Raban Maur (0780-0856?). Soeculum IX. B. Rabani Mauri,...

Opera omnia, juxta editionem Georgii Colvenerii anno 1617 Coloniae Agrippinae datam, mendis quibus scatebat
innumeris cura qua par erat expurgatam, novissime ad prelum revocata et novo ordi.... 1851.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 P MMUOGIM

GURSUS €OMPLETUS
* "
.. srvE ...-',.
BIBLIOTBECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, GECONOMIGA,

OMfflUM SS. PAfMM, DOGTORIIM SGRIPTORUMQUE ECCLESIiSTICOMM

JLB ^VO APOSTOLICO AD INNOCENTII HI TEMPORA

""-"-, ;ELORCERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA
GMNIUMQUJ3.EX.5TITEREMONUMENTORUM CATHOLICE TRAMTIONIS PER DUODECIMPRIORA
ECCLESLE S^ECULA,
JUXTA, EDITIONES ACCURATISSIMAS,INTERSE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS,
. PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA;
DISSERTATIONIBUSjCOHMENTARUS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS POST
' " AHPLISSIMASEDITIONES. QUJETRIBUS NOVISSIMIS SjECULIS DEBENTUR"ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA; . ,
1NDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS,SINGULOS SIVE T05IOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS, MOMENTI
SUBSEQCENTIBUS, DONATA;
CAWTCLIS INTRAIPSUM TEXTUttRITE DISPOSITIS,NECNON ETTITULIS SINGCLARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
.Ly DISTINGUENTIBUSSUBJECTAMQCE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA;
- OPERIBUS T UM
CUMDUBliS APOCRVPBIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE 1NORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DB0BUS:IND1C!BUS GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO S CILICET RERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUII)
, UNUSQUISQUE 1N
PATRUM QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT CNOINTUITU CONSPICIATUR ; ALTEliO
SCRIPTURyE SACRJE, EX QUOLECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES
' ET 1NQUIBUS OPEBUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULOUUM LIBRORUM
SCRIPTUR^: TEXTUS COMMENTATI SINT.
EDITIOACCURATISSIMA, CJETEBISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTCR : CHARACTERUM NITIDITAS,
CIIARTjE QUALITAS, 1NTEGRITAS TEXTUS,PERFECTIO CORRECTIONIS, OPEIICM RECU50RUM TUMVARIETAS
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE 1NTOTOOPERIS DECURSU CONSTANTJ»r- -v^
SIMILIS,
PRETILEXIGOITAS,PR/ESERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA, METIIODICA ETCHRONOLOGICA/, fyy\
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPDSCULORUMQUE IIACTENUS IIIC 1LLICSPARSORUM ,/^ //^X%*\
PRIMCM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA , EX OPERIBpS ADOMNES J3TATES , / CD\<&\
LOCOS,LINGCAS FORMASQUE PERTINENTIBUS , COADUNATORUM. / rt3 \iP \
SERIES SECUNDA, !H
IN QUAPRODEUNTPATRES, DOCTOKES SCHIPTORESQUE ECCLESlMLATIN4'~«\
A GllEtiOlUOMAGNOAD INNOCEMTUM III. . \ ~^A
' ''-' ~
ACCURANTE J.-P. MIGNE, *>\
BXBMOTHECfi: CX.ERI VtHVERBSl, \
SIVK >w
CURSCCMCOMPLETOBCM IN SINGULOSSCIENTIiE ECCLESIASTICfiRAMOSEDITORE.

VATROLOGIA
BINA EDITIONETYPIS MANDATA EST, ALIANEMPELATINAjALIAGR^CO-LATINA.—
TENEUNTMILLEFRANCISDUCENTATOLUMINA ET
EDITIONISLATINJE; OCTINGENTIS
MILLETRECENTA — MERELATINAUNITERSOSAUCTORES
GR2ECO-LATIN.E. TCM
TUMOCCIDENTALES,
ORIENTALESEQOIDEMAMPLECTITCR ; HI AOTEM,IN EA, SOLATERSIONELAT^N^BQNANTUR*

PATROLOGLE TOMUS CVIII.

B. RABANI MADRI
TOMUSSECUNDUS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDlTOREM,

iftyiklWIkPAMBOlSE, PROPEPORTAMLUTETLE PARISIORUMYULGOPENFER NOMINATAM,
SEU PETIT-MONTROUGE.
1851
 SifflCULUM IX.

B. RABANI MAURI

FULDENSIS ABBATIS ET MOGUNTINI ARCHIEPISCOPI

OPERA OMNIA

JUXTA EDITIONEMGEORGII COLYENERIIANNO 1617 COLONI2EAGRIPP1N.EDATAM, MENDI9

QUIBUSSCATEBATINNUMERISCURA OUAPAR ERATEXPURGATAM ,
NOYISSIMEAD PRELUMREVOCATA ET NOVOORDINE,CHRONOLOGICO
SCILICET,DIGESTAJ

VARIIS PRJETEREA MONUMENTIS

QUJE SUPPEDITARUNT

MABILLOMI, MARTEMI ET DACHERIICOLLECTIONES MEMORATISSIM1E,

AUCTAET ILLUSTRATA.

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHECflE
GIiEBI UNIVERS/E,
SIYE
CURSUUHCOMPLETORUM
IN SINGULOSSCIENTI^ ECCLESIASTICvE
BAMOSEDITORH.

TOMUS SECUNDUS.

YENEUNT6 VOLUMINA
42 FRANCISGALLlCIS.

EXCUDEBATUR ET VENlT APUD J.-P, MIGNE EDlTOREM,

IN YIADICTAVAMBOISE, PROPE PORTAMLUTETLE PARISIORUMYULGO&ENFER NOMINATAM,
SEU PETIT-MONTROUGE.
1851
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUIIN HOC TOMO CVIII C0NTIN2NTUR

B. RABANUS MAURUS, MOGUNTINUS ARCHlEPISCOPUS.

Commentariorum in Exoduni libri quatuor. Col. 9

Expositionum in Leviticum libri septeni. 245
Enarrationum in librum Numerorum libri quatuor. 587
Enarrationis super Deuteronomium libri quatuor* 837
Commentariorum in librum Josue libri tres. 999
Commentariorum in librum Judicum libri duo. 1107
Commentafium in librum Ruth. 1199

Ex typis MIGNE,au Pelil-Monlrouge.

 ' —
15 €O^MENTARIA...INEXODUM. LIB. I. u
aliud Pharaoni mentien-
philosophos, seu faisqs C'&ristianbs, ut affligamur, A ficando infanles parvulo;
oneribus scelerum, ne egre Juamur Viberia serviiiite do.Nam in illis vivificandis, opusmisericordiae fuit;
peecatorum et vitiorurn.\Q|uouque!dicituf, Quanio mendacio vero illo pro se utebanlur, he nbceret illis
bpprimebant tllos, tanto /Higis muttiplicabantur et Pharao : quod potuit non ad iaudehi, sed ad veniam
1
crescebant, signifieat. quod \quantb ssevit diabolus pertinere. Neque binc auctorilatem ad mentiendum
in qua rhagis recom-'
persequendo Christiahos, et&ugendo tentatibnes at- esse proposilam mihi videlur,
que tormenta, ianto magi^ 1uxscuht electi ih aug- pensalione noscitur quid mendacii culpa merealur.
mento meritorum, ei mullin utur in relfibulibne Nam benignilatis eorum mefces qubeest ih ajterna
prasmiofum. Sequitur-: -. vita potuit retribui, pro admissa culpa fnehdacii in
CAPUT 11. terrena est recompehsalione deClihata; ut in vita
sua quam mendacio tuefi voluerunt, ea qusefecerunt
De obstetricibus He*>rn>brum et liiaraonis prmcepto bona
de inter£t>"'io:ne masculorum. receperunt, et ultefius quod exspectarent
mercedis suae praernium, non liaberent. Prmcepit
Dixitautem rex rfZgyptiobstelricibusHebrworum, duiem Pharao bmni suo dicens : Quidquid
una vocabaiur atiera populo
quorum "Sephra, Phua, prmci- masculini sexus
obstelricabifis el nalumfuerii, in flumen projicite ;
piens eis : Quando Hebrmas, partus
si masculus iitum : B quidquid feminei reservate. Videie quod pfihceps
lempus advenerit, [uerit, inlerficite
Istas id hujus mundi populo suo prsecepefit, scilicet ut no-
ni fetnina reservate (Exod. i); obsletriees, stros infantes fapiaht, et ihflurneh projiciaiit. tihde
est, Phuam, quae apud nos rubeas vel yerecunda
cohsidera, o homo, quid tibi ihimineat pbstquam na-
dici potest, et Sephram, quse avis ejus vel pulchri- ths fueris, imo fehalus. IHud
litique, quod in Evan-
tudo siveplacens interprelalur, quidam dixerunt ra- : ubi <iebaptismo Domini Cbmmefhofa-
gelio legiluf
lionabilis eruditionis formam tehere., quse subtilis, tur. Jesus, inqiiit, ut ascendit de
tam bapti'smo,duclusest
pulchra et verecunda est, et spiritualibus quahi ab Spiritu in desertum,ut tentatetur a didbolo
(Matlh.
corporalibus habilis atque commoda disciplinis. Ob- iv): Hoc ergolibi immihet, ut aquis salutaribus mun-
stelrices enim quaedam mediaesunt, et tam uiascii- dalus et noviis homo effectus, insidias et tehtationes
los quam feminas fovent : sic eruditio ista com-mu- diaboli et minislrorum ejus; quibus hoc
perferas
nis rationabilis scienliae ad omnes propemodumper^- Voti est,ut
: omnes et quidquid masculini ac praecipui gignas
tingit sensus omnes inslruit, fovet; sive
operis, aquis siibmergant. De quibus aquis Propheta
coelestia meditari, sive mundana disponi, suis pos- dicit : Quia iniraverunt
aqutB usijue ad ahimam
sessoribus iu promptu est. Si quis virilis in ea ani- meam
(Psal. Lxviii). Quid efgo dabiihus Ubi consi-
mi fueril, et voluerit coelestia quserere, per hujus^ C lii, hisi ut mascUIum hatum, tflbus mensibus more
aiodi eruditiouem ad divinoruni intelligentiam para- Levitse
elegahlem bccultes infantem : ne hostis il-
tior venieu Si autem. ssecularia quis negotia per lum et ihterficiat? Verbi gratia, si facias
ad habe- rapiat
eam agere voluerit, hocipsam utilissimam
bit. (Ex hidoro.) Jubetquoque maseulos occidi Pha- eleemosynam, quia OpusDei est, masculum generas,
sed si ita facis ut hominibus inhotescas, ab ^Egy-
rao, et feminas yivere : sic et diabolus, ne robur ptiis
fidei prasvaleat, conalur ut interiectis virtutibus, vi- rapilur eleenibsyna lua, el aquis spiritualibus
Vide ergo ne Obliviscaris prajcepli
tia maneant : forlissimosque et viriles animi sen- submergetur. tibi mandat:
Domiuici, quod Cunifaciseleemosynam,
sus, unde coelestia rapimus et divina, id eslratio- nesciat sinistra iUixquid facial dexteraiua; ut sit
nem, prudentiam, innocentiam et fidem in homine eleemosynatua in abscondilo; el Pater
occidere festinat; et illud in eo vivificare, quod fe- iti tuus, qui videt
ad dbscondilo,reddei libi (Mailh.vi). Sic et de jejunio
mineum, quod imbecillum et et
fragile, pronum et de oralione, et caeteris spiritualibus arlibus nobis
vilia cernitur; id est, ambitionem, vinolentiam,,libi- faciendum
et csetera est, ne forte perdamus fructum laboris
dinem, iracundiam, crudelitatem, furorem,
hostri, et dicat de iibbis Dominus : Amen, amen
his similia, quse in feminarum figura sunt. Timuer ilico
vobis, teceperunt fnercedemsuam (lbid.).
runt autem obsteirices Deum, et non fecerunt jnxta D
CAPUT in.
prceceptum regis ASgijpti, sed conservabant mares.
De nativitate Moijsi, et ejus expositioneinflumine.
Quibus ad-se accersiiis, rex ail : Quidnam esl hoc,
quod facere voluistis, ut pueros servarelis ? Quai re- Egressus est post hmc vir de domo Levi, et accepit
spondemnl: Nonsunt Rebraimsicut JEgyplmmulieres. uxorem slirpis suw, qum:concepit et peperit filium;
Jpsce enim obstetricandi habent scientiam : et pr.ius- et videnseum elegantem, abscondit tribus mensibus.
quam veniamus ad eas, pariunl, Bene ergo fecit Deus Cumque jam celare non posset, sumpsit fiscetlam
obslelricibuS)et crevit populus confortalusque esl ni- scirpeam, et linivit eam bituniine ac pice, posuitque
mis : et quia timuerunt obstelrices Deum, wdifieavit inlus infantulum, et exposuiteum in careclo ripm flu-
illh domos. (Ex Auguslino.) Quseri solet, utrum talia minis, stanle proeul sorore ejus, et considerante even-
mendacia approbata sinl auctoritale divina, quaudo- Pumrei. Ecce autem descendebatfilia Phardonis, ut
quideni scriptum estDeum benefecisse obstetricibus; lavaretur in flumine : et puellazejus gradiebantur per
sed utrum pro misericordia ignoscebat niendacio, crepidinem alvei. Qum cum vidissei fiscellam in pa-
an et ipsum mendacium dignum praemiojudicabat, pyriotie, misit unam e famulis suis.; et illdtam ape-
iucertum egt. AUudenim faciebant obsletrices vivi- riem cernensque in ea parvulum vagientem, miserla,
 1S B. RABANIMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUMIHRS I. J6"
ejus ait : De infantibus Hebrmorum est. Cui soror A didit. Filia autem Pharfaonis Ecclesia est ex genti-
pueri, Vis, inquit, ut vadam, et vocemtibi Hebrmam bus congregata, quse iiquanivis nunc vero gaudeat
mulierem, qum nulrire possit infanlulum? Respondit parente, hoc est Deof Patre, tamen antea aUum
ei, Vade. Perrexit puella, et vocavit matrem ejus. Ad quando idolis serviebaJt, seeuta est patrem : de quo
quam locuta filia Pharaonis : Accipe,ait, puerum is- per divinam vocem in/ psalmo ad ipsam dictum est.
tum et nutri mihi: ego tibi dabo mercedem luam. Audi, filia, et vide, ehinclina aurem tuam, et obtivi-
Suscepit mulier et nulrivit puerum, adultumque tra- scere populumtuum, etdlqmum palris lui (Psal. XLIV).
didit filim Pharaonis; quem illa adoplavit in locum Hsec ergo exivit de domofpatris, et venit bapiizari ut
filii, vocavitquenomen ejusMoyses, dicens : Quia de lavaretur a peccatis, qu;se eontraxerat in domo pa-
aqua luli eum (Exod. n). Hinc apud Josephum taliler tris sui, veniensque ad /baplismum suscepit legem :
scriptum reperitur. Meluens aulem Amramis, ne quse tamen lex intra fiscellam tunc erat scirpeam,
captus regise irse succumberet, et ipse cum puero ex multis virgullis sive ex papyro contexta, ac linita
deperiret, et Dei providenliam excluderet, delibera- pice et bitumine : quia vilibus utique et terrestribus
vitpotius hoc modo pueri consulere saluti, providen- Judseorum sordebat septa traditionibus, usquequo
tiamque latendi hanc esse indicavit. Vas rotundum Ecclesia ruperat illam de palustribus, et luteis locis
ex vimine eomplicitum, velut alveoli magniludine g carnalium sensuum, et intra sapientise verse aulas,
prsepararunt, quod sufficeret ut infans ibi spaliose et regalia lecta consciverat. Hsec infantiam suam
jaceret : deinde unxerunt illud bitumine. Nalura apud suos transegit : apud illos scilicet, qui spiri-
namque bituminis est, ut in viminalibus vasculis ac- tualiter eam intelligere nesciebant parvula et lactan-
cessum posila, coerceat. Illic ergo mitlenles infan- tium fiens cibus. Cum vero ad Ecclesiam venit, et
tem et circa fluvium ponenles, ejus salutem Deo re- peream rite intellecta esl, fortior efficitur. (Ex Isi-
liquerunt. Thermothe igitur erat filia regis. Hsec doro.) Quid igitur est, quod mercedem accepit illa,
dum luderet circa litlus fluminis, porlari a fluvio quse puerum nutriebat, a filia Pharaonis, nisi quod
dlud vas conspiciens, prsecepit ut ad se ille alveus Synagoga apud quam lex nata et nutrita erat, ab
portaretur. Venientibus autem qui ad hoc fuerant Ecclesia istam mercedem accepit, ut illa idola non
destinati cum alveo, videns infantem, valde gavisa coleret, videns eos qui ex gentibus erediderant, ita
est propter magnitudinem et speciem ejus. Tanto conversos ad Dominum, ut penitus respuerent si-
enim studio Deus circa Moysen usus est, ut ab ipsis mulacra, et ullra non colerent, ipsa quoque docere-
qui propter ejus nativilatem decreverant interimere lur erubescere idola colere. Aliter, Moyses ad ripam
omne genus Hebrseorum, alimento eteura dignus ha- fluminis expositus reperitur, cum Dominus cujus
beretur. Jussitque mulierem adduci Thermothe regis C Moysestypum induerat, ad flumen lavacriet aquam
filia, qusedaret infanti mamillam. Quonon accedente baptismatis, a credentibus invenilur. Plorabat in-
ad illius ubera, sed evilante, et hoc in multis mu- fans, quia Christus veteris hominis quem induerat
lieribus faciente, Maria assistens his quse fiebant, peccata deflebat. Unde et ad resuscitandumLazarum
non quasi videretur ex operibus ei inter alios astare, flevit Judseorum deplorans perfidiam. Filia Pharao-
ait : Frustra, o regina, has mulieres aduutrimentum ais descendens ad lavacrum fluminis collegit infan-
infantis vocas, quse nullam ad eum cognationem ba- tem : Ecclesia ex gentibus lavacri salutaris sanctili-
bent. Si vero quamdam Hebraicarum mulierum ad- cationem desiderans, excipit Christum a Synagoga
duci prseceperis, pulotanquam contribulis suse po- matre carnali expulsum quasi infantem, quia lunc
terit ubera acctpere. Cumqueputareturbene dixisse, parvulus videbatur, cum in homine cerneretur. In-
jussithanc ire, ut aliquam quse lactare eum posset venit illa Moysen inclusum in vasculo quod ex mul-
adduceret. Ula vero accepta hujusmodi potestale, tis agrestibus virgulis fit : invenit Christum Ecclesia
reversa est agens malrem nulli cognitam, infansque reeonditum in cordibus sanctorum, qui in unitatem
grate quodammodo ejus accessit ad ubera, et sup- sui contexti, et multorum fratrum membris, omnes ;
plicanle regiua, commissum est ei cum omni dili-. in Chrislo unum corpus effecti sunt, et eum religio-
D
gentia pueri nutrimentum : cui secundum eventum sa observatione suscipientes tuentur.
rerum, nomen impositum est, eo quod de fiuminesit CAPUT IV.
salvatus. Aquam enim mos ^Egyptii vocantes, is vero De Moyse, quomodointerfecit JEgyptium altercanlem
salvatus, componentes itaque hsec ex ambobus, cum Isruelita, et fuga ipsius in lerra Madian.
Moyses ei nomen imposuerunt, id est, ex aqua salva- In diebus illis poslquam creverat Moyses,egressus
tus. Parentes Moysi, quorum iidem et opera lex na- ad fratres suos, vidit afflictionemeorum : et virum
turalis decorabat, patriarchse sunt, a quibus ipse JEgyptium percutientem quemdam de Hebrmisfratri-
Moyses et illi quilegem lilteraj acceperunt, nati sunt. bus suis. Cumque circumspexisset huc atque itluc, «t
Tribus ergo mensibus Moyses in domo parentum na- nuiium adesse vidisset, percussumJEgyptium abscon-
tus occultatur, cum lex vetus tribus temporibus in dit sabulo. Et egressus die allero, conspexil duos He-
Judaica plebe ante adventum Christi lateret, hoc est brmos rixantes, dixitque ei qni faciebat injunam:
sub judicibus, sub.regibus, sub sacerdotibus, donec Quare perculis proximum tuum? Qui respondit: Quis
venit ipse qui legem dedit, et per tolam mundi lati- te conslituit principem et judicem super nos? Num
tudiitem spiritualiler eam bbservandam genlibus tra- oecidere me tu vis, sicut occidkii heri JEgyplium?
 BEATI RABANI MAURI

ABBATIS FULDENSIS ET MOGUNTINIARCHTEPISCOPI

COMMENTARIORUM IN EXODIJM

LIBRI QUATUOR. (ANNO 834.)

PR^EFATIO.
AD FRECULPHUM LEXOVIENSEMEPISCOPUM.

Inter cseteras Scripturas quas Pentaleuchus legis A. sequenle eos petra : petra auiem erat Christus (I Cor.
continet, merito liber Exodi eminet, in quo pene x). Sic et Joannesevangelista, cum in Evangelio
omnia sacramenta quibus prsesens Ecclesia institui- suo Dominicam passionem describeret, ubivad illum
tur, nutritur et regitur, figuraliter exprimuntur. locum perventum est, quo in cruce pendentium
Nam ibi per corporalem exitum liliorum Israel de latronum crura frangerentur, hinc testimoniumsu-
^Egypto terrestri, noster exitus de spirituali jEgy- mens ait : Ad Jesum autem cum venissent, ul vide-
plo demonstratur : ibi per transitum maris Rubri et runt eum jam morluum , non fregerunt ejus crura,
Pharaonis atque ^Egyptiorum submersionem, ba- sed unus mititum lancea latus ejus aperuit, el conli-
ptismi mysterium et spiritualium hostium interitus nuo exivit sanguis et aqua. Et paulo post: Facta
figuralur. Ibi typici agni immolatio, et Pasehse ce- suni, inquit, hmc, ut Scriptura impleretur : Os non
lebralio, veri Agni passionem acnostram redem- commitiuetisex eo, etc. Quapropter, dilectissime an-
plionem insinuant. Ibi manna de coeliset potus de tistitum Freculphe, videtur mihi hujus libri necessa-
pelra egenti populo dantur, ut doceat nos coelestem ria esse meditalio, in quo sacramentorum atque
panem et potum vitse desiderare. Ibi prsecepta atque mysteriorum coelestium tanta vis existit, ut non so-
ludicia populo Dei in monte tradunlur, ut discamus lum evangelicis, sed etiam legalibus ad Christi cui •
supernis subjici disciplinis. Ibi tabernaculi constru- B tuin pleniter instruamur traditionibus. Feci ehim sic-
ctio alque vasorum ejus simul cum cultu et saerifi- ut in tua epistola mihi jussisti : et collegi undique
ciis fieri jubetur, ut sanctse Ecclesise mirabilis or- de sanctorum Patrum diclis in unum volumen, sin-
natus, et spiritualium sacriQciorum ritus in hoc in- gularum sententiarum solutiones ; et ubi minus an-
sinuetur. Ibi spiritualis unctionis et thymiamatis liquoruminvenirepotui explanationes, nostras juxta
odoramenta conficiuntur, ut sanctificatio Spiritus eorum sensus similitudinem, prout divina gratia me
sancti et orationum sacrafum myslerium nobis com- posse concessit, inserui expositiones. Unde depre-
mendetur. Hsecenim omnia non solum prseceden- cor ut si confectum opus dignum duxeris, tam tuis
tium Patrum dictis ita explicata invenimus, verum quam aliorum utilitatibus illud accommodes; et
ipsorum apostolorum tradilione ac Scripturis cer- communiter secundum charitatis regulam, cumpro-
tissime percepimus. Nam Paulus ad Corinthios scri- ximis tuis utari bono quod libi agnoscis munere
beus, ita ait: Nolo aulem vos ignorare, fratres, quod collalum esse divino. De csetero quoque bbsecro ut
patres nostri omnes sub nube fuerunt, el omnes per fragilitatem meam orationibus aijjuves, deprecans
mare. transierunt; et omnes in Moyse baplizati sunt, supernam majestatem ut me in prsesentis pelagi
in nube et in mari : et otnnes eamdem escam spiri- tempestate ita sua gratia gubernet qualiter me in
lualem manducaverunt, et omnes eumdem polum spi- 1 prsesenti vita, in suo servilio utilem, et in futura,
rilualem biberunt. Bibebant aulem de spirituali con- largitatis suse ope concedat esse beatum.

INCIPIUNT

COMMENTARIA IN EXODUM.

LIBER PRIMUS.

CAPUT PRIMUM.
De itigressu Israel in Mgyptum, et fatigatione qua j)
vexabant JEgyptii Israelitas.
Hmc sunt nomina filiorum Israel, qui ingressi sunt
fATaOL. LVIU
JEgyptum cum Jacob. Singuli cum domibus suis in-
troierunt : Ruben, Simeon, Levi, Judas, Isacliar,
Zubulon et Benjamin, Dan et Nephthalim, GadetAser
(Exod. i). Quid ergo isti undecim fiiii Jacob , qui
i
 H B. RABANIlAURi ARCHu#. MOGUNT.OPERUM PARS 1. 12 '
ingressi sunt cum eo ^jn^gytumjSivf jnagis, dupder A Quandin ergo rex Pbster-, id est, spiritus mentis no-
cim addito videlicel Josepii sif tiificant; hisi apo'slb> sirfei tenet membriam Josepli^ id est, Christi (hujus
lorum ordine? De quibus Salyatpj jps.e ait: Sicut enim meminil rex in JEgypto, id est, spiritus noster
misit me Pater, et ego misi vos in mundum (Joah. incarhe hostra , quse jEgyptus non inconvenienter
vi). iEgyptus enim, hipmundus esse figuraliter mulr dicitur) non afDigunturfilii Israel, rationabiles sciii-
tis prophelarjufa vocibuS appfobatur. .Nfecpon$t ?e- fc|t sensus 'vel virtutes ; nfcc liiib et latere consu-
ptuaginta quinque animse, quse simul in Jigyptum munlur, terrenis scilicet curis; neque eis admiscen-
cum prsedictopatriarcha introisse desefibuniuf, prse- tur palese, id est, leves et irrationabiles actus ; nec
dicatorum ordinem typice designant: quia seplua- masculi necantur, hoc est opera jam perfecla. Si
ginta discipulos ad praedicandum Dei verbum' in toto vero sensus noster neseieritChristum, tunc sapien-
orbe Salvator miserat: ut Pentateuchum legis Spi- tia carhiSi quse inimica esl Deo, succedit in regnum:
ritualiter servandum docerent. AUter hse septuagint,si et alloquitur gentem suam, corporeas scilicet volun-
animse, quse in iEgyptum ingfessse "suiit, hiystice in tates : et vocatis dufcibUSyitiorum, initur consilium
numero reniissionis aecipiuntur : scilicet ut huic sse^ contra Israel, quomodo opprimatur supradictis ma-
culb, qui per jEgyptum figufabaturj post tanta pecr. lis. Et tu ergo, qui hsec audis, si ppst donum ba-
cata et sacriiegia* donaretur remissio peccatorum. B ptismi opera hujus mundi facis, scito qftia surrexit
Joseph qulem in JEgypto erat. Et de Ttedemptore in te alius rex qui nescit Joseph. Potesl quoque rex
nostro Joannes scripsit : quia iti mundo eral, et iEgypti qui nescit Joseph, diabplus accipi, qui dixit
mundus per ipsum factus est, et mundus eum non in cprde suo, non est Deus : qui gepli susej id est
eoghovit(Joan. i). Quo mortuo et universis fratribus appslatis angelis quodammodo, loquitur : Ecce viri
ejus, omniquecognatipne illa filii Ismel creverunt, ei Israel creverunt, et invaluerunt nimis super nos,: hi
quasigermihantes muttip.licali sunt -:ac mborati nimis, scilicet j qui mente Deum fidere ppssu.nt> et unde
impleverunl terram. (Ex Isidoro.) Mortuo Joseph et hoc sensit diabolus, quia fprtis sit gens Israel, flisi
fratribus ejus, creverunt filii Israel, et invaluerunt quia ssepe congfessus est, et ssepe superalus est ?
nimis. Sic et noster verus Joseph, postquam pro Sed illud, quo.d timet, ne quandp eveniaf illis bel-
omnibus gustavit niortem, per quam destruxit diar lum etjunganturadversariisillprum, et devictis illis,
bolum, qui habebat morlis imperiuni, multiplicatus de terra sua discedant, ostendil se ea, quse a pa-
est fidelium populus. Nisi enim sicut ipse ait, ceci- triarchis et prophetis de adventu Cbristi prsedicta
dissei granum.frumentiin terram et moriuum fuisset, sunt, prsesensisse : et inde scire, quod sibi immineat
non utique fructum (Joqn. xn), nunc plurimum to- bellum : cum eum sensit venturum, qui cum fidu-
tius orbis lerroe sustulissei. Moraliter quoque et in C cia triumphet ipsum et satehites ejus. JDocetigitur
te si morialur Joseph, id est moriificalionem Chri- Pharao Israelitas sedificaresibi civitates ; id est Phi-
sli in cor.pore tuo suscipias, et mQrlificesmembruni ton, quse inlerpretatur ps defectionis vel os abyssi,
tuum peccato, tunc in te muUiplicantur-filii Israel, et Ramesen, quse interpretatur maliliam delinens,
id est sensus bpni et spirituales. Quotidie.enim mo- yel commolip tinese. Epce quales civitates prsece-
rientibus vitiis in te, virlutum numerus augetur : et pit sibi sedificari Pharao, qui interprelatur dissipa-
in terra multiplicaberis, in. tua scilicet carne : per tor, et verus inimicus est populi Dei: urbem scilicet
quam yirtutes administrantur. Surrexit inierea rex quse dicitur oris despectio vel os abyssi: cum men-
noms super JEgyptum qui ignorabat Joseph, et ait ad dacium loqui persuadet, et foveam prseparat perdi-
poputum suum: Ecce populus filiorum Israet multus. tionis his qui sibi obtemperantes, linguis suis do-
et foflior nobis est. Venitesapienler.opprimatnus eum, lose agunt. Altera yero, quse dicilur commolio li-
ne forte multiplicetur. In Ghronicis Eusebii et Hie- nese vel malitiam delinens, ibi construitur, ubi ma-
ronymi legimus, qupd posl ingressum Jacobin JEgy- litiosus ipse, malitiam menli perversse iugerit, et
ptum, primus Amosis regnayerit annis xxy, post avaritise pestem introducit. Qui enim sequunlur il-
quem Nebron annis XIH, dehiiic Amenonphis annis _ lum, nisi qui colligunt per fraudem divitias, et con-
l xxi, post bunc Mephres annis xn, post quem Mis- dunt thesauros suos in terra, ubi tinea demolitur, et
pharmutusis annis xxvi, post eum Tilhimoris annis fures effodiunt atque furantur? Nos ergo si de sub-
ix, deihde Amonapliis amiis xxxi, sub quo Amram stantia nostra gratias agamus omnium bonorum lar-
genuit Moyscn cum esset annorum LXX. Prwposuit gitpri, et misericordiam de illa impendamus in pro-
itaque eis magistros operum, ut aflligei-enjteos qneri- ximos nostrps egentes, jungamurque per obedien-
bus : mdificaveruntque urbes tdbemacUinrum Pha- tiam prsedicatoribiis verrtatiSj dicet de nobis spiri-
raoni, Phiton et Rameses. Quantoque opprimebant toalis Pharao : Filii Israel prsevaluerunt nimis
eos, tanlo magis mulliplicabantur et crescebqut. Ode-:. super. nos, et junguntur inimicis nostris, quia prav
' rantque filios Israel JEgyptii et
affligebanliiUudenies vaieMmiis illi, et eo invito pergimus de terra sua,
eis et invidentes, atque ad amaritudinem perducebant . deponentes veterem hominem cum actibus ejus, at-
vitam.eorum,, oppribtis duri,s. luti et luteris : omnique que relinquentes imagineni terreni parentis nostri,
fdmulalu quq m terree operibus premebantur* induemus nos imaginem coelestisRedemptpris. Inde
Mys^iceautem primum videndum est quis sit iste . «nim maxime sollicitatur diabolus, et certat pef
rex qui sciebat Joseph; et quis sit, qui nesciebat. ,; magistrps ac prseppsiios suos, hsereticos videlicet,
 ' '
17 COMMENTARIATNEXQDUM, LIB. I. — 18
Timuit Moyseset ait : Quomodo.palam faclum est A.est, inquit? Quaredimisistis hominem? Vocate eum,
verbumislud? (Exod. n.) [Ex Augustino.] Quseritur ul comedat panem. Juravil ergo Moyses quod habila-
utrum indoles in eo laudahilis fuerit, quia lioc pec- ret cum eo, et reliqua. Fuga Moysi, qua ab JEgypto
catum admiserit sicut solet ubera terra etiam ante recedens migravit in terram Madian, significat quod
utilia semina, quadam herbarum quamvis inutilium Redemptor noster deserens civitalem Judaici populi,
feracitate Iaudari; an omnino ipsum factum justifi- migravit in aposlolis ad gentes convocandas; ubi
candumsit: quod ideo non videlur, quia nullaca ad- contradictionem primitus inveuit, postea devolam
hue legilimam potestatem gerebaf, nec acceptam obedientiam, quod bene exprimunt ipsa nomina.
divinitus, nec humana societate ordinatam : tamen jEgyptus enim quseinterpretatur tenebrse, significat
sicut Stephanus dicit in Actibus apostolorum, puta- tenebras mentium infidelium. Madian autem contra-
bat intelligere fratres suos, quod per eum Deusdaret dietio vel responsio. : demonstrans gentes primum
illis salulem (Act. vn) : -ut per hoe testimonium vi- contradicenles evangelicseprsedicationi. Unde et Si-
dealur Moyses,jam divinitus admonitus; quod Scri- meon de Christo in Evangelio ad Mariam dixisse le-
ptura eo loco tacet, hoc audere potuisse. (Ex Isi- gitur. Iste, inquit, erii in ruinam et in resurreclio-
doro.) Igitur Moyses peregrinum fratrem ab JEgy- nem multorum in Israel, et in signum cui coniradice-
plio liberavit injuriam perpetientem, inultum esse B lur (Luc. n). Postea pia devotione et bonis operibus
non ferens fratrem defendit, et eumdem ^Egyptium respondenles sibi. Sedit ergo Moyses juxla puteum
occidit: cujus figura faeilHme occurrit injuriosum ad quem venerant seplem filioesacerdotis Madianad
nobis in hac peregrinatione diabolum, a Domino hauriendas aquas, ut adaquarent greges patris sui.
Christo nobis defensis occidi. Quod vero in sabulo Quibus adversabantur pastores, sed Moyses defensis
- arenseobruit interemplum, manifestum est ejus jam puellis, adaquavjt oves earum. Sic et
Redemptor no-
morticinam prsesentiam in eis latere, qui non habent ster prsesidens scientiselegis seu sapientise mundanse
stabile fundamentum. Unde et Ecclesiam Dominus venientibus ad se septem ecclesiis de domo diaboli,
in petra sedificat, et eos qui audiunt verbum ejus impendit doctrinam spiritualem, qua possent sensus
el faciunt, comparat prudenti viro qui sedificat do- cordis sui refocillare, et sibi obedientibus poluni
mum suam super petram : ne tentationibus cadat et vitse tribuere; falsosque pastores, hoc est philoso-
corruat. lllos autem qui audiunt et non faciunt com- phos seu idolorum sacerdoles, a laesione earum
parat stulto sedificanti super arenam,cujus tentata compescuit. Quod autem Raguel admiratus est filias
domus, ruinam efficit magnam. In eo autem quod suas velocius solito venisse, significat sluporem dia-
rixanles duos HebrseosMoysespacificare voluit, Cbri- boli de veloci conversione gentium ad fidem Chri-
sti typum, ut- quidam volunt tenet; qui duorum po- C sti: quia promptiores fuerunt ad obedientiam Evan-
pulorum discordiam pacificare studens in semelipso, gelii, pro qua eliam mori parati eranl: quam un-
angulari.videlicet lapide consociavit atque coaduna- quam in ejus eultu vel idololatria exislerent. Accepit
vit. Qui vero injuriam fecit proximo, et reconcilia- ergo Moyses unam de septem filiabus Raguel, qui
torem inhoneste spernens repulit, Judaicum popu- interpretatur pastio Dei sive amicus ejus Deus, no-
lum deinonstrat : quiprsedicationem Cbristi verbum mine Sephoram, quse interpretatiir pulchriludo sive
reconciliationis ingrate suscepit. Hostisque verus placens; qum genuit ei filium quetn vocavit Gersan,
credentis populi semper fuit: sicut in Evangelio le- quod interpretatur advena. Peperit et alterum, qui
gilur, quod caeco nato a Christo illuminato, male- vocatus est Eliezer, et interpretalur Deus meits
dixerunt ita dicentes : Tu discipulus ejus sis : nos adjutor, cum Redemptor noster de gentili populo
autem Moysi discipuli sumus (Joan. ix). Et alibi : Ecclesiam septiformem spirituali conjugio sibi copu-
Nolumus, inquiunt, hunc regnare super nos (Matth. lavit; quselicet munere Spiritus sancti septiformis
'
xxvn). sit, tamen una est in fide catholica, de qua in Can-
CAPET V. tico canticorum dicit: Vna est columba mea, elecla
De Moyse et uxore ejus, et quomodo apparuit ei Do- genitricis sum (Cant. vi). Hsec unum genuit filium,
minus in flamma ignis, in medio rubi, cum pasce- D qui vocatur advena, etallerum qui vocaturDei ad-
ret oves. jutorium : quse nomina bene conveniunt populo
Audivilque Pharao sermonetn hunc, et qumrebat- Christiano, ex circumcisione et prseputio convocato.
occidere Moysen.Qui fugiens de conspectuejus, mo- Advenseenimsunt, qui in incolatu istius mundi a coe-
ratus est in terra Madian, et sedit juxla puteum. lesti patria modo peregrinantur, sed tamen Dei ad-
Erant autem sacerdoti Madian septemfiliw, qum ve- jutorio nunquam carebunt. Post multum- lemporis
nerunt ad hauriendam aquam, et implelis canalibus mortuus esl rex JEgypli : et ingemiscentesfitii Israel
adaquare cupiebant greges patris sui. Superiienere propter opera vociferati sunl. Ascenditque clamor
paslores, et ejecerunt eas. Surrexitque Moyses,el-de- eorumad Deum ab operibus, et audivil gemilum eo-
fensispuellis, adaquavil ovesearum. Qum cum rever- rutn, ac recordatus est fmderis quod pepigerat cum
tissenl ad Raguel patrem suutn, dixit ad eas : Cur Abraham, Isaac et Jacob. RespexiiergoDominusfilios
velociusvenislis solito? Responderunt: Vir JEgyptius Israet, el cognovit eos. Postquam ergo Moyses in
liberavit nos de manu pastorum : insuper et hausit terra Madian uxorem suscepit, mortuus est rex
aquam nobhcum,potumque dedit ovibus. At ilte, ubi ,/Egvpti, auia postquam Chrislus in loto orbe terra-
 19 B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 20
runi per Evangelium gehtes ad fidem convocavit,,A tuis: locus enim in quo stas, terra suncta est. Habet
destrucvus ac*minoratus est principatus diaboli qui quippe et aliam figuram id quod Moyses excalceari
per idplolatriam captivum antea tenebat mundum. jubetur. Velerum namque consuetudo erat ut si
Et ingemiscentes filii Israel propter opera vociferati sponsum sponsa repudiare vellet, discalcearerur ille,
suni, eum credentes ex carnis corruptione dolebunt, et bac esset signum repudii. Proinde Moyses excal-
et ex peccati eontagione lacrymas pcenitentise ad Geari jubetur, ne ad Ecclesiam, quse in rubo signi-
pias aures Conditoris emittunt. De quibus merilo fieabatur, quasi sponsus ealcealus accederel. Hoc
dicitur quod aseendit clamor eorum ad Deum ab enim Chrislo seryabatur, qui verus sponsus erat,
operibus, et audiyif gemitum eorum ac recordalus de quo dicit Joaunes : Cujus non sum dignus sol-
est foederis quod pepigerat cum Abraham, Isaac et vere corrigiam calceamenti (Mallh. in); utique sicut
Jacob ; quia oculi Domini super justos et aures ejus dictum est Josue et Moysi. Hebrsei autem dicunt
ad preces eorum, et ex omnibus tribulalionibus eo- propterea in rubo apparuisse Deum Moysiet non in
rum liberavit eos. Moijses autem pascebat ovesJe- alio ligno, ne forte exculperent in eodem Judsei ido-
Ihro cognati sui, sacerdolis Madian. Cumque minasset lum. Seruper enim Deus abslulil occasionem idolo-
gregem ad interigra deserli, venit ad monlemDei latrise. Sequilur : Ego sum , inquil, Dms patris tui,
Oreb : apparuitque ei Dominus in flamtna ignis de R Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jqcob. Hine osten-
medio rubi, et videbal qv.od rubus arderet et non dilur quod prsecedentia facta bonorum parentum
conxbureretur(Exod. III). Moyses admistus ^Egypliis ssepe adjuvant merita ftliorum, quia amor quem ipsi
quasi vigilabat, ideirco vocem Domini in ^Egyplo fule el bonis operibus a Deo promeruerunt, redun-
positus non audiebal; sed exstincto ^Egyptio post- dat in fdios. Unde Israelilae ssepe de angustiis ob
quam in desertuni fugit, illic dum XL annis deguit, merita patrum meriierunt liberari; et in libro Re-
quasi ab inquielis terrenorum desideriorum tumul- gum seu Paralippmenpn scriptum est quod Dominus
libus obdorrnivil; atque idcircp divinam vocem per- dixerit Salpropni pgccanti: Quiq hqbidsli hoc apud
eipere meruit, quia per supernam gratiam quanto te, el non eustodisti pactum meum, et prmceptamea,
magis ab appelendis exterioribus torpuit, tanto ve- qucemqndavi libi, disrumpensscindam regmimluuni,
rius ad cpgnoscenda interiora vigilavil. Cum enim et dabo iilud servo tuo : verumlamen in diebus tnis
ab externis actionibus mens sopitur, tunc ,verba non faciqm , propier Dqvid palrem iimxn. De imnu
Dei veracius penetrat; ciipi ad se admittere curayit, filii tui scindam iltud; neo ivlHVnregnum auferam,
«seculariumiumuUus refugit. Male autem homo vi- sed tribum unam dqbo filio tuo, propter David ser-
gilat, quando eum saecularinmnegotiprum seslusin- vym meum,: et Jerusqlem, quqnielegi (II Pqral. ix).
solehter inquietat, ( Item Ezechim duci pqpuli mei: Ilsec dicit Dominus
C
Avires quippe cordis terrenarum cogitalionum Deus pairis lui David : Audivi orationem luam, et
turba dum perstrepit, claudit; atque in secretario vidi Iqcrymqm tuam: ecce sanpvi /e, etc. (/ V Reg.
mentis quanto minus curarum. tumnltuaiitium sonus xx).
compescitur, tanto amplius vpx pfsesidentisjiidicis CAPUT VJ.
non audilur. Neque enini perfecle homo sufiicit ad De eo quod jubet Dominus Moysi descendere in JE-
utraque divisus : sed duip sic interius erudiri appe^ qyplum ad Pharaomm , ut dimitlqt Israeliias a
tit ut tamen exterius implicetur, unde tanien exte- term JEgyvti; et. de signo virgm in serpfntem verr.
rius auditum appetit, inde interius non obsurdescil. swet mqnu leprosa,
Apparuit in rubo Dominus Moysi, millens eum ad Abscondii Moysesfaciem suam. Non enim qndebqt
geiitem quam prsesciebat iniquam futuram : et ei;at respicere conlra Detim. Cui ail Dominus : Vidi affli-
flamiua in ruho, id est in spinis, et rubus non cre- ctjanein populi mei in JEgypto et clamorem ejus au-
mabatuf. Rubus spinse sunt peccatorum Judaico- divi, propter duriiiam eorum, qui prmsuntoperibus:
rum, flamma in rubp verbum Dei. Quod ergo illis et sciens dolorem ejus, descendi ut liberarem eutn
lex dala est, flamma erat in rubp; quod lege data de mqnib.us JEgypiiQXu.m el educerem. de terra illa
non sunt consumpta peccata , nec rubus sub igne D J in terram bonam et spatiQsam, in lerrqm qumfluit
cremabalur. (Ex. Isidoro.) Alii in rubo flammapte, lacte et melle, ad ioca Chananmi, Ethrni, Amorrhwi,
et npn urente, Ecclpsiam in.leUiguntinflammari per- Pherezcei et Evmi el Jebuswi. Clatnor ergo filiorum
secutionibus; et eam loquente in illa Dominonon Israel venit qd me, vidique afflictionem corum qiiq
perire. Quod verp Dominus Moysi in eodem rubo ab /Egijptiis opp,rimutilur. Sed veni, mittam te ad
apparuisse legitur, oslendit npn alibi quam in Ec- Pharaonem, ui educqs. populum meutn filios.Israel
clesia cum credentibus apparere, quia niillus dignus de JEgtjpto (Exod. ni). Quod plebj. Israelilicse Cha-
consislere, yel Deum videre pqtest, nisi qui cuncta naan terra prpmiUitur, cpnsiderandurn est quod
terrena et mortalia deppsuerit vitia, quod significa- prsesentis yitse prpsperifas aliquaiidp,icjcircodatur,
bant illa Mpysi calceanienta deposita. Unde sequi- ut ad meliorem yitani prpvoc.el; aliquando verp,
tur : Ceriiens.auteni Domitmsquod p.ergeretad videt\- ut in seternum piepiiis daniiiet, Hinc est enim quod
dum, vocavit.eum de medio mbi, et qit, Moyses,, plebi IsraeliticoeChapaan lerra prpmittilur, ut quan-
Moyses. Qui resppndit: Adsum. At ille : Ne appro- dpgue a^d setefna speranda proypcaretur. Neque
pjes , inquif, huc. Solve calceq.mentumde pedibus epim rudis ille, P.ppulflsprornis|ipnibus Dei in jon-
21 COMMENTARIAIN EXODUM; — LiB. I. 22
e J bbli, et humahum gehus a cultura ejiis abstfahen-
ginquo cfederet, si a pfomissofe suo noh etiarii A
vicino aliquid percepisset. Ut ergO ad seterhortim dum; et sicut HOh Moyses, sed Domifius pbpuliim
fiderii ceftius fOboretur, hequaquain solummodo spe liberavit de sefvitute ^gyptioruih, sic non lex mun-
1et
ad res, sed febus quoque ad spem trahilur, quod dum, sed Christus, sua pstssiohe fesufrebtione, a
Hquido Psalmista testatur dicens : Dedit eis regiones laqueo mortis liberavit. (Ex Gregofio.) Tunc ham-
genlhtm, et labores populorum possederunt, ut.cuslb- que Moyses ad vocahdurii niissuS est, cuiri jarii
dianl juslificationes ejuset legem ejus exquirant Pharao duris operibus ad oppfimendurii fuerat exer-
(Psal, civ). Rudi ehim populo eliam de prsasenli titus, ut Israelilarufh mehtes, jEgyplb defbrmiter
vita aliquid pforiiiuendum fuit, ul possint robustius inhserentes, alius duriivbcaret, quasi trahefet; aiius
in fuluro solidari. Cafrialis populus si parva noh inspelleret dum sseviret,; et plebs in servitio turpi-
aeciperet, magna hon Crederet. Omnipotens ergo ter fixa, vel pfovocala bonis, vel malis impulsa,
Deus lafgiendo terrena suadet ad coelestia, ut perCi- moveretur. Hoc quolidie agituf, dum de praedicatis
piens quod videret, sperafe discefet quod minime coelestibus prcemiis, ssevire in electis reprobi pef-
videbai; et tankf solidior de invisibilibns fiefet, mittunlur; ut si ad promissiotiis terram vocati exire
quanto eum ad spei certitudinerii visibilia pfomissa negligimus, pressuris saltem ssevientibus impella-
fulcirehl. ( Ex Augusiino.) Quod autem dicit se eos B I mur : atque hsec ./Egyptus, videliCet vita prsesens,
introdueturum in terram fliientem lacte et hielle, quse nos oppresserit blandiens, adjuvet premens ; et
quseritur ulfum terram fluenteni Iactc et melle spi- quse dum fovens servitutis jugum cbntrivit, Iiberta-
ritualiter accipere debeamus, quia secundum pro- tis viaih , dum cruciat, ostendat. HseCitaque causa
prielaterii hoii hsec efat illa qu;e data est populo est quod ab injustis justiperaiitturituf affligi, utsci-
Israel; ari loeulibnis est modus, quid ad laudem licet dum futura audiunt boria quse cupiant, patiau-
uberlalis et suaviiaiis referatuf. Ail Moyses qd tur etiam mala prsesenlia , quse perhofreseant,
Deum : Ecce ego vadam ad filios Israel ei dicam eis: atque ad faciliorem exiturii, dum amor prbvocat,
Deus pairum veslrorum misit me ad vos. Si dixerint cruciatus impeilat. Daboque gratiam populo huic
hiihi, Quod esl homcn ejus, qiiid dicath eis ? Dixit coram JEgypliis; et cum egredieinini, non exibilis
Deus ad Moysen, Egb sum qui sum. Absic dices filiis vacui : sed postulabit mutier a vicina sua, et ab ho-
Isrqei, Doniinus Deits patrum veilrbrum, Deus Abra- spita sua, vasa argented et aurea ac vestes: ponetis-
kairi, Deus Isdttc , Deus Jacob, misit me ad vos. Hoc que eas super filios ac fitias vesiras , el spoliabilis
nomen mihi esi in wternuih. Beatus Hieronymus scf i- JEgyptum. (Ex Auguslino.) Quod mandavit Dominus
bens ad Mafcellam de nominibus Dei, sexto loco Hebrasis per Moysen , ut acciperent ab JEgyptiis
< vasa aurea et argentea et vestem, atque addidit,
ponit comen Escher eheie, TP~X"itoK,quod ih Exo- C
do legitur : Qui esl, misit me. Deus enim solus, qui et prsedabimini eos, mandaiti hujus non potest inju-
exbfdiura noii habet, essehtise hbmeh tere tehuit, stum esse judicitim. Mandatum enim Dei est, de quo
ethoc enim hOmeh ad sanctum Moysen pet angetam non judicandum, sed ei obtemperandum fuit. Ille
est delatum. Quserenti ehim quod esset nomen ejus enimnovit, quam juste hiandayerit; ad servum au-
qui eum pergere prsecipiebat ad populum ex iEgyplo tem pertinet obedienter facefe quod rhandavit. Re-
liberandiim , respOridit: Ego sum qui siim, et dices spondensMoyses ait: Noii credent hiihi neque audienl
fdiis Israel: Qui est, misil me ad vos. Tariquahi in vocemmeam, sed dicent: Non dpparuit tibi Dominus.
ejus comparatione qui vere est, eo qubd incommu- Dixit ergo ad eum: Quid est quod tenes ih tnanu tua ?
tabilis est, ea quse comtoutabilia facta sUnf qiiasi Respondit, Virc/a. Ait : Prbjice edtri ih lerram, Pvo-
noh sint. Quod ehirii dicilut fuit, non est; et quod jecit, et versa est in colubrum, ita ut fugeret Moyses.
dicituf erit, nohdum est. Deus aulem tahtum est; Dixitque Dominus, Extende ihanum iuam, et appre-
non hovil fuisse, et futurum esse non novit. Solus hende caudam ejus. Extendit et tenuit, versaque esl
aulem Paler curri Filio et Spiritu sanctb veraciter in virgam (Exod. iv). Quis per Moysen, nisi Judai-
est; cujus essentise comparatum esse nostrum, non cus populus, et quid per vifgam nisi poteslas Diyi-
esse est. Unde et iri eolloquio dicimus : Vivit Dens,' " nitatis? Quid per serpentem nisi mortaiilas nostri
qui essenlise vila vivit quam mofs non habet. In- Redemploris exprimitur? Quia enim per serpentem
gredierisque iu, et seniores Israel ad regeih JEgypli, mors, recte mortalilas in serpente sign.atur. Vel
et dices ad eum : Dominus Deus Hebrworum vocavil certe cum scriplum sit. EStote ergo prudentes sicut
nos. IbinvUsviahi irium dierum per soliludinem, ut serpentes (Mailh. x), et qiiia ipsa summa prudentia,
immolemus Domino Deo noslro. Sed egd scio quod id est Dei sapientia, incarnari dignata est, recte
non dimittet vds rex JEgypti itt eatis, nisi per mdhum ejus mortalitas iri serpente figuratur. Unde et. in
validam. Exlendam enim manUih meam, et petcu- Evangelio de passione sua loquitur dicens : Sicut
tiam Mgyptum in cunciis mirabilibus meis quw\fa- Moyses exallavit serpenieni in desertq, ita exaltari
cturus sum in medio eorum, et post hmcdimittei vos. oportet filium hominis (Joah. IH). Moyses ergo vir-
Quodautem Dominus Moysen ad Pharaohemmisit, gani tenuit, quia Judaicus pbpulus ante Redeinplo-
ad castigandam contumaciam ejus, el postremo ad ris adventum iii divina potestate confixus est, sed
interfectionem illiuS, significat Domintim legein virgam in terram projecit, quia idem populus per
fuisse missurum ad destfuendum principatum' dia- patriarcbas ac prophetas Deum incarnandum esse
23 B. RABANI MAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 24
nuntiavit. Virga vero in colubrum vertitur, quia Re-1A omnis Israel salyus fiet. Deinde aquse misssein ter-
demptor noster Deus in se permanens, mortalis inter ram a Moysevertunlur in sanguinem, id est populi
homines factus est. Sed Moyses eolubrum conspi- in sanguine Christi et fide. Aquwenim, ait Apoca-
ciens, pertirnuit etfugit, quia Judaicus populus, dum lypsis, quas vidisti, populi sunt et gentes (Apoc. xvu).
Redemptorem humani generis mortalem vidit, Deum CAPUT VR.
credere expavit. Cui jubetur ut colubrum cauda te- De reversione Moysi in ASgyplum, et
angeli occur&u
neat, quia perfidus ille populus, qui modo credere in via.
recusat, in exlrema parte Dominici corporis,id Ait Moyses: Obsecro,Domine, nohsnm eloquens ab
est, posleriore tempore sanctse Ecclesise, videlicet heri et nudius lerlius : et ex quo loculus es ad servum
in fine mundi, sese ad fidem recolliget, utcolubruni tuum, impeditioris et tardioris lingucesum (Exod, iv).
cauda teneat, quiaeum, quem morlalem anlede- |\Ea:.4«</usJrao.]Quodai!,Moyses ad Dominum,precor
spexerat, RedemptorenT suum in ultima jam parte Domine, non sum eloquens ante hesternum, neque
Ecclesiseconfitetur. Sed mox serpens in virgam r.e- anle nudiustertianum diem, neque ex quo coepisli
dit, quia statim ut Judaicus populus in Redemptore loqui famulo tuo, inlelligilur credere posse fieri Dei
nostro crediderit, idem redemptor noster ad judi- volunlate subito eloquentem , cum dicit : neque cx
cium in potestate suse divinitatis apparebit, ut etiam B I quo ccepisti loqui famulo tuo; tanquam ostendens
serpens virga sit : quia is qui in terra homo despe- fieri potuisse,ut ante heslwnum et nudiustertianum
ctus est, de coelo veniens, super angelos videbitur diem , qui eloquens non fuisset, repente fieret, ex
Deus. (Ex Isidoro.) Aliter : Virga in serpente, Chri- quo cum illo Dominus loqui coepit. Dixit Dominus
stus in morte, et tamen expavit et fugit Moyses. ad eum: Quis fecit os Itominis,aut quis fabricatus est
Quid est ab illo serpente fugisse Moysen, nisi quod mutumetsurdum,videntemelcmcum, nouneego? Sunt
legitur in Evangelio factum, morluus est Cbristus, qui Deo calumnientur, vel Scr.pturse polius Veleris
et apostoUexpaverunt, et ab iUa spe in qua fuerant Testamenti, quia dixerit Deus quod ipse fe.cerit cae-
recesserunt? Sed quod dictum est, apprehende cati- cum et mutum. Quid ergo dicunt deDomino Christo
dam ejus, quid est nisi posteriora? Hoc significavit, aperte in Evangelio dicente : Ego veni, ut qui non
posteriora mea videbis. Primo enim faclus est ser- vident videanl, el quividenl cmcifianl?(Joan. ix.) Quis
pens, sed cauda apprehensa, facta est virga, quia autem nisi insipientes, erediderit aliquid homini se-
primum occisus est, postea peractis omnibus, ad id cundum vitia corporalia posse accidere quod Deus
quod fuerat resurgendo reversus est, ubi per vitse nolit? sed eum juste totum velle nemo ambigit.
reparationem morte consumpla, nihil in eo serpentis Perge igitur, et ego ero in ore tuo, doceboquete quid
C
apparuit. Est etiam in cauda serpenlis saeculi finis, loquarh. Quod Dominus dicit ad Moysen: Sed nune
quia sic mortalitas Ecclesise, quse corpus ejus est, vade tu , et ego aperiam os tuum, et instruam te
per lubrica tempora volvitur : alii eunt, alii veniunt quse locuturus es; satis hie apparet, non tantum
per mortem. Tanquam per serpentem mors semi- instfuclione oris, sed ipsam etiam aperlionem, ad
nata est, sed fine novissimo, velut cauda sseculi, re- Dei voluntatem et gratiam pertinere. Non enim ait:
dimus ad manumDei, atqueapprehensiseparabimur, Tu aperi os tuum, et ego instruam te : sed utrumque
et novissima inimica morte destructa, resurgentes, ipsepermisit, Aperiam et instruam. AHbiaulem
in dextera Dei, virga regni erimus. Dixitque Dotni- dicit in psalmo. Dilata os tuum et adimplebo illud
nus rursum: Milte manum tuam in sinum tuum. (Psalm. LXXX) : ubi significat ih homine volunlatis ac-
Quam cum misisset in sinum, protulit leprosam in- cipiendi quod Deus donat volenti; ut ad voluntatem
star nivis. Relrahe, ait, manum in sinum tuum. Re- exordium pertineat, dilata os luum, ad Dei graliam,
Iraxit et prolulit ilerum, el erat similis carni reliqum. et adimplebo illud: hic vero, et aperiam os tuum
Si non crediderint, inquit, tibi, neque audierint ser- et instruam te. At ille : Obsecro,inquit, Domine,
mqnem signi prioris, credent verbo signi sequentis. mitie quetn missurus es. Iraius Dominus in Moysen
Quod si nec duobus quidem his signis crediderint, ne-. ait: Aaron frater iuus Leviles, scio quod eloquens
que audierint vocem tuam, sume aquam fluminis, et'. sil. Ecce ipse egredietur in occursum tuum ;.vidensque
e/fundesuper aridam : et quidquid hauseris de fluvio te, tmtabitur corde. Loqueread eumet pone verba mea
vetielur in sanguinem. Albor enim in cute lepra est, in ore ejus. Ego ero in ore tuo el in ore illius, et
non eandor. Ipsa enim hsereditas Dei, id estpopu- ostendamvobh quid agere debealis. Ipse loquetur pro
lus ejus, foras ab eo missus, immundus faclus est, te ad poputum, erit os tuum : tu autem eris ei in his,
sicut scriptum est de ea: Ut quid avertis faciem qum ad Deum pertinent, Virgatn quoque hanc sutne
tuatn, et dexteram tuam de mediosinu tuo ? (Psal. in manu tua : in qua facturus es signa.
LXXI.II.)Sed quid aliud ail? Revoca eam in sinumi (Ea;A?/<7ws<ino.)QuemadmodunippssetintelIigi ira-
tuum. Revocavii, et reversa est ad colorem suum. scens Deus. Quia non sicut homo per irralionabilem
Sic et plebs Judsea nunc aliena est a sinu Dei, et; perturbalionem, per omnia tenendum est, uhi tale
foris immunda remansit : sed revocat eam et reditt aliquid Scriptura dicit ne de hoc eadem ssepe dicenda
ad pristinum colorem, dum agnoverit DominumSal- sint. Sed merito quseritur cur hic iratus de fratre
vatorem. Nunc enim csecitas ex parte contigit ini Moysi dixeral, quod ipse illi loqueretur ad populum.
Israel,donec pleniludo gentium intraveril, et sics Videtur enini tanquam diKHdentinon dedisse plenis-
25 > COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. I. .26?
siinam facultatem quam daturus erat, et per duos A rare ergo Dominus Pharaonern dicitur,- non quod-
agi voluisse quod et per unum posset si credidisset. ipse eum durabilem et inobedienlem faciat, sed quod
Verumtamen, eadem verba omnia diligentius consi- induratum ne eum corrigat, justo judicio derelin-
derata,non significant if alum Dominum pro vindicta quat. Sequitur: Dicesquead eum,Hwc dicit Dominus:
dedisse Aaron. Sic enim dicit: Nonne ecce Aaron Filius meus primogenitus Israel, Dixi tibi: Dimitte
frater tuus Levites, scio quia eloquens est, loquetur filium meum ut serviat mihi : et noluisti dimittere
ipse ? Quibus verbis ostenditur Deus increpasse po- eum. Ecce ego interficiam filiutn tunmprimogenitumi,
tius eum qui limeret ire, quod ipse esset minus ido- Filium primogenitum Israel vocat: quia in patriar-
nens,*cum haberet fratrem per quem posset ad po- chis primus electus est, ad unius Dei fidem et noti-
pulum loqui quod vellet; quomodo erat ipse gracilis tiam ac legem Htterse prsecipiendam; poslea qpidem
vocis et linguse tardioris, quanquam de Deo totum per Evangelium gentes ad fidem Christi convocandse
sperare deberet. Deinde eadem ipsa quse paulo ante erant. Cumque essenl in itinere in diversorio, occurrit
promiserat; et posteaquam iralusest, dicit. Dixe- ei dominus, et volebat occidere eum. Tulit illico Se-
rat enim:Egoero inore iuo: doceboquetequid loqua- phora acutissimam petram, et circumcidit prwputium
ris; sive ut in aliis exemplaribus babetur, Ego ape- " filii-sui, tetigiique pedes ejus, et ait : Sponsus san-
riam os tuum, et inslruam te. Nunc aulem dicit, guinum lu mihi es, el dimhit eum postquam dixeraf:
Ego ero in ore tuo, et in ore iUius : sive, aperiam Sponsus sanguinum tu mihi es, ob circumcisionem.
os tuum et os ejus, et inslruam vos quaefacjatis. Sed Dixit autem Dominus ad Aaron : Vade in occursum
quomodo addidit et loquetur ipse tibi ad populum, Moysi in deserto. Qui perrexit ei obviam in montem
videtur oris aperlio prsestita, propter quoddicit Dei, et osculatus est eum. (Ex Auguslino.) Primum
Moyses, linguse se tardioris. De vocis autem gracili- quseritur, quem volebat angelus OGcidere: utrum
late, nibil ei prsestare Dominus voluit, sed propter Moysen, quia dictum est : Occurrit ei angelus et
hoc adjulorium fratris adjunxit, qui posset ea uti quserebat eum occidere. Nam cui putabitur occur-
voce qusepopulo docendo sufficeret. Quod autem ait, risse, nisi illi qui universo suorum comitaiui prae-
et dabis verba mea in os ejus, ostendit quod ea-lo- buit, et a quo cseteri ducebanlur? an puerum quse-
quendo esset daturus. Nam si tantummodo audiendo rebat occidere, cui mater circnmcidendo subvenit:
sicut populo, in aures diceret. Deinde quod paulo ut ob hoc inleliigatur occidere voluisse infantem,
post ait, et loquetur ipse libi ad populum, et ipse erit quia non erat circumcisus, atque ita sancire prse-
ttium os, et hic subauditur, ad populum. Etcum ceptum circunicisionis severitate vindiclse? Quod
dicit, libi loquetur ad populum, satis indicat in Moy- si ila est, incertum est prius, de quo dixerat: Quw
se principatum, in Aaron ministerium. Deinde C rebal eum occidere, quia ignorabatur quem, nisi ex
quod ait: Tu autem illi erisqum ad Deum, magnum consequentibus reperiatur. Mira sane loculio et in-
hic fortassis perscrutandum est sacramentum, cuni usitata, ut prius diceret, occurrit ei et quwrebat eum
in his figuram gereret velut medius Moyses, inter occidere, de quo nihil ante dixerat. Sed talis est in
Deum et Aaron, el medius Aaron inter Moysen et; psalmo : FundcCmentaejus in monlibus sancth : dili-
populum. Igitur quod dicit Moyses se non esse elo- git Dominus porlas Sion(Psalm. LXXXVI). Inde enim
quentem ab heri et nudiustertius, ex quo locutus psalmus incipit: nec aliquid de illo vel de illa di-
esl ad illum Dominus, sed tardioris atque impeditio- xerat, cujus fundamenta intelligi voluit dicens:
ris linguae esse, ostendit quod omnes homines in! Fundamenta ejus in montibus sanclis. Sed quia
comparalione divini verbi, non solum iueloquentes, • sequitur diligit Dominus portas Sion, ergo funda-
sed et muli putandi sunt. Donec enim Moyses fuit; menta vel Domini vel Sion, et ad faciliorem sensum
in iEgyplo: non tardum se lingua profitetur. Erat ; magis Sion, ut fundamenta civitatis accipiantur:
enim iEgyptiis eloquenlia incomparabilis. Ubi coepit sic et hic nondum nominato infanle dictum est:
audire vocem Dei, lunc sensil se tardum esse lingua. Occurrit ei, el quwrebat eum occidere; ut de quo
Sed quia in id proficiebat, ut agnosceret semetip- dixerat, in consequentibus agnpscamus; quanquam
"
sum, merito a Domino, audivit: Ego ero in ore tuo. et si de Moyse accipere quisquam voluerit, non est
CAPUT vni. magnopere resistendum. Illud potius quod sequitur,
De reversioneMoysi in JEgyptvm, et angeli occursil si fieri potest, intelligatur quid sibi velit, ideo re-
in via. cessisse angelum ab interfeclione cujuslibet eorum,
Tulit Moyses uxorem et filios suos, et imposuit eos quia dixit mulier : Sponsus sanguinum tu mihi es ob
cuper asinum: reversusque est inJEgyplum, portansi circumcisionem, sive juxta alia exemplaria, Stetit
virgam Dei in manu sua, Dixilque ei Domimts rever- sanguis circumcisionh infanlis. Non enim ait re-
tenti inJEgyptum : Vide, ut omnia ostenla quw posuii cessit ab eopropter quod circumcidit infanlem; sed
in manu lua, facias coram Pharaone. Ego indurabqi quia stetit sanguis circumcisionis; non quia cucur-
cor ejus, et non dimittet populum (Exod. iv). Quo- rit, sed quia stetit magno, ni fallor, sacramento.
modo ergo hicDominus dicit, Indurabo cor ejus, et; Secundum historiam vero maler genlilis novitatem
non dimiltet populum, cum Apostolus taliler de eoi rei admirans, ignara prsecepti quod Abraham dalum
referat dicens : Qui vult omnes homines salvosfieri, est circumcisione, ad Moysen po.tuit dici, Sponsus
etad agnitionemveritath pervenire (I Tiw.n)? Indu- sanguinum lu milii es: ac si diceret, rilus gentis tuse
87 B. RABANl MAURIAROHIEP, MOGUNT; OPERUM PARS I. 28
cbgil me saPgiiihem ftindere filii riiei bb circunici- A j rum Pharaonem ad populum dimitteridum, illud
sionem, quod aliis gehlibus nioris hon est facere. pfimo dicium est quod etiaih primitus fieret, si ille
Seetindum hiysiefium atitehi Sephora typurii tehet diihittereti Ut ehim sic fiefeht omhia quemadmbdum
Ecclesise de gentibus quse prsepiilhun filii sui, id eohsequens scripttira lestalur, Pharaonis contuma-
est, populi gentilis, aculissima pelra , hoc est, db- cia tiieruit et suorum. (Ex Isidoro.) Neque enim
ctrina Spiritus sancti sive illa petra de qua dieit ihendacitef Detis jtibet qtiod scit tibtt factufum ctii
Aposlolus : Petra antcm erai Cltrislus (I Cbr. x), jubetur, ut justum judiciuhi consequatuf. Myslice
docet exspoliationem veteris hominis eurii actibus autem, quse est ih via trium diefilm, quaenobjs in-
ejus : iit murident se ab Omnl inquinamenlo carriis cedehda est, ut exeiinles de jEgypio , pefvenire
et spiritus, perficientes sanctificationem ih timore possimus ad locurii, in quo immolare debeamus?
Dei. Tune enim slat sanguis circumcisioriis, quando Via ista Chrislus est, qui dixit: Ego suih via, ve-
absorbetur id quod mortale est a vita : et cofriiptibile fitas, et vitd (Joaii. xiv). Qusevia triduo nobis in-
hoe induefit ihcorruptionem. Tunc enim veracitef cedenda est. Qtii enim confessus fuerit in ore suo
circumcisionis sacramentum finituf , quando jam Doniinum Jesum, et credideril in corde suo quod
ultra non licet peccare, nec pugnam carhis fefra- Deus illum siiscilavit a ihortuis tertia die, salvus
gantis sustinere. (Ex Auguslino.) Quod supefius di- R erit. Hsec est ergb tfidui via per quam pervenitur
ctum est, quod Moyses uxorem et infantes suos im- in locum, in quo Doiiiino immoleltir, et reddatur
posuit vehiGulis, tit cum eis in jEgypliini pergeret, sacfificium laudis, sicut in consequentibus dicituf.
postea vefo Jethro socer ejus, illi eum eis occufrit, Abominationes, inquiunt, Mgyptiorum immolubiinus
scilicet post eductionem populi ex ^Egypto, quseri Domino Deo nostro. Oves quippe jEgyptii edere
potest quomodo utrumque fit verum. Sed intelli- dedignanlur. Sed quod abominantur JEgyplii, hoc
gendum est, post illam qtise abatigelo ftilura erat, Israelitse Deo offerunt: quia simplicitatein conscien-
interfecliohe Mpysi vel infantis, reversum fiiisse lise quam sapientes hujus sSectili, boe est, cives
eurh parvnlis. Nam quidam putavertint propler boc ^Egypti quasi fatuitatem deputanl,. hancjusti Deo in
angelum terruisse, rie ad impediihenluni rriysierii sacfificiuni inimolaut: et per id Deo placere procu-
quod divinitus impositum Moysesgerebat, femineus rant, quod sseculoet mundo abjeclum et cohtempti-
sexus comilafetur. bile esse considerant, secunduni Apostolum qui ait:
CAPUT IX. Naifi quw stulla sutit hiundi, elegit Deus, ut confundat
De egressu Moysi et Aaroh ad Pharaonem. sapientes (I Cot. 1).
Post hwc ingressi sunt Moyseset Aaron, et dixeiHiht
Pharabni: Hwc dicit Domihus Deus Isrqel: Dimitte C CAPIIT X.
populum meuhi, ut sacrificei mihi in deseiio. At ille Ubi Pharao paleasprohibet dari Israelitis; et de qtteti-
respondit: Quis est Dominus, ut audiam vocemejus, monia ipsorum Israelitatum pfOaffliclioneoperis.
ei dimtltam Israel? Nescio Domihum, et Israel noh Ait ad eos fex JEgypli: Quare Moyses et Aaron,
dimiltani (Exod. y). Superbam diaboli contupiaciarii, soliicitath populum ab operibus suis ? Ite ad onera
Pharao suo sermprie exprimit qtii subdi Deo noluit, veslra. Dixitque Pliardo : Mulius est populus lertw.
sed sequalerii dixit se esse Allissimq, quia nisi per Videih quod turba succreverit, quanto magis, si dede-
tormehta cOactus, Dep hoh vult impendere: unde in fimiis eis requiem ab operibus? Prwcepii ergo in die
Evangelib cum Deum teritaret, qriasi dubiians de ' illo prwfectis opetum et exactoribus populi, dicens:
ejus divinitate ait: Si Filius Dei es, dic ut tqpidesisli Nequaquam dabilh ulita pateas populo, ad conficien-
panes fiaht (Matth. iv). Scd ppst ea quasi ab ipso dos laleres, sicut prius. Sed ipsi vadant et colligard
verberatus, quodammodo supplicationis vocem Cmii- stipuldm, et mensuram lalerum quos prius faciebanl,
tit, quam nisi coaetus riequaquam expenderet. Scri- imponetis siiper eos, nec minuelis quidquam. Vacanl
ptuin est enim : Clamavefurit daemones et dixeruht enirii, et idcitco vocifetantur dicenles: Eairiuset sacri-
ad JesUm : Quid venisti ante tempus torquere nos? _ ficetnUsDeo hostro.Opprimantur operibus et expleant
Scimus te quia es Filius Dei (Matih. vm). Ubi enim ' ea, ut non acquiescant verbh meiidacibits,et reliqua.
tormenta sensefunt, sciunt Dominum quem ante (Ex Isidoro.) Ex quo autem loqui coepit Moyses ad
flagella scire npluerunt. Sed el Pharao anle verbera Pharaonem, magis affligilur populusDei. Ita elexquo
nescife se Dominuni dixit: postverbefa autem pro in animam bominis sermo Dei perIatus fuerit, acrius
sp supplicare ad Doniinum rogat. Sequitur: Deus . CalliduS hostis consnrgit, et majora vilia qiiibus
BebrwOrumvocavitnos, ut eamus viam triuhi dierum vincatur, immitlit. Prius vero quam venisset senrio
in soliludinem, et sacrificeihusDominoDeo nostrq, ne qui argueret vitia, inpace durabant; sed ubi serrno
forte accidal nobh pestis aut gladius. Quaeritur qiro- Dei facere coepit uniuscujusque discfimen, tunc
modo populo dicalur, quod mandavit Detis ejectu- conturbatio magna consurgil. Videbanlque se prw-
fum se eos dejEgyplp in terram Chanaan, Phafaoni posili filiorumlsrae! inmalo, eo quod diceretur eh:
aulem dicatuf, quod trium dierum iter exire vellent Non minuetur quidquam de lateribus per singulos
in desertuip imniblare Dep suo ex mandato ejtis. dies, occurrerunlqite Moysi et Aaron, qui stabani ex
Sed intelligepduni est, quamvis Deus sciret quid adverso, egredientes a Pharaone, el dixerunl ad eos:
esset factufus, quombdo praesciebat poh consensu- Videat Dominus et judicet, quoniodo fetere fecislis
29 COMMENTARIAIN EX0DUM. — LIB, I. 30
odorem nostrum coram Pharaone et servh cjas ; et, A Sive quomodo latuit nomen Dpmini Jaeob qiii dixit:
prmbuhtis ei gladium, ut occideret nos. Vidi Dominum fucie ad fqciem, et salva facta est
(ExAuguslino.) Gum luxdivinitus missa, htimahum anima mea (Gen. xxxn). Sed si secundum veritatem
cor fuerit illustrare dignata, mox ab occultb advbr- Scripturam inspicimus,agnoscemus aliquidMoysi re-
sario contra fulgenleni mentem, tentamenta succre- vfelatumesse, quod anterioribusP.atfibus Pon est in-
scunt. Nam callidus adversarius, quos luce jusiitise limatum. Quanlo enimipsius verilatisappropinquavit
enitescere conspicit, eorum mentes illicilis desidefiis advenius in carne, tanto manifestius revelata sunt
infJainmare contendit: ul plerumque plus se urgeri sacraihenta Patribus, quia ipsa Dominicae incarpa-
teniationibus sentiant, quam tunc cum lucis internse lionis tempora nascendo et moriendo praeveniebant.
radios nonvidebant. Unde et Israelitae, postquam Ihde nunc ad Moysen dicilur 5 Ego Dominus qui ap-
vocati sunt, conlra Moysen de excrescente labore parui Abraham et Isaac etJacob in Deo omnipotente,
conqueruntur dicentes : Videat Dominus et judicet, ei nomen meum Adonai nonindicavieh. Unde et Dai-
quomodo feiere fecisti odoretn nostrum cOram Pha- vid dicit: Super omnesdocentes me, et super senibres
raoneet servh ejus. Volentibus quippe ex iEgypto intellexi (Psal. GXVIII).Et Dominus in Evangelio ad
discedere , Pharao paleas subtraxerat: et tameii apostolos : Beati oculi qui vident quw vos videtis.
ejusdem mensurae opera requirebat. Quasi ergo "Dico enim vobis qiiia multi prophetw et justi voluerunt
conlra legem mens submurmurat; post cujtis co- viderequw vos videth, et non viderunt; et audire quw
gnitionem lenlalioniim stimulos aeriofes portat, audiiis, et non audierunt (Matlh. xm)i
et cum sibi labores crescere conspicit, in eo quod IdeO dic filiis Israel:Ego Domintis qui educam
adversario displicet, quasi fetere se in oculis Pha- vOsde ergastulo JEgypUorum, et eruatn de setvitute,
raonis dolet. ac redimam in brachio excelso, el judiciis magnis:
ReversusqueMoysesad Dominum ait: Domihe, cur et qsmmam vos mihi in populum, et ero vestef Deus :
afjlixisti populum htum? Quare mhisti me? Ex eo sciethque quod eqo sum Dominus DeUsvester, qui
enim ex quo ingressus sum ad Pharaonem ut loquerer eduxerim vosde ergastulb JEgyptiorum, el induxsrhn
in notnine tuo, afflixisti populum tuutn, et non libe- in ietram super quam levavimanum meam, ut darem
rasti eos. Dixit Dominus ad Moysen : Nunc videbis edm Abraham, Isaac et Jacob : daboque illam vobis
quw facturus sum Pharaoni. Per manum enim fortem possidendam: ego Dominus. Nartavit ergo Moyses
dimittet eos : et in manu robusla ejiciet illos de tertd omnia filiis Israel qui non acquievetunt ei pfopier an-
sua (Exod. m). [Ex Augustino.] Verba quse dicit Moy- gustiam spiritus et dpus durhsimum. Mystice, etga-
ses ad Dommum, Quare afflixhli populutn hunc, et ut stultini jEgyptiorum teritatiories liujus mtindi quibus
quid misisli me? Ex quo enim intravi ad Pharaonem ^ tribulantur sancti, sighificat. Liberat enim Dominus
loqui in tuo nomihe de populo hoc, magis afflixit filios Israel in brachio excelso, hoc est, in potestate
eum, et non liberasti populum tuum, non contti- magna et virlute, sive in filio pef-qtiem fecit oinnia.
maciseverba sunt vel indignationis, sed inquisitionis Qui propter effectuin virtutum briichium Dei dicitur,
et orationis; quod ex his apparet quse illi Doihinus cum sanclos suos de potestate diaboli et servitute
respondit. Nbn enim arguit infidelitatem ejus, sed peccatorum eruat, et introducat in ferram spiritua-
quod sitfacturus apertiit. lem coelestispatrise pro qua jufavit, id est, firmiter
CAPUT XI. promisit patribus hostris, patriarchis, prophetis et
De eo.quod Moysi nomen suutn Adonai Dominus in- apostolis, ut daret eam illis in possBssioneni et se-
dicavil, et deptwcepto ad Israeldaio. niini eorum, hoe est, omnibiis qui fidem et opera
Locutus est Dominus ad Moysen dicens: Ego Do- eorum fideliter seculi Sunt, tit possideant illam in
mimis quia appnrui Abrahqm, ei Isaac, el Jacob in sempiternum. Locutusque est Dominus ad Moysen
Deo omnipolente: et nomen meum Adonai non indi- dicens : Ingredere et loquere ad Phataonem regeni
cavi eh, et reliqua (Exod. vi). Septimum in orditie jEgypii, ut ditnittat filios Israel de term sua. Respon-
nominum Dei, est Adonai; quod generaliter ihler^ rj ditque Moyses cOramDomino: Ecce filii Israel non
"
pretatur Dominus : quod dominetur cunctse crea- me audiunt, et quombdo audiet Phatao, cum sim in-
turse; vel qtiod creatura omnis doininatui ejus de- circumchus labiis? (Ex Augustino.) Quod Moyses
serviat. Dominus ergo et Deus dicitur, eo quod dicit: Ecce ego gracili voce sum, et quomodo exau-
dominetur omnibus vel quod limeatur a cunctis. diret me Pharao, non videlur tamen prpptef magni-
Quomodo ergo nunc dicitur, quod Domiuus noftieri tudinem populi excusare de Vocisgracililate, verum
suum Abrahse non indicaverit, de quo scriptum est": etiam propter unum hominem. Mirum si lam gra-
Apparuk Dominus Abrulim, dixitque ad eum : Ego cilis vocis fuit, ut necab uho hpmineposset a.udiri.
Dominus omnipotens, ambuta coram me, et eslo pef* An forle regius factus non eos permittebat de proxi-
fectus : ponamque fmdns meuni inter me ei te : ei mo loqui?
mvlliplicabo te vehementernimis? (Oen. xvn.) Aut GAPUT XII.
quomodo Isaac nomen ejus non est indicatuni, ad De eo quod Levi progeniemnumemi, et" de mandato
quem ipse Dominus ail: Ego ero tecum et benedicam ad Phqrqonem datq, el sigtiQt-nmdc\\\Qnst$aliotrie.
tibi: tibi enim et semini iue dabo universas regiones Isli suni principesdomorumper familias-snas : Ei-
has, etbenedicenturin semihe tuo omnes gentei teffat? ii Ruben primogenil\ Israeih, Enach jep P-kallu, Ei?
 Sl B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 32
romet Gharimi:Hie cognationesRnben: Filii Simeon, A j rentur audire. Sequitur : Sed ego indurabo cor ejus,
Jatnuel ei Jamin, et Abdd, Jachin et Soher, et Saul et mulliplicabo signa et ostenta mea in lerra JEyypti,
meam super
filiusChananitidh: Hw progenies Simeon, Et hwc no- et non audiet vos: immittatnquemanum
mina' filiorkm Levi per cognationes suas, Gerson et Mgyplum, et educam exercitum et populum meum
Laath,et Merari (Exod.yi). Sacramenti locumesse filios Israel de terra JEgypti, per judicia maxima :
dubium non est, quod Scfiptura volens originem et scient JEgypli quod ego sum Dominus. Assidue
Moysi demonstrare, quoniam ejus actio jam expete- Deus dicit, Indurabo cor Pharaonh, et velut causam
bat; a primogenito Jacob, id est Ruben, progenies infert cur hoc faciat. (Ex Augustino.) Indurabo, in-
ccepit, inde ad Simebn, inde ad Levi, ultra progres- quit, cor Pharaonh, et impiebosigna mea et portenta
sa nOn est, quoniam ex Levi Moyses. Hi autem mea in JEgypto, tanquam necessaria fuerit obdura-
commemorantur, qui jam commemorali fuerant in lio cordis Pharaonis ut signa Dei multiplicarentur
illis septuaginta quinque in quibus Israel intravit vel implerentur in jEgypto. Utitur ergo Deus bene
in JEgyptum. Non enim primam, neque secundam, cordibus malis ad id quod vult ostendere bonis, vel
sed teirtiam tribum, id est Levitieam, Deus essevo- quo facturus est bonos. Et quamvis uniuscujusque
luit sacerdolalem. Accepit autem Aaronuxorem Eli- cordis in malitia qualitas, id est, quale cor habeat
sabeth filiam Aminadab,sororem Naason,quw peperit B 1 ad malum, fiat vilio quod inolevit ex arbitrio volun-
ei Nadab et Abiu, Eleazar et Ithamar. Aminadab tatis, ea tamen qualitate mala ut buc vel illuc mo-
filius Esrom fuit, filii Pbares, filii Juda. Unde appa- vealur, cum sive huc, sive illuc male moveatur,
ret quod regalis et sacerdotalis prosapies statim in causis fit quibus animus propellitur: quse causaeut
prineipio legis commista est: et ideo nequaquam existant vel non existant, non est in hominis pote-
est dubitandum quin Redemptor noster, secundum state, sed veniunt ex oceulta providentia, justissima
Evangelii fidem, et deregali et de saeerdotalistirpe planeetsapientissima, uinversum quod creavit, dispo-
progenitus sit; Dixitque Dominus ad Moijsen, Ecce nentis et adminislrantis Dei. Ut ergo tale corhaberet
constitui teDeum Pharaonh, Aaron frater tuus erit Pharao, quo patientia Dei non moveretur ad pietaT
propheta tuus.Tu loqueris omnia qum mando tibi.; leiBj sed potius ad impietatem, yitii proprii fuit.
ille loquetur ad Pharaonetn, ut ditniltat filios Jsrael Quod vero ea facta sunt quibus cor suo vitio tam
detefta sua (Exod. vn). \Ex Augustino.] In Scri- malignum resisteret jussionibus Dei, hoc est enim
ptura sacra aliquando Deus nuncupative, aliquando quod dicitur induratum, quia non flexibiliter con-
vero essentialiter dicitur. Nuncupative enim Deus sentiebat, sed inflexibiliter resistebat, dispensatio-
dicitur, sicut nunc ad Moysen dictum est: Ecce nis fuit divinse, quia tali cordi non solum justa in-
consiitui te DeumPharaonh, et sicut ilerurn Moyses C ( duratio, sed evidenter justa poena parabatur, qua
ait : Siquhhomo Iwcvel illud fecerit, applicailtum timentes Deum corrigenlur. Proposito quippe lucro,
ad deos (Exod. xxu), videlicet ad sacerdotes, sicut verbi gratia propter quod homicidium committatur,
et Psalmista ait: Deus stetit in synagoga deorum.: aliter avarus, aliter pecunise contemptor movetur :
inmedio autem deos dhcemit (Psal. LXXXI).Essen- ille scilicet ad facinus perpetrandum, iUe ad caven-
. lialiter autgm Deus dicitur, sicut ipse ad Moysen dum; ipsius tamen lucri propositio in alicujus illo-
dicit: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et rum non fuit potestate : ila causse eveniunt homini-
Deus Jacob. Unde Paulus apostolus volens nuncupa- bus malis, qusenon sunt quidem in eadem potestate,
tivum Dei nomen abessentia discernere, ait: Quo- sed hoc de iUis faciunt quales eos invenerunt jam
rumpatres et ex quibus Christus secundum carnem, factos propriis viliis ex prseterila voluntate. Viden-
qui est super omnia Deus benedictusin swcula (Rom. dum sane est utrum etiam sic accipi possit, Ego in-
ix). Nuneupativus enim Deus, inter omnia; essen- durabo, tanquam diceret, quam durum sit demon-
tialis autem, super omnia. Utergo responderetChri- slrabo. Erat aulem Moyses octoginta annorum, et
stum naturaliter Deum, non hunc Deum tantum- Aaron ocioginta trium, quando locuti sunl ad Plia-
modo, sed Deum super omnia esse memoravit,, " raonem. Quid significat hic numerus setalis Iegisla-
quia et justus quilibet Deus est, sed inter omnia, • toris, et primi sacerdotis secundum legem, nisi sa-
quia nuncupalive Deus. Christus autem Deus est cramenlum legis acsacerdotu?Quandoenim Moyses
super omnia, quia naturaliter Deus. (Ex Auguslino.) et Aaron loculi sunt ad Pharaonem, setas Moysi
Notandum quod cum ad populum millerelur, non ei octoginta erat annorum, et Aaron octoginta triam,
dictumest, Ecce dedi te Deum populo, et frater tuus quia lex quando ad salutem gentibus per sanclos do-
erit propheta: sed, frater tuus, inquit, loquetur tibi cloresoblala est, circumcisionem spiritualem per-
ad populum. Ad populum dictum est eliam, erit ille fecte docuit: riecnon et ipsi sancti prsedicatores
cs itium, ettuilli qumad Deum; non dictumest, Tu perfeete sludebant se ab omni inquinamento carnis
illi Deus. Pharaoni autem dicitur Moyses datus et spiritus mundos servare, et sic fidem sanctae Tri-
Deus, et secundum analogiam propheta Moysi Aa- nitatis,perfecte aliisprsedicare. Dixilque Dominus
ron, sed ad Pharaonem. Hic insinuatur ea npbis lo- ad Moysen et Aaron : Cutn dixerit VQHSPharao,
qui qusepropheta Dei audtvit ab eo, nihilque aliud Ostendite signa, dices ad Aaron : Tolle virgam tnatn,
esse prophetarii Dei, nisi enuntiatorem Deiverborum etprojiceeam coram Pharaotie, ac vertatur in colu-
hominibus, qui Deum vel non possunt, vel Pbn -rae» brum, (ExAugustino.) Hic certe hon ministerio vo-
55 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIR. I. 54
cis opuserat, cui videbatur velut ex necessitate da-. A Verbum caro fieret, qui serpentis diri yenena eva-
tus Aaronpropter gracUitalem vocis Moysi,sed virga cuaret, et per remissionem et indulgenliam pecca-
erat projicienda ut draco fieret. Cur ergo hoc Moy- torum. Virga est verbum directum, regale, plenum
ses ipse non fecit, nisi quia isla mediatio ipsius potestatis, insigne imperii. Virga serpens facta est,
Aaron inter Moysen et Pharaonem alicujus magnse quomodo qui erat Filius Dei ex Deo.Patre natus, fi-
rei figuram gerit? Egressi itaque Moyses et Aaron ad lius hominis faclus est, natus ex virgine. Qui quasi
Pharaonem, fecerunt sicut prmceperat Dbminus..Tu- serpens exaltatus in cruce medichiam humanis effu-
litque Aaron virgam coram Pharaone et servh ejns, dit vulneribus. Unde ipse Dopiinus ait: Sicut,exalta-
qum versa est in colubrum. (Ex Auguslino.) Etiam vit Moysesserpentem in deserto,ita opqrtel exaltari
hoc notandum qubd cum id signum coram Pharaone filium hominis (Joan. in). Virga enim Moysi in dra-
dandum fieret, secundum Septuaginta scriptum est: conem conversa magorum absorbuit virgas, etChri-
Et projecil Aaron virgam suam. Cum si forte dixis- sltis post glorise suse dignitatem factus est Obediens
set, prbjecit virgam, nulja esset qusestio. Quod.vero Patri usque ad mortem, et per ipsam morlem carnis
addidit suam, cum eam Moyses dederit, non frustra consumpsit aculeum mortis, attestante propheta :
forsilan dictum est. An erat utrique illa virga com- Ero mors tua, o mors, morsus luus ero, o inferne
munis, ut cujuslibet eorum diceretur, verum dicere- B (Ose. xm). Aliter : Moyses.ad iEgyptum veniens, et
lur? Vocavilantem Pharao sapienles et maleficos: et deferens virgam qua castigat aEgyptum, legem si-
fecerunt eliam ipsi per incanlationes JEgyplias et ar- gnificat, quae mundum decem plagis mandatorum
cana qumdamsimiliter: projeceruntqne singuli virgas corripit. Virga ergo per quam ^Egyplus corrumpi-'
suas, qumverswsuntin dracones, sed devoravitvirga tur et Pharao superatuti crux Chrisli est, per quam
Aaron virgas eorum; sive, secundum Septuaginta, mundus vincitur, et princeps hujus mundi triumpha-
et absorbuit virga Aaron virgam illorum. Si diclum tur. Quod autem virga projecta -fit serpens, signifi-
esset, Absorbuit.draco Aaron virgas illorum, intelli- catquod ait Sapientia:Estote, inquit, prudentes sic-
geretur verus draco Aaron phantasmatica illa iig- ut serpentes (Matth. x). Quod autem virga serpen-
menta non absorbuisse, sed virgas. Hoc enim poluit tesmagorum devoravit, significat quod crux Christi,
absorbere quod erant, non quod esse videbantur et cujus praedicatio videbatiir stullitia, omnem sapien-
non erant. Sed quouiam dixit: absorbuit virga Aa- tiam mundanam superavit. Quod virga Moysi my-
ron virgas illorum, draco utique potuit virgas absor- sterium crucis habet, Donlinus designat cum ait de
bere, non virga draconem. Sed eo nomine appeliata Moyse : De me enim ille scripsit (Joan, v). Cum pro-
res est, unde versa est, non inquo versa est. Quia jecta esset in terramvirga, tunc in serpentem versa
in id etiam reversa est, ideo hocvocari debebat quod C est, quia cum crux ad credulitatem hominum venit,
principaliter erat. Quid ergo dicendum est de virgis staltam fecit sapientiam hujus mundi per mysterium
magorum, ulrumet ipsi veri dracones facti fuerint? passionis Christi. Fecetunt autem,- inquil, similitet
Sed ea ratione virgseappeUatsesunt, qua virga Aaron, et incantatotes JEgyptiotum veneficih suh, et ihdura-
an potius videbantur esse quod non erant, ludificatio- tum est cor Pharaonh, et non exaudivii eos sicut dixit
ne venefica? Cur ergo ex utraque parte el virgaedi- Dominus. Cum hsec dicuntur, videtur propterea cOr
cuntur.et dracones? Unde figmenlis illis nihil differt Pharaonis induratum fuisse, quia et incantalores
loquendi modus : sed demonstrare difficile est quo- iEgypliorum similia fecerunt; sed consequentia do-
modoetiamsiveri draconesfacti suntex virgis rnago- cebunt quanta fuerit illa obduratio, etiam cum in-
rum, nonfuerinttamencreatores draconum,necmagi cantalores defecerunt. (Ex lsidoro.) Spiritualiter au-
nec angeli mali, quibus ministris illa operabantur. lem, induravit Dominus cor Pharaonis, scilicet *quia
Insunt enim rebus corporeis per omnia elementa diabolum ita induravit post peccatum, ut poeniten-
mundi qusedam occultse seminarise rationes, quibus lise compunctione nunquam emolliatur, sicut in
cum data fuerit opporlunitas temporalis atque causa- Job de eo scriptum est: Cor ejus indurabhur quasi
lis, prorumpunt in species debitas suis modis et fini- laph (Job. XLI). Dehinc inferunlur plagse in ^Egy-
bus; et sic non dicuntur angeli qui ista faciunt ani- ptum. Licet illa in yEgyptum corporaliter gestasunt,
malium crealores, sicut nec agricolse segetumvel spiritualiler tamen nunc geruntur in nobis ; ^Egy-
arborum, vel quorumque in terra gignentium crea- plus namque sseculi forma est.
tores dicendi sunt, quamvis noverinl prsebere quas- CAPUT XIU.
dam visibiles opportunitates et causas ut illa nascan- De conversione aquw in sanguinem.
tur. Quod autem isti faciunt visibiliter, hoc angeli Dixit quoque Dominus Deus ad Moysen: Dic ad
inyisibiliter. Deus vero solus unus creator est, qui Aaron, Tolle virgam tuam, et exlende manum tuam
causas ipsas et rationes seminarias rebus inseruit. super aquas JEgypli, et super fluvios eorum, et rivos
Res breviter dicta est: quse si exemplis et copiosa ac paludes et omnes lacus aquaram, ut vetiantur in
dispulalione explicetur, ut facUius inlelligatur, longo sanguinem : etsit cruorinomni terradigypii, lamin
sermone opus est, a quo se ratio nostrse festinatio- ligneis vash quam in saxeh. Feceruntque ita Moyses
nis excusat. (Ex Isidoro.), Mystice. autem projeeit etAaron sicut prmceperat Dominus, etc. (Exod. vn.)
Moyses vifgam coram Pharaone, et serpens factus Quod.vero aquse fluminis verlunlur in sanguinem,
iievoravit serpentes.^Egyptjoram, significans qubd Salis convenienter aptatur, utfluvius cui Hebrseorum
35 B. RABANIMAURIARGHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 36
pafvulos crudeliter neeahdos tradidef arit-, auclOri- A i leira. Videhsaulem Pharab qubd datd esset fequies,
btis scelefis redderet pocultihi sanguiriis, (Ex Isido- iriyfdvabatcOt siinm, el non audivit ebs sicut prmce-
ro.) Myslice autein aquse uEgypliaeerf-atica et lu- peratDomihus. (Ex Augustinb.)Et vidit, inquit, Pha-
brica phiiosophbrum stiht dbgihata^ quse mefitb in rao, quia faeta est refrigeratio, et ingravatum est
sahguinem veriuntur, quia ih fefum causis carna^ cbf ejtis, et nbh exaudivit eos siciit dixerat Dominus,
liter senliunt, Sed ubi <cftixChrisli muhdS htiic lu- Hic apparet noh illas tahtum fuisse catisas obdura-
men veritatis ostendit, hujusiribdi euin coffepiibrii- tibnis cordis Phafaotiis, qubd incantatores ejus Si-
bus arguit, pt ex qualitale pcenafuni propribs agno- milia faciebaht, veruhi etiam ipsam Dei paiientiam
scant eriores. Foderunt aUlemomhes Mgyptii per qua parcebat. Patiehlia ehirh Dei secuhdtirh cofda
circuitum fltiminis aquam, tit bibetent, Nbn enifri hbminum quibusdarh ulilis ad poenitenduni, quibus-
poterant biberede aqita fluminh, Quid sighificat qtibd dam iriutilis ad fesistendum Deb,et in malo perse-
^Egyptiipostquam aquse fluminisverssesutit in sati- verandum-; non tamen per seipsam inutilis est, sed
guinem, foderuntper circuiturii fluminis, uusefetites secundum cor malum sicut jam diximus= Hoc et
aquam ut biberent, nisi quod gentiiitas, cohfusa de ApbsloluSdicit': Ignoras quia-puiieriiiaDei dd pmni-
meditaiione ssecularisphilosophise,cum viderit nihii tentiam te adducit ? Secundumautem durilidm cordh
vitale ac salubre Bibiillam prsebere, istum et inve- B ' tui et cot impoinitens, ihesaurizas libi irarii in die irw
sligando ac salubriter traetando tisquequaque quae- el revelalionis jusiijudicii Dei, qui feddet uhicuique
rere sapientisebaustuni, quem tunc veraeiter non securidum opera ejus (Rom. n)t Nahi et aiibi cum
inveniet, nisi peryeniat ad fontem vitse, qui ait: dicorel: Christibonusodor sumusin omni loco, etiam
Qui sitit, veniat dd me ei bibat, el de venlre ejns illud adjunxit; et in his gui salvi fiunt, el iri his qui
fluent aquw vivm(Joan. vn), pereunt (II Gor, n). Non dixit Chfislibonum se odo-
CAPUT XIV. rem esse his qui salvi fiunt, malum autem his qui
De rangrum ptoductione, pereunt, sed tantum bonum odorem se dixit. llli
Dixitque Dominus ad Moysen: Dic dd Aaron, Ex* vero tales sunt; ut et bono odore pereant, secundum
tende mqnum tuam sttper fluvios, et super rivos ac sui cordis, ut ssepe dictum est, qualitatem, quse
paludes, et ednc mnas super terram JEgypti. Exten- mulanda est bona voluntale in Dei gralia, ut inci-
dit Aaronmanumsuper aquas JEgtjpii, et ascenderunt piant ei prodessejudicia Dei quaemalis cordibus no-
rqnm, operuernntquelerram Mgypii (Exod. vmj. \Ex cent. Unde ihde mulato in melius corde cantabat:
lsidqro.] In secunda vero plaga ranse prodticunlur, Viveianima mea etlaudabit te, et judicia tua adju-
quibusindicarifiguraHter arbitraptur«armipa poeta- vabunt me (Psai. cxvin). Non dixit munefa tua et
rum, qui ipani quadam et ihflala modulatione, velut G I praeniia tua, sed judicia tua. Multuin est atilem ut
ranarupi s.pnis et canlibus, mundo buic deceptionis sincera Fiduciadici possit: Proba me, Dbmihe, et
fabulas inlulerunt.Rapa enim est loquacissima vani- tenlamej, uretenes meoset cor meum (Psah xxv).
tas, Hpc enini anipial ad nihil aliud utile est, nisi Et ne sibi aliquid ex suis viribus tribuisse Videretur,
quia spnum vocis, improbis et iipportunis clamori- continuo addidit: Quoniam misericotdia ttia anle
bus, reddi.t, Fecerunt autem,et malefici per incanta- oculos meos est, et compiacuiin veritate ind {Ibid.).
liones.suqs simililer, eduxernnlque ranas superterratn Factam erga se commemorat misericordiarh ul pla-
JEgypti. VocavitqutemPharqo qd Moysenet Aarorij cere possit in veritate, quomodo universaeviseDo^
et dixit eh: Orate Dominum Ut aufetat ranas « me mipi misericordia et veritas.
el a populo ttieo, et 4iwiitam populum ut sacrificet CAPUT XV.
Domino, {Ex Augtistino,) Fecerunl autem similiter De sciniphibus.
et incanlaiores iEgyptiorum veneficiis suis, et edu- Dixiique Dominus ad Moysen: Loquere ad Aafon,
xerunt ranas super lerram jEgypti. Quseritur unde, exiende virgatn luam, et percule putverem terne, et
si jam ubique factum erat. Sed similis quaeslioest, sint sciniphes in universa terra Mgypii. Feceruntque
unde et aquarn in sanguinem verterint, si tota aqua ita, et exlendil Aaron manum virgam tenehs : per-
jEgypti in sanguinem conversa jam fuerat. Proinde D . cussitque pulveretri terrm, et facli sunt scihiphes in
inti.lligenduip est, regioiiem ubi filti lsrael habita- hominibuset in jumenih : omnis pulvis lerrw versus
bant, plagis lalibus np.n fuisse percus.sam, et inde est in scinipiws.per lolam terraih Mgypli (Exod.
potuerunt incantalores vel aquam haurire, quam in VHI).[Ex Isidoro.] Post hsecseinipbes pfoducunlur-.
sanguinem verterenl, yel ab aquis ranas educere ad Hoc aninial pennis quidem suspendkuf p6r aefa vo-
solam demcnstrationem niagicsepotenlisetquanquam litaos, sed ita subtile est et minutum, utbculi visuni
poluerunt etiam poslea quaui illa cpmpfessa sunt fa^ nisi acute ceriieulis eftugiat. Corpus autem cui in-
cere; sed Scriptura cito parrando <>pi)junxitquod sederit acerbissimb lerebfat stiinulo, ita tit qiiem
etiam postea fieri poluit, Egressiquemnt Moyses et voiuntate [volanlem] videre quis noii valeat, sentiat
Aarona Pharaone:,ei clumavit Mvyses ad Dorniwum statim advenienlem, Hoc ergo atiimalis gehus subti-
prc sponsione ranqrum qnam cohdixemt Pharaoni. litati hsefeticse comparattir, quse stibtilibtis vefbb-
Feciique:J)ominus juxla verbum Moysi, et mottuw rum jslimulis animas lerebfat, tantaque calliditale
sunt r-qncB•dfi dgjmbus et.de villh iei de agris : con- circumvenit, ut deceptus quisque nec videat nec in-
9?#3(ifwiiqueeas in immensosaggeres, et campMraii telligal unde decipiatuf. Feceruntque similiter male-
37 COMMENTARlA1N EXObtlM. — LIB. I. &
fici incdriiatibnibussuis, ut educereni scihiphes et nbn A.que divisibnehiiniet pbpuium meuhi et ihief popuiuhi
poiueruni; erqtitque scihiphes Iqm iti hbmiriibUsquarii tuum'(Exod. viii). \Ex Auguslirib.]QtipdhteSefipthra
in jumenih. Et dixerunl malefici ad Pharaohem, apefuit, he ubicunqtie dicefet ifiteiiigefe debemus,
bigitus Dei esl hic. Indut&iunvque esi cor Phdfdo- sed ih poslerioribhs et in pfiofibtis Signis factuhi
nh, ei hoh dudivit ebs sicut prwcepsrat bomirius, (Ex esse, ut teffa iflqtia liabitabat pbpuius peinullispiagis
Augusiino.) Quod dixeruut niagi ad Pharapneni, d^- lalibus vexaretur. Oppoftimurii auteih fuit ht ibi iioc
gitus bei est hic. Quomodb rion potuerunt educefe aperle poneretur, uhdb iahi incipiunt signa, quibus
scitiiphes? Setiserhnt profecto cum artium suairtim magi Simiiia nec cohali stint facefbi Procui dubib
riefariafurh scirerit potehtiam, rioh talibus qitibus, enim quia ubique fueraht scihiphes in regno Pha-
Veititpotentibf iheis esset Moyses,suos cbtiatus iuisse fabnis, hon auteni ftibrant iti teffa Gessen, ubi co-
ffusifalbs, ut hbh pqsseht educefe sciniphes, sbd di- hati sunt magi shhiliter facefefet fflihiiiie pbtuef uht.
giio Dei, qui utique operatur pef Mpysen. Digitus Dei Quousque ergo deficefehf, hihii de illiiis teffse se-
aulem sicht Evahgeiiiini niahifeste loquitur, fepiri- gregatiPne dicttim est; 'sed ex quo ccegefunl ea fieri,
tus sanctus inteiligiliif. Nani qupd unq evangelista ubi jam iUis similia facere hec cbhafi auderetit, ibi
ita Parrante verba Dpinini, ut diceret, S\ ego ih commemorattim est. {Ex Mdorb.) Qiiafto autem
digito bei ejicib dmmbnia (Luc. xi), aliu^ evan- B loco jEgyptus mhscis pefcutitiif. Miisca ehini ni-
gelista,, idipstim haffari/s, expopefe VQltiit quid sit tiiis insoieni et ihqtiietuip ahimal PSt, ih qua quid
digilus Dei et ait: Si egb i'h Spititu bei ejicib dwrhd- aliud quam itisbleiiles cufse desidefibftim carnalitim
nia (Maith. xii). Ctim ilaqueiPagiraterehliif, qubfripi designantuf? Jilgyptus efgb fhtiscis pefiEutittif, quia
Pbarao potentise cohfidebat, digiiuip bei esse iri ebruih cofda ijui hob saeculuih diiiguht; desidfefibfiith,
Moyse, ih qtib stipefabahtuf et ebruiri veheftcia frii- shbfuih inquietudinibtis feriuhti Poffb Septuaginta
slrabantuf, tameu IhdiifatUm est eor Pharapnis ihtefpfetes cynomyam, id esi cahinam mtiscam pb-
ntipe mifabili onmino duritia. Ctir auiem iri iefiia suerunt: pef qtiam canini mofes significahtur, ih
isia plaga magi defecerunt (nani plagse cceperunt ex quibus humahse mentis voltihtas et libidb tafhis af-
qub aqua in sahguiriem versa est) et sentire pt ex- guiltir. Potest quidem hoc locb significare etiam musca
1
plicare difficileest. Potefant ehim et in primo sighd caniha fofensem hominum eloquentiahi, qua velu
deficefe, ubi ip sefpehlem vifga cbnversa est, et canes altefutrtim se lacefatit. Vochvittiutcm Phdrao
in prifha piaga, tibi aqria iri sanguiheiti cbhitiiutata Mvysen et Aatbn, et ait illis : Ite, sdcfificule Deb
est, et in securida de fariis, Si bbc ftiisset digilus vesitb in tetra hac. Nolebat eriim ©08ife *qubdice-
Dei, id est spirilus Dei. Quis eriiifl de.hieniissihius baht, sed ui iliifc in jEgyptb. imihblafeht, volebat-.
dixerit, digitiim Dei in hoc sigrib pbtulsse cbriattis G Hbc bstendtint vefba MOysiqtise sequtintur, ubi di-
magbrum impedire, et in siiperiofibtis nequivisse? cit, non posse fieri prbptef abPminatiohes iEgypl.io-
Otimihp.ergo certa causa est quafe illa facefe hiic- f um. Sic enim scriptum est : Ei ait .M-oyses: Nmi
tisque permissi siint. Comihendatuf 'enim ibflasse pbiesi iia fieri: AbbminaiibhesMgypiwtum immbia-
Trinitas : et quOdvenim 6st, suriihii phjlbsbpbi geri- bimus boriiino Deb hbslto. Ac si dieefet: NOh pos-
tium, quantum ih eofum liltefis indagaluf, siiie Spi- shniEusea animalia qtise aboininahtuf jEgyhlii, prse-
ritu sanclo pbilosopbati "suht, quariVvisde Patre et sentibus illis Domino Deo hostfo immblare. Oves
FiHp hon lacueruht, quod etiarh bidynitis iri liti.ro enim jEgyplii edere dedighantuf. Uhde et ih Geuesi
stiOmeihirtit quetii scfipsit de Spifilti saticlo. (Ex Bcfiptum est : Omiies pastofes oviupi detestantuf
isidoro.) Mystice atitem, sicut tottciliatas et piaca- 35gyptii (Gen. XLVI).Qtiod autefn adjecit, Quod si
tusSpiritus sanctus fequiem pfsestat niitibiis et hti- 'hiaetavetithus fea'qum 'colutitMgypiti cbfam eh iapi-
milihus corde, ita contfarius et advefstis, inimites dibus rios bbruent. Suggillal ipsbs gehtiles, eo quod
ac superbos iriqtiiettidihe exagitat. Quahi inqtiiettidi- ahirrialiurh figuTariipfo Deo stitiimo cblebaht ligho
nem muscse illse brevissimse significavefhnt, sub et lapidibus ihipfessarii. Nahr Animbhem Jovem ih
qtiibus hiagi Pharaoriis defecerurit 'dicehtes :. bigiius , arise'teveherabahttif; Ahhbem iri cahe 4,Apin qtioque
Dei esi hic. " cbletites Ih Vauro, fel 'CsetefapPrtehlahiagiB quaih
CAPUT XVI. numiiia, quse ipsa jEgyptus cultti credebat venerafi
be muscis proiutis. diyiho; ideoque Mbyses et Aarbh dicebaht se ife
Dixii quoque Dominus ad Moysen: Consutge 'dilu- "yelieubi JLgyptii noh videreht abPmihationes SUaS
culo, et sta coram Pharaone. Egredictut ehim a'd immolari. (E'x Augustino.) Htfc auterh ihteliigehdurri
aquas, et dices ad eum : Hmc dicit Domihus : DimilXe bst inystice significafi-, quod BUpfadiximhs, quia
populuin meum ui sucrifvcetmihi. Quod si hon diml- eraht JEgypiiis oves et paslures earum aboinina-
seris eum, ecce 'ego immilam ih ie 'et in servtfs iu'b"s, biles et ideo separalain teffatn Isfaelitae aceeperunt
inpoputum tuum eiiii dombs lnas,bnihegehus~ihti- -ciim vencrunt ih ^gyptum. ^Sit enirh "fetsaerifieia
scarum : ei implebunMt omnes ioinus MgypiiWum Israeiilaf uln aboihihatibhes suht iEgyptiis, isitut ihi-
musch diversi generis : et uhiversd lerra in qua fue- qtik vita justoftilh. (E* Vregbfio.) Saneli quippe
rint: faciamquemirdbiiem in die illd terrdrn Gessen, viri Doniino bves pffefunl, quia simplicitates suas
in qua populns meus est, ut non sint ibi muscw; et "othhipotenti Deb ^a-crificium pstendunt. Sed bves
scias quoniam ego bominus i% medio ierrm; ponum- abominanlur JEgyptii, quiadVes hujus sseculi asper-
39 B..RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 40
nantur et despiciunt simplicitatem bonorum. Sicut, A.manu aliquid operantur? quid sibi vultista diver-
ergo sunt abominationes malorum operum quas de- sitas? neque enim nihil, Tulerunlque cinerem de ca-
testanlur boni, ita bonorum operum causseabomina- mino, el steterunt coram Phqraone : et spdrsit itlum
tiones sunt reprobis. Unde scripttim est: Abaminan- Moyses in cwlum : faclique sunt ulcera vesicarum
tur justi virum impium, et abominantur impii eos qui lurgentium in Itominibuset injumenlis; nec polerant
in recta sunl via (Prov. XLIX). malefici stare coram Moyse, propter ulcera qum in
CAPUT xvn. iilis erant et in omni terra Mgypli. (Ex Isidoro.) In
Ubi vesth vatida immittitur in animantia Mgyp- ulceribus arguitur dolosa hujus sseculi et purulenta
iiorum. malitia; in vesicis, tumens et inflata superbia; in
Dixit autem Dominus ad Moysen: Ingredere ad fervoribus, ira furoris et insania. Hucusque enim
Pharaonem, et loquere ad eum : Hmc dicit Dominus talia per errorum suorum figuras mundum supplieia
Deus Hebrworum : Dimitte populum meum, ut sacri- temperant. Post haec vero, verbera veniunt de su-
ficet mihi. Quod si adhuc renuis et retines eos, ecce pernis : voces scilicet, tonitrua et grando et ignis
manus mea erit super agros tuos, super equos et asi- discurrens, sicut in sequentibus ostendetur. Dixit
nos, et cqmelos, et boves,el oves, pestis valde gravis quoque Dominus ad Moysen : Mane consurge et sia
(Exod. ix). Quod vero quinto in loco animalium nece B coram Pharaone, et dices ad eum : Hwc dicit Do-
vel pecorum ^Egyptus verberatur, vecordia hic minus Deus Hebrmorum: Dimilte populum meum, ut
arguitur vel stultitia hominum mortalium, qui tan- sacrificet mihi, quia in hac vicemitlam oinnes plagas
quam irraliotiabiHa pecora cultum et vocabulum Dei meas super cor iuum, et super servos tuos, el super
imposuerunt figuris, non solum hominum, sed et populum tuutn, nt scias quia non sit similis mei in
pecorurp, ligno, metallis atque lapidibus impressis; omni terta. Nunc enim extendens manum, petcutiam
et ea quae ipsi credebant cultu honorari dhino in te el populum tuum peste, peribhquede terra. Idcirco
his viderent miseranda exerceri supplicia. Mortua- autem posui ie, ut ostendamin te forlitudinem meam :
que sunt omnia animdntia Mgypliorum. be animalibus et narrelur notnen meum in omni lerra. Hsec Scri-
vero filiorum Israel nihil omnino periit. Et mhit Pha- ptur* verba et Apostolus posuit, cum in. eodem loco
rao ad videndum: nec erat quidquqm mortuum de his perdifficili versaretur. Ibi autem et hoe ait: Si au-
quw possidebat Israel. Ingravatumque est cbr Pha- lem volens Deus ostendere iram et demonslrare po-
raonis, et non dimhit populum. (Ex Augustino.) Quo- tentiam suam, sustulit in multa patientia vasa irw,
modo e contrariis causis facta e.st bsec ingravatio parcendo utique hh quos tnalos futuros esse prwscie-
cordis Pharaonis? Si enim et pecpra Israelitarum rat, quce vasa dicit perfecta in perdilionem : el ut
mprerentur, lune videretur causa competens qua Q nolas, inquit, faceret divilias gloriw suw in vasa mi-
cor ejus gravarelur ad contemnendum Deum, tan- sericordim (Rom. rx). Unde vasorum misericordiae
quam si et magi ejus pecora Israelitarum fecissent vox est in psalmis : Deus meus, mhericordia ejus
mori. Nunc yero unde debuit ad timendum vel cre- prmveniet me. Deus meus demonsiravit mihi bona
dendum moveri, videns nullum pectis mortuum ex coram initnich ineis (Psal. LVIII). Novit ergo Deus
pecoribus Hebrseorum? Hinc ingravatum est, id est, bene uti malis; in quibus tamen L'.umanamnaturam
illa ingravatio etiam hucusque progressa est. Et non ad malitiam creat, sed profert eos patienter
dixit Dominus ad Moysen et Aaro» : Tollile plenas quousque scit oportere : non inaniler, sed utens eis
manus cinerh de camino : etspargat illum Moysesin ad admonitionem vel exhortationem bonorum. Ecce
cwlum coram Pharaone: sitque pulvh super terram enim ut annuntiaretur nomen Dei in universa terra,
Mgypli. Erunt eniin in hominibus et jumentis ulcera vasis misericordise utique prodest. Ad eorum itaque
et vesicwturgentes in universa lerra Mgijpti, (Ex Au- utilitatem Pharao servatus est, sicut et Scriplura
guslino.) Quid est quod dicit Deus ad Aaron et Moy- testatur et exitus docet. Mitte ergo jam nunc, et con-
sen, Sumile vobis plenas manus favillse de fornace, grega jumenta tua, et omnia quw habes in agro. Ho-
et aspergat Moyses in coelum coram Piiaraone, et mines enim et jumenta, et universa qum invenla fue-
coram servis ejus, et fiat pulvis in tota terra JEgy- D rint forh, nec cangregata de agris, ceciderilquesuper
pti? Signa enim superiora virga fiebant, quam non ea granda^mbrientur. (Ex Augustinb.) Quid est quod
Moyses sed Aaron extendebat super aquam, vel ad mandat Deus Pharaoni, cum se facturum magnam
terram percutiebat. Nunc vero interpositis duobus grandinem minaretur, ut festinet congregare pecora
signis de cynomya et pecorum moftibus, ubi nec sua, et qusecunque illi essent in campo, ne grandine
Aaron nec Moysesaliquid manu operati sunt, dicitur intereant. Hoc enim non tam indignanter quam mi-
ut Moyses favillam-spargat in coslum de fornace, et sericorditer videtur admonere. Sed hoc non facit
hanc ambo sumere jubentur, sed ,ille spargere non qusestionem, quando Deus etiam irascens temperat
in terram sed in coelum;; tanquam Aaron qui datus poenam. Blud est quod merito movet, quibus nunc
erat ad populum, terram percutere deberet, vel in pecoribus consulatur, si omnia mortua fuerant plaga
terram sive in aquam manum extehdere : Moyses superiore ubi scriptum est quod discrevit Deus inter
vero, de quo dictum est: Erit tibi in his quae ad pecora' Hebraoruni et ^Egyptiorum, ila ut iUinc
Deum, in coslum jubetur faviUam spargere. Quid nullum moreretur, omnia vero jEgyptiorum peeora
(duo illa superiora signa, ubi nec Moyses nec Aaron piorerentur. An ea solvilur qusestio, quod prsedixe-
 41 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. I. 42
rat ea mdritura, quaein campo fuissent, ut hsec ac- ^ Moysen : Intra ad Pharaonem: Ego enim gravavi
cipiantur omnia; intelligantur autem evasisse qusein cor ejus et servorum ejus, ut ordine supetvenidnt
domibus erant, quse potuerunt etiam a dubitantibus (Exod. x), signa mea hsec super eos, non sic acci-
coUigi, et in domo tenere, ne forte verum esset quod piendum est, tanquam opus habeat Deus cujusquam
Moyses Dominum facturum esse prsedixerat; et ex maHtia. Sed sic intelligendum est ac si diceret: Ego
bis esse in campis iterum poterant, quaemodo ad- enim patiens fui super eum et servos ejus ut non
monet et congregari in domos, ne grandine pereant? eos auferrem, ut ordine superveniant signamea super
Maximequia sequitur Scriptura, et dicit: Qui iimuit eos. Qua patientia enim Dei obstinatior fiebat malus
verbumDomini servorum Pharaonh, congregavitpe- animus,ideo pro eo.quia in eum fuit, dicitur gravari
cora sua in domos. Qui autem nen intendit mentem cor ejus.
ih verbum Dbmini, dimisit pecbra sua in campo. Hoc CAPUT XIX.
ergo fieri potuit, quando etiam mortem pecorum De locustis.
minatus est Deus, quamvis.id Scriptura tacuerit. Dixil antem Dominus ad Moysem : Extende ma-
CAPUT XVUI. num iuam super lerratn Mgypti ad locuslam, ut as-
De grandinis imtnhsione. cendat super eam : el devoretomnemherbam quw resi-
Et dixit Dominus ad Moysen : Extende manum B [ dua fuit grandini. El extendit Moysesvirgam super
tuam in cmlum,el erit grando in omni terra Mgypti terram Mgypti (Exod. xvm). \Ex Isidoro.] Quod
(Exod. ix). Ecce iterum nonin terram, sed iu coelum locustarum oclavo in loco fit mentio, putatur a qui-
manum jubetur extendere, sicut superius de favilla. busdam, per hoc genus plagse, dissidentis a se et
Extenditque Moyses virgdm in cxlum, el Dominus discordantis, humani generis inconslantia confutari.
dedit tonilrua et grandinem, ac discurrentia fulgura Alioquoque sensu locustse pro mobilitate levilatis ac-
super terratn; et reUqua. (Ex Isidoto.) Septimo loco cipiendsesun t tanquam vagaeel salientes animsein sa>
super jEgyptum verbera veniunt de supernis, voces culi yoluplates. Et Dominus induxit ventutn urentem
seilicet et tonitrua, et grando et ignis discurrens. In totailladie ac nocte, et,facto mane,ventus urenslevavit
tonitruis enim increpationes ac divinse correptiones locustas, quw ascenderunt super universam terram
inteliiguntur, quia non cum silentio verberat, sed Mgypti, et sederunt in cunctis finibus Mgypliorum
dat voces; et doctrinam coelitus mittit, per quam innumerabiles, quaies ante illud tempus non fuetunt,
possit culpam suam, coelitus castigatus, agnoscere nec postea futurm sunt; operueruntque universam su-
mundus. Dat et grandinem, per quam tenera adhuc perficiem lerrw, vastanles omnia. Devorata est igitur
vastentur nascentia vitiorum; dat et ignem, sciens herba ierrw, et quidquid pomorum in arboribus fuit,
esse spinas et tribulos, quos debeat ignis iUe de- 'C quw grandb dimherat: nihilque qmnino virens reli-
pasci; de quo dicit Dominus, Ignem veni miltere in ctum esl in lignis el herbis terrm, in cuncta Mgypto,
terram (Luc. xn). Per hunc enim incentiya volupta- (Ex Gregorio.) Ventus, inquit, urens levavit locustas,
tis et libidinis consumuutur. Misitque Pharao, et quse ascenderunt super universam terram ^Sgypti,
convocavit Moysen et Aaron dicens ad eos : Peccavi operueruntque universam faciem terrse, vastantes
etiam nunc, Dominus juslus ; ego et populus meus, omnia. Devorata est igitur herba terrm et quidquid
impii. Orace Dominutn, ut desinant tcnitrua Dei et pomorum in arboribus fuit. Exhibitsecoelitus -Egypti
grando, et dimittam vos, et nequaquam hic ullra ma- plagse, quse exigentibus meritis corporaliter seme 1
nealis. Ait Mbyses : Cum egressus fuerb de urbe, ex- iUatsesunt, quaemala pravasmentes quolidie feriant^
tendam paimas meas ad Dbtninum, et cessabunt to- spiritualiter signaverunt. Eis enim jEgyptus pla-
nitrua, et grando non erit: ut scias quia Domini esl gis aftecta est, in quibus exteriore percussione com-
ierra. Novi autem quod et lu et servi tui, nec dum ti- mota, dolensque perpenderit, quse devastationis
mealis Dominnm Deum, ,et reliqua (Luc. xn). (Ex damna inlerius negligens tolerarit, ut durn fpfis^p&
Augustino.) Cum fragore coeHqui vehemens erat in rirent minima, amplius delicta cernerenfper eonmj^
grandine, Pbarao tertius rogavit Moysen ut oraret. speeiem, et quaeintus tolerant graviofa sentirent. ^
pro illo, confitens iniquilatem suam, et populi sui; Quid ergo per significationem locustse portendunt,
Moyses ei dixit: Et lu et servi tui scio quod nmidum quse plusquam csetera minuta quaeque animanlia,'
limeth Dominum. Qualem timorem quaerebat, cui humanis frugibus nocent, nisi Hnguas advolantium,^/
timor iste nondum erat Domini timor ? Facile enim quae terrenorum hominum mentes, si quahdo^botia
est poenam limere, sed hoc non est Deum timere, aliqua proferre conspiciunt, hsec immoderatius lau-
illo scilicet timore pietatis, quse commemorat Jacob dando corrumpunt. Fructus quippe ^Egyptiorum est
ubi dicit: Nhi beus patrh mei Abraham, et timor opera cenodoxorum quam locustse exterminant, dum
_ Isaac essel mihi, nunc me inanem dimhisses. Et dixit adulantis linguae ad appetendas laudes transitorias,
bominus ad Moysen: Ingredere ad Pharaonem.-Ego . cor operantis inclinant. Herbas vero loeustse com-
rnim induravi cor ejus et servorum illius, ut faciam edunt, quando adulatores quique verba loquentium
stgna mea hmcin eo : et narres in auribus filii lui ei favoribus extollunt. Poma quoque arborum devorant,
nepolum iuorum, quoties contriverim Mgyptios, et quandovanis laudibus quorumdam jam quasi for-
signa mea fecerim in eis : et sciatis quia ego Dominus tium opera enervant. Egressus est Moyses de con-
Deus (Gen. xxxi), et reliqua. Quod Dominus dicit ad spectu Pharaonh, et oravit Dominum, qui flare fecil
fATUOL. UV-111. 2
 43 B. RABANIMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. 44
venlum qb pccidentevehementhsimum, et arreptam A tentise, ut ipse dicat: Nonnecor nostrum erat ardens
Iqcustqmprojecitinmare Rubrum. Noti reinansit ne inlra tios (Luc. xxiv) ? Nec lo.custarum ab ea sub-
unaquidem inctmcth finibus Mgijpti. Et induravit duxil exempla, quibus mordeantur et depascantur
cqXrPhqrqqnh, necdimhit filips Istael. (Ex Augu-- omnes inquieti motus ejus et turbidi: quo et ipse
siino.) B.eneficitinicerle Dei commemoravit Scri- -dical quod Apostolus docet, ut omnia sua secundum
ptura, quO.dabstulit lpcustas, et secuta dixit indu- ordiriemfiant (II Cor. xn). Ubi yero sufficienlerfue-
rasse Deuni cor Pharaonis. Berieficioitaque suo et rit casligata pro pioribus et pro einepdalioris vitse
patientia sua, qua illa fiebat obstinatio, dum ei par- correctione coercita, cum auctorem verberum sense-
ceretur, sicutomnia mala corda hominum, palientia rit, et confiteri jam coeperit quia digitus Dei est, et
Dei male utendo durescpnt.. parum quid agnitionis acceperit, lunc praecipuege-
CAPUT XX. storum suorum tenebras videt; luuc errorum suo-
De tenebrqrumimmissione. " rum caliginemsentil. Gumque in hoevenerit, tunc
Dixit quiemDomihitsad Moysem: Extende manum merebitur,ut exstinguantur in ea primogenita jEgy-
luam in cwlum,et sint tenebtw super terram Mgypti, pti : in quo tale aliquid intelligi posse arbitror. Om-
lain densmul palpari queant. Extendit Moyses hia- nis anima cum ad supplementumsetatis advenerit,
num in ccelum,et faclmsunt tenebrwhorribilesin uni- B et velut naturalis in eaqusedam lexcoeperit suajura
versa terra Mgypti Ttibus diebusnemovidit fratrem defendere, primos sine dubip motus secundum desi-
suum, necmoviise deeoloco inquoerat (Exod. x). derium carnis producit, quos ex concupiscentise vel
[Ex Isidqro.] Nona plaga tenebrse factsesunt: sive irse fomite incenliva commoverit. Unde quasi prse-
iit ipeptis eorum csecilas arguatur, sive ut inlelli- cipuum et quod non sit comnmne cumcseteris bomi-
gapt divinsedispepsationis et providentise obscuris- nibus, de solo Chrislo Propheta dicit: Butyrum et
sirnas esse ralibnes. Posuit eriim tenebras lalibu- mel manducaHt (Psal. vn). Priusquapi faciat aut
lum suum : quas illi audacter et temere pef scrutari proferat rriaUgna,eliget bonum: quam priusqnam
cupientes, et alia ex aliis asserentes, in crassas et scial puer bonum qut tnalum, resislet malitiseut eli-
palpabiles tenebras.ignorantise devoluti sunt. gat quod bonum est. Alitis aulem Propbeta tanquam
• de semelipso loquens, dicebat: Deiicla juvenlutis
CAPUT XXI.
De nbvhsimaplagarunidecem,hbcest,de primitivotum mew et ignoraniim memne meminerh (Psal. xxiv),
inieritu, et iriyslica decemplagaruin expositiorie. Quia ergo primi isti animsemotus se.cundumcarnem
Et dixit pominus ad Mbysem: Adhuc una ptaga prolati, in peccatum ruunt, merilo immortali loco
ianjgamPhafapnem et Mgyptum, et post hwc dimiltel JEgyptiorum primitiva ponunt: quseealenus exstin-
vos, et exire competlet(Exbd. xi). [Ex Isidoro.] Ad iG guuntur, si reliqusevitse conversio emendatiorem di-
ultipiuni primitivbfum infertur inferitus. Delentur figat cursum. Sie ergo in anima quam lex divina ab
enim primogenita jEgypli, sive principatus et pote- erforibus susceptam castigat et corrigit, etiam pri-
siates ebrum, et hujus saundi reclbres : sive aucto- mogenita ^Egyptiorum intelliguntur esse deleta ;
res et ipventores falsarum quse in boc mundo fue- nisi post haec omnia, in infidelitale perduret, et no-
jTuntreiieionum : quas Christi veritas cum suis ex- Ut jungi Israeliticseplebi, ut exeat de profundo, et
slinxit auctoribus et delevit. Hsecquantum ad locum vadat incolumis, sed in iniquilate permaneat, et
mysticuip spectani;, prolata suht. Jam vero si etiam descendat tanquam plumbum in aquam validissi-
lnoralis nobis figura tfactanda est, dicemus quod mam. Iniquiias enim,secundum Zacharioeprophetse
unaquseque anima in hoc mundo diim in errofibus visumj super talentuin plumbi sedel (Zach. v): et
viyit et in ignorantia yeritatis, in jEgypto posita ideb qui permanet in iniquitate, tanquam plumbum
est.. Huic si appropinquare eoeperit lex Dei, aquas deniergi dicitur in profundum. Sane quod in supe-
ei yertit in sahgtiitiem, id est, fluidam etlubricam rioribus observavimus qu^edamprodigia per Aaron,
juventulis vitaiti conveftit ad sanguinem Veteris vel qusedam per Moysem, qusedamvero per ipsum Do-
Npvi Testamenti. Tum deinde educit ex ea vanam minum ministrata, intelligi eatenus possunt ut ag-
et inapem loquacitatem, et adversum Dei provideii-1" noscamus in quibusdam per saerificia sacerdolum
tiani, ranarum similem querelam. Purgat eliamma- et observationes pontificum non esse purgandos,
'lignascogitatiPnesejus,et scinipbum mordacilati si- quod Aaron persona designat; in qnibusdam vero
jtniles,calliditatis.aculeos disculit. Libidiuum quoque per scientiam divinselegis emendandos, quod Moysi
mprsus cynoniysespiculis similes depellit; stultitiam designat officium; in aliis autem sine dubib quae
' ea et inteUeetum
ip pecudibus similem delet, per difficUiorasunt, ipsius Domini segre virlute. Sed ne
quam homo cum in honore esset non inteUexit, sed illud quidem putandum esl nobis inaniter observa-
cpniparatus est jumentis insipienlibus et similis fa- tum quod primo quidem Moysesnon int at ad Pba-
ctus est iUis. Arguit ejus et ulcera, peccatorum at- raonem, sed occurrit ei exeunti ad aquas, postmo-
que arroganlise lumofem fervoremque in ea furofis dum vero intrat ad eum. Posi hrc nea inlra:, sed
exslinguit. Adhibet post hseceUam voces filiorum accersitus accedit et in boc ita ut arbitror intelligi
tonitrui, id est, evangelicas apostolicasquedoctrinas. posse, quod sive nobisin verbo Dei e-treligionis as
, Sed etcastigatibnemgrandinisadniovet, utluxuriam sertorem certamen est adversum Pbaraonem, sive
voluptalesque coerceat. Adhibetsimul et ignempoeni- etiam obsessas ab eo animas, de potestate ejus co-
 45 COMMENTARIAIN EXODUM.— LIB. I. 46
namur eripere, et est nobis indisputalione lucta- A hic itidem sub Trajano plaga Judseosexcitavit: qui
men, non statim in prima fronte ingredi debemus ad cum atque ubique dispersi, ita jamque non essent
ultima qusestionum Ioca ; sed occurrendum nobis quiescerent, repentino quoque calore permoti, in
esl adversario, et occurrendum ad aquas suas. Aquse ipsos inter quos erant toto orbe ssevierant, absque
enim suae sunt auclores gentilium philosophorum. immanibus multarum urbium ruinis, quas crebri
Ibi ergo nobis primo disputare volentibus occurren- terrsemotus iisdem temporibus subruerunt. Hri in
dum est utipsos arguamus, et ipsos errare docea- quarta plaga muscae caninae fuerunt, ssevse alum-
mus ; post hoc jam ingrediendum est nobis ad.in- nseputredinis vermiumque matres; hicitidem quarta
leriora certaminis. Dicil enim Dominus : Nhi quh sub Marco Antonio plaga, lues plurimis infusa pro-
prius alligavetit fottem, non potesi inttoite in domum vinciis, Italiam quoque cum urbe Roma universam,
ejus, el vasa ejus diripere (Matlh. xn). Prius ergo exercitumque Romanorum, per longinquos limites
nobis alligandus esl fortis, et qusestionum viuculis in diversa hiberna dispersum, morte dissolutum,
constringendus : et ita introeundum ad diripiendum putredini simul ac vermibus dedit. Ibi quinta
vasa ejus, et liberandas animas quas deceptionis correptio pecorura ac jumenlorum repentino inte-
fraude possederat. Quodcum ssepiusfeeerimus, et ste- ritu expleta est; hic similiter quinla ultio sub Se-
lerimus contra ipsum, steterimus aulem eo modo quo B vero perseculore, ereberrimis civilibus bellis, pro-
Aposlolusdicens : State ergo succincli lumbos vestros pria viscera et adjumenta reipublicse, hoc est, ple-
in veritale (Ephes.vi); et iterum : State in Dominoet bes provinciarum, et religiones militum comminutae
viriliter agite (Phil.v/); cum ergo hoc modo sleteri- sunt. Ibi sexta vexatio intulit vesicas effervescentes,
mus adversus ipsum, ille arlifex antiquus et caUidus ulceraque manantia : hic aeque sexta punitio quse
etiam vinci se simulavit et cedere; si forte per hoe post Maximi persecutionem fuit, qui specialiter
negligenliores nos effi.ciatad certamen. Sed et poe- episcopos et clericos omissa turba populari, hoc est,
nitentiam simulabit et deprecabitur nos discedere ecclesiarum primates cruciari imperaverat; intu-
quidem, sed non longe discedere. Vult nos eaim mescens crebro ira atque invidia, non per vulgi cse-
esse sibi aliqua ex parte vicinos ; vult nos a suis dem, sed per vulnera morientium principum ac po-
finibus non longe discedere, sed nos nisi ab eo lon- tentum exaltata est. Ibi septima plaga numeratur
gius recedamus et transeanius mare, et dicamus: coacta agere grando profusa, quse hominibus ju-
Quantum interjacet orlus ab oecasu, elongavit a mentisque satis exitio fuit: bic similiter septima
nobis iniquitates nostras, salvi esse non possumus. sub Gallo et Volusiano, qui persecutori Decio mox
Possunt praeterea et bse decem plagse quibus ^Egy- interfecto successeranl, plaga exstitit. Nam tunc pe-
ptus verberata est propter Israelitas, Romani re- iC slis infusa est per omnia Romani regni ab oriente
gni comparari temporibus, quia hsec in figuram ad occidentem spatia, cum omne propemodum ge-
nosfri faeta sunt. Uterque populus, id est, Israeliti- nus hominum neci dedit; tunc etiam corrupit latus,
cus et Christianus, unius Dei est, una populi utrius- infuditque pabula tabo. Ibi octavam ^Egypti contri-
que causa. Subdila fuit Israelitaruin Synagoga tionem facere, excitatae undique locustae, lerrenles-
jEgyptiis, subdila Christianorum Eeclesia Romanis; que omnia; hic octavam seque in subversionem Ro-
persecuti sunt jEgyplii, persecuti sunt et Romani. manseurbis excitatse, uridique intulere gentes, quse
Decem ibi conlradictiones adversus Moysen; decem caedibus atque incendiis cunctas provincias deleve-
ibi editse adversus Chrislum. Diversse enim plagse runl. Ibi nona turbatio diulurnas, crassas ac pene-
jEgyptiorum; diversaehic calamitates Romanorum. trabiles tenebras habuit : plus omnino periculi com-
Nam ut etiam ipsas inter se plagas, in quantum la- minata quam fecit; hic eadem correptio fuil, cum
men figura formae comparari potest, conferam. Ibi Aureliano persecutionem decementi diris turbinibus,
prima correptio habuit sanguinem vulgo vel ema- terribile ac tristefulmen sub ipsius pedibus ruit,
nasse de puleis, vel in fluminibus concurrisse : hic ostendens quid cum ultio talis exigeret, tantus possit
prima sub Nerone exigit plaga ut ubique morien- ultor, nisi et clemens esset et patiens : quanquam
tium sanguis esset, vel morbis in urbe correptus , •" inlra sex hic menses, tres occidi imperatores, hoc
vel bellisin orbe profusus. Ibi sequens piaga prodit est, 1Aurelianus, Tacilus et Florianus, diversis cau-
perstrepentes persullantesque in penetrabilibus sis interfecti sunt. Ibi postremo decima plaga, quse
ranas, inedisepropemodum causa habilatoribus at- novissima omnium fuit, interfectio filiorum quos
que exitu fuisse bic sequens subDomitiano peena, primos quique genuerunt: bic nihilominus decima,
simililer quando satellitum militumque ejus iinpro- id est, novissima poena est, omuium perditio idolo-
bis effrenalisque discursibus cruentissimi jussa prin- rum, quse primitus facta, in primis amabant. Ibi
cipis exsequentium, ad inopiam pene omnes Roma- rex potentiam Dei sentit, et probavit et credidit,
nos cives adactos, exsilioque dispersos coegit. Ibi ac per ho.c populum Dei ire permisit : hic per po-
tertia vexalio habuit sciniphes, ipusculas gcilicet tentiam Dei sentit et probayit et credidit, ac per hoc
parvissimas ssevissimasque : quse mediis ssepesesti- populum Dei ire liberum esse permisit. Ibi nunquam
bus per loca squalida coadunatim vibrando densa- postea populus Dei ad seryitutem retraclus : hic nun-
tse, et in illo volaiu allabi solenf, capillisqtie bomi- quam poslea populus Dei ad idplolatriam coactus
num ac pecudum setis cum urente morsu infarri: est. Ibi /Egyptiprum vasa preiipsa Hebrseis tradila
 47 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 48
sunt. Hic Eeclesise Christianorum prsecipua paga- A denteni pro dente (Exod. xxi),praecipiuntur exigere;
norum templa cesserunt. Saneillud, ut dixi, denun- et quandoque tamen revelante gralia percussi in ma-
tiandum puto, quia sicut jEgyptus post has decem xillam unam, .alteram jubenlur prmbere (Matlh. v).
plagas dimissos Hebrseos persequi, molientibus ir- Quia enim semper plus ira in vindicta exigit quam
ruit per superductum mare seterna perditio : ita et injuria accipit, dum discunt mala non multiplicius
nos quidem libere peregrinantes, superventura quan- reddere, quando discerent ea et multiplieata sponte
doquidem persecutio gentilium manet, donec mare lolerare. Hinc est quod eumdem rudem populum a
Rubrum, id est, ignem judicii, ipso Domino duce quibusdam prohibuit, qusedam vero ei in usu pristino
etjudice, transeamus. Hi veroin quos ^Egyptiorum servavit; sed bajc ipsa tamen in meliori vitae figura
forma transfunditur, permissa ad tempus potestate composuit. Bruta namque-animalia idolis in ^Egypto
ssevientes gravissimis quidem permissu Dei Christia- mactabant eique in usu postmodum animalium vi-
pos cruciatibus persequuntur : verumtamen iidem ctima fuit: ut dum de usu suo aliquid admitterent,
omnes inimici Christi cum rege suo Antichristo, ac- consolarenlur ejus infirmi per hoe quod de usu suo
cepto stagno ignis aeterni, quod magna impediente aliquid haberent. Mira autem dispensatione consilii,
caligine dum non videretur, intratur, perpetuam quod ei Dominus de consueludine caraali relinuit,
perditionem immortalihus arsuri suppliciis pa- B [ hoc in figura spirilus potentius vertit, Quid enim sa-
tientur. crificia illorum animalium, nisi Unigeniti mortem
CAPUT XXII. designant? Quid sacrificia illorum animalium, nisi
Mandatum Domini per Mbysenad filios Israel datum, exstinctionem camalis vitaenostrae significant? Unde
ut pelant a vicinh suis et amich vasa aurea et ar- ergo imbecillitali populi rudis condescendens dicitur,
. gentea. inde ei per obumbratas allegoriarum species major
Loculus est Dominus ad Moysen, dicens: Dic, ergo fortitudo spiritus uunliatur.
omni plebi ut poslulet vir ab amico suo, cl mulier a CAPUT XXHI.
vicitia sua, vasa aurea et argenlea, Dabit autem Do- De sanclione Paschm in terra Mgijpti.
minus qratiam populosuo coram Mgyptiis (Exod. xi). Dixit quoqueDominus ad Moysenet Aaron in terra
Non hinc quisque sumendum exeniplum putare de- Mgypti: Mensis iste vbbis principium mensium, pri-
bet ad exspoliandum islo modo proximum. (Ex Au- tnus erit in mensibus anni, Loquimini ad universum
gusiino.) Hoc enim Deus jussit, qui noverat quid cwtum filiorum Israel, et dicite eis : Decima die men-
quemque pati oporteret; nec Israelitoe furtum fece- sh hujus lollat unusquhque agttum per familias et
rupt, sed Deo jubenti minislerium prsebuerunt: domossuas. Sin autem minor est numerus ut sufficere
'C
quemadmodum cum minister judicis occidit eusa iion possit ad vescendum agnuin, assumet vicinum
quem judex jussit occidi, profeclo si id sponte fiat, suum qui conjunctus est domui sum: juxta numerutn
homicida est eliam si eum occidat quem scit occhii aniinarum quw sufjicere possunt ad esum agni, Eril
ajudice debuisse. Est etiam isla nonnulla quaeslio : autem agnus absque macula, masculus, anniculus.
Si seorsum habitabant Hebrsei in terra Gessen, ubi Juxta quem ritum tollelis el hmdurii: et servabiliseum
nec plagae fiebant quibus regnum Pharaonis afflige- usque ad quartam decimam diem mensh hujus: im-
batiir, quomodo petit quisque a proximo vel a pro- molabilque eum universa multitudo filiorum Israet ad
xipia aurum, et argenlum, etvestem, praesertim vesperam (Exod. xn). Mensts enim hte vobh princi-
quia ubi primum hoc mandatur per Moysen, sic po- pium mensium, primus erit in mensibus anni, Mensem
situmsest: et mulier a vicina sua, et coucellaria vel primum vocat Nisan secundum Hebrseosin quo crea-
concellania, si ita dicendum est, vel cohabiiatrice tum est ccelum el terra, etmundi exstitit exordium.
sua. Unde intelligendum est etiam in terra Gessen Cujus mensis plenilunium, post sequinoctiumvernale
non solos Hebrseos habitasse, sed eis aliquos JEgy- semper debet attendi in eo, et plebs Israelitarum a
ptios in illa terra cohabitatores fuisse, ad quos po- servitute jEgyptiorum liberata est, et genus huma-
tuerunt merito Hebrseorum etiam illa beneficia per- num per Christi sanguinem a potestate diaboli ere-
^D
venire, ut hic eos et diligerenl iidem iEgyptii eoha- ptum atque translatum est. Decima die mensis agnus
bitalores, et quod petebanl facile commendarent: assumi jubetur et servari usque ad quartam decimam
nec tamen Deus judicavit ita illos alienos fuisse ab diem mensis ejusdem ad vesperam, et sic immolari:
injuriis et conlradictionibus quas populus Dei per- ita et Redemptor noster decima die, boc est, ante
tulit, ut nec isto damno ferirentur, qui plagis illis quinque dies Paschse Jerosolymam veniens, in tem-
propter quod terraj illi parcebatur percussi non erant. plo atque in conventu insidiantium Judseorum ver-
{Ex Gregorio.) Hic quoque diligenter considerandum bum Dei docens, exspectavit quartam decimam diem,
est quod menles usui vitse carnaUs inhaerentes, evelli in quo Pascha mysticum cum discipulis suis cele-
ab infimis non possunt, nisi gradatim ducta praedi- brans, per Judam proditoremin manus Judseorum
catione proficianl. Hihc quippe est quod in jEgypto traditus est, atque sequenti die in cruce est pro re-
positis",pio justoque moderamine, latente concupi- demptione nostra immolatus. Quod autem decima
.scentia condescenditur, et vicinorum suorum vasis die mensis agnus tollitur, sed non immolatur tisque
aureis argenteisque sublatis, discedere jubentur. Qui ad quartam decimam diem, significatqutid per legem
ad Sina montem ducti, accepta lege oculum pro oculo, quidem Chrisli passio prsefigurabatur, tamen non
49 COMMENTARIA IN EXODUM.— LIB. I. 50
nisi Evangelii eoruseante gratia completur. Denarius A, ln utroque etenim poste agni sanguis est positus
enim numerus propter decalogum ad legem pertinet,. quaudo sacramentum passionis illius cuni ore ad re-
et quaternarius propter quatuor Evangelia Novum demptionem sumitur, ad imilationem quoque intenta
exprimit Testamentuin. Hoe igitur quod unicuique metite cogitatur. Nam qui sie Redemptoris nostri
agnum jubet sumere per familias et domos suas, et sanguinem accipit, ut imitari passionem illius nec-
si minor sit numerus edentium qui non possit agni dum velit, in uno poste sanguinepi posuit. Qui etiam
carnem consumere, mandat vicinum suum qui jun- in superliminaribus domorum ponendus est. Quid
ctus est domui eis assumere, qualenus sufficienssit enim spiritualiter domos, nisi mentes nostras acci-
numerus ad esum agni, typiee designat quod non pimus, in quibus per cogitalionem inhabitamus ?
solum ex Judseis, sed etiam ex gentibus, convocandi Cujus domus superliminare, est ipsa intentio, quae
erant ad fidem Christi et ad veri Agni immolalio- supereminet actioni. Qui ergo intentionem cbgita-
nem. Non enim sola sufficiebat gens Judsea ad spiri- tionis susead imitationemDominicsepassionis dirigit,
tuale Pascha celebrandum ; quin etiam gentes quse in superliminare domus agni sanguinem ponit. Vel
vicinsefuerunl domui Judae, adhibendseerant, qua- certe domus ipsa sunt corpora, in quibus quousque
tenus domus Dei convivantium numero impleretur, vivimuSjhabitamus, et in superliminare domus agni
et agni carnes digne comestse, fidelibus in pastum } sanguinem ponimus, quia crucem passionis illius in
vitse seternae verterenlur.' Quod autem idem agnus fronte porlamus. De quo agnb adhuc subditur : Et
vespere comedi jubebatur, significat Christi passio- edent carnes nocte illa assas ignt. In nocte quippe
nem in novissima setate sseculi esse complendam. agnum comedimns, qui in sacrametilo modo Domi-
Denique quod hsedussimiliter assumi jubetur, et ser- nfcum corpus accipimus, quando adhuc ab invicem
vari usquead quarlam decimam diem, non immerito nostras conscientias non videmus.Quae (amen carnes
incarnationis Christi mysterio accipilur. Quid enim agni assandse sunt, quia nimirum dissolvit carnes
opus erat ovem vel agnum ab ovibus , et hsedum ab : quas aqua coxerit; quas vero ignis sine aqua exco-
hsedis accipiendnm moneri, nisi ille figurarelur cujus quit, roborat. Carnes ilaque agni nostri ignis coxit,
caro non solum ex justis, verum etiam ex peccato- quia eum vis passionis illius ad resurrectionem va-
ribus propagata est: quanquam conentur Judaei lentiorem reddidit, alque incorruptionem roboravit.
etiam haedum intelligere accipiendum ad celebran- Qnseenim ex morle convaluil, videlicet carnes illius
dum Pascha, et hoc esse diclum putant, ab ovibus et ab igne diruerunt. Unde eliam per Psalmislam dicit:
hoedisaccipere, tanquam diceret vel ab agnis agnum, Exaruit velut testa virtus mea (Psal. xxi)..
vel ab bsedishsedum , si illud desit, sumi oportere. Quid namque est testa apte ignem, nisi molle lu-
Apparet tamen in Christo, rebus impletis, quid illo tum ? sed ei ex igne agitur ut solidetur; Virtus ergo
prseceplofuerit figuratum: Et sumenl de sanguine, ac humanitatis ejus velut lesta exaruit, quia ab igne
poneni super utrunique postem, et in superliminaribus passionis ad virlulem incorruptionis crevit. Sed sola
domorum, in quibus comedentillutri: et edent carnes Redemptoris nostri percepta sacramenta ad veram
nocte illa assas igni, el azymos panes cum lactuch solemnilatem mentis non sufficiunt, nisi eis quoque
agreslibus. Non comedetis ex eo crudum quid, nec et bona opera junganlur. Quid enim prodest corpus
coctum aqua, sed assuni tantum igni. Caput cum pe- et sanguinem illius ore percipere, et ei perversis mo-
dibus et intestinh vorabith, nec remanebit ex eo quid- ribus contraire ? Unde bene adhuc ad comedenduni
quam usque mane. Si quid residui fueril, igne combu- subditur : Et azyinospanes cum.',laclucis agrestibus,
retis. Quseautem superaverint, inquit, ab eo in mane, Panes quippe sine fermento comedit, qui recta opera
igne concremabitis. (Ex Auguslino.) Quaeri potest sine corruptione vanse glorise exercet; qui mandata
quomodo aliquid superavit, cum hoc praeinonitifue- misericordise sine admixtione peccati exhibet, ne
runt, ut si domus non habuerit consumendo pecori • perverse diripiat quod quasi recle dispensat. Hdc
idoneam multitudinem» vicini assumanlur. Sed in- quoque peccati fermentum bonsesuseaclioni miscue-
tclligitur quoniam dictuni est, Os non comminuelh 'prunt, quibus prophetse voce per increpationem Do-
ex eo, remansura utique ftiisse ossa quse igne eon- minus dicit: Venitead Belhel, et impie agite.' Atquc
cremarentur : Sic autemcomedeth illum: Renesve- post pauca: Et sacrificate de fermento laudem (Amos
stros accingeth, calceamentavestra habebith in pedi- iv). De fermento namque laudem immblat, qui sacri-
bus, ienentesbaculos in manibus, et comedetisfesli- ficium Deo de rapina parat. Lactucse vero agres,tes
nantes. Est enim Pliase, id esl transitus Domini. Et valde amarae sunt; carnes vero agni cum lactucis
transibo per terram Mgypli nocte illa , percutiamque agrestibus sunt edendae,ut cum corpus Redemptoris
omne primogenitum in terra Mgijpli, ab homineusque aeeipimus, nos propeccatis nostris in fletibtis affli-
adpecus, etin cuncth dih Mgypti faciam judicia: gamus, quatenus ipsa amaritudo poeniteritiseabster-
ego Dominus. (Ex Gregorio.) Hsec videlicet cuncta gat a mentis slomacho perversse ambrem vitse.: Ubi
magnani nobis sedifiealionempariunt, si fuerint my- et subditur: Non comedeth ex eo crudum quid, neque
stica interpretatione discussa. Quis namque sit san- coclum acjua, Ecce: jam non ipsa verba historise ab
guis agni, non audiendo sed bibendo didicimus. Qui intellectu bistorico repellunt. Nunquid Tsraeliticus
sanguis super utrumque postem ponitur,quando non illepopulus in JEgypto constitutus agnum comedere
soltim ore cprporis, sed etiam ore cbrdis hauritur. crudum consueverat ut illi lex dicat, Non comedetis.
 Si B. RABANI MAURI ARClHEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. 52
ex'eocmdumquid ?nbi et additur, rieqne vbctum iri n A Waniprsevaluit, de iUbvbce Dbmmica dicitur: Poie-
<tquw.Bed quid aqtia hisi humanam scientiam desi-i- sids ejus in lumvis ejus {Jbb. xxxvin). Qui ergopa-
ignat? Juxta hocquodpef Salombnemsub hseretieo- - scha «omedit, habefe feries accirictos debet, ut
qui
•rum vbce dicitur': AqUmfurtivmdulctoressunt (Pfov.'. solehitiitatem festiifectibnis atque iftcorruplibnis
ix). Qiiid erudse agni cafhes, nisi itiGonsideratamacc iagit, coffuptiohi jam per vltia Ptilli subjaceat, vblii-
sine feverehtia cogitationis rejeclam illius liumanita-- plates edOmet, carnehi a liixtifia festringat. Neque
tem significant? Omne enim quod subtiliter cogita-- enim ijognovitqtisesit solemnilas incorruplionis, qui
mus, hoc -mente coquimus. Sed agni caro nec 'crudai adliuc pef incontinentiaiti coffuptioiiis subjacet. Hsec
edenda est, nec aqua cocta, quia Redemptor noster,, 'quibusdani dura sunt, sed angustapotia est qumducit
nec purus iiomosestimandus est,nequeper humanaini ti'd viidm-,et habemus jam non multa exempla eonti-
sapientiam qualiter incarhari Deus potuit, cogitan- nehliuhi: Gaiceamentd habebith in pedibus. Quid
dus. Omnis enim qui Redemptorem hostrum purtimi siint eleriiiripedes nostri nisi opera ? Quid vero cai-
hominem credit, quid isle aliud quani agni camess ceamenta nisi pelles mortuorum aniraalium? Calcea-
crudas comedit,quas videlicet coquere per divinitatis; menta autem pedes muniunt. Qusevero sunt mbrtua
ejus intelUgentiam noluit ? Omnis vero incarnatiotiisi animalia ex quorum peUibusnostri mtiniantur pedes,
ejus rtiystefia juxta humanam sapientiam discuterei B 1 hisi antiqui Palres qui nos ad seternam patriam prae-
conatur, carnes agni aqua vult coquere, id est dis- cesserunt, quofum dum exempla conspicimus, nostri
pensationis mysterium,per dissolutam vult scientiaini bperis pedes munimtis? Calceamenta ergo in pedibus
penetrare. Qtii igitur paschalis gaudti solemnitatem babere est mbrtuorum vitam conspicere, et nosfra
celebrare desiderat, agniimneque aqua coquat,neque vestigia a peccati vulnere custodire. Tenentesbacuibs
crudum eomedat; ut nequeper humaham sapientiam ih fhanibus. Quid lex per baculum, nisi pastoralem
profunditatem incarhationis illius penelrare appetat, custodiam designat ? Et hotandum quod prius prse-
neque in eum tanquam in hominem purum credat; Cipimuffenes accingefe.postmodum baculos tenere:
sed assatas igni carnes comedat, ut dispensari omnia \tiia 1113. debent curam pastoralem suscipere qui jam
per sancti Spiritus potentiam sciat. De quo adhuc in suo corpore sciunl fluxa luxtirise domare, ut cum
recte subjungitur: Caput cum pedibus et inteslinh aliis fortia prsedicant, ipsi desideriis molhbus -ener-
vorabilh. Quare Redemptor noster est aet a (Apoc.i). viter tion succumbant. Bene autem subditur: Ei ccm-
Deus videlicet ante ssecula, et homo in fine sseculo- edelh festinantes. Notandum vero quod dicitur fe-
rum. Caput ergoagni vorare, est divinitatem iUius slihanles, nos admonere quo mandata Dei, mysteria
fide percipere. Pedes vero agni vorare, est vesligia . Redemptbris, coelestisPatfis gaudia cum festinatione
humanitatis ejus amando et imitando perquirere. ^" E cbghoscamtis, etpraecepta vilaecum festinatione im-
Quid vero sunt intestina', nisi verborum illius occulta plere curemus. Quia enim adhuc bodie licet bene
et mystica mandata ? Qusetunc voramus, cum verba agere sciihus, utrum cras lieeal, ignoramus. Festi-
vitse cum aviditate sumimus. In quo devorationis nantes ergo pascha comedamus, id est solemnilatem
yerbo, quid aliud quani nostrse pigritisetorpOr repre- patrise coelestis anhelemus. Nemo in hujus vitaeiti-
benditur, qui ejus verba atque mysteria, et per hos- nere torpeat, ne in patria locum perdat. Pascba enim
metipsos non requirimus, et dicta ab aliis audimus -nostrum Chrisius est, Paulo attestante qui ait :.Et-
invili? Non remanebit ex eo quidquam nsque mane, -eriimpascha hostrumimmolalusest Chrislus(I Cor. v).
quia ejus dicta magna sunt sollicitudine discutienda, Porro quod sequitur, in dih eorum fecitjudicium,
qualenus priusquam dies resurreclionis appareat, ip illud Hebrsei autumant quod nocte qua egressus est
hac prsesentis vitsevocatione omnia mandata iUius populus, omnia in JSgypto templa deslructa suntj
inteiligendo et operandopenetrentur. Sed quia valde sive motu terrae, sive taclu fulminum. Spiritualiter
est difficileut omne agni eloquium possit intelligi, autem .dicimus quod «gredientibus ex jEgyplo erro-
€t omne ejus mysterium penetrari, recte subjungitur: rum idola corruant, et onmis perversorum dogma-
Si quid autem remansent, igni combureth. Quod ex^ tum cultura quatiatur. Erit auletn sanguis vobis in
agno remanet igni comburimus, quando hoc quod de signum in mdibus in quibus erith. Et videbosangui-
mysterio incarnalionis ejus intelligere et penelrare nem ac transibo vos, nec erit in vbbis plaga disper-
non possumus, potestati Spiritus sancti humiliter dens , quando percussero terram Mgypti.. Sanguis
f eservamus, ut non superbe quis audeat vel -contem- Ghristi m signum est credentibus ne noceat eis ex-
here, vel denuntiare quod non intelligit; sed hoc terminator, quia maxima tutela contra bostes est
igni tradit, cum Spiritui sancto reservat. Chrislianis memoria passionis Christi. Quod autem
Quia igitur qualiter edendum sit pascha cognovi- ddem sanguis; tincto fascicuio hyssopi, aspergi in
mus, nunc qualiter edi debeat, agnoscamus. Sequi- superliminafe, et in utrumque postem jubetur, signi-
tur: Sic autem comedeth illum: renes vestros accin- ficat, quod secundum fidem cathoiicam passionis
getis. Quid in renibus nisi delectatio carnis accipitur ? Ghristi sacramenlum celebrare debemus. Hyssopus
humilis radicibus, adhaerens petrse,
jQrideet Psaimista postulat, dicens: Ut renes nostros enim herba est sic et fides Christi,
{Psal. xxv). Si enim voluptatem libidinis in renibus et purgandis pulmonibus apta:
«sse nesciret, eos uri minime petisset. Unde quia po- quam in Evangelio (Mattli. xm) ipse Dominus granb
fir-
i«stas. diaboli in humano gepere -maxime per luxu- sinaph comparat, humili devotione suscepta, et
 g$ COMMENTARLA IN EXODUM. — LIB. I. M
miter in corde retenta, omnes inleriores animi affe- A , nius cum illo pet baplhmum m morte; ut tfuomodo
ctus pufgat et emuhdat, ac sacfamehtbftim ccele- resurrexitChrislus amoiiuh per glpriam Patrh, ita
stium habiiem libmihein efficiet, Hdbebitis auiem et nos in novildlevitw ambulemus (Rom. vi). Ergo a
hunc iieiri ih mbnumeriiuhi, et celebfdbitiseuriisoTem- vespera quarfse decimaediei primi mensis, per inte-
nem bbimnb, in generaiibtiibus veslris culiu sempi- gram videlicet septimanam, azyma jubemur coip-
lerno. (Ex Augustino.) Quod scripturii est, Et facietis edere, quia a perceptione sacri baplismalis, usque ad
diem litinc iti progenies vestras legitimtim seternufn, finem vitaesimpliciter et sine dolo debemus vivere.
vel aelefriaiehi,qtibd Gfaecedicituf alimov, hOhsic ac- Unde et Petrus ait: beponentes omnem malitiam et
cipiendum est tahquampossilistorumpraetereuntium omnem dolum, et simutaliones etinvidiaset omnes de-
dies esse ullfls seternus, sed illud seternum esl qiiod iraciiones, sicut mociogeniti infantes, rationabile et
iste significat dies, velut cum dicimus ipsum Deum sine dolo lac concuphcite, ut in eo crescalis in salu-
sefernum, hon utique istas duas syllabas seterhas di- tem. Sequitur: Quicunque comedetit fetmenlum, pet-
cimus, sed quod significant. Quanquam diligehter ibit anitna ejus de cmlis Israel, tam de advenh quatn
scrutandum sit quomodo appellare Scriptura soleat de indigenh tertm. Quia nimirum omnis qui dolose
seterntim, ne forie ita dixerit solemniter seternum, vivit, et erronea doctrina pollutus, praesentem vitam
quem nefas habeant prsetermittere aut sua sporite B usque ad finem perduxerit, tunc separatus de coetu
mutare. Aliud est enim quod prsecipitur, quousque sanctorum, perpetuiscruciatibussine finepiiniendus,
fiat sicut prseceptum est, ut septies inuros Jericho in seternum peribit. Incurvatusque pbpulus adoravit.
circuiret arca ; aUud cum prsecipitur sic observari Et egressi fiiii Israel fecetunt sicut prwceperat Do-
aliquid, ut nullus terininus prseflniatur observatio- minus Moysi et Aaron. Fit Pascha in pecisiohe agni ;
nis, sive quotidie, sive per menses, sive per annos occiditur Chrislus, de quo inEvangelio dicitur : Ecce
solemniter, sive per multorum, sive aliquorum an- Agnus bei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. 11).
norum certa intervalla. Aut ergo sic appellavit seter- Vespefe immolatur agnus; in vespera mundi,passus
num, quod tibh stia sponle audeant desinere cele- 'est Clifistus. Pfoliibentuf qui Pascha faciuht ossa
brare; aut sicut dixi, ut non ipsa signa reram, sed Ifangere; non franguntur in cruce ossa Domini, at-
res quse his significantur seternse intelligantur. Se- testante evangelista, qui dicit: Os ejus nbn commi-
ptem diebus axyma comedetis. In die primo non erit nuetis. Sanguine agni iUiniuntur Israelitarum po-
fermentutnin domihus veslris. Quicunque comederit stes, ne vastator angelus atideat Inferre perniciem; si-
fermentalum, peribit anima illius de Israel, a ptimo ghantur sighoDoniihicsepassionisin frbhtibus fideles
die usque ad diem seplimum. Quid est quod Pa- populi ad tutelam saltitis, rit hi soli ab interitu libe-
scha eelebraluros septem diebus azyma jubet co- '^ feritur, qui cruore Dbiriinicsepassibnis cbrde etifronte
medere, nisi quod omnes qui passionis Christi et fe- i signati siiht; qui etiarii bpefe lbqutirituf ': Signatum
sufrectionis ejus mysteria fide vefa celebrant, pppr- est super riristuriienvuiiusiui,bbmirie(Psal. iv). Unde
tet ht sine fermento malitise et nequiiiae prseseitem appellattif ista sblemnitas phase, qiibd rios transi-
vitam, quaeseptenario dierum numero discurfit, io- tum pbssuhius vocare, eb quod de pejoribus ad fiie-
tam incontaminatam ducant ? Unde et sequitur : libfa pergenies , tehebfbsahi JEgvptum derelin-
bies, inquit, prima erit sancta atque sdlemnh : et dies quamus.
sepiimq eadein festivitaie venerabiiis. Niliil operis fa- cAbuTxxty.
cieiis in eis, exbeplh his quw ad vescendufriperiineht; I)'etfarisitu .boitiiriiin nbciis medibper terram JEgypti,
et sefvabith azyma. Diem pripiam initium cfeduii - et pefpussibrieprimiiivmurii.
tatis, et diem septimam finem praesentisvocat. Ofnne Facturn esi autem tn nbctis medio, percussit bo-
enim tempus prseseritis vilse convenit veris IsraeHtis minus omne prijnbgeniium in terra Mgypti, a primo-
fesfivum ducere, hoc est in passionis et fesurrectip- genito Pharaonh qui sedebal in solio ejus, usque ad
pis Christi mysferio honofare; nihilque pperis ih primogenitumcaptivw, qnm erat in carcere, el omne
iliis facere, exceptis his quse ad vescendum perti- .n primogenitutnjumentorum. Surtexitque Pharao nocte
nent: quia non licet eis in mundi concupiscentia et et omnes servi ejus,,cunctaque Mgyptus : et ortus est
peccatorum operelaborare, sed in meditationesancta- cldmor magnus in Mgypto, neque enim .erat domus iti
rum Scripturarum atque ih bpnis operibus qua aetef- .qua nonjaceret mortuus (Exod. xn). Factus est, in-
namincoelisrefectionem Sanclis prseparant, continub quit, ciamor magnus in terr.a JEgypti, non enim fue-
desudare. Unde sequitur: Primo mense, quarta de- rat domus in qiia non jacprei; mbrtuus. Nonne po-
cima jie mensis ad vesperam, coniedeth azymq, ns- tuit esse aliqua domus quaeprimogenitum non habe-
que ad diem vigesimum primum ejusdem mensis a'd ret ? (Ex Augustino.) Cum ergo primogeniti tantum-
vesperam. Quid significatyespera quarta dechna.diei modo morerentur, quomodo nuUa erat quse non ha-
primi mensis, in quo Pascba eelebratum est, etagni pefet moftuuih? Ah e't jtiQc"aivinitus ,pfsesciepti'a
immolatio perfecta, nisi depositionem veteris homi- Dei fuerat procuratum, iit in omnibus oivnino ess.ent
,nis, et initiupi conversationis noyaequod in baptismp doniibus primpgeniti, in quibus percuterenlpr yEgy-
Christimortefiguranteinchoatur ? Undeet Apostoius: ptii? Ab hac sane plaga npn putandi sunt imihuhes
Quicunque, inquit, bapthaii sumus in Christo Jesu, fuisse ^Egyptii qui ha&itabaht in terra Gessen, bo-
in morle ipsius baptkati sumus. Consepulli enim su- minura quippe erat vel animaiiu.m, non terraj, id est,
 53 B. RARANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. SG
homines et animalia primogenita moriebantur oc-,A.jsuetudine genlium, non inutili studio
discuptur.
culto et angelicb percussu: non aliquid in coelovel Sed sive hoc significet, sive illud quod ex ipsis gen-
in terra factum erat, stait rana, vel locusta, vel te- tibus animse pretiosse tanquam vasa aurea et argen-
nebrae, unde qui habitabant affligerehtur; a talibus tea, cum suis utique eorporibus quod vestem signi-
enim plagis cum terra Gessen fuisset aliena, procul ficant, adjungunt se populo Dei, ut simul de hoc sav
dubio perveniebat beneficium ad eos Jlgyplios qui culo. tanquam de jEgypto, Hberentur. Tulit igitur
in eadem tefra cum Hebraeismorabantur : hac vero poputus conspersamfarinani
antequamfermentarelur,
primogenitorum omnes percussi sunt. Filii autetn et ligans in palliis, posuit super humeros subs. Quod
Israel fecerunt sicut prmceperat iilh Moyses,et petie- vero ait fermento sublalo sic
profectos esse filios
runt ab Mgyplih vasa aurea et argeniea et vestem: Israel de iEgypto, hoc et a nobis modis
omnibus, si
et Dominus dedit graliam populo suo coram Mgyptih, fieri potest, elaborandum est, ut exeuntes a saeculi
et commodaverunt iltis, et prmdati sunt Mgyptios. hujus illecebris, non ambulemus in fermento ve-
Jam hoc factum fuerat ante mortes primbgenitorum teris malitiseet riequilise,sed in azymis sincefitatis et
jEgyptiorum, sed nunc per recapitulationem repeti- veritatis, quod est novi hominis conversatio, relicto
tur. Nam narratum est quando factum est. Modo pristino homine cum vitiis suis. .Sane quia ab exor-
enim fieri quomodo posset ut in tanto luctu ex mor- B ] dio libri kExodi incrementum populi Israelilici in
tibus suorum accommodarent isla filiis Israel, nisi jEgypto, plagasque iEgyptiis irrogatas propter in-
fortequis dicat etiam ista plaga non fuisse pefcussos obedientiam describentes, primum librum usque ad
jEgyptios qui cum Hebrseis inhabilabant terram Ges- typici Paschae celebrationem perduximus, sequentis
sen. (Ex Isidoroi) Quid vero hsec prsefiguraverunt, libri exordium ab exitu filiorum Israel de ^Egypto
nisi quod in auro et argento ac vesle JEgyptioram. inchoandum ratum esse arbitramur.
significatse sunt qusedam doctrinse quae ex ipsa oon-

LIBER SECUNDUS.

PRJEFATIO. Manifestum est homines significatos, sive in servis,

Omnh Scriptura diviniius Jns^i«to,secundumApo- sive ih mulieribus, sive in his "aetatibusquae miHtise
stoli sententiam (II Tim. m), utilh est ad dccendufh, noh essenl idoneae,ut sexcenta millia pedilumin eis
ad arguendum, ad corrigendum, [ad erudiendum in solis inteUigamusqui ppssent militari agmine armari.
justitia. Quapropter quisquis sedulus earum est me- Quaeri autem solet utrum ad tantum numerum He-
ditatof, interneque eas conspicit, invenit in sermone brsei pervenisse potuerint per eos annos in jEgypto.
suave documentum, in sensu salubre consilium, in Dicit enim ita in sequentibus : Habitatib autem filib-
mysterio honorabile sacramentum/ Nequeerihn so- rumjsraelqua manserant in Mgypto fuit quadringen-
lummodo sufficit leetoribus divinorum Hbrorum sen- torum triginta arinbruni. Quibus expleth eadem die
sus historieUs, «ed etiam diligenter eis est consi- egfessusesi omnh exetcilus Damini de terra Mgypti.
derandum quid per allegoriam eis propheticus sermo Non enim ab introitu Jacob in ^Egyptum usque ad
inriuere velit: sicut in praesenti Hbro, quando per exitum filiorum Israel de iEgyplo, quisquis Scriptu-
historiafn audiefimus propter crudelitatem exeftam ras sacras diligenter inspexerit, tantuin numerum
in.filios Israel, et pfopter inobedientiam qua divino annorum invenerit. Proinde illa nimirum computa-
iniperio coritrarii exstiterunt, iEgyptios justam pro- tio quam secutus est Eusebius in historise suseCbro-
mertiisse vihdictam, cogitare debemus eorum brae- nico, perspicuae veritati subnixa est. Ab Ula enim
litarum Hberationem de spirituali iEgypto, et intro- promissione computat quadringentos et triginta an-
duetionem in terram repromissionis, ubi mel et lac nos, qua vocavit DeusAbraham ut exiret de terra sua
spirituale credentes quique sufficienter percipiunt; in terram Chanaan; quia et Apostolus cum Abrahse
hostitimque spiritualium in baptismatis unda , per T, laudaret et commeiidaret fidem, in ea prortiissione
lhanum omnipotentis Dei, validam interfectionem ; qua Christum vult inteUigi prophetarufn, id est, qua
ut in hisomnibus instructi,parati simul adomneopus promisit Deus Abrahse quod benedieerentur in eo
bonum. Post commemorationerii ergo Paschse, seqili- omties tribus terrse. Hoc aulem dico, inquit, quia
tur sermo de tfahsitu filiofumlsrael ex jEgypto, pro- testamentum a Deo confirmatum, quw post qnadriri-
lalus ita. genios et iriginta annosfacta est lex, non infirmat ad
CAPUT PRIMUM. evacudndas promissiones(Gal. ni). Ex illa ergo pro-
De profeclionefiliorum Israel ex Mgypto de Ramesse missione qua vOcatus est Abr-abamet Credidit Deo
in Socdthprima mansione;' eiritu Paschmibi expo- post quadringentos et triginta annos factam legem
sito per Moysen. , dicit Apostolus, non ex tempbre quo Jacob intravit
Profectique sUnt filii Israel de Ramdsseih Socoth, iii jEgyptum. Deinde etiam ipsa scriptura Exodi sa-
sexcenia fertne millia peditum virofum, absquepdr- tis boc significat. Non eriim^dixit, incolatus filiorum
vulh et mulieribus; sed et vulgus prpinhcuum ifinu- 'Israerquem ihcoliiefunt in terra ^gypti, anni qua-
merabile ascehdit cum eh(Exbd.xii). (ExAmbtbsio. dringenlitriginla, sed aperte disit: quam incoluerunt
 67 COMMENTARIA IN EXODUM.— LIB. Q 58
in tetra Mgypli Chanaan, ipsi et patres eorum. Ac A non propria, Quia sive in terra Chanaan, sive in
per hoc manifestum est coinputandum esse tempus; ^Egypto peregrinum erat iUud semen, antequam in
etiam patriarcharum Abrahae, Isaac et Jacob, ex quoi haereditalem sumeret ex promissione Dei, quod fa-
peregrinari coepitAbrahamin terra Chanaan, idest,' ctum esl, posleaquam ex ^Egypto liberati sunt; ut
ex illa promissione in qua ejus fidem laudat Aposto- hyperbaton hic intelligatur, et ordo verborum sit:
lus, usque ad illud tempus quo ingressus est Israel Sciendo scies quia peregrinum erit semen tuum in
in jEgyptum. Toto quippe islo tempore peregrinati terra non propria quadringeniis annis. Illud autem
sunt patres in lerra Ghanaan, et deinde semen Israel interpositum intelligatur : El in servitutetn redigent
in jEgyplo, ac sic completi sunt quadringenti tri- eos, et nocebunt illis, ita ut ad quadringentos annos
ginta anni, a promissione usque ad exitum Israel ex ista interpositio non pertineat. In extrema enim
jEgypto quando facta est lex in monle Sina,-qusenon parte annorum summse hujus; hoc est post mortem
infirmat testamentum ad evacuandas promissiones. Joseph faclum est ul in JEgypto populus Dei duram
Septtiagesimoetquintoanno vitaesuseAbraham, sic- perageret servilutem. Dixitque Dominus ad Moysen
ut Scriptura dicit (Act, vn), egressus est in lerram et Aaron: Hmc est religio phase : Omnis alienigena
Chanaan, et genuit Isaac cum esset centum anno- non cotnedetex eo ; omnisautem servus emptitius cir-
rum. Fiunt itaque anni viginti quinque ex promis- jj ] cumcidetur, et sic comedet. Advenaet mercenarius
sione usque ad nalum Isaac. His adduntur "omnes non edettt ex eb. Alienigenam dicit gentilem, qui
anni vitae suse, id est, centum octoginta,.et fiunt du- necdum sacro baptismate renatus est: cui nullo
centi quinque; tunc erat Jacob annorum centum vi- modo corpus Dominicum et sanguis tribuendus est,
ginli. Nati suntenim sexagenario patregemini, ipse quia sicut exlra est religione, sic debet esse et com-
et Esau. Post decem autem annos intravit Jacob in munione. Servum vero emptilium mandat circum-
yEgyptum, cum esset annorum centum triginta, Jo- cidi, ut liceat ei pascha comedere. Quid est servus
sephautem cum esset trigintanovem. Fiunt proinde emptitius nisi is qui emptus est prelio sanguinis
anni a promissione usque ad ingressum Jacob in Cbristi ? Qui primum debet circumcidi, spiriluali
./Egyptuni ducenli quindecim. Joseph autem ab illo utique circumcisione non carnis, sed cordis, et sic
tricesimo et nono anno setatis suse, in quo eumpa- agni immaculati corpus comedere. Nam talibus di-
ter iniEgypto invenit, vixit septuaginta et unum an- cit Pelrus Apostolus : Succincii lutnbbs mentis ve-
num, quia omnis setalis ejus anni centum decem strm, sobrii perfecle sperale ineam, qum offettur vo-
fuerunt. Cum itaque ad ducentos quindecim annos bis graliam, in revelalioneJesu Christi (Petr. i). Et
accesserint septuaginla unum, fiunt anni ducenti paulo post : Scientes, inquit, quod non incbrruplibi-
octoginta sex. Restant centum quadraginta quatuor C < libus auro vel argento redempti esth de vana vestra
vel quinque quibus intelligitur servisse in JEgypto conversalione paternm iradilionis, sed pretioso san-
populus Israel post mortem Joseph. His annis quan- guine quasi agni immaculati et incontamiriali Chri-
tum multiplicari potuerunt, si fecunditas hominis sli. Prwcogniti quidem ante constitutionem mundi,
consideretur, adjuvante illo qui eos voluit valde manifeslati aulem novhsimh tempbribuspropler vos,
mulliplicari, reperitur non esse mirum quod in qui per ipsum fideles esth in Deo, qui suscilavit euni
sexcentis millibus peditum egressus est populus ex a mortuis, el dedil ei gloriam, ul fides veslra et spes
^Egypto, excepto apparalu, ubi et servitia erant, esset in Deo ; animas veslras caslificantes in obedien-
et sexus muliebris, et imbecillis oetas. Quod ergo tia chatilalh, in ftaletnitatis amore, simplici ex
dixit Deus ad Abraham, Sciendo scies quia peregri- corde invicem diligentes allenlius, renati non ex se-
num erit seinentuum in terra non propria; elin servi- mine corruplibili, sed incorruptibili, per verbum Dei
tutem redigenteos,et nocebuntillh quadringentis annh vivi et permanenth (lbid.). Advcna quoque et merce-
(Gen.xv), non sic accipiendum est tanquam in iUadu- narius pascha edere non possunt. Quis est advena,
rissima servitutequadringentosannosDeipopulus fue- nisi qui nuper venit ad fidem, nec firmus est in ca-
rit; sed quia scriptum est, Inlsaac vocabiturtibi se- tbolica religione? Mercenarius autem ipse.esl, qui
men (Gen.xxi), ex anno nativitalisIsaac, usqueadan-1 D pro terrenis lanluni Iucris laborat, et nullum in fu-
num egressionis ex jEgypto, computantur anni qua- turo praemium requirit. Isti sane non sunt digni ac-
dringentiquinque. Cumergode quadringentistriginta. cipere corpus Chrisli, quia aut eum non firmiter
detraxeris viginti quinque, quae sunt a promissione credunt, aut veraciter amant, ac ideo indigni ejus
usque ad natum Isaac, non mirum est, si quadrin- participatione sunt. Sequitur : Inuna domo come-
gentos et quinque annos, summa solida quadfingen- detur : nec efferath de camibus ejus foras, nec os
tos voluit appellare Scriptura, quae solet tempora illius confringeth. In una domo agni caro comedi
nuncupare : ut quod de summa perfectioris numeri jubetur, quia in una Ecclesia catholica mysterium
paululum excrescit aut infra est, non computelur. passionis ejus rite celebratur ; nec efferri licet de
Non itaque, quod ait, In servitutem redigent eos, et carnibus ejus foras , quia nec pagani, nec Judsei,
nocebunl illis quadringenlos annos, referendum est, nec hserelici, nec iUiomnino qui extra Ecclesiam
tanquam per tol annos eos Iiabuerint in servitute ; sunt ad hanc communionem adnultunlur,; quoruni
sed referendi sunt quadringenti anni, ad id quod fides, doctrina el conversalio, aliena est a regula
dictum est: Peregrinum eril semen luum in ierra ecclesiasticae disciplinse. Nec os, inquit, illius con-
m B. RABANI MAURIARCHIEP, MOGUNT, OPERUM PARS I. fiO
fringelis, Quid hoc significet Joannes Evangelista A monis et bonse operationis processerit, jure Domino
aaraans de passione Domini 3u evangelio suo, oslen- competit, ijui dedit ipsum bonum velle et perficere
dit dicens'. Judwi ergo quoniam parasceve eral, ut pro bona voluntate. Quidguid, inquitj habueth ma-
monremanerent in eruce corpora sabbato (erat autem sculini sexus, cansecrabh Dominb. Primogenitum
mdgnus dies ille sabbati) rogaverunt Pitatnm, ut asini mutabis ove. Quod si non redemerh, inlerficies.
frangerentur eorum crum et tbllerentur. Venerunt Omne primogenitum masculinunii id est, virileet
ergo milites, et primi quidem fregerunt crura, et al- perfectum opus, divinae gratiaj debemus applicare
terius, aui crucifixus estcumeo.Ad Jesum autem oon nobis : quidquid femineum et molle atque infir-
eum venhsent, ut viderunt eum jam. morliium, non mum est in nostra conversatione, nostraj debemus
fregerunt ejus crura : sed unus militum lancea laius hoc fragiUtati deputare, non Domino. (ExGregorio.)
ejus aperuit, et continuo exivit sanguh el aqua. Et Qnid pgr asinum nisi immundilia, et quid per
gui vidit testimoniumperkibuit.: e't verum est testi- oyem nisi innocentia designatur ? Asini ergo pri-
monium ejus ; et ille scit, quia vera dicit, ut et vos mogenita ove mulare, est immundsevitse primordia
credath. Facia %unt enitn hwc, ut Scriptura imple- ad innocenlise simpiicilatem convertere, ut post-
retur: Os non comminnetis ex eo. Et ilerum ali-a quam illa peccator egit quse immunda Dominus re-
Scriptum .dicit: Videbunt in quem iransfixerunt B JJ spuit, ea jam agendo proferat, quse Dei sacrificio
{Joan. xix; Zach. x-u). Aliter : Os agni non com- imponat. Omhes enim homines nati in peccatis su-
niinuere est in dispensatione incarnationis Christi, mus, atque ex carnis delectatione eoncepti, culpsa
robur divinitatis per blasphemiam non corrumpere : nobiscum origineni traximus. Unde fit ut etiam ex
.quia Deus et homo unuS est Christus. Comminuit voluntate nostra peccatis implicemnr. Sed quisquis
ergo ossa agpi, qui Christum dicit de Maria virgine malitia carnis ad mnocentiam converlit cordis,
purum hominem natum, et non verum Ghristum; primogenitum asini mutat ove, quia prioris vitse
Smnh cwtus filiornm Israel faciet illud. Quod si immunditiam ad innocentiam convertit. Qui enim
Vjuisperegrimrum ih vesltam voluerit transire colo- quaHsprius fuit esse desinit, et apprehensa carnis
miam, etfacere pliqse bomini, circumcidetur prius mundilia innocenliam custodit, in oblatione Dei
-omnemasculihum ejus, et tunc rite celebrabit; erit- primogenitum asini ad ovem mutavit. Etit igitur
.que sicut indigena term-. Quod est aperte dicere ve- guasi signum in manu tua, et quasi appensutnquid
-ris Israelitis et populo ecclesiastico veruni pascha ob recordationemintra oculos tuos : eo quod in manu
«elebrantibtis : Si tyuisinfidelis et externus a eultu forli eduxerit vos Dominus de M.gypto. (Ex Augu-
jGliristiano, ad banc commtinionem se sociare yp- slhib.) Quid est quod ait, cum de pascha proecipe-
•luerit, exspolietpriusvetefem hominemcum actibus; ret, Erit tibi quasi signum in manu tua : sive juxta
*jus, etinduat-novum,qui secundum Deum crea- aUa exemplaria, super manum tuam? aninlelligi-
•tus est iti justitia el sanctitate veritatis. Sicque. tur super opera tua, id est, quod prseferre debeas
digne sociabitur eonvivis coelestibus, vesceturque. operibus tuis ? Pertinet enim pascha prppteroeci-
jrite epuHs spiritalibus. Eadem lex erit indigenw ett sionem ovis ad fidem Christi et sanguinem quo re-
tolonb, qui pefegrinalur apud vos. Qtiia personafumi dempti sumus. Haec enim fides operibus praeponen-
jion est-acceptor Deus ', Sedin omni gente, qui ti- da est: ut sit quodammodo super manum adversus
-met Deuin-et operatur justitiamj aeeeptus est illi. iUos qui in operibus iegis gloriabantur. De qua re
?Nbn enim est dhlinctib Judmi <dtquegehlilisi servi.et; Apostolus loquitur. Et multum agit fidem operibus
Mberi; sed omnia ^et in omnibusGimslus {Act.T^, ahteponefe, ut ex illa pendeant opera bonaj atque
Jjocutusque 'esf Dbmihusad Moysm^ Mcens: Sancti-. „ab ea praevenianlur, ut non ipsa yelut meritis bo-
fiea miliidmhe prirhogbriiiumj qurid aperit vitlvaminj norum opemm retribui videatur. Ula enim adgra-
sfiliisJsraei, tuni de Wbmiiiibns',quam de jumenth •: . tiam fpertinet. Si autem gratia, jam non ex-operi.
fflea sithl -ehimomnia '(Exdd. xiii)-, et reliq. Cbfh-. JDUS,alioquin gratia jam non est gratia {Rom. xi).
•ihendat populb per Mbysen Doriiititis ereptionis suse>^ J.gitur cum emhisset. Pharao .populum, non eos du-
ihfemoriahahabendaitii et iEgyptiorurn interfectip-. " xit Dominus per viam terrw Philistihim, qhw vicina
liis^ ut seirent debitores se essej primogenita suai est, reputans non forte pmniteret eum, si vidissetad-
et priniogenita gumentofum suoruih Domino offerre, . /versumse bellq consutgere, et revertereiur in Mgy-
-qtii ih eofum libefatione onrnia primogenita ^Egy- iptum ; sed circumduxil per viam deserti, qum esi
-ptiofuih exstinxit. Unde ih Sequentibus ipse popu-. -juxta mare Rubrum. (Ex Gregorio.) Hic ostenditur
lus dictuftis est: Occidit Dbminus omne primogeni- .omnia fieri debere, quse consilio recte fiefi jiossunt,
ium-in tetra Myypti, a primogenito hominh usqrie3 ad evitanda -quse adversa stint, eliam cum Deus
sadprimbgenUumjumeritofuth. Idcifco immolo Do-- iapertissime adjutor est. Ssepe conversi, qui in ipsp
mihb btrihe quod aperil vulvam mrisculini sexus, ett .adhuc aditu incbpationis suse vel franquUIitatem
bfririiaprifnogehita filiPTum meorum pretio redimo5 ;pacalissimam carnis, vel dona prophetiae, vel prse-
'{'Eaba-.:x¥). Myslice auteih primogenita nostra Do-- dicamenta doctrinae, vel signorum miracula, vel
fhirib bfferifhus^ cum pfimofdia operum nostrOrum a gratiam curationis accipiunt: post hseeautem duris
illi sancllficamiis. QuidqUidenim ex vulva bonaevo-_ lentationum probationibus fatigantur, a quibus ten-
luiitallgactbnse ebgitationis> in aperlura sani ser-- tationibus adhuc cum inciperent, valde Uberos se
 61 COMMENTARIA IN EXODUM. — LIB. II. 62
esse cfediderunt, quod divina gratia dispensatorie A CAPUTH.
agiltir : ne inchoatione sua tentationum asperitate De secunda mansione, hbc est de Sbcoth in Etham,
tangatituf; qtiia si eofum inilia amafitudo tenta- et de cbiumtia nubh et ignis.
tionis exciperet, etiain faeile ad ea quoereliquerant Profectique de Socoih, caslrametati sunt in Etham,
fedirent; a quibus hec iongius discesserunt, cum in exlremh finibus solitudinh. Dominus autem prm-
tenlati prius vitiis quasi juxla positis, replicanlur. cedebat eos ad oslendendam viam per diem in co-
Unde scriptum est: Cuni dimishset Pharao papu- lumna nubh, et per nocietnin columna ignh: ut dux
lum, noii eos duxit bominus per viam terrm Phiii- essei itineris utroque lempore. Nunquam defuit co-
sliliim qum vicina est, reputans ne forte pwniteret eum lumna nubh per dient, nec coiumna ignis per noctem
si vidhset adversum se bella consurgere, et reverte- coram populo. Loculusque est Dominus ad Moysen
relur in Mggptum. Ex jEgypto itaque exeunlibus dicens: Loquere filiis Israel : Reversi casltameien-
e vicino bella subtrahuntur, quia derelinquentibus tur e regione Phihahitolh, qum est inter Magdaium
sseculum, qusedamprius tranquillitas ostenditur; ne et mare contra Beelseplion. In conspecluejus castra
in ipsa sua teneritudine atque inchoalione lurbati, poneth super mare (Exod. xni). Ex Ramesse, quse
ad boc territi fedeant, quod evaseruht. Prius ergo interpretatur commolio tinese vel lonitrui, vene-
securitatis suavitatem sentiunt: prius pacis qui enti- R runt, inquit, in Socolh. Socoth tabernacula inlel-
triunrur; post cognitam vero dulcedinem tanto jam ligi apud Hebraeos tradunt interpretes nominum.
lolerabilius lentalionum certamina sustinent, quanto (Ex Oriyen.) Cum ergo voce Evangelii commonitus,
Deum altius Cognoverutit.Et armati ascenderuntfilii derelinquens jEgyptum, discusseris abs te tineas
Israel de leiraMgypti. (ExHieronymo.) Aquila nam- totius corruptelse, et viliorum incitamenla rejece-
que, qui non cbhlentiosius ut quidam putant, sed ris, habitabis in tabernaculis. Habitabis enim in ta-
sludiosius verbum interpretatur ad verbum, in eo bernaeulis, ex quibus nolumus exspoliari, sed su-
loco ubi Sepluaginta posueruht, Quinta antem gette- pervestiri. Habitalio autem tabernaculorum, expe-
rritioneasccnderunt filii Israel de terra Mgypli. Ila ditum et absque ullis impedimenlis itidicat esse
transtulit : Et armati ascenderttnt fiiii Israei de ler- eum, qui feslinat ad Deum. Sed nec in hoc quidem
ra Mgypli : licet pro eo quod armati nos diximus standum est: urgenda est profectio, movenda sunt
seeundum Grseci sermonis ambiguitatem, instructi castra etiam de Socolh, et festinandum est ut ve-
sive muriiti, propter supellectilem qua ./Egypliosex- niatur in Etham. Elham sive Othon, in nostram
spoliaverarit, possit intelligi. Verumubi Septuaginta, linguam verti dicunt, fortiludo sive signa ejus. Et
quinta geueratione posuerunt, illi qui Hebraeorum merilo. Hic enim audis dici, quia Deus anlecede-
libros diligeriter inspexeruht, non quiiita genera- ^ bat eos per diem in columna nubis , et per noctem
lione, sed quinta tantum ibi seriplum asserunt: ut ih colurima ignis. Non hoe invenis factum apud Ra-
sil quasi sehsu.s. Quinta autem ascenderunt filii hiesse, nec apud Socotb, quse secunda pfbficisce*-
lsraei de ieffu Mgtjpti, Quod quia minus videbatur tibus castra dicutiitif; sed tertia castfa suht, in
ihtelligi, adjuncta generatio est. Aquilam vero et ih quibus fiunt signa divina. Recofdare qtise stipetitis
caeteris et in hoc riiaxime loco propria transtulisse, lecta stiht ctim dicebai Moyses a'd Pbafabtierii : Itet
oriihis Judsea cbnclamat, et syhagogarum consonant irium dierum ibimus in deserto, et immoldbiriiUsDb-
uhiversa subseUia. Si autem sectindum Septuaginta mirio Deo nostrb. Hoc ergb erat tridutim, a'd quod
quis scire voltierit quomodo quinia genef atiohe fiHi feStinabat Moyses : et «ontfadicebat Phafab. 1111
Israel ascetideriht de jEgypto, per horuni geiiera- enim dicebat. Nbri eaiis lohgius. Noh pefihittebat
tiohes supputafi debet, id est, ut ab ipso Jacob, qui Phafao ad locum signorufn pervehifie fillbs Isfafel;
intraytt ih J5gypium, usqtie ad Moysen qui cum Pon permittebat eos interim pfbficiscl, iit pbsslht
pbpulb egfessus est, tit aiiqtii vblunt, gerieraliones tertii diei myslefiis perfrui. Atidi eniih pfbpheta
quinque numerentur. Jacob enim primus, seGUhdus quid dicit : ResuscildbitDeus h'os posi biduum, ei in
Levi, teftius Caath, quaftus Amram, quintus Moy- _ die tertia resurgeirius, et vivemus ih cdnspectu e'jus
S6s mvehiluf. Has ahterii dicit progenies Latitius (Ose. m). Prima dies tibbis passio Saivatofis est';
interpres quas ysvs«f Graeci voeant: quae in Evan- secutida qtia descendit in inferhuiri; teftia auleni
gelib gerietatiohes appeUantuf : nec numerahlur festirreetiotiis est dies. Et ideo in die tertia Deus
hisi per sticcbssibhes hominum, Pon per htimefum antecedebat eos per fidem in columha nubis, per
'annorum. Alii ahtefflnoii Jacbb per Levi usque ad noctem autein in columna ignis. Qtiod si secundum
Stoysen, sed pet tfibum Judse humerant, quae fuit ea quse superius diximiis, in his verbis fecte nos
tfibris regalis : ita ut a Phares filio Judae, qtii cutii Apostolus docet baptismi mysteria contineri, neces-
Juda patre suo ingresstis est Jlgypttim, usque ad sarium est ut qui baptizantu-r ih Christo, in mofte
SaluiOn,qui in ipsa tfibu dux, terram repromissio- ipsius baptizenttir, et ipsi cbnsepetiantut, et ctihi
nis inlroiit, sint quinque generationes. Phares ge- ipso die tertia restirgaht a mof ttiis. Quos et secun-
huit Esfom; Esfom genuit Aram; Aram genuit dum hoc qtiod dicil Apostolus, simul secum stisci-
Aminadab ; Aminadabautem genuit Naasson ; Naas- tavit, simulque fecit sedere in 'ccelestibus. Gum
soh autem genuit Salmon. ergo tibi tertii diei -mysterium fuerit susceptum,
jncipiet te deducefe Deus, et ipse post^hsec tibi
 63 B. RABANIMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. U
yiam salutis ostendere. Sed videamus quid post hsec A J stiper filiis Israel: Coqrclali sunt in terra, conclusit
dicitur ad Moysen : quae via proecipitur eligenda. eos deserlum : et indurabo cor ejus, et persequetur
. Reversi, inquit, castrametenlur e regione Phihahi- vos, et reliqua. Non enim iter vitse sine tentationum
roth, etreliqua. De Ethan quippe Domino jubente fluctibus agitur, sicut Apostolus dicit : Omnes qui
reversi filii Israel, castrametati sunt e regione Phi- volunt pie viverein Chrhto, perseculionempaliunlur
hahirotb, quaj est inter Magdalum et mare, contra (II Titn. ni). jEslimat Pharao cum ingerit perse-
Beelsephon, castra ponentes super mare. Phihahi- eutiones et coarctat tribulationibus, quod cilo possit
roth, os nobilium>: Magdalum, lurrh: Beelsephon, subvertere a fide Cbristianum : sed si Moysen, id
Dominus aquilas. Et bene est ut ore doctorum in- est legem Dei, sequens agas boc iter, jEgyptius te
structus, ascendas turrim virtulum, et memineris quidem persequitur et insectatur. Sed vide quid
tibi contra Dominum aquilonis, id est diabolum fiat. Levavit se, inquit, angelus Domini, qui anlece-
principem infidelium, semper esse pugnandum. debat caslra Israel, et abiit post illos: et cum eo pari-
Jtixta aliam autem editionem ita legitur : De Othon, ter columna nubh, prioradiinittens, post tergum stelit
inquit, conversi, iter facite inter Epauleum, et in- inter castra Mgyptiorum etlsraeliiarum. Hseccolum-
ter Magdalum, quod est contra Beelsephon. Hsec na nubis populo quidem Dei efficitur murus, jEgy-
autem interpretantur Epauleum quidem ascensio B " ptiis vero obscuritatem imponit et tenebras. Non
torluosa : Magdalum turris. Beelsepbon ascensio enim transfertur columna ignis ad /Egyplios, ut vi-
speculaevel babens speeulam. Tu fortassis crede- deant Iucem; sed in tenebris permanent, quia
bas quia iter quod Dominus ostendit planum esset dilexerunt magis tenebras quam lucem. Et lu ergo,
et molle, et nihil prorsus haberet difficultatisaut si ab JEgyptiis recedas, potestatem daemonumfu-
laboris. Ascensio est, et ascensio torluosa : non gias, vide quanta libi divinitus praeparantur auxilia,
enim proclive iter est, quo tenditur ad virtutes, sed vide quantis adjuloribus uteris : tanlum est ut per-
ascenditur. Audi eliam Dominum in Evangelio di- . maneas forlis in fide, nec te jEgyptiorum equitatus"
centem: Quam arcla et angusta via est, qum ducit et quadrigarum formido perterreat; nec reclames
«rf vilam (Matth. vn). Est ergo iter quo incedunt, contra Moysen, hoe esl legem Dei, et dicas sicut
ascensio tortuosa, et ascensio speculse, vel habens quidam ex illis dixerunt: Tanquam twn essent se-
speculam. Ascensio ad aetus pertinet, specula ad pulcra in Mgypto, ita eduxisti ncs, ut in desertohoc
fideiti. Osfendit ergo quia et in actibus et in fide mbriamur. Melius fuerat nos servire Mqyplih quam
multa est difficultas, et mullus labor. Multaeenim moti in desetto hoc. Haec fatiscentis in tentatione
nbbis tentationes occurrunt: multa offendicula vp- , animi verba sunt. Sed quis ila beatus est qui sic
lentibus agere qua^dam sunt. Tum deinde in fide;^ tentationum pondus expediat, ut nulla ejus menli
mtilta invenies tortuosa, plurimas qusesliones, mul- cogilatio ambiguitatis obrepat? Vide magno illi
tas objectiones hsereticorum, multas contradictio- Ecclesiae fundamenlo et petrse solidissimae, super
nes infidelium. Hoc iter agendum est sequenti- quam Christus fundavit Ecclesiam, quid dicatur a
bus Deum; sed est et turris in hoc ilinere. Quas Domino : Modicw , inquit, fidei, quare dubitasii
est ista turris? Illa nimirum quam dixit in Evangelio. (Matih. xiv) ? Verum lamen quia dicunt, Melius
Dicit quippe : Qnis vestrum volensturrim mdificare: fuerat nos servire Mgyplih quam mori in eremo ,
nonne prius sedebitet computabit sumptus, si habet tentationis et fragilitatis haec verba sunt, alioquin
unde perficiet(Luc. xiy) ? [Ex Isidoro.] Ista est ergo falsum est, longe enim meiius est in eremo mori,
turris,sedes ardua et excelsa virtutum. Jam lum vi- quam servire jEgyptiis. Qui eriimin eremo moritur,
detur Dominus npcle in columna ignis, et per diem in hoc ipso quod separatus est ab jEgyptiis et discessit
columna nubis prsecedens populum, et dux factus a rectoribus lenebrarum et de potestate Satanoe ,
ilineris. Nubes ista praecedens Cbrislus est. Idem habuit aliquem profectum, etiamsi ad integrum
eliam.columna, quia rectus et firmus, et fuleiens pervenire non poluit.
infirmitatem nostram; per nbclem lucens, per diem ^] Melius est enim perfectam vitam quserenti in iti-
non luceris : ut qui non vident, videant; et qui vi- nere mori, quam ne profieisci qnidem ad perfe-
dent, caeci fiant. Potest etiam non incongrue aceipi clionem quaerendatn.
Christisacramentum, tahquam iu terrore nocturno, Unde et eorum falli videtur opinio qui dum nimis
quia tunc erit magna tribulatio soeculi tanquam arduum iter virtutis exponunt, dumque multas ejus
ignis, et lucebit justis, et ardebit injustis. Rursum difficultates mullaque pericula et lapsus enumerant,
de hac columna ignis et nubis subtili investigatione iie ineundum quidem id aut incipiendum judicant.
discussum intelligi et aliter polest. Quid est ergo Sed multo melius est, ne in hoc itinere vel mori,
quod columna nubis , quse in eremo prseibat popu- si ita necesse est, quam inter jEgyptios permanen-
lum, splendore ignis non in die, sed in nocte radia- lem necari, et falsis atque amaris fluctibusobrui.
bat, nisi qnia Redemptor noster , suse conversa- CAPUT D3.
tionis exemplo ducatum sequentibus se prsestans , De transitu filiorum Israel ad mare Rubrum, et
,de juslitia sua confidenlibus nulla luce claruit, pec- Mgyptiorum suffocaiionein aquis.
calorum suorum lenebras agnoscenlibus ignes sui Et ait Moysesad populum: Nolite limere; state Ct
amoris infulsit ? Sequitur : Dicturusque est Pharao videte magncdiaDominiqum facturus est hodie. Mgy-
 65 COMMENTARIAIN EXODUM. - LIB, H. 66
et reliqua. Dictum est supra quod
ptios enim, quos nunc videtis, nequaquani ullra &iti profundum,
•: videbith usque in sempiternum , etc. (Exod. xiv). columna ignis et nubis significaret ipsum Mediato-
Dei et hominum , blandum justis , terribilem
[Ex Augusiino.] Quomodo accipienda sunt hsee rem
verba, cum viderint postea Israelitse jEgyptios ? an peccatoribus , fulcientem pios et interficientem im-
quia isti, qui tunc videbant, non eos ullerius non pios. Ergo vigiliamatulina, quando Salvator noster
videfunt, quia et illi sunt mortui, qui conseque- triumphator mortis ab inferis ascehdens, resurrexit
bantur : e.tisti omnes, unusquisque die mortis suse?- in gloria, bene dictum est quod in vigilia matutina
Nam posteri eorum viderunt posteros illorum. An- Dominus aspiciens super castra jEgyptiorum per co-
non eos videbitis sicut hodie , inteUigendum est ? lumham ignis et nubis, interfecit exerci tum eorum.
Non sicut bodie persequentes inimicos, et lantb Interfecit quippe exercitum spirilualium JEgypliorum
pbst vos agmine venientes, ut omnino ntiUa sit cum vero Pharaone, quando diabolum et satellites
qusestio, necdeaeterno tempore quod hic posuit, ejus, cum tota spirituali nequitia et multitudine pec-
catorum in aquis spiritualibus, ubi credentes per
quia et si videbunt se utique tempore resurrectionis,
non sic videbunt utique ut hodie. (Ex Origene.) Sed similitudinem mortis ejus baptizati a morle pecca-
interim clamat Mbyses ad Dominum. Quomedo torum resurgunt, submersit et aelerno damnavit
clamat? Nulla ejus vox clamoris auditur , et tamen' interilu; nec eis veros Israelitas, qui prsedestinati
dicit ad eum Deus : Quid clatnas ad me ? Velim sciire sunt ad vitam oeternam, sub sua potestate ulterius
quomodo sancti sine voce clamant ad Doniinum. haberelicebit,quia quos prsescientiadivinapraedest!-
Apostolus docet (Galat. iv) , quia Deus dedit spirilum navit,.hos et vocavit; et quos vocavit, illos et justi-
Filii sui in cbrdibus nostris, clamantem, Abba Paler. ficavit: quos aulem justificavit, iUoset glorificavit.
Et addidit : Ipse Spiritus interpellat pro nobis gemi- Fugienlibusque Mgyptih, occurrerunt aqum, et in-
tibus inenarrabilibus. Et iterum (Rom. vm) : Qui volvit ees Dbininus in riiedih fluclibus; reversmque
autetn scrutatur corda , scit quid desiderat Spiritus, sunt aqum, et operuerunt currus et equites cuncti
qnia secundum Deum postulat pro sanclis. Sic ergo exercilus Pharaonh, qui sequentes ingressi fuerunt
interpeUante Spiritu sanclo apud Deum , per silen- niare. Ne unus quidem superfuit exeis. (Ex Origene.)
tium sanctorum clamor auditur. Et quid post hoc ? Cogitur enim fluctus in cumulum , et unda in se-
Jubetur Moyses virga perculere mare, ut ingredienti metipsam repressa curvatur , soliditatem recipit
populo Dei dehiscat et cedat, ac voluntati divinae liquor , et solum maris arescit in pulverem. Boni-
elementorum famulentur obsequia, et aquse quse tatem Dei creatoris intellige, si voluntati ejus ob-
timebahtur, dexlra lsevaque famulis Dei murus ef- ,Qtemperes; si legem ejus sequaris, ipsa libi ele-
fectee,non solum perniciem nesciant, sed et muni- menta etiam contra sui naturarii servire compellit.
menexhibeant. Sequitur: Cumque extendisset Moysos Filii autem Israel perrexerunt per medium sicci ma-
manum super mare , abslulit illud Dominus , flante ris, et aqum eis erant quasi pro tnuro a dextris et
vento vehemeniiel urenti tota nocle, et vertit in sic- a sinhtrh. Audivi a niajoribus traditum qtiod in ista
cum, etc. Quid est Moysen manum extendere super digressione marissingulis quibusque tribubus Israel
mare, nisi solam legem per Scripturam demonstra1 singulse aquarum divisiones factse sint, et propria
re, in aquis effectum esse divinsepotenliae ? Abslulit unicuique tribui in mari aperta sit via, idque
illud Dotninus flante vento vehementi et urenti, illo ostendi ex eo quod in psalmis scriptum est: Qui
ulique vento de quo in psalmis dictum est: In spi- divhit mare Rubrutn in divhiones (Psal. cxxxv), per
ritu vehementi conteres naves Tharsis (Psat, XLVII). qtiod plures divisiones docentur faclse, non una. Sed
Et hi Aciibus aposlolorum scriptum est quod re- el per hoc quod dicitur, Ibi Benjamin juvenior in
cumbentibus in coenaculo Sion discipulis in die stupore~Principes Juda, duces eorum : prihcipes Za-
Penlecostes, subito faclus estsbnus de cwlo, tanquam bulon, principes Nephthalim (Psal. LXVII) , nihilomi-
spiritus vehementh, et implevil totam domum itbi nus unicuique tribui proprius enumerari videtur
erant sedentes, el apparuerunt illis dhpertilm lingum\D ingressus. Hsec a majoribus observata in Scripturis
tanquam ignis, sedilque super singulos eorum, et re- divinis , religiosum credidi non lacere. Quid ergo '
Hqua (Act. n). Abstulit ergo DominuS mare flante nos docemur per hsec quae jam superius diximus ;
vento vehementi et urenti tota nocte , et vertit in qui sit in his Apostoli sensus ? Baptismum hoc no-
siccum, cum per omne tempus istius vitse , quod minat in Moysen consummalum in nube et in mari,
nox significat, Spiritus sancti gratia aquas baptis- ut et tu qui baptizaris in Christo ip aqua et Spi-
matis meabiles credenlibus facit, ut illis per eas ritu sanclo scias inseclari postea iEgyptios, et velle
transeuntibus de spirituali Jigypto in terram repro- te revocare ad servitium suum : rectores scilicet
missionis, hostium in. eodem elemento subsequens hujus mundi et spirituales nequitias, quibus ante
suffoceturexercitus. Necnon et iUa bora noctis, qua deservisti, quae conantur quidem insequi, sed tu
iste transitus factus est, bene congruit divino sacra- descendis in aquam, et evadis incolumis, atque
mento.. Nam sequitur : Advenerat vigilia malutina : ablutis sordibus peccatorum , homo novus asceridis,
el ecce respiciensDominus super castra Mgyptiorum paratus ad cantandum canticum novum. jEgyptii
per columnam ignis et nubh , interfecit exercuum vero post te insequentes demergentur in abyssum,
eorum , et subvertit rotas curruum, ferebahturque etiamsi videntur rogare Jesum, ne eos interini
$7 B. RABANlMAURI ARCHIEP. MOGUNT. QPERUM PARS I. 68
mittat.in abyssum. Sed et alium ex his accipere, Acalusest quidem, quia yenit qusererequodperierat,
possumus inlelleclum. Si jEgyptum fugias, si ignp- non tapiep gloriose glorificatus est. TJicilur enim
rnntise tenebras relinquas, et sequaris legepi Dei de ipso : quia vidimuseum, et non habebat speciem
Moysen, obvjel aute.m libi mare, et contradicentium neque decorem, et vullus ej.us,ignbbilissuper filibs ho-
fluctps pcgurral, percute tu obluctaptes undas^virga miiiutn (lsq. xxin), Glorificatus, et cum ad crucem
Mpysi, id esl, verbo legis et vigilantiaScripturarum; yepit, et pertulil niortem ; sed, ut ita dicam , hu-
iteirtibi ipsi dispulandp per adversaries papde, ce- mililer npn glpripse glprificatus es.l.Verum quia hsec
dent undse cpntiuup et supera.ti fluctus locum victp.- pporlebat pali Christum, et sic iptrare in gloriam
ribus, mirantibus el attppitis. ac Stoppre defixis liis suam, cuni venerit in glpria Patris et sanctorum an-
qui pau\o anle adversabantur. Legilirpis tu. dispula- gelorum, cum venerit in majestale sua judicare
tipnpni Hneis rectpni fidei iler secabis, et in tantum terram, quando et veruni Pliaraoneni., id es.t,
dactrinse yerbo proficies, ul auditqres tui, qups ip diabolum , interficiet spirilu oris sui. Cupi ergP re-
yirga legi.serudisli, ipsi japi co.ntra jEgyptios velut fulgebit in maieslale Patris sui , et post adventum
IJuetiis maris insprgant, §1 npp solupi impugnent bumililalis, secundum in nobis glorise ostendit ad-
eps, sed etsuperent etexstinguant.Exstinguuntnani- yepftim , tunc non solum glorjficatur Dominus, sed
que ^^yplum, qpi nbn agunt ppera teriebrarum. Ex- B gloriose glorificatur, cum pmries ita glorificapt
stipgpunt fEjgyp,tuni,quinpn carnalifer, sed spiritua- Eiliuin sicut honorificsint Patrem. Equum et qscen-
liter yiyunt.Exstinguppt Jigyptum, qui cogitationes sotem projecit in mare. Fotiiludo et laus mea Do-
sprdidas et iinppras vel depellunt ex cprde, vel om- minns, et fqcius esl tnihi in salutem, Honiines qui
ninp pop recipiupt, sicut et Aposlblus dicit : nos. insequuntur equi supl : et, ut ita dicam, pmnes
Assumenies,scutum fidei, ut possilh oinnia maligni qui ip carne nali sunt, figuraliter equi sunt, sed
jqculq ignita exstinguete (Ephes. vi). Hoc ergo modo hi habent ascensores suos. Sunt equi quos Dominus
ppsstimps eliaip hpdie jEgyptios videre mprtuos et ascendit, et circumeunt omnein terram. De quibus
jaceptes ad, litlus, submergi quadrigas eorum et dicitur : Et equitalus luus salus. Sunt aulem equi
equps. Ppssumus eliam ipsum Pharaonem yidere q;ui ascensores habent diabolum et angelos ejus.
submergi, si tanta fide viyamus, ut Deus cppterat Judas equus. erat; sed dopec ascensorem babuilDo-
Satapapx sub. pe^dibusppstris velpciter, per Jesupi rninum, de equitatu salutis fuit. Cum cseteris elenim
Chrisluiri Doipinum ppslrum. aposloUs missus, aegrotis saluterp et sanitalem
CAPUT IV. langueplibus prsestitit. Sbd uhi se diabolo subslrar
De canlico quod cecinit Moyses et filii Isrqel bbtninb ^ vit (po.st buccellam enipi introivit ip eum Salanas),
post irqnsiium, maris Rubri. ascepsor ipsius effectus est Satanas; et iUius habenis
Tutic cecinit Mbyseset filii Israel carmen hbc J)o- ductus, adversum Dpmipum et Salyatorem nostrum
mino, et dixeruni: Ganteinus b.ominp, gifitibseeninj, ecepit equitare. Omnes enim qpi persequuptur .sanr
piqgiiificqtus est : equttm et ascensbrem dejecit in Ctos, equi sunt hinnienfes ; sed habent ascensores ,
mufe (Exod. xv). [Ex Origene,] Mulla quidepi captica guibus aguntpr, angelo.s nialos, et ideo feroces.
ferri Jegiinus, in S,Qrip.lprisdivinis. Horum tamep Dominus ergo.equuin et ascensoreinprojecit in mare,
Qinpium pririium istud est canticum quod, ^Egyptiis et factus esl mihi in salulem, Hic Deus.meus et hono-
et Pharappe subniersp, pppulus Dei post yictpriam rificabp eum : Deus Patrh mci, et exaltqbq eum.
cepinit. Moris quippe sanclorurn est, ubi adver- Hie ergo et meus esl Deus, et Patris niei. Pater
sa.fius yincitur, lanquarp qui s.ciant nop spa virtute, posier, qui nps fecit et gpnuit, Chrislus est; et
sed bei gratia yictbriarp paratam , hympum Dep ipse dicit: Vadq ad Patrern meutri et Patrem ver
gralpiatippis offerre : accipiunt tamen hymnum strum, Deum tneum et Dejim veslrum (Joan. xvi).
captanles eliam tympapa in manibus suis, sicut Si ergo agnoscam quod Deus meus sit Deus, glorifi-
^e Slaria sorpre "Moysi et Aarop refertur. Et tu cabo eum. Si vero etiam istud agnoscam quomodo
ergo sj rpare Ilu.brum ir^PjSieiis, si iEgyptlbS sub- Patris np3i Christus sjt Deus , exaltabo eum. Do-
et in " minus conterens.
pergi yideris, exslingui Pbarapneni, atque bella, Dominus notnen est illi. Nolo
abyssi profupdum praecipitari, poles lryninuni can- putes quia tantupi visibilps pugnas conlerit Domi-
tare Deo, pptes vpcepi, gratulalipnis eniittere et di- nus , sed el illas conterit quse nobis supt non ad-
ce,re: Qantemus Domino,,glotiose eni.nihonotificatus versum carpem et sanguinem, sed adyersum prin-
est: equum et ascensorem projecit in tnare. Melius cipatus et poteslates et adversum mundi hujus
auteip et dignius haec dicis, si habueris tympanupi reclores tepebrarupi. Dominus enim nomen est illi,
in Pjia.nulua, id est, si carpem tuani crucifixeris cum et iiop est ulla crealura cujus Dpfflinusnpp sit. Qua-
yiliis et cppcupiscepiiis, et-si mprtificaveris niembra drigas Pharqbnis et exercilum ejus projecit in mare :
tua quse sunt super terrapi : et, tapien yideanius eleclosqscensores,iernos slaioresdemcrsitin Rubrum
fluid,dicit, Cqntetnus.bomin,o, gloriose eitimglorificq- xnare. Pharap verp .yelpt ppientipr in malitia, et
tus est. Et quidepi, quantum possumus conjicere, regnuin nequitise tenens, quadrigas agit. Npn illi
videtur enhp lpihi qupd aliud sit glorifieari , aliud salis est uni equo ascepdere; plurimos simul agitat,
glpripseglprificari. Nam Dominusjesus Cbristus, cum plurimos siniul plagis torti verberis cogit. Quoscun-
Sarneni ex Virgiue pio saiule npstra^jjuscepit.giprifi- que videris jn luxuria turpiores, in incredulitate sse-
69 CQMMENTARIA IN EXODUM.— LIB. R. 70
viores, inavaritialelriores,inimpietateflagitiosiores, Aquesulfuris condignum meritis eorupi impendilpr,
scilo hos de quadrigis esse Pharaonis : ipsis sedet, sub quo demersi gemunt in' perpeluum.. Sed quia
ipsos currui suo subjungit, in ipsis fertur et volitat, et bsec pcena ad integrum in novissimqexamine persol-
aperlos seelerumcamposeffusiseos agithabenis, Sunt venda erit, et hora vindictse adhuc protelatur, ho-
alii electi ascensores, electi sine dubio ad malitiam. stibus videntur occasionem persequendi tribuere:
Sed jam de ascensoribus supra d.iximus,nunc etiam qui patientia Dei ab.utuntur, thesaurizantes sibi iram
qui sint terni slatores videamus. Mihi videntur in die irae et revelationis justi judicii Dei, pum ipse
terni statores pro eo dici quod triplex est hominibus tamen certissime yeniet sanclis su.is red,dere prse-
peccandi via. Aut enim iu facto , aut in dicto , aut mia seternse beatitudinis et adversariis suis dare
in cogitalionepeceatur, et ideo terni stalores per sin- vindictam in flamma ignis. Unde sequitur: Stetit
gulos quosque dicuntur qui tres istas in nobis pec- undd fluens, congregatw sunl abyssi in medio mari.
candi obsideapt vias; et speculentur semper alque Dixitinimicus, Persequar et comprehendum, dividain
insidiis agant, ut aut ille ex misero homine serrpo- spolia, implebilur anima mea. Evaginatfo gladium
nem nialum eliciat, aut ille iniquum opus extorqueat, meum, interfici.eteos manus mea. Flavit spiritus tuus
aut ille cogitatiohem pessimam rapial. Denique et et operuit eos mare: submersi sunt quasi plumbum in
semenverbi Dei,ubicaditei deperit, triplex describi- B aquis vehemenlibus. (Ex Auguslino.) Mishti spiritum
turlocus: unus secusviamrefertur, qui conculcatur ab tuum, et cooperuit eos mare. Ecce quipto jarn com-
homihibus,alius in spinh, alius?»pe<i'osJs,eleeontra- memoratur spiritus Dei, ut in boc numero accipia-
rio terrabona afferre dicilur triplicemfructum, velcen- mus quod dictumest: Digitus Dei esl.hic (Exod. vm).
tesimum,vel sexagesimum,veltricesimum(Malth. iv). Primo ubi scriptum esl, spiriius Dei ferebatur super
Isli ergo terni statores sunt angeli nequam de exer- aquas (Gen. i). Secundo,ubi dicitur, non permanebit
citu Pharaonis, qui stant in hujuscemodi viis, ob- inislis hominibus spiritus meus, quoniam carnessunt.
servantes unumquemque nostrum per bsec agere in Tertio ubi Pbarao dicit ad Joseph, quoniam spirilus
peccatum: quos demergetDominusin mare Rubrum, Dei est in te (Gen. vi).Quarto ubi incantatores ^Egy-
et ignitis eos in judieii die fiuctibus tradet, ac poe- pliorum dicunt: Digilus Dei est hic. Quinto in hoe
narmn pelago teget. Abijssi operuerunt eos. Abyssi cantico: Misisli spirilum luum, el cooperuiteos mari.
utique illi de quibus in Job, ubi de Levialham nar- Memineris autem spiritum Dei non splum ad bene-
ratur scriptum est: Mstimavit abyssum quasi sene- ficia, verum etiam ad vindictam commemorari. Nam
scentem. Et in Evangelio rogabant daemonesJesum quid aliud eliam supra dixit, Per spirilum irm tum
ne imperaret iUisut in abyssum irent. Descenderunt divha est aqua ? Iste itaque spiritus Dei in /Egyplios
in profundttm quasilaph. (Ex Auguslino.) Quare ce- 'u fuit spiritus irse ejus : quibus nocuit aquarum diyi-
ciderunt in profundum tanquam lapis? Quia non sio, ut intrantes possent aquis redeuntibus obrui:
erant tales lapides de quibus suscitari possent filii filiis vero Israel, quibus profuit, quod a,qua divisa
Abraham, sed tales qui amarent profundum et li- est, non fuit ille spiritus irse Dei. Unde significatur
quidum diligerent elementum, id est, qui amaram propter diversas operationes et effectus, spiritum
et fluxam praesentium rerum cuperent voluptatem. Dei dissimiliter appellari, cum sit unus atque idem
Dexlera tua, Domine, magnificala est in fotiiludine : ille duntaxat, qui eliam Spiritus sanctus in unitate
dexlera tua, Domine, percussii inimicum. Quse est Trinitatis accipitur.Proinde non arbitroraliumquam
ista dextera nisi Ula de qua in psalmo scriptum est, eumdem signiflcari, ubi dicit Apostojus. Non enim
Dextera Domini fecit virtutem, 'dextera Dominiexal- qccepislis spirilum servituth ilerum intimore; sed
tavit me (Psal, cxvn) ? Quse inimicum verum et accephth spirilum adoptionis, in quo clamamus,Abba
antiquum hoslem per crucis mysterium interfecit, Pater (Rotn. vm). Quia eodem spiritu Dei, id est
el per morlem destruxit eum qui habebat mortis digito Dei, quo lex in tabulis lapideis conscripta est,
imperium, id est diabolum, alligans forlem et vasa timor incussus est eis qui gratiam nondum intellige-
cjus diripiens, atque draconem, serpentem videlicet P,bant, ut de sua infirmitate atque peccatis per legem
antiquum : qui cauda sua detraxit terliam parlem convincerentur, et lex fieret illis psedagpgus quo
siderum, et misit in stagnum ignis ardentis, qui perducerentur ad gratiam, quse est in fideJesu Chri-
paralus est sibi et angelis ejus. Unde sequitur : Et sti. De boc autem spirilu adoptionis et gratise, id est
in mullitudinegloriw tuw deposuisliadversariosmeos. de hoc opere spiritus Dei, quo impartitur gratia et
Gloria utique resurrectionis Dominicae,confusio fuit regeneratio in vitam aeternam, dicitur : Spiritus au-
diaboli, qui cum Judseis meditalus est mortem tem vivificat; cum supra diceretur, Littera occidit
Chrisli. Mhhti iram tuam, quw devoravit eos sicut (II Cor. n), id est conscripta tantummodo jubens
slipulam. Ultio novissima quae diabolo et angelis sine adjutorio gratise. (Ex Origene.) Demersi sunt,
ejus infligitur, videtur patienlibus jam iram esse; inquit, tanquam plumbum in aquam validhsimam.
sed tamen ab illo qui universa cum tranquillitate Peccalores graves sunt. Denique et iniquitas super
Zacharias
judicat, sine perturbatione animi sui juste peccatori- talentum plumbi sedere monstratur, sicut
bus irrogatur, quse eos sicut stipulam devorat, quia propheta dicit. Vidi, inquit, mulierem sedentemsu-
f
forliter devastat et ex omni parte cruciat. Et in spi- per talentum plumbi, et riixi: Qumest hwc Et re-
rilu furoris tui congregatmsunt aqum. Slagnum uti- spondit, Iniquitas (Zach. v). Inde est ergo quod ini-
71 B. RABANlMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 72
qui ip profundum deinersi sunt sicut plumbum in A^.(Ex Origene.) Impios quidem et hodie devorat terra.
aqtia validissima. Sancti autem non demergunlur, An nori tibi videtur a terra devorari ille qui semper
sed ambulant super aquas, quia leves sunt et pec- de terra cogitat, qui semper terrenos actus habet,
cati pondere non gravantur. Denique Doniinus et qui de terra loquitur, de terra litigat, lerram de-
Salvator super aquas ambulavit. Ipse enim est qui Siderat, et omnem spem suam ponit in terra, qui ad
vere peccatuip nescit. Ambulavit et discipulus ejus coelum non respicit, qui futura non eogilat, qui ju-
Petrus, licet paulum trepidaverit. Non enim tantus dicium Dei non meruit, nec beata ejus promissa
erat et talis, qui nibil omnino de speeie plumbi ha- desiderat, sed semper de praesentibus cogitat et
buerit admixtum. Ignis decoquat et resolvat, ut effi- terrena suspirat. Talem cum videris, dicito quia
ciantur omnes aurum bonum, quia aurum terrae devoravit eum terra. Sed et si quemdam videris
illius bonum esse dicitur, quam habituri sunt sancli. luxurisecarnis et voluptatibus cOrporis dedilum, in
Et sicut fornax probat aurum, ita homines justos quo animus nihil valet, sed tolum libidocarnis obti-
tentatio. Yeniendum est ergo omnibus adignem.Ve- nuit, dicilo et de hoc quia devoravit eupi terra.
niendum ad conflatorium. Sed et enim Dominus et Adhuc me movet quod ait : Extendhli dexleram
confiat et purgat filios Juda. Sed ilhic cum venitur, tuam, et devoraviteos terra, quasi ut devorarentur
si quis mulla opera bona et parum aliquid iniqui- B I a terra, hsec causa fuerit quod extendit Dominus
latis altulerit, illudparum tanquam plumbum igni dexteram suam. Si consideres quomodo Dominus,
resolvitur ac purgalur, et toluin remahet aurum pu- exaltalus in cruce, tota die extendit manus suas ad
rum. Et si quis plus illuc phimbi detulerit, plus ex- .populum non credentem et contradicentem, et qua-
uritur, ut amplius decoquatur, ut si parum aliquid liter jnfidelem populum, qui claniavit, Crucifige,
auri, purgatum tamen resideat. Quod si aliquis crucifige eum (Mallh. xvn), niors admissi sceleris
illuc tolus plumbeus veneril, fiet de iUo hoc quod oppressit, evidenler invenies quomodo extendit
scriptum est : Demergitur in profundo tanquam dexteram suam, et devoravit eos terra : nec tamen
plumbum in aqua validissima. Quis, inquit, similis penitus desperandum est. Possibiie namque est ut
tibiin diis, Domine? quh similis tibi, gloriosus in si forte resipiscat qui deyoratus est, rursum possit
sancth, mirabilis in tnajestatibus, faciens prodigia ? evomi sicut Jonas. Deduxisti justitia lua populum
Quod dicit, Quh similh tibi in dih, non simulacris tuum hunc quem liberasti. Consolalus es virtule lua,
gentium comparat Deum, nec dsemonibus qui sibi et in requie sancia lua. Domiuuspopulum suum, quem
falso deorum nomen assiseunt; sed deos illos dicit liberayit per lavacrum regenerationis, deducit in ju-
qui per gratiam et participationem Dei appellantur stitia : consolatur eliam eum per consolationem Spi-
dii. De quibus et alibi Scriptura dicit: Ego dixi, 'J < ritus sancti in virtule sua et in
requie sua. Futu-
Dii estis (Psal, xm). Et iterum: Deus stetit in congre- rorum namque spes laboranlibus requiem parit,
galione deorum (Ibid.). Sed hi quamvis capaces sicut et in agonepositis dolorem vulnerum miligat
sint Dei, et hoc nomine donari per graliam videan- spes coronae.
tur, nullus tamen Deo similis invenitur, yel in po- Audierunt genieset iratw sunt: dolores comprehen-
tentia, vel in natura. Et licet Joannes apostoliis derunthabitantes Phiihlihim. Tunc feslinaveruntdu-
dicat: Filioli, nondum scitnus quid fuluri sumus. Si ces Edoin et principesMoabitarum : apprehendit eos
autetn revelalum nobis fuerit, de Domino scilicet, tremor, tabuerunt omheshabitantes Chanaan. Quan-
similes itli erintus (I Joan. 111).Similitudo tamen tum ad historiam pertinet, nuUumex his gentibus
hsec non ad naturam, sed ad gratiam revocatur: interfuisse mirabilibus quse facta sunt, constat.
verbi causa ut si dicamus picturam similein esse Quomodo ergo videbunlur tremore deterrilae vel
ejus ctijusimago in pietura videtur expressa, quan- fesliuasse, ut dicit, vel iratse esse Philislihim et
tum ad graliam pertiuet, visus similis, dicitur; MoabitseetEdom, et reliquae quas enumerat natio-
quanlum ad substantiam, longe dissimilis. IUa nes? Sed si redeamus ad intelligenliain spiritualem,
enim species carnis est et corporis vivj..,ista co-' invenies quia Philisthiim, id est caventes poculo, et
lorurp fucus est, etcaetera, tabulis sensu careptibus Edom qui inlerpretatur terrenus, trepidant, et horum
superposita. omniumprincipescursitant et pavent constricti dolo-
Nifllusergo in diis simiUs Domino.NuUus enim ribus cum vident regna sua, quse in inferno sunt,
invisibilis, nullus incorporeus, nullus immulabiUs, penetrata ab eo qui descendit in inferiora terrse ut
nullus sine initio et sine fine, niillus creator om- eripiat eos qui possidebantur a morte. Hic eos com-
nium, nisi Palercum Filio et Spirilu sancto. Exten- prebendit timor et tremor, quia senserunt magni-
disti dexteram luam, et devoravit eos terra. (Ex; ludinem brachii ejus, Hinc eliam tabuerunt omnes
Augustino.)Terra pro aqua nimirum est posita. Totai habitantes Cbanaan, qui mulabiles interpretantur
quippe pars ista extrema vel infirma mundi terrse! et piobiles, cum vident moveri regna sua, alligari
pomine censetur, secundum id quod ssepe dicilur?' fortem, et vasa ejus diripi. Veniat ergo super eos
Deus qui fecil cwtumet terram (Psal. CXLVHI) ; eti thnor et tremot magniludinisbrachii iui. Quid liment
in illius psalmi distributione, commemoratis ccele- daemones,quid tremunl? Sine dubio crucem Chrisli,
slibus, Laudate, inquit, Dominumde terra : et eat in qua triumpbali stint, in qua exuti sunt principa-
exsequitur in laude quseelisimad aquas perlineant. tus eorum et polestates. Timor ergo et tremor cadet
73 COMMENTARIAIN EXODUM.— LIB. 0. U
super eos, cum signum in nobis crucis viderint A A.tanquam suos quidem recepisse quos creaverat, tan-
fideliter fixum, et magniludinem brachii iUius quod quam alienos autem acquisisse qui alienum sibi
Dominus expandit in cruce, sicut dicit: Tota die dominum peccando .qusesiveraut. Set forlasse recte
expandi manus meas ad populum non credentem et quidem dicitur redemisse nos Christus, qui pretium
conlradicentem mihi (Rom. x). Non te ergo aliter nostri sanguinem suum dedit. Quid tale autem ut
timebunt, nec aliter tremor tuus veniet super eos, nos mercaretur, etiam diabolus dedit? Ergo si vide-
nisi videant in te crucem Christi, nisi el lu poteris tur ausculla : Homicidium pecunia diaboli est. Ille
dicere : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Do- eniui ab initio homicida est. Fecisli homicidium,
mini mei Jesu Christi, per quem tnihi mundus cruci- diaboli pecuniam suscepisti; adulterium, diaboli
fixusest, elego mundo (Galal. vi). pecunia est : diaboli enim in eo imago est et super-
: Fiant tanquam laph, donec transeat populus tuus, scriptio. Commisisti adulterium , accepisti a diabolo
Domine, donec transeat populus tuus hic quetn acqui- numisma : furtum, falsum testimonium, rapacitas,
shli. Fieri lanquam lapidem, non est natura esse violentia, hsec omnia diaboli census est et diaboli
lapidem. Non enim fieret nisi quod non erat. Hoc thesaurus. Talis enim pecunia de ejus monela pro-
propter illos dicimus qui malse naturse Pharaonem cedit. Hac igitur pecunia emit ille quos emit, et ef-
vel JEgyplios dicunt fuisse; el non ex arbitrii liber- B ficit sibi servos omnes, qui de hujuscemodi censu ejus
tatein hsec esse deductos, sed et propter eos qui quantulumcunque suseeperint.
creatorem Deum accusant tanquam ssevum, quo Introduces et plantabh eos in monte liwrediiath
homines vertantur in lapides. Hi ergo priusquam bla- tum. Non vult nos Deus in ^Egypto plantare, nec in
sphement, considerent summa liberatione quse scri- dejectis et humilibus locis, sed in monle hsereditatis
pta sunt. Non enim dixit, Fiant tanquam laph, et suoe vull plantare quos planlat. Propheta dicit :
tacuit;"sed tempus statuit, et mensuram condem- Vineam ex Mgyplo translulhti, expuihti genles et
nalionis decernit. Ait enim : donec transeat populus plantasti eam. Pervium.iier fecisti, anie eam plantasti
tuus. Quo scilicet transitu populi non sint tanquam rddices ejus, et replevit terram. Operuit montes umbra
lapides; in quo mihi videtur prophetise aUquid la- ejus, et arbusta ejus cedros Dei (Psal, LXXIX). Ad-
tere. Video enim quia prior populus, qui fuit ante verlis jam quomodo plantat Deus et ubi planlat ?
nos, faclus est lanquam lapis durus et incredulus; Non plantat in vallibus, sed in montibus, iu excel-
verum non eatenus ut in lapidis natura permaneat, sis et sublimibus loeis. Quos enim educit ex JEgy-
sed donec transeat populus hic, populus quem ac- pto, quod de saeculoadducit ad fidem, non vult eos
quisisti. Caecitas enim ex parte contigit in Israel . ilerupt in humilibus coUocare, sed conversationem
secundum carnem, donec plenitudo geniium subin- " eorum vultesse sublimem. Vult nos in montibus ha-
traret. Cumenim plenitudogenlium subinlroierit, lunc bitare, sed et in ipsis nihilominus montibus non
etiam omnh Israel, qui per incredulilatis duritiam vult nos per lerram repere; nec ullra vult vineam
factus fueratsicut lapis, salvabilur (Rotn. xi). Et vis suam humi dejeclos habere fructus, sed vult palmi-
videre quomodo salvabitur? Potens est, inquit-, Deus tes ejus sursum duci, in alto collocari, traduces fieri,
de lapidibus suscitare filios Abrahse. Manent ergo et traduces non in quibuscunque humilibus arbori-
lapides nunc, donec transeat populus luus, Domine, bus, sed in excelsis et allissimis cedrls Dei. Cedros
populus tuus hic quem acquhhti, Sed si ipse Domi- Dei ego prophetas et apostolos puto : quibus nos
nus creator est omnium, videndum est quomodo hic adjungamur vitis, quam de jEgypto transtulit Deus;
acquisisse dicatur quse sua esse non dubium est. et per ramos eorum nostri palmites diffundantur, at-
Dicitur et in alio cautico Deuteronomii: Nonne hic que in ipsis innisi, traduces quidem efficiamur,
ipse Deus luus, qid fecitte, et cteavit le, et acquhi- charitatis ad invicem vinculis nexi, fructum sine
vii te (Deut, xxxu) ? Videtur enim unusquisque iUud dubio plurimum afferimus. Nam omnis arbor quw
acquirere quod non fuit suum. Inde denique et ha> non facit fructum, excidetur et in ignem mittetnr.
retici dicunt de Salvatore quia non erant sui quosi -, -p.(Matih. m). In prmparata habitaiibne tua, quam prm-
acquisivit. Dato etenim pretio mercatus est homines, parasti, Domine. Vide clementis Dominibonitatem :
quos Creator fecerat; et certum est, aiunt, unum- non vull te inducere ad laborem, non vult ut ipse
quemque iUud emere quod suum non est. Apostolus; tibi facias babitaculum, jam te ad praeparalam de-
enim ait: Pretio emptiestis (ICor.y). Sed audi quidl ducit habitationem. Audi Dominum in Evangelio di-
dicit prophela : Peccalh vestrh venundati eslis, ett centem : Alii laboraverunt, el vos in laborem eorum
pro iniquitalibusveslrisdimisi matremvestram (Isa. L). introhth (Jban. iv). Sanctimonium, Domine, quod
Vides ergo quia Dei quidem creaturae omnes sumus, prwparaverunt manus tuw. Sanctimonium Domini
unusquisque vero peccatis suis venundatur, et proi tabernaculum Dei, velut templum quod ab eo saa-
iniquitatibus suis a proprio Creatore discedit. Deii clificantur accedentes. Hoc non dicit manu hominis
ergo sumus, secundum quod ab eo creati sumus;; factum, sed manu Dei. Quid ergo ? propler le Deus
effecli vero sumus servi diaboli, secundum quod1 et planlat et sedifieat : agricola efficitur, structor
peccatis nostris venundati sumus. Veniens autemi eflicitur, ne tibi aliquid desit. Audi et Paulum diceii-
Christus redemit nos, cuin serviremus illi domino) tem : Dei agricultura, Dei wdificatio eslis (I Cor.
cui nosmetipsos peccando vendidimus, Et ita videturf m). Quid ergo istud est sanctiriionimn, quod pon
PATROL. GVlll 3
 75 B. RABANIMMJRI ARCHim MOGUNT,OPERUM PARS I. 76
manu hoiriihuni facfuffiest, sed imanibusDei para-- A. aquas, in duicedinemversw surit (Exod. cap. XLV).
tutii? Audi Sapientiam dicentem -. iQuiwdhficavitsi- [Exlsidor.] Egressispopulis de mariRubro,occurrit
U idbmum{I €or. Pi). Ego autem hoc de iucarna- eremus : in qua tribus diebus ingredientes, aionha-
tione Dotiilnifectius intelUgendum puto. <Nonenim1 buerunt aquam, et peryenerunt ad fontem Marah,
mahu hominum faclum est, id esl, nonopereliuniano> qui ex amaritudine nomen accepiti Muimurat po-
templum carnis adificalur -in virgine; sed sicut su- pulus -vidensaquas, et poiare non sustinens. Mittit
pra Daniel, lapis sine manibus exeisus, crescit ett lignum Moyses in aquas : et factsesunt dulces, In-
factus est mons niagnus. Istud est sanctimoniumcar- tellige amaras aquas occidentis litlerae e't legis ha^
nis assumptse et sine manibus, id est, absque operej bere figuram : quibus si immitliluf confessio cru-
homitium de monte humanae naturoe, et stibslanlia» cis, el passionis Dominicse sacfamentum jungatWj
carnis excisum. lunc efficiiur aqua amara suavis; et amaritudo
Domine, qui regnas in smculum,et in swculum, et[ lilterae vertitur in dulcedinem inlelligentisespiritua-
adhuc. Quoties iu sseculum dicitur, longitudo qui- lis. Undeetscriptum est : Conslituit Dominuspopulo
dem temporis, sed esse finis aliquis hidicaiur; et; suo legetn et judicia, e't lenlavit eum (Levit, xx).
si in aliud saeculum dicatur, aliquis sine dubio lon- Alio quoque sehsu quod aquoe amarse Signo in
gior quidem, tamen ponitur finis. Et quoties ssecula B J se suscepto dulcescunt indicio erat, amaritudinem
sseculorumnominantur, forlasse licet ignotus nobis, gentium per hgnuin crucis Christi in usam dulce-
tameri a Deo statutus aliqtiis terminus indicatur. dinis quandoque esse vertendam.
Quod vero addit in hoc loco, et adhuc, nullum sen- Ibi constkuit ei prwcepta atque .judicia, et ibi
sum terniini alicujus aut finis reliquit. Quodcunquei tentavit eum dicens : Si audieris vocetnDominiDei
enim illud eogitaveris in quo finem putes posse eon- tui, et quod rectum est coram eo fecerh, el obedie-
sistere, semper dicit tibi sermo propheticus, et ris mandatis ejus, custodierisque otnnia prwcepta
adhuc : velut si loquatur ad te et dicat: Putas in illius, cunctum languorem quem posui in Mgyplo,
sseculumsaeculiDominum regnaturum ? Et adhuc : non inducam super te. Ego enim DominusSaivator
Putas inssecula sseculorum?Etadhuc : Et quodcun- luus, et reliqua. (Ex Origene.)Quod videtur dicere
que illud lixeris de tegni ejus spaliis, semper tibi quod si quis servet mandata, nullam aegritudinem
dicit Propheta, et adhuc. palialur, hoc est neque febrim, neque alios dolores
Intravit equitatus Pharao cum quadrigh et ascen- corporis ferat. Non puto quod hsec sint quse promit-
soribus in mare : et induxii super eos Dominus aquas tantur diyina mandata servanlibus -;alioquin ifidicio
maris. Filii autem Israel ambulaverunt per siccum npbis est Job Justissimus et totius pielalis observan-
in mediomari. Et tu si filius Israel es, potes ambu- C ' tissimus, qui a capite usque ad pedes repletur ul-
late pef siccum in medio mari. Si fueris in medio cere pessimo. Non ergo his diciintpr earere infir-
natioiiis pravoe et perversse; sicut iumen solis ver- mitalibus, qui mandala custodiunt :sednon habe-
bum vitsecontinens ad gloriam, potest fieri ut in bunt illas infirmitates quas JEgyplii habent. ^Egy-
medio peccatorum incedentem te, hon infundat hu- ptus namque mundus figuraliler appellutur. Diligere
mor peccati. Potest fieri ut transeuntem te per hunc ergo mundum et ea quaein mundo sunt, jEgyplius
inundum, nulla Hbidinisunda respergat; nullus cu- languor est. Dies observare et menses el tempora,
piditalis a;slus Verberet. Qui enim iEgyptius est et signa requirere, stellarum cursibus adhserere, jEgy-
sequitur Pharaonem, ille viliorum fluctibus mergi- ptius languor est. Deservire carnis luxuriae,volupta-
tur. Qui vero sequitur Christum, et sicut ille ambu- libus operam dare, vacare deliciis, jEgyplius languor
lavit, ita et ipseambulat, atque ei murus fiunt dextra est. Caret namque infirmitaiibus his et languoribus,
Ioevaque. Ipse autem media via incedit per siccum; qui mandata custodit.
non declinat ad dexteram neque ad sinistram, us- CAPUT VI.
quequo exeat ad libertatem, et hymnum victorise
be eb quod de Maralli pergenlesfilii Israel venerunt
Domino cohcinat dicens : Cantabo Domino, gloriose jr» , in Elim; et de Elim ih desertum Sin, quod est
enim honorificatus est. ' inter Elitn el Sinai; ubi el bominus dedit illis
CAPUT V. vespere coturnices et tnane pluit manna,
De profectione.filiorumIsrael amari Rubro in Ma- Post hsec dicit, quia venerunl in Elim : ct erant ibi
ratti: ubi Moyses per Domini mandalum, ligno duodecim et sepluaginta arbores :
aqu:s amqras indulcavit, ubi et Doriiinusconstiluit fonles aquarum
eis prmcepta dtquejudicia. palmarum (Exod, caip.xv). Putas non babet aliquid
Tulit aUiemMvysesIsrael de mari Rubro; et egres- rationis, quod non anle in Elim ducitur populos,
si sunt in deseiium Sur. AmbUlavefunlquetribus die- ubi erant duodecim fontes aquarum, in quibus nihU
bus per solitudinem, et non inveniebant aquam. Et amaritudinis invenerat; imo polius, ubi erat amoe-
venerunt in Marah ; nec poteraril bibere aquas de nitas plurima ex densitate palmarum. Sed priuio
Mardh, eb tjubd essenl uiharm. Unde et congruum ductus ad aquas falsas et amaras, quibus per lignum
loconomenitriposuit, vocarisillud Marah, id est, ama- monslratum a Domino dulcibus effectis, poslea ve-
ritudihem. Et murmuravii populus conira Moyseii nitur ad fonles. Si hisloriam solam sequamur, non
dicens : Quid bibemus? At ille clamavit ad Domi- multum nos oedificat scire ad quem locum primo
num, qui ostendit ei tignum. Quod cum misisset in venefuiit, ad quem sccundo. Si vero fimeraur in
 77 COMMENTARIAjN EX0DUM. ** LIB. U. 78
his mysterium latens, invenimus ordinem fidei. ^ nium, 0! populus ingratus desiderat -siEgyptuin,
Primo enim ducitur populus ad litteram legis : ab qui jEgyptios vidjt e-xstinctos.Carnes JSgypli requi-
hac donec permanet in amaritudine sua,. recedere rit, qui JEgyptiprpm carnes yjdit inaris piscibus,
non potest, Ctiro vero per lignum vitae dulcis fuerit et coeli alitibus datas, Murmufat ergo adyersum
effeeta, et intelligi lex spirllualiler cceperil, lunc de Moysen : imo adversus Deum flebat, Sed boc prhno
Veleri Testameuto transitur ad Novum, et venitur quidem ignoscitur, et secundo fortassis et tertio.
ad duodecim apostolicos fontes. Ibi etiam arbores Verum si non desinant, sed persistant, pudi quid
reperientur sepfuaginla palmarum. Non enim soli post haec murmurante populo cpnsequalur. In Nu-
fitiodecim apostbli fidein Chrisli proedicaverunt, sed merorum libro refertur, quod et in ouis scriptis re-
et alii sepiuagiiita fnissi ad prsedicandum verbum Dei texuit Apostolus dicens : Neque murmuraverith, sh-
fefefuhlhf : per qtios Palmam victoriee Chrisli rnun- ut quidam ex illis murmuravernnt et a serpenti-
dus aghoscefet. bus interierunt (I Cor. x), Murmurantem populum
Profectique sunt de Elim : et venit omnh multitu- venenatus in eremo serpentum depascit mprsus, Vi-
dd fiiiorumlsrael indesertum Sin, quod est inter Elhn deamus nos qui hsec audimus, nos inquam pro qui-
et Sinai, quituo depimodie mensis secundi, poslquqm bus scripta sunt: Illis enitn ad correpiionemfacta
egressi sunt de terra Mgypli. Et murmuravit omnis B * sunt: scripta sunt aulem propter nos, in quos fines
congregatio fiiiorum Israel conlra lioysen el conira swculorum devenerunt. Sed haec initia habentibus
Aqron in soliludine, Dixerunique qd eos filii Israel: ignoscuptur; in eps qui non desinunt, grayiter vin-
Uiinam mbriui essemns per mqnum Domini in tetra dicatur. Mittuntur pamque in eps serpentes, id est,
Mgypti, quando sedebamus super oilqs,carnium, et immupdis spiritibus traduntur, yepepatisque dse-
comedebamus pqnes in saturitate, Cur eduxhlh nos monibus, qui eos morsibus pccullis ac latentibus
in deserlum iilud, ui occideretis omnem muitiludi- perimant, atqiip inlernis et ihtfa cordis penetralia
nem fame (Exod, cap. xvi) ? [Ea; Qrigene.] Esto, coriclusis cogitalionibus absumant; dicit enim Deus,
propter correptionem legenlium, indiceiur populi qui audivit murmurationem filiorum Israel : videtis
peccalum ; quia murmuraverit et ingratus fuerit quia non latet Dominum murmuratio nostra; audit
beneficiis divinis, cum cpeleste pianna susciperet. pmnia, eo quod nop statim pupit, pQsnitenliapi no-
Quid etiam dles scribitur, in qua die mprmprayerit strae conversionis exspectat. Sed qujd post lisecre-
populus? Secundp ipquit mense, decinia quinta die citaturn esl? dixit qutem Dominus ad Mqyseu: Ecce
mensis. Quod utiqub non absque raliope scriptuni^ ego pluqm vobis panes de cmlo: egrediatur popubus,et
est: Recordare de legibus Paschse quse dicta suht, cqlligat qum sufflciant per singulos dies;, ut tentem
et invenies ibi hoc esse teinpus, quod statuitur au *€! eum utrum umbuiet in iege meq,qn nbn. (Ex Au-
secunduin fascha faciendum his qui imniundi in guslirib.) Tentatio ista probatio est, non in ppceatum
aniuia fuerunt, vel occiipati negotpg peregrinis, sBductio. Nec ideo probatio, ut Deus noverit: sed
Qui ergo pon fuerunt immundi in anima, yel npn ut ipsos ipsis horninibus ostepdat, quo bumiliores
longe ppregriuabantur, decima quarta die primi iiarit ad petehdum adjutoritim, et agnbscendam Dei
raensis paseha fecerunt, Qui aulem peregrinabantur gfaliam. Die autem sexta pqrehi quqd ipferqnt: el
et iinnitindi praut, secundum Pascha ip hoc lem- sii duptum , quam coiligere solebqnt' per singuios
pore faciunt. In hoc lempore quo et inanna de ccelo dies, Quaerb ergo qua die cpeperit mapna coelitus
descendit. In die quo primum pascha lit, non de- daf i, et volo comparare Dominicam nostram sabba-
scendit manna : sed <nboc quo seeupdum pascha fit. to Judseorum. Ex divinis namqpe Scriptpris appa^
Videamus ergo nunc qui sil ip his prdo rnysterii. f et, quod in die Dominica primp ip ler.ris datum est
Primum pascha primi popuU est: secundum pascba manna. Sicuf enini, ut Scriptura dicit, spx diebus
nostrum est. Nos enim fuimus immupdi in anima, cbntinuis collectum est, septipia auteni die, quaeest
qui colebaihus Hgnum et lapidem, et ignorantes Sabbati, cessatuin est, sine dubio initinm ej us a die pri-
Dpum, his qui natura non erant dii seryiebamus. ipaquaeestDomipica ftiit. Quodsiex divinis Scripturis
Nos etiam eramus, qui louge peregrinabamur. D6. 3D hOc constat quod in die Dominica Deus pluit manna,
qulbus dicit Aposiolus : Quia fuimus hospites et pe- et in sabbatp non piuil, inteiligant Judaei jaip tum
fegrufi, lestamentorum Dei spem non habentes, prselatam esse bpminicani nostram Judaicp sabbato;
et sihe Deo ih hoc mundp. Verumtamen npn dalur jam tunc indicabatur quod in sabbato ipsorum
manua de coelo in iUa die, qua primuni pascha fit, gfatia Dei ad eos de coeio pplla ffescenderit, panis
sed ih ilia qua secundum. Panis enim qui de coelp coeleslis, qui est sernjo Dei, ad ep§ nullus venerit-.
i descendit, noh venit ad illos, qui primani solpmni- Dicit enim et alibi prophela : biebus fnyllis sedebunt
tatem celebrabant, sed adnos qui secundam suscepi- fiiii Israel sine rege, sine principe, sine propheta,
mus. Nostrum enim pascha immolatus est Chrislus, sine hostia, sine sucrificio, sine sqceidqje (Ose. m),
qui verus nbbis panis de coelp descendit. Sed ihte- Ih nostra auteip Dominica die, semper Dominus
rim videanius quid est quod in hac die gestum pluit manna de cbelo, Sed hodie ego dico, quia pluit
monstratiir. Quiniadecimadie mensis secundi. nipr- Doniinus manna de coelo, Coelpslia p.amque sunt
inuravit populus et dixit : Quia melius fueral nos elqquia ista quse nobis lecta sunt; et a Dep descen-
inori in Mgypto, quando edebamus supet ollqs cqr- derunt verba quse nobis recitata sunt, et ideo nos,
79 B. RABANIMAURl ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 80
qui tale manna suscipimus, semper nobis manna J|A dinem, et ecce glbria Domini apparuit in nube.Locu-
datur de coelo. Illi infelices dolent et suspirant, et tus est autem Dominus ad Moysen dicens: Audivi
se miseros dicunt; quia manna sicut acceperunt pa- murmutationes fiiiorutn Istael; loquere ad eos,
tres ipsorum, ipsi non merentur accipere. Illi nun- vesperecomedelh carnes, et saturabimini pane: scie-
quam manna manducant. Non enim possunt illud thque quod sim bominus beus vesler. Deus man-
manducare, quod est minutum sicut semen corian- dat per Moysenpopulo : Ad vesperamedelis carnes,
-
dri, et candidum sicut pruina. Nihil enim in verbo el mane replebimini panibus (Ex Augustino.) Ecce
Dei minutum, nihil subtile, nihil sentiunt spirituale, pro omni alimento panes nominantur. Nam isto no-
sed totum pingue, lolum crassum. Incrassatum est mine et carnes comprehenduntur, quia et ipsse ali-
enim cor populi illius. Sed et inlerpretalio nominis menta sunt; nec tamen panes eos modo dicit, qui
hoc idem sonat. Manna enim inlerpretatur, Quid esl fiunt ex frumentis. Ipsos enim proprie panes ap-
hoc ? Vide, si non ipsa nominis virtus ad discendum pellare consuevimus. Manna autem panum nomine
le provocat, ut cum audis legem Dei recilari, in- appellat. Non autem vacat, quod dicit, ad vesperam
quiras semper, et interroges et dicas doctoribus, carnes, et mane panes se daturum. Tale quippe
Quid est hoc? Hoc enim est, quod indicat manna. aliquid etiam in Elia significatum est, cum ei ali-
Tu vero si vis manducare manna, id est, si cupis B 3 menta eorvus afferret. An forte carnibus ad vespe-
suscipere verba, scito illud minutum esse, et yalde ram et mane panibus ille significatur, qui traditus
subtile, sicut semen coriaudri. Habet enim aliquid est propter delicta nostra, et fesurrexit propter jus-
inseetoleris, quo nutrireetrecreare possit infirmos: tificationem nostram? Ad vesperam quippe mortuus
quia qui infirmus est, olera manducet (Rom. xiv). ex infirmitate et sepultus est: mane autem apparuit
Habet aliquid et rigoris, et ideo ut pruina est. Can- discipulis, qui resurrexerat in virtule. Factum est
doris autem et dulcedinis habet plurimum. Quid ergo vespere, elascendit colurnix, et operuit castra.
enim candidius, quid splendidius eruditione divina? Manequoque ros jacuit per circuitum castrorum. Cuin-
Quid dulcius, quidve suavius eloquiis Domini, quae que operuhset superficiem ierrm, apparuit in sblilu-
sunt super mel et favum ? Sed quid est quod dicit, dine minutum, et quasi pilb lusum in simiiitudinem
ut in die sexta duplum colligitur in repositione, pruinm super lerram. Quod cutn vidhsent filii Irsael,
quantum sufficiat etiam sabbato? Hoc secundum dixerunt ad invicem, Manhu : quod significat quid
nostram intelligenliam, non otiosi nec securi prseter- est hoc ? Ignorabant enim quid esset. Quibus ait
ire debemus. Sexla dies est haec, in qua nunc su- Moyses; Iste est panh, quetn dedit Dominus vobisad
mus vita. In sex enim diebus Deus fecit hunc mu»- vescendum. Hic est sermo quetn prwcepil Dmninus :
dum. Hac ergo tantum reponere debemus et recon- 'G colligat ex eo unusquhque, qudntum sufficiatad ves-
dere, quantum sufficiatet infuluro die. Si quid enim cendum, gomor super singula capita. Juxla numerum
hic boni operis acquiras, si quidjustitiae, misericor- animarum veslraruth, quw habitant in tabernaculo
diaeet pietatis recondas, hoc tibi in futuro sseculo sic tblleth. Feceruntque ila filii Israel, et cbllegerunt,
erit cibus. AHter supernum igilur manna animaper- alius plus, alius minus, et mensi.sunt ad mensuram
cipit, cum per voeem compunclionis elevata, novam gomor. Nec qui plus collegeral, habuit amplius : nec
speciem internae refectionis obstupescit; ut divina qui miniis paraverat, reperit minus ; sed singulijux-
dulcedine repleta, jure respondeat Quid est hoc : ta id quod edere polerant congregaverunt. Dixitque
quia dum infima cogilatione suspenditur, eaque su- Moyses ad eos : Nullus relinquat ex eo in mane.
pernis conspicit, insolile miralur, et cum hac voce Qui non audierunt eutn ; sed dimiserunt quidatn ex
tbrporis nostri sorditas rumpitur, vetustate vitse eh usque mane; et scatere cwpit vertnibus, atque
protinus usus mutatur : ut anima superno spiritu computruii: et iraius est conlra eos Moyses. Collige-
afflata, et in summis appelat quaecontempserat, et bant autem mane singuli, quanlum sufficere poterat
contemnat in infimis quae appetebat. Dixeruntque ad vescendum. Cumque incubuhset sol liquefiebat,
Moyses et Aaron ad omnesfilios Israel: Vesperescie- . In die vero sexia collegerunl cibos dnplices, id est,
tis, quod Dominus eduxerit vosde terra Mgypti, et duo gomor per singulos homines, et reliqua. (Ex
mane videbith gloriam Dbmini. Moyses et Aaron Isidoro.) Quid enim per volucrum escas, nisi prse-
dicunt ad populum inler csetera : Propter quod ex- dicatores divinitus'missi intelliguntur, qui trans-
audivil Dominus murmurationem vestram qua vos currunt per verba sonantia, quasi per aerem vola-
murmuratis adversum nos. Nbs autem quid sumus ? tilia pennata; quibus per fidem pascantur hi,
Nbn enim adversutn nos tnurmur vestrum est, sed qui ad patriam regni coelestis pervenire con-
adversum Deum. Non ex hoc tantum se valere vo- tendunt? Potest quidem et volucrum esea vete-
luerunt, quantum Deus, dixerunt enim : Quid sumus ris significare legis eloquia, quae plebem carnalem
nos ? ul illi adversus illum se scirent murmurasse, tanquam earne alebat per verba divinitus missa,
qui illos miserat, et qui per istos operabatur. Dixit- quasi per volatilia. Unde et vespere dantur, quia
que Moyses ad Aaron: Dic universw congregationi cuncla qusecarnaliter illis concessa sunt finem erant
filiorum Israel : Accedile coram Domino; audivit habitura. Manifeslato aulem lumine fidei, dalur
enim murmur vestrum, Gumqueloqueretur Aaron ad manna populo, mannautique quod est Christus, qui
omnetncmlum filiorum Israel, tesvexerunt ad sblilu- tanquam panis vivus de ccelo descendit. Qui pef
 — "
81 COMMENTARIA IN EXODUM. LIB. 11. fca
nubes evarigelicas' universo orbe pluitur, non jam A capere gomor; et pone cofam Domino ad servandttm
murmuranli-et tenlanti Synagogse, sed credenti et in generationes vestras, sicut prwcepit bominus Moysu
in illo spem ponenti Ecclesise. Hoc est autem man- Posuitque ittud Aaron in tabernaculo reservandum, et
na indefieiens. Hic est panis verus et ccelestis cibus csetera. (Ex Augustino.) Quseri potest ubi Aaron po-
. angelorum, quod Dei Verbum corruptibiles incor- neret ante Deum, quando nec ullum simulacrum
ruptibiliter pascit; quod ut manducaret homo, caro fuit, nec arca testamenti jam fuerat instituta. An
faclum est, et habitavit in nobis (Joan. i), quo etiam forte ideo de futuro dixit, Repones, ut intelligeretur
qui vescuntur, spiritualiter vivunt. Nam illi veterem tunc ante Deum posse reponi, quando futura erat
figuram earnaliter accipientes, mortui sunt. Non arca ? an potius ante Deum dictum est, quod fit ipsa
incongrue et per manna etiam coelestia significan- devotione offerendi, in quocunque loco ponerelur?
tur elomiia; unde et interpretatio nominis sic sonat. ubi enim non Deus? Sed illud quod adjungat, et re-
Manna etiam sive manhu interpretatur, quid est hoc? posuil Aaron ante teslimoniumad servandum, priorem
Cum enim audimus legem Dei recitari in ecclesia, roagis sensum aperit. Hoc enim modo Scriptura di-
interrogamus doctores dicentes, Quid est hoc? Item xit per prolepsin, quod postea factum est, cum esse
moraliier per manna, quod populo desuper datum ccepit tabernaculum testimonii. Filii aulem Istael
est, admiratio supernse dulcedinis designalur. Dulcis B comederunt manna quadraginta annis, donec venirent
euim cibus, qui de supernis accipitur, manhu voca- in terrani habilabilem. Hoc cibb alili sunt usquecjito
tur; Manhu enim, ut supra dictum est, dicitur, langerent fines terrw Chanaan. Filii autem, inquit,
quid est hoc? Et, quid est hoc, dicimus, quando hoc Israel ederunt manna annis quadraginla, quoad-
quod cernimus nescienles admiramur. Supernum usque venirent in terram qusehabitatur. Manna ede-
igitur manna anima percipiet, cum per vocem com- runt, quoadusque venirent in terram Chanaan. Si-
punctionis elevata, novam speeiem internse refectio- gnificavit Scriplura per prolepsin, id est, hoc loco
nis obstupescit, ut dirina dulcedine repleta jure re- memorando, quod eliam postea factum est non
spondeat, Quid est hoc? Quae dum ab infima cogila- edisse filioslsrael in eremo nisimanna. Hocest enim
lione suspenditur, ea quse de supernis conspicit ih- quod ait, usque ad terram quw inliabilatur, id est,
solite miratur; et cum hacvoce torporis nostri sor- jam non est eremus. Non quia conlinuo ul venertint
ditas rumpitur, vetustaeyitse protinus usus mutatur: ad terram inhabitabilem, destiterunt vesci manna,
ut anima superno spiritu afllata, et in summis ap- sed quia non ante. Trajecto enim Jordane signilica-
petat quse contempserat, et contemnat in infimis tur manna cessare, ubi panes terrae manducaverunt.
quse appetebat. (Ex Isidoro.) Hoc autem manna Quodergo ingressi sunlhabitabilem terram, antequam
minutum erat sicut semen coriandri, album et suave. 'C transirent Jordanem, vel tanlum manria vesci, vel
Quid verbo Dei minutius, quidve subtilius, aut quid utroque cibo potuerunt. Hoc quippe intelligi potest,
dulcius et suavius eloquiis Dei, quse sunt super mel ' quando cessasse manna non dicitur, nisi trajeclo
et favum ? Sed quid est quod sexta die duplum col- Jordane. Cur autem in iUa eremi inopia etiam car-
ligijubelur, quodetiam sufficiat in sabbato? Sexta nes desideraverunt, quando de 'iEgypto cum suis
dies ista est sexta setas mundi, in qua nunc sumus. multis pecoribus exierunt, magna quaestio est; nisi
In hac ergo duplum colligit, qui propter spem vitse forte dicalur, cum per eremum pascua tanta non
setemaBverbum Dei et audit et facit. In hac duplum essent, et ex eo minor futura videatur fecunditas
recondit, qui ct bene vivit et aliis misericordiam pecorum, pepercisse illis pecoribus, ne, omnibus de-
prsebet. Quod reponebatur propter sabhalum, non ficientibus, eliam sacrificiis necessaria defuissent:
corrumpebatur. Bona enim opera facta propler fu- vel si quid aliud dici potest unde quaestio illa solva-
turam requiem in futuro sseculo permanent. Qui ve- tur. Congruentius tamen creditur non eos carnes de-
ro infideles erant, et praeter causam sabbati serva- siderare "quas de pecoribus habere poterant, sed
bant de manna, ebulliebant ex eo vermes et com- eas, quse deerant, ex aquis videlicet. Ipsas quippe in
putrescebat. Sic et qui propter praesentem vitam et. illa eremo non inveniebant, unde itlis ortygometra
amorem sseculi thesaurizant, his et ille vermis ebul- -^ data est, id est, aves, quas coturnices multi Latini
Iit qui non morietur. Isii sunt vermes, quos generat interpretati sunt, cum sit aliud genus avium orty-
avaritia et divitiarum caeca cupiditas. Hi sunt qui gometra, quamvis coturnicibus non usquequaque
habent pecunias, efvidenles in necessitate fratres dissimile. Noverat enim Deus quid desideraverint,
suos, claudunt ab eis viscera sua. Sed et is qui post et desiderium eorum, quo carnis genere satiaret.
susceptum Dei verbum peccat, efficitur ei ipsum Sed quia Scriptura concupivisse illos carnes dixe-
Dei verbum vermis, qui ejus semper conscientiam rat, nec expresserat cujusmodi carnes, ideo quse-
fodiat, et arcana pectoris rodat; quanquam et ver- stio facla est. Nolandum autem quod secundum
mis sit Christus, ipso Ioquente : Ego autem sum ver- aliam editionem hic locus Scripturae ita legitur:
mis et non homo (Psal. xxi). Sicut enim ipse est Manna ederunt filii Israel, quoadusque venirent in
aliis in ruinam, aliis in resurrectionem, ita et ipse parlem Phwnices. Jam dixerat, quousque venirent in
in manna, fideUbusquidem dulcedo mellis, infideli- terram quw inhabitatur. Sed quia non expresserat
bus vermis efficitur. Dixitque Moyses ad Aaron : proprie quam diceret, repetitione videtur quamdam
Sume vas unutn, el tniite ibi manna, quantum potesl proprietatem expressisse dicendo, in partem Phomi-
83 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARSI. 85
ces. Sed tutic illam tef ram sic credendum est ap-. A Beus hoe illi ait de fratre guo: Erit tibi ad populum:
pellalam. Modo enim non hbc vocatur nomine. Alia tu illi qum ad Dominum. En ego stabo coram te ibi
quippe est, quse Phaeniee appellatur, regio Tyri et super petratn Horeb, perculiesquepetram, et exibit ex
Sidonis, qua illos transisse non legitur: quanquam ea aqua ul bibat populus. Fec\t Moijses ita coratn se-
Scripftira fortasse potuerit terrani Phoenices appel- nioribus Israel: et quia tentaveranl Dominum dicen-
lare, ubi palmarum arbores jam esse coeperant post tes : Estne Dominus innobh, an non? (Ex Isidoro.)
erenii vastitatem, quoniam palma Grsecesic appel- Post mauna queritnr populus ab ardore sitis, et fons
latur. Inilio enim profectionis suse invenerant looum, de petra erupit: eadem autem petra, quae percussa
ubi septuaginta palmarum arbores fuerant et duo- aqnam commovitj Christi figuram habuit, qua aperta
decim fontes. Sed postea eos excepit eremi prolixi- euncta fiuxerunt, Ad quem velut virga lignum pas-
tas, ubi lale aliquid pon fuit, quousque venirent ad sionis accessit, ut emanaret credenlibus gralia. Per-
loca quse colebanttir. Verum ille sensus est proba- cussa eniiri, fons manarit; percussus in cruce Chri-
bilior, ut.efedamus sic appellatam fuisse tunc ter- stus Sitienlibus lavacri gratiam et donum Spiri!us
ram. Multarum enim lerrarum et loeorum, sicut saneti effudit. Pelram enim istam figuram Christi
fluminum et urbium nomina, cerlis existentibus habuisse probat Apostolus, cum dicit : Bibebant, in-
causis, antiquitate mulata sunt. Sequitur : Gomor quit, de spiriluali consequenteeos petra ; petra aulem
autem decitna pars. est ephi; ephi ergo mensura est eratChrhtus (I Cor. x). Quodautem silienspopulus
trium modiorum, ut in libro Ruth ostenditur; et pro aqua murmurat adversus Moysen, et proplerea
gomoi'' mensura est Atticorum choenicum trium; jubet Deus ut ostendat ei petram de qua bibant, quid
unde et in Levilico et in Numerorum libro quolies- hoc significat, nisi quia si quis est qui legens Moy-
cunque deeima pars ephi in sacrificio exhiberi ju- sen murmurat adversus eum, et displicet ei lex quae
betur, mensura gomor expensa intelligitur. secundum Htteram est seripla, ostendit ei Moyses
CAPUT VII. petram, quse est Christus, et adducit eum ad ipsum,
De ttansitu filiorum Israel a deserio Sin in Raphidin, ut inde bibat et reficiat siiim suam.
ubi murmuravit papulus pro aqum penuria. CAPUT VIII.
Igilur profecla omnh multiiudo filiorum Israel de De pugna Amatec contra Israel.
deserto Siti per mdnsi.onessuas, juxta sermonem Do- Venit aulem Amalec,el pugnabat eontra Israel in
mini, cqslra metati sunt in Raphidim, ubi non etat Raphidim. Dixitque Mo.ysesad Josue :- Elige viros, el
aqua ad bibendum populo. Qui jurgalus conlra Moy- egressuspugna conira Atmlec. Cras ego stabo in ver-
sen ait: Dq nobh aquam ut bibamus. Quibus respan-r lice coilis, habens virgam bei in manu mea. Fecit
dit Mbyses : Quidjurgamini contrame? Cur tentath ^ Jbsue ut tbcutus ei erat Mbyses, et pngnavit conira
Dcniinum? Silivit etgo populus ibi prm aquwpenuria, Ainalec, Motjsesautem et Aaron et Hur ascenderuni
et murmumvit contra Moysen dicens : Cur nos exire snper verlicem collis. Cumquelevabat Moysesmanus,
fechti de Mgypto, ui occideres et nos et liberos nos- vincebat Israei; sin autem paululum remhhset, supe-
tros ac jumenta siti (Exod. XVII)?Rapbidim est lo- mbat Amalec. Manus autetn Moysi erant graves.
cus in deserto juxta montem Choreb. Sciendum Sumentes igitur lapidem posuerunt subler eum, in
autem quod oronis eremus usque ad montem Sinai quo sedit. Aaron aulem et Hur sustentabant manus
Sin vocetur, et ex tota pfovincia etiam locus unius ejus ex ulraque parte, et fectum est Ut manus ipshts
mansionis nomen acceperil, sicutet Moab tafti urbis non lassarentur usque ad occasum solis. Fugavilque
quam provincise nomen est. Ih hac solittidine quin- Josue Amalec eipopulum ejusin ore gladii,(Ex Au-
que mansiones sunt: Suph el eremus, Sin et Daphea guslitiOi) Et ecce ego stabo super cacumen coUis, et
et Alus, et Rapbidim. Undebreviter in Exodo nota- virga Dei in manu mea, Moyses dicit ad Josue, cum
tur quod profecta esl omnh multiludo fiiiorum lsrael prseeiperet pugnari adversus Amalec. Nunc ergo
de eremo Sin per mansibhes suas, juxta os Domini, et virga Dei dicitur, quacprimum dieta est virga Aaron,
venetutil Raphidim (Exod. xiv). Ex quo perspicuum n postea vero virga Moysi. Sicut dieitur Spiritus Elise,
est plures mansiohes unius regionis vocabulo de- qui est SpiritusDei, cujus particeps factus est Elias.
monstrari. Clamavit aittem Moyses ad Dominum di- Sio illa potest dici et Dei justitia, quse nostra est, sed
cens : Quid faciam pbpulo huic? Adhuc pqututum, et donata a Deo. De qua loquens Apostolus, Judssos
lapidabunt me. Ait Dominus ad Moysen: Antecede arguit dicens : Ignorantes Dei justiiiam, et suam
popuium,_et sume tecum de seniotibus Isrdel, et vir- justitiam volentes constiluere (Rom, x), id est, tan-
gam quapercusshti fluvium, et tolie hi manu tuq, et quam a se sibi paratam. Contra quales dicit: Quid
vade. Flumen Aarbh legitur non Moyses virga per- enim habes,quod hon accepisti ? Mysticeautemascen-
cussisse. Nam Mbyses eadem virga mare divisit, non dit Moysesin montem : Jesus contra Amalec mflilat,
flumen. (Ex Augnstino.) Quidsibi ergo vult, Accipe tenet virgam Mpyses, brac-hiaqqe sua in modum
virgam in quapercusshti flumen? k& Ibrte mare ap- crucis extendit. Sic hostis, id esl diabolus^viam cce-
pellavit flumen? Quaereftdum exemplum loculionis lestjs patrise intercludere volens, signo crucis Do-
hujus, si ita est. An quod Aaron fecit Moysi potius minicae spperatur, Dum levaret manus. Mbyse»,vin-
tributmn est, quia per Moysen Deus jubebat, quae cebat Israel. Rprstim, dum inelinaret, snperabat
faceret Aaroti? Qiiandoqtiidemetprimis suis verbis Anmlec. Elevaptibus enim nobis actus noslros, ad
8S COMMENTABIAIN EXODUM. — LTB. H. 86
coelum, reetores tenebrarum subjieiuntur. At con-,A profundum abyssi, hostes videlieet illos de quibus
tra remis.sis,praples pianibus, hoc est, conversatio- Propheta dicit-: Periil memoria eorum cum sonitu,
neni terrenam seetantes, hostis; yictor insequilur. et Dominus fe wternum permanet { Psal. ix ) ? Et
Sedet Moyses super lapidem, de quo narravit Za- utostenderet militibus. GhrisMi,nullb tempore pigri-
charias (Cap» y), quiseptem habebatoculos, et in tiae inertia esse torpendum^ sedisemperparatosesse
Samuelis vplpmine, appellatur lapis adjutorii, et ad prseliuro, pauhj post subdidit dicens : Quia manus
utranique manum Aaton et Hur, quasi duo; populi solius Domini, et bellnmDeierit contra Amdlecaqene'-
apt duo testamenta,, sustentant. Aliter : Moyses se- ralione vn.generalionem. Manus solius Domini et feeb-
dit, in lapide, cuni lex requi.eyit ip Ecclesia.. Sed lum Dei con«ra'Amalec est,- id est, contra malignos
hsec eadera lex/ man.us graves habuix, quse p.eccantes spiritus,- qui sanguiftolenta et corruptibilia opera
qupsque nop,m.isericprditer pertuli.t, sed severa di- semper sitiunt. Interpretatur enim Amalec populus
striclione p.ercussit..Aaron. verb, njpns fortLtudipis, bruchus, vetpopulus lingens sang-uinem,Cum Ghri-
Hur autem ignis interpretatur. Quem itaque muns stus in membris suisy hoo est sanctis, viriliter et
istefortitudiuis.si.gftat, nisi Redemptorem noslrum? sine cessatione in prsesenti tempore GOBtra spiri*
de quo per prophelam dicilur:. Erit in, npvhshnh luales nequitias prseliatur ;• a gcmeralione videlicet
diebits prmparqius ttions domus Dmnini, iu ver.ticeE in generationem, id est, usque ad: finem mundi ,
moniium (Isai.. u)?Aul quis per igaem, nisi, Spi- quando perfecte victoria perpetrata sancti cnm
rifus, sanelus figpralur, de quo, iderp Redenmtor trihmpho ad coeleste regnum comitantes regem
p.oster djcit: Igxiem veni mittere in lerrqm ?. Aaron suum Christum, intrabunt, regnumet ipsi aceeptuti
ergo et Hur gtayes lpanus Moysi sustinent, atque perpetuum ; tuiic efcitod veraeitet impletur' quod
sustentaiidb.levio.res.reddunt, quia Medialor Dei et Aposiolus dieit: Absorpta est- mors in victorict. Et
hominutu cum igne sancti Spirilus veniens, mapda- alibi scriptum est: Mors, inquit, ultra jam, nbn erit,
ta legi.sgravia, quas dum carnaliter, tep.erep.tujr,por- neque luclus neque clamor-, quia prima abierunt
tari non potejrant, lolerabilipra npbis per spiritualem (Apoc. xxi)-.
iulelligentiani oslend.it. Quasi enim. Rianus Moysi be adventu Jelhro SAPUT IX. in
ieves' reddidi.t,, quia pondus pia.nd.atpru.nilegis ad cognali Moijsi deserlum cum
uxote et filiis Moysi; et-de'consilio quod dedit
virlutem confessianis reforsit. Han.e riobis sequeptis Moysipro laborejufgiorum hvigando.
misericordiae promis.sioneni innui.t, cum.per propbe- Cumque audhset Jetliro saeerdbs. Mqdian cognattts
lam dicilur : Nolo mot;tempeccatorh, sed ut conver-' Moysi omnia , qum fecerat Dominus Moysi et Isvael
laiur et vival (Ezech.. xvm). Hinc iterupi sub Jtidae populo suo, eo quod eduxhset Dominus Israel de,
specie unicuique peccatrici animse dicitur : Si dereii- V Mgypto, lulit Sephoram uxorem Moysi, quam remi*
querit vir uxorem suam, el illa tecedens duxerit virum serat, el duos filios ejus, quor.um unus vocabalm Ger-
alium, njinquid reneiieiur ad eum. ultfa ? Nunquid satn, dieente patre : Aclvenafui in terra atiena. Mter.
non poiiula,el contaminaia eritmulier iila? Tu autem vero.Eliezer, Deus £nim ait patris mei adjutor meus,
fornicata es Cuij/.amatoribus multis. Tamen revertere el er.uit tne de gladip Pharaqnh. Venit eryo Jetltro
ad me, dicit Dominus (Jerem. fii). Ecce paradigma cognatns Moysi, et fitti ejus etuxor ad Moysen in de-
turpis mtilieris dedit. Oslendit quod post turpitudi- serlum, ubi erat castra metatus juxla montem Dei.
nem fecipi tibrfpOSsit; sed lioc ipsum paradigma Venetuntque Aaron et omnessenes,lsrael, nt comede-
quod protulif, per miserfcbrdiam Vincit, Cum dicit rent panem cum eb cor.atmDaniino(Exod. xviii). [Ex
fornicanteih muliefem recipi heqtiaquam posse, et Augmtino,] Quseritur, uhi-ante Deum , quando liec
taiuen ipse forriicahtem auimam, ut recipiat, ex- tabernaculum fuit, nec-arca 'testamenti, quse postea
spectat. Pensemns pondiis tantse pietatis. Dicit qtiod sunt instituta? Neque enim et hic de futuro diclum
fieri non potest, et demonstrat, quia hoe ipse faCefe accipere possamus, sicut dictum est de manna,
etiam contra mOrem potest. Ecce vocat et inquina- quod posilum est in vase aureo. Ergo ante Depm id
tos detiutiliat, eliam hbs amplecti quserit a quibus " accipere debemus factum. Ubi enim non Deus ? Akero
deserttim esse se querittit. Inflexit ergo ad miseri- autem die sedit Moyses, ut judicaret populum; qni as-
cordiam dtiritiafn legis, qtiia quos juste iUe damnat, shtebat Moysi de mane usque ad vesperam. Quod cum
ipse misericorditer liberat: Dixit autem Dominus ad vidhset cognatusejus, omniascilicelqumagebatpopulo,
Moysen: Scribe hoc ad monimentumin libro., et trad.e uit: Quid est hoc,quod facis in plebe? Cur solus sedes,
auribus Josue. Delebo enim memoriam Amalep sub et omnis populus prmstolatur de mane usque ad vespe-
cwlo. Mdificavitque Moyses aiiare, el vocavit nomen ram ? Cui respondil Moyses: Venitad nte populus quw-
ejtts, Dominus exaltaiio mea, Jubet Dominus bellum rens.senleniiam Dei; cumque acciderit eh aliqua dis-.
coeptum coritra Ariialec in libro conscribi, et tradi ceptatio, veniunt ad me, ut judicem inter eos et
auribus Josue, praedicitque qtiod deleturus sit me- ostendam prmcepta Dei. e%ieges ejus, (Ex Augmlino.)
moriam Amalec. Quid hocsignificat nisiquod omni- Quseri potest qup.raodoista Mbyses dixerit, cum lex
potens Deus per legem, cujus typum Moyses tenet, Dej adhuc pulla cpns.cripta essst, hjsi quia lex Dei
de Salvalore nostro prsenuntiat quod ipse deleturus sempiterna est, quam cpnsulunt p.rariespise meutes:
sit memoriam hostium spiritualium, atque sanctse ut quod in ea invenerint, vel facianl, vel jubeant, vel
Ecclesiae.lsesionecompescens demersurussit eos in yetpnt, secundum quod illa incommutabiU veritate
 87 B- RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I.
&8
prseceperit. Nunquid enim Moyses, quamvis cum iUo 0 \A quinquagenos: alios super denos. Sie et
ab.ipsoMoyse
loquerelur Deqs, per singula eredendum est quodd • removit graves et periculosas occupationes; nec
cohsulere soleret Deum, si quid esset in disceptatio-- islos gravavit, quandoquidem
ipsi mille haberent
nibus tanlse multitudinis, quaeillum in hoc judicandili unum super se, et sub illo haberent alios
a decem; et
negotio mane usque ad vesperam detinebat? Et1 sub eis alios viginti, ef sub his alios centum; ut vix
tamen nisi susemenli prajsidentem Dominum consu-
aliquid ad singulos quosque prsepositos pervenire,
leret, legemque ejus sapienter attenderet, quid ju- quod judicare necesse
stissimum judicare inter disceptantes posset, non in- etiam humilitatis haberent, insinuantur. Hic
exemplum, quod Moyses cum quo
veniret. Al ille: Non bonam, inquit, rem fach. Stulto' Deus non fastidivit neque contempsit
loquebatur,
labore consumeth et tu et populus isle, qui tecum est.
soceri sui consilium : quanquam et ipse
Ulira vires luas esl negotium. Sotus iltud non poteriss alienigenoe
Jethro cum Israelita non fuisset, utrum inter viros
sustinere : sed audi verba mea alque consilia, el erit Deum verum
colentes, feligioseque sapientes haben-
Dominus tecutn. In eo quod Jethro consilium dat ge- dus et Job, cum ex ipso populo
neri suo Moysi, ne occupatus judiciis populi, et ipse' non sit, quemadmodum
merito quseritur, imo credibilius habe-
et populus consumeretur consummatione intolera-' tur. fuisset,
Ambigue quippe posita sunl verba : vel utrum
bili, prima quaestioest, cur hoc Deusfamulum suum,>I sacrificaverit Deo vero in
cum quo ipse tanta et talia loquebalur, ab alieni- populo ejus, quando vidit
est admoneri. In generum suum; vel utrum eum adoraverit ipse
gena passus quo Scriptura nos ad-
Moyses, quanquam de adoralione, etiam si expresse
monet, per quemlibet hominem detur consilium ve-
positum esset, honor videretur socero redditus eo
ritatis, non debere contemni. Videndum etiam ne' modo,
forte ibi voluerit Deus ab alienigena admoneri quo solet hominibus honorificentiaecausa ex-
hiberi : a patribus, sicut de Abraham scriptum est,
Moysen, ubi et ipsum posset tentare superbia. Sede-
quod adbtaverit filias Heih (Gen. xxvn). Quos autem
liat enim judiciaria sublimitate. Nam hunc sensum1 dicat
grammato isagogas post decurioues, non facile
indicat, cum ipse Jethro eos eligere jussit ad j.udi- sciri boc nomen in nullo usu habe-
candas causas populi, qui odissent superbiam. De- mus polest, quoniam
vel officiorum vel magisteriorurn; nam quidam
inde quam sit observandum, quod alibi Scriptura
doctores interpretati sunt, ut inteUigantur magistri
dicit : Fili, ne in multis sint aclus tui (Eccl. xi),
satis et hic apparet. Deinde verba Jethro dantis con- litterarum, qui introducunt in litteras, sicut resonat
Grsecum vocabulum. Hic sane significatur ante
silium Moysi, consideranda sunl. Dicit enirn : Nunc
legem datam, quod habuerint Hebraei litteras, quae
itaque audi me, et consilium dabo libi, et erit Deus a
tecum. Ubi mihi videtur significare nimis intentum pC quo cosperint esse, nescio ulrum valeat indagari.
humanis aetionibus animum, Deo quodammodo va- Non nulHs enim videtur, a primis hominibus eas
cuari, quo sit tanto plenior, quanto in superna atque rentes coepisse et perductas esse ad Noe, atque inde ad pa-
aeterna liberius exlenditur. Sequitur: Esto tu populo Abrahse,et inde ad populum Israel. Sed unde
in his, qum ad Deum peiiinent, ut referas, quw di- hoc probari possit, ignoro. (Ex Isidoro.) Hoc magnse
ciintur ad eum , ostendasque populo cwremonias et admiralionis est, ul diximus, quod Moysesprophela
ritum colendi, viamque per quam ingredi debeant, et Deo plenus, qui cum Domino facie ad faciem loque-
ab homine genlili consilium accepit, ut face-
bpus qubd facere. Provide autem de omni plebe viros batur,
ret omnia quaeeumque diceret ille : nisi ut formam
potenles et limentesDeum, in quibus sit veritas, et qui
oderint avariliam : et constitue ex eis tribunos et cen- humilitatis populorum principibus daret, et futuri
turiones, quinquagenarios et decanos, qui judicent sacramenli designaret imaginem. Sciebat eniuifutu-
ruin quandoque quod populum ex gentibus congrega-
populum omni tempore. Quidquid autem rridjus fuerit,
referant ad ie, et ipsi minbra tantummodo judicent; tum, eaquoein lege deerant, eo suggerente complean-
leviusque tibi sit partiio in alios onere. Si hoc fecerh, tur; bonumque et spiritualem inteUectum , afferret
implebh imperium Domini, et prmcepta ejus poterh ad legem Dei; et sciebat quia audiret eumdem popu-
sustentare; et omnis hic populus revertelur cum pace D lum lex, et faceret omnia qusecunque diceret; legis-
ad loca sua. Quod vero adjungit et dicit, esto tu que diminutio suggerente Evangelio compleretur.
populo in his quse ad Deum, et referes verba eo- CAPUT X.
rum ad Deum, et testaberis illi prsecepla Dei et De adventu filiorum Israel ad montem Sinai: ubi
legernejus, et demonstrabis illis vias in quibus am- mandavit populo per Moysen, ut essent paraii in
bulabunt in eis, et opera quse faciant, cum po- diem tertium.
pulo universo haec agenda esse demonslrat. Non Mense iertio egressibnh Israel de terra Mgypti, in
enim ait uniuscinusque verba referre ad Deum, sed die hac, venerunt in solitudinemSinai. Nam profecti
verbaeorum : cum supra dixisset: Esto tu populbin de Raphidim, et pervenienlesUsquein deserlum Sinai,
liis qum adDeum sunt. Post haec admonet, ne singu- castra metali sunt in eodem loco; ibique Israel fixil
lorum negotia quaeinter se habent, deserantur: ele- tenloria e regione month. Moysesautem ascendit ad
ctis videlicet potenlibus viris, Deum colentibus, Deum vocavitqueeum Dominus de monte el ait : Hmc
justis, et qui oderint superbiam : quos constitueret dices domui Jacob, et annunliabh filih Israel, etc.
super miHenos; alios super centenos; alios super (Exod. xix). (Ex Isidoro.) Accessit itaque post hseP'
 89 COMMENTARIAIN EXODUM.— LIB. E 90
populus quadragesima septima die egressionis Israel A sensus spiritualis demonstratur. Omne leve et luci-
ex iEgypto ad montem Sina; ibique Moyses ascen- dum ad fideles pertinet: omnis aulent terra et tene-
dit ad Deum, et Dominus ad eum descendit. Si quid brositas, ad infideles terrendos. Ideo autem lex cura
est moraliter quod Moyses in montem ascendit et terrore datur, ut populus carnsdisDeum timeret, et
Dominus in montem descendit? Mons quippe, alti- legem ejus cum reverentia conservaret.
ludo contemplationisnostrse est, in qua ascendimus; Nuntiavit ergo Moyses verba populi ad Dominum,
ut ad ea quaeultra infirmitatem nostram sunt, in- qui dixit ei: Vade ad populum et sanctifica eos Iwdie
tuenda sublevemur. Sed in hanc Dbminus descendit, et cras; laventque vesiimenla sua, el sint paraliin
quia sanctis mullis proficientibus parum de se ali- diem lertium. Die enim tertio, descendel Domimts
quid eorum sensibus aperit. coram omni plebe super montem Sinai. Hac quidem
Vos ipsi vidislh quw fecerim Mgyptiis : qubttibdo die reperitur dari Iex, quae in labulis lapidcis
portaverim vos super alas aquilarum, et assumpserim soripta est digilo Dei: sieul consequentia docent.
mihi. Alas aquilarum, doctrinas mystice appellat Dies autem iste tertius apparet terlii esse mensis
duonim Testamentorum. Bene ergo Scriptura sacra ab exitu ex .Egyplo. Ex die ergo quo pascha fece-
pennis aquilarum assimilatur, quae nos ab infirais runt, id est, agnum immolaverunt et ederunt, qui
suis exhortalionibus elevant, et suis consolationibus B fuit quartus decimus prirai mensis, usque ad istum
portant, suisque documenlis semper ad ardua opera quo lex datur, dies quinquaginlanumerantur: decem
virtulum, et ad ccelestia praemia provocant. Si ergo et septem scilicet primi mensis : reliqui ab ipso xiv,
audierilh vocemmeam, el cuslodierith pactum meum, deinde omnes xxx secundi mensis, qui fiunt XLVII.
erith mihi in peculiuin de cuncth pbpulis. Mea est Et lerlius terlii mensis, qui cst a solenmitate occisi
enim lerra omnis; et vos eritis mihi regnum et gens agni quinquagesimus. Ac per hoc in isla umbra fu-
sancla. Hoc laudis testimonium quondam anliquo turi secundum agni immaculati diem feslum , sicut
Dei populo per Moysen datum est, quod postea quinquagesimo die lex data est, quae conscripla est
recte gentibus dat aposlolus Petrus dicens : Vos digito Dei, ita ipsa veritate Novi Testamenli, a fesli-
autein genus electum, regale sacerdbtium : gens sdn- vitate agni immaculati Chrisli Jesu, quinquaginta
cta, populus acquhitionh (I Pelr. n), quia in Chri- dies numeranlur : ut Spiritus sanctus de allissiniis
stum videlieet crediderunt qui velut lapis angularis, dalus est. Digitum autem Dei esse Spiritum sanctum
in eam quam in se Israel habuerat salutem, gentes suprajam diximus teste Evangelio. Quod autem Do-
adunavit. Quas genus electum vocat propler fidem : minus prsecepit Moysi, ut populum sanclificet hpdic
ut distinguat ab eis qui lapidem vivum reprobando, etcras, utque ipsi lavent vestimehta sua, el sint pa-
faclisuntipsireprobi. Regale autemsacerdotium, quia <C rati in diem terlium, myslice significat quod omnis
illius corpori sunt uniti, qui rex summus et sacerdos qui ad conspectum Dei pervenire desiderat, sancli-
est verus, regnum suis tribuens ut rex etutpontifex,eo- ficare se debet, id est, sana fide et digna conversa-
rum peccatum sui sanguinis hoslia mundans. Regafe tione prseparare ; et vestimenta sua lavare, id est,
sacerdoliumeos nominat, ut et regnum se parareper- opera sua mundare; in praesenli videlicet et in fu-
petuum ethostias immaculatseconversationisDeosem- turo tempore, quod significat hodiernus et dies cra
per ofierre meminerint. Gens quoque sancta et popu- stinus : quatenus ad gloriam resurrectionis et im-
lus acquisitionis vocantur, juxta id quod apostolus mortalitatis Dominicse pertingere possit. Hoe quo-
Paulus prophetae exponens sententiam dicentis : Ju- que insinuat dies tertius, quia Ghristus die terfia a
stus autem meus ex fide vivit (Abac. n). Quod si sub- mortuis resurrexit. Conslituesqueterminos populoper
traxerit se, non placebit animae meoe. Nos autem citcuitum et dices : Cavete ne ascendalh in montem,
non sumus, inquit, subtractionis filii in perdilionem: nec tangalh fines illius. Omnis qui tetigerit mbntem,
sed fidei, in acquisitionem animse. Et in Aclibus nibrte mbrielur. Manusnon tangel eum: sed lapidibus
Apostolorum. Vos, ait, Spiritus sanctus posuit epi- opprimelur, aut confodielurjaculh : sive jumentum
scopos regere Ecclesiam Domini, quam acquisivit fuerit, sivehomo, non vivet. Quidest quod legem datu-
sanguine suo (Act. xx). Populus ergo acquisitionis I rus Dominus, inignefumoque descendit, nisi quia hu-
facti sumus in sanguine nostri Redemptoris : quod miles per claritatem suaeostensionis illuminat, et su-
erat quondam populus Israel redemptus sanguine perborum oculosper caliginem erroris obscurat ?Prius
agni de jEgypto. ergo mens ab appetitu glorise temporalis, atque ab
Venit Moyses, et convocolh majoribus naiu populi, omni carnalis concupiscentise delectatione lergenda
exposuit omnessermmiesqubs mandaverat Dominus. esl; et tunc ad aciem contemplalionis erigenda. Unde
Responditque universus populus simul: Cuncta quce etcum Iex accipitur, populus a monte prohibetur; ut
locutus est Dominus , faciemus. Cumque retulhset videlicet qui infirmis adhuc mentibus terrena deside-
Moyses verba populi ad Dominum, ait ei Dominus : rant, considerare sublimia non praesumant. Ubi et
Jam nunc veniam ad te in caligine nubis, ut audiat recle dicitur : Si bestia tetigeril montem, lapidabitur.
me populusloquenlemad te, el credat iibi in perpe- Bestia etenim montem tangit", cum ihens irrationa-
tuum. Per caliginem et omne quidquid tenebrosum bilibus desideriis subdita, ad contemplationis alta se
in decessu Dei erat, liltera legis designatur; per erigit. Sedlapidibuspercutitur, quia summa non sus-
montem vero et omne quidquid ibi splendidum fuit, tinens, ipsis superni ponderis ictibus necatur. Qui
H B. RABANl MAURIAfiCHIEfr MOGUNT.OPERUM PARS I. 92
efgo ctilmeh appfehendere perfeciibiiis' nlluntur, A A stolos, et qui cura eis erant. In centesimo vigesimo
conteihplatioriis arcem tenere desiderant, prius sb Mosaicsesetatis humero cotistitutis et divisis Hnguis
ln campo operis pet exercitium probent, ut sollieite credehlium, lotus Evangelica praadicatione mundus
sciaht, si tiulla jam mala proximis irrogant; si sub^ impletus est. Dicitur illie scripta lex digito Dei, et
irrogata a proxirnis, sequariimiterpotlant;- si obje- Dominus diott de Spiritu sancto : In digito Dei eji-
ctis bonis iemporalibus, nequaquam eos loetiliasol- cio dwmonia (Luc. xi). Aspicit illuc cunctus populus
Vil; si stibtraclis, non nimio rooerofe saucianttif, ac voces et lampades monlemque fumantem, tonitrua
deinde perpendant, si cum ad semetipsos introrsus et fulgura, clangoremque buccinseperstrepenlem.
redeunt, ih eo qtiod spiritualia rimantur, nequa- lri vocibus namque et tonilruis, clamor prsedicatio-
quam sectim reftim cofporalium umbras Irahunt :- num inlelligitur; in lampadibus, clarilas miraculo-
vel fortasse traclas, manu disctetionis abigunt, si in- rum; in sonilu buccinae, proedteatioforlis sancto-
circumscriptum lumen videre cupienles , cunctas rum. Quaeomnia in adventu Christi et s&neti Spiri-
circumscriptiohis suseimagines deprimunt: et in eo tus compleia sunt, quando omnes discipuli Christi
quod super se conlingere appetunt, Vincunt quod in varietate linguarum, prseceptis el signis intonue-
Sunt. runt. lnterpretatur autem Sinai rubus, quod signifi-
Guin cwperit elangere buccina, lunc ascendant in*B cat Ecclosiam , in qua et Dominus Moysiloquilur.
montem. Quid est quod prius prohibet populum ne Quod autem legem daturus Dominus, in igne fumo-
ascendat in montem, neo tangat fines illius, mina- que descendit, hoc significat quia ef fideles clarhas
tiirquetransgressoribusmortem, nunc auleni jubet ut suce oslensionis illuminat, et inlideles oculos per
quando coeperit clangere buccina, tuno ascendant in fumum erroris obscurat. Quod vero yidplur in cali-
montem : nisi quod humanam audaciani compescens gine, hoc significat quia impii qui terrena sapiunt,
premit, et ad obediendum divinaejussioni, mentem caliginem maliiioeeum descendenlem, id est, in hu-
erigit? Ad sonitum ergo buccinse ascendere oporlet militale nascentein, non agnoverunl. Alias in cali-
in montero,, quia ad sacrae prsedicationis yocem se gine visus, legem dedit, quia yerilalem suae legis
erigere debel ad superria, mens audilorum.Nec enim non secuturis infidelibus, quasi per caliginem dixit,
inordinate ad investigationem sacramenlprum coele- ut yidentes non videant.-
stium animus pertinax s.e iromittere d.ebet, irratio- Titjmit populusqui etal in castrh. Cumqueeduxh-r
nabili motu prsesupiptionis suse instigatus ; sed ad set ebs Mbysesin occursum Dei de lo.co,castrorum,
vocationem diyinam prpmptus ac deyotus subsequi, stelerunt ad radices montis, Intueri libel quomodo
quo provocat gratiam largiloris. sacra eloquia in exordiis pafrationum qualitates ex-
Cumque lavassent veslimenla snq, ait ad eos.: ^ primunt termiposque causarum. Aliquando namque
Eslote parati iri diein tetlium, nec apprbpinqueth a positione loci, aliquand^ a posilione corporis, ali
uxbribus vesitrh. Qujd est quod post layafionem \e- quando a qualjlate aeris, aliquapdp aqualitate lem-r
stimentorum prohibet acces.suni uxprum, pisi ut poris siguant quid de yenlura aclione subjiciant,
ostendat pobis , non su.fiicere ad virtutem contem- A positione locorum divina Scriplura exprimit siib-
plationis, niusidasionemoperuni per pcenitentisela- S.equeotium nierila finesque causaruip : sicut de
mentum, siaecastitate.lam cbrporum , quam eiiam Israele dicit quia verba Dei ip monte audire pon
animarum? Oportet ergo ut mundemus. aclus no- potuif,, sed prsecepta in campestribus accepit; sub-.
stros prseteritos per compunctione.mlacryinarura, et sequentem nimirum infirmilatem populi indicaii.s,
puritatem integram servemtis pr:ecordiQrura, quia quiaascendere ad siimma non yaluit, sed semetipsum.
aliter non sufficimus ad CQnteniplationeipDei, et ad in infimis, neglecte vivendo, laxavit. A positione
perceptionera verse sapientioe. Hinc ipsa Veritas ajt: corporis futura denuntiat, sicut in Aclibus apostolo-
Beati tnundo corde, quoniani. ipsi Deutn videbunt rum Stephanus, Jesum a dexlrh virlulh Dei stantem
(MaUht v), Et in Salbmone.scfiptum est.: Spiritus (Act. vii) se vidisse manifestat. Stare qnippe pu-
sanctus dhciplinw effugiet fictntn, et.in aninwm ma- . gnantis est vel juvantis. Et crecie stare cernitur,
levotam non intrQibitsapieniiq (Sap. i). qui in bello certaminis opitulafur. A qualilate aeris
CAPUT XI. res subsequens deiponstratur, sicut eyangelistacum
Domino nuUqs lunc ex Judsea crediluros
De eo quod die lerlio cwperant audiri tonitrua, mi- prsedicante
care fulgura, et nnbes operire monlem, clangorque dicerel, proemisitdicens: Hiemsautem erqt (Jonn. x).
buccinw vehemetiiius perslrepere , cum bbminus. Scriptum namqu.e est: Abundamt iniquilas, refrige-
descehdissetie hiotite scit chariias multorum (Mallh. xiv). Idcirco ergo
Jatn ctdvenerat dies terlius et tnane inclaruerql; et; hiemis curavit tempus exprimere, ut inesse atidito-
cwperunt audiri tonilrua, ac micare fulgurajet iiubes ruin cordibus malitisefrigus indiearet. Hiricest quod
denshsima operire montem : clancjorque buccinw ve- negaturo Petro prsemitlitur quia frigtis efat, el stans
hementiusperstrepebat(Eaod.xix). (Exlsidoro.) Quin- ad prunas calefaciebat se. Jam namque intus a
quagesima diepost actum pascba, data est lex Moysj; charitalis calore torptierat, et ad majorem prsesentis
ita et quinquagesimo die posl passionem Domini, vitae, quasi ad persecutorum pfunas, in firmitate
quam pascha iUtid,pfiefigurabat, datus est Spiritusi sestuante recalebat. A quaKtate quoqtie tcraporis, H-
ganctus promissus paracleius descepdens super app,- njs expriraitur. actionis: sicut non rediturtis ad ve>
93 GOMMENTARlA IN EXODUM.— LIB. II. 94
niam, et ad traditionis perfidiam nocte Judas exisse ui^tia dicit : Mel invenisti, coihede qubd sufficit tibi;
perbibetur, cum egrediente iUo ab evangelista dica- ne forte satiatus, evohtdsillud, et perjutes nomehDei
tur : Eral enim nox (Joan. xm). Hinc enim et ifti- tui (Ibid.).
quo diviti dicitur : Hac nocte repelunt anitnam tuam Locuiusque est Dbminus Mbysi ciihcios sermones
abs te (Luc. xu). Anima quippe quae ad tenebras hbs : Egb sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de
ducitur, non in die repeti, sed in nocte memoralur.- terra Mgypli, de doihb servitulh (Exod. xx). [Ex
Hinc est quod Salomon, qui sapienliam non perse-t Origenei] Oronis qui dicit se contemnere proeseHs
veraturus acoepit, in somnis hanc et nocte accepisse saeculum,quod figuraliler jEgyplus appellatuf, et
describilur. Hinc esl quod angeli ad Abrabam me- pefverbum Dei,ul secundum Scripturas dicam trans-
ridie veniunt; puniluri autem Sodomam, ad eam lafus esl, et non inyenitiir quia aJ saeculumfuturum
vespere venisse memoranlur. feslinat ac tendit, de hujusmodi anima dicil Deus :
Tolus auiem mons Siiiai fumabat, eo quod descen- Egb sum Dominus Deus luus, qui eduxi le de terra
disset Dominus super eum in igne : et ascenderel et Mcjypti. Non ergo haecad illos tamen dicunlur, qui
fumus ex eo quasi de fornace. Eralque omnis mons de ^Sgypto profecti stint, sed multo magis ad te qui
terribilh, et sonitus buccinw paulalim crescebal in nunc audis ista; si tamen proficiscaris ex ^Egypto,
majus et prolixius tendebatur, Quid pef montem B et yEgypiiis ultra non servias, dicil haecDeus : Egb
nisi ipsa nostra contemplatio designatur, in qua nos sttm DbminusDeus luus qui eduxi le de terra Mgypti^
ascendimus ut ad ea quaeultra inflrmitatem nostram de domo servituth, Vide si non negolia saecuii et
sunt videnda sublevemur? Sed in bune Dominus actus carnis domus est servilulis; sicul rursus e
descendil, quia nobis multum iproflcienlibus, parum conlrario, relinquere saecularia et secunduiri Deum
de se aliquid nostris sensibus aperit; si lamen dici vivere, domusest libertatis, sicut Dominus in Evan-
in illo vel param vel aliquid potest, qui unus sem- geliis dicit : Si permanseritis in verbo meb, iibs agnb-
per et idem intelligi parliculariler non potest, et sceiis veritatem, et Veritas liberabit vos (Jban. vm).
tamen a suis fidelibus participari dicitur, cum in Ergo J5gyptus domus est servilulis,- Judaea vero et
ejus substantia pars nullatenus adinittatur. Sed quia Jerusalem domus est libertalis. Audi et Apostolum
hunc exprimere perfecto sermone non possumus, de his secundum sapientiam quse ei in mysterio
liumanitalis nostrse modulo, quasi infantiseimbecil- dala fuerat, pronunliantem : Quw aUtem sursum
Jilali prsepedili, eum aliquatentis balbutiendo reso- est, inquit, Jerusdlem, libera est, quw est mater
namus. Sonilus inquit buccinse paulatim crescebat omnium nostrum (Gal. iv). Sicut ergo jEgyptus ista
in majus, et prolixius tendebalur. Sonitus buccinoe terrena provincia filiis Israel. domus dicilut servi-
est sermo praedicatorum, qui secundum auditorum ^ tulis, ad comparalionem Judaeseet Jerusalem quaeeis
inlellectum formari debet, ut cuique personeevide- domus efficilur libertatis, iia ad coroparationem cce-
lur expedire. Non enira eodem tenore doctrinae.im-, lestis .Jernsalero, quae, ut ila dicam, mater est H-
buenda est rudilas nepphylorum, qua inslruenda est bertatis, tolus hio mundus, et omnia qnae in mundo
capacitas eriiditorum. Unde et Paulus quibusdam siin.t, domus est servilutis.. Et quoniara de paradiso
suis audiloribtis dixit: Non. polui toqui vobis quasi Ubertali.s pro pcena peccati ad hujus mtindi ventum
spirilualibus, sed quusi carnaiibus : ianquam parvu- fuerat servitutem, idcirco prinius sernip deealogi, id
lis in Chrhlo, iac vobh dedi, non escam, et reliqua est prima mandato.rum Dei VQXJ de libertale pro-
(/ Cor. m). Et alibi: Loquimur, inquit, sapientiam ferlur dicens : Ego sum Dommus b.eus tuus, qui
inler perfeclos, quam nemo princ-ipumhujus swculi eduxi te de ler-ra Mgypii, de dbMQ.setvituth. Hanc
cognovil(I Cor. n), voceniin iEgyplo positus audire non poteras, etiamsi
Descendilque Dominus super montem Sinai, in tjbi injiingatur ut Pascha facias, etiarosi accingaris
ipsb montis vertice, et vocavit Moysen in cacumen lumbos et sandalia accipias. in pedibns, eliamsi
ejus. Ecce Dominus descendere in montis verticem virgam teneas in manu, et azyma cum amaiitudine
dicilur, et vocare Moysen in cacumen cjus, in quo T»comedas. E.t quid dico, in jEgyplo ppsilus haec au-
ostenditur quod ipse Dominus profectum sanclorum dire non poleras? Sed ne indeqtiideip profectus, in
suorum semper ad sublimiora el perfecliora provo- prima statim mansionehsecaudirepptuisti, necin se-
cat, quibus ipse summa perfectio est, quia ejus vi-. cun.danecin tertia, nec cum trahsieris. niare Ruhrum,
sio perpelua consummatio est omnium virtulum. el(amsi ad Mararo yeneris, et fuevit libi arnaritudo
Quo cum ascendissel, dixit ad eutn : Descende ip dulcedinem versa; etianisi in Eliro veneris ad
et cbnteslare populum, ne forte. velint transcendere duodeciip fontes aquarpm et sepluagipta arbores
lerminosad videndum Dominum, et pereat ex eis plu- palmaruni; etiamsi Raphidipi prselerieris, caeteros-
rima mullitudo. Conteslatur popuium Domiiius, ne que profectus ascepderis, ponduro ad ejuscemod.5
fbrle velint transcendere terminos praestitutos ad verba idonens judicaris, sed cum veneris ad niontesp
videndum Dominum, quia roagaa discretione cuiqne Sina. Mpltis ergo ante laboribus peractis, niuUis
opus est, ne velit ultra quam debet el quani ppssif serumnis et tentatioriibus superaiis, vix aliquatidp
de ipsa divina natura riraari ac tractare cpnelur. mereberis praecepta suscipere liberlalis, et auuire
Unde et Scriplura dicit : Qui niajestatem scrulaturr a Domipp : Ego. sum Dominu,sDeus (uus%qui e<t,uxi
npprimitura gloria (Prqv. xxy), Et, alibi ipsa)Sapien.^. l? de, ima-MwPh dt/dmq tirviiutis., Vejpm bje
93 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUMPARS 1. 93
sermo nondum sermo mandali est, sed qui sit qui. Aperfectos faciat, ipse fragilitatem liumanorum non
mandat ostendet. Nunc ergo videamus quod sit ini- recusat affectuum. Quis enim audiens Deum zelan-
liuiu decem mandatorum legis, et si tion occurri- tem, non continuo miretur, et humanse ftagilitatis
mus omnia initia, saltem, prout Dominus dederit, vitium putet? Sed omnia propter nos et agit et pa-
explicemus. litur Deus : et ul possimus edoceri, notis et usitatis
CAPUT XII. nobis aflectibus loquitur. Videamus ergo quid est
Setmo Dei ad populum, decalbgum legh proferens. quod dicit, quia bominus zetans ego sum. Sed ut
Primum ergo mandatutn est : Non erunt tibi dii contemplari faeilius possint divina dehumanis, se-
alii prmter tne; et post hcec sequitur : Non facies cundum ea quse superius disscruimus, doceamus
tibi sculplile, neque omnem similiiudinem quw est in exemplis. Oronis mulier aut sub viro est el subjecta
cwlo desuper, et qum in terra deorsum, nec eorum est legibus viri, aut merelrix, et ulitur liberlale
qum sutit in aquis sub terra. Non adorabh ea neque peccandi. Qui ergo ingredilur ad meretricem , scit
coles (Exod. xx). [Ex Origene.] Hinc puto et apo- se ad eam ingressum esse mulierem , quai proslhula
stolum Pattlum sumpsisse illud quod ad Corinlbios est, et cunctis volentibus palet; et ideo indignari
scribit dicens : Siquidem sunt qui dicuntur dii,sive non polest, si cuin ea etiam alios videal araatores.
in cmlo'sive in lerra (I Cor. vm). Et addidit : Sicut B Qui vero legilimo utitur matrimonio, non palitur uli
et sunt dii multi et domini mttlti; sed nobis unus uxorem potestate peccandi, sed accendilur zelo ad
Deus Paler, ex quo omnia el nos ab islo; el unus Do- castitatem malrimonii conservandam, quo possit
minus Jesus Chrislus, per quem omnia et nos per cxeafieri legitimus pater. Hocergo cxemplo iiitelli-
ipsurit. Tale etenim est quod dicit: Licet sint multi gamus omnem apimam, aul proslittitam cssc doe-
domini qui aliis gentibus dominentur, et dii mulli monibus, et habere plurimos aniatores, ila ut intret
qui ab aliis colantut, sed nobis unus est Deus et ad eam raodo quidem spiritus fornicalionis;-,illo dis-
unus Dominus. Non facies tibi idolum : neque omnein cedente, intret spiritus avaritise; posl bunc veniat
similitudinem eoruni qum sunt in cwlo, vel qum in superbioespiritus, inde irse, inde invidise, post etiam,
terra, etc. Aliud ergo est facere idolum, aliud simi- vansc*glorise; aliique cum eis plurimi. lsti omnes
liludinem. Et siquidem Dominus nos ad eaquae di- ila cum inftdeli anima mcretricanlur, ut alter altcri
cenda suut, illuminare dignetur, ego sic arbitror ac- non invideant : nec zelolypia moveaiUiir ad invicem.
cipiendumquod, verbi causa, si quisin quolibetme- Et quid dico quod alter alterum non excludat? Imo
taUo auri, vel argenli, vel ligni, vel lapidis, ficiet et invitant se invicem et sponle convocant : sicut
speciem quadrupedis alicujus, vel serpenlis, vel paulo antejam diximus, quod inEvangelio scriptum
avis, et statuam illam adorandam, non idolum, sed ^ est de illo spiritu qui exiit ab hoinine, et regressus
similitudinem fecit: vel eliam si picluram ad hoc adduxit secum septem alios nequiores se spiritus
ipsum slatuat, nihilominus similitudinem fecisse di- (Luc. xi), utfin una animasimul habitarent. Sicergo
cendus est. Idolum vero facit ille qui, seeundum nullam zelotypiam amatorum suorum patilur anima
Apostolum dicentem quia idolum nihil est, facit quse daemonibusprostitula est. Si vero legitimo con-
quod non est. Quid est autem quod non est? Species juncta sit viro, illi viro cujus matrimonio Paulus
quam non vidil oculus, sed ipse sibianimus piugit. auimas conjungit et sociat, sicut el ipse dicit, Sta-
Verbi gralia, ut si quis humanis membris caput tui enim vosuni viro, virginem caslam exhibereChri-
canis aut arietis formet, vel rursum in uno hominis sto (I Cor. xi). Et de quo in Evangelilsscriplum est,
habitu duas facies fingat, aut huinano pectori postre- quia rex qtiidam fecit nuptias filio sno (Mallh. xxn).
mas partes equi et piscis adjungat. Haec et his si- In hiijus ergo viri nuplias cum se anima dederit, et
milia qui facit, non simililudinem, sed idolum facit. legitimum cum eo sortita fueril matriiponium,
Facit enim quod non est, nec habet aliquid simile etiamsi fuit aliquando peccatrix, etiamsi merelricaia
sui; et idcirco hsec sciens Apostolus dicit quia ido- est, tamen si se huic viro tradidit, ultra eam peccare
luni niliil est in mundo. Non enim aliqua ex rebus _ non patitur : non potest ferre ut rursum anima quae
exstanlibus assumitur species, sed quod ipsa sibi se sorlila est virum, aUudat adulleris; excilatur
otiosa mens et curiosa reperit. Simililudo vero, super eam zelus ejus, defendit conjugii castitatem.
cum aliquid ex his quse sunt vel in coelovel in terra Et zelans dicitur Deus, quia animani sibi mancipa-
vel in aquis, formatur sicut superius diximus. Ve- lam non patitur daemonibus admisceri. Alioquin, si
rumlamen non sicut de his quse in terra sunt vel eam viderit temerantem jura conjugii, et occasiones
in mari similitudinibus, in promptu est pronuntiare. quaerere ad peccatum, tunc, ut scriptum est, dat ei
Ita etiam de coelestibus, nisi quis dicat de sole et libelium repudii, et dimittit eam dicens : Ubi est li-
luna et stellis hoc posse sentiri, et horum namque bellus repudii mdlris vestrm, quo dhnisi eatn (Deut.
formas exprimere gerililitas solet. Sed quia Moyses xiv) ? Quibus eliam addit et dicit: Eccepeccath vestris
eruditus eral in omni sapientia jEgyptiorum, etiam .venundali estis, et propter iniquitaies vesiras, dimhi
ea quae apud iUos erant in occultis et reconditis tnatrem vesiram (Jeretn. m).
prohibere cupiebat. Vhiians iniquitatem patrum in filiis in tertiam et
Ego enimsumbominusbeus tuus, bominus zelans. quarlam generalionem eorum, qui oderunt me; et
Vide benignitatem Dei, quomodo ut nos doceat et faciens mhericordiam in millia hh qui diligunt me
97 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. H. 98
et custodiunt prmcepta mea, etc. Nunc ergo videamus jA quem prwparavit beus diabolo et angelis ejus (Matth.
secundum hanc quam diximus progeniem, quomodo xxv). Possumus et alio modo hanc sententiam in-
Deus peccata patrum reddat in fllios in lertiam et lelligere, quia dicit Deus, quod visitet iniquilatem
quartam progeniem, et in ipsos non reddat patres. patrum in filios in tertiam et quartam generationem, ut
Nihil enim de patribus dixit. Diabolus ergo quia inhis qui peccata patrum sequuntur, justse senlentiae
peccandi jam modum excessit, sicut propheta dicit, damnatio permaneat. Nam quasi injustitia videretur
quemadmodum vestimentum in sanguine concretum, alium peccare, et alium luere peccata. Sed. ex eo
uon erit mundum, ita et ipse non erit mundus in quod sequitur, hh qui me oderunt, comminationis
hoc saeculo, neque- corripitur pro peccato, neque sive praecepti scandalum solvitur. Non ideo enim
flageUatur. Omnia namque ei servata sunt in futu- puniuntur in tertia et quarta generatione, quia deli-
rum. Unde et ipse sciens sibi i-Uudstalutum tempus querunt patres eorum, cum palres potius qui fuerunt
esse pcenarum, dicebat ad Salvalorem : Quid venhii peccatores puniri debuerunt; sed quia patrum exsti
ante tempus torquere nos {Maith. vm)? Dum ergo terunt semulalores, et oderunt. Deum, hsereditario
stat hic mundus, peccata sua non recipit diabolus, malo et impietate perierunt, in ramos quoque de ra-
qui est peccantium pater. Redduntur autem in filios, dice crescente. Sunt qui hoc quod nunc in Exodo
idest in eos quos genuit per peccalum. Etenim.;B scriptum est, Reddens iniquilates patrum super fi-
homines in carne positi corripiuntur a Domino, lios in lerliam et quartam generationem, ita edisse-
verberantur, flagellantur. Non enim vult Dominus rant, ut ad animam humanam sententiam referant :
mortem peccatoris, sed ut revertatur et vivat. Et patrem in nobis, leve punctum sensuum et incen-
proplerea benignus et misericors Dominus reddit tiva vitiorum esse dicentes, filium vero si cogitatio
peccata patrum in filios, ut quomodo patres, id est peccatum conceperit. Nepotem, si quod cogitaveris
diabolus et angeli ejus, csetefique principes mundi . atque conceperis, opere perpetraris. Pronepotem
ac rectores tenebrarum harum (et ipsi enim effi- autem, hoc est, generationem quartam, si non solum
ciuntur patres peccati sicut et diabolus), quomodo, feceris quod malum est et scelestum , sed in tuis
inquam, palres isti indigni sunt qui in praesetili sse- sceleribus glorieris, secundum iilud quod scriptum
culo corripiantur, sed in futuro recipiunt quoe me- est : Impius cum in profUndum malorum venerit,
rentur, fiUieorum, id est, quos peccare persuaserint, contemnit (Prov. xvm). Quod autem juxla Ezechie-
et qui nihilominus per ipsos asciti fuerint ad con- lem Dominus dicit: Quid esl quod inter vos parabo-
sortium societatemque peccaii, hi recipiunt quse lam vertilh in proverbium htud in terra Israel dicen-
gesserunt: ut purgaliores ad futurum sseculum per- tes, Patres comederunt uvam acerbam, et denles fi-
gaut, et ultra diabolo socii non efficiantur in poena. G liorum obstupuerunt: Vivo ego, dicit Dominus Deus,
Quia ergo misericors est Dominus, et omnes homi» si erit vobis ultra parabola hwc in proverbium in
nes vult salvos fieri, propterea dicit: Vhitabo in Israel. Ecce omnes animw mew sunt: ut anima pa-
virga facinora eorum, et in flagellh peccata eorum. trh, ita el anima filii mea esl. Anima qum peccaverit,
Mhericordiam aulem meam non auferam ab eis (Psal. ipsa morietur (Exech. xvm). Manifestat quod justus
LXXXVIII). Visitat igitur Dominus animas et requi- judex uuicuique secundum propria reddet merita.
rit, quas ipse pessimus persuasione peccati pater ge- Sicut enim peccata filiorum non nocentpatribus qui
nuerit, et dicit ad unamquamque earum : Audi, fi- non pravum exemplum peccali filiis prsebuerunt,
lia, et vide, et inclina aurem luam, et obliviscerepo- ita peccata patrum iniqubrum non redundant ad
pulum tuutn, et domum patris tui (Psal. xvi). Visitat filios, si eorum imitatores in malo nonfiunt; sed
ergo lempns peccatum et commonet te : et in flageUo anima quw peccaverit, ipsa morietur. Non abolilione
et in virga te visitat pro peccato, quod tibi diabolus utique substantise, sed ex ejus consortii privatione
pater subjecit, ut reddat illud tibi in signum, id esl, qui dicit, Egb sum vita (Joan. xiv). Et ahbi loqui-
dum in corpore degis : et sic completur, reddi pec- tur : Omnis qui vivit et credit in me, non morieiut in
cala patrum in sinus filiorum rn tertiam et quartam mlernum. Amen, amen dicb vobh, qui serm,onem.
progeniem. Dominus enim zelans est et animam ^ meum servaverit, mortem non videbit in wternum
quam sibi despondit in fide, non vult illam perma- (Joan. v). Vitaenim nostra abscondita est cum Chri-
nere in contaminalione peccati, sed vult eam cito sto in Deo (Coloss. 111),quia victuri sumus, quando
purgari, et rvelociler abjicere omnes immunditias Cbristus apparuerit vita nostra in gloria. Et imple-
suas, sicuti forte surreptum est. Si vero per- bitur illud quod scriptum est: Amen, amen dico vo-
manet in peccatis et dicit, Non audiemus vocem bis, qui sermonem tneum audit, et credit ei qui tne
Domini, sed facientes faciemus voluntates nostras, misit, habet vitam wternam, et in judicium non venit,
et incendemus thura reginae cceli, sicut exprobratur sed transibita motie in vita (Joan. vm). [Ex Isidoto.]
per prophetam, lunc servantur etiam ipsi ad iUam Primum decalogi mandatum ad Deum Patrem perli-
Sapienlise sententiam quae dicit : Quoniam quidem netdumdicit:
vocabam et non audiebalh, sed irridebath sermones Dominus Deus tuus, beus unus esi. Uliqtie haec
meos, iiaque et ego veslram perdilionem irridebo audiens, unum Deum patrem colas, et in multos
(Jerem. XLIV). Vel iUaqusepositaest illisinEvangelio, fictos deos fornieationem tuam non effundas. Se-
dicente Domino ; bhcediie a me in ignem wternum} cundum prseceplum.ad filium pertihet dum dicit i
{# B. RABANIMATjRlARGHlEP. MOGUNT, OPERUM PARS I. 100
Neh assumes nomen bei tui in vanum<.Id est, A Non furtwn facies. Quod est vitium fapaieifatis.
ne sestimes crealuram esse Filium Dei, quoniairi Octavum:.
oinnis crealura vanitati subjecta est; sed etedas Non fuisum leskmomuhi dices-. Quod est crimep
eum oequalem esse Patrj, Deum deofum, Vefbuih mendacii et falsitatis. Nouum -:
apud Deum, per quem iamnia facta stiht (Jeah-. i)-. IVoncbhcuphces nxotem ptoxhni iui. In hoc proe-
Terlium mahdatum de feabbato^adSpititura perti- cepto velat intentiouem adulierinsecbgitationis. Nahi
net sanctum, cujus dono requies nobis setiipiterha aliud est facere aliquid tale prseter uxorem, alitid
prormititur. Nam quia Spiritus sanctus dicituf, appelere alienam uxorem. Ideo duo praecepta sunt,
propterea et septimum diem sanetificavit Dehs. Iti N'onmwchaberis,et, Noh cohcuphcesuxorem proximi
aliis enira diebus operum, non est nominata sancli- tuL Decimum:
ficalio, nisi in sabbato, ubi dicitur : requievit Deus Non concuphces rem proximi iui. In quo prse-
(Gen. i), Proinde igitur hoc niandatum perlinet ad cepto damhaf ambitioneni sseculi, et reffenat eoncu-
Spirittim sanclum, tam prbpter nomen sanctificatio- piscentiam rerum. Itaque hbfuni prhhum pfohibet
nih,, qnam eliam propter selernarri *equiem ad subreptionem , secundum errbfem, tertiuiu interfi-
doiiunisanctiSpiritus pertinentein. Dicilur enim ibi: cit sseculi amorem, quaftum impielaletti, quintum
Memehto ui diem 'sdbvati mnctifices-. Sex tiiebus B R aUidit fornicationem, sextuni crtidelitatem,
septi-
mum rapacitalem, oclavum perimit falsiJatehi, no-
operaberis; et 'f-aeies'opera Wd. Septimih auterixdUs
sabbdlum est Dothini Dei tui ': fcon f&efesoinhe opus. num adulterii cogitatiohfem,deciinuih mtihdi ctipidi-
In sex dierufn opefe sex setaltihi operatio cohtine- latemi (Ea; Augusiino.) Et notandum qiiia sicut de-
tur. In sepiimo vefo rfequies, beati illius fegtii lem- cemplagis pereuiiuriiur jEgyptii, sicdecem pfseceptis
conscfibtintur tabuise, qtiibtiS tegantur pbpuli Dei,-
pus oSteiidiiur, quod tarhalilet Jtidaei celebfahtes
et dssmones occidahtur. Sed ad plagas decem non
peccant: et hoc ut nbn nos ad fidetii mehdacii fal-
ientes aptemus claiival per propheiam 'dicehs : Neb- pertinei, quod primum factum signi causa, ut virga
menias el sabbriia iiesira odivit ahitha mea (Isti. i). in serpefitem converiereluf. Adittis ehihi ipse erat
Quomodo ergo sahelifrcala efant sabbata llla tftiae ad Pharaonem-, quo commendabattir Moyses edtictu-
odivit Deus ? Hhiu efgb sabbatutii est sanctificatum, IHISex jEgyplo populutii Dei. Nondum enihi contti-
ubi post bona hujtis Vitaeopera requies hobis seterna roaces feriebantur, seddiviviosighojam terrebahtuf.
promiltiluf. Ideoque quidquid aginvus, si proptet Virga significabat regntim Dei, ideroqufe tegntim
futuri ssectiU requiem facimus, vefaciter sabbalurh Dei esse, litique popufum Dei. Serpens atitem, lem-
observamus-. Posfhoec pfoecepta septepafnis SPcce- pus mortalitatis hujus : mors enim a serpente pro-
dit mimeftis hiandalofuro ad dileciioneih pef tihehs G pinataest. Tanquam ergo cadentes de manu Domini
in terram, mortales facti suht: uhde pfojecta vifga
proximi, ct ihcipit ab honofe pareiitulh, qtibd tahieti
in ordine -quaftum esl: ex manu serpens effecta est. Fecerunt et hiagi Pha-
raonis similiter. Vh^gis eorum pfOjectis, Serpentes
Honota pfftrem luuin e'tmatrein turim. A parenti- facli sunt: sed
prius serpens Moysi, id est, virga
bus •enim suis horab aperit oculos, et hsec vita ab devoravit omnes serpentes magorum. Tunc
eorum 'dileetione suifiil exbrdiuro. Inde hoc manda- Moysi, demum cauda coiiiprehensa, idenlidem virga facta
tum priniuin est in septeiri, sicut Dominus ait est: et
-reguum remeavit ad manum, Stitit ergo
in Evangelib : Honord pairem luuiil et mairem iham,
virgse magorum, populi impiorum,vicii Cbfisti no^
quod est mahdalUhi pfimufn '(Mailh. xv). Sed quo- mine : cum in ejtis corpus
modo pririium qtiia quafttihi, iiisi quia pfoedictum a transferunthr, lahquam
serpente Moysi devoranlur, donec redeat regnum
esl, in septenario humefo, qui perlinet ad dileclio- Deiadmanum Dei.
nem proximi, primum est in altera tabula ? Nam Sedinfuieoiorlaiissseculi, quodsi-
ideo duoetabulse legis datse sunt. Jubetur ergo in gnificatcaudaserpenlis,magnumsigntimfiet.Audistis
debeatis desiderare; audite quid debeafis vitare.
hoc prsecepto filibs honofare pafenles, neque con- quae
tumeliosos illis existere, Sed officio pielatis debilam j,
I CAPUT XIII.
reverentiaih pfoesfafe. Nani qui parenlibus bonoreni Comparalio decalogi ad decem piccgdsMgypti.
Primum prseceptum in lege de colendo uno Deo :
deferre non novit, qtiibus parcere potest qui suos
Non entnt tibi, inqtiit, dii alii prmter me. Prima
odit? Qtiintuhi:
plaga jEgyptiorum aqua conversa est iri sanguinem.
Non mwchabefis, id est, ne quisquam proeter ma- Gompara
primum praeceptum primse plagse : Deuiii
trimonii foedera, aliis feminis misceatur, ad im- unum ex
quo sunt omnia in simililudirie inieliige
plendam suam Hbjdinera. Nam specialiler adulte- aquae, ex quo genefanluromnia. Quo auteni peitinet
rium facit, qui pfseter suam, ad allerapi accedit
sanguis, nisi »d cafheui moftalem? Quid est ergo
uxorem. Sextum: conversio aquae in sanguinem-, ftisi quia obscuratum
Non occides. Etenim non solum opere perpetfansi est ihsifiens cor eorum? bicenles enitn se esse sa-
homicidium facit, sed etiam et qui incurrit in eumi pientes, sluiii facli sunt: vt cbmmutavetunt gloriam
esurieptem yel pudpni, qui mori possit nisi indu^T incorruptibilh bei in simiiiiudinem iinaginh corru-
Bientum cibproque porrigendo subveiiiat, et idemi piibilis hominis (Rom. i), Gloria incorruptibilis Dei
homicida lenebitur. Septimuiu: sieut aqua : similiiudo imaginis corruptibilis homi
40i COMMENTARIAIN EXObiJM. — LIB. It. M
ias, sicut sanguis : et hoc qaidem fil in corde impio- .A et t-anas yis e coptrario intelilgere, illum versum
ram, nain Deus incommutabilis manet. Nequeenim psalmi recble : Vanq locui%suril uriusquisque acl pro»
•quiaet ApOstolusdixit, Comtnutavernnt, ideo muta- ximum suum (Psal. xi). Teffujm pfseceptuih : Me*
tus iest Deus. Secundum praeceptum : Non accipies mento diem sribbati sanciificare. |ii terlio islo proe-
iipmen Domini Dei lui in vannm. Qui .epim accipit ceplo insinuatuf quoedairi Vocatibhis lhditib, quse
«oaren Domini Dei sui in vanuro, non mupdabitur. est cordis tranqtiiUitas ac mehtis, qtiaip facit Coh*
Noniea Domini noslri Jesu Christi veritas est. Ipse scienlia. Ibi sahctificatib, quia ibi Spifittis bei. De-
enim dixit: Ego smn veritas {Jo,an. xiy). Verifas niqtie videre VoeatiOheni, hbc fesltquietem. Supet
ergo hiafidat, vanitas inquinat. Et fluoniap) qui lor quem, inquit, requiescet spititUs meus, riisi super hu-
qnitur veritatem, de Deo loquiiur : ,qui eniip loqui- miiem el quieluriiet tfefiientemvefba fheq (fsii.LxVi)?
tuf fliendacium, de suo loquitur. Veritatem lpqui, - Inquieti ergo resiliuht "aSpiritP Sahttt) pfbvocatoreS
est rationabiliter loqui. Vanilatem loqui, esf slre- rixarum, amatores calufphiaftihi, Semihatbffescohten-
pere potius quam loqui, Et merito : quia secun.duin tionis, quorum pfsecbfdia Tahltatis Stipt 'ctipidibta
prseceptum est dileetip yeritatis, cui contraria est quain veritalis. Ideo Ihquietudine ;su& nbh ad se
dilectio vanitatis. Lo.qnii.arautem verilas, perstrepit mittunt quietem sabbali spifitafis. C'oi'itta islbfupi
vanitas. Huic praj.cpptosecundo, contrariam vldete B inquietudinera dicituf, 'tanquarn ut 'sabbathrp ha-
secundam plagam. Quse esl illa spcunda plaga? Tta- beaht in corde, sanctificatibpehi spifittis Dei: Estb
narum abundantia. flabes expressapi signi.fic.atam niansuetus ad audieriduih verbiim, tit intelligas.
vanitalera, si attendas ranarum loquaeitatem. Yide Quid intelleclurus surii? Deutii dipentem":Cbssa ab
amator.es yeritatis non accipientes in yapum pomen inquietudine ttia; hbn sit tulPullus qtiidam tft COfdb
Domini Dei sui, loqui sapientiaip inter perfectos. tuo per corrtiptibheiti, Vblitafttibus ph'ahta'Sm'atibPs
Etiam et inter perfectos loqui quod ipsi saper.ienon et compungenlibus 'te. Nbn sit ifa. beiifp 'ehim in-
possunt; n.onestrecedere a veritate, ,et pergefe in teliecturuS es dicetitem tibi: Vacrite ei 'iMdete,qub-
vanitatem. Quaravis enim imperfecti non capiant niam ego suhi bomhiu"s'(Psai. ixLV).Tu ihquietudi-
si quid paulo excelsius fuerit disputatum de vefbo hem VaCafehbti vis contentiohhm ttiaftim Cbrfu^
Dei apud Deuni per qpod facfa sunt omnia, possipl- ptiotie Csecatus, fexigis videtfe quod hbn pbles. At-
que icapere qupd inler eos lo.quitur Paulus, tapj[uam lefide enim, et contrariam tertiam plagam htiie
inter parvuips Chrhli, Jesum Chrhlum, et hunc cruci- pfseceplo tertio. Sciniphes natse sunt Ifi ietra
fixum ,(t Cor. 11),pon tapi.en illa est veritas, e't ista J5gy"pti dfe liinb. MusCsequSedamsuht friihtitlssiihse
vanilas, yapiias aulern esset, si Chrjstum pioftenfa^ el inquietissimse, inordinate volitafitesi In oculos
non implevisse, sed fihxisss diceremus ; si vulnefa ^ Ifftientes", hon petmiitehtes hbmiheth quiescere.
illa inphaniasmate fuisse, si sapguipeni honvertim, Tiuia abiguritur et iiruurit, dum abjeetse, fufstis
sedsimulatum ,de vulneribus emapasse; si falsas ffedeuut; sic et otonino Vana phahtasinata cofdis
eum cicatrices tanquam post falsa vultiera derribn- Cot)tenliosorum sunt. Tenete prseceptuin, cavete pla^
strasse. Cum vero ista omnia vera diclipus facta, gaiffl.Quartum pfaeceptum cst': Hoivbrdfyatremiuum
dicemtts certa, expressa, impleta crediinus et pfoe- el matrem tuatn. Huic cohtratia quarta JEgyptiorum
dicamus. Quamvis de sublimi illius Dei IticOmitiuta- plaga. CyhOmia enim qtiid esl? Cynoinia est canina
bili yeritate non foquamur, non tameri imus in va- musca : Graectim vocabultim est. Gahinhm est pa-
pitatepi. Qui autem iUa omnia in Christo falsa et renteslion agnbscefe. Nihil tafn catihium 'qham cum
simulala diCuht, ranae suht cianiantes in palude; illi qui genuerunt, rioh aghoscuhtuf-. Merilo ergo nt
strepitum voeis habere posstint, doctrinafti sapiehliae catuii carium, caeci hascuntuf. Quitftum prsecepuup
insinuare non possunt. Denique ih Ecclesia loqhtin- est: JVOJImwchaberis. Quinta plaga, esl mors in
turinhserenles vefitati.veritalemperquam facla sufit pecoribus jEgyplibftim. Coinpafemus hsee. Da homi-
oiunia : veritateih verbuni cafnera facliim et Iiabi- nerri moechari meditantem, conjtigio!noa eontenlum
tare ih nobis : veritalem Chrisfarh fiatum de Deo : r=. suo, appelitum "quemdam carnis in se sdomare non
unuih deutio, unigenitum et cbseterntHn,veriiafem ' Vult, qui est hbbis peeoribusqtie communis. Elenim
accepta forma servi, natum ex virgine Maria, pas- concumbere el generare eliam pecudum est: ratio-
sum, crucifixum, fesurgenTero, asceiidentem, ubi- cifiari et intelligere, humanum est, Ideo ratio quse
que verilalem. Et quam parvulus capere non po- prsesidet in mente, molus iuferiores carnis, tanquam
test, veriiatem et in pane et in lacte. In pane magno- regnans et dominans, frenate debet, noh immode-
rum, in lacte parvulorum. Idem quippe panis nt fate et iilicite passim Vagaque laxarfei Ideoque ipsis
lac fiat, pef jeafnem ttajicituf. Qui autem huic veri- pecoribus nalura datuni est, instiluente Creatore,
tati coniradicunl, et sua vahitate decepti decipiuiif, iit non moveantur ad feminas et ad coneubitum nisi
ranse suftt 'tsedium inferefiteS auribus, noh cibtim «ertis temporibus. Neque enim Tatione se cohibet
mentibtis. Atidi aehique hbmines tationabilitef ib- alib tempofe pecus, sed omnino, ipso inotn frige-
queritCs. Non suhtioquelm rieque sermones, qubrum scerite, torpesciti Homo auteih ideo semper rnoyeri
rioriaudiantur votes eOrum (Psril. xVin). Sed Vbces potest, quia et refretiare inotum potest. Tibi domi-
nbn ihaneS : quia in orrihemterram exiii sbiins eb- nationem rationis creator dedit, tibi praecepta con-
futn : et ih fihes orbis iefrmverba eorum. -Siautem tinentise, tanquam in bestias inferiores, lora coh-
 105 B. RABANI MAURl ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 104
cessit. Tenes tu quod pecus non polest. Laboras.i A dives, nou ante homines dives (I Petr. m). Ubi Deus
aliquantum in continendo, non laborat pecus. SedI videt, ibi dives. Quid ergo tibi prodest? ubi bomo
gaudebis semper in aeternitate, ad quam non perve- non videt, furaris : et ubi Deus videt, grandinaris..
nit pecus. Si opus fatigat, merces consoletur. Et ipsai Octavum proeceptum : Falsum teslimonium nmi di-
enim palienlia est interiorem motum frenare, et; ces. Oclava plaga, Jocusta, animal dente noxium.
quod habes commune cum pecore, non tanquam pe- Quid aulem vult falsus testis, nisi nocere mor-
cus in omni re debes laxare. Quod si contempseris dendo, el consumere menliendo? Denique admonens
te, et imaginem Dei in qua fecit te neglexeris, vi- homines Dei Apostolus ne se falsis criminationibus
ctus cupidilate insignitarum rcrura, taiiquam araisso appetant, Si mordelh, inquit, et comedilh invicem,
liomine eris pecus, non quasi conversus in naturam videte ne ab invicem cansutnamini (Gal. v). Nonum
pecoris, sed in hoininis forma habens similitudinem praeceptum : Nmi cmicuphces uxbrem proximi tui.
pecoris; qui non audis dicentem: Notile esse sicut Nona plaga, densse tenebra?. Etenim esf qusedam
equus et mulus, non habenies inlelleclum (Psal. xxxi). moechia contra quam supra proeceptumdatum est,
Sed forte eligis tibi esse pecus, et libera vagari etiam non appetenda castitale uxoris aliense. Mce-
libidine, nulla lege appetitum carnis ad conlinen- chus est enim, et qui movetur ad uxorem aHenam,
liam reftenandum. Attende plagam : Si pecus es, B I tantum quia non contentus est sua. Jam vero non
noii times, sed saltem mori times. Sextum prse- solum post suam peccare, sed etiam alienam atlen-
ceplum, Non occides. Sexla plaga, pustulae in cor- tare, vere denssesunt tenebraa. Nibil enim sie dolet
pore, etvesicae bullientes et scalentes, et incendia in corde palientis, et qui hoc facit alteri, nihil sie
vulnerttm, et favillse fomacis. Tales sunt animseho- vult pati; ad aliena paralior est omnis homo. Hoc
micidales. Ardent ira, quia per iram homicidii fra- autem nescio utrumne est, qui tolerabiliter feral
lernitas deperit. Ardent homines ira, ardent et gra- odiens has lenebras ista facientium, talia concupi-
tia. Sed alius est fervor sanilalis, alius fervor ulce- scentium, vere excaecanlur furore horribili. Furor
ris. Ardenles papulae per totum concepta homici- enim indomitus est conculcare viri uxorem. Deci-
dia scatenl, et sanuin 11011 esl; fervet, sed non de mum prseceptum est: Non concuphces tillam rem
spiritu Dei. Nam et qui vult subvenire, fervet: ille proximi iui: non pecus, non possessionem, non sub-
piseceplo, isle, raorbo; ille bonis operibus, isle sa- jugium, non aliquid omnino proximi lui concupiscas.
niei ulceribus. Si posscmus yidere animas homicida- Huic mala plaga contraria est decima, mors primo-
rum, plus plangeremus quam putrescentia corpora genilorum. In qua plaga cum comparalionem quam-
ulceratorum. Sequitur: dam qusero, nihil mihi interim occurrit. Forlassis
Non furaberh. Prseceptum septimum, et plaga "^ occurrat meUus diUgentiusque inquirentibus, nisi
septima, grando in fruetibus; quod contra praece- quia omnes res quas habet, hseredibus servare re-
ptum subducis, de coeloperdis. Nemo enim habel in- prehenditur. Hic aulem clamat, qui rem proximi sui
justum lucrum sine justo damno. Verbi gratia : qui coneupiscit, et qui furto auferl, et qui furatur ali-
furatur acquirit veslem, sed coelestem judicio quid proximo, non potest nisi rern proxirai furari.
amittit fidem. Ubi lucrum, ibi daronuin. Vi- Sed de furto jam superius prseceptum est, ubi
sibililer lucrum, invisibiliter damnum. Lucrum intelligas et rapinam. Non enim de furlo prsecipe-
de sua csecilate, damnum de Domini nube. Neque ret, et de rapina laceret Scriptura, nisi te inteUi-
eniin aliquid sine providentia, charissimi: aut vere gere voluisset, quia si pcenale est clanculo auferre,-
reputatis ea quaj patiuntur bomines, dormiente Deo multo majoris poenseest violenter eripere. Auferre
pati? Passim videnlur fieri hsec, nubes colligi, im- ergo volens, sive occulte, sive palam, habet prae-
bres infundi, grandinem jaci, lonitruis tettam con- ceptum suum; concupiscere rem proximi, quod no-
cuti, cofuscatione terreri, passim putantur fieri, et lat Deus in corde, etiamsi justam ibi successionem
quasi ad divinam providenliam non pertinere, con- quaeras,non Hcet. Denique qui volunt res alienas tan-
tra tales cogitationes vigilat ille psalmus : Laudate j. quam jusle possidere, haeredesse quserunl fieri a mo-
Dominum de ierta. Cum laudes diclaeessent de coelo, rientibus. Quid enim lam juslurn videtur quam rem
dracones et oinnes abyssi, ignis, grando, nix, glacies, sibi dereliclam possidere, et habere jure comnuini?
spiritus tempeslalh, qum faciunt verbum ejus (Psal. Quid apud te facithomo? dimissum est mihi, baere-
CXLVIII).Ergo qui suo malo desiderio forinsecus ditatem consecutus sum, testamenlum lego; nihil
furantur, Dei judicio intrinsecus grandinantur. 0! si videlur justius ista voce avaritise. Tu laudas quasi
possent inspicere agrum cordis sui, profecfo Iuge- ' jure possidentem, Deus damnal injuste concupiscen-
rent, dum ibi non invenirent, quod in os mentis teni. Vide qualis es qui optas te ab aliquo haeredem
mitterent: ct si infurto suo, invenirent quod in fieri. Nou vis ut habeat haeredes. In hseredibus au-
avidilatem ventris mitterent, major fames esset ho- tem nihil charius primogenito; proinde in primo-
minis inlerioris : major fames et periculosior plaga, genitis tuis puniris, qui concupiscendo res alienas,
et gravior mors. Multi mortui ambulant, et multi id quodtibijurenon debebalur, quasi juris umbra
facinorosi de vanis divitiis exsullant. Denique ser- perquiris. Et iacile est quidem ffatres corporaUter
vutn Dei Sctiptura inlus dicit locupletem. Abscon- amiltere primogeuitos. Moriuntur enim homines,
tiilus, inquit, cordis vestri homo, qui est ante Deum sive ante parentes suos, sive posl parenles suos mor-
105 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. ffl. 106
tui, moriuntur. Elud molestum est, ne per hanc, A quatur nbbis Deus, ne forte moriamur. Multum et
oecultam et injustam concupiscentiam primogenita solide significatur ad Vetus Testamentum timorem
cordis tui perdas. Primogenitus enira in nobis ima- potius pertinere, sicut ad Novumdilectionem : quan-
ginem habet gratiae Dei. Novus natus, prior natus, quaniet in Veteri Novum lateat, et in Novo Vetus
inler omnes tanquam natos cordis nostri, primoge- pateat. Qupmodo autem tali populo tribuatur videre
nita fides est. Nemo enim bona operatur nisi fides vocem Dei, si hoc accipiendum est intelligere, cum
praecesserit. Omnia opera tua bona, filii tui sunt sibi loqui Deum timeant ne moriantur, non satis
spirituales. Sed inter hos tibi primogenita est fides. elucet
Quisquis rem alienam occulte concupiscis, interius CAPUT XV.
fidem perdis. Eris enim primo sine dubio simulalor Responsio Moysi ad filios Israel.
obsequens, non charitate sed fraude, veluti amans Et ait Moyses ad populum: Nolite timere. Ul enim
eum a quo te cupis fieri haeredem. Amando eum probaret vos, venil Deus; et ut terror itlius esset in
mori quseris, etutinreejus te videas possessorem, vobis, et non peccarelis. Steiilque popuius de longe.
illi invides successorem. Moyses autem accessil ad caliginem in qua erat Deus
CAPUT XIV. (Exod. xx). Sic illi cohibendi fuerant a peccatis,
De eb qtwd perterritus est pbpulus , vhibnis magnitu- g utique timendo ne poenas sensibiles paterentur, quia
dinem non ferens. nondum poterant amare justitiam; et in hoc erat
Cunctus autem populus videbatvoceset ,ampddes et illis tentatio a Domino, qua probantur; ut appareret
sbttilum buccinw, mbntemque funtdntem (Exod. xx). cujusmodi essent: non ut Deo noti fierent, quem
Solet quseri quomodo populus videbat vocem, ctim npn latebat qualescunque essent; sed ut intef se ac
vox non ad visum, sed potius ad auditum pertinere vi- sibimet. Multum tamen istis terroribus Teslamenti
deatur. Sed modo aliquo , veluli dieam : Videatui Veteris, differentia commendatur, quod etiam in Epi-
de pmnibus quae a me dicta sunt. Sic videre solet slola ad Hebrseos aplissime dictum est. Moyses au-
pro generaU sensu poni, non solum corporis, verum teiu intravit innebulam ubi erat Deus, id est, ubi
etiam animi. Unde est illud : Cumvidhset Jaeob quia expressiora fiebant signa quibus cognoscitur Deus.
sunt escw in Mgypto (Gen. XLI); unde utique absens Nain quomodo. nebula erat cui coeli cceloruni non
erat. Quanquam honnulli, videre vocem, nihil aliud suflciunt, nisi quemadmodum nusquam non est,
esse arbitrati sunt, quam intelligere : qui visus qui in loco nullo est ? In sacro eloquio intelligentise
est mentis. Cum vero hic breviter dicendum esset magna discretio est. Ssepe enim in quibusdam locis
quodpopulus.videbat vocemet lampades, et vocem Ulius et historia servanda est et allegoria: et saepe
tubseet montem ftimantem, qusestio major oriretur fi in quibusdam sola exquirenda est allegoria ; ali-
quomodo audiebat lampades et montem fumantem, quando vero sola necesse est tit teneatur hfstoria.
quod pertinet ad sensum videndi, nisi quis dieat nec Nam in quibusdam locis, sicut diximus, historia si-
lam breviter fuisse dieendum, ut totum diceretur : mul tenenda est et atlegoria: et ut tardiores pascan-
audiebat voeem et videbat lampades, et audiebat vb- tur per hisloriam, et velociores ingenio per allegO-
cem tubse, et videbat montem fumantem ? Duo quippe riam. Unde cmn loquente Deo populus lampades et
genera vocis erant de nubibus, sicut tonitrua et tuba: sonitum buccinse et montem fumigantem cetneret,
si tamen ipsam dixit vocem, quse de nubibus edeba- perterritus petiit ut eis per Mdysen Dominus loque-
tur, ac per hoc melius in his quse ad sensum audiendi tetur. Scriptum est: Stetit populus de longe : Mbyses
pertinebant, generalis sensus est positus, hoe est vi- accessil ad caligincm in qua erat Deus. Turba quippe
dendi; cum breviter totum veflet Scriptura comple- populi, aUegoriarum caliginem npn valet penetrare,
cli, quamutin bis quaepertinent ad videndi sensum, quia valde paucorum est, spiritualem intellectum ri-
subinteUigeretur auditus :^quo more loqui non sole- mari. Quia enim mentes catnalium sola ssepphisto-
nius. Nam vide quid sonet, solemus dicere: audi ria pascuntut, loquente beo, stetit populusde longe.
quid luceat, non solemus. Quia vero spirituales quique aUegoriarum nubem pe-
Et perterrili ac pavorc concussi, sleterunl procul, di- D netrant, ut spiritualiter Dei verba coghoscant, Moy-
centes Moysi: Lbquere tu hbbh, et dudiemus : nbn lb- ses accessit ad caUginem, in qua erat Deus.

LIBER TERTIUS.

PR&FATIO. cepta praeceptis, ita expositionis eorumdem conti-

. In priore quidem Hbro, quem ab exitu filiorum
Israel de jEgypto incboamus, circa finem de tradi-
tione legis in monte Sinai commemoratum est. Sed
quiapropter fastidium lectoris devitandum, ibidem
terminum pradicti libri fieri censuimus, prsesentem
librum de his quaerestant, ex mandatis Domipi at-
. que judiciis datis per Moysen populo Israel, texen-
dupi esse decrevimus, ut sicut conjungunlur prse-
PATROL. CVHI.
nuentur Hbri.
CAPUT PRIMUM.
Prmcepta juris, qum constiluit Dominus in monte
. Sinai, loquens ad Moysen.
bixit prmterea bbtninus ad Mbysen : Hmc dices
fitiis Israel: Vos vidhlis quod de cwlo locutus sum
vobh. Non facieth vobis deos argenleos, nec deos
aureos facietis vobis. Altare de lerra facietis mihi,
4
 107 B. RABANIMATJRIARGHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 108
et offereiis super eo holocausta et pacifica vestra, Aseptimo
j die, seternp sabbato liberamur:. si tameu
oves vesiras et bbves:In bthrii loco in quo memoria voluerimus esse Hberi, dum adhuc in saeculoseryw
ftterit nbmirih niei, veriiariiad te et betiedicamtibi; mus peccato; si auteni noluerirpus,, perforabitur no-
et csetera. (Exod. xxu.):.Quod autem diclum est, bis aurieuki; in testimopium inobedientise, et cum
Non fdcietisvbbh deos drgenteos et deos<aureos, re- uxore ei filiis nostris quos Bfsetunmps libertati, id
pfetitur qtibd in pfiiho prsecepto hiculcatum est. Et;- est, cum carne et operibus ejus, jugiter peccati servi
ex diis afgenteis et aureis, uliqueomnia sihiulacra erimus in setemura. Sed et aliter hoc intelligi po-
intelliguntur, ut est illud in Psalmo : Simulacrd test. Nemp.esciendum est, quia cum activa vel con-
gentium, argentum et aurum (Psal. cxm). Quod templativa:vita exDei sunt gratia, una nobis in ne-
autem additui, Altare de terra facieth mihi, osten- cessitate, alfera in:voluntate. Quis enim cognoscens
dit bb libc taptumnibdo iiiterdiclis simulacris altare Deum, ad ejus regnupi ingreditur, nisi prius bene
esse cohcesstim fieri de terrena materia, ut uni Deo operetur? Sine contemplatiya ergO:yita intrare non
htfstiae et sacfificia in Co offerrentur. Mystice ati- possunt ad ccelestem patriam, qpi bpna qusepos-
tem, altare de terra Dfeofacere, est incarnatibneiri sunt operari, negligunl. Sine aetiva auiem intrare
Mediatbfis speraffe. Turic quippe a Deo nostTuni* » non possunt, si negligunt bona-operari quaepossunt.
niurius acclpituiv quandoin hoe altari nostfa hunfl- 1B:Hlaergo in necessitate, hsec in voluntale est. Unde
litas:, id est, super Dominicse incarnationis fidCm ad Moysen dicituf: Si eriierh servum Hebrmum,
posuerif, quidqPid bene operatur. In altari ergo de sex anrih serviet iibi, In septimo egredietur liber gra-
lefra Oblalibhum munus accipimus, si actus noslros th (Exod. xxi). Hfebrseusefiim' transiens interpre-
Dbminicae incarnafiohis fide solidamus. Deiride ad- tatur. Et servus Hebrseus eniitur, quando unusquis-
jecit : Qitod si atlate. lapideuin fecerh mihi, nmi que quijamab' hbc saeculomehte transit-, servitio
mdificabis illud de sectis lapidibus. Si enini levaverh omnipofentis Dei subditur. Ille etenim Deo vere
super illos. cultium, pollueiur. Secti lapides hi sunt servire appetif, qui ab hoc sseculo mente transire
qui upitatem scifidunt ac diyidhht semetipsos a so- didicerit. Sle Mbyses'transivit uf videtel'Visum. Sic
cietate fratefna,' pef odium vef schismata. Tales in David, cum vidferetimpium exaltdtum et elevatumsic-
corpore stio nori fecipit Christus, cujus cofporis fi- ut cedrosLiuanij transivit et nori etat (Psal. xxxvi):
gufam altari.S iUius constructio obumbrat. Isti vero quia iniquortim potentiam, esse magnum aliquid
non secti lapides ex quibus altare coristrui jtibetur, fortasse crediniuS , nisi- ad pefmahens- saeculum
hi sunt qui fidfei morunique unitate solidaritur. De mehte tfanseamus. Sterras verb Hebfseus emptus
qualibus diclt Apostolus : Vbs estis lapides vivi, sex atinis servire praefeipitur,ita: fit in sfeptiinoUber
comdificatidomus spiritualh(I Pelr. n). His non est G, V exeat gratis. Quid' eriim per setfafium1 numerum,
injectum feffum, quia incofrupti sunt, et jacula nlsi activse vilse perfectib designatur? Quid per
nialigni ignita noti receperunt, quique uilum altare seplenarium, nisi contemplativa exprimitur? Sex
faciunf unitate fidei, vel cohcbfdia charitatis. Noii aniiis servit et septimo egrediettir libfer, qui per
ascendes per gradus ad dltare meum, id est, non acfivam quam perfecte exhibuerit,, ad cbntemplativae
gradatifn untim alio prsefefens ad me pervenies; Vifselibertatero trahsit. Et notaridum quod gralis
neque pfiorem atqtie posteriorem tempore discer- libef egredittif, quia hi qui postquani oriiiiia fecerint,
pes : quia dtvisum et seqiiestratuiri propititim nofi diCiipt se ihutiles servos, eis proCul dtibio sictit ipsa
habebis. Hoc enim Ariani faciunt, qui insecabilem dctiva fuit ex munere,- ita erit ex gratia etiam con-
Patris et Filii et Spiritus sancfi substantiam. divi- teroplafiva. Ctim quali veste iiitfaverit, cum lali
dunt, Itwc sunt judicia quw propones. Si emerh exeat: quia omnihb heCesSe est uf Pnusquisque
servum Hebrwum, sex annh serviet tibi, in. sepiimo npstf uni iri lioc quod ihcipit, persevefet', alque us-
egredielur liber grath. Curri quali veste ihtraverii, que ad fihem operis ih ea qtia ihehbayit inlentione,
cutnlatiexeat. Si habensuxorem, etuxor egrediaiur. pefdufet. llle qulppe bfehead cpntempiatiyam trans-
simul, e.tcse.tera.(Exod, xxi.)^Quaedesefvo Hebtsep ^T i.t, qui in activa vita infehfiotiis stiae vestem non
prsecipiunlui,. tit. sex apnis serviat, et dimittatur 11- niutaverit. Et sunt nonntilii, qtii pfiusqtiam bmni-
ber grafis, ne servi Christiani hoc flagitarenf a do- pbterifis Dei servltib socienttir, jam bona bperari di-
minis suis, apostolica aucioritas jubet servos domi- ligunt. Suntvero alii qui bona opera postquam ad
nis suis esse subditos, ne notnen Dei et doctrina. servititim omnipotentis Dei venerunt, discunt. Qui
blasphemetur (I Tim. vi). Dfud enim ex hoe- satis- ergo operalionem bonam, et priusquam ad Dei ser-
jibriStatin myslerio:ptseceptum, quia etpertundi- ste- vitiuni veniret, habere studuif, Hebraeus servus cum
'bula ejus autem ad postem prsecepit Dfeus,-qui li^ uxoreemptus est. Etplerumque.is qui taiisest;po-
bertatem illam reehsafef. Pfajcipitur enim ut He- tfest ad cbnfcfiiplativam vitam transife;, et lanien
bfseiis puer si fbfte ihservitutem devenerit, sex an- activam nbn desefere. Unde et illic subdituf: Si
nis serviat, septifiib1vefo anfio dimittatur. Quod si habens uxorem; ei<uxor egrediatur simul. Gum eo
egfedi' a sefvitute Poiuerit propter uxoren] et filios, eriim ad^ibertatem et u-xor egfeditufjquandbis qui
peffofabitur auricula ejtis, et erit servus in saecu- ad contemplationem pervenif, etiarn fbris actiohem
liim. Hoc de prsesenti sseculonon dicilur, sed de fu- bortfoperis qua prodesse possit- aliis, non relinquit.
turo', qiua in sex setatibus hujus [sseculi[servienles, Si auteni dominus dederit illiuxofem et peperetit fi-
109 COMMENTARlAIN EXODUM. — tlR. III. , «o
lios et filids, muiier et liberiejus erUnt dofninisui: AJ nen fecerit, egredietur grafis absque pecunia, el cae-
ipse vero exiel cum vestitu suo. Servb empto doffiinus tefav Si quis autem,inquit, vendiderit filiamsuam in
daf uxbrem, cum prsedicator quisque, eum quem famulam, idest, ut sit famula quam OIXITWV Graeci
jure omnipotenti Deo maricipaverit, bonse actloni voeaut,. non abibit ita ut: recedunt ancillae: intelli-
conjungit. Namiet prsedicatofes dominl vOcanluf: gendum est, non sic recedet quomiodo recedunt-anT
sicut Elisseoprophetse de prsedicalofe suo dicituf : ciUae;Hebfsesepost sex annos; Eam quippe opottet
Scis qubd Dominus tuus iollaticr a le (JV Beg. n) ? ih feminam Hebrseam legem datam intelligi, quse
Uxof vero servi empti tum filios et filias pariet, servata in maribus. Cuf ergo ista ita recedet, nisi
quaudo ei bona actio fortes vel teiieros fructus ge- quiain illo famulatu intelligitur humiliata, quodei
nerat. Sed mulier quae a domiuo data est, eidem se dominus miscuerit? Hoc quippe ih CQnsequenti-
doniino cum filiis reniahet. Ipse vero servus exit bus utcunque clarescit. Sequitur enim et dicit:
cum vestitu suo : quia bona aetio"vel ejusdem bonse Quod si non placuerit domino suo,- quia non annomi-
actionis fruclus, prsedicatoiis mercede reputaturi nabit eam, id est, noti eam fecit uxorern, remunerabit
Ipse vefo, in desidefii sui intentione perdurans, per eam, hoc est quod stipra dixit, non.abibit ita ut re-
supefnam gratiam ad conlemplationeni liber egfe- cedunt ancillse. Jussa: est: quippe: aliqhid aceipere
ditur. Quod si dixerit servus: Diligo domirium meum B ] pro eo quod humiliata est: quia nph ei>se; ita mis-
el uxdrem et liberos : non egfediar liber (Rom. vin). cuit, ut faceret uxoreni* id est, ut apnominaret eam
Servus dbminuni suum diligit, qtiando prsedicatoris , sibi. Qubd si filio ahnbmihaverit eam, secundum jus-
verba sollicita nienle custbdit. Uxorem quoque iificationeni filiaruni faciet ei. Hie jam apparere in-
amans et liberos liber egfedi recusat, quando acti- cipit, quemadmodum supra dixerit, quia non anno-
vam vitam ejusque fructus diligens, transire ad con- minavit. Nam quid est aliud, si filio arinomiuaverit
-
lemplativam tion vult: quia bona se opera habere- eam, nisi filio eonfixerit eam uxorem, quandoqui-
in ministerii sui servitute considefans, ad libertatis dem dicit, secundum justificationem filiarum faciet
quietem rentiit transire. Sed offerat eum dominus ei: id est, ut sic tradat tanquam fiHam, dotem sci-
diis, el applicetur ad ostmm et postes : et perforet licet apponens ei. Deinde adjungit : Quod si aliam
aurem ejus subula, ut sit ei servus in swculuni. Is accipiat ei, id est, non istam. deputavit uxofem filio
euim qul in activa dispostiit vita perdurare, a Do- suo1,sed ei aliam accipiet, quae opus sunt, et vesteni
mino diis offertur, quando a prsedicatore suo anti- conversationem ejus non ffaudabit ei. Simili lege
quoruin Patrum dictis imbuitur qui nobis in via om- quae coinpetunt, quomodo mansit uxor filio ejus,
nipotentis Domihi sacerdotes fuerunt; alqtie ad queaiadftiodum ei daret si eam ibi non annominas-
OStiuhiet posles tabernaculi dttcilur, ut de ihgressu C ( set,- et tamen concumbendo humiliasset. Si aulem
seterni tabernaculi aliquid audiat, et tremendi judi- Ariahwc non fecerit ei, exibit gralis. Hoc intelligi-
cii diemsubliliter agnoscat, hepfef bona opfera quse tur, si eam ipse concubitu hon humiliaverit, neque
facit, placere hominibus appetat'. Sicque auris ejus filio suo- conjunxefit, neque aliaro filio suo ductam,
subula perforatur, dum. mens illius timoris Dei istam ejeeerit, abibit gratis : id est, sufficiet ei non
subtiUtate percutitur : et vCrbi acumihe transfixa, teneri in servitute. Abibit enim riilhT accipiens, ut
pef omne quod agit, noverit ingressum regni sem- servtis HcbrseuSVNon eniro licet- Domino ejus copu-
per attendere, et quasi ab ostib et poste taberhaculi laseillam vifo 1fibfi HebrseO,qtiam Pbn licet exterse
pefforatam aurem portare; qui erit servus ih saecu- genti tradi. Si autem servoHmbrmo'edm copulaverit,
lum, ut esse post saeculunilibef pbssit. In saeculum hoc utique intelligilur quod ctim eo gratis exibit,
enim servus est, qui per aclivarh vitani hominibus nequaquam a marito separata. Mystice autem, si
senire disposuit, ut post praesens sseculumad Hber- quis devotam subjectionem quam bofius aniinus ge-
tatem veram valeat pervenire. De qua pef Paulum nuit, euilibet docloti ad obediendum tfadiderit, non
dicitur : Quio et ipsa creatura tiberabitur a servitule est sequum, ut spreta ab illo vel confusa, abjiciatur :
corruptionh, in libertatem gloriw filiorum Dei. Tunc'" sed sive sibi vel probato discipulo jungat ad: consor-
enim vera in nobis libertas erit, cum ad gloriam tium disciplinse, si hoc elegerit, vel alio doctori eum
liUorumDel adoptio nostra pefvenerit. Nunc Vefb eOmmendet, in cujus societate proficere possit, et
non solum activa in servitute est, sed etlani cori- ipse benevola mfente eum cum Solatib pfosequatur,
templatio qua super nos rapimur, liberlatem men- hec vacuum dilectione a se credere pefmittat. Hse-
tis non obtinet, sed imitatur, quia Ula quies intiriia reticoaiitehi honiini veischismaticp, qui alienus est
In senigmale videtur. aDeipopulb, noh habet potestateiti illtim tfadendi;
Si quis vendiderit filiam suam in famulam, hon sed si ipse' laborem de eo subife nbiuerit, liberum
egredietur sicut ancillm exire consuerunl. Si displi- ffecedere patlattif, ut sibimagistrum-qhemvelit eli-
cuerit ocultsdomini cui tradita fuit , dhnitief eam : gat. Si quis percusserit dliquem et rribrtuus fuerit,
populoautem dlieno vendendi noh habebit poiesldiefn, iribrte mdriaVuf. Qui auterii riolehs, sedDeustradidit
si spreverit eam. Sin autem filio suo desponderit iti mamts ejus, dabo tibi locum in queriifugiat.tyose-
eam,. juxta moreinfiliarum faciet illi. Quod si alte- fitur hic quomodo dictum est, Si autem notens, sed
ram ei acceperii, providebftpuellw nuptias, et vesii- beus fradidii in inarius ejiis : qiiasiet si nofens occi-
iiienla et prelium pudicitiw non negabit. Si tria ista derit, nbn posset occidere; nisi Deus tfaderet in
 111 B. RABANIMAURIARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS L 112
manus ejus. Intelligitur ergo tantummodo Deuni fe-_ A J quse jubet parentes honorare, et ob hoc maledi-
cisse, cum quisqtie oeciditur a riolente, et pro hocc ctum et dignum esse mbrte ? Spiritaliter autem
j lantummodo Deus id fecit, dictum est: Sed Deus 5 qui maledixerit patri, id est, blasphemiam in Deum
tradidit in manum ejus. Cum vero volens occidit, ett qui omnium pater est protulerit, vel conlra Eccle-
ipse occidit, et Deus tradidit in manum ejus. HocB siam matrem unitatis schismata ingesserit, seterna
ergo interest, quod illic tamen Deus fecit: hic au-. poena multandus erit. Qui furalus fuerit Iwminem
lem et Deus et homo propter vohmtaleni facienlis, el vendiderit eum, convictus noxm, morle moriatur.
sed non sicut Deus homo. Deus enim non nisi juste,t Hsereticos hac sententia percutit, qui per dolum
homo autem poena dignus : non quia illuin occiditt hominem Chrislianum a veritate catholicse fidei
quem Deus nollet occidi, sed quia per iniquitatem. seducunt, et malignis spiritibus per errorem ob-
Nonenim ministerium Deo jubenti prsebuit, sed suce > noxium tradunt, seterna poena eos damnandos esso
rnalignsecupiditati servivit. In uno igitur eodemque» ostendit. Si rixati fuerint viri, et percusserit alter
facto, et Deus de occulta sequitate laudatur, et homo) proximum suuni lapide vel pugno, et ille morluu»
de propria iniquitate punitur. Non enim quia Deuss non fuefil et jacuerii in leclulo, si surrexerit et
proprio Filio nbn pepercit, sed pro omnibus nobis; ambulaverit fortis super baculuni suum , innocens
tradidit illum, ideo Judas excusatus est, qui eumdemt B I eril qui percussit: ita tamen, ut operas ejus et im-
ad mortem tradidit Christum. petuas in medicos reslilual, et csetera. Allegorice :
Quiautem non est insididlus, inquit, sed Deus il-. Si quis cum proximo suo per furorem contenderit,
luni tradidit iri manu ejus, constituam tibi locum in, et vel lapide vel pugno iUum percusserit, hoc est
quem fugere debeat, Hoc quomodo factum sit, Hber. durilia mentis vel parcitate cordis, spernendo sive
qui dicitur Jesu Nave (Josue, xx) , manifestat cumi misericorditer non consulendo exasperaverit, et illc
copimemorat Josue, Domino jubente, sex civitates; . infirmatus in tristitia a fervore dilectionis lan-
refugii decefnere liomicidis, qui homicidium non guescit, necesse est ut reus per confessionem operas
. sponte fecerint: hoc est Cades in Galilsea montis poenitentiae et impensas promissae emendationis in
Neptalim; et Sichem in monle Epbraim; et Carialh medicos, hoc esf in doetores impendat, qui segro-
Arbe : ipsa est Hebron in monte Juda; et trans Jor- tantem baculo consolationis suse erigant, et fo-
danem conlra occidentalem plagam Jericho urbem menlis prsedicationum medicantes , in pristinum
Bosor, quaesita festin campestri solitudine de tribu stalum dilectionis reforment. Ita enim ad inno-
Ruben; et Ramolh Galaad de tribu Gad; et Gaulon centiam veram pervenire possumus, si male gesta
in Basan de tribu Manassse. Hse civitates conslitutse dignis poenilentise fruclibus diluere satagamus. Qui
^ percusserit servum suum vel ancillatn virga, et mortui
sunt cunctis filiis Israel, et advenis qui habitant in- C
ter eos, ut fugeret ad eas qui animam nescius per- fuerint in manibus ejus, criminh reus erit, et coetera.
cussisset, et non moreretur in manu proxlmi effu- Sieut disciplina opus est in eruditione subjectorum,
sum sanguinem vindicare cupientis, donec staret ita et discrelione maxime opus est, in exhibitione
ante populum expositurus causam suam. Myslice correptionum. Qui enim sibi comroissum gregeiu
autem, si quis per invidiam aut odium mucrone ultra modum disciplinoe constringit, ubi vitam de-
malitiae aliquein percusserit, et in mortem animsese buit propagare , invenietur ibi mortem ingerere.
duxerit, seternaemorti ipse obnoxius erit. Unde ipsa Unde et per Sapientiam dicitur : Qui fortiter pre-
Veritas ait: Siquis scandaluaverit unum depusillh mit ubera , exhibet butyrum; et qui vehementer
islis qui in me. credunt, expedit ei, ut mola asinaria einungit, elicit sanguinem (Prov. xxx). Est ergo
addalur collo ejus , et demergatur in profundum semper mensura in disciplina tenenda, ut rigor sit
(Malth. xvni). Et Joannes ait: Qui odit fratrem in rcfrigerio, et refrigerium in rigore, ut in disci-
suum, homicida est. Et scitis quia omnh homicida, plinato fides et dilectio vigeat, nec per despera-
non hdbet vitam wlernatn in se manentem (I Joan. tionem vel odium, funditus intereat. Si rixati fue-
JII). Hic lalis ab altari Domini evelU jubelur, quia rinl viri, et percusserit quis muliereni prwgnaittem,
"
indignus Dominicis sacramentis, a participatione et aborlivum fecerit, sed ipsa vixerit, subjacebit
sacri altaris merito removetur. Qui autem non voto damno, quantum expelierit maritus mulierh, et ar-
malitise, sed per incuriam aut ignorantiam aliquem biiri judicaverint, et caetera. Hic, ut mihi videtur,
lseserit, habet urbes refugii, Ecclesiamvidelicetcatho- talis est sensus : Quod si quis mulierem percusserit
licaip : ubi se apgustia poenitentiae coarctans, per post conceptum semen, et pro hoc abortivum qui-
omne tempus prsesenlis vitse, bonis operibus stu- dem fecerit, ipsa tamen vivente, tunc pecunia
diupv impendens maneat; et si spem suam in percussor Iaesionem recompensare possit, secundum
morte pontificis sunimi, Redemptoris videlicet sui id quod expetitus fuerit, et judices decreverint.
posuerit, hic sine dubio in oetemum salvabitur. Si autem mors iUius fuerit subseeuta, lunc jam
Qui percusserit patrem suum et matrem, morle mo- homicidii reus, puniendus erit ipse percussor.
riatur. Et paulo post: Qui maledixerit, inquit, Mystice autem, si quis alicujus animam post con-
patri sub et matri, morte moridtur. Quid est per- ceptum semen verbi, per incuriam vel fraudem
cutere patrem et matrem, et maledicere patri vel laeserit, ita ut vitale germen boni operis sanuin
rnatri, njsi iiupium exstitisse et contrarium legi, proferre non possit, etiam si ipsa adhuc in fido
 11S COMMENTARIAINEXODUM. — LIR. ffl. 114
vivens persliterit, percussor tamen ut damnum Apatientia,
A sicut Apostolus dicit: Cum mansuetudine
Ulatiun per pcemtentiam restituat seeundum Evan- eorripientes eos qui reshtunt (II Tim. n), non cum
gelii magisterium necesse habebit. Si autem ipsa lite, sicut superius cum scandalum inlulit. Quod
anima per errorem necata, post prolatum abor- si formatus jam fuerit infans, dabit animam pro
tivum, hoc est opus mortiferum, in infidelitate per- anima. Formatus infans potest videri sermo Dei in
severaverit, sine dubio seductor illius, quasi verus corde ejus animse quae gratiam baptismi consecuta
hbmicida, seterna morte reus erit. (August.) No- est, vel evidentius et clarius, verbum fidei coneepit.
tandum autem quod alia editio sic habet: Si liti- Hsecergo si anima, contentione doctorum percussa,
gabunt duo viri, et percusserit mulierem in utero abjecerit verbum et invenla fuerit esse de illis de
hqbentem, et exierit infans ejus non deformatus , quibus dicebat Aposlolus : Jam enim qumdam con •
detrimentum palietur, quantum indixerit vit mulierh: versm sunt retro post Satanam (I Tim. v), animam
tt dabit cum postulalione. Hic de anima qusestio pro anima dabit, vel in die judicii accipiendum
solet agitari, utrum quod formatum non est, ne est, apud eum judicem, qui potest animam et cor-
anima quidem possit intelligi: et ideo non sit bo- pus perdere in gehennam; vel certe polest fortassis
micidium, quia nec exanimatum dici potest, si etiam illud aptari, ut qui sibi conscius tanti scan-
adhuc animam non habebat. Sequitur enim et di- B dali fuerit, ponat animam suam pro anima illius,
cit: Si auletn formaium fuerit, dabit animam pro quem scandalizaverit; et usque ad mortem det
anima. Ubi quid aliud intelligitur, nisi ut ipse mo- pperam quomodo redeat, quomodo reparetur, quo-
riatur? Nam hoc et in cseleris ex hac oecasione modo reslituatur ad fidem. Ponat etiam oculum pro
jam prsecepit: Oculum pro oculo, dentem pro dente, oculo. Si oculum laesit animae, id esl, intellectum
manum pro tnanu, pedem pro pede, cotnbuslionem ejus turbavit, auferatur oculus ipsius ab eo qui
pro combuslione, vuinus pro vulnere, livorem pro li- Ecclesise prseest; et intellectus ejus, ille turbulentus
vore: talionis videlicet wquilate (Exod. xxi). Quse et ferox, qui scandalum generat, desecetur. Sed
lex ideo conslituit, ut demonstraret quse vindiCta et si dentem laesit auditoris, quo suscipiens cibum
debeatur. Nisi enim per legem sciretur quid vin- verbi Dei, vel comminuere, vel molaribus terere
dictoe deberetur, unde sciretur quid venia relaxa- solitus erat, et subtilem ex his ad venlrem animse
ret, ut dici posset: Dimilte nobis debiia nostra, si- transmittere sensum, si hunc denlem ille vexavit
cut el nos dimiitimus debiloribus noslrh (Mallh. vi) ? et evellit, ut pro contenlione ipsius non possit
Debilores igitur Iege monslrantes, ut quapdo igno- . anima subtiliter et spiritualiler suseipere verbum
scitur, appareat quid dimiltatur. Neque enim debita _ Dei, auferatur dens ejus, qui non bene Scriptu-
dimittefemus, nisi quid nobis deberetur, lege in- C 'J rarum comminuit et dividit cibos.
Fortassis enim
dice disceremus. Ideo ergo informe puerperium lex propter hoc et alibi dicitur : Dentes peccatorum
noluit ad bomicidium pertinere, quia nondum dici contrivhli (Psal. m). Et alibi nihilominus scribitur:
potest amma viva in eo corpore quod sensu caret, Qui manducat uvam qcerbam, obstupescent dentes
si talis est in carne nondum formata, et ideo pon- ejus (Ecclt. xxx). Et alibi: Molas leonum confringet
dum sensibus prsedita. (Orig.) Duo aulem is.ti viri Dominus (Psal. LVII)'. Si ergo per meinbra difiitur'
qui liligant, duo disputantes sunt de dogmatibus Isedi anima et percuti, manus quoque pro manu,
vel qusestionibus legis. Quia ergo isti qui in quse- et pes'pro pede deposcitur. Manus est aniraoevir-
stionibus litigant, contra Apostoli sententiam. fa- tus, quse tenere aliquid et constringere potest :
ciunt qua dicit : Noli verbh ccntendere; ad nihil velut si dicamus actus ejus et fbrlitudo, et pcs
enim utile est, nisi ad subversionemaudientium (II quo incedit ad bona vel ad mala. Quia ergo si scan-
Tim.n), idcirco percutiunt mulierem prsegnantem, dalum patiatur anima, non solum in fide, sed in
et ejiciunt infantem ejus, vel formatum jam, vel actibus,qui per manus significanlur et pedes, aufe-
nondum formatum. Mulier prsegnans dicitur anima, runtur illius qui oftendiculum prsebuit manus, qui-
quse nuper concepit verbum : ut pote catechumeni, ^JJ bus non bene operatur, et pedes quibus non bene
qui rudis est adhuc in fide. Hsee ergo anima cum incedit. Recipiet etiam combusturam qua combussU,
per contentionem aliquorum seandaHzabitur, ita ut et gehennse animam tradidit: per quse singula hoc
verbum fidei quod lenuiter conceperat, abjiciat et ostenditur, ut isle percussor omnibus detruncalis
perdat nondum formatum, is qui scandalum fecit, membris, a corpore excidatur Ecclesise: ul cwteri,
dicitur damnum pati. Dabit autem, inquit, secun- inquit, videntes, limorem habeant, et non faciar.t si-
dum quod indixerit vel imposuerit vir ejus. Ergo militer (I Cor. v). Si percusserit quhpiam oculiim
vir iste,vel Christus, qui omnium magister esl, vel servi sui aut ancillw, et luscos eos fecetit, dimitlel
qui pro Christo Ecelesise prseest, doctor animarum. liberos pro oculo quem etuit. Dentem quoque si ex-
-Hle qui ad subversionem audientium verbis con- cusserit servo vel ancitim sum, similiter dimittet eos
tendit, patiatur damnum pro anima iUa quae non- liberos. Si quis vero auditorem suum ad intuilum
dum formatum abucit infantem, hoc est poeniten- rfecliintellectus debilem fecerit, aut dentem discre-
tiam agat; et rursum conetur ipse qui lsesit, ut : tionis per quem subtiliter sententias Scripturarum
instruat, reparet, restituat animae ea quse perdidit. couuninuens , ad pactum animae redigere poterat,
Et, hsec jam faciat cum honore, cum modestia, cum per proterviani suam excusserit, bonum est ei ut illj
115 B. RABANIMAURI ARCIHE.P. MOGUNT.OPERUM PARS 1. 41.6
libertatem tribual 'alterius disclpulatum subeundi: A j emendatione secundum Iegis mandata, per fideip, .
neifoftepfo ejus animae iiilerilu, cum sibi injustam spem et charitatem emendare debet; nec non et au-
obedientiam impendefeexigat, ipse pro hoe pcenas ctorem sCeleris, dufis disciplinis corripere, qui-con-
gehennceluere cogalur. Si bos cornu petierit virum tra id quod scriplum est: Neminem concutiath,
aut mulierem, et mortui fuerint, lapidibus pbruetur: neminem nocealh, procaeiler egit (Joan.j); et ite-
et non cmnedenlur carnes ejus; domitius autem bovis rum: Qttod iibi non vis fieri, alteri ne feceris. Potest
innocenserit. Qubd si bos eornupeta fuit ab heri et et aljler ista sententia intelligi : ut significatione
nudiustertius, et conteslati sunt dominum ejus, nec bOvis cornupetse superbum animi motum accipia-
reclusit .eum, occideritque virum aut tnulierem, et mtis: queni si dominus suus, hoe est spirittis qui
bos lapidibus obruetur, et dominum illius occident, ffecte debuit in homiite principari non conslringil,
et csetera. {August.)Ad justiliam pertinet, ut animal et propter viam suam spiritualiter animabus facit
homiuibus noxium perimatur; et quod de lauro po- interitum, vel corporibus ingerit incommodum, rea-
situm est, a parle totum intelligendum est: quidquid lus sceleris redundat in auctorem simul et custodem
in pecoribus usui humano subdituni, infestum est illius, qui eum prohibere debuit, e.t non fecit. Unde
hominvbus. Sed si necesse est ocCidi, nunquid lapi- Scriptura d.icit : Omni custodia serva cor inum,
dari ? Quid interest enim auimal quod auferendum}JJ fljMjaex ipso vita seu mots procedh (Prov. iv). Et
.est, qua morte auferatur ? Deinde quod addidit, item : Coi-hominis disponit viain suam (Prov. xvj).
carnibus ejus non esse vescendum quo perlinet, nisi Et item : Cor sapienlis erudiel os ejus : et lab.ih illius
omnia ista significent aliud, quod Scriptura maxime addet gratiam (Ibid,). Et alibi: De fructu, -inquit,
solet inlueri ? Bovis ergo nomine contumax discipu- ofis viri replebiiur venter ejus, et genhnina labiorum
lus denotari potest: qui per fastum superbiaelanial, ejus saturabunt eum. Si quis aperueril chternam, et
etreliquapecofa gregis Domlnici infestat. Talis ergo ' fbderit, et non operuerit eam, cecideritquebos vel asi-
si inscio magislro aliquera viram aut feminam, hoc nus in eam, dominns cislernm reddet pretium jnmen-
est quemlibet fortem aut infirmum, cornu proteryise torum, el csetera (Prov. xvm). Quid est aperire
suaeperfoderit, et eis moftem animse intulerit, lapi- cisterham, nisi intellectu valido Seriplurse sacrse
dibus duroesententice obruatur; et non comedentur arcana pepelrare? Quid autem per bovem et asinum,
carnes ejus, hoc est non imilentur actus ejus. Do- id est, munduni, et immundum animal, nisi fidelis
minus autem bovis illius ita innOcens esse proba- quisque vel infidelis accipitur ? Qui ergo cislerpam
bitur, si neque consensu, neque consilio fov.ebat; fodit et coopefuit, ne illuc bos vel asinus ruat, id
aclum illius :.quiadicehte Domino : Anhna quw pecca- est, qui in sacro eloquio jam.alta inlelligit, sublimes
verit, ipsa morielur : et justilia jusii super eum erit: G < sensus coram non acCipientibus per silentium tegat:
et impietas itnpii -erit super eum (Ezech. IVIII). Si ne per scandalum meritis aut fidelem parvulum aut
autem magisler et doctor tales discipuli mores scie- infidelem, qui credere potuisset, interimat. Ex morte
bat, et a Scriptufis sacris ssepe contestatus curam enim junientorum debet prelium : quia illtid scilicet
infesti pecoris babere negligfebat, jam actus illiusi adtiiisisse conviucitur, unde ad agendam poeniten-
parliceps factus, poenaeilliustilique merito pafl.iceps; tlaro, reus lenetur. Quisquisnamque ad alta scientice
erit: quia, secundum Apostolum , non solum quii fluenta perveniens, cum hsec apud bruta audienlium
male faciunt, sed ctiam qtii consentiunt faciehtibus, corda non contegit, poense reus addicitur, si per
digni sunt morte. Quod sipretimn ei fuerit imposi- Verba ejus scandalum sive munda sumens imniunda
luin, dabit pro anhna sua quidquid fuerit postulatus. capiattir. Opefienda est itaque cisterria, quia coram
Eleemosynis utique et dignis poeriitentiaefrtictibus, ai parvulis mfehtibus,tegenda est alla scieutia, ne unde
perpelua morte se feslinet liberare. Filium quoque; cor docentium ad summa altollitur, inde infirmitas
et filiam si cbtnu petcussetit, sitnili senlentiw subjci- audiloruni ad ima dilabatur. Si bos alienus bonem
cebil. Iri filii Vel ftlise nomine, quero congruenlius> alterius vulneraverit, et ilte inorluus fuerit, vendenl
possumus accipere, qtiani bonuih auditorem, quiai bovem vivum, et divident pretium: cadcwerautem
ea quoe sunt Dei diligenter discere alque operibus- i'" riwrluuminier se dhpertient, clc. (August.) Ntinquid
exercefe studet, et hocpro vitceselernsedesiderio?? in solo tauro haecjuslificatio servanda esl, et non de
Hunc quoque qui percusserit, hohiicidsejudicio mul- omniuin pecorum tali casu ? Proinde a parte lotum
tandus erit. Quod autem sequitur, Si setvum ancil- lioc intelligendum est. Sed boc de carnibus occisi
lamque invasetil, triginta sictbs argenti dabii domino:: pecoris fieri non polest, quse non vescuritur. Typice
bbs vero lapidibus obruelur. Quis vero servus vel1 autem, si quis sub jugo disciplinseconstitutus, so-
ancilla melius intelligi potest, quam ille qui, in dorao) cium suum in agri cultura Dominicasimiliter labo-
Ecclesiae existens, praesentia lantum diligit, et ob) rantem, aliquo peccali vulnere lethaliter sauciaverit,
eorum qusestum laborem totum impendit; qui non- unde et ipse in anima moriatur, cuslos illius vendat
dum in filiorum nuraero pieruit ascribi, quia hceredi- bovem vivum, hoe est redigat sub poenitentiam
talem coelestispatrice quserere neglexil? Huic quoquee facinorosum : secundum illud Apostoli, tradere hu-
si ille superbus cornupeta, in rebus quas diligitt. jusmodi hominem Salanw in hiterilum carnis, ut
nliqttid incommodi Jntulerit, et eum in hoe contri- spiritus ejus salvus sit in die Domini, Et divident
Staverit, .provispi ipsius, damnum illatum; jiistai pretium cuslodes utriusque pecoris, hoc est satis
 117 iGOMMENTARJAm^XODUM. — hW. HL 3.18
sibi faciafit ift pcehitentia delinquentis. KMavef aii- A. fui domumsive fodiens fuerilinvehlus,'et accepto Vut-
tem mortutim, intferse similitef dispetliahti icuiti nei-emortuus fuerit,percussorhbh-£rit feussahguinh^
pro scelere ffaeto,htefque poenitenti coildOleat,-ju&fa Quod si prto sole hoc feeerit, hbmicidium pefpetfavit-;
Pftuli vocem: Quis infirmatur, ihtjuit, 'et ego ttoh el ipse mdriatur, etc. Ititelligitur Crgo iunc noh per-
irtfirmer ? Quis scandalizdfur, <etegb nbn •ufpr (IiGon tinere ad bomicidium si fut nocttirnus occiditur.
xi)? Qui autem injufiosum discipultifii sciebat, et Si autem diurnus, pertinere. Hoc est enim quod
eum qtiaPtuiPpotuit compescete hon curavit, COm- ait: Si orietur sol supereum. Poterat quippediscerni^
missum scelas in reatum proprium convertit. <Si quod ad furandum non ad «ccidendum, venisset, et
quis furaius •fiterit ovem aut boveiri-, et oeciderit vel ideo non deberet occidi. Hoc et in legibus antiquis
vendidetit, qmnque boves pro uno bove restituet, et soacularibus, quibus tamen ista est antiquior, inve-
qualuor ovespro ima ove,-etc. (Exod. xxn). (August.) nitur impune occidinocturnum furem quoquo modo:
Qusejustificatio est, ut pro vittilo uno quinque red- diurnum autem, si se telodefenderit: jam enim plus
dantut, prb bve autem quatuor, nisi aliquid signifi- cst quam fur, Mystice autem fures hsereticos possu-
care intelligatur? P.ossuifiushanc distantiani intef mus intelligere. Unde ipsa Veritas ait: Quotquot
bovem et overti facefe, ut in bove accipiamus bene venerunt ante me, fures sunt et latrones (Joan. x). Et
laboranlem doctorfemin agfo ©ominieo : qui ter-ram B ; item : Fur, inquit, nonvenit, nisi ut furetur, mactetet
cordium carnalium vbmfere evangelico seindit, ut . perdat. Ego autem veni, ut vitam habeant, el abun-
fructus virtutiim gefmihare possit. In ovem, simpli- dantius habeani (Eodetri). Ergo fur, id est, hcereti-
cem auditorem, qui tahtuin sua simpHcitate conten- cus, si effrifigens vel fodiens, hoc est per contentio-
tus est. Quanto enifii major est utilitas in qualibet nem sive dolum, domum Eeclesise irruraperfe tentk-
re, tanto magis damnum in ejus perditione. Et quanto verit, et acceptovulnerejustsecorreptionis/ih errore
minor coirimoditas in possessione aliqua, tanto concepto perseverans perierit, doetor qui eum ut
minor es*dblor in ipsius amissione : quod signilicat poenitentiam ageret commpnione privavit, reatu
major numetus in bbvis restitutione, et minor in perdidit, non cQnstringitur. Quod si orto., intpiit,
ovis. .Qui enim quenilibet doctorem a plebe ©oini- sole hoc fecit, homicidium perpetravit, In sole orto,
nica per fraudem evelUt, -multis nocet • et pro lioe lumen rectse scientiae exprjmitur. Si enim hsereti-
necesse est ut omnes >sensuscorpofis sui poenitentiae cusaprsedicatoie :admomtuSi etroris sui tenebras
iSludio subigat., qubriiam secundum legein ©omifii^ relinquens, ad lumen veritatis app.iqpinqiiaie tenta-
pleniterexsolvat. Qui aufem audilorem simpHcem a vetit, non est sequum,;ut anathematis telo perfodia-
rstatu suo per malitiam subverlit, corpus suumquod tur; sed charitatis yinctilo,constrictusj vitse reserve-
quatuor elementis constafe manifestum .est, ut jfeju- 7? : tur seternse,seeundumillam Salvatoris sententiam: Si
niis et vigUiis eastiget, necesse est, donec perfectam peccaveril in te frater tuus, vade et eorripe enm inter
remissionem a fiomino recipefe merealur. Item alib teetipsum sotum. Et si pmnilentiam eger-it, Increrh
modo. Bos quippesubjugaleest animal: etpopulum fratrem luum, et reHqua^MtiM. xvm). Sequitur : Si
priorem significat, qui sub lege Moysi constilutusi non habuerit quad pro furto reddatj venundqbitnr,hoc
judicium 'egis expetebat, Apostolo teste, qui ait,: estisi cor docibile pon-habuerit;, upde digiips poeni-
Qutcunque enim iri iege peccdvetunt,,pet legemjudi- tentias fructus reprehenderepossit, excommunicetur,
cabuntur {Rom. li); Ergo bos furatus iet occisus et secundum veritatis sententiaro, ut ethnieus ,et pu-
sive venditus , quinqne ibubus recte pensatur $ blicanus reputetur. Si iiivenlnm fuerit apud e.um
cum homo Judseus contra legem lcesus, secundum quod furatus est vivens, sive boSj sive asinus, sive
legem rulciscitur. dnde et in jpsa lege scriptum ovis.jduplum restituat. Bos sive ovis quae ungulam
est : Qui occiderit Jipminem, mprte mpriatnr, dividunt et ruminant, munda sunt animalia; asinus
Et item : Oeulum pro oculo, .dentem pro deitte, md- autem immundum. Si ergp homo Judseus, ex Jege in
num pro manu, ct csetera. Ovis autem, quod siroplex Christum credens, aut simplex quilibet Ghristianus,
est animal, hominem Evahgelicum sub gratia Dei sive etiam paganus nondum in Christo renalus apud
constitutum significat : membrum yidelicet iUius - - hsereticum vivens, id est, yectam intentionem verum
pvis, de quo Propheta ait: Tanquam ovh ad occisio- quserendi habens, copnnanere invenitur, duplo resti-
nerit duclus est, ei non aperuit os suum {Isa. JLUI). tuatur: scilicet tam animo quam etiam corpore ab
.Gujusimitator existens, servat illud quod in Eyan- hseretico in quo non est yeritas separatus, justo pos-
geUo scriptum est: Si quis percusserit te in dexteT se.sspriCbristo, quiest yia yeritaset vita, in Ecele-
ram maxUlam,prmbe Ulj et alteram (Matth. v). Et s,ia per fidem et confessiopem catholicam restitua-
item : Diligite inimicos vesttos, et benefaciteJih, qui tur : ut ibi totum inveniat quod alibi frustpa qpse-
odetunt uos.;Sedne hujus simplicis animaUs Isesio rebat. Hinc etiam Jior.tatur Sapienlia diqens: Ego
inulta prseteriri videatur, legislator jubet quod qua-r mater pulchrm dilectionh, ei iimoris, et agnitionh,
-tuor oves pro una cve reddantur. Igitur ovis perdita etsanctm spei. In me gratia omnh vim et.veritatis,in
quadruplamtestitutionem poscit, .quia.quisquissimpli- me omnis spes vitmet virt-utis.TransUe ad me, omnes
citatem Christianamperfraudem lseserit, necesse est qui concupiscith me, eta generdtionibus meis imple-
ut secundum evangelicam doctrinam, digna poeni- mini. Qui audit me, non confundetur, et qui operan-
4eutia, iterum illam restituere feslinet. Si effringens tur in me non peccabun(,Qui elncidqiifme, vitam wler-
 i!9 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 190
nam habent (Eccle. xxiv). Et in Evahgelio Domi-,A fit aut subvertetit: a quibus teatum sibi consciverit.
nus ipse dicit: Qui sitit, veniat ad me et bibat: et de Sicque judicio sanctorum sacerdotum proximo suo
venlre ejus fluent aquw vivm. Si Imserit quhpiam duplum restituat, cum prsedicatori suo fidem et con-
agrum vel vineam proximi sui, et dimherit jumen- fessionem cathoHcam pleniter exsolvat; ut qui.prius
tum suum, ut depascatur aliena , quidquid optimum minus intelligens aberraverat, pleniter instructus,
habuerit in agrb sub vet vinea, ptb damni mstima- veraciter fidelem se per omnia ostendat.
lione restituat (Jpan. vn). Hac senlentia cupiditas Si quh commendaverilproximo suo asinum, ovem,
humana constringitur, et maxime contra episcopos bovem, ontne jumentum ad custodiam , et morluum
ac sacerdotes valet, qui alienas parochias invadere fuerit, aut debilitatum vel caplum ab hostibus, nullus-
quserunt. Igitur qui dimiserit appetitum carnalem, que hoc viderit, jusjurandum eril in tnedio, quod non
quem significat irrationabile jumentum, ut plebem extenderit manutn ad rem proximi sui : suscipielque
ad se non pertinentem avaritiae causa sollicitet, ut Dominusjuramentum, et ille redderenon cogetur.Qubd
ejus obsequia vel redhibitiones , in qucestum pro- si futio ablalum fuerit, restituet damnum domino.
prium convertat, pro damni cestimaiione, agrum Si cotnestum a beslia fuerit, deferet ad eum quod oc-
corporis sui, vel vineam cordis castigare cogatur : chum est, et non restituet. Hic proximum, Redeui-
ut qui per voluptatem abusus est alienis, per jeju- B ; plorem nostrum possumus accipere: Qui cum in
nium et eleemosynas discat expendere propria.. Si fotma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se
egressus ignh invenml spinas, el comprehenderit accr- wqualemDeo, sed semetipsumexinanivit formam setvi
Vbs fruguin, sive stanies segetes in agris, reddet dam- accipiens, in similitudinem hominum factus, et habilu
num qui ignetn succendit. Nimia cautela Scriptura inventus ut homo. Iste proximus noster , asinum,
sacra quidquid agendum est facere nos docet. Naiu oveni, bovem, aut omne jumentuin in custodia com-
ignem succendimus,~cum correptionem subditis no- t mittit, cum cuilibet prcedicatori animalia sua, lioc
airis ptceparamus, ut spinas vitiotum in eis consu- est homines, aUos ingenio valentes, alios simplices
mamus. Sed piovidendum est ne dum vitia peise- et innocentes, alios brutos et hebetes, ad regendum
quimur, virtutes laedamus; et eos qui frtictus in se committit. Si ergo his aninialibus custos gregis Do-
bonorum operum proferre coeperant, antequam illos mini omnem sollicitudinem impendit, et pervigili
ad maluritatem perducant, per injuriam noceamus. custodia cufam illorum habuit, non ei nocebit, si
Ergo qui tale damnum in plebe Dei commiserit, ne- hoium quiddam a malignis spiritibus seductum, aut
cesse lest ut dignam poenitentiam pro hoc gerat; et prOprio vitio mortuum fuerit. Sufficiet pastori con-
quod prius per inertiam lcesit, per studium bonum scienlia pura el fides non ficta, quse per dilectionem
restaurare conetur. C opesans, pro salute illius devote laborabat. Suscipiet
Si quh commendaverit amico pecuniam aul vas in ergo Dominus bonam devotionem illius, et studium
custodiam, et ab eo qui susceperat furto abiata fue- bonuni redundare faciet illi in vitam selernam. Unde
rint, si invenitur fur, duplum reddatur; silatet, db- dicit Apostolus : Deo aulem gralias, qui semper
minus domus applicabilur ad deos , et jurabit quod triutnphal nos in Christo Jesu, et odorem notilim sum,
non exlenderit manum in rem proximi sui, ad perpe- manifestat per nos in omni loco : quia Chrisli bonus
trandam fraudem : tam in bovequam in asiiio et ove, odor sumus bea,'in hh qui salvi fiunt, et inhh qui
et veslhnento; etquidquid damnum inferre potest, ad pereunt. Aliis quidem odor mortis in mortem; aliis
deos utriusque causa perveniet, etsiilli judicaverint, quidem odor vitw in vitam (II Cor. n), et csetera. Si
duplum restituet proximo suo. Amico pecunia aut vas autem dormitat pateffamilias, et furem venturum
iri custodiam commendatur, cum per quemlibet prse- non observaverit et per desidiam illius horum quid-
dicatofein, thesaurus verbi Dei, et vasa Scriplursa dam perieril, damnum domino suo restituet: qu|a
sacrce simplici auditori ad custodiendum, in recta per negligenliam suam Dominicum pecus custodire
fide et operibus bonis commendantur. Sed si pecu- non curavit. Hinc Dominus ad, prophetam ait : Si
uia coipniendata, id est, fides fecta per quemlibet me dicente ad impium, Mmie mbrieris, non fuerh lo-
perversum doctorem et hsereticum, confuso intelle- TJ cutus, ut se custodiat impius a via sua, ipse impius
ctu ablata fuerit, ille qui per malitiam doli damnum in iniquitate sua morietur : sanguinem aulem ejus de
fecit, in custode pecunise Dominicae, si appatebit, manu tua requiram. Si aulem annunliante te ad im-
redigatur sub poenitentiam : ut tam corde quam pium, ut a viis suh convertatur, non fuerit conversus
etiam corpore contribulatus, dignas commissi scele- a via sUa, ipse in iniquitate sua morietur: porro tu
ris pcenas luat. Sin autem latet auctor erroris, Do- liberasti animam tuam (Ezech. xvui). Semper qui-
minus doinus applicabitur ad deos. Ipse utique , qui dem caulus esse debet paslor, et pervigilin custodia
ad custodiendam fideliter pecuniani Domini susce- sua; et si aliquem suorum per bestiam diabolicam
pit, in conventum doctorum calholicorum prcesente- laniatam conspexerit, stalim pro eo Domino preces
tur, a quibus diligenter discussus est, congrue sa- fundat, eumque admoneat et curare festinet, ne
tisfaciat quod non per fraudem aut nequitiam pro- ejus interitus in suaeanimaeperniciem pervenial.
priam in aliquo lceserit: sed sirapliciter prout in- Qui a proximo suo quidquam horum mutuv.tn po-
tellexerit, eatenus servaverit, nee quemlibel qui ad stuiarit, et aui debilitaiumdulmortuum fuerit domino
jftegem Domini pertinebat, ipsa doctrina maculavc- non prwsente, reddere compelleiur, Quoclsi in prwsen-
 121 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. ffl. 122
tiarum fuerit dominus, non reslituet; tnaxhne si A per fornicationis instinctum vetat misceri: necnou
conductumvenerat pro mercede opetis sui. A proximo el stultorum hominum prohibet consorlium, quotuni
igitur nostro mutuum postulamus, cum pro oeterna societas in fbrnicationem pessimam hominem facit
remuneratione, curam gregis Dpminici suscipimus. incidere, id est, animam per errorerii separari a
Sed si timorem Dei semper ante oculos cordis nostri Deo , et jungi per flagitium diabolo. Unde Scri-
ponimus,etadventumejUs quasi exigentem pecuniam ptura dicit : Amicus slultorum efficietur similis
nobis commissam fbrmidamus , quasi in prcesentia (Prov. xm).
ipsius semper sumus. Uude et Jacob ad Laban ait: CAPUT II.
Nisi Deus patris mei Abraham, et timor Isaac affuh- De eo quod vetat idoiorum culturas, et instruit de
sel mihi, forsitan modo nudum me dimishses (Gen. charilale et cwteris justificationibus legh, quw post
hmc sequuntur in vbtumine.
xxxi). Et Apostolus dicit: Scientes, thnorem Domini
hominibus suademus , beo autem manifesti sumus Qui immblat dih, bccidetur: prmterquam Domino
(II Cor. v). Et item de.Deo inquit: Quasi coram Ded soli (Exod. xxn), id esl, qui divinum honorem soli
in Christo loquhnur.InteritusergO debilitati aut mor- competentem Deo, alicui creaturae impenderit, nece
tui pecoris pastori non reputatur si ejus curam spirituali in anima multatur : iu Tartarum utique
strenue gessit: et quasi Deo prseseiite , redditurus '.B gehennaeignis, sine ullo remedio propter impieta-
rationem studiosissime laboravit. Si autem domino tem, in seterntim puniendus prsecipitabitur. Advenam
non prsesente damni quidquam factum fuerit, red- non conlrhtabh, neque affligeseum. Advenmenim et
dere compelletur, quia qui negligens est in cura pa- ipsi fuhtis in terra Mgypti, Viduw et pupillo non no-
storali, et secundum illam septentiam servi nequam, cebis. Si twseris eos, vociferabunlur ad me, et ego au-
dixerit in corde suo : Moram facit dominus tneusve- diccm clanibrem eorum, et indignabitur furor meus,
nire, et cmperit percutere pueros et ancillas, et edere percutiamque vos gladio, et erunt uxotes vestrwviduw,
el bibereel inebriari, veniel dominus serviillius in die et filii vestri pupilli, Dilectionem proximi per raiseri-
qua non sperat, et hora qua nescil, et dividet eum, cordise compassionem commendat, ne forte furore
partemque ejus cum infidelibns ponet, et in carcerem iracundiae permoli, aut avarilise stimulo incilati,
missus, nbn exibit inde, donec reddat nbvhsimum naturse jus servare negliganl; sed semper illius sen-
quadranlem. Si seduxerii quis virginem necdum de- tentise veritatis reminiscenles, qua dicit: Omnia qum
sponsatam, el dormierit cum ea, dolab'iteam,et habe- vultis ut facianl vobis homines, hwc eadem et facite
bit eam uxorem. Virginem quippe necdum desponsa- illis (Matth. vn). Et ut alibi scriptum est: Quod sibi
tam seducere, est quamlibet sententiam canonicam quis fieri non vult, alib ne faciat. Unusquisque ergo
necdum ab alio exposttam juxta sensum Patrum, ex indigenti proximo suo, in necessitate consulat, nec
proprio exponere. Sed dotem dare iUi debet, et sic unquam noceat, sed secundum vires fbveat. Aller, in
habere uxorem : quia nisi per fidem catholicam eam vidua Ecclesia; et in pupillo Christianus populus ac-
acquisierit, ejus copula ffui non licebit. Sequitur: cipi potest: quam prohibet contristari per persecu-
Si paler virginh eam dare notnerit, reddas pecuniam tionem vel faslum mundanum , ne forte talis inse-
juxla modum dolis, quam virgines accipere consue- ctatio; a'd perniciem eorum spiritualem perveniat,
verunt. Pater quidem virginis hoc est sententice, qui eos frustra odiis et contumeliis molestant. Si
sensus est historicus, de qua nascitur oratio. Si ergo pecuniam tnuluam dederis pbpulb meb pauperi qui
historicus sensus in qualibet senlentia invenitur, habilat tecum, non urgebis eum quusi exacior , riec
qui charitatis regnum (idonee cedificet, et regnum usuris opprimes. Si pignus a proximo luo acceperis
cupiditatis sufficienter destruat, non videlur necesse vestimenlum,anie solis occasum reddeei. Ipsum enim
allegorica interpretatione illumexponi. Quam tamen esl sblutn, qub bperitur indumenlum carnis ejus : nec
leclor dote rectce fidei honorare debet, et sic inta- habet aliud in qua donniat. More suo Dominus pro-
ctam sua expositione relinquere. Mateficos non pa- vocat ad misericordiam, et beneficentiam corda au-
tiarh vivere. Maleficos appellat illos qui praestigiis dientium : quod indigentibus proximis ex rerum
^ abundantia opitulantur , dilectionis jam conservent,
magiece artis ac diaboHcis figmentis causas agunt,
et ab uno Deo, qui verus est auctor omnium bono- quse seternam illis parient in coelisremunerationem.
ruin, avertere satagunl: quos ultra valere ad homi- Aliter : Pecuniam muluam populo pauperi dare, est
num perniciem lex nonpatitur, sed magis exstinguere legis scientiam gentili populo impendere, qui pauper
jubet. Typice autem maleficos, hcereticos possumus spiiitu est. Quem laraen ufgere, velusuris, hoc est,
accipere, qui non spiritu Dei, sed spiritumaligno superabundantia aliqua opprimere vetat: quia post
instigati, perversas sectas ad hominum deceptionem perceptionem graliae, ad ccerenioniaslegis veteris ob-
introducunt; quos lexDomini interirai jubet, idest, servandas retorqueii non vult; quia finis legis est
a consorlio fidelium, qui Deo vita vera vivunt, ana- Christus ad justitiam omni credenti. (Ex Gregorio.)
iheiuate penitus sequestrari, donec maleficium, id Item tropoiogice prcedicatores Eyangelii admonet,
esl, error exslingualur, qui noxie in eis vivere vide- ut superfluitetem rerum in prsesenli non appe-
balur, ne eorum communio simplicium fratrum fiat tant; sed habentes victum et vestittim , bis con-
contaminatio. Qui coieril cum jumento, morte mo- tenli sint, magisqne recordentur illius Doroinicce
riaiur'. Gbntra naturalem usum, brulis animalibus sentenlise, qua dJcit: Gralh accephlis, qratis dale:
 325 B. RABAM MA*JR1A-REHIEP. MOGUNT.•OPERUMPARS I. 144
et irit merces vestra muliain cwfo{Matth. x). Item n Aj unumquenique, bonorum opertim primogeiiita, in
secundum allegofiam hoe loeo quid pigftofis honiine^ ) Ecclesise unitate debere servare, .et in sfidecathoiiea
hisi peccati eonfessio datur inMligi ? •Frater eteniiri
h quidquid boni possit, elaborare, .donec octava dies
nbster ddbitot hbbis efficituf , cum-quilibet ifi fios
is veniat, id est, resutrectionis stempus;quando ante
proximus delitpiisse nionstfatuf. SPeccata tjuippe,, tribunal judicis Christi praesentatus, Jjonorum ope-
debita vocamus. Ufidepeccatori servo dicituf : 0'mne \e turo remunerationem ab ipso aceipiet. Unde dicit
debitum dimisi libi (Matth. xvm). Et in DOmiriica a Apostolus : Nolite ante tempus judicwrequoadusque
quolidie oratione ptecamur: Diniilte nobis debita a veniat Bominus, qui et illuminabit abscondita -lene-
jtostra, sicnt et nos dimittimus debiloribys nostris is bmfum, et matufeslabit consilid cbrdimn; et tunc laus
(Mdlih.vi). Adebitoreautem-hQstropignus accipirous, i, erit unicuique a Deb (I Gor. iv). Et item : Omnes,
quando ab eo qui in hObis peccasse cogrioseitur,, inquit, stabimus ante tribunal Ciirhti; nt recipiat
peecati ejus fam confessionem tenemus.; per.quamQ unusquhque propria corporis pront gessit: sive bonum,
relaxare peccatum, ^juod in nobis perpelTandum n sive malum . Viri sancti erith mihi. Garttem quw a
-est, postulamuf. Quichito peecatum quod commi- bestiis fuerit prmgustata-, non comedeih, sedprojicie-
Sit fatetur et veniam petit, jamquasi pro debito0 tis canibus (Rom.siv). Licet fas non sit secundutiu
pignus dedit. Quod nimifum pignus ante solis occa-- B historiam, carnem pollutam bestiaH dente dilacera-
sum reddi gubetur: quia priusquam in nobis pei do- tam, homini divinae legi stibdito, contra legem co-
ilorem cordis sol justitise occidat, debemus et con- medere, sed quasi immuridam leputare, tameii alle-
•fessori veniam •reddere, a quo confessionem acce- gorico sensu carnem, conyersationem humanam,
pimus culpce : ut qui se dfeliquisseift nos meminit, aa seu animalem doctrinam intelligere possumus. Be-
jnobis etiam felaxatum sentiat quod deliquit. Dihs stiam vero, hcereticum sive diabolum. Camem vero,
mridetrahes. Quceritur quos deos^ utrumprincipes s hoc est conversationem, quse a-b bsereticorum opere
qui judicant popultim, sicut dictum est Moysi, quodd venenato lanialur, vel diabolica suggestione deci-
datus fuerat deus Pharaoni, ut per exposilionem sitt pitur, non est Ucitum homini Chrisliano imitari; sed
dictum quod sequitur, velul ostendendo quos dixcritt quasi immundam projicere canibus, hoc estmalignis
deos ;ubi ait : Et principem populi non maledices,, spiritibus sive paganis aptam, atque consimilemde-
quodtJrsecus babet: Nmidices maie. An secundu»i putare, secundum illam Veritatis vocem, qua jubet
illud accipiendum est3 quod Apostolus ait: N.am etsii eamquiEcclesiamnbh audierit, proetlmico etpublicano
$unt qui dicaniur dii, siiie in cwlo sive in terra, sic- haberi (Matlh. xviu), Et Apostolus mandaf, pec-
0i smu dii multi et domini mulii. Addepdo autem1 cantem imdi Satanw in interitum carnh, ut spirilus
isicuti sunt deos intelligi voluit: qui digne etiam di-- G£ «ft satvus iri die Domini Cor. v). Item
{I per morli-
iCpntut, Ita «ane pt Jatria quse dicilur Grsece, et in- cinoruni ct a bestia captarum carnium probibitionem,
ierpretalur Latine seryitus : ;sed ea quse ad reHgio- possumus advertefe , non communieandum esse
joem perlinere iotelUgitur, non debeatur nisi uni1 mensse dsemoniorumliis, qui pane coelesti reficiun-
JDeovero, quipobis .estDeus. Illi autem qui dicunturr lur, juxta illud Apostoli: Non poteslh, inquit, mensw
,diij etiam si qui supt, ubi merito dieuntui, prohi- b.ominiparticipari, et mensw dmmoniorum(I Cor. x).
fjtiilisunt, »on jnssi «unt nialedici $ nec tamenjsacri-r Ift his enim sunt vere morticina, et a bestiis capta:
sficiisyel ullis .latrise-x>bsequiis,<
honorati. Decimas s quia enim simul sanctus, simul atitem et nutritor
licas et primitias non tardabh offene. Primogenitumi suhstantice nostr*; inteUigibilisprcedictus panis est,
filipmm iuorum dabis mUii. D.e bubusauoquetet.dee uec pollulos enim percipere praBcipit, vefe mrsus
jQvibussimiliter faciesi etc. {Ex Isidoro). Jubeturr <mundatosprbhiberi non vult; -utruriiqiie enim
plane
vquoqueinter Iisec Israelitico, decimas frugum cun-- .et Paulus praecipit: Quicunque enini, inquit, com-
ctarumbpe primitias lerum offerre Deo. iSphituali- edit panem, etbibitcalicembb.miniindigne,reuseril
4er quippe primitice ;ffugum yel primogenitorum,, jcorporiset sanguinh Domini Cor.
{I x-i). Ecce iste esf
pruicipia operhm sbonofum ostendunt; vel ipsami ppUutus ,et immundus; Hunc enim iiitelligis omni
Jionam vbluntatem, quse priorest opere, quampe- piodo indigne coriiedeiitem, a sanctorum prohibilum
Jagiahi sibi tribuendo mTendunt. Deus autem dumi parlicipatione. Quid autemhis addidit: Probet au-
alla sibi a nobisjubet offerri, indicat ad ipsius %ra- tem seipsum homo, et sic de pane illo edat, et de ca-
4iam pertinere.Jn «decimisitaqtie Deo offeTendis,Ae-. lice bibat. -Quiputem semetipsum probat, si peccati
aarius numerus perfectionem significat, quia usque2 sibi conscius *st, et poUutionem animse se habere
ad ipsuin .numerus crescit; ideo sicut in primitiis5 sentit, pcenitet sine dubio : et post pcenitentiani de
primiliavoluntatum, dta in decimis, consummationes3 pane comedere et bibere rursus de ealice sancto ,e,t
nostrorum opettim ad ©eum refetre prxecipirour, ai imppJlufppotest.'
'
<Iuoetboni operis initium^ et peffectionis donaturr Non suscipies vocem mendacii; nec junges manum
effectus. Quod autem jubetur primogenita animan-, tuam, utpro impio dicasfalsum testimonium (Exod,
<fiuniseptem diebus ,cuni matre sua inanfere, et in diei xxin). Hinc itera scriptum est: Non credas omni
^ietava reddi Domino, mystice signat, in praesentii verbo. Et alibi: Teslfs falsus non eril impunitus. Non
ieiuporefluod per sej^enarium numetum desigflatui,, sequerh turbam ad faciendum mdlum ; nec in judi-
m 4uo.cI.septemdierumnumero discurrit, necessario} cio, plurimorutn acquiescens sententiwut a vero de-
125 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. Ili. 126
vies (Prov. xix), etc. Hsecideo dicta sunt, pe se inde ,Ainde habebunt pauperes, quoiiup residuum etiam
quisquam defendat, quia curii pluiibtis fecit, aut fefis bestiis dedit: eis videlicet gtii lllis frugibus
ideo putethori esse peccatuhi. Seqpitur : EtpqUpe- yesci possint, sicut surit apfi et Cefyi, et si quid liu-
ris honmisereberh&njudicio.JiS\& addidisset: iiiijti- jusmodi: qtiod tanieii noh difcefetuf, nlsi alicujus
dicio, inagna esset quseslio. Sed intell.igehdum eSsetj Significationis gratia. Nam ,si quid aftinet ad prse
eliamsi scfiptum noh esset. Supra enim dixerat: cepta quae homihibtis data sunt. de Tiubuscura non
Non apponeris cum multitudine cum pltiribus, ut est Deo. Quod non sie intelligitui, .tapqiiam ipse
declines judicium, ac per hoc et pauperis non mise- non pascat ea quae nec semlnant, nec metpnt, peque
reberis, possil intelligi, in judicio. Sed cunv additum congregant in horreum : sed qu.ia ei .curcpiion est,
est, nulla quaestio estlioe.esse praeceptum, ne forte praecepto monere hominem, qitoniodo Jjpvi suo cpn-
ctim judicamus, videamus justitiam esse pro divite sulat. Quanto minus ei ,cura est de feris bestiis prse-
contra pauperem, et nobis recte facere videamur, si cipere, quomodoiUis ab bominibusxonsulatur, cum
contra justitiam pauperi faveamus causa misericor- eas ipse pascat divitiis palurae usquequaque fr-ucti
dise. Boha est ergo misericordia : sed 11011 debet esse fefse, .qui eas etiam per alios sex apnos pascit, <cum
contra judicium. 3udicium sane illud appellat Scfi- colliguntur quse seminantur ? Si iquis aulepi quaesie-
ptura, quod jtislum est. ,Ne quis autem propter istam B rit, quid secundum aUegoriam praeseps ptseceptum
sententiani Deum putarel misericordiam proliibefe, de septimi anni frugibus .dippttendis pauperibus po-
quod sequilur, opportunissime sequitur. Si autem puli, et bestiis terrse significet, spiat quia senarius
obviaverh bovi inhnici tui aut subjugali ejus erran- "nuraerus opefuip perfectiofieni .signifieat. In septe-
tibus, reducensreddes ei. Ut scias non te prohibitum nario quoque, requies animarum exprimitur. Ef
Taceremisericordiain, fac etiam erga inimicos tuos, bene in sex aniiis seminare terram nostram, et con
cum potestas est a judicando libera. Non enim cuni gregare fruges ejus prsecipipiur, quia in prsesenti
reducis errantem bOvem inhnicl tui et reddis, inter vita, quae sex aetatibus constat, terram camis no-
aliquos judex resides. Mendacium fugies. Insontem strse exercere, et virtutum semina Jn eam serere de-
etjuslum non occides, quia aversor impium. Verita- bemus : quatenus augmentupi Jboporum pperum, et
lem et judicium Domintis amat; et ad lisec sequen- mercedis abundantia, inde nobis excreseens, in fu-
da, populum suum per legem, prophetas atque turo requiem animarum nosttarum, sine ullo labore
EvangeUum, exhortaluf : quia non est personaium jam actioriis nos percipere faciat. Quod autem pau-
acceptor, sed sitigulis feddit secundum opera stia. peres populi seubestiae agri comedereipbeutin, quae
Non accipies hiunerq, qum excwcant eliam prudentes, de laboie nostip piseterito in septimo apno accre-
et subvertunt verba jusloruin. Hinc per Sapientiam Q scpnt, significat, qupd per eleem,psynar,upict charita
dicltuf : Avaro niitil est scelestius; nihil est iniguius tis pbsequia, pierces Pobis in futuro parabftur. De-
quam amare pecuniqm. Hic enim animam suam v.e- nique eadem vinea et olivetum insinuant, gratise vi-
iialem habei, quoniamin vita suqprojecit inlimd.sua. deljcet et miserieordise ppera futura bopa prsepa-
Peregrind tnolestusnon eris : sciih enim adveitarum rautia. Si ergo nop tantum xunicis .nostrjs indigen-
animas, quia ei ipsi peregrini- fuistis in terra Mgypii tibus, verum etiam inimicis ,qui hostiarnm, nomine
(Eccl.s). Ex sua conditione unusquisque quomodo notati sunt, benfefici .existimus, sine dubio in vita
aliis misereri cofiveniat, perpendere deb.et. Unde.et futura, ubi jam nop ,estteippus pperandi, de bene-
Dominus in Evapgelio dicit: Dimittite, et dimittetur factis prseirpiaseterna consequemur. Upde ,et Salva-
vdbh ; date,ei dabitur vobis (Luc. vi). Mensuraqua toi in Evapgeiio nos admonet diceps : Facite vobis
mensi fueritiSj reroelietur ypbis. Sex annis seminabh amicos de mammonq iniquitaiis ; ut cum defecerith,
terrqm tuam,,et cohgregqbh fruges ejus: anno autem recipiqnt vo.sin wternq tqbernacula {Luc, xyi). Hine
scpfiinoditnittes eani, requiescere facies, ut comedant et doclot gentium ait: Qui parce seminat, parce et
pauperes populi tui, el quidquid reliqui fueftt, edant metet. Qui seminat in benediclionibus, de •benediclio-
bestiw agri. Ita faciesin vhiea et in olivelo mp (Au- . ttibus mctet vitam miernqm. Quod autem sequitur,
gust.). Quseri potest, quid colligant pauperes, si se- Sex diebus opemb.erh, septi.mbdie pess.abis, ut requi-
plimo anno ita parcit lefrae, ut nec seminetur qui- escat bbs et asinus tuus, et tefrigerelur filius ancillm
dem. Non enim ad vinearo et oliveium perlinet, quod lum et advena. Ad eumdem inteUectum pettinet, ut
dictum est, Edent pauperes gentis luw, quia de terra scilicet iii ptsesenti tempoie, bene laborando unus-
non seminata nihil possunt sumere, ubi segetes na- quisque studeat, tam disciplinatus quam hebes, tam
sci non possunt. De vinea enim el oliveto, postea "di- servus quara liber, tapi dives quam pauper, qualenus
cit similiter esse faciendum, ac per hoc illud de cetemae requiei exspers non fiat, quin potius niefilo
arvis inteUigitur quae frumentis serviunt; ac sic ac- rectse fidei ac bonoiuip opetum, gaudii cetetpi par-
cipiendum: Sex annis seminabis lerram tuaro, et\ ticeps existat. Omnia quw dixi vabh, custbdite: el
cplliges fructum ejus : hoc est sex annis semipabis per nomen externorum Aeorum non jurabitis, neque
et.colliges: seplimovero pon colliges ; utinteUjga- audietur ex ore vestro. Hic apparet quantum pfse-
tur, Seminabis: etiamsi dictum non est, ut ad ses ceUat umbrse Veteris Legis yeritas Evangelii. Ibj
aupos seminare et eolligere perlineat, ad septimuni ergo jiirare per nomen externofum deorum tantum-
vero dimittere qppd fuerit seminatum. Nam quiol modo piphibenlur: per pomen autem <Dominiju-
127 B. RABANl MAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. 128
rare non velantur. Hic quoque inlerdicHur omnino ,A quando jam fructus lotius anni collecti sunt. Et
tonjurare, nequeper cwlutn, neque-per lerram, ne- hseceadem festivitas in septimo mewse, ;quem He-
que per Jerusalem, neque per aliud aliquid : ut sit brsei Theseri, MacedonesvmpSepzrKiov vocant, Lati-
sermo nqster lantum, Est, est, Non, non. Evangelica .ni Octobrem; in cujus principio, Judseisolemnitatem
autem veritas non recipit juramentum : cum omuis agentes, amplius tuba canebant, et plura offerebant
sermo fidelis,pro jurejurando sit. Sicut enim falsum sacrificia, quam per singulos menses. In quo dies
loqui non potest, qui non loquitur ; sic perjurare non expiationum erant, et dies Scenopegiseeodem men-
potest qui non jurat. Ne ergo juramenti usus ad se, decirao quinto die celebrabantur, solemnitales
idola colenda provocaret,' veteribus quasi parvulis scilicel tabernaculorum, in quo plurima et diversa
sub lege per nomen externorum deorum jurare, offerebantur sacrificia. Hsec secundum historiam.
denunlialur, magisque in Dei nomine si vellent, ju- Spiritaliler quoque tribus vicibus per annos singu-
rarp, permittitur : cui cultum debiluiu per omnia los festa celebramus, cum omni tempore proesentis
impendere prsecipitur, sicut victiuiarum carnalium vilse, in sanctce trinitalis confessione per fidem,
oblatio concessa est iisdein in teroplo Domini uni spem et charitateni, bonorum operum obsequia spi-
Deo oflerri, ne idolis exhiberent, cujus usum penilus rilualiter, gaudentes Deo condilori nostro exMoe-
deserere noluissent. B mus. Nam Pascha celebramus mense novorum, cum
CAPUTIII. per sanguinem agni.immaculati ab jEgyplia servi-
be iribus solemnitatibusprwcipuis, in quibus omne tute liberati, per spiriluales aquas de vetere homine
masculinutn Domino prwsentari, in lege prwce- in novum transimus : ambulanles non in vetustate
ptutn est. litterse, sed in novitate spiritus ; quo in terram re-
Tribus vicibusper singidos annos festa cetebrabilis promissionis, perChristi gratiam Domiftiet Redem-
(Exod. xxm). Tres festivitates prsecipuas hoc loco ptoris nostri , pervenire valeamus. Solemnitatem
observandas prae aliis feslivilalibus, maxime com- ergo mensis primitivorum celebramus, cum om-
mendat, id est, Paschse, Pentecostes et Scenopegicc. nium operum noslrorum, voltmlatum ac sermonum
Qui consequenler enumerat: Solemnitalem, inquit, primitias Dominoconsecramus. Solemnitatem quo-
azymorumcuslodies. Septem diebus comedes azymas que in exitu anni, quando congregatis frugibus dies
sicut prwcepi tibi tempore mensh novorum, quando Scenopegiae celebranlur, tunc veraciler agimus,
egressus es de Mgypto. Non apparebh in conspectu quando congregatis virfutum fructibus, usque ad
meo vacuus. Hic mensis apud HebrseosNisan appel- finem vitae, et introitum regni coelestis, pervenire
latur, apud Grsecos-vero Xanticus, apud Latinos coiilendiinus. In labernaculis utique ^eptem diebus
Aprilis dicitur. Qui ideo mensis novorum nomina- *- commorantes: quia per omne lempus vilae prsesen-
tur, quia novse fruges eodem mense primitus mete- tis, peregrinos nos in saeculo esse agnoscendo, re-
bantuf. (Ex Josepho.) De quo quid Josephus in Anti- quiem non hic, sed in futura vita requiramus. Quid
quitalum libro tertio refefat, eommemorandum cen- tunc digne fit, si hoc sedulo tractantes, implere sat-
semus. Secunda, inquit, azymorum die quae est agiinuS. Quod supra dictum est: Non apparebis in
sexta et decima, frugum primilias quas metunt, ante- conspeclu meo vacuus. (Ex Gregorio.) In conspectu
quam ex eis vescantur, Deum judicantes justum Dominivacuus apparet, qui nihil seeum de fructu
csse primitiis honorari, quo sint bac ubertale com- sui laboris portat. Alius namque adipiscendis hono-
pleti, offerunt isto rnodo : Siccantes spicarum mani- ribus exsudat, alius multiplicandisfacultatibus sestuat,
pulum, et coiitundentes, et munda ad COqueridum alius promerendis laudibus anhelat. Sed quia cuu-
hordea facienles, arae Dei assarium offerunt: et cla hsechic quisquis moriens deserit, aute Dominum
unam drachmam ex eo mittehtes, reliquum sacer- vacuus apparet, quiasecum antejudicem nihil tulit.
dotumusui dereHnquunt: et tunc jam Hcebitomni- Hinc ergo per legem salubriter admonemur diceh-
bus pro sua metere volunlate. Inimolant aulem in tem : Non apparebh in conspectuDominivacuus. Qui
primitiis frugum, agnum holocaustum Domino. El enini promerendse vitse mercedem, bene agendo non
solemnitatemmensisprimitivorumoperh tui, quwcun-D providet, in conspectu Domini vacuus apparet. Hinc
que severisiii agro. (Ex Josepho.) Hinc idem Jose- dejustis per Psalmislam dicitur: Venientes autem
phus : Septima vero, inquit, septimana transacta venient in exsultalione, porlanles manipulos suos
post hoc sacrificium, quarum septem hebdomada- (Psal, cxxv). Adexamen quippe judicii portantes
rum dies sunt quadraginta et novem, Penlecoste manipulos veniunt, qui in semetipsis recta opera '
celebralur : quani HebrseiAsartha vocarit, quod si- quibus vitam mereantur, ostendunt. Sequitur: ler
gnificat Pentecosten, id est, quinquagesimam; in in anno apparebit omne tnusculinumtuum coramDo-
qua offerunt Deo-panes de alphita siccata factos, mino'Deo. Quid est quod feminis tacitis, de mascu-
cum fermento assariorum duorum : et ad mactau- lis Iex mandat in eonspectu Doniini prsesentandis,
dunvagnas duas. Solemftitatemquoque in exitu anni nisi quod Creator noster quidquid molle, quidquid
facias, quando congregaveris omnes fruges tuas de fragile, et infirmum in nostra conversatione est re- '
agro. Ostendit quoque bis verbis, quod jam ex ma- probans, fortia virtutum opera a nobis exquirit? Si
luris frugibus hsec oblatio offeftur, cuni lunc adsit enim in fide Patris et Filii et Spiritus sancti, pro
tempus messis. Exitum anni appellat iinem sestalis, ceteinse mercedis adeplu,' tempore vitse prsesentis
 l" COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. III.
129 130
boiiis operibus studium impendimus, masculinum A J id est eo tempore quo conceptus est. Dieuntur enim
nostrum sine dubio, ante conspeetum Domini digne feminseex quo coriceperint, lac colligere. IUo autem
slatuimus. mense passum esse Cbrislum et Paschcc observatio,
Non immolabis super fermento sanguinem victimm et dies ecclesiis notissimus nativitatis ejus, oslendit.
mew. Fermentum quod in sacrificio Domini offerii Qui enim mense nono natus est, octavo Kalendas
contradicitur, ut ssepe diximus, malitise et nequitise Januarias, profecto mense pruiio conceptus est, circa
amaritudinem significat. Non immolabts, ait, super octavam Kalendas Aprilis : quod tempus eliam pas-
ferrnento sanguinem victimw mew. Ac si diceret: sionis ejus fuit in lacte matris suae: hoc est in die-
Caveas ne in oblalione qua Dominum plaeare desi- bus matris suae. Item per tropologiam, Non ccques
deras, aliquid doli aut nequitise intermisceas : quia hmdumin lacte malris suw. Hsedushic sub peccatoris
sinceritas justitiae Deo maxime placet. Item hac figura introducitur. Proinde peccans non est coquen-
sentenlia nos admoneri sciamus, quod in sacrifi- dus in Iacte matris, id est non est putgandus me- •
cio corporis et sanguinis Domini, munditiam cor- diocribus tenerrimisque Ecclesiae disciplinis, sed au-
dis et operis studeamus habere : ne in offerendo vifse sterioribus praaceptis ejus sunt excoquenda peccata,
libamine, fcediet ingrati coram Domino appareamus. cujus magna sunt crimina, ut qui per lascivise blan-
Sequifur : Nec remanebit adeps solemnitalis mew us- B i dimenta se perdidit, fortiore disciplina se redimat.
que mane. Per hanc sententiam pos instruit, ne opus CAPUT IV.
raisericordice vel cselerarum pinguedinem virtutum, Ubi prwdicit expulsurum se gentes per manum angeii
in mane resurrectionis futuraefaciendum differamus, a facie filiorum Jsraei, si tamen audirent prwcepla
quia ibi actionis tempus jam nullum erit, sed dies Domini et facerent ea.
iste retributionis, ut recipiat unusquisque prout ges- Ecce ego mitto angelum meum qui prwcedat te et
sit tempore carnis suse, quando licuit operari. Pri- custodiat in via, el introducat ad locum quem paravi.
milias frugum terrw tuw deferas in domum Dei tui. Observa eum, et audi vocemejus; nec contemnendum
Primordia utique omnium operum tuorum, in Ec- putes, quia tibti difniltet cutn peccaveriih : et est no-
'
clesia Domini digne conversans, Creatori tuo gra- men meum in illo (Exod. xxm). Hac sententia se-
tanter exhibeas : quia hsec est domus una, in qua cundum historiam Josue ducem populi Israelitici de-'
agnus pascbalis comedi jubetur : nec non et omnium notat : qui ideo angelus nominatur,.quia ad legatio-
munerum aptissimus locus est ad offerendum. Non nem Domini peragendam destinatus est. Angelos
coqueshwdum in lacte malrh sum. Sive juxta aliam enim Grsece, nuntios vocamus. Et bene Josue nun-
editionem : Non coques agnum in lacte matris sum. tius dici potest, quoniam in Israelilis Domiiii man-
Quomodo intelligatur ad verborum proprietatem, ^* data innotuit, et gentibus Dei polentiarii ac terrorem
nescio utrum possit reperiri. Si enim alieujus signi- intimavit. Cujus voei Dominus jubet populo suo
ficationis causa prohibitum acceperimus agnum in obtemperare. Unde et idem populus ad eum dixisse
lacte coqui, nullus usus est ita coquendi. Si aulem refertttr : Sicut obedivimus, inquiunt Moysi, sfc obe-
in diebus quibus lactatur, quis hoc habuit unquam diemus et tibi. Tanlutn sit Dominus Deus tecum, sicut
Judaeorumin observatione, ut agnum coqueret, nisi fuil cum Moysi, Qui contradixetil ori tuo, et non
cum desisteret sugere? Quid est autein in lacte ma- obedierit cunciis setmonibus tuh quos prwceperh ei,
tris suae? quasi posset etiam si hoc intelligefetur, moriatur (Josue i). Et, inquit, nomen meum in illo.
sine hujus prseeepti transgressione coqui, si eo nato, Bifarie nomen Domini erat in Josue, qui et IsraeUta
mortua matre ejus, ab ove alia lactaretur. Cum ali- fuit. Israel enim interpretatur vir videns Deum, sive
cujus profecto rei significandsecausa sint prsecepta, princeps cum Deo. Et nomen Jesu, id est, salvatoris
nemo ambigit, etiam iUa quse possunt cum obser- iii se habuit : quem et in officioet nomine prsefigu-
vantia factitari non sine causa ita sunt prsecepta! ravit. Nam secundum allegoriam, ipse angelus, ipse
Significant enim aliquid. Hoc vero quomodo obser- Dominus et redemptor noster intelligi potest. Nam
vetur, ad proprietatem verborum aut non est, aut T n ipse per prophetam propter dispensationem humani-
non elucet. Lectum tamen de Christo approbo, quod tatis, magni consilii angelus nuncupatur, quia suse
hacprophetia prsedictus estnon occidendus a Judseis et paternce voluntatis est annuntiator. Quem qui non
infans, quando Herodes quserens eum ut occideret, audierit, exterminabitur de populo suo. Nomen enim
non invenit. Ut, coques, quod dictum est, pertineat Dei in ilio veraciter esf, quia cum sit homo verus
ad ignem passionis, hoc est tribulationem. Unde di- Deus agnoscitur. Sequitur : Quod si audieris vocem
citur : Vasa figuii probat fornax : et homines justos, ejus, et fecerh omnia quw loquor, inimicus ero inimi-
tentatio tribulationh (Eccl, xxvn). Quia ergo non est ' ch tuis; et afjligam affligenteste; prwcedetque te an-
tunc infans passus, cum quserente Herode, hujus- gelusmeus, et introducet ad Atnorrhwum, et Ethmum,
modi periculuni immhjere videretur, praedictum est etPherezmum, ChanaiiwumqueetEvmumetJebuzmum,
his verbis : Non coques agnum in lacte matris suw. etc. Historialiter enim populum Israeliticum Josue
Hlud quoque forsitan non absurdum est, quod alii introduxit in terram repromissionis, ejiciens gentes
dicunt id esse praeceptum per prophetiam, ne se guas prcenominavit a facie eorum, comminuens idola
boni Israelitse sociarent malis Judoeis, a quibus Chri- et destruens aras eorum. Spiritualiter autem Re-
stus passus est, tanquam agnus in Iacte matris suce, dempfor noster, in nsbis has seplem gentes cum si-!
151 B. RABANI MAURI ARCHIEP, MOGUNT.OPERUM PARS I. 132
mulaeris eorum exterminat, cum septem principalia JA Nonetit infecunda nec sterilisin, terra tua. Numerum
vitia a nobis ejicit, et omnem dolum inimici, de^coi- dierumtuomm.implebo(August.). Quoniam istse pro-
dibus nostris procul peUit, qnatenus naturae nostrae missiones possint et spiritualiter inteUigi, tamen
terram pieniter ac perffeefcepossideamus. Radix eu«i<secunduro temporalem hominum, felicitatem in-
qpippe cuncli' maU, superbia est, de'qua Scriptura telliguntur, ad.Vetus Testamenluni pertinent, ubi
atte.stante<dicitut : Initium omnh peccali superbia qpanquarBprseeepta, exceptis his qucein. saeramer,to
(Eccl.x), Primae autem ejus soboles, septeni nimi- aliquid signifieant;,-,eadem ad mores bonos perlineu-
ruaiprincipaliaviiia, de hacvirulenta radiceprofe- tia reperiantut,,. prpmissiones tamen carnales atque
runtur : seilieet inanis gloria,, invidia, ira,.tristitia, teirensesunt. Undeinpsalnio sepluagesimo secundo,
avaritia, ventris ingluyiesy luxuria. Nani; quia his pene lapsos<et effusos gressus suos honio dicil, cum
septem siiperbice vitiis fios. paptos doluit, idcirco zelaret in peccatoribus, pacem.peGeatormn intuens.
Redemptbt noster ad spirituale liberationis piaelium, Ea; quippe cernebat abundare impiis, qpceiipse se-
spirilu septifoiifiis gralise plenus venit. Quod vero cuhdum Testamenlum Vetus exspectabat a Dominp
istarum petnieiosaruni, gentiuni regioues salubriter Deo,<. cui hac .iner.eede:seiviebati Eu ciiiivhinc ei sub-
possidefe: praecipiifiur,,ita<intelligitur. Habet urium lapere cccpisset sensus; impius, quod Deum non cu-
qu«dque vilia» ta cordfeiBosttopTopriam<stationem: P } rare existtmaret; humana, coriectum: se dicit, oum
quam sibi vindicans in animaenostrse recessu exter- auctoritatem sanctorum non est ausus improbare;
minat Israelem, id est contemplationem rerum sum- et ecepit cognoseere et ait: Hoc labor est ante me:
maroro atque- sanctarura, eisque seniper adversari donec intrem in saftetuarium, et inlelligam novis-
non desinit. Non enim possunt virtates eumvitiis sima. Ibi enim prsemia dabuntur ad Novuni perti-
pariter morari. Quce enim<parlicipalio justiliae cum nentia Testamentum, quse impii non accipient: et
iniquitate? aut<quae societas luci cum lenebris ? Sed pcenaetunc futurse sunt impiorum, quas nuUus pio-
cum'Isiaelis populo,. id est a vittutibus contra se di- rum sensurus est. Attamen benedictionem aliquam
micantibus,, fuerint vilia superata, locum quem sibi in hac praesenti yita sancti accipiunt, dum fecundi-
in<cofde nostro<concupiscenticevel fornicalionis spi- tatem bonorum operum iUisDominus Iribuit, et co-
ritusi retentabati,, ibi deinceps castitas! obtinebit. piam<virlutum,iut in progressu sanctorum actionum
Qtiem ftiror eoeperat, polenlia vindicabit. Quem tri- legem Domini quce eis data est, ad custodiendum
slitia mortem operans occupaverat, salutaris et plena opere consummant, quatenus ad seternsebeatitudinis
gaudio tristitia possidebit, Quem acedia vastavit, in- prsemiapervenire mereantur. Uude Propheta dicit:
cipiet excolere' fortitudo; Quem superbia eonculca- * Etenim benedictioiiemdabit qni legemdedit: ambula-
bat;- humilitas honestabit: et ita singulis vitiis ex- bunt de virtule in virtulem : videbiinrbeus deorutn in
pplsis,! eorum loca, id est, effectus,,virtutes eontra-r Sion(Psal.txsxm). Ibi quippe numerus dierum eo-
rice possidebunt. Quse filii Israelis, id est,- animae rum implebitur, ubi suipma perfectio tribuetur, et
Deumvidentes, non immerito;nuncupantur: quicum ' stabilitas seternitatis largitut. Cunetofumque inhni-
universas eoidis expulerint<passionesi non tam alie- cemm- tuorum coramte terga vertdm : emittens cra-
nas possessiones pervasisse, quam proprias, tecupe- brmies prim, qui fugabunt Evmutn et>Ghananwum, et
rasse eredendi sunt. Etenim qpantum doeet vetus Ethwum antequam inlrbeas. Quseritur de istis bestiis,
traditio liasi easdem lerras- Chananseorum,, in quas quid inteHigendum sit. Nam et promittit hoc Deus,
iiitiodueuntiMifilii Israelis-,.filiirSem quondam fuerant etliber Sapientise dicit, ubi impletum ait: Et tnisit
inorbisdivisione sortiti: quas-deineeps pei vim at- antecessores exercitus sui vespas (Sap. xii). Non au-
cpe potentiam posteiitas- Cham pei invasionis ini- tero legimus factum,-neque Moysitemporibus, neque
quitatem possedit, ln quo et Dei judicium. rectissi- sub.Jesu Nave,, neque sub jhdicibus, neque sub re-
mum comprobatur, qui et illos de locis aHenis quse gibuSi Ae per hoe vespse istae aculei timoris intelU-
maie occupaverant expulit;, et isti sancti lanquam gendi sunt, fortasse quibus agitabantut memoratse
patrum possessipnem ,,qpseprosapiae eorum divisione gentes, ut cederent filiis Israel. Deas enim loquitur:
orbis.fueiatdeputatay testituit. Quse figuta in nobis " pi eujus sermoiie.si figurate aliquid dicaiur, quod ad
qpoqae. state. cettissima, tatione cogposcitut., Nam. prQprietateroinpnsit impletumyhonimpedithistoriae
voluntas Domini possessionem cotdis nostri, non. fidem in qpa per-spicitur veritas narratoris. Sicut
vitiis.sed virtutibus natuialiter deputavit. Quaepost pecevangeiistarum narratio seeundum proprietatem
pisevarieationem Adse,insolescentibus vitiis,. id est,, impeditur, si aliouid a Christo dicitur-figurate.
populis, Ghanansei&a, ptopria leligione depulsae, cum CAPUT V.
eis tufsum pet Dei gratiam diligentia, nostra ac- la>- Wbiehartat-se' emhsurant- cfabrowes ante
bore fuerint reslitutse, non tam<alienas occupasse Israel, qui
fngent aiienigenas.coram eh; et-de benedictioiwde-
ferras, qpam proprias credendaesunt, rccepisse. De terrq repromhsionh possidenda.,
fiis octp vitiis- ef in Eyapgelio ita.significatur : Nohr No.nejiciam eos a facieiuaanmuno, neterrain
adorabh deos eorumf nec coleseos. Non.faciasop.era; sbMtndinem redigatnr,,, 4t cm&cant.cohtra te bestiw,
epxutri,sed destru.eseos, et confringes statuas eorum, Paulathn expellam eos.de- c.onspectutuo, donec aui
servietisqueDomino beq vestro, ut benedicam panibus gearh et possideas terram (Exsod^XXIII);Manifeste
tuis eiaqnis,,ei auferarii infitmilatepi de medio tui. Dominus designat ob quam causam<gentes, quarum
 135 CQMMENTARLV LNEXODUM.— LIB. III. 134
tenam iSraelilico populo se datutum promisit, siraul A.stfueritia. JustifieatibnessaneLatini interpreteseas
ejicefe nbluit: Ptiqtifeut experiretur et ferudifetin esse dixerunty quceGrceCi5tx«iw^«TK appellant. No-
eislsraei; utessetit qui peccantes arguerent, et ad tahdum est quod iterutif populus iista fespbndet<:
timfehdumDeumimpfobos cbmpfellefent.Mystieeau- Omtiia verbd quw locutui cst Doiriinus; faciemus et
terii, electos siibs de cbfruplibilitate carfiis, expufeis dudieihus1;cnm vldbattif ordb postulaf e utl diceretuf,
multis vitioruih ttifbis, aliquibus Dbminus pe'fmiftit aiidienitis etfaciemiis:. Sfed!mirumhM 1ali\juis sfehSus
impugnafi, quatehus habeaht semper in qtiimis"se niclatet. Nani siaurffemits^pfb^ebpo^itifflfest,qubd
exercearit, neforte per lneftiam iri majofem ruitiafp est intelligemus; ptitis bportetet verbis*'D*eifeddefe
pecCatotumcadarit. Uride et doelbfi gehtiiim petehti, facifendisefvitPtehr-, lit ad iiitelligeiiliain'eafiiifi fe-
ut Dominus a se angelum Satance qui etim cblaphi- fuffl quse ipso plcecipfetite fltinf riierifoi dfevbtibnls
zabaf auferret, responsum esf: Sufficiilibi gratidriiea qiia noii contempta sfed facfa surit, ipSe1 pefducit.
[II Cbr. xii)1. Nairi virtus ih infirmitate pefficittif. Sedvidendum est utrum iste pbpultisiUifilib'siihilis
Ponam autem iermiribstubs a mari Rubro uiqueqd iriveniattir, qur patri jubfehti dixit:' IbVOrivirieath,-et
tnaie Pdlwsiiiiorutri; et d deserto usque ad flUviiirii ribii ivii (Maitli. xxi)'. Gehtes'eriim!quaVDteufifperil-
tfadarii iridntbus veslris habiiaibres terrm; et ejiciatn tus; cotitempserufit, pbstea per uhius bbedieritiaiii
ebs decmispeciu tuo, Nbti inibh cuni eis fwdus, iiec B jttStificatae, quae hoh sectabantut justltfahv, appre-
cutri diis eorum. Non hubiteritiri ierrdiud, fie fbrte hendeiunt lnjilstitiaiP,
peccare te facidntiririie, si servieris.diis eafum : cjupd CAPtjT %
iibi certo erit ifi scandalum. Si-servieris diis eorurij, be eo quba mdificaviiMbysesaltare ad radipemmbntis,
erunt tibl offendiculum. Hic Grcecus§oS>,evaci;, haibet et de obiatione ih eo lioiticasti.
non "hLTpivaui.Unde iptelligifur, quia ef dulia de- Scfipsit auiem Moysesriniversossermones Domini;
betur Deo lanquamDbriiino. Lafria ver.o non liisi dtriidite coitsurgerismdificqvitallare, ddtddices mon-
Deo, tanquam Deo. Moysiquoque dixit: Ascende dd tis, et dupdecim liiutps pet duodecini tribus Israel
Doniiriumtii et Aaron, Nadab et Abiu: et septuaginla (Eotod. xxiv). Notandufii qjuodMoyseSccdifieavital-
senes exlsrael, et adbfdbith procul: solusqueMoyses fare sub moftte, et duodecim' lapides ip dpbdecim
ascendet ad Dominum : et itli non appropinqudbunt, ffibus Israel. Intelligifuf enira ex dtipdecim lapidi-
nec populus ascendei cum eb (Exod. xxiv). Quid'est btis altate aedintaltim, significasseTipsum pppulum
quodDominusprimiimprsecipif, ut Mbysesel Aarbrt, esse altare Dei, siciit est tetiiplum Dei. Alitef : Ad
Nadab et Abiu, et septuaginta senfesex Istael asceh- radices montls Moy^esaltare aedificaf, et dubdecim
dant ad Dpmihum, el statiiri subjuiigit, quod solus tSfCules pet dttodeciih tfibus potiit Istael, cuih lex di-
Moysesascefidat ad Doihintim, ccclefi autem nori ap-' C' viha ante ascensttnl viftttfum' afam fidfeiih cofdibus
pfopinquerit, sed adbrehf pfbcul, nisi quod'hvofali- nostris jubet nbs statuere, ef sectihdum' doctfinarti
fer nbs instfuit, ut uPusquisque perpendat discrete duodecim apostolofutiv, ritiiih feligibhis fbrhiare.
yires suas, e't vigorem ainimi, ut ullfa" quam sfeprce- ilisiique juvehes de fiiiis' Israel, et bbtulefunl holo-
valere conspicit ad virtutum arcefft, yel ad culriien cuusia : immolaVetuhtqueviciiinds pacificas Domino
contehiplatibnls se erigefei fioh prsesuniat; sed quafi- viiulbs. Holocaustttm Dbmipboffeftqui seipstim Deo
tum divina clementia eum prbvocat, yel Seripttifa dedicat. Et benc juvfehes de filils Isfael dicuhtur
sacra edocet, tantum progfediaftir? Qiiod autem qtii- bfferre holocausta', quta tiori hisl fbffitim estvitse
dam ait: Ih prsecipifihmpedem pohit, qtii mensufa- perfectionem appetere. Cseterum qtti adhuc ipfans
rum suarum Hmitem' discffete fibh attehdit: Seqiii- est, lioc est rudis in fide, vel quem sehectus debili-
lur : Pbpulus auiem hori ascehdat' cUtrieo,-Pbpuliim tat, id est, quem consuetudo carnalis.premit, non
ihfitfflbs auditoresv appellat, seu qpi adhpc tefretiis est habilis ad liolocau.sta Dominp bfferepda,. sed
ctipiditatibus ifhpHcafltur. Qtiibtis interdicit ascen- inaffldaitalegls inferiora servet,. per quse salvetur.
dere cum Moysevqtiia ad aricem sciehlioediviticele- Unde ipsa Veritas in Evangelio scis.citaptide salute
gis pertingerfenon potefuht, quos ambt terrehus in sua, primum respondit: Si vh,, inquit,t ad vitamin-
ihferiotibus teriet". v gredi, setva mundaiq. Et
paulo post: de. perfectione
Venit ergo Mbyses', et natravit plebi Oriiniaverba taliler docet: Si' vis, ipqpit, perfectus-essc,,,vade et
Dbmihi atcjiie.judicia. Respbhdilque cunctus pbpUlus vende omnia qum liubes, et da pauperibus, et habebis
una vOce: Omnia verbd Doihihi quw IbcuiUsest, fa- thesaurum in cwlo: et veni, seq/tere me (Matth. xix).
ciemuset dudieinus(Ex AttjHstfftd^Usqueadhuhclo- Victimas ergo pacificas Domipo offert yitulos, qui
cumScripfUrse^justificatioheSifiteUiguriturqucedafce compressis incentivis vitiprurp,, JHCundi.tatem-. bono-
sunt oopulo ad obsefvanduiri<:incipiunt autem quan- operum pacifica mehte exhibet IDeo,:i(Ex. Augustino.)
tum ipsa,yerba'Scripttirseindicant,; utidfehoc nomen Notandum autem quod secundum aliam editionem
justificalibnum exofsum est, ab 1116servo Hebrceo ita legituf : Et immolavemnt hostiam salutarh beo.
cui'auris adpostem perliinditui. Ih quibtts omnibus Non dixit hostiam saltttarem,,sed,Aos«fflmsalularh,
'
justificationibus considefahdum est, quseinde ad quod Grsecus liabet o-»T)jgtou.. Undeiin psalmo :Ca-
agendam vitam, et motum bonorum conversafionfem licem, inquit, sqlularis accipiam (Psdl._cx\). Non di-
duci possttnt. Mtilta quippe in eis suut sacramehta xit calicem salutarem. Ubi videndttm est, ne forle
siguificantia potius aliquid, quam vitam nostraih iri- ille. significetur, de quo dixit Simepn : Quoniam vi-
435 B. RABANI MAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 136
derUntoculi mei, salutare tuum (Luc.u). Hunc enim ALet twvit Dominus qui sunt ejus (Rom. ix). In magna
et psalmus commendat ubi legitut-: Rene nunliate autem domo sunt alia vasa in honorem, alia in con-
diemex die, salulare ejus (Psal, xcv). Quid est tumeliam. Quoniam quosante prmscivit, et prmdcsti-
enim aliud si diligeptius atlendamus, quod ait diem navil; quos autetn prmdestinavit, illos et vocavil;
ex die, nisi Jumen ex lumine, hoc est Deum ex Deo, quos autem vocavit, illos et justificqvil; quos autem
qui est unigenitus FUius? Sumens autetn Moyses di- justificavit, illos et glorificavit. (Rmn. viii). Profecto
midiam partem sahguinis, infudit in cratemm, et par- deelectis Israel non dissofiuit nec unus. Significa-
tem.retiquam sanguinh in altate; et accipienslibtum tur autem quaternarius numerus in Moyse et Aaron,
tcstamenti, recitavit in aures populi. Notandum est Nadab et Abiu, propter quatuor evangelia, et totius
nunc piimum sacnficate Moysen, evidetur Scriptu- orbis qui in quatuor partes dividitur promissionem.
ram dicere, ex quo ex jEgypto eductus est populus. Et septtiaginta de senioribus Israel. Numero scilicet
Primo enim de Jethro diclum erat socero ejus, quam- septenario decuplato : qui pertinet ad significandum
vis cum aliqua ambiguitate, quod immolaveril Deo< Spiritum sanctum. Sapphiro autem significatur vita
Et advertendum Hbrum testamenti cum sanguine coelestis, maxime quia dictum est, sicut aspectus
hbslice recitari: in qub libro illas justificaliones con- firmamenti. Firmamentum autem coelum appellari
scriptas debemus accipere. Nam decalogum legis in BB quis nesciat? Et forma lateris in eodem sapphiro,
tabulis lapideis fuisse conscriplum postea manife- quadraturam ipsam vel slabUitatem, vel ejusdem
stum est. Et dixeruni: Qhtnia qumcunquelocutus est quaternarii numeri sacramentum figurat. Quod au-
botninus, faciemus et audiemus. Non aliter respoii- teni manducant et bibunt in loco Dei, suavitatem
dent ecce jam tertio. Itle vero sumpium sanguinem, saturitatemque significat iu illo regno seternifalis.
respersit in papulum et ait: Hic est sanguh fwderh, Beali enim qui esuriunt et sitiunt justitiain: quoniam
quod pepigit Dominus vobiscum, snper cunctis sermo- ipsi saturabunlur (Matlh. v). Unde et Dominus dicit
nibus iiis. Huhc locum Paulus aposlolus, in Epistola venluros multos. Qtios utique nisi elecfos pr-aescitos,
ad Hebrseos, quomodo Dominicse passionis sangui- praedestinatos, vocalos, justificatps, glorificatos, et
nem significet, manifestissime exponit. Quia omnia recubltutos cum Abraham, et Isaae, et Jacob iu re-
pene in sanguine mundantur secundum tegem: el sine gno coelorum? Et alio loco ipse hoc promittit fideli-
sanguinis effusione non fit remissio (Hebr. ix). Nam bus suis, qubd faciat eas recumbere, et transeat, ei
sanguis Ule quo Moyses populum aspergit, ac puri- minhtret eh (Luc. xn). Quid sibi vult quod Jesu
ficat librum legis et tabernaculum testamenli, et Nave non commemoratus in iUis quatuor, subilo
orpnia quaein eo erant dicens : Sanguis hic, sangui- cum Moyse apparet, et cum illo ascendit in riion
nis testamenti, niirifice Dbmini Jesu sanguinem prse- G C fem, ad accipiendas tabulas legis, et subito rursus
dicare monstratur, quo omnium ciedenlitim corda Jesus abscondilur, id est tacetur, et MoysCsaccepit
purgantur, quo fides Ecclesise signatur, quo omnia, legem in duabus tabulis, et cum eo iterum apparet?
id est corpus omne tabernaculi sanctificatur, dicente An «forte significat Novum Testamentum nomine
Domino discipulis : Hic sanguis meus kNbvi Tesla- Jesu, et absconditum esse in lege, et aliquando ap-
menli: qui promultis effundetur (Matth. xxvi). Adim- parere intelligentibus? Quod vero Jesus jam voca-
pletiim.-inveritate id, quod per Moysen fuerat osten- tur, cum in libro Numerorum quando id nomen ac-
sum ip imagine. ceperit Scriptura testatur, quod jain prope esset ut
Ascenderunt Moijses et Aaron, Nadab et Abiu, et terram proraissionis intrarent, per prolepsin, hoc
sepluaginta de senibus Israet, et videruni Deum est per [praeoccupatiojiemanticipat Scriptura, quod
Israel. Sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphi- postea factum est. Omnia quippe ista postea quam
rini: et quasi cwlumcum serenum est. Nec super eos facta sunt, scripta sunt: ac per hoc quando factum
qui procul recesserunt de filih Israel, misit tnanum est quod modo commemoratur, nondum vocabalur
suam. Videruhique Deum,et comederunt ac biberunt, Jesus; sed quando scriplum est, jam hoe vocabatur.
(Ex Augustino.) Constat inter eos qui fecte intelli- Omnia autem, sicut Aposlolus ait, in figura cmttin-
gunt, nttllo Deum contineri loco, nec aliquo velut gebant illis : scripta sunt autem propter nos binnia
situ corporis niembfa ponere, sicuti est nostri cor- (I Cbr. %);videlicet pon solum facta vel verba, quse
poris sedefe, jacere, stare, et si quid bujusmodi est. sacris Utteris continentur, verum etiam locorum et
Hsec enim non sunt nisi corporum; Deus autem aurarum, ettemporum situs :et ipsarum quocruein
spiritus est. Quodergo se ostendit specie corporali, quibus gesta sive dicta sunt, circumstantia rerum.
yel signis corporaiiter expressis, non stibstantia ejus CAPUT YH.
apparet, quae est ipse quod est: sed assumplio for- De ascensimieMbysi in mpntem ut
marum visibilium, ejus omnipotentiaesubjacet. Et de legemacciperet a
Domino, scriptanv inlabuiis :auod etfecit.
electis Israel non dissonuit nec unus, et apparue- Dixit autein Dominus ad Mpysen.:Ascende ad me
runt in loco Dei, et mahducaverunt et biberunt. in mmilem, et eslo ibi; daboquetibi tabulas lapideas,
Qtiis dubitet illos quos noihinatim expressit, et se- . et legetn ac mandata qum scripsi,, ut doceas filios
pluaginta seniofes nunc appellatos electos Israel: Israel (Exod. xxiv). [Ex Beda.] Daturus ergo legem
qui procul dubio personam gerebant eorum, qui ele- MoysiDominus, prinio'illum in verticem montis evo-
cli siint-in-populo Dei? Non enim omnium est fides: cat, ut in alto secum demoratus Hberius audiat, aoae
 157 - COMMENTARIA1N EXODUM. — LIB. III. 138
ad inferiora rediens populum prsecepta doceat. Sic A el Hur, hoc est montem fortitudinis et lumen ignis,
el in Evangelio Domiuus, novos gratiae praecones in in campestribus ad regimen populi dereliquit. Et nos
montem convocans, prseceptis salutaribtis instiluit, si doctores noslros ad altitudinem divinae contem-
ut ex loei etiam situ patesceret, quia sublimia illis plalionis sequi non possumus, curemus solliciti, ne
'
vel mandata vivendi, vel promissa daret remune- aliqua nos tentatio a vicinia montis Dei retrahat;
randi. Et legis ergo et Evangelii praecepla Dominus sed juxla modulum noslrum virfutum op.eribus in-
jn monle dedit, ut sublimitatem per hoc utriusque sistamus, inhcerentes stabili corde sacramentis po-
Testamenli commendaret. Verum quia Scriptura le- slri Redemptoris quibus imbuti surous, et.gratiaro,
gis uni lunc populo Israel commitlenda, gralia vero spiritus ejus qua signati sumus iptemeratam in no-
. Evangelii ad omnes per orbem nationes apostolis bis conservare curantes ; et si qua nos adversitatuin
prcedicanlibus .erat pervenlura, recte ad diseendam qusestiopulsaveiit, mox adjutorinm invocemusejus-
accipiendamque Iegem , sclus Moyses ascendit in dem nostri Redemptoris, qui fideles suos pet donum
ifiontem: doctrinam vero Evangelii, apostoli simul sancti Spiiitus piolegere a malis omnibus, ac li-
omnes in monle cum Domino positi, ausciiltantfous berare consuevit, Cumqueascendhsel Mayses, ope-
eiiani lurbis audierunt. Sed et audierunt per gra^ rfiit nubesmoniem. Sicut mons in quo legem accepit
jiam sajicli Spiritus, quo hsec eadem gratia et verL B Moyses altitudinera perfeclionis quse in eadem lege.
tas Evangelii manifestius Eeclesise dala est, non erat conscribenda, ita nubes qua pions tectps est
apostoli solummodo, verttm etiara plurjma sinml ca- gratiam diyjnseinsjnuat proteclionis, qpa tanto amr
terva fidelium, quando in ccenaculo monlis Sion plius quisque frujtur, quanlo alfius ad sprutanda
constituta suscepil; et hoc in variarum divisione mir.abilia de fege Dei revelatis oculis cordis ascen-
linguarpm, ut tali miraculo Ecclesiam cunclarum dit. Namque nec raontem solummodp in quo Moyses
per orbeni gentjum, linguis Deum collaudatura si- ascendjf, nubes operuit, sed et populum per deserta
gnarefur. Daboque tibi labulas lapideas, et legem ac gradienlem, qui nequaquam ad altiora polerat ascen-
mandala quce scripsi, ut doceas eos. Huic simile est ,- dere, nihilpminus nubes coelilus missa oburobravit.
Ulud Evangelii quod supra posuimus : Dbcenteseos Unde scriptum est; Expandit nubem in protectionem
servare omnia quwcunqueniandavi vobis (Matth.ult.), eorum (Psal. cxjv). Quia niniirum Dominus omnes
Non ergo Moyses, non apostoli, non quilibet dpcto- timentes se, pusillos cum majoribus, ccelesti bepedi-
ran alia debet populum Dei docere quam quceipse ciione protegit. Et habiiavit gloria bqmini super Si~
Dominus docuii, quceque consilii sui decreto nobis ncd, tegens illum nube sex diebus. Seplimo autetn die.
chservanda prsescripserit, et in quorum observa- de medio caliginh. Non tantum sublimitas, veruin
tione vitam nos habere seternam voltiit. Scripsil aiir. ^•" etiam nomen niontis iji quo data est lex perfectio-
tem haec in fabjilis lapideis, quia in cordibus electo-, nem ipsius Iegis figurate denuntiat. Sinai naroque
rum fide forfibus, fixa intentione custodienda fir- ijiterpretatur mensura mea, sive amphora mea. Di-
roavit: quorum exempla curii nobis ad ipiilandum[ vinitus ergo procuratum est ut mons iii qup lex da-
proponit, quasi scripfa in lapide statuta suselegisi relur, amphora inea vocaretur, quasi ipso Domino
o.steiidil,Nam et Daniel vidit Dominum in figura la-. per boc vocabulum signiiicante quod lex sua perfe-
pidis exeisi de monlibus sine mauibus contrivisse> ctam vivendi regulam, omnibus promtilgaret. Bene
pompam regni mundialis, ut regnum ipsius solum[ autem dicifur quod, Moyse ascendenle, nubes et
sine fine perraapeat (Dan. n). Et Petrus fideles ad- gloria Domini sex diebus montem operujt,
sepliroo
roonet dicens : El vos tanquam lapides vivi, super- autem die illum ad altiora montis vQcaverit. Sex
mdificaminidomus apirituales (I Pelr: n). Surrexitt namque diebus in lege operari, in seplimo requie-
Motjses,et Josue minhier ejus. Josue minisler Moysi,, scere jubemur. AsCendensquemontem Moyses, sex
Pominum salvatorem, et nomine designat et aclione. diebus nube et gloria Dominitegitur : ut ipsiniietur
Qui minisler Moysi recte vocalur quja apparens ini mystice, quia quicunque mandata Domini operibus '
carne, Mosaicoelegis in se caerirooniassuscipere di-- -r-p justis exsequitur, divina utique protectione dignus
gnatus est, quia non solvere legem venit, sed adipi- existit. Seplimo autem die yocat ad alliora Dominus
plere- Moysiin omnibus vestigia sequittir : qpja ini Moysen, quia post operum perfectionem, requiem
ctinciis qucc loquitur vel scribit Moyses, ille vel ly- nobis lex promittit selernam ; ut qui in altitudinere-
pice, vel manifeste designalus, quasi comes indivi- clse apiionis Domino assistere curayimus, jam ad
duus si bene quccritur, inyenitur, Hinc etenim dicitt ejus visjonem atque colloquium ascendere merea-
Judccis : Si crederelh Moysi, credercth forsitan ett nvur. Medium iiaraque caliginis unde vocatus esse
milii. De me.enim ilie scripsh (Joan. v), dicitur, non inesse Dco tenebras ullas significat, sed
AscetidensqueMoyses in monlem Dei, senioribus- s. quia lucem habitat inaccessibilem. Et sicut item di-
ail: Exspectaie hic, donec reverlamur ad vos. Habe- dit Aposlolus : Quem vidil nullus hominum, sed nec
th Aaron ei Hur vobhcutn. Si quid natutn fiterit quw- v videre potesi(I Tiin. vi). Caligonamque illa,cbscui'j-
slionh, referetis ad eos. Aavon nions forlitudinis, tas est arcanorum coelestiuiii,terrenis qpideni cordj-
Htir interprelalur ignis sive luinen : unde Aaronf, bus inaccessibilis, sed Moysi el cseteris piundo cordo
Salvatotem Pominum, Hur designat Spiritum san- beatis, divina reserantegraiia, penetrabiljs.
Ctuni. Ascendens ergo Moyses ad Doniinum,Aaron1 Erat autem speciesgloriw bomini, quasi ignis ur-
PATPOL. CVIU. S
159 B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 1*0
dens super vetiicem monlh : in conspectu filiorum A cienlque mihi sanctuarhtm, cl habilabo in medio eo-
teraeli Quasi ignis namque ardens species glorice rum. Cuncta hsec quce Dominus'sibi a priore populo
Domini apparuit, quia cotda electorum, et dono ad faciendum sanctuarium materialtter offerri prse-
scientice coelestis illustrat, et atdore suaecharitatis cipit, nos quoque qui spirituales filii Israel imitato-
inflammat. In nube ergo, caligine et igne gloria Do- res Domini videnlis populi esse desideramus, spiri-
mini visa est.Tn nube videlicet, quia nos ab sestu tuali intelligeiHia "debemus offerre. Cui videlicet
tentationum protegit; in caligine vero, quia poten- aurum offerimus, cum clarilate verse sapienlise, quoe
Viamajestatis, a nulla potest creatura ad inlegrum est in fide recla, resplendemus; argentum, cum er-
eomprehendi. Pax enim Dei exsuperat omnem sen- tore nostro confessiofitin salutem; ws, cum eamdem
sum. In igne aulem ardente, quia mentes fidclium fidem publica prsedicatione divulgare gaudemus;
supernorum bonorum cognitione irradial, ct spe ac hyacinthum, cum sursum corda levamus; purpuratn,
dilectione accendit. Et hancquidem Domini gloriara Cum corpus passioni subjicimus; coccimi bis tin-
filii Israel de longe el ab inferioribhs aspiciunt, ctum, cum gcmina, id est, Dei et pioximidilec;ione,
Moyses vero allius ascendendo penelrat: quia nirai- flagramus; byssum, cum carnis caslitalein senli-
rum abdila mysteriorum divinorum quique perfecie mus; pilos caprarum, cum habitum posnilentice ac
ac sublimiter vident; aut nos noslrcc memores fra- IB luctus induimus ; peiles arielum rubricatas, ctmi
gilitatis et inerlicc, et si haec intrare compreben- ipsos Dominici gregis ductores, suo sangttine bapti-
dendo nequimus, saltem credendo, sperando, dili- zatos videmus; pelles hyacinildnas, cum nos post
gendo, in proximo manere atque 'aspectare cure- mortem spirilualia in ccelis corpora habituros essc
mus. Ingressusque Moyses medium nebulm, ascendit speramus; ligna selhim, cum expurgatis peccatorum
montem: et fuit ibi quadmginta diebus, et quadra- spinetis, munda carr.e et anima, soli Domino servi-
pnta noctibus. Moyses medium nebulce ingressus, fiius ; oieum ad luminaria concinnanda, cum frticli-
<scendit ih montem, cum praedicatores divinse legis, bus charilaLis et uiisericordicerefulgemus ; aromata
ii quibus ipse Moyses eximius erat, ad iutuenda su- in unguentura, ct ibymiaraa boni odoris, eum opi-
cliroiler incerta et occulta sapieniise divinse, invi- nionem bonce noslroe aclionis, multum ad exeraplum
tanle ac ducente Domino, penelrant. Fuit autem bene vivendi, losige laleque diffundimus; lapides
cura Domino Moysesquadraginta diebus et quadra- bnychinbs et gemmas ctdbrnandum ephbd ac ralio-
ginta noclibus, ut hoc numero temporis disceret, nale, cum miracula sanctorum quibus cogitalior.es
quod illi solummodo decalogura legis, quem cum suo Deo devotas, et opera virtuluni digna laude praidi-
populo acceperat, possent implere, qtios evangelicce camus, atque Iisec in adjutorium nostrse fidei ubi
gratia veritatis, quce quatuor libris erat descri- G ( opus fueril, assumimus. Quia enim in humeris
Jjenda, juvaret. onera geslare solemus, et recte per epliod, id est,
CAPUT VIII. Superhumerale, opera justorum, et pii pro Domino
De eo quod locutus est Dominus ad Moysende obia- labores, insinuantur. Quia vero in peclore cogita-
tibiie primitiarum. tionum sedes est, recte in rationali qui est habinis
Loculus est Dominus dd Moysen dicens : Loquere pectoris sacerdotalis, mundse electorum cogilatio-
filiis Israel, ut tollant mihi primitias. Ab omni ho- nes exprimunlur. Lapidesque ouychini et gemnue
titine qui<offert itllrorieus, accipietis ptimilias mihi ornant epbod ac ralionale, cum eximiis suminorum
('Exod. xxv). Et nos pfimilias bonorum nostrorum Patrttm aclibus et cogitationibtts, etiani miractilo-
Domino offerimus, quando si quid- horii agimus, to- rum insigaia junguntur.
tum hoc divinae gralicc iribuimus, veraciter et in- CAPUT IX.
timo ex corde profilentes quod ne initium quidcm De prmceptoquomodo sanctuarium jubet construi.
bonse aclionis aut cogitationis aliquid, nisi a Domino Facienique tnihi, inquit, sanciuarium, et habitabo
possimus habere, mala vero nostra, semper a nobis in medioeorutn : juxla oinnem similitudinemtabernci-
ipsis diabolo instiganle, et ceepta et consumuiata, "' culi quod ostendam tibi, et mnnium vasorum in cut-
nec nisi Domino doftante, laxanda esse fatemur. ittm ejus. Ostendit Moysi Dominus tabernaculura in
Bene autemprsecipitur.Moyses ab homine qtii offert monte, et vasa in cullum consecrata : quia eidem
ultroneus accipere primitias : hilarem fenimdaloreni secum tanto tempote demoranti manifesle deraon-
diligit Deus. Et Apostolus: Non ex trislilia nos aui slravit, qnanta pietate, humilitate, et munditia,
necessilate, sed proposito cordis bona faccre jubei virlutes angelicoesuo Creatori gaudent obedire, quoe
(IlCor. ix). Quod se facere sciens Propbeta, gloria- Sunt perfectum in omnibus tabernaculum ejus; qui
tur Domino dicens ; Voluntarie sacrificabo libi nunquam in eis ex quo eonditi sunt, manere alque
(Psdl. LIII). Hmc sunt autem quw accipete debelh: inhabilare cessavit. Tabernaculum ergo quod Moysi
Aurum, argentum el ms, hyacinihum acpurpuram; in monte monstratum esl, superna est illa civitas
coccumque bis tinclum el byssum,pilos caprarum, el et palria cceleslis, quse illo quidem lempore, ex solis
pellesarietum rubricalas, pelles hyacinthinas, el ticjna exstitisse creditur angelis sanctis. Posl passionem
selhim, olettm ad lumimria ccncinnanda, aromata in vero, resurreclioncm, ascensionem in coelosmedia-
unquentum, ei thymiuma boni odorh, lapides onychi- loris Dei et horriinum, et multitudinem prceclaram
nos, ei gemihas ctdornanduin eplwd ac ralionalc. Fa- et copiosam sanctarum recipit animarum. Vasa vero
1-fl COMMENTARIA TN EXODUM. — LIB. III. 112"
tabernaculi illius, singulae quoeque sunt persofise A A blimia, necdum prout dignum erat, capere valebat.
spirituum beatorum, ex quibus omnibus ipsa Jerusa- Unde et de quibnsdam mysticis ejus actibus aperle
lem quse est maler nostrum omniuro, in vera pace diclum est. Hwc non cognoverunt dhcipuli ejus pri-
et unitate consistil. Notandumque diligentius, quod mum, sed quando glotificatus est Jesus (Joan. xn).
sancluarium Doniinofacere filii Israel jubentur, non Similiter et de diclis illius sublimiorUius: Et erut
ex parle simile, sed juxta omnem simiHludinem ta- verbum istud absconditumab eis, et hon iritelligebant
beruaculi, quod ostendit Moysi, omniumque vaso- qum dicebantur (Luc. n). Habebat arca duos cubilos
rum in cultum ejus. Quod si forle requiris hi quo longitudinis, qttia Dominusin carhe clafus verbo et
hoc tabernaculum coeleste, o homo terrigena, spiri- actibus apparebat. Habebat et dimidium cubiti, quia
tualiter imitari valeas, diligendo Deum et proximos, etiam tarditatem discipulorum, qui necdum perfecti
hoc imitare; subveniendo miseris, et si nou angelis dicla vel acla ipsius capere poterant, longanimiter
qui omnes beati sunt, certe hominibus, hoc imitare. ferebat. Unius erat cubiii latitudo arcae ob dispen-
Humiles suni, mites sunt, invicem placali sunt, di- sationem ipsius Dominicse charilalis, qua electos
viiiis parenl jussis : hoc in quantum vales , imi- suos in Deo adunare curavit. Ifcc ergo' arca unuih
lare. Nibil mali, nihil otiosi, nihil loquuntur injuste, cubituro habet et diinidium : quia Dominus unica
agunt, cogitant, divinis indefessi laudibus, verbo et B I nos pietate sibi ac Palri associandos diligit, et no-
meiite assistunl. Hoc quantum poles, imilare; et slrse quoque capacitatem dilectionis, qualiscunque
sanctuarium Domino juxla exemplum quod Moysi in hac vita esse polest, ceque pia benighitate com-
in monte monstralum est, sedificasti. Veniensque plectitur, donec ad ejns visionem, ubi eum ex tolo
Dominusel Salvator noster cum Patre, mansionem corde, lota anima, tota virtute diligamus, intrare
apud te facil; quin ei post hanc vitam in illud te mereamur. Altitudo quoque arcoe aptissime erat cu-
tabernaculum quod imitaberis, perpetuo beatuna in- biti unius et diraidii: videlicet prbplef significatic-
troducet. Sequitur: nem unicse spei, qua vel Dominus ipse cum esset in
CAPUT X. carne nobiscum futurse resurrectionis et "poslerioris
Descriplio arcm qumnodo facienda erat : propitiato- glorise prsestolabatur eventuro, velnos interadversa
rium,cherubhn, nec non ct veclium. sceculi,propler fulurorum prcemia bonofum, gaudere
Sicquefacielis illud : Arcam de lignis sethhn com- semper admonel.
pincjhe. iirea qucc primo omnium in taberhaculo Et deaurabis eam aitro, mundisslmoinlus el foris.
fieri jubetur, 11011incongrue ipsam Domini et Salva- Facies insuper coronatn auream per circuiluth. Arca
toris nostri incarnationem designat : in quo sunt intus et foris auro rmmdissimo deauralur, quia as-
'C
omnesthesaurisapienlice et scienliceabsconditi. Quse su-sspta a Filio Dei bumana nalura, etintus virtule
yidellcet arca bene de lignis sethim compingi jiibe- sancti Spiriltis plena erat et foris, honiinibus apeitfe
tur. Ligna quippe selhim levis atque imputribilis Spiritus sancli opera procmonstrabat. Gui nimirum
fcruntur esse nalurae, non multuni a qualitate albce arccfebene corona aureasupra circumdari proccipitur,
spiiioe.distaniia. Arca ergo de lignis selhiin facta est, quia apparens in carne, atqtie ad rederaptiOnein hu-
quia corpus Dominicum ex membris coiisiabat omni mani gcneris veniens Filius Dei, cerlum exspectabat
vitioruro labe carenlibus. Et bsec eadeui suftt ligna lempus ei horam quando susceptam pro nobis -mor-
spinis simillima : quia et sf non in carne peccati, lem, cum ipso mortis auclore superaret, atque ad
lamen in shnilitudine venil carnis pcccaii, ut Apo- Patrem viclor in ccelos ascenderet. Et qualttot circu-
stolus ail (Rom. v). Sequitur : Cujus longitudo lia- los aureos quos pones per qualuor arcw angulos. Duo
bebil duos setnh cubitos : luliludo cubilum el dimi- circuli sint in ialcre uno, et dno in altero. Qualuor
diuin-: alliludo cubilumsimililerac semhsem. Ctijus circuli aufei quatuor sunt Evangeliorum libri. Qui
autem quanlilalis sit cubitus ille, Josephus in Anti- merito aurci sunt propier clarilatem sapientice qua
quitalum libro maiiifesle ostendit dicens : Facta cst fulgent. Merito circulis comparatii quia oeterna est
antem et arca longitudinis quinque palmorura, lati- ipsa Dei sapientia quam proedicant, nequeincipiefts
ludinis trium. Unde palet manifesle, quia illtim de- "* ex tempore, nequc esse desinehs aeterna -divinitas,
signat cubitura, quem duo palmi coruplent. Mystice quara homo Ghristus accepit. Unde imminente horse
aulem longitudo arcce, longanimem Domini ac Re- sucepassionis, precatur Patrem^dicens : Et nunc cla-
demptoris noslri palienliam, qua inler homines con- rifica me, tu Paler, apud lemelipsum,claritatequam
versalus est, insinuat. Lalitudo, amplitudinem ipsaip habui, priusquam mundus esset apud te (Joan.xvii).
charitatis, qua ad nos venire el inter nos habitare Quatuor angulos aulem habel arca, quia sacraroen-
yoluit. Altiludo, spera futuroe subliinilatis, qua vel tum Dominicseincarnatibnis per omnes raundi pla-
seipsum post passionem suam glorificandum, vel gas in quibus sancta Ecclesia dilatatur, celebrarc
glorilicaturum esse prsevidil. Unde et apte longitudo non desinit: et per eosdem angulos quatuor, qtia-
arcce duorum eral cubitorum, proptfer videlicet do- tuor circuli sunt positi, quia in cunctis mundi fini-
ctrinam et opera quibus refulgebat in mundo. Quod bus Evangelium Gbristi salvandis fidelium cordibus,
vero posl duos eubilos,eliam semissem arca in lon- prsedicatur. Duo autem circuli in latere uno et duo
gitudine habebat, poiestad humancc tarditatem fra- sunt in altero : vel quia duo evangelistse discipula-
gilitatis referri : quoedicta vcl opera Salvaloris su- lui Salvatoris in carhe prcedicaitijs et miracula fa-
H5 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. Ui
cientis adhaercbant, duo autem alii post rcsurre- A i voluit aurcam tantara, qnantam arcam tegere suffi-
etionem ascensionemque ejus ad coelos, ad ftdem ceret. Quod videlicet propitiatorium non aliud quain
ejus venerunt; vel quia in figura quatuor anima- Dominura Salvatorem, sed specialius in eo viscera
lium, dub qui per hominem et vitulum designati pietatis designat: de quo dicit Apostolus : Qitem
sunt, passionis et mortis ejus indieia praetulerunt, proposuit Deus propiliatioiieinper fidem, in sanguine
duo vero illi qui per leonem et aquilam prcefigurati ipsius (I Joan. iv). Nam et ideo desuper ponitur,
"sunt, victorice quse mortem deslruxit, insignia de- quia superexaltat misericordia judicium. Unde el
monstrarunt. Nam quasi iccvum lalus arcce duos ha- Psalmisla : Suavis, inquit, Dominus universis, et
biiit circulos, cum evangelistse duo incamationem niiserationesejus super omnia operaejus (Psal; CXLIV).
Domini ac passionera figuraretit. Simililer lateri JDUOS quoque cherubin aureos et ptoduciiles fucies
dcxtero duo inerant circuli, quia seque duo evange- ex utraque parte oraculi. Cherttb utius sit in latere
lislce resurreclionem atque ascensionem ejus, qusead uno, et alter in allero. Utrumque latns propiliatorii
futurce gloriamvitcepertinent, figtiraliter exprimunt. iegaiit, expandentes alas, et operierites oraculum :
Vacies quoque veclesde Hgnisselhim, el operies attro : respiciantquese mutuo versis vultibiis in propilialo-
inducesqueper circulos, qui sunl in lalcribns nt por- rium quo operienda est arca : in qua pones testhiw-
telur in eis: qui setnper erttnl in circulh: nec uncjuamB] nium quod dabo tibi. Cherubin nomen esse angeli-
extraheniur qb eis. Vectes quibus arca portatur san- carnm viriutum Ezechiel propheta manifeste deda-
cti sunt doctores, qui Dominumprsedicando, audien- rat. Quas etiam juxta exemplum, quod hic fieri
tium cordibus iivferunt. Qui videlicet vectes semper jubelur, cum aliis sibi apparuisse designat, dicens :
esse jubenlur in circulis, qui nimirum necesse est, Et vox alarum andiebalur usqne in airium exterius,
utquicunque aliis ccelestia saci^ameftta prcedieant, sicut vox Domini loquenlis. Et quidem numero singu-
minquam ipsi menteiii a memoria sacrse Scriplurse, lari cherub, plurali autem cherubini dicitur, et est
nunquam mafius a divinorum observanlia mandato- nomen generis maseulini. Sed Groeea consuetudo
rum, contineant. Rene autem sequitur : Ponesque in neutro genere cherubin posuit, m Httera in n mulata.
arcam leslificationetn quain dabo tibi. Quia illa so- Verum nos.ter interpres Haebroeumsecutus idioma,
.lufiimodo de incarnalioiie Filii Deiioqui, et credere masculino genere posuit. Duos cherubim aureos et
fdebemus, quse nobis ipse Dominus per auclores sa- producliles facies, non duo cherubin aurea et pro-
erse Seriplurse revelare dignatus est. Si vis scire duclilia. Quod scriptorum incuria credoin ejus trans-
qusesit illa testificatio, quamhi arcam ponendam a latione esse corruplum, ut pro cherubim anliquo-
Domino Moyses aecepit, Apostohnfi audi: Post vela- rum more scriberetur cherubin. Interpretatur autem
mentum autem, inquit, secundumtabernaculum quod *-" ' cberubim sive cherubin scientice
multitudo, vel scien-
dicilur-stmcta sanctorum, aureum habens thuribulum, tice intellectus : quod videlicet nomen, tahlo rectius
et arcam testamenli,circumtcclamex otnni parte au- angelicis potestatibus congruit, quanto perfecle ab
xo : inquaMrnaduredhabensmanna, et virga Aaron omni impulsu impurce cogitationis alieni, visioni sui
quw frondneral,etlabulw testamenli (Hebr. ix).Urna condiloris adhocrenl.Idcirco autem alas, vel in figura
ergo aurea in arca habens manna, anima est sancla cherubin Moyses facere jubelur, vel in ipsa eorum
in Christo, habensin.se omnein plcnitudinem divi- specie vidisse se propheta lestatur. Quod eliam li-
:pitatis. VirgaAaronquae-excisa fronduerat, poleslas cenlia solet iinitari pictorum, ul in alto sedem habere
est invicta sacerdotii illius, dequadicit Propheta : angeli, et quasi levi volatu ubique discurrere posse
Virgavmquitath^virga regni lui {Psal. SLIV).Quse signeiitur, ncque ullara habere larditalero, qui con-
poslquamad-tempusper mortem visa est esse suc- festim ubicunque volnerint adsint, ac velut propilia-
cisa, invalescente mane resurrectionis, vivacius re- toriura contuenlfesobumbrant, id est honorant velan-
floruisse inventa est^ ac perpeiuo inviolabilis atque do : quia tolum quera habent stalum perpetuce feli-
immarcescibilis perniansura esse. innotuit. Chrislus citalis, ejus gralise deputant, a quo ut nihil mali
enini fcsur.gens. a mortuis, jam .non morilur, mors , velpossent, acceperunt. Duo sunlautem propler si-
1111ulti'anondominabitur..TabuIce testamenti in area," gnificandam societatem angelicsepacis, quia niinus
aninem«in.Christo.et scientiam patcrnorum secrelo- quam inter duos haberi charitas non potest. Unde et
ram, etpotentiam.judicioruin designanl. In tabulis sese respicere mutuo, et in propiliatorium vulltis ha-
namque.testaroenli et fides erat inscripla seternse bere jubenlur : quia nimirum in glorificalione di-
divinitatis quce raundum crearet ac regeret, el inan- yinaevisionissibimet alterutrum consonanl. Item pcr
data qttibus Deo serviri oporleret,et diserelio.judicii, dtio cherubim possunt duo testamenta figurari, quo-
qua ipse obedientes se vere condemnai-et, et dili- rum unum futuram Domini incarnalionem, aliud fa-
^entes se misericordia remuneraret. F.acies,et pr,b- ctain clamat. Respiciuntque se rauttio, quia in aite-
pitmtbrium de auro mundissiino; duos cubitos-et,di- statione veritatis quam prsedicant, in nullo ab invi-
tnidium tenebit dongitudo ejus, semhsem et cubitum cem discrepanl. Verfuntvultus in propilialorium, quia
.aiiludb. Quccri solet quid .propiliatorium dicat, quo et misericordiam Doraini in qua unica mundo spes
operienda sit ar,ca. Scd cuin de auro fieri jubeat, et esl valde commendant, atque ideo sunt ex utraque
tanlcclongitudinisaclalitudinis, quantce arcam fieri parle oraculi, quia iu prsecedeniia ante incarnatio-
prrcccperat, constat procul dubio, quia iabulam fieri nem Doininicam tempora, et sequeutia, pnedicalione
145 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. III. 143
spiritualis scientice replent. Quibus etiam nomen A CAPUT XI.
scientice multitudinis, vel scientise mulliplicalse.con- De mensm factura, vasomm ejus, et de panibus pror-
venit, quod videlicet Scriplura sacra spirituali ac di- pitiationh in ea offerendh.
vinascienliaplenaest; eademque scientia ex quo Facies et mensam de lignh selhim, habentem
ipsa Scriplura condi coepit, augeri semper ac mul- duos cubitos longitudinh : et in latitudine cu-
liplicari non desinit.Recte cherubim glorise propitia- bilmt} unum : et in altitudine cubitum et setrih-
lorium obumbrare dicuntur, quia teslamento cre^ sem (Exod. xxv). Mensa de lignis sethim facta,
scente per temptis, et mulliplicata scienlia, propi- Scriptura est sacra, de fbrlibus sanctorum Pafrum
tiationem nobis Domini Salvatoris prsedicant,ethanc vetbis aclibusque coropacta. Quse dum nobjs qtise
gratis semper vocibus, quasi expansis ad volalum sint celemse gaudia beatitudinis, quomodo ad haec
alis honorare non cessant. Quia enim verba collo- perveniatur ostendit, cibum profeclo nobis salutis ac
quentium quibus volando per aerera ab pre dicen- vitse suggerit. Hsec habet longitudinem cum perse-
tium ad cor perveniunt audientium, merito expansis verantiam coeploereligipnis, lalitudinem cum ampli-
chcrubim alis, velut ad volandum aptatis, possunt tudinem cliaritalis, altitudinem cum spem perpenise;
dcsignari. Inde prmcipiam et loquar ad te, supra remuneralionis insinuat. Et bene longitudo duoruro.
propitialoriumsciticet, ac de medioduorum cherubim, B est cubilorum : quia actualis nostra conversatio. in
quw erunt supra arcam lestimonii, cuncta qum man- duabus maxime virtutibus consistilvmisericordia vi-
dabo per te fiiiis Israel, Quia per graliam propitia- delicet el innocentia, dicente apostolo Jacobo,: Be/f?
tionis Dei iaclum est, ut bominibus post culpam gio munda ei immaculala apttd Deumet Patrem hmc
proevarieationis apparere, et eis viam verilatis post est: visilare pupillos ac viduas.in tribulatione eorum;
errorem deinonstrare, dignalus est, de medio cheru- et immaculalum se cuslodireab hoc smculo(Jacob. 1).
hin loquitur, quia per angelicam visionem, et non Quod vero mensa unuin habet eubitura in latitudine,
in sua substantia Deus apparuit : et loculus est unilalem dilectionis qpam tota nobis Teslamenli
Moysi atleslante Apostolo : Quia lex propter transr Veleiis et<Novi series commendat, figurate denun-
gressiones posila est, donec veniret semen, cui pro- tial: unaque est charitas, hoc esf siraplex et pura
miserat, ordinala per angelos in manu medialorh raentis pictas, qua et Deum et proxiraos, et ipsos-
(Galat. m). Item de inedio duorum cherubin loqui- quoque inimicos amare jubemur : quamvis magna
lur Dominus, quia per verba ulriusque Teslamenli, distanlia ac dislinclione rectissima ipsius amoris,
consoria nos voce ad fideni veritalis erudit. Vei certe Deum primo loco, inimicos diligere debeamus. Ipsis
de medio cherubin loquitur, quia per unigenilum quocjue proximis pro differentia pieritorum , dispar
suum, qui in medio duorum Teslamentorum in carne " sil modus impendendiis ainoris. Porro quod altitudo
apparuit, humano generi Deus Patervoluntatem suam cubitum ac semissem habebat, seqtie ut in latitudine,
nianifestare dignatus est.Polest aulem.in arcaetiam cubitus unitalem ipsius spei nostroe coelestis insi-
sancla Ecclesia figuraliter accipi, qtioe de l.ignis im- nuat : quia cxspeclamus Dominura npslrum, quando.
pulribUibus, hoc est animabus sanctis oedificatur; et reverlatur de coelis, remiineratiirus servos, quos vl-
in fide sancti Evangelii pei qualuor mundi plagas gilanles accinclis Iumbis, el ardentibus bonoruraope-
disleuta, coronam vitse a Deo exspectat selernam, rum Iucernis, invenerit. Nam elsi pro diyersitate.
habens in se labulas teslamenti, in meditatione con- meritorum multse.sunt mansiones in. domo.Palris,.
tinua Jegis Dei. Habens et urnani auream cum manna unum tamen est regnum cceH,.ip quo pinues reci-
in fide Dominicceincamalionis. Habens et virgam piantur elecli. Semissis veio qui superest, inilium,
Aaron quce fronduerat, in participalione regni, et vilce contemplativcequo nonnulli sanctorum etiaro in
saccrdotii Dominici, dicente apostolo Petro : Vos carne adhuc positi frui mertterunt, indicat : quibus
•autemgenuselectum,regale sacerdotium (I Pet. u). Ha- non solum sperare ccelestia prcemia,yerum efiara ex
bens propitiatorium desuper, ut cuncta quse habet parle vivendo,prseguslaredonatuni est: Etinaurabh
bona, iargiente divina gralia, sese aceepisse roemi- eam auro purissimo. Mensa tabernaculi inautalur,
nerit. Habens el cherubin gloricein propitiatorio, vel quia et Scriptura sancta, sapientioe ccelesli sensu
angelica videHcet praesidia, qui a Deo semper adju- clararcfulget; et ipsi qui eara conJidere proplietse,,
vetur propilio, vel Teslaraenla, quibus qualiter vivere praeclari vita ac sernione fueruiU
et quomodo auxUiuni recle vivendi a divina propitia- Faciesquc illi labium aurcum per circuitutn, el-
tione qusereredebeat,insliluatur. Sicautemsttnt che- ipsi tabio cormiam interrasUem,.aUam quatubr digi-
rubim super propilialorium positi, quomodo civitas tis. Labimn aureum fit mensse per ciicujtitm, quia
Chrisli, id est sancta Ecclftsia super niontem, 'id est doctrina sacri elo.quii-per mundissiraa nobis proediT
super ipsum Christum esse conslitula dicitur : non calorum frdelium, ofa~ ministraiur, neque illpruni
quod altior iUo possit esse civitas sua, sed quod locutio qui divina nobis atcana ti'adidftrunt, hunianse
ejus subsidio susientala profifeiat. Cberubin supra eonfabulalionis sermonibus ullalenus allaipinari con-
propilialorium habet arca,quia vel angelica mini- senliebat. Quin po.tius, pon tantum n.ociva, sed et
steria, yel eloquia divina eo veracius ecclesiam ju- otiosa honiinum verba graviter ferre ac redarguere
vant, quo ipsa in fundamento summoe veritalis sla- curabant. VClccrte labium fit aurenm mensse per
biUta consislunt. eircuitum, quia Scriptura sanela omni ex parle suce
 M7 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 14S
loculionis cum recte intelligitur, clarilalem nobis A. modo populus Israel ex -Egjpto salvatus laberaaeu..
sapientise coelestisinsonat. Cui videlicet labio corona lum Domino fecisse in deserto narratur. Allegoria
addilur, quia lingua praedicantium suis auditoribus est, cum verbis sive rebus mysticis, praesentia Chri-
retiibutiohem Vitcepromitlit setemse. Et bene ipsa stiet Eeclesioe sacramenta signanlur. Verbis vide-
corona quatuordigitis alta fieri prsecipilur, quia cel^ licet ut Isaias ail : Egredietur virgade radiceJesse,
situdo nobis cofonre perennis, per quatuor sancii et flos de mdice ejus ascendel (Isa, xi). Quod est
Evarigelii librbs oslenditur, vel quia per custodiam aperle dicere : Nascclur virgo Maria de stirpe David :
evangelicaefidei et operalionis ad coronam nosvitce . ef Christus de stirpe ejus orielur, Rebus autem, ut
pervenire opoftet. Pulchrequc per digitos libri desi- populus de JEgyplia-servitute per sanguinem agni
gnanlur, quia nirairum ct tabulcc legis digilo Dei salvalus, Eeclesiam significat, passioneChristiadoe-
esse scriplaereferunlur, et inEvangelio Dominus dis- moniaca dominatione liberatam. Tropologica id est
linctionem legis temperaturus, digiio scribebat in moralis loculio ad institutioncm et correctionem
tcrra (Joan, vm). Berie auteni eadera corona inter- morura, sive apertisseu figuraiis prolatasermonibus.
rasilis fieri prsecipittir, quia nimiium ccterni retribtt- respicit. Aperlis videlicet, ut Joannes admonet di-
tio regni non indifferenter omnibus datur, sed pro cens : Filioli tnei, non diligamus verbo nec lingua,,
qnalilale accipientium distincto divinitus examine B sed opere et vcritate (1 Joan, m). Figuralis vero, ut
singtilis quibusque distribuitur. Gorona elenim au- Salomon ait : Omni iempore sint veslimentaiua can-
rea mensceDomini pura et nbn interrasilis esset, si clida: et oteum de capile tuo non deficiet(Eccle. ix).
claritas fulurse juslorum relribuiionis sequalis orani- Quod esl aperte dicere : Orani tempore sint opera
bus panderetur : instar videlicet bujns solis mun- tua munda, el charilas de corde tuo non deficiet.-
dum, cujns splendOremDeus indiffercuter super bo- Anagoge, id est ad superiora duceiislocutio est, qiioe
nosel malosfacit oriri. At quia sicut slella slellce deproemiis futuris, et ea quoein coeliscst vifa fulura,
differt in claritate, ita erit elfesurreclio hiorluoruni, sive myslicis seu aperlis sermonibus dispulat. Aper-
corona menscc Domini, variis distincta sculpturis, tis scilicel, ut, Beali tnundo corde, quoniam ipsi
sed compeleriler ordinatis, apposila cst. Una etenim Deum videbunt (Matlh. v). Myslicis vero, ut : Bcati
vita ftittira, omnibusest proraissa justis, sed multi- qui lavant stolassuas, ul sil polcsias illis in licjno
formis in illa pro diversilate meritorum gloria est vilm, el per portas intrcnt in civitalem. Quod est pa-
singulorum. Quod vero descripta prius una corona tenter dieere : Beati qui mundant suas cogitationes.
stibjungitur, et super illam altera corona aureola, et aclus, ut poteslalem habeanl videndi Dominum.
de illoriiriipotest proemioreete inlelligi, qui genera- Clirislum, qui ait : Ego sum via, veriias, et vila-,
lia Seripturre sanctcemandata sponlanea vitsc perfe- a (Joan. xiv). Etper doctrinam alque exerapla proece-
clionis electione transGCndunl, ideoque specialem dentium Patrum, inlrenl in regnum coelorum. Sub
prce csetefis.fidelibus retributionem voluntariceobla- tcr coronatnernnl circuii anrei, ut tniltaniur vecies
tionis exspcetant. Vel cerle corona aurea labio per eos, ut possit mensa portari. Ipsos quoque vccies
niensae DomiPiapponitur, cum in vcrbis s&crceScri- facies de lignh selhhn : el circumdabisauro ad subve-
pturce discimus egredientes e carne animas ad hendammensam. Aplesubter coronam erunl circuli,
selerna in ccelis prccmia esse recipienclas. Et super quia libris sancti Evangelii in hac vita ulinmr, coro-
illam altera aureola superadditur corona, cum. in nam vero vitce superftcefuluram in coelis speramus.
eadem Scriplura reperitur, quod eis sublimior in Per quos videlicet eirculos immittuntur vectes ad
fme sceculigloria in corporum quoque immortalium snbvehendam mensam, quia doctores sancti, ut ver-
receplione servelur. bis sacri eloquii corda audienliurn reficiant, ipsi per
Qualuor quoqtie circulos aureos prwparabh, et po- omnia mentem suam necesse est in evangelica lectio-
nes eos ih qudtuor angulh ejusdem mensw per singu- nefixam teneant, quatenus ad fidem sensumque il-
los pcdes. Hcec ut snpra de arca exposuimus, eliam lius omnem interpretationis ac doctrinccsuceinten-
liie accipienda sunt. Qualuor namque circuli aurei, tionem dirigant. Patabis et acetabula ac phialas, tlm-
qualuor sunt Evangeliorum libri, per quorum fidem ributa et cyalhos, in qidbus offerenda snnl libamina,
eontigit ut omnis Scriplura sancla per mundum le- ex auro purhsimo. Varia vasa qucead offerenda suot
geretur, et intelligerctur uiiiversujn. Qualuor au- libamina facta, varice sunt distincliones eloquii di-
tem pedes habel mensa, quia quadriformi ratione, vini, pro dispari capacitale audientium. Non enim
omnis diviaofum eloquiorum series distinguitur. In< una eademque omnibus potest convenire doclrina.
libris namque oranibus sanctis intueri oportet,quse Aliler namque sapientes, aliter insipientes, aliter
ibi aeterna intimentur, ques facta narrentur, quse fa- divites, aliter pauperes, aliter sani, aliter infinni,
ctura pronuntientur, quoe-agenda praecipiantur vel aliter senes, aliler juvenes, aliteryiii, aliter femince,
moneantur. Item mensa tabernaculi qualuor-habet aliter ccelibes, aliter conjugati, aliierprcclaii, aliter
pedes, qttia verba coelesiis oraculi, vel bistorico in-f subditi docendi sunt. Qusetamen vasa omnia ad
telleclu, vel allegorico, vel tropologico, id es! mora- mensam labernaculi, omnia ad offerendalibamina
lii vel certe anagOgico solent accipi. Historia nam- pcrlinent : quia qtisecunqueprudens doctor diversa
que esl, cum res aliqua quomodo secundttm litterani pro diversilate audienlium lot[uitur, urtiversa in
facta sive dicta sil, plano serinonc refcrtur : qu.o- regula saorsc Scripturse reperiuiiluiyatque ad.bffe-
 U5 COMMENTARIA:1N EXODUM. — LIB. III. "< ToO"
renda Doraino vbla bonorimi operum corde excitant Ak.super alios panes adjiciebatur. Imponebahtur ergo=
aujitorum. panes sabbalo in roensam Domini, ea ulique inten-i
Et poncssuper mensam panes propbsilionts tn cmi- tione ponentium, ut trahsaclo sabbalo,,ibideui per
speciu meosemper.Panesproposilionis super mensam septem dies operandi manerent. His quoque trans-
positi semper, doclores sunt spiriluales, qni in lege missis, altero superveniente sabbato, in refectibnem:
Domini die ac nocte meditantes cunclis Ecclesiam summi sacerdotis et filiorum ejus consummarentur :
inlrantibus refectionem verbi coelestis offerunt. Qui quia nimirum iu primordio nobis Deo devotcecon-
recte proposilionis panes vocantur : quia in propa- versationis accipienda requies et vita; ccterna pro-
tulo semper esse debet universis fidelibus sermo sa- mitlilur, ca lamen conditionei, ut per labores et,
Iutis, neque unquam in Ecclesia deesse oportet piis opera bona vilcc temporalis ad eam pfertinete de-
auditoribus verbum solatii. De his panibus in Levi- beamus.
lico plenius quot et quales faciendi, vel quoraodo
CAPUT XII.
por.endimeritit, refertur, dicenteDoriiino ad Moysen:
Accipies -quoque shniiam, el coques ex ea dttodechn De candelabro.
panes, qui singuli habeanl dnas decimas : quorum Facies et candelabrum duciile de auro purisshno
senosaltrinsectts super mensam purissimam coram' B (Exod, xxv).Candelabrumiabernaculisicutet mensa,
Domino slaiues. Et pones super eos thus lucidhsi- universalem prcesentis tempoiis Ecclesiam designat.:
mum, utsit panis in moninienlum oblationis Domitti. Ideo namque sunt anle velum intra quod arca lesla--
Petsingula sabbata mulabunlur cotam Doniino, sus- menti posila esl, quia needum ad visionem in coelis,<
ccpiia fitih Israel fmderescmpiterno : eruntque Aaron stii Redemptoris meruit intromitti. Sed mensa, quia-
et fi.icrnm cjus, nt comedanteos in loco sanclo (Le- his qui esuriunl et siiiuntjustitiam, victum quolidie
vii, xxiv). Duodecim ergo panes in mensa laberfta- coeleslem, ne in tenlaiionibus deficianl, impcndit;.
culi, duodecim sunt aposloli, et omnes doclrinse il- Gandelabrum est, quia iter lucis erranlibus ostendit.
lorum sequaces in Ecclesia : qui quoniam usque ad Mcnsa pariter et caiidelabrtim est, quia sanclis-
consummationem soeculi populurn Dei alimoniis edocta litteris, el animam;esurieiilem saliare bonis,;
verbi rcficere non desinunt, panes duodecim propo-: et sedenlibus in lenebris alque umbra niortis, luccr-
sitionis nunquam de mensa Domiiii recedunt. Et nam verbi subministrare, didicit : Hastile ejns,ca-.
bene iidem panes non de qualibet farina, sed desi- Ittinos,scyphos, et sphwrulas,et liliaex ilto proceden-
mila fieri jubentor : quia nimirum quicunque aliis lia. itastile candelabri ipse qulesl caput Ecclesiee;
verbum vitse miuisfrant, primo ipsos necesse- est medialorDei etbominum,Tiomo ChrislusJesus debef
virtutum frugibus operam dare, quatenus ea quae C intelligi: de cujus corpore quod nos sumus, quasi c'e
proedicando admonent etiam faeiendo commendent.- calamis ex haslili procedehlibus dicit Aposlolus.:
Bene eliam iidem panes seni altrinsecus super men- Ex quo toium corpus pet connexus el conjuncliones
samstalui prsecipiuntur, propter concordiam scilicfet subininhtratum et conslrucium, crescilin augmen!unt>
charitatis el socictatis. Nam et Dominus binos ad Dei (Colos. n). Calami ergo procedenles.de liastili,
prcedicandum discipulos roisisse perhibetur : figura- prcedicatores sunt,qui instiluli a Domino,,duIcemso-
liler insinuans, quia sancli doctores nunquam ab in- nmn in mtindo ediderunt : videlicet canlicum no-
vicem, yel in assertione verilatis, vel in affectu di- viim. Calami stint omnes Ecclesice filii, diCentesibi
lectionis discrepant. Et thus lacidissimum super pa- Propheta \CantaieDomino caniicum nbvuih-rlctusejusk
nesponitur in monimentum oblalionis Doroini, quan- ab extremis terrw (Psdl.cxLix). Quia vero scyphi
do pise sanclorum actioui ac doctrinse oratio pura vino repleri solent, non iramerito per eos, rivenles
additur : quo pcr hoecutraquerile soeiata, semper audieaiium designantut, qui ad vocem pradican-
r-iemoria sacrae oblationis in conspeclu summi ar- tium,vino scientise teplentui. Et quoniam eodem
bitri appareat. Bene aulem per singula sabbata pa- vino intetnoe dilecliohis inebiiala corda fidelium, in-
nes coram Doraino mulari mandantur. Panes nam- faligabili desiderio ad Deuhi tendunt, recle in can-
qne qui pei sepieni dies operandi in mensa Domini " delabro posl scyphos sphserulcefiunt. Sphcera er.im
fuerant posili, sabbato novis mutantur, cum doclo- ex omni parle volvilur, quia himiruni raentes ele-
res qtiique sanclse Ecclesi;e, completo tempore sui ctorum, nec adversilalibus sseculi ullis retineri, hec
sancti laboris, setema in coelisqtiiete remunerantur, prosperilalibus gossunt cofrumpi; quin in omnibus
et alios posl se in idera opus laborandi in verbo, quce occurrunt, ad Deum persancla desideriaprofi-
sub ejusdem spe retributionis relinqunnt. Coqueban- ciant. Et bene post calarabs, seyphos et sphserulas,
tiir aulem panes anle sabbatum, ut Josephus scribit in c.indelabro lilia defbrmantur,~quia ppst gratiam
duo, et duo divisira ante sabbatum; et sabbato mane praedicationis, post inebriationera polus spiritualis,.
cblaii super sacrara racnsam, ponebaniur seni ad post irrevocabilem sanctse operatlonis prbcursum,.
alterutros conversi, duabus pateris aureis superpo- illa virens patria sequittir, quse aniinabtis sahotis, id
. .siiis thure plenis, qui permanebant ad aliud sabba- est floribtis vernat setefnis. Sex catami egrediehiur
tuin. Et tunc pro illis alii deportabantur, illi vero de taieribus,, tres ex unb lalere , ei tres ex dltero.
sacerdotibus exbibebantur. Et thure incenso in igne Conslat quidera numeriini 'senafiura, in <]po faclus
sacro in quo omnia holocausSa fiebant, aliud thus est mundus, operuni pefffectioricmdesignare. Scd
 m B. RABANIMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 152
quoniam ita positus est in descriptiorie calamorum, A sto adhserere curaverit, tanto vicinior in iUa vita,
ut bisin ternos dividalur, magis deternario dicen- ejus visione fruetur.
dum. Tres namque calarai de uno latere hastilis, et Tres scyphiquasiin nucis modum per caiamossin-
ires egrediuntur de allero, quia fuerunt doctores gulos, sphmmlmque simul et lilia ; et tres similiter
ante advenlum Domini in came, qui fidem sanclse scyphi inslar nucis in calamo altero, sphmrulmque
Trinitalis mystica voce designarent, et quanlum ru- el lilia. Hoc erit opus sex calamorum, qui producendi
dcs adhuc capere poterabt, prsedicarent. Unde est sunt de hastili. Nucem in figura prsesentis Ecclesise
illud Psalmistce : Verbo Dotninicwli firmati sunt: et poni solere, leslatur Salomon, qui ex persona do-
' ctbrum fideliuto loquitur : Descendi, dicensin Can-
gpiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal, xxxu).
Suiil raodo doclores, qui eamdera fidem sapctae Tri- tico canticorum, ad horlum nucum, ut vidcrem poma
nitalis aperte prsedicent, ita ut pranes qui ad Chri- convallium (Cant. vi).Sicutenim nuxjdulcemquidem
stum pertinent, eadem debeant fide consecrari, di- habet fruclum interius, sed non liunc ostendere fo-
cente apostolis Domino : Eunles ergo, doceteomnes ris, nisi fracta testae durilia potest, sic justorum
gentcs, baptizanles eos in nomine Patris, et Filii, et vita prsesens, ita suavitatem gratise spirilualis in-
Spititus sattcii (Malth. ull.). Ilem tres calami ex limo corde conservat, ut haec a proximis quanla sit,
uno latere candelabri, et tres prodeunt ex altero, B nullalenus valeatperspici, donecsoluto corporis do-
quia et ante et post incarnationem Dominicamterni micilio, libere se animse ipsorum alterutrum, in
fuere gradus eorum qui fideliter in Ecclesia domino coelesli luce conspiciant; et quanla singulsegratia
deservirent: conjiigatorum videlicet, conlinentium sancli Spiritus fulgeanl, quantum unaauseque dili-
et rectorum; quorum distantiam Ezechiel propheta gatut ah altera, nulli prorsus remaneat occultum.
mystice describit, cum veniente plagarum articulo, Fiuntque scyphiin candelabro adnucis roodum, cum
trfes tantum:vifos, Noe videlieet, Danielet Job, Jibe- quilibet electi vino sapientioe repleri desiderantes,
randos esse proedixit. ln Noe namque qui arcatn in ad exemplum sese informare sataguntproecedentium
undis rexit, praepositos Ecclesise; in Daniele qui in justorum, quos magna invisibilium bonorum dulce-
aula regia continenter vivere sluduit, continentes dine ac dilectione plenos esse noverunt. Quod au-
sive virgines; in Job qui in conjugali vita positus tem per singulos calamos tres fuere scyphi, sphae-
mirandum cunctis exemplar patientise praebuit, bo- rulcc et HHa,significat ternas temporum differenlias,
norumvilam eoivjugatorumostendit. Ilem eorumdem quibus elecli, et ante incarnationem Dominicam,
in Novo Testamento dislanliam Dominus sub figura et postea DCo devote vixerunt. Fuerunt etenim
insinuat, eorum qui in lecto, in agro, in mola repe- jusli ante legem; fueruntsub lege; fuetunl tempori-
riendi surit in die judicii: c quibus singulos assu- C bus prophetarurii: item post ascensionem Domint-
mendos, et stngulos dicit esse relinquepdos (Matth.. cam congregata est Ecclesia primiliva de Israel.
xxiv.)-Nam in lecto quies conlinenlium, in agricul- Congregatui nunc Ecclesia de gentibns : congie-
tura induslria praedicantium, in gyro molae Iabor ganda est in fine mundi, de leliquiis Isiael. Habe-
cxprimitur conjugalorum. Et quia in omnibus his bat ergo calamus primus in uno latere tres scyphos,
gradibus quidam eligendi, quidam vero sunt repro- sphcerulas et lilia, quia in parte doctorum ante in-
bandi, reclede singulis dicilur, quia unus de duo- carnalionem Domini erant tres ordines eoruin qui
bus assumetur, et alter reliiiquetur.- Quia vero in haustum gratice cceleslis quasi scyphi sitirent, et
parte electorum sublimius est meritum prsedican- invia Doraini promplissime quasi sphseiulsecune-
tium, quam eorura qui solumniodo continentise, et rent, supeinse donum retribulionis, quasi candorem
Kon etiam operi doclrince student; item sublimior liliorum odoremque gaudenter exspeelarent; id est
continenliuin quam conjugatoruin conversatiO, recle anle legefti, sub lege, sub propbetis. Secundus cala-
supremi calami qui hinc et inde de hastili procede- mus el ipse habebat tres scyphos, sphserulas et lilia,
bant, eos quiin ulroque Testamento inter virtutes quia continenles illius temporis seque tres ordines
alias, doctrinae studiis sese subdidere, designant. sanclorum in praefata dislinclione temporum habe-
Recte inferiores calami, qui ex utroque hastUis la- bant, potum spiritualem desiderantes, viam manda-
lere prodeunt, vilam continentium Deo devotam. torum Doniiiii currenles, et coelestia praemia prse-
Recte infirai calarai, et ipsi ex eodem unius cande- slolanles. Tertius similiter calamus tres scyphos
Jabri stipite orti, bonorum vitara conjugum, in et sphserulas, et tria habebat lilia, quia mulii erant
utriusqpe Testamenti lempore, uni eidemque.Do- conjugali ante legera, mulli sub lege, mulli in die-
niipo fideliter servientem, typice demonstrant. Di- bus prophetarum, qui verbum Domini audire, qui
versis ergo locis calami procedunt de hastili,: qui viam ejus correre, qui bonorum prsemiaoperum ab
lamen onines sup quique loco etordine reflexi in ipso exspeclare gauderent. Item ex alio lalere hasti-
altum ad unam perveniunt summitatem, quatenus lis, et primus calamus et secundus et tertius", tres
sequalem supra se positionem lucernarum valeant scypbos et sphserulas, tria quoque Hlia habebat,
conseryarp. Quia nimirum electi et si meritorum quia in Novo quoque Teslamento, el in doetoribus,
sunl gradibus discreli, una sunt fide veritaSf.sim- el in conlinenlibus, et in conjugatis Deo devotis
buli, ad upaln in coelisluceni seternse veritatis per- tres fuere ordines lempore distantes, hoc est in pri-
•venluri. Et quanto quisque ^iltius in hac vila Ghri- niiliya Ecclesia de Israel, in nostra electione de gen-
153 COMMENTARIA IN EXODUM. — LIB. III. 131
tibus, in ultima colleclione reliqttiafurri Israel.qui. Ahabuit, priusquam mundus esset apttd PatrCm. Et
universi suo quique tempore verbo vitse debiluri in recte hic scyphus, sphserula et lilium, calamis altior
viam pacis properare, candorem perpetuse Iucis vi- eminebat, quia nirairum dotia quse mediatori Dei et
deredesiderarent. hominum, homini Jesu Cliristo Deus Pater coritulit,
In ipso antem candelabto erunt quatuor scyphi in omnem humanse capacitalis modum transcenduht.
nuch modutri, sphmrulmque per singiilbs et liiia: Unicuique ehim nositum duta est gralia, secuhdum
sphwrulw sub duobus calamis per ttialoca, qui simul mensuram donalionh Christi (Eph. iv). In ipso autem
sex fiunt, ptocedenles de haslili uno. Diximus ipsum Christo, sicut Apostolus ait, habiial oniriisplenitudo
candejabrum, idest, slipitem candelabri medirim, divinilntis corporaliter (Col. n). Sequitur : Et sphm-
de quo calami procedebant, Dominum Salvatorerii rulm igitur et calami ex ipso erunt: univetsa ductilia
designare, de cujus gralia jusli quidquid boni ha- de auto puthsimo. Omne enim opus candelabri, hoc
bent, accepefunt. UrMeipse in Evarigelio cum dixis- est et stipes medius et calami ex ipsb procedentes,
set discipulis : Ego sum viiis, vos palmiles, cOn- cum omni suo ornatu, de auro fiunt; quia el Domi-
tinuo subjunxil : SfcuJ patmes non potest ferre fru- nus ipse specialiter immunis a peccato, atque ope-
clum a semctipso,nhimanserit in vite, sic nec vos.riisi ribus juslitice per omnia prceclarus in mundo appa-
inmemanserilh (Joan. xv). In quo niinirum cafidelabro ^ ruit, et eamdem innocentiam alque justitiam, mem-
quatuor scyphi sunt facti, quia in qtiatuor libris bra ejus in hac interim vita, quantum valent iroi-
sancti Evangelii qui de Domifiosunt conscripli, gti- fantur, in futuro autem veracitef ipsi adhaerendo
stum vini novi, hoc esl doctrincecceleslis invenimus, proficiunl. Et apte idem aurum ductile fuit. DtiCtile
quod non ulres veteres, hoc est mentes lerrenis ad- namque feriendo producitur, quia et Redemplor qui
huc desideriis inhserentes, sedtantum innbvala per ex conceplione et nativitale perfeclus est Deus et
spiritum gratise corda fidelium, ca;;ere queunl. Sutit homo exstilit, passionum dolores pertulit, ac sic ad
per singulos scyphos sphaerulaesimul et lilia defor- resutrectionis gloriam pervenit. Et omnes qui volunt
mata, quia idem Dbminus qui poculum ftobis sapien- pievivere in illo, persecutionempatiunlur: qui et ipsi
lice spirilualis propinavil, cursum quoque pise ope- quasi melallo feriendo dilalali, perpassionis contu-
rationis inoffensumac prompluift, el habendum 110- melias, el immortalitatis gratiam proficiunt. Facies
bis ostendit, et ul habere possimus, Ipse donavil; et lucetnas septem, et pones eas super candclabrum
et ne in yacuum.ctifreremus, claritatem nobis patrice utluceant exadversb (II Tim. m). Lucernae septem,
cceleslis ad quam intenderemus, promisit, el hujtis septem sunl dona Spirilus saneti, qucc et in Dbntino
nobis aditum, sua gratia pafefecil. Vel ccrte qtiia ac Redemptore nostro cuncta semper manserunt, et
sub duobus calamis per tria loca, scyplii, sphcerulae inmembris ejus, hoe est omnibus electis, pro ejus
el Ulia.mandahlur fieri, possumus hsec ita myslice volunlate distributa sunt. Ponunlur ergo lucemce
inlerpretari, quia tribus fidelium gradibus, de qui- seplem super candelabrum :• quia super Redempto-
bus saepiusdixiifius, conjugalorum scilicet, conlinen- rem noslrutn primogenilum de radice Jesse, requie-
linm et virginum, et doclrinam verilalis aperuit, et vit spiritus sapientim el intellectus, spirilus cbnsilii et
cursum boni operis imperavit, el hsercditatis semper foiiiludinh, spiritus scienliw et pielatis : el imptevit
immarcescibilis atque incorruptce benediclioiiein eum spiritus limoris Domini (Isai. xi). Et sicul ilem
promisit alque donavit: Et apte scyphi, sphserulse ipse per eumdem loquitur prophetam, Spiritus Do-
et lilia cahdelabri, non super calamos, sed sub cala- mini supcr me, eo quod unxerit me (Isai LXI). Quod
mis esse jubentur, quia corda prsedicantium, iftio autem. dicitur, ut luceant ex adverso, hoc est quod
oninium electbrum, ne ad infima delabi possint, do- propheta subsequenler adjecit : Ad annuntiandum
nis, mandalis el promissionibus Doniinicis suslen- mansuelh mhit me , ul mederer conlritos corde, et
tanlur, alque ad amanda et quoerenda coelestia sub- prwdicarem captivh indulgentiam, et clausis aperlio-
levantur. Aple scyphi, sphserulseet lilia, sub dubbus netn; ut prwdicarem annum placabilem Domirii, et
calamis suiit, quia in ulroque Testamenlo fidelibus, TJ diem ultionh Deonoslro (Ibid.).
quamvis cajremoniis distantibus, eadem devolib Do- Emunctoria quoque^ etnbi gum emuncta sunt ex-
mino serviendi mafidata, eadera est gloria regrii cbs- stinguanlur, fianl de auro purhsimo. Sunt efiim quse-
leslis conservata. Quartus autem scypbus, sphserula dara in Scripturis divinisita prceeepta, quceperpeluo
et lilium, qusesupra calamos omnes juxta summita- jure, et in hac vita, et in futura semper observari
tem fuere candelabri ipsius, proprie ad Dbniifium debeant, ut est\illud: Non habebis deos alienos co-
pertinel Salvatorem, qui non solum electis suis vir- rant me\(Exbd. xx), et, DiligesDominumDeum tuum
tutum scienliam,operationera etreraunerationem tri- ex lolo corde tuo, et ex lota anima lua, el cx lota vir-
buit,verum eliam in seipso idemhomoChfislus figtifam tule lua; et diliges proximum luum sicnl. leipsum
ostenditscyphi, cum seplenum Spiritu saiictodecla- (Deui. vi). Sunt alia quce toto hujus vilce tempore
ravit, Formam prsetendil spbaerulae,cum apparens in observanda jubentur, sed in.futura vita mercedem
mundo, absque ullo circumstrepentium rerum obsla- suceobservalionis selernam percipiunt, ut est illud
culo, exsultavitut gigas ad currendam viam. Speciem Evangelii: Facite vobisamicbs de mammona iniqui-
monsfravii lilii, cum resurgens a morluis atque talh, ul et ipsi recipiant vos in mtema labernacula
ascendens ad ccclos, clarificatus est ea claritate quam (Luc. xvi). Ilic cnim ad tcmpus eleemosyncefacien-
 155, R. RABANIMAURI ARCHIEP. MGGUNT. OPERUM PARS I. 158
dse: ibi pcrpelup eleemosynarum est fructus rec.i-jA singulis secundum operd ipsorum (Pscit, LXI).Utrum-
pifendus. Suntitem alia quse tempore Veteris Tesia- que tamen et plumbum scilicet el aurum, talenii ha-
menti diligenter, jubenle Doraino servala, nunc co- bet mensuraro , quia ci in damnando impios, et ia
ruscanfe per orbem Evangelio, non juxta litteram, salvando ac coronando clectos, justa est nostri sen-
sed juxta sensum raysticum, in Ecc'cs>a jubenliir fentia conditoris:/nspice et fac secundnm exemplar,
pbservari, ut est cuslodia sabbati, ut ritus hostia- quod libi in montemonstratum esl. Hnjus mysteriuni
rum, et sanguis agni paschalis, cseteraque hujusce- prsecepti, facillime ex eis qusesuperius exposita sunt,
modi quce suo qtiidem tcmpore solerler cuslodita a palet. Ostensum namque est Moysi in monte exem-
populo Dei, quibas ellycbnia in lucernis candelabri plar candelabri quod facerel, quia in altttudine in-
ardebant, infusa oleo pise dcvotionis, elincensa igne timse contemplaiionis, didicit aperte muliifaria
verbi coelesiis. Cum vero ab aposlolis atque apo- Christi et Ecclesise sacramenta : quav lamen non
stolicis viris prcedicatur his clhujusmodi observa- aperte populo qucni erudiebat, proferre valebat, sed
lioDibus finem aDoniino impositum,.cunctaquespi.ri- lypice polius per figuram et opus candelabri ac va-
tualiter magis in Ecclesia quam juxta lilleram esse sorum ejus, signabat, donec veniret ipse Dorninus
servanda , quibus emulgebantur ellychnia candela- ac Redemptor noster in carne, qui inieriofem ejus-
b.ri, ut reparata melius luccrent, quia sublimius in- BJ dem figurcesensum, Ecclesicesuce data sancti Spiri-
lelfecla per spirilum sanctse Ecclesicelucem doctri- tus gratia reseraret. Tabernaculum qtiod fccit Do-
nse saluiaris prccbcbant. Emunctoria ergo et vasa in miho Moyses iu solitudine, sicut et teniplum qucd
quibus quse emuncta sunt exstinguuntur, fiunt de fecit Salomon in Jerusalem , slaltim sancloeuniver-
auro purissimo, quia et divina smit verba, quibus salis Ecclesice designat, vquccpartim jam cum Do-
ccssatio cccremoniarum Iegalium prcedicatur, et Dei mino regnatin coelis, parlim in prasenti adhucviia
gratia sunt illustrala eorum corda, in qttihus eadeni decedentibus ac succedentibas sibi membris suis,.
figurata.legis adumbratio finem accipit, ul succe- peregrinalur a Domino. Et quidem in utriusqtie
dcns Evangelii yeritas clarius mundo luceret. Item constructione domus, hcec principalis solet esse di-
quia finila morlali, etsuccedentevilaimmoriali,ces- stantia figurarum, quod lahernaculum prsesentis
sabunl maxima ex parte opera vel dona lucis, qni- oedificiumEcclesise, quo quolidie in laboribus exer-
bus nunc uliraur, ut sequanlur ceternoeprcemialucis, cetur, lemplum futtirae requiem designet, quce quo-
in prossentia divinae visionis, illa Scripiurarura te- tidiana aniraarum hinc post labores exeunlium re-
siinionia, qucebsec fulura esse teslanlur, emuncto- ceplione perficitur. Quia nimiruiri tabcrnaculmn
ria nimirum snnt aurea : quia ipse futurse clarilatis Moyses cum populo Dei in via adhuc positus, qua ad
eximia sunt. Vasa quoque in quibus ea quaeemuncta C terram repromissionis pergebat, condidil: Salomon
suni exstinguunlur, corpora utique sunt, et corda autem templum ipsa jam lerra repromissionis, et
omnium jitstorum immprtalia. Et ideo rectissime regno in ea politus , construxil. Moyses tabemacu-
auro assimilata, in quibus exoptalissima haecimmu- lum in solitudine, Salomon templum in Jenisalem,
taiio fiel, uf post lemporalia Dei benefieia, adccler- quse interpretatur ufsfo pach. Quoniam hic quidem
na perveniant. 0'Miie poiidus candelabti cum univer- Ecclesia in labore et serumna vitae labcn.lis, iii siti
sis vasis suis, habebit talentuin auri mundhsimi. et esurie regni perennis sedificaltir : illic taraen in
Omtie pondus eandelabri cum universis vasis suis, visione ac perceplione verce pacis consnmmattir.
omne Cbrisli cotpus est, cum ipso capile nostro Untle bene in lempli construclione dictura est, quod
mediatore Dei et hominum, cum universis electis malleus et securis, et omne ferramentum, non sunt
suis, a sumpiis usque ad infimos, ab his quibus ma- audita in eo ctun cedificaretur. Prseparatis estra Jeru-
jor inter nalos mulierum nemo est, usque ad eos de salem cunctis lapiciibus ac lignis, alqtiein posilionem
quibtis dicit. Videle, ne condemnatis unum de pu- ordinis sui decenter aptatis quoe ibi facillime.atque
silis istis qui in me credunt. Qui iiimirum omnes, indubitanler, suo qucequcloco reduita, aut cccmento
in diversis licet gradibus, oetatibus, sexibus, condi-. necterenlur aut clavis. Quia videliccl m pace super-
tionibus, ingeniis, temporibus, uni eideraque auctori nae bealitudinis, non est tribulalionibus noslra exa-
ac daiori perpetuoe Iucis, suo quique tcmpore ac minanda fides aut vita probanda , sed quae in prse-
ioco quibus candclabro aurco fixa radice mentis in- senli sseculo castigata, et coelesiibt;s erat sedibus
hcerent, quo ejusdem parlicipes lucis fieri possiiit. regulariier aptata , ibi glutine et .vinculis mutuce
Quod videlicet candelabrum, recte lalentum auri cbaritatis, ne perpeluo dissolvi queat, in conspectu
mundissiini habere debere memoratur. Talentum eliam.sui conditoris ac regis, ad inyicem copulan-
namque ponclus plenum ac perfcctum est, quia da. Item figura utriusque sanctuarii potesl genera-
jastus Dominus in omhibus viis suis. Et qtii suam liter ita distingtti, ut opus tabernacu-li tempus syiia-
gratiam in hac vita fidelibus ut bene opsrentur tri- gogce, hoc estantiquae Dei plebis, opas vero lempli,
buit, ipse coronam juslilice in illa vita bonis corum Ecclesiam, id est, illam electorum mullitudinem,
operibus reddit. Cui conlra Zacharias propbela, qucepost incarnalionem Dominicam ad fidem venit,
iniquitatem super talenluin plumbi sedere describit significet: quomodo videlicet labemaculum Moyses
(Zach. v): quiaet reprobisin eodern jtisto examine, cum sola Hebrceorum plebe consummavit, lerapliim
juxta actus ipsorum restituii; quia lu reddes, inquit, vero Salomon collecta proselylorum nmltiludine
 157 COMMENTARIA1N EXODUM. — LIB. III. 158
perfecit, adjuvante eum rege Tyrio cum artificibus A . cxtra velum altare ihymiamatis. Item in medid
suis qui neque nalura Judxi, neque professione fue- ipsius sancluarii, candelabrnm in parle australi :
runl. Constat enim , quia priori Dei populo decto- mensa vcro stabat in seplentrionali. Altare holo-
res, non nisi ex ipsa eorum gcnle prccfuerunt. At causli foris ante iiigfcssum sancluarii , labrum
vero Ecclesice rfectores primi quidem fuerunt de: ccncum inter hoc altare et labernaculnm ; el circa
Ilebraeis; verum mox crescente ea ac dilata per< omnia alrium tabernaculi, lopgitudinis habens cu-
orbem, eliam de gentibus structores sunt ejus exorti, bilos centura, latiludinis quinqtiaginta. His ergo di-
adeo ul ipse quoque evangelisla Lucas, et Timo- lucidandi gratia breviler prcelibatis, videamus ipsa
theus ac Titus viri aposlolici, de vocatione gentiura, verba liistorice, quo pcr bcec allitis atquc •hpefliusad
ad prcesulatura ejus pervenerint. Verum si diligen- sensiim allegorise pervenire queamus. Cum Moysi
tius inspiciamus , ulriusque doimis cedificationem, Domiiiiissecuro in morite Sinai quadraginta diebus
ct lolius Ecclesioe pfccsentis stalurn mystice descri- ac noclibtis constilulo, legis cccrenionias et ritiimi
bit, quce ab initio mundance conditionis, usque ad vivcndi iradcrel, ait inler alia. ,.
ullimum qui in fine sccculinasciturus est electum, CAPUT XIII.
semper oedificarenon desinil, et futurce quoque glo- De faciura labernaculi, hoc est cortinarum decem,
riarii vilce , qua nunc cx parte fruitur, sed post bu- B; sagomm undechn, operimentisieriii el quarli peili-
jus lerminum sceculi, in omnibus suis membris, in bus.
octernumfruituraest, mirabili figurarum varietate Tabernaculum vero ila facies: Dccem ccrtinas de
depingit. Unde nos aliqua de labernaculo Domino bysso ralorta, ct hyacinllw ac pttrpura, coccoqttebis
opitulanle dicturi, primo ipsum invocantes, humili tinclo, variatas opere plumatio facies (Excd. xxvi).
cliam prece deposcimus, revelare oculos cordis no- Tabernaciilum Dorainifit ex cortinis diversa colorum
stri, ut considerare queamus mirabilia de Iege ejus, specie varicgatis, quia sancta ur.iversalis Ecclesia,
et in preliosorum decore metallorum ac vestimen- cx mnltis electorum persnnis, ex multis per orbcm
torura inlelligamus omatum nobis morum, fide ac ecclcsiis, ex variis-virlutum fioiibus sedificatur. Cujus
devolione fulgentium, esse commendatum. Neque omnis perfectlo in denario numero contine;ur, quia
enim nobis aliler sermo ille apostolicus potest con- qtiaquaversum Ecclesia per mundiim in diversis gen-
venire, quo ait: Vosenim estis templum Dei vivisic- tibus ct tribubus et jiopulis el linguis diffusa est, tota
ut dicil Deus: qucniam hihabilaboin illis', et inier eos in sola Dei et proximi dilectione quccdecalogolegis
ambulabo (I Cor. vi). El quod Joannes audivit vocem esl comprehensa subsistit. Neque aliter quisquam
magnam de throno diceniem: Ecce labernaculum Dei potest vcraciter ad Ecclesisemeinbra perlingere, nisi
cum Iwniinibus, et habilabit cum eis (Apoc. xxi). C ( integro corde, et eum per quem oedificattir, et eos
Quem ornatum sive tabernaculi sive lempli male- in qtiibus sedificaturEcclesia , hoc est Deura et ele-
rialem, religiosi mundique cordis et corporis cultu ctos ejus arnare didiceril. Vafius aulem coloruin de-
imilemur. Sed et cerlius de spirituali sensu disse- cor quo coedemsunt cortince dislinctoe, variarum est
ramus. Primo de ipso materiali textu liiterrc, pau- gralia virtutum, quibus sancta Ecclesia mirabili ac
lisper videamus. Eral tabernaculum domus Domino prorsus ccclesti ailc composila in conspcctu sui re-"
consecratum , habens longitudinis ctibilos triginta,- splendel aucloris. Bysstis ergo qucede lerra quidem
latitudinis decem, aliitudinis ceque decem , tectum • ofitttr, sed eruta de lcrra longo exerCitio siccandi,
habens cequale per tolum, qnomodo in jEgypto et lundendi, purgandi, coquendi et ner.di, gramineura
Palaeslinadpmus nioiis est ccdificandi.Cujus quidem solet perdere , et candidum in se recipcre colorem,
parieles tres, australis, seplenlrionalis et occiden- corpora designat castitatis nitida decore. Quoecuiri
talis, de tabulis sunt compaci.i ligneis, ab utroque carnis quidera illecebris nascentia, magnO contineii-
latere deauralis. Porro pro orienlali parte unus ve- tioe labore quasi nativum exsudant bumorem, atque
ctis erat, unde inlroitus fuit, qni per medias tabulas atl decorem Deo digne pufilalis solerli jejuniorum et
ab angulousque ad angulumpervenirel, id est a sura- vigiliarum , orationum et lectionis, patientiae et hu-
niilate ullima hujus parielis, usque ad parieiis alle- D •* militatis inslantia pervenhint. De C|uibusrecte possit
rius sunimitatem, cui corlince tabernaculi et tecttim illud apostolicum dici: An nescilis quoniam membra
incubuere, ubi et teclorium erat quinque columnis vestra tetnphmt suni Spirilus sancli qui in vobis est
suspensum. Tegebalur autcm domtis et desuper, et (I Cor. vi)? Retorquetur atttcm hccc byssus in corti-
undique cortinis mira varietale conlexlis, quod nas tabernaculi, quoniam non modo lumbos carnis,
proprie tabernaculum vocabatur. Tegebatur et verum eliam ut Petrus admonet, Lumbos inenth no-
hoc undique sagis cilicinis , usque ad terram slrw in sobrielate succingimus (I Peir. i). Ut videlicet
perlingenlibus. Sed et operimeiilum aliud lecto et carnem a lascivis molibus, et cor ab illeeebrosis
dc pellibus arietum rubricalis pictutn est, ct refrenemus cogitalionibus. Ilic accincttts quoniam
super hoc rursum aliud operimentum de hyacinthi- aeris et coeli speciem imitalur, eortinidem mentes
nis pellibus. Erat ctiam cl veluin opcre plumarii eleclorum, omni spe ac desiderio ccelestiaqticerenles
variatum columnis quatuor appcnsum, quo sanctua- significat. Cujus nobis colovis sacraracnlum com- .
riura et sanetuarii sanctuaria dividebantur. Inlra mcndans Aposlolus ait: Sf conresurrexisiiscum Chti-
quod posila erat arca testaraeiiti, et contra arcam sto, quw sursum suni qumrite, itbi Chrisius est iu
 159 B. RABANI MAURI ARCKIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. IS3
dextcra Deisedens (Col. m). Purpufa quia colotemi A favcris, sed supernse bealitudinem quietis exspectat.
sapguinis pstendif, el vera quoque purpura conchy- flipc esl enira quod htijus nfiiperi psalmus, in con-
liprum sangitine lingitur, deyota eorum ;Corda.desi- - summqlione tabernaculi attiluiatur,
qpem totum de
gnat, qui dicere cum Apostolo possunt: Ego nont perfeclione sanctai Ecclesise constat esse caiitatum.
tolum alligari,.sed-et mori.in Jetusalem paratus sum,, Maxime ex eo quod in illo dicitur: Adorate Dominum
ptopter nomen Domini Jesu:(Act. xxi). Et cum Pro-- in atrio sanclo ejus. Et iterum : Et tn templo ejus
pheia Domino: Quoniam propter te morte afficimur i' omnesdicenl gloriam (Psal. xxvm). Apte etenim vi-
totadie,mslimatisumus nt ovesoccisionis(Psql. XLIII). . cesimus oclavus psalmus de consuramatione taber-
Cbccus qujaignis habet speciera, itierito flagranljs-- nacuH iiiscribilpr, quia nimirum in hoe estperfectio
simaesapciorum dilectioni comparalur. Unde et qui-• peregrinaptis in hoc saeculoEcclesiae, ut per fidem
danv exeis, quiahanc prcesente et Goipilante securai et per opera bpna, ad requiem tendat sceculifuluri.
Doriliho conceperapt, aiebant: Nonite cor noslrumi Bene autem seqiijtur : Utiius,mcnsurw fierit universa
ardenserai innobh, cum loqueretur in via, el aperi-- ieniQtia. Etsi enim variante piclura, cortince ad in-
rel nobis 'Scripluras (LUc.uih) ? Cui eontfa de repro- vicem differebant, una lamen omnes erant iongilu-
bis dicitur : Et quoniam abundavit iniquitas, refrige- dinis et latiludinis mensura leraperalce: quia et si
scetcharitqs mullorum (Malth. xxiy). Hcec quasi bisi B donationes habfenfelecli secuhdum gratiam quic data
tihgitur; cum^pibre Dei et proxiiiii fflairimesbit:ciim! est iliis differentes, unus tanlurii Dominus, uria fides,
illum ex toto corde, tofa anima, tota virtute, hunc! unum baptisma, unus Deus et Paler oipnium. Quin-
sicut nos ipsos diligimus. Itaque in His (piatuor cbf- que corlinm sibi jungentur mutuo, et alim quinque
tinarum coloribus, quatuor juslificationes exprimun- nexu simiti cohwrebunt. Verum nos propter hanc
lur electofura. In bysso retorta, caro caslitate reni- sententiam possumus de numero corlin.arum bisqui-
tens, In byacihtho, ifiens superna desiderans. Tn nafi.o eliamita disserefe, qupd sequaees in ulroque
purpfifa, carp passipnibus subjacenSi In cocco bis Testamento diyinoesignayerunf. Et priores quinque
tihcla, niehs inler passiones Dei et proximi dilectione quidem, quaefrontem ac primam tabernacuU parfem
piscftilgepS; - protegebaht sive faciebaiit, antiqui populi Dei typum
Larigiiudo cortinw unius hdbebit vigiiiti octb cttbi- gesserunt, quidecreta legis in sacraniento circumci-
tos:' latitudo quatuor-cubitorum erit. In longitudine sipnis el hostiarum, et variam caeremoniarum obser-
cPitinaruih longahirois Eeclesiae sanetcepatienlia, in vantiam, secunduni litteram implebat. Seqtientes
latitudinfe amplitudo exprimilur charifatis. Qucelat.i- Verb quinqpe cortinse, quse posteriora tabeinaculi
tudb'apte quatuot eiat cubiloium: quia qiiatuoi . legebant, vel etiam sup fegmine faciebant, pos desi-
suht Evarigeliofppi libri," in qttibus Dohiini redem- griaveriftt, qui post adsrerifumDopiini in carneriati,
plofis nbslri exeipplis ae verbis quaditer eadem cha- Jibrps ac sacramenta legis.spiritualiter ipso revelante
ritas sit tenendadocemur; Et quatuor virtutes, in ac donanle, servainus. Allameii eo tenipore quo eri-
quaruihoperatione eadem est charifas exfercenda, id gebatur tabernaculum, omnes ad invicem corlinsene-
est, -leroperanfia^fortitudo, justitia, prudenlia: vide- ctebantur, quia cum universa calhpjicoe Ecclesioe
licet.ihcbrriipta in Deo chafilas atque: integra ciisto- puleliritudo ab initio usque ad terminum sccculiper-
dialtir, qtiod est tepipferatiiice;nullis frangalur in- pepdittir, profeclo quasi una decem cortinartim.con-
comiribdis, quod fest foftitudhiis; nulli alii serviaf, riexio, tabernaciilum Dei cpndecorat. Ansulas hya-
qudd Cstjustitiae ; vigilet in discernendis<rebus, nc cintliitws in lateribus ac sumriiitatibus faties coriina-
fallacia dolusye paulaiim subrepat, quod est pruden- rum,ntpossint invicemcopu/on".IJyacinlhum diximus,
iice. Lohgittidb autem cortinarum viginti octo; erat quoniani aerei colpris est, ccelestiumbonoruto signi-
cubitofuni: qtii est nunierus quateruarius septies ficationi congruere. Ansulis ergo hyacinthinis cor-
dtictus. Septenafib aulem humero prbptfer diem sab- tince invicem copulahlut, cum unica spes siiperfice
baii; solei f jiquies ccterna sanctprumi figurari. Lon- beatitiidinis, omnia pet ofbeifi corda electorum, in-
gittidb ergb Coflinafufii iii qiiater septenbs exiendi- •p ] jiiia eademque devolibne coiijungit. Quse videlicet
tuf etibitosi quia per fidem et custodiam docirince ahstilse apte djcunlur, quia noh solum in late.ribus
evangelicce,pef quccexercitia spiriiualium de quibus corlinarum, yerum etiam in summilatibus, hoc cst
diximus virtutum potenlisi longanimis sancise Eccle- exlfemis aiigulorum terminis, fieri deberent. Neque
siae ad reqtiiemtenditseternaifi. Est et aliudin duo- enim vita laplum et operalip sanctorum communi ad
detricenario huitiero sacrafflenlum seque ad seplena- peffectionem itinere rectse inteptionis properat, sed
riuin peftifieris.Si enim ab uno. usque<ad septem ipsuni quoque initium lionsecoiwersajSonis, qupd per
Omiifesin medlo'iiuriiferOsplferioofdinfenumerare yo- Confessionemfidei et sacrameritorum coelesiitimper-
lueiis, vigirili et oCto cbmpVebis,Uuum namque et ceptionem geri tur, nequaquam ab ipvicerti'.diversum,
dub, et tria, et qqatubf; et quirique, et sex, et se- sed pari etindissiraiH habent oranis verilatis gratia
ptfem, fitinl viginti oCto.iQuia ergo ih partibus seple- connexuro. Termlnuni qtioque vitcc terapbralis, cun-
riarii hunieri vicesimus et pclavus invenitur, merito cti irairis ejusdemqufespei habemus ceftitudine com-
iri ep cbrtinarurii lbrigitudo"coritinelur,quoniam fides; munem, cum ita oculps ifi morte elaudiipus, ut per-
iefpaliferitia^sanClor^^uirivirtultiin vaf ietatc distincia, : cepto prius vialicp iriysterii coelestis, citius nos in
Iii orrinibus quae agif Ct-palittii' hbhvhiimarii gloriam vera inveniendos vlta,: atqiie in hac perpetuo hiapsu-
,M COMMENTARIAIN EXODUM.— LIB. III. 102
rbs esse corifidanius. Quinquagenas ansulas cOrtina A ex utroque populo, imo ex omnibus eleclis, Christi
habebit in utraque parte ita inserlas , ul ansa conlra Ecclesia perficiatur.
ansam veniat, et allera alterrfiossit aptari. Legimus Facies et saga cilicina undecim, ad operiendum
quinquagesimuin annum in lege jubilceum, hoc est tectttm labernaculi. Hic locus in sequentibus ita re-
dimittentem sive inilialum jussum esse vocari,-in quo . petitur: Fecit et saga undecim de pilis caprarum ,
omnis populus ab universo Jabore terrce quiesceret, ad operiendum tectum tabernaculi. Saga ergo quibus
et omnium debita solvi deberent. El in Novo Testa- operitur tabemaculum, rectores sunt sanclse Eccle-
mento scimus gratiam sancti Spiritus die Penteco- siae, quorum industria ac labore decus ejusdem Ec-
stes, hoc est quinquagesima DominicserCsurrectionis, clesiae protegitur, atqueincessabili cura munitur, fte
in apostolos supervenisse, atque inilia nascentis Ec- videlicet vila fidesque electorum liaerelica seducliohe
clesise suo consecrasse adventu. Unde constat eo corrumpi, ne falsorura catholicorum improbitate foe-
numero, vel graliam Spiritus sancli, vel futurse gau- dari, ne tentantium vitiorum sorde atlaminari, ne
dium beatitudinis ad quam per ejusdem Spiritus temporalium subsidiorum inopia possit ad tristitiam
donnra pervenilur et in cujus perceptione stita vera- deduci. Qui quanto se attenlius ad sustinendas sive
citer requiescitur alqtie gaudetur, recte posse figu- repeUendas iiruentium tentationum violentias accin-
rari. Et apte quinquagenas ansas habebanl corlinse, B gunt, lanto ampliorem sqbditis Domino serviendi
qtiibus invicem necterentur, quia non nisi dono Spi- libei-tatem tribuunt; et quasi intus fulgendi copiam
ritus sancti agitur, ut in societale pacis quod est vin- cprlinis prsestant, dum instar sagorum ipsiforis lem-
culum perfectionis, sibimet invicem copulentur ele- pestatis afflictionem tolerant. Recle eadem saga et
cii. Non alia enim quam futurae spes ac memoria cilicina sive de pilis caprarum, et undecim facta esse
sbcietatis ac pacis esse discretos in hac vita, tempo- referuntur: quia nimirum sancli prsedicatores, quo
ribus sive locis Ghristi famulos, una facit pietale altiores merito, eo humiliores esse debent animo,
concordes. Bene etiam dicitur quod ansas cortinse juxla illud viri sapientis : Quanto magnus es,humilia
in utraque parle haberent, ut videlicet proximas sibi le in omnibus (Eccli.m). Undecim quippe qui denct-
ex utroque latere corlinas singulsequceque corlinsei ri.um transeunt, neque ad duodenarium, hoc est apo-
quasi extensis hinc et inde braChiis ampleclerenlur. stolicum numerum perveniunt, transgressionem de-
Qua nimirum necesse esl, ut omncs fideles, ef eos calogi legis significant. Cilicium quoque habilus est
videlicet qui TIOSin Christo prsecesserunt, et eos qui pcenitentiuni, etiam Psalmista leste qui dicit: Ego
secuti sunt, obviis sinceise pietalis ulnis amplecta- aulem dum mihi molesti essent, indUebamme cilicio
mur; et illos qui nos erudiebant in Chrislo, el quos (Psal, xxxiv), hoc est habilum pcenilenliceet humi-
ipsi Christo donanle erudimus, uno omnes in Christo C ^ lilatis, quo furorem persequenfium aut levius suffer-
veneremur affectu. Quia et cortince siugulse ila per rem placidus, aul etiam mitigarem, assumpsi. Nam
adminicula labularum adsuperiora tendebant, ilaut si caprcesemper aut pili sive pelles caprarum feto-
intus in superioribus variato suse picturoe ffore reful- rem peccanliura, el non aliquoties humilitatem pocni-
gebant, ut nequaquam eas quce secum pariter vel lentium signiiicaient,nequaquam ipsura animal inler
jn altum ferebantur, vel in alto positee fulgebant, munda computaretur, neque in laude sponsae dice-
cortinas desererent. Quarum instar nos docet, et retur: Capilli lui sicut grex caprarum (Cant. iv).
proficientes nobiscum in Dei servilio fideles, tnonilis Saga ergo quae sanctos prsedicatores insinuant, et
exeraplisquejuvare, et in quacunque virtute proficere cilicina sunt et undecim : quia quo studiosius fide
potuiraus, similiter ejusdemvirtutis consortes, digna corda puriGcant, eo plura in quibus seipsos repre-
virtulibus venei'aliorie tractare. Ansa ergo conlra hendant, inveniunt. Unde humiliter fatcnttir, quia in
ansam venit, ul.altera alteri possit aptari, cum^usti mullh offendimus omnes. Et si dixerimus, quoniam
ad inyicem concordi ac parili virtutum qualitate foe- peccatum non habemus, ipsi nos seducimusj et verttas
derantur: Facies et quinquaginla circulos aureos, in nobis non est (I Joan. i). Quorum tamen corda
quibus corlinarumxela jungenda sunt, ul unum taber- quantse sint perfettionis, sequenlia verba mystice
naculum fiat. Hiclocus in sequenlibus plenius expli- D I declarant, quibps dicitur : Longitudo sagi unius ha-
catur, cum dicilur: Et quinquaginla fudit circulos bebit triginta cubitos, et lalitudo qttqiuqr. Ecce hic
aureos, qui mordent cortinarum ansas, ut fieret unum longitudinis non undenarium, sed denarium habes
tabemaculum. Quinquagenarius ergo numerjis, ve- numerum, et hunc tertio multiplicatum : quo paten-
ram ifi Spiritu sancto requiem designat. Et quia cir- ler insinuatur virtus eorum qui decalogum legis in
fide sanclse Trinitatis quaeper dilectionem operatur,
culus ncc initium videtur babere nec tefminum,
qua videlicet perfectione, in hac duntaxat
aurum vero prse sui claritate caeteris est pretiosins perficiunt;
vita, nuUaesse poterit sublimior. Habes et Iatitudinis
metalUs, quid in quinquaginta circulis aureis, hisi quatuor cubitos, quo amplifudinem sincerae chari-
perpetua claritas, el clara perpetuitas, suramse quie- talis, hoc est ejus quae in Evangelio nobis per Jesum
tisexprimitur? Mordentquecorlinaruin ansas circuii, Chiistum et commendatui ei datut, significati prae-
ut unum ex omnibus taberpaculum fiat, cum superni diximus. Operiunt ergo tectum tabernaculi saga un-
gloria regni, puris fidelium raentibtis, sese dignanler decim, et hsec de pilis facta caprarum, sed in longi-
infundil: ut tali glutine salutiferce iiispiratioiiis, uno ludine cubitos triginta, in Iatiludine quatuor haben-
 463 B. RABANl MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 1fil
tia : quia summi illi prsedicalores, qui vitam fidelium A
j. de illis quas jaro apprehenderant, sludent gloviari,
suis exhortationibus et intercessionibus quotidianai potest nuraero ansarum sive fibularum quiuquage-
solliciludiDe, vigiliis, jejuniis, sua nuditale prote-• nario, ipsa compunctionis eorum humilitas designari.
gunt, sese quidem humiliter ipsi contemplata, su- Quinquagesimus namque pcenitenticepsalmus est, et
pernoe puritatis excellentia peccatores profitenlur. recte : quia donum poenitenticenon nisi Spiritu san-
Qui lamen quanlttm ad huniancemodum perfectionisi cto largiente concedilur: donum venicepoeniteiilibus,
atlinel, lpundi inter homines ac sublimes apparent: non nisi eadem sancti Spiritus gratia administrante
Mqua eril mensura sagorum omnium, e quibus quin- trihuilur. Et bene quinquagence anscevel llijulsesaga
que junges seorsum, et seX sibi muluo copulabis, ila; invicem nectunt, quia nuUa magis virtus quam hu-
ut sexlum sagum hi fronte tecii duptices. Una erit men-• militas, fidcles in unam cbaritalis copulam ligat.
sura sagorum omnium , quia nimirum una est fidesi Nam quanto se quisque amplius infirmuni esse per-
in qua lola salvatur Ecclesia, una eademque vila adl pendit, tanto studiosius auxilium proximi quo con-
quam festinat ceterna. Unde et Iii qui in vinea Do- firnietur; inquirit. El bene fibulcesunt cenece, qtiod
mini diverso tempore ad operandum intraverunt, unoi multum vocale constat esse metaUum, quia nimirum
omnes denario remunerantur (Matih. xx). Divisio magnam apud Deum habet vocem humilis conscien-
crgo sagorura in quinque et sex juxta' illud intelligi }g tia justorum. Unde et pauper iUe Davidicus, cum
potest, quod supra de cortinis in quinque et quinque anxiatus esset et non in auribus hominum vociferare-
divisis exposuiinus, quia videlicet doctores utriusque lur, sed in conspectu Domini eflunderet oralionem
Testanienti designeivt. Quinque etenim saga antiquis suara, Domine, exaudi omtionem meam, inquii, et
populis Dei magistris, apte comparantur, vel quia clamor tneus ad le venidt (Psal. ci).
Mosaicsetamen legis sacramenla praedicabant, quam- Quod autem superfuerit in sagis quw prwparantur
vis et evaiigeliccearcana prsedicebant; vel quia in tecto, id est, unum sagum quod amplius esi, ex tnedie-
quinque mundi setaiibus hujus vitam ducebant. In taleejus operies posteriora tabernaculi; et cubitus ex
sex autem sagis possunt iion iftconvehienter Novi nna parle pendebit, et ulter ex allera, qui plus est in
Testamenti doctores accipi,quia videlicel orania quse sagorum longiludine, ulrumque lalus labernaculi pro-
divina Scriptura in sex aelatibus sseculi facla sive legens. Hcec ut plenius intelligi queant, paulo lalius
dicta refert, in adjutorium atque exemplum suceproe- de tota ipsius labernaculi posilione disputare ne-
dicationis spisilualiter intellecta assumuul; quia pas- cesse est. Diximus parietes tabernaculi qtice ex fa-
sionern Dominicam, per quam mundus sexta sabbati -buliset columnis constabant, longitudinem babtiisse
redemptus est, palam suis auditoribus credendam triginla cubitorum, latitudinem decem, altitudinem
coiifileiidamque pronunliant, ac per liujus solum- G C similiter deeem. Si quis ergo vellet domum in lati-
modo sacramentmn eos salvari posse conlestantur. ludine cingere funiculo, verbi gfalia a basi tabtilce
Unde vecte prsecipitur sextum sagum in fronte tecti unius meridiani lateris, usque ad basim tabulce quce
diiplicari, propter confessionem videlicet el imitatio- esset e regione in latere septenlrionali, conslat pro-
nerii ejusdem Dorainicse passionis. Siquidem juxta fecto eumdem funiculum triginta cubilorum longilu-
litteram, frontem tecti, ingressum tabernaculi dicit, dinis esse debere : hoc est decem cubiios hab.ns
ubi nou labulas ut supra breviter diximus, sed co- ascensionis in meridiano pariele, decem alios ccqua-
lumnas et vectem ab angulo labularum, usqpe ad litatis sursum intcr parietes , decem teriio descen-
angulum protentum, poni prseceplum est. Ideoque sionis iri pariete septentrionali. Item si per longiiu-
quantum ad formam operis ipsius perlinet, ihi inagis ditiem domus extendere funiculum velis, hoc est a
:opas erat geroinato sagorum muniraenlo, ubi solida basibus columnarum sufsum , et per longitudinem
parielis fiimitas aberat. Ad vcro niystice, in fronte tolius domus ad occidenialem usque parietem, ac
tecti sextum sagum duplicalur, cum omnes qui sati- deinde usque ad bases ejus deorsum , habebit fuui-
ctain intrant Ecclesiaro, ita fide et sacraraentis Do- ctilus ille quinquaginta cubitos longitudinis : decem
minicse passionis inilianlur, ut ift hujus quoque irai- videlicet asccnsionis juxta columnas, triginta cequa-
tatione sibi semper esse vivendum inlelligant: Facies D litalis secundum Iongitudinem domus, decem rursus
et quinquaginta ansulas in bra sdgi unius, u! conjungi descensionis juxta occidentalis parielis tabulas. His
cum allero queat; et quinquaginla ansas iit ora sacji ergo considcraiis, intueri est mensuras cortinarum
alterius,ul cum attero cbpuletur; quinquaghila fibulas quibus regenda erat domus, qualiter prcefatis pos-
aureas, quibus junganlur answ, ttl unum ex otnnibus sint convenire raensuris. Decem erant corlince ha •
operimenlum fiai, Ifec ul supra in corlinis exposui- bentes singulcelongiludinis viginli octo cubisos, la-
raus, eliani hic intelligi possunt: quod videlicet re- titudinis quatuor : quce simul junclce et in unum
cordatio siiperhserequiei, quee numero quinquage- composilce, tabcrnaculum implebaiu de latitudine
nario solel expfimi, corda sanclorura vinculo pscis sua, cubitos quadraginta. Suspende igitur coftinas
adunel. Aul si novi aliquid audire delectat, saga quoe habent singulse^longitudinisviginti octo cubitos,
liiimiliiatefii subliraium designant virorurii, quia et poiie in domb cujus esi meristira in transversum
hvitgissuorurii memiftisse delictomm quam viftutes triginla cubitos, et videbis quia corlinoe habebunt
sttas praedicasse"cupiuht, ampiius de eis qttas appre- in oequalitatequoe est inter
parietes, ctibilos denos,
hendere iioudum possunt virtutibus compuftgi, quam in ascensu auleifi, sive descensu qui cst
juxfa paric-
 '
403 COMMEiNTARiAIN EXODUM. — LIB. III. 166
tcs, habebunt cubitos novenos : sicque fit ut'sum-A A hsec tantum adinvicem pertingere, el insiar cortina-
rniias cortinarum terram tangere non possit, sed rum sese inmedio parietis contingerepoteranl; sed
mensura unius cubiti a terra altior absit. Ilem vide- quia sepieiiorum erant cubilortira, medium parietis
bis quod eortmue babent in ocqualitate per longiludi- in ulrumquo parlem duobus cubilis excedebant, ac
nem domus cubitos trigirita, in ascensu autem sive sibi invicem superppsitcejungebantur. Quod codem
descensu, qui est in orienlali et occidcntali lalere modoper omnia ctiamde orientali parte domus in-
domus, cubilosquinos.Ideoque eadem laleralis sum- telligenduni esse putamus.Idcoque supra proeceplum
milas corlinarum nequaquam ad terranv usque pfer- esl ut sextum sagum in fronte lecti duplicarelur.
lingil, sed qtiinis cubilis habettir lerfa altior; unde Ilcec de re difricillimaprout nobis intellexisse visi su-
iiecessefil, titquiiii illi cubiti corlinarum , qui ces- raus, strictim explicare curavimus, pafati discere in
sanlibus pariclibus siipersunt , indticautur ad invi- his veriorasiquisdoeere nos voluerit, in quibus tuus
cemin orientali simul et occideiilali latere, sibique omnibus patet allegorise sensus pciiucidus. Saga
niuiuo jungantur; ac sic fiat, ut undique domura namque cortinas et desuper et infra, et ex omni la-
cortince e.vceploimo juxla lcrram cubito contegarit. tere protegebant; alqtteul illae'intus libera facie sua
llcee dc corlihis. Porro saga iriceuos habebanl cti- venustatis fulgerenl, hcccab omni eas injuria tem-
bitos longitiuiinis , quatcrnos laliitulinis. Et quia Bpestalum,
I pluviarum et caumalum,;foris immunes
uiidecim crant conjmicloendinvicem per lalera, qua- reddebant: quia nimirum perfecti sanctcc Ecclesice
(lraginla quatuor cubilos implebant. Pone ei'go et prcepositi ita vitam fidelium sibi commissorum so-
lias in dbmo , quia concordal longiludo sagorum lerli soieni cura circumspicere, ul nec subsidia car-
ctim ftiniciilo quo domum meliebaris in transversum, nis, nec vitce spifitualis cis auxilia desint. Repellunt
fitqtic ul suinmilas eoruni ad lerram itsque perlin- enim saga imbres, obsistunt procellis, areent solis
gal. llalicluml euiin denos cubilos sequaliiaiis inter ardores, cuncta foris advcrsaatia fortiier ambiunt,
parictes, dcnos seqne ascensionis sive descensionis ul decus cortiiiaruifi iulerius intemeratus persistat:
in ulroqtic liitcre. El boc est quod ail Scriptura, cum Augiisliniis omnia qtioe fidem lurbare poterant,
quid cubilus cx una parle penderet, el alter ex aherq, lisereticoruni vencna evacual; cunv Gregorius ea
qui phts cssct in sagorum tongiludine, utrumque lalus quce mores bonos 'impugnant tentamenta anliqui
iabernuculi prolcgcns. Tabernaculum naraque pro- hoslis explical; cum Cyprianus infirmos ne in mar-
"pric vocat ipsam corlinarum facturam sive conjup- fyrio Iahanliir, piis confortat exbortalionibus; cum
tiionem, quas iino ulique cubito transiehanl, saga ab alii venerabiles episcopi ac doctores qucecunque lur-
aiisirall latere domns, altero a septentrionali. Ideo- bare Ecclesiam poleraiil, longius tentanienta pro-
que ad lerram perveniebant, quia hcec triginta cu- C ^ pellunt, et qnrc eisdem sint ad saluteip proficua so-
bitos longiliulinis , illce duo minus habebanl. Item lerli indagiiic prospiciunt: qnalenus undique tuta
rsenstira sagorum per longitudinem domus quadira- conversatio religiosa fidclium Iibero corde virtulibus
ginta quatuor culiitis tendebatur : triginta videlicet studere, atqiiein conspectu sui conditoris et opere
ctibitos in cequalitaie habens a fronte domus usque pfsefulgida lttccre, ct ipsius quoqife contefnplationi
ad suinmilateni tabularum in plaga occidenlali, et possit oculiim menlis intciidere. Vertim quia inter
seplem cubitos dependcnles a fronte dopius, septem sanctos prcedicalores illi sunl maximo dign: honore,
simiiiter dependcnies in piaga occidentali. Sicque qui excepto quod ollicio prcejicalionis et populotum
ftiit ut mensura sagorum in occidentali latere duo- rcgimini deserviunt, etiara pro Christo sanguinem
buscubitis cxcederct rosnsuram corlinarum , quia fundunl, recle subditur : Facies el operhnenium aliuci
nimirttm cortince desuper venientes sicut stipra iecio, de pellibus arietum rubricatis. Arictum quippe
commemoravirnus, qninque cubilps eidem occiden- vocabulo, solenl nonnunquam sancti doclores accipi,
talis parietis tegebant, et trilius relinqueliant inla- eo quod sinl duces seqnentium Doraini gregem.
ctos. Et hoc est quod nunc dicitur: Quod autem Unde pulchre Psahnista : Affcrte Domino , inquit,
superfueril in sagis quw paranlut teclo,\d est,unum (iliibei, afferie Domino filios arieluin (Psal, XXYIII).
"
saguin quod ampUus ex medielate ejtts operies po- Qtiod est apcrte dicere : Afferte Domino, onmes an-
sleriora tabemaculi. Medietas namque sagi in latitti- geli Dei, quibus liujus oflicii cura delegala cst, af-
dine sunt duo cubiti, ex qua videlicel medietate co- ferte Doniino in ccelos spiritus fidelium, qui per iini-
operiebantur posteriora tabernaculi, id est, corti- talionem vitae et fidei, filii beatorum aposlolorum
naruni quce proprie tabernacttlura vocabanlur, quia .fieri mertieiunt. Operiuiitque tabernaculum Doraini
duobus cubitis eas, ul dixiraus, ad inferiora tendens pelles arietiim rubricalae afque ab hvjuria.tempesta-
sagum ullimum transibat. Itemque saga desuper ve- tum defendunt, eum sancti prcedicatores exemplo
nientia seplem solummodo cubitos occidenlalis pa- passionis et palientice suce, corda infirmorum ne iu
rietis cooperiebat; nec lamen tres reliqui qui re- pressuris tribulationum deficere debeanl, muniimr,.
manserant usque ad tefram nudi tempestatum inju- Et quoniara inter prsecipua Christi el Ecclesise mem-
riis patebant, sed adductis ad invicem ab utroquela- bra eximium sacra virginitas locum lenet, apte post
tere sagis seplenorum cubitorum, qui deficienlibus; yariatum decus cortinarum, post ciliciorura muni-
parietibus supererapl, his posteriora domus firmis- mina sanctorum, post rubricatas arietum pelles, ad
sime ad terram usque contegebantur. Neqtie antem ditar adhuc : Et supcr hoc rursum atiud operimen-
 167 B. RABANTMAURI ARCHIEP...MOG.tJNT.OPERUMPARS I. 168
tum de hyacinthinh petlibus. Hyacinlhus naraque A\. Iatalio est fidei et sacramenlorum, quceprius in una
cceleslis est coloris : pellis vero morlui animantis Israelitica latebat, sed horum ministerio ad totius
pars cl indicium est. Et quid per pelles hyacinthinas, orbis pleniludinem pervenit: quamvis recte in lati-
nisi virtus exprimitur illorum qui mortificatis ad tudine labularum ipsa quoque dilatatio cordis san-
purura cunclis concupiscenlise carnalis iUecebris, ctorum valet intelligi, per quam mundum despicere
coeleslem quodammodo in tefris vitam gerunt, alque atque ad appetenda cceleslia solenl sublimiler ac-
inter homines positi angelicam magispuritatem imi- cendi, per quam non solum araicos in Deo, sed
tantur, et hoc quodtempore fulurseimmortalitatis cun- eliam inimicos gaudent diligerepropterDeum.Spince
ctis promitlitur electis qui non nubant neque du- vero juxta eloquium Salvatoris curae sunt hujus sae-
cant uxores, sed sint mquales anyelis Dei (Luc. xx), culi diviliee et voluplates fallaces ; sed et punctiones
ipsi adhhc mortali carne retenti proevenire salagunt. peccatorum non incongrue spinis assimilantur. Hinc
Unde meiilo tam roagnaevirtutis permagnum restat etenim seriptum est, quia spinw nascantur in manibus
proeraium, quia attestante propheta, Hwc dicil Do- lemulcnti (Prov. xxvi) : id est, peccata in operibus
minus eunuchis, qui custodiemnt sabbala mea, el ele- stulli. Quia ergo praedicatoies sancli et a punciioni-
gerunt quw ego volui, et lenuerunl fmdns meum : bus se vitiotum expuigate, el oranibus mundi cutis
Dabo eis in domo mea , et in muris tneis locuin; el B 1 ab dcleclatjonibus exuere studiieriint, quatenus li-
nomen melius a filiis et filiabus, nomen seinpiternum bera mente in araore Dei et proxirai dilatari, atque
dabo eis quod non auferelur (Isa. LVI). Merito ei'go •adproedicandumverbum longe lateque possent dis^
pelles hyacinthinoe supremum in domo Dei locum currere, recte dicitur,quiadeligms spinarnm tabute
tenent; colorque ccelestis proximam coelo sedem sunt factaetabernaculi. Longiiudotabularuip altitudo
sortitus est, ut chori virginales, et animi et corporis est, quoedecera cubiios habebal; quia sancti doclo-
speciaU vicinia agnum secuturi, et hymnorum ei res per observanliam decalogi Iegis ad perfectionem
laudes designentur esse cantaturi. Bene autem de tendunt; quia pro perceptione denarii diurni in vi-
velis corlinarunv ac sagorum dicitur, quod et si in nea Christi laborant, id est, illa intenlione verbo
alto posita, ad lerram tamen demissa penderent, doctrinx insistunt, ut imaginem in se sui condiloris
quamvis cortinae nequaquam ad lerram usque per- ac regis, quam Adam peccante perdiderunt, ipso
tingere potuerint. Columnoe quoque ac tabulse la- donanle reslaurent; ut ejus quod peccando amise-
bernaculi, et si in allum erant ereclse, bases tamen rant, recte vivendo recipiant, Solet namque in de-
in quibus starent habebant in terra positas. At vero nario regis nomen et imago conlineri, Sed et hoc
de rubricatis atque hyacinthinis pellibus, quod in qnod denarius ex eo nomen accipit, quia decem
alto tectum operiant, dicitui. Quod veio ad lenam Ci •• nummis compleaiur, statui fuluroehostrse bealitudi-
essent defiexae, non additui: quia nimiium caeterae nis apte-congruit, quoe in vera Dei et proximi diler
viriulum species commune aliquid cum his qui in ctione perficitur. Deus namque solet ternario soepe
terra adhuc delinentur, habere videntur. Certamen liumero, propler eam quoe ipse est trinilatem, figu-
vero marlyrii, et decus Deo dicalaevirginitatis, quasi rari: homo septenario, quia corpus ex quatuor no«
ab infimis ac terrenis rebus suspensum, el supernis tissirois habelui elementis. Animoe vero, hoe esl in-
ciyibus specialiter conslat esse coiijuncturo. terioris hominis subslantia, triplici solet iji Scriplu^
CAPUT XIV. ris distantia comprehendi. Hinc est eniro quod dili-
De tabulh tabemaculi et posilione earum veclium gere Deum ex toto corde, tota anhna, toia virtutem-
eorum et annulorum. stra prwciphnnr (Deul. xvi). Bene ergo tabujae, qun
Facies cl tabutas stantes tabernaculi, de lignh se- bus ereclis ac stantibus tabernaculum omne conline-
thim, quw singulw denos cubilos in longiludine ha- tur, decem cubilos habent altitudinis: quia doctorps
beant, et in laliludine singutos ac semhsem. Ligna ac reclores sanctae Ecclesisehac intenlione Deo de-
selbim de quibus tabernaculum fiebat iraputribilis serviunt, ut ipsum anima et cameimniortales acbeati
suntnalurae, eximii candoris ac levilalis : et non in eelermimvideremereantur. Quod vero ipsaetabuloe
multiim de alba spina, nisi tamen magnitudine, di--^ cubilos ac semissem in ialitudine habebant, plenus
stantia. UndeetHieronymus nonnunquam in lib. He- iUe cubilus perfectionembonoeoperalionis,dimidjum
brceorum Nominum.et in aliis opusculis suis, selhim cubiti quod supercst inchoationem divjnce oslendit
absolute spinas interprelatus est. Verbi gratia, abel cognitionis. Deum vero iiilerim fide cognosciraus,
setliim, luctus spinarum. Non aulem facile boc genus sed plenam ejus cognilionem in fhturo speramus,
Hgni nisi in desertis Arabise, ubi labernaculum oedi- dicente ipso Deo ac Dominohostro Jesu Chrislo : Si
ficabatur, solet inveniri. Unde Grcecivel Latini in- manserilis in verbo mco, vere discipuli mei erith, el
terpretes, nomfeu ei aliud prceter Hebrseum ponere cognosceth veritalem (Joan, vnj). Qui rursus ad Pa-
nequiverunt: ul pole, cujus apud eos notitia nulla trem : Hwc est aritem, inquit, vita wletiw, ut co-
erat, quamvis quidam qualilatem nalufse ejus ex- gnoscanl te soium et vetum Dettm, el quem misisti
primere volentes , ligna imputribilia transtulerunt. Jesum Christum. Plenura ergo bohi operis cubilum
Tabuloe ergo tabemaculi apostolos eorumque suc- habent in hac vita elecli. Sed cuhituin beatcc retri-
cessores, pef quoturo setmonem Ecclesia per orbeni bulionis ex parte habenl, in quantum gaudia regni
j]|latata est, designant. Latitudo enim tabularum, di- perennis, et prcesenliam sui coiiditoris possunt de-
 169 GOMMENTARIAIN EXODUM. — LIR. HI. 170
sideriis prsegustaie ccelestibus. Cujus etiam cubiti A taruni, quibus apostoli et Evangelistae ea quse scri-
adimpletione tunc beatificantur, cum fuerit seriho psere ac proedicavere , vera esse ac divina proba-
quem omni electorum populo promisit in fine futu- bant. Gnde est illud in Evangelio saepissimerepeti-
rum dicens : Eripiam eum et glbrificabo eum, longi- tum : Tunc adimpletum est, quod dictum est per
tudinedierum adimplebo eum, et ostendam illi salu- ptophetam; et, Hoc auiem totum factum esl, ut ad-
tare meum (Psal. xc). implerentur scriplurm prophetarum. Et apostolus
In lateribus tabulw, incastraturw fient,guibus ta- Petrus de Domino lestimonium perhibens , adjecit:
bula alteri tabulm connectalur; atque in hunc modum, Et habemus firmiorem propheticuin sermoneni, cui
cunctmtabulm parabuntur. Incastraturae in lateribus benefacith attendentes (II Petr. i). Bene autem sin-
tabiilarum virtutem designant humilitatis in menti- guHs tabulis binae bases supponuntur, ut consensus
bus justorum , per quam maxime sibi invicem fra- propheticse atteslationis in omnibus quae apostoli
terna charitate junguntur. Dum enim sihguli quique dixere monstretur ; vel certae binse bases singulis
eorum corde conlrito et hnmiliato, teceptaculum in tabulis per duos angulos subjiciuntur , ut, bene suf-
se ptoxiroorum dilectioni piseparant, et diligendis fultis angulis, tota recle et indeclinabililer possit
se fratribus merito pietatis ac devotionis exhibent, tabula consistere : quia omnis evangelici et aposto-
quasi tabulseomnes tabernaculi inter alterutrum per B lici sermonis, in propheticis litteris, et initium pra>
incastraturse nexum copulanttir. Et quidem erecto signatum invenitur et finis. Bene esedembases ar-
tabernaculo ac regulariter ante ordinato , compago gentese sunt factse, propler nitorem videlicet verbi
tabularum figura incastraturse non cefnitur; quanta coelestis. Eloquia enim Domini eloquia casta, argen-
tamen virlute tabulas sibimet coadunaverit, ipsa pa- tum igne examinatum terrw.In lalere quoque secundo
rietis inconcussi firma slabUitas ostendit: quia ni- tabernacuii, quod vergit ad aquilonem, viginti tabulw
mirum humilitas cotdis sanctoium, qua sibi altet- etunt quadraginta habentes bases argenteas. Binm
utium foederantuTjforishominibus videri nonpotest, bases singulh tabulis supponentur. Latus meridianum
sed quid intus opeielui ex ipso sanctse EccJesiaepa- tabernaculi qtiod vergebat ad austrum, anliquam
catissimo statu palam omnibus patet. Quod aiitem illam Dei plebero designat, quse luCefiv"scientise
jubet duas in tabulis singulis incastratuias fieri| hoc ' legalis jam dudum accipiens , amore suicbhdiroris
est in ulroque latere illarum, dupliciter accipiper fervere solebat. Porro latus seeundum, quod verge-
figuram pofest: ut et in prosperis siluul atque ad- bat ad aquilonem eam quse tenebiis ac frigofe infi-
versis inriolata efga fratfes jura charitatis serve- delitatis usque ad tempus Dominicse inearnalionis
mus. Quarum viginii erunt in latere meridiano, quod .torpere 11011 destiterat genlium multitudinem figu-
^
vergit adaUstrum: quibusquadraginta bases argenteas rat: de cujus vocatione pulchre Dominus per pro-
fundes, ut binmbases singulis tabulis per duos angu- phetam : Dicam, inquit, aquiloni: Da; et austro :
los subjiciantur. Quanta fuerit longitudo labernactili Noli prohibere (Isa. XLIII): Quod est aperte dicere :
speciaHter non exprimitur, sed ex eo innuituf quod Dicam populo genlium diutius sine fide algenti : Da
parielesejusex tabulis viginti compacti essent; cthse de tuis filiis qui ad meaefidem cenfessionis et amoris
singulsesingulos cubitos ac semissem latitudinis ha- conveniant. Dicam et plebi Israeliticae, qusejam meas
buisse perhibehtur. Viginti hamque cubiti et vities Juroine cognitionis fruebatur : Noli prohibere genles
semiscubiti, triginta cubitorum sumroam coinple- in sortem electionis recipi. Dicam Cornelio ac do-
bunt: quamittisse tabernaculi longitudinem etiam mui ejus : Fidem et baptisma Chrisli suscipite.
Josephus scribit. Et bene hoc numero tabernaculi DicamJudaeis : Nolite cogere credentes ex gentibus
JOngitudo comprehenditur : quia tres sunt virtutes circumcidi, quibus foute baptismi consecratis fides
in quibus pTincipaliter omnis sanctce Ecclesise per- et confessio yeritatis ad salutem sufficit. Unius
fectio consistit, videlicet fides , spes et charitas : autem numeri , mensurarum et facturae, tabulas
quceper decem muJlipIicantur,ut tricenarius nume- utrumque latus habuit. Quia nimirum una eadem-
rus impleatur, dum virtutibus mentis' opera bona _ que fides, spes, charitas, utrique populo per aposto-
junguntur, quse decalogo legis cbntinentur, ne quis los praedicatur, ad una uterque promissa regni cce-
sibi fidem, spem et dileclionera in Deum absque lestis vocatur. Ad occidentalem vero plagam taber-
operum executione putet suflicere posse. Quod vero naculi facies sex tabulas; et rursum alias duas in
numerus tabularum vicenarius est, et hoc magnce angulis; et erigantur pcst tergum tabernaculi. Jo-
sanctofum perfectionis mysterium continet. Quater sephus scribit de tabernaculo , quod decem cubitos
enirh quini, faciunt viginti : et cum lex Mosaica habuerit lalitudinis.,Scribit etiam quod tabulseejus
quinque libris, gratia aulem et veritas Novi Testar mensuraequatuor digitorunvfuerintaterra suspensae:
menti quafuor sancti Evangelii voluminibus com- ex quo videtur velle ifttelligi quod lantse altitudinis
prehensa est, merito sancti doctores , vicenario factse fuerint ipsaium bases tabulaiuin. •Quj,ruisus
numero exprimuntur, quia miio verilatis consensu, de hoc quod modo ptoposuimus capitulo ac de yes-
et rCvelata atque completa in EvangelioIegis afcana ctibus tabulatum ita dicit : Postetiotis autem pa-
manifestant, et prsefiguiata fuisse in lege Evangelii rietis novem cubitos sex tabulse faciebant, quibus
sacramenta declarant.- Bases autem quibus tabulse conjunctae sunt alise duse tabulae ex medio cubito
sustentabantur, verba sunt et libri legis ac prophe- sex : quas angulares posuerunt, ad instar aliarum
PATROL. CVIlLj 6
171 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT.QPERUM PARS L 172
tabujarum. Singulse yerp tabulse, annulps habebant A verif; vel qpia sex sunt cetatessaeculi hujus, in qui-
aureps, per exteriores frontes eminentes, velut qui- bus oportet nos bonis operibus perfici, ut ad aeter-
busdam radicibus cojifix-ps,per ordipem ad invicem nam requiem ip futuro et resuftectiopis gloriam,
per circuifupi respjcientes,etperepscleaurati vectes peryenire possimus. Nam guod rursupi aliaeduaela-
imroissi, pnoqpoque habente niagpitudipem cubito- bujse expeptis sex primis in angulis jubentur erigi
rum .quinque, eranfque ad cpnjupclippes tapularum, post tergum labernaculi, qusevenieptes ab oiientali
intrabafque caput vectis ppiuscujusque ip alio. yectis plaga p.arietes excipiapt, et occidenfalis plagavpa-
capite, velul jn mpdupi ppchjeae-Et ppst tergpra pa- tieli cpnjungantui-, ad remunerafippem fuiurse perti-
rie|pm in lpngifudine ppsilorupi erat prdp per fa- net yitse qtice ppst labores et lemppra sceculihujus
bulas pmnes vacleps, qup per uncinos utriusnue secutut'a est. Quod bifarie dividjtur, in sabbalisroum
parietislatera cpntiiiebantur, incastratjpnibus factis scilicet, hpc est requiem animaruro sanctarum post
et immissis adinyjcem; quod propterea sic exqtiir absolutipnfemcorpprum, et in gloriam restirreclionis
situm est, ut neque a yenlis lnpyei^etur, nequp alia iiicorruptibiliurn receptionem corporum. Quaeutra-
causa labernactiluip conturliaret, sed immobile se^ que pprfio remuneralipnis, utrique populo commu-
cura quiete seryaretur. Hsec de litterce lextu Joser nis, nullp pnquam fine terminatur, Bene autem de
pbus. Veffijn juxta allegpi-iccsensus, pccidentalis ? eisdem tabulis subinferlur : Eruntqtte conjuncim q
plaga quce ultumque in se parietepi recipiens, cedi- deorsum usque sytsum .' ei una omnes compagbreli-
ficium tabernaculi cpiisumfiiat, recte adimpletiopem nebil. Quia nimirpm pmnis elecforum yita, eadem-
totips uniyersalis sancfse Epclesiae, qpae cum fine qpe fide etcharitate adcgelestia tepdit, in iinumeum-
hujus mtitidi perficjtur designat, Ad quam usque denique fineni divinse vjsipnis pervenit, in una ea-
fides et operatio recta utripsque popul| perseyerar denique voce recfi dogmatis, omnis sanctorum pise-
lura, quasi geniini Ipngitpdp pariefis pertingit; ne? dicafoium sermo cpncprdaf, Dehisceiet namque ab
que epim eredjbile est, vel ante tempus Dominicse inyicepvcompago tabularum, si qupd unus propbela
incarnatipnis pnquam defuisse qui ex gentibps ci;e- aut aposj,oJus dixisset, hoc alius negaret. Verum
derent, ve! npnc , quamvis graviter dampatio ob quod copsors fabricam ecclesisesprmo diyiporuni elo-
pferfidiam popuJo Judaeorurp? npn esse aliquos ex quiprum erigit, perfeclo una omnes tabernaculi la-
illis, tametsi paucissimp§, qui inter Chrislianos bulas junctura compagrnatur : atqpe ab invicem
exsulfantes, quotidie predendo ad salutem perve- sejungi non sinit. Duabus quoque tabulis qum in an-
piapt. Qupd si quis npgare praesumpserit, dicanius gulh ponendm sunt shnilis juncturq servabitur : et
qupd ncgari nullatenus pptest, quod videjicet spiri^ erunt sitnul tabulm octq : bases eatutn qtgentew se-
luales utiiusque testanienti doctores atque inter- M dechn : duqbus bqsibus pet unam iabulam suppulatis.
pretes , qui juxla sermpnem Domipi proferaiit de Augutores tabtilse supt tabulis parietum per opinia
ihesaurb suo novq et vetera (Mallh. xin), usque ad conjunctse, quia futurpe requiei et ininiprlalilatis
finem sseculi sipt in saucta Ecclesia perpiansuri. gloriam, prsesenti nostrae conversationi per fidem,
Et apte tabernacujum in pccidenlali plaga cppsum-- spem et chaijitateni firmissime connexa est. Irap ideo
matur , in qua diepi spl claudere, et cuncla solent stabilis et ineoncpssa prcesens nostra conversalio
astra occidere, prppter scilicet pbitum iiniuscujus- perdural, qpia fufurcc dopa retributiohis credit, spe-
que electj, vel genpralfenvtplius sseculitermipum. raf, diligit- Et hce autem tabplse qusevel perfectio-
Recte de hac pjaga fajjjerpacpli in sequeDlibus di- riem bonte paturse actipnis, yel futurae prp Jjpnis proe-
citur, quoniani niare respiceret. Significaf autem rpia designant aclibus, bjnis sipgujsebasjbus spsten-
Mare Rubi-prp in quo demetsus cum suo exeicitu tantur, quia bsec quoque omnia ad cpnfifmalionem
Phatao , et qpo salvalps lstael a Dominoad roontem evangelicse et apostolicse pisedicaiionis, prophetse
Sinai, ubi tabernaculum facetet, ascendit. Respicit sancti futura esse, conspna ypce prsedixerunt. Fa-
eigo lpare plaga occidenlalis taberpaculi, cum sanctp cies et vectes de tignis selhim quinque ad continendas
Ecclesia post pperuro bonorum perfecfioneip coro- n tabulas f# utw lalete taberiiaculi, et quinque qlios in
nata ip Cbristo libero aspectu intuebitur yitia vel '" allero. Et ejusdem numefi ad qccid.enialemplqgam,
poenas ipipiorum , quas ipso juvante cavfere fecit, gui miltuntur per mediqs Iqbulas,,a summo iisque ad
Isaia altesfapte qui ait: Quia sicut cwti npvi el lerra summum. Vectes quinque qui labulas taberpaculi
neva, quw ego slare facio coram me dicit Dominus , continent, quinque sunt libri Mosaicselegis, quorum
sic,stabil semen.vestrum et npinen vestrum. Et pau.lo. muniroine sancta Ecclesia mirabiliter ab onipi ten-
ppsl: Et egyedienturet videbunt cqdavera virorum ,. taiitiura scelerum sceJeralorumque spirituum imppl-
qui prmvaricqti sunt in me. Vertnh eorutn non mo- sipne lutatur, Et hoc in ptroque latere, quia non
rietur, et ignis, eorum non exslincjnetyr(Is.ai, xi)., soluni pripiepv Dpi pppulupi Iittera legis erndiebat
Rene aulem plaga fabemacuji occjdentalis vel qu.se ad fidepi et opera bona, sed eliam pps ppvi fenippje,
mare respiceredicta est, s.ex tabulis constabat: vel testameuti Dep servipntes eadem litteia spi.ritpaiiler
quia separio. pupi.erp,solet perfectio bopi operis ex- inteUecta rpajpris gratia (lulcedinis et ip prsesepti
primi, epqup.dDominus in iUo mundi ornatum con-, ad fidem op.eratipneniqueyirtutupi instituit et in fu-
summayerit, in ijlo,hpmineni ia prinvordio creave- turo ad speni perpetuse remuneratipnis accendit.
rit, in illo genus humanum sua passionp restaura- i. Ejusdem qupque nunieri.vectes ad occidentalempla-
 173 COMMENTARIAIN EXQDUM-— LJB. Ifl. m
gam suni, quia ipsam quoque completionem boni.,A de arca egressus nec reversus eos qui post baptisma
operis,quando adprseinia futurade carne fegredimur, ad apostasiam decjdunl; ramus olivceper cplumbam
lex nobis betie intellecta prsedical. Unde ihterroganli illalus in arcani, eos qui fpris quideni, hoc est ipter
ac dicenti, Maghter bone, quid boni facidm, ut hq- hrerelicos bapfizati stint; sed quia pipguedinem ca-.
beam vitam mternam? respondit idem magister bb- stitatis habent, per grafiapi sancti Spiritus ip unita
nus : Si vhad vitam ingredi, serva mandala (Matlh. tera catholicam jinerenturintroduci. Cplumba de arca
xix), etnon iUi aUa, quam legis mandata subdi- egressa, neque ultra reversa eos qui carne spluti,
dit. ad liberam lucem patf ise ccelestis pei^vplant,nequa-
Ipsasque tabulas deaurabis, el fundes eis aniiUlos quam amplius ad labores terrense peregrinaliopia
aureos, per quos vecleslabulala contineant. Tabtilae redituri. Circumdantur itaquC auro yectes Iignprum
tabernaculi deauialae praefulgent, cuni omnis vita, sethim, cum fimiissiroa sacrse Scripturse testimonia
omnis sermo sanclorum prsedicatorum lucem prae- per interpretaiionem mysticam liis et hujuSmodisen-
monstrat sapientise ccelestis, nihilque jn eis aliud sibus coelestibusaCspiritualibus probabunl esse pei--
quam virtuttim deCusaspicitur. Anntili autem atirei iucida. El eriges tabernaculumjuxta exemplum, quod
per quos vectes tabulata continebant, ipsam vitse tibi in monie monslratum est. Exempluiri taberna-
coeleslis beatitudinem designant, quse propter suse B - culi Moysi in monte monstratum est, quia commo-
gloriam claritatis recle auro, propler seternifatem ratus est in secreto cum Domino, vidit sublimem
recte circulo comparatur. Unde et Apostolus de illa : angelicse purilalis et immortalitalis vitahi. Ad cu-
Reposita est, inquit, itiihi corona jusiiliw (H Tini. jus instar, humanam in lerra convfersationem,in
rv). Quinque autem circulos singulse habebant iabii- quantum mortalibus imitari possibile fuit, instituere
lse, non quia quinquepartila est distinctio palrise videbatur. Erigitur autem tabernaculum juxta exem-
coelestis, sed quia eadem perpetua claritas, et clara plum quod illi in mohte monstratum est, quando
perpetuitas regni illius in Genesi, eadem inExodo, eleeti quique, ad imitationem apgeiicse purilatis
eadem in Levitico, eadem in Iibro Numerorum, ea- quam ipse in occulto contempiari rivefuit, bpus ani-
dem in Denteronomio scripta continetur. Et quin- mumque componunt. Hactenus de pariete templi
uue annuli aurei singulis tabernaculi tabulis erant meridiano, seplentriohali et occidentali, pfbut Dp-
infixi, quia corda justorum multum dilatata per amo- minus dedit, expositum est. Ifi sequerifibus auiem,
rem in omnibus legis Mosaicaelibris, non solum cor- etiam orientale latus qtialilet sit compositum^ mpn-
reetionem operam, sed et perpetuam supernae relri- stralur. Sed pf ius Scriptura de niedip pariete, qui
bulionis lucem legunt. El fundes eis, inqtiit, anhu- sancla sanctorum a pfiofe fabefnaculp diyidebat,
los aureos, per quos vectes tabulata icontineant. Ve- 'C intimandum judicavit. Sfeqtiitur :
ctes per annulos aureos tabulata continent, cum CAPUT XV,
verba sacfi elbquii per promissionem regni coelestis De velo quod dividebat sanctuqrjuin et sanctnm sqn-
statum sanclae Ecclesiae confirmant, ut eb minus ctorum, et de columnh ipsius, et de propitiaiorio
perturbationes mundi timeat, quo certius stabilita- ponendo super arcam; nec hbri et de lentorio in
introitu tabernqculi suspendendo, ei cplumnh ejus,
lem perpeluaVremunerationis didicif. Bene autem vectibusqueillius qui qb angulg usgue ad angulum
de eisdem vectibus subdilur : Quos operies laminis perveniebanl.
aureh. Laminis quippe aureis vecles operiuntur, cum Facies et velum de hyacintho et purpufq, et cqcco
verbis divinae legis quae esse juxta HllCraesensum bis tinclo, et bysso felorta opere plutriarib, et pulchra
fortia videntur, atque ad confirmandam vitam fide- varielate contexlum, quod appendes arite quqtupr cq-
lium aptissima, superior intellectus, id est evange- lumnas de lignis selhim (Excd. xxvi). Verum hpc
lica charitale prsefulgidus, inesse monstrabatur. Ut quod tabernaeulum dividebatur medium, ila pos.itu.rn
enim exempli gratia unum lestimonium ponam, ctim fefert Josephus, ut viginli qtiidem cubiti lpngitudi-
Jegimus historiam saneti Noe, quomodo diluvium nis ad priorem domum, decem vero periinerent ad
quod impios delevil, mirabiliter cum suis in arca secundam. Quod per omnia mensuris templi qupd
servaiusevaserit, patet omnibus in eo quod Deusdi- - postea factum esl, a Salomone Uquet esse copve-
ligensjuslitiato et odio habens iniquitatem pios no- niens. Quod ctim Csset sexaginta cubitprum lph^i-
verit de tenlatione eripere, impios vero justa distri- tudinis et Viginti latitudinis , tertiam longittidinis
clione punire : ideoque .talis leciio, instar vectium partem , id est , viginli cubitps ad interiorpm do-
imputribilium, tabernaculum Domini continet, quia mum , hoc est sanctum sanclbr.um habebpt separa-
meutes fidelium veibis infictae veiitatis, ab incursu tam , ita ut longjludp et latitudp eiusdem domus
tenlationum praemunit. Verum quasi vecles lignei interioris una esset, Sic ergp Jabernaculi pars in-
Jaminis vestiuntur aufeis, cum bsec eadem JeCtio terior, longitudinem et Jatiludinem similem, hoc est
per spiritualem intelligerjiiam sacratioribtis plena denorum habebat cubilprum, Quid idem velum fi-
raysteriis oslenditur, ctini arca Ecclesiam catho- guraliler exprimat, Apostolps ad Hebrsepsmanifeste
Ucara, aqtia diiuvii baplismum significare digno- declarat, ubi ,ef hpc pariter exppnit ad sensum al-
scitur, mtihda et immunda animalia, spirituales et legoricum , -quare in priote quidem taberpaculo ,
carnales quosque in Ecclesia, ligna arcce Ievigata et semper intrpirent sacefdptes sa.crificiorum o.fficja
biluhiinala, doctoies gratise fidei roboratos. Corvus consummantes, in secundo autem seinel jn appp
175 B. RABANTMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. -176
solus pontifex , non sine sanguine, quem offerebat, k. civibus narrent. Inserelur autetn velumper circulos,
pro sui et populi ignorantia (Heb. ix). Velum hoc intra quod ponesarcam teslamenti, quo sanctuarium
coelura interpretatur. Quod autem in priore taber- el sanctuarii sanciuaria dividentur. Circuli qui neqne
haculo quotidie per annum introibant cura sacri- initiuro habere neque finem videntur, nonnunquam
ficiis sacerdotes, super hujus vitse statu edisseiat, in Scriptura sacra pro aeternitate poni solent. Et
ubi sancti Domino sine intermissione famulantes , apte velum quo coelum figuratur, per circulos sus-
quotidianos suaefragilitatis erratus sine quibus esse pensum esse perhibetur. Vel quia in seterno erat
iri hac vita nullatenus possunt, quotidianis bono- consilio divinitatis, quando mundus crearelur, iii
rum operum victimis, quotidianis lacryrnarum sua- quo primum atque eximium locum habet natura
rum libaminibus, quasi veri sacerdotes Dei et coelestis,vel quia ita faclum est firmamentum cceli,
Christi ejus, expiant. Summum vero sacerdotem, ut nunquam ejus factura solvalur. Nam quia Domi-
qui semel in anno saneta sanctorum cum sanguine nus ait, Cwlumet terra transibunt (Matth. xxiv), de
victimarum ingrediebatur, ipsum intelligit esse pon- coeloest setheieo accipiendum. Intra hoc autem ve-
tificem magnum, cui dictum est : Tu es sacerdos in Jum posita est arca testamenti, quia mediator Dei et
mternum,secundumordineinMetchhedech.Qui semel hominumhomo Chrislus Jesus, qui solus paternorum
oblatus pro peccalis nostris, ipse sacerdos ethostia B est conscius arcanorum , post passionem suam re-
per proprium sanguinem in ipsum coelunvintravit, ut surrectionemque a mortuis, super coelos coelorum
appareat nunc vultui Dei pro nobis. Quod autem idem ascendens sedet ad dexteram Patris. Hoc velo san-
velum de hyacintho et purpura et cocco bis tincto, ctuarium et sancluarii sanctuaria dividuntur, quo-
et bysso retorta pulchra varietalecontextumest, quis niam Ecclesia quce ex angelis sanctis et hominibus
non videatetiam juxta litteram pulchritudini coelestis constans, partim adhuc peregrii.alur in infimis,par-
congruere visionis? Si enim decorem flammasque tim setefna patria regnat in supernis, adhuc cives
astrorum, si multifariam nubium speciem, si ipsam suos dirimente velo coeli habet ab invicem segrega-
irim considerasmilletralientem variosadversosoleco- tos. Pones el propitiatoriumsuper arcain teslimoniiin
Iores,nonne videris tibi multo plures ac pulchriores, sancto sanctorum. Apte propitialorium super arcam
quamvelo tabernaculi intextaesunt, inditas coelo co- positum esse dicitur, quia ipsi mediatori Dei et
loremnotare picturas? Quatuor aulem columnseante hominum, specialiter a Deo Palre donatum est ut
quas appensumest hoc velum, coelestiumsunt potes- esset piopitiatio pro peccatis nostris. Unde eliam
tatesagminum.virtutibusquatuor eximiis prseclarae, Paulus dicit: Jesus Chrhtus qui mortuus est, imo qui
dequibus et supra diximus,liocestforliludine,tem- _ et surrexit, qui est ad dexteram Dei, qui etiam inter-
perantia, prudentia, justitia : quse quidem virtutes, pellat pro nobis (Rom. vm). Mensamextra velum, et
aliter in laboribus et serumnis vitse hujus a nobis, conlra mensam candelabrum in latere tabernaculi
alitet in coelis setvantur ab angelis et animabus meridiano. Mensa enhn stabit in parte aquilonh.
sanctis» M namque regnantia prsesens videlur esse Mensa et candelabrum tabernaculi temporalia Dei
subditum justitiae. Est et hoc immortalis omnino beneficia designant, quibus in praesenti reficimur et
justitise; nullum bonum Deo praeponere vel sequare, illuminamur, ut his inlerim confortali et adjuti,
prudentiae; Deo firmissime cohaerere, fortitudinis ; crescente gratia meritorum, ad panem angelorum
in illo delectu noxio delectari, temperantise. Hic in coelismanducandum, et ad videndamveram mun-
autem quod agit justitia in subveniendo miseris, di lucem inlrare valeamus. Quae sunt ambo extra
quod prudentia in prsecavendis insidiis, quod forli- velum, quoniam in hac solummodovila vel Scriplu-
tudo in perferendis molestiis, quod temperantia in ris sanctis ac doctoribus, vel caeteris redemplionis
coercendis deleetationibus pravis, non ibi erit, ubi nostrae sacramentis opus habemus, in futuro autem
niliil erit omnino mali. Bene autem lise coluinnse sseculoubi Dominus palam de Patre annuntiabit no-
de lignis sethim sunt faetse,vel quia spiritus angelici bis, id est, palam Patrem ostendet nobis. Diximus
incorruptibiles natura et immortales sunt conditi, jj autem supra, quia latus tabernaculi meridianum,
vel quia absque peccalo conditi, intemeratam suae antiquam Dei plebem significaret, quseprior lucem
conditionis puritatem semper custodiunt. De quibus divinsecognitionis, prior fervorem divinsedilectionis
apte subditur : Qum ipsm quidem deauratm erunt, et accipit. Pars vero septentrionalis ejusdem taberna-
habebunt capila aurea, sed et bases argenteas. Deau- culi, congregatam de gentibus Ecclesiam, qusediu-
ratae quippe sunt columnaeante quas appenderetur tius in tenebris et in umbra morlis remanserat, in-
velum, quia positse inlra velum coelivirtutes ange- dicaret. Unde recta dislinctione etiam candelabrum
lorum, summseclaritatis sunt gratia vestitae. Capita quod in parte australi collocatur, potest gratiam quae
habent aurea, quia mentem qua reguntur habent priori populo data est, insinuare. Mensavero qusc
prsesentia divinse cognitionis ac visionis illustratam. in parte aquilonis stabat, ea qusenobis sunt donata
Habent et bases argenteas, quia omnis eorum na- Dei beneficia, designare. Recte candelabrurn contra
tura in hoc quasi fundamento speciaUter subsistit, mensam positum esse dicittir, quia nimirum Scri-
ut laudes hymnorum suo conditori decantent, ut plura legis et prophetarum per omnia ad gratiam
voluntatem ejusdem conditoris nobis adhue in terra Evangeliirespicit, huic videlicet tesliraoniuin perhi-
peregrinantibus quasi extra velum positis, suis con- bens, etperhanc se sensu gpirituali revelandam
177 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. III. -, 478
esse significans. Eacfes et tentorium' i» introitu ta- A quibus apte subditur: Quarum capita aurea et bases
bemaculi, de hyocintho el purpura coccoquebh tincto, mnew. Aurea quippe capita illum designant, de quo
et bysso retorta opere plumario. Expleta narratione dicit Apostolus : Et omnia constant in ipso; et ipse
de velo, quod sanctuarium et sanctuarii sanctuaria est caput corporis Ecclesiw , qui est principium et
dividebat, redit exponere de orientali latere san- primogenilus ex mortuis (Ephes. v). Neque incon-
cluarii, quod intermisisse ad tempus videbatur, cum gruum videatur per quinque capita columnarum,
csetera ejus latera, australe videlicet, seplentrionale unum caput Ecclesise Christum figurari. Tot enim
etoccidenlale, describeret. Tentorium ergo in in- fuere capita, quot columnse. Quia nimirum idem
troitu tabernaculi pulchra colorum varielate eon- ipse Dominus Christus, omnium sanctotum caput,
textnm, primitivaeest decus Ecclesice, diversis virtu- in se quidem ipso manens semper sequalis atque
tum floribus glorificum. De quibus scribit Lucas : indivisibilis, sed singulis quibusqiie electis, gratiam
Quia multitudinh credentium erat cor unum et anima sui Spiritus pro accipientium capacitate dividens.
una; et non erat separatib in eis ulla; nec quhquam Cnde non solum omnium generaliter Ecclesiae, ve-
eorum qum possidebat,aliquid suum esse dicebat, etc. rum etiam specialiter unicuique membrorum ejus,
(Aci. iv). Inerat namque ei hyacinthus, quia ccelestia Jicet illud propheticum cum fiducia proclamare :
cogitare, coelestem in lerris vitaro ducere solebat. B Nunc autem exallavil caput meum super inimicos
Inerat purpura, quia mori parata pro Christo. Inerat meos. Cujus niroirum capitis significantise convenit
coccus bis tinctus, quia Dei et proximi dilectione apte quod eadem capita columnarum, non deaurata
flagrabat. Inerat byssus retorta, quia continentia ut columnae et labulse, sed aurea fieri jubentur.
carnis et casiitale gaudebat. Et quinque columnas Quia sancli quidem omhes, participes sunt facti
deaurabh lignorum sethim, ante quas ducetur tenio- Spiritus sancti et gralise ccelestis. Ipse autem plenus
rium. Columnae quibus tentorium suspendebatur, erat gratim, et veritath. Et sieut prcceursor suus de
sancti sunt doctores, de quibus Lucas consequenter illo aiebat : Non enim ad mensuram dat illi Deus
adjungit: Et virtute magna reddebant apostoli tesli- Spiritum. Pater enim diligit Filium, et omnia dedil
monium resurrectibnh Jesu Christi Damini nbstri in manu ejus (Joan. i). Bases autem cenese,prophetse
(Ibid.). Quorum mens quanto robustius ipsa ad sunt, quorum attestatione apostolorum sermo con-
superna erigitur, tapto firmius docendo, et alios ad firmatur. Et bene aeneae: vel propter insuperabilem
amorem supernorum sufficit attoUere. Sicut enim mentis ptopheticse fiduciam, vel quia setmo eorum
apostoli et apostoliei viri, per tabulas recte possunt senescente sive transeunte mundo, nulla. unquam
designari propter latitudinem vel doctrinam, qua vetustate potest consumi. Neque enim venit solvere
euntes in mundum univetsum ptaedicant evangelium <-'legem aut propheias, sed adimplere (Matth. v). !>ane
omni creaturse; vel claritas, quia non solum usque quia de orientali plaga loquimur, videtur opportu-
ad amicos, sed usque ad diligendos etiam ipsos num commemorare aliqua de expositione vectis illius
extendunt inimicos. Et orationibus ac beneficiis singularis, quem ab angulo tabularum ad angulum
prosequendos eos qui 'se odio habent, ita etiam usque parietis alterius porrectum esse ac totum
propter inexpugnabile cordis robur et intentionem parietum constantiam, ne vi et impulsu procellarum
ad ccelestia semper erectam, non inconvenienti concuti, atque huc et illue posset inflecli, conlinete
vocabulo, et factura columnarum, figurantur. Apo- jam diximus. Scriptum est in sequenlibus sacrce
stolo attestante qui ait: Jacobus, Cephas etJoannes, historise, ubi omnia quae Dominus imperarat, Moyses
qui videbantur columnw esse (Galat. n). Quse nimi- explevisse narrat: Fecit quoque veclem alium, qui
rum columnce bene quinque sunt factse, propter per medias tabulas ab angulo usque ad angulum per-
totidem libros Iegis , quos necesse est ut sancti veniret. Hic ergo vectis a prima tabularum summi-
doctores suseverbo prsedicationis comniuniant. Et tate usque ad alterius lateris summitatem, per de-
maxime qui primitivam instituere Ecclesiam , quse cem cubitos latitudinis tabernaculi protentus esse
ex Hebrceorum populo congregata sola' Mosaicce.-. credendus est, capite utroque firmiter tabulis impp-
'
legis auctoritate noveral insiitui, cum necduifi evan- sitis, ut per hoc et ea taberaaculi plaga, quse non
geliea et apostolica per orbem scriptura effulgetet, tabulis sed columnis constabat, non minus fixa quam
Bene esedemcolumusede lignis quidem sethim fieri, cceterse venlo Iicet impellente, persisteret. Cujus
auro jubentur operiri, ut insinuentur praedieatores vectis si etiam sacramenlum scire desideras, ipsum
sancti, et firmitate cordis intus integri, atque in absque omni ambiguitate Redemptorem nostrum
nuilo deficientes, et operum claritate forinsecus figurate denuntiat. Qui quasi ab angulo usque ad
esse debere conspicui. Vel certe cblumnaelignorum angulum pervenit, quia plebe Judaica quam prius
sethim deaurantur, cum iidem doctores, fortitudi- elegit, sese ad salvandam etiam gentium multitu-
nem suse actionis, divino semper adjutorio prote- dinem propitialus extendit. Unde merko sicut in
gendam docent, cum in omnibus quse faciunt, prophelis lapis angularis, ita etiam in lege vectis
gloriam Patris qui in coeUsest requirunt, curiv in angularis potest tecte nuneupari. Lapis videlicet an-
universis quse loquuntur, Christum sonare gaudent gulaiis, propter templum quod de lapidibus vivis
dicentes: Non enhn nosmetipsos prmdicamus, sed Deo construitut : vectis vero angularis, propter
Jesum Christum Dominum nostrum (II Cor. IV). De. tabernaculum qupd ei de lignis imputribilibus, hoc
 17D B. RABANI MAURI ARCHiEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. IsO
est de ariihiabus eleetbviihi, cbtfuptibhis labe caffen- A j uitiltifafias ipsbtum actiories, sive cb|ifati6tifes in
tibus, sedificatuf. fairiulatuhi sui cohditoris dispbsitas, accipefe debe-
CAPUT XVI. ihus. Et quidem primo lebetas ad suscipieiidos cine-
be ulidri holocausti ei vasis ejus. fes facere praecipittif. GiriiSatiteih hbsliafiito, qtibd
Facies et altdre de lignis seiliim, quod hdbebit in magho iriyslefio debeat accipi, testattir cihis
qUinqUecubitos in Ibhgiiudine et iblidemih latitUdine$ vitiilaertifce asperstig, qui etiatii ApbstOlbteste in-
id est quadrUm, ei lies tubitos in dltiiudihe (Exod, qiiipatos sanctificabat ad ehiundatiohem carnis. In
xxvii), Hbc altaffe, quod pfbftiie liblbcausti vocaba- qtio ipse pfsefigufatum intelligit sacramentum Doftii-
tiif, corda elebtbriim dfesigiiat,qiicead bfiefeiida Dfeb hidaepaSsiohis tehiptis, et aclioiieriipassioftisCbristi
saefificia bohoriiih bpertirii; iii ipsiiis siiiit Qotiocoh- designat: Qtiia ergb orania sacrificia et yictiniaequae
secfatai Qtibd apte dfeligftis setliifh fteti pfcecipituf, inCehdebantuf ih alfati, vel passioiieih Dotoihi, vel
qiiia' mtiiida et ihCbrftipta dfebet esse corda et mt- devotioiieih sahetoruni fejusflamma chafitatis ardeh-
pofa, in quibtis spifiliis Dei habitat. Habet qtiihqtie tefti figiifate deniiniiaiit, mefito cinis liblofeaiislorum,
ctibitos loftgitudinis, et totidehv latittidinis, cuiri vfeiconshtHhiifiorifeihDoniiMcaepassibhis, vel certe
fidelis qtiisque, orones stii cofporis sehsus, in longi- peffectionehi expfiihit virititis justofiihi, ctim toti
tudihe palientise, el ih laiitudine eharilatis exercCfe B 1 iti Dfei servitium pef ighem sancti Sfjifilus oblati,
salagit, ut Omni stio visu, audilu, giistu, olfactu et ipsa jam bona opera fitiife, et ad pefcipierida Ope-
factu, sempef sfedivinb riiemiherit riiahbipalum esse ruhi pfsemia ih seternahi vitam rapi, roefuefint.
setvitio, juxla illud Aptisioli: Siiie manducdth, siiie Qiiodut ihanifestius fiat, videaihus qtiid de cihef ibus
bibilis, sive alitid quid fiicitis, ofhtiia in gtbria Dei hbloCaiisii Mbysfesdicat; Hwc est lex liolbcdusii.'
fdciie (I Cbr. x). Habet tfes cubitbs altitiidinis, CtiiP Cteiriabiluf iii dltufi tdltt liBcteiisqiie iMiie. Itjiiis ex
eadeih cofda electof iiffi, per fidera -, speifi et chaf i- eodeiridiidri efit. Vestieiiirqufisacerdbs tutticii ei fe-
taleih, ad coeleslia tendinit; Cbrriud dUteiriper qua- mihdlibus liheis'; ioilehsque diriefestjiibs vbfdrisigiih
lubt angulos ex ipsb eturit: ei opefies iliud mte, exussil, ei porieM jilxld allritei bpbtidbiturpiiotibus
Quatuor angulos habet altafe iioIbCausti; qttia jpfer vesliinehth; ihdUiuscjuea/fisj effetet ebs extta caslttij
qhatuof rotindi plaghs sancta dilatafur Ecclesia, qtise et ih locb muhdhsimd usque dd fcivilluih.cons-Umi
propter titiuto cof et animahi totilis credehtiurii faciel. Ighis dutem in altdfi semper dfdebit, Holo-
mullitiidihis recte factura unius designatuf aliafis. caustum ergo crfehiabituf iti altfifi j etifli ih corde
Ex qtib videlicet aitafi cbftitia fiuht qualuoi, ciiih cujusCiifiqtieelecti, qiii seipsiiiti tottitil et came yide-
quattibr viffutibiis ssepe dictis, jtislortim cofda rntt- licet et cbrdfeDeb voVfifat, opiis bbhum fervenle
nitiriluf. De quibus ih latide sapienlise dicitiif : G ( cliafitatis ighe patf atur. Qtiid tola fit hocte usque
Sobfietdieih eriimel ptudehiiam docet, et justiiiairi ei ihailfej cuift qtds toto vitcc hiijtis tetoporfei usque
vitiuteni, quibus ulilius nihil eU in vita hmniiiibus. dtiffi raptus e corporfe, futuri mane saeculi videfe
Hiec cofhtia ex ijssa altafi producuntur, cufii iiiurii- meftirjfit, bonis iusistete uoti cessat operibus; Ignis
mfehttivif tuttim, fideifeshbn specie tfehus et ad fa^ ex gOdemaltafi efit, quia illa sblufti chafitate qtiafti
Cierohoihihtiro bstetitafit, feedex ihtima sui cbfdis EcclesisesuaeDoinifltiSpgf Spirilhiti saticttim Ifibtiit,
fadice tesle gerieratit. Cbfhua stiiit qtiatubf pfef atdere debemus, Denique filii Aafbri , qtiia ighein
qUatuor atigulos altafis, clini ih bmhibus ihtiridi tfef- alieiitito Dbihiho offeffe, et hdn etiiti qui seihel de
ltiitiis, Ecclesia viftutuffl pbtfentiaspifituali; Ciiiictis cflelbdatus est Vbltiefiiiit,hiox igne Coeleslipefempti
hbstiuih ihsidiis ihviblabilis persistit, imo ipsa ciiii- stihti Qtiia niniirtihi qtiiCiitiqtieopfefa ctelestia nPH
ctis sfe iihpiigriantibus foftibf efficilut; Qtiod vide- coelfestisintentibne itiefcedis,- sed tempbfaiis itituitti
licet altafe opefieliir iefe, Cuttivittus ccepta fide- favoris atit eotoihodi faciiiht, sehlenlia irse cceleslis
liiiiti, peisevefantef usqtie ad fihem fifma tehetiif. fefiunttir. VesiMur sdcetdos iUnica, et femirialibus
Qtiia eiiitii ttefismfetailumlbngo solet ieropore ihcbf- lirieis. SacerdOs qiil offeit hblbcatisttim j Dbmihiis
tuptibile dtif are, refete p"6fhtiCvirttis valet pef seve- " esl, qtiia in hobis ipse igiiem Siisecbafitatis acceft-
fatiticcdesignafi. Si qtiepi verb toovet juxta litteram, dete, ac pef ftuftc hostias bonae hostfce actibfiis si-
quombdb ligna aitafis -tahtb igrie vieihb iiicofabtista bimet aCcfeplabilesfaceffejcbristievil; Et hsec faCiens
peritiaiiete potuefint, accipiat bfeati Hieronyriii de vestituf litifeis' ifidtimentis, qtiia tit fios ad bpera
hac qucestibherespbhsiini. Altafis, ihqiiit, ligna qiice vifItittiifi excitet , exempla fiobis suce incaftiationis,
dfeiigriis pafadisi stiht, nbii crfemahtiir igne vicinbj puritatis et fiioftis pfoponit: qusepef ligntiin sigfli-
sed pufibra reddtinliir. NeCmifuro iibe sancitiario et ficati posse Ssepiiis dicttim est, Tollit auteto idem
infefiofibus teriipii, et aitari thymiaraatis cfedefe, sacetdos ciivefes quOSvorans ignis extissit, et ponit
ctim etiami ahiiafttoti ligiii gehiis fest,vel ligiii habetis juxta allare, CtimDomiriusfinfeitilabbfiosis operibtis
ih se similitudjheiri, quantb pliis avsefitj tuhto ihliti- inipohit; heqiie jiistbs de hab vita faptbSj ultra pro
ditis ihvehialiif. vita cctfefnacertatfe, sed coronam.jtistitice in vita
FaciesqUeiri usUs ejus lebetes ad sriscipiehdbs6i- aelerna jubet accipere.- Pohens etfenimcihefes jiixta
neres; el fotcipes alqUefusciriuiai, et igritum receptd- altafe spoliabitur pfieribus vestimehlisj cum ad
cute, omtoia vasd ex wfe fdbficdbis. Vasa altaris hieifioriam justis quae^feceruntboiia rediicens, noh
(iiversk, vei divefsas fideJiiim pefsbhas, vel efeftfe eis aniplius habitum stisepassionis imilandum osten-
 181 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. lll. 182
dit, sed iPduituf aliis vesiimtehtis : illis videlicet, de A j quse Grsecevoc&rittircreagrae ad hoc iti ihinisterio
quibus in Evangelib dicit ipse: Afrieridico vbbis, qUad habebatituf altaris, tit carnes victimarum per eos de
prmciriget se, et friciet Ulbs discumbere (Luc. xn), caldariis cbctce pfOffefrehtuf, atque ad estitii eofuhi
id estj ad setefnam se retntineratibfiein ptseparabit, qui his erant reficiehdi afleffehttir. Qilbfum tisus
et illos iti ajtefha faciet quietferefbveii. Indutus aliis ceque sanctorunv prcediCalofum figurse congfuit:
vestimentis, efferet Cinefesextra castra, ctim pafaiiis quorum ministerii est atiiitias fideliiim verbo fidei
ad remunefandum laborem elecloruni suoruhi Do- reficere : et juxta fegulairi aposiolicce discretiohis,
minus, quidquid bohi gesserant, jam in illa facit vita mdibus adhiic disCipHnis, rationabile et sine dblo
vidfefihific ablattim. Nec ab re est loco extra Castra lac doctrinse simpiicis adhibere; perfectioribus au-
pOsitb, vifse perpelis ihgressum figurari, Cumet Do- tem, solidum cibum doctrinse sublimioris ministraie.
mirius dicat: Pet rite si quis inirOierit, salvabiiuf: Recle fuscinulas facere jubet sacefdotibus Moyses,
el ingredielut el egredieiur, et pascUa inveniei, Et quibiis carnes hostiarum prbut oportuerit compo-
Psalniista : Dominus custbdiat ihlroitufh tuum, et nant; el alia quidem hbminibus, sed mtihdis edenda
exitum tuum (Psalm. cxx). Intfoittim videlicet in offerant; alia vero altaris ignibus consumenda re-
hauc Ecclesise vitatn; exitum vero in illam nbi pa- , linquant : quia sunt in vCrbis Dei horihulla, quse 110-
scua invehiunthr seternsesatietalis. Non ergo inepte H • strse humilitati revelafe, ad nbsfrse fepulasrefectio-
locum exlfa castra positum, in illa mteliigimus nis concedere digiiaths est. Suftt item alia tantse
vita : prseseftifii cum ibi locus nnindissihius esse di- profundilalis, quse saftcti Spiritus solutoinodo scien-
catur, quod ih hac vita fiefi iiulJatehus posse, per- tise pateaht : nbstrse verb capsititatis pef omfiia
spicuum est: Lbeus etgo mundissimtis exlfa castra, mensuram tfanscendaiit. Pbrro igtiiuiti feceptaCula
ipse est ahimiis jristoium ex hac viia sublatorum, ad boc deputata sunt, ut per hsec ighis sanctus ab
et in alia viia gaudentium : in qub videlicet Joco, altari holocausii, ad altare thyitiiainatis vespfefe et
cinis holbcaiisti tisqtie ad favillam cbiisumilur, Cum mane ad incensum pbflehdtim deferfetuf : quae et
ila ibi bpeiurn bbribrum merces redditut, tit labot ipsa patenter figurani tenent dbctofum, qtii tanquam
omnibus ad ititegrdm Consufflnietiif. Et quia ces- ignem de altari holocaustorum cid altare deferunt
sante operum labore bonoruiri, ipsa charitas per ihcensi, cuta suos docent auditores de virtuie sem-
quarh operabahtuf hunquam cessabii, imo flagran- pef in virtutem proficere meritisqtie cfescentibus,
tior exardescet, Cumipse quem diiigimus in aeter- paulatim ad altiora et interiora divinae yisionis ar-
num videbitur, recte stibditur : Igiiis dulem itxaitari cana, penetrare. Sed et omnes qui ferventia pietate
semper ardebit. Et paulo post : I^nfs iste petpetuus ..^ corda pioximorum videiites imitati festinaftt, quasi
nunqudmdeficiet de dlictfi, Consutoihato efgo usqufe receptacula igniuiii fitint: quia flariiftiam coelestis
ad favillaffl bolocausto , ignis nunquam de altari saciificii quara in ffatertiis Coiispiciunt in stiis quo-
deficiet, quia abstihiptb pfeifccte bihrii gehere labb- que accendete metitihuS satagunt. Qucc himirum
randi, Solacliafitas perpetno huiiquaro exsiifiguerida cuncta ex sere Vasa fiunl, cura devotio fidelium per-
fiagrabil. Hsec de lege lioloCausti latius diximus, severanter divinis curat obsecUndare praeceptis, vel
propiet iebetas altafis, qui ad susCipiendos ciiieres certe cum hoc quod ipsa fPcte agii, proximis quoque
hosliafiifti fieri jubebantur. Lebetes efgb Cirieres agendum, clara voce sedulseexhorlatioiiis insdnat.
sahclbs stfscipitinl, Ciitiifideles qtiiqtie, Vfel exettipla Ctaliculam quoque iii modum reiis wneam: pet cujus
ac sacfaihehta dominicse passionis ad ctistodiam stii qudlubfangulbs, erunt quatnor ahnuli wnei, quos po-
pia mehte feifaciant, vel certe exifuiti praecederi- nes subler arUlam altaris : eril hatnque ctaticuid us-
tiiiriijitstofum diligeriief aspiCiunt; qui magnis pfb que ad altaris medium. Allafe quidCm totuifi cavum
Domino elabbfarites agbriibtis, nunc ctifsu consum- fieri prseceptum est, ut in sequetilibus manifestius
mato, de percepto jani bravio sine fine laetantur. edocelut. Sed in medio sui haberis craticuiaM, per
Post Iebetes auteih, forcipes atque fuscinulse , et totum in modum retis disiiiictam, in quaift victima-
ignium receplacula fieti stitit jussa. Forcipes ad rura caraes* coroburendae impoiierentuf, et subler
emendandtim altafis ignefli fiferidebere, Cfederidum** ' eam arulam, in qua compositis lighis, afderet
ignis
est. Ghde recie per ebs saneti prsedicaibtes dfeSi- semper ad devofanda superposiia holbcausta para^
gnantur, qui igrieni ip hbbis charitalis, qtiasi iri ai- tus. Erat enim contra arulam bstium ift pafiete al-
lari Dei accendere, stiis exhortationibus solfent. taris orienlali, unde vel ligna ad deleriduhi ignem
Namque hi vfelul gemino tlehte fofcipis, ad htinc immilti, vel carbOneset cineresposseftt egefi: quod
igrierh accendenduro titiones ift altari CbmponPnt, in pictura Cassiodori senatoris, ciijus ipse iii expo-
qtiando consonis ntriusqtie testamenti nos paginis sitione Psalmoruni meminit, expressum vidimus. In
'
iristituunt, et eloquia verilatis, in nostfo fcorde, qui- qua etiam utrique altari, et holocatisti videlicet et
lius aiiiplius ad setefnortim desidetia inflammemuf, inceusi, pedes quatuof fecit: quod Ptfunvque eum,
collbcant. Vel cefte forcipe, duplici videlicet fefra- sicul et tabernaculi et lempli positionem, a doctori-
mento, saCfefdbtesigftem altafis emendant, cum in bus Judseorum didicisse putaititis. Habet ergo altafe
omnibuS, quse doeeht prsedicatorCs sancti, viftutero Dei in medio stii ei'atictilam ad suscipietida hbto-
fiobis geihihse Chafitatis ihfuftdete, et hujus gfatia causta parataih : quia' prseparant felecti loctim Do-
iids ardefe siihul et luCefe, praecipitiht. Fusfeinulse mino, in irilittibstii cbrdis affectu, tibi devbtas ei
185 B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 184
cogitationes collocent. Habet arulam subter crati- A tatem in unam eamdemque fidei gratiam consono
culain, in qua ligna et ignem holocaustorum susci- ore et opere advoeent. Vel certe ex utroque latere
piat, quia eadem ipsa electorum corda receptaculum altaris ad portandnm erunt vecles, cum mentes fi-
in se prseparant auditui verborum coelestium, quibus deUumsancti praedicatores, et in prosperis, et in
calefacti, imo et inflammati per donum sancti Spi- adversis inconcussam tenere virtutum constantiam
ritus, grata Deo reddant vota cogitationum piarum. docent; ne aut haec blandiendo extoUant, aut iUa
Ligna namque arulse altaris sacerdos imponit, cum terrendo conturbent. Non solidum sed inane et con-
doctor quisque desiderantibus atque inhianter quse- cavuin intrinsecus facies iltud, Idcirco altare non so-
rentibus fidelium mentibus, sanclaium testimonia lidum sed inane et concavum fieri prseceptum est, ut
Scripturarum, quibus amplius in fide ac dilectione copiosumhaberet locum, ubi vel ignem sacrosanctum,
confirmentur, ingerit. Addit et ignem lignis, cum ct ligna ad ignem vel holocausta quse igni erant
intellectum verbi atque efhcaciam pise operationis, consumenda reciperet, in cujus exemplum et tu si
a Deo quaerendum edocet. Ardentque Iigna in altari, vis esse altare Dei, exinani teipsum, et vacua ab
cum charitas Dei diffunditur in cordibus nostris, per omni cogilatione rerum mundanarum : quatenus
Spiritum sanctum qui datus est nobis. Atque hoc vitse ligna verborum ccelestium el hosticcvirlutura,
igni superppsitum consumitur holocaustum, cuna B locum possint habere sufficientem; capiasque flam-
universa qua bene agere disposuimus, donante gra- mam sancti Spiritus, quae esederii hostise Domino
tia sancti Spiritus, per viitutem dilectionis Deo ac- consecrentur, et ad finem perfectionis firmam pro-
ceptabilia redduntur. Unde bene craticula, quse ho- ducahtur : ubi apte in conclusione subjungilur : Sic-
locausta gerat, inslar retis fieri praecipitur, quo per ut tibiest monstratum in monte. Ita altare cavum
crebras illius aperturas ignis suppositus ad consum- et mane fieri jubetur, sicut Moysi in monte mons-
mandas onmes hostiarum partes, libere penetret. tratum est: quia sicut augeli ac spirilus justorum
Sicetenim, sicet omnianecesse est, ut nequaquam in ccelis, vacui a peccatis, et pleni sunt pietatis ac
obduremus corda nostra, neque obseramus more justitise, ita et nos in terfa pro modulo noslro, de-
Pelagianorum adversus gratiam Dei, sed diligenter cUnare a malo, et facere bonum debemus.
aperiamus ea, et quasi plurimis simul patefaclis ja- CAPUT XVH.
nuis, seduli deprecemur, ut per omnia quse inchoa- De atrio tabernaculi, et columnis ejus ac vectibus.
mus, vel agere desideramus bona, quia per singula Facies et atrium tabernaculi, in cujus plaga au-
victimarum ejus fiusta, sua nos misericordia iUu- strali, erunt tentoria de bysso retorta (Exod. xxvn).
strare, et in amorem ipse suum accendere dignetur. Sicut Sancta sanctorum eam qusein coelisest, san-
Quatuor autem annuli aenei, qui per totidem angu- G ctseEcclesiaepartem designant, et prius tabemacu-
los altaris fieri jubentui, quatuor sunt evangeliorum lum, perfectam fidelium vitam in hoc duntaxat sse-
libri, qui apte annuUs assimilantur, quia perpetuam culo commorantium typice denuntiat, ita atrium ta-
auditoribus suis coronam vitse promittnnt. Apte bernaeuli, quod dexterius erat, prima incipientium
senei sunt: quia in omnem terram exivit sonus eo- rudimenta demonstrat. Unde bene tentoria ejusdem
rum (Psalm. xvni). Apteper quatuor angulos altaris atrii de bysso retorta erant facta : quia prima in-
positi : ul Ecclesiam fidelium per orpnes mundi pla- cipienlibus curaui impendeiida est, ut illecebras
gas diffusam, verbo fidei et veritatis confirment. carnis simul et spiritus reffenent, juxta ilhid Apo-
Apte subter arulam allaris infixi: ut animos humi- stoli, quo de filiis adoplionis loquens, adjecit: Has
Hum munimine suse consolationis allevent. Facies igitur habentes promhsiones charhsimi, mundemus
et vecles altaris de lignis sethim duos, quos operies nos ab omni inqidnamenlo carnis et spiritus (II Cor.
laminis mneh. Vecfes quibus altare portabatur do- vn). Retorquelur autem byssus, ne facile possit dis-
ctores sunt, qui Ecclesiam sanctam quasi portare so- solvi: cum non solum carnis luxuria restringitur,
Jent, dunvfidem ac sacramenta veiitatis, vel eis qui verum etiam tota ejus memoria, ab intimo corde ra-
nesciebant pisedicantes, vel in eis qui jam noveiant dicitus evellitur. Cenlum cubitos unum latus lenebit
et acceperant, confirmantes roborant. Qui quoniam in longitudine : et columnasviginti cum basibus loti-
non sua prsedicant, sed ea quse sunt Jesu Chrisli, dem mneh, qum capild cum cwlaturh suis hdbebunt
non indoctas fabulas secuti, sed cognitaip coelesti argentea, et rel. Constat numerum' centenarium qui
oraculo virtutem Domini nostri mundo notam fa- in computo digilorum de lsevatransferlui in dexfe-
ciunt, apte vectes ut portare queant altare, mittun- ram, noruiunquam in Scripturis vitse ccelestis habere
tur in circulos. Vectibus namque altare Domini per figuram : quse sicut dextera Icevse, ila merito vilse
rircuios portare est sanctis doctoribus corda fide- prsefertur prsesenti. Cujus nimirum numeri fiequens
ium per vefba Evangelii, quae nec coelo et terra in divinis Uttetis mystetium leperitur. Centum ergo
transeuntibus prseteribunt, exhortando erigere. Duo cubitos habel latus tabeinaculi in longum: quia uni-
sunt autem vectes: ut utrique populo, et Judseovide- veisi qui ad membia ecclesise pertinent, necesse est
licet et gentili, verbum praedicetur : quod ipsum se- pio seteina in coeUsvita, laborem in se patientise
quentibus quoque verbis astruitur, cum subinfertur: et continenliaetemporalis assumant. Columnaeadlem
Eruntque ex ulroque lalere altarh ad portandum. quibus hsec lentoria suspenduntur in altum, docto^-
Erunt enim doctores qui Judseam, erunt qui gentili- res sunt sanctiqui suorum corda audilorum, a terre-
185 COMMENTARIAIN EXODUM.— LIB. III. 186
stribus contagus extracla, ad coelestia desideranda A mur. I11 ea quoque atrii latitudine qum respicit ad
sustoUunt, et haec quasi vestem Domini diligenter orientem, quinquaginla cubiti erunt. Ea latitndo atrii
extendunt, ne quid his inesse duplicitatis valeat, qucc ad otientem respicit, primotdium bonce nostrse
sed simplici ac munda intentione, coram Dominbvel- conversationis, qucc a fide incipit significat, quae
ut tentoria byssina niteant. Quse videlicet columnse propter primam coelestis gratiae perceptionem, recte
seneaefaere, sed argento vestilse, ut in sequentibus ad orientem respicere dicitur, juxta illud beati Za-
manifestius dicitur. JEnese quidem, propter perseve- chariae. Vhitavit nos oriens ex alto. Illuminare his
rantiam virtutis, sive propter sonum ipsms prsedica- qui in tenebrh et umbra morth sedent (Luc. n). In qua
tionis. Argento autem vestitse, quia non aliud quam nimirum plaga, quinquaginta cubiti erunt: quia in
verbum Dei sonant, cujus ssepe claritas argento fi- ipso mox ingressu conversationis, omnes qui cate-
gurari, non aliud vivendo in actibus, quam obser- cliizantur, remissionem peccatorum et reqniem spe-
vantiam divinorum monstrat eloquiorum. Non so- rare docentur seternam; fquorum tamen continuo
lum inargentatce erant, sed et capita tota habebant alia specialis distinctio subiiifertur, quse ad unum
argentea : quod proprie doctorum est, totos se ver- eumdemque, fine bene considerata, refertur. Sequi-
bis sacrse Scripturse subjicere, hisque animum cor- tur : In quibus quindecim cubitorum tentoria, laleri
pusque meditando, praedicando,operando mancipare. B uno deputabunlur, columnwque tres et bases lotidem;
Quid autem in basibus columnarum seneis aptius, et in latere allarh erunt tentoria cubitos oblinenlia
quam inilium sapientiae timorem Domini intelligere quindecim, columnwires, et bases totidem. Quinde-
debemus, de quo et filius Sirach ait: Radix sdpien- cim namque quse septenario et octonario numero
lim est, thnere Deutn (Eccli. i). Ubi et pulchre sub- constant, recte gaudia designant vitse setemae: quae
junxit : Rami enim illius longmvi, quia nimirum a sabbatismo incipiens animarum, in resurreclione
germina virtutum multifaria, quae timore Dei tan- corporum perficituf. In inlroilu vero atrii fiet tento-
quam opus et ccelaturce columnarum de basibus rium cubilorum viginli, ex hyacintho et purpura, coc-
prodeunt, nunquam fruetu suse mercedis carebunt. coque bis tincto, et bysso retorta, opere plumarii. Co-
Quare autem viginti fuerint columnsein uno latere lumnas habebit quatuor cum basibus totidem. In in-
atrii, supra jam expositum est: ubi ejusdem numeri troitu atrii quatuor sunt columnse : quia non nisi
tabulse in ufio latere tabernaeuli, sunt fieri prse- per fidem et sacramentum evangelii, quse quatuor
ceptse." libris continentur, unitatem sanclse Ecclesise, quis
Simililer in latere aquilonis per longum erunt ten- ingredi poterit. Unde pulchre in ipsa Ecclesia mos
loria centum cubitorum; columnw viginti, el bases anliquus inolevit, ut his qui catechizandi, et Chri-
wnewejusdem numeri, et capita earum cum cwlalurh G stianis sunt sacramentis initiandi, quatuor cvange-
suis argentea, Eadem de latere aquilonis repetuntur, liorum principia recitentur; ac de figuris et ordine
qusejam de Jatere australi erant pisemissa : quia eorum, in apettione aurium suarum solerter era-
utriusque testamenti prsecones, consono nos ore diantur, quo sciant exinde ac meminerint, qui et
ad coelestia erigunt: tametsi cseiemonias sacramen- quot sunt libri, quorum verbis maxime in fide veri-
lorum habuerunt, pro temporam ratione differentes. talis debeant erudiri. In quo introitu, tentorium
In altitudine vetb atrii quw respicit ad occidentem, quoque fieri cubitorum viginti prsecipitur, qui est
erunt tentoria per quinguaginta cubilos, el columnw numerus idem quaternarius quinquies ductus. Quin-,
decem, basesquetotidem, etc. Latitudo alrii quse ad que autem sunt notissimi corporis nostri sensus,
occasum respicit solis, ubi terminato labore diurno yisus videlicet, auditus, gustus, olfactus et tactus.
noctis sopora gralia succedit, nferilo tempus signifi- Bene ergo in introitu atrii tentorium viginti cubito-
cat illud, quando cessante post mortem vita actuali, rum in qualuor columnis suspenditur, quia omnes
quies electorum et merces aeterna sequitur. Deni- qui sanctam Ecclesiam intrant, ad regulam Evange-
que illi, qui in vinea summi patrisfamilias opera- liorum, fidem suam pariter et actus componere de-
bantur, cum seroessetfacturo,praemiasuipercepere Tkbent; ut continentes ab illecebris carnalibus cun-
laboris. Recte oceidentale latus atrii tentoria habe- ctos sui corporis sensus, divinis subjugent impe-
bat per quinquaginta cubitos, et columnas decem. riis. Nonsolum enim hoc tentorium quatuor columnis
Quinquagenarius namque numerus, consuete insi- sublevatur, sed et ipsum in longitudine sua, quina-
gnificationum in lege quinquagesimum, qui Iibertati, rium numerumperquatuor multiplicatum habet* cum
quieti et remissioni totus erat congregatus • propter quilibet humiles ac pii auditores ad fidem venientes,
quod et Jubileus vocari prseceplus est. Jobel namque non solum Evangelii verbis imbui, verumetiam
dimittens aut mutatus interprelatur. Deaarium quo- ' evangelicam ipsi agere vitam desiderantes, cunctos
que numernm, conslat eadem superna prsemia desi- sui corporis sensus, in obedienliam charitatis ex-
gnare: ubi humaua natura in utraque sua substantia pendunt. Recte aulem hoc introitu atrii tenlorium,
immortaliter sublevata, in divinseprsesentia visionis non sicut in reliquo atrip de bysso retorta, sed de
Iselatur. Deus namque trinitas est; corpus nostrum quatuor fit coloribus nobilissimis, hyacintho scilicet
ex quatuot elementis subsislit. Intetiot homo no- et purputa, coccoque bis tineto, et ipsa bysso re-
stet teinario numeio comprehenditui, cum ex toto torta opere plumarii: quia pulelira quidenv his qui
cotde, tota anima, tota vittute, Deum diligere iube- catechizantur Eeclesiae facies exterius fulget, sed
 Wl B. RABANJMAURI ARCHM*. MOGUNT. OPERUM PARS I. „. J88
jfiulio pfceciaflor ejtis dignitas ac virtus apparebii A -i Sefiptura saera dfesighari. Unde scfiptuhi esl: Fu-
his qtiiteaiti pef saCfaihefitumbaptisriiatisingfediihe- hiculus liiplex difflcile fumpitut (Eccle.
iv), quia
fenltif, Qtii vidfelieetcblbres bpere plumafii sunt ifh nimiram Sciiptura quse historico, allegorico, motali
vicem variati, eulti uftaqUaequeViftus fideliuiri, ViCi- cbnsuevit sensti intetpretari, nulla bsereticorum sive
iiarum sibi viftutiiiri societale, et vfelutqtiadam cOh-s pagariorum valet pefversitate Coffumpi. Ipsa enito
sahgtiinitatej amplius clafescil: qtiatovis fetiaiPsift- tenloria SiveVela ut fecipefe furifespossent habere
guli eblofes pfsefati singulis electortiro possiht con- necesse est ift superioribtis suis ahsas sive cifculos,
veftire persbnis. Qtiia eiiim aliquis altius coelestia quibus iidem funes ihiraitlerehtur. Et tu si Vis tento-
specnlari ifieietuf, hyacititlius est; alter, qttia plura fitihi Dei fieri, prsepara ih cordfe tub receplaculum
propler justitiam palitur, puvpiifa est; hic, quia" sermonibus ejus, quo possis ad supeina Suspendi.
ferventiore inDetim etproximum dileetione flamhie- Itiiporiantuf vero paxillis columnariifli funes tentb-
scit, coccus bis tinclus est; ille, qtiia specialilef ifi- riorum, tit sic expansa atqufe in altuhi elata, pul-
tegritate cafhis vifgitiaiis albfet, byssiis ffettifla fest. chrittidinefti tabfernaculicompleaht. Cotoftiiitahlsan-
Omn.escolufririmalfii per circuitum vesiitw eriiht cti praedicatores fidelium Cordibus eloquia divina :
argenli lamitih, cBpiiibus afgeiiieh et basibus wrieis. eosqufeper hsec ad exeraplum sui ab infimis erigi
Diligentius ea qticcdixerat inetilcat, ut seduio Je- B ^ tjotomonfeant, fexpansa ftiftibus ac siiblevata vela
ctorera admoneat, nemiiiem iiiter dbctofes vefitatis, sive tentofia, decus siii opefis rHififieiiiti, quod
COlumhasvidelieet attii coeleslis, posse comptitari, ihvoltita hequivefarif, CuhCtislbh^felateque detobii-
qui non iristar sefis iiivinCibilfefflinter adversa pa- stfent.
tientiarh liabete didieerit, non se coelestitiro et CAPGT XVUI.
ObsefVaiitia et antiuiitialioiie vefbbriiftl, undiqtie De dieb dfferehdoex afboribus blivdrum, ad lumimria
veltit argetiti laininis ihtiiiire aiqtie exortiafe cti- instmenda in candeiabfo labernaculi.
raverit, noh se omni subjectiotie pfseceptis di- Prwcipe filih Isruel, ut offerant libi oleuth de ar-
vinis qtiasi cifgetiteocapite supponefe studuefit, hoft botibus olivarum purhsimum, piloque coritusum, nt
ih timofe Dei velut sehea basi stabilire consue- atdeat lucerna sehipef itt tabetnaculo iesthnonii extra
verit. VelUirijquod dppeiisuniest tesliiiibiiio; el cbllocabunt
in iohgiludirie ociupabii iiiiiuril ciibilos ceiituih, ih enrri Adton et filU ejus. DispositObrnatu taberna-
laiiiudine qriihquagihlU: uUilUdOquhique cubitbfum culi, consequenter etiam lumen lucernae praevidettir,
etit. Cefltuiri CubitOs ibhgifiidiftis habet Ecciesia, tit decor ejtis adtoifabilis, sieut ifitfefdiu luPiihe so-
qtiia uliias stias eleviit ad boria opera proplef vitaih . lafl, ita etiatii rioctti lucernalibtis flamtois illustre-
seternam. Qtiiriqtiagiftia latitifdinis, quia fequifeiti lur; nec unquam in dbitio Dei aliqihs teriebrarum
spetat sempiteftiatii, ih gtciiia Spifittls saticli, qtise locus,aliqua umbrarum possit hbra suppetere. Juxta
quiriquageflafio riufhero vbitiit dfesigiiari,ctim Peti- verb mysticos sensus qtiid sigftificfetliimeft lucerhSe,
lecosten, id est; qiiinqtiagfeSiihariiPasclialis festivi^ Dotoihtis in Evangelio dfeclaratqtii ctim pfer paia-
talis dieni, stib advehtii dotiSeCfate,dighatiis est; jBolaih dixisset : Neque accefldunt luceinam, Ct po-
Alliltitio quinque cubiibftini est jtixla-ntiiiiferum sfeti- ntihf eahi sub roodio, sfed supfef candelaufum, ut
stijim eorpbris hostfi, qbia tunC reeipiet unusquisque i-acfeat bhihibus, qui iii dbmb Dei stifit (Maiih. v),
pfoptia eofporis sui pfotit gessifc,sive botium, Sive nibx apCrte subjiinxit: Sic liiceat ltix vestra corarft
riiiiliiih. lioiniflibus, tit videaht opefa veslfa BSha. Lucefna
Cuhbtd vasd idberhdSuiiin omnes usus ejui et cai- efgO iucis iii domo Dei, bpera.stint justbruiti, quce
femoriias, idfripdxitlbs ejus duaifi aitii,ex wfe facies; hiferitesinttietitiUm suis exfeiriplisilltiroifiaht. Veriirii
Vosa iabefnaculi itt bihriesrisus ejus rit bwreriioiiids diiigfeiiiiiisintiifeiidtim,-quod tit lucefria sempet in
prsepafata, hohiines suht Ecclesicfein divfetsis"iriefi- labefiiactilo Dei possit ardfere, filii qtiidem Israel
tis gfadibtisque Doihihb desetvifehtes; qtice vasa bleuih offerffe, Aafori aiiiem et fiiii ejus, ipsam lu-
ctiiiCtafieti jubenttii cenea, iliius hiihiftitii, iit safepej)
] ceftiaffi eolloeafe jiibehtur. Qtiae est hcefedistiriCtiti,
dicttihv est, figiifa mystfefii, ut qiiisqtiis pulsatiir ad- tlt ad riutfiehdam poptiluS olfeiini bffefat iticeih ift
vefsis, pfefsevefet in fineth : iie pfbmissafti Sibi sa- dorao Doriiini,et sacerdoteslucefnaih compoiianljiiisi
liitem desidia pefdat : sive tit fidefti quam didicit, forte hbc figurate impefattif, ut fidelfeset religiosi
etiato iiiiriiiciS bbluetantibus, palanv confifefi flbn aiiditbffes, pfompta ad obedieridtiih fidei cbrda affe-
nietuat : sed 6t ataicis doiia, quae pfefcepit, sfediiliis rant-.doctores vetb, eisignfeto vetbi coelestis qtio et
irisbfiafe tiiemiiiefit. JSS hamqtie sbhortim et iiatiifse illuiriinenttif ad Coghoscferiduto,et inflairimerituf ad
<Jitidtirabilis est. Paxilli atitein qtios dicit tabefiia- diligeiidtini Deiim, pfsedicaftdo minislretit ? Notaii-
culi sive alfii, ad hoc brant facti, Ut infixi coltitii- dtiiii atitehi, qtibd hOn itidiffefetilef bleum offerre
fiariim SuHiiriilafibtis,fofis emiriferent,et imposiiig filli Israel, sed Ciiitidislinctibtie, oJeum de arbori-
sibi veloruta sive tehtoribrum furiibus, sic eaievariles biis ollvafiiiP prsecipiiihtuf, et instiper additur,
a teffa, stispetideferii: qtioftim faCttifa et positiohej pufissittiutii pilbque ebiittisuifi. Sieut nec ignis alius
hon abstifde ipsa doetofiiin potfesi Hi^iia desigflafi,- qiii de ccelo descendit, vel in lucernis sauo.iis ar-
quce pfcediCatidb audietititirh: cbfda tiingit ac t5ri= defg, Velih altaffDfei dfebet accefldit SehcltiS enim
•pehdo sublevaL Ftinibiis eiehita iolet :a"Uc|uPtie§ spifiius disCiplihse effu|iet fiGlunii Gfffefant er-go
 '
189 COMMENTARiAIN EXOBUM.— LlR. IV. 190
filiilsraeloletira ad lucefnam Dei rion quaiecuriqtie, A, sequituf : Et coUocabtiht eaiii Aaron et filii ejus,
sed de Iignis ciivattim, et hoc purissimtim pilo- Quia noh otonitiifi est sacfafiietita fidei pfcedicare
qtie cOntusiim.Offerant bohi auditores spifittiaiibtis in populo, sed eoriihi sOhitoiriodb,qtii et castitate
doctofibiis, eotiscienliam puram et ChafitaliS gra- fidei, el exsecutione bohi opefis, ad filios summi
tiatft ffeeufidam,pilbque sedulse prbbcitionis ab omrii sctcefdotis, Dofflini vidfelicfetfet Salvatoris hbslri,
nequiticecoiritiiisiione permundatciro, quce sbla yl1 peftinefe probanltif. Betife autem adlitic stibditur.
delicet intenliorie piacendi et servieiidi Doniino, Et usque mane luceat Coratri Dohiihb. Ctihi enim
veiba ejus atidirfedelectet. Offefat AafOilCiuh fiiiis transacta nocte sceculihuitis, fflane futurum sseculi
suis, ignfemnon alienuro, sed desttpet toisstiih ad clarubrit, de qtio dicit Propbeta, Mane astabo tibi
acceiidendam Iiicefnam : sictit etiaffi ad eoristi- ei videbo (Psaliii. v), non jani tiltra lucfefftalibforum
roenda liolocatista afe rfedolendathyiniam&ta.Pfse- iiidigeraiis, appareiite et illustrahte hos vefa ltice
dicenl verbuni doetores noii stitim, SfedDoniini,pfo- ihuhdi, de qtio dicit et Pfopheta : Tofcfsauieiii ti-
testantes ctiih fiducia. Non eriim suffius sictit plu^ tiieridbustioinen irteutn, otieiUf sol jusliliw. Petpe-
riini, adulterantes vferbum,sed ex sincefilale, sed luus erit cultu-Spet successionesearuni a filiis Istdel
exDeo, sicut corani DeSih Christo IbqiiiinUr. HoC (Mal. iv). QuoinOdo ehihi juxta Httefara pfetpe-
igiie ufantuf ad iliiistfanda' COgriifibtiefidei corda B ] ttitis esse pbterit ctilttis officii saCetdPtalis, ubi
audientiuih: lioc, ad perficienda ac Deo consecfanda et ipsi in sacetdotiinh ei tabefhacultini iti qtiii gere-
holocaustdboftorum opertim suprtiifi; hbC,ad ihceh- battif, et poptiltis cui gerebarilur, jaih duduni esse
denda thymiathala bralioiitiihsanctafuifi. Benfeautehv cessaverunt? Undfe cbtistat hbc itt saticia EcelfeSia
dicitur: Ut ardeat lucefha seihpefih tabefriaciilb te- vfetbtimesse complehduto,tibi succedentibiissibi per
slimpnii,qtiiaiiuriquam iti sahciaEcclesia ltix prsedit ofditieni doctoribtis simul et atidilbribtis veritatis,
caliohis, niinquam debet huitiilitas atiditofum puta, niihqtiaro deerunt spifiltiales filii Isfael, qui in do-
quse hanc libenter excipiat, imp et soierter inqiii- muift Domiiiidotia pielatis offfef ant, et filii Aaron, id
raf, deesse. Betie addituf : Exita vfeluhi quod op- est, vetisacerdoiis nostfi, qui illis lucehi vefbi mi»i-
panstim est testiihonib. Non enihi irilfa veltim coeli stf ent: donec cohipletostectilihtijiiSStatu, et ipsoquo-
opus habemus Iucfefhascfipttirartinl, hbi afca fest qtie tabefhaculo Dei toto, id est universa electoruto
Domini, et clifefiibira glOfisepfbpitialofiuih obuffl-- multittidine ad regritiih cbeleste translata, non erant
brant, id est, agroiha coelfestisniilitiae, glorianv ih- ultfa, qui ab hohiinibus ettidiantuf homines, cum
carftali fiiii Dei, quetfl poStiit Deus pfopitialiofteto s-itbeus biiinia in OmnibUs.
pro peccatis ftoslfis, cohsbna voce prcedicaht. Berie C ^

LIBER QUARTUS.

CAPUT PRIMUM. dbcibffessafictccEcclesicc,coifimuhfemvitam electiH

be xdificalibiieAdforiei filiorUihejus iii sdcerdoiium ftiih, singulafi mefitis ctilniine tfahsCehdere, et fa-
coiistilueiidotum. miliati ihspectione quid lex getiefalitef Oihtiibtis
Applica 'qubqne d'd te Adron ftatrerii iuUiri ium electis, quid vefo paucis perfeetibfibiis specialiter
filih suis de inedio fiiibrum Israel, ul sacetdolio fUn- loquatuf, attenderfe • ut ciltiofiexceilehtia roetitotiim
yanlur iriihi AatOti, Nddab el Abiu, et Eledzaf et ad altiofa pOssiht pfalhiia pefveiiife. Natti quod fra-
Iilwmat (Exod. vni). Descfipta faciufa faberhacuii, tfem suuni Moyses cuin filiis ih sacefdbtiiihi ofdi-
consequentersacerdotesqui in 6ominislrent orditiari- hare prcccipiluf, quid hbbis aliud hiystiCe GOfflfflen-
tuf, qiiorum quideift bfdiiiatib et habitus, fecte Ec- j) dat, nisi qtiod offines qtii officitihidoctbfis sortitih-
clesise sacerdbtibus cbhgttiit : ila ut omne, qiiod ttifj laiitb debeht studib 6t afflofehieditationi divi-
iilic in Ornrttn vestiuih ciafiim fextfinsfecusfuigfebat, nse legis adhserefe, ut quasi gemiha eivideanttit
hoc intelleciuhi spiritualitfef, in ipsis sacefdotiiiii cbgnaiione conjuncti? Neque libC qtiod pfimi filio-
nostrovum mentibtis altuto intus efflitieat; hoc ih ftiin Aaron post ofdinatiorifem ctim ignem alienum
eorum aclibus pfse csetferisfidelitiih meritis, foris offeffent coraifi Dbmino.ighe coelestipfefierunt, a si-
gloriosiihi clafesdat: Uiide apte pfcecipituf Moysi, ghificatibne hiiserabilis hostfi terhporis abhorret ubi
ul applicfetad se Aarbn fratfeiii stiutii Ctifflfiliis nonnulli sacerdottini ac doctorum loco potiti quod
de hieilio filioftihi Israel,- ad fiingfehdiitosiicefdotio dictiiffl quoque gfave ac lugubre satis estj dum
cofam Domino, Necesse est ehihi, ut quicunqtie ad ignem cupiditatis igni supetiise dilfectionis antepo-
majoreto ift sancta Ecclesia gradtim pfohibvefldi nuhtj igne superriae ullionis absuriiuntur; qubfum
sunt, majorfe taentis industriaj sese ad legetii Dei pefpetua diifflftaiio,tetapofalis est filiofuffl Aafoft
appiicerit, id est divihorum bbsefvanticc hiandato- morte figufata, quamvis exfeellentiofisfigtira mysle-
ruffl, solertibre prce Ccelerisarilthb copuleiiltifj HbC fii, quomodo taiiernaculum cum ornalibus ac vasis
est feniiu eos qui sacCrdbtia fuflCtufisuiit de inedio suis, siiictam designat Ecclesiam, ptilcberrima vir-
filiofumisfael, ad Moysenappiicafi : prcesiiles ac lutuiri sive pbfsonanim fidelium variefate distip-1
191 B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 192
ctam. Ita etiam summus ejusdem tabernacuU sacer- A autem fiunt de auro preiiosisque eoloribus, quia ni-
dos, figuram tenet veri pontiftcis Jesu Christi, qui hil vile ac sordidum, in saceidotis ore vel opere de-
seinetipsum obtulit oblalionem et hostiam Deo pro bet apparere; sed cuncta quse agit," universa quae
nobis, in odorem suavitatis; qui et jure potest fra- Joquitur, omnia quse cogitat, et coram hominibus
ler Moysi vocari. Quis enim amplius alteri fratemo prseclara, et in conspeclu interni arbitri oportet esse
est foedere connexus, quam Christus Moysi; legi, gloriosa. Quod dictum est, Et pones in utroque la-
gratia, Novum Testamentum Veteri? tere superhumeralh, meinoriale filiis Israel, nune
CAPUT II. quoque pontifex in superhumerali nomina gestat pa-
De veste sacerdotali Aaron et filiomm ejus. triarcharum, cum doctor quis sive prsesul Ecclesise,
Faciesque vestem sanclam fratri tuo in gloriam et in omnibus quse agit patrum prsecedentium facta
decorem, et loquerh cunctis sapientibus corde, quos considerat, atque ad eorum imitationem vitam di-
replevispirilu prudentiw, ut faciant vestes Aaron, in rigere, et onus eva,ngelicaeperfectioiiis ferre sala-
quibus sanctificdlus minhtret mihi (Exod. xxvm). git. Quaevidelicet noraiua patrum apte in lapidibus
Vestes sanctce Aaron quas illi Moyses fecit, opera pretiosis sculpi jussa sunt. Lapides quippe pretiosi,
suntjustitice et sanctitatis, quaeScriptura sacrse legis " opera virlutum sunt spiritualium; habetque sacerdos
rectoribus habenda commendat, quorum et in his * iuhunierislapidespretiosos;etin eis nominapatrum
qui praecessere in Chrislo exempla quse iraitenlur, inscripta, cum et ipse clarilate bonorum operuni
ostendit. Sapientes autem corde, quos ad faciendas; cunclis admirandus exsliterit, et eamdem clarita-
easdem vesles, Deus spiritu prudentise replevit, ipsii tem non a se noviter inventam, sed antiqua sibi pa-
sunt prophetse et apostoli, caeterique doctores veri- trum auctoritale traditam esse, docuerit. Duplici au-
tatis, qui nobis aperlissime, quomodo vivere sacer- tem ratione haec in humeris porlat, ut et ipse prse-
doles, et ministri altaris, qualiter docere debeant,, ceptis dominicis humiliter subditus incedat, et au-
sive exemplo suse actionis, seu verbo exhortationis,, ditoribus suis setnper coelestia, sivesua, sive pa-
ostendunt. Quibus est illud Aposloli ad Titum :: trum exempla quse sequantur, proponat. Apte etiam
Oportet enim ephcopum sine crimine esse , ut Deii iidem lapides includi auro atque circumdari juben-
dhpensatorem, non superbum, non iracundum, non! tur. Auro namque vel intelleclus ut supradiclum
vinolenlum, non percussorem, non turpis lucri cupi- est, vel certe charitas irisinuatur, quia sicut aurum
dum, sed hospitalem, benignum, sobrium, juslum,t metallis, ita charilas virtutibus prsestat cseteris. In-
sanctum, conlinentem, ainpleclentem eutn, qui se- cluduntur yero auro lapides et circumdanlur pre-
cundum doctrinam esl fidelem sermbnem (Tit. i). tiosi, cum operati virtutem adeo puro undiqpe ver-
^ sum intellectu
CAPUT III. circumspicitur, ut ni.l in eis vitiorum
De factura superhumeralh. Iatere, nil remanere sordidum permittalur, cum
Hmc autem vesiimenta erunl, qum facient : Ra- ipsse virtutes ita vinculo charilatis conlinenlur, ut
tionale et superhumerale,tunicam et lineam slrictam,( nulla rerum mutabiUtate, a suo statu decidere, nun-
cidarhn et ballheum. Facient et vesiimenta sanctaj quam de habitu sacerdotis, torpente mentis eustodia
Aaron fralri iuo et filiis ejus, ut sacerdotio fungan- valeant prolabi.
lur mild, accipienlque aurum el hyacinlhum, et pur- Bene autem sequitur : Portabitque Aaron notnina
puram, coccumque bis tinciuin, et byssum (Exod. eorum corant Doinhw, super utmmque humerum ob
xxvm). Quomodo hsec singula facta sint, plenius in\ recordationem. Sacerdos namque ob recordationem
sequentibus explicatur. Rationale autenv pectoriss nomma patrum super utrumque portat humeruni,
habitus, superhumerale est humerorum funica ett cum diligenter omni hora, praecedentiumsanctorum
linea stricla, id est, camisia, lotunv corpus operiunt. vilam perpendens, et in adversis et prosperis virtu-
Cidaris caput oraat, baliheum utrumque tunicami tum semper ornamenlo est munitus; quatenusjuxta
simul et superhumerale, artius ad corpus aptat. vocem Pauli, per arma justitiae a dextris et sinistris
Quibus sex indumentis, inferius septimumjungitur ett -T)gradiens, cum ad sola quse alliora sunt nititur, iii
octavum : feminalia videlicet linea, ad cooperien- nullo delectationis infimselatere flectalur. Facies et
dam carnem lurpitudinis, et Iamina aurea superr Miicinosex auro, et duas catenulas ex auro purhsimo,
cidarim, quse titulo nominis Domini, cccleris altiorr sibi invicem cohwrenles,quas inseres uncinh. Uncinos
oranibus, erninebat. Linea autem slricta dicitui,<, quos dicit, in supremis erant angulis superhunieralis
quoniam adhceiebat coipori, et ita arcla erat astri- fabre affixi. Catenulseautem quas subjungit, non
ciis manicis, ut nulla ei omnino ruga inesset. De- in ipso superhumerali, sed potius in rationah, hoc
scendebat autem usque ad crura : unde et Grcece e est in superioribus ejus angulis, per annulos aureos
poderis, id est. talaris vocabatur. videntur fuisse annexse; ut cum indueretui pontifex,
Hisoeto generibus vestium pontifex tempore sacri- i- catenulse quse de lationali pendebant, possent cum
ficii solebat indui, e quibus erant quatuor et minoris
is uncinissupeihumeralis annecti, qualenus utraque sibi
otdinissacetdotibus concessa:feminaliavidelicet, li- mutuo firma posilione cohsererent; scriptum nam-
nea tunica, et baltheus et cidaris. Dicebat enim uttt que apertius est in posterioribus : Feceruni in ralio-
quo majore quis gradu esset insignis, eo pluribus et ;t nali et catenulas sibi invicem cohwrenles, de auro pu-
jam virtutum actibus admirandus ftilgeret. Cuncta ia rfssfmo, et duosuncinos, totidemque annulos aureos.
,ox COMMENTARIAIN EXODUM. - LIB. IV. 194
Porroannulos posuerunt inutroque latere rationalis, Aferre
j. debet, ostenduntur? Etapte primo de super-
e quibus penderentduse catense,quos inseruerunt un- humerali faciendo prcecipitur, quia quisquis ad sa-
cinis, qui in superhumeralis angulis eminebant. De cerdotium magisteriumque populi Dei promovendus
quorum figura meUus in ralionalis expositione tra- est, primum ejus debent operacognosci, ut dum hoc
ctabitur. quod foris omnibus patel, irreprehensibile paruerit,
CAPUT IV. convenienter ex lempore, et integritas cordis ejus,
De factura rationalis. et fidei sinceritas scrutetur. Fit autem idem super-
Rationale quoque judicii facies opere polymito, humerale de auro et hyacinthb, ac purpura cocco-
juxlalexluram superhumeralh, exauro hyacintho, et que bis lincto,|et bysso retorta. De auro videlicet, ut
purpura, coccoquebis tincto, et bysso relorla. Qua- ante omnia in habitu sacerdolis, intellectus sapien-
drangulum erit el duplex. Mensuram palmi habebit, licc principaliter eraicet. Hinc autem hyacinthus
lam in longiludine,quam in latitudine (Exod. xxvin). qui aereo colore resplendet adjungitur, ut per omne
Opere polymito, opere multifario dicitur. Sicut au- quod intelligendo penetrat, non ad favores infimos,
tem in superhumerali operum perfectio, ita in ra- sed ad amorem ccelestium surgat, ne dum suis in-
tionali judicii, quo pectus sacerdotis tegebatur simul cautius laudibus pascitur, ipso veritatis inteUectu va-
et'oraabatur,cordis et cogitationum ejus castitasex- B ] cuetur. Auro quoque et hyacinlho purpura permi-
primitur. Et bene post superhumerale, rationale se- scetur, ut videlicet sacerdotale cor cum summa quae
quitur judicu, ul cum ante homines quis innocens prcedicat sperat, in semetipso etiani suggestiones vi-
nianibusapparuerit, multo magis in conspectu summi tiorum reprimat, eisque ex regia potestate contradi-
judicisrnundus cordeassisterecontendat, omni agens eat; quatenus nobilitatem semper intimae regenera-
industria, ut quidquid foris erga proximos agat aut tionis aspiciat et ccelestis regni sibi habitum mori-
judicet, totum ex tegula intetnce tationis probatum, bus defendat, quamvis ut superius dictum est, in
ac suo condilori placilum fulgeat. Ilem rationale purpureo,colore, possit ipsa effusio sanguinis pro
judicii saceidos in peelore feire prcecipitur, quia de- Christo vel diversarum tolerantia pressurarum intel-
bet rector subtiH sernper examine, bona malaque ligi. Ipsa est enim crax, quam sequentes Dominum,
discernere, et quce vel quibus, quando vel quaHter quotidie ferre jubemur. Unde merito talis species
congiuant, studiose cogitare. Duplex autem factum inter aUas in humero sacerdotis refulget, ut ipsum
est rationale, ut facUius lapidurn pondus sustineret. ad patiendum adversa semper doceat esse paratum.
Sed hcee duplicatio rationaHs, in legalis pectore sa- Auro aulem hyacinlho ac purpurae, bis tinctus coc-
cerdotis, typice nos admonet, ut rationera nostri exa- cus adjungitur, ut ante interni judicis oculos, omnia
minis, et invisibilis intus arbiter probet, et nun- < G virtutum bona ex charitate decorentur, ut cuncta
quam humana foris existimatio, merito contemnet. quae coram hominibus rutUant, haec in conspectu
Quod autem mensuram palmi habebat per quadrum, occulti arbitri flamma intimi amoris accendat. Quce
conatum infatigabilem ac perpetuum pise intentionis scilicet charitas, quia Deum ac proximum diligit,
oslendit. Qui enim palmo aliquid metitur, summo quasi ex duplici tinclura fulgescit. Sed cum mens ad
utique conamine dispansis digitis manum extendit, prsecepta charitatis contendit, restat procul dubio,
ut possit mensuram quiquaerit,plene etabsque scru- , ut per abstinentiam caro maceretur, unde bis lin-
pulo dtibietatis tenere. Unde merito sicutper manum cto cocco, torla byssus adjungatur. De terra etenim
opefatio, ita per palmum exprimitur ipsa inflexibilis byssus nitenli specie oritur. Et quid per byssum,
contentiobonaeoperationis, dum suam quisque dexte- nisi candens decore munditise corporalis castitasde-
ram in universa quse valet insignia virtulum, dila- signatur ? Quse videlicet torta, pulchritudini super-
tare salagit. Ponesque in eo quatuor ordines lapidum. humeralis iiineclitur, quia tunc castiraonia ad per-
In primoversu erit lapis sardius el lopazius et sma- fectum munditisecandorem ducitur, cum per absti-
ragdus. In secundo carbunculus, sapphirus et jaspis. nentiam caro fatigatur. Potest de cocco qui ignis
In terlio ligurius, achates ei amethystus. In quarto specie refulget, et hoc non conveni.enier dici, qui
chrysolithus,onychinus et beryllus. Inclusi auro erunt ^ ideo fbrtasse bis tinctus fiefi piseceptus sit, quia
per ordines suos, habebuntque nomina filiorum Israei ignis duplicem habete vim soleat, uiendi scilicet et
duodecim. Lwtabuntur singuli lapides nominibussin- lucendi; cujus natuiam imitari praesulem, in verbo
gulorum , per ducdecim tribus. Hsec gemmarum nimirum doctrinae salutaris oportet, ut et Jucemvide.
positio diversarum in rationali , multiplicem va- licet scientise desiderantibus aperire, et rubiginem
riarum virtutum gratiam designat, quse concordi peccatorum in contemptoribus curet increpando com-
serie. bufere. Duas oras junclas habebit in utroque latere
CAPGT V. summitatum, ut in unum redeant. J)e hoc in sequen-
De tunica superhumeralis. tibus ita dicilur : Fecit igitur superhumerale de auro
Faciant aulem superhumerale de aurb et hyacintho hyacintho et purputa. Et paulo Duas oras sibi
post:
ac purpura coccoquebis tincto et bysso retorta, opete
invicemcopulatas, in utroque latere summitatum. Ex
polymito (Exbd. xxviu). Quoniam in humeris onera quo veiisimile videtur, quod applicatse vestes, con-
portare solemus, quid superhumerale pontificis, nisi junctse sibi fuemnl btse uttiusque partis in utroque
labores bonorum operum, qusejugiler coramDomino
latere, a sursum usque deorsum, ita ut dimidium
19SS B. RABANI MAURI ARCHffiP, MOGUNT-OPERUM PARS I. igfi
veslis intuepdvimocujis foris appareret, dipjidium A i spfesvitce ccelestis. pmniupi cprda patrBpi repleret.
veto aliud interius laferet; sed prse pttorumque cop- Quod vero diversi generis lapidibus iidem scripii
jupcfse, usque ad extperoos angulps ad inferipta de- sunt, denuntiat figurate, quia mulliplex est yafietas
scenderent. In qun quid ajiud nobis lypice iptelli- et gratia bonorum operum, quibus prcefala sapclo-
gendum est, nis.i ut pum bopa foris ppera prpxirois rum fides, spes etcharitasconfirmatarefulget, Qtiod
oslepdimus, eadem inlus coram Domino injegra ser- autem in rationali quatpor prdines fuerunt, et horum
verops : pe unquaip vel castitatem purse cogilatiopis singuli quique tres habuere lapides, quid tiobis inti-
mjnor pise apfionis perfectip sequatur, vel prpfectio- mafur typice, nisi ut in virtut.ibus qucedistingpuntur
nem quae videtur operjs, iropferfectipris rofefitis in- qpatuor principales , fidem sanctse trinilalis npn
leptip ex pafte solitariaro reUhquat. Sed quasi duse ficlam lenea.nius? Possumus sane in vario decore
otse superhumeialis sibi invicem coptilentur : dum lapidupi, non soluip clarjfatem muliifariam sacgrdo-
oronia quse foris bppa. roopsti'anvus, ijilus pura et talis actus etcogilationis.verunietiam spirifualiuro ac-
sipipliei intepfione Deo plaeepdi gerimus, et hoc in cipere charisipala virtutum ac rairacula sanitatum:
utrpque lafere superhumeralis, ut inter adyersa et de quibps ipse Doipinus appstolis : Infirmos, inquit,
prospera cpncordi semper actione etcogitafipnfe,cpp- ' cumte, mortuos suscitate, leprpsos mundate, dwmo-
ditori postrp sefyiajnps. Ipsaque textnra et cunctq " nes ejicite (Mallh. x). Efilerum : Signa autem eos
operis vmictas, erit ex uuro, hyacinilw et purpura, qui credunt hwc sequeniur: In nomine meodwmonia
coccoquebh tiricto, et byssoretaxlq. Npn in.ima parte ejicienl, Cinguhloquenlur novis, serpentes,tollent, et si
superlipnieialis aurum, in altera hyacinfhus, in alia mprliferum quid bibetint, non eis nocebit. Yerumsive
rursum. alij atqjte plu cplpres fuerunt , sed om- hoe siveillpd, ufrumque designant. Recteefiaiii duo
nes cplorps nlique per opinia cpnv auro ipso fuere lapides pnychini, in spperlmmeraji, eodem duodena-
contexti, quja niroitujp in actipne sacerdotaH, nun^ rioeranl patruro numetpsculpfi,ut dpclfinain fidem-
qparn aliqiia magnarum yirfuttinj, vel ad lioram qpe appslolorura utrique popu.i Judaeoruni videlicet
debet iniepm.ittj; ?ed seniper aurp sapienticc luci- ef geiitium profuturaip esse designarenf, Jpxta quod
dus, semper hyaciptho spfeiip 'superna ei'ectus, sem- eidenvintellectuali Jerusaleni, hoc est, Ecclesisesuse
per regni ppelestis purputa, adyfirsps vitioriiroibella Dominus per prophetam ipanifeste promissif dicens:
magnanimus, seinper eopeo bis tincto gemipse dile- Ad dexteram eiiiipet ad Isevampenelr.abis, et semen
ctipnis flamipans, semper retprtabysso castigatsecar- fump genles haereditabit, Qtiod autem pnyx rubri
nis sacerdos sive doctpr fidelium, debet esse nitidjjs, fprfur esse cplpris, singulps videlicet habens albis
Sumesque Iqpidesduos onychinos, el sculpes in eis -, cingenlibus zonis quis non videat, quod yel ardorem
nomhiq filiomm Isrqel. Sex notriina in lapide uno, cbaritatis, vellucem designetscientispcoinitantezoiia
et sex reliqua in aller-o, juxlq prdinem ncitivitaih castitatis l Cujusmodi lapidibus inscripla patrum
eorum, opere scuiptoris, et cmiatura gemmarii sculpes vocabula gesfal saceidos, cura exseentus prceceden-
eos, npniinibus filiomm Israel, inclusos auro atque tijjm jpstpruro charitati, humilitali, doclrinse, csete-
cArcutndalos: et pones in uiroque iatere superhumera- risque virtutum operibus, juge sludium impendit.
lis memQriaiefUih,lsrael. T-rpsob eausas Aarpn no- Ef hoc in utroque huraero, ut siye Judseus quis seu
mina p.atriarchaj'pm infer sacrificia semper iu hume- de genlibus adsit, claritatem semper in doctpre ve-
ris sicut et jn pecfpre ppriatiat, ut videlicef jpse ritatis et pielafis per quani ipse ad nielipra pro-
fidero, vhanique patriarcharpra menvinissetimifari, fecerit, aspeclet. Facies in ralionai catenulas sibi
ut dpodecim tribuurn quae de lijs palse sunt, in ora- invicem cohmrenlesex auro purissinw, el dubs atinu-
tionibps et sacrificiis mcjnor existerel, ut idem po- los aureos, quos pones-in utraque rq.ionaiis sutnmi-
pulus scripta jn veste prsesulis suj palrum noraina tctte,caienasque aureqs junges pnnulis, qui sunl in
vidfenscuraret sedulo, ne ab illoruin iperitis desci- marginibus ejus, et ipsamm catenarum extremmduo-
scens,ad eiTprttm ponlagia decliparet. Ad hoc eniin bus copulabunlur uncinh, in utroque iatere superhu-
Velut disposita, in sacerdpfis dfebelcorde semper ap- .p. meralis quod ralionaie respicil. Ordo operis quan-
parere. Sipgjiji autem lapides singulis pa.trumpomi-'• ium nobis videiur, hinc etenirn fuit. Dtjo erant
nibus inscribuptur, dum sanploruni vitani reclor in- uncini supra in duobus superhumeralis angulis
spipiens, in qoibus maxiipe yjrtutuni operibus florue- irapositi, et duo coiitr-a anijuli in duobus ralionalis
runt, sedula inquisitione scrufatur, et haec euncta annuljs sursuip; e quibus pendebapt duaecatenceau-
abdiiis sui pecio.ris iiieiiitandp colligere atque ope- rese, quae femppre ipduendi inserebanltir uncinis,qui
rando proffefffesafagil. Neque enini sipe cerli ra- in superhupieralis angulis emSuebant, ut in sequen-
iione sacraroenti, jfa ptraque yeslis tapidibus pre- tUiusaperlius scriplum est : ul superhumerale et ra-
tipsis redirnita, ac patruni noiiiiraim insigpita est,, tionale, mutuo necterentur, quprum superior conne-
ut ipsa popiin.a,ip ippei^Jijinieraliquideip duobus la- xio hucusque scripta est, Seqpitpr aulemde inferiori
pidibus unjps ejpgdpmqpegenei'is, in rationalj yerp) qpseerat sublus ascellas,, Scrjptura ila subjiciens :
duodecim npminibus diversi generis inscripta sunt;; Facieset duos annulos aureds quos pones in suntmita-r
sed qppd patres ip lapidjbus pretipsis, upius atquei tibus rqiibnalis, el in oris qum e regione sunt supep-
indjs§iiplns geperis' scnlpti spht, sigpificat apgrte,, humeralis et posteriptq ejus qspiciunt. Quod di-
quod una fjdes in Peuni e.adepi c]iaritas., cpmnpjnis5 cit, ef in ofis quce-eregippe supt s.upeiiiumeralis,
197 COMMENTARIA IN EXODUM.~ LIB. IV i98
non significat in oris superhumeralis, sed in oris; A tas ex multifaria virtutum operatipne pprficifur.
iUis, quaee regibne sunt superhumeralis.: hoc est in1 Quas profeclp virgulas exponens Aposlplus ait:
oris rationalis, quaevidelicet ore e regione superhu- Charitas palierts est, benigna est. Charitas non mmu*
meralis sunt. Annulienim illi.qui in ultimis el infi- latut; non agit perperam, non inflatut, non est ambi-
mis erant anguUsrationalis, habebant contra se inl <fosa,non quwrit qum sua suni, non irritqtur, non
utroque latere superhumeralisaequealios annulos, qui- eogilat malum, non gaudel super iniquitate, congaudet
bus ipsivitlis liganlibus jungerenlur : de quibus sub- autem veritali. Omnia suffert, omhia credit, omnia
sequfenteradjungitur : Nec non alios duos annuloss sperat, omnia sustinet. Haneat et annulos aureos, e
aureos , qui ponendi sunt in utroque lalere super-- quibus esedem catense pendeant, id est, jugem me-
humeralis deorsutn, quod respicii conira faciemjun- moriam perpeluae et nunquam finiendaecharitatis in
cturm inferioris, ut aptari possit cum superhunierali. ccelesti patria, ex qua solum memoria fieri cousue-
Contra faciem dicit juncturae inferioris, qtiia dee vit,'ut continua nobis possinl vinculaeharitalis ma- "
junclura snperiore quae erat super scapulas, anle di-- nere. Habeat duos uncinos superhumeralis angulis
xerat. Inter quas videlicet juncturas hoc distabat,, eminentes, quibus inserantur calenaj, hoc est, in
quod superior his catenulis , ihferior vero erat vit- ™ipso exordio cujtisque bonae aelionis, habpat firmam
tis facta ligantibus; Unde aple sulijungitur : Ett •**Deo placendi inteiilionem, quse apta sit per omnia
instringetuf rationale annulh suh cum unnulis su- suscipiendse et continendaein se dilectionis Dei et
perhumeralh vilta hyacinlhina, ut maneat jun- proximi, ita ut sive secunda seu adversa quaequeoc-
ctura fabrefacta, gt ab invicem ralionale et super^- currerint, nunquam saluberrima picc devolionis reti-
humerale nequeant separari. Non autem putandumv nacula laxet. Hoe est namque sacerdolem in utroque
est, utrtnnqne ihdumentum siraul esse terrainatum. humero uncinos qui catenulas rationalis excipiant,
Nam ralionale quod mensuram palmi in aititudinC,, habere; el in prosperis eura, et in asperis rerum
sicut et in latitudine habuit, non multo ampliuss eveiilibus, fixum Deb placendi studitim gerere, et
quam pectus solum tegere sufficiebat. Superhume?- hujus inlentione studii, in ipsius simul et proximi
rale autem usque ad cingulum pertingebat, sicut ini amore firmari. Inserunt ergo se uncini superhumera-
posterioribus manifestissime ostenditur, ubiscriptumv lis catenulis aureis, quae de ratiorialis summitatibus
est: Hcecel aute ct retro ita conyeniebant sibi, utt offerpntur, cum ea quse mens rationabiliter de in-
superhuraerale etrationalemuluonecterentur, stricta1 terna luce charitatis degustabat; mox alacritas bene
ad balteum, et annulis fortius copulata, quos junge- operandi libenter amplexata, suscipit ne foile citius
bat vilta hyacinthina, ne laxefluerent, et a se invi-- r habitus ralionalis pulcherrimus, a pectore sacerdo-
cem moverentur. Hcecde ipsa connexione superhu- - lis relabatur, si non eum accelerans boni operis vi-
meralis et rationalis, secundum litteram dicta sunt. cinus qui contineat apprehendat. Subfogantur eis-
Quia vero quod scepius dictum est, superhumeralee dem catenulis in auxilium, et viltce hyacintlviiice,
ad operum consummationembonorum, ralionaleau- quibus uterque sacerdotis habitus ad invicem copu-
tem ad significandamcogilationummunditiam perti- letur, id est, ligatuiae desiderii coelestisforlissimae,
tinet, connexio qiisehsecin alterulrum sociat, rectee quae annulis aureis inimissae,superhuiperaJe cpm ra-
illani menlis industriam flgurate denuntiat, quce do- tionali eonstringunt, cum agnita luce patiicc peren-
ctorum fidelium inlellectu ac fide cum operationee nis, in illam ineffabilem gloriam susplramus, utque
corijungitur. Manet enim junclura fabre facla, ut a ad hanc inlrare mereamur, concordi sempei fide et
se invicem ratiohale el superhtimerale nequeaht se- i- vita, opere et professione, in tabemaculo prccsentis
parafi, quando lanta erudiliorie toto operum studio o Ecelesicc Domino serviie studeamus. Quod autem
praeeminet rector, ul uil ex his quaefacienda esse le superhumerale strictum erat baltheo, ut in sequen-
cognoverit infectum relinquat, nil ex illis quserectaa tibus ubi pontifex induebatuij aperlius indicalur, et
facere cernitur pef hicuiiara cordis virtuie rectitudi-
i- superburoerale, inquii, imposuit, quod slringens bal-
nis privet. Defluunlnamque indumenta pontificis, et ;t .j. theo, aptavit ralionali: quis nort videat, quod custos
a se invicem moventur, si vel decus operis boni mi- i- bonorum operum fidelissima virtus est continentia,
nor cordis custodia sordidat, vel castilatem purse cc de qna Dominus in Evangelio : Sint lutnbi vesiriprw-
3. cincti, el lucernw arderites (Luc. xu). Lumbi vide-
cogitalionis, integritasnon sequitur perfectseactionis.
Sed ne hsec ab invicem valeant dissolvi, habeatsa-i- licet prsecincti, per cbnlinentiam; lucemae vero ar-
cerdos in rationali duas catenulas ex auro puris->- dentes, per operationem virtutum. Portabitque Aa-
simo, id est, continuatibnem casU»et noil fictse di- i- ron nomina filiorum Israel in rulionali judicii super
leclionis, cordi suo firmiter affixam, quse nunquam m peclus suum, quando \ingreditur sanctuarium, memo-
manus et Hnguamipsius ab sequitate puri sensus dis- S- riale coram Domino in wternum. Setaper quidem
sentire permillat. Ei bene duas : ut et in his quse ise oportet sacerdotem memoriam patruifi in pectore suo
ad divinse cultum servitulis, etineisquae ad fra- a- fferre, sed permaxime ttinc, quarido ministraturus
ternse subsidiufflnfecessitatis pertinent, rite orna-
a- coram Domino, ad altare ascendit, ut quo sacratius
tus incedat. Et quidem ante optis charitatis per ca-v- est ministerium, eo solertius toto se semper mun-
tenulas exprimitur aureas, quia sieut catenula ex 5x dans srudio, tota indtistfia raentis exomans et cor-
plurimis auri virgulisiina connectitur, ita Chari- i- poris, sanctoium exeroplarespiciat, horumque sedp-
 199 -B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. 200
lus imitator existeiis, aptum se divinis exhiberee A u et amplecti debemus, ut eiaritatern in illo divinse
curet aspectibus. Item nomina filiorum Israel, Aaron1 majestatis per quam creati sumus, pariter confilen-
supei peclus suum memoiiale coram Doraino portatt dum esse noverimus : ita mortem assumptse ab illo
in aeternum,quando praesulquisque fidelis, nunquamI humanitatis confiteri, ut eamdemmox humanitatem,
eorum quibus praelatus est, curam intermitlit ha- in seternam de morte gloriam resurrexisse fateamur.
bere, sed vitam jugiler illorum et exhortando, in- Sanctum autem Domini quod in lamina sculpi jube-
crepando, consolando ipsos confortare, et non con-- lur, nomen ejus sanclum et venerabile significat,
fortandam tutandamque Dominocrebris in orationi-- quod apud Hebrseos quatuor Iitteris vocalibus scribi
bus commendare, satagit. Pones auletn in rationalif solet : hoc est, M.Tl.l. Cujus interpretatio lingua
judicii doctrinam et veritalem, quw erunt in pectorei eorum ineffabile sonat: non quia dici non potest,
Aaron, quando ingredietur coram bomino. Ideo do- sed quia finiri sensu et intelleclu creaturae nullius
ctrina et verilas in rationali judicii, sive lilteris*im- potest. Et bene quatuor Htteris idem nomen Domini
pressa, seu in eadera veste indutus, meminisset se> in fronte ponlificis erat scriptum, propter videUcel
sludiis doctrinoe,ita etiam discipulorum septuagintai significanliam tolidem parlium Domiuicse crucis,
duo circa pedes numerum assignatum haberet. Con- quam in fronte portaturi. eramus, hoc est, supre-
stat ehini quia sicut duodenarius apostolorura nu- B I nvam,dextram, lsevam, infimam. Ligatur auteivila-
merus, episcopaJis gradpm dignitatis inchoavit, stc mina quse sanctum Domifii continet, vitta hyacin-
discipuli sepluaginta duo, qui el ipsi ad prsedican- thina, cum liara pontificis, quando spe ccelestiuui
dum verbum sunt missi a Domino, gradum sacer-. prsemiorum quam hyacinthus significat, in fide con-
dolii minoris, qui nunc presbyteratus vocatur, sua fortamur, et eo arclius vel sacramenta noslrse re-
eleetione signarunt. Portabat et septuaginta duo, demptionis, vel imaginem ac simiUtudinem noslii
tintinnabula aurea, cum totidem malis punicis, ut conditoris, et redemptionis inlemeratam servare
ostenderet mystice, quod fides et operatio justitise contendimus, quo nullum esse aliud salutis iter co-
universum mundum esset ah erroium tenebtis ad gnovimus. Portabilque Aaron iniquitates eorum qum
veram Iucem perductura. Tres namque dies ac no- obtulerint el sanclificaverintfilii Israel, in cunclismu-
ctes, horas habent septuaginta duas, et quia sol ju- neribuset donarih suis. Portat riamquepontifex iniqui-
stitise visibilis omnes mundi parles in LXXIIhoris tates subditorum, id est, exportat et aufert, cum aut
supra infraque luslrando, tribus vicibus circuit, apte eos docendo ad poenitentiam commissorum provo-
hi.c numerus tinlinnabulorum et majorum diversi- cat, aut pro poenitenlibussuppUcando,gratiam eis
late coloris lunicse pontificis indutus est, ad docen- justi judicis conciliat. Facit autem hoc in muneribus
dum figurate, quod sol justilise Chrislus orbem esset C et donariis quaeipsi ObtulerintDomino et sanctifica-
illuminaturus universum, eique donum prsebiturus, vevint cum pro fructibus dignis poenitentiae,id est,
et verae fidei, qusein agnitione et confessionesanctcc eleemosynis cseterisque justitise operibus quse fece-
Trinitatis et bonceoperationis. runt, poenitentes a reatu scelerum quse quondam
CAPUT VI. patraverunt absolvit, Erit aulem lamina semper in
De lamina aurea facienda, ad ornandam frontem froiite ejus, ul ptacatus sit eis Dominus. Si enira la-
ponlifich, mina nomine Domini.scripta semper fuerit in fronte
Facies et laminam de auro purissimo, in qua scul- Aaron, placabitur filiis Israel Doihinus : quia cum
pes bpere cmlatbrissanctum Domino. Ligabisque eam doctor ipse fideliter se divino servitio pura mente
vitta hyacinthinq, et erit super liaram imminensfronli subdiderit, mox etiam subditi exemplis iUiusac mo-
ponlifich (Exod. xxvm). Lamina hsecauiea in fronte nitis accensi, et ipsi recte vivere, gratiamque inlerni
pontificis, in qua sanctum Domino, sive sanctum .Do- inspecloris promereri satagunt. Stringesque bysso
mini, ut in sequentibus appellatur, sculptum est, sa- tunicam. Hsecest tunica inlerior, quam supra lineain
cralius caeteris erat indumenlis iUius,et merito quia strictam nuncupat. Quare autem linea stricta sit
sicut divina potentia cunctis quse creavit superemi- dicta, vel bysso stringi praecipialur, jam superius
net, ita oportebat ut nomen ejus cseterumpontificis ^ expositum esl. Et nunc adjiciendum, quia solent mi-
nabitum ornaturaque transcendens, altius prseemi- lites habere lineas, quas camisias vocant, sic aptas
neret, et velut cuncta sanctificans, eximiam in eis membris et striclas corporibus, ut expediti sint, vej
sedem teneret. Significat autem ipsam professionis adversum, vel ad prselium dirigendojaculo, leuendo
nostrae fiduciam, quam in fronle portamus dicentes clypeo, ense librando, et quocunque necessitas traxe-
singuli cum Apostolo : Mihi aulem absit gtoriari, nisi rit: qualem et Joab habuisse legitur, quando Ama-
in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal.vi). Et re- sam interfecit: slriotam sciUcetad mensuramhabi-
cte bpc unum in toto pontificis habilu de auro est tus sui. Ergo et sacerdotes parati in ministerium
solo faclum, ut munditiam cordis sive corporis, in Dei utuntur hac tunica, ut habentes pulchriludinem
qua mysteria redemptionis nostrae recondere vel vestimentorum, nudorum celeritate discurrant. Hcec
gestare debeamus, ostenderet, vej cerie auro inscri- autemlinea non solum stricla et veris inquirepdis,
plum in fronte saeerdos sanctum Domini gestat, ut non autem curandis rimandisque ssecularibus nego-
, iiisinuet mystice, quod ita passionem Dominiet Sal- tiis, prceceplum sacerdolium fuisse consecratum. Et
Vatoris noslri, per quam rcdehvpti sunius, venerari gesiabit judicium filiorum lstael in pectote sub, iu
 201 COMMENTARIAIN EXODUM.— Lffi. IV. „202
conspeetuDomtntsemper. Sacerdos judicium fiUorumA mala punica et tintinnamila per gyrum, quando ad
Israel in pectore suo in conspectu Domini gestabit, tantam exceUentiam devolseDeo conversationis sa-
cum subditorum causas pro sola interni judicis in- cerdos pervenerit, ut nil in illo aliud quam splendor
tenlione discutit, ut nihil se ei humiUtalis admisceat et gratia, flosque ut ita dixerim varius bonorum ope-
in eo, quod divina positus vice dispensat. rum videatur : nil ab illo aliud cum os aperuit, quam
CAPGT vn. suavissimus horum sonus audiatur. Quia enim in
De tunica linea et liara byssina, ac baltheo opere malo punico multa inlerius grana uno foris corlice
plumario faclis. teguntur, recteper mala punica, multifaria virtutum
Facies et lunicam superhumeralis totam hyacinthi- operatio, uno charitatis munimine undique versum
nam (Exod. xxvm). Tunica dicitur superhumeraUs tecta designatur. His vero in medio tintinnabula
cujus pars non minima superhumerali tegebatur, ad permiscentur, cum neque opus sacerdotis unquam a
distinctionem tunicae quae erat interius linea; qua- sonilu verbi quod loquitur discrepat, neque a re-
rum pariter raeminit superius dicens : Hsec autem ctitudine operis, terrilus adversis/jlinguae sonitus
erunt vestimenta quse facieut: rationale et super- dissentit. Ubi pulchre additur : Ita ut tintinnabulum
humerale, lunicam et lineam strictam. lnterior aii- sit aureum et malum punicum : mrsumque tintinnabu-
tem erat linea sive byssina, quod lini esse genus B lum aliud aureum, et malum punicum. Aurea quippe
nobilissimum conslal; exterior vero tunica tota hya- tintinnabula hyacintliinaepontifieis tunicae inserun-
cinlhina nil omninocoloris alterius admitlens, cujus tur, et omni ex parte circumdantur, cum omnis
specie uniformi, manifeste vita sacerdotis qualis sermo ejus claritatem supernse lucis resonat; et
esse debeat, docetur, hoc est, supemis solum deside- idem sonitus velut liyacinthinse tunicse firme infixus,
riis incessanter intenta, et conversationem juxta operum quoque ipsius sublimitate, audientium men-
Apostolum habens in ccelis, ac sui Salvatoris indesi- tibus commendatur. Fiuntque bina mala circum sin-
deranter exspectans adventum. Qusevidelicet tunica gula tintinnabula, et circum singula mala, bina tin-
sicut et byssina ad pedes usque perlingebat, unde. tinnabula, cum et omnia quse loquilur, bonis con-
utraque Grsece poderis dicta est; ut oslenderetur firmantur actibus, atque in auditorum arctius corde
nUin sacerdotali vita infimumac sordidum remanere, figuntur, et universa quse agit, quain sint rationabi-
sed omne quod ageret, quasi sethereo colore specio-. lia, discreto sermonis sonitu pfoducuntur. Bene au-
sissimum, per universa membra ejus, a capite usque, tem sequitur:
ad pedes, gratia virtulum contectam esse debere. CAPGT VDT.
Item lunica talari sacerdos tota hyacinlhina est ve- „ De eo quod Aaron et filii ejus induebantur vestibus
*-" sanciis.
stitus, ut admoneatur opus ccelestenon inchoandumt
lantummodo, veiumetiam usque in finem in eo essei Et vestietur ea Aaron in offtcii minhierio': ut au-
perseverandum omnibus, qui salvi esse voluerint. Ini diatur sonitus quandb ingteditut et egreditur sanctua-
cujus medio supra, erit capitium, et ora pet gytumi rium in ccnspeclu Dbmini, et nbn moriatur (Exod.
ejus texilh, sicUi fieri solet in extremh vesliumparti- xxvm). Sacerdos namque ingrediens vel egrediens
bus, ut facile rumpanluf. Capitium quippe lunicse ; moritur, si de eo souitus non auditur, quia iram
hyacinthinse firmissimam habet oram, et ex sesei contra se oceulli judicis exigit, sisine praedicalionis
lextam ne facile rumpatur: cum primordium bonse; sonitu incedit. Quod si Josephi (Antiq.) verbis in-
nostrae actionis, forti radice timoris divini subnixum,, tendere voluerimus quibus dicit, mala in tunica
- contia omnes insidias hostis anliqui probatur esse; pontificis septuaginta duos fuisse, et ejusdem numeri
munitum. Talis namque coUum sacerdolis per gy- tintinnabula, congruit hoc figuris mysteriorum, ut
rum vestit el ornat, quando rectori fiduciam lo- sicut in humero, a pectore apostolicum ferre nume-
quendi subdit, ac praedicandicoelestia maxima prae- rum jussus est. Verum etiam ponderis est videlicet
bet, boc esl, quod ipse non solum in procursu vitae> ad pedes usque descendens, cum continentia non uni
suaerecte vixerit, sed ipsum quoque exordium a re-- TJ ] cuilibet membro violenler imposita, sed in toto est
ctitudine coeperit. Tunica ergo sacerdolis hyaciu- corpore delectabililer consummata. Hsecelenim U-
thina habet oram in capitio textilem, sicut in extre- nea, mauus ac brachia debet Stringere sacerdotis,
mis vestium partibus fieri solet, cum doctor quisquei ne quid nisi utile faciat; pectus, ne quid inane cogi-
egregius, a tanta perfectione opus virtulum incipit,, let; ventrem, ne deUcias ultra modum appetens
ad quantam quilibet allius diutissime laborans, vixi Deum suum gulosus facere prsesumat : suhjecia
aliquando pervcnit, cum tanto timore famulatus,, enini venlri membra, ae lasciviendo, tolam sacerdo-
omnihorajuxta sermonem Prophetse, sollicitus am- lalis habitus pulchritudinem corrumpant. Genua ne
bulat cum Domino Deo suo, quanlum alius quis vel1 atforationis instanlia lorpeant. Tibias et pedes, ne
moriturus, vel ad judicium Domini sui ullimum in- ad malum currant. Induatur sacerdos primo linea
gressurus vix habere sufiicit. slricla, ut et corpus ab iniquis operibus et a pravis
Deorsumvero ad pedes ejusdem tunicw per circui- mentem cogitationibus compescat. Accipiat deinde
tum, quasi mala punica facies ex hyacintho et pur^ byacinlhinam, ut post descriptionem contihenticesa-
pura, et ccccobis tincto, mhlis in medio tintinnabu- lutaris, ceque corpus et animum, spiritalium virtu-
lis. Dcorsum namque ad pedes tunicse fiunt quasii tum habitu venustet. Et tiaram byssinamfacies. Tiara
PATROL.CVIII. 7
 B« RABANJ Jf-ABRI ^HIJP; MQ.GUJT. WP PAR§ t« §°4 -
203
colubfi quam fexiiitin senectute,
namque quaVetcidaris fetmitravocabatut,Gaputtege-1 i. siniilitudipem pelHs Pt mafsupium longius
bat et ofhabat poiilificis, ut libc indtimento admone--- sic in rblurido cOntexturaest,
Texlum auteto subtemihe, cocciv pufgurse,
fetiir, oihtiis capitis "senstisDeo cbhseetalbs habere, putes. ob decofem el fottitu-
rie vel otJtiliejus videreht vanitatehi, vel autes Iiben- liyacinlhi, et stamine byssino
tius aueueridb,bppfbbfium aceiperentadvetsusprbxi- dinem, atque ita polypiita arte distinctum, ut diver-
fhiim stiuiri* V6l bs abuhdafet neqiiitia, et Jirigua s.os flores. et geromps; nqn artifici manu contextas,
cbficinhaieidoMmsiyeetiam cbi ciSpula 'etebiietas sed additas arbitreris. Habebatque latitudinem IVdi-
et wtebatur; et
gfavafent; vel blfafetusaspetsum myfiiia, aloe cir gitorum, quo cingulo proprie poivtifex
liahiomo lecftiiri tileretricis atopifectSfetur. Qualitef in po tunica hyaciplhina siffltiJ et superhumerale
auteitt tiarii licee fuerit facta, JosCphPs dbfefet(Lib, Sftipgebalut. Naro in seqpentibus aperte de cpnjun-
est dictuni: Hsee
iii, cdp: 11) dicens : Stiper Capiit autem gestat pileuffi ctione sppefhumeraUs et ratiqnalis
iti robduiti pafvuli calahiaei aut cassidiS, qtiod ex- et ante et fetto ita conveniebant sibi, ut supethume-
lenditiif supfa stimmitatem capitis, et modiCe vetli- tale et tatibnale mutuo necterentur stricla ad bal-
cis ifiedietatem excedit, et tale eSt» ut videatur ex teum, et anhulis fof lius eopulata, quos ingebat vilta
lirii texttita confectulti, liabens vittas qiise cbnvolutce hyacjpthjna ne laxce fluerent, el a se hivicem roovfe-
ssepius connectuntiif, he facile dilabapir. Qui Videli- R rentur. Nulli aulem dubium, quin balteus sive cin-
cet Josephus huic pileo supet addittito esse tiarrat, gulum, cui supethumerale astringebatur, tunicam
aliud majus velamen, quod totam capitis superficieiri Jiyacinthiftam, quce et superhumeralis tunica voca-
celaret, apte perfeettim, rie labbfante "s&Gfefdote cirea batur, cingebat. Guncta etehim quce hiiGusquedicta
saerificia coffuat. Quod tamen cujus essfe coloris, sunt, ad pontifiGis habitum pertinent, dehinC conse-
noh ostendit. Et hcec quidem de mihoris saeerdotis; quehtut filiorum ejus baltei siraul ct Gsetera indu-
de pontificis vero tiara, hoc ftibdo testatuf : Pileftnl raenta exponuntur, cum dicithr: Pbtro ftlds Aaron
autem similitei opefatum habet pontifex, sicut reli- tunicas lineas parabis, et baltebs ac tiatas in glbriam
qui sacetdotes', et alium consutum ex hyacintho va- et decbreni: Neque de balteis eorum, utrtim el ipso
riatOi Gircurivdaturautem ci et aurea cofona tribps ppere plumarii, an unius coloris fier-idebuerint, ali-
•vicibus lacla, supra quam surgit in media fronte, cniid deceinitut. Dicendum est igilut primo de bal-
quasi calyculus quidem aureus, similis herbce qucc tep. pontificis, qui de qualuor illis cbloribps nobilissi-
apud nos acharo nuiicupaiur, quam Grceci hyoscia- mis ac D.eo dignis factus est, quia apte talem habe-
mpn, dicunt. Et paulp( pos.t deseripta ejus mirabHi tet pontifex, quem singulari virtulum deeore sem-
varietate, subintulit dicens : Habet autem florem si- pef, oportebat accingi, apte pbnlifex Varianle flore
milem plantagipi, e%per. circuiturn tota cproioa his C colorum fulgenlium, accinctus incedebat: quia sicut
flpribus est cselata, ab "bccipilio usqpe ad ptfupique alius quilibet, necesse est industria eonlinenlise prse-
tempus. In frpiite yerp hpc quidem nojjahabet; sed cingatur, ne caro repugnans spiritui internam men-
lamhia pst aprea, quce sacris litteris Dei pomen ha- tis pacem aliquando cbnturbet; ila poniifex ac do-
bet inscriptum. Hsec quidem de secupdo yelaniiiie et ctor fideliuni, edomilb jam otofii concupiscibili
coronis ponlificum aureis, Scriptura sancta tacere motu animi sivc corporis, ipsa virtutum debet glo-
videtut. Cprppamm veto breviler ftecitin sequenti- fia cifGumdari : ut juxla exemplum flofis illius, qui
bus nientiopem dicens: Feceruni et,tumcas epere tex- cgressus est de radice Jesse, Id est, Dofflinisalvato-
lili, Aaron et fiiii ejusj et mipras cum cpronulis suh *is, sit justitia Cinguluihltimborum ejus, et fides cin-
ex byssbf Sed de qua roateria factaeessent non dixit. Clpritim rchtim ejus. Tunicse autem linese-el baltei
Cuni euim djpal, e,t milras cuni coronulis suis ex ac tiafcc, quce filiis Aafbn in gloriam et decorem
bysso, ppterat in telligi utrasque ex bysso factas fieti praecepta sunt, quid nobis ihterni decoris et
esse, si non Josephus corp.nas esse aureas designa- glorise commendent, facilliffle ex his quse superius
ret, qui stante adliuc lemplp,, et legali observantia exposila sunt, intelligi valet. Tunicas namque ha-
celebrata, cum esset de. gepere sacerdo.tali, facillime bent sacerdotes lineas, cum tolum corpus suum
pptuit moduni omnepi sacerdptalis ipdumenti, non candore castitatis dedicant. Balteis tuhicas cingunt,
tantum Jegepdo, sed vid.endp cogpp.sjeeje. Verum cnm eamdem castimoniam vigilanli menlis custodia
sive liyssinae, seu fuerint aurese coronulse, cum con- •eircumspiciunt, ne conscienlia illius, desidiosiorcs
stet eas factas esse cum, pvitris, di.camusbreviter de erga bonbrum operuni exercilia remaneant; ne per
flgura. Mitras cum corppulis li.abent sacerdotes ex jactaritiam castimonise ipsius etiam castiinonise me-
bysso, qpi sic visum, audiluni, :gustum, olfactum et ritum miimant.
tactum suum in yepustale casiipipnirsecuslodiunt, ut Vestiesque his omnibusAaron frairem lunm el filios
pioeadem custodia se cprpjja.p) yitse quam repromi- ejus cum eo, et curictbruin consecrabh manus, san-
sit DseusdiligeptibjPS,Sfe,accipere sperent. Et balr ctificdbhque iltos, ut sacetdolib fuiigantur mihi. Om-
teum, oper£;plumarip, De ciijus yidelicet factura bal- nibus quidem Iiis vestiehduS efat Aaron et filii ejus,
tej, manifestius in ppsterioribus ECIiptuai est. Cip- sed ea distihclibne, ut ipsfequidem his omnibtis iite-
gulum yero fecerunt de. bysso retorta, hyacintho, retur; filii autem ultirais tribus, quaeiUorumproprie
purppra, ac yefPiiculo bis tihcto, opere pkmario. nomini ascripta sunt, cum dicitur: Porro filiisAaron
Hoc cingulum, ut.Hieronymus ex Josepho scribit, in tuuicas lineas parabis , et ba-lteos ac liaras in glo-
oas COMMENTARIA iN EXODUM.— LIB. IV. , . . 206
riam et decorem, Quod yero seqpilur : Facfes et fe- A boc genere vestimenti ipse prius Aatpn.et filii ejus
minalia linea, ut opeftant cqrnem (ii-rpitudinh suw, indueiant, et sic ad manum Moysi layandi, induendi,
a renibus usqtiead femhia, et utentur eis Aaron el fir ungendi, et conseciandj inliabant. Ubi el hoc notan-
lii ejus , quando ingredientur iabernqculum tesiimo- dum, quod consecvatuiiis eos M°yses, ptimo lavit
nii, velquandoappropinquantad allare, ut minhtrent aqua, et sic habitunv illis sactj*gradps iniponit: quia
in sanctuqrio, ne hiiquitqlis rei mqrimtnr.. Ad ulros- pimirunv necessp.est uf qiii ad pflicium altaris pro-
que simul et Aarpn seilicet et filips ejus, sicpt etiam movepdus est, piajpribus se splitp fluentis lactyma-
ipsa yerba manjfesteprobant, pertinet, sicque fit, ut ,rupi siye coinpunctionis, tempote dedipatipnisablpat,
Aaron ipse cunctis quce coiproemorantur octp vesti- -ut qup mnndiot ad gradupv accipiendumaccessetit,
bus indnatuf : feipinalibus videlicet Iineis, tppica Jj- eo petfeclius. acceptpni consuninief, Indutus veto
nea, tunica hyacinthina, supefhpmerali, ratiopali, .saciis vestibps pontifex, inox pleo unctipnjs prpfun-
balteo, tiara, petalo aureo. Filii vero ejus quatpor ditur, ut per gratiani Spiritus sapcti cpnsecratio per-
larnen ex his, id est, feminalibus, linea stricfa, cin- ficialur, pon quod ea qu» prcemjssa Stiiil indumenta
gulo et tiara utaptur. Verum quia dfecaeteris supra virtutum, absque grafia Dei ppssimus habere, sed
tractatum est, ferainalia hsec quse ad operieiidam quia majus necesse est auxiliunvgratiaetribpatpr a
carnem lurpiludinis fieri mandantur, iUam castimo- 1B.Doraino, ul)i quis vel piajorem cpnscenderil gtadum,
eiav poriioneip, quce ab appetitu copulce conjugaHs vel plurirooruih fuerit reginiini prselatus. Nofanduni
cohibet, proprie designat; sine qua pemo yel sacer- interea quod cuni in hpc ljbrp Exodi, Aai'ppocfo ve-
dotium suscipere, vel ad altaris pptest ministerium stibus induendus asseralur, videtpr in Leyiticoaddita
consecrari, id est, si non aut virgp perjnanserit, aut ,et notitia: balfeus videlicet quo linea fuerit lunica
conlra, uxorese conjunclionis foedera solverit. Quod ante indutam hyaciftthinato pi-aecincta. Sic elenim
videlicet genus yirtutis, nulli per legenvDei necessa- sctiptuin est : Cunique iqvhset eos, vestivitpotuificem
rio impositum, sed vobintaria est devptiqne Doipino subuculq linea , accingenseutn.batleo, et induens tu-
offerendum, dicente ipso de hbc : Nmt pmnes ca^- nicmn hyacinthinam, et desuper humerale impbsuit,
pinnt verbutnistud (Matlh. xix). Ad quam faniep ber quqd stringens chtgulo, qpiavit rationalf. Sed quo-
nigna mox exhortaiiope eos qui possint invitat? di- mpdocunque lioc facfujp fuerit, patet manifesle ex
cens : Qui potest caperecapiat. Et paulo post eisdem,, eis quseexplanata sunt, figura vestitus intellectualis.
qui vel uxorem vel ahos cognalos et implicanifenta L Vei-um quia de habitu sacerdofaU sequentes dicta
mundi hujus , propter ipsum reliquerit, cejitupluni[ patrum, breyiter ista pferslrinximus,notandum puta-
promiltat in hac vita prsemium, ef in saaculofuturo, vipius et lipc, quid quatuor illi ppjores exjmii de qui-
vitani seternam. Unde certe gralia dislinctionis, nonL bns factus esl, totidem eleinentis congrua compara-
Moyses hoc indumenlo veslire Aaron et filios ejus; tipne aptatur, byssus sive Unum, terrce quod ex ea
jubetur, sicut de prioribus dicit: Vestiesquehis om- pascuntur, purpura, aqujs, qupd ex niarinis conchy-
nibus Aaron frairem iuum et filios ejus cum eo, sed, liis tingatur, hyacinthus et coccus, aefi et igni, ob
Facies, inquit, feminalia linea, ut operiant carnem. coloris similitudinem, coccusque fuerit bis tinctus,
Ipsi, inquit, operiant carnem turpitpdipis suse, ut fe-• ,eo quod ignis geiuina sit virtpte prseditus: lucendi
minalia pontifici, et flliis ejus facies : lu castitatis re- videlicfetet incedepdi. Aiuptque Hfebrsei, quia ideo
gulam docebis, tu abstineiidumab uxpreo complexui pppfifex pninium figuram elepieqtprpni jn suo ha-
eis qui sacerdolio funcli sunl, intimabis. NuUi ta-- bitu gestaverit, quia npn soluro p.to Israel, sed et
raen violenti hujusmodi conlinenliaejugum impones.. pro orani mundp iramplans, rpgare debuerat: qui-
Sed quicunque sacerdotes fieri, ac minislerio seiv- bus nos non incongrjie forfe addere valemus, quid
vire altaris volunt, ipsi sua sponle uxorum servi psse; . ip uno quoque lioniinu.in,figura omninm elemento-
desistant. Quid ubi perfecerint, et suscepto semel1 ram cpnlinetur: Ignis in calpre, aeris in halitu, aqua-
coniinentiaeproposito , ministros se sanctuaiii alque3 jum in humpre, terraein ipsa spliditate membrorum.
aitaris fore consentiunt, aderit lex divina, qiicevelplt JJ Unde et a physiplpgis Grsece homo [iiy.poxp^or,id
cseterumillis habilum saCerdotibus congruum im.pp,- est niinor mundus yocatur. Quid et si aurum quo
nens, quomodovivere vel docere debeant, abiindaptt in eodem habitti, juxta hanc intelligentiam significet
justitice. quaeris, rationabilejn ip eo interius hominis virtu-
Cuinque laverh Pairem cttm filiis aqua, induesi tem intellige: upde et in ep proprie sanclum Do-
Aaron veslhnentissuis, id ,est, linea et tunica, el su- ..miniscriptum est, quia non nisi per hanc, quisque
perhumerali,etrationaliquodconstringesbalteo, et po-- ad cognitionem sui Gpnditorisascendit. Hinc elenim
nes tiaram in caput ejus, et luminamsanclam superr dicit Apostolus : In interiore homine habitare Chri-
tiaram, el oleum unclionh fundes super caput ejus,; slum per fidem in cordibus noslrh, (Ephes. III). Et
alque hoc rilu consecrabitur. F.iliosquoque illius ap- ideo nobis scriplura poplificem Veteris Testamenti
plicabis, et indues lunich lineis, cingesque balteo,, sic vfistitum resppndit, ut sciat nostri temporis pon-
Aaron scilicelet liberos ejus, el impones eis milras;; lifex pro toto se genere huipanp, maxime autem
eruntque sacerdotes mei religione perpetua (Exod. pro eis qui cognoverunt y.eritatem, sigpuipque fidei
xxix). Nam neque hic de femipalibus a Moyseacci- illius in fronte portaiif, iiiterGederedebere, Apostolo
piendis, praecipitur. Unde liquido conslat, quod see admonente ac dicente : Obsecro igiiur primum om-
207 B. RABANI MAURI ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 208
tiittnt fieri obsecrationes, orationes, postulaliones, Anobis sanctimoniae Domino donante conquirimus.
gratiarum actiones, pro omnibus hominibus, pro re- Explelis autem mandatis hujuscernodi consecratio-
nis Aaron et filiorum ejus, redit Scriptura prsecipere
gibus et omnibus, qui in sublimitate sunt (I litn.
n). Quid si in pontifice quem consecrat Moyses, etiam de factura altaris incensi: in quo idem Aaron
Dominum salvalorem intelligimus, jure in habitu quotidianum adolere thymiama deberet.
suo totius roundi figuram simul et hominis, habet. CAPUT IX.
Ipse est enim ut Apostolus ait, Splendor glorim et fi- De altari incensi et instrumenth ejus.
gura substantim Dei prioris, pmiansque otnnia verbo Facies quoque, inquit, altare ad adotendum thy-
veritaih suw (Hebr. i; Joan. i; Psal. cix). Ipse miama, de lignis selhim habens cubitum longiludi-
agnus Dei, qui tollit peccala mundi. Ipse sacerdos nis, et allerurii laliludinis, id esl, quadmngulum el
in mternum, omni sanctitatis ornatu prseclarus, non duos cubitos in allitudinc (Exod. xxx). Si altare
quem natus in carne per exercitium laboris accipere holocausti de quo supra dictum est, generaliter vi-
meruit, sed quem in utero virginis incarnatus, prse- tam designat justorum, qui carnem suam quotidie
veniente Spiritus sancti gratia totum simul accepit, cruciflgere cum vitiis et concupiscentiis, alque in
cujus sacerdotium interpeUationem pro nobis pul- hostiam vivente Deo offerre consuerunt, quid hoc
cherrime commendans Aposlolus , ait: Hic auiem " allare ad adolendum thymiama factum, nisi specia-
eo quod maneat in mlernum sempiternum habet sacer- lem quoruradam perfectiorum vitam signiflcat ? Ne-
dotium, unde et salvare in perpeluum patest, accedens que frustra in illo carnes animalium incendebantur,
oer semetipsum\ad Dominum, semper vivens ad in- et in hoc adolebatur incensum, nisi quia illo figura-
terpellandum pro eis (Hebr. vn). Cujus etiam aeque bantur bi, qui non secundum desideria carnis ambu-
indumenta et ornamenta virtulum commendans, ad- lant, sed quasi haee Domino immolautes, omnes sui
lunxit: Talh enim decebat ut nobisesset pontifex, san- corporis sensus per ignem sancti Spiritus, ejus vo-
clus, innocens, impollulus, segregatus a peccatoribus, luntali dedicant, in islo aulem illorum lypus expri-
et excelsior cwlis factus, qui vere habuit laminam in mitur, qui majore mentis perfectione, exstinctis
capite suo auream, in qua esset sanctum Domini prorsus ac sopitis illecebris omnibus carnis, sola
sculptum, quia venit in nomine Palris, dicens : Ego Domino orationum vota offerunt : nil quidem de
in Patre, et Pater in me est, et qui videt me, videt carne quod se impugnet, uihil de conscientia pec-
et Palrem (Joan. xiv). Hactenus Aaron et filiorum cati, unde conturbentur ac paveant, habentes : sed
ejus habitus qualis esse debeat, ccelesti designatur dulcium profusione lacrymarum, optanles venire et
oraculo. Sequitur autem hinc etiam modus conse- parere ante faciem Dei. Unde aple hoc altare intus
crationis, quo vel ipsos vel tabernaculum cunvomni in vicinia veli et arcae illud arcse tabernaculum foris
supellectile sua, dedicari oporteat, oblatis videlicet positum est, quia nimirum illi in conspeetu sanctce
Domino vitulo et duobus arietibus, panibus quoque Ecclesise cunctis in exemplo virtutum praefulgenl:
triticeis non solum azymis sed et oleo conspersis, si isti altioris ardore desiderii, contemplatione fulurae
velitis, adhibito etiam oleo unctionis. beatitudinis, licet corpore detenti, non minimum
Quae nimirum cuncta sive operum devotionem propinquant. Apleque illud sere, hoc vestiri auro
bonorum ac munditiam fidei, seu gratiam divinae praecipitur. Ms namque plus aliis metallis sonorum
illuslrationis sola consecrari oportet, sacerdotes fi- ac diu durabile est: auram vero quantum sono suc-
gurale demonstraiit. Quis enim nesciat immolalio- cumbit, tanto splendore praestat aeramenlo. Unde
nem ac sanguinem illorum aniiiialium, mortem recte seneum altare in quo carnes incendebantur, et
aspersioneinque designai'e sanguinis Domini nostri, sanguis fundebatur victimarum , illorum geslat ly-
per quani et a peccaiis absolvendi, et in bonis ope- pum, qui edomitis et velut Deo immolatis volupta-
libus sumus confiimandi ? Panes quoque azymi quid libus carnis, perseveranter viam veritatis quam
mysterii salutaris conlineant, docet Apostolus di- semel inchoavere, peragunt, el hanc quoque proxi-
cens : Itaque epulemur, tion in fermento veteri, ne- j. misincedendam, crebro sermone prsedicationis inso-
que in fermento malilim et nequiliw, sed in azymh nanl. Porro aureum altare illis convenienter apta-
sinceritath el veritatis (I Cor. v). Conspersa sunt au- tur, qui ampUore gratia supei naeclarilatis iUustran-
lem, sive Ula oleo crustula et lagana, ut admonere- lur, sed minus aliis quse in secreto de inlerna
mur opera habere, non solum a fermenlo malitiae et suavilate gustent, dicentes aperiunt, munus eru-
nequiliae castigata, sed et pinguetudinem charitatis ctare proloquendo sufllciunt; quanla ipsi inlus dul-
diviiiis dignam conspeclibus. Vel certe croslula oleo cedine in abdilo vullus Dei reficiantur. Aple etiam
conspersa ad consecrationem nostram Domino offe- altare thymiamatis quantum metalli fulgote praecel-
rimus, cum universa quae fecimus, per internam lebat, tanto mensura minus fuit, quia quo sanetio-
sancti Spirilus gratiam in cordis nostri devotione fes quoque in Ecclesia, eo sunt paueiores. Apte
piaguescunt. Lagana oleo lita offerimus, cum etiam de eisdem lignis sethim quse albse spinse similia, et
foris hominibus spiritualia esse quaeagimus, indubi- esse incorruptihilia diximus, utrumque altare fieri
tanter in exemplum vivendi ostendimus. Quibus ni- prsecipitur, quia nimirum una est fidei non fictee
mirum oblationibus consecralio nostra perficitur, firmitas, quia omuium corda electorum prcemuniri
dum per opera bona. et cogitationes puras, meritum atque ad suscipienduro ignera diiectionis, et offe-
209 COMMENTARIA1N EXODUM.— LIB. IV. 210
reuda Deo virtutum libamina debent prseparari; A 1 ex ipso altari thymiamatis, cum opera virtutum
ad faciem hominum specietenus osten-
quia omnibus geueraliter pusillis cum majoribus electi non
im-
loquitur Apostolus dicens : Mundemus nos ab otnni dunt, sed in externa mentis radice, fixo alque
inquinamentocarnh et spiritus, perficienles sanctifi- - mobili exercent affectu. Vestitur autem altare auro
cationem in timore Dei (I Cor. vn). Apte*unus ac purissimo, cum perfecti quique vera interna sapien- .
non dispar erat ignis, qni in hoc allari victimas, tise Iuce refulgent; cum in omnibus quse agunt,
in illo thura incendebat, quia nimirum unus est splendorem charitatis velut quotidiani gloriam ha-
epiritus, qui cunctorum mentes fidelium, variante bitus praemonstrat; cum memoriam sibi perpetuae
donalionum gratia vivificat. Quod autem incensi claritatis semper inesse cunclis sese vivenfibus sive
altare quadrangulum fuit, unum hahens cubitum audientibus ostendunt; cum se ante omnia regnum
longitudinis, et allernm latitudinis, duos vero in al- Dei et justitiam ejus cogilare et quaerere manife-*-
litudine, longitudo ad longanimitatem patientise, ut slant. Et bene tam craticula altaris, quam parietes
in exposilione altaris holocausti dictum est, latitudo et cornua vesliri auro jubentur. Craticula quippe
ad amplitudinem dilectionis, altitudo pertinet ad infns in medio erat altafis, ad suscipienda nimirum
sublimitalem spei, per quam in laborum tolerantia thymiamata parata ; parietes vero foris parabaut
temporalium, el hilaritate dilectionis, sincera mente "' eornua, et ipsa foris parentia, speciali fastigio altius
gaudemus. Unius autem est cubiti, et longitudo et eminebant. Deauratur aulem craticula, cum in in-
latitudo altaris, quando surami quique.et perfecti teriore homine nostro per fidem Christi gratia re-
in Ecclesia viri, nullius alterius rei quam perpetuae splendet. Deaurantur parietes, cum eadem gratia
relributionis intuitu, mala temporalia aequanimiter Dominicaedilectionis per bona se exterius opera
ferant, et qusequevalent. oroximis per charitatem dilatat. Deaurantur et comua, cum ipsa fiduciafor-
bona impendunt. Recte altare thymiamatis in lon- titudinis justorum, quse adversarios veritatis, sive
gitudine et in Jatitudine sua quadrangulum fieri ju- per palientiam fottitei ferte, seu per patientiam
betur, ut insinuelur quod perfectorum anirnus, foe- prudenter repellere vel corrigere didicerint, intemse
deratis ad invicem virtutibus quantum diligere fra- lucis in omnibus fulgore coruscat. Et quoniam tales
trem, tanlum et ferre sufiicit; et quanlum per pa- jure dicere possunt. Bonutn certamen cetiavi, cur-
lientiam sustinere ejus molestiam pntest, tantum sum consummavi, fidetn servavi, De reliquo reposita
prsestare ei per dilectionem suse pietatis benevolen- est mild corona justitim (II Tim. iv). Recte subdi-
tiam potest. Duos autem cubitos habet in altitudine, tur : Faciesque ei coronam aureolam per gyrum. Co-
quia duplex est prsemium, quod sese in futura vita tona etenim auieola per gyrum fit altari thymia-
accepturos sperant electi. Unum videlieet quietis C matis, cum sancti pro bonis quae se egisse memi-
aniraarum, cum corruptibile hoc et mortale corpus nerunt, praemia prsestolantur selerna. Et bene per
exuentur, et ccelesle regnum intraverint; aliud, gytum altaris corona fit, ut omnia quaefecere, coe-
cum recepto eodem corpore incorrupto atque im- lesti mercede digna esse doceantur. Et duos annu-
mortali, perfeclius in praesentia sui conditoris exsul- los aureos subter coronam per singula latera, ut
labunt, impJeta promissione propbelica qua dicitur: mittantur in eos vectes, et altare portetur, ipsosque
In terra sua dupliciapossidebunt, lsetitia sempiterna vectes facies de ligms sethi, et inaurabh. Possunt
erit eis. Gornua ex ipso procedent, vestiesque illud quidem in his annulis quibus altare portabatur, juxta
auro purissimo, tam craticulam ejus, quatn parietes quod supra in altari holocausti, arca et mensa ex-
et cornua, Cornua saepe in Scripturis solent eminen- positum est, quatuor Evangeliorum Hbri non incon-
tiam designare fidei et yirtutum, per quam obvian- venienter accipi, per quorum fidem ac doctrinam
tia nobis antiqui hostis certamina oblundere ac su- sancti portantur, atque a terrenis cogitalionibus sub-
perare debemus, dicentes cum Propheta Domino : levati, per eremum hujus vitse, quotidianis bono-
In te inimicos nostrbs ccrnu ventilabimus (Psal. rum operum profectibus, coelestem feruntur ad
XLIII).Qui mox de quo cornu dixisset subdendo de- ._ patriam. Verum quia ibi manifeste quatuor circuli
claravit dicens : Et in nbinine tub spernemus insur- fieri, duo videlicet, in Iatere uno, et duo in altero
genles in nes. Sicut e conlra nonnunquam bella vi- praecipiuntur, hic autem tacito numero quaternario,
tiorum, quce nos expugnare moliuntur, cornuum duo annuli per singula latera fiunt, pro certo ibi
nomine solent indicare : quod utramque breviter apertus EvangeUstarum numerus claret; hie vero
complexus, per Prophelam Dominus dieebat: Et etiam aliud quiddam mysterii spiriluaiis, quod ad
omnia cornua peccatorum confringatn, et exaliabun- dilectionem Dei et proximi summe respiciat, inest.
lur cornua justi (Psal. LXXIV).Unde hene in lege Persingulaetenim latera annulis aureis circumdatur
cornuli tantum generis animaha mundaesse, elpo- altare, quia cor electorum hinc et inde Dei ac pro-
pulo Dei comeslibilia decernunlui. Quse enim rumi- ximi dilectione confirraatur. Quaebene annulis com-
nant atqueungulam findunt animaUa, ea etiam con- paratur, quia evacuata in fine prophetia, destructa
stat esse cornuta, ut ostendatur mystice, quod illi scientia, cessantibus linguis, ipsa nunquam cessa-
tantum EcclesiseDei spirituali conjunctione possunt bit. Duo sunt autem annuli per singula latera, quia
incorporari, qui fortitudine fidei ad bella vitiorum utrumque charitatis maridatum gemina virtute dis- ^
existete probantur invicti. Procedunt autem cornua
211, B. RABANIMAURI ARCHIEP. MOGUNT.OPERUM PARS I. 212
tinguitur, Charitas quippe Dei per sinceritatem fi- A otiosa verba sive facta non divertat, sed in eodem
dei ac vitsemunditiam perficiiur. se vlgofe devotionis queto in Oratione suscipit,
Ponesque attare contra velum, quod ante arcam etiairi finita oratione custodiat, jtixta exemplura
pendei ieslimonii, comm propitiatorio, quo legitur Arince, de qua oriihte dictilm fest: Vultusque ejus
lestimonium, ubi toquar iibi. Arce velum quod arite non sunt ahipJius ih divefsa mulati. Nbn bfferelh
arcani, ut suo ioco expOsiltimest, id est, Dominum supet eb tliymiama compbsiiibriisalletius. ln seqtien-
Salvaiorem pendebaf, ipsutn coeliim designat, cujus tibus hujus volumihis, e quibtis aroniatibus hoe
adyta Domitius devicta morte penefravit, ut sicut thymiama compbhi dfebuerit, nominatirii designa-
Apostblus ait, appareat nunc vultui Dei pro hobis. tur : stacte videlicet, et onyche galbano boni odoris,
Stalque altare contra velum quod ante arcam ap- et thure lucidissimo. Qusecuncla ad significalionem
pensum est, cum orimis justofum intentio ad ingres- selerftofitm, quse principaiiter a Doraino qucerenda
sum directa est reghi coelesiis. Stat coram propi- sunt, constat pertinere. Non est ergo offerenduiu
tiatofib qtib tegitur arca cuffi visioni sui conditoris super altari aureo thymiama composiliotiisalteritts,
purilate toentis appfbpiat; et clausi quamlibet cor- quam quod Dorainus sialuit, quia non aliud a Do-
poffe cbtiversaiiotieto halVentin ccelestibtis. niino quserere orantes quara quod ipse jussil, puod-
" que se daturum esse promisit, nec aiiud de ilio cfe-
CAPUTX.
De adolendp quotidie thtjmiamate super ipsum al- dere quam quod ipse docuit debemus. Nan cst b/Je-
iare, marie et vespete. renda super eo victima, nec liba libanda. Hcecet-
Ei adblebii hicensum siiper eo Aaron suave frct- enim omnia ad allare cxlerius pertinent, quce
grans nidrie, quaiido cpinpohet lucernas et incendel incipientitira et in profeclu adhuc positorum vilam
illud, et quaridbcbllocaieas ad vesperum(Cap. xxx). designat. tantae namque suhlimitatis perieclorum
Constat ihcensuiri sive thymiama vim orationis ex- est vita jiislorum, ut nil in ea carnale qtiod Domino
primefe, dicenle Psairrio : Dirigaiur oraiib mea sic- piacsare habeant valeat inveniri. El quidem liba-
ut incensuih in conspectu tuo (Psal. CXL).Et in Apo- mina vini constat nonhunquam mtignamgralicc spi-
calypsi Jbaiines vidil sdiiclos habere phialas aureas ritualis designare viriutefn, hoc est, sive poculum
plenas odoramenlorum (Apoc. v); quod conieslim doctrinse, seu caiicem passionis, sive fervorem prce-
exponendo subjunxit, qum sunt oratibhes sancto- ciptise dileciiouis, sive ipsara Spiriius sancti perce-
runt. Et quoniam Aaron, ut supfa dictum est, et ptionem, aut aliquid hujwsmodi. Veruiri qtiotiescun-
ipsum specialitfer summum sacerdotem, videljcet que vinum libaminum cum carnibus offertur hostia-
Dominum Salvaibrem , et nostri quoque ordinis ip rum, eorum profecto juxla tropologicam exposttio-
sacerdotes designat, adblebit Aaron jn hoc altari nerri designat sanctiniohiam, qui adhuc aliquid de
incensum stiave fragtans mane, cum vel Doriiinus carnalibus et concupiscentiis quod purilati spiritus
ipse illtistfaia fidelitim cofda, novb gratiae suseju- adversetur, et quod igne sancii Spiritus ih ara cfef-
hafe ad diilcedinem bfaiibriis itisiigat, vei pariici- dis inceridi debeai, habent.
pes sacefdotii illius sedtila exiiortatione fideies, ad Periecti autem justi qui dicere possunt: Defecii
depffeCandamJaCiemsiii cbndiibris excitat. Incendit cor meum et caro tnea : beus cbrdh mei, el pars mea
auteni tbyiniama sacerdos ii6ri soiuiri mane, sed et Deus in swcula (Psal, LXXII),quasi cessahiibus vi-
vespere. Mane eteniih thyhiiatria incenditur, tit in ctiriiarum libaminibiis, quod ad Kneuin aliare exte-
ptincipio bitinis boni quod Deb inspifante facefe dis- rius positum pertinet, sola intus in aureo altari
pbiiiihus , iilitis atixilium qub perficiamus, invoce- aromaia Domino desiderii coelestis oflerunt, quia de
mus. Ad vespertiiti verb, iit Cum beiie coepla com- reniissione peccatorum jam securiores effecti, pro
pleriius, illi a qub accepimus, prb his quae donavit diiaio soluriimodo fegni perennis introitu lugent,
graliafuih vota feddainus. Benfe efgo dicituf : Ei dulcibiisqiielacrymarum fluenfissiraium suum per
adolebil incensum sitper eo Aaron suave fragfans ; siiigulas noctes irrigani. De quo videlicet altari
nidiie quanAo compotiei lucernds, incendei illrid ; ei jy j adhtic bene subdiiur : Et deprecabhur Aaron super
quahdb cbllocaieas 'ddvespetum. MarieetenirriAafou cornua ejus semel per annum, in sanguine qiwd
iiiceiisum siiper altafi adolet, cum Domiruiscorda obldlumesi pro peccato. Summus namque sacerdos
fideiiurriin his qiiae jaih intelligere valent arfcanis iiristef semel ih anno obtulit sanguinem suum pro
veritaiis, ad graiiani compunclibhis iriflammat.in- peccato iotius mundi. In ilib videlicet annp, de quo
ceridetilliidetadvespefiiiri,quandocoiibcatiiicei'nas, diciiuf per Isaiam, quia venerii prsedicare annum
ctito eiiainex eis quaenecdum capefe quetint, qtioniam Doriiini accepluin, id est, hoc in toto tfenipore,quo
a'dlicecsancta, quohiam divinse(Sic in rits.) esse rion Ecciesiam sibi copulare dignatus est. Semel etiam
ambigitiif, ad ariioferii febscdeiestitirri,tibi ohiriia se- uhicuique credenlium, iavacrum sacri forilis in ray-
cfeta pateiltiilt, irifortoat: ftagratqiie stiavfefiiyinia- sterium sui sanguinis ad solvenda peccatorum vin-
ma, ctirii subita comptiiiciibiie divinitiis tacfi, ia- eula, donavit. Et pulchra omniraodis figuratum di-
cfytois soium ac precibiis vacafe dtilcehabent. Rene Stanlia, semel quidem per annum pohtifex in san-
auteih seqtiilur : Urei ihyniiaind seihpiiefhum cbram giiine oblaiionis super cornua aliaris depiecar.i,
Ddfninb in gerieiaiiones vesitas. Qtiia riihiirtito n'e- qiibtidie autem thymiania suave fragrans, super eo
cesse fest ut ahimus post bfatiorierii et flettis, ad iriceridefe picecipituf : ijuia Domirius et Salvaloi
 515 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. IV. 21i
noster, qui quotidie fideles siids" gfatisfe iritetftsei A et etiam electis membfis videlicet summi sacefdb-
compHpctionisaccendens renbvaty semel eos hostia tis, qui in spirith et veritaie brafif Patfem cbnve-
sui sanguinis fhPTtemsuperans fedemit. Ipsi fidelesi nienter accipi potest. Cui «uteffi hlelius qtiaril htiic
qui quolidianapecGataquotidianis abluere precibus,, altari convenit, quod dicltur Saaettim sahctofiim
ac lacryniis splenfc,-
seroel in sacraroenturo passionisi crit Domino, de qub in HiufidumfiaSCithf, dixit
iUius, absplutos Sfea peeeatis esse omnibus gau- Virgini matri archangfelus: SpkitUs sahctus sriper-
denfi Deprecabitur atilem super cornu altarisi quia veniet in te (Luc. i). .Etreliqua, Descfipfa hucusque
et ipse non solum inter hoihines conversatus proi faclura allaris incensi, supetfest adhtic desctipfio
horaihibus oravjt,-veruni etiam nuncad dexteram labri cenei, in quo JavarfentmafiuSsuas afe pedes,
patris in coelestibus sedens, interpellat pio ndbis •; .ingressuri in tabernaculum sacefdbtfes; sed iprae-
in cbrdibus eleclofum per fidero jnhabiiafts, dtim termittitur unum Domini ifiahdatuffi, qppd ei Pbs
eos ad deprecandurti excitat, recte ipse dfepfecari breviter tangere ac pro modulo nostfo exponete
narrdtur. Et placabit super eo ih geiiefntionibus ve- conVenit.Sequitur:
stris, Sanctum sanctorum erii Dotnhio. Placat qtiippe CAPUT XI.
Aaron super altafi incensi, qharido ptoptef justi- De eo quod Dominusjubel ptetium pfo dnimabus sin-
tiam sanctoium, quam intercessorfeiiiet patfbhum B gulorum numeratopopulo,Dominoimpendi,
quceriinus, «obis propiiialur Dominus. DeniqufeOb- LocuiUsqueeslDdniinusad Moyseridicens:Quando
sesso al) hosJibus Ezechise, et auxiliuffl ejus iftvo- tuleris summam filiorum Israei, juxta- numefitm da-
caiiti ait • Et civilatem hanc salvabP -, et ptbtegam bunt singuii pretium pro anhnabus suh BomihOj et
eam propler me, et prbpter David servUmmeum (IV non etit plaga in eis, Hoc autetn dabit oifinh qui
Reg, xix); PoSsumussane hoec altaria etiam ita in- transit ad notnen, dimidium sicli juxla mehsWam
terprelari, ut sefleum quidera ih qub carnes com- templi, Siclus viginli oboloshabeu Media pafs sicli
burebantuf, et sanguis fundebafur liostiaruro, om- offeitur Domino.
nem htijus tetoptiris Ecclesiam aceipiamus, ih qua Hujus praecepti oblitus est David, quando nume-
imllus esl absqtie peccato, eliainsi unius diei fuerit ravil populuiDj ideoque plagam humerahdo eidowi
vila ejus super teriatoi Nullus qtii hon fexpeccato populo conscivit (// Reg. xx-vy);Spirituali autem
picevaiicationis Adse carnaliter nalus, hecesse ha- sensu summa filiorum Israel, summam Omhium de^
beat in Chrislo rfenasci, et spiritus ejus igne munv signat electortim quorum nomiua scripia Butit i»
darii Aureum vero allare ipstim Dominum signifi- coelo, singulique dant pro animabus suis ptetilim
cat: qui rfliro atque ineffabili ordine ita carpeiji Domino, cum ei in bonis opefibus exhibent sfedulsfe
verain traxit ex Adara, ut a peccato cai-nis Adsej servitutis obsequiuiti, Alioquinplaga eritiA-eisf cum
veraciter esset iminunis. Quoiiiam altare quidfern fuerint recensiti. Quia niiiiirum ultio manet perpetua
utriimqtie ex unius ejusdemque generis lignis fa- eos, qui fideUtimiiumero non merentur soeiari, pet-
ctiiih, sed nnn ulrtimque erat auro coopertum. Sed fecta fidei opefa Dominoofferre delrectent, dicilur-
et in hoc allari nil carnale offerebatur, verura etiam que de talibus i Noh dabunt Deo plucationem sUam,
aioinata tantum adolebanluf, quia Dpmihus preces nec prelium redempiionh anhnm tum ( Psdl, XLVHI ).
sive laGf.yroaseffundenst hon pro suis erratibus qui Redemptio ehiffl anfiiimuirt ttiviiimsum (Prov, xm),
nulli erantj sed pro nostra lioc salute faciebati Sicut ut SalOmon ait; sive tempbiales : scilicet cum eas
enini arca inlta velum posita, honiinem sedeniein dhlribuerit dedetitque paupetibns s ut jnstiUa ejus
Doifiihiad dexleram majeslatis in exeelsis signifi- maneat in smculumswculi (PsaU m); seu spiritua-
cat, ita altarfe extra velum quidem, sed prope iii- les, hoc est, ipsa justitia qiiam feeit, vbl miserehdo
troitum ejus positum; eumdejn ffifediatoremDei et pauperibus, Velalia bona faciehdoi Dabit aulem om-
liominum potest figufalilei exptimeie : intei bonii- .nis qui transit ad homen dhriidiutn s.fc/f,hoceSt; de-
nes quidem humanilus conversantem, sed potentia cem obolos; quod non aliud aptius quam observan-
divinitatis, ccelorum interiofa penetrantenii Stabat ,y. tia •decalogi legis, a nobis-valet intelligi. Qui enim
altare incfensiin sanctuario ubi et candelabrupi et hunc recte inteUigere novit ompem in eo et fidei at-
mensa, quia verbtira cato faetunv est, et habitayit que operis pleniiudinem, et futurce promissionem
in uobiSi Stabat atca intra velum, quia idem Do,- retributionis inesse cognovit. Denique in primis tri-
minus Jesus, post passiohem resurrectionemque bus dilectio Dei, in sequeptibus septem dilectio est
suam assuroptus esl in coelunij et sedet a dexlris proximi comprehensa Aposloloteste : Plenitudo ler
Dei. Super ejus cornua allaris deprecatur Aaron in gis est dilectib (Rom. xm). Sed et alipd sacramen-
sanguine quod oblatum est pro peccafo , et placat tum nequaquam praetereundum, eodem numero de-
super eo, quando roganles pro populo Dei, vel pro nario continetur. Nomen enim Jesus apud, Hebrseos
sua ipsorumignoranlia sacerdotes, per unigenilum a littera fod, apud Grsecosiota incipit, Quaeutraque
Filium ejus esse adjuvandos, et per sacramentuip in sua gente, denarii est nota numeri. Decemque
passionis illius salvandos esse confidunt, monente .obolos in pretium animsesuaeDomino offerunt, qui
Apostolo ac dicente : Per ipsum ergp offeramus Jesum Chrislum credeutes, signpm npmihis ejus
hosliam laudis semper Deo, id est,, fruGtum labip- quod denario numero incipit, hv fronte et profes-
rum cpnfitenlium nemiui ejus. Qupd de omnibus sione proferunt, El fortasse hujus gratia sactamenti
 215 B. RARANIMAURIARCHIEP. MOGUNT.OPERUMPARS I. 216
Dominus in Evangelio testatur: Iota unum de lege A }. quia non nisi semel lavare valemus, consequentius
prseterire non posse, quia virtus decalogi quse ibi labrum hoc, oblationem nobis compunctioniset A-
continetur, fidesque nominis ipsius quse ibi mystice crymarum commendat, qua semper opus haoemus,
significatur, nulla unquam potest infidelium pertur- maxime autem cum mysteiiis coelestibusministra-
batione corrurripi. Qui habetur in numero a viginti turi appropiamus,quia altare holoeansti, in quo car-
annh et supra, dabit prelium. Numerus vicenarius nes victimaram Domino incendebantur, exstinctio-
utriusque testamenti conjunctionem significat : legis nem designat carnalium concupiscenliarum per
videlicet quce quinque libris scripta est, et Evange- ignem Spirilus sancti. Altare vero tliymiamatis pu-
lii quod quatuor. Quater enim quini faciunt xx. ritatem significat eorum qui sopitis per omnia car-
Annis xx ergo , habetur quisque in numero po- nis illecebris, ac certamine vitiorum, pro sola ex-
puli Dei, quia iUe solus est eleetorum consortio spectalione ac desiderio ccelestisintroitus, lacrymas
dignus, qui et decreta legis spiritualiter inteUecta, fundunt amoris. Recte posl altare holocausli, Ja-
per gratiam adjutus Evangelii, pro sua mensura et brum ponitur in quo abluti sacerdotes, ingrediuntur
capacilate perficit; et de ejusdem gratiaepromissis, tabernaculum, ut thymiama Domino incendant.
aeterna in coelisprsemia exspectal. Dives non addel Duobus namque modis lacrymarum et compunclio-
ad medium sicli, ei pauper nihil minuet. Quia sive B ] num stalus distinguitur, quia primo necesse est ut
magnus est merilis quisque ac perfectus, seu lener quisque ad Dominum conversus pro his quae com-
adhuc et in provectu positus virtulum, cunctis ea- misit peccatis veniam fusis Jacrymis precetur. Qui
dem lex decalogi quse Deum ac proximura diligat, cum comitantibus dignis poenitentiaefruclibus longo
imponitur. Susceptamque pecuniam qum coliata est tempore profecerit, reslat ut seeurior de accepla
a filiis Israel, trades in usum tabernaculi testhnonii pectorum venia effeclus, jam desideriis inhiantibus
ut sit monumentumeorum coram Domino, et propi- optet venire tempus, quo mereatur inter bealissimos
tietur animabus illorum. Et suscepta a filiis Israel angelorum ehoros faciem Creatoris videre. Quid qui
pecunia, in monumentum eorum coram Domino In- veraciter agit, nequaquam absque lacrymis vel hu-
feitui, cum omue quidquid agimus boni, in seteina jus vitse longitudinem, vel UUustolerat dilationem,
apud conditoiem ac judicem uostium memoria cu- dicens de ista : Heu me quia incolatus meus prolon-
stoditur : quatenus ex eis quse illi obtulimus bono- galus esl, habitavi cum habitantibus Cedar ( Psal.
rum operum fractibus, propitius nobis fieri digne- cxix), id est, cum his qui in tenebris errorum ac
tur. Servaturque eadem pecunia in usum, cura ex scelerunvversantur, quod vocabulum Cedar sonat.
bonis justorum actibus, sequentium in Christo fide- Ipse jam perpetuse lueis gaudia suspirans, multunv
Jium mores actusque confirmaiitur; ac tales fieri < C laboriosam duxit vitam, quia quantum coelestempa-
minores quique contendunt, quales fuisse eos quos tiiam sitio, tantum viciniam piavotum intei quos
cum Domino regnare agnoscunt. Notandum sane incola convetsoi horreo, dicens item de iUa : Sitivit
quod pecunia memorata uon juxta sestimationem anitna mea ad Deum vivum, quando veniamet appa-
vulgi, sed juxta mensuram templi erit danda. Meu- rebo anle faciem Dei ( Psal. XLI). Quam profecto si-
sura namque templi dispositio est divinse legis, tim, quia sine lacrymis ferre nequibat, subsequen-
quam in Ecclesia sua Dominus servari prsecipit: et: tia verba declarant : Fuerunt mihi lacrymw mem
cnjus tamen observantiae, aeterna in futuro praemiai- panes die ac nocte. Ac si aperte diceret: Quo diulius
promittit. Cseterumsi quis juxta placitum humanse- a videnda facie Dei ad queni ardenter sitio differor,
voluntatis Deo servire nititur, isle quia juxta men- eo dulcius pane lacrymarum quas in ejus memoriara
suram templi pecuniam susedevotionis non obtulit,, fundo reficior. Igitur altare holocausti lacrymas in-
reprobata et abjecta oblatione, plaga ultimi judiciii sinuat poenitenlium de peccatis quse gesserunt, al-
animadversus ferietur. tare incensi flelus exprimit gaudentium de bonis
CAPUT XII. operibus quse Dominojuvante perfecerunt, ac desi-
De faciendolabio mneo. derantium prcemia, quse se aceepturos Domino re-
Locutus est Dominusad Moysen dicens: Facies etf munerante confidunt. Qui nimiram fletus tantum
labium mneum cum basi sua ad lavandum, ponesque > prsecellitpriori, quanlum ccramento aurum; quan-
illud in tabernaculutn testimonii ad altdre, et mhsat tum Sancta sanclorum (ubi eraf arca Domini)priori
aqua, lavabunt in ea Aaron et filii ejtis manus suas ac; tabemaculo, in quo candelabrum et mensa Domini
pedes, quando ingressuri sunt tabernaculum lestimo- stabant, constat fuisse prselata. Propter altare vero
nii, et quando accessuri ad allare. Potest quidemi holocausti labrum erat positum, in quo lavarentur
hoc labio sive labro, ut iu sequenlibus appeUatur,, qui ad altare incensi intrabant, quianemo repente
principaliter aqua baptismatis inteljigi, cujus lava- fit summus, sed proficientibus meritis quisque
cro necesse est purgentur omnes qui Ecclesise ja- primo bella debet viliorum devincere; deinde a con-
nuas ingrediuntur. Verum in tabernaculum testimo- ditore suo compunctione lacrymarum supplex im-
nii et allare holocausti positum est, quia bis quotidiee petrare, ut pro ingressu regni dulces fundere fletus
iidemipsisacerdotes, hoc est niaiie et vespere, cum Q possit, qui pro timore pcenarum pridem fundebat
ingrederenlur ad allare thyraiama Domino oblaturi,i, amaras. Quid autem basis, in qua idem Jabrum ih-
in eo lavari praecepti sunt. Aqua autem baptisrni, i, erat positum, aplius quam ipsum desiderium regni.
 21T COMMENTARIAIN EXODUM.— LD3. IV. 218
et vitse ccelestis accipiatur? cujus nimirum causa A ^ cat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit,
tanti fit, ut perfecti ac summi viri quotidiano se non dijudicans corpus Dotnini (I Got. xi), id est,
lacrymarum fonte diluant, et quod necdum perfecte nequaquam edulium panis, vini, a communium
vivendo valeant, gaudium internae quietis saltem escarum utilitate, cauta et sollicita mente secer-
suspirando degustent. Nam quia hoc lavacro, quod nens. Diligentius vero intuendum est, quod in con-
inler tabernaculum et altare positum est, perfecto- clusione subjungitur. Legitimum sempiternum eril
rum lacrymsefigurentur, lestantur ipsa verba, qui- ipsi el semini ejus per successiones.Haec ad litteram
bus dicitur : Et missa aqua lavabunt in ea Aaron et quidem observari cessarunt', sed juxta priscam in-
filii ejus manus suas ac pedes. Neque enim quisquam telligentiam spiritualitet observari a sanclis nun-
de plebe ibi lavari, sed ipse pontifex jussus, et filii quam 'cessabunt: ipsi et semini ejus per successio-
ejus, videlicet sacerdotes gradus inferioris, quia sic- nes, non quidem de Aaron stirpe nascendo, sed cre-
ut magnorum virorum sancta perfectior vita , sic dendo in eum, quem Aaron cum ejus avo ctedidit.
et compunctio solet esse sublimior. Non autem hoc CAPUT XHI.
ita dicimus, quas' soli altaris ministri hujusmodi De confectioneunguenti optimi ad consecrandumta-
compunclionis vei oossint habere vel debeant virtu- bernaculum ac vasa ejus.
tem, sed memorcv,beati apostoli Pelri, qui cunctis B I Locutusque est Dominusad Moysen, dicens : Sume
fidelibus loquens de angulari lapide, qui est Ghri- tibi aromala primw myrriim el eleclm quingentos si-
stus, ait: Et ipsi tanquam lapides vivi supermdifi- clos, et cinnamomi medium, id est, ducenlos quinqua-
camini domos spiriluales, sacerdotium sanctum, of- ginta siclos, calami similiter ducentos quinqua-
ferre spirituales hoslias(I Petr. n). Et quod Joannes ginta, casim autem quingentos siclos in pondere
iu Apocalypsi. Beatus, inquit, et sanctus qui habet sanctuarii, olei de olivetis mensuram hin : faciesque
parlem in resurrectione prima : in his secunda mors unctionh oleum sanclum, unguentum compbsitum
non habet potesldtem,sed erunl socerdotesDei el Chri- opere unguentarii, et ungesex eo tabernaculum testi-
sti (Apoc. xx). Admonemus omnes fideles mystico monii, et arcam testamenii, mensamque cuni vash
saceidotum nomine censeii, utpote membra Christi, suh, candelabrum et ulensilia ejus, altaria thymia-
videlicet sacerdotis seterni. Quibus etiam beatus malis, el holocausti et universafn supellectilem quw
apostolusPaulus, quid victimarum offerre debeant, ad culluin eorum peiiinet. Sanctificabhque omnia,
ostendit dicens : Obsecrovos fratres per Dei miseri- et erunt Sancta sanctorum : qui teligerit ea sanctifi-
cordiam, ut exhibeath corpora vestra hostiam viven- cabitur. Aaron et filios ejus unges, sanctificabhque
tem, sanctam, Deo placenlem (Rotn. xn). Non ergo eos ut sacerdotio fungantur mihi. Filih quoque Israel
solum ministris sacri altaris, sed et omnibus per- Ci * dices : hac oleum unclionis sanctum erit mihi in
ge-
fectis in quocunque gradu posilis, hoc lavacrum po- nerationes vestras. Caro hominis non ungeiur ex eo,
suit Moyses, quia lex Dei cunclis generaliter fideli- et juxta composiiionemejus non facielis aliud, quia
bus gratiam salutiferse compunctionis praedicavit. sanclificatum est, et sanclum erit vobis. Homo qui-
Quod si in persona Aaron ipsum magnum pontifi- cunque tale Cbmpbsuerit,et dederit ex eb alienb ex-
cem Dominum Salvatorem accipere vohimus, con- terminabitur de populo suo (Exod. xxx).
stat etiam eum hujus aqua labri priusquam ad altare Adverlendum est el notandum, quemadmodum
oblaturus intraret, locum : quia piiusquain thy- unguento chrismatis omnia jussit ungi, tabernacu-
miaroa sui sacrosancti corporis propter salutem lum scilicet et ea quae in illo erant, et deinde erunt
nostram in altari crucis incenderet, pro nostro Sancta sanctorum: omnia seilicet cum fuerint uncta,
amore etiam lacrymas fudit, quod in resuscitatione erunt Sancta sanctorum. Quid igitur distabit jam
Lazari celeberrime innoluit. Bene autem additur, inter illa interiora quaevelo teguntur, elc., si om-
ut offerant in eo thymiama Domino, ne forte moria- nia, cum uncta fuerint, erunt Sancta sanclorum,
tur (Joan xi). Mors etenim timenda est animse spi- diligenlius requirendum : hsec taraen notanda cre-
ritualis et seterna. Si quis ad ministerium altaris j dimus ubi eliam meminerimus, sicut de illo altari
electus, thymiama orationum Deo reddere negligit, saciificiorum, quod post unctionem appellari voluit
mors timenda est; si quis ad sacrosancta mysteria sanctum sancti, continuo dictum est, Omnis qui
absque spirituali ablutione compunctionis inlrare, ef tangit illud sanctificabitur : de omnibus poslea, quse
sancta Domini dommunibus manibus traclare prse- de illo unguento uncta, dicta sunt Sancta sancto-
sumit. Lavent ergo roanus suas ac pedes in aqua rum : eadem sententia subsecuta est, ut diceretur,
labri senei, et sic ad altare accedant. Abluant lacry- omnis qui laugit ea sanctificabitur. Quid duobus
mis actus et incessus, ac deinde manus ad tangenda modis intelligi potesl, sive tangendo sanctificabitur,
Chrisli mysteria proferant, pedumque gressus in sive sanctificabitur ut ei liceat tangere, sive tamen
alria Domini ponant. Quod aeque prseceptum reot non licebat tangere populo tabernaculum quando
his qui eorumdem sacramentotum petceptione pmn- offerebat hostias, vel quaecunqueab eis ohlata offe-
dandi sunt, ut cautioie euia piius'actus suos cogita- rebantur Deo. Nam consequenter non solis saceido-
tusque discutiant, eventilerit, puigent, ac sic ad tibus, neque solis levitis dicendum admonet, quod
participanda fidei saeramenta procedant, ne audire ait ad Moysen ; Et fitiis Israel loquere dicens. Uti-
mereantur illud Apostoli: Quicunque enim mandu- que filii Israel totus ille popuius eial. Jubet autem
219 B. RABANI MAUIU ARCHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS I. 220
dici, oleum unclionis sanctum erit hoc vobis ini A ciem quatubf elemeiiforum, hotum quatuor odorum
progenies vestras. Super carnem hominis non linife- natuf sesignificafe vidfeantuf:ut thfls^qubdpeflucidiim
tur, et secundum coippositionein hanc non facielisi est, aefi coriiparetur, stacte vero aqtiis, galbaiius et
vobis in ipsis similiter. Sanctum esl, et sancfificatioi onyx terrce atque igtii, ut pev hsee omriium qpse in
erit vobis. Quicunque fecerit similiter, ei quicunqtiei cdelb et infra" cceluiii fet in ierra et in aquis sunt
dabit de eo exterae nalioni, iiiteribit de populo stio. placitum Dfeoinefeiistiffisit bcec creaturce laudis ora-
Jubet igitur non solis sacerdotibils, sfed univefsoi tib. Thyiftiatoa ex afbiftaiibus compositum facimus,
popuio Israel, ut non faciai lale unguentum ih usus; cunv ih altari botii opferis viftutuiii multiplicitale
humanos. Hoc eSl enim quod ait: Super edrnetiii rfedblfetous.Quod misiuto et purum fif: quia qhan-
hominis non linietur. Prohibet ergo sitnile fieri ihi tuih vifius viftuti juftgituti tanlum incensum bohi
usus suos, et intefitum minatuf, si quisquato simi-: operis sincerius exhibctur; ubi et bene subjungi-
liter fecerit, i.d est, uiiguenluffl ad usus stios siinili- tur : Quthque ih ienuhsimum pulverem in universa
ter simile confecefit, vel cuiquam hiric dedetini ex- coiitudefis, pbnes ex eb Cbtam leslimonio tabernaculi.
terae nationi. Ac pfef hoC qtiod ait, Sauciificalioi Ih teritiissimuffi pulverem aromala universa conle-
erit vobiscum, clirivpoptiib lsi'ael univfefsbdibi jubet, riPVUSiCuih bOria nostra quse in pilo cordis occulla
non video quid inteliigam, nisi qtiod licebat eis, B discussibue tundimuSj' et si veraciter btina sunt,
sublilitef relraclamiis. Aromata ergo in pulvere re-
quando venifebantctim suis quisqtie munefibtis tan-
est virtutes reCbgitaudo terere, el usque ad
gere labemaculuni, et tangendo sarictificabatur. (Ex digere
sublilitatem occultce eKaminatioftisrevPcare. Et no-
Isidor.) Propter illud oleum quo ctincta peruhcta sunt,
et iiinc dictum, 0?n»fs qui tahqii sanclificabitur; tandum quod de eodem pulvere dicitur: Pones ex
non tamen sic quemadmodum sacerdotes, qui "etiairi .eo corato testimonio tabefnaculi, quia tunc nimirum
ut sacerdotio fungerentur ungebantur ex illo, Porrb bona nostra veraciter in conspectu judicis plaGent,
cuto hsfecmens sublilius recogitando conterit, et
unguentum quo perungitur tabernaculum, ciirishia
est quo ungilur fideiis populus, in quibus divinitas quod de atomatibus pulverem reddit, ne grassum
sit quod agitur, ne etiam si hoc arcta
tanquam in tabernaculo habitat. Potest quidfemiii- duruffique
retractionis manus non comminuat, odorem de se
telligi hoc unguentum etiam virtutes sanclorum, seu
odorjustiticelonge laleque diffusus, de quo dicil Apo- subliUtisnoh aspergat. [Loculusque est Dominus ad
stolus: Deoautem gratias, qui triumpliat nos inChristo Moyseitdicens : Ecce vocaviex nomineBeseleel filimn
Jesu, et odorem justiiiw manifestai per nos (1 Cot. n). Uri, filii Ur de tribu Juddi el implevi eum spitiiu
CAPuf xiV. Dei, sapientia et ihteiiigentia , scieiiiia in oinni iem-
De confectiorieIhymiamalh ex.pretioshshnh aromaii- C pote, dd excbgitandutn fabte, quidquid fieri potest ex
bus, et Beseleel atlifice. auro et dtgenio et mre, marnwre et gemmis, et diver-
Dixitque bomirius rid Mdyseri: Suine libi dtOmdia sitate ligiiorurit, Denique ef socium Ooliab filium
Mdcieriet onycha, galbahuitt bbni ddoth, ei thils luci- Aciihameih, de tribu Dan, el ih botde omnis efudiii
dhsimum. MijMlis poriciefiserunt oriinia, FdCiesque posui sapienliam, ut faciant ciincta qum ptwcepl
ihymiaind cbniposiluiri bpere ungUehidrii, trihluni tibi.ele. (Exod, xxxi.) Quid est quod Beseleel cuffl
diligenler et pufum, el Sariclificalionedignisshnum. juberet adhiberi operibus labemaculi faciendis,
Cumque iti JenufssilHiimpulVeremunivetsa coiiluderis, dixit ad eum se replevisse spiritu divino sapientice
pones ex eo cbfam iabertiaculo leslimoitii, in loco iii et intellectus et scienticc, in omni opere fexcogitafe,
quo appdfebo tibi, Sariclum saiiciorum efit vbbh fetarcbitectonari, etc. Utrum Spiritus sancti niu-
ihymiamd.falem cotriposiiiohemnon facielis in nsus nferi etiam ista opera tribuenda sint,- quse pertinere
vesitos, quia sanciuht 'esl Doihiho. Hoinb quicurique ad opificiuni videhltif? an et hoc sigiiificative di-
fecerii simile, ui odofe iilius perffUatur, petibit de ctiiiti esl, iit ea pfefliiieahl ad divihum spiritum sa-
pbpulis suis (Exod. xxx)i [Ek Atigiistino.] Quod prse- pietiliiBet ititelleetus et scientise, quj; his rebus si-
cepil quibtis afbmatibiis fiai ihyriiiartla, id est, in- gftificanttif. Tanieii eiiam hic cum spiritu repletus
ceustim, fet dicit tiiiglifeniafio mofe Cbcttim opus dicaltir isle diviiio sa[iientise et scienliae, nonduin
uiiguehlafii, hoti ideb putarfe deberaus unguehium legiftir Spiritus saiietus,
fieri, id est, uiide aiiquid ungaiur. Sed ut dictuffi GAPUT XV-.
esi, ihymiama vei incensum, quod imponaiur illi Prmceplnm de custbdia sabbati.
altati iiifeehsi, hbi non licebat sacrificafi, et eral Locutus esl Dbininus ad Moysen dicens : Loquere
iiitiisiii Sancfa sbicibruffi. (Ex Isidoro.) Incensum fiiiis et dices ad eos Israel: \idete sabbalmri itteum
autein qubd ex qtialtiot odoralissiniis generibus iti cuUodiath, quia signum est inler meet vosih genera-
maxitoariVstibliiitaifem comniiriutis, id est; stactfe, lionibus veslrh; ut scialis quia ego Dominus qui san-
briyche, galbahb et tiiul^ecbmpoiiit, hseb ifi foriiia ctifico'vos: Cuslodilesabbatum. Sanctum esl enim vo-
brationhin fidelihm coirstiUiia esse, beaius Joanftes biSi Qui polluerit iltud; morle morieiur. Qrii fecerit in
Apbcal. bslehdit: Ei illi qtiidem, inqiiit, vigihii qud- eo Opus, peribit anima iidus de medio populi sui, Sex
iuor sehiores procidetuni hnle agriuni, hdberitesuntts- diebus facielh vpus : in die septhrib;sabbaium est re-
quisqiie ciihatus ei piduias aufeas plends incensi; quies sancta Domiiib. Otrinis qui fecerit opusinfiaC
ffum suiit vraiitiiies scinctbtum, Quanquahi et spe"- 'die, morietufi Gnslodiant fiiii Israel sdbbatum^et te-
221 COMMENTARIAIN EXODUM. — LIB. IV, . ,. 222
lebrent illud in generalionibus suis. Pactum est sem- h, eos ab illa intenlione revocaret. Faclum tamen illud
pitefriuni iniet hte et filibs Isfaei, signiiriipetpetuum. ipsum difflcile, iit esset ciufum ad facifendiiroideiuhi,
Sex enhii dicbus febii botiiinus cwlnm ei iefrum, et in pfopter eos notanduin ptilaVi, qui cbhtristanttif, si
seplimbaboniriiopere cessavii(Exod. xxxi). Notanduifi qilid tale proptCf vilaih aetfefhariidivihitus fiferi, vel
etiim qubd ih Septtiagiuta hie ioctis ita habettir : aequo animo tolefarfe jubeantuf : Sedit pbpuius hian-
Testamehlum in wlefhuih iri iiie el filiis Isfael. Qiiid ducare et bibere et sufrexetunt ludete. Estis potusque
sibi vtilt qtibd cum de sabbalo observando prseci- ad Itisum impulit: lusus ad idoloiatriam traxit, quia
peref, ait: Teslamentum est setertium iii hie fetfiiiis si vahitatis culpa nequaquam carite cdinpescilur, ab
Israel ? non ait inter me et filios IsraCJ, an quia sab- iniquiiate protinus mens incatita devoratur, Salo-
batum requierh significat, et fequies ftobis non est mone attestante quia qui modica spernit, paulatim
nisi in iUo? Naffl profecto filios Israei uuiversum decidit. Si enim cufate pafva hegligimus insensi-
populum dicit, id est, sefflen Abrahatri, et ejtts Is- bilitef seducti, audacter etiafii raajbfa perpettamus:
rael seeundiirti cafiiem et sfecundumspifituto. Nato Locutus est autem Dmninus ad Moysen dicens : Vade,
si Israel non esset dicendus nisi ex genere cafnis, descende: peccavitpopulus tuus quem eduxisli de lerra
non diceret Apostolus : Videte Israel secundum car- JEgtjpti. Recesserunt ciio de via quam ostendhti eis.
neiii. Ubi profecto significat fesse, Israfel secundum 8 Fecerunlque sibi vitulum corifiatilem, et adoraverunt,
spiriium, qui in abscondito Judceus est, et circum- atque immolanies ei jioslias, dixemnt : Isii suni dii
cisio cordis. Sic ergo melius foitasse disiinguitut, tui Isfael, qui eduxerunt le de terra Mgijpti. ^Edi-
(estamenium aetemiim in rne. Et inde alius sensus fiCSfeeliam lectoreih valde jtixia histofiatri potest,
sil, et filiusIsfael tanquam signuni cetefnum, id est, si pSfpendat quomodo bonis fectofibus iftista sit, et
ceternse rei signum : quomodo petra erii Chrhtus, regehdi auctoritas et benigriilas cbhsulendi. Disci-
quia petra sigiiificabat Christum. Non efgo ita im- piiria Cnim Vel misericbfdia toiiltuni dfestituetur, si'
guehlum est tesiamentiim celerhum iri me et filiis uiia sihe altera terieattif. Sed cifca stibditos suos in
Istael, tanquam ih Deo ; et filiis Israei sit hoc te- esso iectoribus debfet, et justa cbiisuiehs iriisericor-
staraentum seternum in nie, quia ih iiio promissa dia, el piasseviens discipliha. Iritiiefi hahique libet in-
est tequies setema, et fiiiis Israel signuto est ajfef- Mbysi pectore miseficbrdiarri ctiffi sfeveritate socia-
num, qtiia fiiii Israel acceperunt observandum si- tam. Videafflusamanteto, pie et distfictfe ssevieiitem.
gnurii qub fequies sigriificatur seterna, veris Isfae- Ceiie chm Isfaeliticus pbpuhis ahte Dfeioculos penfe
iitis, hoe est, filiis promissionis et visutis Deum irtveriiabiiem conitaxissel bffeiisam, ita ut ejus fe-
facie ad faciem sicuti est: bedit qubque Moysi com- cibf audiret, Descende, peccavit populus iuhs; ac si
plelis hujuscemodi sermonibus in moriteSinai duas ta- - ei divina vox diceret, qtiia in taie pebcittito lapstis
bulasteslimoniilapideas, scriptasdigito bei. (Ex Augu- esl, jam meus non est. Atque subjungefet: bimiiie
siiiw.) Cum tam multa locutus sit Deus, duae tameh ihe, ut irascatur furot tneus coriira ebs, ei deieam eos,
tabulse daniur Moysi lapidese, quse dicuntur tabuice fdiluthque te in gentem magriam. iile Semel et iierum
teslimonii. Figtifaeih arca, himifum onvriiacbetCra pfb populo cui praeerat, Obifceihse M ihipetuto Dei
quae prsecepit Dfeusex iliis decenv prseceptis, qtise ifaScbntis opponenS ait: Atti difriilteeh lianc hbxarii,
duabus tabuiis cbnsCripta sunt, pendere ihlelJigun- aui si h'on fach, dele me de libro liib cfuemsctipsisii.
tur, si diligentef quserantur, ef bene inlelligantur, Pensemus quibus visceribiik euriideih popuium ama-
quoraodo haec ipsa rursus decera praecepta, ex dtio- Vit, pfo cujus vita rje libfb vitaBdeiefi sfepeiiil. Sdii
bus illis, dilectione scilicet Dei et proxirni, iri qui- tahieri iste qui tarito fejus pbpuii ahiorfe cbhslriri-
bus toia lex pendet et prophelse. gitiir, cohtfa ejiis culpas pensfefflus,qtianto zfelorfe-
CAPUT XVI. ctifudihis acbfehdattir. Mox eleiiim peiitione pfimae
De tfansgtessidhe Adron in forriicaliohe vituli atttei. culpae venianv n'e delereriltif bbtiritiit: ad eiiriidem
Videns auterri populus quod hiorarri facerei desceil- pbpuilim vehiens ait: Pbftat vir 'giadiuiriiupef fehiuf
dendi de morile Hoyses, torigtegdtus advetsUs Aatoh r. suum. ite ei redite 'de pbrla qtthque' ad pbiiatn per
aii: Siitge fac hobis ieos qui rios pfwceddrii, M'o'y'si riiedinrii'eastfbrUiri,et bccidat uniis'q'uh'quefratrein el
enhn huic vito, qui ilos eduMi.de ierra JEgypti, igfib- (ifiiVcnm et prbximum suutri. Cecldeiufiique iri die ilia
rflrihisquid dcciderit. bixilque ad ecs Aaron: Toihie quasi viginii tria millid hbmihum. EcCfeqhi vitam
inaures aureas de uxdruiii fitibrilmque el filiatum bmnium etiam cuhi sua raorte petiit, paticbrum vi-
vesirUrnm oafilitis, 'el njfeiie Ad fne. Feeit pbpulus tahi giadio exstirixit. Intus afsii ighibtis ainofis,
quwjussefai, deferizrisindufes ad Aaron. Qixascufri fotis accensiis festzelo sevferilatis. Tanta ftiil pietas,
ille accephsei formdvii opere fusofid ei fecit ex 'eisvi- tit se pfo iilis corato bbminb mbfti bfierffe hon du-
iulufn cohfldiilein '; dixerukique: Hi suht dii iid Is- bitafet; tanta sevefiias, titeos qtibs divihitus retife
tael,quiieeduxetuntdeietfa AZggpii. Quodcuriividis- tiffluferat, ipsfejtidicii gladio fefiret. Sic atoavit Cos
set Aarbri, mdificavitaltare coram eo, et prceebnh iibce quibiis prsfiiit, ut pfb eis hfec sibi parcefet; et
ciamdviidicens:Cras solemniiasbomirii est, eic.(Exod, tahieh 'deiinqviehtes sic pfefsefeutusesi qii'6'sariVavil,
XXXII). Quodjubet Aaroh ihaiii-esdenii abaiiribiis tixb- u.t eos etiairi iioiftiho pafcfente pfbsferiiefet: titfb-
fumatquefiliarum,uride illisfaceretdebs, noii absufde bique ifegattis fofiis, utfobiqiie mediatbf mirabilis,
iiitfelliglttifdimcilia praeeipere vbluisse, tit hoc mbdb causam populi apud Dbminuni pfecibus, caiisahi Dei
29S B. RABANI MAURI ARGHIEP. MOGUNT. OPERUM PARS. I. 224
a popnlo gladiis alienavit; intus amans divinseirse A dicitur, cum multos saepe resistere exemplis existen-
supplicando obstitit, foris sseviens culpam feriendo tibus demonstratur? Sed si subtiliter et beati Job
consumpsit , succurrens citius omnibus ostensa eloquia, et iUorum facta pensamus, et verum cogno-
morte paucorum. Et idcirco omnipotens Deus fa- scimus, quia divinse irae non resistitur, et verum,
mulum suum citius exaudivit agentem pro populo, quia miilli ssepe restiterunt. Nanique plerique san-
quia vidit quod super populum acturus essel ipse ctorum irae Domini sicut uniuscujusque superius
pro Deo. In regimine ergo populi utrumque Moyses ordo narralur edocuit, resistere probantur. Resisli
miscuit, ut nec disciplina deesset misericordiae, nec autem irse Dei non potest, cujus ejus indignatio sese
misericordia disciplinse. ut ita dixerim, medullilus movet. Qusedum se mo-
CAPUT XVH. vet, hanc oppositio humana non retinet, nec se ulili-
De eb qubd Moyses Dominum iratum populo pro ido- ter cujuslibet deprecatio objicit, cum semel Deus ab
lolatria, precibus miligavit, et de objurgalione intimis irascendo disponit. Hinc est enim quod Moy-
Aaron. ses qui reatum totius plebis apud Dominum pre-
Rursumque ait Dominus ad Moysen : Cerno quod cibus tersil, dumque se obicem obtulit, divinse ira-
populus iste durw cervich sit, dimitie me, ut irascatur cundise vim placavit, ad petram Oreb veniens, pro
furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in R * aquse exhibitione diffldens, repromissionis terram
geiuem magnam; Moyses aulem orabat Dominum ingredi Dominoirascente non potuil. flac de re ssepe
Deum suum dicens : Cur, Domine, iracitnr furor tuus accedens affligitur, ssepe desiderio se exeitante tur-
contra populum tuum,quem eduxhti de terra Mgypti, balur, et dispositse ultionis iracundiam repellere a
in forlitudine magna, et inmanu robusta? Ne, qumso, semetipso non valuit, qui hanc volente Domino et a
dicant Mgyptii: Callide eduxil eos, ut interficeret in populo, amovit. Hinc David quia prostrala plebe
montibus, et deleret de ierrd, etc. (Exod. xxxu). postmodum angeli giadium prece corapescuit, prius
Omnes sancti qui irae Dei obviant, ab ipso accipiunt, plorans et ejulans nudis pedibus filium fugit, et
ut contra impetum percussionis ejus opponantur, quousque perpetrati facinoris ultionem ad plenum
atque ut ita dixerim, cum ipso se erigunt eontra reciperet iranv Dei nequaquam valuit pro semetipso
ipsum, eosque vis divina sibi opponit secum, quia temperare. Hinc Elias, etsi ut homo parum aliquid
in eo quod adversum ssevientis iram foris opponit, quasi de divina animadversione senliret, qui verbo
iivtus eos gratia irascentis fovet, et famulantes in- coelos aperuit, ante indignationem mulieris terrilus
terius levat, quos quasi adversantes exterius tolerat. per desertum fugit et pro semetipso infiraialus est
Portat ergo contra diclionem deprecantium quam in forinidinem, qui furorem Dei placat aliis per in-
aspirat, etvelut noleiiti imponitur, quod ab ipso ut " terventionenv. Irse igitur Dei resisli valet, quando
fiat, imperatur. Moysi etenim dicit: Dimitte me, ut ipse qui iratus est, opitulatur, et resisti omnino non
irascatur furor meus contra eos, faciamque te in gen- valet, quando se ad ulciscendum excitat, et ipse
tem magnam. Quid est servo dicere, Dimitteme, nisi precem quse ei funditur, non acceptat. Placatus est
deprecandi ausum prsebere? ac si ei aperte dicere- Dominus ne facerel malum, quod loculus fuerat ad-
tur : Pensa quantum apud me valeas, et cognosce versus populum suum. Sive juxta alia exemplaria, Et
quia obtinere poteris quidquid pro populo exoras. propilialus est Dominus de malilia quam dixit facere
Sed dum hsec ita sint, minus legenlis animum mo- populo suo. Malitiam hic poenam intelligi voluit, sic-
vet, quid est quod econtra in beati Job historia per . uti est aestiroata malitia exitus iUorum. Secundum
eumdem sauctum virum dicitur: Deus cujus reshlere hanc dicilur, et bonum et malufiva Deo, non secundum
irm netno potest ? (Job. ix.) Mirum valde est, quodi malitiam, qusehorainesmali supt. Maluseuim Deusnon
irse Dei nullus posse resistere dicitur, cunv multosi est, sed malis ingerit mala quia justum est. Et rever-
indignationi supernse animadversionis obviasse elo- sus est Moyses de monte, portans duas labulas tesii-
quia divina testantur. An non irse Dei idem Moyses; monii manu Dei scriptas ex utraque parte, faclas
restitit, qui pro cadente populo erectus, ipsum su- opere Dei. Cumque appropinquasset ad castra, vidit
pemse percussionis impetum, mortis suse oblationei ^ vitulum et choros imtusque valde, projecil de manu
restrinxit dicens : Dimitle illis hanc noxam: alio- labulas et conftegit eas ad mdicem montis. Iratus qui-
qidn dele me de libro quem scripshli ? An non irae Deii dem Moyses videtur tabulas testimonii digito Dei
Aaron restitit, cum inter viventes ac mortuos, thu- scripfas, collisisse alque fregisse: magno tamen my-
ribulum sumpsit, atque animadversionis ignem In- slerio figurata est iteratio testamenti, quoniam ve-
censi fumo temperavit ? An non Phinees irse Deii tus fuerat abolendum, et constituendum novum.
restitit, qui luxurianles cum alienigenis in ipso coitui Arripiensque vitulum quem fecerant, cmnbussitel cbn-
trucidans, zelum suum divinse indignationi obtulit,, trivit usque ad pulverem, quetn sparsit in aqua et de-
et furorem gladio placavil,? An non David irse Deii dit ex eo potum filih Israel, Sed quid sibi velit iste
restitit, qui angelo ferienti se offereiis, placationis> vituius, quem fecerunt filii Israel in solitudine, vel
gratiam et ante lempus piopositum exegit? An noni quid significet quod Moyses ipsum vitulum igni
Elias irse Dei restilit, qui longo jam tempore terrsei combussit,
rainulatimque concidit, et in aquam
aridae, subductas de coelo pluvias verbo revocavit ?? aspergens potum populo dedit? Si enim labulas quas
Quomodo igitur divince irse nullum posse resisteres digito Dei, hoc est operatione Spiritus sancli scriptas
225 COMMENTARIA1N EXODUM, — LIB. IV. 226
acceperat, ideo fregit, quia indignos eos quibus eas A }. fecit, ipsi Aaron tribuatur, quod eis consensetat ad
legeret, judicavit. Si denique ab eis ille vitulus peni- faciendum quod male petiveraiit. Magisenim dictum
tus abolerelur, incendit et contrivit, et in aqua est, spoliavit, v