Sunteți pe pagina 1din 8

INTRODUCCIÓN

En esta antología encontrarás canciones


populares en diferentes lenguas
indígenas junto con su traducción en
español. Al leer estas canciones nos
podemos dar cuenta del su significado y
que normalmente son historias de la
ANTOLOGÍA misma gente que habla esa lenguas, de
sus tradiciones, tareas cotidianas, etc.

DE También sabemos que en México se


hablan más de 69 lenguas o idiomas

CANCIONES indígenas. Cada uno de ellos con sus


respectivas variantes lingüísticas o
dialectos, siendo estos alrededor de 350.
CON La gran cantidad de lenguas que se
hablan en el territorio mexicano hacen

LENGUAS
del país uno de los más ricos en
diversidad lingüística en el mundo.

INDÍGENAS
DE MÉXICO

Ba'dudxapa soo' Mujer espigada


Ndinga ti son Esta es una pequeña hra hruzee ne tiene un jardin,
huiini, son sicarú y bonita canción, hruchuugu' guie' donde riega y corta
ni gudishe', que compuse, toco y guirá siado' flores
hruxhidxe', puedes bailar. cada mañana.
Hruuya' hriguni lu
hruyou'. Soy el que te quiere
xpido' La veo arreglar sus
Na'nga nadxieelii mujer espigada
hrunduuba' santos,
ba'dudxapa soo' nadie más te querrá
shixhe' ndani' barrer toda la casa
shi gu'nu xtobi ni como yo.
yoo' verlo te agradaría.
zanna pa zou'.
He dicho a tu madre ñuladxi' piou
Y ya construí un
Na' ma huayabe' si nos casamos,
Ne ma biza'ya' ti pozo,
nñou' pa lii naalu' dos bueyes y sus
bizé que reboza de agua
ne na' crias daré,
pa gusibaa pa sea verano u otoño.
chuppa yuuze ne en nuestra granja
gusiguie
shiñi' zudie' nada te faltara. Me gusta ver las
de shuga dxaa
que pe ziaadxa ni flores de albahaca,
Hay frijoles, sandías,
gou' pa chibiinu' Hriuuladxe' los plátanos que
calabazas y elotes.
hra ñaa. guuya' guiraa' sembró mi madre
Porque no quieres
guie'stiá están frondosos.
Nuu bizaa ne nada conmigo,
guiraa' biduaa
shandié, nuu ca que puedo yo hacer, Si llegaras a ver
bizuguá' nñia'
guitu ne zee'. si supieras cuanto el jardincito de mi
nuu ca naga'.
Ti hracala'dxu' duele madre
que naalu' ne na' no dejarías que Pa ñedaguuyalu' cuando los riega
shindi gune', pa lii sufriera así. hra le' huiini sti verlo te gustaría.
nannu' shinga nñia'
naná A lo lejos hueles
ora cusee
que nibeezalu' tierra mojada,
ñuladxi' lu'
ñate' zacá. te gustaría lo bonito
De zitu que germinó el la'sa
hriuushiilu' yú yú
ñuladxu' purti y el sapandú.
sicarú
Por la mañana en la
ñuuyu' gundani
casa de mi madre
la'sa yú
los que tienen
ne sapandú
depresión
Hralidxi nñia' vienen a comprar
huadxí siado' algo para hervir si se
binni huará nuu sienten mal.
ladxidó' En su casa todo hay,
ma canasí' hasta flautas de barro
shisha gucuí pa para los nervios.
biaba gui
Es grato que tengas
hralidxi ñiá'
Le' sti nñia' El jardín de mi un jardín,
guiráni' nuu
madre con un pozo
Hralidxi nñia' de pitu yú
rebosando todos los
napa ti le' La casa de mi madre zadxe'lu para stuíi
Sicarú nga gápu ti dias. laa dxandi' Por la mañana en la
le' que chi casa de mi madre
Hasta los pajaros
ndanini gápu ti gusiaandatu' ni los que tienen
verán
bizé qui hrinié siá depresión
y bajarán,
dxaa guirá dxi vienen a comprar
se posarán Dxandi' nga bine'
algo para hervir si se
De mani' huiini y disfrutarán. dxa bizé
sienten mal.
zee lu bi ne dxandi'nga
Tienes agua para En su casa todo hay,
zuuya'ni ziete nñia' chabé
cultivar, hasta flautas de barro
ne za'bí de neza guiá'
tomar y lavar para los nervios.
ziula'dxini
lo que llevas puesto. Hralidxi nñia'
Ne lii napu nisa huadxísiado'
Si lejos queda el
guzeu' binnihuará nuu
pozo
nisa gueu' ne ni ladxidó
es penosa la tarea,
quíbineu ma canazíi
¿y adonde irías?.
ni hrisaa' neu' shisha gucui pa
Flores amarillas, biaba gui
Pur ti pa zitu nuu
rojas, hrali dxi nñia'
bizé
blancas y otras más, guiráni' nuu
shianga naná ni
en el jardín de mi de pitu yú
ora que
mamá. zadxe'lu para stuíi
paraa ndi cheu'
Yo la ayudo en el
Ca guie' guchí ca
riego,
guie' shiña'
y porque la adoro
Guie' quichi' ne
hice aquel pozo.
guiraa' ga'
hra le' sti nñia' Estoy por acabar,
y me marcho,
Na' hracanía' lá
estoy mareado y
ma cuzee'
tome mucho,
pur lánga bine'
ahora sí me voy.
dxa bizé
ti nadxiie lá Doña Isabel se enoja
si llego borracho
Naa ma
a su casa,
chiluuxhe'
me castigará.
ma chibiee'
nashudxe' ma Lo que digo es
stale güee' verdad,
yanna ma chaa' no lo vayan a olvidar
no hablo por hablar.
Pacaa zadxiichi'
na chabé Naila Naila
Cierto es que hice el
pa guiua' hra yoo' pozo, Cuzaani' beeu ti En una noche de
nashudxe' dxe' y que mi madre es gueela', luna,
zaguiñe' na' doña Isabel Naila cayuuna Naila lloraba ante mi.
la del norte del neza lua'. Ella me hablaba con
Cani' canié' hri
poblado. Hrabibe na' ne ternura,
diidxa do', puso en mis labios su Hra basoo zénda' alborotó el corazón,
gulaquibe dulzura. bibapa ladxiduá', era que tú, mujercita,
ladxido'be lu tihua lii, sheela' me dejaste.
Yo le decía porqué
hrua'. huiine', bisaanu' ¡Que dirán todos! que
lloraba,
na' tú también eres de
Gudxelaabe shiñé ella me contestó así:
¡Shi guiní' binni! esas.
cayuunabe', ya me embriagué con
Lii pe' careeu'
ne gudxibena' otro hombre, Demasiados errores
zacá.
sacarí: ya no soy Naila para tuviste,
ma gudxite' lii ne tí. Stale stale pe' al no decirme que te
sti nguiiu, nga bicheeu, ibas:
Ya me embriagué con
ma cadi stiu nga ti que ña'bu' na' desvariaste y te
otro hombre,
ladxidua'ya'. pa ma' cheu': fuiste:
ya no soy Naila para
nisi guca í'cu' ne hasta mis trapos te
Ma gudxite' lii ne tí.
zeu': llevaste.
sti nguiiu,
Naila, di porqué me ni hribaque', ni
ma cadi stiu nga Desde que dejaste
abandonas, hracua' gucoou'
ladxidua'ya'. nuestra casa,
tonta, si bien sabes zeneu'.
adormilado me
Naila, gudxi na' que te quiero;
De dxi lii levanto y veo tu
shiñé cusaanu' vuelve a mi, ya no
gushañeeu' de cocina:
na', busques otro
hra lídxinu, utensilios, metate y
huati, nanu cou sendero.
hriasacaanda' tus platos,
nadxieelii; Te perdono porque
hreguuya' xcuzina desde que no estás
bibigueta ne na', sin tu amor,
lu': están boca abajo.
cadiguyubu stobi. se me parte el
xpladuyú lu'
Cabeeza' lii ti pa corazón. Dormido o despierto
xninchaa lu' ne
qui guínilu', siempre estás en mis
Naila, di porqué me xquiiche lu',
zuninálu' pensamientos.
abandonas, de dxi zeelu'
ladxidua'ya'. Si de verdad ya te
tonta, si bien sabes guiraani' neshe'
fuiste
Naila, gudxi na' que te quiero; hrilú.
con alguien
shiñé cusaanu' vuelve a mi, ya no
Ora hrase', ora regresame mis ropas
na', busques otro
hribáne' raídas.
huati, nanu cou sendero.
lii zuguaa lu' lu
nadxieelii; Te perdono porque Mucha gente
xquendabiaane'.
bibigueta ne na', sin tu amor, comenta:
Ya que sha pa
cadiguyubu stobi. se me parte el Hoy las bodas
huandí' ma' zeu'
Cabeeza' lii ti pa corazón. parecen mentiras.
shabayuxhe'
qui guínilu', Se sirve res, gallina y
gu'yu' tu
zuninálu' corona de flores en la
guseendaneu'.
ladxidua'ya'. tarde...
Yanna ma stale en eso todo parece
binni hruuya' ni': real.
Bola lari Ropaje Guendasheela'
Si fueras una dama,
nuu yanna cadi
Nase febe huadxí De la milpa venía en mujer,
dxandi'.
zénda' de hra la tarde un jueves. no terminarías de esa
Hrati yuze ne
ñaa. Por la ladrillera se me manera.
bere, la' pa'
huadxí... Pregonas que me ora bíya' zidi'du. Estribillo
ora que si hruluí quitaste una venda.
Bizeete Hermoso huipil llevab
guiraani' huandí'. ¡Tampoco querida! Si
as,
a eso vamos... Sicarúpe bidaani'
Pa ñuu llorona,
¡Aún hay mujeres! neelu,
xquendabiaanilu' que la virgen te creí.
gunaa' nibiina,
liá,
zaca'na' ti shunax Estribillo
que ñuu dxi nizá
hi lii.
lu' zacá. Si porque te quiero, q
Canani'u guleeu Bizeete uieres,
guixhi' lua'. llorona,
¡Co' sha shuncu! Za'cu ti cayanaxhi
quieres que te quiera
Pa nga ni... ee'lii,
más.
¡Nuu hru' gunaa'! gunaa' nibiina,
hracala'dxu', jma Estribillo
ganaxhiee'lii.
Si ya te he dado la vi
Gunaa' nibiina La Llorona Bizeete da,
llorona,
Guiraa' hra'bica n Todos me dicen; el ne Pa ma bidiee' lii g
que más quieres, qui
a' ya'se, gro, uendanabani stin
eres más.
gunaa' nibiina, llorona, e,
ya'se, ni nanna hr negro pero cariñoso. gunaa' nibiina, Si porque te quiero, q
anashí. shiru' hracala'dxu' uieres,
Estribillo
, hracala'dxu' má. llorona,
Bizeete
Yo soy como el chile quieres que te quiera
Za'cu ti cayanaxhi
Na' naca' scasi ti verde, más.
ee'lii,
guiiña yaa', llorona,
gunaa' nibiina, Estribillo
gunaa' nibiina, picante, pero sabroso
hracala'dxu', jma
nayaana', ne nani . Si ya te he dado la vi
ganaxhiee'lii.
xhe. da,
Estribillo
Bizeete llorona,
Bizeete
¡Ay! de mi llorona, que más quieres, qui
Pa ma bidiee' lii g
¡Ay!, gunaa' nibiin llorona, eres más.
uendanabani stin
a stine, tú eres mi shunca.
e,
gunaa' nibiina,
Estribillo
liinga shunca stin Ti Feu El Feo
e. Me quitaran de quere
Saa' guinícabe na Que murmuren de mí
rte,
Bizeete ' xpadua huíine , vida mía,
llorona,
saa' guinícabe qu deja que lo hagan, no
Zabe'cabe na' dxi pero, de olvidarte nun
epe che iní lu, digas nada,
ganaxhiee'lii, ca.
shíndi donda ni n qué culpa tengo si so
gunaa' nibiina,
Salías del templo un apa' ti feu na' y un feo,
ne nabé qui zusia
día, saa' guinícabe na' que murmuren de mí,
anda' lii.
llorona, xpadua huíine vida mía,
Ti dxi zire'lu hra y cuando al pasar yo te shíndi donda ni n qué culpa tengo si so
u'du vi. apa' ti feu na' y un feo.
gunaa' nibiina,
Lii ma nannu ca f Tú sabes que un feo Nécape' nuu tu hr No tengo culpa si can
eu nga hranaxhi' sabe amar, idxiichi' to esta canción
hrudí guidubi ladx entrega todo su coraz quépe hrisa'la'dxe con el idioma con que
idó' ón ' lá..... yo nací.
ne zachaganá ne y te llevará al altar. Shi dónda napa' tí
Tú me conoces, Petr
lii hruunda' ca son h
(Se repite) ona,

(Se repite) a nadie he lastimado;
Tú sabes cuánto te a ne diidxá ni guleni
si cometí alguna falta,
Lii nga nannu pab mo, á'.....
Petrona,
iá nga nadxieelii mi corazón te ama ta
Lii hrunibio'u na', mi amor por ti ha sido
ladxiduá' nga nad nto;
Petrona, .
xiee' ne lii si murmuran de mí en
Guiruti' qui hrune
pa guiní cabe na' tu presencia, Dijiste que podríamos
naya'.....
neza lú'lu diles que soy tu ídolo salir en "Todos los Sa
Pa nuzabe' shish
gudxi lácabe na' n santo. ntos",
a dónda, Petrona;
ga xpidó'lu pero siempre dices a
Tú sabes que un feo dónda tí pur lii hre
sí.
Lii ma nannu ca f sabe amar, saaya'.....
Pasó "Todos los Sant
eu nga hranaxhi' entrega todo su coraz
Purtí no'u Shandú os", y ahora dices:
hrudi guidubi ladxi ón
niré'nu. "Hasta la Navidad, pa
dó' y te llevará al altar.
¡Nisi zacanga hrin ra que veas el Nacimi
ne zachaganá ne
(Se repite) i'lu!..... ento."
lii
Gudi'di Shandú, y
Tú sabes cuánto te a Cuando pasé por tu c
(Se repite) anna ma nou', PA
mo... asa, ayer por la tarde,
SCUA
Lii nga nannu pab ya oscureciendo, dijo
Tú sabes que un feo tí gu'ya cou' gale
iá nga nadxieelii... tu mamá:
sabe amar... Niñu.....
"Allá viene tu esposo.
Lii ma nannu ca f Ora gudiide' hra li' "
eu nga hranaxhi'.. dxu' Y airada exclamaste:
. neegue' huadxí, b "Ni soñarlo"
ia'zécanda.....
Petronita, tú sabes bi
na nñióu': Hraca'
en,
zeeda' sheelalu' T
que hago lo que tú di
ona.....
La Petrona La Petrona ces.
nee pe' shiana no'
En nada te he fallado
Ndí ngá son ni la' Éste es el Son de Pet u: ¡"Nin ñaanda"!.
Petrona,
Petrona rona, ....
¿Qué ya no quieres c
Cheguunda'ni diid que canto en zapotec
Tonahuiini. Lii ma onmigo?
xazá..... (se repite o;
nannú',
) porque muy pocos pa
cayune' guiraa' ni
Purtí dúnábee hu isanos
no'u.....
axhie'binnixquíidx entienden bien el esp
Abati' huachee' n
é' añol.
e lii ¡Nja Petrona!
hrienechaahui' di
Aunque hay gente qu Shi gúcca sha ma
dxastiá..... (se rep
e se molesta, qui nou'.
ite)
me tiene sin cuidado.
Yu’u yute Papaloapan
iku xichí inakai,
Letra en Español yatni indu ie ni ya’u;
Ante noche fui a tu casa, te koni ndakotu nui.
Tres golpes le di al candado Ni xini ui lungu kuati,
Tú no sirves para amores,
Tienes el sueño pesado.
¡Ay! Sandunga, Sandunga chitustna’abe ini taka;
Mamá por Dios.Sandunga, no seas ni kachi xi yò ndekotu
ingrata. ni koni tiaku ña kachii.
Mamá de mi corazón. Aii Sandúnga jan. ¡ai! Sandúnga koo,
Me ofreciste acompañarme
; Ai! Sandinga inga bi ichi;
Desde la iglesia a mi choza,
Yu`u nsidaa xan indu ndabi naa.
Pero como no llegaste
Tuve que venirme solo.A orillas del Ma bada naxikoni’i.
Papaloapan Sikuiin daku’i xi dini
Me estaba bañando ayer, ña kimka xito naa:
Pasaste por las orillas nú xito. masa ko`u niii
Y no me quisiste ver.Estaban dos nú xi’u yuu, masa kotu
tortolitas.
Arrullándose en su nido,
Y por más luchas que te hice
Te hiciste desentendida.
¡Ay! Sandunga sí,
¡Ay! Sandunga no,¡Ay!
Sandunga del otro lado
Donde quiera que pego un brinco yo,
Yo siempre caigo parado
Mosquito no mortifiques,
Con tus cantos mal sonantes,
Si me cantas no me piques
Si me picas no me cantes
Letra Sandunga en Zapoteco
Ñuú iku ni sa’in be’u,
ni dakasin uni xichi;
animo ma tu’a bia,
kua’a sasntu’u yo kidu,
¡Ai! Sandunga, Sandunga
ña’a xi Dios.Sandunga, ma tu’a biu;
ña’a chi nduu sto’o yu.
Ni kachu xi, iini nu’nda
nde beñu’u xi ndé be’i,
do ña miu koni ndekunu,
mindai ni naxikokuin.
LETRA DE
CANCIONES
EN NAHUATL

S-ar putea să vă placă și