevinciturcum illiusex Palre
nativitastumunilaspaternsenalurae.Quodex ira a Judaeis
ex sermonibusChristicouceplaprobetur illos in eo quo
intelligimussensuvefe esse intelligendos. 555
LIHERVIII.— NaturalisPatris el Filii unilas. Quod
cpiscoposcieuliaetinnocenlia pariter sint utlles. Falla-
ciuininterrogationumapud Arianos ad decipiendossiui-
plicosusitalarumexposilio. Haeretieoruincalumnia,jacli-
lauliumPalrem et Filiumabiis discordesaflirmariqui iii-
ler utruniquciinitaiemn concordiavolunialisdiversamad-
niituiui.DisquisilioIocorumScripluraequibusunilasnatii-
ralis asseritui'. 354
LIKERIX.— Confirmaliti in
argumenlorumquibus prae-
cedentibiislibrisPatris et Filii nalurseunitasasscrla est^'
Semiuaquaedain responsionumad objectionesex Scriptufis
ab htcreticismutuatas;etquod genuiniScriplurarum sen-
sus, nonex eo quodverba nuda el a cseleris divulsa so-
nanl, sedex anlecedenlibusel consequentibuset ex di-
cendicausissiut expelehdi. In Christodistinguendaesse
qusedixilaut gessitnondnmhoino,qusejain hOmomorilu^
ius, quse immortalis.Coufutatioolijeclionismutualae•'e.x
his Christiverbis: Quidme dicisbonum?nemobonus nisi
Deus.Quomodoex aiiis Scripturaelocis: Uisciariltesolum
verwnDeum,et quemmisisliJesumChristum...Pater ma-
jor me esl, etc, uihil ad asserendamArianorumbaeresim
conferal. 278
LIBERX.—ConfiHalioasserenliumnullam in Christoes-
se substantiamqusenon doluerit, esurlerit, sitiverit, etc.
Exposilionec nonet rcfultiliodiversaruinsenlenliarumin
quasillihajrelici abtertint.De mirabiliChristiconceptio-
ne itadisserilurul ex ea naturaenoslraevcritaleniaYerbo
sinesniabolilione.sinenoslrisvitiis,susceptamesse facile
evincalur.QuodClirislusnon sibi,,sedaposlolistristis lue-
rit, oraverit, ab angeloconfortalusfuerit.Solviturobjectio
petita ex verbisChrislise a Patrerfeic(ic««mclamantis.543
LlBliRXI. — QuodapudArianosnon sil uria fides, et
quod, inviclisargumeiitisrenilentes, disvensalionemas-
sumplicorporisrapianlud conlumeliamdivinildlis.Solutio
objecloruni ex iis petitonnnverbisqusein Christumpost
resurrectionisgloriam conveniunl. Explicalioverborum
Aposloli,quibus Ariani probare se pulant, Cbrislumut
servuinPatri subjiciendum,eninque regni sui cessurum
esse potestaleac naturseabolilionempassurum. 398
LIBERXII. — AsscrliodivinseuativilatisChristiadver-
 1029 " INDEX RERUM. 1030
siis solemnialiaereiicorumeffata,Nonfuilantequamnasce- LIBERCONTRACONSTANTIUM.
relur, ci, Denonexstuntibusfactusesl. ExplanatiolociSa- Exhortalioadcertandumpro lidc. Ut Hilariusin lucnda
pientiae, Dominus c reavitme, ex cultu quiChristo reddilur, tide elmodesliaestuduerit.Noii cx impalieii-.
ex nominecrealorisipsi attributo, ex eo [quod sit forrm tia, seni[ierpaci sed cx libertale christiana loquilur. Perseculorum
ualura Dei, et quodex uleroPalris genilussit. ^Eternitas optat tempora. Constantiipersecutio qualis. Hilarius a
nativitalisChrisli.Res|ionsioobjeclioni,Si nalus esl, ali- maledictisuspicionese purgat. Constanlius Neroni, Con-
quqndo non:[u[l. Differentiainter crealum el genitum. slanliocoufertur. Martyrumreliquia?venerandas.Domini
Qubd non nalivitatissed dispensationisaspecluChristus nomenin verbisConstanlii,nonin geslis; ipsi veslisovina,
dictussil creatus.Exposiliolidei quam teuel Hilariusde gesta lupi. De Seleuciaesynodo.Blasphemisepublicere-
Patre, Filio et Spirilusancto. 435 citatse.Dissimilitudinemquosensu damneut negantossi-
PR/EFATIOiu librumde Synodis. 471 miliuidiuem.Scripluraetradunl aoqualemPalri Filiuui.
LlBER DESYNODIS SEUFIDE OMENTALIUM. 479 Dnlosaest confessio.-Similis secundumScripluras. Dc
Episco|iis Gallise.grutulalur ob negalam Saturnino coni- Filio nusquampraedicalurmera siinilitudo.Filii prselala
munionem.Operisoccasio,dillicultas,utilitas, compositio, sequaliiale,similitudopolest praedicari.Constanliiin lide
scopus. , , 479-485 incnnstantia.Fidesnullaubi non una. Constantiiin Orieu-
Orienlaliumel Gallorummutusesuspiciones.Sirmiifbr- tales et Afrosviolentia.Ariani morluis beiluin indicunt.
mula.Exempluniblasphemiae apud Sirmiuuiper Osiumet 577
Potamiumconscriplse. 485-487 Additamentumex librisde Triuitate. 603
Defiuititiessenliaeetsubslantiae.Aucyranasynodus.Filii Admonitioin librumconlraAuxenlium. 605
a Patre vera dislinctio,utriustiue consubstaulialilas.Ex- LIBERCONTRAARIANOSVKLAUXENTIUM.
planaliodifficultatum. 487-497
Filiuseo quodnalus, nec ipsePater est, nec aliudquam Pacemveramcomponerefrustra tentat Hilarius. Anti-
Pater.QuamcauledusehaerosescontraDei Filium perem- christi plures. Fidei vis illala improbatur.Auxeutii Ya-
ptae.Filius Palri coselernus.Filius elsi iutemporalis,non lentis, etc, de Chfisloopiniones. Hilarii cuni Auxentio
lameuinnascibilis.Harum defiiiitiouuniratio. Expositio Mediolanigesla. Auxentus scriptoeluditfideinquam con-
ecclesiasticse lidei, quseexpositaest in synodoFides habitaper fcssus erat. Hilarius Auxenlii fraudemdefegens,jubelur
EncaeniaAntiocbenaeecclesiseconsummatae. liaec exire. Ecdesiaeparietumne nimius sit amor. Exemplum
quatenussuspecta.Excusalurex scopoconcilii.Trinit.atjs blaspbemiae Auxenlii.Auxentiushaereticusappellatus.Fi-
substantimtres quiapud Orientales recle dicantur. Nativi- demsuam exponil.Ariminensifideiadbaeret. 609
tatis el innascibilitatis d iscrimen. 497-504 In sancliHilarii fragmenla prmfalio 619
FidessecundumOrienlissynodum.HsecfidesFilii seter- Fragmeutorumvetusordocum novocomparalus. 623
nam originemstatuit. Deus non nisi unus esl : quatenus
plures dicantur.Fides unitatemsubslantiae,in Deo praedi- FRAGMENTA EX EIBROS. HILARII,mQD0SDNT OM-
caus,nontamendocetDeumesse solitarium. 504-509 NIA QU*OSTENDUNT QUOMODO, QUIIIUSNAM CAUSIS,QUIDUS IN-
ExemplurafideiSirmio ab Orieutalibuscontra Phoii- STANTIBUS SUU IUPERATOnE f.ONSTANTIO FACTUM ESTAniMINFNSE
num scriptse.Pbotinifraus multiplex' relunditur.Filiusa CONCILIUM CONTRA FORMELLAM NlCiENITnACTATUS, QUOUNI-
Patre necsubsiantiadiffertnec tempore. 509-514 VEBSJ3 naRESES COMPR^EHEMSiE ERANT. (J27
Dilalatioet contractioin Deumnon cadunt, nec, conse-
quenler, Filiusest divinaestibstintiaedilatalio. Haeretici FRAGMENTUM I. — Fidci, spei et charilalis pra?slantia
quo sensuFiliumDeiVerbunipraedicent.Filitis,sola na- Hilarium Fidei meritum, spei natura, charitalis affeclus. Charitas"
livitatca Palre dislitictus,carnis assumplionenou demuta- urget ne sileal lisereticorumpravilatem Qnale
Uisesl. FilioDei crucilixocorruptiouemnonest perpessa opus aggrediatur,quse in eo prajlermillat. 627
et Nouesl Palris aut FRAG.MENTUM II. — Exemplumepistolae
deitas.',Passibilitas passioquid. pars sis ad universas « syriodiSardicen-
Filii. Illud,Non eslDeus prmterme, Filium non negat Deum. Ecclesias, Synodi causae. Synodumadire
Filius ex u t
substantia, IIOD, creaturse, ex volunfate. trepidant Eusebiani. Qoanta eorum crimina. Sardicaniin-
514-521 gressi adversariorum reformidant prajsentiam. Athaiiasii
iiinocentia
FiliiinnascibilitasunitatiDei reimgnat.Fidesiu Orieu- hensibiles.cotnprobatur. Marcelluset Asclepasirrepre-
te. Occidenlalesscriptalidesnesciurit.Hilariifidesde Pa- nodisentenlia. Eusebianorumscelera nomina et arles Sv-
tre etiilio. Transit auclor ad alteram libri partem : ante » Exeniplum epistolaeJ ulio pa|ia3a svnodo
Dnemnejudicetur.Hoinousionquando feclii Sardicensi
prsedicetur. stxhs d irecUe. «Cur Juliusnon adfuerit svnodo Petri
Vocisejusdemtriplex sensus pravus. Homousion et pie prserogativa. Legati Julii. Tria iu synodbtraclauda
el
dici potcst pie taceri. Similitudinem sine Ursapii et Yalenlis perversiias.'
aequalitate Sardiuiseet Italiae Juliiim Synodi placila Siciiiae'
contitentpsrefelluntur. 521-550 per adliscenda. Nomiriahjefe'
licorum,
Orientaliumlausob hseresimcoercitam.Fallaciaauclo- runt. » Aibanasii ilem episcoporumqtii synodoSardicensiinterfue-
rumformulae Sirmieusis.Epislola Sinniumdelala de ho- et Yalentis innocentia,Pbolini condemnatioUrsacii
mousiiel homceusiiexpositione.Nicacnsesynodiscopuset Ursacii puenilentia.Exemplumepistolae\'al'entis et
auctorilas.Improbatiohomousiiab octogiutaepiscopisin- el Ursacu papseJulio. Exemplumalterius epislolseValentis
firmacontra irecenioruinapprobationein.Hoiuousionquid munione Athanasio. « AthanasiusMarcelluma sua com-
intelligatHilarius.Ancyrae fides,quibusdamtacitis,Sirmium lales irrita separat.Gesla Sardicensiaqui conenlur Orien-
delata.Adhomousionsuscipiendumexhortatio. 521-546 Fides ficere. RescriplumSirmiense fraude plonuir
apud Nicseamconscripta.» 632
APOLOGETICA AD REPREHENSORESLIBRI DE FRAGMENTUM III. — DecretumsynodiOrientalium «Uui-
SYNODISRESPONSA. 546 talis et traditionumservandarumficfusamor.Marcelli
doc-
Admonitio iu epislolamseipientemet subjunclumei lujm- trina. Marcellusdamnalusa pluribus episcopisin commu-
num. 547 nionem recipifur : ipsi communioneganda. Athanasio
S. HilariiepistolaadAbramfiliamsuam. 549 condcta crunina, ipsius ab exilio reditus. Athanasiifaci-
Hymnuseidemab eademmis^us. 551 nora : a Julio et.Italiseepiscopissuscipilur.AbArianisde-
CensuraalteriushymniHilarioperperamtribuli. 553 positiqui se defendant. Sardicensisconciliiinitia. Orien-
In sequentem librumudmonitio. Ibid. lalium conatusut Alhanasiumel alios a Synodoejiciant
SANCTIHILARII AD CONSTANTIUM AUGUSTUM Quosscelestos prsedicanlcommiinione
lur. Schismatisinvidiamin Occidentales donalbsconqucrun-
LIBRI DUO. rejiciunl.Judicia
synodorumnon retractanda.Cur prsecipuosex Occidenta
LIBERPRIMUS.—Ecclesiaene a fi-atribusalfiigantur. libus damnenf.»
Judicessaecularesne cognoscantcausasclericorum.Catho- FRAGMENTIIM IV. — Exemplum epistolse Liberiig»a ad
licorumoppressorumvox.Preces pro rege.Sacerdolespii Onentales.« LiberiusOrienlalibus,non autetn Atbanasio
ad suassedes reineent. Arianorumcrudelilas.Judicialis communicat.» Incassumconfictahaec Epistola.Cur.
formain causaAthanasiiuou servata. EusebiiYercellcn- 678
sis injustadamnatio. 557 FRAGMENTUM V. — Epistolalegatorummissaad Constan-
In librumsecundmnadmonillo. 565 tiiim lmperatorema Liberioepiscopourbis Romasper Lu-
LIBERII. — Hilariusin regis praesentia.GalliseEccle- ciferumepiscopum: « Liberiusconciliumexpostulat Lit
siiscoinmuiiical.Exulatfactiouede sua iunocenliasecurus. leras Orieiilaliunisuppressissefalsoaccusatur.Criminibus
Audirirogat exiliisui auctorepraesente.Consiautiusoplat a Constantiosibiconfectisse purgat. CumOrientaiibuscur
liJemaudireab episcopiset non audil. Undetot fidesscri- communicarenequeat. »
bantur. Fides evangelicacorrunipitur.Adfidemin bap- FRAGMENTUM VI. — EpistolaLiheriiantequamin exilium
tismoconfessamredeuiidutn.Audirirogat Hilarius, Ddem iret, confessoribusiti exilio conslitulis.« Exulibussratu-
e Scriplurisosleiisurus.Scripturashsereticisuasad parlcs latur Liberius. Gesta Mediolaniab ipsis vult discerc »
trahunl.Pignusfuluri sermonis. Ibut. Alia Epistola Liberiide VincentioCapuensiad Csecilia-
Frwviadissertalioin tibrumcontraConslanlium. 571 num Spolelmum. «Yincentii Iapsuni dolet. » Liberius
1051 INDEX RERUM. 1034
Allianasiumdamnat,quod coiifirmaturtribusallalisipsius Ex incertoopere. 723
Epistolis. GS6 Fragmenlumdubium. 726
FRAGMENTUM VII. — ExempliiinepislolceConstantiiad S.
Testimoniumde Hilariidoclrinacirca Spiritussancti
episcopositalosgui in Ariminensiconcilioconvenerant. proccssionem. Ibid.
«Defidetantumin conciliotractand.um,non deOrientaliiim
causis.» Definiliocatnolicababtta ab omnibiis calbolicis APPENDIX
episcopispriusquamper terrenampolestatemlerrili baere- JOANNIS TRO.MBEI.LI INSEQUBNTEM EPISTOLAM PRJEFATIO.
licorum consortiosociarenlur. Damnalioblasphemiaeet
exposiliointegrseet calholicae fidei. 696 727
FRAGMENTUM VIII. — E|iistola concilii Ariminensisad —
CaputI. In quonamcodice reperla et cui tribnenda
Constantium,ubi episcopia Dtle vera praevaricalisunt. sit. —
Ibid.
« Ariminensissynodusnibil innovandumstatuit; Conslau- CaputII. Ad quemnam eadem epistola missa sit,
lium rogat ut decrelasua excipiat. » Legatorumgesta. quale illius argumentumet quonam.temporeconscripia
699 fuerit. 721
FnAGMENTDM IX. — EpistolamissaadConstantiuma pcr- S. HILARI EPISTOLA SEULIBELLUS. 733
fidisepiscopis.• Subslanlimnomen rejiciunt. Ariminodi- In Hilarii EpislolamseuLibellumannolaliones. 751
milti roganl. » 705 DISSERTATIONES ad EPISTOLAM seu LibcllumHilarii. —
FRAGMENTUM X. — Epistola Orienlaliumcpiscoporum Dissertatioprima, ad hsec Hihirii Epislolaeverba : Ut
quamreversis ali Ariminolegalis dederunt. Aiimimmses eliamquodproplernos postmodum fuerit fabricalimi. 823
legali perfidiserei. Perfidiam qui prodiderint. Qui liliimi Disserlatio alter.i, ad verba illa capitis V : Dei filius
nolinlut caeterasfacluras;quivelintex Deo,qni mlernitm, Deus artifex Palre jubenlemoderaliiscst.Itam ad illaejus-
cur similemsccundumScripturas.Quale eormu crimen. dem capifis: DeusPater jusserat; Filius, Virlus ipsa,sine
705 recraslinationeimperiumcapesserat;namcum jussioneel
FnAGMENTUM —
XI. Fides calholicaexpositaapud Pari- opus astabal.Demumad ista: Et cnn»omniojussionePa-
siamcivitaletnab episcopisGallicanisad Orientales epis- tris,Sermoneobsequenle,formalasinl. 859
copos. «Haerelicorum fallacia.Quosensu synodis bomou- Dissertatiole.rtia, ad verbailla cap. V : Concessitetiam
sion amplectalur.Homousionnonrespuit.Filiusante te.ni- ul homoDei imaginemformurelin terris, daturus poslea
pus. Patre minor iu forma servi. Lapsi retractant quod simUitudinem, si imago servarelurillwsa. Ad imaginein
gesscrunt, errorisaucloresdamnant. » EpistolaEusebii ad non pules formamhanchominisexterioremfactam,etc.
esse
Gregoriumrpiscopum Spanensem. 710 848
FRAGMENTUM —
XII. )<,pi>lol:i Liberii ad catholicosepis- Quaestioprima : An ea imagoet simililudo, quam nobis
copos Ilalioe.
« Arituitiilapsis ignosciquidam noluut. Qtio indidit Deus, siut duo quaedama-se diversa,an unumtan-
pacto ignoscat.» Exempluinepislola;episcoporumIlalise. tum. 849
«Ilali, Ariminislalulis resscissisNicsensefidei se red- QuaeslioII:In quopositasil hsecimagoel similitudo.
dunt. » 714 851
FRAGMENTCM —•
XIII. EpistolaGerminiiepiscopiadver- QuaestioIII et IY":In qua bominisparte posita sit hsec
sus Arianos. 717 imagoet similitudo,et: An soli viro, an eliam fceminae
FRAGMENTUM —
XIV. ExemplumepislolaeValenlis,Ur- eamdemimaginemet similitudinemindideritDeus. 875
sacii et aliorum ad Germiniuin. « Germiniusaccusatur QiiaeslioV : An Angelusad imaginemet similitudinem
quod homoeusion defendal.Retractatioilliusdeposcitur.» Dei factussil. 876
718 Joannis Trombelliin sequenlemsermonemPrmfatio.
FRAGMENTUM XV.RescriptumGerminiiad Rufinianum, 877
Palladiumel cseleros.« FiliumPatris in omnibussimilem SERMOB. HIL. DE DEDICATIONEECCLESLE.
esse ex traditioneet Scripturisdoceri.Qusein conlrarium 879
cfleruulurqui explicanda.Valenlisincoustanlia,el fideia Monilumediloris. 883
MarcoArethusioeditseoccasio.» 719
LIBERDE FILII ET PATRISUNITATE. Ibid.
FRAGMENTA EX ALIIS S. HILARIl OPERIBUSET I.IBERDE ESSENTIAPATRISET FILII. 887
VETERIBUSMONUMENTIS RELICTA. Monilumediloris. Ibid.
Ex traclatibusin Job. 723 NlCOLAl FABRI IN FRAOMENTA HlLARIl PRiEFATIO. IWrf.
- Ex prooemioexposilionisEvangeliiin Matthaeum. 724 Index rerum et senlenliarumqusein duobusS. Hilarii
De expositioneepislolsead Timolliseum. Ibid. Operumtomisconlinentur. 915
Ex libroad Constanliuinimperatorem. IOid. Index Glossarum. , - v 1014

FINIS INDICIS.