Sunteți pe pagina 1din 4

LA FORMACIÓN DE PALABRAS EN LATÍN

1. PROCEDIMIENTOS DE FORMACIÓN DE PALABRAS

El caudal de palabras de una lengua puede incrementarse, bien por préstamos de otras
lenguas, bien por formaciones nuevas dentro de la propia lengua. Los procedimientos
fundamentales de formación de nuevas palabras, utilizando los recursos internos de la lengua,
son la derivación y la composición.

2. LA DERIVACIÓN

2.1. Concepto. En latín existen lexemas (temas-raíces), sin prefijo ni sufijo alguno,
como sol (sol). Existen también sufijos, o morfemas desinenciales, que sirven para flexionar
los nombres y los verbos y expresan relaciones de tipo gramatical: género, número, tiempo,
persona, etc. Pues bien, las palabras derivadas se forman añadiendo a un lexema, o raíz,
un sufijo no desinencial. Por derivación pueden formarse sustantivos, adjetivos, verbos y
adverbios.

2.2. Sustantivos derivados

SUFIJOS SIGNIFICADO EJEMPLOS


-tor, -sor, -trix, -a agente vic-tor, vencedor; ton-sor, barbero; vena-trix,
cazadora; scrib-a, escribiente
-or, -ium acción, estado am-or, amor; dol-or, dolor;
naufrag-ium, naufragio; gaud-ium, gozo.
-io, -us, -ura acción, resultado divis-io, división; lus-us, juego;
pict-ura, pintura.
-men, -mentum, instrumento, medio no-men, nombre; docu-mentum, documento;
-trum, -bulum, ara-trum, arado; voca-bulum, vocablo;
-culum po-culum, copa;
-ia, -tia, -tas, -tus, cualidad concord-ia, concordia; iusti-tia, justicia;
-tudo liber-tas, libertad; iuven-tus, juventud;
magni-tudo, grandeza, magnitud.
-ulus, -olus, -culus, diminutivo reg-ulus, reyezuelo; fili-olus, hijito;
-ellus flos-culus, florecilla; ag-ellus, pequeño campo

-al, -ar relación animal; calcar, espuela


oficio, lugar
-arius oficio, lugar argentarius, platero
-ile, -ina ovile, redil; argentaria, mina de plata;
lugar, oficio
-aria, -arium seminarium, semillero; medicina

2.3. Adjetivos derivados

1
SUFIJOS SIGNIFICADO EJEMPLOS
-ax, -ulus, -ivus, tendencia, ed-ax, comilón; garr-ulus, charlatán; fugit-ivus
-bundus, -cundus inclinación iracundus, tremebundus, tembloroso
-ilis, -bilis posibilidad frag-ilis, frágil; credi-bilis, creíble.
-osus, -olentus plenitud, exceso copi-osus, copioso; vi-olentus, violento
-eus, -ceus, -neus, materia, relación aur-eus, áureo; rosa-ceus, rosáceo; ebur-neus,
-inus, -tus naturaleza, ebúrneo, de marfil; mar-inus, marino; auratus,
cualidad dorado
-alis, -ilis, -aris, pertenencia, fat-alis, fatal; host-ilis, hostil; milit-aris,
-arius, -ius, -icus, origen, relación, militar; agr-arius, agrario; reg-ius, regio, real;
-nus, -ensis, -bris cualidad bell-icus, bélico; pater-nus, paterno;
Atheniensis, ateniense; funebris, fúnebre
-idus propiedad nitidus, calidus

2.4. Verbos derivados

SUFIJOS SIGNIFICADO EJEMPLOS


-to, -so repetición de la acción voli-to, revolotear; cur-so, corretear
(verbos frecuentativos)
-sco comienzo de la acción sene-sco, empiezo a envejecer
(verbos incoativos)
-urio deseo de la acción es-urio, tengo hambre
(verbos desiderativos)

3. LA COMPOSICIÓN

3.1. Concepto. La composición, en su sentido propio, consiste en formar de dos o más


elementos independientes una sola unidad semántica y morfológica que engloba, total o
parcialmente, los significados de los elementos que la componen. Característica de dicha
unidad es llevar sólo un acento.
Pero existe también una composición, que podríamos llamar impropia, que consiste en
yuxtaponer dos o más elementos sin que pierda ninguno de ellos su autonomía.

3.2. Palabras compuestas por yuxtaposición. En este tipo de composición cada uno
de los elementos componentes conserva su acento y, con frecuencia, su flexión independiente.
No existe integración en una unidad superior, sino una relación sintáctica de concordancia o
de régimen entre los elementos componentes. De este tipo son los compuestos como
respublica, iusiurandum, avistarda, aquaeductus, senatusconsultum, paterfamilias, etc.

3.3. Palabras compuestas por prefijos. Es el tipo de composición más importante en

2
latín. Los prefijos son, con mucha frecuencia, preposiciones, que pueden usarse separadas.
Algunos prefijos son inseparables.
Entre los prefijos más usados en la composición están los siguientes:

PREFIJOS SIGNIFICADO EJEMPLOS


a, ab, abs separación, alejamiento a-movere, apartar; ab-ire, partir,
alejarse; abs-trahere, separar
ad dirección, proximidad ad-iungere, unir; ad-iacere, estar al
lado
ante prioridad o primacía ante-ponere, anteponer; ante-ire, ir
delante
circum alrededor circum-ire, ir alrededor;
circum-loquium, circunloquio
con (<cum) compañía, unión con-vocare, convocar;
con-sors, consorte
de procedencia, descenso de-ducere, sacar; de-currere, bajar
corriendo
e, ex separación, punto de partida e-ruere, extraer; ex-ire, salir
in en, hacia dentro; in-scribere, escribir en; in-gressus,
negación entrada; in-gratus, ingrato
ob delante, contra ob-vius, que sale al paso;
ob-stare, impedir
per a través de; terminación per-vadere, avanzar a través de;
per-ficere, acabar
post después, detrás post-ponere, posponer;
post-icus, puerta trasera
prae delante prae-ire, ir delante;
prae-dicere, predecir
pro adelante pro-ducere, conducir hacia delante
re- de nuevo; hacia atrás re-ficere, rehacer; re-ducere, replegar
sub debajo sub-scribere, escribir debajo;
sub-ditus, sometido
super sobre, encima super-ponere, poner encima
super-ficies, superficie
trans al otro lado de trans-ire, ir al otro lado, atravesar

3
4. OBSERVACIÓN SOBRE ALGUNOS CAMBIOS FONÉTICOS

Es preciso tener en cuenta que, al entrar en composición un verbo latino con un


prefijo, con frecuencia se dan ciertas modificaciones fonéticas tanto en el verbo como en el
prefijo. A la hora del aprendizaje de vocabulario conviene conocer dichas modificaciones, que
dan lugar a que muchas formas verbales y prefijos conocidos se presenten fonéticamente
enmascarados.

4.1. Apofonía. Todas las vocales breves latinas tienden a convertirse en i cuando van
en sílaba interior abierta, es decir, terminada en vocal. Este fenómeno fonético, conocido
tradicionalmente como apofonía, da lugar a que numerosos verbos que tienen en su sílaba
inicial una vocal distinta de i, al entrar en composición con un prefijo y pasar, por tanto, dicha
sílaba inicial a sílaba interior, presenten ahora una vocal i. Ejemplos: facio > con-ficio, re-
ficio, per-ficio, etc.; teneo > con-tineo, per-tineo, ob-tineo, etc.; cado > in-cido; ago > ab-
igo; sedeo > ob-sideo; etc.
Este fenómeno afecta igualmente a las formas no verbales. Ejemplos: facetus > in-
ficetus; loco > il-lico.
En cambio, en sílaba interior cerrada, es decir, terminada en consonante, o en interior
abierta seguida de r, las vocales breves suelen convertirse en e. Ejemplos: scando > de-
scendo; fallo > re-fello; arceo > ex-erceo; pario > re-perio; arma > in-ermis; aptus > in-
eptus.

4.2. Asimilación. Lo que aquí interesa resaltar respecto a este fenómeno es el hecho
de que dos consonantes en contacto tienden a hacerse iguales. Por ello, con frecuencia se
modifica la consonante final de un prefijo, identificándose con la consonante inicial de la forma
que le sigue.
Ejemplos:
Prefijo ad: capio > ac-cipio; firmo > af-firmo; gero > ag-gero; ludo > al-ludo;
nuntio > an-nuntio; pareo > ap-pareo; signo > as-signo; etc.
Prefijo con <(cum): lacrimo > col-lacrimo; rumpo > cor-rumpo.
Prefijo in: ludo > il-ludo; rideo > ir-rideo; ratus > ir-ritus.
Prefijo inter: lego > intel-ligo.
Prefijo ob: curro > oc-curro; fero > of-fero; pono > op-pono.
Prefijo sub: cingo > suc-cingo; facio > suf-ficio; gero >sug-gero; mitto > sum-
mitto; rapio > sur-rupio.

S-ar putea să vă placă și