DGMS Mines Safety - 2011 Draft

The Oil Mines Regulations, 2011
1
CHAPTER-I
PRELIMINARY
1. Short title, extent and application
(1) These regulations may be called the Oil Mines Regulations, 2011.
(2) They shall extend to the whole of India
(3) They shall apply to every oil mine.
(4) They shall come into force on the date of their publication in the Official Gazette.
2. Definitions – In these regulations, unless the context otherwise requires.-
(1) “Act” means the Mines Act 1952;
(2) “acidizing” means the treatment of oil-bearing formation by chemical reaction with acid in
order to increase productivity or injectivity ;
(3) “annular space” means the space surrounding pipe suspended in the well. The outer wall
of the annular space may be an open hole or it may be string of larger pipe.
(4) “appropriate baseline” means a reference line established on the basis of hydrographical
chart on the outer edge of the land along the sea.
(5) “approved” means approved by the Chief Inspector by a general or special order in
writing and subject to such conditions as he may specify therein;
(6) “approved standards” means such national or international standards which may be
approved by the Chief Inspector by a general or special order in writing.
(7) “bleed” means to drain off liquid or gas generally through a valve; to bleed off means a
controlled release of the pressure of a well or the pressurised equipment;
(8) “blowout” means uncontrolled sudden violent escape of fluids from a well;
(9) “blowout preventer” means a device attached above the well head to control pressure and
to prevent uncontrolled escape of fluids from the annular space between tubing and
casing or between drill pipe and casing or between wire line and tubing or to shut-off the
well if no drill pipe or tubing is in the hole, should a kick or blowout occur.
(10) “casing” means a steel pipe lowered into a well during drilling to prevent caving of the
wells and to hold back fluids from entering the well ;
(11) “casing line” means steel wire rope used for lowering and raising of pipes in the well
through crown block and traveling block;
(12) “cat-head” means a device mounted on the draw-works for making or breaking pipe
connections or for operation of cat-line with the help of power from draw-works ;
(13) “cat-line” means a rope used to lift a pipe, drilling tool and other equipment from ground
or base, pipe rack, tool platform or cat-walk on the derrick floor ;
2
(14) “cat-walk” means a ramp giving access to rig floor for drill pipe, tubing, casing,
drilling and other tools;
(15) “cellar” means an excavation under the derrick to provide space for items or equipment at
the top of the well which also serves as a pit to collect drainage of water and other fluids
under the floor for subsequent disposal ;
(16) ”cementing” means operation by which cement and water mixture is pumped down
through the casing in such a way that it fills the space between casing and walls of the
well to a predetermined height above the bottom of the well ;
(17) “christmas tree” means the valves and fittings assembled at the top of a well head to
control the flow of the fluids;
(18) “competent person” in relation to any work or any machinery, plant or equipment means
a person who has been duly authorised as the person competent to perform that work
or to supervise the operation and or maintenance of the machinery, plant or equipment
and who is responsible for the duties assigned to him.
(19) “completed well” means a well in which the petroleum bearing formations or effluent
disposal formation is open to the well, complete with equipment installed in the well and
at the well-head so that it is physically able to perform as a petroleum producer, injector
or disposal well.
(20) “crown block” means a multi-sheaved assembly mounted at the top of the derrick or mast
and used in conjunction with a travelling block for raising and lowering of equipment in
drilling and servicing a well ;
(21) “day light hours” means the period from sunrise to sunset.
(22) “deputy manager” means a person possessing qualifications as provided under these
regulations and who is appointed in writing by the owner, agent or manager to assist the
manager in the control, management, direction and supervision of the mine or part
thereof, and who takes rank below the manager.
(23) “derrick” means a compound latticed structure used over the well for drilling or well
servicing purposes, and includes a mast ;
(24) “District Magistrate” in relation to any mine means the District Magistrate or the Deputy
Commissioner as the case may be, who is vested with the executive powers of
maintaining law and order in the revenue district in which the mine is situated.
(25) “draw-works” means an assembly of shafts, sprockets, chains, pulleys, belts, clutches,
catheads and or other mechanical devices, suitably mounted and provided with
controls for hoisting, operating and handling the equipment used for drilling a well or
servicing a well ;
(26) “drilling” means perforation of the earth’s surface crust by mechanical or other means
and includes all operations for preventing collapse of the sides of such hole or for
preventing such hole from being filled with extraneous material including water ;
(27) “drilling rig“ means the complete structure and machinery required for drilling purposes
at the bore hole site :
(28) “elevator” means a steel mechanical device used in connection with the hoisting
equipment suspended from the traveling block, for holding in suspension, pipe or rod
being lowered into or pulled from a well ;
3
(29) “ emergency-escape device” means an inclined wire line to carry a safety carriage or slide
running from a point above the monkey board to a ground anchor and includes such
carriage or slide ;
(30) “explosimeter “ means an instrument to measure the concentration of flammable gas ;
(31) “ explosive” shall have the same meaning as is assigned to that term in the Indian
Explosives Act, 1884 ;
(32) “flame-proof equipment “ means an equipment that can withstand without injury any
explosion of the flammable gas that may occur within it and can prevent the
transmission of flame such as will ignite the flammable gas which may be present in the
surrounding atmosphere ;
(33) “flammable” means capable of being easily ignited, burning intensely or having a rapid
rate of flame spread ;
(34) “flare” means an open flame used to dispose off gas as per process requirement;
(35) “flash point” means a volatile liquid in the lowest temperature at which it can vaporise to
form an ignitable mixture in air;
(36) ”floor block” means a single sheave pulley or snatch block fixed at or near floor level by
means of which the direction of pull on a rope can be varied ;
(37) “form” means a form as set out in the First Schedule ;
(38) “fracturing” means the process of forcing a fluid in the subsurface strata with the purpose
of enhancing flow passages ;
(39) “gas” means the vapour state of the hydrocarbons occurring in or derived from
petroleum;
(40) “gas free” means an environment in which--
(i) the percentage of flammable gas does not exceed 20 percent of lower explosive
limit of such gas,
(ii) the percentage of oxygen is not less than 19, and
(iii) noxious gases are within permissible limits ;
(41) “gas well” means a well which is on continuous production from a gas bearing zone or a
well in which casing is run for continuous production of gas ;
(42) “group gathering station” means a production installation used for gathering, treating , or
storing and transporting petroleum and includes central tank farm, oil collecting station,
gas compressor station, and well-head installation ,
(43) ”hazardous area” means an area where hazardous atmosphere exists or is likely to occur;
(44) “hazardous atmosphere” means an atmosphere containing any flammable gas in a

concentration capable of ignition or containing noxious gases beyond permissible limits ;
(45) “installation” means any fixed installation or structure or vessel or part thereof
which is maintained within the mine or is to be established therein in
connection with exploration or with exploitation of petroleum with a view to
such exploitation, production, storage or transport of petroleum ;
4
(46) “installation manager” means the person appointed in writing by the owner, agent or
manager of the mine to be incharge of and responsible for all operations and activities
on or in connection with the installation ;
(47) “ionising radiation” means emission due to self-disruptive fission of atomic nucleus of any
radioactive substance which is hazardous to health ;
(48) “kelly cock” means a valve installed between swivel and kelly or kelly and drill pipe to
control pressure , should a high pressure backflow of fluids occur , and to keep the
pressure off the swivel and rotary hose ;
(49) “kick” means a sudden pressure-surge of short duration caused by influx of formation
fluids entering well being drilled ;
(50) “lifting appliance” means a combined unit with or without horizontal movement
used for hoisting or lowering cargo;
(51) “lifting gear” means every type of equipment placed on loading hook of a lifting
appliance and includes container, steel basket, lifting yoke, multi slings or
chain or wire;
(52) “living accomodation” means the part of the installation comprising of

personnel living rooms , conference room , galley and offices attached thereto;
(53) “lubricator” means a device fitted on top of a Christmas tree and consists of a pressure
sealing device at its upper end so as to afford an effective seal on the wireline or other
connection attached to tools run into the well ;
(54) “machinery” means –
(a) any stationery or portable engine, air or gas compressor, boiler or steam
apparatus, or
(b) any such apparatus, appliance or combination of appliances intended for
developing, storing, transmitting, converting or utilising energy, or
(c) any such apparatus, appliance or combination of appliances if any power
developed, stored, transmitted, converted or utilised thereby is, under or
intended for use in connection with mining operations;
(55) “major accident” means an occurrence including in particular, a major emission of fire or
explosion from uncontrolled developments in the course of drilling and for production,
storage, handling or transportation of petroleum or machinery or owing to natural events
leading to serious effects (both immediate and delayed as well as inside or outside the
installation) causing or likely to cause substantial loss of life or property;
(56) “monkey board” means a movable or fixed platform installed above derrick floor on which
work-persons stand to handle pipes or other equipment racked on the derrick ;
(57) “mud” means a liquid that is circulated through the well during drilling or work-over
operations ;
(58) “mud-pump” means a pump used to circulate mud;
(59) “mud tank” means the reservoir or tank through which the drilling and mud is cycled to
allow sand and fine sediments to settle out where additives are mixed with mud and
where the fluid is temporarily stored before being pumped back into the well ;
5
(60) “official” means a person appointed in writing by the owner, agent or manager to perform
duties of supervision in a mine or part thereof and includes deputy manager, engineer,
installation manager, safety officer, fire officer and surveyor;
(61) “offshore installation” means a mobile or fixed installation including any pipeline attached
thereto, which is or is to be, or has been used, while standing or stationed in relevant
waters with a view to explore or exploit crude oil and natural gas ;
(62) “oil well” means a well which is producing or is capable of producing petroleum;
(63) “out-line” means a rope used to carry pipes, drilling tools or other equipment from a
derrick to the derrick walk or other location outside the derrick;
(64) “petroleum” means naturally occurring hydrocarbons in a free state whether in the form
of natural gas or in a liquid, viscous or solid form but does not include helium occurring
in association with petroleum;
(65) “pipe-rack” means a structure located adjacent to but usually below the level of the rig
floor, on which pipe or casing may be stored or racked;
(66) “pipeline system” means surface pipelines including sub-sea pipelines and risers
transporting petroleum and other commodities, with associated safety systems, valves,
tool launchers or receivers, corrosion protection systems or other accessory equipment;
(67) “platform” means a working space, elevated above the surroundings for the operation of
machinery and equipment;
(68) “process complex” means an offshore facility for gathering, treating, storing, or
transporting petroleum and includes well platform, well-cum-process platform, central
process platform, and gas compressor complex;
(69) “quarter” means a period of three months ending on the 31st March, 30th June, 30th
September or 31st December;
(70) “racked” refers to tubular goods or rods standing in the derrick or mast or stored on a
pipe rack;
(71) “racking platform” means a platform in the derrick or mast at an elevation where a derrick
man is normally required to handle stands being racked;
(72) “radio system” includes life boat radio equipment, VHF-FM marine transceivers, VHF-F
walkie talkie sets, VHF-AM aero transceivers, Non directional beacon (NDB), HF-SSB
transceivers and radio teletype to provide both voice and teletype communication;
(73) “railway” means a railways as defined in the Indian Railways Act. 1890;
(74) “Regional Inspector” means the inspector of mines incharge of the region or local area or
areas in which the mine is situated or the group or class or mines to which the mine
belongs, over which he exercises his powers under the Act;
(75) “rigging-up” means an act of assembling a drilling or work-over rig and auxiliary equipment
prior to commencement of drilling or work-over operation; and includes jacking up and
positioning;
(76) “risers” means that part of the pipeline system which extends from the sub-sea pipelines
upto and including launchers or receivers or tools for internal maintenance or inspection.
6
(77) “river” means any stream or current of water whether seasonal or perennial and includes
its banks extending upto the highest known flood level;
(78) “rotary hose” means the hose that conducts the circulating fluid from the stand pipe to
the swivel and kelly;
(79) “rotary table” means a power operated turn-table on the rig floor primarily used for
rotating the drilling string;
(80) “safety case” means a written report prepared by an approved agency to demonstrate that
the hazards in relation to an installation have been identified, risks assessed and the
control measures in place are adequate for safe operation”;
(81) “Safety Management System” means, collectively, those elements in the management
system that are applied to identify or assess or control a hazard or recover therefrom;
(82) “Schedule” means a Schedule appended to these regulations;
(83) “shore base” means the point on the appropriate base line which is nearest to the
installation;
(84) “stand(s)” means sections of pipe consisting of two or more made-up lengths which are
racked in a derrick;
(86) “standard railing” means a vertical barrier erected along exposed edges of a floor opening,
wall opening, ramps, platform or walk-way to prevent fall of persons;
(87) “sub-sea pipeline” means that part of the pipeline system which is buried in, rests on or is
laid above the sea-bed;
(88) “sub-structure” means the foundation on which normally the derrick and engines are
placed;
(89) “surface casing” means casing to cover unconsolidated formations, to provide protection
against shallow gas flow, seal off water bearing formations, protect fresh water sands
from contamination, case-off lost circulations zones and to provide structural support for
the well head.
(90) “swabbing” means the operation of activation on a wireline to bring well fluids to the
surface when the well does not flow naturally;
(91) ”toe board” means a vertical barrier at floor level erected along exposed edges of a floor
opening, wall opening, platform, walk-way or ramp to prevent falls of materials;
(92) “toxic dust or gas” means any dust or gas which can cause a reversible or irreversible
disturbance of the normal physiological processes of one or more bodily systems;
(93) “traveling block” means a multi-sheaved pulley block used in conjunction with the fixed
crown block for raising and lowering the drilling string, casing, tubing rods and other
tools;
(94) “vessel” shall have the same meaning as defined under clause (55) of section 3 of the
Merchant Shipping Act, 1958;
7
(95) “well” means a hole in the earth crust-
(a) made or being made by drilling, boring or in any other manner from which petroleum
is obtained or obtainable or for the purpose of obtaining petroleum;
(b) used, drilled or being drilled for the purpose of water injection or for injecting natural
gas, air, water or any other substance into underground formation;
(96) “wellhead” means an assembly on top of the well casing strings with outlets and valves for
controlling flow of fluids;
(97) “well perforating” means perforating well casing or tubing or cement to provide flow
passage for production or for testing or well activation purposes;
(98) “ work-over” or “well-servicing” means one or more of a variety of remedial operations on

a well with the intention of restoring or increasing production or abandonment;
(99) “zone ‘O’ hazardous area” means an area in which hazardous atmosphere is continuously
present;
(100) “zone 1 hazardous area” means an area in which a hazardous atmosphere is likely to
occur under normal operating conditions;
(101) “zone 2 hazardous area” means an area in which a hazardous atmosphere is likely to
occur only under abnormal operating conditions;
***********
8
CHAPTER-II
RETURNS, NOTICES AND PLANS
3. Notice of opening.-
(1) The notice required under section 16 of the Act shall be submitted in Form I
accompanied by a plan showing the geographical boundaries of the mine including
location of the installations and permanent features to the Chief Inspector and a copy
thereof to the Regional Inspector:
Provided that in case of offshore installations, the boundary shall be shown with
reference to the appropriate base line:
Provided further that in respect of a mine which has already been opened, such a
plan shall be submitted within sixty days of the coming into force of these
regulations:
Provided also that if such boundary is changed, a plan showing the new boundary
shall be submitted within seven days of such change.
(2) When a mine has been opened, the owner, agent or manager shall forthwith
communicate the actual date of opening to the Chief Inspector and to the Regional
Inspector.
4. Quarterly returns.-
On or before the 20th day of April, July, October and January in every year, the owner, agent
or manager shall submit to the Chief Inspector and the Regional Inspector correct returns in
respect of the preceding quarter in Form II.
5. Annual returns.-
On or before the 20th day of February every year, the owner, agent or manager shall submit
to the District Magistrate and to the Chief Inspector annual returns in respect of preceding
year in Form III.
6. Change in ownership and addresses.-
(1) When a change occurs in the name or address or both, of owner or the ownership
(including any partner in case of firm or any member in the case of an association or any
director in the case of a public company or any major shareholder in the case of a private
company), the owner, agent or manager shall within seven days from date of such change,
submit notice in Form-I of the First Schedule, to the Chief Inspector and the Regional
Inspector.
2. When any appointment is made of an agent, manager, deputy manager, engineer,

installation manager, safety officer, shot firing officer, fire officer and surveyor or when the
employment of any such person is terminated or any such person leaves the said
employment or when any change occurs in the address of any agent or manager, the owner,
agent or manager shall within seven days from the date of such appointment, termination or
change give to the Chief Inspector and the Regional Inspector, notice in Form I.
7. Appointment of agent.-
(1) The owner of a mine shall submit in writing to the Chief Inspector and the Regional
Inspector, statement showing names and designation of every person authorised to act on
behalf of the owner in respect of management, control, supervision and direction of the mine.
9
(2) The statement shall also show the responsibility of every person in respect of matters for
which such person is authorised to act on behalf of the owner.
(3) Every such person shall be deemed to be agent for the mine or group of mines, as the case
may be, in respect of the responsibility as specified in such statement.
(4) The statement specified in sub-regulation (1) shall be submitted within one month from the
date of coming into force of these regulations:
Provided that in case of mines or group of mines as the case may be, and in other cases,
within one month from the date of opening or reopening of the mine.
(5) Any change, addition or alteration in the names or other particulars of the statement referred
to in sub-regulation (1), shall be reported in writing to the Chief Inspector and the Regional
Inspector within seven days from the date of such change, addition or alteration.
8. Notice of abandonment or discontinuance.-
(1) When it is intended to abandon a mine or to discontinue working thereof for a period
exceeding four months, the owner, agent or manager shall not less than thirty days before
such abandonment or discontinuance, give to the Chief Inspector and Regional Inspector a
notice stating the reason for the proposed abandonment or discontinuance and the number
of persons likely to be affected thereby.
(2) The notice referred to in sub-regulation (1) shall be submitted in Form I of First
Schedule:
Provided that in an unforeseen circumstance where the installation is abandoned before the
notice is given, the same shall be submitted forthwith.
9. Notice of accident and dangerous occurrence.-
(1) Where there occurs a readily identifiable event such as a dangerous occurrence with
potential to cause an injury or disease to persons at work or to the public around the
workplace, or an accident in or about a mine such as -
(i) an accident causing loss of life or serious bodily injury in connection with
mining operations;
(ii) an explosion or ignition;
(iii) a blowout;
(iv) an outbreak of fire;
(v) a bursting of any pipeline or equipment containing petroleum, steam,
compressed air or other substance at a pressure greater than the
atmospheric pressure;
(va) a major uncontrolled emission of petroleum or chemical spillage;
(vi) a breakage or fracture of any essential part of draw-works, casing line or
failure of emergency brake whereby the safety of persons may be
endangered;
(vii) a breakage, fracture or failure of any essential part of any derrick, machinery
or apparatus whereby the safety of persons may be endangered;
(viii) an influx of noxious gases;
(ix) accident due to explosives,
the owner, agent or manager shall forthwith inform the Regional Inspector
immediately by telephone, telefax, express telegram or by special messenger and
shall also within 24 hours of every such occurrence, give notice thereof in Form IV-A
10
of First Schedule to the Chief Inspector, the Regional Inspector and the District
Magistrate .
(2) When an accident causing loss of life or serious bodily injury occurs in or about a
mine in connection with the generation, storage, transformation, transmission, supply
or use of electrical energy, the owner, agent or manager shall also forthwith inform
the Electrical Inspector of Mines immediately by telefax, telephone, express telegram
or special messenger.
(3) If death results from any injury already reported as serious under sub-regulation (1)
the owner, agent or manager shall within 24 hours of his being informed or the
death, give notice thereof to the Chief Inspector, Regional Inspector and District
Magistrate.
(4) In respect of every person killed or injured as above, the owner, agent or manager
shall send to the Chief Inspector particulars in Form IV-B and IV-C of the First
Schedule within seven days of such occurrence or within 15 days of the injured
returning to duty, as the case may be.
10. Notice of disease.-
Where any person employed in a mine contracts any disease notified by the Central
Government in the Official Gazette, the owner, agent or manger shall within three days of his
being informed of the disease give notice thereof in Form V of the First Schedule to the
District Magistrate, the Chief Inspector, the Regional Inspector and Inspector of Mines
(Medical).
11. Plans.-
(1) The owner, agent or manager of every mine shall keep the following plans accurate
and uptodate :-
(a) a key plan with reference to the national grid showing the area duly
demarcated in which operations for winning of petroleum and ancillary
operations are carried on;
(b) a surface plan showing the location of all installations including wells, group
gathering stations and pipe lines with their access route, railways, power
transmission lines, public roads, buildings or other permanent structures not
belonging to the owner, rivers and water courses within the mine;
(c ) in case of offshore, a plan showing the locations of all platforms with details
of wells, risers, pipelines, loading or unloading, storage facilities and all
other fixtures depicting the water depth of installation and also distance from
the shore base:
Provided that the Chief Inspector may, by an order in writing, call for a plan extending to
such distance from the mine boundary as he may specify.
(2) Every plan maintained in accordance with the provisions of these regulations shall,
(a) show the name of the mine and of the owner and the purpose for which the
plan is prepared ;
(b) show the true north or magnetic meridian and the date of the later ;
(c) unless otherwise provided, be on a scale having a representative factor of –
(i) 50,000 : 1, in case of key plans;
11
(ii) 20,000 : 1, in case of plans showing location of oil, gas wells and other
installations, etc., mentioned in clause (b) of sub regulation 1:
Provided that the Chief Inspector may by an order in writing and subject to
such conditions as he may specify therein, permit or require the plans to be
prepared on any other suitable scale;
(d) be properly inked in on durable paper or a polyester tracing film and be kept
in good condition;
(e) be accurate and maintained up-to-date and not later than 12 months.
(3) The Regional Inspector may, by an order in writing, -
(a) require such additional details to be shown on the plans required to be

maintained under these regulations or the preparation and maintenance of
such other plans and sections on such scale and showing such details within
such time as he may specify in the order;
(b) require the owner, agent or manager to submit to him within such time such
plans and sections, or tracings thereof, as he may specify in the order.
(4) All plans and sections required to be maintained under these regulations or any order
made thereunder as well as all field books and other notes used in preparation of
such plans and sections shall be kept available for inspection in the office of the mine
and a list thereof be maintained.
12. Preparation of plans, etc., by surveyor.-
(1) Every plan or section required to be maintained under these regulations or any
orders made thereunder shall be prepared by or under the personal supervision of a
surveyor and shall carry thereon a certificate by him to the effect that the plan or
section or part thereof is correct and shall be signed and dated by the surveyor and
counter-signed and dated by the manager on every occasion that the plan or section
is brought up-to-date.
(2) Every tracing of a plan or section or of any part thereof shall bear a reference to the
original plan or section from which it was copied and shall be certified thereon by the
surveyor to be a true copy of the original plan or section.
**********
12
CHAPTER III
EXAMINATION AND CERTIFICATE OF COMPETENCY AND OF FITNESS
13. Board of Mining Examinations – (1) For the purposes of these regulations, there shall be
constituted a Committee on Mining Examinations, (hereinafter referred to as ‘the Board of Mining
Examination ’).
(2) The Board of Mining Examination shall consist of the Chief Inspector, who shall be its Chairman
ex-officio, and three members possessing at least degree in mining engineering or petroleum
engineering ; and
(a) first class manager’s certificate granted under the Metalliferous Mines Regulations, 2010 or under
the Coal Mines Regulations, 2010; or
(b) having practical experience in metalliferous mines or coal mines; or
(c) serving in an institution imparting education in mining engineering or petroleum engineering at
the degree or equivalent level; or
(d) engaged in mining or petroleum research or planning, to be appointed by the Central
Government:
Provided that the Board of Mining Examination shall be so constituted that it shall include at least
one member possessing qualifications laid down in clause (a) or clause (b) and at least two members
possessing qualifications laid down either in clause (c) or in clause (d).
(3) Every member (other than the Chairman) of the Board of Mining Examination shall hold office for
a period of three years from the date of the notification appointing him as member of the said
Committee or until his successor is appointed and takes charge, whichever is later:
Provided that a member may at any time resign his office:
Provided further that a member appointed under clause (c) of sub-regulation (2) shall cease
to hold office upon his ceasing to serve in any such institution, as is referred to in that clause:
Provided also that a person appointed to fill a vacancy caused by reason of the death or
resignation or otherwise, shall hold office for the remaining period for which such member
would have, but for such reason, continued as member.
(4) A person who holds, or who has held, office as member of the Board of Mining Examination shall,
subject to the other provisions of this regulation, be eligible for re-appointment to that office.
(5) A member of the Board of Mining Examination (other than the Chairman) shall receive such
remunerations as the Central Government may fix.
(6) An Inspector nominated in this behalf by the Chief Inspector shall act as Secretary to the Board of
Mining Examination (hereinafter referred to in these regulations as the Secretary).
(7) Notwithstanding anything contained in this regulation, the Central Government may, if satisfied
that it is necessary so to do in the public interest, re-constitute the Board of Mining Examination
even though the term of office of all or any of the members thereof has not come to an end.
(8) Meetings of the Board of Mining Examination shall be held as and when the Chairman considers
them necessary, and unless otherwise decided by the Chairman, all meetings of the said Committee
shall be held at Dhanbad.
(9)(a) For every meeting of the Board of Mining Examination , not less than ten clear days prior
notice intimating the time and place of the proposed meeting and signed by the Chairman or the
Secretary shall be given to each member who is not absent from India.
(b) Such notice shall be delivered at, or posted to the usual place of residence of the member, and
each such notice shall be accompanied by a list of items of business to be disposed of at that
meeting.
13
(c) Notwithstanding anything contained in clauses (a) and (b), in case of urgency, an emergent
meeting may be called for by Chairman at any time, by intimating the members, only two days in
advance, of the time and date of such meeting and the subject matter for discussion at such meeting.
(10)(a) The Chairman shall preside at every meeting of the Board of Mining Examination .
(b) If the Chairman is absent for any reason, the members present shall elect one from amongst
themselves to preside over the meeting, and the members so elected shall, for the purposes of that
meeting, have all powers of the Chairman.
(11) No business shall be transacted at a meeting of the Board of Mining Examination unless at least
three members, including the Chairman, are present:
Provided that if at any meeting there is no quorum as aforesaid, the meeting shall automatically stand
adjourned to a date which is seven days later or if that day is a public holiday to the next working day
and the time, place and agenda for the adjourned meeting shall remain unchanged and shall
thereupon be lawful to dispose of the business at such meeting irrespective of the number of
members attending.
(12)(a) All matters which the Board of Mining Examination is required to consider shall be considered
at its meeting, or, if the Chairman so decides, by circulation of the papers, to every member who is
not absent from India.
(b) When any matter is referred to by circulation, any member can request that it should be
considered at a meeting of the Board of Mining Examination and the Chairman may direct that it
shall be so considered but when two or more members so request, the Chairman shall direct that it
shall be so considered at a meeting to be held.
(13)(a) The Secretary shall place, before the Board of Mining Examination a list of business to be
transacted at the meeting.
(b) No business which is not included in such list shall be considered unless the Chairman permits.
(14)(a) Every matter at a meeting shall be decided by the majority of votes of the members present
at such meeting.
(b) Every matter referred to the members by circulation under sub-regulation (12) shall be decided by
the majority opinion of the members to whom the papers were circulated, unless the Chairman
reserves it for consideration at a regular meeting to be held later.
(c) In case of equal division of votes or opinions of the members, Chairman shall have a casting vote
or opinion.
(15)(a) The Secretary shall record the minutes of each meeting in a bound-paged book kept for the
purpose and copies of such minutes of the meeting shall be circulated to all members present in
India.
(b) The minutes so recorded shall be confirmed at the next meeting of the Board of Mining
Examination and signed by the Chairman in token thereof.
(16)(a) The Chairman in addition to any other powers and duties conferred upon him under these
regulations, shall -
(i) present all important papers and matters to the Board of Mining Examination as early as
possible;
(ii) issue orders for carrying out the decisions of the Board of Mining Examination ;
(iii) have power to refer, in his discretion, any matter to the Central Government for its orders;
and
(iv) have powers generally to take such action or pass such orders necessary to implement the
decisions of the Board of Mining Examination .
14
(b) The Chairman may, during his temporary absence by reason of leave or otherwise, authorise any
member of the Board of Mining Examination to perform all or any of the duties of the Chairman
during such absence.
(c) Unless the Chairman otherwise directs, all proceedings of the Board of Mining Examination shall
be conducted in camera and be regarded as confidential.
14. Certificates to be granted by the Board of Mining Examination . – The shot firing
certificates issued under these regulations shall be granted by the Board of Mining Examination .
(a) Shot firing certificate of competency to perform well perforation job in oil mine.
15. Examinations and examiners. – (1) Certificates shall be granted to candidates after such
examination and in such form as the Board of Mining Examination may specify:
Provided that the Board of Mining Examination may, subject to the conditions specified in the bye-
laws exempt any person from appearing at the examination or part thereof for the grant of a
certificate referred to in regulation 14.
(2) The examinations shall be held at such times and at such centres as may be fixed by the Board of
Mining Examination , and shall be conducted by examiners appointed by the Board of Mining
Examination .
(3) The examiners so appointed shall be subject to the orders of the Board of Mining Examination in
respect of all matters relating to the conduct of the examinations, and shall receive such
remuneration as the said Committee, with the sanction of the Central Government, may fix.
(4) The Board of Mining Examination may specify the procedure for and the conduct of the
examinations and to the granting of certificates of competency and of fitness as required under these
regulations, and shall, so far as may be practicable, provide that the standard of knowledge required
for the grant of certificates of any particular class and the standard of medical fitness shall be uniform
throughout the territories to which these regulations extend.
16. Submission of applications. – (1) Applications for an examination conducted by the Board of
Mining Examination shall be made to the said Committee not less than 60 days prior to the date fixed
for the examination and on a form specified for the purpose.
(2) Notice regarding the date and place of the examinations for the Shot firing certificate shall be
published under the order of the Board of Mining Examination , in such periodicals as the said
Committee may direct, not less than 60 days prior to the date fixed for receiving applications.
17. Age and general qualifications of candidates. – (1) No person shall be admitted as a
candidate at any examination held by the Board of Mining Examination unless he is twenty years of
age.
(2) No persons shall be admitted as a candidate at any examination for a shot firing certificate unless
the certificate of experience, etc., required for appearing in the examinations under these regulations
shall be in the form specified by the Board of Mining Examination .
(3) Every application for an examination as aforesaid shall be accompanied by-
(i) a medical certificate obtained not more than one year prior to the date of his application, from a
qualified medical practitioner not below the rank of a Civil Assistant Surgeon or from a Certifying
Surgeon, certifying the candidate to be free from deafness, defective vision or any other infirmity,
mental or physical, likely to interfere with the efficiency of his work; and
(ii) a certificate from person of good repute as to the general good conduct and sobriety of the
candidate.
18. Practical experience of candidates for shot firing certificate of competency

examinations.– (1) No person shall be admitted as a candidate for examination of shot firing
officer’s certificate of competency unless he holds a degree from an approved institution and having
total experience of one year in perforation operation in oil mines.
15
(2) The Chief Inspector may, by an order in writing and subject to such conditions as he may specify
therein, vary the conditions specified under sub-regulation (1).
19. Number of attempts at examination. – No person shall be admitted for examination for shot
firing certificate beyond five attempts from the date of coming in to force of these regulations.
20. Fees for grant of certificates. - (1) Every application for grant of a shot firing certificate shall
be as accompanied by a fee of five hundred rupees.
(2) The fee once paid shall not be refundable except where the candidate has died before the
examination or where fee has been erroneously paid.
21. Duplicate certificates. – If any person proves to the satisfaction of the Board that he has,
without any fault on his part, lost or been deprived of a certificate granted to him under these
regulations, the Board of Mining Examination may, upon realisation of a fee of rupees one thousand
and subject to such terms and conditions as it thinks fit, cause a copy of the certificate to be
delivered to him after making payment thereof and the word “DUPLICATE” shall be stamped across
every such copy.
22. Certificates to be delivered to the manager. – When the holder of a shot firing certificate is
employed in oil mine in a capacity which requires the possession of the said certificate, he shall
deliver such certificate to the manager of the mine in which he is for the time being employed and
the manager shall deliver to such person a receipt for the same and retain the certificate in the office
at the mine so long as the holder thereof is so employed, and shall return it to the holder on his
ceasing to be so employed.
23. Suspension or cancellation of shot firing certificates. - (1) If the Regional Inspector is of
the opinion that the holder of a shot firing certificate is incompetent or is guilty of negligence or
misconduct in the performance of his duties under the Act or under these regulations, he shall bring
the matter to the notice of the Board of Mining Examination who may authorise in writing an
Inspector, not being and not below the rank of the Inspector whose report formed the basis of the
said opinion, to hold an enquiry to determine whether or not such a person (hereinafter referred to as
the delinquent) is fit to continue to hold such certificate:
Provided that the Board of Mining Examination shall, before the beginning of the enquiry,
furnish to the delinquent a statement of the case on which the enquiry is instituted.
(2) During such enquiry under sub-regulation (1), the Inspector authorised to conduct the enquiry,
shall be provided with all relevant documents and he shall record-
(a) the evidence of any witness that formed the basis of the said opinion;
(b) any evidence that the delinquent may like to give;
(c) the evidence of any witness that the delinquent may like to produce;
(d) the evidence of Manager of the mine; and
(e) any other evidence that may be considered necessary or relevant by the Inspector conducting the
enquiry:
Provided that unless the delinquent fails to be present in spite of sufficient notice, the evidence
aforesaid shall be recorded in the presence of the delinquent and he shall be given a reasonable
opportunity to cross-examine the witness other than those produced by him:
Provided further that the Inspector conducting the enquiry also may cross-examine the delinquent
and the witnesses.
(3) The Inspector who conducted the enquiry shall, within fifteen days from the date of conclusion of
his enquiry, send a report to the Board of Mining Examination together with his findings, the notes of
evidence recorded during the enquiry and other relevant records.
(4) Copies of the notes of evidence and the findings of the Inspector who conducted the enquiry shall
also be sent to the delinquent who may submit his written representation to the Board of Mining
Examination within thirty days from the date of despatch of such copies.
16
(5) The Board of Mining Examination may, after considering the evidence and other records and the
written representation, if any, submitted by the delinquent, either cause further enquiry to be made
in the case and thereupon, or otherwise, either exonerate the delinquent of the charges against him
or suspend or cancel the certificate, as it deems fit.
(6) Against any order of the Board of Mining Examination under this regulation, an appeal shall lie
before Central Government within thirty days of the order.
(7) Where a certificate is suspended or cancelled under this regulation suitable endorsement may be
made on such certificate or a duplicate thereof issued under regulation 21.
24. Validity of a shot firing certificate. -
(1)(a) No shot firing certificate shall remain valid for a period of more than five years unless the
certificate bears an endorsement by the Regional Inspector to the effect that the holder has within
the preceding five years, been examined and certified by a qualified medical practitioner appointed by
the Chief Inspector to be free from deafness, defective vision or any other infirmity, mental or
physical likely to interfere with the efficient discharge of his duties.
(b) An application in respect of an examination in pursuance of clause (a) shall be made to the Chief
Inspector, accompanied by a fee of fifteen rupees.
(2) (a) A medical examination undergone in accordance with rule 29B of the Mines Rules 1955 shall
also be deemed to be an examination for the purposes of sub-regulation (1).
(b) The application for endorsement on a certificate by the Regional inspector shall be accompanied
by the certificate of fitness granted in terms of rule 29B of the Mines Rules 1955 and a fee of five
rupees.
25. Retirement age for shot firing officer.- (1) No person shall act as a shot firing officer in oil
mine after attaining the age of sixty years unless he has obtained, within the preceding one year, a
medical certificate of fitness certifying him fit to carry out the duties prescribed for him in the Act and
in these regulations and the orders made thereunder:
Provided that if the Chief Inspector or the Regional Inspector is of the opinion that a person as
aforesaid, though less than sixty years of age, is medically unfit to carry on the duties prescribed for
him in the Act and in these regulations and the orders made thereunder, the Chief Inspector or the
Regional Inspector may, by an order in writing, require such persons to obtain a medical certificate of
fitness within such period, not exceeding three months, as he may specify therein, and no such
persons shall continue to act in any capacity as aforesaid after the period so specified unless he has
obtained a medical certificate of fitness.
(2) The medical certificate of fitness as aforesaid shall be obtained from such authority and in such
manner as the Board of Mining Examination may specify.
(3) Without prejudice to the provisions contained in sub-regulation (1), no person shall act as shot
firing officer after attaining the age of sixty five years.
************
17
CHAPTER-IV
INSPECTORS, MANAGEMENT AND DUTIES
26. Qualifications of Inspectors.-
(1) No person shall be appointed as Chief Inspector unless he holds a degree in mining
engineering of an educational institution approved by the Central Government;
(2) No person shall be appointed as Inspector unless he holds a degree in mining or

petroleum engineering of an educational institution approved by the Central
Government:
Provided that -
(i) in relation to electrical machinery installed in mines, a person holding a degree in

electrical engineering of an educational institution approved by the Central Government
may be so appointed;
(ii) in relation to other machinery or mechanical appliances installed in mines, a person
holding a degree in mechanical engineering of an educational institution approved by the
Central Government may be so appointed;
(iii) in relation to the provisions of the Act and of the regulations and of orders made
thereunder which relate to matters concerning the occupational safety and health, a
person holding a degree in medicine or surgery or occupational health and hygiene of an
educational institution approved by the Central Government may be so appointed; and
(iv) in relation to the provisions of the Act and of the regulations and of orders made
thereunder which relate to matters concerning welfare of persons, a person holding a
degree in social science or labour welfare of an educational institution approved by the
Central Government may be so appointed.
27. Access to facilities and vessels.-
(1) The owner agent or manager of the mine shall afford access and provide facilities for
such access to the Chief Inspector, inspector and every person authorised under section 8 of
Act, at all times to any part of the mine or any vessel or installation of the mine, as well as to
material and information necessary to carry out inspection, survey, measurement,
examination or enquiry under the Act.
(2) The officials referred in sub-regulation (1) shall have the right to stay on vessels or
installation as long as deemed necessary, and the owner, agent manager or installation
manager shall arrange transport to any part of the mine or any vessel, or installation of the
mine, and also arrange for their stay on board.
28. Mine.-
For the purposes of this Chapter, all borings, boreholes, petroleum wells, accessory
petroleum conditioning plants, workshops and installations, including the pipe conveying
petroleum within an area duly demarcated by the owner or agent shall be deemed to
constitute one mine:
Provided that where special conditions exist, the Chief Inspector may, by an order in writing
and subject to such conditions as he may specify therein, permit or require the division of any
one such area into two or more separate mines.
18
29. Qualification and appointment of manager.-
(1) No mine shall be opened, worked or re-opened unless there is a manager of the
mine, being a person duly appointed.
(2) The manager appointed under sub-regulation (1) shall hold degree in engineering
from an approved institution and have an experience of not less than ten years in
oil mines:
Provided that the owner or agent may, where it considers necessary so to do,
appoint a person having lesser years of experience, with the prior approval of the
Chief Inspector in writing.
(3) No person shall act or be appointed to act as manager of more than one mine
except with previous permission in writing of the Chief Inspector and subject to such
conditions as he may specify therein:
Provided that the Chief Inspector may at any time by an order in writing vary or
revoke any such permission if the circumstances under which the permission was
granted have altered or the Chief Inspector finds that the manger has not been able
to exercise effective supervision in the mines under his charge.
(4) Where by reason of absence or for any other reason, the manager is unable to
perform his duties under the Act, and the regulations or bye-laws and orders made
thereunder, the owner or agent shall authorise in writing a person possessing the
qualifications under sub-regulation (2)) to act as manager.
(5) Where the qualification of the person authorised to act as manager is in variance with
sub-regulation (2), no such authorisation shall continue beyond a period in excess of
30 days except with previous consent in writing of the Regional Inspector.
(6) The owner or agent as the case may be, shall forthwith intimate to the Regional
Inspector in writing that such an authorisation has been made, stating reasons for
the authorisation and the date of commencement and ending of the same.
(7) The person so authorised to act as manager shall during the period of such
authorisation have the same responsibility, discharge the same duties, and be subject
to the same liabilities as the manager.
30. Qualifications and appointment of deputy managers.-
(1) At every mine, having more than two manned installations including unmanned
installations attached to that or part thereof, the manager shall be assisted by
deputy managers on the following scale :-
(a) in case of an offshore mine, one deputy manager for every four manned
installations including unmanned installations attached to them, or part thereof;
(b) in other cases, one deputy manager for every eight installations or part thereof.
(2) The deputy manager appointed under sub-regulation (1) shall hold degree or
diploma in engineering from an approved institution and have an experience of not
less than seven years of working in oil mines.
(3) The Chief Inspector may, by an order in writing and subject to such conditions as he
may specify therein, permit or require appointment of deputy mangers in variation
with these provisions.
19
31. Qualification and appointment of engineer.-
(1) At every mine, one or more engineer shall be appointed to hold general charge of
mechanical and electrical machinery and to be responsible for its installation,
maintenance and safe working and a notice of every such appointment, giving the name
and full particulars of the qualifications and experience of the person so appointed, shall
be sent to the Regional Inspector within seven days of such appointment.
(2) The engineer so appointed under sub-regulation (1) shall hold degree or diploma in
engineering from an approved institution and shall have experience of not less than five
years of working in the oil mines.
(3) The Chief Inspector may by an order in writing and subject to such condition as he
may specify therein, permit appointment of engineer in variation with these provisions.
32. Qualification and appointment of installation manager.-
(1) At every mine one or more installation manager shall be appointed to hold charge of
the different installations of the mine.
(2) Installation manager so appointed under sub-regulation (1) shall hold degree or
diploma in engineering from an approved institution and shall have an experience of
not less than five years of working in oil mines.
(3) An installation manager may hold charge of more than one installation.
(4) The Chief Inspector may by an order in writing and subject to such conditions as he
may specify therein, permit or require appointment of installation manager in
variation with these provisions.
33. Qualification and appointment of safety officer.-
(1) The owner, agent or manager of every mine shall appoint one or more safety officers
to assist the manager in promotion of safety and health at work.
(2) In case of off-shore installation, safety officer shall be appointed at each manned
installation.
(3) The safety officer appointed under this regulation shall hold degree or diploma from
an approved institution and shall have undergone occupational health and safety
training in oil mines.
may specify therein, permit or require appointment of additional safety officers in
variation with these provisions.
34. Qualification and appointment of surveyors.-

(1) At every mine one or more persons holding degree or diploma in civil engineering or
in mine surveying, from an approved institution or an approved certificate in
surveying, shall be appointed as surveyor to assist the mines manager and for
carrying out the surveys, levellings and for preparing plans and sections as required
under the Act, the regulations and the orders made thereunder.
may specify therein, permit or require appointment of Survey Officer in variation
20
35. Qualification and appointment of fire officer.-
(1) At every mine one or more persons shall be appointed to be the fire officer for fire
fighting and to assist the manager on fire prevention measures.
(2) No person shall be appointed as fire officer unless he holds a degree or diploma in fire
engineering from an approved institution.
may specify therein, permit or require appointment of fire officer in variation with
these provisions.
36. Qualification and appointment of shot firing officer.-
(1) At every mine adequate number of shot firing officers shall be appointed for well
perforation operation.
(2) No person shall be appointed as shot firing officer unless he is holder of shot firing
officer certificate of competency.
(3) No person shall be admitted as a candidate for examination of shot firing officer’s
certificate of competency unless he holds a degree from an approved institution and
having total experience of one year in perforation operation in oil mines.
may specify therein, permit or relax for appointment of shot firing officer in variation
37. Appointment of officials and competent persons.-
(1) The owner, agent or manager of every mine shall appoint such number of competent
persons including officials and technicians, as is sufficient to secure, during each of
the working shift -
(a) adequate inspection of the installation and the equipment thereof ;
(b) a thorough supervision of all operations at the installation;
(c) the installation, running and maintenance, in safe working order, of all
machinery in the mine; and
(d) the enforcement of the requirements of the Act and these regulations.
(2) It shall be the responsibility of the manager, deputy manager, engineer and
installation manager to see that the persons appointed under sub-regulation (1) are
competent to perform duties assigned to them.
(3) Copies of all appointments made under sub-regulation (1) and duties assigned to the
competent persons under sub-regulation (2) shall be entered in a bound paged book
kept for the purpose.
38. General management.-
(1) The owner, agent and manager shall provide for the safety, health, welfare,
environment and proper discipline of persons employed in the mine.
(2) Except in a case of emergency, no person who is not an official or a competent

person shall give otherwise than through the manager, instructions to a person
employed in a mine who is responsible to the manager.
21
39. Duties of persons employed in mines.-
(1) Every person shall strictly adhere to the provisions of the Act and of the regulations
and orders made thereunder and to any order or direction issued by the manger or
an official with a view to the safety or convenience of persons, not being inconsistent
with the Act and these regulations nor shall he neglect or refuse to obey such orders
or directions.
(2) Every person shall be responsible to follow safety directives and be conversant with
the safety instruction issued by the manager from time to time.
(3) Before beginning work every person shall examine his place of work and the
equipment that he is to use and shall forthwith report to his superior any dangerous
defect that he may discover.
(4) Every person shall make use of all safeguards, safety devices and other appliances
provided for his protection or the protection of others.
(5) Except in an emergency, no person unless duly authorised shall interfere with,
remove, alter or displace any safety device or other appliance provided for his
protection or the protection of others or interfere with any method or process
adopted with a view to avoiding accidents and injuries to health.
(6) No person shall, while on duty, throw any stone or other missile with intent to cause
injury or fight or behave in a violent manner nor shall impede or obstruct any other
person in the discharge of duties, or offer or render any service or use any threat, to
any other person with a view to prevent the other person from complying with the
provisions of the Act or the regulations, or orders made thereunder or from
performing duties faithfully.
(7) No person shall sleep or rest in a dangerous place such as scaffolds, derrick floor or
cranes or in the vicinity of dangerous or toxic substances, machinery, boilers, vehicles
and heavy equipment’s.
(8) Every person shall wear protective equipment and clothing suited to his duties and to
the weather conditions.
(9) Every person receiving any injury in the course of his duty shall, as soon as possible,
report the same to an official or to the competent person in charge of a first-aid
station, who shall arrange for the necessary first-aid to the injured person.
(10) No person shall, except with the authority of an official, remove or pass through any
fence, guard barrier or gate, or remove any danger signal.
40. Duties of manager.-

(1) The manager shall be responsible for the safe and proper working of the mine by
exercising supervision, control and direction to ensure that all work is carried out in
accordance with the provisions of the Act and of the regulations and orders made
thereunder.
(2) The manager shall ensure that sufficient supply of materials and appliances for the
purpose of carrying out the provisions of the Act, the regulations and orders made
thereunder and for ensuring the safety of the mine and persons employed therein, is
always provided at the mine; and if he is not the owner or agent of the mine, he shall
report in writing to the owner or agent when anything which he is not competent to
order, is required for the aforesaid purpose and a copy of every such report shall be
recorded in a bound paged book kept for the purpose.
22
(3) The manager shall assign to every competent person and official his specific duties
and on his appointment make over to him a copy of the regulations, rules and bye-
laws and any orders made thereunder which affect him and he shall take all possible
steps to ensure that every such person understands, carries out and enforces the
provisions contained therein in a proper manner.
(4) The manager shall examine all reports, registers and other records required to be
made or kept in pursuance of the Act, the regulations and orders made thereunder
and shall countersign the same and date his signature.
Provided that the manager may, however by an order in writing delegate this
duty to deputy manager or installation manger.
(5) The manager shall pay attention to and cause to be carefully investigated any
specific representation or complaint that may be made to him in writing by a work
person of the mine as to any matter affecting the environment or safety or health of
persons in or about the mine.
(6) When an accident resulting in any serious bodily injury to any person or loss of life
occurs in a mine, the manager shall inspect the site of accident immediately and shall
also either himself or through safety officer have an enquiry made into the causes of
and circumstances leading to the accident and the results of every such enquiry and
a plan and section of the site of the accident showing the details shall be submitted
to the Regional Inspector within seven days of the date of occurrence.
(7) The manager shall perform such other duties as specified in this behalf under the
Act, the regulations and orders made thereunder.
(8) The manager may suspend or take such disciplinary action as he thinks fit against the
work persons for contravention of any provision of the Act, or the regulations and
orders made thereunder.
(9) The manager shall maintain in a bound paged book kept for the purpose, a diary,
and shall record therein the findings of each of his inspections and also the action
taken by him to rectify the defects mentioned, if any.
(10) The manager shall identify operation of hazardous nature and frame code of safe
practice to be followed by persons engaged in the operation which shall be
consistent with the Act and the regulations or orders made thereunder.
(11) The manager shall ensure that the adequate copies of code of safe practices are
distributed to the concerned persons working in these operations.
41. Duties of deputy manager.-
(1) The deputy manager shall carry out the duties assigned to him by the manager, and
shall see that in the part of the mine or installations assigned to him by the manager,
all work is carried out in accordance with the provisions of the Act and of the
regulations or orders made thereunder.
(2) The deputy manager shall –
(a) subject to the orders of the manager, visit and examine the part of the mine
and the installations under his charge or part thereof;
(b) maintain a detailed report of the result of each of his inspection and also action
taken by him to rectify the defects noticed, if any;
23
(c) ensure that when any drilling rig, workover rig and associated equipment,
production equipment or pipeline is shifted or newly installed, it is given a trial run before
being put into use;
(d) in the absence of manager, deputy manager shall have the same responsibility and
discharge the same duties and shall be subjected to same liabilities as the manager, but
not so as to exempt the manager there from.
42. Duties of engineer.-
The engineer shall -
(a) subject to the orders of the manager and other superior official, hold general charge of
the machinery at the mine, and shall be responsible for the proper installation,
maintenance and safe working of such machinery;
(b) ensure that when any machinery is shifted or newly installed, see that it is given a trial
run before it is put into use;
(c) ensure that the provisions of the Act and of the regulations or orders made thereunder
relating to installation, operation, maintenance or examination of machinery are properly
carried out by subordinate officials, competent persons and employees as the case may
be, appointed for the purpose; and
(d) examine all reports, registers and other records relating to the installation, maintenance,
operation or examination of machinery required to be made or kept in pursuance of the
Act and the regulations or orders made thereunder, and shall countersign the same and
date his signature.
43. Duties of installation manager.-

The installation manager shall -
(a) have responsible charge and control of such installations and shall carry out such
duties, as may be assigned to him by the manager;
(b) ensure that a notice of his appointment is posted at a place in the installation in such
a position that it can be easily and conveniently read;
(c) ensure that in the installation assigned to him, all work is carried out in accordance
with the provisions of the Act and the regulations or the orders made thereunder;
(d) visit and examine the installations under his charge on every working day to see that
safety in every respect is ensured;
(e) maintain a detailed record of the results of each of his inspections and also of the
action taken by him to rectify the defects noticed, if any;
(f) ensure that when any drilling rig, work-over rig and associated equipment or
production equipment or pipeline is shifted or newly installed, a trial-run is given
before it is put into use and be present during every such trial run;
(g) ensure that all persons employed at the installation are thoroughly instructed and
familiar with the provisions of the standing orders, safe operating procedures and
emergency plan made under these regulations relating to prevention of blowout and
fire;
(h) ensure that the provisions of the Act and the regulations or orders made thereunder
relating to the installation, maintenance, operation or examination of machinery and
equipment are properly carried out by himself or by competent persons or work
persons, as the case may be, appointed for the purpose;
24
(i) during the construction of an installation or any operation thereat, when there is an
emergency or apprehended emergency endangering the life or safety of any person
or the stability and safety of the installation, himself take or cause to be taken such
measures as are necessary or expedient to avoid the emergency.
44. Duties of safety officer.-
(1) The safety officer shall -
(a) inspect, as often as may be necessary, the installations of the mine with a view to
identify the dangers which may cause bodily injury or impair health of any person or
environment;
(b) advise the manager on measures necessary to prevent dangerous situations;
(c) enquire into the circumstances and causes of all accidents whether involving persons
or not and advise the manager on measures necessary to prevent recurrence of such
accidents;
(d) collect, compile and analyse information in respect of accidents and dangerous
occurrences with a view to promote safe practices and improvement of working
environment;
(e) organise regular safety education programmes and safety campaigns to promote
safety awareness amongst persons employed in the mine.
(f) ensure that all new workers and workers transferred to new jobs receive adequate
safety fire fighting and first aid training:
Provided that in case of offshore installations, safety training shall also include
instructions and guidance relating to survival at sea;
(g) maintain a detailed record of work performed by him every day.
(2) The safety officer shall be assisted by adequate number of assistants for the discharge
of his duties.
(3) No duties other than those specified in sub-regulation (1) shall be assigned to the
safety officer without the written approval of the Regional Inspector.
45. Duties of fire officer.-
The fire officer shall --
(a) ensure the observance of the provisions of the Act and the regulations or orders
made thereunder concerning fire detection, fire-fighting systems and emergency plan
and advise the manager on measures necessary to ensure adequate protection
against fire;
(b) ensure proper layout, installation and maintenance of fire-fighting equipment;
(c ) ensure that emergency plan for likely fire situations are prepared;
(d) organise regular training of persons incharge of fire-fighting duties with particular
reference to contingency or emergency plan for fire, correct assessment and handling
of fire problem;
25
(e) ensure that persons incharge of fire fighting duties undertake simulated fire drills
atleast once in every month to study promptness of response and effective tactics;
(f) examine at least once in every quarter all devices and equipment of fire detection
and fire-fighting systems in the mine and report any defects in the same to the
manger;
(g) exercise a general supervision and co-ordination during control and extinguishment of
any fire in the mine;
(h) assist the manager or other officials so authorised, to conduct enquiry into the causes
and circumstances of all fires with a view to prevent reoccurrence in the mine;
(i) maintain detailed record of work performed by him every day;
(2) No duties other than those specified in sub-regulation (1) shall be assigned to the fire
officer without the written approval of the Regional Inspector.
46. Duties of shot firing officer.-
The shot firing officer shall -
(a) carry out his duties in accordance with the provisions of the regulations and of any
orders made thereunder with respect to the transport and use of explosives;
(b) be responsible for the observance by his assistants, if any, of such provisions and of
any direction with a view to safety, which may be given to them by a superior official;
(c) not hand over any explosive to any unauthorised person;
(d) be present when shots are being charged and shall himself fire the shots; and
(e) be responsible when a shot has misfired to see that the gun is safely disarmed.
47. Duties of competent persons.-
(1) Every competent person shall be subject to orders of superior official and shall perform
his duties assigned to him in accordance with the provisions of the Act and of the regulations
or the orders made thereunder.
(2) The competent person shall not -

(a) depute another person to perform his work without the sanction of his
superior officials;
(b) absent himself without having previously obtained permission from such
official for the period of his absence or without having been relieved by a
duly competent person; and
(c) without permission from such official, perform during his shift, any duties
other than those for which he has been appointed.
(3) The competent person shall, on the occurrence at his place of work any hazardous
condition, take prompt corrective measures to eliminate the hazard.
**********
26
CHAPTER-V
DRILLING AND WORKOVER
48. Derricks.-
(1) Every part of a derrick shall be of sound construction and adequate strength and shall be
maintained in safety working order.
(2) The derrick shall be adequately secured to prevent it from overturning.
49. Derrick platforms and floors.-
(1) On every derrick or portable mast, a platform atleast 0.60 metres wide shall be provided
on atleast one side of the crown block equipped on its outer edges with a two-rail railing
atleast one meter high and toe-board 0.15 meter high.
(2) On every derrick, platforms shall be provided for persons to stand on while they handle
pipe or other equipment racked in or on the derrick which shall cover the space from the
working edge of the platform to the legs and girts of the derrick and be firmly secured.
(3) The working edge of monkey board platforms shall be so placed that there is adequate
clearance for safe passage of traveling block.
(4) Platforms, floors and walkways shall be kept free of dangerous projections or
obstructions and shall be so maintained that adequate protection against slipping is
provided.
50. Ladders.-
(1) Every derrick shall be equipped with a ladder arrangement ensuring safe access to all
elevated walking and working platforms.
(2) Access from ladder to working platforms shall be properly secured with railings and toe-
boards.
(3) Every ladder shall have rungs equally spaced and the top end of each ladder section shall
extend not less than one metres above the platform.
(4) Landing platforms or cages shall be provided on ladders of more than 6 metres to a
maximum unbroken length of 9 metres.
(5) All landing platforms shall be equipped with railings and toe-boards so arranged as to
give safe access to the ladder :
Provided that the Chief Inspector may permit in any mine or part thereof any alternative
precautionary measures to be taken in lieu of landing platforms.
(6) All ladders leading from derrick platform to monkey board shall be provided with fall
preventor of approved type or other such device to prevent persons from falling:
Provided that where special conditions exist which make the compliance with provisions
of this sub-regulation not reasonably practicable, the Chief Inspector may by an order in
writing and subject to such conditions as he may specify therein, exempt or relax from
these provisions.
27
51. Safety belts and life lines.-
(1) Every person who works above the first girt of a derrick shall be provided with approved
type of safety belt with full body harness and lifeline and shall use the same unless he is
otherwise protected against the danger of falling from height.
(2) No person shall work or travel from where he is likely to fall for more than 1.8m unless
he is protected by approved type of safety belt with full body harness and lifeline and shall
use the same whilst at work.
52. Emergency escape device.-
(1) On every derrick there shall be installed and maintained an escape line, with the
approved escape device with a slide of adequate strength in such a manner that persons
can come down safely from the monkey board to ground level or main deck level (in case
of off shore) in an emergency.
(2) Escape line shall be securely fastened to the girt immediately above the monkey board
and it shall be securely anchored to ground at a distance not less than the height of the
monkey board from the ground.
(3) Landing place shall be provided with adequate quantity of sand or other suitable material
for cushioning to prevent hard landing.
(4) A competent person shall inspect every part of the emergency escape device once in
every round trip or once in a week whichever is earlier and a record of every such
inspection shall be maintained in a bound-paged book kept for the purpose and signed by
the person who made the inspection.
53. Weight indicator.-

(1) On every rig a weight indicator shall be provided and used to register a close indication
of the load suspended from the casing line.
(2) The weight indicator shall be well maintained and in working order.
54. Escape exits.-

The rig floor area, and each draw works engine floor area and each living accommodation
shall have not less that two escape exits placed on opposite sides to give unobstructed
escape.
55. Guardrails, handrails and covers.-
(1) Floor openings and floor holes shall be guarded by a standard railing and toe-board or
cover.
(2) Every open-sided floor or platform 1.8 metres or more above adjacent floor or ground
level where any person is allowed to work or pass shall be guarded by a standard railing.
(3) On the inside of all mud tank runways standard railing shall be provided unless other
means are available to prevent a person from falling into the mud tanks.
(4) Open sided floors, walkways, platforms or runways above or adjacent to dangerous
equipment and similar hazards shall be guarded with a standard railing and toe-board.
56. Draw-works.-
(1) The draw-works shall be fitted with a suitable device with its control near the driller’s
stand to stop the draw-works in case of an emergency.
(2) No draw-works shall be operated unless all guards are in position and maintained.
(3) If lubrication fittings are not accessible with guards in place, machinery shall be stopped
for oiling and greasing.
28
(4) The brakes, linkage and brake flanges of draw works shall be examined by a competent
person once at least in every 24 hours and if any defect is found during such
examination, the draw-works shall not be used until such defect is remedied.
(5) The results of every such examination specified under sub-regulation (4) shall be
recorded by the competent person making the inspection.
(6) The draw-works shall be provided with an automatic device which shall effectively
prevent the traveling block from coming closer than two metres of the crown block on
the one end and crashing on the rotary table at the other end:
Provided that where special conditions exist which make the compliance with provisions
these provisions.
57. Cathead and catline.-

(1) Catheads operated manually shall be equipped with a guide divider to ensure separation
of the first wrap of line or rope.
(2) The key seat and projecting key on a cathead shall be covered with a smooth thimble or
plate.
(3) When a cathead is in use, a competent person shall be at the controls and in the event of
any emergency, he shall immediately stop the rotation of the cathead.
(4) The operator of the cathead shall keep his operating area clear and shall keep the portion
of the catline not being used coiled or spooled.
58. Tongs.-
(1) Uncontrolled rotation of pipes shall be effectively prevented while making or breaking
pipe connections and a back-up tong shall be used for this purpose whenever required.
(2) Tong counter balance weights and lines shall be provided with guards to prevent
accidental contact.
(3) The ends of tong safety lines shall be secured with not less than three wire-line clamps,
or crimped.
59. Safety chains or wirelines.-

Tongs, ends of rotary hose and suspension sheaves shall be fitted with safety chains or
wirelines.
60. Casing lines.-
(1) All casing lines shall be visually examined by a competent person once at least in seven
days and the condition of the wire as to wear, corrosion, brittleness and fracture shall be
noted and a report of every such examination shall be recorded in a bound-paged book
kept for the purpose and shall be signed and dated by the person who made the
examination.
(2) If during any examination as aforesaid any defect or weakness is found by which the
safety of persons may be endangered, such weakness or defect shall be promptly
reported in writing to the installation manager or manager and until such weakness or
defect is remedied, the casing line shall not be used.
(3) The wearing points of every casing line shall be moved by cutting off at least thirty
metres of the casing line after every 3000 tonne-kilometres or at shorter intervals, where
necessary so as to prevent excessive wear of the casing line which shall be carried out
under the supervision of the driller or other competent person who shall record the date
and other particulars thereof and shall sign and date the same:
Provided that where special conditions exist which makes compliance with the provisions
these provisions.
29
61. Rigging equipments for material handling.-
(1) Rigging equipment including cranes for material handling shall be checked prior to and
during its use to ensure that it is safe.
(2) Rigging equipment shall not be loaded in excess of its recommended safe working load.
(3) While operating cranes in the vicinity of overhead electric transmission line, adequate
precaution shall be taken against accidental contact with the electric transmission line
unless the same is kept de-energised during movement of the crane.
(4) All rigging equipment and crane shall be examined by a competent person at such
interval and in accordance with the procedure as laid down by the manager or installation
manager and he shall record the results of his inspection.
62. Storage of materials.-

(1) All materials stored in tiers shall be stacked, racked or otherwise secured to prevent
sliding, falling or collapse.
(2) Passage ways shall be kept clear to provide for the free and safe movement of material
handling equipment or persons.
63. Construction and loading of pipe-racks.-
(1) Construction of pipe racks shall be designed to support any load placed thereon.
(2) Adequate provision shall be made to prevent pipe-tubular material or other round
material from rolling off pipe-racks.
(3) No person shall go or be allowed to go between pipe-rack and a load of pipe during
loading, un-loading and transferring operations of pipes unless effective protection device
or system is provided to protect such person from being hit by any load of pipe in motion.
64. Rigging-up and rig dismantling.-
(1) The raising and installation of heavy loads shall be done during daylight hours unless
adequate general lighting arrangements are provided at the place of work.
(2) All loose parts and tools shall be securely fastened.
(3) Guylines, cat lines, sub lines and such other lines shall not be installed within six metres
of any electric overhead transmission lines.
(4) The exhausts of internal combustion engines shall be provided with water quenched or
other effective spark arrestors.
(5) High pressure circulating fluid lines and steam line shall be securely bolted down.
(6) While dismantling the rig the wellhead shall be protected against damage from sliding or
falling object.
(7) Components from aloft including nuts, bolts and cleats shall be lowered safely to the
ground either singly, bundled or in containers.
(8) Safe work practices shall be framed and implemented by the manager or deputy
manager or installation manager for rigging-up and dismantling.
65. Jacking up and jacking down of offshore rig.-
(1) The jacking up, jacking down and the rig movement shall be done under the direct
supervision and control of an installation manager, or other official specially appointed by the
manager for this purpose.
(2) The stability of the rig shall be ensured throughout the operations specified under sub-
regulation (1).
(3) Code of safe practices specifying the operations, safety guidelines, maintenance,
examination, duties of various persons and the checklists, for the operations shall be framed
by the owner, agent or manager and a copy of the code shall be made available to the
concerned officials before start of the operations.
30
(4) No jacking up, jacking down or rig movement shall be undertaken without considering
prevailing wind, sea-current, sea bed data, water depth, penetration anticipated and other
information likely to affect the stability and safety of the vessels.
(5) The rig shall remain securely anchored to the offshore supply vessels till such time it is
properly pinned to the sea bed.
(6) The towing vessel used shall be subjected to the provisions of the test certificate issued
by an approved agency which shall be dated within the previous twelve months and shall
state continuous static bollard pull of the vessel.
(7) The water tight integrity of the rig shall be provided and maintained at all times.
(8) Effective communication shall be provided and constantly maintained between the rig
and shore base.
(9) No critical operation of jacking up and jacking down shall be carried out beyond daylight
hours except emergency.
(10) Only minimum number of persons required for jacking up or jacking down operations
shall be permitted to remain on the installation.
67. Anchoring, mooring and positioning.-
(1) Floating facilities shall have systems to enable them to maintain their position at all times
and, if necessary, be able to move away from the position in the event of a situation of
hazard and accident.
(2) Dynamic positioning systems shall be designed in such a manner that the position can be
maintained in the event of defined failure, damage to the system and in case of accident.
(3) During conduct of marine operations, the necessary actions shall be taken in such a
manner that the probability of situations of hazard and accident is reduced and those who
take part in the operations are not injured.
(4) Requirements shall be set to maintaining position in respect of vessels and facilities
during implementation of such operations, and criteria shall be set for start up and
suspension of activities.
68. Mud tanks and mud pumps.-

(1) Sufficient capacity of mud tanks and mud pumps shall be provided and maintained for
effective control of the well.
(2) Mud tank shall be located at such a distance from internal combustion engine so as to
guard against fire due to accumulation of flammable gases.
(3) Mud tanks shall be so designed and installed as to provide positive suction to mud
pumps:
Provided that the Chief Inspector may, by an order in writing exempt any part of the
mine from observance of this precaution if he considers such observance not necessary.
(4) All mud pumps connected to a drilling rig shall be equipped with a safety pressure relief
valve and an operating gauge in the system.
(5) The valve shall be set to discharge at a pressure not in excess of the established working
pressure of the pump, pipes and fittings.
(6) The discharge from a safety pressure relief valve shall be piped to a place where it will
not endanger persons.
(7) There shall be no valve between a pump and its safety pressure relief valve.
31
69. Blowout preventor assembly – drilling.-
(1) After the surface casing is set in a well, no drilling shall be carried out unless blowout
preventer assembly is securely installed and maintained.
(2) Blowout preventer assembly shall consist of -
(a) one blind or blind shear ram preventer for closing against an open hole and one
pipe ram preventer, for closing against tubular in use in the hole for rated
working pressure upto 136 kg/cm2 (2000 psi);
(b) one annular preventer shall be provided in addition to provisions made in sub-
regulation 2(a) for rated working pressure more than 136 kg/cm2 (2000 psi) and
upto 340 kg/cm2 (5000 psi); and
(c) one annular preventer and one pipe ram preventer shall be provided in addition
to provisions made in sub-regulation 2(a) for rated working pressure more than
340 kg/cm2 (5000 psi) according to the maximum anticipated surface pressure.
(3) In blowout preventer assembly, there shall be provided two seamless steel pipes or
flexible armored high pressure steel hose at least 50 millimeter in diameter connected
below each set of blowout preventer, one for bleeding off pressure and the other for
killing the well which shall be straight without any sharp bends and lead directly to the
opposite sides of the drilling platform.
(4) Each pipeline shall consist of components having a working pressure not less than
that of the blowout preventers.
(5) The bleed-off line shall be securely tied and connected to a suitable manifold which
shall permit the flow to be diverted through a full opening line or through either the bleed-
off line or kill line, each containing an adjustable choke and connected to a degassing
system.
(6) Kelly cocks shall be provided between swivel and kelly and also between kelly and drill
pipe.
(7) Well shall always be kept under control in all situations.
(8) Blow out preventer shall be installed and maintained to enable the shut off of any
flow from the well regardless of the type or diameter of the tools or equipment in the
well.
(9) Blow out preventer shall have a pressure rating equal to or greater than pressure
rating of the well head, or the anticipated surface pressure, whichever is more.
70. Blowout preventor assembly for well servicing and coal bed methane operations.-
(1) Blowout preventer assembly shall consist of -

(a) one blind or blind shear ram preventer for closing against an open hole; and
(b) one pipe ram preventer, for closing against tubular in use in the hole.
(2) Well shall always be kept under control in all situations.
(3) Blow out preventer shall be installed and maintained to enable the shut off of any
flow from the well regardless of the type or diameter of the tools or equipment in
the well.
(4) Blow out preventer shall have a pressure rating equal to or greater than pressure
rating of the well head, or the formation pressure, whichever is more.
32
71. Control system for blowout preventers.-
(1) All ram preventors shall have locking mechanism and instructions for operating the
controls shall be posted prominently near the control unit.
(2) All controls of power operated blowout preventers shall be located within easy reach
of the driller on the derrick floor :
Provided that where special conditions exist which make the compliance with this
sub-regulation unnecessary or not reasonably practicable, the Chief Inspector may by
an order in writing and subject to such conditions as he may specify therein, grant
relaxation from the provisions of this sub-regulation.
(3) A remote control panel for the blowout preventer shall also be installed at ground
floor level at a safe distance from the derrick floor and in case of off shore
installation, at tool pusher’s office.
(4) Blow out preventers shall be connected to an accumulator system which shall be
capable of providing fluid of sufficient volume to close all the blowout preventers and
open hydraulically operated valve.
(5) Minimum accumulator pressure shall not be less than 15 kg/cm2 above pre-charge. It
shall be capable of closing any ram type blow out preventer within 30 seconds and
annular preventer within 60 seconds.
(6) All controls for blowout preventers shall be clearly identified with suitable markers.
72. Testing of blowout preventer assembly.-
(1) All the components of blowout preventors assembly shall be pressure tested upon
installation and at every repair or re-installation but the frequency of pressure test shall not
to exceed 21 days.
(2) Pressure test shall be conducted initially at low pressure of 15 to 20 kg/cm2 (200 to
300 psi) and then at high pressure which shall be greater than the maximum anticipated
surface pressure.
(3) The low and high pressure test shall be maintained for at least five minutes.
(4) Notwithstanding anything stated above, the annular bag type blowout preventer shall
not be subjected to more than 70 percent of its rated pressure.
(5) All operational components of the blowout preventer assembly shall be function tested
atleast once in a week.
(6) Full particulars of all tests mentioned above shall be recorded in the daily report and in
the case of pressure test, the pressure applied and duration of test shall also be recorded by
the persons making the test.
(7) If during any test, a blowout preventer assembly or any part thereof is found to be
defective, such defects shall be rectified before resumption of normal operation of drilling or
workover.
(8) Necessary pressure testing device shall be provided with each rig.
(9) All blow out preventers shall be serviced and tested at the workshop once in three
years to their rated pressure and the test results shall be recorded, and shall also be
made available at the installation.
33
73. Precautions against blowout.-
(1) The following control equipment for the drilling mud system shall be installed and
kept in use during drilling operations :-
(a) a pit level indicator registering increase or reduction in the drilling mud volume
and shall include a visual and audio warning device near the driller’s stand;
(b) a gas detector or explosimeter at the primary shale shaker and connected to
audible or visual alarm near the driller’s stand;
(c) a device to ensure filling of well with mud when the string is being pulled out;
(d) a control device near the driller’s stand to stop the mud pump when the well
kicks, and in case of offshore rig an additional control device shall also be provided at
a safe distance:
Provided that where special conditions exist which make the compliance with the
provision of this sub-regulation not reasonably practicable, the Chief Inspector may,
by a general or special order in writing and subject to such conditions as he may
specify in such order, grant relaxation from the aforesaid provision.
(2) If the control equipment mentioned in sub-regulation (1) indicate that formation
fluids are entering the well, immediate steps shall be taken to control the well.
(3) (a) Instructions shall be issued before the blow out preventer assembly is installed
regarding action to be taken when a well kicks and specifying the duties of each
person employed on the rig and of such other persons as may be necessary and a
copy of the such instructions shall be posted prominently near the rig.
(4) Each person employed on a rig shall have an adequate understanding of the warning
signs of a kick, the instructions referred to in sub-regulation (3), the blowout
preventer assembly and be able to operate the controls for blowout preventers.
(5) Blowout prevention drill shall be conducted for this purpose once in seven days.
(6) Suitable control valves shall be kept available near the well which can be used in case
of emergency to control the well.
(7) When running in or pulling out tubings, a suitable mechanism shall be kept readily
available at the derrick floor to prevent uncontrolled flow from tubing .
74. Precautions after a blowout has occurred.-
(1) On the appearance of signs indicating that a well is blowing out, all persons other than
those whose presence is deemed necessary for controlling blowout shall be immediately
withdrawn from the installation and suitable action shall be taken in accordance with the
procedures formulated in the emergency plan prepared under regulation 111.
(2) During the whole time that any work of controlling a blowout is in progress, the following
precaution shall be taken: -
(a) competent person shall be present on the spot throughout;
(b) an area within 500 metres of the well on the down wind direction shall be
demarcated as danger zone;
(c) all electrical installations within the danger zone shall be de-energised;
(d) approved safety lamps or torches shall only be used within the danger zone;
(e) no naked lights or vehicular traffic shall be permitted within the danger zone.
34
(f) a competent person shall ascertain the condition of ventilation and presence of gases
with an approved instrument so far as safety of person is concerned;
(g) there shall be available at or near the place, adequate number of approved type of
self-contained breathing apparatus or any other apparatus of approved type for use
in emergency;
(h) adequate fire-fighting equipment shall be kept readily available for immediate use.
(i) any other equipments as required by Regional Inspector shall also be kept readily
available.
75. Drilling operations.-

(1) At the beginning of every shift the instruments and controls at the driller’s stand,
draw-works, mud pumps, sensing and monitoring instruments, mud logging, casing line,
catline and blowout preventer assembly shall be examined by the driller and he shall satisfy
himself that these are in good working order.
(2) The manager of every mine shall ensure that a detail plan of operations relating to
safety and geo-technical matters is formulated before commencing drilling for the individual
well and the same shall be made available to installation manager, other concerned officials
and competent persons before commencement of these operations.
(3) Before commencement of well drilling operation, a pre-spudding audit shall be carried
out to examine and ensure safe operation of drilling and other related activities, and the
audit finding shall be recorded and signed by the members.
(4) The driller shall ensure that no person remains in a position of danger at or near the
rotary table before the rotary table is set in motion.
(5) Tools or other materials shall not be carried up or down a ladder unless properly secured
to the body leaving both hands free for climbing.
(6) The casing line shall not be in direct contact with any derrick member or foul with any
material in the derrick excepting the crown block and any travelling block sheaves, a line
spooler, a line stabilizer or weight indicator.
(7) When cementing, no person shall be allowed on the rig floor near the wellhead or near
the cementing line and equipment except those actually engaged on the operation.
(8) All high pressure pipes fitted with flexible points shall be suitably anchored and pressure
tested before cementing operations commence.
(9) After cementing operation and prior to perforation, casing shall be hermetically tested at
a pressure atleast 70% of the casing burst pressure.
(10) No well shall be drilled within 45m of any railways, public road or of any public works
or of other permanent structure not belonging to the owner:
Provided that where special conditions exist which make the compliance with provisions of
this sub-regulation not reasonably practicable, the Chief Inspector may, by an order in writing
and subject to such conditions as he may specify therein, exempt or relax from these
provisions.
76. Offshore drilling operations.-
(1) Integrity of installation:

(a) The owner, agent or manager shall take appropriate measures with a view to prevent
damage to the drilling installations or any other installation or structure or pipelines in
the vicinity.
(b) The measures to prevent damage referred to in clause (a) include-
35
(i) ensuring that the oceanographic, meteorological, environmental and sea bed
conditions are suitable for the installation;
(ii) ascertaining the suitability of drilling location with respect to any structure or
pipeline in the vicinity; or
(iii) establishing the procedure for the movement of the installation to the drilling
location, its positioning threat and on completion of drilling moving away
therefrom.
(2) Well control-

(a) The owner, agent or manager shall -
(i) take appropriate measures with a view to keep the well under control during
drilling and well activity operations;
(ii) prevent uncontrolled release of well fluids;
(iii) ensure as far as is reasonably practicable, any arrangements made and
equipment provided pursuant to this regulation are capable of remaining effective
in emergency.
(b) The measures referred to in clause (a) shall include -
(i) installing well control equipment in accordance with approved standards;
(ii) monitoring of drilling parameters including mud properties;
(iii) establishing well control procedures; and
(iv) ensuring that personnel required to implement the procedures are competent.
77. Drill stem test.-
(1) Prior to the commencement of drill stem test, -
(a) the pressure and function of the blowout preventer assembly shall be pressure and
function tested;
(b) fire-fighting equipment shall be kept readily available for immediate use;
(c) no person other than those required for the test shall be admitted on the drilling
floor;
(d) the test line shall be securely anchored at each end and at each 9.0 metres interval;
(e) the kelly hose shall not be used as part of the test line;
(f) the test line and valves shall be examined by a competent persons and no test shall
be taken if any defect is discovered until such defect is rectified.
(2) Initial opening of drill stem test tools shall be restricted to daylight hours only.
(3) When petroleum has been recovered during a drill stem test, the drill pipe shall not be
pulled out unless the well is properly killed and steps are taken to ensure that there is no
possibility of petroleum being present in the drill pipe.
(4) Gas produced to the atmosphere during a drill stem test shall be burnt through a
flare-line or burners.
*********
36
CHAPTER-VI
PRODUCTION
78. Perforation.-
(1) Explosives shall be stored only in a magazine duly approved by the licensing authority under
Indian Explosives Act, 1884 and shall be transported as per the provisions of the said Act.
(2) No person shall be appointed as shot firing officer unless he holds a valid shot firing
certificate, provided under these regulations.
(3) Preparation of the charges and the charging of explosives shall be carried out by or under the
personnel supervision of the shot firing officer and shots shall be fired by himself.
(4) Before commencement of perforation operation, the shot firing officer shall ensure that -
(a) the well is adequately filled with mud or brine so as to keep the bottom hole pressure
under control, except in cases of under balanced perforation;
(b) the blowout preventer assembly is pressure and function tested and the results of the
test are recorded by the competent person performing the test;
(c) the perforation gun be safely lowered down the well;
(d) a lubricator and wire-line blowout preventer are used at the wellhead while
perforating through tubing;
(e) all equipment including drilling rig, and cable used for perforation are efficiently
earthed;
(f) electrical bonding is established between equipment and well-head before connecting
up explosive charges;
(g) all precautions be taken to safeguard against dangers from fire and stray electric
currents, wireless equipment and mobile phone be kept switched off;
(h) perforating gun be primed just before lowering it in to the well. At the time of
connecting detonator, the logging cable shall be placed in safe position in the logging
unit;
(i) no synthetic clothes be worn by perforation crew; and
(j) all persons other than those engaged in perforation operation remain at a safe
distance.
(5) Well-perforation shall not be carried out during night hours or under conditions of lightning,
thunder, high winds and heavy rain.
(6) Normal work at the well shall not be resumed until firing of the charge has been completed
and official has removed the perforation equipment from the site.
(6) Adequate fire fighting equipment shall be kept readily available at site for the whole period
while well perforation operations are in progress.
(7) A written record of all issues, use, and return of explosives shall be maintained in a bound
paged book kept for the purpose duly signed and dated by the competent person.
79. Well testing and activation.-
(1) Before commencement of testing or activation of well, the Christmas tree and flow-
lines including the associated fittings shall be subjected to the maximum pressure
that is likely to be encountered and the results of such tests shall be recorded by the
person making the test.
(2) Well testing shall be done under the direct personal supervision of the installation
manager or an official authorised in writing for the purpose who shall ensure that-
37
(a) no operation to activise the well is done during night hours ;

(b) flow-lines are firmly anchored to the ground;
(c) the separator safety valve is in good working order and properly adjusted;
(d) adequate fire-fighting equipment is readily available for immediate use; and
(e) adequate facilities are provided to safely collect the well products in tanks or
pits.
(3) During well testing, in the event of any oil or gas show, immediate steps shall be
taken to bring the well under control.
80. Group gathering stations.-
(1) When it is intended to construct any new group gathering station or carry-out material
alterations at any group gathering station the owner, agent or manager shall, give notice of
not less than ninety days before such construction or alteration commences, of such intention
in Form VI of the First Schedule to the Chief Inspector, Regional Inspector and District
Magistrate, and every such notice shall be accompanied by two copies of an upto date plan of
the proposed site of the group gathering station showing the name and location of the
installation, the name and location of any other group gathering station and all hydrocarbon
pipe lines lying within a radius of 500 metres therefrom, the name of each well connected to
the station, the extent of the land over which right of use has been established and any
railway, public road, public works, building or any other surface feature lying within 60
metres of such installation :
Provided that where it is essential to carryout immediate alterations at any group

gathering station in the interest of safety of the mine or of the persons employed therein, the
provisions of this regulation shall be deemed to have been complied with if the said notice is
given to the Regional Inspector as soon as the work for such alteration is commenced:
Provided further that in respect of a group gathering station where the quantity of
petroleum gases or liquid stored or handled exceeds 300 tonnes and 1,00,000 tonnes
respectively, the notice under this sub-regulation shall also be accompanied by a safety
report in Form VII of the First Schedule and once atleast every three years thereafter, or
earlier if any material alternations are proposed, the safety report shall be reviewed in due
regard to new technical knowledge or the likely consequences of proposed alterations which
might have affected or might affect the particulars in the previous report relating to safety
and hazard assessment and a copy thereof submitted to the Chief Inspector, Regional
Inspector and District Magistrate:
Provided also that in case of an existing group gathering station, -
the aforementioned copies of the plan and the details required to be furnished in the notice
and wherever applicable, in the safety report shall be submitted within six months and five
years respectively, of the coming into force of these regulations to the Chief Inspector,
Regional Inspector and District Magistrate.
(2) If the Regional Inspector, by an order in writing so requires, such additions or alterations
shall be made to the installations, as he may specify in the order.
(3) When the group gathering station has been commissioned, the owner, agent or manager
shall forthwith communicate the actual date or commissioning to the Chief Inspector,
Regional Inspector and District Magistrate.
(4) The group gathering station or process complex or well-cum-satellite platform along
with processing platform, shall be designed, manufactured, operated and maintained in
accordance with approved standards such that they are of sound construction, adequate
strength and maintained in safe working order.
38
81. Piping and instrumentation diagram.-
Detailed piping and instrumentation diagram of each process complex shall be maintained
and updated and a copy of the same shall be kept available at the process complex.
82. Markings on off shore platforms.-
(1) Marking of the installations shall be done as per the International Association of Light
House Authorities.
(2) Markings of helicopter deck and other markings to ensure prudent helicopter operations
shall be carried out and maintained in accordance with the International Civil Aviation
Organisation.
83. Precautions during acidizing operations.-
(1) Acidizing operations at a well shall be carried out under the direct personal supervision of
an official authorised for the purpose.
(2) Prior to acidizing operations all pressure lines and associated equipment shall be tested to
a pressure one and a half times the expected working pressure.
(3) A non-return valve shall be installed in the treating line as close to the wellhead as
practicable.
(4) The official shall see that -
(a) no person other than those required for acidizing operation remains in the vicinity of
the well;
(b) every person handling acid is provided with and uses protective outer clothing,
goggles, gloves and footwear; and
(c) an adequate quantity of lime or other suitable chemical is readily available and used
to neutralize any acid spilled.
84. Precautions during fracturing operations.-
(1) Fracturing operations at a well shall be carried out under the direct personal supervision
of an official authorised for the purpose.
(2) Prior to fracturing operations, discharge pipeline upto the last valve on the wellhead shall
be tested to a pressure one and half times the expected fracturing pressure.
(3) A non-return valve shall be installed in each discharge line as close to the wellhead as
practicable.
(4) All discharge and bleed-off lines shall be securely anchored. Bleed off lines shall discharge
into open tanks or to a pit.
(5) During fracturing operation, the official shall see that within 30 metres of well -
(a) no person other than those required for fracturing operation remains;
(b) no naked light or other source of ignition is permitted;
(c) all electrical equipment is de-energised; and
(d) adequate fire fighting equipment is available for immediate use.
(6) Pumping units shall be located cross wind atleast 15 metres from the wellhead, and
pumping shall be done during daylight hours:
Provided that where difficulties exist, the Chief Inspector may by an order in writing relax
the provisions of these regulations subject to such condition as he may specify therein.
85. Precautions during loading and unloading of petroleum tankers.-
(1) Every tanker while it is being loaded or unloaded and until its valves have been shut and
filling pipe and discharge faucets closed, shall be attended by a competent person
authorised for the purpose.
(2) Loading and unloading of tankers carrying petroleum shall be performed during day light
hours.
39
(3) In the loading and unloading area all pipe-lines, fittings and delivery hoses or metal
pipes, metallic loading arms, swivel joints, tanks, chassis of tankers shall be electrically
continuous and be efficiently earthed.
(4) On land, no mechanically propelled tankers shall be loaded or unloaded until its engine
has been stopped and battery isolated from electrical circuit and the engine shall not be
restarted and the battery shall not be connected to the electrical circuit until all tanks,
and valves have been securely closed :
Provided that where special conditions exist which make compliance with any provisions
writing and subject to such conditions as he may specify therein, grant relaxation from
the said provisions.
(5) Adequate fire-fighting equipment shall be kept readily available during loading and
unloading of tankers for immediate use.
86. Storage tank.-
(1) Every tank for the storage of petroleum in bulk shall be constructed of iron and steel in
accordance with the specification approved by the Chief Inspector through a general or special
order in writing;
(2) The tanks shall be erected on firm foundations or supports of non-combustible material in
accordance with sound engineering practice.
(3) The height of a storage tank shall not exceed one and a half times its diameter or twenty
meters whichever is less.
Explanation. - For the purposes of this sub-regulation, the height of a tank shall be the height
from its bottom to top curb angles.
(4) An air space of not less than 5 percent of the total capacity of the tank or the space
provided in the specification referred to sub-regulation (1), whichever is less, shall be kept in
each tank.
(5) Every tank after being installed or reinstalled and before being put in use, shall be pressure
tested by a competent person so as to ensure that it is free from any leakage and is suitable for
storage of petroleum and a report of such test shall be maintained by the person making the
test.
(6) Every tank installed above ground having capacity in excess of 1000 cubic metres shall be
separately enclosed with a dyke or bund constructed above the ground level with an enclosure
volume not less than the capacity of such tank.
(7) All enclosures mentioned in sub-regulation (6), shall be provided with proper discharge
system to prevent accumulation of oil or water in the enclosures.
(8) Every storage tank including its roof and all metal connections shall be electrically
connected with the earth in an efficient manner by not less than two separate and distinct
connections placed at the opposite extremities of such tanks.
(9) The effectiveness of earthing shall be tested once in twelve months and the results of
every such test shall be recorded in a bound-paged book kept for the purpose duly signed and
dated by the person carrying out the test.
(10) Every storage tank shall be protected against lightning by suitable lightning conductors.
40
(11) No person shall enter or be permitted to enter a tank for cleaning or maintenance unless
the tank has been examined by a competent person and found to be gas-free.
(12) When it is necessary to enter into a tank which is not gas-free, persons who are required
to enter the tank shall be provided with approved type of self contained breathing apparatus or a
full face piece mask with a pressure supply of respirable air.
(13) During the whole time that any work of cleaning or maintenance inside a tank in progress,
(i) a competent persons who is qualified to administer artificial respiration
and first-aid shall be present on the spot throughout;
(ii) approved portable hand lamps shall be exclusively used in such work;
and
(iii) adequate number of approved type self-contained breathing apparatus or
full face mask shall be provided and maintained for use in emergency.
87. Emergency shut system and safety valves on off shore wells.-
1. A surface controlled sub-surface safety valves and a well head surface safety valve shall be
provided and maintained at every well in accordance with approved standards which shall be in
addition to other well head valves.
2. Every process complex shall be provided with an emergency shut down system and fire shut
down system.
3. Emergency shut down system specified in sub-regulation (2), shall be capable of-
i) shutting down all wells and all activities on process complex, except those which may be
required for dealing with the emergencies;
ii) bleeding off petroleum from the flow lines.
4. The fire shut down system specified in sub-regulation (2), shall be capable of activating the
automatic fire fighting system at the affected areas in addition to the activities specified in sub-
regulation (3).
5. The switches of the system specified in sub-regulation (2) shall be conveniently located at
strategic points and shall be well marked.
88. Well servicing operations.-
(1) Every derrick shall be carefully examined by a competent person before it is used for well
servicing operations and be adequately secured to prevent it from overturning.
(2) Prior to perforation and, or before lowering completion assembly, casing shall be hermetically
tested at a pressure atleast 10% higher than the formation pressure.
(3) The crown block, traveling block, wire-lines, hooks and elevators shall be carefully examined
by a competent person before it is used.
(4) When operations are carried out with a hoist and stationery derrick, the floor block shall be
fastened to a substantial anchorage.
(5) Every person shall keep clear of the wireline between the drum and floor block.
(6) All persons shall remain at a safe distance from the bailing line during swabbing and scraping
operations.
(7) When running in or pulling out tubings, a suitable mechanism shall be kept readily available at
the derrick floor to prevent uncontrolled flow from tubing .
41
(8) No well servicing operation shall be carried out at any live well unless proper blowout
preventer assembly is securely installed and maintained.
(9) Before commencement of well servicing operation, the blowout preventer assembly shall
pressure and function tested.
(10) No tubing shall be pulled out of any well unless the well is properly killed.
(11) Before commencement of well servicing operation, pre-workover conference shall be held to
examine and ensure safe operations and other related activities.
89. Artificial lifting of oil.-
(1) Unless a submersible pump is used for the purpose a properly constructed working
platform shall be provided at the well where artificial lift equipment is to be used.
(2) No repairs, lubrication or pressing shall be done unless the pumping unit is stopped.
(3) All surface control valves for gas lift, intermittent gas lift or free plunger lift systems
shall be clearly marked for ready identification.
(4) Risk assessment shall be conducted before carrying out artificial, secondary or
enhanced oil recovery operation and suitable technical and other control measures
thereof shall be formulated.
(5) Safe work practices shall be framed by the manager and circulated to all persons
engaged therein.
90. Temporary closure of producing well.-

(1) When it is intended to temporarily close any producing well for a period exceeding 30 days,
it shall be filled with mud or water or oil or salt solution or any special chemical so that the
hydrostatic pressure of the fluid column over-balances the formation pressure to prevent leakage
of petroleum at the wellhead:
Provided that in case of off shore wells, all the well valves including surface and sub-surface
safety valves shall be closed and the same shall be inspected at such intervals as may be
specified by the manager in writing.
(2) The control valves of the christmas tree shall be completely closed and effective measures
shall be taken to prevent unauthorised operation.
(3) The christmas tree shall be examined for leakage at least once in 30 days by a competent
person authorised for the purpose and in case any leakage is detected during such examination,
the competent person shall take immediate steps to stop it.
(4) A report of every such examination shall be recorded in a bound paged book kept for the
purpose duly signed and dated by person making the examination.
91. Plugging requirements of abandoned wells.-

(1) When it is intended to abandon a well, -
(a) all permeable formations shall be isolated with cement;

(b) a cement plug of minimum length of 50 metres shall be placed at the bottom of the well;
(c) a cement plug of a minimum length of 50 metres shall be placed across the shoes of the
surface casing:
Provided that incase of off shore wells such plug shall be placed beneath the bottom of the
outmost casing and sea bed cleared of all obstruction;
(d) the celler or pit around the well shall be filled up and the land shall be restored to the
original level; and
42
(e) cased wells may be abandoned by placing a bridge-plug above the top of
perforations capped with a three meter cement plug:
Provided that in case of offshore installation, it shall be ensured that the well is so designed
and constructed that, it can be abandoned in a safe manner and after its abandonment, there
can be no unplanned escape of fluid from it or from the reservoir, and it shall not pose any
hazard to navigation of ships, vessels, etc. in the area.
(2) Every abandoned well shall be clearly identified at site and on the plan.
92. Production and process facilities.-
(1) The owner, agent or manager shall take appropriate measures -
(a) to prevent undesirable event that may lead to a release of petroleum;

(b) to shut in the process or affected part in the process, to stop the flow of petroleum or a leak
or overflow, if it occurs; and
(c) to prevent ignition of released petroleum.
(2) The appropriate measures referred to in sub-regulation (1) shall include -
(a) designing and constructing the process and auxiliary facilities in accordance with approved
standards;
(b) ensuring that the process facilities are designed on the basis of the findings of the
assessment ;
(c) establishing procedures for the operation, maintenance, modification and testing;
(d) establishing procedures for testing and completion of wells in accordance with approved
industry practices; and
(e) ensuring that the personnel required to implement procedures are competent.
(3) The treatment system for water produced from wells shall be designed that oil content in
each discharge stream meets the stipulation as fixed by Ministry of Environment and Forest.
(4) The discharge point for water produced from the wells shall be placed in such a manner that
such discharges shall not cause harm to the marine environment.
**************
43
CHAPTER-VII
TRANSPORT BY PIPELINES
93. Application.-
This chapter shall apply only to the transport of petroleum by means of pipelines within any
mine as referred to in regulation 28.
94. Approval of the route and design of pipeline.-

(1) Permission in writing of the Regional Inspector shall be obtained for laying pipelines in
accordance with such conditions as he may specify therein in respect of the following pipelines:-
(a) all gas pipelines;
(b) all trunk pipelines and all feeder lines having pressure more than 60 kg/cm2
(2) Every application for permission under sub-regulation (1) shall be submitted in Form VIII of
the First Schedule to the Regional Inspector and a copy thereof be sent to the Chief Inspector and
the District Magistrate.
(3) The application for permission under sub-regulation (1) shall be accompanied by two copies
of an upto date plan of the area where the pipeline is proposed to be laid showing the extent of land
over which right of use has been established and route of the pipeline clearly indicating the districts
and states through which the pipeline would pass:
Provided that in case of an existing pipeline or system of pipelines the aforementioned copies
of plan and the particulars required to be furnished in the application shall be submitted to the Chief
Inspector, Regional Inspector and District Magistrate within six months of the coming into force of
these regulations:
Provided further that in case where special conditions exist, the Regional Inspector may by an
order in writing and subject to such condition as he may specify therein, permit the laying of pipelines
in variation with these provisions.
(4) Where it is proposed to lay pipeline within 45 metres of any railway or of any public work in
respect of which this regulation is applicable by reason of any general or special order of the Central
Government or of any public road or building or of other permanent structure not belonging to the
owner of the mine, every application for permission under sub-regulation (1) and the accompanying
plan shall also specify the position of pipeline in relation to the railway, public road or work building
and a copy of the application shall also be sent in the case of railway to the railway administration
concerned; and in the case of any public works as aforesaid, to such authority as the Central
Government may by general or special order direct.
(5) When any pipeline has been commissioned, the owner, agent or manager shall forthwith
communicate the actual date of commissioning to the Chief Inspector, Regional Inspector and District
Magistrate.
95. Design of pipeline and fittings.-

(1) All pipes, valves, flanges and other fittings shall conform to Indian standards specification or
such other specification as the Chief Inspector may recognise.
(2) Pipeline systems including risers shall be designed in such manner as will ensure its structural
integrity under functional and environmental loads.
(3) Risers shall be located in areas away from landing station, crane operations and vessels
operation.
(4) Pipeline systems shall be designed so that internal maintenance can be carried out.
(5) Launchers and receivers for cleaning and inspection tools (pigs) shall be designed so that they
cannot be opened under pressure.
44
(6) With regard to flexible pipeline systems and pipeline systems made of material other than steel,
usage factors and, if applicable, load and material factors shall be determined so as to ensure that
the safety level for such systems is not lower than that of pipelines and risers made of steel.
(7) Pipeline shall have isolation valve which will operate during leakage or during disaster to meet
the intended safety functions:
Provided that where special conditions exist, the Chief Inspector may by an order in writing relax
the provisions of these regulations subject to such conditions as he may specify therein.
96. Laying of pipeline.-

(1) Pipelines shall be laid at least one meter below the ground level except where laying thereof
above the ground level is necessary for any special conditions.
(2) The route of underground sections of a pipeline shall be indicated by markers and not less
than two such markers shall be visible from any point along the route.
(3) Where the Chief Inspector is of the opinion that it is in the interest of public safety so to do,
he may by an order in writing, require the owner, agent or manager to relay, renew or repair such
pipeline in accordance with requirements as may be specified in such order.
(4) Permission from competent authority shall be obtained while crossing public structures such
as roads, railway, river, etc.
(5) Pipeline shall not be laid unless the land is under the sole control of the owner or right of use
has been obtained.
(6) Before the pipeline is put into commission, entire length of the pipe line shall be subjected to
hydraulic test at a pressure of atleast one and half times the maximum permissible working
pressure and the result of every such test shall be recorded by the competent person carrying out
the test and countersigned and dated by the manager or deputy manager .
(7) Adequate arrangement shall be made to protect the gas pipeline from -
(a) hydrate formation; and
(b) high and low pressure valves in case of pressure above 60 kg/cm2 .
(8) Pipelines shall be monitored including testing for corrosion at regular interval to observe the
condition of the pipeline.
(9) Pipelines shall be inspected with greater frequency at the places where the pipeline crosses
public structures, road, rail, river etc.
(10) Maintenance schedule shall be formulated and implemented regarding detecting, isolating
and repairing a leak in the pipe line in a safe and efficient manner uin accordance with safe work
practices.
97. Laying and maintenance of sub-sea pipeline and risers.-
(1) All sub-sea pipelines and risers shall be laid, protected and maintained in accordance
with the approved standard.
(2) All pipeline and riser shall be protected against accidental load and mechanical
damage.
(3) The layout of pipelines shall be such as to facilitate inspection, maintenance and
repair.
(4) The route of sub-sea pipelines shall be demarcated in such manner that the vessels
operating nearby do not damage the pipelines.
*******
45
CHAPTER VIII
OFF SHORE SAFETY ZONES
98. Establishment of safety zones.-
(1) The Chief Inspector may declare any geographical area around and above the facilities with the
exception of sub-sea facilities, pipelines and cables as safety zone, if it is considered necessary in the
interest of safety .
(2) Unless otherwise specified by the Chief Inspector, the safety zone shall extend from the sea bed
to maximum 500 meters above the highest point of a facility in the vertical plane and horizontally
extends 500 meters out from the extremities of the facility, where it may be located at any time.
(3) No unauthorised vessel (including aircraft) shall enter, pass, stay or operate in the safety zone,
unless permitted.
99. Establishment and revocation of specified safety zones in emergency.-
In case of emergency, Chief Inspector may extend the existing safety zone or establish new safety
zone to the extent as may be considered necessary in the interest of safety of persons employed
therein, prevention of loss of property or damage to environment and the same may be revoked
when the situation no longer warrants.
100. Monitoring of safety zones.-

1) The owner, agent or manager, shall -
(a) monitor all activities inside the safety zones;
(b) alert any intruding vessels or object which are about to enter the safety zone and
intimate other vessels outside the safety zone if the vessels may constitute danger to the
safety of the petroleum activities; and
(c) if the situation so warrants, refuse or prevent the entry of such vessels and also
intimate the coast guard and other competent authority.
101. Notification of establishment and revocation of safety zones.-
The owner, agent, manager or installation manager, shall notify the establishment and the movement
of off shore installations to the concerned agencies and the competent authorities.
102. Control in the safety zone.-
(1) The master of the attendant vessel or off take tanker or helicopter shall comply with instructions
of the installation manager when in a safety zone.
(2) The master of the vessel or tanker or helicopter shall take adequate precautions for its safe
operation and be responsible for safety of their crew, the safe operation of vessel or tanker or
helicopter and for avoiding collision with the installation or associated facilities.
*********
46
CHAPTER - IX
PROTECTION AGAINST GASES, FIRES AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEM
103. Storage and use of flammable material.-

(1) Except for fuel in the tanks of the operation equipment, no flammable material shall be
stored within 30 metres of any well.
(2) Safety cans shall be used for handling and use of flammable liquids.
(3) Drainage from any fuel storage shall be in a direction away form the well and equipment.
(4) Any flammable liquid having a flash point of less than 65 degree Celsius shall not be used
for cleaning purposes without prior permission in writing of the manager, deputy
manager or an installation manager.
104. Precaution against noxious and flammable gases.-

(1) No person shall enter or be permitted to enter any cellar, sump, pit or any confined
space or Zone ‘0’ hazardous area or the area where a flare has become accidentally
extinguished unless a test therein by a competent person indicates that the confined space is
gas free.
(2) Where any test mentioned in sub-regulation (1) shows the concentration of
flammable gas to exceed 20 percent of its lowest explosive limit, the supply of electric energy
shall be cut off immediately from all cables and apparatus lying within 30 metres of the
installation and all sources of ignition shall also be removed from the said area and normal
work shall not be resumed unless the area is made gas-free.
(3) An automatic monitoring system shall be installed and maintained with sensors located at
strategic points so as to activate warning system.
(4) On detection of hydrogen sulphide, all person on and near the well head, drill floor,
shale shaker area, mud pump and tank shall put on suitable escape breathing apparatus.
(5) All persons other than those required for control measures shall be withdrawn to a safe
area.
(6) Thorough checks with hydrogen sulphide gas detectors shall be made and normal
operations shall resume only after the area has been declared gas free by the installation
manager.
(7) Particulars of every occurrence as to where and when the flammable gas was found
when it was removed, and the percentage thereof shall be recorded in a bound paged book
kept for the purpose and every such entry shall be signed and dated by the competent
person making the report and counter signed by the installation manager.
105. Safe distances.-

(1) No person shall smoke or be permitted to smoke within 30 metres of any well, separator,
petroleum storage tank or other source of flammable gases.
(2) In every mine ‘no smoking’ areas shall be clearly demarcated.
(3) No naked light or open flame or spark shall be permitted within 30 metres of any well or
any place where petroleum is stored.
(4) No flame type treater, crude oil treater or other flame-type equipment shall be placed or
located within 30 metres of any well, separator, petroleum storage tank, except where
such flame type equipment is fitted with a flame arrestor.
(5) Flare stack shall be sited not less than 90 metres from any part of a production
installation or petroleum storage tanks:
47
Provided that where any of the above provision is not reasonably practicable, the
Chief Inspector may relax the provision of these regulations subject to such condition as
he may specify in writing.
106. Precautions against fire.-
(1) Dead leaves or dry vegetation shall not be allowed to accumulate or remain, and
combustible materials other than materials required for use within a period of 24 hours shall
not be stored, within a distance 15 meters from any oil or gas well or fuel tank storage area.
(2) Where an internal combustion engine is located within 30 metres of any well, separator
or storage tank, -
(a) its exhaust pipe shall be insulated or sufficiently cooled and the end of the
exhaust pipe shall be directed away from the well head; and
(b) its exhaust manifold shall be shielded to prevent its contact with liquids or gases
which might otherwise fall on it.
(3) Where a diesel engine is located within 30 metres of a well, it shall be provided with an
air intake shut-off valve with readily accessible remote control arrangement.
(4) Water bath treator, heater treator and flare line shall be provided with suitable device
for remote ignition.
(5) All plant, machinery and derricks shall be effectively earthed for dissipation of any static
electric charge.
107. Precautions during welding.-
(1) No person other than a competent welder duly authorised in writing by the manager,
deputy manager, installation manager or engineer shall carry out welding or cutting
work requiring use of flame or electric welding apparatus.
(2) No welding or cutting work shall be undertaken by any welder in any classified
hazardous area unless a written permit, called “Hot work permit” in the form
specified in the Second Schedule is issued to the welder by the manager, deputy
manager or installation manager or authorised official and copies of such hot work
permits shall be entered in a bound paged book kept for the purpose.
(3) No welding or cutting work shall be undertaken in hazardous area unless the area is
duly examined and found gas free by a competent person authorised for the purpose
and a report of every such examination shall be recorded in a bound paged book
kept for the purpose duly signed and dated by the person making the examination.
(4) During the welding and cutting operations, the welder shall ensue that-
(a) all flammable material, oil grease, oil-soaked earth are removed from the
area;
(b) no matches, lighters, or smoking apparatus or any other source capable of
igniting flammable gas is present at or around his place of work :
Provided that nothing in this clause shall be deemed to prohibit the use of
any suitable apparatus for the purpose of lighting or re-lighting the welding
torch;
(c) adequate precautions are taken to prevent fires being started by sparks, slag
or hot metal;
(d) adequate number of fire extinguishers and other fire fighting arrangements
are made and kept readily available for immediate use;
(e) when operations are carried out in confined space, adequate ventilation by
mechanical means is constantly provided to prevent accumulation of
flammable gas; and
48
(f) when operations are carried out on pipeline which contain flammable fluid,
the pipe be disconnected or blinded, the line be isolated, drained or purged
with inert gas or water before hot work is undertaken and adequate
precaution taken against build-up of pressure in the line while hot work is in
progress:
Provided that nothing in this clause shall be deemed to prohibit the

use of hot-tapping machine on a running pipeline with prior written
permission of the manager or an installation manager.
(5) The installation manager or engineer shall ensure that where hot work permits are
issued, welding and cutting operations are carried out in accordance with the said permits.
108. Cold work permit.-
(1) Cold work permit shall be issued by the manager, installation manager or authorised
official where the risk arising from the work demands co-ordination between different
activities, stringent system of control and non-routine jobs, to ensure safety of
persons.
(2) The cold work permit shall be in the form specified in the Third Schedule specifying
the place, time, date and duration of such work, the precaution to be taken, use of
essential personnel protective equipment and other relevant details.
(3) The cold work permit shall incorporate a mechanical isolation procedure which
involves the physical locking off and isolation of essential sections or valves.
(4) Copies of cold work permit issued shall be displayed at a notified location such that
operating person can readily see and check which part of system or equipment is
under maintenance and not available for operation.
(5) Relevant instructions shall be issued to all concerned persons for implementation of
cold work permit.
109. Fire fighting equipment.-
(1) At every drilling rig, following fire fighting arrangement and equipment shall be
provided :-
(a) adequate water storage, pumping facilities, hoses and nozzles;
(b) adequate number of appropriate portable fire extinguishers at the derrick floor,
main engine area, electrical machinery, mud tank area, diesel storage area and other
vulnerable places; and
(c) adequate number of appropriate portable fire extinguishers at the derrick floor,
main engine area, electrical machinery, mud tank area, diesel storage area and other
vulnerable places.
(2) At every group gathering station and petroleum storage tank, following fire fighting
arrangement and equipment shall be provided:-
(a) a water ring main with adequate storage of water at site, pump feeding
hydrants and water monitors shall be provided and maintained; and
(b) fixed-roof storage tanks shall be provided with fixed foam connections.
(3) In addition to the provisions of sub-regulations (1) and (2), the Regional Inspector
may, by an order in writing, require maintenance of mobile fire fighting equipment of such
type or specification as he may specify in the order.
49
(4) All installations including well head area with christmas tree shall be easily accessible
so as to allow for external fire fighting assistance without any hindrance.
(5) Adequate number of fire tenders or equipment shall be kept readily available at
convenient location for use in emergency at all time.
(6) A competent person shall once at least in every three months examine every fire
extinguisher and shall discharge and refill it as often as may be necessary to ensure that is in
proper working order.
(7) A report of every such examination or refilling under this regulation shall be recorded
in a bound paged book kept for the purpose duly signed and dated by the person making the
examination or refilling:
Provided that the Regional Inspector may by an order in writing require such
additional fire fighting arrangements, of such type and at such locations as he may specify in
the order.
110. Use of fire fighting equipment.-

Every person employed at any drilling - rig, work-over rig, well head installation, group
gathering station, storage tank or on such work where fire fighting equipment may be
required to be used, shall be trained in the use of such equipment by holding regular fire
drills for this purpose.
111. Emergency plan.-
(1) The manager shall frame an emergency plan and submit a copy thereof to the
Regional Inspector who may approve it either in the form submitted or with such
additions or alterations as he may deem fit.
(2) Emergency plan shall be prepared after carrying out risk assessment of the activities
in the mines in respect to following emergencies :
(a) fire;
(b) blowout, explosion, ignition, influx of inflammable or noxious gases;
(c) bursting of equipment, pipeline or uncontrolled escape of petroleum;
(d) failure of structures;
(e) accident involving boat, helicopter etc.
(f) chemical spillage;
(g) natural calamities;
(h) medical evacuation, man over board; and
(i) any other emergencies.
(3) The emergency plan shall contain -
(a) the action to be taken in the event of any major accident including when and
how the said action is to be taken;
(b) organisation plan clearly stating the line of command and the responsibilities
of each person involved in case of emergency situations;
(c) equipment plan viz., make, type, capacity, location, field of operation, and
operating procedure in respect of every equipment; and
(d) strategy plan specifying the number of steps to be taken in any particular
case of emergency.
(4) Action plan shall clearly stipulate –

(i) alarm and communication system,
50
(ii) system of notifying the authorities,

(iii) the duties and responsibilities of each key personnel including
measures to be adopted to avert or minimise the consequences of
the emergency,
(iv) when and how the equipment shall be used and when and how the
action shall be carried out,
(v) help or information that would be available from associated and
external agencies including government agencies,
(vi) guidelines for terminating the action; and
(vii) plan for training of personnel and for mock-drills.
(5) (1) It shall be the duty of the manager to ensure that -
(a) all equipment on the installation provided for compliance with the emergency plan
is maintained in a reliable state under efficient working order and in good repair;
(b) there is a proper and suitable written scheme for the systematic examination of
all emergency equipments by an independent competent person;
(6) The manager shall specify the nature and frequency of examination that may be
carried out, before first use of the equipment on the installation and also after any
modification or repairs.
(7) The manager shall review and modify the plan periodically and in particular before
any alteration is carried out and submit a copy thereof to the Regional Inspector for
approval.
112. Safety management plan.-
(1) The owner , agent or manager shall prepare safety management plan in respect of all the
operations of the mine in such a manner that -
(a) the requirements of the Act and of these regulations, bye-laws and orders made
thereunder are complied with in relation to any activity or in connection therewith ;
(b) an organisational structure is in place with the aim of ensuring safety and health
performance;
(c) the risks to safety and health are evaluated and measures are taken to reduce the
risk to persons and damage to machinery or equipments likely to be affected;
(d) appropriate controls are in place to ensure that the decisions for ensuring and
promoting safety and health are implemented;
(e) it is comprehensive and integrated;
(f) it provide for the identification of hazards and assessment of risks;
(g) it provide for measures to eliminate the hazards or control the risks;
(h) it provides for inspection, testing and maintenance of the equipment and machinery;
(i) it provides for adequate communication;
(j) it provides for any other matter that is necessary to ensure safety;
(k) it provides for monitoring, audit, review, training and continual sustainable
improvement; and
(l) it provide for any other activity or operation which the Chief Inspector may specify
in writing.
(2) The owner, agent or manager shall prepare a manual for safety management plan and a
copy of the manual shall be made available at the office of the mine.
(3) A copy of the manual referred to in sub-regulation (2) shall be submitted to Chief Inspector
and Regional Inspector within 180 days from the date of coming into force of these regulations.
51
(4) The Chief Inspector may either approve the manual submitted to him under sub-regulation
(3) or with such modifications as he may deem fit.
(5) The Safety management plan shall be periodically reviewed and in particular before any
alteration or system change is carried out and a copy thereof shall be submitted to both Chief
Inspector and Regional inspector forthwith.
************
52
CHAPTER- X
MANAGEMENT OF SAFETY IN OFFSHORE INSTALLATIONS
113. Preparation of safety case.-
(1) The owner, agent or manager shall prepare a safety case in respect of every installation
including combined operations if any, in such a manner that -
(a) the safety management system is adequate in respect of the design and the operation of the
installation;
(b) the potential major hazards of the installation and the risks to personnel thereon have been
identified and appropriate controls provided; and
(c) in the event of a major emergency affecting the installation, adequate provision is made for
ensuring temporary safe refuge for persons and also for their safe evacuation, escape and
rescue.
(2) A copy of the safety case specified under sub-regulation (1) and duly signed by the
manager shall be submitted to the Chief Inspector and Regional Inspector atleast ninety days
before commencement of operations on the installation:
Provided that in respect of installations where operations have already commenced, the
safety case shall be prepared and submitted within 180 days from the date of coming into force
of these regulations.
(3) The safety case specified under sub-regulation (1) shall be reviewed and updated atleast
once in every five years or at shorter interval as may be considered necessary and a copy of the
same duly signed by the manager shall be submitted forthwith to the Regional Inspector.
(4) The Regional Inspector may require such modifications or alterations in the safety case as
he deems fit.
114. Fitness of offshore installations.-
(1) Appropriate measures shall be taken to construct, install and maintain all offshore
installations under foreseeable meteorological, oceanographic, environmental and sea-bed
conditions.
(2) The measures specified under sub-regulation (1) shall include an assessment of the design
and construction of the installation in relation to the conditions under which it is to be
installed and used in accordance with approved standard.
(3) Every offshore installation shall have a valid certificate of fitness as provided under the
provisions of the Merchant Shipping Act, 1958:
Provided that in case of the installations commissioned prior to the coming in force of these
regulations, the certificate of fitness shall be obtained within six months of the coming into
force of these regulations.
115. Identification of offshore installations.-
At every offshore installation there shall be displayed its name or other designation in such
manner as to make the installation readily identifiable on approach by sea or air and is so
equipped as to help locate or indicate its presence in hours of darkness and bad weather.
53
116. Underwater Operation. -
(1) The owner, agent or manager shall ensure that all diving activities are coordinated with
the safety management system for the safe operation.
(2) Diving safety management system shall be based on relevant international recognised
standard and shall include design, inspection, maintenance and testing of diving plant and
equipment, training of diving personnel, hazard analysis including collision avoidance, safe
practices manual and operational procedure during various stages of diving.
(3) The emergency procedure for specific situations of hazard and accident including lost bell
and trapped drivers shall be formulated and established.
117. Operations in rough weather conditions.-
(1) The owner, agent, manager or installation manager shall identify the rough weather
conditions and take adequate precaution in case of adverse weather and tidal conditions:
Provided that in case of adverse weather, work shall be stopped and all work persons shall be
evacuated to safe place well in advance.
(2) The owner, agent, manager or installation manager shall take adequate steps to ensure
safe transfer of personnel and cargo between the vessel and installation:
Provided that such transfers shall be stopped during adverse or unsuitable conditions.
118. Securing of wells before abandoning.-
(1) All wells shall be secured before they are abandoned so that well integrity remains
intact during the time they are abandoned.
(2) With regard to sub-sea completed wells, the well integrity shall be monitored if the
wells are planned to be temporarily abandoned for more than twelve months.
(3) The control of the well integrity shall be ensured by reconnection to temporarily
abandoned wells.
(4) No radioactive sources shall be left behind in the well:
Provided that in case it is not possible to retrieve the radio-active source, the same shall be
left in the well after adopting proper abandonment procedure as per the guidelines of the
department of Atomic Energy, Government of India.
119. Permit to work.-
(1) Where the risks arising from the work to be performed under a given circumstance at an
offshore installation demand a stringent system of control to ensure safety, it shall be
ensured that such work is carried out only in accordance with the written instructions
hereinafter called work permit, issued by a person authorised by the installation manger.
(2) The work permit shall specify the place, date, time and duration of such work, the
precautions to be taken and the persons responsible for compliance.
(3) The permit to work system shall form part of Safety Management Plan.
(4) Different colours of permit shall be issued for different types of work and the period for
which a permit to work remains valid.
54
(5) All permit to work system shall incorporate a mechanical isolation procedure which
involves the physical locking off and tagging of isolation valves.
(6) A permit to work and its consequent isolation, both mechanical and electrical shall
remain in force until the work is sufficiently complete for the permit to be signed off and the
equipment returned to operation.
(7) Copies of all issued permits to work shall be displayed at a convenient location and in a
systematic arrangement such that process operating person can readily see and check which
equipment is under maintenance and not available for operation.
(8) Owner, agent and manager shall be responsible for and undertake training of all
persons, their own or those of contractors, in the detailed permit to work procedures where
those persons are required to act as designated or performing authorities and a record of
such training shall be maintained and such trained persons shall carry documentary proof of
having undergone such training.
120. Suspending a permit to work.-
(1) At the end of the shift when the work is to be suspended, the performing authority shall,
after inspecting the site, sign the permit to the effect that the work is suspended and return it
to the designated authority.
(2) The designated authority shall inspect the site to ensure that the work may be
suspended safely and shall sign the permit accordingly.
(3) The permit, together with other suspended permits, shall be located in a prominent
position in the control room or permit office clearly lebelled as suspended.
(4) Before re-issuing the permit to work, the designated authority shall ensure that the site is
inspected again to ensure that all required isolation are still in place.
121. Prevention of fire and explosion at an offshore installation.-

(1) The owner, agent or manager shall submit to the Regional Inspector a fire risk analysis
of the installation 30 days before its operation:
Provided that in the case of existing installations, fire risk analysis shall be submitted
within 60 days of the coming into force of these regulations.
(2) Fire and explosion protection shall be integrated in the design of installations as active
and passive fire protection measures or a combination of the two which shall be assessed on
the totality of the measures taken including minimisation of petroleum inventory, drainage of
spills of flammable liquids, installation layout to separate vulnerable targets from high risk
areas, ventilation to disperse leaks, elimination of ignition sources, system to provide early
detection of gas and fire, localisation of fire by fire and explosion resistant walls, floors and
ceilings, reduction of over pressures by equipment layout, venting and minimisation of
missiles.
(3) Any measures including fire deluge system to fight fire shall be so designed as to survive
severe accident conditions and to be effective.
122. Emergency shut down system and fire shut down system.-
(1) Every process complex shall be provided with an emergency shut down system and a
fire shut down system.
55
(2) The emergency shutdown system referred to in sub-regulation (1) shall be capable of
shutting down all wells and all activities on process complex except those which may be
required for dealing with the emergencies.
(3) The emergency shut down system and fire shut down systems shall also be capable of
bleeding off petroleum from the flow lines.
(4) The fire shut down system shall be capable of activating the automatic fire fighting
system at the affected area.
(5) The switches of the systems specified in this regulation shall be conveniently located at
strategic points and shall be well marked.
123. Safety valves on offshore wells.-
A surface controlled sub-surface safety valve and a well head surface safety valve shall be
provided and maintained at each well in accordance with the approved standards in addition
to other well head valves.
124. Emergency escape survival craft.-
(1) Each offshore installation shall be provided with totally enclosed motor propelled survival
craft (TEMPSC) having in aggregate sufficient capacity to accommodate safely on board
150% of the number of persons on the installation and such provision shall be readily
accessible from the Temporary Safety Refuse (TSR).
(2) Each offshore installation shall be provided with life rafts having in aggregate sufficient
capacity to accommodate safely on board at least the number of persons on board the
installation, along with suitable ropes or scrambling nets to enable those persons to obtain
access to the life rafts after they have been launched and deployed.
(3) A standing vessel shall be provided within easy reach of an offshore installation or a
group of offshore installations which shall be equipped and maintained with the following
facilities :-
(a) it shall be highly maneuverable and able to maintain its position;

(b) it shall provide full visibility of the water line in all direction from the bridge;
(c) it shall have atleast 360o search lights capable of being remotely controlled;
(d) it shall have two fast rescue crafts which shall be able to travel at 25 knots in normal
sea states.
(e) each of the fast rescue crafts referred to in clause (d) shall be provided with radio
communication facilities and adequate portable search lights;
(f) it shall have means of rapid launching of its fast rescue craft;
(g) it shall have adequate means of communication by radio with its fast rescue crafts,
the installation, nearby vessels and the shore;
(h) it shall have atleast two methods of retrieving survivors from the sea;
(i) it shall be manned by appropriate numbers of crew members and shall be operational
at all time;
(j) crew members of standing vessels shall be imparted with adequate training including
practical aspect of rescue of survivors and record shall be maintained on-shore.
(4) Installation manager and other persons on the installation shall be trained in the decision
making in case of emergency by way of drills and exercises.
(5) Precautionary evaluations at regular interval shall be made of the drills and exercises and
a record of such evaluation shall be maintained.
56
125. Transportation by helicopter.-
(1) No helicopter shall land or take off from an installation until radio and visual
communication has been established between the helicopter, the installation and base, as the
case may be.
(2) All necessary precaution shall be taken to ensure the safety of persons on or around the
installation during helicopter operation including -
(a) vessels which may be along side; and
(b) crane movement as may endanger the helicopter operation.
(3) A suitable means shall be provided for ascertaining at any time the wind speed and
direction, air temperature and barometric pressure.
(4) Procedure shall be established in respect of the installation providing for regular and
systematic determination and recording of parameter specified under sub-regulation (3) and
also visibility, cloud base, and cover.
(5) Adequate and suitable equipment as specified by Director-General, Civil Aviation shall be
provided to ensure the safety of helicopter operation.
(6) A code of precautions specifying the safety guidelines for maintenance of helicopter,
refueling, daily examination, duties of various persons and the checklists for the helicopter
operations shall be framed by the manager in consultation with Director-General, Civil
Aviation and made available to the concerned persons.
(7) A competent person appointed to be in control of helideck operations on the offshore

installation shall be present on the installation.
(8) The competent person shall carry out appropriate duties before any helicopter lands on
the offshore installation or takes off from it.
(9) Procedures shall be established and equipment provided to secure landing and take off of
helicopters without risks to the safety of personnel and the installation.
126. Landing area.-

(1) Where a helicopter landing area is provided, it shall be located, demarcated constructed
and maintained to the standard specified by Director-General, Civil Aviation.
(2) The floor of the helideck at the installations shall be of a type that afford adequate
friction to avoid skidding of the helicopter.
127. Control of helicopter movement.-
(1) A competent person shall be appointed at each installation as helicopter landing official,
to be responsible for the control of helicopter operations in relation to the installation.
(2) No person shall be appointed as helicopter landing official unless he has been
adequately trained and duly authorised by the installation manager in writing.
(3) All persons engaged in helicopter operation on an installation or base or who may be in
or around the helicopter landing area shall be subjected to the immediate and effective
control of the helicopter landing official.
57
128 Transport by marine vessels.-
(1) While transporting persons by sea to and from the installation, adequate precaution shall
be taken for their safety.
(2) It shall be ensured that while persons are being transferred from vessels to installation or
installation to vessels, adequate arrangements are made for their safe transfer.
(3) No transfer from vessel to the installation or visa-versa shall be carried out on rough seas.
(4) A code of precautions specifying the safety guidelines, maintenance of vessels, daily
examination, duties of various persons and the checklists for the vessels operations shall
be framed by the manager and made available to the concerned persons.
129. Life saving appliances for offshore installations.-
(1) Suitable life saving appliances such as life boat, life raft, life-buoys, life-jackets, working-
vests, scrambling nets and escape ladders, escape capsules etc., shall be provided in
sufficient numbers and maintained on each installation in accordance with the provisions of
the Merchant Shipping Act.
(2) The life saving appliances as mentioned in sub-regulation (1) shall be -

(a) of type, number, capacity, design and construction as per the approved
standard; and
(b) maintained and kept in working order.
(3) All persons shall be properly trained in effective use of the life saving appliances
mentioned in sub-regulation (1).
(4) Small transmitters or detectors shall be provided on life-jackets in order to assist in the
finding of personnel in the dark and luminescent strips shall be of a colour other than orange.
130. Means and routes of escape on offshore installations.-
(1) Sufficient and suitable routes of escape to abandonment areas and to sea level shall
be provided and maintained on each installation.
(2) The escape route shall be –

(a) kept and maintained free from obstruction;
(b) clearly indicated by suitable fluorescent signs, and
(c) effectively protected.
(3) Any appliance provided as part of means of escape and which does not form part of
the installation shall be stored and clearly marked so as to be readily available for
immediate use.
131. Unmanned platform.-
(1) Not less than two persons shall be permitted to go or remain at any unmanned platform
or work in any isolated area.
(2) All unmanned platforms shall be adequately equipped to afford safe working
conditions to workpersons.
132. On board medical officer.-
(1) The owner agent or manager shall ensure that at each manned installation, depending
on its size, a qualified medical officer or a paramedic is available at all times.
58
(2) The medical officer on board shall promote good health and contribute to prevention of
disease and injury through-
(a) collection and dissemination of information on such features of the workplace
that may affect health;
(b) ensuring that adequate standards of hygiene are maintained;
(c) taking appropriate preventive action within his area of responsibility;
(d) diagnosis and treatment of disease and injury, and first aid after accidents;
(e) incorporation of health emergency preparedness into the general emergency
preparedness of the enterprise, including transport of the sick and injured;
(f) taking steps to prevent spread of communicable diseases on the installation.
133. Accommodation.-
(1) The number of persons accommodated on a facility shall normally not exceed the
number that the facility was designed for.
(2) The number of persons accommodated on a facility may in emergent cases and
in consultation with the safety officer, exceed the number that the facility was
designed for.
(3) When decision is made concerning the duration and extent of such
accommodation under this regulation, the consequences shall be considered and
compensating actions shall be taken to ensure safety and necessary rest and
restitution.
*********
59
CHAPTER-XI
MACHINERY, PLANT AND EQUIPMENT
134. Use of certain machinery and equipment.-
(1) The Chief Inspector may, from time to time, by notification in the official Gazette,
specify appliances, equipment, machinery or other material that may be used in a mine which
shall be of such type, standard and make as approved by the Chief Inspector by a general
order and where any such appliance, equipment, machinery or other material has been
specified by the Chief Inspector, no appliance, equipment, machinery or material other than
that approved by the Chief Inspector as aforesaid shall be used in any mine.
(2) Where in the opinion of the Chief Inspector or Regional Inspector any appliance,
equipment, machinery or other material not notified under sub-regulation (1) is likely to
endanger life or safety of any person employed in any mine, the Chief Inspector may by an
order in the writing prohibit the use of such appliance, equipment, machinery or material in
any mine.
135. Use of mobile cranes.-
(1) Mobile cranes shall not be used for lifting loads beyond their rated capacity.
(2) A safe load indicator shall be provided in the mobile cranes to give warning when
overload occurs.
(3) A load radius indicator shall be provided to indicate appropriate safe working load and
radius which shall be clearly visible to the crane operator.
(4) Motion limit devices shall be provided to limit hoisting, swinging and boom extending.
(5) Effective audio visual alarm shall be provided which shall get actuated automatically
whenever the crane is reversed.
(6) The crane operator shall have a clear view of the load being handled and where it is not
practicable to do so, suitable signaling system shall be provided for giving suitable signals for
safe operations.
(7) Certified and tested slings shall only be used.
(8) Only competent and trained crane operator shall be permitted to operate.
(9) Mobile crane shall be examined by a competent person at such interval and in
accordance with the procedure as laid down by the manager or deputy manager or
installation manager and the results of such inspection shall be recorded by the person
making the inspection.
136. Lifting appliances and gears.-
(1) Lifting appliances, gears system shall be properly maintained and operated to ensure
safety of the persons.
(2) The engineer authorised for the purpose shall ensure that -
(i) the design, construction and installation of lifting appliances, gears and ropes are
in accordance with approved standard; and
(ii) selection of appliances and gears are suitable for the purpose for which they are
intended for use.
(3) Personnel engaged for lifting operations shall be imparted job related training for safe
operation.
60
137. Classification of hazardous area.-

The areas in the mine shall be classified into different zones according to the degree of
probability of the presence of hazardous atmosphere by the Chief Inspector or an Inspector
assisted by such assistants and after such investigations as he may consider necessary.
138. Use of electrical equipment in hazardous area.-
(1) No electrical appliance, equipment, or machinery including lighting apparatus shall be used
in zone ‘O’ hazardous area.
(2) The Chief Inspector may from time to time by notification in the official Gazette specify
appliances, equipment and machinery that are or may be used in zone 1 and zone 2 hazardous
area which shall be of such type, standard and make as approved by the Chief Inspector by a
general or special order in writing and where any such appliances, equipment or machinery has
been specified by the Chief Inspector, any appliances, equipment or machinery other than that
approved by the Chief Inspector shall not be used in such hazardous area.
139. Construction and maintenance of machinery.-

All parts and working gear whether fixed or moveable including the anchoring and apparatus
used as or forming part of the equipment of a mine and all foundations in or to which any such
appliances are anchored or fixed shall be of good construction, suitable material, adequate
strength and free from visible defect and shall be properly maintained.
140. Maintenance System.
(1) All machinery and equipment in the installation shall be maintained in an efficient
working order and kept in good repair.
(2) Procedure shall be established for the maintenance of machinery and equipment.
(3) The procedure referred to in sub-regulation (2) shall -
(a) specify the nature and frequency of examination;
(b) provide for an examination to be carried out, where appropriate, before the
machinery and equipment is first used on the installation and also after major
modification or repair.
(4) The examination referred to in sub-regulation (3) shall mean critical scrutiny of machinery
and equipment, in or out of service as appropriate, using suitable techniques, including
testing where appropriate:
(a) to assess its suitability for the purpose for which these are to be used;
(b) to assess its actual condition; and
(c) to determine any remedial measures.
(5) The procedure established under this regulation shall include a plan for implementation
of the remedial measures identified.
(6) All measuring gadgets, meters, relief valves, etc., shall be calibrated at regular intervals
specified by the manufacturers.
141. Internal combustion engines.-
(1) Internal combustion engines of over 30 horse power shall be provided with means, other
than manual, for starting them :
Provided that nothing in this sub-regulation shall be deemed to prohibit manual starting
in an emergency.
(2) Where compressed air is used for starting the engine, a non-return valve shall be
provided in the compressed airline as close to the engine as practicable.
(3) The exhaust system of the engine shall be provided with suitable device to prevent
discharge of open flame and sparks from the exhaust.
61
(4) Adequate precaution shall be taken to prevent accumulation of flammable vapour near
the internal combustion engine.
(5) The electrical accessories of an internal combustion engine shall comply with the
provisions of Indian Electricity Rules, 1956.
142. Apparatus under pressure.-
(1) All apparatus used as or forming part of the equipment of a mine which contains or
produces air, gas, petroleum or steam at a pressure greater than atmospheric pressure shall
be so constructed, installed and maintained as to obviate any risk of fire, bursting, explosion
or collapse or the production of noxious gases.
(2) Every air receiver or container or separator used for storage of petroleum or gas or
steam under pressure shall be fitted with a safety valve and pressure measuring device
which shows pressure in excess of the atmospheric pressure.
(3) Before an air receiver or a container containing petroleum or gas or steam is cased
in or put in commission, a competent person shall subject it to a hydraulic test at a pressure
atleast one and half times of the maximum permissible working pressure and similar test shall
be made after every renewal or repair and in any case at intervals of not more than three
years or at such shorter intervals as may be required by the Chief Inspector, and the results
of every such test shall be recorded by the competent person carrying out the test and
countersigned and dated by the manager, deputy manager or installation manager.
(4) The discharge line of a pressure apparatus shall be provided with a pressure relieving
safety device.
(5) There shall be no valve or fitting between the pressure apparatus and its pressure
relieving safety device or between the device and point of discharge, as would render the
device ineffective.
(6) The pressure relieving safety device shall be set to open at a pressure not exceeding 10
percent above the maximum allowable working pressure.
(7) The pressure relieving safety device shall be tested and calibrated at least once in a
year, and a record of every such test shall be kept in abound paged book kept for the
purpose by the person making the test, duly signed and dated by him.
(8) Discharge end of relief valve of separator, heater treater or other pressure vessel, etc.,
shall be connected by suitable piping to a tank:
Provided that such other suitable system shall also be provided for avoiding oil and gas
spillage in case of opening of relief valve.
(9) Every in-coming gas line connected to any gas compressor shall be provided with a
shut-off valve at safe distance outside the compressor shed.
(10) No repairs shall be undertaken in respect of any gas compressor and pipelines and
fittings connected to it unless the control valves on the inlet and discharge lines are closed
and securely locked.
143. Precautions regarding moving parts of machinery.-

(1) Every winch shall be provided and used with a stopper, pawl or other reliable holder.
(2) Every flywheel and every other dangerous exposed part of any machinery used as or
forming part of the equipment shall be adequately fenced by suitable guards of
substantial construction to prevent danger and such guards shall be kept in position while
62
the parts of the machinery are in motion or in use but they may be removed for carrying
out any examination, adjustment or repairs if adequate precautions are taken.
(3) No person shall be allowed to repair, adjust, clean or lubricate machinery in motion
where there is risk of injury.
(4) No person shall be allowed to shift or adjust a driving belt, chain or rope while the
machinery is in motion unless a proper mechanical appliance is provided for the purpose.
(5) No person in close proximity to moving machinery shall wear or be permitted to wear
loose outer clothing.
(6) No unauthorised person shall be permitted to enter in any engine room, including gas
turbine, compressor, or other machine area, or in any way interfere with the machinery.
144. Engine rooms and their exits.-
(1) Every engine, motor, compressor, turbine and pump room, and every room in which
highly flammable materials are stored shall be kept clean, and be provided with atleast two
exits.
(2) Every exit shall be clearly marked, properly maintained and kept free from obstruction.
145. Working and examination of machinery.-
(1) No machinery shall be operated otherwise than by or under the constant supervision of a
competent person.
(2) Every person in charge of any machinery, apparatus or appliance shall before
commencing work ensure that it is in proper working order and if he observes any defect
therein, he shall immediately report the fact to the installation manager or other
competent person.
(3) Person in charge of an air-receiver shall ensure that no extra weight is added to the
safety valves and that the permissible pressure of air is not exceeded.
(4) A competent person or persons appointed for the purposed shall, once at least in every
seven days, make a thorough inspection of all machinery and plant in use, and shall
record the result thereof.
(5) In respect of electrical machinery and plant, the competent person shall be a person
holding qualifications specified in the India Electricity Rules, 1956.
*********
63
CHAPTER- XII
GENERAL SAFETY PROVISION
146. Housekeeping.-
(1) Loose materials which are not required for use shall not be placed or left so as to
dangerously obstruct workplaces and passage-ways.
(2) All projecting nails and ends of railings shall be bent over to prevent injury.
(3) Scrap, waste and rubbish shall not be allowed to accumulate in work places, access
or egress.
(4) Workplaces and passage-ways that are slippery owing to oil, mud or other causes
shall be cleaned up and made safe.
(5) Portable equipment shall be returned after use to its designated storage place.
(6) Equipment, tools and small objects shall not be left lying about where they could
cause an accident either by falling or causing person to trip.
147. General lighting.-
(1) Adequate general lighting arrangements shall be provided during working hours at
the following places -
(a) Where the natural lighting is insufficient;

(b) derrick floor;
(c) driller’s stand and control panel;
(d) monkey board;
(e) every engine and pump house;
(f) derrick sub-structure near blowout preventer controls;
(g) every place where persons are to work;
(h) every means of escape, access or egress;
(2) The lighting provided in a mine shall as far as possible be so arranged as to prevent
glare or eye strain.
148. Electric lighting.-
(1) Every electrical lighting apparatus used in hazardous area shall be of a type approved
by the Chief Inspector.
(2) The lighting system installed in the mine shall comply with the provisions of the
Indian Electricity Rules, 1956.
(3) Every electrical lighting apparatus shall be so fitted as to protect it from accidental
damage.
149. Standard of lighting.-
The Chief Inspector may from time to time by notification in the Official Gazette specify the
standard of lighting to be provided in any specified area or places in a mine.
150. Emergency lighting.-
Adequate number of self contained portable hand lamps of approved type or any other
source of self contained back up power system shall be made and kept available for
immediate use in emergency.
64
151. Supply and use of protective footwear.-
(1) No person shall go into work or be allowed to go into work in a mine unless he wears
a protective footwear of such type as may be approved by the Chief Inspector who
may specify by a general or special order in writing.
(2) Protective footwear referred to in sub-regulation(1) shall be supplied free of cost by
the owner, agent or manager at interval not exceeding one year or such other
intervals as the Chief Inspector may specify by a general or special order in writing.
(3) The owner, agent or manager shall at all times maintain a sufficient stock of
protective footwear in order to ensure immediate supply as and when need for the
same arises.
152. Supply and use of protective helmet and footwear.-
(1) No person shall go into or work or be allowed to go into work in a drilling rig or work-
over rig or rig building or rig dismantling or at such other place of work where there
is a hazard from flying or falling objects unless he wears a helmet of such type as
may be approved by the Chief Inspector by a general or special order in writing.
(2) The helmet referred to in sub-regulation (1) shall be supplied free of cost at intervals
not exceeding three years by the owner, agent or manager who shall at all times
maintain a sufficient stock of helmets in order to ensure immediate supply as and
when need for the same arise:
Provided that when a helmet is damaged during its legitimate use, it shall be immediately
replaced free of cost.
(3) The owner, agent or manager shall provide protective footwear and helmet free of
charge.
(4) Every person provided with protective footwear and helmet shall wear the same
while at work.
153. Protective equipment.-
(1) Every person engaged in the operations and every other person who may be exposed to
the risk of injury, poisoning or disease arising from the operations shall be provided with -
(a) depending upon the risk, suitable protective equipment including respiratory
protective equipment, eye protectors, gloves, coverall and aprons; and
(b) suitable protective outer clothing for use in rain and extreme weather
conditions;
(2) All the protective equipment shall be provided free of charge.
(3) Every person provided with protective equipment shall use the same while at work.
154. Personal survival and escape equipment for off shore installations.-
(1) Each individual on board an installation shall be provided with -
(a) a personal survival (or immersion) suit;

(b) a life jacket;
(c) a smoke hood of a simple filter type to exclude smoke and provide protection for atleast
10 minutes during escape to or from the Temporary Safety Refuse;
(d) a torch; and
(e) fire-resistant gloves.
65
(2) The articles mentioned in sub-regulation (1) shall be kept in the accommodation.
(3) Survival suits, life jackets and smoke hoods for atleast one and half times the number of
persons on the installations shall be stored in containers placed at suitable location of the
installations.
(4) Small transmitters or detectors shall be provided on life-jackets in order to assist in the finding
of personnel in the dark and luminescent strips shall be of a colour other than orange.
155. Protection against noise.-

(1) The owner, agent or manager shall take steps to reduce the noise level and to
reduce the exposure of work persons to noise.
(2) No person shall be allowed to work without appropriate ear protection in an area if
he is exposed to an equivalent continuous noise level exceeding 90 dB(A).
(3) No person shall enter or be allowed to enter an area in which the sound level is
140dB(A) or more.
(4) The Chief Inspector may, from time to time, by notification in the Official Gazette,
specify the permissible noise exposure in any area or place in a mine.
156. Communication.-
(1) Efficient means of communication shall be provided and maintained in good working
order between manned installations, and the office of the manager and other places of work:
Provided that wherever possible, communication shall be by radio telephone and an
alternative means of signaling shall also be provided.
(2) Equipment for external communication shall be chosen on the basis of operational
needs, type of activity and defined situations of hazard and accident.
(3) Communication equipment and associated power supply shall be designed and
protected so as to remain functional in situations of hazard and accident.
(4) The communication and signaling system installed in the mine shall comply with the
provisions of the Indian Electricity Rules, 1956.
157. Safety while working at height.-

Where any person is working at more than 1.8 meters height, the owner, agent or manager
shall provide an approved safety belt suitable for the hazard exposure which shall be
attached by means of a lifeline to a fixed anchor.
158. Precautions against toxic dusts, gases and ionising radiation.-
(1) The emission of toxic dust, gases fumes and ionising radiation shall be prevented or
controlled at source as far as reasonably practicable.
(2) Every person liable to be exposed to toxic dust, gases, fumes and ionising radiation
shall be instructed in the safe working methods and techniques, by a competent
person appointed for the purpose.
(3) The Chief Inspector may from time to time, by notification in the Official Gazette,
specify the permissible limits of exposure to toxic dusts, gases fumes and ionising
radiations.
159. Safety warning signs.-
(1) Storage area and containers of toxic, corrosive, flammable, poisonous and radioactive
material shall be properly labeled and appropriately stored according to content.
66
(2) Warning signs shall be posted to denote any hazardous situation.

(3) Warning signs shall be posted in areas where the use of personal protective
equipment is required.
(4) Identification signs shall be conspicuously posted to locate emergency equipment and
directions of escape route.
(5) Pipelines carrying steam or fluid at high pressure shall be conspicuously identified.
160. Protection against pollution of environment.-
(1) Any oil discharged from a well during its completion, testing and repairs shall be
collected in suitably constructed and adequately fenced disposal pits or burnt in case of off
shore operations through a special type of oil burners.
(2) In offshore operations, the oil spill preparedness and combating shall be in accordance
with the National Emergency plan, 1996 issued by Coast Guard Headquarters, New Delhi
(Ministry of Defence), as amended time to time.
(3) No disposal pits shall be constructed within 45 metres of any railway, public road or of
any public works or of other permanent structure not belonging to the owner:
Provided that in case where special conditions exist, the Chief Inspector may by an
order in writing and subject to such conditions as he may specify therein, permit such
construction in variation with these provisions.
(4) Untreated sewage, formation water, oil, drilling fluid, waste, chemical substances or
refuse from a well, tank or other production installation shall not be permitted, -
(a) to create hazard to public health and safety;
(b) to run into or contaminate any fresh water structure or body of water or to remain
in a place from which it might contaminate any fresh water or body of water;
(c) to run over or damage any land, highway or public road; and
(b) to be disposed off in the sea.
(5) Before any fluid is discharged into sea or fresh water structure or any body of water, it
shall be treated and samples of fluid at regular interval shall be obtained and analysed and
the results of such analysis shall be maintained by the person collecting the sample and
analysing the same.
(6) No scrap, surplus or unused material shall be permitted to be dumped or disposed off in
the sea or in the vicinity of any installation.
(7) Gas produced at any installation shall not be discharged to the atmosphere unless it is
burnt, or in the manner otherwise approved by the Chief Inspector through a general or
special order.
(8) Gas to be burned, referred to in clause (a) shall be discharged from a flare line in the
following manner:-
(a) flare-line shall terminate with the vertical rise of at least 9 meters or such
greater height as may be required by Regional Inspector by an order in writing;
(b) the flare-line shall be adequately anchored and provided with suitable means to
prevent extinction of the flame;
(c) when the gas-flow is intermittent, the flare-line shall be provided with a remote
controlled electrical ignition device to ensure continuous ignition of any gases; and
(d) a green belt of adequate width shall be developed around the flare:
Provided that where practical difficulties exists, the Regional Inspector may relax the
provisions of this regulation subject to such condition as may be required.
67
161. Fencings.-
(1) The Christmas tree provided at any well on land shall be kept securely fenced with
access gates securely locked.
(2) The protected area surrounding every drilling or work over installation, production
installation, storage tank and flare stack shall be provided with fence of not less than
1.8 meters in height.
(3) Precaution shall be taken to prevent any unauthorised person from access to any
place which has been duly fenced.
(4) Every fence shall once atleast every seven days be examined by a competent person
and a report of every such inspection shall be recorded in a bound paged book kept
for the purpose duly signed and dated by the person who made the examination.
(5) If any doubt arises as to whether any fence, guard, barrier or gate provided under
this regulation is adequate, proper or secure, it shall be referred to the Chief
Inspector for decisions, whose decision thereon shall be final.
***********
68
CHAPTER- XIII
MISCELLANEOUS
162. Contractors and Service providers.-

While hiring contractor or service provider, the owner and the agent shall ensure that the
contractors and the service providers as the case may be, are qualified to carry out the
requirements under the Act, or the rules, regulations, byelaws or orders made thereunder,
and shall ensure that such contractor or service provider comply with the requirements or
duties assigned to them at the mine.
163. General Safety.-

No person shall negligently or willfully do anything likely to endanger life or limb in the mine
or negligently or willfully omit to do anything necessary for the safety of the mine or of the
persons employed therein.
164. Safety and health education and instructions.-
In every mine, safety and health education and instruction programmes shall be organised
regularly to make the workers safety conscious and instil an awareness of occupational safety
and health at every level.
165. Place of accident not to be disturbed.-

(1) Whenever there occurs in or about a mine an accident causing loss of life or serious
bodily injury to any person, the place of accident shall not be disturbed or altered before the
arrival or without the consent of the Chief Inspector to whom notice of the accident is
required to be given under sub-section (1) of section 23 of the Act, unless such disturbance
or alteration is necessary to prevent any further accident, to remove bodies of the deceased
or to rescue any person from danger, or unless discontinuance of work at the place of
accident would seriously impede the working of the mine :
Provided that where the Chief Inspector or the concerned Inspector fails to inspect the
place of accident within seventy two hours of the time of the accident, work may be resumed
at the place of accident.
(2) Before the place of accident involving a fatal or serious accident is disturbed or altered
due to any reason whatsoever, a sketch of the site illustrating the accident and all relevant
details shall be prepared in duplicate and such sketch shall be duly signed by the manager or
assistant manager, safety officer, surveyor and the workmen’s inspector or, where there is
no workmen’s inspector, by a workperson nominated by the workers in this behalf:
Provided that if the place is disturbed or altered to prevent further accident or to rescue
persons from danger before the sketch could be prepared, the same shall be prepared
immediately thereafter, giving all relevant details as existed before the place was disturbed or
altered.
(3) One of the authenticated sketches shall be delivered or sent to the concerned Inspector.
166. Pointing out of contraventions detected during inspections.-
(1) If the Chief Inspector or an Inspector during his inspection of any mine, finds, or comes
to know of any contravention of any provisions of the Act or the regulations, rules, bye-laws
or orders made thereunder, he shall submit a report thereon and either himself intimate or
cause the same to be intimated to the owner, agent or manager of the mine, of such
contravention.
69
(2) The owner, agent or manager shall, within three days of the receipt of intimation under
sub-regulation (1), display the contents thereof on the notice board of the mine for a period
of atleast 15 days and when so required, the owner, agent or manager shall also supply the
copies thereof to the registered or recognised trade unions and to the State Government
concerned.
(3) The owner, agent or manager of the mine shall, within a period not exceeding fifteen
days from the date of receipt of the intimation under sub-regulation (1), intimate to the
Regional Inspector the action taken to remedy each of the contraventions and the manner in
which such contraventions have been remedied.
(4) The agent or manager or in their absence the next senior most official of the mine shall
accompany the Chief Inspector or Inspector during his inspection and note down
immediately the contraventions pointed out by him on the spot.
(5) The owner, agent or manager of the mine, shall as soon as possible, intimate to the
Chief Inspector or the Inspector who made the inspection, details of action taken to remedy
the contraventions, intimated under sub-regulation(1).
167. Signing of returns, notices and correspondence.-
All returns and notices required under or correspondence made in connection with the
provisions of the Act and of the regulations or orders made thereunder shall be signed by the
owner, agent or manager of the mine:
Provided that the owner may, by a power of attorney, delegate these function to any other
specified person:
Provided further that in respect of notice of accident, the manager may delegate this function
to any deputy manager/installation manager.
168. Chief Inspector to exercise power of the Regional Inspector.-

Any power granted under these regulations to the Regional Inspector may be exercised by
the Chief Inspector or any other Inspector authorised in writing in that behalf by the Chief
Inspector.
169. Appeal to the Chief Inspector.-

An appeal may be preferred against an order made by the Regional Inspector under any of
these regulations, to the Chief Inspector who may confirm, modify or cancel the order and
every such appeal shall be preferred within 15 days of the receipt of the order by appellant.
170. Appeal to Committee.-
(1) An appeal may be preferred against against any order of the Chief Inspector within 20
days of the receipt of the order by the appellant to the Committee constituted under section
12 of the Act.
(2) Every order of the Chief Inspector against which an appeal is preferred under sub-
regulation (1) shall be complied with pending receipt at the mine of the decision of the
Committee :
Provided that the Committee may, on application by the appellant, suspend the operation of
the order appealed against, pending the disposal of the appeal.
***************
70
FIRST SCHEDULE
FORM-I
(See regulation 3 and 6)
Notice of opening, closing or change of name
From
…………………
………………..
To
1. The Chief Inspector of Mines, Dhanbad.
2. The Regional Inspector of Mines, ………………………..Region
3.
4.
Sir,
I have to furnish the following particulars in respect of (i) ……………………………………. at
………………………..(name) mine of……………………(owner).
1. In case of CHANGE OF NAME OF MINE

old name of mine………………………. Date of change………
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------
2. *(1) Situation of the mine;
Village………
Police station…………..
District………………….
State……………………
*(2) In case of a NEW MINE, particulars of situation of mine:

Post office…………………….
Telegraph office………………
Railway station……………….
Present Previous
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------
(3)* Intimation concerning Offshore Installation
Name and location of Offshore Installation :

(Longitude/Latitude)
Type of Installation (Fixed/Mobile) :
Type of Operations (Drilling/Production/Work-over)
71
Present Previous
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. (1) Name and postal address of (ii)

(a) Owner………..
(b) Agent, if any
(c) Manager
*(2) In case of change, date of change ………………..
*5. (1) Name of manager/installation manager whose appointment is terminated/who is

appointed (iii) ……………….
(2) Date of appointment/termination of appointment (iii)
*6. Date on which it is intended to open/reopen abandon/discontinue (iii) the mine
*7. Actual date of opening/reopening/abandonment/discontinuance (iii) of the mine_____
8. Any other Information
Yours faithfully
Signature…………
Designation- Owner/Agent/Manager ………………….
Date………..
INSTRUCTIONS
*Only such columns to be filled in respect of which notice given:
(i) Mention the matter to which the notice refers.
(ii) Need not be filled in if the notice relates to item 4.
(iii) Delete whichever is not applicable.
72
FORM – II
(See regulation 4)
Quarterly return for the quarter ending ……………..20
1. Name of Mine:
Postal address of Mine:
2. Situations of Mine:
Place:
District:
State:
3. Name of Owner:
Postal address of owner
4. Name of agent, if any:

Postal address of agent
5. Name of manager
Postal address of manager
Table A to C dully filled in are attached.
Certified that the information given above and in Table A to C is correct to the best of my
knowledge.
Designation- Owner/Agent/Manager
………………….
Date………..
73
Table A
PRODUCTION *
___________________________________________________________________________
Type of Product Production Value of Despatch
Closing Stock
of oil/gas of oil/gas oil/gas produced**
_____________________________
To Refinery To market Domestic consumption
___________________________________________________________________________
1 2 3 4A 4B 4C
5
___________________________________________________________________________
Date………..
INSTRUCTIONS
* The figures should be stated in kilolitres/cubic metres.
** Value should be calculated upon actual or estimated selling price, at the mine. Any
charges incurred in transporting the oil outside the mine property should not be included
Royalty figures will not be accepted.
74
Table B
Number of Man-days, Etc.
Give maximum number of persons employed on any day during the quarter ………………
(Number) on……………..(a) Number of working days during the quarter:
Classification Aggregate member Aggregate number of
of man-days worked mandays lost on account of absence
(b) (c) (d) (e)
Men Women Men Women
___________________________________________________________________________
(a) Clerical and supervisory staff (s)
(i) Supervisors
(ii) Clerks
(b) Other workers employed at
(i) Drilling
(ii) Production
(iii) Workshops etc.
(iv) Fire-services
(v) Miscellaneous
__________________________________________________________________________
Total
___________________________________________________________________________
If there is any marked increase or decrease in attendance or absence, please account for it.
Date………..
INSTRUCTIONS
(a) Give day of the week and the date and month.
(b) The information should cover all person ‘employed’ in the mines as defined in section
(1)(h) of the Mines Act, 1952 including electrical and subordinate supervisory staff.
(c) Total number of man-days worked should be obtained by adding the daily attendance or
the whole quarter.
(d) Total number of man-days lost by absence should be obtained by adding the daily
absences for the whole quarter.
(e) Absences should include all cases in which a person is ‘scheduled to work’ or is expected
to turn up for work but does not. All permanent employees are to be treated as ‘Scheduled
to work’. So far as temporary or casual employees are concerned, a person who attended
work during the preceding week should be considered as ‘scheduled to work’ during the
week under consideration unless:
(i) he has reported his intention to quite; or
(ii) his services have been terminated by the management; or
(iii)he does not turn up for work during the whole week.
A person who has not worked during the preceding week should be considered as
‘scheduled to work’ only from the day in which he joins work during the week under
consideration. Absence due to strike, lockout, lay off or maternity leave should not be
included in absence here.
(f) Supervisory staff does not include senior officers like agent, manager, installation
manager, welfare officer etc. but includes only the subordinate supervisory staff.
75
TABLE C
HOURS OF WORK AND EARNING
Information should be furnished in respect of one complete working week during the last
month of the quarter(a).
1. Attendance, man-hours worked and cash earnings.

___________________________________________________________________________
Classifications Average Aggregate Total cash payments for work done
daily number of during the week (d)
attendance manhours -------------------------------------------------
during the worked
week (b) during the Basic Dearness Other Total cash (e)
week (c) allowances wages
payment
__________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
(a) Clerical and supervisory staff (s)
(i) Supervisors
(ii) Clerks
(b) Other workers employed at--
(i) Drilling
(ii) Production
(iii) Workshops etc.
(iv) Fire-services
(v) Miscellaneous
2. Total estimated value of concessions in kind (g) given during the week : Rs. –--------
3. Normal hours of production shifts :
From
To
1st Shift---------------
2nd Shift -------------
3rd Shift --------------
4. Number of working days in the week------------------
If there is any major change in wages or hours of work as compared to the preceding month
please account for the change here.
Date………..
76
INSTRUCTIONS
(a) The information should cover all persons “employed” as in Table C. Particulars relating to
payments etc., to monthly paid staff should be included on a pro-rata basis.
(b) Average daily attendance should be obtained by dividing the aggregate number of
attendance
on all the shifts on all days during the week by the number of working days. Any day on
which
the mine did not work, for any cause whatsoever, should not be treated as a working day.
(c) Aggregate number of man-hours worked during the week should be obtained by adding
for
the whole week, the number of man-hours worked every day. The number of man-hours
worked
on a day is obtained by summing up the number of hours worked by each person attending
work on each of the shifts during the day, including overtime worked, if any.
(d) Total cash payments should include all remuneration payable (and paid) for work done
during the week before making deductions, if any, towards fines, provident fund
contributions, etc.,Employer’s contributions to the provident fund or on account of welfare
provisions should not be included. Bonuses not payable for every pay-period should also not
be included.
(e) Including over-time payments.
(f) Persons employed in the removal of overburden should be included among “Others” and
not among “Miners and Loaders”.
(g) Concessions in kind (such as supply of food-stuff etc. Free or at subsidized prices)
should be estimated in terms of the difference between the monetary value of the food
stuffs, etc. at cost price and the value realised by sale at confessional price.
77
First Schedule
Form III
(See Regulation 5)
Annual Return for the year ending on the 31st December, ……………
Mineral: Oil and Gas
Table A. Identification particulars of the Mine

Item no. Item description Detail information
(1) (2) (3)
1. Name of Mine
2. State
3. District
4. Name of Zonal office of

DGMS
5. Name of Regional office of
DGMS
6. Name of Sub-regional office of
DGMS
7. Postal Address of mine
8. Date of opening of mine
9. Date of closing, if any
10. Date of re-opening of mine, if

any
11. Name of owner
12. Postal address of owner
13. Name of Agent
14. Postal address of Agent
78
Item no. Item description Detail information

(1) (2) (3)
15. Name of Manager
16. Postal address of Manager
17. Telephone no. of Manager

18. E-mail ID of Manager
19. FAX No. of Manager
20. Nature of power used
21. Whether machinery used

(Please write Yes/ No)
22. Please specify which of the
tables filled up - A, B, C, D
23. Whether all the tables are filled
up(write Yes/ No)
24. If ‘No’ in item 23, please
specify name of tables not
filled up
25. Please give reasons if entry is
there in item 24
Certified that the tables, as mentioned in item 22 above, in prescribed format are duly filled in & enclosed, no
additional sheet is attached and information and/ figures given in all the tables are correct to the best of my knowledge.
Signature of Manager with seal

Place:
Dated:
79
Employment related table
1. Table B - Details of mandays worked, no. of days worked and average daily employment
Machinery related tables
1. Table C - Details of electrical apparatus used

2. Table D - Details of machinery and equipments used other than electrical apparatus
Production related table
1. Table E - Details of production
Drilling/ rigs/ pipelines related table
1. Table F - Details of drilling and other rigs, oil and gas wells and pipelines production
80
Table B. Details of mandays worked, no. of days worked and average daily employment
Maximum number of persons employed on any one day during the year ………………… and
Date: ……………………………..
Item Item Total number of mandays worked No. of Average daily employment Total
no. description during the year days wages/
worked salary for
during the the year
year
Direct Contract Total Male Female Total
(col.3+col4) (col.7+col.8)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)
1 Clerical & Supervisory Staff
1.1 Supervisors
1.2 Clerks
2 Other workers employed at

2.1 Drilling
2.2 Production
2.3 Work over
2.4 Workshop etc.
2.5 Fire services
2.6 Others (specify)
3. TOTAL(column
total)
4 Total contract
employment
Instructions for Table B:

i) Total contract employment (item 4) = Total number of mandays worked on contract during the year (item
3, col. 4) / maximum number of days worked in any category(maximum
of Col. 6)
ii) Average daily employment of an item = Total number of mandays worked during the year of the item /
Corresponding number of days worked
iii) Clerical & Supervisory: Senior Supervisory Officials like Agents, Managers, Under Managers, Engineers,
Doctors are excluded.
81
Table C. Details of electrical machineries used
1. Voltage at which current is used for :

i) Lighting ……………………………..
ii) Power ……………………………….

2. Length of cables (in metres):
i) High pressure ……………………………….
ii) Medium pressure …………………………..
Item Item description Total number of Total HP

no. units in use
(1) (2) (3) (4)
1 Draw works
2 Hoists
3 Pumps
4 Portable machine
5 Traction
6 Workshop including
foundry smithy etc.
7 Miscellaneous
(Specify)
8 Total
Instructions for Table C:

Total HP is the sum of HP of number of units used of the same item
82
Table D. Details of machinery & equipment used other than electrical apparatus
Item Item description Total number of Total HP

no. units in use
(1) (2) (3) (4)
1 Power generation
1.1 Boilers
1.2 Steam turbines
1.3 Gasoline, gas or oil

engines other than
diesel engines
1.4 Diesel engines
1.5 Air compressor
2 Machinery
2.1 Drills
2.2 Hoists
2.3 Pumps
2.4 Portable machine
2.5 Traction
2.6 Workshop including

foundry smithy etc.
2.7 Miscellaneous
(Specify)
3 Total
Instructions for Table D: Total HP is the sum of HP of number of units used of the same item
Table E. Details of production
83
Item Type of Opening Production Value Despatches Closing

no. product stock as (in Rs.) To refinery To market For house stock as
on 1st consumption on 31st
January December
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
1 Oil (in
Metric
Tonnes)
2 Gas (in M3 )
Instructions for Table E: Value should be calculated upon actual or estimated selling price at the mine. Any
charges incurred in transporting the oil/ gas outside the mine should not be
included.
84
Table F. Drilling and other rigs, oil and gas wells and pipelines
Item Classification Type of Rig Total number of units in

no. use
(1) (2) (3) (4)
1 Drilling, Workover and other rigs
1.1 Drilling
1.2 Workover
1.3 Other Rigs
2 Oil, gas and other wells

2.1 Wells drilled
2.2 Wells abandoned
2.3 Gas wells completed
2.4 Oil wells completed
2.5 Gas wells on production
Gas wells where production
discontinued
2.6 Oil wells on production
2.7 Oil wells where production
discontinued
3 Pipelines Length in metres Diameter in centimetres

3.1 Flowlines laid from wells to
gathering station
3.2 Pipelines laid from gathering
station to central storage tanks
3.3 Others (specify)
85
FORM IVA
(See regulation 9)
Notice to accident/occurrence
From :
…………………………………..
……………………………………
To:
1. The Chief Inspector of Mines , Dhanbad – 826001,
2. The Regional Inspector of Mines ……………………….Region ……………….
3. The District Magistrate
4. The Electrical Inspector of Mines (in case of electrical accident only), Dhanbad-826001.
Sir,
I have to furnish the following particulars of a fatal accident/serious accident/dangerous
occurrence/major accident which occurred at ……………………………………… Mine
of…………………………. (owner).
1. PARTICULARS OF THE MINE :

___________________________________________________________________________
Situation of mine Name and postal address of owner
(Also state telephone and telex numbers)
___________________________________________________________________________
Village
Post office
Police station
District
State
___________________________________________________________________________
Place and location in mine(site) of accident/occurrence:
___________________________________________________________________________
Nature of operation under taken at the place of accident/occurrence:
___________________________________________________________________________
2. Particulars of the Accident/Occurrence
___________________________________________________________________________
(a) Date, shift and hour of accident/occurrence :
(c) Classification of accident/occurrence(**)
(d) Cause, circumstances and description of accident/occurrence,
(if cause not yet established information to be sent as soon as possible).
___________________________________________________________________________
3. Nature & extent of damage
___________________________________________________________________________
Within the establishment Outside the establishment
(i) Number of persons----
--- exposed to the accident / occurrence
--- killed
--- seriously injured
--- affected by gas
(ii) Particulars of material damage
(iii) State whether the danger is still present / no longer exists.
4. Particulars of injuries etc.

86
___________________________________________________________________________
Name of persons (s) Nature of employment Age Sex Nature of injury and
(In block capital) if fatal, cause of death
___________________________________________________________________________
Killed:
1.
2.
3.
Injured :
1.
2.
3.
4.
5.
5. Measures taken or envisaged:---
(a) to alleviate the effects of the accident occurrence.
(i) short term.
(ii) medium or long term.
(b) to prevent recurrence of similar accident occurrence.
6. Any other relevant information ……………..

Particulars in respect of every person, killed or injured, in form V are enclosed/ shall be
forwarded within a week (i).
Yours faithfully,
Signature …………………………
Designation : Owner/Agent/Manager
Date ………………………………..
INSTRUCTIONS
(**) Under one or other of the following heads, namely :--
1. (a) Explosion and ignition of inflammable gas and/or coal dust :
(b) Blow out.
(c) Out break of fire.
2. Hazardous emission of petroleum
3. In drilling/work over rig.
4. Suffocation by gases
5. Explosives
6. Machinery
7. Electricity
8. Miscellaneous
Attach separate sheet, where necessary.”;
(b) after Form-V, following Forms shall be inserted:--
87
FORM IV-B
(See Regulation 9)
Particulars of Deceased/Injured person
(To be given separately in respect of every person killed or injured in an accident in the mine)
1. General :
(i) Name of mine ……………………………..
(ii) Owner …………………………………….
(iii) District ……………….
(iv) State …………
2. Name of Injured Worker …………………………….
3. Time of Accident :
(i) Date …………………
(ii) Time ………………..
(iii) Shift ……………………
(iv)Number of shifts worked per day at the mine …………………….
(v) Time when the worker began work on the day of the accident……………
4. Occupation and Experience of the Worker :
(i) State the nature of job he was doing at the time of accident……………
(ii) Was it his regular occupation ? ……………………..
(a) If yes, state length of experience at the occupation at your mine …………………….previous
experience , if any ………………..
(b) If no, state how long employed at this job…………………………….
(iii) State total experience in mining , coal and non-coal…………………
(iv) Give details of experience in mining work ……………………………..
5. Place of accident :
6. Nature of Injury :
(i) State whether fracture, amputation, laceration, bruise, sprain, crushing injury or other (to
be specified)…………..(ii) Part of body injured (to be specified precisely) ……………..
7. Degree of Disability :
(i) if fatal, date and time of expiry ………………..
(ii) If permanent disablement, specify :-
(a) the part or parts of the body lost, if any …………………
(b) the part or parts of body gone out of use ………………….
(c) Whether disablement, was total or partial ………………..
(iii) if temporary disablement, state number of days forced to remain idle
8. Responsibility for the Accident :
(i) was any safety provision(s) contravened ? …………………..
(ii) if so, by whom ? ………………………………………………
(iii) what action was taken against the offence ? ……………….
(iv) could the accident have been avoided ? …………………….
(v) if so, how ?
Date ………………………………..
FORM IVC
88
(See Regulation 9)
Particulars of injured persons returned to duty
(To be given separately in respect of every person within 15 days of his return duty)
1. General:
(i) Name of Mine:
(ii) Owner:
(iii) District:
(iv) State:
2. Date of Accident:
3. Name of injured worker:
4. Return to duty:
(i) Date when returned to work
(ii) Whether returned to regular job or some other job (to be specified)
5. Compensation:
State amount of compensation paid or to be paid if any.
Signature:
Designation: Owner/Agent/Manager
Date:
89
FORM V
(See Regulation 10)
Notice of Disease notified under section 25
From :
…………………………………..
……………………………………
To
1. The Chief Inspector of Mines, Dhanbd, E.Rly.
2. The Regional Inspector of Mines ………………………..
3. The District Magistrate/District Collector ………………
4.
Sir,
I have to furnish the following particulars with respect to an occupational disease contracted
by a person employed in the ………………Mine of ……………………. (owner).
1. PARTICULARS OF THE MINE ETC:

(i) Situation of mine…………………………………
Village……………………………………………
Post office………………………………………..
Police station……………………………………..
District…………………………………………..
State…………………………………………….
(ii) Name and postal address of owner ………………
2. PARTICULARS OF PERSON AFFECTED :

(i) Name (in Block Capitals) ……………………..
(ii) Permanent address –
Village……………………………………………
Post office………………………………………..
Police station……………………………………..
District…………………………………………..
State…………………………………………….
(iii) Sex……………………………………………..
(iv) Date of birth (or age)………………………….
(v) Occupation ………………………………… How long engaged ? …………
(vi) Date of commencement of employment :
(a) in this mine …………………….
(b) in petroleum industry ……………………….
3. PARTICULARS OF DISEASE ETC.:

(i) Nature of disease from which the person is suffering (state stage) ……………
(ii) Date of detection of disease …………………………………………………..
(iii) Name, registration number and address of Medical Practitioner suspecting disease………
Date ………………………………..
90
FORM-VI
(See Regulation 80)
Notice of construction of or alterationin a group gathering station.
From
.............
. . . …. . . . . . .. . .
To
1. The Chief Inspector of Mines, Dhanbad – 826001.
2. The Regional Inspector of Mines…………… Region ………………
3. The District Magistrate,. . . . . . . . . .. . . .
Sir,
I hereby give notice of our intention to construct a new group gathering station|carry out
alterations in . . . . . . .. . . .. . group gathering station and furnish the following particulars in
that behalf : ---
(a) name and address of the mine to which the group gathering station belongs;
(b) name and address of the owner;
(c) name and full address of the site of group gathering station;
(d) date on which it is intended to commence the activity ( or in case of an existing station,
date of commissioning thereof );
(e) information relating to the site, namely:-
(i) area of site covered by the group gathering station;
(ii) name, location and maximum quantity of petroleum (gas/liquid) likely to be on the site;
(iii) constructional details of the installation and description of the process of
storage/handling of petroleum ( in case of alteration, details thereof);
(f) Organisational structure for the proposed activity and set up for ensuring occupational
safety and health and for testing, maintenance and patrolling of the installations and safety
gadgets;
(g) information relating to the potential for major accidents (viz| fire, explosion, bursting or
failure of equipment, hazardous escape and accumulation of flammable substances etc.),
namely :-
(i) identification of major accident hazard;
(ii) conditions or events which could be significant in causing a major accident;
(iii) brief description of the measures taken to prevent any major accident and to
limit the consequences thereof;
(iv) area likely to be affected by any major accident and population distribution
therein;
(v) maximum number of persons likely to be present at any time on the site and of
whom the number likely to be exposed;
(h) arrangement for training of persons working on site and equipment necessary to ensure
their safety;
(i) providing to persons off the site who are likely to be in an area liable to be affected by
any major accident, with the information about the nature of hazard and measures which
should be adopted in the event of an emergency arising there from;
(j) any other relevant information :
Signature . . . . . . . . .. . . .
Designation : Owner | Agent | Manager
Date . . . . . . . . .
FORM--VII
91
(See Regulation 80)

SAFETY REPORT
From :
. . . . . . . . . .. . .
. . . .. . . . . . .. . . .
To
2. The Regional Inspector of Mines . . . . . . . . . . . Region, . . . . . . . . .. .
. . . . . . .. . .. . . . .. . . . .
. . .. . . . . . . . .. . . . .. . . .
Sir,
I have to furnished the following particulars in respect of . . . . . . .. . . . group gathering
station :
1. The name and address of ----

(b) Mine
(c) Owner
(d) Group gathering station.
2. Description of the installation, namely :--

(a) site.
(b) Construction design.
(c) Identification of hazardous areas and safety distances.
(d) Accessibility of plant.
(e) Maximum number of persons working on exposed to the hazard.
3. Description of the process namely :--

(a) technical purpose of the activity
(b) basic principles of the technological process
(c) process and safety-related data for the individual process stages
(d) process description
(e) safety-related types of utilities
4. Description of the hazardous substances namely :--

(a) quantities, substance data, safety-related data, toxicological data and
threshold values
(b) the form in which the hazardous substance may occur on or into which it
may be transformed in the event of the abnormal conditions.
(c) the degree of purity of the hazardous substance.
5. Information on the preliminary hazard analysis, namely :-

(a) types of accident
(b) system elements or events that can lead to a major accident
(c) hazards
(d) safety relevant components
6. Description of safety-relevant units, amongst others:-

(a) special design criteria
(b) control and alarms
(c) special relief systems
92
(d) quick acting valves

(e) collecting tanks | dump tank
(f) sprinkler system
(g) fire-fighting etc.
7. Information on the hazard assessment, namely :--

(a) identification of hazards
(b) the causes of major accidents
(c) assessment of hazards according to their occurrences frequency
(d) assessment of accident consequences
(e) safety system
(f) known accident history.
8. Description of information on organisational system used to carry on the activity safely,

namley:--
(a) maintenance and inspection schedules
(b) guidelines for the training of personnel
(c) allocation and delegation of duties for plant safety
(d) implementation of safety procedures.
9. Information on assessment of the consequences of major accidents, namely :--

(a) assessment of the possible release of petroleum.
(b) possible dispersion of released petroleum.
(c) assessment of the effects of the releases (size of the affected area, health
effects, property damaged).
10. Information on the mitigation of major accidents, namely:--

(a) fire brigade.
(b) alarm system.
(c) emergency plan containing system of organisation used to fight the emergency, the
alarm and the communication routes, guidelines for fighting the emergency, information
about hazardous substance, examples of possible accident sequences.
(d) coordination with the district emergency authority and its off-site emergency plan.
(e) notification of the nature and scope of the hazard in the event of an accident.
(f) antidotes, if any, in the event of a release of a hazardous substance.
11. Any other information considered relevant.
Signature: . . . . . . . . . .
Designation: Owner | Agent | Manager
Date : . . . . . . . .
93
FORM –VIII
(See Regulation 94)
Permission for laying a new pipeline or making any significant alteration in existing pipeline.
From
. . . . . . . . . .. . . ..
. . . . . . . . . . . . .. .
. . . . . . .. . . . .. . . .
To
2. The Regional Inspector of Mines . . . . . . . . . . . Region, . . . . . . . . .. .
. . . . . . .. . .. . . . .. . . . .
. . .. . . . . . . . .. . . . .. . . .
Sir,
I hereby submit my application for permission for laying of pipeline | carrying out significant
alteration (a) in . . . . . . … . . pipeline and furnish the following particulars in that behalf: --
(a) name and address of the mine to which the pipeline belongs;
(b) name and address of the owner;
(c) full postal addresses of the places where the pipeline would originate and terminate as
also of the places from where the pipeline activities would be controlled:
(d) constructional details of proposed pipeline including all associated works and apparatus;
(e) diameter and length of the pipeline and maximum quantity of petroleum gas or liquid
likely to be contained therein at any time and transported on any day;
(f) normal operating pressure and the pressure for which the pipeline is designed;
(g) anticipated date and scheme of commissioning of the pipeline activity;
(h) organisational structure for the proposed activity and set up for ensuring occupational
safety and health including testing, maintenance and petrolling test pipeline and safety
gadget;
(i) provision proposed to be made or steps to be taken for:--
(i) protection against uncontrolled escape of fluids from the pipeline;
(ii) prevention and control of fire or explosion or major emission of petroleum and limiting
consequences thereof;
(iii) providing to the persons working on the site with the information, training and
equipment required to ensure their safety; and
(iv) providing to persons off the site who are likely to be in an area liable to be affected by
any major accident, with the information about the nature of hazard and measures which
should be adopted in the event of an emergency arising therefrom;
(i) any other relevant information.
Signature . . . . . . . . . . . ..
Designation : Owner | Agent | Manager.
94
SECOND SCHEDULE
(See regulation 107)
HOT WORK PERMIT
for
HOT WORK / ENTRY TO CONFINED SPACE
Sl.No.______________
Name of Mine : Name of Installation:
Work clearance from __________hrs of date__________To________hrs of date

__________(Valid for the shift unless renewed)
Issued to (Department / Section /

Contractor)______________________________________________________
Exact Location of work (Area / Unit / Equipment no.

etc)__________________________________________________________
Description of work
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
THE FOLLOWING ITEMS SHALL BE CHECKED BEFORE ISSUING THE PERMIT

(Tick mark in the appropriate box. Checklist items marked with asterisk (*) shall be complied
by receiver)
Sr Item Done Not Sr Item Done Not
no Reqd. no. Reqd
A General points B For Hot work / Entry to
confined Space
1 Equipment / Work Area 1 Proper ventilation and
inspected Lighting providing
2 Surrounding area 2 Proper means of exit /
checked, cleaned and escape provided
covered
3 Sewers, manholes, CBD 3 Standby personnel
etc and hot surfaces provided from Process /
nearby covered Maint / Contractor / Fire /
Safety dept.
4 Considered hazard from 4 Checked for oil and Gas
other operations and trapped behind the lining
concerned persons in Equipment
alerted.
5 Equipment 5* Shield provided against
blinded/disconnected / spark
closed / isolated / wedge
opened
6 Equipment properly 6* Portable equipment /
drained and depressurized nozzles properly grounded
7 Equipment properly 7* Standby persons provided
steamed / purged for entry to confined
95
space
8 Equipment water flushed
9 Iron sulfide removed / C For Vehicle Entry
kept wet
10 Equipment electrically 1* Spark Arrestor on the
isolated and tagged vide mobile equipment /
permit no. vehicle provided.
11 Gas test : HCs =
%LEL
Toxic gas =
ppm, O2 = %
12 Running water hose / Fire D For Excavation works
* extinguisher provided.
Fire water system
available.
13 Area cordoned off and 1 Clearance obtained for
* Precautionary tags / excavation / road cutting
Boards provided. / Dyke cutting from
concerned depart.
REMARKS:
1. The activity has the following expected residual hazards (Tick the relevant items):
Lack of Oxygen / H2S, Toxic Gases / Combustible gases / Pyrophoric Iron / Corrosive
Chemicals / Steam – Condensate / Others .
2. Following PPEs to be used in addition to standards PPEs (Helmet, Safety Shoes,
Hand gloves, Boiler suit): Face Shield / Apron / Goggles / Dust Respirator / Fresh Air
Mask / Lifeline / Safety Belt / Airline / Earmuff etc.
3. Additional precautions if any:
_____________________________________________________________________
Issuer Name & Issuer Signature Receiver Name and Receiver Signature
Designation Designation
Clearance renewal
Time Gas Test Values Additional Issuer's Name, Receiver
Date for HC's, Toxic, precautions if any, Designation & Name,
From To O2 etc Otherwise mention Signature Designation
“NIL” and
Signature
Closing of the work permit:
96
Receiver: Certified that the subject work has Issuer: Verified that the job has been
been completed / stopped and area cleaned. completed and area cleaned and is safe from
any hazard.
Date & Name & Signature Date & Name & Signature
Time Designation Time Designation
General Instructions:
1. The work permit shall be filled up carefully and accurately in clear handwriting ensuring that
complete information is provided in all sections / subsections and none of column is left
blank. Sketches should be provided wherever possible to avoid miscommunication.
2. Appropriate safe guards and required personnel protective equipment shall be determined
by a careful analysis of the potential hazards and the operations to be performed prior to
starting the work.
3. In case of fire alarm / siren, all work must immediately be stopped.
4. Only certified vehicle / engines and permitted type of electrical equipment and tools are
allowed in operating areas.
5. Welding machines should be located in non-hazardous and ventilated areas.
6. No hot work should be permitted unless the explosive meter reading is Zero.
7. When a person is entering confined space, the receiver must keep minimum two standby-
designated persons at the manhole or entry point.
8. Before box up of any vessel manhole cover, ensure that no men / materials are inside the
vessel.
9. For renewal of work clearance, the issuer shall ensure that the conditions are satisfactory for
the work to continue. If the conditions have changed, it may be necessary to issue a new
permit or amend the existing permit.
10. This clearance on the same permit can be renewed / extended upto a maximum of seven
calendar days.
11. This permit must be available at work site at all times.
12. On completion of the work, the permit must be closed and kept as record.
13. The industry may add other relevant instructions based on their operating and maintenance
practices.
97
THIRD SCHEDULE
(See regulation 108)
COLD WORK PERMIT

Sl.No.______________
Name of Mine : Name of Installation:
Work clearance from_ ________hrs of date_________ To _________hrs of date

________(Valid for the shift unless renewed)
Issued to (Department / Section / Contractor) ________________________
Exact Location of work (Area / Unit / Equipment

no.etc)______________________________________________________
Description of work
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
THE FOLLOWING ITEMS SHALL BE CHECKED BEFORE ISSUING THE PERMIT

(Tick mark in the appropriate box. Checklist items marked with asterisk ( * ) shall be
complied by receiver)
Sr Item Done Not Sr Item Done Not
no. Reqd no. Reqd.
.
1 Equipment / Work Area 6 Equipment water
inspected flushed
2 Surrounding area 7 Equipment properly
checked, cleaned and steamed / purged
covered
3 Equipment 8 Proper ventilation and
blinded/disconnected / lighting provided
closed / isolated / wedge
opened
4 Equipment properly 9* Area cordoned off &
drained and depressurized caution boards / tags
provided.
5 Equipment electrically 10 Gas test: HCs / Toxic
isolated and tagged vide etc.
Permit no. ------------------ HCs =
--------- % LEL
Toxic gas =
ppm
Remarks:
1. The activity has the following expected residual hazards (Tick the relevant items):
Lack of Oxygen / H2S, Toxic Gases / Combustible gases / Pyrophoric Iron / Corrosive
Chemicals / Steam – Condensate / Others _____________
2. Following additional PPE to be used in addition to standards PPE (Helmet, Safety
Shoes, Hand gloves, Boiler suit): Face Shield / Apron / Goggles / Dust Respirator /
Fresh Air Mask / Lifeline / Safety Belt / Airline / Earmuff etc.
3. Additional precaution if any: ____________________________
98
Issuer Name & Issuer Signature Receiver Name & Receiver Signature
Designation Designation
Closing of the work permit:

Receiver : Certified that the subject work has Issuer: Verified that the job has been
been completed / stopped and area cleared completed and area cleared and is safe from
any hazard.
Date & Name & Signature Date & Name & Signature
Time Designation Time Designation
Clearance renewal
Time Additional Issuer's Name, Receiver's Name,

Date precautions if any, Designation & Designation and
From To
Otherwise mention Signature Signature
“NIL”
General Instructions:
1. The work permit shall be filled up carefully and accurately in clear handwriting
ensuring that complete information is provided in all the sections / subsections.
Sketches should be provided wherever possible to avoid miscommunication.
2. Appropriate safe guards and required personnel protective equipment (PPEs) shall be
determined by a careful analysis of the potential hazards and the operations to be
performed prior to starting the work.
3. Requirement of standby personnel from Process / Maintenance / Contractor / Fire /
Safety etc if any shall be mentioned in the additional requirement.
4. In case of fire alarm / siren, all work must immediately be stopped.
5. For renewal of work clearance, the issuer shall ensure that the conditions are
satisfactory for the work to continue. If the conditions have changed, it may be
necessary to issue a new permit or amend the existing permit.
6. This clearance on the same permit can be renewed / extended upto a maximum of
seven calendar days.
7. This permit must be available at work site at all times.
8. On completion of the work, the permit shall be closed.
The industry may add other relevant instruction based on their operating and maintenance
practices.
[ File no. S-66012/01/2008-ISH.II ]
(A.C.Pandey)
Joint Secretary to the Government of India.
99
[To be published in the Gazette of India Extraordinary, Part II, Section- 3-Sub section–(i)]
Ministry of Labour and Employment
NOTIFICATION
New Delhi, dated , 2011.
G.S.R.-----------------(E).- The following draft of certain regulations which the Central

Government proposes to make, on the recommendations of the Committee constituted
under section 12 of the Mines Act, 1952 (35 of 1952), in exercise of the powers conferred by
section 57 of the said Act, and in supersession of the Oil Mines Regulations, 1984, except as
respects things done or omitted to be done before such supersession, are hereby published
as required by sub-section (1) of section 59 of the said Act, for the information of all
persons likely to be affected thereby and notice is hereby given that the said draft
regulations will be taken into consideration after the expiry of a period of three months from
the date on which copies of the Gazette in which this notification is published, are made
available to the public;
1. The objections or suggestions, if any, may be addressed to Shri S.K.Singh, Under

Secretary, Ministry of Labour and Employment, Shram Shakti Bhawan, Rafi Marg, New
Delhi – 110 001.
2. Any objection or suggestion, which may be received from any person in respect of the
said draft regulations within the period specified above, will be considered by the Central
Government.
DRAFT REGULATIONS
100
C O N T E N T S
CHAPTER PAGE
I. Preliminary ……. 1
II. Return, Notices and Plans ……. 8
III. Examinations and Certificates of Competency and of Fitness ……. 12
IV. Inspectors, Management and Duties ……. 17
V. Drilling and Workover ……. 26
VI. Production ……. 36
VII. Transport by Pipelines ……. 43
VIII. Offshore Safety Zones ……. 45
IX. Protection against Gases and Fires, and Safety Management System……. 46
X. Management of Safety in offshore Installations ……. 52
XI. Machinery, Plant and Equipment ……. 59
XII. General safety Provision ……. 63
XIII. Miscellaneous ……. 68
Schedules & Forms.
First Schedule ........ 70

Second Schedule ........ 94
Third Schedule ......... 97
101
ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö, 2011
1
†¬µÖÖµÖ-1
¯ÖÏÖ¸Óü×³Öú
1. ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ −ÖÖ´Ö, ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü †Öî¸ü ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö †−Öã¯ÖÏµÖÖêÖ
(1) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ −ÖÖ´Ö ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 2011Ó Æîü…
(2) ‡−ÖúÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ÃÖ´¯ÖæÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ÆüÖêÖÖ…
(3) µÖê ÃÖ³Öß ÖÖ−ÖÖë ´Öë »ÖÖÖæ ÆüÖëÖê…
(4) µÖê ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö ´Öë ˆ−Öêú ¯ÖÏúÖ¿Ö−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ úÖê »ÖÖÖæ ÆüÖëÖê…
2. ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ‹Ñ: ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ´Öë, •Ö²Ö ŸÖú ¯ÖÏÃÖÓÖ ¯Ö¸ü †−µÖ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −Ö ÆüÖê,
(1) "†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö " ÃÖê ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö 1952 †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(2) "†´»Ößú¸üÖ" úÖ †£ÖÔ ˆŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ µÖÖ †−ŸÖ:Öê¯ÖÖ ²ÖœÍüÖ−Öê êú Îú´Ö ´Öë †´»Ö ÃÖê ¸üÃÖÖµÖ×−Öú
¯ÖÏ×ŸÖ×ÎúµÖÖ «üÖ¸üÖ ŸÖê»ÖµÖãŒŸÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ úÖ ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü †×³Ö¯ÖêŸÖ Æîü;
(3) ¾Ö ÃÖê (¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü Ã£ÖÖ−Ö) æú¯Ö ´Öë »Ö™üúÖµÖÖ ÖµÖÖ ¯ÖÖ‡¯Ö êú “ÖÖ¸üÖê †Öê¸ü êú Ã£ÖÖ−Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü Ã£ÖÖ−Ö úÖ ²ÖÖÆü¸üß ¤ßü¾ÖÖ¸ü ‹ú Öã»ÖÖ ÆüÖê»Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü †£Ö¾ÖÖ ¾ÖéÆüŸÖ ¯ÖÖ‡¯Ö úÖ
ŸÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü;
(4) ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¸êüÖÖ ÃÖê ÃÖ´Öã¦üŸÖ™ü Ã£Ö»Ö êú ²ÖÖÆü¸üß ×ú−ÖÖ¸êü ¯Ö¸ü •Ö»ÖÃÖ¾ÖìÖÖ “ÖÖ™Ôü êú †Ö¬ÖÖ¸ü
¯Ö¸ü Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ úß Ö‡Ô ÃÖ´²ÖÛ−‘ÖŸÖ »ÖÖ‡Ô−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(5) "†−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ" ÃÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ †Öî¸ü ‹êÃÖê
¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö •ÖÖê ¾ÖÆü ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëü †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æïü;
(6) "†−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ´ÖÖ−ÖúÖêêÓ" ÃÖê ‹êÃÖê ¸üÖÂ™ÒüßµÖ µÖÖ †ÓŸÖ¸ü¸üÖÂ™ÒüßµÖ ´ÖÖ−ÖúÖë ÃÖê †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîüü ×•ÖÃÖúÖê ´ÖãµÖ
×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öë ‹ú ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö ×úµÖÖ •ÖÖµÖ;
(7) ÄÖÖ¾Ö ×úÃÖß ²ÖÖ»¾Ö «üÖ¸üÖ ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖµÖÖü ¦ü¾Ö µÖÖ ÖîÃÖ úÖê ×−ÖúÖ»Ö−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü; ²»Öß›ü †Öò±ú
(Bleed off) ÃÖê ×úÃÖß æú¯Ö µÖÖ ¤üÖ²Ö−Öãæú×»ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ ¤ü¾Ö úÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ´ÖÖê“Ö−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(8) ×¾Ö±ú»Ö ×¾ÖÃ±úÖê™ü ÃÖê ×úÃÖß æú¯Ö ÃÖê †“ÖÖ−Öú ŸÖß²ÖÎ ºþ¯Ö ´Öë ¦ü¾Ö úÖ †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê
×−Öú»Ö−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(9) ²»ÖÖê†Ö‰ú™ ×¯ÖÏ³Öê−™ü¸ü (±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß) úÖ †£ÖÔ Æîü æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ êú ˆ¯Ö¸ü »ÖÖß úÖê›ü µÖãÛŒŸÖ
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü; •ÖÖê ×úÃÖß ¯ÖÏÖê¯Ö µÖÖ ×¾Ö±ú»Ö ×¾ÖÃ±úÖê™ü úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ™ü¶æØ²ÖÖ ŸÖ£ÖÖ †Ö¾Ö¸üÖ µÖÖ
³Öê¤ü−Ö ¯ÖÖ‡¯Ö êú ´Ö¬µÖ ŸÖ£ÖÖ †Ö¾Ö¸üÖ µÖÖ ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô êú ´Ö¬µÖ ŸÖ£ÖÖ ™ü¶æØ²ÖÖ êú ´Ö¬µÖ ¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü
Ã£ÖÖ−Ö ÃÖê †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ¦ü¾Ö ¯ÖÏ¾ÖÖÆü úÖê ¸üÖêêú †Öî¸ü ¤üÖ²Ö ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸êü µÖÖ ×”û¦ü ´Öë úÖê‡Ô ³Öê¤ü−Ö
¯ÖÖ‡¯Ö µÖÖ −Ö×»ÖúÖ −ÖÆüà Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü ÃÖêú…
(10) †Ö¾Ö¸üÖ ÃÖê ³Öê¤ü−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×úÃÖß æú¯Ö ´Öë −Öß“ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ Ã™üß»Ö ¯ÖÖ‡¯Ö •ÖÖê æú¯Ö ´Öë
´ÖãÆüÖµÖ−Ö ‘Ö™ü−ÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê ÃÖê †Öî¸ü æú¯Ö ´Öë ¾ÖÖÂ¯Ö ŸÖ¸ü»Ö ¯ÖÏ¾ÖÖÆü úÖê ¸üÖêú ¸üÖ−Öê úÖê †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(11) †Ö¾Ö¸üÖ »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖÑú †Öî¸ü “Ö»Ö ²»ÖÖòú êú ´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê æú¯Ö ´Öë ¯ÖÖ‡¯Ö úÖê −Öß“Öê
ú¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Ö¸ü ˆšüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖãÔŒŸÖ Ã™üß»Ö úÖ ¸üÃÃÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(12) "êú™ü ¿ÖßÂÖÔü" ÃÖê ¯ÖÖ‡¯Ö ú−ÖêŒ¿Ö−Ö úÖê »ÖÖÖ−Öê µÖÖ ŸÖÖê›Íü−Öê µÖÖ ›ÒüÖò ¾ÖÔú ÃÖê ¿ÖÛŒŸÖ úß ´Ö¤ü¤ü ÃÖê
êú™ü »ÖÖ‡−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ›ÒüÖò ¾ÖÔú ¯Ö¸ü µÖãÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(13) "êú™ü »ÖÖ‡−Ö" ÃÖê - ³Öæ×´Ö µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖê ×úÃÖß ¯ÖÖ‡¯Ö, ³Öê¤ü−Ö †Öî•ÖÖ¸ü †Öî¸ü †−µÖ ˆ¯Öú¸üÖ,
¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îüú, †Öî•ÖÖ¸ü “Ö²ÖæŸÖ¸üÖ, µÖÖ ›êü×¸üú ŸÖ»Ö êú êú™ü ¾ÖÖú ˆšüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖãÔŒŸÖ ¸üÃÃÖÖ
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
2
(14) "êú™ü ¾ÖÖú" ÃÖê ×úÃÖß ¸îü´¯Ö •ÖÖê ”êû¤ü−Ö ¯ÖÖ‡¯Ö, ™ü¶æØ²ÖÖ, †Ö¾Ö¸üÖ, ³Öê¤ü−Ö †Öî¸ü †−µÖ †Öî•ÖÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ ×¸üÖ
ŸÖ»Ö ŸÖú ¯ÖÆãÑü“Ö ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ¸îü´¯Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(15) "ÃÖê»Ö¸ü" (Cellar) úÖ †£ÖÔ æú¯Ö êú ‰ú¯Ö¸ü ´Ö¤üÖë µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖÖÓê êú ×»Ö‹ Ã£ÖÖ−Ö ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ›êü×¸üú êú
−Öß“Öê úß ˆŸÖ−Ö−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÖê ¯Ö¿“ÖÖŸÖ¾ÖŸÖá ¾µÖ´Ö−Ö êú ×»Ö‹ ŸÖ»Ö êú −Öß“Öê •Ö»Ö µÖÖ †−µÖ ŸÖ¸ü»ÖÖë êú •Ö»Ö
×−ÖúÖÃÖ êú ÃÖÓÖÏÆü úÖê ×úÃÖß Öùêü êú ºþ¯Ö ´Öë ü ³Öß úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü;
(16) "ÃÖß´ÖëØ™üÖ" ÃÖê ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êúØÃÖÖ ´Öëê ÃÖß´Öë™ü ‹¾ÖÓ •Ö»Ö êú ×´ÖÁÖÖ úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ¯Ö´¯Ö ú¸ü−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü,
×•ÖÃÖÃÖê ¾ÖÆü †Ö¾Ö¸üÖ †Öî¸ü æú¯Ö êú ´Ö¬µÖ êú Ã£ÖÖ−Ö úÖê æú¯Ö êú ŸÖ»Ö ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ˆÓò“ÖÖ‡Ô ŸÖú ³Ö¸ü ÃÖêú;
(17) "×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ™Òüß" ÃÖê ¦ü¾Ö êú ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ úê ‰ú¯Ö¸ü »ÖÖÖ‹ Ö‹ ¾ÖÖ»¾Ö †Öî¸ü
×±úØ™üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(18) ×úÃÖß úÖµÖÔ µÖÖ ×úÃÖß ´Ö¿Öß−Ö¸üß, ÃÖÓµÖ¡Ö µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´ÖêÓ "ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ" ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü •ÖÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ •ÖÖê ˆÃÖ úÖµÖÔ úÖê ú¸ü−Öê µÖÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß, ÃÖÓµÖÓ¡Ö µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ êú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö
ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ú¸ü−Öê êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖ´Ö−Öã¤êü×¿ÖŸÖ ¤üÖ×µÖŸ¾ÖÖêÓ úÖ ×−Ö¾ÖÔÆü−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖê;
(19) "¯ÖæÖÔ æú¯Ö" ÃÖê úÖê‡Ô æú¯Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü, ×•ÖÃÖ´Öë ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ¬ÖÖ¸üú ×¾Ö¸ü“Ö−ÖÖ µÖÖ ¾Ö×Æü:ÃÖÖ¾Ö ¾µÖ´Ö−Ö
×¾Ö¸ü“Ö−ÖÖ æú¯Ö ´Öë ÆüÖê ŸÖ£ÖÖ æú¯Ö êú ¿ÖßÂÖÔ ŸÖ£ÖÖ æú¯Ö ´Öë ÃÖ´¯ÖæÖÔ ˆ¯Öú¸üÖ »ÖÖê ÆüÖë ŸÖÖ×ú µÖÆü ³ÖÖî×ŸÖú ºþ¯Ö ÃÖê
¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Öú †−ŸÖ:Öê¯ÖÖ (Injector) µÖÖ ×−ÖÂ¯ÖÖ¤ü−Ö æú¯Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖ´Ö£ÖÔ ÆüÖê ÃÖêú…
(20) "ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖòú" ÃÖê ›êü×¸üú µÖÖ ´ÖÖÃ™ü êú ‰ú¯Ö¸ü ²ÖÆãü“Ö¸üÖß ‹ÃÖê´²Ö»Öß †×³Ö¯ÖÏ•ê Ö Æîü •ÖÖê æú¯Ö úß ¾Öê¬Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ
´Ö¤ü êú ×»Ö‹ ˆ¯Öú¸üÖ úÖê ˆ¯Ö¸ü −Öß“Öê ú¸ü−Öê ´Öë ™Òêü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖòú êú ÃÖÖ£Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü;
(21) "×¤ü−Ö-¯ÖÏúÖ¿Ö ‘ÖÓ™üÖ" ÃÖê ÃÖæµÖÖì¤üµÖ ÃÖê »Öêú¸ü ÃÖæµÖÖÔÃŸÖ ŸÖú úß †¾Ö×¬Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(22) ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖê ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö µÖ£ÖÖ ˆ¯Ö²ÖÛ−¬ÖŸÖ µÖÖêµÖŸÖÖ ‘ÖÖ¸üú úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîüê
×−ÖµÖÓ¡ÖÖ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö, ×−Ö¤ê¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ÖÖ−Ö µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß ³ÖÖÖ êú ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß
ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ Ã¾ÖÖ´Ößú, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆü
¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ü êú ¸ïüú êú −Öß“Öê úÖ ÆüÖêÖÖ…
(23) "›êü×¸üú" êú †−ŸÖÖÔŸÖ úÖê‡Ô ÃÖê æú¯Ö úß ¾Öê¬Ö−Ö µÖÖ ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ˆÃÖêú ‰ú¯Ö¸ü ˆ¯ÖµÖÖêÖ úÖê
•ÖÖ»Öß¤üÖ¸ü ²Ö−ÖÖµÖß ÖµÖß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(24) ×úÃÖß ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë µÖ£ÖÖÔÛÃ£Ö×ŸÖ "×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü" µÖÖ ˆ¯ÖÖµÖãŒŸÖ ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü
ˆÃÖ ¸üÖ•ÖÃ¾Ö ×•Ö»ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ÖÖ−Ö ÛÃ£ÖŸÖ Æîü ß ×¾Ö×¬Ö-¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ êú ²Ö−ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ úÖµÖÔúÖ×»Ö−Ö
¿ÖÛŒŸÖ ×−Ö×ÆüŸÖ ÆüÖë;
(25) "›ÒüÖò ¾ÖÔú" ÃÖê ×úÃÖß æú¯Ö úß ¾Öê¬Ö−Ö µÖÖ ×úÃÖß æú¯Ö úß ÃÖ×¾ÖÚÃÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖãÔŒŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ êú ˆšüÖ−Öê,
ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¾Öê¬Ö−Ö ÃÖê ×úÃÖß ÃÖÖ°™ü, Ã¯ÖÏÖêêú™ü, “Öî−Ö, ¯Öã»Öß, ²Öê»™ü, Œ»Ö“Ö, îú™ü Æêü›ü †Öî¸ ü/µÖÖ †−µÖ
µÖÖÓ×¡Öú µÖãÛŒŸÖµÖÖë úÖ ‹ÃÖê´²Ö»Öß •ÖÖê †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü
(26) ³Öæ×´Ö úß ÃÖŸÖÆü úÖê µÖÖÓ×¡Öú µÖÖ †−µÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö «üÖ¸üÖ ”êû¤ü−Ö ×•ÖÃÖ´Öê ‹êÃÖê ÆüÖê»Ö êú ×ú−ÖÖ¸êü ×Ö¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ †−µÖ
²ÖÖÊ ÃÖÖ´ÖÖÏß ×•ÖÃÖ´Öê •Ö»Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ×»Ö‹ ×ú‹ Ö‹ ÃÖÖ¸êü úÖµÖÔ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(27) ¾Öê¬Ö−Ö ÃÖê ²ÖÖê¸ü ÆüÖê»Ö êú Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¾Öê¬Ö−Ö úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ÃÖ´¯ÖæÖÔ ´Ö¿Öß−Öß œüÖÑ“ÖÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(28) ˆŸ£ÖÖ¯Öú ÃÖê ¯ÖÖ‡¯Ö µÖÖ ¸üÖÑ›ü úÖê æú¯Ö êú †−¤ü¸ü »Ö™üúÖú¸ü »Öê •ÖÖ−Öê µÖÖ Öà“Öú¸ü ²ÖÖÆü¸ü »ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹
™Òêü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖòú ÃÖê »Ö™üêú ˆ¯Öú¸üÖ êú ÃÖÖ£Ö ¾µÖ¾ÖÆü×¸üŸÖ Ã™üß»Ö úÖ µÖÖÓ×¡Öú µÖãÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(29) "†Ö¯ÖÖŸÖ ×−ÖúÖÃÖ µÖãÛŒŸÖ" ÃÖêü ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü êú ‰ú¯Ö¸ü ÛÃ£ÖŸÖ ×úÃÖß ×²Ö−¤ãü ÃÖê ³ÖæÛÃ£Ö¸üú ŸÖú ÃÖã¸üÖÖ ¾ÖÖÆüú µÖÖ
Ã»ÖÖ‡›ü úÖ ¾ÖÆü−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ œÍüÖ»Öæ ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö ‹¾ÖÓ ‡ÃÖ´Öë ‹êÃÖÖ îú™êü•Ö µÖÖ Ã»ÖÖ‡›ü ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
3
(30) ×¾ÖÃ±úÖê™üß ´ÖÖ¯Öú ÃÖê ‹ú ˆ¯Öú¸üÖ ×•ÖÃÖÃÖê •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ úß ÃÖÖ−¦üŸÖÖ ´ÖÖ¯Ö−Ö êú ×»Ö‹ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(31) ×¾ÖÃ±úÖê™üú †×¬Ö×−Ö×µÖ´Ö,ü 1884 ´Öë "×¾ÖÃ±úÖê™üß" ¯Ö¤ü úÖ ¾ÖÆüß †£ÖÔ ÆüÖêÖÖ •ÖÖê ×¾ÖÃ±úÖê™üú †×¬Öú×−ÖµÖ´Ö,
1886 ´Öë †−Öã¤êü×¿ÖŸÖ Æî;
(32) •¾ÖÖ»ÖÖ¸üÖê¬Öß ˆ¯Öú¸üÖ ÃÖê •ÖÖê ×²Ö−ÖÖ †ÖÆüŸÖ ÆãüµÖê ×úÃÖß •Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ úê ×úÃÖß ×¾ÖÃ±úÖê™ü úÖê ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß
Ö×ŸÖ êú ¾ÖÆü−Ö ú¸ü ÃÖêú, ‡ÃÖêú †−¤ü¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü †Öî¸ü µÖÆü ˆÃÖ •¾ÖÖ»ÖÖ úÖê †ÖÖê ²ÖœÍü−Öê ÃÖê ¸üÖêú ÃÖúŸÖÖ
Æîü •ÖÖê †ÖÃÖ¯ÖÖÃÖ êú ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ´Öë ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ •Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ úÖê •Ö»ÖÖ−Öê ´Öë ÃÖÆüÖµÖú ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(33) •¾Ö»Ö−Ö¿Öß ÃÖê ÃÖ¸ü»ÖŸÖÖ ÃÖê ŸÖê•Ö •Ö»Ö−Öê µÖÖ ŸÖß¾ÖÎ »ÖÖò êú ÃÖÖ£Ö ±îú»Ö−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖê−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(34) ÃÖÓÃ±ãú¤ü ÃÖê ×úÃÖß Öã»Öß •¾ÖÖ»ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ †¯Öê×ÖŸÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÖîÃÖ úÖ
×−ÖÃú¸üÖ êú ×»Ö‹ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(35) Ã±ãú¸üÖú ÃÖê −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ŸÖÖ¯Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖÂ¯Ö¿Öß»Ö ¦ü¾Ö •ÖÖê ¾ÖÖµÖã êú ÃÖÖ£Ö •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ×´ÖÁÖÖ ²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(36) "ÃÖŸÖÆü ²»ÖÖòú" ÃÖêü ŸÖ»Öü µÖÖ ˆÃÖêú ÃÖ´Öß¯Ö »ÖÖÖ‹ Ö‹ Ã−Öî“Ö ²»ÖÖòú µÖÖ ‹ú»Ö “Ö¸üÖß ¯Öæ»Öß ×•ÖÃÖêú «üÖ¸üÖ
¸üÃÃÖê ¯Ö¸ü ØÖ“ÖÖ¾Ö úß ×¤ü¿ÖÖ ²Ö¤ü»Öß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü, †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(37) ¯ÖÏºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ¯ÖÏºþ¯Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(38) ×¾Ö³ÖÓ•Öú ÃÖê ²ÖÆüÖ¾Ö ´ÖÖÖÔ úÖê ²ÖœÍüÍÖ−Öê êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê †ªÖê³Öæ×´Öú Ã™ÒüÖ™üÖ ´Öë ŸÖ¸ü»Ö úÖê ²Ö»Ö¯Öæ¾ÖÔú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸üÖ−Öê
úß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(39) "ÖîÃÖ" ÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ÃÖê ×−ÖúÖ»Öê Ö‹ µÖÖ ˆÃÖêú −µÖã−ÖŸÖ´Ö ÆüÖ‡›ÒüÖêúÖ²ÖÔ−Ö úß ¾ÖÖÂ¯ÖßµÖ †¾ÖÃ£ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü;
(40) ÖîÃÖ ´ÖãŒŸÖ ÃÖêÔ ‹ú ‹êÃÖê ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öë (i) ‹êÃÖß ÖîÃÖ ´Öë •Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ úÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ
×−Ö´−Ö ×¾ÖÃ±úÖê™ü ÃÖß´ÖÖ ÃÖê 20% ÃÖê †×¬Öú −ÖÆüà ÆüÖê, (ii) †ÖòŒÃÖß•Ö−Ö úß ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ 19 ÃÖê ú´Ö −Ö ÆüÖê
†Öî¸ü (iii) •ÖÆü¸üß»Öß ÖîÃÖÓê ´ÖÖ−µÖ ÃÖß´ÖÖ†Öë êú ³ÖßŸÖ¸ü ÆüÖê…
(41) "ÖîÃÖ æú¯Ö" ÃÖê ‹êÃÖÖ æú¯Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ×úÃÖß ÖîÃÖ úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖß ¾ÖÖ»Öê Öê¡Ö ÃÖê »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö
¤êü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ æú¯Ö µÖÖ ‹êÃÖÖ æú¯Ö ×•ÖÃÖ´Öê ÖîÃÖ êú »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö êú ×»Ö‹ êúØÃÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æüî…
(42) ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡Ößú¸üÖ ¯Öê™üÒÖ×ê »ÖµÖ´Ö úÖê •Ö´ÖÖ ú¸ü−Öê, ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê µÖÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ †Öî¸ü ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖãŒŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ êú−¦üßµÖ ™êüîÓú ±úÖ´ÖÔ, ŸÖê»Ö ‹ú¡Ößú¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö, ÖîÃÖ Óú¯ÖÏê¿Ö¸ü
Ã™êü¿Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ³Öß †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü;
(43) "•ÖÖê×Ö´Ö¯ÖæÖÔ Öê¡Ö" ÃÖê úÖê‡Ô Öê¡Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ¯Ö×¸üÓú¸ü†´ÖµÖ ¾ÖÖµÖã´ÖÓ›ü»Ö ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ Æîü µÖÖ ˆÃÖúß
´ÖÖî•Öæ¤üÖß úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ¾ÖÖ»ÖÖ Öê¡Ö Æîü;
(44) "•ÖÖê×Ö´Ö¯ÖæÖÔ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ" ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ ¾ÖÖµÖã´ÖÓ›ü»Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öê ú‡Ô •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ úß
ÃÖÖ−¦üŸÖÖ •Ö»Ö−Öê µÖÖêµÖ ÆüÖê µÖÖ ´ÖÖ−µÖ ÃÖß´ÖÖ ÃÖê †×¬Öú •ÖÆü¸üß»Öê ÖîÃÖ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖë…
(45) "ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö" ÃÖê ‹ú ‹êÃÖß ÛÃ£Ö¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ µÖÖ ¾ÖÖ×ÆüúÖ‹Ñ µÖÖ ˆÃÖÖ ‹ú úÖ ¯Öæ¾ÖìÖÖ ³ÖÖÖ
×•ÖÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ú¸ü−Öê µÖÖ ¤üÖêÆü−Ö, ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö, ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö úß ¥üÛÂ™ü ÃÖê ÖÖ−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ¸üÖ-
¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü µÖÖ ¾ÖÆüÖÑ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(46) "Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü" ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Ößú, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ÖÖ−Ö úß Ã£ÖÖ¯Ö−Ö êú ¯ÖÏ³ÖÖ¸üß êú ºþ¯Ö
´Öë ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü •ÖÖê ÖÖ−Ö êú ÃÖ³Öß ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö †Öî¸ü Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖë êú ×»Ö‹
ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ…
(47) "†µÖ−ÖúÖ¸üß ×¾Öú¸üÖ"ü ×úÃÖß ¸êü×›üµÖÖê ÃÖ×ÎúµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ êú ¯Ö¸ü´ÖÖÖ −ÖÖ×´ÖŸÖ êú ×¾Ö¤üÖ¸üß ˆŸÃÖ•ÖÔ−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü
•ÖÖê Ã¾ÖÖÃ£µÖ êú ×»Ö‹ ¯Ö×¸üÃÖú¸ü´ÖµÖ Æîü…
4
(48) "êú»Öß úÖòú" ÃÖê ‘Öæ´Ö−Öê¾ÖÖ»Öß »Ö›Íüß †Öî¸ü êú»Öß µÖÖ êú»Öß ŸÖ£ÖÖ ¾Öê¬Ö−Ö ¯ÖÖ‡¯Ö êú ²Öß“Ö »ÖÖÖµÖÖ ÖµÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü •ÖÖê ŸÖ¸ü»Ö êú ˆ““Ö ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü ¯Ö¿“Ö¯ÖÏ¾ÖÖÆü ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ¤üÖ²Ö ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü •ÖÖê Ã¾Öß¾Öê»Ö ‹¾ÖÓ
‘Öæ´ÖÖ¾Ö¤üÖ¸ü ÆüÖêÃÖ ÃÖê ¤üÖ²Ö úÖê ¤æü¸ü ¸üÖŸÖÖ Æîü…
(49) "¯ÖÏÖê¯Ö" ÃÖê ¾Öê¬Ö−Ö ×ú‹ •ÖÖ ¸üÆêü æú¯Ö ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ŸÖ¸ü»Ö ÃÖê ²Ö−Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê †−ŸÖÖÔŸÖ «üÖ¸üÖ êú †−ŸÖ¸ü
¯ÖÏ¾Öê¿Ö ÃÖê †»¯Ö úÖ×»Öú †“ÖÖ−Öú •Ö×−ÖŸÖ ¤üÖ²Ö †−Öã×ÎúµÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü…
(50) ˆŸ£ÖÖ¯Öú ÃÖÖ×¬ÖÖ ÃÖê úÖ¸üÖÖê úÖê ˆšüÖ−Öê µÖÖ −Öß“Öê ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ Öî×ŸÖ•Ö µÖÖ ×²Ö−ÖÖ Öî×ŸÖ•Ö Ö×ŸÖ ¾ÖÖ»Öß
ÃÖÓµÖãŒŸÖ ‡úÖ‡Ô †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(51) ˆŸ£ÖÖ¯Öú ×ÖµÖ¸ü ÃÖê ˆŸ£ÖÖ¯Öú ÃÖÖ×¬ÖÖ ¸êü»Ö¤üÖµÖÔ Æãüú ¯Ö¸ü ¸üÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏúÖ¸ü êú ˆ¯Öú¸üÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ×•ÖÃÖ´Öë
Óú™êü−Ö¸ü, Ã™üß»Ö ²ÖÖÃêú™ü, ×»ÖÜ°™üÖ Æãüú, ×»ÖÜ°™üÖ µÖÖêú, ´Ö»™üß ÜÃ»ÖÖ µÖÖ “Öî−Ö µÖÖ ŸÖÖ¸ü ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü…
(52) ¾ÖÖÃÖ †Ö¾ÖÖÃÖ−Ö ÃÖê úÖÙ´Öú †Ö¾ÖÖÃÖ úÖ, ÃÖ´´Öê»Ö−Ö úÖ, ˆÃÖêú ÃÖÖ£Ö ¸üÃÖÖê‡‘Ô Ö¸ü †Öî¸ü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö
ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ³ÖÖÖÖë †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(53) Ã−ÖêÆüú ÃÖê ×úÃÖß ×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ™Òüß êú ‰ú¯Ö¸ü ´Öë »ÖÖÖµÖÖ ÖµÖÖ úÖê‡Ô µÖãÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ‰ú¯Ö¸üß ×ÃÖ¸êü ¯Ö¸ü
úÖê‡Ô ¤üÖ²Ö-ÃÖß»Ö²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öß µÖãÛŒŸÖ »ÖÖß ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖ×ú æú¯Ö êú †−¤ü¸ü ¯ÖÏ×¾ÖÂ™ü ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê †Öî•ÖÖ¸üÖë ÃÖê
ÃÖÓ²Ö¨ü ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖß»Ö ¾ÖÆü−Ö ú¸ü ÃÖêú…
(54) "´Ö¿Öß−Ö¸üß" ÃÖê ×−Ö´−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü -
(ú) úÖê‡Ô ³Öß ÛÃ£Ö¸ü µÖÖ “Ö»Ö−ÖßµÖ ‡Ó•Ö−Ö, ¾ÖÖµÖãü µÖÖ ÖîÃÖ ÃÖ¯Öß¤üÖü ¾ÖÖµÖ»Ö¸ü µÖÖ Ã™üß´Ö ˆ¯ÖÂú¸ü µÖÖ
(Ö) úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ µÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ ÃÖ´ÖæÆü ×•ÖÃÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×¾ÖúÖÃÖ, ³ÖÓ›üÖÖÖ¸üú, ¯ÖÖ¸êüÂÖÖ,
ÃÖ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ µÖÖ ˆ•ÖÖÔ ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ µÖÖ
(Ö) Ö−Ö−ÖË ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ ˆÃÖúê †¬Öß−Ö µÖÖ †Ö×ÁÖŸÖ ×¾ÖªãŸÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ
³ÖÓ›üÖÖÖ¸üú, ¯ÖÖ¸êüÃÖ−Ö, ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ µÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú ˆ¯ÖÂú¸ü, µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ †×³ÖúÖ¸üú
ÃÖ´ÖæÆü…
(55) "²Ö›üß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ" ÃÖê úÖê‡Ô ú ‘Ö™ü−ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ºþ¯Ö ÃÖê †Öî¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö, ³ÖÓ›üÖ¸üÖ, ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ
Æîü ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ¾Öê¬Ö−Ö-úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú úÖ¸üÖ úÖê‡Ô ¾ÖéÆüŸÖ
ˆŸÃÖ•ÖÔ−Ö µÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™ü, †Öî¸ü µÖÖ ´Ö¿Öß−Ö êú úÖ¸üÖ µÖÖ ÖÓ³Öß¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖµÖãŒŸÖ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ‘Ö™ü−ÖÖ†Öë (ŸÖã¸ÓüŸÖ µÖÖ
²ÖÖºþ¤ü êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê ŸÖ£ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö−Ö êú †Ó¤ü¸ü µÖÖ ²ÖÖÆü¸ü) ×•ÖÃÖ´ÖêÓê •ÖÖ−Ö-´ÖÖ»Ö úß ÆüÖ×−Ö ÆüÖêŸÖß Æîü µÖÖ ÆüÖê−Öê úß
ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖŸê Öß Æîü…
(56) "´ÖÓúß²ÖÖê›Ôü " ÃÖê ›êü×¸üú ÃÖŸÖÆü ÃÖê ‰ú¯Ö¸ü »ÖÖÖµÖÖ ÖµÖÖ Ö×ŸÖ´ÖÖ−Ö µÖÖ ÛÃ£Ö¸ü ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü
úÖ´Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ Ö›Íêü ÆüÖêú¸ü ›êü×¸üú ¯Ö¸ü ¸üÖê ¯ÖÖ‡Ô¯Ö µÖÖ †−µÖ ˆ¯Öú¸üÖ úÖ ÃÖÑ“ÖÖ»Ö−Ö ú¸üŸÖê Æïü…
(57) ¯ÖÓú ÃÖê ‹ú ‹êÃÖÖ ŸÖ¸ü»Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ×•ÖÃÖê ¾Öê¬Ö−Ö µÖÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö æú¯Ö êú †−¤ü¸ü ¯ÖÏ¾ÖÖ×ÆüŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü…
(58) ¯ÖÓú ¯Ö´¯Ö ÃÖê ¯ÖÓú úÖê ¯Ö×¸üÃÖÓ“Ö¸üÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¯Ö´¯Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü…
(59) ¯ÖÓú ™ïüú ‹ú ‹êÃÖÖ •Ö»ÖÖ¿ÖµÖ µÖÖ ŸÖÖ»Ö µÖÖ ™Óüúß †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ÆüÖêú¸ü ¯ÖÓú úÖ “ÖÎú ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü
ŸÖÖ×ú ²ÖÖ»Öæ ŸÖ£ÖÖ ´ÖÆüß−Ö ŸÖ»Ö”û™ü ²Öîšü •ÖÖµÖê, •ÖÆüÖÑ ¯ÖÓú µÖÖ ŸÖ¸ü»Ö êú ÃÖÖ£Ö µÖÖê•Öú ×´Ö»ÖÖµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü
•ÖÆüÖÑ ŸÖ¸ü»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úÖê æú¯Ö ´Öë ¯Ö´¯Ö ÃÖê ³Öê•Ö−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ †Ã£ÖÖµÖß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(60) ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß ÃÖê ÖÖ−Ö µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß ³ÖÖÖ ´Öë ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö «üÖ¸üÖ
×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü, ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü,
¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö(Installation) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü, ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üßü, †Û−Ö¿Ö´ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üßü †Öî¸ü ÃÖ¾ÖìÖú ³Öß Æïü…
5
(61) "†¯Ö ŸÖ™üßµÖ Ã£ÖÖ¯Ö−Ö" ‹ú Ö×ŸÖ´ÖÖ−Ö µÖÖ ÛÃ£Ö¸ü Ã£ÖÖ¯Ö−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü, ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ¾ÖÆüÖÑ •Öã›Íüß
¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ³Öß Æîü †Öî¸ü ×•ÖÃÖê ÃÖÓÖŸÖ •Ö»Ö ´Öë †¯Ö×¸üÂéúŸÖ ŸÖê»Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÖîÃÖ úÖ ÖÖê•Ö ú¸ü−Öê µÖÖ
¤üÖêÆü−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü µÖÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
(62) "ŸÖê»Ö æú¯Ö" ÃÖê úÖê‡Ô æú¯Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü µÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸ü−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ
¸üÖŸÖÖ Æîü…
(63) "†Ö‰ú™ü »ÖÖ‡Ô−Ö" ÃÖê ›êü×¸üú ÃÖê ›êü×¸üú ¾ÖÖú µÖÖ ›êü×¸üú êú ²ÖÖÆü¸ü †−µÖ Ã£ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö, ›ÒüßØ»ÖÖ µÖÖ †−µÖ
ˆ¯Öú¸üÖ úÖê œüÖê−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖãÔŒŸÖ ¸üÃÃÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü…
(64) "¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö" ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ´ÖãŒŸÖ †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ¯ÖÖµÖÖ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ÆüÖ‡›ÒüÖêúÖ²ÖÔ−Ö ÃÖê †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü “ÖÖÆêü ¾ÖÆü
¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÖîÃÖ µÖÖ ŸÖ¸ü»Ö µÖÖ ¿µÖÖ−Ö µÖÖ šüÖêÃÖ †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öê ÆüÖê ×ú−ŸÖã ‡ÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ÃÖÖ£Ö
×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æüß×»ÖµÖ´Ö −ÖÆüà Æîü…
(65) "¯ÖÖ‡¯Ö ¸êüîú" ÃÖê ‹ú ‹êÃÖß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü •ÖÖê ×¸üÖ ŸÖ»Ö ÃÖê ÃÖ™üÖ Æãü†Ö ØúŸÖã ÃÖÖ´ÖÖ−µÖŸÖµÖÖ ˆÃÖêú −Öß“Öê
´ÖÖî•Öæ¤ü ¸üÆüŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö µÖÖ êúØÃÖÖ úÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ µÖÖ ¸îüú ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
(66) ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¾ÖÖ»²Ö, ™æü»Ö »ÖÓ“Ö¸ü µÖÖ ×¸üÃÖß¾Ö¸ü, ÖµÖÖ ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ †−µÖ
ÃÖÆüÖµÖú ˆ¯Öú¸üÖ ÃÖ×ÆüŸÖü ÃÖŸÖÆü úÖê ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ×•Ö−Öêú †−ŸÖÖÔŸÖ ˆ¯Ö ÃÖÖ´Öã×¦üú (Sub sea) ¯ÖÖ‡¯Ö
»ÖÖ‡−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ‡Ô•Ö¸ü ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ÃÖÖ´Ö×ÖÏµÖÖÑ ³Öß Æîü…
(67) "¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ" ÃÖê ´Ö¿Öß−Ö µÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ êú ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ˆšüßü Æãü‡Ô úÖµÖÔ-Ã£Ö»Ö
(68) "¯ÖÏÎú´Ö úÖ´¯»ÖêŒÃÖü" ÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ÃÖÓÖÏÆüÖ, ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü, ³ÖÓ›üÖ¸üÖ µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö êú ×»Ö‹ †¯ÖüŸÖ™üßµÖ
ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ æú¯Ö ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ, æú¯Ö ÃÖÆü ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ , ÃÖÓê™Òü»Ö ¯ÖÏÖÃê ÖêÃÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ŸÖ£ÖÖ ÖîÃÖ
Óú¯ÖÏêÃÖ¸ü Ö¯»ÖêŒÃÖ ³Öß Æîü…
(69) "×ŸÖ´ÖÖÆüß" ÃÖê 31 ´ÖÖ“ÖÔ , 30 •Öæ−Ö, 30×ÃÖŸÖ´²Ö¸ü µÖÖ 31 ×¤üÃÖ´²Ö¸ü úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê¾ÖÖ»Öß ŸÖß−Ö ´ÖÖÃÖ úß
†¾Ö×¬Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(70) "¸îüŒ›ü" ÃÖê ›êü×¸üú µÖÖ ´ÖÖÃ™ü ¯Ö¸ü ¸üÖê Ö‹ µÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îüú ¯Ö¸ü »ÖÖÖ‹ Ö‹ −Ö×»ÖúÖ úÖ¸ü ÃÖÖ´ÖÖÏß µÖÖ ¸üÖò›ü
(71) "¸îüØúÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ" ÃÖê ›êü×¸üú µÖÖ ´ÖÖÃ™ü ¯Ö¸ü ´ÖÖî•Ö¤æ ü ˆšüÖ Æãü†Ö “Ö²ÖæŸÖ¸üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ¯Ö¸ü ÃÖÖ´ÖÖ−µÖŸÖµÖÖ
¯Ö¸ü ›êü×¸üú ´Öî−Öü (Derrick man) ¸îüú ×ú‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê Ã™ëü›ü úÖê ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü…
(72) "¸êü×›üµÖÖê ¯ÖÏÖÖ»Öß" êú †−ŸÖÖÔŸÖ ¸üÖÖ −ÖÖîúÖ, ¸êü×›üµÖÖê ˆ¯Öú¸üÖ, ¾Öß.‹“Ö.‹±ú.-‹±ú.‹´Ö. ÃÖ´Öã¦üß ™ÒüÖÓÃÖß¾Ö¸ü,
¾Öß.‹“Ö.‹±ú.-‹±ú ¾ÖÖúß ™üÖòúß ÃÖê™ü, ¾Öß.‹“Ö.‹±ú.-‹.‹´Ö ¾ÖÖµÖ ™ÒüÖÃÓ Öß¾Ö¸ü, −ÖÖ−Ö ›üÖµÖ¸êüŒ¿Ö−Ö»Ö ²Öêú−Ö
(NDB), ‹“Ö.‹±ú.-‹ÃÖ.‹ÃÖ.²Öß. ™ÒüÖÓÃÖß¾Ö¸ü, −Ö−Ö ›üÖµÖ¸êüŒ¿Ö−Ö»Ö ²Öêúü−Ö (NDB), ‹“Ö.‹±ú.‹ÃÖ.‹ÃÖ.²Öß
™ÒüÖÓÃÖß¾Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ ¸êü×›üµÖÖê ™êü»Öß ™üÖ‡Ô¯Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü ×•Ö−ÖúÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ¬¾Ö×−Ö †Öî¸ü ™êü»Öß ™üÖ‡¯Ö ÃÖÓ“ÖÖ¸ü ´Öë ×úµÖÖ
•ÖÖŸÖÖ Æîü…
(73) "¸êü»Ö" ÃÖê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸êü»Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1890 ´Öë µÖ£ÖÖ ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ úÖê‡Ô ¸êü»Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(74) "Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü" ÃÖê Öê¡Ö µÖÖ Ã£ÖÖ−ÖßµÖ Öê¡Ö µÖÖ Öê¡ÖÖë ×•ÖÃÖ´Öë •ÖÖê ÖÖ−Ö ÛÃ£ÖŸÖ Æîü µÖÖ ÖÖ−Ö ÃÖ´ÖæÆü ÖÖ−Ö
¾ÖÖÔ, ×•ÖÃÖ´Öê ¾ÖÆü ÖÖ−Ö †ÖŸÖß Æîü, úÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¸üß ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ¾ÖÆü
†¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸üŸÖÖ Æîü …
(75) "×¸üØÖÖ-†¯Ö" ÃÖê ×úÃÖß ¾Öê¬Ö−Ö µÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úÖµÖÔ êú ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ÆüÖê−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ¾Öê¬Ö−Ö µÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ×¸üÖ ŸÖ£ÖÖ
ÃÖÆüÖµÖú ˆ¯ÖÂú¸ü úÖê ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü, †ÖÖê ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ‰ú¯Ö¸ü ˆšüÖ−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ
ú¸ü−ÖÖ ³Öß Æîü…
6
(76) ÃÖÓ“Ö´ÖãÖ ÃÖê ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¾ÖÆü ³ÖÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÖê ˆ¯Ö ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ŸÖú
×¾ÖÃŸÖÖ×¸üŸÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ †ÖÓŸÖ×¸üú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ‹¾ÖÓ ×−Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ »ÖÖÑ“Ö¸ü, ×¸üÃÖß¾Ö¸ü µÖÖ
ˆ¯ÖÂú¸ü ³Öß Æîü…
(77) "−Ö¤üß" ÃÖê •Ö»Ö úß úÖê‡Ô ¬ÖÖ¸üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü “ÖÖÆêü ¾ÖÆü ´ÖÖîÃÖ´Öß µÖÖ ¾ÖÂÖÖÔ−Öã¾ÖÂÖÖÔ ¯ÖÏúÖ¸ü úß ÆüÖê ×•ÖÃÖêú
†−ŸÖÖÔŸÖ ‡ÃÖêú ×ú−ÖÖ¸üÖê úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ˆ““Ö¢Ö´Ö –ÖÖŸÖ •Ö»Ö-ÃŸÖ¸ü ŸÖú ³Öß Æîü…
(78) "‘ÖæÖáü ÆüÖ•ê Ö" ÃÖê úÖê‡Ô ÆüÖ•ê Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîüîü •ÖÖê ²ÖÆü−Öê¾ÖÖ»Öß ŸÖ¸ü»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úÖê Ã™ëü›ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ÃÖê ÛÃ¾Ö¾Öê»Ö †Öî¸ü
êú»Öß ŸÖú ¯Ö×¸üÃÖÓ“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü…
(79) ‘ÖæÖá ´Öê•Ö ÃÖê ¾Öê¬Ö−Ö ¸ü••Öæ úÖê ‘Öã´ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ü ×¸üÖ êú ÃÖŸÖÆü ¯Ö¸ü ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ ×¾ÖªãŸÖ “ÖÖ×»ÖŸÖ ‘ÖæÖá
´Öê•Ö †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü…
(80) ÃÖã¸üÖÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ÃÖê ×úÃÖß †−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ †×³Öú¸üÖ ‹•ÖëÃÖß «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîµÖÖ¸ü ×úµÖÖ ÖµÖÖ
×»Ö×ÖŸÖ ×¸ü¯ÖÖê™üÔ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ×ú ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö úß Ö‡Ô Æîü, •ÖÖê×Ö´Ö úÖ
´Öæ»µÖÖÓú−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü †Öî¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ˆÃÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ êú ˆ¯ÖÖµÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ Æîü ;
(81) "ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß" ÃÖê ÃÖÖ´Öæ×Æüú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ´ÖêÓ êú ŸÖŸ¾Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•Ö−ÖúÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ
¯Ö×¸üÃÖÓú™ü úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö µÖÖ ´Öæ»µÖÖÓú−Ö µÖÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ µÖÖ ˆÃÖêú ¯ÖÏ×ŸÖ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ êú ×»Ö‹ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(82) "†−ÖãÃÖæ“Öß" ÃÖê ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ÃÖê ˆ¯ÖÖ¾Ö¨ü †−ÖãÃÖæ“Öß †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü …
(83) ŸÖ™ü ÃÖê ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ †Ö¬ÖÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö ¯Ö¸ü ÛÃ£ÖŸÖ Ø²Ö¤ãü †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÖê ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×−Öú™üÃ£Ö Æîü ;
(84) †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖê ×úÃÖß ›êü×¸üú ´Öë ¸îüú ×ú‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ¤üÖê µÖÖ ¤üÖê ÃÖê †×¬Öú »Ö´²ÖÖ‡Ô êú ¯ÖÖ‡¯ÖÖë úÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ;
(85) ´ÖÖ−Öú ¸êüØ»ÖÖ ÃÖê ×úÃÖß Öã»Öê ×ú−ÖÖ¸üÖë êú ±ú¿ÖÔ, Öã»Öß ¤üßü¾ÖÖ»Öü, œÍü»ÖÖ−Ö, ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ µÖÖ ¾ÖÖú ¾Öê ÃÖê
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ×Ö¸ü−Öê ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ˆ−Öêú ×ú−ÖÖ¸êü †−Öã»Ö´²Ö, ‘Öê¸üÖ²ÖÓ¤üß µÖÖ †¾Ö¸üÖê¬Ö ×−Ö´ÖÖÔÖ ú¸ü−ÖÖ
†×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ;
(86) "ˆ¯Ö ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö" ÃÖê ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¾ÖÆü ³ÖÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ü•ÖÖê ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ»Ö êú
†−¤ü¸ü µÖÖ ŸÖ»Ö ¯Ö¸ü µÖÖ ˆÃÖêú ˆ¯Ö¸ü »ÖÖÖµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ;
(87) "ˆ¯Ö ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ" ÃÖê ¾ÖÆü †Ö¬ÖÖ¸ü †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü ×•ÖÃÖ ¯Ö¸ü ÃÖÖ´ÖÖ−µÖŸÖµÖÖü ¯Ö¸ü ›êü×¸üú †Öî¸ü ‡Ó•Ö−Ö úÖê ¸üÖê
•ÖÖŸÖê ÆîÓ ;
(88) "¯ÖéÂšüßµÖü †Ö¾Ö¸üú" †ÃÖ´Öê×úŸÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê œÑüú−Öê¾ÖÖ»ÖÖ †Ö¾Ö¸üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ×”û”û»Öê ÖîÃÖ
²ÖÆüÖ¾Ö ÃÖê ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−ÖÖ, •Ö»ÖßµÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê ÃÖß»Ö²ÖÓ¤ü ú¸ü−ÖÖ, ÃÖÓÎú´ÖÖ ÃÖê Ã¾Ö“”û •Ö»Ö, ²ÖÖ»Öæ
úÖê ²Ö“ÖÖ−ÖÖ, ÖÖê‹ Æãü‹ ÃÖãÔú»Öê¿Ö−Ö •ÖÖê−Ö úÖê ×−Ö¾ÖéŸÖ ú¸ü−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ æú¯Ö ¿ÖÖßÂÖÔ êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖŸ´Öú ÃÖ¯ÖÖê™Ôü
¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−ÖÖ…
(89) "ÃÖ±úÖ‡Ô" ÃÖê ×úÃÖßü ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö ¯Ö¸ü ˆŸ¯ÖÏê¸üÖ úÖµÖÔ ú¸ü−ÖÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ŸÖÖ×ú æú¯Ö ÃÖê Ã¾Ö³ÖÖ×¾Öú ²ÖÆüÖ¾Ö
−Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü æú¯Ö ÃÖê ŸÖ¸ü»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úÖê ÃÖŸÖÆü ¯Ö¸ü »ÖÖµÖÖ •ÖÖ ÃÖêú ;
(90) "™üÖê ²ÖÖê›" ÃÖê ×úÃÖß Öã»Öê ±ú¿ÖÔ, Öã»Öß ¤ßü¾ÖÖ¸ü, ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ, ¾ÖÖú ¾Öê µÖÖ ¸îü´¯Ö ÃÖê ÃÖÖ´Ö×ÖÏµÖÖë úÖê ×Ö¸ü−Öê ÃÖê
¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ‡−Öêú Öã»Öê ×ú−ÖÖ¸êü ¯Ö¸ü ŸÖ»Ö ÃÖê ü†−Öã»Ö´²Ö †¾Ö¸üÖê¬Ö µÖÖ ‘Öê¸üÖ²ÖÓ¤üß †
Ó ×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ;
(91) "×¾ÖÂÖÖŒŸÖ ‘Öæ»Ö µÖÖ ÖîÃÖ " ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ ¬Öæ»Ö µÖÖ ÖîÃÖ †×³Ö¯ÖÏŸê Ö Æîü •ÖÖê ‹ú µÖÖ †×¬Öú ¿ÖÖ¸üß×¸üú ŸÖÓ¡Ö êú
ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ úÖ×µÖú ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖê Îú´ÖÖßµÖ µÖÖ ˆŸÎú´ÖÖßµÖ ºþ¯Ö ÃÖê ²ÖÖ¬ÖÖ ¯ÖÆãÑü“ÖÖ ÃÖúŸÖß Æî ;ü
(92) "†Ö¾ÖÖÖ´Ö−Ö ²»ÖÖÑú " ÃÖê ²ÖÆãü “Ö¸üÖß ¯Öæ»Öß ²»ÖÖòú †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ¾Öê¬Ö−Ö, ÜÃ™ÒüÖ, êúØÃÖÖ,
™ü¶æ×²Öú, ¸üÖ›ê ü †Öî¸ü †−µÖ ˆ¯ÖÂú¸ü ˆŸÖÖ¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ ˆšüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ÛÃ£Ö¸ü ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖòú êú ÃÖÖ£Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü…
7
(93) "•ÖÆüÖ•Ö" úÖ ¾ÖÆüß †£ÖÔ ÆüÖêÖÖ •ÖÖê ´Ö“Öì−™ü ×¿ÖØ¯ÖÖ ¾ÖÖ×Ö•µÖ ¯ÖÖêŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö,ü 1958 êú ¬ÖÖ¸üÖ
3 êú ÖÓ›ü (55) ´Öë ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ Æîü ;
(94) "æú¯Ö " ÃÖê ³Öæ-¯Ö¸ü¯Ö¼üß ´Öë ×”û¦ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ü-
(a) •ÖÖê ›ÒüßØ»ÖÖ, ²ÖÖêØ¸üÖ µÖÖ †−µÖ ŸÖ¸üßúÖ ÃÖê ²Ö−ÖÖ ÆüÖê µÖÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ ÆüÖê †Öî¸ü ×•ÖÃÖÃÖê
¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü µÖÖ ×−Öú»Ö−Öê µÖÖêµÖ Æîü µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö †×³Ö¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê êú ˆ§êü¿µÖ
êú ×»Ö‹ Æîü ;
(b) •ÖÖê •Ö»Ö Öê¯ÖÖ µÖÖ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÖîÃÖ , ¾ÖÖµÖã, •Ö»Ö µÖÖ †−µÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úÖê ³Öæ×´ÖÖŸÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ ´Öë
Öê¯Ö−Ö êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê ¾Öê×¬ÖŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü µÖÖ ¾Öê¬Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü µÖÖ ‡ÃÖúÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ×úµÖÖ
ÖµÖÖ Æîü ;
(95) "æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ " ÃÖê ŸÖ¸ü»Ö êú ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ æú¯Ö êúØÃÖÖ Ã™ÒüàÖ êú ¿ÖáÂÖÔ ¯Ö¸ü ¾ÖÖ»²Ö µÖÖ
×−ÖúÖÃÖµÖãŒŸÖ ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ;
(96) "æú¯Ö ”êû¤ü−Ö " ÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö µÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ µÖÖ æú¯Ö ÃÖ×ÎúµÖ−Ö êú ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸ü−Öê úÖ
æú¯Ö †Ö¾Ö¸üú µÖÖ −Ö×»ÖúÖ ×”û¦üÖ µÖÖ ÃÖß´ÖêØ™üÖ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü µÖÖ ™ü¶Øæ ²ÖÖ µÖÖ ÃÖß´Öë™ü úÖ ”êû¤ü−Ö ;
(97) "¾ÖÔú †Öê¾Ö¸ü" µÖÖ æú¯Ö ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê¾ÖÖ ÃÖêü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö êú ¯Öã−Ö: ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê µÖÖ ²ÖœÍüÖ−Öê µÖÖ ¯Ö×¸üŸµÖÖÖ ú¸ü−Öê êú
†Ö¿ÖµÖ ÃÖê ×úÃÖß æú¯Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü êú ‹ú µÖÖ ‹ú ÃÖê †×¬Öú ˆ¯Ö“ÖÖ×¸üú ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü ;
(98) "•ÖÖê−Ö ‘†Öê’ ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ Öê¡Ö " ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ Öê¡Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ
²Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü…
(99) "•ÖÖê−Ö 1 ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ Öê¡Ö" ÃÖê ‹êÃÖÖ úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ Öê¡Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ¤üê¿ÖÖêÓ ´Öë
×úÃÖß ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ²Ö−Ö−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖß Æîü…
(100) "•ÖÖê−Ö 2 ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ Öê¡Ö" ÃÖê úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ Öê¡Ö †×³Ö¯ÖÏêŸÖ Æîü •ÖÆüÖÑ êú¾Ö»Öú †ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ¤êü¿ÖÖêÓ ´Öë
¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ²Ö−Ö−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖß Æîü…
***********************
8
†¬µÖÖµÖ-2
×¾Ö¾Ö¸üÖ, ÃÖæ“Ö−ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü µÖÖê•Ö−ÖÖ
3. †Ö¸Óü³Ö úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ :-

(1) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úß ¬ÖÖ¸üÖ 16 êú †¬Öß−Ö †¯Öê×ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ, úÖê ¯ÖÏÖºþ¯Ö I ´Öë ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ×•ÖÃÖ´Öë ÖÖ−Ö êú ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖß´ÖÖ†Öë ×•ÖÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖê úß ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ †Öî¸ü Ã£ÖÖµÖß ºþ¯Ö
¸êüÖÖ‹Ñ ³Öß ÆüÖêÖß… ‡ÃÖúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ¸üß•Ö−Ö»Ö ‡ÓÃÖ¯ÖêŒ™ü¸ü úÖê ³Öê•Öß •ÖÖ‹Öß…
¯Ö¸ü−ŸÖã †¯ÖŸÖ™üßµÖ ÃÖê Ã£ÖÖ¯Ö−Ö úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë ˆ×“ÖŸÖ †Ö¬ÖÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ êú ÃÖÖ£Ö ÃÖß´ÖÖ ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü úß ×úÃÖß ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë •ÖÖê ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß ¾ÖÆü ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ¾ÖéŸÖ ÆüÖê−Öê êú ÃÖÖšü ×¤ü−ÖÖë êú
³ÖßŸÖ¸ü ‹êÃÖß µÖÖê•Ö−ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸êüÖß…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü úß µÖ×¤ü ‹êÃÖß ÃÖß´ÖÖ ´ÖÓê ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö Æîü ŸÖÖê ‹êÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö êú ÃÖÖŸÖ ×¤ü−ÖÖë êú ³ÖßŸÖ¸ü −Ö‡Ô ÃÖß´ÖÖ úÖê
¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß µÖÖê•Ö−ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸êüÖÖ…
(2) •Ö²Ö ÖÖ−Ö úÖê †Ö¸Óü³Ö ×úµÖÖ Æîü ŸÖÖê Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü †Ö¸Óü³Ö úß ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú ŸÖÖ¸üßÖ úÖê ŸÖŸúÖ»Ö
´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ÃÖÓÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ëüÖê…
4. ×ŸÖ´ÖÖÆüß ×¾Ö¾Ö¸üÖß :-
¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖÂÖÔ úê †¯ÖÏî»Ö, •Öã»ÖÖ‡Ô, †Œ™ãü²Ö¸ü †Öî¸ü •Ö−Ö¾Ö¸üß ´ÖÖÃÖü úßú 20 ŸÖÖ¸üßÖ ŸÖú µÖÖ ˆÃÖÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ
µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏºþ¯Ö 2 ´Öë ¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ×ŸÖ´ÖÖÆüß êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÆüß ×¾Ö¾Ö¸üÖß ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ³Öê•Öß
•ÖÖ‹Öß ü…
5. ¾ÖÖÙÂÖú ×¾Ö¾Ö¸üÖß :-
¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖÂÖÔ êú ±ú¸ü¾Ö¸üß ´ÖÖÃÖ úß 20 ŸÖÖ¸üßÖ ŸÖú µÖÖ ˆÃÖÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ÖÖ−Ö êú Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ü¯ÖÏºþ¯Ö 3 ´Öë
¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ¾ÖÂÖÔ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¾ÖÖÙÂÖú ×¾Ö¾Ö¸üÖß ³Ö¸üú¸ü ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü †Öî¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ³Öê•ÖêÖë …
6. Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö :
(i) •Ö²Ö ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß µÖÖ ˆÃÖêú Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë −ÖÖ´Ö µÖÖ ¯ÖŸÖÖ µÖÖ ¤üÖê−ÖÖë ´Öë úÖê‡Ô ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æêüî
(×úÃÖß ±ú´ÖÔ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ³ÖÖÖßü µÖÖ ÃÖÓÖ´Ö êú ÃÖ´²Ö−¬Ö ´Öë úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃµÖ µÖÖ ¯ÖÛ²»Öú Óú¯Ö−Öß êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×−Ö¤êü¿Öú µÖÖ
×−Ö•Öß Óú¯Ö−Öß êú ÃÖ´²Ö−¬Ö ´Öë ²Ö›Íêü ¿ÖêµÖ¸ü¬ÖÖ¸üú úÖê ×´Ö»ÖÖú¸ü) ŸÖÖê Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ‡ÃÖ ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö úß
ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö 1 ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ‹Ñ ³Ö¸üú¸ü ˆÃÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ
×−Ö¸üßÖú úÖê ³Öê•ÖêÖÖ…
(ii) •Ö²Ö †×³ÖúŸÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß, ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üßü, ¿ÖÖò™üÔ-±úÖµÖØ¸üÖ
†×¬ÖúÖ¸üßü, †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß †Öî¸üü ÃÖ¾ÖìÖúü úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü µÖÖ ˆ−Öúß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ úß
•ÖÖŸÖß Æîü µÖÖ µÖê ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯Ö¤ü úÖê ”ûÖê›ÍüŸÖê Æïü µÖÖ ×úÃÖß †×³ÖúŸÖÖÔü µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü êú ¯ÖŸÖÖ ´Öë úÖê‡Ô ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê
Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ; ÃÖê¾ÖÖ-ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ÃÖÖŸÖ ×¤ü−ÖÖë êú ³ÖßŸÖ¸üü ‡ÃÖúß
ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÏºþ¯Ö 1 ´Öë ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ³Öê•ÖêÖÖ…
9
7. †×³ÖúŸÖÖÔ úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :

(1) ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Ößú ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö, ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ, †×¬ÖÖú †Öî¸ü ×−Ö¤ìü¿Ö−Ö êú ÃÖ´²Ö−¬Ö ´Öë Ã¾ÖÖ´Ößú êú ²Ö¤ü»Öê
úÖµÖÔ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ êú −ÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö úÖ ×»Ö×ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü
Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖ úÖê ÃÖÖî¯ÖêÖÖ…
(2) ‡ÃÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ´Öë ‹êÃÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖ ¤üÖ×µÖŸ¾Ö ×•ÖÃÖ ×¾ÖÂÖµÖ ¯Ö¸ü ˆÃÖê ÖÖ−Ö Ã¾ÖÖ´Öß êú Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ
×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü, ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ…
(3) ×¾Ö¾Ö¸üÖ ´Öë ¤ü¿ÖÖÔ‹ Ö‹ ¤üÖ×µÖŸ¾Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÛÃ£Ö×ŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü µÖÆü ¾µÖÛŒŸÖ ×úÃÖß ÖÖ−Ö µÖÖ ÖÖ−ÖÖë êú ÃÖ´ÖæÆü
êú ×»Ö‹ †×³ÖúŸÖÖÔü ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖê−Öê úß ×ŸÖ×£Ö ÃÖê ‹ú ´ÖÆüß−Öê êú †−¤ü¸ü ÃÖ²Ö-¸êüµÖã»Öê¿Ö−Ö (i) ´Öë ¤ü¿ÖÖÔ‹ Ö‹
×¾Ö¾Ö¸üÖ úÖê •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ¯Ö¸ü−ŸÖã, µÖ£ÖÖ×Ã£Ö×ŸÖ,ú ×úÃÖß ÖÖ−Ö µÖÖ ÖÖ−Ö ÃÖ´ÖæÆü êú ×»Ö‹, ¤ü¿ÖÖµÖë †Öî¸ü †−µÖ
´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ÖÖ−Ö êú †Ö¸Óü³Ö ÆüÖê−Öê µÖÖ ¯Öã−Ö: †Ö¸Óü³Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ‹ú ´ÖÖÃÖ êú †−¤ü¸ü ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(5) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ×¾Ö¾Ö¸üÖß êú −ÖÖ´Ö µÖÖ †−µÖ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü µÖÖ −ÖÖ´ÖÖë ´Öë úÖê‡Ôü ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö, •ÖÖê›üÍ µÖÖ
¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ˆŒŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö, •ÖÖê›Íü µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ÃÖÖŸÖ ×¤ü−ÖÖë êú ³ÖßŸÖ¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë
×¸ü¯ÖÖê™Ôü ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
8. ¯Ö×¸üŸµÖÖÖ µÖÖ ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ :

(1) •Ö²Ö ×úÃÖß ÖÖ−Ö úÖê ¯Ö×¸üŸµÖÖÖü ú¸ü−Öê µÖÖ ˆÃÖêú úÖ´Ö úÖê “ÖÖ¸ü ´ÖÖÃÖ ÃÖê †×¬Öú ÃÖ´ÖµÖ êú ×»Ö‹ ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê
úÖ †Ö¿ÖµÖ Æîü ŸÖÖê ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹êÃÖê ¯Ö×¸üŸµÖÖÖ ú¸ü−Öê µÖÖ úÖ´Ö ²ÖÓ¤ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö ŸÖßÃÖ ×¤ü−Ö
¯Öæ¾ÖÔ ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ, ¯Ö×¸üŸµÖÖÖ µÖÖ ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê êú †Öî¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÃÖÓµÖÖ êú ×»Ö‹ úÖ¸üÖÖë
úÖê †×¬Öú×£ÖŸÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ¤êüÖÖ…
(2) ˆ¯Ö-×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÆü»Öß †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö 1 ´Öë ÆüÖêÖß ;
¯Ö¸ü−ŸÖã ×úÃÖß †ÖúÛÃ´Öú ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë •ÖÆüÖÑ ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú ¯Öæ¾ÖÔ Æüß ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖµÖÔ úÖê ²ÖÓ¤ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê
‡ÃÖúß ŸÖŸúÖ»Ö ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß…
9. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ †Öî¸ü ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ‘Ö™ü−ÖÖ†Öë úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ

(1) •ÖÆüÖÑ úÖê‡Ô ‹êÃÖß ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö µÖÖêµÖ ×úÃÖß ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ‘Ö™ü−ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë úÖ´Ö ¯Ö¸ü »ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê “ÖÖê™ü
»ÖÖ−Öê µÖÖ ¸üÖêÖß ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖê µÖÖ úÖµÖÔ Ã£Ö»Ö êú ‡¤Ôü-×Ö¤Ôü ´ÖÖî•Öæ¤ü »ÖÖêÖÖë êú ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖê
µÖÖ ×úÃÖß ÖÖ−Ö êú †−¤ü¸ü µÖÖ ˆÃÖêú †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ úÖê‡Ô ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ‘Ö™üŸÖß ÆüÖê ×•ÖÃÖÃÖê -
(i) Ö−Ö−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ÃÖ´²Ö−¬Ö ´Öë •Öß¾Ö−Ö ÆüÖ×−Ö µÖÖ ÖÓ³Öß¸ü ¿ÖÖ¸üß×¸üú “ÖÖê™ü »ÖÖ−Öê •ÖîÃÖß úÖê‡Ô ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ;
(ii) ×¾ÖÃ±úÖê™ü µÖÖ ¯ÖÏ•¾Ö»Ö−Ö ;
(iii) ²»ÖÖê †Ö‰ú™ü/×¾Ö±ú»Ö ×¾ÖÃ±úÖê™ü ;
(iv) †ÖÖ »ÖÖ−ÖÖ ;
10
(v) ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö, ¾ÖÖÂ¯Ö, ÃÖÓ¯Öß×›ÍüŸÖ ¾ÖÖµÖã µÖÖ ¾ÖÖµÖã´ÖÓ›ü»ÖßµÖ ¤üÖ²Ö ÃÖê ˆ““Ö ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü †−µÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ-µÖãŒŸÖ
ˆ¯ÖÂú¸ü êú ±ú™ü−Öê úß ‘Ö™ü−ÖÖ ; ü
(vú) ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖ †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ²Ö›ÍüÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü µÖÖ ¸üÖÃÖÖµÖ×−Öú ×¸üÃÖÖ¾Ö ;
(vi) ›ÒüÖò ¾ÖÔú, êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö êú ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ ³ÖÖÖ êú ™æü™ü−Öê µÖÖ ×“Ö™üú−Öê úß ‘Ö™ü−ÖÖ µÖÖ †Ö¯ÖÖŸÖ ²ÖÎêú úß ×¾Ö±ú»ÖŸÖÖ
•ÖÆüÖÑ »ÖÖêÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖ ÖŸÖ¸üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ;
(vii) ›êü×¸üú, ´Ö¿Öß−Ö µÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ü êú ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ ³ÖÖÖ êú ™æü™ü−Öê, ×“Ö™üú−Öê µÖÖ ×¾Ö±ú»ÖŸÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê »ÖÖêÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖ
ÖŸÖ¸üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ;
(viii) ×¾ÖÂÖÖŒŸÖ úÖ †ÓŸÖ¾ÖÖÔÆü ÖîÃÖ úÖ ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ;
(ix) ×¾ÖÃ±úÖê™üú ÃÖê ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¯ÖÏŸµÖêú ‘Ö™ü−ÖÖ úß ŸÖŸúÖ»Ö ÃÖæ“Ö−ÖÖ ™êü»Öß±úÖê−Ö
™êü»Öß±îúŒÃÖ, ‹ŒÃÖ¯ÖÏêÃÖ ™êü»ÖßÖÏÖ´Ö µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤æüŸÖ «üÖ¸üÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¤êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‘Ö™ü−ÖÖ êú 24 ‘ÖÓ™üÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü
¯ÖÆü»Öß †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö 4 - ú ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ ³Ö¸üú¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú, Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú üŸÖ£ÖÖ ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê
¤êüÖÖ…
(2) µÖ×¤ü ×¾Ö¬ÖãŸÖ ‰ú•ÖÖÔ êú ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ºþ¯ÖÖÓŸÖ¸üÖ, ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö, †Ö¯ÖæÙŸÖ µÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú úÖ¸üÖ ÖÖ−Ö µÖÖ ‡ÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ´Öë
úÖê‡Ô ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ÖÓ³Öß¸ü “ÖÖê™ü, ¿ÖÖ¸üß×¸üú “ÖÖê™ü µÖÖ •Öß¾Ö−Ö úß ÆüÖ×−Ö ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖê ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß,
†×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ™êü»Öß±úÖê−Ö, ™êü»Öß±îúŒÃÖ ‹ŒÃÖ¯ÖÏêÃÖ ™êü»ÖßÖÏÖ´Ö µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤æüŸÖ úß ´Ö¤ü¤ü ÃÖê ˆÃÖúß ŸÖŸúÖ»Ö ÃÖæ“Ö−ÖÖ
ÖÖ−Ö êú ×¾ÖªãŸÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ¤êüÖÖ…
(3) µÖ×¤ü ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ¯Öæ¾ÖÔ ´Öë ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ×ú‹ Ö‹ ÖÓ³Öß¸ü “ÖÖê™ü ÃÖê úÖê‡Ô ´ÖéŸµÖã ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æîü ŸÖÖê ÖÖ−Ö úÖ
Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ´ÖéŸµÖã úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ×´Ö»Ö−Öê êú 24 ‘ÖÓ™üÖ êú †−¤ü¸ü ‡ÃÖúß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú,
Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ¤êüÖÖ…
(4) ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ êú ´Ö¸ü−Öê µÖÖ ‘ÖÖµÖ»Ö ÆüÖê−Öê êú ÃÖ´²Ö−¬Ö ´Öë ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ‘Ö™ü−ÖÖ êú ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü µÖÖ ‘ÖÖµÖ»Ö ¾µÖÛŒŸÖ êú úÖ´Ö ¯Ö¸ü »ÖÖî™ü−Öê êú ¯Ö−¦üÆü ×¤ü−Ö êú †−¤ü¸ü µÖ£ÖÖÛÃ£Ö×ŸÖ
¯ÖÆü»Öß †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö 4 - Ö †Öî¸ü 4 - Ö ´Öë ×¾Ö¾Ö¸üÖ ³Ö¸üú¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ³Öê•ÖêÖÖ…
10. ¸üÖêÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ :
•Ö²Ö úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ êú ¸üÖ•Ö¯Ö¡Öü ´Öë êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ¸üÖêÖ ÃÖê ÖÏ×ÃÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß,
†×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ‡ÃÖúß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ×´Ö»Ö−Öê êú ŸÖß−Ö ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ¯ÖÆü»Öß †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö - 5 ´Öë µÖÆü ÃÖæ“Ö−ÖÖ
³Ö¸üú¸ü ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü, ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú, Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ŸÖ£ÖÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú ×“Ö×úŸÃÖÖ úÖê ¤êüÖÖ…
ü
11. ¸êüÖÖÓú :
¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö úÖ üÃ¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ ¸êüÖÖÓú−Ö µÖ£ÖÖ£ÖÔ †Öî¸ü †ªŸÖ−Ö ²Ö−ÖÖ‹ÖÖ …
(ú) ÃÖ´µÖú ºþ¯Ö ÃÖß´ÖÖØúŸÖ Öê¡Ö ×•ÖÃÖ´Öê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úß ×−ÖúÖÃÖß †Öî¸ü †−ÖãÂÖÖÓ×Öú ¯ÖÏ“ÖÖ¸ü •ÖÖ¸üß Æîü, úÖê ¯ÖÏ¤ü×¿ÖÔŸÖ
ú¸üŸÖê Æãü‹ê ¸üÖÂ™üÒßµÖ ×ÖÏ›ü êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ´Öæ»µÖ ¸êüÖÖÓú ;
(Ö) ÃÖ³Öß Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ×•Ö−Ö´Öê æú¯Ö, ÃÖ´ÖæÆü Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö, ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö †Öî¸ü ˆÃÖúß ¯ÖÆãÑü“Ö êú ´ÖÖÖÔ, ¸êü»Ö, ¯ÖÖ¾Ö¸ü
™ÒüÖÓÃÖ×´Ö¿Ö−Ö »ÖÖ‡−Ö, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖ›Íüúü, ³Ö¾Ö−Ö µÖÖ †−µÖ Ã£ÖÖµÖß ÃÖÓ¸ü“Ö−Ö‹ •ÖÖê ÖÖ−Ö Ã¾ÖÖ´Öß úÖ −ÖÆüà Æîü, −Ö¤üß †Öî¸ü
ÖÖ−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü êúü •Ö»Ö-´ÖÖÖÔ úÖê ¯ÖÏ¤ü×¿ÖÔŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖŸÖÆü ¸êüÖÖÓú…
11
(Ö) ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖ³Öß ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ †Öî¸ü æú¯ÖÖê, ¸üÖ‡Ô•Ö¸ü, ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö, »Ö¤üÖ‡Ô µÖÖ ˆŸÖ¸üÖ‡Ô ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úß •Ö»ÖßµÖ ÖÆü¸üÖ‡Ô †Öî¸ü ŸÖ™üßµÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ÃÖê ¤æü¸üß úÖê ¤ü¿ÖÖÔ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ †−µÖ ÃÖ³Öß ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö êú Ã£ÖÖ−ÖÖë úÖê
‡Ó×ÖŸÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ¸êüÖÖÓú ¯Ö¸ü−ŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ÖÖ−Ö ÃÖß´ÖÖ ÃÖê ×úÃÖß ¤æü¸üß ŸÖú ¸êüÖÖÓú
×¾ÖÃŸÖÖ¸ü êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë •ÖÖê ¾ÖÆü ×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ´ÖÖÓÖ ÃÖëúÖëü…
(2) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úê ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖê êú †−ÖãÃÖ¸üÖ ¯ÖÏŸµÖêú úÖ ¸êüÖÖÓú ´Öë ÆüÖêÖÖ :
(ú) ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÖÖ−Ö ´ÖÖ×»Öú úÖ −ÖÖ´Ö ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ú¸ëü ŸÖ£ÖÖ
(Ö) ÃÖÆüß ˆŸÖ¸ü µÖÖ “Öã´²ÖúßµÖ ´Öê¸êü×›üµÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¿“ÖÖ¾ÖŸÖá ŸÖÖ¸üßÖ…
(Ö) •Ö²Ö ŸÖú †−µÖ µÖÖ ¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬ÖŸÖú úÖ¸üú êú Ãêú»Ö ¯Ö¸ü:
(i) 50,000:1, ´Öæ»Ö ¸êüÖÖÓú úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë ;
(ii) 20,000:1, ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 1 êú ÖÓ›ü (Ö) ´Öë ŸÖê»Ö, ÖîÃÖ, æú¯Ö †Öî¸ü †−µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë êú Ã£ÖÖ−Ö úÖê
¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¸êüÖÖÓú úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë;
¯Ö¸ü−ŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×úÃÖßü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ †Öî¸ü ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ‹êÃÖß ¿Ö¢ÖÖì êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê ÆãüµÖê ×úÃÖß
†−µÖ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ¸êüÖÖÓú ŸÖîµÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖúêÖÖü ;
(‘Ö) ¸êüÖÖÓú úÖê ×™üúÖ‰ú úÖÖ•Ö µÖÖ ×úÃÖß ¯ÖÖò×»ÖÃ™ü¸ü êú ™ÒêüØÃÖÖ ×±ú»´Ö ¯Ö¸ü ÃµÖÖÆüß ÃÖê ²Ö−ÖÖú¸ü ‡ÃÖê †“”êû ¤ü¿ÖÖ
´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ;
(’û) ¸êüÖÖÓú µÖ£ÖÖ£ÖÔú †Öî¸ü †ªŸÖ−Ö ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü µÖÆü 12 ´ÖÖÃÖ ÃÖê ¯Ö¿“ÖÖŸÖ¾ÖŸÖá úÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(3) Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ×úÃÖß †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ -
(ú) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖê êú †¬Öß−Ö ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ ¸êüÖÖÓúÖê ¯Ö¸ü †×ŸÖ×¸üŒŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß µÖÖ †Ö¤êü¿Ö ´Öë
×−Ö‘ÖÖÔ×¸üŸÖ ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖß´ÖÖ êú †¬Öß−Ö ‹êÃÖê ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ¸êüÖÖÓú ŸÖ£ÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö úÖê ²Ö−ÖÖ−Öê †Öî¸ü ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß
•ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤ü¿ÖÖÔ−Öê úß †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖü…
(Ö)¾ÖÆü †Ö¤êü¿Ö êú †¬Öß−Ö Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúüü ‹êÃÖß ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖß´ÖÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü ¸êüÖÖÓú †Öî¸ü ÃÖêŒ¿Ö−Ö ¤êü−Öê
úß †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ •ÖÖê ¾ÖÆü †Ö¤êü¿Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü…
(4) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖê µÖÖ ‡ÃÖêú †¬Öß−Ö ú¸üÖµÖê ÖµÖê †Ö¤êü¿Ö êú †¬Öß−Ö ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ¸êüÖÖÓú †Öî¸ü
ÃÖêŒ¿Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖ³Öß ‹êÃÖê ¸êüÖÖÓú †Öî¸ü ÃÖêŒ¿Ö−Ö úß ŸÖîµÖÖ¸üß ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖµÖß Ö‡Ô £Öß ÃÖ³Öß ±úß»›ü ²Öãú †Öî¸ü
†−µÖ ×™ü¯¯ÖÖü úÖê ÖÖ−Ö êú úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ´Öë ×−Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖúß ÃÖæ“Öß ¸üÖß •ÖÖ‹Öß…
12. ÃÖ¾ÖìÖúü «üÖ¸üÖ ¸êüÖÖÓú †Ö×¤ü úÖ ×−ÖÙ´ÖŸÖ :
(1) ‡−Ö ×¾Ö×−Ö´ÖÖê µÖÖ ‡ÃÖêú †¬Öß−Ö ×úµÖê ÖµÖê †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏŸµÖêú ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö úÖê ×−ÖÙ´ÖŸÖ ÃÖ¾ÖìÖúü
êú «üÖ¸üÖ µÖÖ ˆÃÖúÖ ¾µÖÛŒŸÖÖŸÖ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úÖ ‹ú ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ³Öß ú¸êüÖÖ úß ¸üÖ-
¸üÖÖ¾Ö µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö µÖÖ ˆÃÖúÖ ³ÖÖÖ ÃÖÆüß Æîü ŸÖ£ÖÖ ÃÖ¾ÖìÖú «üÖ¸üÖ ÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ †Öî¸ü ×¤ü−ÖÖÓ×úŸÖ ÆüÖêÖÖ µÖ×¤ü ¯ÖÏŸµÖêú
†¾ÖÃÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ˆÃÖ ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö ¯Ö¸ü ×¤ü−ÖÖÓú ¤êüú¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ŸÖÖ¸üßÖ ÆüÖêÖß ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ
×ú ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö †ªŸÖ−Ö Æîü…
(2) ×úÃÖß ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß ³ÖÖÖ úß ¯ÖÏŸµÖêú ™ÒêüØÃÖÖ ´Öë ´Öæ»Ö ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö, ×•ÖÃÖÃÖê ¾ÖÆ ü
¯ÖÏ×ŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü, úÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ÃÖ¾ÖìÖúü ‡ÃÖ ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö úÖê ´Öæ»Ö ¸êüÖÖÓú µÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö úß ÃÖŸµÖ ¯ÖÏ×ŸÖ
êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
12
†¬µÖÖµÖ-3
ÃÖÖ´ÖŸÖÖ †Öî¸ü ˆ¯ÖµÖŒã ŸÖŸÖÖ úß ¯Ö¸üßÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö

13. Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›üÔ (Board of Mining Examinations)-
(1) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏµÖÖêÖÖë êú ×»Ö‹ ‹ú Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü Ö×šüŸÖ ÆüÖêÖÖ ×•ÖÃÖê ‡ÃÖ´Öê ‡ÃÖêú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ²ÖÖê›Ôü
úÆüÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú •ÖÖê ‡ÃÖúÖü ¯Ö¤êü−Ö †¬µÖÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ŸÖß−Ö ÃÖ¤üÃµÖ ÆüÖëÖê •ÖÖê Ö−Ö−Ö
µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸üß ´Öë ú´Ö-ÃÖê-ú´Ö ×›üÖÏß ‘ÖÖ¸üú ÆüÖëÖê ; †Öî¸ü
(ú) ¬ÖÖÛŸ“Öú »ÖÖîÆü ÖÖ−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö, 2011 µÖÖ úÖêµÖ»ÖÖ ÖÖ−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 2011 êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏ¤ü¢Ö ¯ÖÏ£Ö´Ö
ÁÖêÖß ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ; µÖÖ
(Ö) ¬ÖÖÛŸ“Öú »ÖÖîÆü µÖÖ úÖêµÖ»ÖÖ ÖÖ−ÖÖë ´Öë úÖµÖÔ ú¸ü−Öê úÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú †−Öã³Ö¾Ö ¸üÖŸÖÖ ÆüÖê, µÖÖ
(Ö) ×›üÖÏß µÖÖ ÃÖ´ÖŸÖã»µÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü Ö−Ö−Ö ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸üß µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸üß ´Öë ×¿ÖÖÖ ¤êü−Öê¾ÖÖ»Öê ×úÃÖß
ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖê¾ÖÖ¸üŸÖ ÆüÖê ; µÖÖ
(‘Ö) Ö−Ö−Ö µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö µÖÖ µÖÖê•Ö−ÖÖ ´Öë úÖµÖÔ¸üŸÖ; •ÖÖê ëú¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ×ú‹
•ÖÖµÖëÖê ;
¯Ö¸ü−ŸÖã ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ Öšü−Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÆüÖêÖÖ ×ú ‡ÃÖ´Öê ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ÃÖ¤üÃµÖ ÖÓ›ü (ú) µÖÖ ÖÓ›ü (Ö)
´Öë ¤ßü Ö‡Ô †Æü¢ÖÖÔ¬ÖÖ¸üú ŸÖ£ÖÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÖê ÃÖ¤üÃµÖ µÖÆüÖÑ ÖÓ›ü (Ö) µÖÖ ÖÓ›ü (‘Ö) ´Öë ¤ß Ö‡Ô †Æü¢ÖÖÔ êú
¬ÖÖ¸üú ÆüÖê…
(3) Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖ¤üÃµÖ (†¬µÖÖ ÃÖê ×³Ö®Öü) ˆŒŸÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ úÖ ÃÖ¤üÃµÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ˆÃÖêü ×−ÖµÖãŒŸÖ
×ú‹ •ÖÖ−Öê úß †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ŸÖß−Ö ¾ÖÂÖÔ êú ×»Ö‹, µÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ˆ−Öêú ˆŸÖ¸üÖ×¬ÖúÖ¸üß úß
×−ÖµÖãÛŒŸÖ −ÖÆüà úß •ÖÖŸÖß Æîü ŸÖ£ÖÖ ¾Öê úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ÖÏÆüÖ −ÖÆüà ú¸ü »ÖêŸÖê Æïü, ‡−Ö´Öê ÃÖê •ÖÖê ³Öß ²ÖÖ¤ü ´Öê ÆüÖê ¯Ö¤ü ¬ÖÖ¸üÖ
ú¸ëüÖë :
¯Ö¸ü−ŸÖã úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃµÖ ×úÃÖß ³Öß ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¤üŸµÖÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü :
¯Ö¸ü−ŸÖã, µÖÆü †Öî¸ü ×ú ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) êú ÖÓ›ü (Ö) êú †¬Öß−Ö ×−ÖµÖãŒŸÖ úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃµÖ, ˆŒŸÖ ÖÓ›ü ´Öë µÖ£ÖÖ
×−ÖÙ¤üÂ™ü, ×úÃÖß ‹êÃÖß ÃÖÓÃ£ÖÖ ´Öë ÃÖê¾ÖÖ êú †¯Ö−Öê ¯Ö¤ü ¬ÖÖ×¸üŸÖ ÃÖê ¯ÖÏ¾Ö×¸üŸÖ ¸üÆêüÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü ³Öß úß ´ÖéŸµÖã µÖÖ ¯Ö¤üŸµÖÖÖ µÖÖ †−µÖ êú úÖ¸üÖ Æãü‡Ô ×úÃÖß ×¸üÛŒŸÖ úÖê ³Ö¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×úÃÖß
¾µÖÛŒŸÖ úÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ¾µÖÛŒŸÖ ˆÃÖ ¯Ö¤ü ¯Ö¸ü ¿ÖêÂÖ †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ ŸÖ²Ö ŸÖú ²Ö−ÖÖ ¸üÆêüÖÖ
•Ö²ÖŸÖú ×ú, ‹êÃÖê ÃÖ¤üÃµÖ ¸üÆüŸÖÖ µÖ×¤ü †ÖúÛÃ´Öú µÖÖ ‹êÃÖÖ úÖ¸üÖ −Ö ÆüÖêŸÖÖ, êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖ¤üÃµÖ ¸üÆüŸÖÖ…
(4) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ, •ÖÖê Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ ÃÖ¤üÃµÖ Æîü µÖÖ ÃÖ¤üÃµÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ¯Ö¤ü ¬ÖÖ×¸üŸÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü, ‡ÃÖ
×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †−µÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖê êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹ü ‡ÃÖ ¯Ö¤ü úÖê ¯Öã−Ö: ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÖ¡Ö ÆüÖêÖÖ…
(5) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃµÖ (†¬µÖÖ ÃÖê ×³Ö®Ö) ‹Ãê ÖÖ ¯ÖÖ×¸üÁÖ×´Öú ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸êüÖÖ •ÖÖê ëú¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü
«üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹…
(6) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü «üÖ¸üÖ ‡ÃÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ‹ú ×−Ö¸üßÖú úÖêü ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü êú ÃÖ×“Ö¾Ö êú ºþ¯Ö ´ÖÓê −ÖÖ´Ö ×−ÖÙ¤üÂ™ü
ÆüÖêÖÖ (‡ÃÖ´Öê ¾ÖÆü ‡ÃÖêú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ´Öë ÃÖ×“Ö¾Ö úÆüÖ ÖµÖÖ Æîü…)
13
(7) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë ˆŒŸÖ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ êú ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß, ëú¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü µÖ×¤ü µÖÆü ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖü ×ú µÖÆü
»ÖÖêú ×ÆüŸÖ ´Öë ú¸ü−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃµÖÖë µÖÖ ×úÃÖß ‹ú ÃÖ¤üÃµÖ êú ÃÖê¾ÖÖ¾Ö×¬Ö êú ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú
¯Öæ¾ÖÔ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ ¯Öã−ÖÖÔšü−Ö ú¸ü ÃÖúêÖÖ…
(8) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úß ²Öîšüúê †¬µÖÖ •Ö²Ö ³Öß †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖŸÖÖ Æîü, ÆüÖêÖß †Öî¸ü •Ö²Ö ŸÖú ×ú †¬µÖÖ
«üÖ¸üÖ †−µÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ ˆŒŸÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ úß ÃÖ³Öß ²Öîšüúê ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü ´Öë ÆüÖêÖß…
(9)(ú) ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úß ¯ÖÏŸµÖêú ²Öîšüú êú ×»Ö‹ ú´Ö ÃÖê ú´Ö Ã¯ÖÂ™ü ¤üÃÖ ×¤ü−Ö ¯Öæ¾ÖÔ †¬µÖÖ µÖÖ ÃÖ×“Ö¾Ö «üÖ¸üÖ
¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ²Öîšüú úÖ ÃÖ´ÖµÖ †Öî¸ü Ã£ÖÖ−Ö úß ¯ÖÏ–ÖÖ¯Ö−ÖÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖ¤üÃµÖ úÖê ¤üß •ÖÖµÖÖß •ÖÖê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë
Æîü…
(Ö) ‹êÃÖßü ÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖ¤üÃµÖ êú ¯ÖÏÖ“Öß−Ö ×−Ö¾ÖÖÃÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×¾ÖŸÖ¸üÖ µÖÖ ›üÖú ÃÖê ³Öê•Öß •ÖÖµÖÖß ŸÖ£ÖÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú
ÃÖÖ£Ö ˆŒŸÖ ²Öîšüú êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×−Ö¯Ö™üÖµÖê •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô êú ´Ö¤üÖê úß ÃÖæ“Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖêÖß…
(Ö) ÖÓ›ü (ú) †Öî¸ü (Ö) ´Öë ×úÃÖß ²ÖÖŸÖ úÖ ÆüÖêŸÖê ÆãüµÖê ³Öß, ×úÃÖß †Ö¯ÖÖŸÖ ²Öîšüú ´Öë †¬µÖÖ «üÖ¸üÖ ×úÃÖß ³Öß
ÃÖ´ÖµÖ ¤üÖê ×¤ü−Ö †Ö×ÖÏ´Ö ÃÖ¤üÃµÖÖë úÖê ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü, ×•ÖÃÖ´Öë ‹êÃÖß ²Öîšüú úÖ ÃÖ´ÖµÖ †Öî¸ü ŸÖÖ¸üßÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß
²Öîšüú êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü×¾Ö´Ö¿ÖÔ êú ×»Ö‹ ×¾ÖÂÖµÖ¾ÖÃŸÖã ÆüÖêÖß, †Ö¯ÖÖŸÖ ²Öîšüú †ÖÆãüŸÖ úß •ÖÖ ÃÖêúÖß…
(10)(ú) †¬µÖÖ Ö−Ö−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úß ¯ÖÏŸµÖêú ²Öîšüú úß †¬µÖÖŸÖÖ ú¸êüÖÖ…
(Ö) µÖ×¤ü ×úÃÖß úÖ¸üÖ ÃÖê †¬µÖÖ úß †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ Æîü, ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ÃÖ¤üÃµÖÖêÓ ´Öë ÃÖê “ÖµÖ×−ÖŸÖ úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃµÖ ²Öîšüú
úß †¬µÖÖŸÖÖ ú¸êüÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü “ÖµÖ×−ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ˆŒŸÖ ²Öîšüú ´Öë †¬µÖÖ êú ÃÖ´ÖÃŸÖ ¿ÖÛŒŸÖµÖÖÑ ÆüÖêÖß…
(11) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úß ×úÃÖß ²Öîšüú ´Öë úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úÖ úÖê‡Ô ÃÖÓ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú ú´Ö-
ÃÖê-ú´Ö ŸÖß−Ö ÃÖ¤üÃµÖ ×•ÖÃÖ´Öë ³Öß ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ −ÖÆüà Æîü…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖ×¤ü ×úÃÖß ²Öîšüú úÖ úÖê¸ü´Ö ¯Öæ¸üÖ −ÖÆüà Æîü ŸÖÖê ²Öîšüú Ã¾ÖŸÖ: †ÖÖÖ´Öß ÃÖÖŸÖ ×¤ü−ÖÖê êú ×−ÖÖÔŸÖ
ŸÖÖ¸üßÖ êú ×»Ö‹ Ã£Ö×ÖŸÖ ÆüÖêÖß µÖÖ µÖ×¤ü ˆŒŸÖ ŸÖÖ¸üßÖ úÖê »ÖÖêú ”ãû¼üß ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü †Ö»Öê ×¤ü−Ö ²Öîšüú úÖ
†ÖµÖÖê•Ö−Ö ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã£Ö×ÖŸÖ ²Öîšüú úÖ ÃÖ´ÖµÖ, Ã£ÖÖ−Ö †Öî¸ü úÖµÖÔ¾ÖéŸÖ ‹•Öê−›üÖ †¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ÆüÖêÖÖ ¾ÖÆüÖÑ ¯Ö¸ü
²Öîšüú ´Öë ³ÖÖÖ »Öê−Öê¾ÖÖ»Öê ÃÖ¤üÃµÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ ¯Ö¸ü ¬µÖÖ−Ö −Ö ¸üÖŸÖê ÆãüµÖê ²Öîšüú úß úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úÖ ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ−ÖÖ ×¾Ö×¬Ö¯ÖæÖÔ ÆüÖêÖÖ…
(12)(ú) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü êú ÃÖ³Öß ×¾ÖÂÖµÖÖë ¯Ö¸ü ‡ÃÖß ²Öîšüú ´ÖêÓ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ †¯Öê×ÖŸÖ Æîü µÖÖ, µÖ×¤ü
†¬µÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×¾Ö×−ÖÛ¿“Ö´Ö¾Ö¸êü ŸÖÖê µÖÆü ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖ¤üÃµÖ •ÖÖê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ Æîü úÖê úÖÖ•Ö ¯Ö¡ÖÖê úÖê
¯Ö×¸ü“ÖÖ»Ö−Ö «üÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(Ö) •Ö²Ö ×úÃÖß ´ÖÖ´Ö»Öê úÖê ¯Ö×¸ü“ÖÖ»Ö−Ö «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¤üÙ³ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê úÖê‡Ô ³Öß ÃÖ¤üÃµÖ ‡ÃÖ ¯Ö¸ü Ö−Ö−ÖË
¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úß ²Öîšüú ´Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úÖ †−Öã¸üÖê¬Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ †¬µÖÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ¤êü ÃÖúêÖÖ ×ú
×ú−ŸÖã •Ö²Ö ¤üÖê µÖÖ †×¬Öú ÃÖ¤üÃµÖÖêÓ −Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü †−Öã¸üÖê¬Ö ×úµÖÖ ÆüÖê,ü †¬µÖÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ¤êüÓÖÓê ×ú …
(13)(ú) ÃÖ×“Ö¾Ö Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô êú ÃÖ´ÖÖ ²Öîšüú ´Öë ÃÖÓ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü “Ö“ÖÖÔ ×úµÖê •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß ÃÖæ“Öß
¤ëüÖê…
(Ö) ×úÃÖß úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ¯Ö¸ü •ÖÖê ‹êÃÖß ÃÖæ“Öß ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
(14)(ú) ¯ÖÏŸµÖêú ×¾ÖÂÖµÖ ¯Ö¸ü ×¾Ö×−Ö¿“ÖµÖ ²Öîšüú ´Öë ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ÃÖ¤üÃµÖÖêÓ êú ²ÖÆãü´ÖŸÖ ´ÖŸÖÖë êú «üÖ¸üÖ ×»ÖµÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
(Ö) ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (12) êú †¬Öß−Ö ÃÖ¤üÃµÖÖêÓ úÖê ×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ¯Ö¸ü ×¾Ö×−Ö¿“ÖµÖ ÃÖ¤üÃµÖÖë êú ²ÖÆãü´ÖŸÖ
ÃÖê ×»ÖµÖÖ •ÖÖµÖÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú †¬µÖÖ ‡ÃÖê ×úÃÖß †ÖÖÖ´Öß ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ ²Öîšüú êú ×»Ö‹ †Ö¸ü×ÖŸÖ −ÖÆüà ¸üÖŸÖê
Æîü…
(Ö) ÃÖ¤üÃµÖÖÓê êú ÃÖ´ÖÖ−Ö ´ÖŸÖ µÖÖ ¸üÖµÖ úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë, †¬µÖÖ úÖê ×−ÖÖÖÔµÖú ´ÖŸÖ µÖÖ ¸üÖµÖ ¤êü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
14
(15)(ú) ÃÖ×“Ö¾Ö ¯ÖÏŸµÖêú ²Öîšüú úÖ úÖµÖÔ¾ÖéŸÖ ‹ú ÃÖ×•Ö»¤ü −ÖÓ²Ö¸ü¤üÖ¸ü ÖÖŸÖê ´Öê †×³Ö×»Ö×ÖŸÖü ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ²Öîšüú êú
‹êÃÖê úÖµÖÔ¾Öé¢Ö úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ³ÖÖ¸üŸÖ ´ÖêÓ ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖü ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃµÖÖÓê úÖê ¯Ö×¸ü“ÖÖ×»ÖŸÖ úß •ÖÖµÖÖß…
(Ö) ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü †×³Ö»ÖêÖü ×úµÖê ÖµÖê úÖµÖÔ¾Öé¢Ö úß ¯ÖãÛÂ™ü Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô úß †Ö»Öß ²Öîšüú ´Öë úß
•ÖÖµÖÖß ŸÖ£ÖÖ †¬µÖÖ êú †ÖªÖÖ¸ü ‡ÃÖúÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ…
(16)(ú) †¬µÖÖ ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏ¤ü¢Ö ×úÃÖß †−µÖ ¿ÖÛŒŸÖµÖÖêÓ ŸÖ£ÖÖ úŸÖÔ¾µÖÖë êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ
úÖµÖÔ ú¸êüÖÖ-
(i) µÖ£ÖÖ¿Öß‘ÖÐ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô úÖê ÃÖ³Öß ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ úÖÖ•ÖÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸êüÖÖ…
(ii) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü êú ×−ÖÖÔµÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê †Ö¤êü¿Ö •ÖÖ¸üß ú¸êüÖÖ…
(iii) ×úÃÖß ³Öß ´ÖÖ´Ö»Öê úÖê Ã¾Ö-×¾Ö¾Öêú ÃÖê êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü êú †Ö¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¤üÙ³ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêÖÖ ;
(iv) ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖµÖÖü Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô êú ×¾Ö×−Ö¿“ÖµÖÖë úÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö êú ×»Ö‹ ‹êÃÖß úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ú¸ü−Öê
úÖê µÖÖ ‹êÃÖê †Ö¤êü¿Ö ¯ÖÖ×¸üŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ¿ÖÛŒŸÖ ÆüÖêÖß…
(Ö) †¬µÖÖ †Ã£ÖÖµÖß/”ãû¼ß µÖÖ †−µÖ£ÖÖ ×úÃÖß úÖ¸üÖ ÃÖê †¯Ö−Öß †Ã£ÖÖµÖß †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, Ö−Ö−ÖË
¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü êú ×úÃÖß ÃÖ¤üÃµÖ úÖê †¬µÖÖ êú ÃÖ³Öß úÖµÖÖì µÖÖ ×úÃÖß úŸÖÔ¾µÖÖêÓ úÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ú¸ü ÃÖúêÖÖü…
(Ö) •Ö²ÖŸÖú ×ú †¬µÖÖ ×úÃÖß †−µÖ-úÖ¸üÖ ÃÖê ×−Ö¤ê×¿ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖê Æïü Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô úß ÃÖ³Öß
úÖµÖÔ¾ÖÖÆüß ²ÖÓ¤ü ú´Ö¸êü ´Öë ÆüÖêÖß ŸÖ£ÖÖ ÖÖê¯Ö−ÖßµÖ ¸üÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
14. Ö−Ö−Ö ¯Ë Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ¤¢Ö •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö

‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö •ÖÖ¸üß ×ú‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ¿ÖÖ™ü±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ «üÖ¸üÖ ×¤ü‹
•ÖÖ‹Öë …
(ú) ŸÖê»Ö ÖÖ−ÖÖë ´Öê ŸÖê»Ö æú¯Ö ³Öê¤ü−Ö úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ¿ÖÖ™ü±úÖµÖØ¸üÖ ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö …
15. ¯Ö¸üßÖÖ‹Ñ †Öî¸ü ¯Ö¸üßÖú :-

(1) ‹êÃÖß ¯Ö¸üßÖÖ êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË †³µÖÙ£ÖµÖÖë úÖê ‹êÃÖê ¯ÖÏºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏ´ÖÖÖ -¯Ö¡Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖê •ÖÖµÖêÓÖêÓ •ÖÖê Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ
²ÖÖê›Ô ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëü ¯Ö¸ü−ŸÖã Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›üÔ ˆ¯Ö ×¾Ö×¬ÖµÖÖë ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¿ÖŸÖÖì êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹ü ×úÃÖß
³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö14 ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯Ö¸üßÖÖ µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß ×ÆüÃÃÖê ´Öë
ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖúêÖÖü…
(2) ‹êÃÖß ÃÖ´ÖµÖ †Öî¸ü ‹êÃÖê êú−¤üÖê ¯Ö¸ü †ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ÆüÖêÖß •ÖÖê Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü ×−ÖÖÔŸÖ ú¸ëü †Öî¸ü Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ
²ÖÖê›Ôü «üÖ¸üÖ †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹ ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ÆüÖêÖß…
(3) ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×−ÖµÖãŒŸÖ ¯Ö¸üßÖú ÃÖ³Öß ´ÖÖ´Ö»ÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô êú †Ö¤êü¿Ö êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹
¯Ö¸üßÖÖ ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸êÓü Öê ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü ëú¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü úß ´ÖÓ•Öæ¸üß «üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ˆŒŸÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ ÃÖê ¯ÖÖ×¸üÁÖ×´Öú
×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö ÃÖÖ´ÖŸÖÖ †Öî¸ü ×±ú™ü−ÖêÃÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¤êü−Öê ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ
ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ü ÃÖúêÖÖ †Öî¸ü •ÖÆüÖÑ ŸÖú ÃÖÓ³Ö¾Ö ÆüÖê ×úÃÖß êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö
×¤ü‹ •ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖ−Öú ŸÖ£ÖÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ úÖ ´ÖÖ−Öú ‡−Ö ÃÖ³Öß Öê¡Ö êú ×»Ö‹ ÃÖ´ÖÖ−Ö
ÆüÖêÖÖ ×•Ö−ÖúÖê µÖÆü ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö ×¾ÖÃŸÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖëÖêü…
15
16. †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë úÖ •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ:

(1) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô «üÖ¸üÖ ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ úß •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öß ×úÃÖß ¯Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ¯Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹
×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖêêú 60 ×¤ü−Ö ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ †Öî¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ×úÃÖß ¯ÖÏºþ¯Ö ¯Ö¸ü ×ú‹
•ÖÖ‹ÑÖê…
(2) ×úÃÖß ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö êú ×»Ö‹ ¯Ö¸üßÖÖ êú Ã£ÖÖ−Ö †Öî¸ü ŸÖÖ¸üßÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ
²ÖÖê›Ô êú †Ö¤êü¿Ö êú †¬Öß−Ö ‹êÃÖê †−ŸÖ¸üÖ»Ö ´Öë •ÖÖê ˆŒŸÖ ú´Öê™üß ×−Ö¤êü×¿ÖŸÖ ú¸êü †Ö¾Öê¤ü−Ö ¯Ö¡Ö êú ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ êú
×»Ö‹ ×−ÖµÖŸÖ ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 60 ×¤ü−Ö ¯Öæ¾ÖÔ ¯ÖÏúÖ×¿ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
17. †³µÖÙ£ÖµÖÖë úß †ÖµÖã †Öî¸ü ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ †ÆŸÖÖÔ :

(1) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü «üÖ¸üÖ †ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ×úÃÖß ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë †³µÖ£Öá êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà
ÆüÖê ÃÖúÖ •Ö²ÖŸÖú úß ¾ÖÆü ²ÖßÃÖ ¾ÖÂÖÔ úÖ −ÖÆüà Æîü…
(2) ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ, úÖê ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úß ×úÃÖß ³Öß ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë †³µÖ£Öá êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ
−ÖÆüà ÆüÖêÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ †−Öã³Ö¾Ö
¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö †Ö×¤ü Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô «üÖ¸üÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏºþ¯Ö ´Öë −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ…
(3) ˆ¯ÖµÖãÔŒŸÖ ×úÃÖß ¯Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¾Öê¤ü−Ö êú ÃÖÖ£Ö ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ ÆüÖêÖë:-
(i)†Ö¾Öê¤ü−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖê ‹ú ¾ÖÂÖÔ ÃÖê †×¬Öú −ÖÆüà, ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ×úÃÖß †ÆüŸÖÖÔ
¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖß •ÖÖê ×úÃÖß ÃÖÆüÖµÖú ×ÃÖ×¾Ö»Ö ÃÖ•ÖÔ−Ö êú ¯ÖÓÛŒŸÖ ÃÖê −Öß“Öê úÖ ÆüÖê µÖÖ ×úÃÖß
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖ•ÖÔ−Ö ÃÖê ×•ÖÃÖ´ÖêÓ †³µÖ£Öáü êú ²ÖÆü¸üÖ¯Ö−Ö, ¥üÛÂ™ü¤üÖêÂÖ, µÖÖ úÖê‡Ô †−µÖ ×¿Ö×£Ö»ÖŸÖµÖÖ ´ÖÖ−Ö×ÃÖú µÖÖ
¿ÖÖ¸üß×¸üú ú´Ö•ÖÖê¸üß, ×•ÖÃÖÃÖê ˆÃÖúß úÖµÖÔ Ö´ÖŸÖÖ ²ÖÖ×¬ÖŸÖ ÆüÖê, ÃÖê ×−Ö¸üÖê×ÖŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ
ÆüÖ…ê
(ii) †³µÖ£Öá ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ †“”ûÖ †Ö“Ö¸üÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÃ£µÖ×“Ö¢Ö úÖ ×úÃÖß †×ŸÖ µÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖê
¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö…
18. ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¯Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ †³µÖ£ÖáµÖÖë úÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú †−Öã³Ö¾Ö :
(1) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë †³µÖ£Öá êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö −ÖÆüà »ÖêÖÖ
•Ö²ÖŸÖú ×ú ×úÃÖß †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö ÃÖê ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ŸÖ£ÖÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öê ³Öê¤ü−Ö úÖµÖÔ úÖ ãú»Ö ‹ú
¾ÖÂÖÔ úÖ †−Öã³Ö¾Ö −Ö ¸üÖŸÖÖ ÆüÖê…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×úÃÖß ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ †Öî¸ü ‹êÃÖß ¿Ö¢ÖÖí êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹ •ÖÖê ˆÃÖ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü
ÆüÖê ,ˆ¯Ö-×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¿Ö¢ÖÖì ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(19) ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë ¯ÖÏµÖŸ−ÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ-úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ¾Öé¢Ö ÆüÖê−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ¿ÖÖò™Ôü±úÖµÖØ¸üÖ
¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë ¯ÖÖÑ“Ö ¯ÖÏµÖŸ−Ö ÃÖê †×¬Öú ú¸êüÖÖ…
(20) ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö êú ±úßÃÖ -

(1) ¿ÖÖò™Ôü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¾Öê¤ü−Ö êú ÃÖÖ£Ö ¯ÖÖÑ“Ö ÃÖÖî ºþ. úß ±úßÃÖ ¤êüµÖ ÆüÖêÖß…
(2) ‹ú ²ÖÖ¸ü ÃÖÓ¤üÖµÖ úß Ö‡Ô ±úßÃÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ µÖÖêµÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ ×ÃÖ¾ÖÖµÖ †³µÖ£Öá úß ´ÖéŸµÖã ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ÆüÖê Ö‡Ô ÆüÖê
µÖÖ µÖÆü †¯Ö¾ÖÖ¤ü êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ˆÃÖ ¾ÖŒŸÖ Æüß ¾ÖÖ¯ÖÃÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ü µÖÖ •ÖÆüÖÑ ¿Öã»ú úÖ Ö»ÖŸÖß ÃÖê ÃÖÓ¤üÖµÖ ×úµÖÖ
ÖµÖÖ ÆüÖê…
16
(21) ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úß ¤æüÃÖ¸üß ¯ÖÏ×ŸÖ -

µÖ×¤ü úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ôü úÖ µÖÆü ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö ×ÃÖ¨ü ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü ×ú ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö ˆÃÖê ×¤üµÖÖ
ÖµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ˆÃÖêú ×úÃÖß êú ×²Ö−ÖÖ ÖÖê ÖµÖÖ Æîü µÖÖ ˆÃÖÃÖê ¾ÖÓ×“ÖŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ü ŸÖÖê Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô
1000 ºþ. úß ±úßÃÖ »Öêú¸ü ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖê ×−Ö²Ö−¬Ö µÖÖ †Öî¸ü ¿Ö¢ÖÖÔêÓ êú †¬Öß−Ö ¸üÆüŸÖê Æãü‹ ×•Ö−Æëü ¾ÖÆü ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öê
êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ³ÖãÖŸÖÖ−Ö êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ ˆÃÖê ‹ú ¯ÖÏ´ÖÖÖ -¯Ö¡Ö •ÖÖ¸üß ú¸êüÖÖ ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ×«üŸÖßµÖ ¯ÖÏ×ŸÖ ¿Ö²¤ü ‹êÃÖê
¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯Ö¸ü ´ÖãÆü¸ü »ÖÖÖ‹ÖÖ…
(22) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ×¤üµÖÖ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö -
•Ö²Ö ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¬ÖÖ¸üú, ¾µÖÛŒŸÖ ×úÃÖß ŸÖê»Ö êú ÖÖ−Ö ´Öë ×úÃÖß Æîü×ÃÖµÖŸÖ ÃÖê úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü
×•ÖÃÖ´ÖêÓ ˆŒŸÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úß †¯ÖêÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ‹êÃÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úÖê ˆÃÖ ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü úÖê ÃÖÖï¯ÖêÖÖ
×•ÖÃÖ´ÖêÓ ¾ÖÆü ŸÖŸÖËÃÖ´ÖµÖ ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Öü ˆÃÖêú ×»Ö‹ ‹êÃÖê ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¸üÃÖß¤ü ¤êüÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö
úê ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ´Öë ˆÃÖ †¾Ö×¬Ö ŸÖú ¸üÖêÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú ˆÃÖúÖ ¬ÖÖ¸üú ¾ÖÆüÖÑ ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ
×−ÖµÖÖê•Ö−Ö êú ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ˆÃÖê ¾ÖÖ¯ÖÃÖ ú¸ü ¤êüÖÖ…
(23) ¿ÖÖò™Ôü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ¯Ö¡Ö úÖ ×−Ö»ÖÓ²Ö−Ö µÖÖ ¸ü§ü ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ-
(1) µÖ×¤ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úß ¸üÖµÖ ´Öë ¿ÖÖò™Ôü±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¬ÖÖ¸üú ¾µÖÛŒŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö µÖÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú
†¬Öß−Ö †¯Ö−Öê ú¢ÖÔ¾µÖ ×−ÖÂ¯ÖÖ¤ü−Ö ´Öë †Ö´Ö Æîü µÖÖ ¤üÖêÂÖß Æîü µÖÖ ˆ¯ÖêÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü µÖÖ †¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü
‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô úÖê ¤êüÖÖ •ÖÖê ü×úÃÖß ×−Ö¸üßÖú úÖê ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ú¸ü
ÃÖêúÖÖ •ÖÖê ×−Ö¸üßÖú −ÖÆüà ÆüÖêÖÖü ˆÃÖúß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ˆŒŸÖ ´ÖŸÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖêÖß… ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ
ú¸ü •ÖÖÑ“Ö ú¸ü ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖ−Öê úÖ †Ö¤êü¿Ö ¤êüÖÖ ×ú ŒµÖÖ ÃÖÓ¤üÙ³ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ ( ×•ÖÃÖê ‡ÃÖ´Öë ‡ÃÖêú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ †¾Ö“ÖÖ¸üß
úÆüÖ ÖµÖÖ Æîü…) ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úÖê ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ µÖÖêµÖ Æîü;
¯Ö¸ü−ŸÖã Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô, ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú •ÖÖÑ“Ö ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ †¾Ö“ÖÖ¸üß úÖê ´ÖÖ´Ö»Öê úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤êüÖÖ
×•ÖÃÖ ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö ÆüÖê−Öß Æîü…
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ‹êÃÖß •ÖÖÑ“Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ÃÖ³Öß ÃÖÓÖŸÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ
ú¸êüÖÖ †Öî¸ü ¾ÖÆü ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ úÖê †×³Ö×»Ö×ÖŸÖ ú¸êüÖÖ-
(ú) ×úÃÖß ³Öß ÃÖÖÖß úÖ ÃÖÖµÖ ×•ÖÃÖúÖê †Ö¬ÖÖ¸ü ˆŒŸÖ ´ÖŸÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
(Ö) úÖê‡Ô ÃÖÖµÖ ×•ÖÃÖê †¾Ö“ÖÖ¸üß ¤êü−ÖÖ “ÖÖÆŸÖê Æïü…
(Ö) ×úÃÖß †−µÖ ÃÖÖÖß úÖ ÃÖÖµÖ ×•ÖÃÖê ¤üÖêÂÖß ¾µÖÛŒŸÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆêü…
(‘Ö) ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ÃÖÖµÖ, †Öî¸ü
(’û) •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖÖµÖ ×•ÖÃÖê ¾ÖÆü †Ö¾Ö¿µÖú µÖÖ ÃÖãÃÖÓÖŸÖ ÃÖ´Ö—ÖŸÖÖ Æîü…
¯Ö¸ü−ŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú ÆüÖŸê Öê Æãü‹ ³Öß †¾Ö“ÖÖ¸üß ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ´Öë •Ö²Ö ŸÖú †ÃÖ±ú»Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ÃÖÖµÖ
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ÃÖÖµÖ †¾Ö“ÖÖ¸üß úß ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë †×³Ö×»Ö×ÖŸÖü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö ÃÖÖÛµÖÖêÓ ÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖ-¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê úÖ µÖãÛŒŸÖµÖãŒŸÖ †¾ÖÃÖ¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü úß
•ÖÖÑ“Ö ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ×−Ö¸üßÖú ³Öß †¾Ö“ÖÖ¸üß †Öî¸ü ÃÖÖÛµÖÖêÓ ÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖ-¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü ÃÖúêÖÖü…
17
(3) •ÖÖÑ“Ö ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ×−Ö¸üßÖúü •ÖÖÑ“Ö úß ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ¯Ö−¦üÆü ×¤ü−ÖÖë êú †−¤ü¸ü ×−ÖÂúÂÖÖì, •ÖÖÑ“Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö
†×³Ö×»Ö×ÖŸÖü ×ú‹ Ö‹ ÃÖÖµÖ úß ×™ü¯¯Ö×ÖµÖÖÑ ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ÃÖ´²ÖÛ−¬ÖŸÖ †×³Ö»ÖêÖ Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô úÖê
¤êüÖÖ…
(4) ×−Ö¸üßÖú •ÖÖê •ÖÖÑ“Ö ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖµÖ †Öî¸ü ×™ü¯¯Ö×ÖµÖÖë †Öî¸ü •ÖÖÑ“Ö-×−ÖÂúÂÖÔ úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ
†¾Ö“ÖÖ¸üß úÖê ³Öß ³Öê•Öß •ÖÖ‹Öß •ÖÖê ‡−Ö ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖë êú ¯ÖÏêÂÖÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ŸÖßÃÖ ×¤ü−ÖÖë êú ³ÖßŸÖ¸ü Ö−Ö−ÖË ü ¯Ö¸üßÖÖ
²ÖÖê›Ô úÖê ×»Ö×ÖŸÖ †³µÖÖ¾Öê¤ü−Ö ¤êü ÃÖúêÖÖ…
(5) Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô ÃÖÖµÖÖë, †−µÖ †×³Ö»ÖêÖÖë †Öî¸ü ×»Ö×ÖŸÖ †³µÖÖ¾Öê¤ü−Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸êú, µÖ×¤ü úÖê‡Ô
†¾Ö“ÖÖ¸üß «üÖ¸üÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æî,ü µÖÖ †ÖÖê ´ÖÖ´Ö»Öê ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö-¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö ú¸ü−Öê µÖÖ ×úÃÖß †−µÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖê
†¾Ö“ÖÖ¸üß úÖê ˆÃÖêú ×¾Öºþ¨ü Ö×šüŸÖ †Ö¸üÖê¯ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ µÖÖ ×−Ö»ÖÓ²Ö−Ö ú¸ü−Öê µÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úÖê ¸ü§ü ú¸ü−Öê ,ü •ÖÖê ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ
ÃÖ´Ö—Öê ×−ÖÖÔµÖ ¤êü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(6) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö Ö−Ö−ÖË ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô êú ×úÃÖß †Ö¤êü¿Ö êú ×¾Öºþ¨ü †¯Öß»Ö ëú¦ßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ÃÖ´ÖÖ
†Ö¤êü¿Ö êú ŸÖßÃÖ ×¤ü−ÖÖë êú †−¤ü¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
(7) •ÖÆüÖÑ ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ×úÃÖß ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úÖê ×−Ö»ÖÓ×²ÖŸÖ µÖÖ ¸ü§ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ¾ÖÆüÖÑ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 21 êú
†¬Öß−Ö •ÖÖ¸üß ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö µÖÖ ‡ÃÖúß ¤æüÃÖ¸üßü ¯ÖÏ×ŸÖ ¯Ö¸ü ˆ×“ÖŸÖ ¯ÖéÂšüÖÓú−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
(24) ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úÖ ×¾Ö×¬Ö ´ÖÖ−µÖŸÖÖ :

(1)(ú) ×úÃÖß ³Öß ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö úß ×¾Ö×¬Ö ´ÖÖ−µÖŸÖÖ †¾Ö×¬Ö ¯ÖÖÑ“Ö ¾ÖÂÖÔ ÃÖê †×¬Öú −ÖÆüà ÆüÖêÖß
•Ö²ÖŸÖú ×ú Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ˆÃÖ´Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê ¯ÖéÂšüÖÓ×úŸÖ −ÖÆüà ú¸ü ¤êü ×ú ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¬ÖÖ¸üú úÖ
¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ¯ÖÖò“Ö ¾ÖÂÖÖì ´Öë ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü «üÖ¸üÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ µÖÖêµÖ ×“Ö×úŸÃÖú «üÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö ú¸ü ˆÃÖêú úÖµÖÔÖ´ÖŸÖÖ
úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ²ÖÆü¸üÖ¯Ö−Ö, ¥üÛÂ™ü¤üÖêÂÖ µÖÖ ´ÖÖ−Ö×ÃÖú µÖÖ ¿ÖÖ¸üß×¸üú ¤üÖêÂÖ ÃÖê ¸üÖêÖ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ
ÖµÖÖ Æîü…
(Ö) ÖÓ›ü (ú) êú †−ÖãÃÖ¸üÖ ´Öë •ÖÖÑ“Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ¯Ö−¦üÆü ºþ¯ÖµÖÖ êú ¿Öã»ú êú ÃÖÖ£Ö ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê
ÃÖÖî¯Öß •ÖÖµÖêÖß…
(2)(ú) ÖÖ−Ö ×−ÖµÖ´Ö, 1955 êú ×−ÖµÖ´Ö 29Ö êú †−ÖãÃÖ¸Öü ´ÖêÓ ×úµÖÖ ÖµÖÖ ×“Ö×úŸÃÖßµÖ •ÖÖÑ“Ö úÖê ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö
(1) êú ×»Ö‹ •ÖÖÑ“Ö Æãü†Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
(Ö) Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¯Ö¸ü ¯ÖéÂšüÖÓú−Ö êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö úÖê ¯ÖÖÑ“Ö ºþ¯ÖµÖê êú ¿Öã»ú êú ÃÖÖ£Ö
ÖÖ−Ö ×−ÖµÖ´Ö, 1955 êú ×−ÖµÖ´Ö 29Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öê ¯ÖÏ¤ü¢Ö ×±ú™ü−ÖêÃÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö êú ÃÖÖ£Ö •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ
•ÖÖµÖÖÖ…
(25) ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸üß êú ×»Ö‹ ÃÖê¾ÖÖ ×−Ö¾Öé×ŸÖ úß †ÖµÖã :
(1) úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖÖšü ¾ÖÂÖÔ úß †ÖµÖã ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸üß êú
ºþ¯Ö ´Öë ŸÖ²ÖŸÖú úÖµÖÔ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú ¾ÖÆü ×¯Ö”û»Öê ‹ú ¾ÖÂÖÔ ¯Öæ¾ÖÔ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö
†Öî¸ü ‡ÃÖêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö ×¾Ö×ÆüŸÖ úÖµÖÖì úÖê ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×“Ö×úŸÃÖßµÖ ×±ú™ü−ÖêÃÖ
¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö −ÖÆüà ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü ×»ÖµÖÖ ÆüÖê…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖ×¤ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖ ´ÖŸÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü ˆ¯Ö¸ü ²ÖŸÖÖµÖê ÖµÖê ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö †Öî¸ü ‡ÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖÓê êú †¬Öß−Ö ÃÖÖšü ¾ÖÂÖÔ ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ †¯Ö−Öê
úÖµÖÖì úÖê ú¸ü−Öê ´Öë ×“Ö×úŸÃÖßµÖ ºþ¯Ö ÃÖê †µÖÖêµÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú
18
×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ¤êüú¸ü ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ŸÖß−Ö ´ÖÖÃÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü ˆŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖê ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö
úß ´ÖÖÑÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ‡ÃÖêú ×²Ö−ÖÖ ¾ÖÆü ¾µÖÛŒŸÖ ¿ÖÖò™ü±úÖµÖØ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸üß úß Æîü×ÃÖµÖŸÖ ÃÖê †¯Ö−ÖÖ
úÖµÖÔ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(2) ˆ¯Ö¸üÖŒê ŸÖ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖê›Ô «üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×¾Ö×¬Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ
×úµÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
(3) ˆ¯Ö¸üÖŒê ŸÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖê ¯Ö¸ü ×¾Ö¯Ö×¸üŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö •ÖÖ−Öê ×²Ö−ÖÖ úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ‹ú
¾ÖÂÖÔ úß †ÖµÖã êú ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸üß êú ºþ¯Ö ´Öë úÖµÖÔ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
********************************
19
†‘µÖÖµÖ-4
×−Ö¸üßÖú, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ úŸÖÔ¾µÖ
26. ×−Ö¸üßÖúÖë úß †ÆÔüŸÖÖ‹Ñ:-

(1) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ŸÖ²Ö ŸÖú ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ºþ¯Ö ´Öë ×−ÖµÖãŒŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ, •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¾ÖÆü êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü
«üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö ÃÖê Ö−Ö−Ö †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß −Ö ¬ÖÖ¸üú −Ö ÆüÖê…
(2) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ŸÖ²ÖŸÖú ‹ú ×−Ö¸üßÖú êú ºþ¯Ö ´Öë ×−ÖµÖãŒŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¾ÖÆü êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü
«üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö ÃÖê Ö−Ö−Ö µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú −Ö ÆüÖê…
¯Ö¸ü−ŸÖã :
(i) ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×¾ÖªãŸÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë, êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ
ÃÖê ×¾ÖªãŸÖ †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
(ii) ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ †−µÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß †£Ö¾ÖÖ µÖÖÓ×¡Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë êú−¦üßµÖ ÃÖ¸ü úÖ¸ü «üÖ¸üÖ
´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê µÖÖÓ×¡Öú †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
(iii) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿Ö , •ÖÖê ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
Ã¾ÖÖÃ£µÖ ‹¾ÖÓ ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ×¾ÖÂÖµÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Æîü, êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë úê−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ
´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê ×“Ö×úŸÃÖÖ ¿ÖÖÃ¡Ö †£Ö¾ÖÖ ¿Ö»µÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¾µÖÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú ÃÖã¸üÖÖ
ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ ×¾Ö–ÖÖ−Ö ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ ; ŸÖ£ÖÖ
(iv) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿Ö •ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ú»µÖÖÖ
ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾ÖÂÖµÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Æîü, êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¿Öî×Öú ÃÖÃÓ £ÖÖ ÃÖê
ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾Ö–ÖÖ−Ö †£Ö¾ÖÖ ÁÖ×´Öú ú»µÖÖÖ ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ
ÃÖêúÖÖ…
27. ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ†Öë ŸÖ£ÖÖ µÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãÑü“Ö:-

(1) ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔü †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üÖµÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖê ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ÆêüŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú,
×−Ö¸üßÖú ŸÖ£ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úß ¬ÖÖ¸üÖ 8 êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏŸµÖêú †×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ÖÖ−Ö êú ×úÃÖß ³Öß ³ÖÖÖ ´Öë †£Ö¾ÖÖ
×úÃÖß ¯ÖÖêŸÖ †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë Æü¸ü ÃÖ´ÖµÖ ü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖµÖë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸ü¾ÖÖµÖêÖÖ, ÃÖÖ£Ö Æüß †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ×−Ö¸üßÖÖ,
ÃÖ¾Öì, ´ÖÖ¯Ö−Ö, ¯Ö¸üßÖÖ †£Ö¾ÖÖ •ÖÖÑ“Ö ÆêüŸÖã †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖÖ´ÖÖÏß ŸÖ£ÖÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ³Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸ü¾ÖÖµÖêÖÖ…
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯Ö¤ü¬ÖÖ×¸üµÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ µÖÖ−Ö †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü •Ö²Ö ŸÖú †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖµÖê,
šüÆü¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêÖÖ, ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖ´Ößü, †×³ÖúŸÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÖÖ−Ö êú ×úÃÖß ³ÖÖÖ
†£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß ¾ÖÖ×ÆüúÖ †£Ö¾ÖÖ ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖú ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öúê šüÆü¸ü−Öê úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
ú¸êüÖÖ…
20
28. ÖÖ−Ö-
‡ÃÖ †¬µÖÖµÖ êú ¯ÖÏµÖÖê•Ö−ÖÖë ÆêüŸÖã, ÃÖ´ÖÃŸÖ ²ÖÖêØ¸üÖ, ²ÖÖê¸üÆüÖê»Ö, ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ãú¯Ö, ‹ŒÃÖêÃÖ¸üß ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö Óú›üß¿ÖØ−ÖÖ ¯»ÖÖÓ™ü,
¾ÖÔú¿ÖÖò¯Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ×•ÖÃÖ´Öë Ã¾ÖÖ´Öß †£Ö¾ÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ êú «üÖ¸üÖ µÖ£ÖÖ ÃÖß´ÖÖÓ×úŸÖ ‹ú Öê¡Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö
¾ÖÆü−Ö ú¸üŸÖê ¯ÖÖ‡¯Ö ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü, ‹ú ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ‘Ö™üú ÃÖ´Ö—Öê •ÖÖµÖëÖê :
¯Ö¸ÓüŸÖã ×ú •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖÑ ×¾Öª´ÖÖ−Ö ÆüÖë, ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ‹ú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö,
•ÖîÃÖÖ ¾ÖÆü ˆÃÖ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‹êÃÖê ×úÃÖß Öê¡Ö úß ¤üÖê †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ÖÖ−ÖÖêÓ ´Öë ×¾Ö³ÖÖ•Ö−Ö úß †−Öã´Ö×ŸÖ †£Ö¾ÖÖ
†¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
29. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß †ÆÔüŸÖÖ ‹¾ÖÓ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ
(1) úÖê‡Ô ÖÖ−Ö ŸÖ²Ö ŸÖú ÖÖê»Öß −ÖÆüà •ÖÖµÖêÖß, ˆÃÖ´Öë úÖ´Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¯Öã−Ö: ÖÖê»Öß −ÖÆüà •ÖÖ
ÃÖêúÖß •Ö²Ö ŸÖú ×ú ÖÖ−Ö úÖ ÃÖ´µÖúŸÖ: ×−ÖµÖãŒŸÖ ‹ú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú −Ö ÆüÖê …
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×−ÖµÖãŒŸÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹ú ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê †Ö×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú
ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÃÖ ¾ÖÂÖÖí úÖ †−Öã³Ö¾Ö ¸üÖêÖÖ…
¯Ö¸ÓüŸÖã µÖ×¤ü Ã¾ÖÖ´Öß µÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ •ÖÆüÖÑ µÖÆü ú¸ü−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖµÖê, ú´Ö ¾ÖÂÖÖí úÖ †−Öã³Ö¾Ö ¸üÖ−Öê
¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ¯Öæ¾ÖÔ †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖµÖãŒŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(3) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú úß ¯Öæ¾ÖÔ ×»Ö×ÖŸÖ †−Öã´Ö×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö ×•ÖÃÖê ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, úÖê
”ûÖê›Íüú¸ü úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ‹ú ÃÖê †×¬Öú ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ºþ¯Ö ´Öë úÖµÖÔ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ †£Ö¾ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ −ÖÆüà
×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ…
¯Ö¸ÓüŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×úÃÖß ³Öß ÃÖ´ÖµÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ‹êÃÖß †−Öã´Ö×ŸÖ úÖê ²Ö¤ü»Ö †£Ö¾ÖÖ ¸ü§ü ú¸ü
ÃÖêúÖÖ µÖ×¤ü ×•Ö−Ö ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êú †¬Öß−Ö †−Öã´Ö×ŸÖ ¤üß £Öß, ²Ö¤ü»Ö ÖµÖß Æîü †£Ö¾ÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÆü ¯ÖÖŸÖÖ
Æîü ×ú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †¯Ö−Öê †¬Öß−Ö ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖ´Ö£ÖÔ −ÖÆüà ¸üÆüÖ Æîü…
(4) •ÖÆüÖÑ †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú úÖ¸üÖ †£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß †−µÖ úÖ¸üÖ úß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú
†¬Öß−Ö ²Ö−Öê ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë †£Ö¾ÖÖ ˆ¯Ö×¾Ö×¬ÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö, †¯Ö−Öê úŸÖÔ¾µÖÖë êú ×−Ö¾ÖÆÔü−Ö ´Öë †ÃÖ´Ö£ÖÔ
Æîü, ŸÖ²Ö Ã¾ÖÖ´Öß µÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ ü ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ˆÃÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ºþ¯Ö ´Öë †×¬ÖéúŸÖ ú¸ëüÖê •ÖÖê ˆ¯Ö-
×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) êú †¬Öß−Ö †ÆÔüŸÖÖ‹Ñ ¬ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê…
(5) •ÖÆüÖÑ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ºþ¯Ö ´Öë úÖµÖÔ ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úß †ÆÔüŸÖÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ÃÖê
†ÃÖÓÖŸÖ ÆüÖê ŸÖÖê, ‹êÃÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü 30 ×¤ü−ÖÖë ÃÖê •µÖÖ¤üÖ úß †¾Ö×¬Ö êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË •ÖÖ¸üß −ÖÆüà ¸üÆêüÖÖ, ×ÃÖ¾ÖÖµÖ ŸÖ²Ö
•Ö²Ö Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úß ×»Ö×ÖŸÖ ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ »Öê »Öß Ö‡Ô ÆüÖê…
21
(6) µÖ£ÖÖÛÃ£Ö×ŸÖ, Ã¾ÖÖ´Öß µÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ ‹êÃÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü úß ×»Ö×ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ, ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ¤êü−Öê êú úÖ¸üÖÖë úÖ ŸÖ£ÖÖ
ˆÃÖê ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¯Ö−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ˆÃÖß ÃÖ´ÖµÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¤êüÖÖ…
(7) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ºþ¯Ö ´Öë úÖµÖÔ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖ ‹êÃÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü úß †¾Ö×¬Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
úß ³ÖÖÑ×ŸÖ ¾ÖÆüß ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö, ¾ÖÆüß úŸÖÔ¾µÖ¯ÖÖ»Ö−Ö ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆü ˆ−Æüà ¤üÖ×µÖŸ¾ÖÖë êú †¬Öß−Ö ÆüÖêÖÖ…
30. ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß †ÆÔüŸÖÖ‹Ñ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öë, •ÖÆüÖÑ ¤üÖê ÃÖê †×¬Öú ´ÖÖ−Ö¾Ö ÃÖÖ×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö Æïü, ×•ÖÃÖ´Öë ´ÖÖ−Ö¾Ö ¸ü×ÆüŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖÓ»Ö−Ö Æîü, µÖÖ
ˆÃÖúÖ ³ÖÖÖ ; ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ×−Ö´−Ö ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ˆ¯Ö ¯ÖÏ²Ö−¬Öú ÆüÖëÖê :-
(ú) ÃÖã¤æü¸ü ŸÖ™üßüµÖ Öê¡Ö êú ÖÖ−Ö ÆêüŸÖã ‹ú ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, “ÖÖ¸ü ´ÖÖ−Ö¾Ö ÃÖÖ×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×•Ö−Ö´Öë ´ÖÖ−Ö¾Ö¸ü×ÆüŸÖ
¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æïü µÖÖ ˆÃÖúÖ ³ÖÖÖ…
(Ö) ¤æüÃÖ¸êü ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÏŸµÖêú †Öšü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß †Ó¿Ö ¯Ö¸ü ‹ú ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúú
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×−ÖµÖãŒŸÖ ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ
×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ÃÖÖŸÖ ¾ÖÂÖÖí êú úÖµÖÔ úÖ †−Öã³Ö¾Ö ÆüÖêÖÖ…
(3) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö, •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆÃÖ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü; ‡−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×³Ö®Öü ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬ÖúÖë úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß †−Öã–ÖÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
31. ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü úß †ÆÔüŸÖÖ ‹¾ÖÓ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öë µÖÖÓ×¡Öú ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖªãŸÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß êú ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖêú
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ “Ö»ÖÖ−Öê ÆêüŸÖã ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖßü ‹ú †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß •ÖÖµÖêÖß
ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¯ÖÏŸµÖêú ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ, ×•ÖÃÖ´Öë µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖ −ÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúß †ÆŸÖÖÔ†Öë ‹¾ÖÓ †−Öã³Ö¾Ö
úÖ ¯Öæ¾ÖÔ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ÆüÖêÖÖ, ‹êÃÖß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ êú ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ³Öê•Ö ¤üß •ÖÖµÖêÖß…
(2) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê †×³ÖµÖÓ¡ ÖÖ ´Öë ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ
×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú ÆüÖêüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë úÖµÖÔ úÖ ˆÃÖúÖ †−Öã³Ö¾Ö ¯ÖÖÑ“Ö ¾ÖÂÖÖí ÃÖê ú´Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(3) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö, •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‡−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
32. ÃÖÓ Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß †ÆÔüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öëü, ÖÖ−Ö êú ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë êú úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ‹ú †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß •ÖÖµÖêÖß…
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö µÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãŒŸÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê †×³ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ
×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú ÆüÖêüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë ˆÃÖúÖ úÖµÖÔ †−Öã³Ö¾Ö ¯ÖÖÑ“Ö ¾ÖÂÖÔ ÃÖê ú´Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
22
(3) ‹ú ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹ú ÃÖê †×¬Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(4) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‡−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²Ö−¬Öú úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
33. ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß úß †ÆÔüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ ü †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ´Ö ¯Ö¸ü ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê êú ×»ÖµÖê
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ÆêüŸÖã ‹ú †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ú¸êüÖÖ…
(2) †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë, ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÖ−Ö¾ÖÃÖÖ×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß ×−ÖµÖãŒŸÖ ÆüÖëÖê…
(3) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ×−ÖµÖãŒŸÖ ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ ×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú ÆüÖêÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë ¾µÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú Ã¾ÖÖÃ£µÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ´Öë ˆÃÖ−Öê ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×úµÖÖ ÆüÖêÖÖ…
(4) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú, ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö, •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‡−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
34. ÃÖ¾ÖìÖúÖë úß †ÆÔüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öëü, ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê ×ÃÖ×¾Ö»Ö ‡Ó•Öß×−ÖµÖØ¸üÖ †£Ö¾ÖÖ ´ÖÖ‡−Ö ÃÖ¾ÖìÖÖ ´Öë ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ
×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú †£Ö¾ÖÖ ÃÖ¾ÖìÖÖ ´Öë ¯ÖÏ´ÖÖÖ¯Ö¡Ö ¬ÖÖ¸üú, ‹ú †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ, ÖÖ−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
úß ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ êú ×»ÖµÖê ŸÖ£ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú †¬Öß−Ö ×ú‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö †¯Öê×ÖŸÖ ¯»ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ
ÃÖêŒ¿Ö−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»ÖµÖê, úß •ÖÖµÖêÖß…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö, •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‡−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×³Ö®Öü ÃÖ¾ÖìÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ †£Ö¾ÖÖ †¯Öê ÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
35. †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß úß †ÆÔüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öëü ‹ú †£Ö¾ÖÖ †×¬Öú ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö ÆêüŸÖã ŸÖ£ÖÖ †Û−Ö ²Ö“ÖÖ¾Ö úÖµÖÔ¾ÖÖÆüß ÆêüŸÖã ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
úß ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ…
(2) ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ŸÖ²Ö ŸÖú †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß −ÖÆüà ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¾ÖÆü ´ÖÖ−µÖŸÖÖ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ
ÃÖê †Û−Ö †×³ÖµÖÖÓ×¡Öúß ´Öë ×›üÖÏß †£Ö¾ÖÖ ×›ü¯»ÖÖê´ÖÖ ¬ÖÖ¸üú −Ö ÆüÖê…
(3) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÖí êú †¬Öß−Ö •ÖîÃÖß ¾ÖÆü ˆ−Ö´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü, ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë
ÃÖê ×³Ö®Ö †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ÆêüŸÖã †−Öã–ÖÖ †£Ö¾ÖÖ ”æû™ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
23
36. ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü úß †ÆÔüŸÖÖ ‹¾ÖÓ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ü ´Öë ãú†ÖÑ-×”û¦üßú¸üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß
•ÖÖµÖêÖß…
(2) ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ŸÖ²Ö ŸÖú ×−ÖµÖãŒŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ˆÃÖ−Öê
¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ¯Ö¡Ö ¬ÖÖ¸üÖ −Ö ×úµÖÖú ÆüÖê…
(3) ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ¯Ö¡Ö úß ¯Ö¸üßÖÖ ´Öë ‹ú ˆ´´Öß¤ü¾ÖÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ŸÖ²Ö
ŸÖú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö −ÖÆüà ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¾ÖÆü ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê ×›üÖÏß ¬ÖÖ¸üú ÆüÖê ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ´Öë
×”û¦üßú¸üÖ ´Öë ‹ú ¾ÖÂÖÔ úÖ ãú»Ö †−Öã³Ö¾Ö −Ö ÆüÖê…
(4) ´ÖãµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ˆÃÖ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ ¿ÖŸÖÖí êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú ×¾Öºþ¨ü ¿Ö Öò™ü
±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü úßú×−ÖµÖãÛŒŸÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †−Öã´Ö×ŸÖ µÖÖ ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖ …
37. ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ‡ŸÖ−Öß ÃÖÓµÖÖ ´Öë ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ×•ÖÃÖ´Öë †×¬ÖúÖ¸üß ŸÖ£ÖÖ
ŸÖú−Öß×¿ÖµÖ−Ö ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æïü, úÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ú¸êüÖÖ •ÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú úÖ´Ö úß ¯ÖÖ¸üß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×−Ö´−Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÆüÖêÖß :-
(úú) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú ˆ¯Öú¸üÖ úÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ×−Ö¸üßÖÖ ;
(Ö) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ´ÖÃŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ;
(Ö) ÖÖ−Ö úß ÃÖ³Öß ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ “ÖÖ»Öæ ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë ÆüÖê−ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ
(‘Ö) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úß †¯ÖêÖÖ†Öë úÖ ¯ÖÏ¾ÖŸÖÔ−Ö
(2) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ µÖÆü ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö ÆüÖêÖÖ ×ú ¾Öê ¤êüÖë ×ú ˆ¯Ö-
×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ †¯Ö−Öê ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ úŸÖÔ¾µÖÖë êú ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö Æîü…
(3) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö úß Ö‡Ô ×−ÖµÖãÛŒŸÖµÖÖë úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) êú †¬Öß−Ö ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒµÖÖêÓ
úÖê ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ úŸÖÔ¾µÖÖë úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ¸üÖß ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÛÃŸÖúÖ ´Öë ¤ü•ÖÔ ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ…
38. ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö :-
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ, Ã¾ÖÖÃ£µÖ, ú»µÖÖÖ, ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ŸÖ£ÖÖ
ˆ×“ÖŸÖ †−Öã¿ÖÖÃÖ−Ö úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ú¸ëüÖê…
(2) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ, •ÖÖê †×¬ÖúÖ¸üß †£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ −ÖÆüà Æîü, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú
´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê †−µÖ£ÖÖ, ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ˆÃÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê, •ÖÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ¯ÖÏ×ŸÖ ×•Ö´´Öê¤üÖ¸ü ÆüÖêÖÖ, ×−Ö¤êü¿Ö −ÖÆüà ¤êüÖÖ…
24
39. ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖêÓ êú úŸÖÔ¾µÖ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë
úß ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ úß ¥üÛÂ™ü ÃÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †£Ö¾ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß «üÖ¸üÖ •ÖÖ¸üß ×úÃÖß †Ö¤êü¿Ö †£Ö¾ÖÖ ×−Ö¤êü¿Ö, •ÖÖê
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ÃÖê †ÃÖÓÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖë, êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖæÖÔ ºþ¯Ö ÃÖê ¥üœÍü ¸üÆêüÖÖ, †Öî¸ü −ÖÆüß ¾ÖÆü ‹êÃÖê †Ö¤êü¿ÖÖë
†£Ö¾ÖÖ ×−Ö¤êü¿ÖÖë úß †−Ö¤êüÖß †£Ö¾ÖÖ ˆ−Æëü ´ÖÖ−Ö−Öê ÃÖê ‡ÓúÖ¸ü −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ×−Ö¤êü¿ÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü •ÖÖ¸üß
ÃÖã¸üÖÖ ×−Ö¤êü¿ÖÖë ÃÖê ¯Ö×¸ü×“ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(3) úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ †¯Ö−Öê úÖµÖÔ êú Ã£Ö»Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ, ×•ÖÃÖê ¾ÖÆü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸êüÖÖ, úÖ
¯Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ úÖê‡Ô ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ¤üÖêÂÖ −Ö•Ö¸ü †Ö−Öê ¯Ö¸ü ¾ÖÆü ŸÖŸúÖ»Ö †¯Ö−Öê ˆ““Ö †×¬ÖúÖ¸üß úÖê ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ú¸êüÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖ³Öß ¸üÖÖê¯ÖÖµÖÖë, ÃÖã¸üÖÖ ÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê Ã¾ÖµÖÓ ŸÖ£ÖÖ ¤æüÃÖ¸üÖë úß ¸üÖÖ êú ×»Ö‹
¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸êüÖÖ…
(5) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü, úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¾ÖÆü µÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ −Ö ÆüÖê, ×úÃÖß ÃÖã¸üÖÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö †£Ö¾ÖÖ
ˆÃÖúß ¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¤æüÃÖ¸üÖë úß ¸üÖÖ êú ×»ÖµÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖê ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê −ÖÆüà Æü™üÖµÖêÖÖ, −ÖÆüß ²Ö¤ü»ÖêÖÖ †£Ö¾ÖÖ
×¾ÖÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë úÖê ¸üÖêú−Öê ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê “ÖÖê™ü ¯ÖÆãÑü“ÖÖ−Öê ÃÖê ¸üÖêú−Öê ÆêüŸÖã ×»ÖµÖê ÖµÖê ŸÖ¸üßêú
†£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ´Öë ÆüÃŸÖÖê¯Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(6) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ, ›ü¶æ™üß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, “ÖÖê™ü ¯ÖÆãÑü“ÖÖ−Öê, —ÖÖ›ÍüÖ ú¸ü−Öê êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê úÖê‡Ô ¯ÖŸ£Ö¸ü †£Ö¾ÖÖ ¿ÖÃ¡Ö −ÖÆüà ±êúêúÖÖ
†£Ö¾ÖÖ ØÆüÃÖÖŸ´Öú œÓüÖ ÃÖê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü −ÖÆüà ú¸êüÖÖ −Ö Æüß ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê úŸÖÔ¾µÖÖë êú ×−Ö¾ÖÆÔü−Ö ´Öë †›Íü“Ö−Ö †£Ö¾ÖÖ ²ÖÖ¬ÖÖ
›üÖ»ÖêÖÖ †£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö †£Ö¾ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë †£Ö¾ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë úß
†−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê †£Ö¾ÖÖ ×−ÖÂšüÖ¯Öæ¾ÖÔú úŸÖÔ¾µÖ ×−Ö¾ÖÆÔü−Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»ÖµÖê ×úÃÖß úÖê ÃÖê¾ÖÖ −ÖÆüà ¤êüÖÖ †£Ö¾ÖÖ
−ÖÆüà ú¸êüÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¬Ö´Öúß úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(7) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ, ÖŸÖ¸ü−ÖÖú •ÖÖÆüÖë •ÖîÃÖê Ãêú±úÖò»›ü, ›êü×¸üú °»ÖÖê¸ü µÖÖ Îêú−Ö ¯Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ ÖŸÖ¸ü−ÖÖú †£Ö¾ÖÖ ™üÖòÛŒÃÖú
ŸÖŸ¾ÖÖë, ´Ö¿Öß−Ö¸üß, ²ÖÖòµÖ»Ö¸ü, ¾ÖÖÆü−ÖÖë †£Ö¾ÖÖ ³ÖÖ¸üß ˆ¯Öú¸üÖÖë êú −Ö•Ö¤üßú −ÖÆüà ÃÖÖêµÖêÖÖ †£Ö¾ÖÖ †Ö¸üÖ´Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(8) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ †¯Ö−Öê úŸÖÔ¾µÖÖë êú ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖîÃÖ´Ö úß ¤ü¿ÖÖ†Öë êú ×»ÖµÖê ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖê¿ÖÖú
¬ÖÖ¸üÖ ú¸êüÖÖ…
(9) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ ×•ÖÃÖê †¯Ö−Öê úŸÖÔ¾µÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö “ÖÖê™ü »ÖÖß ÆüÖê µÖ£ÖÖÃÖÓ³Ö¾Ö ¿Öß‘ÖÐ , ˆÃÖúß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú
×“Ö×úŸÃÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ¯ÖÏ³ÖÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß †£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¤êüÖÖ, •ÖÖê ‘ÖÖµÖ»Ö ¾µÖÛŒŸÖ úß †Ö¾Ö¿µÖú ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú
×“Ö×úŸÃÖÖ úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸êüÖÖ…
(10) úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ, †×¬ÖúÖ¸üß êú ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü, ×úÃÖß ²ÖÖ›Íü, ÖÖ›Ôü ²Öî×¸üµÖ¸ü †£Ö¾ÖÖ Öê™ü úÖê −ÖÆüà Æü™üÖµÖêÖÖ
†£Ö¾ÖÖ ˆÃÖ´Öë ÃÖê −ÖÆüà Öã•Ö¸êüÖÖ †£Ö¾ÖÖ úÖê‡Ô •ÖÖê×Ö´Ö ×ÃÖ−Ö»Ö −ÖÆüà Æü™üÖµÖêÖÖ…
25
40. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú úŸÖÔ¾µÖ -

(1) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ÆüÖêÖß ×ú ÖÖ−Ö úÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¾ÖÆü ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ, ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¤êü¿Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êü ×ú ÃÖÖ¸üÖ úÖµÖÔ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú
†¬Öß−Ö †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü…
(2) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë úÖê
úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê ŸÖ£ÖÖ ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê
ÃÖÖ´Ö×ÖÏµÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë úß ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ †Ö¯ÖæÙŸÖ ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖ¤îü¾Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖê ŸÖ£ÖÖ ; µÖ×¤ü ¾ÖÆü ÖÖ−Ö úÖ Ã¾ÖÖ´Öß †£Ö¾ÖÖ
†×³ÖúŸÖÖÔü −ÖÆüà Æîü, ŸÖÖê ¾ÖÆü Ã¾ÖÖ´Ößú †£Ö¾ÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ úÖê ˆÃÖ “Öß•Ö êú ×»Ö‹, ×•ÖÃÖêú †Ö¤êü¿Ö êú ×»ÖµÖê ¾ÖÆü ÃÖÖ´Ö
−ÖÆüà Æîü, ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë Ã¾ÖÖ´Ößú †£Ö¾ÖÖ †×³ÖúŸÖÖÔ úÖê ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ú¸êüÖÖ ×ú ¾ÖÆü ¯Öæ¾ÖÖìŒŸÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»ÖµÖê †¯Öê×ÖŸÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ
‹êÃÖß ¯ÖÏŸµÖêú ×¸ü¯ÖÖê™Ôü úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ¸üÖß ‹ú ÃÖÖ×•Ö»¤ü ¯ÖéÂšüÖë úß ¯ÖãÛÃŸÖúÖ ´Öë †×³Ö×»Ö×ÖŸÖ úß
•ÖÖ‹Öß…
(3) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ŸÖ£ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß úÖê ˆÃÖêú ×¾Ö×¿ÖÂ™ü úŸÖÔ¾µÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ
êú ÃÖÖ£Ö ˆÃÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ×−ÖµÖ´ÖÖë, ˆ¯Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ²Ö−Öê ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë, †Ö¤êü¿Ö úß ¯ÖÏ×ŸÖ ¤êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ
¾ÖÆü µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê ÃÖ³Öß ú¤ü´Ö ˆšüÖµÖêÖÖ ×ú ¯ÖÏŸµÖêú ‹êÃÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ ‹ú ˆ×“ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê ˆ−Ö´Öë ÃÖ´ÖÖ×ÆüŸÖ
ÃÖ³Öß ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë úÖê ÃÖ´Ö—Öê, úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ú¸êü ŸÖ£ÖÖ »ÖÖÖæ ú¸êü…
(4) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú †−ÖãÃÖ¸üÖ ´Öë ²Ö−ÖÖµÖê •ÖÖ−Öê †£Ö¾ÖÖ ¸üÖê
•ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü, ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü µÖÖ ×¸üúÖ›Ôü úß •ÖÖÑ“Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖÆüÃ ŸÖÖÖ¸ü ú¸ü ŸÖÖ¸üßÖ²Ö¨ü ú¸êüÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ µÖÆü úÖµÖÔ ˆ¯Ö ¯ÖÏ²Ö¬ÖÓú µÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ÃÖÖï¯Ö ÃÖêúÖÖ …
(5) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, úÖ´ÖÖÖ¸ü êú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ˆÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×úÃÖß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯ÖÏ×ŸÖ¾Öê¤ü−Ö †£Ö¾ÖÖ ×¿ÖúÖµÖŸÖ, ×•ÖÃÖúÖ
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÖÖ−Ö ´Öë ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ, ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ êú ×¾ÖÂÖµÖ †£Ö¾ÖÖ ÖÖ−Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü ¯Ö¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¬µÖÖ−Ö
¤êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúß •ÖÖÑ“Ö ú¸ü¾ÖÖµÖêÖÖ …
(6) •Ö²Ö ×úÃÖß ÖÖ−Ö ´Öë ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ×•ÖÃÖêú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ÖÓ³Öß¸ü ¿ÖÖ¸üß×¸üú “ÖÖ™ê ëü
†Ö •ÖÖµÖê †£Ö¾ÖÖ ˆÃÖúß ´ÖéŸµÖã ÆüÖê •ÖÖµÖê ŸÖÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ŸÖã¸üÓŸÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö úÖ ×−Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ µÖÖ ŸÖÖê Ã¾ÖµÖÓ †£Ö¾ÖÖ
ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß êú ´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê ˆ−Ö ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë ‹¾ÖÓ ˆÃÖêú úÖ¸üÖÖë úß •ÖÖÑ“Ö ³Öß ú¸ü¾ÖÖµÖêÖÖ ×•Ö−Öúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ææü‡Ô ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß Æü¸ü •ÖÖÑ“Ö êú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö úÖ ²µÖÖî¸üÖ ×¤üÖÖŸÖê Æãü‹ ¯»ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö úÖê
‘Ö™ü−ÖÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸êüÖÖ…
(7) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹êÃÖê †−µÖ úŸÖÔ¾µÖÖë úÖ ×−Ö¾ÖÔÆü−Ö ú¸êüÖÖ, •ÖÖê ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ †Ö¤êü¿ÖÖë êú
†¬Öß−Ö ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü Æïü…
(8) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ²Ö−Öê †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö êú ×»ÖµÖê, úÖ´ÖÖÖ¸ü úÖê ×−Ö»Ö×Ó ²ÖŸÖ
†£Ö¾ÖÖ ˆÃÖêú ×¾Öºþ¨ü ‹êÃÖß †−Öã¿ÖÖÃÖ−ÖÖŸ´Öú úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô, ×•ÖÃÖê ¾ÖÆü ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öê, ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
26
(9) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ¸üÖß ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÛÃŸÖúÖ, ‹ú ›üÖµÖ¸üß, úÖê ²Ö−ÖÖµÖê ¸üÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë ˆÃÖêú ¯ÖÏŸµÖêú
×−Ö¸üßÖÖ êú ×−ÖÂúÂÖÖí ŸÖ£ÖÖ ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ ú×´ÖµÖÖë µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖë, úÖê ¤æü¸ü ¸üÖ−Öê êú ×»ÖµÖê ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ úß Ö‡Ô úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô
úÖê †×³Ö»Öê×ÖŸÖü ú¸êüÖÖ…
(10) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú •ÖÖê×Ö´Ö¯ÖæÖÔ ¯ÖÏéú×ŸÖ êú ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë «üÖ¸üÖ
†−ÖãÃÖ¸üÖ ÆêüŸÖã †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë ÃÖê ÃÖÓÖŸÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ¯ÖÏÖÖ»Öß
²Ö−ÖÖµÖêÖÖ …
(11) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ‡−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−ÖÖë ´Öë úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆêü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ¯ÖÏÖÖ»Öß êú
úÖê›ü úß ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ²ÖÖÑ™ü ¤üß ÖµÖß Æîü…
41. ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú úŸÖÔ¾µÖ :-
(1) ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ˆÃÖê ÃÖ´Ö−Öã¤êü×¿ÖŸÖ ×úµÖê ÖµÖê úŸÖÔ¾µÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆü ¤êüÖêÖÖ ×ú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
«üÖ¸üÖ ˆÃÖê ÃÖ´Ö−Öã¤êü×¿ÖŸÖ ÖÖ−Ö êú ³ÖÖÖ ´Öë †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ÃÖÖ¸üÖ úÖµÖÔ †×¬Ö×−ÖµÖ´ÖÖë, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö
²Ö−Öê ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ÆüÖê…
(2) ˆ¯Ö¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú :-
(úú) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö, †¯Ö−Öê úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü êú †¬Öß−Ö ÖÖ−Ö µÖÖ ³ÖÖÖ êú ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×úÃÖß ³ÖÖÖ
úÖ ×−Ö¸üßÖÖ ŸÖ£ÖÖ •ÖÖÑ“Ö ú¸êüÖÖ…
(Ö) †¯Ö−Öê ¯ÖÏŸµÖêú ×−Ö¸üßÖÖ êú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö úß ŸÖ£ÖÖ ¥üÛÂ™üÖŸÖ ú×´ÖµÖÖë úÖê ¤æü¸ü ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ˆšüÖµÖê ÖµÖê
ú¤ü´ÖÖë µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê, úß ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ¸üÖêÖÖ…
(Ö) •Ö²Ö úÖê‡Ô ×›ÒüØ»ÖÖ ×¸üÖ, ¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü ×¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ, ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ˆ¯Öú¸üÖ †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö
Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ×¸üŸÖ †£Ö¾ÖÖ −Ö¾Öß−Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ úß •ÖÖµÖê, ŸÖÖê ‡ÃÖê ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸ü−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ‡ÃÖúÖ ™ÒüÖµÖ»Ö ¸ü−Ö (trial run) ú¸ü¾ÖÖ−ÖÖ
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êü…
(‘Ö)¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö ŸÖ£ÖÖ úŸÖÔ¾µÖ úÖ ×−Ö¾ÖÔÆü−Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
êú ŸÖ¸üÆü Æüß ¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ ØúŸÖã ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‡−Ö ¤üÖ×µÖŸ¾ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ …
42. ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü êú úŸÖÔ¾µÖ: -

‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü:
(úú) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ˆ““Ö †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë êú †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö ÖÖ−Ö ´Öë ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ¬ÖÖ¸üÖ
ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ´Ö¿Öß−Ö êú ˆ×“ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ ;
(Ö) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú •Ö²Ö úÖê‡Ô ´Ö¿Öß−Ö Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ×¸üŸÖ †£Ö¾ÖÖ −Ö¾Öß−Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ úß •ÖÖµÖê ŸÖÖê ¤êüÖê ×ú ˆÃÖêú
¯ÖÏµÖÖêÖ ´Öë †Ö−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ˆÃÖúÖ ™ÒüÖµÖ»Ö ¸ü−Ö ÆüÖê •ÖÖµÖê ;
27
(Ö) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ´Ö¿Öß−Ö¸üß êú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö †£Ö¾ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úÖ, ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú †¬Öß−Ö ²Ö−Öê †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë úÖ, ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ
µÖ£ÖÖÛÃ£Ö×ŸÖ †¬Öß−ÖÃ£Ö †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë, ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß «üÖ¸üÖ ˆ×“ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê ¯ÖÖ»Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖµÖê ;
(‘Ö) ´Ö¿Öß−Ö¸üß êú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö, ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö †£Ö¾ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ³Öß ×¸ü¯ÖÖê™üÔ, ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ŸÖ£ÖÖ †−µÖ
×¸üúÖ›Ôü, ×•Ö−Æëü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë †£Ö¾ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ²Ö−Öê †Ö¤êü¿ÖÖë êú †−ÖãÃÖ¸ü Ö ´Öë ²Ö−ÖÖµÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¸ü ÖÖ
•ÖÖ−ÖÖ Æîü, úÖ ¯Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ ú¸üúê ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸ü ŸÖÖ¸üßÖ²Ö¨ü ú¸êüÖÖ…
43. ÃÖÓÃ £ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú úŸÖÔ¾µÖ :-

ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
(úú) êú ¯ÖÖÃÖ ‹êÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö,ü úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆü ‹êÃÖê úŸÖÔ¾µÖÖë úÖê úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ
ú¸êüÖÖ •ÖîÃÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ˆÃÖê ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×úµÖê ÖµÖê Æïü ;
(Ö) ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ˆÃÖúß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ‹êÃÖß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë »ÖÖÖ‡Ô •ÖÖµÖê ×ú ‡ÃÖê †ÖÃÖÖ−Öß
ÃÖê ŸÖ£ÖÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ•Ö−Öú ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖœÍüÖ •ÖÖ ÃÖêú;
(Ö) ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ˆÃÖê ×−Ö¬ÖÖ×Ô ¸üŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ÃÖÖ¸üÖ úÖµÖÔ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë †£Ö¾ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö
×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖµÖê ;
(‘Ö) ¯ÖÏŸµÖêú úÖµÖÔ×¤ü¾ÖÃÖ ¯Ö¸ü ˆÃÖêú úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü êú †¬Öß−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖã¸üÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
×»ÖµÖê ´Öã†ÖµÖ−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ ;
(’û)†¯Ö−Öê ¯ÖÏŸµÖêú ×−Ö¸üßÖÖ úÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë ¯ÖÖµÖß ú×´ÖµÖÖë úÖê ¤æü¸ü ú¸ü−Öê êú ×»ÖµÖê ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ˆšüÖµÖê ÖµÖê ú¤ü´ÖÖë úÖ
³Öß ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ²µÖÖî¸üÖ ¸üÖêÖÖ ;
(“Ö) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú •Ö²Ö úÖê‡Ô ´Ö¿Öß−Ö Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ×¸üŸÖ †£Ö¾ÖÖ −Ö¾Öß−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ úß •ÖÖµÖê ŸÖÖê ‡ÃÖêú ¯ÖÏµÖÖêÖ ÃÖê
¯Öæ¾ÖÔ ‡ÃÖúÖ ™ÒüÖµÖ»Ö ¸ü−Ö ÆüÖê •ÖÖµÖê ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖê ¯ÖÏŸµÖêú ™ÒüÖµÖ»Ö ¸ü−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¾ÖÆü ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆêü ;
(”ûû) ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ²»ÖÖê†Öˆ™ü ŸÖ£ÖÖ ±úÖµÖ¸ü êú ²Ö“ÖÖ¾Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö ²Ö−Öê Ã£ÖÖ‡Ô †Ö¤êü¿ÖÖë, ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ†Öë ŸÖ£ÖÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ¯»ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖæÖÔ ºþ¯Ö ÃÖê
†−Öã¤êü¿Ö ¤êü ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ Æïü ŸÖ£ÖÖ ¾Öê ‡−ÖÃÖê ¯Ö×¸ü×“ÖŸÖ Æïü…
(•Ö) ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ´Ö¿Öß−Ö êú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö, ¸üÖ¸üÖÖ¾Ö †£Ö¾ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úÖ
×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë úÖ, µÖ£ÖÖÛÃ£Ö×ŸÖ, ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ †£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ´Ö
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë «üÖ¸üÖ †£Ö¾ÖÖ úÖ´ÖÖÖ¸üÖë «üÖ¸üÖ ˆ×“ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê ¯ÖÖ»Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖµÖê…
(—Ö) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×−Ö´ÖÖÔÖ †£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, •Ö²Ö ‹ú †Ö¯ÖÖŸÖÛÃ£Ö×ŸÖ †£Ö¾ÖÖ †Ö¿ÖÓ×úŸÖ †Ö¯ÖÖŸÖ
ÛÃ£Ö×ŸÖ ˆŸ¯Ö®Ö ÆüÖêŸÖß Æîü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ êú •Öß¾Ö−Ö †£Ö¾ÖÖ ˆÃÖúß ÃÖã¸üÖÖ †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úß ´Ö•Ö²ÖæŸÖß
ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÖŸÖ¸üÖ Æîü ŸÖÖê ‹êÃÖß ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê ™üÖ»Ö−Öê êú ×»ÖµÖê ¾ÖÆü ‹êÃÖê ˆ¯ÖÖµÖ ú¸êü ÖÖ •ÖÖê †Ö¾Ö¿µÖú ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´Ö×µÖú
ÆüÖ…ê
28
44. ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß êú úŸÖÔ¾µÖ :-
1. ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß :-
(úú) ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¿ÖÖ¸üß×¸üú •Ö´Ö †£Ö¾ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê †£Ö¾ÖÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖ×−Ö ¯ÖÆãÑü“ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÖŸÖ¸êü úß
¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê ÖÖ−Ö êú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ †−ÖãÃÖÖ¸ü ×−Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ;
(Ö) ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»ÖµÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê †Ö¾Ö¿µÖú ˆ¯ÖÖµÖÖë úÖ ÃÖã—ÖÖ¾Ö ¤êüÖÖ ;
(Ö) ÃÖ³Öß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë, “ÖÖÆêü ˆ−Ö´Öë ¾µÖÛŒŸÖ ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖê µÖÖ −Ö ÆüÖë, ˆÃÖúß ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ úÖ •ÖÖÑ“Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë úß ¯Öã−Ö¸üÖ¾Öé×ŸÖ úß ¸üÖêú£ÖÖ´Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã—ÖÖ¾Ö ¤êüÖÖ ;
(‘Ö) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë ŸÖ£ÖÖ ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß úÖ ÃÖÓÖÏÆü ú¸êüÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ÃÖã¸ü×ÖŸÖ
úÖµÖÔ ¯Ö×¸ü¾Öê¿Ö úÖ ˆ®ÖµÖ−Ö ÆüÖêÖÖ ;
(’ûû) ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ úÙ´ÖµÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖÖºþúŸÖÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖ †×³ÖµÖÖ−ÖÖë
úÖ †ÖµÖÖê•Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ ;
(“Ö) −ÖµÖê úÙ´ÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ −ÖµÖê úÖµÖÔ ´Öë Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ×¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ÆêüŸÖã †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö
ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü êú ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êÖÖ ;
¯Ö¸ü−ŸÖã †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ êú ÃÖÖ£Ö ÃÖ´Öã¦ü ´Öë ¸üÆü−Öê ÆêüŸÖã ×¤ü¿ÖÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ‹¾ÖÓ ´ÖÖÖÔ×−Ö¤ìü¿Ö ³Öß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ
ÆüÖêÖÖ …
(”ûüû) ¯ÖÏŸµÖêú ×¤ü−Ö ˆ−Öêú «üÖ¸üÖ ×úµÖê ÖµÖê úÖµÖÔ úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¸üÖêÖÖ…
2. ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß úÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë ÃÖÆüÖµÖúÖë êú «üÖ¸üÖ ›ü¶æ™üß ×−Ö¾ÖÔÆü−Ö ´Öë ÃÖÆüµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(3) Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ×»Ö×ÖŸÖ †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö êú ×²Ö−ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß úÖê ˆ¯Ö ×¾Ö×−Ö´ÖµÖ (1) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úÖµÖÔ
úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü úÖê‡Ô †−µÖ úÖµÖÔ −ÖÆüà ÃÖÖï¯ÖÖ •ÖÖµÖÖÖ …
45. †Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß úÖ ú¢ÖÔ¾µÖ:-
†Û−Ö¿Ö´Ö−Ö †×¬ÖúÖ¸üß :-
(ú) †×¬Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ,×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë µÖÖ †Ö¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−ŸÖÖÔŸÖ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ †Û−Ö ÖÖê•ÖÖë, †Û−Ö¿Ö´ÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß
†Öî¸ü †Ö¯ÖÖŸÖ ¯»ÖÖ−Ö úß ¤êüÖ-¸êüÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ †Öî¸ü †Û−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖú ˆ¯ÖÖµÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ÃÖ»ÖÖÆü ¤êüÖÖ ;
(Ö) †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯ÖÃú¸ü úÖ ˆ×“ÖŸÖ †×³Ö−µÖÖÃÖ, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö †Öî¸ü ¤êüÖ¸êüÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üêÖÖ ;
(Ö) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üêÖÖ ×ú ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ †Û−Ö ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êú ×»Ö‹ †Ö¯ÖÖŸÖ ¯»ÖÖ−Ö úß ŸÖîµÖÖ¸üß ú¸ü »Öß Ö‡Ô Æîü ;
29
(‘Ö) ¾ÖÆü †Û−Ö-¿ÖÖ´Öú ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ¯ÖÏ³ÖÖ¸üß êú ×»Ö‹ ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ úÖ †ÖµÖÖê•Ö−Ö
ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾µÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö †Û−Ö-µÖÖê•Ö−ÖÖ ÃÖê ×−Ö¯Ö™ü−Öê ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ŸÖ¸üßúÖë úÖ
×−ÖÂ¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸êüÖÖ ;
(’ûû) ¾ÖÆü ‡ÃÖúÖ ¬µÖÖ−Ö ¸üÖêÖÖ ×ú †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ú¢ÖÔ¾µÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ³ÖÖ¸üß ¾µÖÛŒŸÖ ú´Ö-ÃÖê-ú´Ö ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÖÆü ´Öë ‹ú
²ÖÖ¸ü †ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ −Öú»Öß †³µÖÖÃÖ ú¸ëü ×•ÖÃÖÃÖê ×ú †ÖÖ »ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü †Û−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ´ÖÃµÖÖ†Öë ÃÖê ×−Ö¯Ö™ü−Öê úÖ
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ×´Ö»Ö ÃÖêú ;
(“Ö) ¯ÖÏŸµÖêú ×ŸÖ´ÖÖÆüß ´Öë ú´Ö-ÃÖê-ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë ŸÖ£ÖÖ †ÖÖ úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê
ˆ¯Öú¸üÖÖë úß •ÖÖÑ“Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë ×úÃÖß ³Öß ¡Öã×™ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ú¸êüÖÖ ;
(”ûû) ÖÖ−Ö ´Öë †ÖÖ »ÖÖ−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ˆÃÖ ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü ²Öã—ÖÖ−Öê úÖ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ †Öî¸ü ÃÖ´Ö−¾ÖµÖ ú¸êüÖÖ ;
(•Ö) ÖÖ−Ö ´Öë †ÖÖ êú ¸üÖêú£ÖÖ´Ö êú ×»Ö‹ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ úÖ¸üúÖë êú •ÖÖÑ“Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹¾ÖÓ †−µÖ †×¬ÖúÖ¸üß
•ÖÖê ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ÆüÖëÖê ˆ−ÖÃÖê ÃÖ´Ö−¾ÖµÖ ú¸êüÖÖ ;
(—Ö) ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú ×¤ü−Ö êú úÖµÖÔ úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ²µÖÖî¸üÖ ¸üÖêÖÖ …
2. Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úß ×»Ö×ÖŸÖ †−Öã´Ö×ŸÖ êú ×²Ö−ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (…) ´Öë †Û−Ö¿ÖÖ´Öú †×¬ÖúÖ¸üß úÖê ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úÖµÖÔ
êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ úÖê‡Ô ³Öß úŸÖÔ¾µÖ −ÖÆüà ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
46. ¿ÖÖò™ü ±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü :-
(ú) ×¾ÖÃ±úÖê™üúÖë êú ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ ×úÃÖß †Ö¤êü¿Ö êú
ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü †¯Ö−Öê úŸÖÔ¾µÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸êüÖÖ ;
(Ö) ‹êÃÖê ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë úß ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ úß ¥üÛÂ™ü ÃÖê ×úÃÖß ×−Ö¤êü¿Ö úß, •ÖÖê ˆ−Æëü ˆ““Ö †×¬ÖúÖ¸üß «üÖ¸üÖ ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê,
†¯Ö−Öê ÃÖÆüÖµÖúÖë êú «üÖ¸üÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö êú ×»ÖµÖê ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ ;
(Ö) úÖê‡Ô ×¾ÖÃ±úÖê™üú ×úÃÖß †¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê −ÖÆüà ÃÖã¯Öã¤Ôü ú¸êüÖÖ ;
(‘Ö) ×¾ÖÃ±úÖê™ü−Ö “ÖÖ•ÖÔ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖü ¸üÆêüÖÖ ŸÖ£ÖÖ Öã¤ü Æüß ×¾ÖÃ±úÖê™ü−Ö ú¸êüÖÖ ;
(›ü.) •Ö²Ö ×¾ÖÃ±úÖê™ü−Ö ×−ÖÂ±ú»Ö ÆüÖê •ÖÖµÖê ŸÖÖê µÖÆü ¤êüÖ−Öê êú ×»ÖµÖê ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ ×ú Ö−Ö ÃÖã¸ü×ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê ×−Ö¿ÖÃ¡Ö ÆüÖê
ÖµÖß Æîü…
47. ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú úŸÖÔ¾µÖ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ˆ““Ö †×¬ÖúÖ¸üß êú †Ö¤êü¿ÖÖë êú †¬Öß−Ö ŸÖ£ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë
†£Ö¾ÖÖ ˆ−Öêú †¬Öß−Ö ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü úÖµÖÔ ú¸êüÖÖ…
30
(2) ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ×−Ö´−Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ -
(ú) †¯Ö−Öê ˆ““Ö †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë êú †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö êú ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖ úß †¯Ö−Öê úÖ´Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ×−ÖµÖãŒŸÖ ú¸ü−ÖÖ ;
(Ö) ‹êÃÖê †×¬ÖúÖ¸üß ÃÖê †¯Ö−Öß †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ úß †¾Ö×¬Ö úß ¯Öæ¾ÖÔ †−Öã´Ö×ŸÖ ×»ÖµÖê ²ÖÖî¸ü †£Ö¾ÖÖ µÖ£ÖÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ
«üÖ¸üÖ ³ÖÖ¸ü´ÖãŒŸÖ ×úµÖê ²ÖÖî¸ü †−Öã¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆü−ÖÖ ;
(Ö) ‹êÃÖê †×¬ÖúÖ¸üß ÃÖê ²ÖÖî¸ü †−Öã´Ö×ŸÖ êú, †¯Ö−Öß ¯ÖÖ¸üß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×•Ö−Ö úŸÖÔ¾µÖÖë êú ×»ÖµÖê ¾ÖÆü ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü,
ˆ−Öêú †»ÖÖ¾ÖÖ †−µÖ úŸÖÔ¾µÖ-×−Ö¾ÖÔÆü−Ö ú¸ü−ÖÖ;
(3) ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ †¯Ö−Öê úÖµÖÔ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖß •ÖÖê×Ö´Ö¯ÖæÖÔ ÛÃ£Ö×ŸÖ ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü, •ÖÖê×Ö´Ö úÖê ÖŸ´Ö ú¸ü−Öê êú
×»ÖµÖê Ÿ¾Ö×¸üŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖŸ´Öú ú¤ü´Ö ˆšüÖµÖêÖÖ…
****************
31
†¬µÖÖµÖ -5
×›ÒüØ»ÖÖ †Öî¸ü ¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü
48. ›êü×¸üú :
(1) ›êü×¸üú êú ¯ÖÏŸµÖêú ³ÖÖÖ êú ×−Ö´ÖÖÔÖ úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ¥üœÍü ÆüÖêÖß †Öî¸ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖê
ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ……
(2) †Öê¾Ö¸ü™üÚ−ÖÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ›êü×¸üú úÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
49. ›êü×¸üú ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ †Öî¸ü ÃÖŸÖÆü :

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ›êü×¸üú ‹¾ÖÓ ÃÖã²ÖÖÊ ´ÖÖÃ™ü ¯Ö¸ü ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖÑú êú ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ŸÖ¸ü±ú ‡ÃÖêú ²ÖÖÊ ×ú−ÖÖ¸êü ¯Ö¸ü ¤üÖê ¸êü»Ö
¸êüØ»ÖÖ ×•ÖÃÖúß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô ‹ú ´Öß™ü¸ü ‹¾ÖÓ ™üÖê ²ÖÖê›Ôü ×•ÖÃÖúß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô 0.15 ÆüÖê ¾ÖÖ»ÖÖü 0.6 ´Öß™ü¸ü “ÖÖî›ÍüÖ ‹ú ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ
¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ›êü×¸üú ¯Ö¸ü ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯ÖÖ‡¯Ö ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö µÖÖ †−µÖ ¸îüú ×ú‹ Ö‹ ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê “Ö»ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú
¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ êú úÖµÖÔ¸üŸÖ ×ú−ÖÖ¸êü ÃÖê ¯ÖÖ¤ü ŸÖú ‹¾ÖÓ ›êü×¸üú êú ÖŸÖÔ êú Ã£ÖÖ−Ö úÖê
œÓüêúÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖêÖÖ…
(3) ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ êú úÖµÖÔ¸üŸÖ ×ú−ÖÖ¸êü úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú ™Òîü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖòú úÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖîÃÖê•Ö
¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ×−ÖÙ¾Ö‘−Ö ÆüÖê…
(4) ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ, ÃÖŸÖÆüÖë †Öî¸ü ³ÖÏ´ÖÖúÖ¸üß ¯Ö£ÖÖë úÖê ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ¯ÖÏÖê¯ÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖ¬ÖÖ†Öë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖ
¯ÖÏúÖ¸ü ¤êüÖ-¸êüÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú ×±úÃÖ»Ö−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö úß •ÖÖ ÃÖêú…
50. ÃÖß×œÍüµÖÖÑ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ›êü×¸üú úÖê ÃÖßœÍüß ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ÃÖê µÖãŒŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú ÃÖ³Öß ¾ÖÖØúÖ ‹¾ÖÓ ¾ÖÚúÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ŸÖú ¯ÖÆãÑü“Ö
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ úß •ÖÖ ÃÖêú…
(2) ÃÖßœÍüß ÃÖê »Öêú¸ü ¾ÖÚúÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ŸÖú úß ¤æü¸üß †“”ûß ŸÖ¸üÆü ¸êüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ ™üÖê ²ÖÖê›Ôü ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖßœÍüß ´Öë ²Ö¸üÖ²Ö¸ü Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ›Óü›üÖ »ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖßœÍüß ³ÖÖÖ úÖ †Ó×ŸÖ´Ö ×ÃÖ¸üÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ êú
ˆ¯Ö¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö 1 ´Öß™ü¸ü ŸÖú ±îú»ÖÖ ¸üÆêüÖÖ…
(4) ÃÖßœÍüß êú 6 ´Öß™ü¸ü ÃÖê †×¬Öú ŸÖ£ÖÖ †×¬ÖúŸÖ´Ö 9 ´Öß™ü¸ü †™æü™ü »Ö´²ÖÖ‡Ô ¯Ö¸ü »ÖëØ›üÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ µÖÖ ú™ü‘Ö¸üÖ
¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ…
(5) ÃÖ³Öß »ÖëØ›üÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ¸êüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ ™üÖê-²ÖÖê›Ôü ÃÖê µÖãŒŸÖ ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ŸÖÖ×ú ÃÖßœÍüß ŸÖú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÆãÑü“Ö ÆüÖê
ÃÖêú… ¯Ö¸ü−ŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×úÃÖß ÖÖ−Ö µÖÖ ˆÃÖêú ×úÃÖß ×ÆüÃÃÖê ´Öë »ÖêØ›üÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ êú ²Ö¤ü»Öê ×úÃÖß ³Öß ¾ÖîúÛ»¯Öú
¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ−Öß ˆ¯ÖÖµÖ êú ×»Ö‹ †−Öã´Ö×ŸÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(6) ›êü×¸üú ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ÃÖê ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü ŸÖú •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ÃÖß×œµÖÖëüÍ úÖê †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ±úÖò»Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü µÖÖ
‹êÃÖÖ †−µÖ µÖãÛŒŸÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ×Ö¸ü−Öê ÃÖê ¸üÖêêú…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ »ÖÖÖæ Æîü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ ‡ÃÖ ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö •ÖÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ −ÖÆüà Æîü, ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú «üÖ¸üÖ ‹¾ÖÓ ‹êÃÖß ¤ü¿ÖÖ†Öë êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü •ÖîÃÖÖ ×ú ˆÃÖ´Öë ˆ−Öêú
«üÖ¸üÖ ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ Æîü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ µÖÖ ×¿Ö×£Ö»Ö ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
32
51. ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü †Öî¸ü •Öß¾Ö−Ö ¸êüÖÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ •ÖÖê ›êü×¸üú êú ¯ÖÏ£Ö´Ö ÖŸÖÔ êú ‰ú¯Ö¸ü úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü úÖê ¯ÖæÖÔ ¿ÖÖ¸üß×¸üú ÆüÖ−ÖìÃÖ †Öî¸ü •Öß¾Ö−Ö ¸êüÖÖ
êú ÃÖÖ£Ö †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü •Ö²Ö †−µÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ‰Ñú“ÖÖ‡Ô ÃÖê ×Ö¸ü−Öê êú ÖŸÖ¸êü
ÃÖê ˆÃÖúÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö −Ö ÆüÖê ŸÖÖê ¾ÖÆü ˆÃÖúÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸êüÖÖ…
(2) úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ µÖ×¤ü ˆÃÖúÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö ¯ÖæÖÔ ¿ÖÖ¸üß×¸üú ÆüÖ−ÖìÃÖ ‹¾ÖÓ •Öß¾Ö−Ö ¸êüÖÖ ÃÖ×ÆüŸÖ †−Öã ´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú
ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü «üÖ¸üÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü úÖµÖÔ µÖÖ µÖÖ¡ÖÖ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ •ÖÆüÖÑ ×ú ˆÃÖê 1.8 ´Öß™ü¸ü ÃÖê †×¬Öú ×Ö¸ü−Öê
úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖê †Öî¸ü •Ö²Ö ¾ÖÆü úÖµÖÔ ¯Ö¸ü ¸üÆêüÖÖ ŸÖ²Ö ˆÃÖúÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸êüÖÖ…
52. †Ö¯ÖÖŸÖ ×−ÖúÖÃÖ ˆ¯ÖÖµÖ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ›êü×¸üú ¯Ö¸ü ‹ú ×−ÖúÖÃÖ ¯ÖÓÛŒŸÖ úß ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖ ‹¾ÖÓ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… µÖÆü ‹ú ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ
´Ö•Ö²ÖæŸÖ Ã»ÖÖ‡›ü êú ÃÖÖ£Ö †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö ˆ¯ÖÖµÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü µÖãŒŸÖ ÆüÖêÖÖ ×ú ¾µÖÛŒŸÖ †Ö¯ÖÖŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë
(µÖ×¤ü †¯ÖŸÖ™ü úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ÆüÖê) ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü ÃÖê ÖÏÖˆ›ü »Öê¾Ö»Ö µÖÖ ´ÖãµÖ ›êüú »Öê¾Ö»Ö ŸÖú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ †Ö ÃÖêú…
(2) ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü êú šüßú ‰ú¯Ö¸ü Ö¢ÖÔ ŸÖú ²Ö“ÖÖ¾Ö ¸êüÖÖ úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÃÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖê ÖÏÖˆ›ü ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö
´ÖÓú ²ÖÖê›Ôü úß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô ŸÖú ‹ú ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ÖÏÖˆ›ü ÃÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ˆŸÖ¸ü−Öê¾ÖÖ»Öß •ÖÖÆü úÖê ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ úß ²ÖÖ»Öæ µÖÖ †−µÖ ˆ×“ÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ µÖãŒŸÖ ¸üÖŸÖê Æãü‹ ú×šü− Ö »ÖîØ›üÖ
úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ »Ö“Öß»ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖ‰ú›ü ™Òüß¯Ö ´Öë µÖÖ ÃÖ¯ŸÖÖÆü ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü •ÖÖê ³Öß ¯Öæ¾ÖÔ ´Öë †Ö‹ ‹ú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ
†Ö¯ÖÖŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö µÖãÛŒŸÖ úß •ÖÖÑ“Ö úß •ÖÖ‹Öß ‹¾ÖÓ ‡ÃÖ ˆ§êü¿µÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú ×−Ö¸üßÖÖ úÖ ‹ú ×¸üúÖò›Ôü ÃÖ×•Ö»¤ü
−Ö´²Ö¸ü¤üÖ¸ü ÖÖŸÖê ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖ´Öë ˆ−ÖúÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ³Öß ÆüÖêÖÖ ×•Ö−Öêú «üÖ¸üÖ ×−Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
53. ¾Ö•Ö−Ö ÃÖæ“Öú :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¸üßÖ ¯Ö¸ü ‹ú ¾Ö•Ö−Öü ÃÖæ“Öú ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖúÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ×−Ö»ÖÓ×²ÖŸÖ »ÖÖê›ü êú ×−Öú™ü
ÃÖæ“Ö−Ö úÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¾Ö•Ö−Ö ÃÖæ“Öú úÖ ¤êüÖ-¸êüÖ †“”ûß ŸÖ¸üÆü úß •ÖÖ‹Öß †Öî¸ü µÖÆü “ÖÖ»Öæ ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë ÆüÖêÖÖ…
54. ×−ÖúÖÃÖ ¯Ö£Ö :-

×¸üÖ °»ÖÖê¸ü Öê¡Ö, †Öî¸ü ¯ÖÏŸµÖêú úÖµÖÔ¸üŸÖ ‡Ó•Ö−Ö °»ÖÖê¸ü Öê¡Ö †Öî¸ü ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¾ÖÖÃÖßµÖ Ã£ÖÖ−Ö êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ŸÖ¸ü±ú †²ÖÖ×¬ÖŸÖ
×−ÖúÖÃÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÖê ¯Ö£Ö ×−ÖúÖÃÖ ÆüÖëÖê…
55. ÖÖ›Ôü¸êü»Ö, Æîü−›ü¸êü»Ö †Öî¸ü ú¾Ö¸ü :-

(1) °»ÖÖê¸ü †Öê¯ÖØ−ÖÖ †Öî¸ü °»ÖÖê¸ü ÆüÖê»Ö ´ÖÖ−Öú ¸êüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ ™üÖê-²ÖÖê›Ôü µÖÖ ú¾Ö¸ü «üÖ¸üÖ ¸ü×ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(2) ÃÖ´Öß¯Ö¾ÖŸÖá °»ÖÖê¸ü Öã»ÖÖ ×ú−ÖÖ¸üÖµÖãŒŸÖ µÖÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ, •ÖÆüÖÑ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ú´Ö ú¸ü− Öê µÖÖ Öã•Ö¸ü−Öê úß
†−Öã´Ö×ŸÖ ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü, úÖê †“”ûß ¸êüØ»ÖÖ «üÖ¸üÖ ‘Öê¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ÃÖ³Öß ´ÖÓ›ü ™ïüú ¸ü−Ö¾Öê êú †−¤ü¸ü ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ´Ö›ü ™ïüú ´Öë ×Ö¸ü−Öê ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ •Ö²Ö úÖê‡Ô †−µÖ
ÃÖÖ¬Ö−Ö ´ÖÖî•Öæ¤ü −Ö ÆüÖê, ‹ú ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¸êüØ»ÖÖ «üÖ¸üÖ ‘Öê¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ‰ú¯Ö¸ü µÖÖ ÃÖ´Öß¯Ö¾ÖŸÖá ˆ¯Öú¸üÖ êú ×−Öú™ü ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÏúÖ¸ü êú •ÖÖê×Ö´Ö¾ÖÖ»Öê Ã£ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ÆüÖêú¸ü Öã»Öê ×ú−ÖÖ¸êü
¾ÖÖ»Öê °»ÖÖê¸ü, ¯ÖÖ¤ü›üß, “Ö²ÖæŸÖ¸üÖ µÖÖ ¸ü−Ö¾Öê úÖê ‹ú ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¸êüØ»ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ™üÖê-²ÖÖê›Ôü ÃÖê ‘Öê¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
33
56. ›ÒüÖ- ¾ÖÔú :-

(1) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë ›ÒüÖ-¾ÖÔú úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ×›Òü»Ö¸ü Ã™îü›ü êú ×−Öú™ü Óú™ÒüÖê»Ö ÃÖê µÖãŒŸÖ ‹ú ˆ×“ÖŸÖ µÖãÛŒŸÖ ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(2) •Ö²Ö ŸÖú ÃÖ³Öß ÖÖ›Ôü †¯Ö−Öê Ã£ÖÖ−Ö ´Öë −Ö ÆüÖë ŸÖ£ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ˆ−ÖúÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ×úÃÖß ³Öß
›ÒüÖ-¾ÖÔú úÖê ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) µÖ×¤ü »Öã×²ÖÎêú¿Ö−Ö ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ÖÖ›Ôü êú ÃÖÖ£Ö ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´ÖÖÖ´Ö −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö¿Öß−Ö úÖê ÖÏßÃÖàÖ ‹¾ÖÓ †ÖµÖØ»ÖÖ êú
×»Ö‹ ²ÖÓ¤ü ú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú 24 ‘ÖÓ™êü ´Öë ²ÖÎêú, ×»Öêú•Ö ŸÖ£ÖÖ ›ÒüÖ-¾ÖÔú úÖ ²ÖÎêú °»Öï•Öê•Ö úÖê ‹ú ÃÖÖ´Ö †×¬ÖúÖ¸üß «üÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖê‡Ô ¡Öã×™ü ¯ÖÖµÖê •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖê ÃÖã¬ÖÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê ŸÖú ›ÒüÖ-¾ÖÔú Ã£Ö×ÖŸÖ ¸üÆêüÖÖ…
(5) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (4) êú ŸÖÆüŸÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏŸµÖêú •ÖÖÑ“Ö úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ ÃÖÖ´Ö ×−Ö¸ü ßÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß «üÖ¸üÖ ×¸üúÖò›Ôü ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ›ÒüÖ-¾ÖÔú ´Öë ‹ú †Öò™üÖê´Öê×™üú ˆ¯Öú¸üÖ »ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ •ÖÖê ‹ú ×ÃÖ¸êü ¯Ö¸ü ÎúÖˆ−Ö ²»ÖÖòú ÃÖê ¤üÖê ´Öß™ü¸ü ÃÖê †×¬Öú
×−Öú™ü †Ö−Öê ÃÖê ™Òêü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖòú úÖê ŸÖ£ÖÖ ¤æüÃÖ¸êü ×ÃÖ¸êü ¯Ö¸ü ÃÖê™ü¸üß ™êü²Ö»Ö ¯Ö¸ü ÎúîØ¿ÖÖ úÖê †Ö−Öê ÃÖê ¸üÖêêúÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖµÖë ×¾Öª´ÖÖ−ÖÖ ÆüÖê, •ÖÖê ŸÖÖÙúú ºþ¯Ö ÃÖê ‡ÃÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö úÖê
¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖß Æîü, ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ¿Ö¢ÖÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ”ãûæ™ü ¤êü
ÃÖúŸÖÖ Æîü…
57. îú™üÆêü› †Öî¸ü îú™ü»ÖÖ‡−Ö :-
(1) ´ÖÖ−Ö¾Ö“ÖÖ×»ÖŸÖ îú™üÆêü›ü úÖê »ÖÖ‡−Ö µÖÖ ¸üÃÃÖê êú ¯ÖÆü»Öê ‹ëšü−Ö ÃÖê †»ÖÖ ¸üÖ−Öê úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
ÖÖ‡›ü ×›ü¾ÖÖ›ü¸ü êú ÃÖÖ£Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) îú™üÆêü›ü ¯Ö¸ü ´Öæ»Ö ÃÖß™ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖê•ÖêÜŒ™üÖ úß úÖê ‹ú ×“Öú−ÖÖ ×£Ö´²Ö»Ö µÖÖ ¯»Öê™ü ÃÖê œÍüúÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) •Ö²Ö îú™ü Æêü›ü ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë »ÖÖµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê Óú™ÒüÖê»Ö ‹ú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ¸üÆêüÖÖ ŸÖ£ÖÖ
†Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ¾ÖÆü ŸÖŸúÖ»Ö îú™üÆêü›ü êú “ÖÎúÖ úÖê ¸üÖêêúÖÖ…
(4) îú™üÆêü›ü úÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Öú †¯Ö−Öê ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö Öê¡Ö úÖê ÃÖÖ±ú ¸üÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ îú™ü»ÖÖ‡−Ö êú ×ÆüÃÃÖê úÖê ‹ëšü−ÖµÖãŒŸÖ µÖÖ
“Ö¸üÖßµÖãŒŸÖ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
58. ™üÖòÃÖ :-
(1) ¯ÖÖ‡¯Ö ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö úÖê ²Ö−ÖÖ−Öê µÖÖ ŸÖÖê›Íü−Öê êú ÃÖ´ÖµÖ ¯ÖÖ‡¯Ö êú †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ‘ÖæÖÔ−Ö úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¸üÖêúÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ •ÖÆüÖÑ úÆüà ³Öß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ÆüÖê ‹ú ²Öîú-†¯Ö ™üÖòÃÖ úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) †ÖúÛÃ´Öú ÃÖÓ¯ÖÔú úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ÖÖ›Ôü ´Öë ™üÖò−Ö úÖˆ−™ü¸ü ²Öî»ÖëÃÖ ³ÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ »ÖÖ‡−Ö úÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ™üÖò−Ö ÃÖê°™üß »ÖÖ‡−Ö êú ”ûÖê¸ü úÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö ŸÖß−Ö ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö Œ»Öî´¯Ö ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ µÖÖ ˆÃÖúÖ
×ÎúÜ´¯ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
59. ÃÖã¸üÖÖ “Öî−Ö µÖÖ ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö :- ™üÖò−Ö, ¸üÖê™ü¸üß ÆüÖê•Ö êú ×ú−ÖÖ¸üÖë ŸÖ£ÖÖ ÃÖÃ¯Öë¿Ö−Ö “Öú¸üß úÖê ÃÖã¸üÖÖ “Öê−Ö µÖÖ ¾ÖÖµÖ¸ü
»ÖÖ‡−Ö ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
60. êúØÃÖÖ »ÖÖ‡−Ö :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ÃÖ³Öß êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úÖ ¥ü¿µÖ ×−Ö¸üßÖÖ
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖÖ¸ü êú ×‘ÖÃÖ−Öê, Ö¸üÖ, ³ÖÓÖã¸ü ŸÖ£ÖÖ ™æü™ü−Öê úß ¤ü¿ÖÖ úÖê −ÖÖê™ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß
34
¯ÖÏŸµÖêú •ÖÖÑ“Ö ×¸ü¯ÖÖê™Ôü úÖê ÃÖ×•Ö»¤ü ÖÖŸÖê ´Öë ¤ü•ÖÔ ú¸ü ×−Ö¸üßÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß «üÖ¸üÖ ˆÃÖ ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ
ŸÖÖ¸üßÖ †Ó×úŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
(2) ‰ú¯Ö¸ü ²ÖŸÖÖ‹ Ö‹ ×úÃÖß •ÖÖÑ“Ö êú ÃÖ´ÖµÖ µÖ×¤ü úÖê‡Ô ú´Öß µÖÖ ¡Öã×™ü ¯ÖÖ‡Ô •ÖÖŸÖß Æîü, ×•ÖÃÖÃÖê »ÖÖêÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖê
ÖŸÖ¸üÖ ÆüÖê ŸÖÖê ‹êÃÖß ú´Öß µÖÖ ¡Öã×™ü úß ×»Ö×ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ŸÖŸúÖ»Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ¤üß •ÖÖ‹Öß †Öî¸ü ¡Öã×™ü µÖÖ ú´Öß
êú ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü êú ²ÖÖ¤ü Æüß êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖÏµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ¯ÖÏŸµÖêú êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úÖ ×‘ÖÃÖÖ¾Ö™ü ×²Ö−¤ãü, ¯ÖÏŸµÖêú 3,000 ™ü−Ö ×ú»ÖÖê´Öß™ü¸ü µÖÖ •Öºþ¸üŸÖ †−ÖãÃÖÖ¸ü ”ûÖê™üê
†ÓŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü •ÖÆüÖÑ êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úß †ŸµÖ×¬Öú ×‘ÖÃÖÖ‡Ô úÖê ¸üÖêú−Öê Æüß êú ×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖê, úÖê êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úß
ú´Ö ÃÖê ú´Ö 30 ´Öß™ü¸ü úØ™üÖ ú¸üêú ²ÖœÍüÖµÖÖü •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ×›Òü»Ö¸ü µÖÖ †−µÖ ÃÖÖ´Ö †×¬ÖúÖ¸üß êú ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü µÖÆü ¾µÖÛŒŸÖ ˆÃÖêú †−µÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ‹¾ÖÓ ŸÖÖ¸üßÖ úÖê ×¸üúÖò›Ôü ú¸ëüÖê ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸ü ŸÖÖ¸üßÖ ¤ëüÖê…
¯Ö¸ü−ŸÖãú, •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ×¾Öª´ÖÖ−Öü ÆüÖê •ÖÖê ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö úÖê ŸÖÖÙúú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖß Æîü ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ¿Ö¢ÖÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¤êü
ÃÖêúÖÖ…
61. ÃÖÖ´ÖÖÏß Æü£ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×¸üØÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ :-
(1) ×¸üØÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ×•Ö−Ö´Öë ÃÖÖ´ÖÖÏß ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ Îêú−Ö ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü, úÖê ¯ÖÏµÖÖêÖ êú ¯Öæ¾ÖÔ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú
¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü µÖÆü ¤êüÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú µÖÆü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Æîü…
(2) ×¸üØÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ´Öë ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ÃÖã¸ü× ÖŸÖ ³ÖÖ¸ü ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ³ÖÖ¸ü −ÖÆüà »ÖÖ¤üÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) †Öê¾Ö¸üÆêü›ü ×¾ÖªãŸÖ “ÖÖ»Ö−Ö »ÖÖ‡Ô−Ö êú ÃÖ´Öß¯Ö Îêú−Ö “Ö»ÖÖ−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×²Ö•Ö»Öß êú ŸÖÖ¸ü úÖê ÃÖ´¯ÖÔú ÃÖê ²Ö“ÖÖ‹
¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ²Ö¸üŸÖŸÖê Æãü‹ ×¾ÖªãŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ŸÖ²ÖŸÖú ²Ö−¤ü ¸üÖÖ •Ö‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú Îêú−Ö “Ö»ÖÖ‡Ô •ÖÖ ¸üÆüß
ÆüÖ…ê
(4) ‹êÃÖê †−ŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü ÃÖ³Öß ×¸üØÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ Îêú−Ö úß •ÖÖÑ“Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ
×ÎúµÖÖ×¾Ö×¬Ö êú †−Öãºþ¯Ö ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ×−Ö¸üßÖÖ êú −ÖŸÖß•ÖÖë úÖê †×³Ö×»Ö×ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
62. ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ :-
(1) ¯ÖÓÛŒŸÖ ´Öë ¸üÖß Ö‡Ô ÃÖ³Öß ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖê ‡ú½üÖ ú¸ü œÍêü¸ü ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ µÖÖ ˆÃÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ×ú ¾ÖÆü ×±úÃÖ»Öê, ×Ö¸üê µÖÖ œÍüÆêü −ÖÆüà…
(2) ÃÖÖ´ÖÖÏß ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ˆ¯Öú¸üÖ µÖÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ´ÖãŒŸÖ †Öî¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ †Ö¾ÖÖÖ´Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¸üÖÃŸÖê úÖê
ÃÖÖ±ú ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
63. ¯ÖÖ‡¯Ö ¸îüú úÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ †Öî¸ü »ÖÖêØ›üÖ :-
(1) ¯ÖÖ‡¯Ö ¸îüú úÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ˆÃÖ ¯Ö¸ü ×úÃÖß ³Öß ¯ÖÏúÖ¸ü êú ³ÖÖ¸üü úÖê ¾ÖÆü−Ö ú¸ü−Öê êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îüú ÃÖê »ÖãœÍüú−Öê ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö -™ü¶æ²Ö»Ö¸ü ÃÖÖ´ÖÖÏß µÖÖ †−µÖ ÖÖê»Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îüú ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö êú »ÖÖêØ›üÖ, †−Ö»ÖÖêØ›üÖ ‹¾ÖÓ Ã£ÖÖ−ÖÖ−ŸÖ¸üÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê
‡−Öêú ²Öß“Ö •ÖÖ−Öê ß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß •Ö²ÖŸÖú ×ú Ö×ŸÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö êú ×úÃÖß ³Öß ³ÖÖ¸ü ÃÖê “ÖÖê™ü ÖÖ−Öê ÃÖê
²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¾ÖÆüÖÑ ¯Ö¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯ÖÖµÖ µÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß −ÖÆüà ¤üß Ö‡Ô ÆüÖ…ê
64. ×¸üÖ úÖ »ÖÖÖ−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×›üÃ´Öï™ü»Ö ú¸ü−ÖÖ :-
(1) úÖµÖÔ-Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü •Ö²Ö ŸÖú ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ −ÖÆüßÓ úß •ÖÖŸÖß Æîü ŸÖ²Ö ŸÖú †×¬Öú ³ÖÖ¸üü úÖê
ˆšüÖ−Öê ‹¾ÖÓ »ÖÖÖ−Öê úÖ úÖµÖÔ ×¤ü−Ö ´Öë ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
35
(2) ÃÖ³Öß œÍüß»Öê ¯Öæ•Öì ‹¾ÖÓ ˆ¯Öú¸üÖ úÖê ´Ö•Ö²ÖæŸÖß ÃÖê ‹¾ÖÓ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê úÃÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ÖÖ›Ôü »ÖÖ‡Ô−Ö, îú™ü »ÖÖ‡Ô−Ö, ÃÖ²Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ‹¾ÖÓ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú †−µÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ×úÃÖß ³Öß †Öê¾Ö¸üÆêü›ü ‡»ÖêÛŒ™Òüú
™ÒüÖÓÃÖ×´Ö¿Ö−Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê 6 ´Öß™ü¸ü êú †−¤ü¸ü −ÖÆüà »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) †ÖÓŸÖ×¸üú †−ŸÖÔ¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö ÃÖê ×−ÖúÖ»Ö−Öê¾ÖÖ»Öê ¯Ö¤üÖ£ÖÖí úÖê ¯ÖÖ−Öß ÃÖê ²Öã—ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ µÖÖ ˆÃÖê †−µÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß
×“Ö−ÖÖÖ¸üß †¾Ö¿ÖÖêÂÖú «üÖ¸üÖ ²Öã—ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ˆ““Ö ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏ¾ÖÖ×ÆüŸÖ ¦ü¾Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ Ã™ß´Ö »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ²ÖÖê»™ü «ü Ö¸üÖ úÃÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ×¸üÖ úÖê ×›üÃ´Öï™ü»Ö ú¸ü−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ úÖê ¾ÖÃŸÖã†Öë êú ×Ö¸ü−Öê µÖÖ ×±úÃÖ»Ö−Öê ÃÖê ÆüÖê−Öê¾ÖÖ»Öß Ö×ŸÖ ÃÖê
²Ö“ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(7) “Ö²ÖæŸÖ¸êü ¯Ö¸ü ´ÖÖî•Öæ¤ü ‘Ö™üú ×•Ö−Ö´Öë −Ö™ü-²ÖÖê»™ü ‹¾ÖÓ ÛŒ»Ö™ü ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßúÖ ÃÖê •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ‹ú-
‹ú ú¸ü ÃÖ´ÖæÆü ´Öë µÖÖ Óú™êü−Ö¸ü ´Öë ˆŸÖÖ¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) ×¸üØÖÖ †¯Ö ‹¾ÖÓ ×›üÃ´Öï×™üØ»ÖÖ úÖµÖÔ ÆêüŸÖã ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ-
†³µÖÖÃÖ †¯Ö−ÖÖú¸ü ˆÃÖúÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
65. †¯ÖŸÖ™ü ×¸üÖ ÃÖê ¤æü¸ü ˆ¯Öú¸üÖ úÖê ‰ú¯Ö¸ü ˆšüÖ−ÖÖ ‹¾ÖÓ −Öß“Öê ×Ö¸üÖ−ÖÖ:-
(1) •Öîú ‰ú¯Ö¸ü ú¸ü−ÖÖ, •Öîú −Öß“Öê ú¸ü−ÖÖ ‹¾ÖÓ Ø¸üÖ úß Ö×ŸÖ úß ÃÖß¬Öß ¤êüÖ-¸êüÖ †Öî¸ü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö
êú †¬Öß−Ö µÖÖ †−µÖ †×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö−Æëü ×¾Ö¿ÖêÂÖ ºþ¯Ö ÃÖê ‡ÃÖ ˆ§êü¿µÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê, êú
†¬Öß−Ö ÆüÖêÖÖ…
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯Öæ¸êü ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×¸üÖ êú Ã£ÖÖ×µÖŸ¾Ö úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö, ÃÖã¸üÖÖ ×¾Ö×−Ö¤ìü¿Ö, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö, ¯Ö¸üßÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú úÖµÖÔ ŸÖ£ÖÖ “Öêú ×»ÖÃ™ü úÖê
¤ü¿ÖÖÔ−Öê¾ÖÖ»Öß ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖµÖÔ
†Ö¸Óü³Ö ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë úÖê ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(4) ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ¾ÖÖµÖã, ÃÖ´Öã¦ü¬ÖÖ¸üÖ, ÃÖ´Öã¦ü ¯Öê™üß ›üÖ™üÖ, •Ö»Ö úß ÖÆü¸üÖ‡Ô, ¯ÖÏŸµÖÖ×¿ÖŸÖ ³Öê¤ü−Ö ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê
•ÖÆüÖ•ÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ ÛÃ£Ö¸üŸÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖê úÖê ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖê ²ÖÖî¸ü •Öîú ˆšüÖ−Öê, ×Ö¸üÖ−Öê µÖÖ Ø¸üÖ
“ÖÖ»Ö−Ö úÖ úÖµÖÔ −ÖÆüßÓ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ×¸üÖ †¯ÖŸÖ™ü †Ö¯ÖæÙŸÖ µÖÖ−Ö «üÖ¸üÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê »ÖÓÖ¸ü ›üÖ»ÖÖ Æãü†Ö ¸üÆêüÖÖ •Ö²ÖŸÖú ×ú ‡ÃÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê
ÃÖ´Öã¦ü úß ¯Öê™üß ´Öë Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ −ÖÆüßÓ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(6) ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ´Öë »ÖÖ‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ØÖ“ÖÖ‡Ô µÖÖ−Ö ×úÃÖß ´ÖÖ−Öú †×³Öú¸üÖ «üÖ¸üÖ •ÖÖ¸üß ×ú‹ Ö‹ •ÖÖò“Ö ¯ÖÏ´ÖÖÖ-
¯Ö¡Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖêÖÖ ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ¯Öæ¾ÖÔ êú ²ÖÖ¸üÆü ´ÖÆüß−ÖÖë êú †−¤ü¸ü úß ŸÖÖ¸üßÖ ×»ÖÖß ÆüÖêÖß †Öî¸ü ˆÃÖ´Öë
•ÖÆüÖ•Ö êú ÃÖŸÖŸÖ Ã£Öî×ŸÖú ÖæÑ™üÖ úÂÖÔÖ úÖ ¾ÖÖÔ−Ö ÆüÖêÖÖ…
(7) ×¸üÖ úß •Ö»Ö×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖ´¯ÖæÖÔŸÖÖ úÖ Æü¸ü ÃÖ´ÖµÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) ×¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖ™ü êú †Ö¬ÖÖ¸ü êú ²Öß“Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖÓ“ÖÖ¸ü ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúß »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ¤êüÖ³ÖÖ»Ö úß
•ÖÖ‹Öß…
(9) ×¤ü−Ö êú ÃÖ´ÖµÖ êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü •ÖîØúÖ úÖê ‰ú¯Ö¸ü-−Öß“Öê ú¸ü−Öê •ÖîÃÖÖ úÖê‡Ô ³Öß ú×šü−Ö
¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖµÖÔ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(10) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü •Öîú úÖê ˆšüÖ−Öê µÖÖ −Öß“Öê ú¸ü−Öê êú úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ÃÖÓµÖÖ úÖê
Æüß šüÆü¸ü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß…
67. »ÖÓÖ¸ü ›üÖ»Ö−ÖÖ, ²ÖÖÑ¬Ö−ÖÖ ‹¾ÖÓ Ã£ÖÖ−Ö ´Öë »ÖÖÖ−ÖÖ :-
(1) ¯»Ö¾Ö´ÖÖ−Ö ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ¯ÖÏÖÖ»ÖßÖŸÖ ÆüÖëÖß ŸÖÖ×ú ¾ÖÆü †¯Ö−Öß ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê ²Ö¸üÖ²Ö¸ü úÖµÖ´Ö ¸üÖ ÃÖêú, µÖ×¤ü
†Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖê ŸÖÖê µÖÆü ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖÖ´Ö ÆüÖë ×ú ¾ÖÆü •ÖÖê×Ö´Ö ‹¾ÖÓ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ×ÖÃÖú ÃÖêú…
36
(2) Ö×ŸÖ¿Öß»Ö Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú ¯ÖÏÖÖ»Öß êú †ÃÖ±ú»Ö, Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ †Öî¸ü
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë úÖµÖ´Ö ¸üÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
(3) ÃÖ´Öã¦üßµÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö †Ö¾Ö¿µÖú úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß •ÖÖ‹Öß ×•ÖÃÖÃÖê ¤ãü‘ÖÔ™ü −ÖÖ †Öî¸ü ÖŸÖ¸êü úß
ÛÃ£Ö×ŸÖ úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ´Öë ú´Öß †Ö‹ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÃÖê •Öã›Íêü »ÖÖêÖÖë úÖê Ö×ŸÖ −Ö ¯ÖÆãÑ“Öê…
(4) ‹êÃÖê ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö •ÖÆüÖ•Ö ‹¾ÖÓ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ†Öë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê ²Ö¸üú¸üÖ¸ü ¸üÖ−Öê êú
×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ†Öë úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖë êú ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ‹¾ÖÓ ×−Ö»ÖÓ²Ö−Ö ÆêüŸÖã ´ÖÖ−Ö¤ü›ü ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ
×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖë…
68. ´Ö›ü ™ïüú †Öî¸ü ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö :-

(1) æú¯Ö êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ÆêüŸÖã ´Ö›ü ™ïüú †Öî¸ü ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö úß ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ Ö´ÖŸÖÖ úß ¯ÖæÙŸÖ úß •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúÖ
¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ´Ö›ü ™ïüú úÖê †ÖÓŸÖ×¸üú ¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö ÃÖê ‡ŸÖ−Öß ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú •Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ êú •Ö´ÖÖ¾Ö ÃÖê
ÆüÖê−Öê¾ÖÖ»Öß †ÖÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö ÆüÖê ÃÖêú…
(3) ´Ö›ü ™ïüú úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ú¸ü »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö úÖ ÃÖŒÃÖ−Ö ÃÖÆüß ÆüÖê…
¯Ö¸ü−ŸÖã ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ÖÖ−Ö êú ×úÃÖß ³Öß ×ÆüÃÃÖê úÖê ‡ÃÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß êú ²Ö¸üŸÖê •ÖÖ−Öê ÃÖê
”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖ µÖ×¤ü ¾ÖÆü ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖúÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö †¯Öê×ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü…
(4) ›ÒüßØ»ÖÖ ×¸üÖ ÃÖê •Öã›Íê ÃÖ³Öß ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö úÖê ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ÃÖã¸üÖÖ ¤üÖ²Ö ×¸ü×»Ö±ú ¾Ö»¾Ö ŸÖ£ÖÖ †Öò¯Ö¸êüØ™üÖ Öê•Ö ÃÖê
ÃÖãÃÖÛ••ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ¾Ö»¾Ö úÖê ¯Ö´¯Ö, ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ‹¾ÖÓ ×±úØ™üÖ êú Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ úÖµÖÔ ¤üÖ²Ö ÃÖê †×¬Öú ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ÃÖê™ü −ÖÆüà
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ÃÖã¸üÖÖ ¤üÖ²Öü ×¸ü×»Ö±ú ¾Ö»¾Ö ÃÖê ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö «üÖ¸üÖ ‹êÃÖê Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÆüÖÑ ‡ÃÖÃÖê »ÖÖêÖÖë úÖê
ÖŸÖ¸üÖ −Ö ÆüÖê…
(7) ¯Ö´¯Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ¤üÖ²Ö ×¸ü×»Ö±ú ¾Ö»¾Ö êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô ¾Ö»¾Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
69. ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö - ×›ÒüØ»ÖÖ :-

(1) ×úÃÖß æú¯Ö ´Öë ÃÖ±ìúÃÖ êúØÃÖÖ »ÖÖÖ‹ •ÖÖ−Öê êú ˆ¯Ö¸üÖ−ŸÖ ×›ÒüØ»ÖÖ úÖµÖÔ ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²ÖŸÖú
×ú ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß, ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê »ÖÖÖú¸ü ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê…
(2) ±ú™ü−Ö-×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖ ²Ö−ÖÖ ÆüÖêÖÖ :-

úú. ×”û¦ü ´Öë ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¸êü™êü›ü ¾ÖÚúÖ ¯ÖÏê¿Ö¸ü 136 ×ú»ÖÖê ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ×ŸÖ ÃÖê−™üß ´Öß™ü¸ü (2000Psi) úÖ Öã»Öê ×”û¦ü úÖê
²Ö−¤ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú ²»ÖÖ‡Ó›ü µÖÖ ²»ÖÖ‡Ó›ü ×ÃÖµÖ¸ü ¸îü´Ö ×¯ÖÏ¾Öë™ü¸ü ŸÖ£ÖÖ ™ü¶æ²Ö¸ü»Ö úÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ‹ú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îü´Ö
×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü,
Ö. ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 2(ú) ´Öë ²Ö−ÖÖ‹ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ 136 ×ú»ÖÖê ÖÏÖ´Ö/ÃÖê.´Öß.² (2000Psi) ÃÖê †×¬Öú
‹¾ÖÓ 340 ×ú»ÖÖê ÖÏÖ´Ö/ÃÖê.´Öß² (5000Psi) ŸÖú ¸êü™êü›ü úÖµÖÔ ¤üÖ²Öü êú ×»Ö‹ ‹ú ¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 2(ú) ´Öë ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ †×¬ÖúŸÖ´Ö ¯Öæ¾ÖÖÔ−Öæ´ÖÖ×−ÖŸÖ ÃÖŸÖÆü ¤üÖ¾Ö êú
†−ÖãÃÖÖ¸ü 340 ×ú»ÖÖê ÖÏÖ´Ö/ÃÖê.´Öß² (5000Psi) ¸êü™êü›ü úÖµÖÔ ¤üÖ²Öü êú ×»Ö‹ ‹ú ¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †Öî¸ü ‹ú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö
¸îü´Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
37
(3) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö 50 ×´Ö.´Öß. ¾µÖÖÃÖ úÖ ¤üÖê ÃÖß´Ö»ÖêÃÖ Ã™üß»Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö µÖÖ °»ÖîÛŒÃÖ²Ö»Ö
†Ö´›Ôü ÆüÖ‡Ô ¯ÖÏê¿Ö¸ü Ã™üß»Ö ÆüÖêÃÖ ¯ÖÏŸµÖêú ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖê™ü êú −Öß“Öê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ÃÖê ‹ú ¤üÖ²Öü ×−ÖúÖ»Ö−Öê êú
×»Ö‹ ŸÖ£ÖÖ ¤æüÃÖ¸üÖ æú¯Ö úÖê ×¾Ö±ú»Ö ú¸ü ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ÆüÖê ÖÖ •ÖÖê ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß ŸÖßÖê ‘Öã´ÖÖ¾Ö úÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ÃÖß¬Öê ×›ÒüØ»ÖÖ
¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ êú ÃÖ´´ÖãÖ ×ú−ÖÖ¸üÖë úß †Öê¸ü •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ´Öë ÛÃ£ÖŸÖü ‘Ö™üú úÖ úÖµÖÔúÖ¸üß ¤üÖ²Ö ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öú ÃÖê ú´Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(5) ×¸üÃÖÖ¾Ö »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê šüßú ÃÖê ²ÖÖÑ¬ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ú‡Ô ºþ¯Ö ´Öë •ÖÖê›Íü Ö •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ²ÖÆüÖ¾Ö
úÖê ¯Öæ¸êü ŸÖ¸üÆü ÃÖê ÖËã»Öß »ÖÖ‡Ô−Ö µÖÖ ²»Öß›ü †Öò±ú »ÖÖ‡Ô−Ö µÖÖ ×ú»Ö »ÖÖ‡Ô−Ö êú ´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ´Öë
‹ú ÃÖ´ÖÖµÖÖê•Ö−Ö “ÖÖêú »ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ µÖÆü ×›ü ÖîØÃÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê •Öã›ÍüÖ ÆüÖêÖÖ…
(6) êú»ÖßúÖòú “Öú¸üß ‹¾ÖÓ êú»Öß ŸÖ£ÖÖ êú»Öß ‹¾ÖÓ ×›Òü»Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö êú ²Öß“Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(7) æú¯Ö úÖê ÃÖ³Öß ¤ü¿ÖÖ†Öë ´Öë ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß úÖê »ÖÖÖú¸ü æú¯Ö ÃÖê ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ¸üÖêú−ÖêµÖãŒŸÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúÖ
¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë æú¯Ö ´ÖÓê ˆ¯Öú¸üÖ úÖ ¾µÖÖÃÖ ‹¾ÖÓ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(9) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß úÖ ¤üÖ¾Ö ¸êü×™üÓÖ æú¯Ö-¿ÖßÂÖÔ µÖÖ ¯ÖÏŸµÖÖ×¿ÖŸÖ ÃÖ±ìúÃÖ ¤üÖ²Ö êú ¯ÖÏê¿Ö¸ü ¸êü×™ÓÖ êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü µÖÖ ˆÃÖÃÖê
†×¬Öú, ‡−Ö´Öë ÃÖê •ÖÖê ³Öß †×¬Öú ÆüÖê êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü ÆüÖêÖÖ…
70. æú¯Ö ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ ŸÖ£ÖÖ úÖê»Ö ²Öê›ü ×´Ö£Öê−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÆêüŸÖã ²»ÖÖê †Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †ÃÖê´²Ö»Öß :-
(1) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖ ²Ö−ÖÖ ÆüÖêÖÖ :-
ú. Öã»ÖÖ ×”û¦ü úÖê ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú ²»ÖÖ‡Ó›ü µÖÖ ²»ÖÖ‡Ó›ü ×ÃÖµÖ¸ü ¸î´ü Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †Öî¸ü,
Ö. ×”û¦ü ´Öë ™ü¶æ²Ö»Ö¸ü ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü êú ×»Ö‹ ‹ú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ¸îü´Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸…ü
(2) æú¯Ö úÖê ÃÖ³Öß ¤ü¿ÖÖ†Öë ´Öë ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß úÖê »ÖÖÖú¸ü æú¯Ö ÃÖê ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ¸üÖêú−ÖêµÖãŒŸÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúÖ
¸üÖ-ü¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë æú¯Ö ´Öë ˆ¯Öú¸üÖ úÖ ¾µÖÖÃÖ †Öî¸ü ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß…
(4) ±ú™ü−Ö ×−Ö¸üÖê¬Öß úÖ ¤üÖ²Ö ¸êü×™üÓÖ æú¯Ö-¿ÖßÂÖÔ µÖÖ ¤üÖ¾Ö ×−Ö´ÖÖÔÖ êú ¤üÖ²Ö ¸êüØ™üÖ êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü µÖÖ ˆÃÖÃÖê †×¬Öú ‡−Ö´Öë
ÃÖê •ÖÖê ³Öß †×¬Öú ÆüÖê êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü ÆüÖêÖÖ…
71. ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü êú ×»Ö‹ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß :-

(1) ÃÖ³Öß ¸îü´Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ´Öë »ÖÖòØúÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖê ¯ÖÏ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÃÖêÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−Öã¤êü¿Ö ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ
‡ÔúÖ‡Ô êú −Ö•Ö¤üßú »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¿ÖÛŒŸÖ “ÖÖ×»ÖŸÖ ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü êú ÃÖ³Öß ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖê ›êü×¸üú °»ÖÖê¸ü ¯Ö¸ü ›Òüß»Ö¸ü êú ¯ÖÆãÑü“Ö êú †−¤ü¸ü
»ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ¯Ö¸ü−ŸÖãú •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖë †Öî¸ü ‡ÃÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ †¯Öê×ÖŸÖ µÖÖ
µÖãÛŒŸÖµÖãŒŸÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú −Ö ÆüÖê ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ¿Ö¢ÖÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ˆ¯Ö-
×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖ…
(3) ›êü×¸üú °»ÖÖê¸ü ÃÖê ‹ú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ÖÏÖ‰ú›ü °»ÖÖê¸ü »Öê¾Ö»Ö ¯Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ™æü»Ö
¯Öæ¿Ö¸ü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ´Öë ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü êú ×»Ö‹ ×¸ü´ÖÖê™ü Óú™ÒüÖê»Ö ¯Öî−Ö»Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úÖê ‹ŒµÖã´Öæ»Öê™ü¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ÃÖ³Öß ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ŸÖ£ÖÖ †Öê¯Öê−Ö
¦ü¾Ö “ÖÖ×»ÖŸÖ ¾Ö»¾Ö úÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ †ÖµÖŸÖ−Ö úÖ ¦ü¾Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêÖÖ…
(5) −µÖæ−ŸÖ´Ö ‹ŒµÖæ´Öæ»Öê™ü¸ü ¤üÖ²Öü ¯ÖÏß-“ÖÖ•ÖÔ êú ‰ú¯Ö¸ü 15 ×ú»ÖÖê ÖÏÖ´Ö/¾ÖÖÔ ÃÖê.´Öß. ÃÖê ú´Ö −ÖÆüßÓ ÆüÖêÖÖ… µÖÆü ×úÃÖß
¸îü´Ö ™üÖ‡Ô¯Ö ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úÖê 30 ÃÖêêú›ü êú †−¤ü¸ü ŸÖ£ÖÖ ¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úÖê 60 ÃÖêêú›ü êú †−¤ü¸ü ²ÖÓ¤ü
ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêÖÖ…
38
72. ²»ÖÖê†Öˆ™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹ÃÖê´²Ö»Öß úß •ÖÖÑ“Ö :-

(1) ²»ÖÖê†Öˆ™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü êú ÃÖ³Öß ‘Ö™üú úÖê ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ´Ö¸ü´´ÖŸÖß µÖÖ ¯Öã−ÖÃ£ÖÖÔ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ¤üÖ²Öü •ÖÖÑ“Ö
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú−ŸÖã ¤üÖ²Ö •ÖÖÑ“Ö úß †Ö¾Öé×ŸÖ 21 ×¤ü−Ö ÃÖê †×¬Öú −ÖÆüà ÆüÖêÖß…
(2) ¤üÖ²Ö •ÖÖÑ“Ö úÖê †Ö¸Óü³Ö ´Öë 15 ÃÖê 20 ×ú»ÖÖêÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ×ŸÖ ¾ÖÖÔ ÃÖê.´Öß. (200ÃÖê 300Psi) ¯Ö¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
ŸÖ¤üÖê¯Ö¸üÖ−ŸÖ ˆÃÖê ˆ““Ö ¤üÖ¾Ö ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê †×¬ÖúŸÖ´Ö ¯ÖÏŸµÖÖ×¿ÖŸÖ ÃÖ±ìúÃÖ ¤üÖ²Ö ÃÖê †×¬Öú ÆüÖêÖÖ…
(3) ×−Ö´−Ö ‹¾ÖÓ ˆ““Ö ¤üÖ¾Ö ¯Ö¸üßÖÖ úÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 5 ×´Ö−Ö™ü êú ×»Ö‹ ²Ö¸üú¸üÖ¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¾ÖÖÔ−Ö êú ÆüÖŸê Öê Æãü‹ ³Ößü ¾Ö»ÖµÖÖúÖ¸ü ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úÖê ‡ÃÖêú ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ¤üÖ¾Ö ÃÖê 70% †×¬Öú
¤üÖ²Ö êú ×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹ÃÖê´²Ö»Öß êú ÃÖ³Öß úÖµÖÔúÖ¸üß ‘Ö™üú úÖê ÃÖ¯ŸÖÖÆü ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü úÖµÖÔ •ÖÖÑ“Ö
êú ×»Ö‹ »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¾ÖÙÖŸÖ ÃÖ³Öß •ÖÖÑ“ÖÖê êú ÃÖ´¯ÖæÖÔ ×¾Ö¾Ö¸üÖ úÖê ¤îü×−Öú ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ´Öë †Ó×úŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏê¿Ö¸ü
•ÖÖÑ“Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ¤üÖ²Ö ŸÖ£ÖÖ •ÖÖÑ“Ö úß †¾Ö×¬Ö úÖê •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ †×³Ö×»Ö×ÖŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(7) ×úÃÖß ³Öß •ÖÖÑ“Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö µÖ×¤ü ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹ÃÖê´²Ö»Öß µÖÖ ˆÃÖúÖ úÖê‡Ô ×ÆüÃÃÖ ¤üÖêÂÖ¯ÖæÖÔ ¯ÖÖµÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü ŸÖÖê ‹êÃÖê ¤üÖêÂÖ úÖê ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ×›ÒüØ»ÖÖ µÖÖ ÃÖ´¯ÖÖ×¤üŸÖ úÖµÖÔ úÖê ¯Öã−Ö: ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖã¬ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) ÃÖ³Öß ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úß ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ¤üÖ¾Ö úÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 3 ÃÖÖ»Ö ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü úÖµÖÔ-Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü ÃÖÙ¾ÖÃÖ
‹¾ÖÓ •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ •ÖÖÑ“Ö-×−ÖÂúÂÖÔ úÖê †×³Ö×»Ö×ÖŸÖü ú¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
73. ±ú™ü−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ :-

(1). ×›ÒüØ»ÖÖ ´Ö›ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ×»Ö‹ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ×›ÒüØ»ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö
êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ :-
ú. ‹ú ×¯Ö™ü »Öê¾Ö»Ö ÃÖÓêúŸÖú •ÖÖê ×›ÒüØ»ÖÖ ´Ö›ü †ÖµÖŸÖ−Ö ´Öë ¾Öé×¨ü µÖÖ ú´Öß úÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ
‡ÃÖ´Öë ×›Òü»Ö¸ü Ã™îü›ü êú ÃÖ´Öß¯Ö †Öò×›üµÖÖë ×¾Ö•Öã†»Ö “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ˆ¯Öú¸üÖ »ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ…
Ö. ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ÃÖê»Ö ÃÖêú¸ü ŸÖ£ÖÖ ×›Òü»Ö¸ü Ã™îü›ü êú ÃÖ´Öß¯Ö †Öò×›üµÖÖê ×¾Ö•Öã†»Ö †»ÖÖ´ÖÔ ÃÖê •Öã›üÍß ÖîÃÖ
×›ü™êüŒ™ü¸ü µÖÖ ‹ŒÃÖ¯»ÖÖêÃÖß´Öß™ü¸ü…
Ö. ÜÃ™ÒüÖ úÖê Öà“Öê •ÖÖ−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö æú¯Ö ´Öë ´Ö›ü ³Ö¸êü •ÖÖ−Öê úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ…
‘Ö. æú¯Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖÖê¯Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö úÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×›Òü»Ö¸ü Ã™îü›ü êú ×−Öú™ü
×−ÖµÖÓ¡ÖÖ µÖãÛŒŸÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖæ¤æü¸üŸÖ™üßµÖ ×¸üÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ‹ú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ Óú™ÒüÖê»Ö µÖãÛŒŸÖ »ÖÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ¯Ö¸ü−ŸÖãú -
•ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖë †Öî¸ü ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ŸÖÖÙúú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú −ÖÆüà Æîü ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ¿Ö¢ÖÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
ˆ¯Ö¸üÖŒê ŸÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖü…
(2) µÖ×¤ü ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ ÖµÖÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ µÖ×¤ü ‡Ó×ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú æú¯Ö ´Öë ±úÖò´Öì¿Ö−Ö ¦ü¾Ö
¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸ü ¸üÆêü Æïü ŸÖÖê æú¯Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖŸúÖ»Ö ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹Ñ •ÖÖ‹ÑÖê…
(3) •Ö²Ö æú¯Ö ¯ÖÏ×ŸÖÖê¯Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ±ú™ü−Ö ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹ÃÖë²Ö−Öß úÖê »ÖÖÖ−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−Öã¤êü¿Ö •ÖÖ¸üß
×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê ×•ÖÃÖ´Öë ×¸üÖ ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ †Öî¸ü ‹êÃÖê †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú úÖµÖÔ úÖ ²µÖÖî¸üÖ ÆüÖêÖÖ ×•ÖÃÖê †¯Öê×ÖŸÖ ´ÖÖ−ÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‡−Ö †−Öã¤êü¿ÖÖë úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ×¸üÖ êú ÃÖ´Öß¯Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
39
(4) ×¸üÖ ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ×úú µÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖÖê¯Ö úß “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ÃÖÓêúŸÖ úÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ –ÖÖ−Ö ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ
ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (3) ´Öë ÃÖÓ¤üÙ³ÖŸÖ †−Öã¤êü¿ÖÖë, ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹ÃÖê´²Ö»Öß úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ÆüÖêÖß ŸÖ£ÖÖ ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü
×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖê ¯ÖÏ“ÖÖ×»ÖŸÖü ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖê ÖÖ…
(5) ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×−Ö¸üÖê¬Öß ×›Òü»Ö úÖê ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü ¯ÖÏµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) æú¯Ö êú −Ö•Ö¤üßú ˆ×“ÖŸÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¾Ö»¾Ö »ÖÖÖ‹ •ÖÖ‹ÑÖê •ÖÖê †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë æú¯Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü…
(7) ™üØ¾ÖÖ úÖê †−¤ü¸ü µÖÖ ²ÖÖÆü¸ü »Öê •ÖÖ−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ›êü×¸üú °»ÖÖê¸ü ¯Ö¸ü ˆ×“ÖŸÖ ŸÖÓ¡Ö ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖêÖÖ
•ÖÖê ™üØ¾ÖÖ êú †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ²ÖÆüÖ¾Ö µÖÖ Ö×ŸÖ úÖê ¸üÖêêúÖÖ…
74. ±ú™ü−Ö ÆüÖê−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ²Ö¸üŸÖß •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öß ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ :-

(1) æú¯Ö êú ±ú™ü−Ö ÆüÖê−Öê êú ×“Ö−Æü ×¤üÖÖ‡Ô ¯Ö›Íü−Öê ¯Ö¸ü ±ú™ü−Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆü−Öê¾ÖÖ»Öê
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ”ûÖê›Íü ú¸üêú ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖêæÓ úÖê ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¸êüµÖæ»Öê¿Ö−Ö 111 êú
ŸÖÆüŸÖ ×−ÖÙ´ÖŸÖ †Ö¯ÖúÖŸÖúÖ»Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ ´Öë ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ˆ×“ÖŸÖ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß •ÖÖ‹Öß…
(2) ÃÖ´¯ÖæÖÔ úÖ»Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ±ú™ü−Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú úÖµÖÔ úß ¯ÖÏÖ×ŸÖ ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë ×−Ö´−Ö×»ÖÖŸÖ
¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ−Öß ²Ö¸üŸÖß •ÖÖ‹Öß -
ú. ‘Ö™ü−ÖÖÃ£Ö»Ö ¯Ö¸ü Æü¸ü ÃÖ´ÖµÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆêüÖÖ…
Ö. æú¯Ö êú 500 ´Öß™ü¸ü êú †−¤ü¸ü ×−Ö“Ö»Öß ¾ÖÖµÖã úß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü Öê¡Ö úÖê ÖŸÖ¸üÖ Öê¡Ö ´ÖÖ−ÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. ÖŸÖ¸üÖ Öê¡Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖ³Öß ×¾ÖªãŸÖßµÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úÖê ×¾ÖªãŸÖ ¸ü×ÆüŸÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
‘Ö. ÖŸÖ¸üÖ Öê¡Ö ´Öë êú¾Ö»Ö ´ÖÖ−Öú ÃÖã¸üÖÖ ¤üß¯Ö µÖÖ ™üÖò“ÖÔ Æüß ¯ÖÏµÖÖêÖ úß •ÖÖ ÃÖêúÖß…
’û. ÖŸÖ¸üÖ Öê¡Ö êú †−¤ü¸ü ÖËã»ÖÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö µÖÖ µÖÖŸÖÖµÖÖŸÖ ¾ÖÖÆü−Ö úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
“Ö. •ÖÆüÖÑ ŸÖú ¾µÖÛŒŸÖ úß ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö Æîü, ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ´ÖÖ−Öú ˆ¯Öú¸üÖ êú «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¾ÖÖŸÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ
ÖîÃÖ úß ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ úß ¤ü¿ÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ëüÖê…
”ûû. Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü µÖÖ ˆÃÖêú ×−Öú™ü †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë ´ÖÖ−Öú ¯ÖÏúÖ¸ êú
Ã¾Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ À¾ÖÃÖ−Ö ˆ¯Öú¸üÖ µÖÖ †−µÖ ˆ¯Öú¸üÖÖêÓ úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖ‹Öß…
•Ö. ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ †Û−Ö¸üÖê¬Öß ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Öü ¸üÆëüÖê…
—Ö. Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ †¯Öê×ÖŸÖ †−µÖ ˆ¯Öú¸üÖ ³Öß ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆëüÖê…
75. ×›ÒüØ»ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ×ÃÖ°™ü êú †Ö¸Óü³Ö ´Öë ×›Òü»Ö¸ü Ã™îü›ü ¯Ö¸ü ´ÖÖî•Öæ¤ü ˆ¯Öú¸üÖ ‹¾ÖÓ Óú™ÒüÖê»Ö, ›ÒüÖò ¾ÖÔú, ´Ö›ü ¯Ö´¯Ö, ÃÖêÜ−ÃÖÖ ‹¾ÖÓ
´ÖÖò−Öß™üØ¸üÖ ˆ¯Öú¸üÖ, ´Ö›ü »ÖÖîØÖÖ, êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö, îú™ü »ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †ÃÖë²Ö»Öß úß •ÖÖÑ“Ö ×›Òü»Ö¸ü
«üÖ¸üÖ úß •ÖÖ‹Öß †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Öü ÆüÖêÖÖ ×ú µÖê †“”ûß ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë Æïü…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ ³Öæ-ŸÖú−Ößúß ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ÃÖê •Öã›Íêü ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖ
×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯»ÖÖ−Ö ×úÃÖß ÖÖÃÖ æú¯Ö úÖê ×›ÒüØ»ÖÖ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
†×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë ‹¾ÖÓ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖµÖÔ ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) æú¯Ö ×›ÒüØ»ÖÖ †Öò¯Ö¸êü¿Ö−Ö ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ×›ÒüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯ÖÖë êú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö
úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‹¾ÖÓ •ÖÖÑ“Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏß-Ã¯ÖØ›üÖ †ÓêúÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖ ÃÖÓ¯Ö¸üßÖÖü êú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö úÖê
†×³Ö»Öê×ÖŸÖü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖ¤üÃµÖÖë úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
40
(4) ×›Òü»Ö¸ü µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ¸üÖê™ü¸üß ™êü²Ö»Ö êú Ö×ŸÖ´ÖÖ−Ö ÆüÖê−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ¸üÖê™ü¸ü ß ™êü²Ö»Ö ¯Ö¸ü µÖÖ ˆÃÖêú ×−Öú™ü
úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ÖŸÖ¸êü úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë −ÖÆüà Æîü…
(5) ÃÖßœÍüß êú ‰ú¯Ö¸ü µÖÖ −Öß“Öê ™æü»Ö µÖÖ †−µÖ ÃÖÖ´ÖÖ−Ö −ÖÆüà »Öê •ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²ÖŸÖú ÆüÖ£Ö ”ûÖê›Íüú¸ü ‰ú¯Ö¸ü “ÖœÍü−Öê êú
×»Ö‹ ¿Ö¸üß¸ü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ −Ö ÆüÖê •ÖÖ‹…
(6) ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖòú ‹¾ÖÓ ×úÃÖß ³Öß ™Òêü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖòú ÃÖß¾Ö, »ÖÖ‡Ô−Ö Ã¯Öæ»Ö¸ü, »ÖÖ‡Ô−Ö Ã™êü²Ö»ÖÖ‡Ô•Ö¸ü, ¾Ö•Ö−Ö ÃÖæ“Öú úÖê
”ûÖê›Íüú¸ü ›êü×¸üú ´Öë ×úÃÖß ÃÖÖ´ÖÖ−Ö êú ÃÖÖ£Ö ›êü×¸üú ÃÖ¤üÃµÖ µÖÖ ±úÖ‰ú»Ö úÖ êúØÃÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ÃÖß¬ÖÖ ÃÖ´¯ÖÔú −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(7) ÃÖß´Öë×™üÓÖ ×ú‹ •ÖÖŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ êú ×−Öú™ü ×¸üÖ °»ÖÖê¸ü, ÃÖ´¯ÖÔú »ÖÖ‡Ô−Ö ‹¾ÖÓ
ˆ¯Öú¸üÖ êú ×−Öú™ü ¸üÆü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(8) ÃÖß´ÖÓê×™üÖ †Öò¯Ö¸êü¿Ö−Ö ¿Öãºþ ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ »ÖÖê“Ö¤üÖ¸ü ×²Ö−¤ãü†Öë ÃÖê »ÖÖÖ‹ Ö‹ ÃÖ³Öß ˆ““Ö ¤üÖ²Ö ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÖ‡Ô¯Ö
úÖê ˆ×“ÖŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖê ‹Óú¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ‹¾ÖÓ ¤üÖ²Ö úÖ ¯Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(9) †Öò¯Ö¸êü¿Ö−Ö ÃÖß´ÖëØ™üÖ êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ ‹¾ÖÓ ”êû¤ü−Ö êú ¯Öæ¾ÖÔ êúØÃÖÖ ¾ÖÖµÖãºþ¨üŸÖÖ úß •ÖÖÑ“Ö êúØÃÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™ü ¤üÖ²Ö êú
70% ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(10) ¸êü»Ö¾Öê, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¯Ö£Ö µÖÖ ×úÃÖß ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú úÖµÖÔ µÖÖ †−µÖ Ã£ÖÖµÖß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ÖÖ−Ö Ã¾ÖÖ´Öß úÖ
Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö −Ö ÆüÖê êú 45 ´Öß™ü¸ü êú ³ÖßŸÖ¸ü ×úÃÖß ³Öß ãú‹Ñ úÖ ›Òüß»Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖãú •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖë †Öî¸ü ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ŸÖÖÙúú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ −ÖÆüà Æîü, ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ¿Ö¢ÖÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü •ÖîÃÖÖ ×ú ¾ÖÆü ˆÃÖ´Öë ˆ»»ÖêÖ ú¸êü
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖ…
76. †¯ÖŸÖ™ü ×›ÒüØ»ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö :-
(1) ÃÖÓÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úß ÃÖÓ¯ÖæÖÔŸÖÖ -
aú. Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ÃÖ´Öß¯Ö ´Öë ×›ÒüØ»ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ úÖê‡Ô †−µÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ
µÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê Ö×ŸÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ ú¸êüÖÖ…
b. ÖÓ›ü (ú) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü Ö×ŸÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ˆ¯ÖÖµÖ ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖëÖê :-
i. ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ×ú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×»Ö‹ †ÖêÃÖ−ÖÖêÖÏÖ±úß, ´ÖÖîÃÖ´Ö ¾Öî–ÖÖ×−Öú,
¯ÖµÖÖÔ¾Ö¸ü×Öú ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´Öã¦ü -¯Öê™üß úß ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ Æïü…
ii. †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ úß úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ µÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×›ÒüØ»ÖÖ-Ã£ÖÖ−Ö úß
ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ µÖÖ,
iii. ×›ÒüØ»ÖÖ Ã£ÖÖ−Ö ŸÖú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö, ‡ÃÖêú ÛÃ£Ö×ŸÖ úß †Ö¿ÖÓúÖ ŸÖ£ÖÖ ×›ÒüØ»ÖÖ
¯Öæ¸üÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖê ¾ÖÆüÖÑ ÃÖê »Öê •ÖÖ−ÖÖ…
(2) æú¯Ö ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ :-
ú. Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖµÖÔ ú¸ëüÖê -
i. ×›ÒüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ æú¯Ö Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö æú¯Ö úÖê ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ²Ö−ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê êú
×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ ú¸ëüÖê…
ii. æú¯Ö ¦ü¾Ö êú †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ¸üÖêëúÖê…
iii. ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †−ÖãÃÖ¸üÖ ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ×ú‹ Ö‹ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ºþ¯Ö ÃÖê úÖ´Ö ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö Æîü µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ µÖ£ÖÖÃÖÓ³Ö¾Ö ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú
ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏµÖÖÃÖ ú¸ëüÖê…
41
Ö. ÖÓ›ü (ú) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ˆ¯ÖÖµÖ ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖëÖê :-

i. Ã¾ÖßéúŸÖ ´ÖÖ−Öú êú †−ÖãÃÖÖ¸ü æú¯Ö-×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ »ÖÖÖ−ÖÖ…
ii. ´Ö›ü êú ÖãÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ×›ÒüØ»ÖÖ ¯ÖÖ¸üÖ´Öß™ü¸ü úÖ ´ÖÖò×−Ö™üØ¸üÖ ú¸ü−ÖÖ…
iii. æú¯Ö Óú™ÒüÖê»Ö ×ÎúµÖÖ×¾Ö×¬Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ,
iv. µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ×ú ×ÎúµÖÖ×¾Ö×¬Ö úÖê úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ ú´ÖáÖÖ
ÃÖÖ´Ö Æïü…
77. ›Òüß»Ö Ã™êü´Ö ¯Ö¸üßÖÖü :-
(1) ›Òüß»Ö Ã™êü´Ö ¯Ö¸üßÖÖü êú ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö êú ¯Öæ¾ÖÔ

úú. ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †ÃÖë²Ö»Öß úÖ ¤üÖ²Öü ‹¾ÖÓ úÖµÖÔ úÖê •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. †ÖÃÖ®Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ †Û−Ö¸üÖê¬Öß ˆ¯Öú¸üÖ úÖê ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. •ÖÖÑ“Ö êú ×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ×›ÒüØ»ÖÖ °»ÖÖê¸ü ¯Ö¸ü ¸üÆü−Öê úß
†−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
‘Ö. ™êüÃ™ü »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖÏŸµÖêú ×ÃÖ¸êü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú 9 ´Öß™ü¸ü êú †−ŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ‹Óú¸ü ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
›ü. êú»ÖßÆüÖêÃÖ úÖê ™êüÃ™ü »ÖÖ‡Ô−Ö êú ³ÖÖÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏµÖÖêÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
“Ö. ™êüÃ™ü »ÖÖ‡Ô−Ö ‹¾ÖÓ ¾Ö»¾Ö úÖê ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¡Öã×™ü ¯ÖÖ‹ •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü úÖê‡Ô
•ÖÖÑ“Ö ŸÖ²ÖŸÖú −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß •Ö²Ö ŸÖú ×ú ¡Öã×™ü ´Öë ÃÖã¬ÖÖ¸ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
(2) ›Òüß´Ö Ã™êü´Ö •ÖÖÑ“Ö ˆ¯Öú¸üÖ úÖ †Ö¸Óü×³Öú ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ×¤ü−Ö êú ÃÖ´ÖµÖ ŸÖú Æüß ú¸ü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ÆüÖêÖß…
(3) •Ö²Ö ›Òüß»Ö Ã™êü´Ö ¯Ö¸üßÖÖü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úß ¯Öã−Ö¯ÖÏÖÔÛ¯ŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖê ›Òü»Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö úÖê ŸÖ²ÖŸÖú −ÖÆü à
×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú æú¯Ö úÖê ÃÖÆüß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×¾Ö±ú»Ö µÖÖ −ÖÂ™ü −ÖÆüà ú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ µÖÆü
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ›Òüß»Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ´Öë ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úß ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ úß úÖê‡Ô ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ −ÖÆüà Æîü…
(4) ›Òüß»Ö Ã™êü´Ö ¯Ö¸üßÖÖü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¾ÖÖµÖã´ÖÓ›ü»Ö ´Öë •Ö×−ÖŸÖ ÖîÃÖ úÖê °»ÖêµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö µÖÖ ¾Ö−ÖÔ¸ü «üÖ¸üÖ •Ö»ÖÖ ×¤üµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
**************
42
†¬µÖÖµÖ-6
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö

78. ×”û¦ ü Ö :-
1. ²ÖÖºþ¤ü µÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™üúü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1884 êú †¬Öß−Ö †−Öã–ÖÛ¯ŸÖ ¯ÖÏÖ×¬Öú¸üÖ «üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ²ÖÖºþ¤ü ‘Ö¸ü
´Öë Æüß ×¾ÖÃ±úÖê™üú úÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ−ÖúÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö ˆŒŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
2. úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏ¤ü¢Ö ¾Öî¬Ö ¿ÖÖò™ü±úÖµÖØ¸üÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö êú ×²Ö−ÖÖ ¿ÖÖò™ü±úÖµÖØ¸üÖ
†Öò×±úÃÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ×−ÖµÖãŒŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
3. ¿ÖÖò™ü±úÖµÖØ¸üÖ †Ö×±úÃÖ¸ü êú ×−Ö•Öß ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ êú †¬Öß−Ö ˆÃÖêúú «üÖ¸üÖ Æüß “ÖÖ•ÖÔ úß ŸÖîµÖÖ¸üß ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™üú
“ÖÖÚ•ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆü Ã¾ÖµÖÓ Æüß ¿ÖÖò™ü úß ±úÖµÖØ¸üÖ ú¸êÖÖ…
4. ×”û¦üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ¿ÖÖò™ü±úÖµÖØ¸üÖ †Öò×±úÃÖ¸ü ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖúŸÖ ²ÖÖŸÖë ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ -
ú. †−›ü¸ü ²Öî»Öê−ÃÖ ¯Ö¸ü±úÖê¸êü¿Ö−Ö µÖÖ ×”û¦üÖ êú ´ÖÖ´Ö»ÖÖêÓ êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ ²ÖÖò™ü´Ö ÆüÖê»Ö ¤üÖ²Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ¸üÖ−Öê
êú ×»Ö‹ æú¯Ö úÖê ´Ö›ü µÖÖ ²ÖÎÖ‡−Ö ÃÖê ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ³Ö¸üÖ ÖµÖÖ Æîü…
Ö. ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü †ÃÖê´²Ö»Öß úÖ ¤üÖ ²Ö ‹¾ÖÓ úÖµÖÔ úß •ÖÖÑ“Ö ú¸ü »Öß ÖµÖß Æî ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ
«üÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö ú¸ü •ÖÖÑ“Ö ×−ÖÂúÂÖÔ úÖê †×³Ö»Öê×ÖŸÖ ú¸ü ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
Ö. ×”û¦Ö Ö−Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ æú¯Ö êú −Öß“Öê ˆŸÖÖ¸üÖ ÖµÖÖ Æîü…
‘Ö. ™üµÖæ×²Ö−Ö êú ´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê ×”û¦üÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö æú¯Ö¿ÖßÂÖÔ ¯Ö¸ü »Öæ×²ÖÎêú™ü¸ü ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö
²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
’û ×”û¦üÖ êú ×»Ö‹ ×›ÒüØ»ÖÖ ×¸üÖ ŸÖ£ÖÖ êú²Ö»Ö êú ÃÖÖ£Ö ¯ÖÏµÖãŒŸÖ ÃÖ³Öß ˆ¯ÖÂú¸ÖêÓ úÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ³Öæ-×−ÖµÖÖê•Ö−Ö
×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
“Ö. ×¾ÖÃ±úÖê™ü “ÖÖ•ÖÔ êú ÃÖÖ£Ö •ÖÖê›üÍ−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ (well head) ŸÖ£ÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ êú ²Öß“Ö ¾ÖîªãŸÖ
ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
”û. †ÖÖ ‹¾ÖÓ †¾ÖÖÓ×”ûŸÖ ×¾ÖªãŸÖ ¬ÖÖ¸üÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê¾ÖÖ»Öê ÖŸÖ¸üÖë ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ˆ¯ÖÖµÖ ¾ÖÖµÖ¸ü»ÖêÃÖ ˆ¯ÖÂú¸ü ŸÖ£ÖÖ
´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ±úÖê−Ö ²ÖÓ¤ü ¸üÖê •ÖÖ‹ÑÖê…
•Ö. ×”û¦üÖ Ö−Ö úÖê æú¯Ö ´Öë ˆŸÖÖ¸ü−Öê êú šüßú ¯Öæ¾ÖÔ Æüß ¯ÖÏÖ‡´Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ›êü™üÖê−Öê™ü¸ü ÃÖê •ÖÖê›Íü−Öê êú
ÃÖ´ÖµÖ »ÖÖòØÖÖ êú²Ö»Ö úÖê »ÖÖòØÖÖ µÖæ×−Ö™ü ´Öë ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹…
—Ö. ×”û¦Ö ¤ü»Ö úÖê‡Ô ³Öß ×ÃÖ−£Öê×™üú ¾ÖÃ¡Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
˜Ö. ×”û¦üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ´Öë »ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö †−µÖ ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ¸üÆëüÖê…
5. æú¯Ö ×”û¦üÖ úÖµÖÔ ¸üÖŸÖ ´Öë µÖÖ ×²Ö•Ö»Öß “Ö´Öú−Öê, Ö¸ü•Ö−Öê, ŸÖê•Ö ¾ÖÖµÖã ŸÖ£ÖÖ ³ÖÖ¸üß ¾ÖÂÖÖÔ êú ÃÖ´ÖµÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
6. æú¯Ö ´ÖêÓ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ úÖµÖÔ ŸÖ²Ö ŸÖú ¯ÖÏÖ¸ü´³Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ, •Ö²Ö ŸÖú ×ú “ÖÖ•ÖÔ úß ±úÖµÖØ¸üÖ ¯Öæ¸üß −ÖÖ ÆüÖê
•ÖÖµÖê, †Öî¸ü ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß «üÖ¸üÖ ×”û¦üÖ ˆ¯Öú¸üÖ Ã£Ö»Ö ÃÖê ×−ÖúÖ»Ö −ÖÖ ×»ÖµÖÖ •ÖÖµÖê…
7. ÃÖ´Öæ“Öê úÖ»Ö ´Öë ×”û¦üÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯ÖÂú¸ü ŸÖã¸ÓüŸÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆëüÖê…
8. ×¾ÖÃ±úÖê™üúÖë µÖÖ ²ÖÖºþ¤ü úÖ ×−ÖÖÔŸÖ, ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖß úÖ ÃÖ³Öß ×»Ö×ÖŸÖ ×¸üúÖò›Ôü ‹ú ÃÖ×•Ö»¤ü ÖÖŸÖê ´Öë
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ×¤ü−ÖÖÓú †Ó×úŸÖ ÆüÖêÖÖ…
43
79. æú¯Ö ¯Ö¸üßÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖ×ÎúµÖ−Ö :-

1. æú¯Ö úÖ ¯Ö¸üßÖÖ µÖÖ ÃÖ×ÎúµÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ¾ÖéÖ ŸÖ£ÖÖ °»ÖÖê»ÖÖ‡Ô−Ö ×•Ö−Ö´Öë ÃÖÓ²Ö¨ü ×±úØ™üÃÖ
ÃÖÛ´´Ö×−ÖŸÖ Æîü, úÖê †×¬ÖúŸÖ´Ö ÃÖ´³ÖÖ×¾ÖŸÖ ¤üÖ²Ö êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖê ¯Ö×¸üÖÖÖÓê êú ×−ÖÂúÂÖÖí úÖê
¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
2. æú¯Ö ¯Ö¸üßÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü êú µÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ †×¬ÖúÖ¸üß úê
†×³Ö»Öê×ÖŸÖ ´ÖêÓ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú :-
ú. æú¯Ö úÖê ÃÖ×ÎúµÖ ú¸ü−Öê úÖ úÖê‡Ô ³Öß úÖµÖÔ ¸üÖŸÖ ´ÖÓê −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ;
Ö. ÃÖ³Öß °»ÖÖê»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ´Ö•Ö²ÖæŸÖß ÃÖê •Ö´Öß−Ö ´Öë ÖÖ›ÍüÖ ÖµÖÖ Æîü;
Ö. ¯Öé£ÖúúÖ¸üß ÃÖã¸üÖÖ ¾Ö»¾Ö ÃÖÆüß úÖµÖÔ ¤ü¿ÖÖ ´ÖÓê Æîü ŸÖ£ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖ´ÖÖµÖÖê×•ÖŸÖ
Æîü;
‘Ö. †ÖÃÖ®Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯ÖÂú¸ü ŸÖã¸ÓüŸÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆîÓ ü; †Öî¸ü
’û æú¯Ö êú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ™Óüúß µÖÖ Ö›üœÍêü ´Öë ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ‹ú×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö úß
ÖµÖß Æîü…
3. æú¯Ö ¯Ö¸üßÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×úÃÖß ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ŸÖê»Ö µÖÖ ÖîÃÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü æú¯Ö úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê úê ×»Ö‹
ŸÖŸúÖ»Ö ú¤ü´Ö ˆšüÖµÖê •ÖÖ‹ÑÖê…
80. ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö :-

1. •Ö²Ö úÖê‡Ô −ÖµÖÖ ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ †Ö¿ÖµÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æüî µÖÖ ×úÃÖß ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö
¯Ö¸ü ÃÖÖÖÖ−Ö ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ×úµÖÖ ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Æîü ŸÖÖê Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔü µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹êÃÖê ÃÖÓ×−Ö´ÖÖÔÖ µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö úÖê
¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú 90 ×¤ü−Ö ¯Öæ¾ÖÔ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú ×−ÖÖÔµÖ úÖê ¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö VI ´Öë ×»ÖÖú¸ü ´ÖãµÖ
×−Ö¸üßÖú, Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ŸÖ£ÖÖ ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ¤êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú
¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ Ã£Ö»Ö úÖ †ªŸÖ−Ö −ÖŒ¿ÖÖ úß ¤üÖê ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ÆüÖêÖß, ×•Ö−Ö´Öë ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ −ÖÖ´Ö ‹¾ÖÓ Ã£ÖÖ−Ö, †−µÖ ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ
Ã™êü¿Ö−Ö úÖ −ÖÖ´Ö ‹¾ÖÓ Ã£ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆŒŸÖ Ã£Ö»Ö ÃÖê 500 ´Öß™ü¸ü êú ¤üÖµÖ¸êü ´Öë ÛÃ£ÖŸÖü ÃÖ³Öß ÆüÖ‡›ÒüÖêúÖ²ÖÔ−Ö ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö,
Ã™êü¿Ö−Ö ÃÖê •Öã›Íêü ¯ÖÏŸµÖêú æú¯Ö êú −ÖÖ´Ö, Ã£Ö»Ö úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß
¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú 60 ´Öß™ü¸ü êú ¤üÖµÖ¸êü ´Öë úÖê‡Ô ¸êü»Ö¯Ö£Ö, †Ö´Ö ÃÖ›Íüú, »ÖÖêú Ã£Ö»Ö, ³Ö¾Ö−Ö µÖÖ †−µÖ úÖê‡Ô ¸ü“Ö−ÖÖ úÖ ˆ»»ÖêÖ
ÆüÖêÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ÖÖ−Ö µÖÖ ˆÃÖ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ êú ×ÆüŸÖ ´Öë ×úÃÖß ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö ´Öë
ŸÖŸúÖ»Ö ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö †¯Öê×ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë Ö †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö Æãü†Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ µÖ×¤ü ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö
úÖµÖÔ †Ö¸Óü³Ö ÆüÖê−Öê êú ÃÖÖ£Ö Æüß ˆŒŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü úÖê ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü ×ú ¾ÖîÃÖê ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë •ÖÆüÖÑ ³ÖÓ›üÖ×¸üŸÖ µÖÖ ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ÖîÃÖ
µÖÖ ¦ü¾Ö úß ´ÖÖ¡ÖÖ Îú´Ö¿Ö: 300 ™ü−Ö ŸÖ£ÖÖ 1000 ™ü−Ö ÃÖê †×¬Öú ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖê ‡ÃÖ ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †×¬Ö−Ö ÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖê
¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö VII ´Öë ³Öß ÃÖã¸üÖÖ ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ³Ö¸üú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖêú ˆ¯Ö¸üÖ−ŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ŸÖß−Ö ¾ÖÂÖÖí ´Öë
ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü µÖÖ ‡ÃÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê µÖ×¤ü ×úÃÖß ÃÖÖ´ÖÖÏß ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ÃÖã¸üÖÖ ×¸ü¯ÖÖê™Ôü úÖê −ÖµÖß
ŸÖú−Ößúß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß µÖÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö êú ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÃÖÓ¾ÖßÖÖ ¯Öã−ÖÔ×¾Ö»ÖÖêú−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ
•ÖÖê×Ö´Ö ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ×¸ü¯ÖÖê™üÔ úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê ÆüÖë ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú,
Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ‹¾ÖÓ ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™üÖë úÖê ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü ³Öß ×ú ´ÖÖî•Öæ¤ü ×¾Öª´ÖÖ−Ö ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë -
44
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¾ÖÙÖŸÖ ¸êüÖÖÓú úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖë ŸÖ£ÖÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖã¸üÖÖ ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ´Öë ×¤üµÖÖ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ úÖê ‡−Ö
×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê êú Îú´Ö¿Ö: ”û: ´ÖÖÃÖü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖÑ“Ö ¾ÖÂÖÖí êú †−¤ü¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü, Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ŸÖ£ÖÖ ×•Ö»ÖÖ
´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ¤êü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
2. µÖ×¤ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë †¯ÖêÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ‹êÃÖê ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë úÖê ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖîÃÖê ¾ÖÆü †Ö¤êü¿Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü…
3. •Ö²Ö ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö úÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ “ÖãúÖ Æîü ŸÖÖê Ã¾ÖÖ´Ößü, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‡ÃÖê »ÖÖÖµÖê •ÖÖ−Öê úß
¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú ŸÖÖ¸üßÖ úß ŸÖŸúÖ»Ö ÃÖæ“Ö−ÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü, Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü ŸÖ£ÖÖ ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ¤êüÖÖ…
4. ÃÖ´ÖæÆü ‹ú¡ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö µÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ú´¯Ö»ÖêŒÃÖ µÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ µÖãŒŸÖ, æú¯Ö ÃÖÆü ÃÖê™êü»ÖÖ‡Ô™ü ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ
úÖ Ã¾ÖßéúŸÖ ´ÖÖ−ÖúüÖë êú †−Öãºþ¯Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×›ü•ÖÖµÖ−Ö, ÃÖ×−Ö´ÖÖÔÖ, ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ †−Öã¸üÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖÃÖê ¾Öê
´Ö•Ö²ÖæŸÖ ²Ö−ÖÖ¾Ö™ü úê ŸÖ£ÖÖ ¿ÖÛŒŸÖ¿ÖÖ»Öß ÆüÖê ‹¾ÖÓ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ¤ü¿ÖÖ ´Öë †−Öã¸üÖÖ ×ú‹ •ÖÖ ¸üÆêü ÆüÖë…
81. ¯ÖÖ‡Ø¯ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡−Ã™çü´Öê−™êü¿Ö−Ö ›üÖµÖÖÏÖ´Ö :-

¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ×úµÖÖ ú´¯Ö»ÖêŒÃÖ úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯ÖÖ‡Ø¯ÖÖ ‹¾ÖÓ ‡−Ã™çü´Öê−™êü¿Ö−Ö ›üÖµÖÖÏÖ´Ö úÖ †−Öã¸üÖÖ †Öî¸ü †ªŸÖ−Ö ²Ö−ÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ú´¯Ö»ÖêŒÃÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖß •ÖÖ‹Öß…
82. ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ¯Ö¸ü ×“Ö−ÆÖÓú−Ö :-

1. ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ ×“Ö−ÆüÖÓú−Ö †−ŸÖ¸üÖÔÂ™ÒüßµÖ »ÖÖ‡™ü ÆüÖˆÃÖ ¯ÖÏÖ×¬Öú¸üÖ ÃÖÓÖ´Ö «üÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
2. ÃÖæ—Ö-²Öæ—Ö ÃÖê Æêü×»ÖúÖò¯Ö™ü¸ü ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÆêüŸÖã Æêü×»ÖúÖò¯Ö™ü¸ü ›êüú ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ´ÖÖÚúÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ−ÖúÖ ¸üÖ -¸üÖÖ¾Ö
†−ŸÖ¸üÖÔÂ™ÒüßµÖ −ÖÖÖ×¸üú ˆøüµÖ−Ö ÃÖÓÖšü−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
83. †´ »ÖßµÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ :-

1. æú¯Ö ´Öë †´»Ößú¸üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß êú ¯ÖÏŸµÖÖ ×−Ö•Öß ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
2. †´»Ößú¸üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖ³Öß ¤üÖ²Öü »ÖÖ‡−Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´²Ö¨ü ˆ¯ÖÂú¸ÖêÓ úß ¯ÖÏŸµÖÖ×¿ÖŸÖ úÖµÖÔúÖ¸üß ¤üÖ²Öü ÃÖê
›êüœÍü ÖãÖÖ †×¬Öú ¤üÖ²Öü ŸÖú úß •ÖÖÑ“Ö úß •ÖÖ‹Öß…
3. µÖ£ÖÖ¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ æú¯Ö¿ÖßÂÖÔ êú ÃÖ´Öß¯Ö ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö ´Öë Öî¸ü-¾ÖÖ¯ÖÃÖß ¾ÖÖ»¾Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
4. ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß úÖ úÖµÖÔ µÖÆü ¤êüÖ−ÖÖ ÆüÖêÖÖ ×ú :-
ú. †´»Ößú¸üÖ úÖµÖÔ ´Öë •Öã›Íêü »ÖÖêÖÖë úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü †−µÖ úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ æú¯Ö êú ÃÖ´Öß¯Ö −Ö ¸üÆêü…
Ö. †´»Ö¬ÖÖ¸üú µÖÖ †´»ÖúÖµÖÔ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ²ÖÖÆü¸üß ÃÖã¸üÖÖ êú ú¯Ö›Íêü, “Ö¿´Öê, ¤üÃŸÖÖ−Öê,
•ÖæŸÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †Öî¸ü ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸ü¾ÖÖµÖê •ÖÖ‹Ñ, ŸÖ£ÖÖ
Ö. †´»Ö êú ”û»Öú−Öê µÖÖ ×Ö¸ü−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖê ×−ÖÂ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë “Öæ−ÖÖ µÖÖ †−µÖ
ˆ×“ÖŸÖ ¸üÃÖÖµÖ−Ö ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆëü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖµÖê •ÖÖ‹Ñ…
84. ±ÏêúŒ“ÖØ¸üÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úê ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ :-

1. æú¯Ö ´Öë ±ÏêúŒ“ÖØ¸üÖ úÖµÖÔ ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß êú ¯ÖÏŸµÖÖ ×−Ö•Öß ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖÖ ´Öë ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
2. ±ÏêúŒ“ÖØ¸üÖ úÖµÖÔ êú ¯Öæ¾ÖÔ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ ¯Ö¸ü †Ó×ŸÖ´Ö ¾ÖÖ»¾Ö ŸÖú ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖÏŸµÖÖ×¿ÖŸÖ úÖµÖÔúÖ¸üß
¤üÖ²Ö ÃÖê ›êüœÍü ÖãÖÖ †×¬Öú ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •Ö‹ÖÖ…
3. µÖ£ÖÖ¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ êú ÃÖ´Öß¯Ö ¯ÖÏŸµÖêú ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ´Öë ‹ú Öî¸ü-¾ÖÖ¯ÖÃÖß ¾ÖÖ»¾Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
45
4. ÃÖ³Öß ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ‹¾ÖÓ Ã¡ÖÖ¾Öú »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ÖÖ›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ… µÖê Ã¡ÖÖ¾Öú »ÖÖ‡Ô−Ö Öã»Öß ™Óü×úµÖÖë
µÖÖ Öøêü ´Öë Öã»ÖëÖê…
5. ±ÏêúŒ“ÖØ¸üÖÍü úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß ¤êüÖêÖÖ ×ú æú¯Ö êú 30 ´Öß™ü¸ü êú †−¤ü¸ü -
ú. ±ÏîúŒ“ÖØ¸üÖ úÖµÖÔ ´Öë •Öã›Íêü ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü…
Ö. úÖê‡Ô ³Öß Öã»ÖÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö µÖÖ ¯ÖÏ••Ö¾Ö»Ö−Ö úê †−µÖ Ã¡ÖÖêŸÖ úß †−Öã–ÖÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖß…
Ö. ÃÖ³Öß ×¾ÖªãŸÖßµÖ ˆ¯ÖÂú¸ÖêÓ úÖê ×−ÖÂ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ,
‘Ö. ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯ÖÂú¸ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æîü…
6. æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 15 ´Öß™ü¸ü ¤æü¸ü ¯Ö´¯Ö ‡úÖ‡ÔµÖÖë úÖê ÎúÖòÃÖ ¾ÖÖµÖã ´Öë »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÜ´¯ÖÖ
úÖµÖÔ ×¤ü−Ö ´Öë ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ú×šü−ÖÖ‡ÔµÖÖÑ ×¾Öª´ÖÖ−Ö Æîü ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ˆÃÖ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¿ÖŸÖÖì êú
†¬Öß−Ö ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖúêÖÖ…
85. ¯Öê ™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ™ïüú¸ü êú »ÖÖêØ›üÖ ‹¾ÖÓ †−Ö»ÖÖêØ›üÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ™ïüú¸ü êú »ÖÖêØ›üÖ µÖÖ †−Ö»ÖÖêØ›üÖ ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ‡ÃÖêú ¾Ö»¾Ö úÖê ²ÖÓ¤ü −ÖÆüà
×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖêú ±úßØ»ÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ŸÖ£ÖÖ ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ ™üÖë™üß úÖê ²Ö−¤ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ŸÖú ‡ÃÖúß ¤êüÖ -
¸êüÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ú¸êüÖÖ…
(2) ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö œÍüÖê−Öê¾ÖÖ»Öê ™ïüú¸üÖë úÖ »ÖÖêØ›üÖ ‹¾ÖÓ †−Ö»ÖÖêØ›üÖ úÖµÖÔ ×¤ü−Ö ´Öë ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) »ÖÖêØ›üÖ ‹¾ÖÓ †−Ö »ÖÖêØ›üÖ Öê¡Ö ´Öë ÃÖ³Öß ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö, ±úßØ™üÖ ŸÖ£ÖÖ ›êü×»Ö¾Ö¸üß ÆüÖêÃÖ µÖÖ ¬ÖÖŸÖã êú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö, ¬ÖÖŸÖã
êú »ÖÖêØ›üÖ †Ö´ÖÔ ‘Öã´ÖÖ¾Ö¤üÖ−Ö •ÖÖê›Íü, ™ïüú¸ü úê ¿Öî¿ÖßÃÖ ´Öë ×¾ÖªãŸÖ ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ²Ö−Öß ¸üÆêüÖß, ŸÖ£ÖÖ ¾Öê ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ³Öæ-
µÖÖê×•ÖŸÖ ¸üÆëüÖê…
(4) ³Öæ×´Ö ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ³Öß µÖÓ¡Ö “ÖÖ×»ÖŸÖ ™ïüú¸ü úÖê ŸÖ²Ö ŸÖú »ÖÖê›ü µÖÖ †−Ö»ÖÖê›ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú
‡ÃÖêú ‡Ó•Ö−Ö úÖê ²ÖÓ¤ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ ¯Ö×¸ü¯Ö£Ö ÃÖê ²Öîšü¸üß úÖê ¯Öé£Öú −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ‡Ó•Ö−Ö
úÖê ŸÖ²ÖŸÖú “ÖÖ»Öæ −ÖÆüßÓ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ²Öî™ü¸üß úÖê ×¾ÖªãŸÖßµÖ ¯Ö×¸ü¯Ö£Ö ´Öë −ÖÆüà »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ÃÖ³Öß
™ïüú ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú ¾Ö»¾Ö úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ²ÖÓ¤ü −ÖÆüà ú¸ü ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ‹Ñ ×¾Öª´ÖÖ−Ö ÆüÖë ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ•ÖÖê ‡ÃÖ ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú
×ú−Æüà ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö úÖê ¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖß ÆüÖë, ˆŒŸÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü ÃÖúêÖ…
(5) ™ïüú¸ü êú »ÖÖêØ›üÖ ŸÖ£ÖÖ †−Ö»ÖÖêØ›üÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë †Û−Ö¿ÖÖ´Öú
ˆ¯ÖÂú¸ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆëüÖê…
86. ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™ïüú :-

(1) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü «üÖ¸üÖ †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú ´ÖÖ¬µÖ´Ö ÃÖê ×¾Ö×¿ÖÂ™üµÖÖë êú
†−ÖãÃÖÖ¸ü ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ¾ÖéÆü¤ü ³ÖÓ›üÖ¸ü êú ×»Ö‹ ¯ÖÏŸµÖêú ™ïüú »ÖÖêÆüÖ †Öî¸ü ‡Ã¯ÖÖŸÖ ÃÖê ÃÖÓ×−ÖÙ´ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(2) ˆ×“ÖŸÖ ‡Ó•Öß×−ÖµÖØ¸üÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü êú †−ÖãÃÖ¸üÖ ´ÖêÓ †•¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß êú −Öà¾Ö µÖÖ šüÖêÃÖ †Ö¬ÖÖ¸üü ¯Ö¸ü ™ïüúÖê úÖê
×−ÖÙ´ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™Óüúß úß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô ‡ÃÖúß ¾µÖÖÃÖ ÃÖê ›êüœÍü ÖãÖÖ µÖÖ ²ÖßÃÖ ´Öß™ü¸ü, ‡−Ö´Öë ÃÖê •ÖÖê ³Öß ú´Ö ÆüÖê, ÃÖê †×¬Öú
−ÖÆüà ÆüÖêÖß…
Ã¯ÖÂ™üßú¸üÖ :- ‡ÃÖ ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ¯ÖÏµÖÖê•Ö−ÖÖë êú ×»Ö‹ ™êüîÓú úß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô ‡ÃÖêú ŸÖ»Ö ÃÖê ¿ÖßÂÖÔ ´Öã› Íêü úÖêÖ ŸÖú úß ‰Ñú“ÖÖ‡Ô
ÆüÖêÖß…
46
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ™ïüú ´Öë ™ïüú úß ãú»Ö ¬ÖÖ×¸üŸÖÖ úÖ 5¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ µÖÖ ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ×¾Ö×−Ö¤ìü¿Ö ´Öë ˆ¯Ö²ÖÓ×¬ÖŸÖ
‡−Ö´Öë ÃÖê •ÖÖê ³Öß ú´Ö ÆüÖê, ¾ÖÖµÖã-Ã£ÖÖ−Ö ×¸üŒŸÖ ¸üÆêüÖÖ…
(5) ¯ÖÏŸµÖêú ™ïüú úÖê »ÖÖÖ−Öê µÖÖ ¯Öã−Ö: »ÖÖÖ−Öê ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ¤üÖ²Ö •ÖÖÑ“Ö ú¸ü
µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú µÖÆü ×¸üÃÖÖ¾Ö ´ÖãŒŸÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ³ÖÓ›üÖ¸üÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ Æîü †Öî¸ü ‹êÃÖê
¯Ö¸üßÖú úß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü ¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ úß •ÖÖ‹Öß…
(6) 1000 ‘Ö−Ö ´Öß™ü¸ü ÃÖê †×¬Öú Ö´ÖŸÖÖ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏŸµÖêú ™ïüú úÖê •Ö´Öß−Ö êú ‰ú¯Ö¸ü »ÖÖÖ−Öê êú ÃÖ´ÖµÖ ³Öæ-ŸÖ»Ö ÃÖê ˆ¯Ö¸ü
›üÖ‡Ôú µÖÖ ²ÖÓ¤ü ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ «üÖ¸üÖ ¯Öé£Öú ºþ¯Ö ÃÖê ‘Öê¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ™Óüúß úß ¬ÖÖ×¸üŸÖÖ ÃÖê †×¬Öú †ÖµÖŸÖ−Ö ¾ÖÖ»ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
(7) ÃÖ²Ö-¸êüµÖæ»Öê¿Ö−Ö (6) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ ‡−Œ»ÖÖê•Ö¸ü ´Öë ŸÖê»Ö µÖÖ •Ö»Ö êú •Ö´ÖÖ¾Ö úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ×›üÃ“ÖÖ•ÖÔ
¯ÖÏÖÖ»Öß ÆüÖêÖÖ…
(8) ”ûŸÖ ÃÖ´ÖêŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™ïüú ŸÖ£ÖÖ ÃÖ³Öß ¬ÖÖŸÖã êú ÃÖÓµÖÖê•Ö−ÖÖêÓ úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ¸üß×ŸÖ ÃÖê ³Öæ×´Ö ´Öë ¤üÖê ¯Öé£Öú ŸÖ£ÖÖ
×³Ö®Ö ÃÖÓµÖÖê•Ö−ÖÖêÓ «üÖ¸üÖ ™Óü×úµÖÖë êú ¤üÖê ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ”ûÖê¸üÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖú¸ü ×¾ÖªãŸÖßµÖ ºþ¯Ö ´Öë ³Öæ-µÖÖê×•ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(9) ³Öæ-µÖÖê•Ö−Ö úß ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖêŸ¯ÖÖ¤üúŸÖÖ úß ¯Ö¸üßÖÖ ²ÖÖ¸üÆü ´ÖÆüß−Öê ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü úß •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¯Ö¸üßÖÖ
êú ×−ÖÂúÂÖÖí úÖê ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÛÃŸÖúÖ ´Öë ˆ×³Ö»Öê×ÖŸÖ ú¸ü ¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ ˆÃÖ ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ
ŸÖÖ¸üßÖ ×»ÖÖêÖÖ…
(10) ¯ÖÏŸµÖêú ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™ïüú úÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ×›ÍüŸÖ “ÖÖ»Öú «üÖ¸üÖ ×²Ö•Ö»Öß ÃÖê ²Ö“ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(11) ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ™ïüú úß ÃÖ±úÖ‡Ô ú¸ü−Öê µÖÖ ˆÃÖúÖ †−Öã¸üÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ˆÃÖ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê úß
†−Öã–ÖÖ ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß, •Ö²ÖŸÖú ×ú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ˆÃÖúÖ •ÖÖÑ“Ö ú¸ü ˆÃÖê ÖîÃÖ ´ÖãŒŸÖ −ÖÆüà ‘ÖÖê×ÂÖŸÖ
×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
(12) •Ö²Ö ×úÃÖß ‹êÃÖê ™ïüú ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸ü−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú Æîü •ÖÖê ÖîÃÖ ´ÖãŒŸÖ −ÖÆüà Æîü ŸÖÖê ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ Ã¾Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ À¾ÖÃÖ−Ö ˆ¯ÖÂú¸ü µÖÖ À¾ÖÃÖ−Ö ¾ÖÖµÖã µÖãŒŸÖ ¯ÖÏê¿Ö¸ü †Ö¯ÖæÙŸÖ¾ÖÖ»ÖÖ ¯ÖæÖÔ ±êúÃÖ
¯ÖßÃÖ ´ÖÖÃú ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(13) ÃÖ´¯ÖæÖÔ úÖ»Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö •Ö²Ö ™Óüúß êú †−¤ü¸ü ÃÖ±úÖ‡Ô µÖÖ †−Öã¸üÖÖ úÖ úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ×ŸÖ ¯Ö¸ü Æîü -
(i) Æü¸ü ÃÖ´ÖµÖ úÖµÖÔ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü éú×¡Ö´Ö À¾ÖÃÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−Öê ´Öë µÖÖê µÖ ¾µÖÛŒŸÖ
ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖü ¸üÆêüÖÖ;
(ii) ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖ£Ö ´Öë œÍüÖêµÖê •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê »Öî´¯Ö úÖê ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ‹êÃÖê úÖµÖÔ ´Öë ¯ÖÏµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ,
(iii) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ Ã¾Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ À¾ÖÃÖ−Ö ˆ¯ÖÂú¸ µÖÖ
¯ÖæÖÔ ±êúÃÖ ´ÖÖÃú úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖú¸ü †−Öã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
87. ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ æú¯ÖÖë ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ²Ö−¤ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ¾Ö»¾Ö :-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú æú¯Ö ´Öë †−µÖ æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ ¾Ö»¾Ö êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ´ÖÖ−Öú êú ÃÖŸÖÆü ÃÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖ²Ö-ÃÖ±ìúÃÖ ÃÖã¸üÖÖ ¾Ö»¾Ö ŸÖ£ÖÖ æú¯Ö-¿ÖßÂÖÔ ÃÖŸÖÆü ÃÖã¸üÖÖ ¾Ö»¾Ö »ÖÖÖú¸ü ˆÃÖúÖ †−Öã¸üÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏÖêÃÖêÃÖ Óú¯»ÖêŒÃÖ ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ŸÖÖ»ÖÖ²Ö−¤üß ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ †ÖÖ ×−Ö¸üÖê¬Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ²Ö−¤üß ¯ÖÏÖÖ»Öß ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêÖß -
(i) ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ Óú¯Ö»ÖêŒÃÖ ¯Ö¸ü †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ÃÖê ×−Ö¯Ö™êü •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öß ¯ÖÏÖÖ×»ÖµÖÖë úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü ÃÖ³Öß æú¯ÖÖë ŸÖ£ÖÖ
Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖë úÖê ²Ö−¤ü ú¸ü ¤êüÖß…
(ii) °»ÖÖê»ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö ú¸êüÖß…
47
(4) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü †Û−Ö¸üÖê¬Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (3) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü Öê¡ÖÖë ´Öë Ã¾Ö-“ÖÖ×»ÖŸÖ
†Û−Ö¿Ö´Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ÃÖ×ÎúµÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêÖß…
(5) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú Ã¾Öß“ÖÖë úÖê ¸üÖ−Öß×ŸÖú ×²Ö−¤ãü†Öë ¯Ö¸ü †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê †“”ûß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
88. æú¯Ö ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ úÖµÖÔ :-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ›êü×¸üú úÖê æú¯Ö ÃÖ×¾ÖÚÃÖÖ úÖµÖÔ êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ †Öê¾Ö¸ü™üÚ−ÖÖ ÃÖê
²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‡ÃÖê ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ×”û¦üÖ µÖÖ Óú¯»Öß¿Ö−Ö ‹ÃÖê´²Ö»Öß úÖê −Öß“Öê ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ êúØÃÖÖ úÖê ±úÖò´Öì¿Ö−Ö ¤üÖ²Ö ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 10%
†×¬Öú ¯ÖÏê¿Ö¸ü ¯Ö¸ü ¾ÖÖµÖã ºþ¨ü ¯Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ÎúÖ‰ú−Ö ²»ÖÖòú, ™Òêü¾ÖØ»ÖÖ ²»ÖÖÑú, ¾ÖÖµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö Ææüú ‹¾ÖÓ ‹×»Ö¾Öê™ü¸ü êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ
ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ÃÖê •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) Å¾ÖÖ‡ÔÃ™ü ŸÖ£ÖÖ ÛÃ£Ö¸ü ›êü×¸üú ÃÖê ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖµÖÔ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ŸÖ»Ö ²»ÖÖòú êú šüÖêÃÖ †ÖÁÖµÖ «üÖ¸üÖ úÃÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ›Òü´Ö ŸÖ£ÖÖ ŸÖ»Öü ²»ÖÖòú êú ²Öß“Ö ¾ÖÖµÖ¸ü»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖÖ±ú ¸üÖêÖÖ…
(6) ÃÖÖ±ú-ÃÖ±úÖ‡Ô úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ¾ÖêØ»ÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ¸üÆëüÖê…
(7) ™ËµÖæØ²ÖÖ úÖê †−¤ü¸ü •ÖÖ−Öê µÖÖ ²ÖÖÆü¸ü Öà“Ö−Öê êú ÃÖ´ÖµÖ ‡ÃÖúß †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ Ö×ŸÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ›êü×¸üú ŸÖ»Ö
¯Ö¸ü ˆ×“ÖŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖîµÖÖ¸ü †¾ÖÃ£ÖÖ ´ÖëÓ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆêüÖÖ…
(8) “ÖÖ»Öæ æú¯Ö ´Öë úÖê‡Ô ³Öß ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ úÖµÖÔ ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú ˆ×“ÖŸÖ ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü
‹êÃÖê´²Ö»Öß úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê »ÖÖÖú¸ü ˆÃÖúÖ †−Öã¸üÖÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ ÆüÖê…
(9) æú¯Ö ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ úÖµÖÔ êú ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ²»ÖÖê†Ö‰ú™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ‹êÃÖê´²Ö»Öß êú ¤üÖ²Ö ‹¾ÖÓ úÖµÖÔ úÖ ¯Ö¸üßÖÖ
(10) úÖê‡Ô ³Öß ™ËµÖæüØ²ÖÖ úÖê æú¯Ö ÃÖê ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×ú æú¯Ö úÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×¾Ö±ú»Ö
−ÖÆüà ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê…
(11) æú¯Ö ÃÖÙ¾ÖØÃÖÖ úÖµÖÔ úÖê ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖë úß •ÖÖÑ“Ö ‹¾ÖÓ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ
¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÖµÖÔ ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖ´´Öê»Ö−Ö †ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
89. éú×¡Ö´Ö ŸÖ¸üßêú ÃÖê ŸÖê»Ö ˆŸ£ÖÖ¯Ö−Ö :-

(1) µÖ×¤ü ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖ´Ö¸ü×ÃÖ²Ö»Ö ¯Ö´¯Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê æú¯Ö êú ˆÃÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü
•ÖÆüÖÑ éú×¡Ö´Ö ˆŸ£ÖÖ¯Öú ˆ¯ÖÂú¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü, ¾ÖÆüÖÑ æú¯Ö ´Öë ‹ú ˆ×“ÖŸÖ œÍÓüÖ ÃÖê ÃÖÓ×−ÖÙ´ÖŸÖ úÖµÖÔ ¯»Öê™ü±úÖò´ÖÔ ×¤üµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(2) µÖ×¤ü ¯ÖÜ´¯ÖÖ µÖæ×−Ö™ü ²Ö−¤ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê úÖê‡Ô ³Öß ´Ö¸ü´´ÖŸÖ, »Öã×²ÖÎêúÃÖ−Ö µÖÖ ¯ÖÏêØÃÖÖ úÖ úÖµÖÔ −ÖÆüà
(3) †Ö¾ÖŸÖá ÖîÃÖ ×»Ö°™ü µÖÖ ´ÖãŒŸÖ ¯»ÖÓ•Ö¸ü ×»Ö°™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÆêüŸÖã ÃÖ³Öß ÃÖŸÖÆü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö úÖê ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö
ÆêüŸÖã Ã¯ÖÂ™ü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) éú×¡Ö´Ö, ×«ü×ŸÖµÖú µÖÖ ¾ÖÙ¬ÖŸÖ ŸÖê»Ö-¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ úÖµÖÔ úÖê ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ •ÖÖê×Ö´Ö ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ
ˆ−Öêú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ŸÖú−Ößúß ‹¾ÖÓ †−µÖ ×−ÖµÖÓ¡Öú ˆ¯ÖÖµÖ ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê…
(5) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü «üÖ¸üÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ×¾Ö¸ü×“ÖŸÖ ú¸ü ‡ÃÖ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯Ö×¸ü“ÖÖ×»ÖŸÖ ×ú ‹
•ÖÖ‹ÑÖê…
48
90. ˆŸ¯ÖÖ¤üú æú¯ÖÖë úÖ †Ã£ÖÖµÖß ²Ö−¤üßú¸üÖ :-

(1) •Ö²Ö 30 ÃÖê †×¬Öú ×¤ü−ÖÖë êú ×»Ö‹ ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤üú æú¯Ö úÖê †Ã£ÖÖµÖß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ
•ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ¯ÖÓú µÖÖ ŸÖê»Ö µÖÖ −Ö´Öú úÖ ‘ÖÖê»Ö †£Ö¾ÖÖ †−µÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¸üÃÖÖµÖ−Ö ÃÖê ³Ö¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú ¦ü¾Ö ÃŸÖÓ³Ö úÖ
¦ü¾Ö-Ã£Öî×ŸÖú ÃÖÓ³Ö¾Ö−Ö ¤üÖ²Ö úÖê †×ŸÖ ÃÖÓŸÖã×»ÖŸÖ ú¸üêú æú¯Ö ¿ÖßÂÖÔ êú ‰ú¯Ö¸ü ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ¸üÖêú ÃÖêú…
¯Ö¸ü−ŸÖã ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ æú¯ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´ÖêÓ ÃÖ³Öß æú¯Ö ¾Ö»¾Ö ×•Ö−Ö´Öë ÃÖŸÖÆü ŸÖ£ÖÖ ˆ¯ÖÃÖÆüŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ¾Ö»¾Ö ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ
Æî,ü úÖê ²ÖÓ¤ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ÃÖ´ÖµÖ †−ŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü ×−Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ
ÃÖêúÖÖ…
(2) ×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ¾ÖéÖ úÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¾Ö»¾Ö ¯ÖæÖÔ ºþ¯Ö ÃÖê ²Ö−¤ü ¸üÆêüÖÖ †Öî¸ü †−ÖÖ×¬ÖéúŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ˆ¯ÖÖµÖ ×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê…
(3) 30 ×¤ü−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö ÆêüŸÖã
×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ¾ÖéÖ úÖ ¯Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¯Ö¸üßÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×¸üÃÖÖ¾Ö ¯ÖÖ‹ •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ˆ−Æëü
²Ö−¤ü ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ŸÖŸúÖ»Ö ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ‹êÃÖê ¯Ö¸üßÖÖ úß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¸üÖß Ö‡Ô ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÛÃŸÖúÖ ´Öë †×³Ö»Öê×ÖŸÖ
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖ ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öê †×¬ÖúÖ¸üß úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ŸÖÖ¸üßÖ †Ó×úŸÖ ÆüÖêÖÖ…
91. ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ æú¯ÖÖë úÖê ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê úß †¯ÖêÖÖ‹Ó :-

(1) •Ö²Ö ×úÃÖß æú¯Ö úÖê ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê -
ú. ÃÖ³Öß ¯ÖÖ¸üÖ´µÖ ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê ÃÖß´Öë™ü ÃÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü ¯Öé£Öú ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. æú¯Ö êú ŸÖ»Ö ´Öë 50 ´Öß™ü¸ü êú −µÖæ−ÖŸÖ´Ö »Ö´²ÖÖ‡Ô êú ÃÖß´Öë™ü ¯»ÖÖ úÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
Ö. ÃÖ±ìúÃÖ êúØÃÖÖ êú ¿Öæ ÃÖê ÆüÖêú¸ü 50 ´Öß™ü¸ü êú −µÖæ−ÖŸÖ´Ö »Ö´²ÖÖ‡Ô úÖ ÃÖß´Öë™ü ¯»ÖÖ ü »ÖÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ æú¯ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‹êÃÖÖü ¯»ÖÖ ÃÖ²ÖÃÖê ²ÖÖÆü¸üß êúØÃÖÖ úß ŸÖ»Öß êú −Öß“Öê »ÖÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´Öã¦ü úß ¯Öê™üß úÖê ÃÖ³Öß †¾Ö¸üÖê¬ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
‘Ö. æú¯Ö êú “ÖÖ¸üÖë ŸÖ¸ü±ú êú ŸÖ»ÖÖéÆü µÖÖ Öøêü úÖê ³Ö¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ³Öæ×´Ö úÖê ´Öæ»Ö µÖÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ… †Öî¸ü,
’û ”êû¤ü−Ö êú ‰ú¯Ö¸ü ŸÖß−Ö ´Öß™ü¸ü ÃÖß´Öê−™üü ¯»ÖÖ ÃÖê ÃÖ²ÖÃÖê ‰ú¯Ö¸ü ×²ÖÎ•Ö ¯»ÖÖ úÖê ¸üÖú¸ü †Ö¾Ö×¸üŸÖ æú¯Ö úÖê
¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã ÃÖ´Öã¦ü ÃÖê ¤æü¸ü ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úß †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú æú¯Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü
×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ‹¾ÖÓ ×−ÖÙ´ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ü ×ú ‡ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üß×ŸÖ ´Öë ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ‹¾ÖÓ ‡ÃÖêú ¯Ö×¸üŸµÖÖÖ êú
¯Ö¿“ÖÖŸÖ Öî¸ü µÖÖê•Ö−ÖÖ²Ö¨ü ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¦ü¾Ö ‡ÃÖÃÖê µÖÖ ãÓú›ü ÃÖê −ÖÆüà ×−Öú»Ö ¯ÖÖ‹ †Öî¸ü Öê¡Ö ´Öë ‡ÃÖÃÖê −ÖÖî-ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö µÖÖ−Öú
ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ÖŸÖ¸üÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(2) ÃÖÖ‡™ü ‹¾ÖÓ ¯»ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏŸµÖêú ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ãú‹Ñ úß Ã¯ÖÂ™ü ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö úß •ÖÖ‹Öß…
92. ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ‹¾ÖÓ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ :-

(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ êú ×»Ö‹ ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ ú¸ëüÖê -
ú. †¾ÖÖÓ”û−ÖßµÖ ‘Ö†−ÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ×−Öú»Ö−Öê ú ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ÆüÖê, úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹,
Ö. ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ²ÖÆüÖ¾Ö µÖÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö µÖÖ †×ŸÖ ²ÖÆüÖ¾Ö úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ µÖ×¤ü ‹êÃÖÖ ÆüÖê, ŸÖÖê ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ µÖÖ
¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ Öê¡Ö úÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹, †Öî¸ü
Ö. ×−Öú»Ö−Öê¾ÖÖ»Öê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖê •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÆüÖê−Öê ÃÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹…
49
(2) ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´ÖÓê ×−ÖÙ¤üÂ™ü ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖÖë ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ -
ú. †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ´ÖÖ−ÖúÖêÓ êú †−Öãºþ¯Ö ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úß ×›ü•ÖÖ‡ÔØ−ÖÖ, ÃÖÓ×−Ö´ÖÖÔÖ ‹¾ÖÓ ÃÖÆüÖµÖú ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ,
Ö. µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ×ú ¯ÖÏÖêÃÖêÃÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ êú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×›ü •ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ
ÖµÖÖ Æîü…
Ö. ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö, †−Öã¸üÖÖ, ˆ¯ÖÖ−ŸÖ¸üÖ ‹¾ÖÓ ¯Ö¸üßÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ†Öë úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ…
‘Ö. †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ †ÖîªÖê×Öú ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü êú †−Öãºþ¯Ö ¯Ö¸üßÖÖ ‹¾ÖÓ æú¯ÖÖë úß ¯ÖæÖÔŸÖÖ ê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ†Öë
úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ…
’û µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ×ú ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ†Öë úÖê »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Öê×ÖŸÖ úÖÙ´Öú ÃÖÖ´Ö Æïü…
(3) ãú‹Ñ ÃÖê ×−Öú»Öê ¯ÖÖ−Öß úß ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖê ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ×ú ¯ÖÏŸµÖêú
×−ÖÃÃÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ´Öë ŸÖê»Ö úß ´ÖÖ¡ÖÖ ¾Ö−Ö ‹¾ÖÓ ¯ÖµÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖµÖ «üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ¿Ö¢ÖÔ úÖê ¯Öæ¸üÖ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê…
(4) æú¯ÖÖë ÃÖê ×−Öú»Ö−Öê¾ÖÖ»Öê •Ö»Ö êú ×−ÖÃÃÖÖ¸üÖ ×²Ö−¤ãü úÖê ‡ÃÖ ¸üß×ŸÖ ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ¾ÖÖê ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖµÖÖÔ¾Ö¸üÖ
úÖê Ö×ŸÖ −Ö ¯ÖÆãÑü“ÖÖ‹…
**************
50
†¬µÖÖµÖ - 7
¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö
93. »ÖÖÖæ ÆüÖê−ÖÖ :- µÖÆü †¬µÖÖµÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 28 ´Öë µÖ£ÖÖ ×−ÖÙ¤üÂ™ü ×úÃÖß ÖÖ−Ö êú ÃÖß´ÖÖ−ŸÖÖÔŸÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö «üÖ¸üÖ
¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö ´ÖÖ¡Ö ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêÖÖ…
94. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö êú ´ÖÖÖÔ ‹¾ÖÓ ×›ü•ÖÖ‡−Ö úÖ †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö :-

1. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ×²Ö”ûÖ−Öê êú ×»Ö‹ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖúü úß ×»Ö×ÖŸÖ †−Öã–ÖÖ ‹êÃÖß ¿Ö¢ÖÖí êú †−ÖãÃÖÖ¸ü »Öß •ÖÖ‹Öß
×•Ö−Æëü ¾ÖÆü ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úß ²ÖÖ²ÖŸÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸üŸÖÖ Æîü :-
ú. ÃÖ³Öß ÖîÃÖ ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö,
Ö. 60 ×ú»ÖÖêÖÏÖ´Ö/¾ÖÖÔ ÃÖê.´Öß. ÃÖê †×¬Öú ¤üÖ²Ö ¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ™ÒÓüú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ±úß›ü¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö…
2. ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö †−Öã–ÖÖ ÆêüŸÖã ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¾Öê¤ü−Ö úÖê ¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß êú ¯ÖÏºþ¯Ö VIII ´Öë ³Ö¸üú¸ü
Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ÃÖÖï¯ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü ¾Ö ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ¤üß •ÖÖ‹Öß…
3. ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö †−Öã–ÖÖ ÆêüŸÖã †Ö¾Öê¤ü−Ö êú ÃÖÖ£Ö Öê¡Ö êú †ªŸÖ−Öü −ÖŒ¿ÖÖ úß ¤üÖê ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ¤üß
•ÖÖ‹Öß, •ÖÆüÖÑ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ×²Ö”ûÖ−Öê úÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö Æîü ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë Öê¡Ö úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÆüÖÑ ˆ¯ÖµÖÖêÖ úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ Æîü †Öî¸ü ×•Ö»ÖÖë ‹¾ÖÓ ¸üÖ•µÖÖë ÃÖê ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö êú Öã•Ö¸ü−Öê úÖ ´ÖÖÖÔ Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ :
¯Ö¸ü−ŸÖã ×úÃÖß ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö µÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë †Ö¾Öê¤ü−Ö êú ÃÖÖ£Ö †¯Öê×ÖŸÖ ˆ¯Ö¸ü¾ÖÙÖŸÖ ¸êüÖÖÓú
úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖë úÖê ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ¾Öé¢Ö ÆüÖê−Öê êú ”û: ´ÖÖÆü êú †−¤ü¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú, Öê¡ÖßµÖ
×−Ö¸üßÖúü ŸÖ£ÖÖ ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü úÖê ÃÖÖï¯ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖãú •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖµÖë ×¾Öªü´ÖÖ−Ö ÆüÖê ¾ÖÆüÖÑ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿ÖŸÖÔ êú †¬Öß−Ö
•ÖÖê ¾ÖÆü ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëü ü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖêÓ êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ×²Ö”ûÖ−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êü ÃÖúêÖÖ…
4. •ÖÆüÖÑ ×úÃÖß ¸êü»Ö µÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú úÖµÖÔ ×•ÖÃÖêú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë µÖÆü ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üú¸ü êú ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ
×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö êú úÖ¸üÖ »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ÃÖê 45 ´Öß™ü¸ü êú †−¤ü¸ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ×²Ö”ûÖ−Öê úÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö Æîü, µÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú
´ÖÖÖÔ µÖÖ ³Ö¾Ö−Ö µÖÖ †−µÖ Ã£ÖÖµÖß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ •ÖÖê ÖÖ−Ö Ã¾ÖÖ´Öß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü, ŸÖÖê ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö
†−Öã´Ö×ŸÖ ¯ÖÖ−Öê ÆêüŸÖã ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¾Öê¤ü−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸êüÖÖÓú ´Öë ¸êü»Ö¾Öê, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ´ÖÖÖÔ µÖÖ ³Ö¾Ö−Ö úÖµÖÔ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö
úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úß •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ¸êü»Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¸êü»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ−Ö úÖê ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Ö¸ü
²ÖŸÖÖ‹ Ö‹ †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú úÖµÖÔ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‹êÃÖê ¯ÖÏÖ×¬Öú¸üÖ úÖê ³Öê•Öß •ÖÖ‹Öß ×•ÖÃÖê êú−¦ü ßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü
ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ×−Ö¤êü×¿ÖŸÖ ú¸êü…
95. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖ ×›ü•ÖÖ‡−Ö ‹¾ÖÓ ×±úØ™üÃÖ :-

1. ÃÖ³Öß ¯ÖÖ‡Ô¯Ö, ¾Ö»¾Ö °»Öê−•Ö ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ×±úØ™üÃÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ´ÖÖ−Öú ×¾Ö×−Ö¤ìü¿Ö−Ö µÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖúü «üÖ¸üÖ ´ÖÖ−µÖ
‡ÃÖêú ÃÖ´ÖŸÖã»µÖ ´ÖÖ−Ö ÖêÓ êú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖëÖê…
2. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ×•Ö−Ö´Öë ¸üÖ‡•Ö¸ü ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æïü úÖê ‡ÃÖ ¸üß×ŸÖ ´Öëü ×›ü•ÖÖ‡−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê úÖµÖÔ ‹¾ÖÓ
¯ÖµÖÖÔ¾Ö¸üÖßµÖ »ÖÖê›ü êú ŸÖÆüŸÖ ‡ÃÖúß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖŸ´Öú ÃÖÓ¯ÖæÖÔŸÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
3. ¸üÖ‡•Ö¸ü úÖê »ÖïØ›üÖ Ã™êü¿Ö−Ö ê ü−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ µÖÖ−Ö ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ÃÖê ¤æü¸üÃ£Ö Öê¡Ö ´Öë Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
4. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê †ÖÓŸÖ×¸üú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö êú †−Öãºþ¯Ö ×›ü•ÖÖ‡−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
5. ÃÖ±úÖ‡Ô ¾Ö ×−Ö¸üßÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ÆêüŸÖã »ÖÖÑ“Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ ×¸üÃÖß¾Ö¸ü úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ¾Öê ¤üÖ²Ö
êú †¬Öß−Ö −ÖÆüà Öã»Öê…
51
6. »ÖÖê“Ö¤üÖ¸ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ ‡Ã¯ÖÖŸÖ ÃÖê ×³Ö®Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ²Ö−Öê ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖÏµÖÖêÖ úÖ¸üú
ŸÖ£ÖÖ µÖ×¤ü ˆ¯ÖµÖÖê•µÖ ÆüÖê, ŸÖÖê »ÖÖê›ü ‹¾ÖÓ ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ¸üú úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖêú ×ú
‹êÃÖß ¯ÖÏÖÖ×»ÖµÖÖë úÖ ÃÖã¸üÖÖ ÃŸÖ¸ü ‡Ã¯ÖÖŸÖ êú ²Ö−Öê ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡−Ö ‹¾ÖÓ ¸üÖ‡•Ö¸ü êú ÃÖã¸üÖÖ ÃŸÖ¸ü ÃÖê −Öß“Öê −ÖÆüà Æîü…
7. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ôü−Ö ´Öë ¯Öæ£Öúú¸üÖ ¾Ö»¾Ö ÆüÖêÖÖ •ÖÖê ×¸üÃÖÖ¾Ö µÖÖ †Ö¯Ö¤üÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö †Ö¿Ö×µÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖ úÖµÖÖÔêÓ úÖê ¯Öæ¸üÖ
ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖ×ÎúµÖ ÆüÖêÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖµÖë ×¾Öª´ÖÖ−Ö Æïü ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ ‹êÃÖß ¿Ö¢ÖÖí êú †¬Öß−Ö •ÖÖê
¾ÖÆü ˆÃÖ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖêÓ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖü…
96. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖ ×²Ö”ûÖµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ :-

1. ˆ−Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¤ü¿ÖÖ†Öë êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ •ÖÆüÖÑ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ³Öæ-ŸÖ»Ö ÃÖê ‰ú¯Ö¸ü ×²Ö”ûÖµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú Æîü, ü ˆ−Æëü
†−µÖ Ã£ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ³ÖËæ-ŸÖ»Ö ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú ´Öß™ü¸ü −Öß“Öê ×²Ö”ûÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
2. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö êú ³Öæ×´ÖÖŸÖ ÃÖêŒ¿Ö−Ö êú ´ÖÖÖÔ úÖê ´ÖÖÔú¸ü «üÖ¸üÖ ¤ü¿ÖÖÔµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£Ö ´ÖÖÖÔ ´Öë ×úÃÖß ³Öß ×²Ö−¤ãü ÃÖê
ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹êÃÖê ¤üÖê ´ÖÖÔú¸ü ×¤üÖÖ‡Ô ¯Ö›ÍëüÖê…
3. •ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú úß ¸üÖµÖ ´Öë ‹êÃÖÖ ú¸ü−ÖÖ •Ö−Ö ÃÖã¸üÖÖ êú ×ÆüŸÖ ´Öë Æîü, ŸÖÖê ¾ÖÆü ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ
Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖê †¯ÖêÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü •ÖîÃÖÖ ‹êÃÖê †Ö¤êü¿Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö êú ¯Öã−Ö:
×²Ö”ûÖ−Öê, −ÖµÖÖ ú¸ü−Öê µÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ´ÖÖÓÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
4. ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë •ÖîÃÖê ÃÖ›Íüú, ¸êü»Ö¾Öê, −Ö¤üß †Ö×¤ü úÖê ¯ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÖ´Ö ¯ÖÏÖ×¬Öú¸üÖ ÃÖê †−Öã–ÖÖ
¯ÖÏÖ¯ŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
5. •Ö²Ö ŸÖú ×ú ³Öæ×´Ö ¯Ö¸ü Ã¾ÖÖ´Öß úÖ ¯ÖæÖÔ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ Æîü µÖÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ Æîü,
ŸÖ²ÖŸÖú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö −ÖÆüà ×²Ö”ûÖ‡Ô •ÖÖ‹Öß…
6. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê »ÖÖÖ−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úß ÃÖ´¯ÖæÖÔ »ÖÓ²ÖÖ‡Ô úÖê †×¬ÖúŸÖ´Ö ´ÖÖ−µÖ úÖµÖÔúÖ¸üß ¤üÖ²Ö êú
ú´Ö ÃÖê ú´Ö ›êüœÍü ÖãÖÖ †×¬Öú ¤üÖ²Ö ¯Ö¸ü ÆüÖ‡›ÒüÖê×»Öú ¯Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¯Ö¸üßÖÖ úÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö
ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ †×³Ö»Öê×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖ¯Ö¸ü ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏ×ŸÖÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸ü ŸÖÖ¸üßÖ †Ó×úŸÖ
ú¸ëüÖê…
7. ÖîÃÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ×−Ö´−ÖÖÓ×úŸÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê úÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖ‹Öß :-
ú. ÆüÖ‡›Òêü™ü ±úÖ¸ü´Öê¿Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ,
Ö. 60 ×ú»ÖÖêÖÏÖ´Ö/¾ÖÖÔ ÃÖê.´Öß™ü¸ü ÃÖê ‰ú¯Ö¸ü ¤üÖ²Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ˆ““Ö ‹¾ÖÓ ×−Ö´−Ö ¤üÖ²Öü ¾Ö»¾Ö…
8. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úß ÛÃ£Ö×ŸÖ úß ×−ÖÖ¸üÖ−Öß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ †−ŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü ´ÖÖ×−Ö™ ¸üß ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë
ÃÖÓÖÖ¸üÖ ¯Ö¸üßÖÖ ³Öß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
9. ˆ−Ö Ã£ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü •ÖÆüÖÑ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë, ¸üÖê›ü, ¸êü»Ö, −Ö¤üß †Ö×¤ü úÖê ¯ÖÖ¸ü ú¸üŸÖê Æïü, ²ÖÖ¸Óü²ÖÖ¸ü
×−Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
10. ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ´Öë ×¸üÃÖÖ¾Ö úÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ‹¾ÖÓ ÃÖÖ´Ö ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖ−Öê,
ˆ−Æëü ¯Öé£Öú ú¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö †−ÖãÃÖæ“Öß ²Ö−ÖÖ‡Ô •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖúÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö
97. ˆ¯Ö- ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ‡•Ö¸ü úÖ ×²Ö”ûÖµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡−ÖúÖ †−Öã¸üÖÖ :-
1. ÃÖ³Öß ˆ¯Ö-ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ‡•Ö¸ü úÖê Ã¾ÖßéúŸÖ ´ÖÖ−Öú êú †−Öãºþ¯Ö ×²Ö”ûÖµÖÖ, ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ †Öî¸ü
†−Öã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
2. ÃÖ³Öß ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ‡•Ö¸ü úÖê †ÖúÛÃ´Öú ³ÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ µÖÖÓ×¡Öú Ö×ŸÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
52
3. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ôü−Ö úÖê ‡ÃÖ ¯Ö¸ü ×²Ö”ûÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖÃÖê ˆÃÖúÖ ×−Ö¸üßÖÖ †−Öã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖß úÖµÖÔ
ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ•Ö−Öú ÆüÖê…
4. ˆ¯Ö-ÃÖÖ´Öã×¦üú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö êú ´ÖÖÖÔ úÖê ‡ÃÖ ¸üß×ŸÖ ÃÖß´ÖÖÓ×úŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú †ÖÃÖ¯ÖÖÃÖ êú •ÖÆüÖ•Ö ÃÖê
¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö úÖê Ö×ŸÖ −Ö ¯ÖÆãÑü“Öê…
*********
53
†¬µÖÖµÖ -8
†¯ÖŸÖ™ü ÃÖã¸ üÖÖ •ÖÖê−Ö
98. ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë úÖê Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ
(1ü) µÖ×¤ü µÖÆü ÃÖã¸üÖÖ úÖê ‘µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹, ŸÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ˆ¯Ö-ÃÖ´Öã¦üß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ, ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö
†Öî¸ü êú²Öã»Ö êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ ×úÃÖß ³Öß ³ÖÖîÖÖê×»Öú Öê¡Ö êú †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ úÖê ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö ‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(2ü) µÖ×¤ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ †−µÖ£ÖÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ ™ü −Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê ŸÖÖê, ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö, ÃÖß¬Öê ÃÖŸÖÆü ´Öë ×úÃÖß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ êú
ÃÖ¾ÖÖì““Ö Ø¾Ö¤ãü êú ˆ¯Ö¸ü, ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ»Ö ÃÖê †×¬ÖúÖ×¬Öú 500 ´Öß. ŸÖú Æüß ±îú»ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, †Öî¸ü Öî×ŸÖ•Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´ÖêÓ 500
´Öß. ŸÖú ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ†Öë êú ×ÃÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü, •ÖÆüÖò úÆüà ³Öß ¾ÖÆü ×úÃÖß ÃÖ´ÖµÖ ´Öë ÆüÖê, ±îú»ÖÖµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
(3ü) ×²Ö−ÖÖ †−Öã–ÖÖ êú, úÖê‡Ô ³Öß †¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ µÖÖ−Ö ‹µÖ¸üÎúÖ°™ ÃÖ´ÖêŸÖ ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö ´Öë, ¯ÖÏ¾Öê¿Ö , ¯ÖÖ¸ü, ¹ú−ÖÖ †£Ö¾ÖÖ ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ
−ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
99. †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÃÖ´ÖµÖ ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ ‹¾ÖÓ ¯ÖÏ×ŸÖÃÖÓÆü¸üÖ
†Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÃÖ´ÖµÖ ´Öë ´ÖãµÖ ×−Ö¸üß Öú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü ,ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö úÖê †Ö¾Ö¿úŸÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ¤êü ÃÖêúÖÖ, †£Ö¾ÖÖ ÃÖß´ÖÖ êú
†−¤ü¸ü −Ö‹ ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ µÖ×¤ü ¾ÖÆüÖÑ ×−ÖµÖãŒŸÖü »ÖÖêÖÖêÓ úß ÃÖã¸üÖÖ êú ×¾ÖÂÖµÖ ´ÖêêÓ ÃÖ´¯Ö×¢Ö êú −ÖãúÃÖÖ−Ö úÖê ¸üÖêú−Öê µÖÖ
¯ÖµÖÖÔ¾Ö¸üÖ Ö×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ‹îÃÖê Æüß †−µÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö úÖê ¸üÖê ú−Öê ×ú ×»Ö‹ µÖ×¤ü †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹ …
100. ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë ß ´ÖÖ×−Ö™¸üß
Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «Ö¸üÖ ×−Ö´−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ-

(a) ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖê êú †−ŸÖÖÔŸÖ, ÃÖ³Öß ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯ÖÖë úß ´ÖÖ×−Ö™ü¸üß
(b) ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖê êú ³ÖßŸÖ¸ü †×ŸÖÎú ´ÖÖúÖ¸üß µÖÖ−ÖÖë úÖê ÃÖŸÖÔú ú¸ü−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã ¸üÖÖ •ÖÖê−Ö êú ²ÖÖÆü¸ü êú ¯ÖÖêŸÖÖë Öê ³Öß ‡ÃÖ ß
•ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−ÖÖ µÖ×¤ü µÖÖ−ÖÖë, ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯ÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÖŸÖ¸üÖ ˆŸ¯Ö®Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æîü , †Öî¸ü
(c) µÖ×¤ü ÛÃ£Ö×ŸÖ ‹êÃÖß †¯ÖêÖÖ ú¸ê ü ŸÖÖê ˆ¯Ö¸üÖŒ ê ŸÖ µÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ÃÖê ‡ÓúÖ−Öü †£Ö¾ÖÖ ¸üÖêú »ÖÖÖ−ÖÖ †Öî¸ü ŸÖ™ü ¸üÖúü ŸÖ£ÖÖ †−µÖ
ÃÖÖ´Ö ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß úÖê ³Öß ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ…
101. ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏ×ŸÖÃÖÓÆü¸üÖ ú¸ü−Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ
Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖü ÃÖÓ£ÖÖ×¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «Ö¸üÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ †¯Ö ŸÖ™ü úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ ‹¾ÖÓ ˆÃÖúß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖÓ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
†×³Öú¸üÖÖë †Öî¸ü ÃÖÖ´Ö ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ×¸üµÖÖë úÖê †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
102. ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë ´Öë ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ
(1) •Ö²Ö µÖÖ−Ö ‹¾ÖÓ, †Öò±ú ™ïüú ™ïüú¸ü †£Ö¾ÖÖ Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−ÖÖë ´Öë ÆüÖê ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ´ÖÖÃ™ü¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü «Ö¸üÖ
×¤‹ Ö‹ ×−Ö¤ìü¿ÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸êüÖÖ…
(2) µÖÖ−Ö ™ïüú¸ü µÖÖ Æîü×»ÖúÖ¯™ü¸ü úÖ ´ÖÖÃ™ü¸úü ˆ−Öêú ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ ²Ö¸üŸÖêÖÖ, †Öî¸ü µÖÖ−Ö µÖÖ ™ïüú¸ü µÖÖ
Æîü×»ÖúÖ¯™ü¸ü êú ÃÖã¸üÛÖŸÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ú´Öá¤ü»Ö úß ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ ÃÖÆü²Ö¨ü ¯ÖÏÃÖã×¾Ö¬ÖÖ†Öë ÃÖê ™üŒú¸ü ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê
êú ×»Ö‹ ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖêÖÖ…
*************
54
†‘µÖÖµÖ -9
ÖîÃÖ, †ÖÖ ÃÖê ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß
103. •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÖí úÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ‹¾ÖÓ ¯ÖÏµÖÖêÖ

(1) úÖµÖÔ ÆêüŸÖæ êú ˆ¯Öú¸üÖ êú ™ïüú ´Öë ‡Õ¬Ö−Ö êú ×ÃÖ¾ÖÖµÖ úÖê‡Ô ³Öß •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ, ×úÃÖß ³Öß ãú‹Ñ ÃÖê
30 ´Öß™ü¸ü úß ¤æü¸üß êú ³ÖßŸÖ¸ü ³ÖÓ›üÖ¸ü −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¦ü¾ÖÖë êú Æü£ÖÖ»Ö−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏµÖÖêÖü ÆêüŸÖã ÃÖê°™üß îú−ÖÖë úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(3) ‡Õ¬Ö−Ö êú ³Ö›üÖ¸üÖ ÃÖê −ÖÖ»Öß úß ×¤ü¿ÖÖ ãú‹Ñ ‹¾ÖÓ ˆ¯ÖÂú¸ü ÃÖê ¤æü¸ü ÆüÖêÖß…
(4) ×úÃÖß ³Öß •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¦ü¾ÖÖêêÓ úÖ ×•ÖÃÖúÖ °»Öî¿Ö ¯¾ÖÖÑ‡™ü 65 ×›üÖÏß ÃÖêÛ»ÃÖµÖÃÖ ÃÖê ú´Ö Æîü, úÖê
ÃÖ±úÖ‡Ô êú ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö ÃÖê ¯ÖÏµÖÖêÖü ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úß
¯Öæ¾ÖÔ †−Öã–ÖÖ êú ×²Ö−ÖÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
ü
104. ÆüÖ×−ÖúÖ¸üú ‹¾ÖÓ •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖÖë êú ×¾Ö¹¨ü ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ
(1) ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ŸÖÆüÖÖ−ÖÖ, ŸÖÖ»ÖÖ²Ö, ÖœËüœÍêü †£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß ÃÖß×´ÖŸÖ •ÖÖÆü †£Ö¾ÖÖ ‘O’
ÖŸÖ¸ü−ÖÖú •ÖÖê−Ö †£Ö¾ÖÖ ˆÃÖ •ÖÖÆü •ÖÆüÖÑ »ÖÖî ×úÃÖß úÖ¸üÖ¾Ö¿Ö ²Öã—Ö ÖµÖÖ ÆüÖê ü, •Ö²Ö ŸÖú ÃÖÖ´Ö
¾µÖÛŒŸÖ µÖÆü ÃÖÓêúŸÖ −Ö ¤êü-¤êü ×ú ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ÃÖÓú¸üÖ Öê¡Ö ÖîÃÖ ¸ü×ÆüŸÖ ÆüÖê “ÖãúÖ Æîü, ´Öë ŸÖ²Ö ŸÖú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö −Ö
ú¸ü−Öê †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ¾Öê¿Ö úß †−Öã–ÖÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(2) •ÖÆüÖÑ ˆ¯Ö ×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ úÖê‡Ô ¯Ö¸üßÖÖ •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ êú ÃÖÖÓ¦üÖ úÖê ˆÃÖêú ×−Ö´−Ö
×¾ÖÃ±úÖê™üú ÃÖß´ÖÖ ÃÖê 20 ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ •µÖÖ¤üÖ ¤ü¿ÖÖÔŸÖÖ ÆüÖê, ¾ÖÆüÖÑ ¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ¯Ö−Ö êú 30 ´Öß™ü¸ü êú ³ÖßŸÖ¸ü
´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖ³Öß êú²Öã»Ö †Öî¸ü ˆ¯ÖÂú¸üÖÓê ÃÖê ŸÖã¸ÓüŸÖ ×¾Ö‘ÖãŸÖ ˆ•ÖÖÔ úÖ™ü ¤üß •ÖÖ‹Öß †Öî¸ü úÆêü Æãü‹ Öê¡Ö ÃÖê
•¾Ö»Ö−Ö êú ÃÖ³Öß Ã¡ÖÖêŸÖÖÓê úÖê ³Öß Æü™üÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü •Ö²Ö ŸÖú •ÖÖÆü úÖê ÖîÃÖ ¸ü×ÆüŸÖ −Ö ú¸ü
×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ, ŸÖ²Ö ŸÖú ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ úÖ´Ö ¯Öã−Ö: ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) Ã¾Ö“ÖÖ×»ÖŸÖ ´ÖÖò×−Ö™üØ¸üÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ úß •ÖÖ‹Öß ‹¾ÖÓ †−Öã¸üÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë
¸üÖ−Öß×ŸÖú ×²Ö−¤ãü†Öëü ¯Ö¸ü ÃÖëÃÖ¸ü ÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ, ŸÖÖ×ú “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖ×ÎúµÖ ÆüÖê ÃÖêú…
(4) ÆüÖ‡›ÒüÖê•Ö−Ö ÃÖ»±úÖ‡›ü úÖ ¯ÖŸÖÖ “Ö»Ö−Öê ¯Ö¸ü ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖêÓ •ÖÖê ¾Öê»Ö Æêü›ü êú ˆ¯Ö¸ü µÖÖ †ÖÃÖ¯ÖÖÃÖ, ×›Òü»Ö
°»ÖÖê¸ü , ¿üÖ»ê Ö-¿Öîêú¸üü Öê¡Ö , ´Ö›ü ¯ÖÓ¯Ö †Öî¸ü ™ïüú êú ×−Öú™ü ÆüÖê, ²Ö“ÖÖ¾Ö À¾ÖÃÖ−Ö ˆ¯ÖÂú¸ ü »ÖÖÖ »ÖêÖë…
(5) ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖæ †¯Öê×ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ”ûÖê›üú¸ü ¿ÖêÂÖ †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü
¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ÆüÖ‡›ÒüÖê•Ö−Ö ÃÖ»±úÖ‡›ü ÖîÃÖ ÃÖÓÃÖæ“ÖúÖë ÃÖê ¯ÖæÖÔ •ÖÖÑ“Ö úß •ÖÖ‹Öß †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ¯Öã−Ö: ŸÖ²Ö Æüß
¯ÖÏÖ¸üÓ³Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •Ö²Ö×ú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ˆÃÖ Öê¡Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖ úÖê ÖîÃÖ ¸ü×ÆüŸÖ −Ö ¬ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ü ¤êü…
(7) •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ ú²Ö †Öî¸ü úÆüÖÑ ¯ÖÖ‡Ô Ö‡Ô £Öß, ˆÃÖê îúÃÖê Æü™üÖµÖÖ ÖµÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖêú ²ÖÖ¤ü úß ÖîÃÖ úß
¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖŸÖÖ úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ, ‡ÃÖ ˆ¨êü¿µÖ êú ×»Ö‹ ¸ü Öß Ö‡Ô ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÃŸÖú ´ÖêÓ †×³Ö»Öê×ÖŸÖ
×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‹êÃÖß Æü¸ü ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü, ×¸ü¯ÖÖê™üÔü ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «Ö¸üÖ ŸÖÖ¸üßÖ²Ö¨ü †Öî¸ü
ÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ŸÖÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖêÖÖ …
55
105. ÃÖã¸üÛÖŸÖ ¤æü¸üß

(1) úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ ãú‹Ñ, ÃÖê¯Ö¸êü™ü¸ü, ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ³ÖÓ›üÖ¸Ö ™ïüú †£Ö¾ÖÖ †−µÖ •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ êú Ã¡ÖÖëŸÖ ÃÖê,
30 ´Öß. êú ³ÖßŸÖ¸ü ¬Öã´ÖÏ¯ÖÖ−Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ, −Ö ‡ÃÖúß †−Öã–ÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß …
(2) ¯ÖÏŸµÖêú Ö¤üÖ−Ö ´Öê Ã¯ÖÂ™ü ŸÖÖî¸ü ÃÖê ‘¬ÖËã´ÖÏ¯ÖÖ−Ö ×−ÖÂÖê¬Ö’ Öê¡Ö ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ×úÃÖß ãú‹Ñ Ã£ÖÖ−Ö, •ÖÆüÖÑ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖ ³Ö›üÖ¸ü Æîü, ¾ÖÆü 30 ´Öß. úß ¤æü¸üß ŸÖú Öã»Öß ¸üÖê¿Ö−Öß †£Ö¾ÖÖ
Öã»Öß »ÖÖî †£Ö¾ÖÖ ×úÃÖß Ã¯ÖÖÔú úß †−Öã–ÖÖ −ÖÆüßÓ ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(4) ×úÃÖß ãú‹Ñ, ÃÖê¯Ö¸êü™ü¸ü, ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™ïüú ÃÖê 30 ´Öß. úß ¤æü¸üß ŸÖú °»Öê´Ö ™üÖ‡Ô¯Ö ™Òüß™ü¸ü †£Ö¾ÖÖ
ú““ÖÖ ŸÖê»Ö ™Òüß™ü¸ü µÖÖ †−µÖ °»Öê´Ö ¯ÖÏúÖ¸ü êú ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê −ÖÆüà ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ×ÃÖ¾ÖÖµÖ ˆÃÖêú •ÖÆüÖÑ
°»Öê´Ö ¯ÖÏúÖ¸ü êú ˆ¯Öú¸üÖ °»Öê´Ö ‹¸êüÃ™ü¸ü êú ÃÖÖ£Ö ×±ú™ü ÆüÖë…
(5) ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™ïüú †£Ö¾ÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×úÃÖß ×ÆüÃÃÖê ÃÖê °»ÖêêµÖ¸üü-Ã™îüú 90 ´Öß. ÃÖê
ú´Ö ¤æü¸üß ¯Ö¸ü †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ −ÖÆüßÓ ÆüÖêÖß…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖòÓ ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úÃÖß úÖ¸üÖ¾Ö¿Ö µÖ×¤ü µÖÆü ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú −Ö ÆüÖê ŸÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
«üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸üêú ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ×¾ÖÂÖµÖ ´Öë ãú”û ¿ÖŸÖÖí êú ÃÖÖ£Ö ”æû™ü ¤üß •ÖÖ ÃÖêúÖß…
ü106. †ÖÖ êú ×¾ÖÄ¨ü ÃÖÖ¾Ö¬Ö×−ÖµÖÖÑ

(1) ´ÖéŸÖ ¯Ö¢Öê µÖÖ ÃÖæÖê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖµÖÖêÓ úÖ ÃÖÓ“ÖµÖ µÖÖ ¿ÖêÂÖ ¸üÆü−Öê úß úß †−Öã–ÖÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß , †Öî¸ü 24
¬ÖÓ™üê úß †¾Ö×¬Ö êú †Ó¤ü¸ü ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»ÖµÖê •Öº ¸üŸÖ´ÖÓ¤ü ÃÖÖ´Ö×ÖÏµÖÖë êú †»ÖÖ¾ÖÖ, ×úÃÖß ³Öß ŸÖê»Ö µÖÖ ÖîÃÖ
úÖ ãú†ÖÑ µÖ ‡Õ¬Ö−Ö ™ïüú ÃÖÓ“ÖµÖ Öê¡Ö êú 15 ´Öß™ü¸ü êú ¤æü¸üß êú ³ÖßŸÖ¸ü, ¤üÆü−Ö¿Öß»Ö ÃÖÖ´Ö×ÖÏµÖÖëÓ ÃÖÓÖÏÆüßŸÖ
−ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß …
(2) •ÖÆüÖÑ, ×úÃÖß ãú†ÖÑ, ÃÖê¯Ö¸êü™ü¸ü, µÖÖ ÃÖÓ“ÖµÖ ™ïüú êú 30 ´Öß™ü¸ü êú ¤üÖµÖ¸êü êú ³ÖßŸÖ¸üü úÖê‡Ô †Ö−ŸÖ×¸üú
¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö ÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖê,
(ú) ˆÃÖúÖ ×−ÖúÖÃÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö ×¾Ö¬ÖãŸÖ¸üÖê¬Öß ÆüÖêÖÖ, µÖÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ º ¯Ö ÃÖê šÓü›üÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ×−ÖúÖÃÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö
úÖ ”ûÖê¸ü , ãú†ÖÑ êú ´ÖãÖ ÃÖê ¤æü¸ü, ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸üß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ÆüÖêÖÖ…
(Ö) ×−ÖúÖÃÖ ÆêüŸÖæ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¾ÖÃŸÖã úÖê ú¾Ö“Ö ÃÖß»Ö ú¸üêú ¸üÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ŸÖÖ×ú ¾ÖÆü ˆ−Ö
ŸÖ¸ü»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÖí ‹¾ÖÓ ÖîÃÖÖÓê êú ÃÖÓ¯ÖÔú ÃÖê ¤æü¸ü ¸üÆêü •ÖÖê ˆÃÖ ¯Ö¸ü ×Ö¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(3) •ÖÆüÖÑ úÆüà ³Öß ãú‹Ñ êú 30 ´Öß™ü¸ü êú ¤üÖµÖ¸êü êú †Ó¤ü¸ü , ›üß•Ö»Ö ‡Ó•Ö−Ö ÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖê, ˆÃÖ´Öë ¿Öß¬ÖÐ Æüß
ÃÖã»Ö³Ö ¾Ö ¤æ¸ü ÃÖê ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö ‹ú ¾ÖÖµÖã †ÓŸÖÖÏÆüÖ ¿Ö™Ôü †Öòò±ú ¾ÖÖ»¾Ö »ÖÖÖ ¸üÆêüÖÖ…
(4) ¾ÖÖ™ü¸ü ²ÖÖ£Ö ™Òüß™ü¸ü, Æüß™ü¸ü ™Òüß™ü¸ü ‹¾ÖÓ ±ú»ÖêµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ×¸ü´ÖÖê™ü ‡Û−Ö¿Ö−Ö êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ †Öî•ÖÖ¸üü
êú ÃÖÖ£Ö ´ÖãÆîüµÖÖ ú¸üÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
(5) ×úÃÖß ³Öß †“Ö»Ö ×¾Ö‘ÖãŸÖßµÖ “ÖÖ•ÖÔ êú †¯Ö¾µÖµÖ êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß ÃÖÓµÖÓ¡Ö, ´Ö¿Öß−Ö¸üß ‹¾ÖÓ ³ÖÖ¸üß ¾Ö•Ö−Ö
ˆšüÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê µÖÓ¡ÖÖë úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ³Öæ-ÃÖÓ¯ÖÙúŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
ü
107. ¾ÖêÜ»›üÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Öü ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ

(1) °»Öê´Ö †£Ö¾ÖÖ ×¾Ö‘ÖãŸÖßµÖ ¾Öê»›üàÖ ˆ¯ÖÂú¸ü úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖü ¾ÖêÜ»›üÖ †£Ö¾ÖÖ úØ™Ö •ÖîÃÖê úÖµÖÔ ÆêüŸÖã ¾ÖîÃÖê
ÃÖÖ´Ö ¾Öê»›ü¸ü, •ÖÖê ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü †£Ö¾ÖÖ ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü
«üÖ¸üÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ×ú‹ Ö‹ ÆüÖê, ×ÃÖ¾ÖÖµÖ úÖê‡Ô †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê −ÖÆüà ú¸êüÖÖ…
(2) ×«üŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ˆ¯Ö¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß
«üÖ¸üÖ •Ö²Ö ŸÖú ×»Ö×ÖŸÖ †−Öã–ÖÛ¯ŸÖ, •ÖÖê ×ú ü‘ÆüÖò™ü ¾ÖÔú †−Öã–ÖÛ¯ŸÖü’ úÆü»ÖÖŸÖß Æüî, ¾Öê»›ü¸ü úÖê •ÖÖ¸üß −Ö
56
×úµÖÖ •ÖÖµÖ, •Ö²Ö ŸÖú ×úÃÖß ³Öß ¾ÖÖáéúŸÖ ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë ×úÃÖß ³Öß ¾Öê»›ü¸ü «üÖ¸üÖ úÖê ‡Ô ¾ÖêÜ»›üÖ
µÖÖ úØ™üÖ úÖµÖÔ −ÖÆüßÓ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ‹êÃÖß ‘ÆüÖò™ü ¾ÖÔú †−Öã–ÖÛ¯ŸÖü’ úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖêÓ úÖê ‡ÃÖ úÖµÖÔ êú
×»Ö‹ ¸üÖß Ö‡Ô ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÃŸÖú ¯Ö¸ü ³Öß ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë úÖê‡Ô ³Öß ¾ÖêÜ»›üÖ µÖÖ úØ™üÖ úÖ úÖµÖÔ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •Ö²Ö ŸÖú ×ú
¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü, ÃÖÆüß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×−Ö¸üßÖÖ −Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê, †Öî¸ü
‡ÃÖ úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ¸üÖß Ö‡Ô ÃÖ×•Ö»¤ü ×úŸÖÖ²Ö, •ÖÖê ×ú ×−Ö¸üßÖÖ ú¸−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ˆ×“ÖŸÖ
ŸÖ¸üßúê ÃÖê ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖ×ÆüŸÖ ÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ Æîü ´Öë ‹êÃÖê ×−Ö¸üßÖÖ úÖê †×³Ö×»Ö×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ¾ÖêÜ»›üÖ ‹¾ÖÓ úØ™üÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¾Öê»›ü¸ü úÖê µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×ú -
(ú) ˆÃÖ Öê¡Ö êú ÃÖ³Öß •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ, ŸÖê»Ö ÖÏß•Ö , ŸÖê»Ö ´Öë †¾Ö¿ÖÖê×ÂÖŸÖ ×´Ö¼üß úÖê Æü™üÖ
×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ ;
(Ö) úÖê‡Ô ´ÖÖ×“ÖÃÖ, »ÖÖ‡Ô™ü¸ü †£Ö¾ÖÖ ¬Öã†ÖÑ ¾ÖÖ»Öê ˆ¯Öú¸üÖ †£Ö¾ÖÖ †−µÖ Ã¡ÖÖêŸÖ, ×•ÖÃÖ´Öë •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö
ÖîÃÖ úÖê, •Ö»ÖÖ−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ ÆüÖê ˆÃÖêú úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ŸÖ£ÖÖ †ÖÃÖ -¯ÖÖÃÖ êú •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü −ÖÖ ÆüÖê ;
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü ×ú ‡ÃÖ ÖÓ›ü úß úÖê‡Ô ²ÖÖŸÖ ¾ÖêÜ»›üÖ ™üÖ“ÖÔ êú •Ö»ÖÖ−Öê µÖÖ ¤ãü²ÖÖ¸üÖ •Ö»ÖÖ−Öê êú
¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ˆ¯ÖÂú¸ü êú ˆ¯ÖµÖêÖÖ úÖê ¯ÖÏ×ŸÖ×ÂÖ¨ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß −ÖÆüà ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖ‹Öß…
(Ö) Ã¯ÖÖÔú, Ã»ÖîÖ †£Ö¾ÖÖ Ö´ÖÔ ¬ÖÖŸÖã ÃÖê »ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÖÖ úÖê ¸üÖê ú−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬Ö×−ÖµÖÖÑ
»Öß •ÖÖµÖ;
(‘Ö) ŸÖŸúÖ»Ö ¯ÖÏµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ‹¾ÖÓ †ÖÖ ÃÖê ¸üÖêú£ÖÖ´Ö ÆêüŸÖã, †−µÖ
ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê ŸÖîµÖÖ¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ ;
(’û) •Ö²Ö ÃÖÓú¸êü Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü úÖµÖÔ “Ö»Ö ¸üÆüÖ ÆüÖê, ŸÖ²Ö •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖêÖÓ êú ÃÖÓ“ÖµÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹
µÖÖÓ×¡Öú ÃÖÖ¬Ö−Ö «üÖ¸üÖ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ¾Öë™üß»Öê¿Ö−Ö »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ×´Ö»ÖŸÖÖ ¸üÆêü ;
(“Ö) ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡−Ö ×•ÖÃÖ´Öë •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ŸÖ¸ü»Ö ÆüÖê, ˆ−Ö ¯Ö¸ü úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯ÖÖ‡Ô¯Ö úÖê †»ÖÖ ú¸ü
×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ, ŸÖ£ÖÖ »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ÃÖ²ÖÃÖê †»ÖÖ ú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ… ÆüÖò™ü ¾ÖÔú ÆüÖ£Ö ´Öë »Öê−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ
ŸÖ¸ü»Ö ²ÖÆüÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ, µÖÖ ×−ÖÛÂÎúµÖ ÖîÃÖ µÖÖ ¯ÖÖ−Öß ÃÖê ÃÖÖ±ú ú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖ, †Öî¸ü ÆüÖò™ü ¾ÖÔú
“Ö»Ö−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, ¤ü²ÖÖ¾Ö êú ¬Öß¸êü ¬Öß¸êü ²Öœü−Öê êú ×¾Öºþ¨ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬Ö×−ÖµÖÖÑ ²Ö¸üŸÖß •ÖÖµÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü ×ú ‡ÃÖ ÖÓ›ü úß úÖê‡Ô ²ÖÖŸÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ×»Ö×ÖŸÖ
†−Öã–ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö ²ÖÆüŸÖê Ææü‹ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ¯Ö¸ü ÆüÖò™ü ™êüØ¯ÖÖ ´Ö¿Öß−Ö êú ¯ÖÏµÖÖêÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×ÂÖ¨ü
ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öß −ÖÆüà ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖ‹Öß…
(5) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ‡Ó•Öß×−ÖµÖ¸ü úÖê µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú •ÖÆüÖÑ ÆüÖò™ü ¾ÖÔú ×ú †−Öã–ÖÖ •ÖÖ¸üß úß
Ö‡Ô Æîü, ¾ÖêÜ»›üÖ †Öî¸ü úÖ™ü−Öê úß úÖµÖÔ ˆŒŸÖ †−Öã–ÖÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖê…
ü108. úÖê»›ü ¾ÖÔú †−Öã–ÖÖ

(1) úÖê»›ü ¾ÖÔú úß †−Öã–ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß «üÖ¸üÖ Æüß •ÖÖ¸üß úß •ÖÖ‹Öß
•ÖÆüÖÑ †»ÖÖ-†»ÖÖ ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯ÖÖÓê êú ²Öß“Ö úÖµÖÔ ´ÖÖÑÖÖêÓ úÖ ÃÖ´Ö−¾ÖµÖ ÆüÖê ×•ÖÃÖÃÖê ×ú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü
†×−ÖµÖ×´ÖŸÖ úÖµÖÖí êú ÃÖŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ˆŸ¯Ö®Ö ×¸üÃú ÃÖê »ÖÖêÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ÆüÖê
(2) úÖµÖÔÃ£Ö»Ö, ÃÖ´ÖµÖ, ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü ‹êÃÖê úÖµÖÔ úß †¾Ö×¬Ö, ²Ö¸üŸÖß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ÃÖÖ¾Ö¬Ö×−ÖµÖÑÖ, •Ö¹ý¸üß
úÖµÖÔúŸÖÖÔ, ²Ö“ÖÖ¾Ö ˆ¯Öú¸üÖ †Öî¸ü †−µÖ ÃÖãÃÖÓÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Ößü, ŸÖéŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß ´Öë
×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏºþ¯Ö ´Öë Æüß úÖê»›ü ¾ÖÔú úß †−Öã–ÖÖ ÆüÖêÖß…
(3) ×úÃÖß úÖê»›ü ¾ÖÔú †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö ´Öë úÖê‡Ô µÖÖÓ×¡Öú ¯Öé£ÖŒú¸üÖ úÖµÖÔ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖ´ÖÖÛ¾ÖÂ™ü ÆüÖêÖß •ÖÖê ³ÖÖî×ŸÖú
ŸÖÖ»ÖÖ²Ö−¤üß †Öî¸ü †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖŒ¿Ö−ÖÖëü ‹¾ÖÓ ¾ÖÖ»¾Ö úÖê ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ú¸êü…
57
(4) úÖê»›ü ¾ÖÔú úß •ÖÖ¸üß úß Ö‡Ô †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÑ, ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ úß
•ÖÖ‹Öß ×•ÖÃÖÃÖêú úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ ŸÖã¸ÓüŸÖ Æüß ¾ÖÆü ¤êüÖ †Öî¸ü •ÖÖÑ“Ö ÃÖêú , ×ú ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ úÖî−Ö ÃÖÖ ³ÖÖÖ
¤êüÖ-¸êüÖ êú †Ö¬Öß−Ö Æîü †Öî¸ü úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ †−Öã¯Ö»Ö²¬Ö Æîü…
(5) úÖê»›ü ¾ÖÔú †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö êú úÖµÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ú¸−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê, ÃÖãÃÖÓÖŸÖ ×−Ö¤ìü¿Ö
•ÖÖ¸üß ×ú‹ •ÖÖ‹ÓÖ…ê
109. †Û−Ö ¿ÖÖ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ×›ÒüØ»ÖÖ ×¸üÖ ¯Ö¸ü ×−Ö´−Ö×»ÖÛÖŸÖ †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü ˆ¯ÖÃú¸ü ÆüÖêÖß-
(ú) ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ •Ö»Ö ³ÖÓ›üÖ¸Ö, ¯ÖÓØ¯ÖÖ úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ, ÆüÖ•ê Öê•Ö †Öî¸ü −ÖÖê•Ö»Ö,
(Ö) ›êü×¸üú •Ö´Öß−Ö ´ÖãµÖ ‡Ó•Ö−Ö Öê¡Ö, ×¾Ö¬ÖãŸÖ µÖÓ¡Ö úß“Ö›ü úß ™Óüúß úÖ Öê¡Ö, ›üß•Ö»Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ Öê¡Ö
†Öî¸ü †−µÖ ú´Ö•ÖÖê¸ü •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ¾ÖÖÆü−ÖßµÖ †ÖÖ ²Öã—ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê µÖÓ¡Ö…
(2) Æü¸ü ÃÖÖ´Öã×Æüú •Ö´ÖÖ¾Ö Ã™êü¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯Öê™üÒÖ»ê Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™Óüúß ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü
ˆ¯ÖÃú¸ü úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖü‹Öß…
(ÓÓú) ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ Ã£ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ •Ö»Ö êú ³Ö›üÖ¸üÖ êú ÃÖÖ£Ö ¯ÖÖ−Öß úÖ ´ÖãµÖ ¬Öê¸üÖ, −Ö»Öêú †Öî¸ü ¾ÖÖ™ü¸ü
´ÖÖê×−Ö™üÃÖÔ úÖê ¯ÖÖ−Öß ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÓ¯Ö ¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ‹¾ÖÓ ˆÃÖúÖ ¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, †Öî¸ü
(ÓÓÖ) Ã£ÖÖµÖß ±úÖê´Ö ú−ÖêŒ¿Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö Ã£ÖÖµÖß ”ûŸÖ ³ÖÓ›Öü ¸üÖ ™Óüúß ³Öß ¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
(3) ˆ¯Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ‹¾ÖÓ (2) êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ ¹ý¯Ö ´Öë †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ,
‹êÃÖê ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ×¾Ö¾Ö¸üÖ êú ÃÖ“Ö»Ö †Û−Ö¿ÖÖ´Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë êú ¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö úß †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖü, •ÖÖê
¾ÖÆü †Ö¤êü¿Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëüü…
(4) ×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ™Òüß êú ÃÖÖ£Ö ¾Öê»Ö Æêü›ü Öê¡Ö êú ÃÖ³Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê ÃÖã»Ö³Ö ÆüÖëÖêÓ ŸÖÖ×ú ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß
²ÖÖ¬ÖÖü êú ²ÖÖÆü¸üß †Û−Ö¿Ö´Öú úÖ ÃÖÆüµÖÖêÖ ÆüÖê ÃÖêú…
(5) ±úÖµÖ¸ü ™êü›ü¸ü µÖÖ ˆ¯ÖÂú¸, ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÃÖ´ÖµÖ êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ÃÖ¤îü¾Ö
ŸÖîµÖÖ¸ü ¸üÖê •ÖÖ‹Öë…
(6) úÖê‡Ô ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ŸÖß−Ö ´ÖÆüß−Öê ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü Æü¸ü †Û−Ö¿ÖÖ´Öú úÖ ×−Ö¸üßÖÖ ú¸üêÖÖ †Öî¸ü
µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¾ÖÆü šüßú šüÖú úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü ×•ÖŸÖ−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖê ˆŸÖ−ÖÖ
†Û−Ö¿ÖÖ´Öú êú ÖîÃÖ úêÖ ×−ÖÂúÖ×ÂÖŸÖ †Öî¸ü ¤ãü²ÖÖ¸üÖ ³Ö¸üêÖÖü…
(7) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ‹êÃÖß Æü¸ü ¯Ö¸üßÖÖ µÖÖ ¤ãü²ÖÖ¸üÖ ³Ö¸ü−Öê úß ×ÎúµÖÖ úß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü, ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ³Ö¸ü−Öê úß
×ÎúµÖÖ, †Öî¸ü ¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ÃÖ´µÖú ºþ¯Ö ÃÖê ÆüÃŸÖÖÖ×¸üŸÖ †Öî¸ü ŸÖÖ¸üßÖ²Ö«ü ‡ÃÖ
¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¸üÖß Ö‡Ô ÃÖ×•Ö»¤ü ¯ÖãÃŸÖú ´Öë †×³Ö»Öê×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú, ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ‹êÃÖß •ÖÖÆüÖë ´Öë ‹êÃÖê †×ŸÖ×¸üŒŸÖ †Û−Ö¿ÖÖ´Öú
úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖü, •ÖîÃÖÖ ¾ÖÆü †Ö¤êü¿Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êü…
ü110. †Û−Ö ¿ÖÖ´Öú ˆ¯ÖÂú¸ü úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ

×›ÒüØ»ÖÖ ×¸üÖ, ¾ÖÔú †Öê¾Ö¸ü ×¸üÖ, ¾Öê»Ö Æêü›ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ÃÖÖ´Öæ×Æüú •Ö´ÖÖ Ã™êü¿Ö−Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ™Óüúß µÖÖ ‹îÃÖê úÖµÖÔ •ÖÆüÖÑ
†Û−Ö ¿ÖÖ´Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë êú ˆ¯ÖµÖÖêÖ úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ÆüÖê, ¾ÖÆÖÑü Æü¸ü úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê, ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ ±úÖµÖ¸ü
×›Òü»Ö úÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ú¸êú , ‹êÃÖê ˆ¯Öú¸üÖÖë êú ¯ÖÏµÖÖêÖ úÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖÖÖ…
58
111. †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ

(1) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹ú †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ ²Ö−ÖÖ‹ÖÖü, †Öî¸ü ˆÃÖúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ
ú¸êüÖÖ •ÖÖê ˆÃÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ¯ÖÏÖ¹ý¯Ö ´Öë Æüß ‹êÃÖê µÖÖê•ÖúÖê µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖê êú ÃÖÖ£Ö •ÖÖê ¾ÖÆü ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öê †¯Ö−Öß
Ã¾Ößéú×ŸÖ ¤êü ÃÖêúÖÖ,
(2) ×−Ö´−Ö †Ö¯ÖÖŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êúÖ ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ •ÖÖê×Ö´Ö ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ú¸ü−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö
µÖÖê•Ö−ÖÖ ŸÖîµÖÖ¸ü úß •ÖÖ‹Öß :
(ú) †Û−Ö;
(Ö) ²»ÖÖê †Öˆ™ü, ×¾ÖÃ±úÖê™ü, •¾Ö»Ö−Ö, •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö µÖÖ ÆüÖ×−ÖúÖ¸üú ÖîÃÖÖë úÖ †−ŸÖ¯ÖÏ¾ÖÖÆü;
(Ö) ˆ¯Öú¸üÖÖë, ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−ÖÖë úÖ ±ú™ü−ÖÖü ÆüÖê−ÖÖ †£Ö¾ÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖ †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö ÆüÖê−ÖÖ;
(‘Ö) ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úß ×¾Ö±ú»ÖŸÖÖ;
(ü’) −ÖÖîúÖü, Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü ‡ŸµÖÖ×¤üü úß ¤ãü¬ÖÔ™ü−ÖÖ;
(“Ö) ¸üÃÖÖµÖ−Ö úÖ ±îú»Ö−ÖÖ;
(”ûü) −ÖîÃÖÙÖú †Ö¯Ö¤üÖµÖë;
(•Öü) ´Öî−Ö †Öê¾Ö¸ü²ÖÖê›Ôü ×“Ö×úŸÃÖÖ ÆêüŸÖã ÖÖ»Öß ú¸ü−ÖÖ; †Öî¸ü
(—Öü) úÖê‡Ô †−µÖ †Ö¯ÖÖŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ…
(3) †Ö¯ÖÖŸÖ µÖÖê•Ö−ÖÖ ´Öë ×−Ö´−Ö ×»Ö×ÖŸÖ †ÓŸÖÙ¾ÖÂ™ü ÆüÖêÖÖ-
(úü) ˆšüÖµÖê •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú¤ü´Ö ú²Ö †Öî¸ü úÆüÖÑ ×»Ö‹ •ÖÖ−Öê Æîü ÃÖ´ÖêŸÖ ×úÃÖß ²Ö’ß ¤ãü¬ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë ˆšüÖµÖê
Ö‹ ú¤ü´Ö…
(Ö) †Ö¤êü¿Ö êú ú£Ö−Ö úÖê ÃÖÖ±ú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¾ÖÙÖŸÖ ú¸üŸÖß Æãü‡Ô †Öî¸ü †Ö¯ÖÖŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë ´Öë ¯ÖÏŸµÖêú
¾µÖÛŒŸÖ úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üßµÖÖë úÖê ¾ÖÙÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æãü†Ö ÃÖÓÖšü−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ…
(Öü) Æü¸ü ˆ¯ÖÂú¸ü êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ˆ¯ÖÂú¸ µÖÖê•Ö−ÖÖ †£ÖÖÔŸÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ¯ÖÏúÖ¸ü, Ö´ÖŸÖÖ, Ã£ÖÖ−Ö , úÖµÖÔÃ£Ö»Ö
†Öî¸ü úÖµÖÔ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü
(‘Ö) ×úÃÖß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÃÖ´ÖµÖ ´ÖÓ,ê ˆšüÖ‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú¤ü´ÖÖêÓ úß ÃÖÓµÖÖ úÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü
×¾Ö¾Ö¸üÖ ú¸üŸÖß Æãü‡Ô ¸üÖ−Öß×ŸÖú µÖÖê•Ö−ÖÖ…
(4) úÖµÖÔ µÖÖê•Ö−ÖÖ Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ †−Öã²Ö«ü ú¸êüÖß:
(iü) †»ÖÖ´ÖÔ ‹¾ÖÓ ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß…
(ii) ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ×¸üµÖÖëë úÖê †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ü−Öêê úß ¯ÖÏÖÖ»Öß…
(iiiü) †Ö¯ÖÖŸÖÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö úÖê −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ú¸ü−Öê µÖÖ ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ˆšüÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú¤ü´Ö
ÃÖ´ÖêŸÖ ü ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖãµÖ úÖÙ´Öú êú úŸÖÔ¾µÖ †Öî¸ü ˆŸÖ¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö…
(iv) ˆ¯ÖÂú¸ü ú²Ö †Öî¸ü îúÃÖê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖêÖÖ, ŸÖ£ÖÖ ŒµÖÖ †Öî¸ü îúÃÖê úÖµÖÔ ÆüÖêÖÖ…
(v) ÃÖÆüµÖÖêÖß †Öî¸ü ²ÖÖÆü¸üß †×³Öú¸üÖÖë ÃÖ´ÖêŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸üß †×³Öú¸üÖÖë ÃÖê ˆ¯Ö²Ö»¬Ö ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ‹¾ÖÓ
•ÖÖ−ÖúÖ×¸üµÖÖÑ…
(vii) úÖµÖÔ úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´ÖÖÖÔ×−Ö¤ìü¿Ö…
(viii) úÖÙ´ÖúÖë úÖê ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ´ÖÖÑú ×›Òü»Ö êú ×»Ö‹ µÖÖê•Ö−ÖÖ…
(5) µÖÆü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ úŸÖÔ¾µÖ ÆüÖêÖÖü ×ú µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹, ×ú
(ú) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ³Öß ˆ¯ÖÂú¸, ÃÖÖ´Ö
úÖµÖÔ œÓüÖ †Öî¸ü †“”êû ÃÖã¬ÖÖ¸ü êú †¬Öß−Ö, ³Ö¸üÖêÃÖê´ÖÓ¤ü ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë †−Öã¸ü×ÖŸÖ ÆüÖë…
(Ö) ×úÃÖß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «Ö¸üÖ , ÃÖ³Öß †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ˆ¯ÖÂú¸Öë êú ¯ÖÏÖÖ»Öß²Ö¨ü ¯Ö¸üßÖÖ
êú ×»Ö‹, ‹ú ˆ×“ÖŸÖ †Öî¸ü ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ Ãúß´Ö Æîü…
59
(6) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ˆ¯ÖÂú¸ü êú ¯ÖÏ£Ö´Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ¯ÖÆ»Öê †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö Æüß ×úÃÖß ÃÖã¬ÖÖ¸ü µÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖü,
ˆÃÖúß •ÖÖÑ“Ö úß ¯ÖÏéú×ŸÖ †Öî¸ü, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úß •ÖÖ‹Öß…
(7) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖê•Ö−ÖÖ úÖê úÖ×»Öú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü †Öî¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖú¸üü ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê µÖÖê•Ö−ÖÖ
úÖ ¯Öã−ÖÙ¾Ö»ÖÖêú−Ö ‹¾ÖÓ ˆ¯ÖÖÓŸÖ¸üÖ ú¸êüÖÖ †Öî¸ü †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö êú ×»Ö‹ ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ
ú¸êüÖÖ…
112. ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ -
(1) Ö¤üÖ−Ö ´Öë ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖµÖÖí êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë Ã¾ÖÖ´Öß, †×³ÖúŸÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú , ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ
‡ÃÖ ¸üß×ŸÖ ´Öë ŸÖîµÖÖ¸ü ú¸ëüÖê :-
(ú) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö †Öî¸ü ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë †Öî¸ü ‡−Öêú †¬Öß−Ö ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ˆ¯Ö×¾Ö×¬ÖµÖÖë †Öî¸ü †Ö¤êü¿ÖÖêÓ
úß †¯ÖêÖÖ†Öë úÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ×úÃÖß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö µÖÖ ˆÃÖêú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÆüÖê…ê
(Öú) ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ Ã¾ÖÖÃ£ÖµÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−ÖÂ¯ÖÖ¤ü−Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ˆ§êü¿µÖ ÃÖê ÃÖÓÖšü−ÖÖŸ´Öú ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ
µÖ£ÖÖÃ£ÖÖ−Ö ÆüÖê…
(Öú) ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ Ã¾ÖÖÃ£µÖ êú •ÖÖê×Ö´Ö úÖ ´Öæ»µÖÖÓú−Ö ÆüÖêü †Öî¸ü ¾µÖÛŒŸÖµÖÖêêÓ úÖê •ÖÖê×Ö´Öü †Öî¸ü ´Ö¿Öß−Ö
µÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ü ×•Ö−Öêú ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ Æîü, úÖê Ö×ŸÖ úÖê ú´Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹,
ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ •ÖÖ‹Ó…
(‘Öú) ÃÖã¸üÖÖ ‹¾ÖÓ Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê ×¾Ö×−Ö¿“ÖµÖ êú úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö
úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ü ˆ×“ÖŸÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ÆüÖê
(’ûú) µÖÆü ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ‹¾ÖÓ ÃÖ´ÖÖÏ Æîü…
(“Ö) ÖŸÖ¸üÖë ß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ‹¾ÖÓ •ÖÖê×Ö´ÖÖë êú ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ˆ¯Ö²Ö−¬Ö Æîü…
(”ûú) µÖÆü ÖŸÖ¸üÖë úÖê Æü™üÖ−Öê µÖÖ •ÖÖê×Ö´Ö ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ÆüÖê…
(•Öú) ˆ¯ÖÂú¸ü †Öî¸ü ´Ö¿Öß−Ö êú ×−Ö¸üßÖÖ, ¯Ö¸üßÖÖ †Öî¸ü †−Öã¸üÖÖ úÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ÆüÖê…
(—Öú) ü ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ÆüÖê…
(˜Öú) ÃÖã¸üÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖú ×úÃÖß †−µÖ ²ÖÖŸÖ úÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ÆüÖê…
(™üú) ´ÖÖ−Öß™ü¸üß ÃÖÓ¯Ö¸üßÖÖ, ¯Öã−ÖÙ¾Ö»ÖÖêú−Ö, ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ †Öî¸ü ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ¾ÖÆü−ÖßµÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ÆüÖê…
(šüú) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ´ÖêÓ ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ×úÃÖß †Öî¸ü Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö µÖÖ úÖµÖÔ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö
ÆüÖ…ê
(2) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ êú ×»Ö‹ ‹ú ×−Ö¤ìü×¿ÖúÖ ŸÖîµÖÖ¸ü ú¸êüÖÖ, †Öî¸ü
×−Ö¤ìü×¿ÖúÖ úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ Ö¤üÖ−Ö êú úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ´ÖÓê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸ü¾ÖÖ‡Ô •ÖÖ‹Öß…
(3) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ×−Ö¤ìü×¿ÖúÖ úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ, ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ¾ÖéŸÖ ÆüÖê−Öê úß
ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê 180 ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü, ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
(4) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú, ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (3) êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ úß Ö‡Ô ×−Ö¤ìü×¿ÖúÖ úÖê µÖÖ ŸÖÖê †−Öã´ÖÖê¤ü−Ö ¤êü
ÃÖúêÖÖü µÖÖ ‡ÃÖê ˆ¯ÖÖÓŸÖ¸üÖÖë êú ÃÖÖ£Ö †ã−Ö´ÖÖê¤ü−Ö ú¸üü, •ÖÖê ¾ÖÆü ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öê…
(5) ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖê•Ö−ÖÖ úÖ ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü †Öî¸ü ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖß úß ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö µÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß
´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ¯Öã−ÖÙ¾Ö»ÖÖêú−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ŸÖã¸ü−ŸÖ, ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
†Öî¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ¤üÖê−ÖÖë úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ úß •ÖÖ‹Öß…
***************
60
†¬µÖÖµÖ - (10)
†¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö
113. ÃÖã¸üÖÖ ú¾Ö“Ö ²Ö−ÖÖ−ÖÖ
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖÓµÖãŒŸÖ úÖµÖÔ, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê ŸÖÖê, ´ÖÖ×»Öú, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‹êÃÖß
¸üß×ŸÖ ´Öë ‹ú ÃÖã¸üÖÖ ú¾Ö“Ö ²Ö−ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê :-
(ú) ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÆüÖê…
(Ö) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ²Ö›ÍüÖ ÖŸÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ úÖÙ´ÖúÖë ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ •ÖÖê×Ö´Ö úÖê ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö, ŸÖ£ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ
×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ú¸ëü…
(Ö) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë úÖê‡Ô ²Ö›Íüß †Ö¯ÖÖŸÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú ÃÖ´ÖµÖ, ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ¿Ö¸üÖÃ£Ö»Ö, ŸÖ£ÖÖ
‡−Öêú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö, ²Ö“ÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ÖŸÖ¸üÖëÓ ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê úÖ ˆ¯ÖÖµÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ëü …
(2) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ú¾Ö“Ö úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ×»Ö×¯Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö «üÖ¸üÖ ×¾Ö×¬Ö¾ÖŸÖ
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ Æãü†Ö, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë úÖµÖÔ †Ö¸Óü³Ö ú¸ü−Öê êú ú´Ö ÃÖê ú´Ö 90 ×¤ü−ÖÖë êú ¯ÖÆü»Öê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
µÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
¯Ö¸ÓüŸÖã ˆ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úß ²ÖÖ²ÖŸÖ •ÖÆüÖÑ úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ÆüÖê “ÖãúÖ ÆüÖê, ÃÖã¸üÖÖ ú¾Ö“Ö úÖê ²Ö−ÖÖú¸ü ŸÖ£ÖÖ ‡−Ö
×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖêÓ êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê 180 ×¤ü−ÖÖë êú †Ó¤ü¸ü •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(3) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü, ÃÖã¸üÖÖ ú¾Ö“Ö úÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÖÑ“Ö ÃÖÖ»Ö ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü, µÖÖ
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü ú´Ö †−ŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ †Ö¬Öã×−Öú ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡−Öúß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×¾Ö×¬Ö¾ÖŸÖË ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖã¸üÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ˆ¯ÖÖÓŸÖ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö úß †¯ÖêÖÖ ú¸ü ÃÖúêÖ, •ÖîÃÖÖ ¾ÖÆü ˆ×“ÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öê…
114. †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úß ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ
(1) ´ÖÖîÃÖ´Ö úß ¯Öæ¾ÖÔ •ÖÖ−ÖúÖ×¸üµÖÖÑ, ÃÖÖ´Öã×¦üú ¤ü¿ÖÖ, ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´Öã¦ü-ŸÖ»Ö úß ¤ü¿ÖÖ êú †¬Öß−Ö ÃÖ³Öß ÃÖ´Öã¦ü
ŸÖ™ü ¯Ö¸ü ²Ö−Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ, »ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ‹¾ÖÓ ˆÃÖêú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ †Ö¾Ö¿µÖú
ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ •ÖÖ‹ÓÖê…
(2) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †¬Öß−Ö ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¤ü´Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úß †Öéú×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ²Ö−ÖÖ²Ö™ü
úÖ †Öú»Ö−Ö ÆüÖêÖÖ ‹¾ÖÓ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ µÖÆü ´ÖÖ−µÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ †Öî¸ü ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü, ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(3) ¾ÖÖ×Ö•µÖ ¯ÖÖêŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö,ü 1958 êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖêÓ êú †¬Öß−Ö ÃÖ´Öã¦ü ×ú−ÖÖ¸êü ÛÃ£ÖŸÖ ÃÖ³Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë
êú ¯ÖÖÃÖ ‹ú ´ÖÖ−µÖ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ -¯Ö¡Ö ÆüÖêÖÖ …
¯Ö¸ü−ŸÖã ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê êú ¯ÖÆü»Öê µÖ×¤ü µÖÆü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö “ÖÖ»Öæ Æãü†Ö Æîü ŸÖÖê, ŸÖÖê ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú
»ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê êú ”û: ´ÖÆüß−Öê êú ³ÖßŸÖ¸ü ˆ¯ÖµÖãŒŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖµÖ …
61
115. †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö-
¯ÖÏŸµÖêú †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ‡−ÖúÖ −ÖÖ´Ö µÖÖ †−µÖ ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö, ‡ÃÖ ¸üß×ŸÖ ´Öë ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×ú
•Ö»ÖµÖÖ−Ö µÖÖ ¾ÖÖµÖãµÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖê ¿Öß‘ÖÐ ¯ÖÆü“ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖêú ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖãÃÖÛ••ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ,
×•ÖÃÖÃÖê †Ó¬ÖúÖ¸ü êú ÃÖ´ÖµÖ ŸÖ£ÖÖ Ö¸üÖ²Ö ´ÖÖîÃÖ´Ö ´Öë ×¤üÖÖ‡Ô ¤êü−Öê µÖÖ ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÆüÖµÖú ÆüÖê …
116. ¯ÖÖ−Öß êú †Ó¤ü¸ü †×³ÖµÖÖ−Ö-
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ÖÖêŸÖÖ
¾ÖÖ»ÖÖ ×ÎúµÖÖ-ú»ÖÖ¯Ö ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ŸÖÓ¡Ö êú ÃÖÖ£Ö ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö ´Öë ÆüÖêÖÖ…
(2) ÖÖêŸÖÖ ¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ŸÖÓ¡Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×−Ö×¸üÖÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™ÒüßµÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ
‡−Ö´Öë ºþ¯Ö¸êüÖÖ, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ÖÖêŸÖÖ ‡úÖ‡Ô ‹¾ÖÓ ˆ¯Öú¸üÖ úß •ÖÖÑ“Ö, ÖÖêŸÖÖ »ÖÖÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖ
¯ÖÏ×¿ÖÖÖ, •ÖÖê×Ö´Ö úÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ™üú¸üÖ¾Ö ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö, ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ ´Öî−Öã†»Ö µÖÖ úÖµÖÔ ×¾Ö×¬Ö «üÖ¸üÖ
ÖÖêŸÖÖ êú ×¾Ö×³Ö®Ö ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖêÖÖ …
(3) •ÖÖê×Ö´Ö ŸÖ£ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë »ÖÖ¯ÖŸÖÖ ‘ÖÓ™üß ŸÖ£ÖÖ ±úÓÃÖê Æãü‹ “ÖÖ»Öú ÆüÖêŸÖê Æïü, úß ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ êú ×»Ö‹
†Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ¯Ö¨ü×ŸÖ úÖê ²Ö−ÖÖµÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
117. Ö¸üÖ²Ö ´ÖÖîÃÖ´Ö ´Öë †×³ÖµÖÖ−Ö-
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú Ö¸üÖ²Ö ´ÖÖîÃÖ´Ö úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ú¸êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ
¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ •µÖÖ¤üÖ »ÖÆü¸üÖë êú ˆšü−Öê úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖ ²Ö¸üŸÖêÖÖ… ¯Ö¸ü−ŸÖã Ö¸üÖ²Ö ´ÖÖîÃÖ´Ö
´Öë úÖµÖÔ úÖê Ã£Ö×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯ÖÆü»Öê Æüß ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖúÖ»Ö ×»ÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ …
(2) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ²Öß“Ö ´Öë ¾µÖÛŒŸÖµÖÖëÓ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ−Ö
úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖúÖ»Ö−Öê úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ÖÖ …
¯Ö¸ü−ŸÖã ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ×¾Ö¯Ö¸ßüŸÖ µÖÖ †−Öã¯ÖµÖãŒŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ˆ¯ÖµÖÖìŒŸÖ úÖµÖÔ ²ÖÓ¤ü ú¸ü ¤ëüÖê…
118. ”ûÖê›Íü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ãú‹Ó úß ÃÖã¸üÖÖ-
(1) ÃÖ³Öß ãú†Öë úÖê ”ûÖê›Íü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê †“”ûß ŸÖ¸üÆü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ŸÖÖ×ú ‡−ÖúÖê ”ûÖê›Íü−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ‡−Öúß
†ÖÓ›üŸÖÖ ²Ö−ÖÖ ¸üÆêü …
(2) µÖ×¤ü ãÑú†Öë úÖê ²ÖÖ¸üÆü ´ÖÆüß−ÖÖë ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ×¤ü−ÖÖë ŸÖú †Ã£ÖÖµÖß ºþ¯Ö ÃÖê ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê úß µÖÖê•Ö−ÖÖ ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æîü ŸÖÖê
ˆ¯Ö ÃÖ´Öã¦ü ´Öë ¯ÖæÖÔ ãÑú†Öë úß †ÖÓ›üŸÖÖ úÖê ´ÖÖ−Öß™ü¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(3) ãÓú†Öë úß †ÖÓ›üŸÖÖ êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖê †Ã£ÖÖ‡Ô ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÓ¤ü ãÓú†Öë «üÖ¸üÖ ¯Öã−Ö: •ÖÖê›Íüú¸ü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
62
(4) ãÓú†Öë ´Öë ×¾Ö×ú¸üÖ µÖãŒŸÖ ÄÖÖêŸÖÖë úÖê −ÖÆüà ”ûÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ … ¯Ö¸ü−ŸÖã ×¾Ö×ú¸üÖ µÖãŒŸÖ ÄÖÖêŸÖÖë úÖ ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖ−ÖÖ
†ÃÖÓ³Ö¾Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ¯Ö¸ü´ÖÖÖã ˆ•ÖÖÔ ×¾Ö³ÖÖÖ, ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ×¤ü¿ÖÖ-×−Ö¤ìü¿Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ‡−Æëü ˆ×“ÖŸÖ ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖ¸üßêú úÖê †¯Ö−ÖÖú¸ü ”ûÖê›Íü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
119 . úÖµÖÔ ú¸ü−Öê úÖ †−Öã –ÖÖ ¯Ö¡Ö-
(1) ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ™ü ÃÖê ¤æü¸ü ‹ú ¤üß Æãü‡Ô ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öëü •ÖÆüÖÑ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö •ÖÖê×Ö´Ö ˆšüŸÖÖ ÆüÖê ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆüÖÑ ÃÖã¸üÖÖ êú
úšüÖê¸ü ŸÖÓ¡Ö êú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖŸÖÖ úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úÖ úÖµÖÔ
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ †×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ×−Ö¤êê¿Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸üü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(2) úÖµÖÔ †−Öã–ÖÖ Ã£ÖÖ−Ö, ŸÖÖ¸üßÖ, ÃÖ´ÖµÖ, ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú úÖµÖÔ †¾Ö×¬Ö ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ †Öî¸ü »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
×•Ö´´Öê¤üÖ¸ü ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) úÖµÖÔ ¯ÖÏÖÖ»Öß úß †−Öã–ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ úÖ ³ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ…
(4) ×¾Ö×³Ö®Ö ¸ÓüÖÖë úÖ †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö ×¾Ö×³Ö®Ö ŸÖ¸üÆü êú úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ŸÖ£ÖÖ †¾Ö×¬Ö, ×•ÖÃÖ´Öë úÖµÖÔ úß †−Öã–ÖÖ ´ÖÖ−µÖ
¸üÆêüÖß •ÖÖ¸üß ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(5) úÖµÖÔ ¯Ö¨ü×ŸÖ úß ÃÖ³Öß †−Öã–ÖÖ úÖê ‹ú µÖÖÓ×¡Öú ¯Öé£Öú ¯Ö¨ü×ŸÖ ´Öë ÃÖ´ÖÖ×¾ÖÂ™Ôü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú
²ÖÓ¤üß úÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸üŸÖÖ ÆüÖê ŸÖ£ÖÖ †»ÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö úÖêü ¤ü¿ÖÖÔŸÖÖ ÆüÖê …
(6) úÖµÖÔ ú¸ü−Öê úß †−Öã–ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡−ÖúÖ †ÓŸÖŸÖ: †»ÖÖÖ¾Ö ¤üÖê−ÖÖë µÖÖÓ×¡Öú ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ, ×•Ö−Öêú ×»Ö‹ †−Öã–ÖÖ
¯Ö¡Ö ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê úÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ºþ¯Ö ´Öë úÖ´Ö ÆüÖê−Öê ŸÖú ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë êú †×³ÖµÖÖ−Ö ´Öë »ÖÖî™ü−Öê
ŸÖú •ÖÖ¸üß ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(7) ÃÖ³Öß •ÖÖ¸üß †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö ß ¯ÖÏ×ŸÖ úÖê ‹ú ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ•Ö−Öú •ÖÖÆü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üßêú
ÃÖê ×ú µÖÆü ¤êüÖ ÃÖêú ×ú úÖî−Ö ÃÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ¸üÖ -¸üÖÖ¾Ö êú †¬Öß−Ö Æîü, ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà
Æîü …
(8) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë, †¯Ö−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ šüßêú¤üÖ¸ü úÖ, ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ-¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸üÖ−Öê êú
×»Ö‹ ˆ¢Ö¸ü¤üÖµÖß ÆüÖëÖê… úÖµÖÔ êú ŸÖ¸üßêú úÖê ×¾ÖÃŸÖéŸÖ †−Öã–ÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ •ÖÆüÖÑ ‡−Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ¯Ö¤ü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
úÖµÖÔ µÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ úÖµÖÔ úß •Öºþ¸üŸÖ ÆüÖê †Öî¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ êú †×³Ö»ÖêÖ úÖê ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ
¾µÖÛŒŸÖµÖÖë «üÖ¸üÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ×»Ö‹ Æãü‹ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ úÖ ×»Ö×ÖŸÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
120. úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ †−Öã–ÖÖ úÖê Ã£Ö×ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ-
(1) ×¿Ö°™ü êú †ÓŸÖ ´Öë •Ö²Ö úÖµÖÔ úÖê Ã£Ö×ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü, úÖµÖÔ ú¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß êú «üÖ¸üÖ úÖµÖÔÃ£Ö»Ö êú
×−Ö¸üßÖÖ êú ²ÖÖ¤ü †−Öã–ÖÖ ¯Ö¸ü µÖÆü ¤ü¿ÖÖÔŸÖê Æãü‹ ×ú, úÖµÖÔ Ã£Ö×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖê ´Ö−ÖÖê−ÖßŸÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß úÖê »ÖÖî™üÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
(2) ´Ö−ÖÖê−ÖßŸÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß úÖµÖÔ êú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö úß ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ úÖµÖÔÃ£Ö»Ö úÖ ×−Ö¸üßÖÖ ú¸êüÖÖ,
ŸÖ£ÖÖ †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö ¯Ö¸ü ŸÖ¤ü−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ú¸êüÖÖ…
(3) †−Öã–ÖÖ, Ã£Ö×ÖŸÖ †−Öã–ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö, †−Öã–ÖÖü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ †£Ö¾ÖÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖ ´Öë, ‹ú ¯ÖÏ´ÖãÖ Ã£ÖÖ−Ö Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö
ÃÖê †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
63
(4) úÖµÖÔ úßü †−Öã–ÖÖ úÖê ¤æü²ÖÖ¸üÖ •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ, −ÖÖ×´ÖŸÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß úÖê µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ ×ú
úÖµÖÔÃ£Ö»Ö úÖ ¤ãü²ÖÖ¸üÖ ×−Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üêÖÖ ×ú •Öºþ¸üŸÖ úß “Öà•Öë †³Öß ŸÖú
†¯Ö−Öß •ÖÖÆü ¯Ö¸ü Æïü …
121. †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü †ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™üúÖê ÃÖê ¸üÖêú£ÖÖ´Ö-
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë †ÖÖ êú ÖŸÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ‹ú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú
úÖêúÖµÖÔ ¿Öãºþ ú¸ü−Öê êú 30 ×¤ü−Ö ¯ÖÆü»Öê •Ö´ÖÖ ú¸êüÖÖ …
¯Ö¸ÓüŸÖã ×¾Öª´ÖÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †ÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ úÖê ‡ÃÖ ×−ÖµÖ´Ö êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê
êú 60 ×¤ü−ÖÖë êú †Ó¤ü¸ü •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) †ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™üúÖë ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö úÖê ÃÖ×ÎúµÖ ŸÖ£ÖÖ ×−ÖÛÂÎúµÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú œüÖÓ“ÖÖ ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹ µÖÖ ¤üÖê−ÖÖë úÖ ÃÖÓµÖÖê•Ö−Ö ú¸ü ˆ−ÖúÖ ¯ÖæÖÔŸÖµÖÖ úÖ †Öú»Ö−Ö ú¸üêú ú´Ö ú¸ü−Öê úÖ ˆ¯ÖÖµÖ ÃÖ×ÆüŸÖ,
¯Öê™ÒüÖê»Ö×µÖ´Ö ÃÖÓ¯Ö×ŸÖ ÃÖæ“Öß úÖê ú´Ö ú¸ü−ÖÖ, •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ŸÖ¸ü»Ö êú ú“Ö¸üÖ úÖ ×−ÖúÖ»Ö−ÖÖ ÃÖÓµÖÓ¡Ö ´Öë ¤üÖêÂÖ¯ÖæÖÔ Öê¡Ö
êú †×¬Öú ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ÃÖê †»ÖÖ ú¸ü−Öê úÖ ÖÖúÖ ŸÖîµÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ, ×¸üÃÖÖ¾Ö úÖê ×”ûŸÖ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¾ÖÖµÖã
ÃÖÓ“ÖÖ¸ü, •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö úÖê †»ÖÖ ú¸ü−ÖÖ, †ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÖîÃÖ úÖê •Ö»¤üß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ µÖÓ¡Ö, †ÖÖ¸üÖê¬Öß
¤üß¾ÖÖ¸ü, ±ú¿ÖÔ ŸÖ£ÖÖ ”ûŸÖ ÃÖê †ÖÖ úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ, ÃÖÓµÖÓ¡Ö êú ²Ö−ÖÖ²Ö™ü «üÖ¸üÖ †ŸµÖ×¬Öú ¤ü²ÖÖ¾Ö úÖê ú´Ö
ú¸ü−ÖÖ, ×”û¦ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖê¯ÖÖÃ¡Ö úÖê ú´Ö ú¸ü−ÖÖ ³Öß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ÆüÖê ÖÖ…
(3) †−µÖ ˆ¯ÖÖµÖ, †ÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ŸÖÓ¡Ö ÃÖ×ÆüŸÖ, •ÖÖê †ÖÖ ÃÖê »Ö›Íü−Öê êú ×»Ö‹ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ÖÓ³Öß¸ü
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë ³Öß ÃÖ×ÎúµÖ ¸üÆêü …
122. †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ †ÖÖ ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß -
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ×úµÖÖ ÃÖ´ÖæÆü ´Öë ‹ú †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ŸÖ£ÖÖ †ÖÖ ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ¤üß
•ÖÖ‹Öß…
(2) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ÃÖ³Öß ãú‹Ñ ŸÖ£ÖÖ ÃÖ³Öß “ÖÖ»Öæ
Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö úÖê, †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÃÖ´ÖµÖ ´Öë •Öºþ¸üŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ˆ¯ÖÎú´Ö úÖê ”ûÖê›Íüú¸ü, ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö
ÆüÖêÖÖ …
(3) †Ö¯ÖÖŸÖ úÖ»Öß−Ö ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ‹¾ÖÓ †ÖÖ ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß °»ÖÖê »ÖÖ‡−Ö ÃÖê ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ²»ÖßØ›üÖ
†ÖÑ±ú ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖêÖß…
(4) †ÖÖ ÃÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ Öê¡Ö ´Öë, †ÖÖ ¿Ö™ü-›üÖˆ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß Ã¾Ö“ÖÖ×»ÖŸÖ †ÖÖ ²Öã—ÖÖ−Öê ´Öë ÃÖ×ÎúµÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö
ÆüÖêÖß…
(5) ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ŸÖÓ¡Ö êú ÛÃ¾Ö“Ö úÖê ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ•Ö−Öú ¸üÖ−Öß×ŸÖú ×²Ö−¤ãü ¯Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ †“”ûß ŸÖ¸üÆü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ
123. †¯Ö ŸÖ™ü ãú†ÖÑ ´Öë ÃÖã¸üÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö -

¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖÖ»²Ö Æêü›ü êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ, †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ´ÖÖ−Öú ÃŸÖ¸ü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ²Ö -ÃÖÖ¸ü±êúÃÖ ÃÖê°™üß ¾ÖÖ»¾Ö †Öî¸ü ¾Öê»Ö
Æêü›ü ÃÖÖ¸ü±êúÃÖ ÃÖê°™üß ¾ÖÖ»¾Ö úÖê ¯ÖÏŸµÖêú ãú‹Ñ êú ‰ú¯Ö¸ü †“¬Öß ŸÖ¸üÆü ¸üÖ -¸üÖÖ¾Ö êú ÃÖÖ£Ö †−µÖ ‰ú¯Ö¸üß ŸÖ™ü ¯Ö¸ü
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
64
124. †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö •Öß¾Ö−Ö ²Ö“ÖÖ¾Ö µÖÖ−Ö-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ²ÖÓ¤ü ´ÖÖê™ü¸ü “ÖÖ×»ÖŸÖ •Öß×¾ÖŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö µÖÖ−Ö ×•ÖÃÖ´Öë ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü, ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ
´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ÃÖÓµÖÓ¡Ö ´Öë úÖ´Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë ´Öë ÃÖê 150% ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖ´ÖÖ ÃÖêú ŸÖ£ÖÖ µÖÆü †Ã£ÖÖµÖß ÃÖã¸üÖÖ ¸êü°µÖã•Ö êú
¯ÖÆæÑü“Ö ´Öë ÆüÖêÖÖ …
(2) ¯ÖÏŸµÖêú †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖ‡Ô±ú ¸üÖ°™ü ×•ÖÃÖ´Öë ãú»Ö ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖ´ÖÖ ÃÖêú, ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ¸üÛÃÃÖµÖÖë µÖÖ “ÖœÍü−Öê êú ×»Ö‹ •ÖÖ»ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö
úÖ¸ü¾ÖÖ‡Ô •ÖÖ‹Öß, ×•ÖÃÖ´Öë ˆ−Æëü ¯ÖÖ−Öß ´Öë ˆŸÖÖ¸ü−Öê µÖÖ ŸÖî−ÖÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ¯ÖÆãÑü“Ö ÃÖãÖ´Ö ÆüÖê
ÃÖêú…
(3) ×úÃÖß †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ÃÖ´ÖæÆü êú †ÖÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãÑü“Ö êú †Ó¤ü¸ü, ×−Ö¿“Ö»Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë
•Ö»ÖµÖÖ−Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ†Öë êú ÃÖÖ£Ö µÖãŒŸÖ †Öî¸ü †−Öã¸×ü ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(ú) ‡−Öúß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖµÖÖÑ ²ÖÆãüŸÖ Æüß ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ, µÖÖê•Ö−ÖÖ ²Ö¨ü ÆüÖêÖß †Öî¸ü µÖÆü †¯Ö−Öß •ÖÖÆü ²Ö−ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê ´Öë
ÃÖ´Ö£ÖÔ ÆüÖêÖÖ …
(Ö) µÖÆü ¯Öã»Ö ÃÖê Æü¸ü ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ¾ÖÖ™ü¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖæÖÔ ºþ¯Ö ÃÖê ¥üÛÂ™üÖÖê“Ö¸ü ÆüÖêÖÖ…
(Ö) ‡ÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö 360 ×›üÖÏß ÃÖ“ÖÔ »ÖÖ‡™ü ÆüÖêÖß •ÖÖê ×¸ü´ÖÖê™ü «üÖ¸üÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖêú …
(‘Ö) ‡ÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ¤üÖê ŸÖê•Ö Ö×ŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö −ÖÖ¾Ö ÆüÖëÖê •ÖÖê ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ÃÖ´Öã¦ü úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë 25 −ÖÖò† ¯Ö¸ü µÖÖ¡ÖÖ
ú¸ü−Öê êú µÖÖêµÖ ÆüÖê …
(’û) ÖÓ›ü (‘Ö) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü Æü¸ü ŸÖê•Ö Ö×ŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö −ÖÖ¾Ö ¸êü×›üµÖÖê ÃÖÓ¯ÖÔú ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ‹¾ÖÓ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ¾ÖÆü−ÖßµÖ ÃÖ“ÖÔ
»ÖÖ‡™ü êú ÃÖÖ£Ö ¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ …
(“Ö) ‡ÃÖ´Öë ŸÖê•Ö ²Ö“ÖÖ¾Ö −ÖÖ¾Ö úÖê ¿Öß‘ÖÐ ¯ÖÖ−Öß ´Öë ˆŸÖÖ¸ü−Öê êú ÃÖÖ¬Ö−Ö ÆüÖëÖê…
(”û) ‡ÃÖ´Öë ŸÖê•Ö Ö×ŸÖü ²Ö“ÖÖ¾Ö −ÖÖ¾ÖêÓ, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, −Ö•Ö¤üßúß •Ö»ÖµÖÖ−Ö †Öî¸ü ŸÖ™ü êú ÃÖÖ£Ö ¸êü×›üµÖÖê «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¯ÖÔú
êú ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö ÆüÖëÖê …
(•Ö) ‡ÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ÃÖ´Öã¦ü ÃÖê ˆ¢Ö¸ü•Öß×¾ÖµÖÖë êú ¯Öã−Ö: ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ úß ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÖê ×¾Ö×¬ÖµÖÖÑ ÆüÖëÖß…
(—Ö) ‡ÃÖ´Öë ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ÃÖÓµÖÖ ´Öë ú´Öá¤ü»Ö ÃÖ¤üÃµÖ ¸üÆëüÖê †Öî¸ü µÖÆü ÃÖ³Öß ÃÖ´ÖµÖ úÖµÖÔ ú¸ü−Öê úß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë
ÆüÖêÖÖ…
(˜Ö) ×−Ö¿“Ö»Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë •Ö»ÖµÖÖ−ÖÖë êú −ÖÖ×¾Öú ¤ü»Ö úÖê ˆ¢Ö¸ü•Öß×¾ÖµÖÖë êú ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ¯ÖÆü»Öæ
ÃÖ´ÖëÓŸÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×ú‹ •ÖÖµÖêÖë †Öî¸ü ŸÖ™ü ¯Ö¸ü †×³Ö»ÖêÖ †−Öã¸ü×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ×›Òü»Ö ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ êú
¤üÖî¸üÖ−Ö ×−ÖÖÔµÖ »Öê−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ ÆüÖëÖê …
(5) ×›Òü»Ö ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ ´Öë ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖë úÖ ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ †ÓŸÖ¸üÖ»Ö ¯Ö¸ü †Öú»Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú
†Öú»Ö−Ö úÖ †×³Ö»ÖêÖü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ …
125. Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü ÃÖê ¯Ö¸ü×¾ÖÆü−Ö-
(1) Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ²ÖêÃÖ êú ²Öß“Ö •Ö²ÖŸÖú ¸êü×›üµÖÖê ŸÖ£ÖÖ ¥üÛÂ™ü ÃÖÓ¯ÖÔú −ÖÖ ÆüÖê ŸÖ²Ö ŸÖú úÖê‡Ô ³Öß
Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü, ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê −ÖÆüß ˆ›ÍêüÖÖ †Öî¸ü −Ö ˆÃÖ ¯Ö¸ü ˆŸÖ¸êüÖÖü …
(2) Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü êú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Öêú †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ÃÖã¸üÖÖ úÖê
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯ÖÖµÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÓÖê ×•ÖÃÖ´Öë ×−Ö´Ö−Ö×»Ö×ÖŸÖ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ -
65
(a) µÖÖ−Ö •ÖÖê †ÖÃÖ-¯ÖÖÃÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖê ÆÓî ; †Öî¸ü

(b) Îêú−Ö úÖ “Ö»Ö−ÖÖ-×±ú¸ü−ÖÖ •ÖÖê Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü êú ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖê ÖŸÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü …
(3) ×úÃÖß ³Öß ÃÖ´ÖµÖ ¾ÖÖµÖãÖ×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ×¤ü¿ÖÖ, Æü¾ÖÖ úÖ ŸÖÖ¯Ö´ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ²Öî¸üÖê´Öß™ü¸ü úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü− Öê êú
×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÆüÖêÖß …
(4) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‹ú ŸÖ¸üßêú úÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö(3) êú †¬Öß−Ö ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü
†ÖÑú›üÖ ¯Ö¸ü ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ Îú´Ö¾ÖÖ¸ü ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ, ²ÖÖ¤ü»Ö ÃÖê ³Ö¸üÖ ŸÖ£ÖÖ œüúÖÑ Æãü†Ö ³Öß ¤ü•ÖÔ ÆüÖêÖÖ…
(5) −ÖÖÖ¸ü ×¾Ö´ÖÖ−Ö−Ö êú ´ÖÆüÖ×−Ö¤êü¿Öú «üÖ¸üÖ ×−Ö¤ìü×¿ÖŸÖ Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü êú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
(6) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ×ÃÖ×¾Ö»Ö ‹×¾Ö‹¿Ö−Ö êú ´ÖÆüÖ×−Ö¤êü¿Öú êú ÃÖÖ£Ö ¯Ö¸üÖ´Ö¿ÖÔ ú¸ü ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖë úÖ ÃÖÓêúŸÖ, •ÖÖê ÃÖã¸üÖÖ
×¤ü¿ÖÖ×−Ö¤ìü¿Ö úÖê ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê,- Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü êú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö, ‡Ó¬Ö−Ö ³Ö¸ü−ÖÖ, ¯ÖÏŸµÖêú ×¤ü−Ö úß •ÖÖÑ“Ö,
×¾Ö×³Ö®Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖ úÖµÖÔ, Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ü êú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö úÖ “Öêú×»ÖÃ™ü ²Ö−ÖÖú¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ÖÖ…
(7) ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ™ü ÃÖê ¤æü¸ü ÛÃ£ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü Æîü»Öß›êüú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ÆêüŸÖæ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖµÖãŒŸÖ ¤üÖ
¾µÖÛŒŸÖ ´ÖÖî•Öæ¤ü ¸üÆêüÖÖ…
(8) †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ êú ˆ›Íü−Öê ŸÖ£ÖÖ ˆŸÖ¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ úŸÖÔ¾µÖ ‹ú ¤üÖ ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ
(9) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ÃÖÓú™ü ´Öë ›üÖ»Öê ×²Ö−ÖÖ, Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ êú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ˆ›Íü−Öê ŸÖ£ÖÖ ˆŸÖ¸ü− Öê êú ×»Ö‹
ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ†Öë úÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
126. ˆŸÖ¸ü−Ö úÖ Öê¡Ö-
(1) Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ êú ˆŸÖ¸ü−Öê úÖ Öê¡Ö •ÖÆüÖÑ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü, ÃÖß´ÖÖ úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö −ÖÖÖ¸ü
×¾Ö´ÖÖ−Ö−Ö êú ´ÖÆüÖ×−Ö¤êü¿Öú «üÖ¸üÖ ŸÖµÖ ´ÖÖ¯Ö¤ü›ü êú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
(2) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ÛÃ£ÖŸÖ Æîü»Öß¯Öê›ü úß ÃÖŸÖÆü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÆüÖêÖß •ÖÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ‘ÖÂÖÔÖ úÖê ÃÖÆü ÃÖêú ŸÖ£ÖÖ
Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ êú ×±úÃÖ»Ö−Ö úÖê ¸üÖêêú …
127. Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ úß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö úÖ ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ †¾ÖŸÖÖ¸üÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß êú ºþ¯Ö ´Öë ‹ú ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ÆüÖêÖß, •ÖÖê
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ êú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖ ×•Ö´´Öê¾ÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ …
(2) Æîü»ÖßúÖ¯™ü¸ †¾ÖŸÖÖ¸üÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß êú ºþ¯Ö ´Öë úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ÆüÖêÖß, •Ö²Ö ŸÖú ×ú
¾ÖÆü ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ †×¬ÖéúŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(3) ÃÖÓµÖ¡Ö †£Ö¾ÖÖ ²ÖêÃÖ †£Ö¾ÖÖ Æêü»ÖßúÖò¯™ü¸ü êú †ÖÃÖ¯ÖÖÃÖ, Æêü»ÖßúÖ¯™ü¸ü úß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö ´Öë •Öã›Íêü ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê
¿Öß‘ÖÐ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö¿ÖÖ»Öß ŸÖ¸üßêú Æêü»ÖßúÖ¯™ü¸ü †¾ÖŸÖÖ¸üÖ ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß êú ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ´Öë ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
128. ÃÖ´Öã¦ ü ¯ÖÖêŸÖ ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö
(1) ÃÖ´Öã¦ü ´Öë ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ˆ−Öúß ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ¾Ö‘ÖÖ×−ÖµÖÖÑ ²Ö¸üŸÖß
•ÖÖ‹Öß…
66
(2) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú, •Ö²Ö úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ úÖê µÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê µÖÖ−Ö ´Öë
Ã£ÖÖ−ÖÖÓÓŸÖ×¸üŸÖ ÆüÖê ¸üÆüÖ ÆüÖê, ‡−Öêú ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ…
(3) úÖê‡Ô ³Öß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ µÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë †£Ö¾ÖÖ ˆ»™üÖ †¿ÖÖÓŸÖ ÃÖ´Öã¦ü ´Öë −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖë úÖ ÃÖÓêúŸÖ, •ÖÖê ÃÖã¸üÖÖ ×¤ü¿ÖÖ-×−Ö¤ìü¿Ö úÖê ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê, ¯ÖÖêŸÖ êú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö, ¯ÖÏŸµÖêú
×¤ü−Ö úß •ÖÖÑ“Ö, ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú úÖµÖÔ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖêŸÖ úÖ “Öêú×»ÖÃ™ü, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öúü «üÖ¸üÖ ŸÖîµÖÖ¸ü ú¸ü ÃÖÓ²Ö×¬ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë
úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
129. ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×»Ö‹ •Öß¾Ö−Ö ¸üÖú ˆ¯Öú¸üÖ
(1) ¾ÖÖ×Ö•µÖ ¯ÖÖêŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Öü êú ¯ÖÏÖ¾Ö‘ÖÖ−ÖÖë êú †−ÖãÃÖ−ÖÖÖ ´Öë, ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÓµÖÓ¡Ö ´Öë ˆ×“ÖŸÖ •Öß¾Ö−Ö ¸üÖú
ˆ¯Öú¸üÖ •ÖîÃÖê - »ÖÖ‡±ú ²ÖÖê™ü, »ÖÖ‡±ú ¸üÖ°™ü, »ÖÖ‡±ú- ²ÖÖê›Ôü, »ÖÖ‡Ô±ú •Öîêú™ü, ¾ÖÚúÖ ¾ÖêÃ™üÃÖ, ÃÎú´²ÖØ»ÖÖ
−Öê™ü, ‹¾ÖÓ ²Ö“ÖÖ¾Ö »Öê›ü¸üÃÖÔ, ²Ö“ÖÖ¾Ö îú¯ÃÖæ»Ö ‡ŸµÖÖ×¤ü úÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ˆ×“ÖŸÖ ¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö êú ÃÖÖ£Ö,
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ •Öß¾Ö−Ö-¸üÖú ˆ¯Öú¸üÖ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ÆüÖêÖÖ -
(ú) ÃÖÓµÖÖ ÖÏ×ÆüŸÖÖ, ¯ÖÏúÖ¸ü, ŸÖ£ÖÖ ²Ö−ÖÖ¾Ö™ü ´ÖÖ−µÖ ÃŸÖ¸ü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü…
(Ö) †“”ûÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ÆüÖê−ÖÖ…
(3) ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ ü ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê •Öß¾Ö−Ö-¸üÖú ˆ¯Öú¸üÖ êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ŸÖ¸üßêú ÃÖê ˆ¯ÖµÖÖêÖ
ÆêüŸÖã †“”ûß ŸÖ¸üÆü ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) †Ó¬ÖúÖ¸ü ´Öë ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ÖÖê•Ö−Öê ´Öë ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ êú ×»Ö‹, »ÖÖ‡±ú •Öîêú™ü ´Öë ”ûÖê™üÖ ™ÒüÖÓÃÖ×´Ö™ü¸ü †£Ö¾ÖÖ
×›ü™êüŒ™ü¸ü ÆüÖêÖÖ, ÖÖœÍüÖ ‹¾ÖÓ “Ö´Öúß»ÖÖ ¬ÖÖ¸üß −ÖÖ¸ÓüÖß ¸ÓüÖ ÃÖê †»ÖÖ ¸ÓüÖ ú Ö ˆÃÖ ¯Ö¸ü ÆüÖêÖÖ…
130. ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ÃÖÖ¬Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖÖÔ
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ Öê¡Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´Öã¦üŸÖ»Ö ÃÖê ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ
¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö êú ÃÖÖ£Ö ÆüÖêÖÖ…
(2) ²Ö“ÖÖ¾Ö úÖ ¸üÖÃŸÖÖ :
(ú) †¾Ö¸üÖê¬Ö ¸ü×ÆüŸÖ ‹¾ÖÓ ˆ×“ÖŸÖ ¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö ¾ÖÖ»ÖÖ ÆüÖêÖÖ ;
(Ö) “Ö´Öú−Öê ¾ÖÖ»Öê ×“Ö−Æü ÃÖê †“”ûß ŸÖ¸üÆü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ÆüÖêÖÖ ;
(Ö) †ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(3) ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ÃÖÖ¬Ö−Ö, •ÖÖê ˆ¯Öú¸üÖ úÖ ³ÖÖÖ ÆüÖê, ŸÖ£ÖÖ •ÖÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ ³ÖÖÖ −Ö ²Ö−ÖŸÖÖ ÆüÖê, úÖê
†“”ûß ŸÖ¸üÆü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸üêú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×ú ŸÖã¸ÓüŸÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖê ÃÖêú…
131. ´ÖÖ−Ö¾Ö¸ü×ÆüŸÖ ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ
(1) ×úÃÖß †»ÖÖ ×ú‹ Æãü‹ Öê¡Ö ´Öë úÖµÖÔ ÆêüŸÖã †£Ö¾ÖÖ ´ÖÖ−Ö¾Ö ¸ü×ÆüŸÖ ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ ¯Ö¸ü ¤üÖê ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖê ú´Ö úÖê •ÖÖ−Öê µÖÖ
¸üÆü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(2) ÃÖ³Öß ´ÖÖ−Ö¾Ö¸ü×ÆüŸÖ ¯»Öê™ü±úÖ´ÖÔ úÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ÃÖãÃÖÛ••ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖÃÖê úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë
ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ×´Ö»Öê …
67
132. •ÖÆüÖ•Ö ¯Ö¸ü ×“Ö×úŸÃÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú †£Ö¾ÖÖ †×³Öú¢ÖÖÔ úÖê µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ, ×ú ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÖ−Ö¾Ö µÖãŒŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü, •ÖÖê
‡−Öêú †ÖúÖ¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü ‹ú ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ ×“Ö×úŸÃÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß †£Ö¾ÖÖ ‹ú ¯Öî¸üÖ´Öê×›üú Æ¸ü ¾ÖŒŸÖ
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆü…ê
(2) •ÖÆüÖ•Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ×“Ö×úŸÃÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß ×²Ö´ÖÖ¸üß †£Ö¾ÖÖ “ÖÖê™ü êú ¸üÖêú£ÖÖ´Ö êú ×»Ö‹, †“”êû Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê
×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ êú «üÖ¸üÖ ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êüÖÖ…
(ú) úÖµÖÔÃ£Ö»Ö êú ‹îÃÖê »ÖÖÖ •ÖÖê Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü , ¯Ö¸ü •ÖÖ−ÖúÖ¸üß úÖ ÃÖÓÖÏÆü ‹¾ÖÓ
¯ÖÏ“ÖÖ¸ü ;
(Ö) µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ, ×ú Ã¾Ö“”ûŸÖÖ úÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ÃŸÖ¸ü ²Ö−ÖÖ ¸üÆêü ;
(Ö) ˆÃÖêú ×•Ö´´Öê êú Öê¡Ö êú †ÓŸÖÖ¢ÖÔ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ×−Ö¾ÖÖ¸üú úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ú¸ü−ÖÖ ;
(‘Ö) ×²Ö´ÖÖ¸üß †Öî¸ü “ÖÖê™ü úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ‡Ô»ÖÖ•Ö †Öî¸ü ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ²ÖÖ¤ü ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ×“Ö×úŸÃÖÖ ;
(’û) ×²Ö´ÖÖ¸ü †Öî¸ü ‘ÖÖµÖ»Ö êú †¾ÖÖ•ÖÖÆüß ÃÖ´ÖêŸÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ êú †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ŸÖîµÖÖ¸üß úÖê ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö
ŸÖîµÖÖ¸üß ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ;
(“Ö) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖÓÎúÖ´Öú ×²Ö´ÖÖ×¸üµÖÖë êú ±îú»ÖÖ¾Ö êú ¸üÖêú£ÖÖ´Ö êú ×»Ö‹ ú¤ü´Ö ˆšüÖ−ÖÖ…
133. ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ¤êü−ÖÖ
(1) ×úÃÖß ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ×¤ü‹ Ö‹ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ, ˆÃÖ ÃÖÓµÖÖ ÃÖê †×¬Öú −ÖÆüà ÆüÖêÖß, ×•ÖŸÖ−Öê êú ×»Ö‹ µÖÆü
ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ŸÖîµÖÖ¸ü úß Ö‡Ô ÆüÖê…
(2) ×úÃÖß ¯ÖÏúÖ¸ü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ×¤ü‹ Ö‹ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ, †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë ´Öë †Öî¸ü ÃÖã¸üÖÖ ¯Ö¤üÖ×¬ÖúÖ¸üß
êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü-×¾Ö´Ö¿ÖÔ êú ²ÖÖ¤ü ˆÃÖ ÃÖÓµÖÖ ÃÖê •µÖÖ¤üÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖêúÖß, ×•ÖŸÖ−Öê êú ×»Ö‹ µÖÆü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ŸÖîµÖÖ¸ü úß Ö‡Ô
ÆüÖ…ê
(3) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú †¬Öß−Ö ‹êÃÖß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ úß †¾Ö×¬Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖß´ÖÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë •Ö²Ö ×−ÖÖÔµÖ ×»Ö‹ •ÖÖ‹ÓÖê ŸÖÖê
¯Ö×¸üÖÖ´Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, †Öî¸ü ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖúß ²Ö“Öê ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖë úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß •ÖÖ‹Öß…
***********************
68
†¬µÖÖµÖ -11
´Ö¿Öß−Ö, ÃÖÓµÖ¡Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ
134. ú×ŸÖ¯ÖµÖ ´Ö¿Öß−ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ
(1) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö ´Öë †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ «üÖ¸üÖ ú»Ö¯Öã•Öì, ˆ¯Öú¸üÖ, ´Ö¿Öß−Öê ŸÖ£ÖÖ †−µÖ
ÃÖÖ´ÖÖ−Ö, •ÖÖê ÖÖ−Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêú úÖê, ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ, •ÖÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖ¯Ö¤Óü›ü êú
†−Öãºþ¯Ö †Öî¸ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ, ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßéúŸÖ ŸÖ£ÖÖ •ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ
×“ÖÛ−ÆüŸÖ, †−µÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯Öã•ÖÖì ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ´Ö¿Öß−Ö ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß êú †»ÖÖ¾ÖÖ, úÖê‡Ô ³Öß ¯Öã•Öì,
ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ´Ö¿Öß−Ö µÖÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß, •ÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßéúŸÖ −Ö ÆüÖê, úÖê ³Öß Ö¤üÖ−Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ
−ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) •ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´Öë úÖê‡Ô ³Öß ¯Öã•Öì, ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ´Ö¿Öß−Öë µÖÖ †−µÖ
ÃÖÖ´ÖÖÏß, •ÖÖê ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ −Ö ÆüÖë, ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖãŒŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úß •Öß¾Ö−Ö µÖÖ
ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ÖŸÖ¸üÖ ÆüÖê , ŸÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯Öã•Öì, ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ´Ö¿Öß−ÖÖë
úÖ ×úÃÖß ³Öß ÖÖ−Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ¾ÖÙ•ÖŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
135. “Ö»Ö−ŸÖ Îêú−Ö úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ-
(1) “Ö»Ö−ŸÖ Îêú−Ö úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ Ö´ÖŸÖÖ ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ³ÖÖ¸ü ˆšüÖ−Öê ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) “Ö»ÖÓŸÖ Îêú−Ö ´Öë, ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ³ÖÖ¸ü ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ÆüÖê−Öê úß “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ³ÖÖ¸ü ÃÖæ“Öú ÆüÖêÖÖ…
(3) ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÔ³ÖÖ¸ü ¤ü¿ÖÖÔ−Öê êú ×»Ö‹ ³ÖÖ¸ü ¸êü×›üµÖÃÖ ÃÖæ“Öú ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖúÖê Îêú−Ö “ÖÖ»Öú †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê
¤êüÖ ÃÖêú…
(4) Îêú−Ö êú ˆšüÖ¾Ö, »ÖÆü¸üÖ−Öê ŸÖ£ÖÖ ²Öæ´Ö êú ±îú»ÖÖ¾Ö úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú Ö×ŸÖ ¸üÖê¬Öú ˆ¯Öú¸üÖ ¸üÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(5) Îêú−Ö ´Öë †ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü †Öò×›üµÖÖê ×¾Ö•Öã†»Ö †»ÖÖ´ÖÔ ÆüÖêÖÖ, •ÖÖê Îêú−Ö êú ˆ»™üß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë “Ö»Ö−Öê ¯Ö¸ü Ã¾ÖŸÖ- ²Ö•Ö ˆšêü…
(6) ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ³ÖÖ¸ü úß ×−ÖÖ¸üÖ−Öß êú ×»Ö‹ Îêú−Ö “ÖÖ»Öú úÖê ¥üÛÂ™ü ÃÖÖ±ú ÆüÖêÖß, ŸÖ£ÖÖ •ÖÆüÖÑ µÖÆü ÃÖÓ³Ö¾Ö −ÖÆüà, ¾ÖÆüÖÑ
ˆ×“ÖŸÖ ×ÃÖ−Ö»Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ÆüÖêÖß, •ÖÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü ÃÖêú…
(7) êú¾Ö»Ö ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ÜÃ»ÖÖ úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) êú¾Ö»Ö ¤üÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ Îêú−Ö “ÖÖ»Öú úÖê Æüß “Ö»ÖÖ−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(9) ¤üÖ ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ‹ú ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ †¾Ö×¬Ö ¯Ö¸ü, “Ö»ÖÓŸÖ Îêú−Ö úÖ ¯Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ŸÖ£ÖÖ
ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú êú «üÖ¸üÖ ŸÖµÖ ´ÖÖ−Öú êú ŸÖÆüŸÖ •ÖÖÑ“Ö úß •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ‹êÃÖê ×−Ö¸üßÖÖ úÖê ¤ü•ÖÔ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
136. ˆšüÖ¾Ö ¾ÖÖ»Öê ú»Ö ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ×ÖµÖÔÃÖ-
(1) ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹, ˆšüÖ¾Ö ¾ÖÖ»Öê µÖÓ¡Ö, ×ÖµÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üÆü
ÃÖê ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
69
(2) †Öéú×ŸÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ, ˆšüÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆ¯ÖÂú¸ úÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö, ×ÖµÖÃÖÔ, ŸÖÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ´ÖÖ¯Ö¤Óü›ü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
ÆüÖ…ê
(3) “ÖµÖ×−ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ×ÖµÖÃÖÔ, ×•ÖÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Öü êú ×»Ö‹ Æîü, ¾Öê ˆ−Öêú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖë…
(4) ˆšüÖ¾Ö úÖµÖÔ ´Öë »ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö êú ×»Ö‹ úÖµÖÔ ÃÖê ÃÖÓ²Ö×¬ÖŸÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö
137. ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö úÖ ¾ÖÖáú¸üÖ:
´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ÃÖÆüÖµÖúÖêÓ «üÖ¸üÖ ÃÖÆüµÖÖê×ÖŸÖ ×−Ö¸üßÖú ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úê †−¾ÖêÂÖÖ êú
¯Ö¿“ÖÖŸÖË •ÖÖê ¾ÖÆü †Ö¾Ö¿µÖú ÃÖ´Ö—ÖÖ ÖÖ−Ö êú Öê¡ÖÖë úÖê ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÖŸÖ¸üÖêÓ úß ×›üÖÏß êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
¾ÖÖáúéŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
138. ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë ×¾ÖªãŸÖßµÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ:

(1) •ÖÖê−Ö ‘O’ ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë ×¾Ö¬ÖãŸÖßµÖ ˆ¯Öú¸üÖ, ˆ¯ÖÂú¸ü £ÖÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ¯ÖÏúÖ¿ÖßµÖ µÖÓ¡Ö êú ÃÖ´ÖêŸÖ
ˆ¯ÖµÖÖêÖ −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü ¸üÖ•Ö¯Ö¡Öü ´Öë †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ «üÖ¸üÖ •ÖÖê−Ö 1 ŸÖ£ÖÖ •ÖÖê−Ö 2 êú ÖŸÖ¸ü−ÖÖú
Öê¡Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸ü−Öê µÖÖ ú¸ü ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ, ˆ¯ÖÂú¸ü ŸÖ£ÖÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ… ‡ÃÖ
ŸÖ¸üÆü êú ˆ¯Öú¸üÖ, ˆ¯ÖÂú¸ü µÖÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßéúŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü; ´ÖÖ−ÖúŸÖÖ úÖê
×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öê ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö êú ŸÖÆüŸÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… úÖê‡Ô ˆ¯Öú¸üÖ, ˆ¯ÖÂú¸ü µÖÖ
´Ö¿Öß−Ö¸üß •ÖÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßéúŸÖ −Ö ÆüÖë, ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
139. ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖ ÃÖÓ×−Ö´ÖÖÔÖ ŸÖ£ÖÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö:

ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ¯ÖæÖÔ ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ ×ÖµÖ¸ü •ÖÖê ²ÖîšüÖµÖÖ ÆüÖê µÖÖ ÃÖÆüÖµÖú µÖÓ¡Ö êú ÃÖÖ£Ö ×Æü»Ö ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë
†ÖµÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ÖÖ−Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÃÖÓµÖÓ¡Ö úÖ ³ÖÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ µÖÖ úÖê‡Ô ³Öß •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö ˆ¯Öú¸üÖ †“”ûß ŸÖ¸üÆü ÃÖÓ×−ÖÙ´ÖŸÖ
ˆ×“ÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß, ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖß ŸÖ£ÖÖ ¥ü¿µÖ´ÖÖ−Ö ¡Öã™üß ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ˆ×“ÖŸÖ ¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
140. ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö úÖ ŸÖ¸üßúÖ:
(1) ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖê ¸üÖÖ¯ÖæÖÔ úÖµÖÖÔ¤êü¿Ö ŸÖ£ÖÖ †“”ûß ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ´Öë ¸üÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ µÖÓ¡Ö êú ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö úß ‹ú ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ŸÖîµÖÖ¸ü úß •ÖÖ‹Öß…
(3) ˆ¯Ö×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (2) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ :
(ú) ¯Ö¸üßÖÖ úß ¯ÖÏéú×ŸÖ †Öî¸ü ²ÖÖ¸Óü²ÖÖ¸üŸÖÖ úÖê ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸êüÖß,
(õÖ) Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ ˆ¯ÖÂú¸ü úÖê ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öê »ÖÖ−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ŸÖ£ÖÖ ³ÖÖ¸üß ¯Ö×¸ü¾ÖÔŸÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖ êú ¯ÖÆü»Öê
ŸÖ£ÖÖ ²ÖÖ¤ü ´Öë •ÖÆüÖÑ ˆ×“ÖŸÖ ÆüÖê ¯Ö¸üßÖÖ úÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ú¸êüÖß…
(4) ˆ¯Ö-Û¾Ö×−ÖµÖ´Ö (3) êú †−ŸÖÖÔŸÖ ¯Ö¸üßÖÖ úÖ †£ÖÔ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ µÖÓ¡ÖÖë úß ÖÓ³Öß¸üŸÖÖ ¯Öæ¾ÖÔú ¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö, “ÖÖ»Öæ µÖÖ
Ö¸üÖ²Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ÆüÖê−ÖÖ •ÖÆüÖòÓ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ÆüÖê •ÖÖÑ“Ö êú ÃÖÖ£Ö ˆ×“ÖŸÖ ŸÖú−Ößú úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÃÖê Æîü:
(ú) ˆÃÖ ˆ§êü¿µÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ †Öú»Ö−Ö, ×•ÖÃÖêú ×»Ö‹ ‡−ÖúÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü;
(Ö) ‡−Öêú ÃÖÆüß ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖ †Öú»Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ
(Ö) úÖê‡Ô ³Öß ÃÖã¬ÖÖ¸üÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖµÖ †¾Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ú¸ü−ÖÖ
70
(5) ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ŸÖÆüŸÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ´Öë ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ×−Ö¤üÖ−ÖÖë úÖê »ÖÖÖã ú¸ü−Öê úß µÖÖê•Ö−ÖÖ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ úß
•ÖÖ‹Öß…
(6) ÃÖ³Öß ´ÖÖ¯Öú Ö•Öê™ü, ´Öß™ü¸ü, ×¸ü×»Ö±ú ¾ÖÖ»²Ö ‡ŸµÖÖ×¤ü úÖê ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ «üÖ¸üÖ ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ †¾Ö×¬Ö êú †ÓŸÖ¸üÖ»Ö ´Öë
¯Ö¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
141. †−ŸÖÔ ¾ÖÖÊ ‡Ó•Ö−Ö :
(ú) 30 †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ ÃÖê †×¬Öú êú †−ŸÖ: ¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö úÖê “ÖÖ»Öã ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÆüÃŸÖ“Ö×»ÖŸÖ êú †»ÖÖ¾ÖÖ
¤ãüÃÖ¸üÖ ŸÖ¸üßúÖ ³Öß ˆ¯Ö²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖ ¯Ö¸ü−ŸÖã ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö úß úÖê‡Ô ²ÖÖŸÖ ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë
ÆüÃŸÖ“ÖÖ×»ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ úÖê ¯ÖÏ×ŸÖ×ÂÖ¨ü ú¸ü−Öê¾ÖÖ»Öß −ÖÆüà ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖ‹Öß…
(Ö) •ÖÆüÖÑ ‡Ó•Ö−Ö úÖ “ÖÖ»Öã ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓãú×“ÖŸÖ ¾ÖÖµÖã úÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÆüÖêŸÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ‹ú −ÖÖò−Ö ×¸ü™ü−ÖÔ ¾ÖÖ»¾Ö
¯Öß”êû −Ö †Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ‡Ó•Ö−Ö êú −Ö•Ö¤üßú ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ •ÖÖÆü ¯Ö¸ü ÃÖÓæú×“ÖŸÖ ¾ÖÖµÖã ´ÖÖÖÔ ´Öë »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(Ö) ‡Ó•Ö−Ö êú ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö ¯Ö¨ü×ŸÖ ´Öë ‹ú ˆ×“ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ •ÖÖê ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö êú ÃÖ´ÖµÖ Öã»Öß
¬Öã†ÖÑ ŸÖ£ÖÖ ×“Ö−ÖÖÖ¸üß úÖê ¸üÖêú ÃÖêú…
(‘Ö) †ÓŸÖ: ¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö êú ×−Öú™ü •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¾ÖÖÂ¯Ö êú ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ˆ×“ÖŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ ²Ö¸üŸÖß
•ÖÖ‹Öß…
(’û) †ÓŸÖ: ¤üÆü−Ö ‡Ó•Ö−Ö êú ×¾Ö‘ÖãŸÖ ÃÖÆüÖµÖú µÖÓ¡Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×¾ÖªãŸÖ ×−ÖµÖ´Ö, 1956 êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖëÖê…
142. ¤ü²ÖÖ²Ö ´Öë ˆ¯Öú¸üÖ:
(1) ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÏµÖãŒŸÖ ÃÖ³Öß ˆ¯Öú¸üÖ µÖÖ úÖê‡Ô µÖÓ¡Ö ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ³ÖÖÖ, ×•ÖÃÖ´Öë Æü¾ÖÖ, ÖîÃÖ µÖÖ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ³ÖÖ¯Ö ÆüÖê µÖÖ
²Ö−ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ •ÖÖê ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ êú ¤ü²ÖÖ²Ö ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ¤ü²ÖÖ²Ö êú ÆüÖê, úÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ²Ö−ÖÖµÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú †ÖÖ, ×¾ÖÃ±úÖê™ü ÆüÖê−Öê ŸÖ£ÖÖ •ÖÆü¸üß»Öß ÖîÃÖÖê êú ˆŸ¯Ö®Ö ÆüÖê−Öê êú ÖŸÖ¸üê ÃÖê ²Ö“ÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
(2) ¤ü²ÖÖ²Ö ´Öë ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö µÖÖ ÖîÃÖ µÖÖ ¾ÖÖÂ¯Ö úÖê ¸üÖ−Öê ´Öë ¾µÖ¾ÖÆüéüŸÖ ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ¾ÖÖµÖã ÖÏ×ÆüŸÖÖ µÖÖ êú™êü−Ö¸ü µÖÖ ÃÖê¯Ö¸êü™ü¸ü
´Öë ÃÖã¸üÖÖ ²ÖÖ»²Ö ŸÖ£ÖÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ´ÖÖ¯Öú µÖÓ¡Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ¾ÖÖµÖã´ÖÓ›ü»Ö êú ¤ü²ÖÖ¾Ö ÃÖê †×¬Öú ¤ü²ÖÖ¾Ö úÖê ¤ü¿ÖÖÔŸÖÖ
ÆüÖ…ê
(3) ¾ÖÖµÖãÖÏ×ÆüŸÖÖ µÖÖ Óú™êü−Ö¸ü ×•ÖÃÖ´Öë ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö µÖÖ ÖîÃÖ µÖÖ ¾ÖÖÂ¯Ö úÖê ²ÖÓ¤üú¸ü “ÖÖ»Öæ ú¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê, ‹ú ¤üÖ
¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö †−Öã´Ö×ŸÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¾ÖÙúÖ ¤ü²ÖÖ²Ö ÃÖê 11/2 •µÖÖ¤üÖ ¯Ö¸ü ÆüÖ‡›ÒüÖê×»Öú ™êüÃ™ü ú¸êüÖÖ… ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü
úß •ÖÖÑ“Ö, ¯ÖÏŸµÖêú −Ö¾Öß−Ößú¸üÖ, ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ŸÖß−Ö ÃÖÖ»Ö êú †ÓŸÖ¸üÖ»Ö ´ÖêÓ úß •ÖÖ‹Öß, µÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
«üÖ¸üÖ †ÓŸÖ¸üÖ»Ö ú´Ö ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖÏŸµÖêú •ÖÖÑ“Ö úÖê •ÖÖ ¤üÖ ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê, úÖê ¤ü•ÖÔ ú¸ü
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú , ˆ¯Ö-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ŸÖÆüÃŸÖÖÖ¸ü×ÖŸÖ ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) ¤ü²ÖÖ¾Ö ˆ¯Öú¸üÖ úß ×−ÖÃÃÖÖ¸üÖ »ÖÖ‡Ô−Ö ´Öë ¤ü²ÖÖ¾Ö Æü™üÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ‹ú ÃÖã¸üÖÖ ¾ÖÖ»²Öü »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ¤ü²ÖÖ¾Ö ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ¤ü²ÖÖ²Ö Æü™üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆ¯Öú¸üÖ êú ²Öß“Ö µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¸üÃŸÖ Ø²Ö¤ãü êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô
¾ÖÖ»²Ö †£Ö¾ÖÖ ×±úØ™üÓÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖß, •ÖÖê µÖÓ¡Ö úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÆüß−Ö ú¸ü ¤êüÖÖ…
(6) ¤ü²ÖÖ²Ö µÖãŒŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ µÖÓ¡Ö úÖê †ŸµÖ×¬Öú úÖµÖÔ ¤üÖ²Öü ÃÖê 10 ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ †×¬Öú ¯Ö¸ü Öã»Ö−Öê êú ×»Ö‹
×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
71
(7) ¤ü²ÖÖ²Ö´ÖããŒŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ µÖÓ¡Ö ú´Ö ÃÖê ú´Ö ÃÖÖ»Ö ´Öë 1 ²ÖÖ¸ü •ÖÖÑ“Ö ŸÖ£ÖÖ †Ó¿Ö¿ÖÖê¬Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ,
ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯ÖÏŸµÖêú •ÖÖÑ“Ö úÖ †×³Ö»ÖêÖ ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ²Ö−ÖÖ ÃÖ×•Ö»¤ü ×úŸÖÖ²Ö ´Öë •ÖÖò“Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ
«üÖ¸üÖ ŸÖÖ¸üßÖú ¤êüú¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(8) ÃÖê¯Ö¸êü™ü¸ü êú ×¸ü×»Ö±ú ¾ÖÖ»™ü êú Öã»ÖÖ (´ÖãŒŸÖ) ”ûÖê¸ü, Æüß™ü ™Òüß™ü¸ü ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ²Ö¾ÖÖ²Ö −Ö»Öß ‡ŸµÖÖ×¤ü úÖê ™ïüú ´Öê
•ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ ¯ÖÖ‡¯Ö ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã †−µÖ ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üßúÖ ³Öß ×¤üµÖÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖÃÖê ×¸ü×»Ö±úü ¾ÖÖ»™ü êú Öã»Ö−Öê ¯Ö¸ü ŸÖê»Ö ŸÖ£ÖÖ ÖîÃÖ
×¸üÃÖÖ¾Ö ÃÖê ²Ö“ÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
(9) ÖîÃÖ Óú¯ÖÏêÃÖ¸ü ÃÖê •Öã›ÍüÖ ÃÖ³Öß †Ó¤ü¸ü †Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÖîÃÖ »ÖÖ‡−Ö ´Öë ‹ú ²ÖÓ¤ü ú¸ü−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ¾ÖÖ»²Ö Óú¯ÖÏêÃÖ¸ü êú ²ÖÖÆü¸ü
ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¤æü¸üß ¯Ö¸ü ÆüÖêÖÖ…
(10) ÖîÃÖ Óú¯ÖÏêÃÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö µÖÖ ‡ÃÖÃÖê •Öã›üÖ ×±úØ™üÖ êú ˆ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ³Öß ´Ö¸ü´´ÖŸÖ úÖ úÖµÖÔ −ÖÆüà ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ… •Ö²Ö ŸÖú ×ú †−¤ü¸ü †Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¸üÃŸÖ ”ûÖê¸ü ¯Ö¸ü ŸÖÖ»ÖÖ »ÖÖÖ ú¸ü ²ÖÓ¤ü −Ö ú¸ü ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê…
143. ´Ö¿Öß−Ö êú ‘Öã´Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ×ÆüÃÃÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ:
(1) ¯ÖÏŸµÖêú Ø¾Ö“Ö êú ÃÖÖ£Ö ‹ú úÖµÖÔ¸üŸÖ Ã™üÖò¯Ö¸ü, ¯ÖÖ¾Öü»Ö †£Ö¾ÖÖ †−µÖ ×¾ÖÀ¾ÖÃÖ−ÖßµÖ ÆüÖê»›ü¸ü ÆüÖêÖÖ…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ±ú»ÖÖ‡Ô¾Æüß»Ö ŸÖ£ÖÖ ×úÃÖß ´Ö¿Öß−Ö êú †−µÖ ¯ÖÏŸµÖêú,²ÖÖÆü¸ü úß †Öê¸ü ×−Öú»Öê Æãü‹, ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ×ÆüÃÃÖê •ÖÖê
´Ö¿Öß−Ö úÖ †ÓÖ ²Ö−ÖÖŸÖÖ ÆüÖê, úÖê ÖŸÖ¸üÖ úÖê ú´Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖ´Öæ×“ÖŸÖ ²Ö−ÖÖ¾Ö™ü êú ‘Öê¸üÖ ÃÖê †“”ûß ŸÖ¸üÆü
‘Öê¸üÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖ×ú úÖê‡Ô ¯Ö¸üßÖÖ ´Öê ÃÖ´ÖÖµÖÖê×•ÖŸÖ ú¸ü−Öê µÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ‡ÃÖúÖê Æü™üÖµÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
(3) •Ö²Ö ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê Ö×ŸÖ¿Öß»Ö ´Ö¿Öß−Ö úÖê ´Ö¸ü´´ÖŸÖ ú¸ü−Öê, ÃÖ´ÖÖµÖÖê×•ÖŸÖ ú¸ü−Öê, ÃÖÖ±ú ú¸ü−Öê µÖÖ Ã−ÖêÆü−Ö
ú¸ü−Öê úß †−Öã–ÖÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß •ÖÆüÖÑ Ö×ŸÖ úÖ •ÖÖê×Ö´Ö ÆüÖê…
(4) •Ö²Ö ´Ö¿Öß−Ö Ö×ŸÖ ´Öë ÆüÖê ŸÖÖê ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ›ÒüÖ‡Ø¾ÖÖ ²Öê»™ü, “Öî−Ö µÖÖ ŸÖÖ¸ü úß ÃÖ´ÖÖµÖÖê•Ö−Ö −ÖÆüà ú¸ü−Öê
×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ,
(5) Ö×ŸÖ¿Öß»Ö ´Ö¿Öß−Ö êú −Ö•Ö¤üßú úÖê‡Ô ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ œüß»ÖÖ ú¯Ö›ÍüÖ −ÖÆüà ¯ÖÆü−ÖÖÖê µÖÖ ¯ÖÆü−Ö−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß
•ÖÖ‹Öß…
(6) úÖê‡Ô ³Öß ‡Ó•Ö−Ö ºþ´Ö ÖêÃÖ ™ü²ÖÖÔ‡−Ö , ú´¯ÖÏêÃÖ¸ü µÖÖ †−µÖ ´Ö¿Öß−Ö Öê¡Ö ´Öë ×úÃÖß †−ÖÖ×¬ÖéúŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê −ÖÆüà
†Ö−Öê ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, †£Ö¾ÖÖ †−µÖ ×úÃÖß ³Öß †−µÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ´Ö¿Öß−Ö êú ÃÖÖ£Ö ”êû›Íü”ûÖ›Íü −ÖÆüà ú¸ü−Öê ¤üß
•ÖÖ‹Öß…
144. ‡Ó•Ö−Ö ºþ´Ö ‹¾ÖÓ ‡ÃÖúÖ ×−ÖúÖÃÖ:

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ‡Ó•Ö−Ö, ´ÖÖê™ü¸ü, ú´¯ÖÏ¿ê Ö¸ü ŸÖ£ÖÖ ¯Ö´¯Ö ºþ´Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ú´Ö¸üÖ ×•ÖÃÖ´Öë †ŸµÖÓŸÖ •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ¯Ö¤üÖ£ÖÔ ¸üÖÖ
ÆüÖ,ê ÃÖÖ±ú ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡−Ö´Öë ¤üÖê ×−ÖúÖÃÖ «üÖ¸ü ÆüÖëÖê…
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ×−ÖúÖÃÖ «üÖ¸ü ÃÖÖ±ú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ, †“”ûß ŸÖ¸üÆü ÃÖê †−Öã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ †¾Ö¸üÖê¬Öú ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ÆüÖêÖÖ…
145. ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖ úÖµÖÔ ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¸üßÖÖ
(1) ´Ö¿Öß−Ö úÖê †−µÖ£ÖÖ −ÖÆüà “Ö»ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… †£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ êú ¤êüÖ¸êüÖ êú †−ŸÖÖŸÖÔ “Ö»ÖÖµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
72
(2) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ •ÖÖê ¯ÖÏ³ÖÖ¸ü ´Öë Æîü, úÖê‡Ô ³Öß ´Ö¿Öß−Ö µÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ †£Ö¾ÖÖ µÖÓ¡Ö úÖê, úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê êú
¯ÖÆü»Öê, µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ ×ú ´Ö¿Öß−Ö ÃÖÆüß ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ÆüÖê, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ¤üÖêÂÖ úÖ ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê
ŸÖã¸üÓŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ †−µÖ ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ‡ÃÖúß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤êüÖÖ…
(3) •ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖ ‹µÖ¸ü ×¸ü×ÃÖ¾Ö¸ü êú ¯ÖÏ³ÖÖ¸ü ´Öë ÆüÖê, µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ, ×ú ÃÖã¸üÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö ´Öë úÖê‡Ô †×ŸÖÛŒŸÖ
³ÖÖ¸ü −Ö ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê, ŸÖ£ÖÖ Æü¾ÖÖ úÖ †−Öã´ÖŸÖß ¤ü²ÖÖ¾Ö •µÖÖ¤üÖ −Ö ÆüÖê…
(4) úÖê‡Ô ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ µÖÖ, •ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖ, ‡ÃÖ úÖµÖÔ êú ×»Ö‹ ×−ÖµÖãŒŸÖ ÆüÖê, ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö ´Öë ú´Ö ÃÖê ú´Ö
‹ú ²ÖÖ¸ü ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ ¯»ÖÖ−™ü •ÖÖê ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë ÆüÖê, úÖ ×−Ö¸üßÖÖ ú¸ü ‡−ÖúÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ¤ü•ÖÔ ú¸êüÖÖ…
(5) ×¾Ö¬ÖãŸÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓµÖÓ¡Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×¾Ö‘ÖãŸÖ ×−ÖµÖ´Ö, 1956 êú †¬Öß−Ö
×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü µÖÖêµÖŸÖÖ ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ ÆüÖêÖÖ…
*****************
73
†¬µÖÖµÖ-12
ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö
146. ‘Ö¸ü úÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö

(1) úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ŸÖ£ÖÖ †Ö−Öê •ÖÖ−Öê êú ¸üÖÃŸÖê ´Öë Öã»Öß Æãü‡Ô ¾ÖÃŸÖã, ×•Ö−Öúß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −ÖÆüà Æîü, ˆ−Æëü Öã»ÖÖ −ÖÆüà
”ûÖ›ê üÍÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖÃÖê ÖŸÖ¸ü−ÖÖú †¾Ö¸üÖê¬Ö ˆŸ¯Ö®Ö ÆüÖê…
(2) ÃÖ³Öß ²ÖÖÆü¸ü ×−Öú»Öß Æãü‡Ô úÖÑ™üß ŸÖ£ÖÖ ¸êü×»ÖÖÓ êú ×ú−ÖÖ¸êü úÖê ´ÖÖê›Íü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ŸÖÖ×ú •Ö´Ö ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö
ÆüÖê …
(3) úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ´Öë, ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ŸÖ£ÖÖ ×−ÖúÖÃÖ ´Öë æú›ÍüÖ ú“Ö¸üÖ, ÃÖ›ÍüÖ Æãü†Ö ÃÖÖ´ÖÖ−Ö •Ö´ÖÖ ú¸ü−ÖÖ †−Öã–ÖÖŸÖ −ÖÆüà
(4) úÖµÖÔÃ£Ö»Ö, †Ö−Öê-•ÖÖ−Öê êú ¸üÖÃŸÖê ´Öë ŸÖê»Ö, úß“Ö›Íü †£Ö¾ÖÖ †−µÖ úÖ¸üÖÖêÓ ÃÖê ×±úÃÖ»Ö−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖ
úÖ¸üÖ ‡−Ö Ã£Ö»ÖÖêêÓ úÖê ÃÖÖ±ú ú¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ¯ÖÖì™êü²Ö»Ö ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖê ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ²ÖÖ¤ü ˆÃÖêú ³ÖÓ›üÖ¸üÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖî™üÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) ˆ¯Öú¸üÖ, ´Ö¿Öß−Ö ŸÖ£ÖÖ ”ûÖê™êü ¾ÖÃŸÖã†Öë úÖê •ÖÆüÖò-ŸÖÆüÖÑ −ÖÆüà ”ûÖ›ê ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê
“Ö»ÖŸÖê-×±ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ÆüÖê …
147. ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ ¸üÖê¿Ö−Öß
(1) ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖµÖ: †“”ûß ¸üÖê¿Ö−Öß úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹…
(ú) •ÖÆüÖÑ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ¸üÖê¿Ö−Öß ú´Ö ÆüÖê…
(Ö) ›êü×¸üú ±ú¿ÖÔ
(Ö) ×›Òü»Ö¸ü Ã™êü›ü †Öî¸ü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ¯Öî−Öê»Ö
(‘Ö) ´ÖÓúß ²ÖÖê›Ôü
(’) ¯ÖÏŸµÖêú ‡Ó•Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÓ¯Ö ‘Ö¸ü
(“Ö) ²»ÖÖê†Öˆ™ü ×¯ÖÏ¾Öê−™ü¸ü ú−™ÒüÖê»Ö êú ×−Öú™ü ›êü×¸üú ˆ¯Ö-ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ
(”û) ¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖÆü Ã£ÖÖ−Ö, •ÖÆüÖÑ ¾µÖÛŒŸÖ úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê
(•Ö) ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö, ×−ÖúÖÃÖ ŸÖ£ÖÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö ¾ÖÖ»ÖÖ Ã£ÖÖ−Ö
(2) ÖüÖ−Ö ´Öë ¸üÖê¿Ö−Öß úß µÖ£ÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö ‹êÃÖß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖ‹Öß, ×•ÖÃÖÃÖê “Ö´Öú ŸÖ£ÖÖ †ÖÑÖÖê ´Öë •ÖÖê¸ü −Ö ¯Ö›Íêü…
148. ×¾Ö‘ÖãŸÖßµÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö

(1) ÖŸÖ¸ü−ÖÖú Öê¡Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö¬ÖãŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ ‹ú Æüß ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ ŸÖ£ÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
«üÖ¸üÖ †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ÆüÖêÖÖ…
(2) ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÓÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö-¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×¾ÖªãŸÖ ×−ÖµÖ´Ö, 1956 êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú †−Öãºþ¯Ö ÆüÖÖß…
(3) ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö¬ÖãŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖÖÏÃŸÖ Ö×ŸÖ ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÆü ÃÖêú…
149. ¯ÖÏúÖ¿Ö úÖ ´ÖÖ−Öú:
´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö ´Öë †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ •ÖÖ¸üß ú¸ü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ Öê¡Ö µÖÖ ÖÖ−Ö êú Ã£ÖÖ−ÖÖêÓ ¯Ö¸ü
×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
74
150. †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ¯ÖÏúÖ¿Ö-

†−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú ¯ÖÖê™ìü²Ö»Ö Æîü−›ü »Öî´¯Ö úÖê †£Ö¾ÖÖ †−µÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú Ã¾ÖŸÖ- ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÖ¾Ö¸ü
×ÃÖÃ™ü´Ö úÖê ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë †Ö¯ÖÖŸÖ úÖ»Öß−Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÆêüŸÖã ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
151. ¸üÖÖŸ´Öú •ÖæŸÖÖë úß †Ö¯ÖæÙŸÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ-
(1) Ö¤üÖ−Ö êú †Ó¤ü¸ü úÖµÖÔ ú¸ü−Öê †£Ö¾ÖÖ •ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖ²Ö ŸÖú ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß
•ÖÖ‹Öß •Ö²Ö ŸÖú ×ú ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ †−Öã´ÖÖê×¤üŸÖ ×»Ö×ÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ †£Ö¾ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö êú
†−ÖãÃÖÖ¸ü ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ×»Ö‹ •ÖæŸÖê −ÖÆüà ¯ÖÆü−Öê Ö‹ ÆüÖê…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú †Ö»ÖÖêú ´Öë ¸üÖÖŸ´Öú •ÖæŸÖÖë úß †Ö¯ÖæÙŸÖ
ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú ŸÖÆüŸÖ Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ †ÓŸÖ¸üÖ»ÖÖê ´Öë »Öê×ú−Ö †×¬Öú ÃÖê
†×¬Öú 1 ¾ÖÂÖÔ ÃÖê •µÖÖ¤üÖ úÖ †ÓŸÖ¸üÖ»Ö −ÖÆüà, ´Öë ´Öã°ŸÖ ´Öë úß •ÖÖ‹Öß…
(3) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ¯ÖÏŸµÖêú ÃÖ´ÖµÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú •ÖæŸÖÖë úß ˆ¯Ö»Ö²ÖŸÖÖ
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ÖÖ ŸÖÖ×ú •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íü−Öê ¯Ö¸ü, ŸÖã¸ÓüŸÖ †Ö¯Öæ×¢Ö ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
152. ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú Æîü»Ö´Öê™ü ŸÖ£ÖÖ •ÖæŸÖÖë úß †Ö¯ÖæÙŸÖ†Öî¸ü ˆ¯ÖµÖÖêÖ -

(1) ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê, úÖµÖÔÃ£Ö»Ö •ÖîÃÖ ×›Òü×»ÖÖÓ ×¸üÖ †£Ö¾ÖÖ úÖµÖÔ ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ ×¸üÖ, †£Ö¾ÖÖ ×¸üÖ ×²ÖÜ»›üÖ
†£Ö¾ÖÖ ×¸üÖ ×›üÃÖ´ÖêÜ−™üÖ †£Ö¾ÖÖ ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü êú úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ¯Ö¸ü •ÖÆüÖÑ ÆüÖ×−ÖúÖ¸üú ŸÖŸ¾Ö ×Ö¸ü ŸÖÖ µÖÖ ˆ›ÍüŸÖÖ
ÆüÖê, ¾ÖÆüÖÑ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤ê¿ü Ö «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßéúŸÖ Æêü»Ö´Öê™ü ¯ÖÆü−Öê ²ÖÖî¸ü
•ÖÖ−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú †Ö»ÖÖêú ´Öê; •ÖÖê ˆ¯Ö -×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú
†ÓŸÖÖÔŸÖ, Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ãú”û †ÓŸÖ¸üÖ»ÖÖë ´Öë; ¯Ö¸ü ŸÖß−Ö ¾ÖÂÖÔ ÃÖê †×¬Öú −ÖÖ ÆüÖê, ´Öã°ŸÖ ´Öë
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖü‹ÖÖ, ŸÖÖ×ú †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ¯Ö›Íü−Öê ¯Ö¸ü ŸÖã¸ÓüŸÖ ‡−Öúß †Ö¯ÖæÙ¢Ö úß •ÖÖ ÃÖêú… ¯Ö¸ü−ŸÖã µÖ×¤ü,
Æîü»Ö´Öê™ü, ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ÆüÖê−Öê êú ¤üÖî¸üÖ−Ö Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ ÆüÖê , ŸÖÖê ‡ÃÖê ŸÖŸúÖ»Ö ´Öã°ŸÖ ´Öë ²Ö¤ü»Ö ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ´Öã°Ÿ ´Öë, ±ãú™ü×¾ÖµÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ Æîü»Ö´Öê™ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ÖÖ…
(4) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú •ÖæŸÖê ‹¾ÖÓ Æîü»Ö´Öê™ü ¯ÖÆü−ÖêÖÖ…
153. ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ-

(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ •ÖÖê úÖµÖÔ ´Öë ¾µÖÃŸÖ ÆüÖê, ŸÖ£ÖÖ †−µÖ ¾µÖÛŒŸÖ •ÖÖê úÖµÖÔ ÃÖê ˆŸ¯Ö®Ö “ÖÖê™ü, ×¾ÖÂÖ¯ÖÖ−Ö µÖÖ
×²Ö´ÖÖ¸üß ÃÖê •Öæ—ÖŸÖÖ Æîü, ˆ−Æëü ×−Ö´−Ö ˆ¯Öú¸üÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ •ÖÖ‹Öë…
(ú) •ÖÖê×Ö´Ö êú †−Öãºþ¯Ö, ˆ×“ÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ, À¾ÖÖÑÃÖ úß ¸üÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ, †ÖÑÖ
úÖê ²Ö“ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ , ¤üÃŸÖÖ−ÖÖ , ¯Öæ¸êü ¿Ö¸üß¸ü úÖê œòüú−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‹¯ÖÏ−Ö †Öî¸ü
(Ö) ˆ×“ÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ²ÖÖÊ ú¯Ö›Íêü •ÖÖê, ²Ö¸üÃÖÖŸÖ ´Öë ŸÖ£ÖÖ “Ö¸ü´Ö ÛÃ£Ö×ŸÖ êú ´ÖÖîÃÖ´Ö ´Öë ˆ¯ÖµÖÖê Ö ´Öë »ÖÖµÖÖ
•ÖÖ ÃÖúê …
(2) ÃÖ³Öß ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ úÖê ´Öã±ËŸÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ ×•ÖÃÖê ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê, úÖµÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ‡−ÖúÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ
ú¸üêÖÖ…
75
154. †¯ÖŸÖ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë êú ×»Ö‹ ¾µÖÛŒŸÖÖŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ¯Ö»ÖÖµÖ−Ö ˆ¯Öú¸üÖ-
(1) ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯Ö¸ü ×−Ö´−Ö “Öß•ÖÖë úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ
(ú) ¾µÖÛŒŸÖÖŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ú¯Ö›Íêü
(Ö) •Öß¾Ö−Ö ¸üÖú •Öîêú™ü
(Ö) ¬Öã‹Ñ úÖê ×−ÖúÖ»Ö−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ Û°»™ü¸ü ¯ÖÏúÖ¸ü Ã´ÖÖêú Æãü›ü •ÖÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö 10 ×´Ö−Ö™ü
ŸÖú ¯Ö»ÖÖµÖ−Ö êú ÃÖ´ÖµÖ ¸üÖÖ ú¸êü µÖÖ †Ã£ÖÖµÖß ÃÖã¸üÖÖ êú ÃÖ´ÖµÖ úÖ´Ö ¤êü…
(‘Ö) ™üÖ“ò ÖÔ
(›Íü) †ÖÖ ¸üÖê¬Öß ¤üÃŸÖÖ−ÖÖ
(2) ˆ¯Ö-×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ ¾ÖÃŸÖã‹Ñ ×−Ö¾ÖÖÃÖ ´Öë ¸üÖß •ÖÖ‹Öß…
(3) Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÃÖÓµÖ¡Ö ´Öë úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö ›êüœÍü ÖãÖÖ •µÖÖ¤üÖ ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ÃÖÖ´ÖÖ−Ö, •Öß¾Ö−Ö
¸üÖú •Öîêú™ü ŸÖ£ÖÖ Ã´ÖÖêú Æãü›ü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ´Öë ‹ú ˆ×“ÖŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ‹ú Óú™êü−Ö¸ü ´Öë ³ÖÓ›üÖ×¸üŸÖ ×ú‹ •ÖÖ‹Öë…
(4) •Öß¾Ö−Ö ¸üÖú •Öîêú™ü ´Öë ‹ú ”ûÖê™üÖ ™ÒüÖÓÃÖ´Öß™ü¸ü †£Ö¾ÖÖ ×›ü™êüŒ™ü¸ü ÆüÖêÖÖ, ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ ¯Ö¸ü −ÖÖ¸ÓüÖß ¸ÓüÖ êú
†×ŸÖ×¸üŒŸÖ “Ö´Öú¤üÖ¸ü ¬ÖÖ×¸üµÖÖÑ ÆüÖêÖß, •ÖÖê †Ó¬ÖúÖ¸ü ´Öê “Ö´Öêú…
155. ¿ÖÖê¸ü ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö:
(1) Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ¿ÖÖê¸ü úÖ ÃŸÖ¸ü ú´Ö ú¸ü−Öê úÖ ˆ¯ÖÖµÖ ú¸üêÓÖë ŸÖ£ÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë
úÖê ¿ÖÖê¸ü ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê úÖ ˆ¯ÖÖµÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ¾ÖîÃÖê Öê¡Ö •ÖÆüÖÑ »ÖÖÖŸÖÖ¸ü 90 dB (A) ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ¿ÖÖê¸ü ÆüÖê ¸üÆüÖ, ¾ÖÆüÖÑ ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê úÖ−Ö êú
²Ö“ÖÖ¾Ö êú ˆ×“ÖŸÖ ˆ¯Öú¸üÖ êú ²ÖÖî¸ü úÖµÖÔ úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(3) ×úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê 140 dB (A) µÖÖ ˆÃÖÃÖê †×¬Öú ÃŸÖ¸ü úÖ †Ö¾ÖÖ•Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖ Öê¡Ö ´Öë ¬ÖãÃÖ−Öê
úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(4) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü ¸üÖ•Ö¯Ö¡Öü ´Öë †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ «üÖ¸üÖü ×úÃÖß Öê¡Ö µÖÖ Ö¤üÖ−Ö ´Öë †−Öã–ÖêµÖ ¿ÖÖê¸ü
úÖê ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúêÖÖü…
156. ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖ
(1) úÖµÖÔ¿Öß»Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ŸÖ£ÖÖ †−µÖ úÖµÖÔÖê¡ÖÖê êú ´Ö¬µÖ ‹úú ¤üÖŸÖÖ¯ÖæÖÔ
ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖü-ŸÖÓ¡Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã •ÖÆüÖÓ ÃÖÓ³Ö¾Ö ÆüÖê, ¸êü×›üµÖÖ ™êü»Öß±úÖê−Ö †Öî¸ü ×ÃÖ−ÖØ»ÖÖ úÖ
¾ÖîúÛ»¯Öú ÃÖÖ¬Ö−Ö ³Öß ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖúÖ †−Öã¸üÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) ²ÖÖÆü¸üß ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖ ˆ¯Öú¸üÖ úÖµÖÔ êú •Öºþ¸üŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü, Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö êú ¯ÖÏúÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß
ÛÃ£Ö×ŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
(3) ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖü ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÆüÖµÖú ×¾Ö¬ÖãŸÖ †Ö¯ÖæÙŸÖ úÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ²Ö−ÖÖµÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •ÖÖê
×ú •ÖÖê×Ö´Ö ŸÖ£ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ÃÖ´ÖµÖ ³Öß úÖµÖÔ¸üŸÖ ¸üÆêü…
(4) Ö¤üÖ−Ö ´Öë Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÃÖÓÃÖæ“Ö−ÖÖü ŸÖÓ¡Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖÓêú×ŸÖú ŸÖÓ¡Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×¾Ö¬ÖãŸÖ ×−ÖµÖ´Ö, 1956 êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë êú
†−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
157. ‰úòÓ“ÖÖ‡Ô ¯Ö¸ü úÖµÖÔ ú¸üŸÖê ¾ÖŒŸÖ ÃÖã¸üÖÖ:
•ÖÆüÖÑ úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ 1.8 ´Ößo ‰úò“ÖÖ‡Ô ÃÖê •µÖÖ¤üÖ ¯Ö¸ü úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆüÖÑ Ã¾Ö´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê
‹ú ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü •ÖÖê •ÖÖê×Ö´Ö ¾ÖÖ»Öê •ÖÖÆü êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ÆüÖê, ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ÖÖ, •ÖÖê ‹ú ÛÃ£Ö¸ü ”ûÖê¸ü
¯Ö¸ü •Öã›üÍÖ ÆüÖêÖÖ…
76
158. •ÖÆü¸üß»ÖÖ ‘Öæ»ÖúÖ, ÖîÃÖ ŸÖ£ÖÖ †Ö‡−ÖÖÓê‡×•ÖÖ ×¾Ö×ú¸üÖ ÃÖê ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ:

(1) •ÖÆü¸üß»ÖÖ ¬Öæ»ÖúÖ, ÖîÃÖ ŸÖ£ÖÖ †Ö‡−ÖÖê‡×•ÖÖ ×¾Ö×ú¸üÖ êú ˆŸÃÖ•ÖÔ−Ö úÖê ˆŸÃÖÙ•ÖŸÖ •ÖÖÆü ÃÖê, µÖÖ
¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¸üÖêúÖ µÖÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) •ÖÆü¸üß»Öê ¬Öæ»Ö-úÖ, ÖîÃÖ, ¬Öã†ÖÑ µÖÖ †Ö‡−ÖÖê‡×•ÖÓÖ ×¾Ö×ú¸üÖ êú ¤üÖµÖ¸êü ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úÖê
‡ÃÖ ¯ÖÏµÖÖê•Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×−ÖµÖãŒŸÖ ‹ú ¤üÖ ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖú−Ößú ‹¾ÖÓ ŸÖ¸üßêú ÃÖê úÖµÖÔ ú¸ü−Öê úÖ
×−Ö¤ìü¿Ö ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö ´Öë †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ «üÖ¸üÖü •ÖÆü¸üß»Öê ¬Öæ»ÖúÖ, ÖîÃÖßµÖ ¬Öã†ÖÑ ŸÖ£ÖÖ
†Ö‡−ÖÖê‡Ø•ÖÖ ×¾Ö×ú¸üÖ êú ´ÖÖ−Öú ÃŸÖ¸ü úÖê ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖü…
159. ÃÖã¸üÖÖ “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ×“Ö−Æü:
(1) •ÖÆü¸üß»Öê, Ö¸üÖ¿Öß»Ö, •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö, ×¾ÖÂÖî»ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¸êü×›üµÖÖê‹ÛŒ™ü¾Ö ŸÖŸ¾Ö úÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ Öê¡Ö ŸÖ£ÖÖ ú−™êü−Ö¸ü
ÃÖÆüß ŸÖ¸üßúê ÃÖê ÖÏÖ×ÆüŸÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) •ÖÖê×Ö´Ö ³Ö¸üÖ ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê ¤ü¿ÖÖÔ−Öê êú ×»Ö‹, “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ×“Ö−Æü úÖê ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) •ÖÆüÖÑ ¾µÖÛŒŸÖÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯Öú¸üÖêÖÓ úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ÆüÖê, ¾ÖÆüÖÑ “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ×“Ö−Æü úÖê »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(4) †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö ˆ¯Öú¸üÖ ŸÖ£ÖÖ ²ÖÖÆü¸ü ×−Öú»Ö−Öê úß ×¤ü¿ÖÖ úÖê ¤ü¿ÖÖÔ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ¾ÖÖ»Öê ×“Ö−Æü úÖê
´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ •ÖÖÆü ¯Ö¸ü »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(5) ´ÖÖ¯Ö µÖÖ ŸÖ¸ü»Ö úÖê ˆ““Ö ¤ü²ÖÖ²Ö ´Öë »Öê •ÖÖ ¸üÆüê êú ¯ÖÖ‡¯Ö úÖê ¥ü¿µÖ´ÖÖ−Ö ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
160. ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ´Öë ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ¾Ö-
(1) ãú‹ò ´Öë úÖµÖÔ ÃÖÓ¯Ö®Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü •ÖÖÑ“Ö ŸÖ£ÖÖ ´Ö¸ü´´ÖŸÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ŸÖê»Ö êú ×¸üÃÖÖ¾Ö úÖê ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ²Ö−ÖÖ Æãü†Ö
ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ‘Öê¸üÖ Æãü†Ö , ×−ÖÂ¯ÖÖ¤ü−Ö Öùêü ´Öë •Ö´ÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… µÖÖ †¯ÖŸÖ™ü ¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê
´Öë ‹ú ×¾Ö¿ÖêÂÖ ŸÖ¸üÆü êú ŸÖê•Ö ¯ÖÏ••Ö¾ÖÖ»Öú êú «üÖ¸üÖ •Ö»ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(2) †¯ÖŸÖ™ü êú †×³ÖµÖÖ−Ö ´Öë ŸÖê»Ö úß ”û»Öú−Ö úß ŸÖîµÖÖ¸üß †Öî¸ü ÃÖ´ÖÖ‘ÖÖŸÖ úÖê úÖêÃ™ü ÖÖ›Ôü ´ÖãµÖÖ»ÖµÖ «üÖ¸üÖ
•ÖÖ¸üß ¸üÖÂ™ÒüßµÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Öß−Ö µÖÖê•Ö−ÖÖ, 1996 −Ö‡Ô ×¤ü»»Öß (¸üÖÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖµÖ) •ÖÖê ÃÖ´ÖµÖ-ÃÖ´ÖµÖ ¯Ö¸ü
ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖêÖÖ…
(3) ×úÃÖß ¸êü»Ö¾Öê, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖ›Íüú µÖÖ úÖê‡Ô ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ µÖÖ úÖê‡Ô Ã£ÖÖµÖß œüÖÑ“ÖÖ, •ÖÖê Ã¾ÖÖ´Öß ÃÖê
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü êú 45 ´Ößo êú †−¤ü¸ü úÖê‡Ô ³Öß ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ×¯Ö™Ëü ÃÖÓ×−ÖÙ´ÖŸÖ −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß… •ÖÆüÖÑ úÖê‡Ô
×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ÆüÖê, ŸÖÖê ´Öã µÖ ×−Ö¸üßÖú, ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÛÃ£Ö×ŸÖ úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸üŸÖê Æãü‹
ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖê ±êú¸ü-²Ö¤ü»Öú¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ×−Ö´ÖÖÔÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü
ÃÖêúÖÖ…
(4) ×²Ö−ÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ ŸÖê»Ö, ²Ö−ÖÖ Æãü†Ö ¯ÖÖ−Öß, ŸÖê»Ö, ×›ÒüØ»ÖÖ, ¦ü¾µÖ, ×−Ö¸ü£ÖÔú ¯Ö¤üÖ£Ö, ¸üÃÖÖµÖ×−Öú ŸÖŸ¾Ö µÖÖ ãú‹Ñ ÃÖê
¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ, ÆüÖêî•Ö µÖÖ †−µÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ÃÖê •Öã›Íêü ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ êú ×»Ö‹ †−Öã–ÖÖŸÖ −ÖÆüà ×ú‹ •ÖÖ‹ÓÖê ;
(ú) •Ö−ÖŸÖÖ êú Ã¾ÖÖÃ£µÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ´Öë •ÖÖê×Ö´Ö ˆŸ¯Ö®Ö ú¸ü−ÖÖ ;
(Ö) Ã¾Ö“”û ¯ÖÖ−Öß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ ´Öë ×Ö¸ü−ÖÖ µÖÖ ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ µÖÖ ¯ÖÖ−Öß ¯Ö¸ü ×úÃÖß •ÖÖÆü ¯Ö›ÍüÖ ú“Ö›ÍüÖ, Ã¾Ö“”û
¯ÖÖ−Öß µÖÖ ¯ÖÖ−Öß úÖê ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸üê…
(Ö) •Ö´Öß−Ö êú ˆ¯Ö¸ü ×−Öú»ÖÖ Æãü†Ö, ¸üÖ•Ö´ÖÖÖÔ †£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖ›Íüú úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãÑüü“ÖÖŸÖÖ ÆüÖ…ê
(‘Ö) ÃÖ´Öã¦ü ´Öë ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö…
77
(5) úÖê‡Ô ³Öß ¦ü¾µÖ úÖê ÃÖ´Öã¦ü ´Öë µÖÖ Ã¾Ö“”û ¯ÖÖ−Öß ´Öë µÖÖ ¯ÖÖ−Öß êú †−µÖ ³ÖÖÖ ´Öë ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê,
‡−Æëü ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ŸÖ£ÖÖ ¦ü¾µÖ êú −Ö´Öæ−ÖÖë úÖê ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ †ÓŸÖ¸üÖ»Ö ´Öë ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü ‡ÃÖúÖ
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö úÖê, ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¾µÖÛŒŸÖ êú
«üÖ¸üÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(6) »ÖÖêÆêü êú ™ãüú›Íêü, •Öºþ¸üŸÖ ÃÖê †×¬Öú µÖÖ ×²Ö−ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë †Ö‹ ŸÖŸ¾Ö úÖê ÃÖ´Öã¦ü ´Öë µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú †ÖÃÖ-
¯ÖÖÃÖ •Ö´ÖÖ µÖÖ ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ú¸ü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ‹Öß…
(7) ×úÃÖß ³Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê ÖîÃÖ úÖê ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖ ´Öë ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ”ûÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ, •Ö²Ö ŸÖú ¾ÖÆü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü
•Ö»ÖÖ Æãü†Ö −Ö ÆüÖê µÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ µÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö¤êü¿Ö «üÖ¸üÖü ‡ÃÖúß Ã¾Ößéú×ŸÖ −Ö ¤üß Ö‡Ô
ÆüÖ…ê
(8) ÖÓ›ü (ú) ´Öë ×−ÖÙ¤üÂ™ü, ÖîÃÖ úÖê •Ö»ÖÖ ú¸ü °»ÖêêµÖ¸ü »ÖÖ‡−Ö ÃÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¸üß×ŸÖ ´Öë ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(ú) ±ú»ÖêµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö ú´Ö ÃÖê ú´Ö 9 ´Ößo ¯Ö¸ü Ö›Íüê, ˆšüÖ¾Ö ¯Ö¸ü ÖŸ´Ö ÆüÖêÖß… µÖÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú êú
«üÖ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ †Ö¤êü¿Ö êú ŸÖÆüŸÖ •Öºþ¸üŸÖ úß ‰ú“ÖÖò‡Ô ŸÖú ÆüÖê Öß…
(Ö) ±ú»ÖêµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê ¯ÖÏµÖÖÔ¯ŸÖÖ ÃÖê ˆ×“ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ÛÃ£Ö¸ü ú¸ü »ÖÖî úÖê ²Öã—Ö−Öê ÃÖê ¸üÖêúÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(Ö) •Ö²Ö ÖîÃÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ºþú-ºþú ú¸ü ÆüÖê, ŸÖÖê ±ú»ÖêµÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö úÖê »ÖÖÖŸÖÖ¸ü •Ö»ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú
×¾Ö‘ÖãŸÖßµÖ ×¸ü´ÖÖê™ü Óú™ÒüÖê»Ö »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(‘Ö) ±ú»ÖêµÖ¸ü êú “ÖÖ¸üÖêÓ †Öê¸ü ˆ×“ÖŸÖ ´ÖÖê™üÖ‡Ô úÖ ‹ú ÖÏß−Ö ²Öê»™ü »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ¾µÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ú×šü−ÖÖ‡ÔµÖÖÓ ÆüÖê ¾ÖÆüÖÑ ü Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö êú ˆ¯Ö²ÖÓ¬ÖÖë ´Öë
†¯Öê×ÖŸÖ ¤ü¿ÖÖ†Öë êú †¬Öß−Ö ´Öë ”æû™ü ¤êü ÃÖêúÖÖ…
161. ‘Öê¸üÖ ²Ö−ÖÖ−ÖÖ-
(ú) ×úÃÖß ³Öß ãú†ÖÑ µÖÖ ³Öæ×´Ö ¯Ö¸ü •ÖÆüÖÑ ×ÎúÃÖ´ÖÃÖ ™Òüß ×¤üµÖÖ Æãü†Ö ÆüÖê, úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ‘Öê¸ü ú¸ü
¤ü¸ü¾ÖÖ•Öêü ´Öë ŸÖÖ»ÖÖ »ÖÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(Ö) ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Öê¡Ö êú “ÖÖ¸üÖê †Öê¸ü ¯ÖÏŸµÖêú ×›Òü»ÖàÖ †£Ö¾ÖÖ ‡ÔúÖ‡Ô ´Öë úÖµÖÔ, ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ‡ÔúÖ‡Ô,
Ã™üÖê¸êü•Ö ™êüîÓú ‹¾ÖÓ ±úË»ÖêµÖ¸ü ™êüîÓú úÖ ‘Öê¸üÖ 1.8 ´Ößo úß ‰úò“ÖÖ‡Ô ÃÖê ú´Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
(Ö) ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ´ÖÖÖÔ ÃÖê ‘Öê¸üÖ ×ú‹ Æãü‹ •ÖÖÆü ¯Ö¸ü ×úÃÖß ³Öß †−Ö×¬Öéú¢Ö ¾µÖÛŒŸÖ êú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö úÖê ¸ü Öêú−Öê êú
×»Ö‹ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ ²Ö¸üŸÖß •ÖÖ‹Öß…
(‘Ö) ¯ÖÏŸµÖêú ‘Öê¸üÖ úÖê ÃÖÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖ «üÖ¸üÖ ÃÖÖŸÖ ×¤ü−Ö ´Öë ‹ú ²ÖÖ¸ü •ÖÖÑ“Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖ
ˆ§êü¿µÖ êú ×»Ö‹ ²Ö−ÖÖ ÃÖ×•Ö»¤ü ×úŸÖÖ²Ö ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ×−Ö¸ßüÖÖ úÖê ŸÖÖ¸üßÖ ŸÖ£ÖÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
ÃÖ×ÆüŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ×−Ö¸üßÖÖ úÖê ¤ü•ÖÔ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(’û) µÖ×¤ü ‘Öê¸üÖ, ÖÖ›Ôü , ²Öê×¸üµÖ¸ü †£Ö¾ÖÖ ¤ü¸ü¾ÖÖ•Öê êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×úÃÖß ¯ÖÏúÖ¸ü úß ¿ÖÓúÖ ÆüÖê ‡ÃÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö
êú †¬Öß−Ö, ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ, ˆ×“ÖŸÖ †£Ö¾ÖÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü ×ú ‡ÃÖê ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú
¯ÖÖÃÖ †ÖÏÃÖÖ×¸üŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ×•ÖÃÖúÖ ×−ÖÖÔµÖ †Ó×ŸÖ´Ö ÆüÖêÖÖ…
*************
78
†¬µÖÖµÖ-13
×¾Ö×¾Ö¬Ö
162. šêüêú¤üÖ¸ü †Öî¸ü ÃÖê¾ÖÖ ¯ÖÏ¤üÖŸÖÖ-
šêüêú¤üÖ¸ü µÖÖ ÃÖê¾ÖÖ ¯ÖÏ¤üÖŸÖÖ úÖê ²Öã»ÖÖ−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ Ã¾ÖÖ´Öß ŸÖ£ÖÖ †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üêÖÖ, ×ú •ÖîÃÖß
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ Æîü ˆÃÖ †−ÖãÃÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö †£Ö¾ÖÖ ˆÃÖêú †¬Öß−Ö ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ×−ÖµÖ´Ö, ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö, ˆ¯Ö×¾Ö×¬Ö
†£Ö¾ÖÖ †Ö¤êü¿Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü šêüêú¤üÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ ÃÖê¾ÖÖ ¯ÖÏ¤üÖŸÖÖ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏ×¿Ö×ÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ ¤üÖ ÆüÖê ŸÖÖ×ú
•Öºþ¸üŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ˆ−Öêú ×»Ö‹ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ úÖµÖÔ ú¸ü ÃÖêú …
163. ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ÃÖã¸üÖÖ-
úÖê‡Ô ³Öß •ÖÖê ¾µÖÛŒŸÖ »ÖÖ¯Ö¸ü¾ÖÖÆüß ÃÖê µÖÖ •ÖÖ−Ö²Öæ—Öú¸ü úÖê‡Ô ‹êÃÖÖ úÖµÖÔ −ÖÆüà ú¸êüÖÖ, •ÖÖê ÖÖ−Ö ´Öë •Öß¾Ö−Ö úÖê
µÖÖ ¿Ö¸üß¸ü êú ×úÃÖß †ÓÖ úÖê ÖŸÖ¸êü ´Öë ›üÖ»ÖŸÖÖ ÆüÖ,ê †£Ö¾ÖÖ •ÖÖ−Ö²Öæ—Öú¸ü úÖê‡Ô »ÖÖê¯Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ •ÖÖê ÖÖ−Ö úß
ÃÖã¸üÖÖ µÖÖ ˆÃÖ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖê…
164. ÃÖã¸üÖÖ, ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ ×¿ÖÖÖ †Öî¸ü ×−Ö¤ê¿Ö-
¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ−Ö ´Öë ú´ÖÔ“ÖÖ×¸üµÖÖë úÖê •ÖÖÖºþú ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ ×¿ÖÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¤ìü¿Ö
úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ úÖ †ÖµÖÖê•Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¾µÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£µÖ êú ¯ÖÏ×ŸÖ
•ÖÖÖºþúŸÖÖ úß ×¿ÖÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß …
165. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖÃ£Ö»Ö êú ÃÖÖ£Ö ”êû›Íü”ûÖ›Íü −ÖÆüà -
(1) •Ö²Ö ³Öß Ö¤üÖ−Ö µÖÖ ‡ÃÖêú ‡¤Ôü-×Ö¤Ôü ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë •ÖÖ−Ö úß ÆüÖ×−Ö µÖÖ ÖÓ³Öß¸üºþ¯Ö ÃÖê úÖê‡Ô ‘ÖÖµÖ»Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê
´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú †Ö−Öê êú ¯ÖÆü»Öê µÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú ×²Ö−ÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö ÃÖê ”êû›Íü”ûÖ›Íü −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß… ×•ÖÃÖê
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ˆ¯Ö ¬ÖÖ¸üÖ (1) úß ¬ÖÖ¸üÖ 23 êú †¬Öß−Ö ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤êü−ÖÖ †¯Öê×ÖŸÖ Æîü, µÖ×¤ü †Öî¸ü
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê, ´ÖéŸÖú êú ¿Ö¾Ö úÖê Æü™üÖ−Öê êú ×»Ö‹ µÖÖ ÖŸÖ¸êü ÃÖê ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹êÃÖß
²ÖÖ¬ÖÖ µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö †Ö¾Ö¿µÖú −ÖÆüà Æîü µÖÖ ×ÃÖ¾ÖÖµÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü úÖµÖÔ Ã£Ö×ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÃÖê Ö¤üÖ−Ö ´Öë úÖµÖÔ
´Öë ÖÓ³Öß¸ü ²ÖÖ¬ÖÖ ˆŸ¯Ö®Ö ÆüÖêŸÖß Æîü … ¯Ö¸ü−ŸÖã •ÖÆüÖÑ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ ´Öã µÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ ÃÖÆüÖµÖú ×−Ö¸üßÖú
«üÖ¸üÖ ²ÖÆü¢Ö¸ü ‘ÖÓ™êü êú †Ó¤ü¸ü ×−Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê ´Öë ¾Öê †ÃÖ±ú»Ö ¸üÆüŸÖê Æîü ŸÖÖê ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ ¤ãü²ÖÖ¸ü Ö úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö
×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…

(2) ×úÃÖß ³Öß úÖ¸üÖ ÃÖê ‘ÖÖŸÖú, ÖÓ³Öß¸ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú Öê¡Ö ÃÖê ”êû›Íü”ûÖ›Íü µÖÖ ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö êú ¯ÖÆü»Öê ˆÃÖ Ã£ÖÖ−Ö úÖ
¸êüÖÖ×“Ö¡Ö, •ÖÖê ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ úÖê ¤ü¿ÖÖÔŸÖÖ ÆÖê, ‡ÃÖúß ¯ÖÏ×ŸÖ×»Ö×¯Ö ²Ö−ÖÖ ‡Ô •ÖÖ‹Öß ŸÖ£ÖÖ ‡ÃÖê
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ÃÖÆüÖµÖú-¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÃÖã¸üÖÖ ¯Ö¤üÖ×¬ÖúÖ¸üß, ÃÖ¾ÖìµÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ úÙ´ÖµÖÖë êú ×−Ö¸üßÖú µÖÖ •ÖÆüÖÑ úÙ´ÖµÖÖë êú
×−Ö¸üßÖú −Ö ÆüÖê, úÙ´ÖµÖÖë «üÖ¸üÖ −ÖÖ×´ÖŸÖ ú´Öá «üÖ¸üÖ ×¾Ö×¬Ö¾ÖŸÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ‹ÓÖê… ¯Ö¸ü−ŸÖã µÖ×¤ü †Öî¸ü
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê µÖÖ ÖŸÖ¸êü ÃÖê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¸êüÖÖ×¡Ö ²Ö−ÖÖ−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Öê¡Ö ÃÖê ”êû›Íü”ûÖ›Íü µÖÖ
²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ŸÖŸúÖ»Ö ˆÃÖêú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ²Ö−ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(3) ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×−Ö¸ßüÖú úÖê ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ¸êüÖÖ×“Ö¡Ö úß ‹ú ¯ÖÏ×ŸÖ ³Öê•Öß •ÖÖ‹Öß…
79
166. ×−Ö¸üßÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö úÖê ‡Ó×ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ-
(1) µÖ×¤ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú †£Ö¾ÖÖ ×¾Ö×¬Ö ×−Ö¸üßÖú ×úÃÖß ÖÖ−Ö úÖ ×−Ö¸üßÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö µÖÖ ˆÃÖêú
†¬Öß−Ö ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö, µÖÖ †Ö¤êü¿Ö úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ¾ÖÆü ˆÃÖ ¯Ö¸ü †¯Ö−Öß
×¸ü¯ÖÖê™Ôü ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ú¸êüÖÖ †Öî¸ü Ã¾ÖµÖÓ ‡ÃÖêú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÖÖ−Ö êú Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ‡ÃÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö êú
²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
(2) ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖê 3 ×¤ü−Ö êú †−¤ü¸ü Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ÖÖ−Ö êú
ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯Ö™ü ¯Ö¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö 15 ×¤ü−ÖÖë êú ×»Ö‹ ×“Ö¯ÖúÖ‹ÖÖ †Öî¸ü †¯Öê×Ö×ŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ‡ÃÖúß ¯ÖÏ×ŸÖ×»Ö×¯Ö ¸ü×•ÖÃ™ÒüßéúŸÖ µÖÖ ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÁÖ×´Öú ÃÖÓ‘Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¸üÖ•µÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖê
¤êüÖÖ…
(3) ÖÖ−Ö êú Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ •ÖÖê
¯Ö−¦üÆü ×¤ü−Ö ÃÖê •µÖÖ¤üÖ −Ö ÆüÖê úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×úµÖÖ ÖµÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú úÖµÖÔ ŸÖ£ÖÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−ÖÖë úÖê ÃÖã¬ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê
êú ŸÖ¸üßúÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
(4) †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÖ ˆ−Öúß †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ÖÖ−Ö êú ÃÖ²ÖÃÖê ¾Ö×¸üÂšü ¯Ö¤ü¬ÖÖ¸üß úÖê ×−Ö¸üßÖÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö
´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ ×−Ö¸üßÖú êú ÃÖÖ£Ö ÆüÖêÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ‡Ó×ÖŸÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−ÖÖë úÖê ŸÖã¸ÓüŸÖ •ÖÖÆü ¯Ö¸ü −ÖÖê™ü
ú¸êüÖÖ…
(5) ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ˆ»»ÖÓ‘Ö−ÖÖë úÖê Æü™üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ×ú‹ Ö‹ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô êú ²µÖÖî¸êü Ã¾ÖÖ´Ößú, †×³Öú¢ÖÖÔ
µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖ£ÖÖÃÖÓ³Ö¾Ö ¿Öß‘ÖÐ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ ×−Ö¸üßÖú ×•Ö−ÆüÖê−Öë ×−Ö¸üßÖÖ ×úµÖÖ ÆüÖê, úÖê ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸êüÖÖ…
167. ×¾Ö¾Ö¸üÖß, ÃÖæ“Ö−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯Ö¡ÖÖ“ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü-
†×¬Ö×−ÖµÖ´Öü êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖêÓ êú †¬Öß−Ö †Ö¤êü¿Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö, ¯Ö¡ÖÖ“ÖÖ¸ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ
†Ö¾Ö¿µÖú ×¸ü™ü−ÖÔ ‹¾ÖÓ ÃÖæ“Ö−ÖÖ†Öë úÖê ÖÖ−Ö êú Ã¾ÖÖ´Öß, †×³Öú¢ÖÖÔ µÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú «üÖ¸üÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã Ã¾ÖÖ´Öß úÖµÖÔ úÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¸ü, ´ÖãŸÖÖ¸ü−ÖÖ´Ö «üÖ¸üÖ ×úÃÖß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ¤êü ÃÖêúÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖã µÖÆü †Öî¸ü ×ú ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú µÖÆü éúŸµÖ ×úÃÖß ˆ¯Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú/
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖê ¯ÖÏŸµÖÖµÖÖê×•Öü ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
168. ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú êß ¿ÖÛŒŸÖ úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ-
‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú úÖê ¯ÖÏ¤ü¢Ö úÖê‡Ô ³Öß ¿ÖÛŒŸÖ, ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú µÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú
«üÖ¸üÖ ‡ÃÖ ×−Ö×´Ö¢Ö ¯ÖÏÖ×¬ÖéúŸÖ ×úÃÖß ³Öß ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ úß •ÖÖ ÃÖêúÖß…
80
169. ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú ÃÖê †¯Öß»Ö-
Öê¡ÖßµÖ ×−Ö¸üßÖú «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹ †Ö¤êü¿Ö êú ×¾Öºþ¨ü ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ¯ÖÖÃÖ ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë êú †¬Öß−Ö
†¯Öß»Ö úß •ÖÖ ÃÖúêÖßü •ÖÖê †Ö¤êü¿Öë úÖê ¯ÖãÂ™ü, ˆ¯ÖÖÓŸÖ×¸üŸ Ö µÖÖ ×−Ö¸üÃŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖÖ… †Ö¾Öê¤üú «üÖ¸üÖ †Ö¤êü¿Ö úß
¸üÃÖß¤ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê êú ¯Ö−¦üÆü ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ‹êÃÖß ¯ÖÏŸµÖêú †¯Öß»Ö úß •ÖÖ‹Ößü …
170. ÃÖ×´Ö×ŸÖ †¯Öß»Ö
(1) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úß ¬ÖÖ¸üÖü 12 êú †¬Öß−Ö †Ö¾Öê¤üú “ÖÖÆêü, ŸÖÖê Ö×šüŸÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ êú ÃÖ´ÖÖ ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ×úÃÖß
³Öß †Ö¤êü¿Ö êú ×¾Öºþ¨ü †Ö¤êü¿Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖ ê−Öê êú 20 ×¤ü−ÖÖë êú †Ó¤ü¸ü ×−Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü ÃÖêúÖÖ…
(2) ´ÖãµÖ ×−Ö¸üßÖú êú ¯ÖÏŸµÖêú †Ö¤êü¿Ö ×•Ö−Öêú ×¾Öºþ¨ü ˆ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö (1) êú †¬Öß−Ö ×−Ö¾Öê¤ü−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æî,ü úÖê
ÃÖ×´Ö×ŸÖ êú ×−ÖÖÔµÖ ¯Ö¸ü †¯ÖæÖÔ (¯ÖêØ›üÖ) ¸üÃÖß¤ü êú ÃÖÖ£Ö ¸üÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯Ö¸ü−ŸÖãú ÃÖ×´Ö×ŸÖ, †¯Öß»Ö úÖ ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö »ÖÓ×²ÖŸÖ ¸üÆü−Öê ŸÖú †Ö¾Öê¤üúÖë «üÖ¸üÖ ×¤ü‹ Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ¯Ö¸ü, †Ö¤êü¿Ö êú
¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖê Ã£Ö×ÖŸÖ ú¸ü ÃÖêúÖßü, ×•ÖÃÖêú ×¾Öºþ¨ü †Ö¾Öê¤ü−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü…
***************
81
¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß
¯ÖÖºþ¯Ö-I
( ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 3 †Öî¸ü 6 ¤êüÖë )
ÖÖê»Ö−Öê, ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê µÖÖ −ÖÖ´Ö ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö ú¸ü−Öê úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ
¯ÖÏêÂÖú,
......................................................................
......................................................................
ÃÖê¾ÖÖ ´Öë,
1. ´ÖãµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú, ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü…

2 Öê¡ ÖßµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú ........................ Öê¡Ö
3.
4.
´ÖÆüÖê¤üµÖ,
´Öî ...................................................................... Ã¾ÖÖ´Öß úß ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë (1)
......................................................................(−ÖÖ´Ö)
...................................................................... ¯Ö¸ü ÛÃ£Ö×ŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êüŸÖÖ
ÆæüÑ …
1. ÖÖ−Ö êú −ÖÖ´Ö ´Öë ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö ú¸ü−Öê úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë :

ÖÖ−Ö úÖ ¯Öã¸üÖ−ÖÖ −ÖÖ´Ö ........................................ ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ ..............................
---------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------
2. *(1) ÖÖ−Ö úÆüÖÑ †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ Æîü ;

ÖÏÖ´Ö : ........................................
¯Öã× »ÖÃÖ £ÖÖ−ÖÖ : ........................................
×•Ö»ÖÖ : ........................................
¸üÖ•µÖ : ........................................
*(2) −Ö‡Ô ÖÖ−Ö ÆüÖê−Öê úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë ÖÖ−Ö úÆüÖÑ †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ Æîü ˆÃÖúß ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™üµÖÖÑ :
›üÖú‘Ö¸ü : ........................................
ŸÖÖ¸ü‘Ö¸ü : ........................................
¸êü»Ö¾Öê Ã™êü¿Ö−Ö : ........................................

¾Ö¢ÖÔ´ÖÖ−Ö : ........................................ ¯Öæ¾ÖÔ : ........................................
82
(3)* ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ™ü ÃÖê ¤æü¸ü ¯ÖÏ×ŸÖÃ£ÖÖ¯Ö−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ -
ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ™ü ÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ¯Ö−Ö úÖ −ÖÖ´Ö Ã£ÖÖ−Ö :
(¤êü¿ÖÖÓŸ Ö¸/ü †ÖÖÓ¿Ö ¸êü ÖÖÓ¿Ö)
¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ¯Ö−Ö úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü (Ã£ÖÖ‡Ô /Ö×ŸÖ¿Öß»Ö) :
¯ÖÏ“ÖÖ»Ö−Ö úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü (¾Öê¬Ö−Ö/ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö/¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü)
Ô´ÖÖ−Ö :
¾ÖŸÖ ¯Öæ¾ ÖÔ :
---------------------------------------------------------------------------------------------------
4. (1) −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ›üÖú ¯ÖŸÖÖ (ii)

(‹) Ã¾ÖÖ´Öß : ........................................
(²Öß †×³Öú¢ÖÖÔ, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê ........................................

(ÃÖß) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú : ........................................
*(2) ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë, ¯Ö×¸ü¾Ö¢ÖÔ−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
*5. (1) ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú /¯ÖÏ×ŸÖÂ™üÖ¯Ö−Ö ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú ×•ÖÃÖúß ×−ÖµÖãÛŒŸÖ ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ úß Ö‡Ô Æîü/ ×•ÖÃÖê ×−ÖµÖãŒŸÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü úÖ −ÖÖ´Ö
(iii) ........................................
(2) ×−ÖµÖãÛŒŸÖ / ×−ÖµÖãÛŒŸÖ úß ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ

(iii) ........................................
*6. ÖÖ−Ö úÖê ÖÖê»Ö−Öê / ×±ú¸ü ÃÖê ÖÖê»Ö−Öê / ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ú¸ü−Öê/ úÖ´Ö ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê úÖ †Ö¿ÖµÖ ÆüÖê
(iii) ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
*7. ˆŒŸÖ ÖÖ−Ö úÖê ÖÖê»Ö−Öê / ×±ú¸ü ÃÖê ÖÖê»Ö−Öê / ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ú¸ü−Öê/ úÖ´Ö ²Ö−¤ü ú¸ü−Öê úß ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú
(iii) ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
8. úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ :
³Ö ¾Ö ¤üß µÖ
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ................................
¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö : Ã¾ÖÖ´Öß/†×³Öú¢ÖÖÔ /¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
ŸÖÖ¸üßÖ : ................................
†−Öã¤êü¿Ö
*úê¾Ö»Ö ‹êÃÖê ÃŸÖÓ³ÖÖë úÖê ³Ö¸êü ×•Ö−Öúß ²ÖÖ²ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤üß Ö‡Ô Æîü :
(i) ˆÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸ëü ×•ÖÃÖúÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü…
(ii) µÖ×¤ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Ö¤ü 4 ÃÖê Æîü ŸÖÖê ³Ö¸ü−Öê úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −ÖÆüà Æîü…
(iii) •ÖÖê »ÖÖÖæ −Ö ÆüÖêŸÖÖ ÆüÖê ŸÖÖê ˆÃÖê úÖ™ü ¤ëü…
83
¯ÖÏºþ¯Ö - II
(×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 4 ¤êüÖë)
ŸÖÖ¸üßÖ ................................20 úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ×ŸÖ´ÖÖÆüß êú ×»Ö‹ ¡Öî´ÖÖ×ÃÖú
×¾Ö¾Ö¸üÖß…
1. ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö : ........................................

ÖÖ−Ö úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ : ........................................
2. ÖÖ−Ö úÆüÖÑ †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ Æîü :

Ã£ÖÖ−Ö : ........................................
×•Ö»ÖÖ : ........................................
¸üÖ•µÖ : ........................................
3. Ã¾ÖÖ´Öß úÖ −ÖÖ´Ö :

´ÖÖ×»Öú úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ : ........................................
4. †×³Öú¢ÖÖÔ úÖ −ÖÖ´Ö , µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê :

†×³Öú¢ÖÖÔ úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ : ........................................
5. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ −ÖÖ´Ö : ........................................

¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ : ........................................
ÃÖ´µÖú ºþ¯Ö ÃÖê ³Ö¸üß Ö‡Ô ÃÖÖ¸üÖß ú ÃÖê Ö ŸÖú ÃÖÓ»Ö−Ö Æîü…
¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ‰ú¯Ö¸ü †Öî¸ü ÃÖÖ¸üÖß ú ÃÖê Ö ´Öë ¤üß Ö‡Ô ÃÖæ“Ö−ÖÖ, ´Öê¸üß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÆüß Æîü…
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ........................................
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
84
ÃÖÖ¸üÖß- ú
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö *
__________________________________________________________________
ŸÖê»Ö / ÖîÃÖ ÖîÃÖ / ŸÖê»Ö úÖ ŸÖê»Ö/ ÖîÃÖ ¯ÖÏêÂÖÖ

²Ö−¤ü ú¸ü−Öê úÖ ³ÖÓ›üÖ¸ü
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üÖê úÖ ´Öæ»µÖ**
_____________________________
¯Ö×¸üÂú¸üÖß ´Öë ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ‘Ö¸êü»Öæ ˆ¯Ö³ÖÖêÖ ´Öë
__________________________________________________________________
1 2 3 4ú 4Ö 4Ö 5

__________________________________________________________________
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ...................................
ŸÖÖ¸üßÖ : ....................................
†−Öã¤êü¿Ö :
* †Óú ×ú»ÖÖê»Öß™ü¸ü/ŒµÖæ×²Öú ´Öß™ü¸ü ´Öë ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê…
** ´Öæ»µÖ úß ÃÖÓÖÖ−ÖÖ ÖÖ−Ö ´Öë ¾ÖÖÛÃŸÖ×¾Öú µÖÖ ¯ÖÏÖŒú×»ÖŸÖ ×¾ÖÎúµÖ ´Öæ»µÖ ¯Ö¸ü úß •ÖÖ‹Öß… ÖÖ−Ö ÃÖÓ¯Ö×¢Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ŸÖê»Ö
êú ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö ´Öë ˆ¯ÖÖŸÖ Æãü†Ö úÖê‡Ô ¯ÖÏ³ÖÖ¸ü ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü… Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö †Óú Ã¾ÖßúÖ¸ü −ÖÆüà ×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê…
85
ÃÖÖ¸üÖß - Ö
´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ, †Ö×¤ü…
×ŸÖ´ÖÖÆüß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×úÃÖß ‹ú ×¤ü−Ö ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úß ŸÖÖ¸üß Ö ........................................ úÖê ÃÖÓµÖÖ
†×¬ÖúŸÖ´Ö........................................ (ú) ×ŸÖ´ÖÖÆüß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖ´Ö êú ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ
¾ÖÖáú¸üÖ ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓú×»ÖŸÖ †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú úÖ¸üÖ ¾µÖ£ÖÔ Æãü‹
ÃÖÓµÖÖ ×•Ö−Ö´Öë úÖ´Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü… ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ
(Öú) (Ö) (‘Öú) (’û)
¯ÖãºþÂÖ ´Ö×Æü»ÖÖ ¯ÖãºþÂÖ ´Ö×Æü»ÖÖ
__________________________________________________________________
(a) ×»Ö×¯Öú ‹¾ÖÓ ÃÖã¯Ö¸ü¾ÖÖ‡Ô•Ö¸ü ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß

(i) ÃÖã¯Ö¸ü¾ÖÖ‡Ô•Ö¸ü
(ii) ×»Ö×¯Öú
(b) ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖ´Ö ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ †−µÖ úÖ´ÖÖÖ¸ü
(i) ²Öê¬Ö−Ö
(ii ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö
(iii) úÖµÖ¿ Ô ÖÖ»ÖÖ †Ö×¤ü.
(iv †Û−Ö ÃÖê¾ÖÖ

(v) ¯ÖÏúßÖÔ
__________________________________________________________________
ãú»Ö
__________________________________________________________________
µÖ×¤ü ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ µÖÖ †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë úÖê‡Ô ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ú´Öß µÖÖ ¾Öé×¨ü Æãü‡Ô Æîü ŸÖÖê ˆÃÖêú úÖ¸ü ÖÖë úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸ëü…
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ...................................
¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö:Ã¾ÖÖ´Öß/†×³Öú¢ÖÖÔ/¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
ŸÖÖ¸üßÖ : ....................................
86
(ú) ÃÖ¯ŸÖÖÆü úÖ ×¤ü−Ö ŸÖ£ÖÖ ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü ´ÖÖÃÖ ×»Ö×Ö‹…
(Ö) ‡ÃÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú †ÓŸÖÖÔŸÖ ¾Öê ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ †Ö •ÖÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹ •ÖÖê ÖÖ−Ö ´Öë ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1952 úß ¬ÖÖ¸üÖ (1)
(•Ö) ´Öë µÖ£ÖÖ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öë "×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ" Æîü †Öî¸ü ˆ−Öêú †ÓŸÖÖÔŸÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ ŸÖ£ÖÖ †¬Öß−ÖÃ£Ö ¯ÖµÖÔ¾ ÖêÖßµÖ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß
³Öß Æïü…
(Ö) ˆ−Ö ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ×•Ö−Ö´Öë úÖ´Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü, ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×ŸÖ´ÖÖÆüß úß ¤îü×−Öú ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê
•ÖÖê›Íüú¸ü, ×−ÖúÖ»Öß •ÖÖ‹Öß…
(‘Ö) †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú úÖ¸üÖ −ÖÂ™ü Æãü‹ ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ, ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×ŸÖ´ÖÖÆüß úß ¤îü×−Öú †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ úÖê
•ÖÖê›Íüú¸ü ×−ÖúÖ»Öß •ÖÖ‹Öß…
(’û) †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë êú †ÓŸÖÖÔŸÖ ¾Öê ÃÖ³Öß ´ÖÖ´Ö»Öê †Ö‹ÑÖê ×•Ö−Ö´Öë ¾µÖÛŒŸÖ úÖê úÖ´Ö ¯Ö¸ü †Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ µÖÖ úÖ´Ö ¯Ö¸ü
ˆÃÖêú †Ö−Öê úß †Ö¿ÖÖ ÆüÖê, »Öê×ú−Ö †ÖŸÖÖ −Ö ÆüÖê… ÃÖ³Öß Ã£ÖÖµÖß ú´ÖÔ“ÖÖ×¸üµÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë µÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ˆ−Æëü
úÖ´Ö ¯Ö¸ü †Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… •ÖÆüÖÑ ŸÖú †Ã£ÖÖµÖß µÖÖ †ÖúÛÃ´Öú ú´ÖÔ“ÖÖ×¸üµÖÖë úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü, ˆÃÖ ¾µÖÛŒŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖê
¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖ´Ö ¯Ö¸ü †ÖµÖÖ ÆüÖê, ŸÖ²Ö ŸÖú ˆÃÖê ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ¬Öß−Ö ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú †¬Öß−Ö úÖ´Ö ¯Ö¸ü †Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹
£ÖÖ… µÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ £ÖÖ, •Ö²Ö ŸÖú ×ú :
(i) ˆÃÖ−Öê úÖ´Ö ”ûÖê›Íü−Öê êú †¯Ö−Öê †Ö¿ÖµÖ úß ×¸ü¯ÖÖê™Ôü −Ö ú¸ü ¤üß ÆüÖê ; µÖÖ
(ii) ˆÃÖúß ÃÖê¾ÖÖ†Öë úÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬ÖúÖë −Öê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ −Ö ú¸ü ×¤üµÖÖ ÆüÖê ; µÖÖ
(iii) ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¾ÖÆü úÖ´Ö ¯Ö¸ü −Ö †ÖµÖÖ ÆüÖê…
‹êÃÖê ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×•ÖÃÖ−Öê ¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖ´Ö −Ö ×úµÖÖ ÆüÖê êú¾Ö»Ö ˆÃÖß ×¤ü−Ö ÃÖê µÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ×ú ˆÃÖê úÖ´Ö ¯Ö¸ü †Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ×•ÖÃÖ ×¤ü−Ö ¾ÖÆü ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ¬Öß−Ö ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖ´Ö ¯Ö¸ü †ÖŸÖÖ ÆîüÖ Æü›ÍüŸÖÖ»Ö,
ŸÖÖ»ÖÖ²Ö−¤üß, úÖ´Ö ²ÖÓ¤üß µÖÖ ¯ÖÏÃÖæ×ŸÖ ”ãû¼üß êú úÖ¸üÖ ÃÖê Æãü‡Ô †−Öã¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ êú ºþ¯Ö ´Öë µÖÆüÖÑ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…
(“Ö) ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ ú´ÖÔ“ÖÖ×¸ü¾ Öé¤ Ó ü ´Öë ¾Ö¸üßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß •ÖîÃÖê †×³Öú¢ÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ÃÖÆüÖµÖú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ú»µÖÖÖ
¯Ö¤üÖ×¬ÖúÖ¸üß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü ×ú−ŸÖã êú¾Ö»Ö †¬Öß−ÖÃ£Ö ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ ú´ÖÔ“ÖÖ×¸ü¾Öé¤Ó ü ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü…
87
ÃÖÖ¸üÖß - Ö
úÖ´Ö êú ‘ÖÓ™êü úÖ ˆ¯ÖÖ•ÖÔ−Ö
×ŸÖ´ÖÖÆüß êú †Ó×ŸÖ´Ö ´ÖÖÃÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖ´Ö êú ‹ú ¯Öæ¸êü ÃÖ¯ŸÖÖÆü úß ²ÖÖ²ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤üß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹…
1. (ú) ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖÓ, ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ‘ÖÓ™êü, †Öî¸ü −Öú¤ü ˆ¯ÖÖ•ÖÔ−Ö…
__________________________________________________________________
¾ÖÖáú¸üÖü ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×ú‹ Ö‹ úÖµÖÔ êú ×»Ö‹
†ÖîÃÖŸÖ ¤îü×−Öú ´ÖÖ−Ö¾ÖÁÖ´Ö ‘ÖÓ™ÖêÓ −Öú¤ü ³ÖæÖŸÖÖ−Ö (‘ÖÖ)

ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ (Ö) úß ÃÖÓú×»ÖŸÖ ÃÖÓµÖÖ (Ö) -------------------------------
´Öæ»Ö ´ÖÓÆüÖÖ‡Ô †−µÖ ´Ö•Ö¤æü¸üß ãú»Ö −ÖÖ¤ü (’û)

³Ö¢ÖÖ ³ÖãÖŸÖÖ−Ö
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
(ú) ×»Ö×¯ÖúßµÖ †Öî¸ü ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ ú´ÖÔ“ÖÖ×¸ü¾ÖéÓ¤ü

(i) ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖú
(ii) ×»Ö×¯Öú
(Ö) ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯Ö¸ü ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ †−µÖ úÖ´ÖÖÖ¸ü --
(i) ²Öê¬Ö−Ö
(ii) ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö
(iii) úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ, †Ö×¤ü.
(iv) †Û−Ö ÃÖê¾ÖÖ

(v) ¯ÖÏúßÖÔ
2. ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¾ÖÃŸÖã (”û) êú ºþ¯Ö ´Öë ¤üß Ö‡Ô ×¸üµÖÖµÖŸÖÖë úß ãú»Ö ¯ÖÏÖŒúÖ×»ÖŸÖ ´Öæ»µÖ : -------- ºþ.
3. ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ¯ÖÖ×¸üµÖÖë êú ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ‘ÖÓ™êü :
¯ÖÏêÂÖú
ÃÖê¾ÖÖ ´Öë
¯ÖÏ£Ö´Ö ¯ÖÖ¸üß ---------------
×«üŸÖßµÖ ¯ÖÖ¸üß -------------

ŸÖéŸÖßµÖ ¯ÖÖ¸üß --------------
4. ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú úÖµÖÔ ×¤ü¾ÖÃÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ ------------------
88
µÖ×¤ü ´Ö•Ö¤æü¸üß µÖÖ úÖ´Ö êú ‘ÖÓ™êü ´Öë ¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖá ×ŸÖ´ÖÖÆüß úß ŸÖã»Ö−ÖÖ ´Öë úÖê‡Ô ²Ö›ÍüÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö Æãü†Ö ÆüÖê ŸÖÖê éú¯ÖµÖÖ ˆÃÖ
¯Ö×¸ü¾ ÖŸÖÔ−Ö êú úÖ¸üÖ úÖ µÖÆüÖÑ ˆ»»Öê Ö ú¸ëü…
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ...................................
¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö : Ã¾ÖÖ´Ößú/†×³Öú¢ÖÖÔ /¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú
ŸÖÖ¸üßÖ : ....................................
(ú) ‡ÃÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú †−ŸÖÖÔŸÖ ¾Öê ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ †Ö •ÖÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹ •ÖÖê ŸÖÖ×»ÖúÖ Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü "×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ" Æîü… ´ÖÖ×ÃÖú
ºþ¯Ö ´Öë ¾ÖêŸÖ−Ö ¯ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú´ÖÔ“ÖÖ×¸ü¾ÖÓé¤ü úÖê ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÓ¤üÖµÖÖë †Ö×¤ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÓ †−Öã¯ÖÖ×ŸÖú †Ö¬ÖÖ¸ü
êú †ÓŸÖÖÔŸÖ †Ö‹ÑÖß…
(Ö) †ÖîÖÃÖŸÖ ¤îü×−Öú ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖ³Öß ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖ³Öß ¯ÖÖ×¸üµÖÖë ´Öë ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖµÖÖë úß ÃÖÓú×»ÖŸÖ ÃÖÓµÖÖ
úÖµÖÔ ×¤ü¾ÖÃÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ ÃÖê ³ÖÖÖ ¤êüú¸ü ´ÖÖ»Öæ´Ö úß •ÖÖ‹Öß… ×•ÖÃÖ ×¤ü−Ö ÖÖ−Ö ´Öë úÖ´Ö −ÖÆüà ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê ˆÃÖ ×¤ü−Ö
úÖê, “ÖÖÆêü ×úÃÖß ³Öß úÖ¸üÖ ÃÖê Æãü†Ö ÆüÖê, úÖµÖÔ ×¤ü¾ÖÃÖ −ÖÆüà ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(Ö) ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×•ÖÃÖ−Öê ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ‘ÖÓ™üÖë ŸÖú úÖ´Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê ˆ−Öúß ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ ¯Öæ¸êü ÃÖ¯ŸÖÖÆü úê ×»Ö‹
ˆŸÖ−Öê ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ‘ÖÓ™üÖë úÖê •ÖÖê›Íüú¸ü ´ÖÖ»Öæ úß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹ ×•ÖŸÖ−Öê ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ‘ÖÓ™üÖë ŸÖú ¯ÖÏ×ŸÖ×¤ü−Ö úÖ´Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ
ÆüÖê… ×úÃÖß ×¤ü−Ö ×•ÖŸÖ−Öê ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö-‘ÖÓ™üÖë ŸÖú úÖ´Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ ÆüÖê ˆ−Öúß ÃÖÓµÖÖ ˆŸÖ−Öê ‘ÖÓ™üÖë úÖê •ÖÖê›Íüú¸ü ´ÖÖ»Öæ´Ö úß
•ÖÖ‹Öß ×•ÖŸÖ−Öê ‘ÖÓ™êü ŸÖú ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ −Öê ×¤ü−Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÖ¸üß ´Öë úÖ´Ö ú¸üŸÖê Æãü‹, †×ŸÖúÖ×»Öú úÖ´Ö, µÖ×¤ü
úÖê‡Ô ÆüÖê, ÃÖ×ÆüŸÖ úÖ´Ö ×úµÖÖ ÆüÖê…
(‘Ö) ãú»Ö −Öú¤ü ³ÖæÖŸÖÖ−Ö êú †ÓŸÖÖÔŸÖ •Öã´ÖÖÔ−Öê, ³Ö×¾ÖÂµÖ ×−Ö×¬Ö, †×³Ö¤üÖµÖÖë †Ö×¤ü êú ×»Ö‹ ú™üÖî×ŸÖµÖÖÑ, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖë,
ú¸ü−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê, ÃÖÓ¤êüµÖ (†Öî¸ü ÃÖÓ¤üŸÖ) ÃÖ³Öß ¯ÖÖ×¸üÁÖ×´Öú •ÖÖê ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×ú‹ Ö‹ úÖ´Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü,
×úÃÖß ³Ö×¾ÖÂµÖ ×−Ö×¬Ö ´Öë µÖÖ ú»µÖÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´Öã§êü ×ú‹ Ö‹ ×−ÖµÖÖê•ÖúÖë êú †×³Ö¤üÖµÖ ‡ÃÖ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà
×ú‹ •ÖÖ‹ÑÖê… ‹êÃÖÖ ²ÖÖê−ÖÃÖÖë úÖê ³Öß •ÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¾ÖêŸÖ−Ö †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¤êüµÖ −Ö ÆüÖë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
(’û) †×ŸÖúÖ×»Öú ÃÖÓ¤üÖµÖ ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æïü…
(“Ö) †×ŸÖ²ÖÖê—Ö úÖê Æü™üÖ−Öê ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê "†−µÖ" ´Öë ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ "Ö−Öú †Öî¸ü
»ÖÖ¤üÖ‡Ô ú¢ÖÖÔ" ´Öë −ÖÆüà…

(”û) ¾ÖÃŸÖã êú ºþ¯Ö ´Öë ¤üß Ö‡Ô ×¸üµÖÖµÖŸÖÖë úÖê, •ÖîÃÖê ´Öã°ŸÖ µÖÖ ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ úß´ÖŸÖÖë ¯Ö¸ü ÖÖª ¯Ö¤üÖ£ÖÔ, ‡Õ¬Ö−Ö, ×¾ÖªãŸÖ,
•Ö»Ö †Ö×¤ü úÖ ¯ÖÏ¤üÖµÖ ÖÖª ¯Ö¤üÖ£ÖÔ †Ö×¤ü úß »ÖÖÖŸÖ úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ¬Ö−Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ´Öæ»µÖ †Öî¸ü ×¸üµÖÖµÖŸÖß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü
×¾ÖÎúµÖ «üÖ¸üÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ´Öæ»µÖ êú ²Öß“Ö êú †ÓŸÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏÖŒú×»ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
89
¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß
¯ÖÏºþ¯Ö - III
×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 5 ¤êüÖë)
(
31 ×¤üÃÖ´²Ö¸ü, 20 ... úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾ÖÂÖÔ êú ×»Ö‹ ¾ÖÖÙÂÖú ×¾Ö¾Ö¸üÖß Ö×−Ö•Ö : ŸÖê»Ö ‹¾ÖÓ ÖîÃÖ
ÃÖÖ¸üÖß - ú. ÖÖ−Ö úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ -
´Ö¤ü ÃÖÓµÖÖ ´Ö¤ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß
(1) (2) (3)
1. ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö

2. ¸üÖ•µÖ
3. ×•Ö»ÖÖ
4. ›üß.•Öß.‹´Ö.‹ÃÖ. úÖ ´ÖÓ›ü»ÖßµÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖ

5. ›üß.•Öß.‹´Ö.‹ÃÖ. úÖ Öê¡ÖßµÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖ
6. ›üß .•Öß.‹´Ö.‹ÃÖ. úÖ ˆ¯Ö-Öê¡ÖßµÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖ
7. ÖÖ−Ö úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ

8. ÖÖ−Ö Öã»Ö−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ
9. ²Ö−¤ü ÆüÖê−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê
10. ÖÖ−Ö ¯Öã−Ö: ÖÖê»Ö−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê
11. Ã¾ÖÖ´Öß úÖ −ÖÖ´Ö
12. Ã¾ÖÖ´Öß úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ
13. †×³Öú¢ÖÖÔ úÖ −ÖÖ´Ö
14. †×³Öú¢ÖÖÔ úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ

15. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ −ÖÖ´Ö
16. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ›üÖú ¯ÖŸÖÖ
17. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ¤æü¸ü³ÖÖÂÖ ÃÖÓ.
18. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ‡Ô-´Öê»Ö †Ö‡Ô ›üß
19. ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ±îúŒÃÖ −Ö´²Ö¸ü
20. ˆ¯ÖµÖÖêÖ úß Ö‡Ô ¿ÖÛŒŸÖ úß ¯ÖÏéú×ŸÖ
21. ŒµÖÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æîü

(éú¯ÖµÖÖ ÆüÖÑ/−ÖÆüà ×»ÖÖë)
22. éú¯ÖµÖÖ Ã¯ÖÂ™ü ú¸ëü úÖî−Ö ÃÖß ÃÖÖ¸üÖß ³Ö¸üß Ö‡Ô Æîü - ú,
Ö, Ö, ‘Ö
23. ŒµÖÖ ÃÖ³Öß ÃÖÖ¸üÖß ³Ö¸üß Ö‡Ô Æîü (ÆüÖÑ/−ÖÆüà ×»ÖÖë)
24. µÖ×¤ü ´Ö¤ü 23 ´Öë Ô−ÖÆüà Ô ×»ÖÖÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖÖê éú¯ÖµÖÖ
Ã¯ÖÂ™ü ú¸ëü úÖî−Ö ÃÖß ÃÖÖ¸üÖß ³Ö¸üß Ö‡Ô Æîü…
25. µÖ×¤ü ´Ö¤ü 24 ´Öë ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü úß Ö‡Ô Æîü ŸÖÖê éú¯ÖµÖÖ úÖ¸üÖ
¤üß ×•Ö‹…
90
µÖÆü ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¾ÖÙÖŸÖ ´Ö¤ü 22 ´Öë, ×¾Ö×ÆüŸÖ ¯ÖÏ¯Ö¡Ö ´Öë ³Ö¸ü ú¸ü ÃÖÓ»Ö−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü… †»ÖÖ
ÃÖê úÖê‡Ô †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ¯Öê•Ö −ÖÆüà •ÖÖê›ÍüÖ ÖµÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ÃÖ³Öß ÃÖÖ¸üÖß ´Öë ¤üß Ö‡Ô ÃÖ³Öß ÃÖÓµÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ´Öê¸üß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
ÃÖÆüß Æîü…
¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü (´Öã¦üÖü êú ÃÖÖ£Ö)

Ã£ÖÖ−Ö:
ŸÖÖ¸üßÖ :
91
×−ÖµÖÖê•Ö−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ¸üÖß
1. ÃÖÖ¸üÖß Ö - †ÖîÃÖŸÖ ¤îü×−Öú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö †Öî¸ü ×ú‹ Ö‹ úÖµÖÖí êú ×¤ü−ÖÖÓ úß ÃÖÓµÖÖ, ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö úÖµÖÖí êú ×¤ü−ÖÖÓê
úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ…
´Ö¿Öß−Ö¸üß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ¸üÖß
1. ÃÖÖ¸üÖß Ö - ˆ¯ÖµÖÖêÖ ×ú‹ Ö‹ ×²Ö•Ö»Öß êú ˆ¯Öú¸üÖÖë úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ…

2. ÃÖÖ¸üÖß ‘Ö - ×²Ö•Ö»Öß êú ˆ¯Öú¸üÖ êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‹ Ö‹ ´Ö¿Öß−Ö †Öî¸ü ˆ¯Öú¸üÖ…
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ¸üÖß
1. ÃÖÖ¸üÖß ’û - ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ…
”êû¤ü−Ö/×¸üÃÖ/¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ¸üÖß
1. ÃÖÖ¸üÖß “Öú - ×›ÒüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ †−µÖ ×¸üÃÖ, ŸÖê»Ö ‹¾ÖÓ ÖîÃÖ ãú†ÖÑ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ…
92
ÃÖÖ¸üÖß Ö. †ÖîÃÖŸÖ ¤îü×−Öú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö, †Öî¸ü ×ú‹ Ö‹ úÖµÖÖí êú ×¤ü−ÖÖêÓ úß ÃÖÓµÖÖ, ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö úÖµÖÖí êú ×¤ü−ÖÖë úÖ
×¾Ö¾Ö¾Ö¸üÖ…
............................ ¾ÖÂÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö, ×úÃÖß ‹ú ×¤ü−Ö ŸÖÖ¸üßÖ ................................ úÖê ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë
úß †×¬ÖúŸÖ´Ö ÃÖÓµÖÖ .....................................
´Ö¤ü ´Ö¤ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¾ÖÂÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×ú‹ Ö‹ ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö ×¤ü−ÖÖë úß ¾ÖÂÖÔ êú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö ¤îü×−Öú †ÖîÃÖŸÖ ¾ÖÂÖÔ êú ×»Ö‹
ÃÖÓµÖÖ ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ ¤üÖî¸üÖ−Ö ×ú‹ ãú»Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß
Ö‹ úÖ´Ö / ¾ÖêŸÖ−Ö
úß ÃÖÓµÖÖ
¯ÖÏŸµÖÖ ú ÃÖÓ×¾Ö¤üÖ ãú»Ö ¯ÖãºþÂÖ ´Ö×Æü»ÖÖ ãú»Ö
(ÃŸÖÓ..3+ÃŸÖÓ.l4) (ÃŸÖÓ.7+ÃŸÖÓl.8)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)
1 ×»Ö×¯Öú ‹¾ÖÓ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ ú´ÖÔ“ÖÖ×¸ü¾Öé−¤ü

1.1 ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖú
1.2 ×»Ö×¯Öú
2 ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¯Ö¸ü †−µÖ úÖ´ÖÖÖ¸ü

2.1 ¾Öê¬Ö−Ö
2.2 ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö
2.3 ¾ÖÔú †Öê¾Ö¸ü
2.4 úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ †Ö×¤ü
2.5 †Û−Ö ÃÖê¾ÖÖ
2.6 †−µÖ (ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ

ú¸ëü)
93
3. ãú»Ö (ãú»Ö ÃŸÖÓ³Ö)

4 ãú»Ö ÃÖÓ×¾Ö¤üÖ
×−ÖµÖÖê•Ö−Ö
ÃÖÖ¸üÖß Ö êú ×»Ö‹ †−Öã¤êü¿Ö :
i) ãú»Ö ÃÖÓ×¾Ö¤üÖ ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö (´Ö¤ü 4) = ¾ÖÂÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÃÖÓ×¾Ö¤üÖ ¯Ö¸ü ×ú‹ Ö‹ ´ÖÖ−Ö¾Ö ÁÖ´Ö êú ×¤ü−ÖÖë úß ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ (´Ö¤ü 3,
ÃŸÖÓ. 4) / ×úÃÖß ÁÖêÖß ´Öë †×¬ÖúŸÖ´Ö ×ú‹ Ö‹ úÖµÖÖì êú ×¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ
(†×¬ÖúŸÖ´Ö ÃŸÖÓ.6)
ii) ×úÃÖß ´Ö¤ü úÖ †ÖîÃÖŸÖ ¤îü×−Öú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö = ´Ö¤ü êú ¾ÖÂÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×ú‹ Ö‹ ´ÖÖ−Ö¾ÖÁÖ´Ö êú ×¤ü−ÖÖë úß ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ/×ú‹ Ö‹
úÖµÖÖíÓ êú ×¤ü−ÖÖë úß ŸÖŸÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓµÖÖ…
iii) ×»Ö×¯ÖúßµÖ ‹¾ÖÓ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ : ¾Ö×¸üÂšü ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß •ÖîÃÖê †×³Öú¢ÖÖÔ, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, †¾Ö¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Öú, ‡Ó×•Ö×−ÖµÖ¸ü,
›üÖòŒ™ü¸ü ‡ÃÖêú †−ŸÖÖÔŸÖ −ÖÆüà †ÖŸÖê Æïü…
94
ÃÖÖ¸üÖß Ö. ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ×¾ÖªãŸÖßµÖ ´Ö¿Öß−Ö¸üß úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ
1. ×•ÖÃÖ ¾ÖÖê»™üŸÖÖ ¯Ö¸ü ×¾ÖªãŸÖ ¬ÖÖ¸üÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ êú ×»Ö‹ »ÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æîü :
i) ¯ÖÏúÖ¿Ö : ...........................
ii) ¿ÖÛŒŸÖ : ...........................
2. ŸÖÖ¸üÖë úß »Ö´²ÖÖ‡Ô (´Öß™ü¸ü ´Öë):

i) ˆ““Ö ¤üÖ²Ö : ...........................
ii) ´Ö¬µÖ´Ö ¤üÖ²Ö : .........................
´Ö¤ü ´Ö¤ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‹ ãú»Ö †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ
ÃÖÓµÖÖ Ö‹ µÖæ×−Ö™üÖë úß
ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ
(1) (2) (3) (4)
1 úÂÖÔÖ ÃÖÓúÖÔ
2 Å¾ÖÖ‡Ã™ü (‰ú¯Ö¸ü ˆšüÖ−Öê úÖ

ˆ¯Öú¸üÖ)
3 ¯Ö´¯ÖÃÖ
4 Æü»úß ´Ö¿Öß−Ö
5 ™ÒîüŒÃÖ−Ö
6 úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ

ÃÖÓ¬ÖÖ−Öß »ÖÖêÆüÖ¸ü †Ö×¤ü Æïü
7 ¯ÖÏúßÖÔ
(×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëü)
8 ãú»Ö
95
ÃÖÖ¸üÖß Ö. êú ×»Ö‹ †−Öã¤êü¿Ö :
ˆÃÖß ´Ö¤ü êú ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ãú»Ö †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ úß ÃÖÓµÖÖ úß ‡úÖ‡ÔµÖÖë úÖ ãú»Ö †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ…
ÃÖÖ¸üÖß ‘Ö . ×¾ÖªãŸÖ ˆ¯Öú¸üÖÖë ÃÖê ×³Ö®Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‹ Ö‹ ´Ö¿Öß−Ö¸üß †Öî¸ü ˆ¯ÖÂú¸ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ
´Ö¤ü ´Ö¤üÖë úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‹ ãú»Ö †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ
ÃÖÓµÖÖ Ö‹ µÖæ×−Ö™üÖë úß
ãú»Ö ÃÖÓµÖÖ
(1) (2) (3) (4)
1 ¿Ö×ŒŸÖ •Ö×−Ö¡Ö
1.1 ²ÖÖµÖ»Ö¸ü
1.2 ¾ÖÖÂ¯Ö ™ü¸ü²ÖÖ‡Ô−Ö
1.3 ÖîÃÖß »ÖÖ‡Ô−Ö, ÖîÃÖ †Öî¸ü

ŸÖê»Ö ‡Ó•Ö−Ö, ›ßü•Ö»Ö
‡Ó•Ö−Ö êú †»ÖÖ¾Öê
1.4 ›üß•Ö»Ö ‡Ó•Ö−Ö
1.5 ‹µÖ¸ü Óú¯ÖÏêÃÖ¸ü
2 ´Ö¿Öß−Ö¸üß
2.1 ×›Òü»Ö
2.2 Å¾ÖÖ‡ÔÃ™üÃÖ
2.3 ¯Ö´¯ÖÃÖ
2.4 ¯ÖÖê™ìü²Ö»Ö ´Ö¿Öß−Ö
2.5 ™ÒîüŒÃÖ−Ö
2.6 úÖµÖÔ¿ÖÖ»ÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ

ÃÖÓ¬ÖÖ−Öß »ÖÖêÆüÖ¸ü †Ö×¤ü Æïü
2.7 ¯ÖÏúßÖÔ
(×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëü)
3 ãú»Ö
96
ÃÖÖ¸üÖß ‘Ö. êú ×»Ö‹ †−Öã¤êü¿Ö : ˆÃÖß ´Ö¤ü ´Öë ˆ¯ÖµÖÖêÖ úß Ö‡Ô µÖæ×−Ö™üÖë úß ÃÖÓú×»ÖŸÖ †À¾Ö ¿ÖÛŒŸÖ úß ãú»Ö †À¾Ö
¿ÖÛŒŸÖ Æîü…
ÃÖÖ¸üÖß ’û . ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ…
´Ö¤ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö 1•Ö−Öú¾Ö¸üß ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ´Öæ»µÖ ¯ÖÏêÂÖÖ 31

ÃÖÓµÖÖ úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖê (ºþ. ´Öë) ¯Ö×¸üÂúÖ¸üÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ‘Ö¸êü»Öæ ˆ¯Ö³ÖÖêÖ ×¤üÃÖ´²Ö¸ü,
†Ö¸Óü×³Öú úÖê êú ×»Ö‹ úÖê ¿ÖêÂÖ
Ã™üÖòú Ã™üÖòú
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
1 ŸÖê»Ö (´Öê×™Òüú
™ü−Ö ´Öë)
2 ÖîÃÖ (M3
´Öë)
ÃÖÖ¸üÖß ’û êú ×»Ö‹ †−Öã¤êü¿Ö : ´Öæ»µÖ úÖê ÖÖ−Ö ´Öë ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú µÖÖ ¯ÖÏÖŒú×»ÖŸÖ ×¾ÖÎúµÖ úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ÃÖÓÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹… ÖÖ−Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ŸÖê»Ö µÖÖ ÖîÃÖ úÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÆü− Ö ú¸ü−Öê ´Öë ×úÃÖß ¯ÖÏ³ÖÖ¸üÖë úÖê ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ −ÖÆüà
•ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
97
ÃÖÖ¸üÖß “Öú. ¾Öê¬Ö−Ö ‹¾ÖÓ †−µÖ ×¸üÃÖ, ŸÖê»Ö ‹¾ÖÓ ÖîÃÖ ãú†ÖÑ ‹¾ÖÓ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−ÃÖ
´Ö¤ü ¾ÖÙÖú¸üÖ ×¸üÖ úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ãú»Ö ˆ¯ÖµÖÖêÖü ×ú‹ Ö‹

ÃÖÓµÖÖ µÖæ×−Ö™ËüÃÖ úß ÃÖÓµÖÖ
(1) (2) (3) (4)
1 ²Öê¬Ö−Ö, ¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü ‹¾ÖÓ †−µÖ ×¸üÃÖ

1.1 ¾Öê¬Ö−Ö
1.2 ¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü
1.3 †−µÖ ×¸üÃÖ
2 ŸÖê»Ö, ÖîÃÖ ‹¾ÖÓ †−µÖ ãú†ÖÑ

2.1 ¾Öê×¬ÖŸÖ ãú†ÖÑ
2.2 ¯Ö×¸üŸµÖŒŸÖ ãú†ÖÑ
2.3 ÖîÃÖ ãú†ÖÑ ÃÖ´¯ÖæÖÔ
2.4 ŸÖê»Ö ãú†ÖÑ ÃÖ´¯ÖæÖÔ
2.5 ÖîÃÖ ãú†ÖÑ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ¯Ö¸ü
2.6 ÖîÃÖ ãú†ÖÑ •ÖÆüÖÑ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ºþú
ÖµÖÖ Æîü
2.7 ŸÖê»Ö ãú†ÖÑ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ¯Ö¸ü
2.8 ŸÖê»Ö ãú†ÖÑ •ÖÆüÖÑ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ºþú
ÖµÖÖ Æîü
3 ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡−ÃÖ »Ö´²ÖÖ‡Ô (´Öß™ü¸ü ´Öë) ¾µÖÖÃÖ (ÃÖê−™üß´Öß™ü¸ü ´Öë)

3.1 ãú†ÖÑ ÃÖê Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö ŸÖú
°»ÖÖê»ÖÖ‡Ô−ÃÖ »Öê›ü
3.2 Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö ÃÖê ´Öæ»Ö ³ÖÓ›üÖ¸üÖ
™ïüú ŸÖú ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö »Öê›ü
3.3 †−µÖ (×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü ú¸ëüü)
98
¯ÖÏºþ¯Ö 4 ú
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/ ‘Ö™ü−ÖÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ
¯ÖÏêÂÖú :
.....................................
.....................................
ÃÖê¾ÖÖ ´Öë :
1. ´ÖãµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú , ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü - 826001,
2. ×−Ö¤êü¿Öú, ÖÖ−Ö ÃÖã¸üÖÖ ................................Öê¡Ö ....................................
3. ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü…
4. ÖÖ−Ö úÖ ×¾ÖªãŸÖ ×−Ö¸üßÖú (êú¾Ö»Ö ×¾ÖªãŸÖ ¤üã‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß ¤ü¿ÖÖ ´Öë) ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü-826001.
´Öã—Öê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™üµÖÖÑ ˆÃÖ ¯ÖÏÖÖ‘ÖÖŸÖú ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë, ÖÓ³Öß¸ü ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë/ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ‘Ö™ü−ÖÖ
êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¤êü−Öß Æîü •ÖÖê (Ã¾ÖÖ´Ößú) ..................................... úß ..................................... ÖÖ−Ö ´Öë
¬Ö×™üŸÖ Æãü‡Ô Æîü/Æïü….
1. ÖÖ−Ö úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ :
__________________________________________________________________
ÖÖ−Ö úÆüÖÑ ¯Ö¸ü †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ Æîü ´ÖÖ×»ÖúÖ úê −ÖÖ´Ö ¾Ö ›üÖú ¯ÖŸÖÖ
(±îúŒÃÖ ‹¾ÖÓ ™êü»Öß±úÖê−Ö −Ö´²Ö¸ü úÖê›ü êú ÃÖÖ£Ö)
__________________________________________________________________
ÖÏÖ´Ö :
›üÖú‘Ö¸ü :
¯Öã×»ÖÃÖ £ÖÖ−ÖÖ :
×•Ö»ÖÖ :
¸üÖ•µÖ :
__________________________________________________________________
ÖÖ−Ö úÖ Ã£ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö/‘Ö™ü−ÖÖ :
__________________________________________________________________
¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß Ö‡Ô :
__________________________________________________________________
2. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/‘Ö™ü−ÖÖ úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ :
__________________________________________________________________
(ú) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ ÃÖ´ÖµÖ, ¯ÖÖ×»Ö ‹¾ÖÓ ×ŸÖ×£Ö :
(Ö) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/‘Ö™ü−ÖÖ úÖ ¾ÖÖáú¸üÖ (**)
(Ö) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/‘Ö™ü−ÖÖ úÖ úÖ¸üÖ ‹¾ÖÓ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ úÖ ¾ÖÖÔ−Ö…
99
(µÖ×¤ü úÖ¸üÖ úÖ ¯ÖŸÖÖ −ÖÆüà Æîü ŸÖÖê ÃÖæ“Ö−ÖÖ µÖ£ÖÖ¿Öß‘ÖÐ ³Öê•Öß •ÖÖ‹).
__________________________________________________________________
3. Ö×ŸÖ úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü †Öî¸ü ¯ÖÏéú×ŸÖ
__________________________________________________________________
Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ êú †−ŸÖÖÔŸÖ Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ êú ²ÖÖÆü¸ü
(i) ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ ----
--- ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ/‘Ö™ü−ÖÖ úÖ ¯ÖÏ¤ü¿ÖÔ−Ö
--- ´ÖéŸÖ
--- ÖÓ³Öß¸ü ºþ¯Ö ÃÖê ‘ÖÖµÖ»Ö
--- ÖîÃÖ «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ
(ii) Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ ¾ÖÃŸÖã†Öë úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ
(iii) ²ÖŸÖÖµÖë ÖŸÖ¸üÖ †³Öß ³Öß úÖµÖ´Ö Æîü / †²Ö ›ü¸ü −ÖÆüà Æîü :
4. “ÖÖê™ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ †Ö×¤ü

__________________________________________________________________
¾µÖÛŒŸÖ úÖ −ÖÖ´Ö ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö úß ¯ÖÏéú×ŸÖ †ÖµÖã Ø»ÖÖ “ÖÖê™ü úß ¯ÖÏéú×ŸÖ
(²Ö›Íêü †Ö¸üÖêÓ ´Öë) †Ö¸ü ¯ÖÏÖÖ‘ÖÖŸÖú Æîü ŸÖÖê ´ÖéŸµÖã úÖ
úÖ¸üÖ
__________________________________________________________________
´ÖéŸÖ:
1.
2.
3.
‘ÖÖµÖ»Öü:
1.
2.
3.
4.
5.
5. ³Ö×¾ÖÂµÖ ÆêüŸÖã ˆšüÖ‡Ô Ö‡Ô ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ×−ÖµÖÖÑ: -
(ú) ‘Ö×™üŸÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úÖê ú´Ö ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã -
(i) ú´Ö ÃÖ´ÖµÖ ´Öë,
(ii) »Ö‘Öã µÖÖ »Ö´²Öê ÃÖ´ÖµÖ ŸÖú
(Ö) ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü êú ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ÃÖê ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß êú ×»Ö‹ ˆšüÖ‹ Ö‹ ú¤ü´Ö
6. úÖê‡Ô †−µÖ ×¾ÖÀ¾ÖÃÖ−ÖßµÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ .....................................
100
¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ êú ´ÖéŸµÖã µÖÖ ‘ÖÖµÖ»Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¯ÖÏºþ¯Ö 5 ´Öë ³Ö¸üú¸ü ‹ú ÃÖ¯ŸÖÖÆü êú †−¤ü¸ü †ÖÏê×ÃÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹…
³Ö ¾Ö ¤üß µÖ,
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ........................................
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
1. (ú) •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö Öî¸ü †Öî¸ü/µÖÖ úÖêµÖ»Öê úß ¬Öæ»Ö úÖ •¾Ö»Ö−Ö †Öî¸ü ×¾ÖÃ±úÖê™üü…
(Ö) ²»ÖÖê †Ö‰ú™ü….
(Ö) †ÖÖ »ÖÖÖ−ÖÖ…
2. ÖŸÖ¸ü−ÖÖú ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö úÖ ×−ÖÃŸÖ¸üÖ…
3. ¾Öê¬Ö−Ö ´Öë/¾ÖÔú †Öê¾Ö¸ü Ø¸üÖ…
4. ÖîÃÖ êú «üÖ¸üÖ ‘Öã™ü−Ö
5. ×¾ÖÃ±úÖê™üú
6. ´Ö¿Öß−Ö¸üß
7. ×¾ÖªãŸÖ
8. ¯ÖÏúßÖÔ
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü †»ÖÖ ÃÖê ¿Öß™ü ÃÖÓ»Ö−Ö ú¸ëü…
(b) ¯ÖÏºþ¯Ö 5 êú ²ÖÖ¤ü ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯ÖÏºþ¯Ö †ÓŸÖ: Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
101
¯ÖÏºþ¯Ö 4 - Ö
´ÖéŸÖ/Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ
(ÖÖ−Ö ´Öë Æãü‡Ô ×úÃÖß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë ´ÖÖ¸êü Ö‹ µÖÖ ‘ÖÖµÖ»Ö Æãü‹ ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úß ²ÖÖ¾ÖŸÖ ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤üß
•ÖÖ‹Ñ)
1. ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ :
(i) ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö : .....................................
(ii) Ã¾ÖÖ´Ößú : .....................................
(iii) ×•Ö»ÖÖ : .....................................
(iv) ¸üÖ•µÖ : .....................................
2. ‘ÖÖµÖ»Ö úÖ´ÖÖÖ¸ü úÖ −ÖÖ´Ö : .....................................
3. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖ ÃÖ´ÖµÖ :

(i) ŸÖÖ¸üßÖ : .....................................
(ii) ÃÖ´ÖµÖ : .....................................
(iii) ¯ÖÖ»Öß : .....................................
(iv)ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ×¤ü−Ö ×úŸÖ−Öß ¯ÖÖ×»ÖµÖÖë ´ÖêÓ úÖ´Ö ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü : .....................................
(v) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ×¤ü−Ö úÖ´ÖÖÖ¸ü −Öê ×úÃÖ ÃÖ´ÖµÖ úÖ´Ö ¿Öãºþ ×úµÖÖ : .....................................
4. úÖ´ÖÖÖ¸ü úÖ ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ †Öî¸ü †−Öã³Ö¾Ö :

(i) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ÃÖ´ÖµÖ ¾ÖÆü ×úÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆüÖ £ÖÖ, ˆÃÖúÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸ëü :
.....................................
(ii) ŒµÖÖ ¾ÖÆü ˆÃÖúß ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ £Öß ? : .....................................
(ú) µÖ×¤ü ÆüÖÑ ŸÖÖê ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸ëü ×ú †Ö¯Öúß ÖÖ−Ö ÃÖê ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ ´Öë ˆÃÖúÖ ×úŸÖ−ÖÖ †−Öã³Ö¾Ö £ÖÖ :
.....................................
(Ö) µÖ×¤ü −ÖÆüà ŸÖÖê ²ÖŸÖÖ‹ ×ú ‡ÃÖ úÖµÖÔ ¯Ö¸ü ×úŸÖ−Öê ×¤ü−ÖÖë ÃÖê ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ Æîü : .....................................
(iii) ãú»Ö †−Öã³Ö¾Ö Ö−Ö−ÖË úÖêµÖ»ÖÖ/Öî¸ü-úÖêµÖ»ÖÖ,
(iv) Ö−Ö−ÖË úÖµÖÔ ´Öë †−Öã³Ö¾Ö úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤üß×•Ö‹ : .....................................
5. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖ Ã£ÖÖ−Ö :
6. “ÖÖê™ü úß ¯ÖÏéú×ŸÖ :

(i) µÖÆü ×»Ö×Ö‹ ×ú ŒµÖÖ †ÛÃ£Ö³ÖÓÖ, †ÓÖÖê“”êû¤ü−Ö, ×¾Ö¤üÖ¸üÖ Æãü†Ö Æîü, Ö¸üÖë“Ö µÖÖ ´ÖÖê“Ö †Ö‡Ô Æîü, ãú“Ö»Ö−Öê ÃÖê Ö×ŸÖ
†Ö‡Ô Æîü µÖÖ ãú”û †Öî¸ü Æãü†Ö Æîü : .....................................
(ii) ¿Ö¸üß¸ü úÖ ¾ÖÆü ³ÖÖÖ ×•ÖÃÖê Ö×ŸÖ Æãü‡Ô Æîü (ÃÖÆüß - ÃÖÆüß ×»ÖÖÖ •ÖÖ‹) : .....................................
102
7. ×−Ö:¿ÖŒŸÖŸÖÖ úÆüÖÑ ŸÖú Æãü‡Ô Æîü :

(i) µÖ×¤ü ¯ÖÏÖÖ‘ÖÖŸÖú Æîü ŸÖÖê ´ÖéŸµÖã úß ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü ÃÖ´ÖµÖ : .....................................
(ii) µÖ×¤ü Ã£ÖÖµÖß ºþ¯Ö ÃÖê ×−Ö:¿ÖŒŸÖŸÖÖ Æãü‡Ô Æîü ŸÖÖê ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úß×•Ö‹ :-
(ú) µÖ×¤ü ¿Ö¸üß¸ü úÖê/êú úÖê‡Ô ³ÖÖÖ −ÖÂ™ü ÆüÖê ÖµÖÖ Æîü /Ö‹ Æïü ŸÖÖê ¾ÖÆü ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü úß×•Ö‹ :
.....................................
(Ö) µÖ×¤ü ¿Ö¸üß¸ü úÖ/êú úÖê‡Ô ³ÖÖÖ ²ÖêúÖ¸ü ÆüÖê ÖµÖÖ Æîü/Ö‹ Æïü ŸÖÖê ˆÃÖúÖ/ˆ−Öêú −ÖÖ´Ö : ...................................
(Ö) ŒµÖÖ ×−Ö:¿ÖŒŸÖŸÖÖ ¯ÖæÖÔ £ÖÖ µÖÖ †ÖÓ×¿Öú : .....................................
(iii) µÖ×¤ü †Ã£ÖÖµÖß ºþ¯Ö ÃÖê ×−Ö:¿ÖŒŸÖŸÖÖ Æãü‡Ô Æîü ŸÖÖê ×úŸÖ−Öê ×¤ü−Ö ŸÖú ²ÖêúÖ¸ü ¸üÆü−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ : ................................
8. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖ ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö :

(i) ŒµÖÖ ×úÃÖß µÖÖ ×ú−Æüà ÃÖã¸üÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ : .....................................
(ii) µÖ×¤ü Æãü†Ö £ÖÖ ŸÖÖê ×úÃÖêú «üÖ¸üÖ : .....................................
(iii) †¯Ö¸üÖ¬Öß êú ×¾Öºþ¨ü ŒµÖÖ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß Ö‡Ô ? : .....................................
(iv) ŒµÖÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖê ¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ ? : .....................................
(v) µÖ×¤ü ÆüÖÑ ŸÖÖê îúÃÖê ?
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü : ........................................
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
103
¯ÖÏºþ¯Ö 4 Ö
ˆÃÖ ‘ÖÖµÖ»Ö ¾µÖÛŒŸÖ úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ, •ÖÖê úÖ´Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖ¯ÖÃÖ †Ö ÖµÖÖ Æîü…
(¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖÛŒŸÖ úß ²ÖÖ²ÖŸÖ, ˆÃÖêú úÖ´Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖ¯ÖÃÖ †Ö−Öê êú 15 ×¤ü−Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Ñ)
1. ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ : .....................................
(i) ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö : .....................................
(ii) Ã¾ÖÖ´Öß : .....................................
(iii) ×•Ö»ÖÖ : .....................................
(iv) ¸üÖ•µÖ : .....................................
2. ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ : .....................................
3. ‘ÖÖµÖ»Ö úÖ´ÖÖÖ¸ü /¾µÖÛŒŸÖ úÖ −ÖÖ´Ö : .....................................
4. ›ü¶æ™üß ¯Ö¸ü ¾ÖÖ¯ÖÃÖ †Ö−ÖÖ : .....................................

(i) úÖ´Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖ¯ÖÃÖ †Ö−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ : .....................................
(ii) ŒµÖÖ ×−ÖµÖ×´ÖŸÖ úÖ´Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖ¯ÖÃÖ †ÖµÖÖ Æîü µÖÖ ×úÃÖß †−µÖ úÖ´Ö ¯Ö¸ü (Ã¯ÖÂ™ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹) :
.....................................
5. Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ:
µÖ×¤ü úÖê‡Ô Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ Æîü µÖÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖúß ¸üú´Ö : .....................................
ÆüÃŸÖÖÖ¸ü :
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
104
¯ÖÏºþ¯Ö 5
¬ÖÖ¸üÖ 25 êú †¬Öß−Ö †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ¸üÖêÖ úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ
¯ÖÏêÂÖú:
.....................................
.....................................
1. ´ÖãµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú, ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü - 826001 . ¯Öæ¾ÖÔ ¸êü»Ö¾Öê…
2. Öê¡ÖßµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú, ............................................... Öê¡Ö
3. ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òêü™ü/×•Ö»ÖÖ ú»ÖŒ™ü¸ü .....................................
4. ..........................................................................
´Öã—Öê ..................................... (´ÖÖ×»Öúú) úß ..................................... ÖÖ−Ö ´Öë ×−ÖµÖÖê×•ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ
úÖê »ÖÖ Ö‡Ô ×úÃÖß ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ ¸üÖêÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™üµÖÖÑ ¤êü−Öß Æîü …
1. ÖÖ−Ö †Ö×¤ü úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ :
(i) ÖÖ−Ö úß †¾ÖÛÃ£Ö×ŸÖ : .....................................
ÖÏÖ´Ö : .....................................
›üÖú‘Ö¸ü : .....................................
¯Öã×»ÖÃÖ £ÖÖ−ÖÖ : .....................................
×•Ö»ÖÖ : .....................................
¸üÖ•µÖ : .....................................
(ii) Ã¾ÖÖ´Öß −ÖÖ´Ö ¾Ö ›üÖú ¯ÖŸÖÖ : .....................................
2. ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ :
(i) −ÖÖ´Ö (²Ö›Íêü †Ö¸üÖë ´Öë ) : .....................................
(ii) Ã£ÖÖµÖß ¯ÖŸÖÖ :
ÖÏÖ´Ö : .....................................
›üÖú‘Ö¸ü : .....................................
¯Öã×»ÖÃÖ £ÖÖ−ÖÖ : .....................................
×•Ö»ÖÖ : .....................................
¸üÖ•µÖ : .....................................
(iii) Ø»ÖÖ : .....................................
(iv) •Ö−´Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ (µÖÖ †ÖµÖã) : .....................................
(v) ˆ¯Ö•Öß×¾ÖúÖ : .....................................
(vi) ×úŸÖ−Öê ÃÖ´ÖµÖ ÃÖê úÖ´Ö ¯Ö¸ü Æîü ? : .....................................
(vii) ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö êú ¯ÖÏÖ¸ü´³Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ : .....................................
105
(ú) ‡ÃÖ ÖÖ−Ö ´Öë : .....................................

(Ö) ¯Öê™ÒüÖê×»Ö×µÖ´Ö ˆªÖêÖ ´Öë : .....................................
3. ¸üÖêÖ †Ö×¤ü úß ×¾Ö×¿ÖÛÂ™üµÖÖÑ.:

(i) ×•ÖÃÖ ¸üÖêÖ ÃÖê ¾µÖÛŒŸÖ ÖÏÃŸÖ Æîü, ˆÃÖúß ¯ÖÏéú×ŸÖ ..................................... (µÖÆü ×»Ö×Ö‹ úß ¸üÖêÖ ×úÃÖ
“Ö¸üÖ ´Öë Æïü)
(ii) ¸üÖêÖ úÖ ¯ÖŸÖÖ “Ö»Ö−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ : .....................................
(iii) ×•ÖÃÖ ×“Ö×úŸÃÖú, ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖß úÖê ¸üÖêÖ úÖ ÃÖÓ¤êüÆü Æãü†Ö Æîü, ˆÃÖúÖ −ÖÖ´Ö, .....................................
¸ü×•ÖÃ™Òüßú¸üÖ ÃÖÓµÖÖ †Öî¸ü ..................................... ¯ÖŸÖÖ .....................................
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
106
¯ÖÏºþ¯Ö-6
(×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 80 ¤êüÖÓê)
ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ²Ö¤ü»Ö−Öê µÖÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ
¯ÖÏêÂÖú :
........
1. ´ÖãµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖúú, ¬Ö−Ö²ÖÖ¤ü - 826001.
2. Öê×¡ÖµÖ ÖÖ−Ö ÃÖã¸üÖÖ ×−Ö¸üßÖúú, . . . . . . . . . . . . . Öê¡Ö, . . . . . . . . . . . .
3. ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü ,. . . . . . . . . .. . . .
´Öï −Ö‹ ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ×−Ö´ÖÖÔÖ/ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö ´Öë ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö . . . . . . . . . . . . êú ²ÖÖ¸êü ´Öë †¯Ö−Öê †Ö¿ÖµÖ
úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤êüŸÖÖ ÆüæÑ †Öî¸ü ˆÃÖ ×−Ö×´ÖŸÖ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤êüŸÖÖ ÆæÑü:-
(ú) ×•ÖÃÖ ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÖÖ−Ö †ÖŸÖÖ Æî ˆÃÖúÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ ;
(Ö) Ã¾ÖÖ´Öß úÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ;
(Ö ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö êú Ã£ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯Öæ¸üÖ ¯ÖŸÖÖ;
(‘Ö) ×•ÖÃÖ ×¤ü−Ö ÃÖê ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ×úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü ×¾Öª´ÖÖ−Ö Ã™êü¿Ö−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ˆÃÖê ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ú¸ü−Öê úß ŸÖÖ¸üßÖ);
(’û) Ã£Ö»Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ †£ÖÖÔŸÖ :-
(i) ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−üÖ «üÖ¸üÖ ‘Öê¸üÖ Æãü†Ö Ã£Ö»Ö Öê¡Ö ;
(ii) ˆÃÖ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü †×¬ÖúŸÖ´Ö ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö (ÖîÃÖ/ŸÖ¸ü»Ö) êú ÛÃ£Ö×ŸÖ úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ŸÖ£ÖÖ −ÖÖ´Ö;
(iii) ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ³ÖÓ›üÖ¸üÖ/¤üÖêÆü−Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ‡ÓÃÖ™üÖò»ÖêÃÖ−Ö ‹¾ÖÓ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úê Ã£ÖÖ¯Ö−Ö úÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ( ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö
êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ);
(“Ö) ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ úÖµÖÔÎú´Ö êú ×»Ö‹ †Öî¸ü ¾µÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£µÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ •ÖÖÑ“Ö, ¸üÖ-
¸üÖÖ¾Ö †Öî¸ü ”ûÖê™ü-”ûÖê™êü ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú †Öî•ÖÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖÃ£ÖÖ¯Ö−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓÖšü−ÖÖŸ´Öú œÍüÖÓ“Öê úÖê Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ;
(”û) ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Ö ëú •ÖîÃÖê †ÖÖ, ×¾ÖÃ±úÖê™ü, ˆ¯Öú¸üÖü êú ±êú»Ö ÆüÖê •ÖÖ−Öê, ¤üÆü−Ö¿Öß»Ö, ú“Ö¸üÖë †Ö×¤ü êú •Ö´ÖÖ ÆüÖê−Öê
¯Ö¸ü ‡−ÖÃÖê ×−Ö¯Ö™ü−Öê ÆêüŸÖã •ÖÖ−ÖúÖ¸üß †Ö×¤ü •ÖîÃÖê :-
(i) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö;
(ii) ¿Ö¢Öí µÖÖ ‡¾Öë™üÃÖ •ÖÖê ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ úÖ¸üÖ ²Ö−Ö ÃÖúŸÖß Æî,
(iii) ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê †Öî¸ü ˆÃÖêú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö Ã¾Öºþ¯Ö ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ˆšüÖ‹ Ö‹ ú¤ü´ÖÖë úÖ
ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ;
(iv) ×úÃÖß ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ †Öê¸ü ˆÃÖ´Öë ¸üÆü−Öê¾ÖÖ»Öß •Ö−ÖÃÖÓµÖÖ êú ×¾Ö¾Ö¸üÖ «üÖ¸üÖ †−Öã´ÖÖ×−ÖŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ Öê¡Ö;
(v) Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü †×¬ÖúŸÖ´Ö ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë êú ˆ¯ÖÛÃ£Ö×ŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ †−Öã´ÖÖ−Ö ‹¾ÖÓ ×•ÖÃÖúß ÃÖÓµÖÖ úÖ ¯ÖÏ¤ü¿ÖÔ−Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ ÃÖêú;
(•Ö) Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü úÖµÖÔ¸üŸÖ »ÖÖêÖÖë êú ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †Öî¸ü ˆ−Öúß ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã †Ö¾Ö¿µÖú
ˆ¯Öú¸üÖ úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ;
(—Ö) †¯ÖŸÖ™ü Öê¡Ö ´Öë ²Ö›Íß †Ö¯Ö¤üÖ ÃÖê ˆ¤Ëü³ÖæŸÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ¯Ö¸ü »ÖÖêÖÖë úÖê •ÖÖê×Ö´Ö úß ¯ÖÏéú×ŸÖ
†Öî¸ü ˆšüÖ‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öê ú¤ü´ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖµÖê •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ;
(˜Ö) úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ : ÆüÃŸÖÖÖ¸ü :
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
107
¯ÖÏºþ¯Ö-7
ÃÖã¸üÖÖ ×¸ü¯ÖÖê™üÔ
¯ÖÏêÂÖú :
. . . . . . . . . .. . .
. . . .. . . . . . .. . . .
ÃÖê¾ÖÖ ´Öë
2. Öê×¡ÖµÖ ÖÖ−Ö ÃÖã¸üÖÖ ×−Ö¸üßÖú, . . . . . . . . . . . . . Öê¡Ö,
3. ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü ,. . . . . . . . . .. . . .
´Öï, ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö ,. . . . . . . . . .. . . .êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤êüŸÖÖ ÆæÑü :-
1. −ÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖŸÖÖ :-
(ú) ÖÖ−Ö :
(Ö) Ã¾ÖÖ´Öß :
(Ö) ÖÏã¯Ö Öî¤üØ¸üÖ Ã™êü¿Ö−Ö :.
2. Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×ú‹ Ö‹ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ, †£ÖÖÔŸÖ
(ú) Ã£Ö»Ö :
(Ö) ×−Ö´ÖÖÔÖ ºþ¯ÖÖÓú−Ö :
(Ö) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Öê¡Ö úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖ ¤æü¸üß :
(‘Ö) ¯»ÖÖ−™ü úß ÃÖãÖ´ÖŸÖÖ :
(’û) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ Öê¡Ö ´Öë †×¬ÖúŸÖ´Ö úÖµÖÔ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖÓµÖÖ :
3. ¯ÖÏ×úµÖÖ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ, †£ÖÖÔŸÖ
(ú) úÖµÖÔ-ú»ÖÖ¯Ö úÖ ŸÖú−Ößúß ˆ§êü¿µÖ
(Ö) ŸÖú−Ößúß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ×ÃÖ¨üÖ−ŸÖ
(Ö) ¾µÖÛÂ™üú ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ÃŸÖ¸ü êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖã¸üÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ›üÖ™üÖ
(‘Ö) ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖ ¾ÖÖÔ−Ö
(’û) ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆ¯ÖµÖÖê×ÖŸÖÖ úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü
4. ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ †£ÖÖÔŸÖ

(ú) ´ÖÖ¡ÖÖ, ¯Ö¤üÖ£ÖÔ ›üÖ™üÖ, ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ›üÖ™üÖ, ††Ö×¾ÖÂÖÖ»ÖãŸÖÖ ›üÖ™üÖ ŸÖ£ÖÖ ¤êüÆü»Öß ´Öæ»µÖ…
(Ö) ×úÃÖ ¯Ö×¸üÛÃ£Ö×ŸÖ ´Öë ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ ¯ÖÖµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü µÖÖ ×úÃÖ ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ÃÖê †»ÖÖ †¾ÖÃ£ÖÖ ´Öë ‡ÃÖúÖ
ºþ¯ÖÖ−ŸÖ¸üÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(Ö) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ úß ÖãÖ¾Ö¢ÖÖ úÖ ÃŸÖ¸ü…
108
5. ¯ÖÏÖ¸Óü×³Öú ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ¯Ö¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ, †£ÖÖÔŸÖË

(ú) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖ ¯ÖÏúÖ¸ü
(Ö) ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ´Öë ¯Ö×¸üÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üú
(Ö) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ
(‘Ö) ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †¾ÖµÖ¾Ö
6. ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ µÖæ×−Ö™ü úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ, †−µÖ ´Öë ÃÖê
(ú) ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ´ÖÖ¯Ö¤Óü›ü
(Ö) ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ ‹¾ÖÓ “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß
(Ö) ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¸üÖÆüŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß
(‘Ö) Ÿ¾Ö×¸üŸÖ úÖµÖÔ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¾ÖÖ»¾Ö
(’û) ÃÖÓÖÏÆüÖ æú›Íêü êú œÍêü¸ü úÖ
(“Ö) ×”û›ÍüúÖ¾Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß
(”û) †Û−Ö ¿ÖÖ´Öú, †Ö×¤ü
7. ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ´Öæ»µÖÖÓú−Ö ¯Ö¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ, †£ÖÖÔŸÖË
(ú) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö
(Ö) ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖ úÖ¸üÖ
(Ö) ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ êú ²ÖÖ¸ü-²ÖÖ¸ü ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖê−Öê êú ÃÖ´ÖµÖ †−ŸÖ¸üÖ»Ö úÖ ´Öæ»µÖÖÓú−Ö
(‘Ö) ¤ã‘ÖÔ™ü−ÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö úÖ ´Öæ»µÖÖÓú−Ö
(’û) ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß
(“Ö) ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ‡×ŸÖÆüÖÃÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖ−ÖúÖ¸üß.
8. ÃÖã¸üÖÖ ×ÎúµÖÖ ú»ÖÖ¯Ö êú ¯ÖÏµÖÖêÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯Ö¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ, †£ÖÖÔŸÖË
(ú) ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ‹¾ÖÓ ×−Ö¸üßÖÖ ÃÖ´ÖµÖ ÃÖÖ¸üÖß
(Ö) úÖÙ´ÖúÖë êú ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¤ü¿ÖÖ-×−Ö¤ìü¿Ö
(Ö) ¯»ÖÖ−™ü úß ÃÖã¸üÖÖ ÆêüŸÖã †Ö¾ÖÓ™ü−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏŸµÖÖµÖÖê×•ÖŸÖ úÖµÖÔ
(‘Ö) ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ úÖ úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö…
9. ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ†Öë ¯Ö×¸üÖÖ´Ö êú ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ ¯Ö¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ, †£ÖÖÔŸÖË

(ú) ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ²ÖÆüÖ¾Ö úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ
(Ö ×¾ÖÃÖ•ÖÔ−Ö ×ú‹ Ö‹ ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö êú ±îú»Ö−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ
(Ö) ×−ÖÖÔŸÖ ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úÖ ×−Ö¬ÖÖÔ¸üÖ (¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ Öê¡Ö úÖ †ÖúÖ¸ü, Ã¾ÖÖÃ£µÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö, ÃÖÓ¯Ö×¢Ö úÖ
−ÖãúÃÖÖ−Ö).
10. ²Ö›Íüß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ úÖê ú´Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ, †£ÖÖÔŸÖË

(ú) †Û−Ö-¿Ö´Ö−Ö
(Ö) “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß
109
(Ö) †ÖúÛÃ´Öú ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ ÃÖê »Ö›Íü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓÖšü−Ö «üÖ¸üÖ ²Ö−ÖÖµÖÖ ÖµÖÖ †ÓŸÖÙ¾ÖÂ™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úß †ÖúÛÃ´Öú µÖÖê•Ö−ÖÖ,
“ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ‹¾ÖÓ ¯ÖÆãÑü“Ö−Öê úÖ ¸üÖÃŸÖÖ, †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö ´Öë ²Ö“ÖÖ¾Ö ÆêüŸÖã ×¤ü¿ÖÖ -×−Ö¤ìü¿Ö, ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ…
(‘Ö) ×•Ö»ÖÖ †Ö¯Ö¤üÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸üß êú ÃÖ´Ö−¾ÖµÖ ŸÖ£ÖÖ †ÖúÛÃ´Öú †Öò±ú ÃÖÖ‡™ü µÖÖê•Ö−ÖÖ…
(’û) ×úÃÖß ¤ãü‘ÖÔ™ü−ÖÖ êú ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖê−Öê ´Öë ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯ÖÏéú×ŸÖ †Öî¸ü Öê¡Ö úß †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ…
(“Ö) ¯ÖÏ×ŸÖ×¾ÖÂÖ ¯ÖÏ×ŸÖúÖ¸üú, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê, ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ êú ”ûÖê›Íü−Öê êú ‘Ö×™üŸÖ ÆüÖê−Öê ´Öë…
11. úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö“ÖÖ×¸üŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß :
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
110
¯ÖÏºþ¯Ö -8
×¾Öª´ÖÖ−Ö ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö ´Öë úÖê‡Ô ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö µÖÖ −ÖµÖê ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡−Ö ×¾Ö”ûÖ−Öê ÆêüŸÖã †−Öã´Ö×ŸÖ…
¯ÖÏêÂÖú
. . . . . . . . . .. . . ..
2. Öê×¡ÖµÖ ÖÖ−Ö ×−Ö¸üßÖú, . . . . . . . . . . . . . Öê¡Ö,
3. ×•Ö»ÖÖ ´Ö×•ÖÃ™Òüê™ü ,. . . . . . . . . .. . . .
´Öï ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ×²Ö”ûÖ−Öê ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö ´Öë ´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÖÔ ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö ú¸ü−Öê (ú) . . . . . . . . . . êú ×»Ö‹ †−Öã´Ö×ŸÖ ÆêüŸÖã
†¯Ö−ÖÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö •Ö´ÖÖ ú¸ü ¸üÆüÖ ÆæÑ, †Öî¸ü ˆÃÖ ×−Ö´Ö×ŸÖ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ¤êüŸÖÖ ÆæÑü : -
(ú) ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ •ÖÆüÖÑ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ÛÃ£ÖŸÖ Æîü :
(Ö) Ã¾ÖÖ´Ößú úÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯ÖŸÖÖ :
(Ö) ¯ÖÖ‡¯Ö »ÖÖ‡−Ö êú ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ŸÖ£ÖÖ •ÖÆüÖÑ ŸÖú •ÖÖŸÖß Æîü úê ¯Öæ¸üÖ ›üÖú úÖ ¯ÖŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ˆ−Ö Ã£ÖÖ−Ö úÖ ³Öß ×¾Ö¾Ö¸üÖ •ÖÆüÖÑ ÃÖê
¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ´Öë úÖµÖÔ¾ÖÖÆüß úÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü :
(‘Ö) ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ×²Ö”ûÖ−Öê/×−Ö´ÖÖÔÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ ×•ÖÃÖ´Öë ÃÖ³Öß ÃÖÆüÖµÖú úÖµÖÐ †Öî¸ü ˆ¯Öú¸üÖ
ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü :
(’û) ¯ÖÖ‡Ô¯Ö úÖ ¾µÖÖÃÖ ŸÖ£ÖÖ ãú»Ö »Ö´²ÖÖ‡Ô †Öî¸ü ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ÖîÃÖ ŸÖ£ÖÖ ŸÖ¸ü»Ö †×¬ÖúŸÖ´Ö •Ö´ÖÖ ¸üÖ−Öê úß ´ÖÖ¡ÖÖ ×•ÖÃÖê
×úÃÖß ³Öß ÃÖ´ÖµÖ ŸÖ£ÖÖ ×úÃÖß ³Öß ×¤ü−Ö ¯Ö×¸ü¾Ö×ÆüŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü :
(“Ö) ÃÖ´ÖÖ−µÖ ¯Ö×¸ü“ÖÖ»Ö−Ö ¤ü²ÖÖ¾Ö ×úÃÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ŸÖú úÖµÖÔ ÆêüŸÖã ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö úÖ ×›ü•ÖÖ‡Ô−Ö ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü :
(”û) †−Öã´ÖÖ×−ÖŸÖ ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ‡¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯Ö †Ö¸Óü³Ö úß µÖÖê•Ö−ÖÖ :
(•Ö) ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ úÖµÖÔ ú»ÖÖ¯Ö ÆêüŸÖã ÃÖÓÖšü−ÖÖŸ´Öú ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖ×µÖú ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö
†Öî¸ü ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö †Öî¸ü ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ ¯Öê™ÒüÖêØ»ÖÖ ³Öß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ Æîü :
(i) ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ˆ¯Ö²ÖÓ¬Ö ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ Æïü µÖÖ ú¤ü´Ö ˆšüÖµÖê Ö‹ Æïü :
(ii) ¯ÖÖ‡Ô¯Ö »ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ŸÖ¸ü»Öü êú †×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ²ÖÆü−Öê êú Îú´Ö ´Öë ²Ö“ÖÖ¾Ö êú ˆ¯ÖÖµÖ :
(iii) †ÖÖ µÖÖ ×¾ÖÃ±úÖê™ü µÖÖ ²Ö›Íêü ¯Öê™ÒüÖê×»ÖµÖ´Ö ˆŸÃÖ•ÖÔ−Ö úÖ ×−Ö¾ÖÖ¸üÖ †Öî¸ü ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ †Öê¸ü ‡ÃÖêú ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
¯Ö×¸üÖÖ´Ö :
(iv) ÃÖÖ‡Ô™ü ¯Ö¸ü úÖµÖÔ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã †¯Öê×ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ, ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ‹¾ÖÓ
ˆ¯Öú¸üÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−ÖÖ, †Öî¸ü :
(v) †¯ÖŸÖ™ü Öê¡Ö ´Öë ²Ö›Íüß †Ö¯Ö¤üÖ ÃÖê ˆ¤Ëü³ÖæŸÖ †Ö¯ÖÖŸÖúÖ»Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ¯Ö¸ü »ÖÖêÖÖë úÖê ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ úß
¯ÖÏéú×ŸÖ †Öî¸ü ˆšüÖ‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú¤ü´ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ •ÖÖ−Öê¾ÖÖ»Öß ÃÖæ“Ö−ÖÖ :
(i) úÖê‡Ô †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ :
ŸÖÖ¸üßÖ : ........................................
111
×«üŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß
(×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 107¤êüÖë)
ŸÖÖ¯Ö ÃÖÓú´ÖÔ êú ×»Ö‹ ŸÖÖ¯Ö

ÃÖÓú´ÖÔ †−Öã–ÖÖ ¯Ö¡Ö/¯Ö×¸üºþ¤ü Ã£ÖÖ−Ö êú
×»Ö‹ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü
Îú´Ö ÃÖÓµÖÖ______________
ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö : ‡ÓÃ™üÖò»Öê¿Ö−Ö úÖ −ÖÖ´Ö :
úÖµÖÔ ×−ÖúÖÃÖß ÃÖê __________‘ÖÓ™üÖ, ŸÖÖ¸üßÖÖ__________ÃÖê________‘ÖÓ™êü, ŸÖÖ¸üßÖ_______ •Ö²Ö

ŸÖú −Ö¾Ößú¸üÖ ´Öë ²Ö¤ü»Ö −ÖÆüà •ÖÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ¾Öî¬Ö
úÖê •ÖÖ¸üß ×úµÖÖ ÖµÖÖ (×¾Ö³ÖÖÖ / †−Öã³ÖÖÖ / šêüêú¤üÖ¸ü)___________________________________
úÖµÖÔ úÖ ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú Ã£Ö»Ö (Öê¡Ö / µÖæ×−Ö™ü / ˆ¯ÖÂú¸üü ÃÖÓµÖÖ †Ö×¤ü.)____________________________
úÖµÖÔ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ :

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
¯Ö¸ü×´Ö™ü •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Ö¤üÖë úÖê •ÖÖÑ“Ö ×»ÖµÖÖ •ÖÖ‹…
(ÃÖÆüß ÖÖ−Öê ´Öë (√) ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸ëüü, ŸÖÖ¸üú (*) ÃÖ×ÆüŸÖ •ÖÖÑ“ÖÃÖæ“Öß ´Ö¤üÖë úÖê ×“ÖÛ−ÆüŸÖ (x) ú¸ëü ¯ÖÏÖ¯ŸÖúŸÖÖÔ «üÖ¸üÖ
†−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ)
Îú.ÃÖÓ ´Ö¤ü ×úµÖÖ †Ö¾Ö¿µ Îú. ´Ö¤ü ×úµÖÖ †Ö¾Ö¿µ
. ÖµÖÖ ÖúŸÖÖ ÃÖÓ. ÖµÖÖ ÖúŸÖÖ
−ÖÆüà −ÖÆüà
ú. ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ×²Ö−¤ãü Ö. ŸÖÖ¯Ö ÃÖÓú´ÖÔ êú ×»Ö‹ / ¯Ö×¸üÃÖ¨ü
Ã£ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü
1 ˆ¯Öú¸üÖ/×−Ö¸üß×ÖŸÖ úÖµÖÔ Öê¡Ö 1 ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓ¾ÖÖŸÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö úß
ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ
2 “ÖÖ¸üÖë †Öê¸ü ÃÖê ×‘Ö¸üÖ Æãü†Ö Öê¡Ö 2 ×−ÖúÖÃÖ úß ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ /
úÖ ×−Ö¸üßÖÖ, ÃÖ±úÖ‡Ô ‹¾ÖÓ ×−Öú»Ö−Öê úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
œÍüú−ÖÖ
3 ³Öæ×´ÖÖŸÖ −ÖÖ»ÖÖ, ´Öê−Ö 3 ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ/ ´Öë™ü/šêêú¤üÖ¸ü/
ÆüÖ»ê ÃÖ/•Öß ²Öß ›üß †Ö×¤ü †Öî¸ü †ÖÖ/ÃÖã¸üÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖ úÖê
ŸÖÖ¯Ö ÃÖŸÖÆü êú −Ö•Ö¤üßú œÍüúÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¾ÖîúÛ»¯Öú úÖÙ´Öú…
Æãü†Ö…
112
4 †−µÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ÃÖê ×¾Ö“ÖÖ¸üÖßµÖ 4 ˆ¯Öú¸üÖ ´Öë »ÖÖ‡ÔØ−ÖÖ êú ¯Öß”êû

¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ †Öî¸ü ×•ÖÃÖêú ±ÓúÃÖê ŸÖê»Ö ‹¾ÖÓ ÖîÃÖ êú ×»Ö‹ •ÖÖÑ“Ö
×»Ö‹ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê
“ÖÖîúÃÖ ×úµÖÖ ÖµÖÖ….
5 ˆ¯Öú¸üÖ 5* ×“Ö−ÖÖÖ¸üß ÃÖê ²Ö“Ö−Öê êú ×»Ö‹
×”û¯ÖÖ Æãü†Öü/×¾Ö“”êû×¤üŸÖü / ²Ö−¤ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¾Ö“Ö…
/ ¯Öé£Öúü / Öã»ÖÖ ¯»ÖÖ−Öü
6 ˆ¯Öú¸üÖ úÖ šüßú ÃÖê 6* œÍüÖê−Öê¾ÖÖ»ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ −ÖÖê•Ö»Ö úÖê
×−ÖÂúÖÃÖ−Ö †Öê¸ü †¾Ö−Ö´Ö−Ö ÃÖÆüß œÍÓüÖ ÃÖê ³Öæ×´ÖÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ…
7 ˆ¯Öú¸üÖ úÖ šüßú ÃÖê 7* ¯Ö×¸üÃÖ¨ü Ã£ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×¾ÖÛÂ™ü
¾ÖÖÂ¯Ößú¸üÖ/¿Öã×¨üú¸üÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¾ÖîúÛ»¯Öú
úÖÙ´Öú…
8 •Ö»Ö ²ÖÆüÖ¾Ö úÖ ˆ¯Öú¸üÖ
9 †ÖµÖ¸ü−Ö ÃÖ»±úÖ‡Ô›ü Æü™üÖµÖÖ Ö ¾ÖÖÆü−Ö ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ÆêüŸÖã
ÖµÖÖ/Öß»ÖÖ ¸üÖÖ ÖµÖÖ…ü
10 ˆ¯Öú¸üÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ 1* ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ˆ¯Öú¸üÖ ¯Ö¸ü ×“Ö−ÖÖÖ¸üß
†Ö‡ÔÃÖÖê»Öê™üê›ü ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖ´Öë ‹¸êüÃ™ü¸ü / ¾ÖÖÆü−Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö
¯Ö¸ü×´Ö™ü −Ö´²Ö¸ü ™îüÖ ×úµÖÖ
•ÖÖ‹…
11 ÖîÃÖ •ÖÖÑ“Ö : HCs =
%LEL
™üÖòŒÃÖßÃÖ ÖîÃÖ = ppm,
O2 = %
12* “Ö»ÖŸÖÖ ×±ú¸üŸÖß ¯ÖÖ−Öß ÆüÖò•Ö/ ‘Ö ˆŸÖ−Ö−ÖË úÖµÖÔ êú ×»Ö‹
†−Öß¸üÖê¬Öú úß
ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ/±úÖµÖ¸ü ¾ÖÖ™ü¸ü
¯ÖÏÖÖ»Öß úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ
13* ‹×¸üµÖÖ úÖò¸ü›üÖê−Öê›ü ‹¾ÖÓ 1 ˆŸÖ−Ö−ÖË /ÃÖ›Íüú ú™üÖ‡Ô/ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ™êüÖ / ²ÖÖê›ÔüÃÖ úß ×¾Ö³ÖÖÖ ÃÖê −ÖÆü¸ü ú™üÖ‡Ô êú ×»Ö‹
ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ ×−ÖúÖÃÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ úß •ÖÖ‹…
×™ü¯¯ÖÖß :
1. †−Öã´ÖÖ×−ÖŸÖ †¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ×ÎúµÖÖ ú»ÖÖ¯Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ Æîü (ÃÖÓ²Ó ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Ö¤ü úÖê ™üßú ú¸ëü):
†ÖòŒÃÖß•Ö−Ö êú ú´Öß êú úÖ¸üÖ/ H2S, ™üÖòŒÃÖßú ÖîÃÖ / •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ /¯ÖÖµÖ¸üÖê±êú×¸üú †ÖµÖ¸ü−Ö /
ÎúÖê×ÃÖ¾Ö ¸üÃÖÖµÖ−Ö / ¾ÖÖÂ¯Ö - úÖò−Ö›êü−ÖÃÖê™ü / †−µÖ…
2. ´ÖÖ−Öú ¯Öß¯Öß‡Ô‹ÃÖ êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ¯Öß¯Öß‡Ô‹ÃÖ úÖê ˆ¯ÖµÖÖêÖ ´Öë »ÖÖµÖÖ •ÖÖ‹ (Æêü»Ö´Öê™ü, ÃÖã¸üÖÖ
•ÖæŸÖÖ, ¤üÃŸÖÖ−ÖÖ, ¾µÖÖµÖ»Ö¸ü ÃÖæ™ü): “ÖêÆü¸êü úÖ ú¾Ö“Öü / ‹¯ÖÏÖî−Ö/ úÖ»ÖÖ “Ö¿´ÖÖ / ¬Öæ»Ö ¸üÖê¬Öú / ¿Öã¨ü Æü¾ÖÖ ´ÖÖÃú
/•Öß¾Ö−Ö ¸êüÖÖ / ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü / ‹µÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö / ‡ÔµÖ¸ü´Ö±ú †Ö×¤ü…
3. †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÃÖ¾ÖÖ¬ÖÖ−Öß, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê : _______________________________________
113
•ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖ −ÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖ −ÖÖ´Ö ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ êú ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö
×−ÖÂúÖÃÖ−Ö −Ö¾Ößú¸üÖ
ÃÖ´ÖµÖ HC's, O2, †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ úÖ
ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ŸÖú ™üÖòŒÃÖßú êú ×»Ö‹ µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê, †−µÖ£ÖÖ úÖ −ÖÖ´Ö, ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö −ÖÖ´Ö, ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö
ÖîÃÖ •ÖÖÑ“Ö úß ´ÖÖ−Ö -¿Öæ−µÖ- ×»ÖÖë ‹¾ÖÓ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ‹¾ÖÓ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
¾ÖÔú ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖêêú ²Ö−¤ü ú¸ü−ÖÖ

¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ: ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ úÖµÖÔ •ÖÖ¸üßú¢ÖÖÔ : úÖµÖÔ ¯Öæ¸üÖ ÆüÖê ÖµÖÖ ‡ÃÖê •ÖÖÑ“Ö ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ,
¯Öæ¸üÖ ú¸ü ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ / úÖµÖÔ ²Ö−¤ü ú¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü ÃÖÖ±ú ú¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü ÃÖÖ±ú ú¸ü ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×úÃÖß ³Öß ¯ÖÏúÖ¸ü êú
×¤üµÖÖ ÖµÖÖ… ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Æîü…
ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü −ÖÖ´Ö ‹¾ÖÓ ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ŸÖÖ¸üßÖ †Öî¸ü −ÖÖ´Ö ‹¾ÖÓ ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
ÃÖ´ÖµÖ ÃÖ´ÖµÖ
ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ †−Öã¤êü¿Ö :
1. ¾ÖÔú ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖê ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß¯Öæ¾ÖÔú Ã¯ÖÂ™ü †Ö¸üÖë ´Öë ³Ö¸üŸÖê Æãü‹ µÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ ×ú ÃÖ³Öß ÃÖêŒÃÖ−ÖÖë/ˆ¯Ö
ÃÖêŒÃÖ−ÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ‹Ñ ¤üß Ö‡Ô Æïü ŸÖ£ÖÖ úÖê‡Ô ³Öß úÖò»Ö´Ö ÖÖ»Öß −ÖÆüà Æîü… ÃÖÓ¾ÖÖ¤ü ×¾Ö×Æü−ÖŸÖÖ úÖê ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖŸÖê
Æãü‹ Ãêú“Ö úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖ‹…
2. ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ •ÖÖê×Ö´Ö úÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß¯Öæ¾ÖÔú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ÆüÖê−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖ ŸÖ£ÖÖ
ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖŸÖÖ úÖê ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹…
3. †ÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‘ÖÓ™üß/ÃÖÖµÖ¸ü−Ö êú ²Ö•ÖŸÖê Æüß ÃÖ³Öß úÖµÖÔ úÖê ¸üÖêú ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹…
4. úÖµÖÔ Öê¡Ö ´Öë êú¾Ö»Ö †×³Ö¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ¾ÖÖÆü−Ö/‡Ó•Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ Ã¾Ößéú×ŸÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ ˆ¯Öú¸üÖ ‹¾ÖÓ †Öî•ÖÖ¸ü úß †−Öã´Ö×ŸÖ…
5. ¾Öê»ÖØ›üÖ ´Ö¿Öß−Ö Öî¸ü-¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ŸÖ£ÖÖ Æü¾ÖÖµÖãŒŸÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¸üÖß •ÖÖ‹…
6. •Ö²Ö ŸÖú ×¾ÖÃ±úÖê™üú ´Öß™ü¸ü ×¸üØ›üÖ •Öß¸üÖê −ÖÖ ÆüÖê, ŸÖ²Ö ŸÖú ŸÖÖ¯Ö ÃÖÓú´ÖÔ úß †−Öã–ÖÖ −Ö ¤üß •ÖÖ‹…
7. •Ö²Ö úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ ¯Ö×¸üºþ¨ü Ã£ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ ´Öê−Ö ÆüÖê»Ö µÖÖ ¯ÖÏ¾Öê¿Ö ×²Ö−¤ãü ¯Ö¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÖê
¾ÖîúÛ»¯Öú ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úÖê •Öºþ¸ü ŸÖî−ÖÖŸÖ ú¸êü…
8. ×úÃÖß •ÖÆüÖ•Ö ( vessel) êú ´Öê−Ö ÆüÖê»Ö úÖê œÍüúŸÖê ÃÖ´ÖµÖ µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü»Öë úß •ÖÆüÖ•Ö êú †−¤ü¸ü úÖê‡Ô †Ö¤ü´Öß
µÖÖ ¾ÖÃŸÖã −ÖÆüà Æîü…
114
9. úÖµÖÔ ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö êú −Ö¾Ößú¸üÖ êú ×»Ö‹, •ÖÖ¸üßúŸÖÖÔ µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü»Öê ×ú úÖµÖÔ •ÖÖ¸üß ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ÛÃ£Ö×ŸÖ
ÃÖÓŸÖÖêÂÖ¯ÖÏ¤ü Æîü… †Ö¸ü ¿Ö¢ÖÖí ´Öë ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö úß •ÖÖŸÖß Æîü ŸÖÖê µÖê †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖêÖÖ ×ú −ÖµÖÖ ¯Ö¸ü×´Ö™ü •ÖÖ¸üß ×úµÖÖ •ÖÖ‹ µÖÖ
¾Ö¢ÖÔ´ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü×´Ö™ü ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹…
10. µÖÆü †−Öã´Ö×ŸÖ ˆÃÖß ¯Ö¸ü×´Ö™ü ¯Ö¸ü †×¬ÖúŸÖ´Ö ÃÖÖŸÖ ú»Öê›ü¸ü ×¤ü−ÖÖêÓ ŸÖú −Ö¾Ößú¸üÖ ²ÖœÍüÖ‡Ô •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü…
11. µÖÆü ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖµÖÔÃ£Ö»Ö ¯Ö¸ü ÃÖ¤îü¾Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
12. úÖµÖÔ ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ²ÖÖ¤ü ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖê ²Ö−¤ü ú¸üŸÖê Æãü‹ †×³Ö»ÖêÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹…
13. ˆªÖêÖ †¯Ö−Öê ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö †Öî¸ü ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö úÖµÖÔ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−Öã¤êü¿Ö úÖê •ÖÖê›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
115
ŸÖéŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß
(×¾Ö×−ÖµÖ´Ö 108¤êüÖë)
¿ÖßŸÖŸÖÖ ÃÖÓú´ÖÔ ¯Ö¸ü×´Ö™ü
Îú´Ö ÃÖÓµÖÖ.______________
ÖÖ−Ö úÖ −ÖÖ´Ö : †×¬ÖÂšüÖ¯Ö−Ö úÖ −ÖÖ´Ö:
úÖµÖÔ ×−ÖúÖÃÖß ÃÖê_ ________‘ÖÓ™üÖ, ŸÖÖ¸üßÖ _________ ÃÖê _________‘ÖÓ™üÖ ŸÖÖ¸üßÖ ________úÖê
•ÖÖ¸üß ×úµÖÖ ÖµÖÖ (•Ö²ÖŸÖú −Ö¾Ößú¸üÖ ´Öë ²Ö¤ü»Ö −ÖÆüà •ÖÖ−ÖÖ êú ×»Ö‹ ¾Öî¬Ö)
•ÖÖ¸üß : (×¾Ö³ÖÖÖ / †−Öã³ÖÖÖ/ šüêêú¤üÖ¸ü) ________________________
úÖµÖÔ úÖ ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú Ã£Ö»Ö (Öê¡Ö/ µÖæ×−Ö™ü / ˆ¯ÖÃú¸üÖ ÃÖÓ. †Ö×¤ü)_____________________________
úÖµÖÔ úÖ ×¾Ö¾Ö¸üÖ :

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
¯Ö¸ü×´Ö™ü •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Ö¤üÖë úÖê •ÖÖÑ“Ö ×»ÖµÖÖ •ÖÖ‹…
(ÃÖÆüß ÖÖ−Öê ´Öë √ ú¸ëü, ŸÖÖ¸üú (*) ÃÖ×ÆüŸÖ •ÖÖÑ“Ö ÃÖæ“Öß ´Ö¤üÖë úÖê ×“ÖÛ−ÆüŸÖ ú¸ëü, ¯ÖÏÖ¯ŸÖúŸÖÖÔ «üÖ¸üÖ †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ×úµÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ…)
Îú´Ö ´Ö¤ü ×úµÖÖ †Ö¾Ö¿ Îú´Ö ´Ö¤ü ×úµÖÖ †Ö¾Ö¿µ
ÃÖÓ. ÖµÖÖ µÖúŸÖÖ ÃÖÓ. ÖµÖÖ ÖúŸÖÖ
−ÖÆüà. −ÖÆüà.
1 ˆ¯Öú¸üÖ / ×−Ö¸üß×ÖŸÖ úÖµÖÔ Öê¡Ö 6 •Ö»Ö ²ÖÆüÖ¾Ö úß ˆ¯Öú¸üÖ
2 “ÖÖ¸üÖë †Öê¸ü ÃÖê ×‘Ö¸üÖ Æãü†Ö Öê¡Ö úß 7 ˆ¯Öú¸üÖ úÖ šüßú œÍÓüÖ ÃÖê
•ÖÖÑ“Ö, ÃÖ±úÖ‡Ô ‹¾ÖÓ œÍüú−ÖÖ ¾ÖÖÛÂ¯Öú¸üÖ / ¿Öã×¨üú¸üÖ
3 ˆ¯Öú¸üÖ ×”û¯ÖÖ Æãü†Öü/×¾Ö“”êû×¤üŸÖ 8 ¯ÖÏµÖÖ¯ŸÖ ÃÖÓ¾ÖÖŸÖ−Ö ‹¾ÖÓ ¯ÖÏúÖ¿Ö
/ ²Ö−¤ü / ¯Öé£Öúü / Öã»ÖÖ ¯»ÖÖ−Öü úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
4 ˆ¯Öú¸üÖ úÖ šüßú ÃÖê ×−ÖÂúÖÃÖ−Ö 9* ‹×¸üµÖÖ úÖê¸ü›üÖê−Öê›ü †Öò±ú / ‹¾ÖÓ
†Öî¸ü †¾Ö−Ö´Ö−Ö “ÖêŸÖÖ¾Ö−Öß ²ÖÖê›Ôü/™îüÖ úß
ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ
5 ˆ¯Öú¸üÖ ×¾ÖªãŸÖßµÖ, †Ö‡ÔÃÖÖê»Öê™êü›ü 10 ÖîÃÖ •ÖÖÑ“Ö: HCs / ™üÖòŒÃÖßÃÖ
ŸÖ£ÖÖ ™îü›ü ¯Ö¸ü×´Ö™ü ÃÖÓµÖÖ. ----- †Ö×¤ü
---------------------- HCs =
% LEL
™üÖòŒÃÖßú ÖîÃÖ =
ppm
116
×™ü¯¯ÖÖß :
1. †−Öã´ÖÖ×−ÖŸÖ †¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯Ö×¸üÃÖÓú™ü´ÖµÖ ×ÎúµÖÖú»ÖÖ¯Ö ×−Ö´−Ö×»ÖÖŸÖ Æîü (ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Ö¤ü úÖê √ ú¸ëü) †ÖòŒÃÖß•Ö−Ö êú
ú´Öß êú úÖ¸üÖ/H2s ™üÖòŒÃÖßÃÖ ÖîÃÖ / •¾Ö»Ö−Ö¿Öß»Ö ÖîÃÖ / ¯ÖÖµÖ¸üÖê±êú×¸üú †ÖµÖ¸üÖ / îú¸êüÃ™üß´Ö êú×´Öú»ÃÖ /
Ã™üß´Ö -úÖî›êü−ÃÖæ› ü / †−µÖ _____________
2. ´ÖÖ−Öú PPE êú †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ †×ŸÖ×¸üŒŸÖ PPE úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ (Æêü»Ö´Öê™ü, ÃÖã¸üÖÖ •ÖæŸÖÖ, ¤üÃŸÖÖ−ÖÖ,
²µÖÖµÖ»Ö¸ü ÃÖæ™ü): “ÖêÆü−Öê úÖ ú¾Ö“Öü / ‹Ë¯ÖÏÖò−Ö / úÖ»ÖÖ “Ö¿´ÖÖ / ¬Öæ»Öü ¸üÖê¬Öß / ¿Öã¨ü Æü¾ÖÖ ´ÖÖÃú / •Öß¾Ö−Ö ¸êüÖÖ /
ÃÖã¸üÖÖ ²Öê»™ü / ‹µÖ¸ü »ÖÖ‡Ô−Ö / ‡ÔµÖ¸ü´Ö±ú †Ö×¤ü.
3. †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê : ____________________________
•ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖ −ÖÖ´Ö •ÖÖ¸üßú¢ÖÖÔ úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ úÖ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ úÖ ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
†Öî¸ü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö
¾ÖÔú ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ú¸ü−ÖÖ:

¯ÖÏÖ¯ŸÖú¢ÖÖÔ : ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ úÖµÖÔ •ÖÖ¸üßú¢ÖÖÔ : úÖµÖÔ ¯Öæ¸üÖ ÆüÖê ÖµÖÖ ‡ÃÖê •ÖÖÑ“Ö ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ…
¯Öæ¸üÖ ú¸ü ×»ÖµÖÖ ÖµÖÖ / úÖµÖÔ ²Ö−¤ü ú¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü ÃÖÖ±ú ú¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü ÃÖÖ±ú ú¸ü ×¤üµÖÖ ÖµÖÖ ŸÖ£ÖÖ ×úÃÖß ³Öß ¯ÖÏúÖ¸ü úÖ
×¤üµÖÖ ÖµÖÖ… •ÖÖê×Ö´Ö ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ Æîü…
ŸÖÖ¸üßÖ ‹¾ÖÓ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ŸÖÖ¸üßÖ ‹¾ÖÓ −ÖÖ´Ö †Öî¸ü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
ÃÖ´ÖµÖ ÃÖ´ÖµÖ
×−ÖÂúÖÃÖ−Ö −Ö¾Ößú¸üÖ :
ÃÖ´ÖµÖ †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß µÖ×¤ü ú¢ÖÖÔ úÖ −ÖÖ´Ö,

•ÖÖ¸üß ¯ŸÖú¢ÖÖÔ úÖ −ÖÖ´Ö,
¯ÖÏÖ
ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ŸÖú úÖê‡Ô ÆüÖê †−µÖ£ÖÖ ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö †Öî¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü ¯Ö¤ü−ÖÖ´Ö †Öî¸ü ÆüÃŸÖÖÖ¸ü
-¿Öæ− µÖ - ×»ÖÖë
ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ †−Öã¤êü¿Ö :
1. ¾ÖÔú ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖê ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ¯Öæ¾ÖÔú Ã¯ÖÂ™ü †Ö¸üÖë ´Öë ³Ö¸üŸÖê Æãü‹ µÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ ×ú ÃÖ³Öß
ÃÖêŒÃÖ−ÖÖë/ˆ¯Ö-ÃÖêŒÃÖ−ÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ‹Ñ ¤üß Ö‡Ô Æîü ŸÖ£ÖÖ úÖê‡Ô ³Öß úÖò»Ö´Ö ÖÖ»Öß −ÖÆüà Æîü… ÃÖÓ¾ÖÖ¤ü
×¾Ö×Æü−ÖŸÖÖ úÖê ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ Ãêú“Ö úß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß •ÖÖ‹…
2. ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ •ÖÖê×Ö´Ö úÖ ÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ¯Öæ¾ÖÔú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ úÖµÖÔ ¯ÖÏÖ¸ü´³Ö ÆüÖê−Öê êú ¯Öæ¾ÖÔ ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ÃÖã¸üÖÖ
ŸÖ£ÖÖ ÃÖã¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯Öú¸üÖÖë úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ úÖê ¬µÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖÖ •ÖÖ‹…
117
3. µÖ£ÖÖÃ£ÖÖ−Ö ŸÖî−ÖÖŸÖß úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ÆêüŸÖã ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ/¸üÖ ¸üÖÖ¾Ö/šêüêú¤üÖ¸ü/†ÖÖ/ÃÖã¸üÖÖ †Ö×¤ü ÃÖê ¾ÖîúÛ»¯Öú
úÖÙ´ÖúÖê úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ µÖ×¤ü úÖê‡Ô †×ŸÖ×¸üŒŸÖ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ úß Ö‡Ô ÆüÖê…
4. †ÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‘ÖÓ™üß/ÃÖÖµÖ¸üÖ êú ²Ö•ÖŸÖê Æüß ÃÖ³Öß úÖµÖÔ úÖê ¸üÖêú ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹…
5. úÖµÖÔ ×−ÖÂúÖÂÖ−Ö êú −Ö¾Ößú¸üÖ êú ×»Ö‹, •ÖÖ¸üßú¢ÖÖÔ µÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü »ÖêÓ ×ú úÖµÖÔ •ÖÖ¸üß ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹
ÛÃ£Ö×ŸÖ ÃÖÓŸÖÖêÂÖ¯ÖÏ¤ü Æîü… †Ö¸ü ¿Ö¢ÖÖí ´Öë ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö úß •ÖÖŸÖß Æêü ŸÖÖê µÖê †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖêÖÖ ×ú −ÖµÖÖ ¯Ö¸ü×´Ö™ü ×−ÖÖÔŸÖ
×úµÖÖ •ÖÖ‹ µÖÖ ¾Ö¢ÖÔ´ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü×´Ö™ü ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×úµÖÖ •ÖÖ‹…
6. µÖÆü †−Öã´Ö×ŸÖ ˆÃÖß ¯Ö¸ü×´Ö™ü ¯Ö¸ü †×¬ÖúŸÖ´Ö ÃÖÖŸÖ ú»Öê−›ü¸ü ×¤ü−ÖÖêÓ ŸÖú −Ö¾Ößú¸üÖ ²ÖœÍüÖµÖß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü…
7. µÖÆü ¯Ö¸ü×´Ö™ü úÖµÖÔ Ã£Ö»Ö ¯Ö¸ü ÃÖ¤îü¾Ö ´ÖÖî•Öæ¤ü ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
8. úÖµÖÔ ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ²ÖÖ¤ü ¯Ö¸ü×´Ö™ü ²ÖÓ¤ü ú¸ü ×¤üµÖÖ •ÖÖ‹…
ˆªÖêÖ †¯Ö−Öê ÃÖÓÏ“ÖÖ»Ö−Ö ‹¾ÖÓ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö úÖµÖÔ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †−µÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−Öã¤êü¿Ö •ÖÖê›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
(±úÖ‡»Ö ÃÖÓµÖÖ S-66012/01/2008-ISH.II)ú
(‹. ÃÖß. ¯ÖÖ›êü)

³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ÃÖÓµÖãŒŸÖü ÃÖ×“Ö¾Ö
118
×¾ÖÂÖµÖ-ÃÖæ“Öß
†¬µÖÖµÖ ¯ÖéÂšü
1. ¯ÖÏÖ¸Óü×³Öú 1
2. ×¾Ö¾Ö¸üÖ, ÃÖæ“Ö−ÖÖ‹Ñ ŸÖ£ÖÖ ¯»ÖÖ−Ö (−ÖŒ¿ÖÖ) 8
3. ¯Ö¸üßÖÖ ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´ÖŸÖÖ ‹¾ÖÓ Ã¾ÖÃ¾Ö£ÖŸÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ-¯Ö¡Ö 12
4. ×−Ö¸üßÖú, ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ úŸÖÔ¾µÖ 19
5. ×›ÒüØ»ÖÖ ‹¾ÖÓ ¾ÖÔú†Öê¾Ö¸ü 31
6. ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö 42
7. ¯ÖÖ‡Ô¯Ö»ÖÖ‡Ô−Ö ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖÆü−Ö 50
8. ÃÖã¤æü¸üŸÖ™üßµÖ ÃÖã¸üÖÖ •ÖÖê−Ö 53
9. ÖîÃÖ †ÖÖ ‹¾ÖÓ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ¯ÖÏ×ŸÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö (ÃÖã¸üÖÖ) 54
10. ÃÖ´Öã¦ü ×ú−ÖÖ¸êü Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÃÖÓµÖÓ¡Ö úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö 60
11. ´Ö¿Öß−Ö ÃÖÓµÖÓ¡Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ¯Öú¸üÖ 68
12. ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ/ÃÖÖ´ÖÖ−µÖ ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö (•Öê−Ö¸ü»Ö ÃÖê°™üß ¯ÖÏÖê×¾Ö•Ö−Ö) 73
13. ×¾Ö×¾Ö¬Ö 78
¯ÖÏ£Ö´Ö †−ÖãÃÖæ“Öß (±úÖ´ÖÔ −Ö.1ÃÖê 8) 81
×«üŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß 111

ŸÖéüŸÖßµÖ †−ÖãÃÖæ“Öß 115
119
(³ÖÖ¸üŸÖ êú ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö, †ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ, ³ÖÖÖ 2, ÖÓ›ü 3, ˆ¯ÖÖÓ›ü (ii) ´Öë ¯ÖÏúÖ¿Ö−ÖÖ£ÖÔ)
ÁÖ´Ö †Öî¸ü ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖµÖ
†×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ
−Ö‡Ô ×¤ü»»Öß, ŸÖÖ¸üßÖ , 2011
ÃÖÖ. úÖ. ×−Ö............ (†) ú×ŸÖ¯ÖµÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úÖ ¯ÖÏÖºþ¯Ö êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1952
(1952 úÖ 35) úß ¬ÖÖ¸üÖ 12 êú †¬Öß−Ö Ö×šüŸÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ úß ×ÃÖ±úÖ×¸ü¿ÖÖë ¯Ö¸ü, ˆŒŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úß
¬ÖÖ¸üÖ 57 « üÖ¸üÖ ¯ÖÏ¤ü¢Ö ¿ÖÛŒŸÖµÖÖë úÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ú¸üŸÖê Æãü‹, ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ×¾Ö×−Ö×µÖ´Ö, 1984 úÖê ˆ−Ö ²ÖÖŸÖÖë êú
×ÃÖ¾ÖÖµÖ †×¬ÖÎúÖÓŸÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ×•Ö−Æëü ‹êÃÖê †×¬ÖÎú´ÖÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ×úµÖÖ ÖµÖÖ Æîü µÖÖ ú¸ü−Öê úÖ »ÖÖê¯Ö ×úµÖÖ
ÖµÖÖ Æîü, ˆŒŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö úß ¬ÖÖ¸üÖ 58 úß ˆ¯Ö-¬ÖÖ¸üÖ (1) úß †¯ÖêÖÖ−ÖãÃÖÖ¸ü ˆ−Ö ÃÖ³Öß ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë úß
•ÖÖ−ÖúÖ¸üß êú ×»Ö‹, ×•Ö−Öêú ˆÃÖÃÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ Æîü, ¯ÖÏúÖ×¿ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü µÖÆü
ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ˆŒŸÖ ¯ÖÏÖºþ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ˆÃÖ ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê ×•ÖÃÖúÖê ³ÖÖ¸üŸÖ êú ˆÃÖ ¸üÖ•Ö¯Ö¡Ö
úß ¯ÖÏ×ŸÖµÖÖÓ, ×•ÖÃÖ´Öë µÖÆü †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖÏúÖ×¿ÖŸÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü, •Ö−ÖŸÖÖ úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü,
ŸÖß−Ö ´ÖÖÃÖ †¾Ö×¬Ö úß ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖË ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ;
1. †ÖÖê¯Ö †Öî¸ü ÃÖã—ÖÖ¾Ö, µÖ×¤ü úÖê‡Ô ÆüÖê, ÁÖß ‹ÃÖ.êú. ØÃÖÆüü, †¾Ö¸ü ÃÖ×“Ö¾Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü,
ÁÖ´Ö †Öî¸ü ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖµÖ, ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü, ÁÖ´Ö ¿ÖÛŒŸÖ ³Ö¾Ö−Ö, −Ö‡Ô ×¤ü»»Öß -110001 úÖê ³Öê•Öê •ÖÖ
ÃÖëúÖê ;
2. ‹êÃÖê ×ú−Æüà †ÖÖê¯ÖÖë †Öî¸ü ÃÖã—ÖÖ¾ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö×−ÖÙ¤üÂ™ü †¾Ö×¬Ö êú ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔ ˆŒŸÖ
¯ÖÏÖºþ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úß ²ÖÖ²ÖŸÖ ×úÃÖß ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖëÖê, êú−¦üßµÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü «üÖ¸üÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úµÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
¯ÖÏÖºþ¯Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö
1. ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ −ÖÖ´Ö, ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü †Öî¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖê−ÖÖ

(1) ‡−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ −ÖÖ´Ö ŸÖê»Ö ÖÖ−Ö ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö, 2011 Æîü…
120

DGMS Mines Safety - 2011 Draft

Încărcat de

Informații document

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

DGMS Mines Safety - 2011 Draft

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

The Oil Mines Regulations, 2011

1. Short title, extent and application

(2) They shall extend to the whole of India

(3) They shall apply to every oil mine.

2. Definitions – In these regulations, unless the context otherwise requires.-

(1) “Act” means the Mines Act 1952;

(30) “explosimeter “ means an instrument to measure the concentration of flammable gas ;

(37) “form” means a form as set out in the First Schedule ;

(40) “gas free” means an environment in which--

(44) “hazardous atmosphere” means an atmosphere containing any flammable gas in a

(52) “living accomodation” means the part of the installation comprising of

(54) “machinery” means –

(58) “mud-pump” means a pump used to circulate mud;

(82) “Schedule” means a Schedule appended to these regulations;

(95) “well” means a hole in the earth crust-

(98) “ work-over” or “well-servicing” means one or more of a variety of remedial operations on

6. Change in ownership and addresses.-

2. When any appointment is made of an agent, manager, deputy manager, engineer,

8. Notice of abandonment or discontinuance.-

9. Notice of accident and dangerous occurrence.-

10. Notice of disease.-

(i) 50,000 : 1, in case of key plans;

(3) The Regional Inspector may, by an order in writing, -

(a) require such additional details to be shown on the plans required to be

12. Preparation of plans, etc., by surveyor.-

18. Practical experience of candidates for shot firing certificate of competency

24. Validity of a shot firing certificate. -

INSPECTORS, MANAGEMENT AND DUTIES

26. Qualifications of Inspectors.-

(2) No person shall be appointed as Inspector unless he holds a degree in mining or

(i) in relation to electrical machinery installed in mines, a person holding a degree in

27. Access to facilities and vessels.-

29. Qualification and appointment of manager.-

30. Qualifications and appointment of deputy managers.-

31. Qualification and appointment of engineer.-

32. Qualification and appointment of installation manager.-

33. Qualification and appointment of safety officer.-

34. Qualification and appointment of surveyors.-

35. Qualification and appointment of fire officer.-

36. Qualification and appointment of shot firing officer.-

37. Appointment of officials and competent persons.-

38. General management.-

(2) Except in a case of emergency, no person who is not an official or a competent

39. Duties of persons employed in mines.-

40. Duties of manager.-

41. Duties of deputy manager.-

(2) The deputy manager shall –

42. Duties of engineer.-

The engineer shall -

43. Duties of installation manager.-

44. Duties of safety officer.-

(1) The safety officer shall -

(b) advise the manager on measures necessary to prevent dangerous situations;

(g) maintain a detailed record of work performed by him every day.

45. Duties of fire officer.-

The fire officer shall --

(b) ensure proper layout, installation and maintenance of fire-fighting equipment;

(i) maintain detailed record of work performed by him every day;

46. Duties of shot firing officer.-

The shot firing officer shall -

(c) not hand over any explosive to any unauthorised person;

47. Duties of competent persons.-

(2) The competent person shall not -