Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Facultad de Ingeniería
Escuela de Ingeniería Civil
Área de Hidráulica
Laboratorio de Hidrología
Catedrático: Ing. Claudio Castañón
Práctica 9:
Curvas de intensidad-duración-frecuencia de lluvia
(Curvas IDF)
Grupo No. 3
Sección impar
Víctor Manuel Ayala González 200818901
Bryan Mauricio Nájera Lima 201400179
Jorge Juan Velásquez Pérez 201503763
Andrés Esteban Quiroa Monterroso 201503969
José Andrés Álvarez Joya 201504505
Donde:
P t,T= Lluvia con período de retorno de T años y duración t horas en (mm).
K = Coeficiente para obtener la lluvia máxima absoluta en 24 horas en función
del valor máximo diario ( k= 1,1).
P 10,D = Lluvia Máxima diaria con 10 años de período de retorno.
C d,T = Coeficiente de duración para t horas.
C f,T = Coeficiente de frecuencia para T años de período de retorno
Otro error frecuente en este tipo de bandas ocurre cuando se acaba la tinta de
inscripción del pluviógrafo, por lo que se pierde la información. También ocurre
esto cuando la aguja queda con muy poca presión sobre el papel, lo que genera
una traza poco legible o simplemente no se produce el registro.
Uno de los errores más difíciles de corregir ocurre cuando el papel se coloca
inclinado, debido a que impide estimar la hora en que ocurren las
precipitaciones.
2.1.6 Construcción gráfica de las curvas IDF para distintos períodos de retorno
Luego de ajustar los datos a la función de distribución de probabilidad de Gumbel, y de
validarlos a través de las pruebas de bondad de ajuste, se graficaron las respectivas
intensidades y duraciones de precipitación, para cada uno de los períodos de
retorno determinados y para cada una de las estaciones pluviográficas. Los períodos
de retorno considerados fueron de 5, 10, 20, 30, 50, 75 y 100 años. Así, la información
para generar las curvas IDF, se resumió en cuadros donde se muestran, para cada
estación, las intensidades máximas de precipitación en mm/h y para las distintas
duraciones (Cuadro 1.).
Cada 10 minutos Cada 20 minutos Cada 30 minutos Cada 40 minutos Cada 50 minutos Cada 60 minutos Cada 120 minutos
Hora Hora Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad
inicial final (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h)
23:30 23:40 0.2 1.20 - - - - - - - - - - - -
23:40 23:50 0.4 2.40 0.60 1.80 - - - - - - - - - -
23:50 0:00 0.9 5.40 1.30 3.90 1.50 3.00 - - - - - - - -
0:00 0:10 1 6.00 1.90 5.70 2.30 4.60 2.50 3.75 - - - - - -
0:10 0:20 0.9 5.40 1.90 5.70 2.80 5.60 3.20 4.80 3.40 4.08 - - - -
0:20 0:30 0.8 4.80 1.70 5.10 2.70 5.40 3.60 5.40 4.00 4.80 4.20 4.20 - -
0:30 0:40 0.5 3.00 1.30 3.90 2.20 4.40 3.20 4.80 4.10 4.92 4.50 4.50 - -
0:40 0:50 0.1 0.60 0.60 1.80 1.40 2.80 2.30 3.45 3.30 3.96 4.20 4.20 - -
0:50 1:00 0.1 0.60 0.20 0.60 0.70 1.40 1.50 2.25 2.40 2.88 3.40 3.40 - -
1:00 1:10 0.1 0.60 0.20 0.60 0.30 0.60 0.80 1.20 1.60 1.92 2.50 2.50 - -
1:10 1:20 0.2 1.20 0.30 0.90 0.40 0.80 0.50 0.75 1.00 1.20 1.80 1.80 - -
1:20 1:30 0.1 0.60 0.30 0.90 0.40 0.80 0.50 0.75 0.60 0.72 1.10 1.10 5.30 2.65
1:30 1:40 0.4 2.40 0.50 1.50 0.70 1.40 0.80 1.20 0.90 1.08 1.00 1.00 5.50 2.75
1:40 1:50 1.3 7.80 1.70 5.10 1.80 3.60 2.00 3.00 2.10 2.52 2.20 2.20 6.40 3.20
1:50 2:00 0.8 4.80 2.10 6.30 2.50 5.00 2.60 3.90 2.80 3.36 2.90 2.90 6.30 3.15
2:00 2:10 2.7 16.20 3.50 10.50 4.80 9.60 5.20 7.80 5.30 6.36 5.50 5.50 8.00 4.00
2:10 2:20 1.9 11.40 4.60 13.80 5.40 10.80 6.70 10.05 7.10 8.52 7.20 7.20 9.00 4.50
2:20 2:30 1.1 6.60 3.00 9.00 5.70 11.40 6.50 9.75 7.80 9.36 8.20 8.20 9.30 4.65
2:30 2:40 1.3 7.80 2.40 7.20 4.30 8.60 7.00 10.50 7.80 9.36 9.10 9.10 10.10 5.05
2:40 2:50 0.4 2.40 1.70 5.10 2.80 5.60 4.70 7.05 7.40 8.88 8.20 8.20 10.40 5.20
2:50 3:00 0.7 4.20 1.10 3.30 2.40 4.80 3.50 5.25 5.40 6.48 8.10 8.10 11.00 5.50
3:00 3:10 0.3 1.80 1.00 3.00 1.40 2.80 2.70 4.05 3.80 4.56 5.70 5.70 11.20 5.60
3:10 3:20 0.2 1.20 0.50 1.50 1.20 2.40 1.60 2.40 2.90 3.48 4.00 4.00 11.20 5.60
3:20 3:30 0.1 0.60 0.30 0.90 0.60 1.20 1.30 1.95 1.70 2.04 3.00 3.00 11.20 5.60
3:30 3:40 0.1 0.60 0.20 0.60 0.40 0.80 0.70 1.05 1.40 1.68 1.80 1.80 10.90 5.45
3:40 3:50 1.4 8.40 1.50 4.50 1.60 3.20 1.80 2.70 2.10 2.52 2.80 2.80 11.00 5.50
3:50 4:00 0.3 1.80 1.70 5.10 1.80 3.60 1.90 2.85 2.10 2.52 2.40 2.40 10.50 5.25
4:00 4:10 1.1 6.60 1.40 4.20 2.80 5.60 2.90 4.35 3.00 3.60 3.20 3.20 8.90 4.45
4:10 4:20 0.4 2.40 1.50 4.50 1.80 3.60 3.20 4.80 3.30 3.96 3.40 3.40 7.40 3.70
4:20 4:30 1.3 7.80 1.70 5.10 2.80 5.60 3.10 4.65 4.50 5.40 4.60 4.60 7.60 3.80
4:30 4:40 0.4 2.40 1.70 5.10 2.10 4.20 3.20 4.80 3.50 4.20 4.90 4.90 6.70 3.35
4:40 4:50 0.1 0.60 0.50 1.50 1.80 3.60 2.20 3.30 3.30 3.96 3.60 3.60 6.40 3.20
4:50 5:00 0.7 4.20 0.80 2.40 1.20 2.40 2.50 3.75 2.90 3.48 4.00 4.00 6.40 3.20
5:00 5:10 0.2 1.20 0.90 2.70 1.00 2.00 1.40 2.10 2.70 3.24 3.10 3.10 6.30 3.15
5:10 5:20 0.1 0.60 0.30 0.90 1.00 2.00 1.10 1.65 1.50 1.80 2.80 2.80 6.20 3.10
5:20 5:30 0.1 0.60 0.20 0.60 0.40 0.80 1.10 1.65 1.20 1.44 1.60 1.60 6.20 3.10
5:30 5:40 0 0.00 0.10 0.30 0.20 0.40 0.40 0.60 1.10 1.32 1.20 1.20 6.10 3.05
5:40 5:50 0 0.00 0.00 0.00 0.10 0.20 0.20 0.30 0.40 0.48 1.10 1.10 4.70 2.35
5:50 6:00 0 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.10 0.15 0.20 0.24 0.40 0.40 4.40 2.20
6:00 6:10 0.1 0.60 0.10 0.30 0.10 0.20 0.10 0.15 0.20 0.24 0.30 0.30 3.40 1.70
Fuente: Tabla 1.
3.2 Análisis tormenta No. 2
Cada 10 minutos Cada 20 minutos Cada 30 minutos Cada 40 minutos Cada 50 minutos Cada 60 minutos Cada 120 minutos
Hora Hora Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad
inicial final (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h)
20:50 21:00 0.3 1.80 - - - - - - - - - - - -
21:00 21:10 0.8 4.80 1.10 3.30 - - - - - - - - - -
21:10 21:20 0.1 0.60 0.90 2.70 1.20 2.40 - - - - - - - -
21:20 21:30 0 0.00 0.10 0.30 0.90 1.80 1.20 1.80 - - - - - -
21:30 21:40 0 0.00 0.00 0.00 0.10 0.20 0.90 1.35 1.20 1.44 - - - -
21:40 21:50 0 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.10 0.15 0.90 1.08 1.20 1.20 - -
21:50 22:00 0 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.10 0.12 0.90 0.90 - -
22:00 22:10 0 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.10 0.10 - -
22:10 22:20 0 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 - -
22:20 22:30 0.4 2.40 0.40 1.20 0.40 0.80 0.40 0.60 0.40 0.48 0.40 0.40 - -
22:30 22:40 0 0.00 0.40 1.20 0.40 0.80 0.40 0.60 0.40 0.48 0.40 0.40 - -
22:40 22:50 1 6.00 1.00 3.00 1.40 2.80 1.40 2.10 1.40 1.68 1.40 1.40 2.60 1.30
22:50 23:00 6 36.00 7.00 21.00 7.00 14.00 7.40 11.10 7.40 8.88 7.40 7.40 8.30 4.15
23:00 23:10 4 24.00 10.00 30.00 11.00 22.00 11.00 16.50 11.40 13.68 11.40 11.40 11.50 5.75
23:10 23:20 1.2 7.20 5.20 15.60 11.20 22.40 12.20 18.30 12.20 14.64 12.60 12.60 12.60 6.30
23:20 23:30 0.9 5.40 2.10 6.30 6.10 12.20 12.10 18.15 13.10 15.72 13.10 13.10 13.50 6.75
23:30 23:40 1 6.00 1.90 5.70 3.10 6.20 7.10 10.65 13.10 15.72 14.10 14.10 14.50 7.25
23:40 23:50 1.2 7.20 2.20 6.60 3.10 6.20 4.30 6.45 8.30 9.96 14.30 14.30 15.70 7.85
23:50 0:00 1.8 10.80 3.00 9.00 4.00 8.00 4.90 7.35 6.10 7.32 10.10 10.10 17.50 8.75
0:00 0:10 1.3 7.80 3.10 9.30 4.30 8.60 5.30 7.95 6.20 7.44 7.40 7.40 18.80 9.40
0:10 0:20 0.6 3.60 1.90 5.70 3.70 7.40 4.90 7.35 5.90 7.08 6.80 6.80 19.40 9.70
0:20 0:30 0.3 1.80 0.90 2.70 2.20 4.40 4.00 6.00 5.20 6.24 6.20 6.20 19.30 9.65
0:30 0:40 0.15 0.90 0.45 1.35 1.05 2.10 2.35 3.53 4.15 4.98 5.35 5.35 19.45 9.73
0:40 0:50 0.5 3.00 0.65 1.95 0.95 1.90 1.55 2.33 2.85 3.42 4.65 4.65 18.95 9.48
0:50 1:00 2.5 15.00 3.00 9.00 3.15 6.30 3.45 5.18 4.05 4.86 5.35 5.35 15.45 7.73
1:00 1:10 1.5 9.00 4.00 12.00 4.50 9.00 4.65 6.98 4.95 5.94 5.55 5.55 12.95 6.48
1:10 1:20 0.5 3.00 2.00 6.00 4.50 9.00 5.00 7.50 5.15 6.18 5.45 5.45 12.25 6.13
1:20 1:30 0.5 3.00 1.00 3.00 2.50 5.00 5.00 7.50 5.50 6.60 5.65 5.65 11.85 5.93
1:30 1:40 0 0.00 0.50 1.50 1.00 2.00 2.50 3.75 5.00 6.00 5.50 5.50 10.85 5.43
Tabla No. 3; Fuente: elaboración propia
Fuente: Tabla 3.
Cada 10 minutos Cada 20 minutos Cada 30 minutos Cada 40 minutos Cada 50 minutos Cada 60 minutos Cada 120 minutos
Periodo Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad
(mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h)
14:00 - 14:10 0.20 1.20 - - - - - - - - - - - -
14:10 - 14:20 0.30 1.80 0.50 1.50 - - - - - - - - - -
14:20 - 14:30 0.90 5.40 1.20 3.60 1.40 2.80 - - - - - - - -
14:30 - 14:40 1.10 6.60 2.00 6.00 2.30 4.60 2.50 3.75 - - - - - -
14:40 - 14:50 3.80 22.80 4.90 14.70 5.80 11.60 6.10 9.15 6.30 7.56 - - - -
14:50 - 15:00 0.30 1.80 4.10 12.30 5.20 10.40 6.10 9.15 6.40 7.68 6.60 6.60 - -
15:00 - 15:10 2.30 13.80 2.60 7.80 6.40 12.80 7.50 11.25 8.40 10.08 8.70 8.70 - -
15:10 - 15:20 1.90 11.40 4.20 12.60 4.50 9.00 8.30 12.45 9.40 11.28 10.30 10.30 - -
15:20 - 15:30 0.90 5.40 2.80 8.40 5.10 10.20 5.40 8.10 9.20 11.04 10.30 10.30 - -
15:30 - 15:40 2.00 12.00 2.90 8.70 4.80 9.60 7.10 10.65 7.40 8.88 11.20 11.20 - -
15:40 - 15:50 1.90 11.40 3.90 11.70 4.80 9.60 6.70 10.05 9.00 10.80 9.30 9.30 - -
15:50 - 16:00 0.70 4.20 2.60 7.80 4.60 9.20 5.50 8.25 7.40 8.88 9.70 9.70 16.30 8.15
16:00 - 16:10 0.60 3.60 1.30 3.90 3.20 6.40 5.20 7.80 6.10 7.32 8.00 8.00 16.70 8.35
16:10 - 16:20 2.70 16.20 3.30 9.90 4.00 8.00 5.90 8.85 7.90 9.48 8.80 8.80 19.10 9.55
16:20 - 16:30 3.50 21.00 6.20 18.60 6.80 13.60 7.50 11.25 9.40 11.28 11.40 11.40 21.70 10.85
16:30 - 16:40 1.00 6.00 4.50 13.50 7.20 14.40 7.80 11.70 8.50 10.20 10.40 10.40 21.60 10.80
16:40 - 16:50 3.50 21.00 4.50 13.50 8.00 16.00 10.70 16.05 11.30 13.56 12.00 12.00 21.30 10.65
16:50 - 17:00 2.10 12.60 5.60 16.80 6.60 13.20 10.10 15.15 12.80 15.36 13.40 13.40 23.10 11.55
17:00 - 17:10 0.40 2.40 2.50 7.50 6.00 12.00 7.00 10.50 10.50 12.60 13.20 13.20 21.20 10.60
17:10 - 17:20 0.40 2.40 0.80 2.40 2.90 5.80 6.40 9.60 7.40 8.88 10.90 10.90 19.70 9.85
17:20 - 17:30 0.20 1.20 0.60 1.80 1.00 2.00 3.10 4.65 6.60 7.92 7.60 7.60 19.00 9.50
17:30 - 17:40 0.60 3.60 0.80 2.40 1.20 2.40 1.60 2.40 3.70 4.44 7.20 7.20 17.60 8.80
17:40 - 17:50 0.30 1.80 0.90 2.70 1.10 2.20 1.50 2.25 1.90 2.28 4.00 4.00 16.00 8.00
17:50 - 18:00 0.10 0.60 0.40 1.20 1.00 2.00 1.20 1.80 1.60 1.92 2.00 2.00 15.40 7.70
18:00 - 18:10 0.10 0.60 0.20 0.60 0.50 1.00 1.10 1.65 1.30 1.56 1.70 1.70 14.90 7.45
Fuente: Tabla 5.
* Según se observa, la intensidad para un periodo de 40 minutos es mayor que la de 30, por lo que, las
intensidades de 40, 50, 60 y 120 minutos no se toman en cuenta para el cálculo de frecuencias
acumuladas.
3.4 Análisis de tormenta No. 4
Cada 10 minutos Cada 20 minutos Cada 30 minutos Cada 40 minutos Cada 50 minutos Cada 60 minutos Cada 120 minutos
Periodo Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad Altura Intensidad
(mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h) (mm) (mm/h)
11:50 - 12:00 2.30 13.80 - - - - - - - - - - - -
12:00 - 12:10 0.70 4.20 3.00 9.00 - - - - - - - - - -
12:10 - 12:20 2.40 14.40 3.10 9.30 5.40 10.80 - - - - - - - -
12:20 - 12:30 0.50 3.00 2.90 8.70 3.60 7.20 5.90 8.85 - - - - - -
12:30 - 12:40 0.00 0.00 0.50 1.50 2.90 5.80 3.60 5.40 5.90 7.08 - - - -
12:40 - 12:50 0.20 1.20 0.20 0.60 0.70 1.40 3.10 4.65 3.80 4.56 6.10 6.10 - -
12:50 - 13:00 0.40 2.40 0.60 1.80 0.60 1.20 1.10 1.65 3.50 4.20 4.20 4.20 - -
13:00 - 13:10 1.60 9.60 2.00 6.00 2.20 4.40 2.20 3.30 2.70 3.24 5.10 5.10 - -
13:10 - 13:20 0.30 1.80 1.90 5.70 2.30 4.60 2.50 3.75 2.50 3.00 3.00 3.00 - -
13:20 - 13:30 0.90 5.40 1.20 3.60 2.80 5.60 3.20 4.80 3.40 4.08 3.40 3.40 - -
13:30 - 13:40 1.60 9.60 2.50 7.50 2.80 5.60 4.40 6.60 4.80 5.76 5.00 5.00 - -
13:40 - 13:50 0.50 3.00 2.10 6.30 3.00 6.00 3.30 4.95 4.90 5.88 5.30 5.30 11.40 5.70
13:50 - 14:00 0.70 4.20 1.20 3.60 2.80 5.60 3.70 5.55 4.00 4.80 5.60 5.60 9.80 4.90
14:00 - 14:10 1.10 6.60 1.80 5.40 2.30 4.60 3.90 5.85 4.80 5.76 5.10 5.10 10.20 5.10
14:10 - 14:20 4.40 26.40 5.50 16.50 6.20 12.40 6.70 10.05 8.30 9.96 9.20 9.20 12.20 6.10
14:20 - 14:30 0.70 4.20 5.10 15.30 6.20 12.40 6.90 10.35 7.40 8.88 9.00 9.00 12.40 6.20
14:30 - 14:40 1.10 6.60 1.80 5.40 6.20 12.40 7.30 10.95 8.00 9.60 8.50 8.50 13.50 6.75
14:40 - 14:50 3.10 18.60 4.20 12.60 4.90 9.80 9.30 13.95 10.40 12.48 11.10 11.10 16.40 8.20
14:50 - 15:00 8.90 53.40 12.00 36.00 13.10 26.20 13.80 20.70 18.20 21.84 19.30 19.30 24.90 12.45
15:00 - 15:10 8.60 51.60 17.50 52.50 20.60 41.20 21.70 32.55 22.40 26.88 26.80 26.80 31.90 15.95
15:10 - 15:20 3.80 22.80 12.40 37.20 21.30 42.60 24.40 36.60 25.50 30.60 26.20 26.20 35.40 17.70
15:20 - 15:30 0.50 3.00 4.30 12.90 12.90 25.80 21.80 32.70 24.90 29.88 26.00 26.00 35.00 17.50
15:30 - 15:40 0.30 1.80 0.80 2.40 4.60 9.20 13.20 19.80 22.10 26.52 25.20 25.20 33.70 16.85
15:40 - 15:50 0.70 4.20 1.00 3.00 1.50 3.00 5.30 7.95 13.90 16.68 22.80 22.80 33.90 16.95
15:50 - 16:00 0.10 0.60 0.80 2.40 1.10 2.20 1.60 2.40 5.40 6.48 14.00 14.00 33.30 16.65
16:00 - 16:10 0.10 0.60 0.20 0.60 0.90 1.80 1.20 1.80 1.70 2.04 5.50 5.50 32.30 16.15
Fuente: Tabla 7.
INTENSIDADES (MM/H)
T (MIN) 10
10 1+1+1+1=4
20 1+1+1+1=4
30 1+1+1+1=4
40 1+1+1+1=4
50 1+1+1=3
60 1+1+1=3
120 1+1=2
Tabla No. 9; Fuente: elaboración propia
En este cuadro se analizó si las cuatro tormentas sobrepasaban una intensidad
de 10 mm/h en los distintos intervalos en los cuales fueron discretizados. En el
periodo de 10, 20, 30 y 40 minutos las cuatro tormentas tuvieron intensidades
mayores a 10 mm/h mientra que en el intervalo de 50 y 60 únicamente 3
tormentas superaron este valor y en el intervalo de 120 solamente dos.
Tabla de frecuencias acumuladas
Intensidades (mm/hr)
T (min) 10 15 20 25 30 35 40 45 50
10 4 4 3 2 2 2 1 1 1
20 4 3 2 2 2 1 1 1 1
30 4 3 2 1 1 1 1 0 0
40 3 2 1 1 1 1 0 0 0
50 3 2 1 1 1 0 0 0 0
60 2 1 1 1 0 0 0 0 0
120 1 1 0 0 0 0 0 0 0
𝐴
𝑛=
𝑃
Donde:
N: Numero probable de eventos que igualen una probabilidad
A: Años de registro de la estación pluviográfica
P: Periodo de retorno
26
𝑛2 𝑎ñ𝑜𝑠 = = 13
2
26
𝑛10 𝑎ñ𝑜𝑠 = = 2.60
10
26
𝑛40 𝑎ñ𝑜𝑠 = = 0.65
40
26
𝑛100 𝑎ñ𝑜𝑠 = = 0.26
100
Determinación de los valores interpolados de intensidad para periodos de retorno
dado:
𝑃𝑟𝑚𝑒𝑛𝑜𝑟 − 𝑛
𝐼𝑡−𝑝𝑟 = 𝐼𝑦 − (𝐼𝑦 − 𝐼𝑥 ) ∗
𝑃𝑟𝑚𝑒𝑛𝑜𝑟 − 𝑃𝑟𝑚𝑎𝑦𝑜𝑟
Donde:
0 − 2.60
𝐼𝑡=5𝑚𝑖𝑛−𝑝𝑟=10𝑎 = 100 − (100 − 75) ∗ = 89.17 𝑚𝑚⁄ℎ
0−6
0 − 0.65
𝐼𝑡=5𝑚𝑖𝑛−𝑝𝑟=40𝑎 = 100 − (100 − 75) ∗ = 97.29 𝑚𝑚⁄ℎ
0−6
0 − 0.26
𝐼𝑡=5𝑚𝑖𝑛−𝑝𝑟=100𝑎 = 100 − (100 − 75) ∗ = 98.92 𝑚𝑚⁄ℎ
0−6
3.7 Resultados
Tabla 1: Incidencias o cantidad de lluvia con un periodo de registro de 26 años
100
i (mm/h)
80
60
40
20
0
0 20 40 60 80 100 120 140
t (min)
Elaboración propia
4. Análisis de resultados