T4 Bab1 PENGENALAN KEPADA FIZIK Kuantiti Fizik 1.

Kuantiti Asas Kuantiti Terbitan

a. Panjang ( m ) f. Luas ( m2 )
b. Jisim ( kg ) g. Laju ( m s-1 )
c. Masa ( s ) Kuantiti Skalar h. Pecutan ( m s-2 )
d. Suhu ( K ) i. Daya ( N )
e. Arus elektrik ( A ) ( Ada magnitud sahaja ) j. Momentum ( kg m s-1 )

2.
Tengok = Tera, T : 1012 ( Ada magnitud
Kuantiti Skalar Kuantiti Vektor
Gadis = Giga, G : 109 dan arah )
Molek = Mega, M : 106 k. Isi padu ( m3 ) p. Daya ( N )
kau = kilo, k : 103 dah l. Jarak ( m ) q. Sesaran ( m )
m. Laju ( m s-1 ) r. Halaju ( m s-1 )
= desi, d : 10-1
n. Tenaga ( J ) s. Pecutan ( m s-2 )
celik = senti, c : 10-2 o. Ketumpatan ( kg m-3 ) t. Berat ( N )
mata = mili, m : 10-3
macam = mikro, µ : 10-6
nak = nano, n : 10-9
pengsan = piko, p : 10-12 3. Instrumen Pengukuran

Angkup Vernier Tolok Skru Mikrometer

(a) Ralat sifar = 3 (0.01)

mm
= 0.03 mm
T
4 duit syiling
01
mm 35
(a) Ralat sifar, X = 2 ( 0.01 ) = 0.02 cm 30
Skala Skala
Rahang dalam ( mengukur diameter dalam ) utama vernier

(b) Tebal T = 1.50 + 32 ( 0.01 ) = 1.82 mm

Skala utama
(c) Tebal sebenar T = 1.82 – 0.03 = 1.79 mm
(d) Ralat sifar adalah ralat sistematik.
L Skala vernier
(e) Ralat paralaks adalah ralat rawak.
(f) Tolok skru mikrometer lebih peka daripada
angkup vernier kerana ia dapat mengesan
perubahan yang kecil.
(b) Panjang L = 0.70 + 7 ( 0.01 ) 4. Hasil tembakan pada papan sasaran :
= 0.77 cm
. .
. .
(c) Panjang sebenar L = 0.77 – 0.02
= 0.75 cm .
(d) Langkah berjaga-jaga : kedudukan mata mesti
serenjang kepada skala untuk mengelakkan .
ralat paralaks. Persis, tidak jitu Persis, jitu Tidak persis, tidak jitu
T4 Bab 2 DAYA & GERAKAN 1 2
1. 7. Graf sesaran-masa :
jarak sesaran
Laju = Halaju = Sesaran /m
masa masa (a) Garis lurus AB mewakili
B halaju seragam.
2. Beza antara laju dengan halaju : (b) Halaju seragam dikira dari
(a) Laju ialah kuantiti skalar, kecerunan
ia ada magnitud sahaja, tiada arah. Masa /s
A
(b) Halaju ialah kuantiti vektor,
ia ada magnitud dan arah.
Sesaran /m (a) Garis ufuk PQ mewakili
3. Menukar km j-1 kepada m s-1 : objek pegun.
P Q
110 km
110 km j-1 = (b) Halaju = 0 m s-1
1 Masa /s
j 1000 m
110 0
= 1 60 60 s = 30.56 m s-1
Sesaran /m
4. Pecutan = kadar perubahan halaju. (a) Garis lurus EF mewakili halaju
E seragam dalam arah berlawanan.
vu a = pecutan ( m s-2 )
(b) Halaju seragam dikira dari
a  v = halaju akhir ( m s-1 ) -kecerunan.
t u = halaju awal ( m s-1 ) t F Masa /s
= masa ( s ) A

5. Pita detik, frekuensi 50 Hz. 8. Graf halaju-masa :

1 detik 1 titik (a) Garis lurus AB mewakili
Halaju /ms-1
pecutan seragam.
. . . . Pita detik
B (b) Pecutan seragam dikira dari
kecerunan AB.
A B C D
(c) Luas ABC mewakili jarak
(a) 1 detik ialah masa antara 2 titik. Masa /s yang dilalui.
A C
(b) 1 detik = 0.02 s
(c) AB = 1 detik = 0.02 s Halaju /ms-1
(a) Garis ufuk PQ mewakili
(d) AD = 3 detik = 3 x 0.02 s = 0.06 s P Q
5 halaju seragam.

4. Jarak yang sama antara titik mewakili halaju seragam. Masa /s (b) Halaju seragam = 5 m s-1
0
. . . . . .
B Halaju /ms-1
A (a) Garis lurus EF mewakili
nyahpecutan seragam.
5. Jarak antara titik bertambah mewakili pecutan. E
Mula (b) Nyahpecutan dikira dari

. . . . . G
F Masa /s
-kecerunan

(c) Luas EFG = jarak yang dilalui.

6. Jarak antara titik berkurang mewakili nyahpecutan.
Mula
. . . . . . .
T4 Bab 2 DAYA & GERAKAN 2 3
9. Inersia ialah kecenderungan 1 jisim yang menentang 19. Jika 2 daya tidak seimbang,
perubahan kepada keadaan asalnya. (a) daya bersih terhasil
(b) objek bergerak dengan pecutan
10. Contoh inersia ( pegun kekal pegun ) :
(a) Sebelum ketuk (b) Selepas ketuk 20. Persamaan daya :
A A F = daya bersih ( N )
F=ma
B B m = jisim ( kg )
C C a = pecutan ( m s-2 )
D D
21. Daya impuls = kadar perubahan momentum.
Blok A, B, C, D Apabila blok D diketuk,
pada asalnya blok A, B, C kekal pegun mv  mu F = daya impuls ( N ) m
pegun. disebabkan oleh inersia. F  = jisim ( kg )
t v = halaju akhir ( ms-1 )
11. Contoh inersia ( gerak terus bergerak ) : u = halaju awal ( ms-1 )
t = masa perlanggaran ( s )
(a) Sebelum berlanggar
22. (a) Jika masa perlanggaran singkat, daya impuls besar.
50 ms-1 (b) Jika masa perlanggaran panjang, daya impuls kecil.
50 ms-1
23. Untuk mengurangkan daya impuls, perlu panjangkan
masa perlanggaran.
Apabila kereta bergerak pada 50 ms-1 ,
pemandu juga bergerak pada 50 ms-1.
Tilam

(b) Ketika berlanggar Tilam memanjangkan masa

perlanggaran maka daya
50 ms-1 impuls kecil.
Batu
0 ms-1 24. Untuk menambahkan daya impuls, perlu singkatkan
masa perlanggaran.
Apabila kereta melanggar batu, kereta berhenti tetapi
pemandu terus gerak ke depan disebabkan oleh inersia. Penumbuk Penumbuk dan lesung keras,
masa perlanggaran singkat,
12 (a) Jisim besar, inersia besar. daya impuls besar.
Lesung
(b) Jisim kecil, inersia kecil.
25. Impuls = perubahan momentum.
13. Momentum = jisim × halaju
Ft = impuls ( Ns or kg m s-1 )
14. Unit momentum : kg m s-1 Ft  mv  mu mv = momentum akhir ( kg m s-1 )
15. Momentum = kuantiti vektor ( ada magnitud & arah )
mu = momentum awal ( kg m s-1 )
16. Prinsip Keabadian Momentum :
Jika tiada daya luar, jumlah momentum adalah abadi.

17. Persamaan Prinsip Keabadian Momentum :

Jumlah momentum sebelum perlanggaran = Jumlah
momentum selepas perlanggaran
( m1 )( u1 ) + ( m2 )( u2 ) = ( m1 )( v1 ) + ( m2 )( v2 )
18. Jika 2 daya seimbang,
(a) daya bersih = 0 N
(b) objek sama ada pegun atau
bergerak dengan halaju seragam.
T4 Bab 2 DAYA & GERAKAN 3 4
26. Ciri-ciri keselamatan dalam kereta: 31. Tenaga keupayaan graviti = tenaga yang
Tali pinggang disebabkan oleh kedudukan yang lebih tinggi
Cermin keselamatan dari permukaan Bumi.
Zon remuk keselamatan
belakang Beg udara Ep= tenaga keupayaan graviti
Ep  mgh m = jisim ( kg ) h = tinggi tegak ( m )
g = pecutan graviti ( 10 m s-2 )
32. Prinsip Keabadian Tenaga :
Tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan,
ia hanya berubah dari 1 bentuk ke bentuk lain.
Ruang keselamatan Zon kemek 33. Kuasa = kadar melakukan kerja
Antilock Brake penumpang hadapan P = kuasa ( Watt, W atau J s-1 ) w
System (ABS) Pw
t = kerja ( J ) t = masa ( s )
Bahagian Fungsi
tenaga output
Zon remuk Memanjangkan masa perlanggaran, 34. Kecekapan  100%
hadapan / belakang mengurangkan daya impuls tenaga input

Ruang keselamatan Melindungi penumpang dari daya 35.Hukum Hooke : Pemanjangan spring berkadar
penumpang luar langsung dengan daya ; had kenyal tidak dilampaui.
Tali pinggang Mengelakkan pemandu dari F = daya ( N ) x = pemanjangan ( m )
keselamatan terhumban ke hadapan disebabkan F=kx
oleh inertia k = pemalar spring ( N m-1 )

Beg udara Memanjangkan masa perlanggaran,
mengurangkan daya impuls
Cermin keselamatan Pecah kepada ketulan halus yang
tidak melukakan pemandu
Antilock Brake Mengelakkan kereta dari terbabas
System (ABS) apabila brek kecemasan ditekan
36. Tenaga keupayaan kenyal = tenaga yang tersimpan
di dalam objek kenyal ketika pemanjangan atau
pemampatan
1 Ee= tenaga keupayaan kenyal ( J ) F =
Ee  Fx
2 daya ( N ) x = pemanjangan ( m )
37. Graf pemanjangan-daya bagi spring :

27. Berat = jisim × pecutan graviti Pemanjangan /m (a) OA = garis lurus.

B (b) Spanjang OA : spring
W = berat ( N ) m = jisim ( kg ) A
W  mg mematuhi Hukum Hooke.
g = pecutan graviti ( 10 m s-2 )
(c) A = had kenyal.
28. Dalam tiub vakum : duit syiling dan bulu ayam tiba ke
dasar tiub pada masa yang sama. (d) Had kenyal = Fo N.
Daya /N (e) AB = spring rosak.
O Fo
29. Kerja = daya × sesaran
W = kerja ( Nm or J ) 38. Kekerasan spring bergantung kepada
W  Fs
F = daya ( N ) s = sesaran ( m ) (a) panjang spring : spring pendek lebih keras
(b) tebal dawai spring : dawai tebal lebih keras
30. Tenaga kinetik = tenaga yang disebabkan oleh
gerakan (c) diameter gelung spring : gelung kecil, spring keras
1 2 (d) susunan spring : 2 spring selari lebih keras ;
Ek  mv Ek = tenaga kinetik ( J )
2
m = jisim ( kg ) v = halaju ( m s-1 ) 2 spring sesiri lebih lembut.
(e) bahan bagi dawai spring : dawai keluli lebih keras
daripada dawai kuprum
T4 Bab 3 DAYA & TEKANAN 1 5

P = tekanan ( N m-2 ) 9. Air (a) B lebih dalam daripada A.

1. P F F = daya (N)
10cm A
A (b) Tekanan B > tekanan A
A = luas ( m2 ) 20cm
B
2. Tekanan berkadar songsang dengan luas.
(a) Luas kecil, tekanan tinggi. 10. Tekanan cecair bertindak pada semua arah.
(b) Luas besar, tekanan rendah.
Air PE Ketumpatan air
PD 2m ρ = 1000 kg m-3
3. Luas besar, tekanan rendah.

20 kg PA Pecutan graviti
0.5 m PB
g = 10 m s-2
1m P
2m Luas besar C PF
F = mg
(a) PA = PB
Sebab kedalaman sama
4. Luas kecil, tekanan tinggi. (b) PC = PD
(c) PF > PE kerana F lebih dalam daripada E.
(d) Tekanan air pada ikan = h ρ g
20 kg
2m = ( 2 )( 1000 )( 10 )
Luas kecil
= 20 000 N m-2
1m
0.5 m
11. Tekanan gas diukur oleh (a) tolok Bourdon
F = mg
(b) manometer
5.
12. Manometer
Patm Pgas = tekanan gas (cmHg)
Luas kecil, Luas besar, Pgas Gas Patm= tekanan atmosfera
tekanan tinggi. tekanan rendah. PHg masuk = 76 cmHg
4cm
A B PHg= tekanan merkuri
6. S R

Beg plastik
Di aras AB : Tekanan di R = tekanan di S
Duri tajam :
luas kecil, Pgas = Patm + PHg
tekanan tinggi, Pgas = 76 + 4 = 80 cmHg
Luas besar,
beg plastik koyak.
tekanan rendah,
beg plastik tidak 13. Patm
koyak.
Pgas Gas
masuk Di aras CD :
7. P = tekanan cecair ( Nm-2 or Pa ) 2cm PHg
P  h g h = kedalaman ( m ) g = 10 m s-2 C Tekanan
Tekanan di Ddi T = tekanan
= Tekanan di C di
U T D
ρ = ketumpatan ( kg m-3 ) Pgas+ PHg = Patm

8. Tekanan cecair berkadar langsung dengan kedalaman. Pgas= Patm – PHg

(a) Semakin dalam, tekanan semakin tinggi. Pgas = 76 – 2
= 74 cmHg
(b) Semakin cetek, tekanan semakin rendah.
T4 Bab 3 DAYA & TEKANAN 2 6
14. Di aras laut, tekanan atmosfera = 76cmHg 23. Prinsip Archimedes : Bagi objek yang terendam
dalam bendalir, daya apung sama dengan
15. Tekanan atmosfera diukur oleh
berat bendalir yang disesarkan.
(a) barometer merkuri
(b) barometer Fortin 24. Object
(c) barometer Aneroid Berat air
16. Barometer merkuri yang disesarkan
Air
Berat Daya
Patm Patm = PHg apung
PHg 76cm
= 76 cmHg (a) Daya apung = berat air yang disesarkan
(b) Objek terapung : Berat objek = daya apung

17. Di kawasan tinggi, tekanan atmosfera lebih rendah, 25. Aplikasi Prinsip Archimedes :
maka takat didih air di kawasan tinggi < 100 oC. (a) Kapal selam
18. Aplikasi tekanan atmosfera : (b) Belon udara panas
(c) Hidrometer
(a) Penyedut vakum
(b) Membolehkan cecair disedut ke dalam picagari 26. Prinsip Bernoulli : Laju bendalir tinggi,
tekanan bendalir rendah dan sebaliknya.
(c) Membolehkan cecair disedut ke dalam penyedut

19. Prinsip Pascal : Tekanan yang dikenakan kepada

bendalir tertutup akan dipindahkan Air
P R
secara seragam ke semua bahagian bendalir itu. masuk Air keluar
20. F2 Q
F1
Omboh (a) Di Q : Laju air paling tinggi, maka tekanan di Q
Omboh
A P besar paling rendah.
kecil A1 2
Cecair (b) Di P : Laju air paling rendah, maka tekanan di P
P P paling tinggi.

F1 = daya pada omboh kecil ( N ) 27. Aplikasi Prinsip Bernoulli :

(a) A1 = luas pada omboh kecil ( m2 ) (a) Daya angkat pada kapal terbang
F1 F2
 F2 = daya pada omboh besar ( N ) (b) Penyembur serangga
A 1 A2 A2 = luas pada omboh besar ( m2 ) (c) Penunu Bunsen
P = tekanan ( N m-2 )
28. Daya angkat pada kapal terbang.
(b) Luas A2 > luas A1
(c) Daya F2 > daya F1 Bentuk aerofoil Laju tinggi, tekanan rendah
(d) Tekanan P sama di A1 dan A2 Aliran
udara
21. Aplikasi Prinsip Pascal : (a) Lif hidrolik
(b) Brek hidrolik
Daya angkat Laju rendah, tekanan tinggi
(c) Jek hidrolik
22. Prinsip Pascal dalam kehidupan : 29. Prinsip Bernoulli dalam kehidupan :
Omboh
Angin kencang
Bumbung
terangkat
T4 Bab 4 HABA 7
1. Kopi dan cawan berada dalam 12. Hukum Boyle : Tekanan berkadar songsang
keseimbangan terma jika dengan isi padu, suhu malar.
Kopi
Cawan (a) suhu kopi dan cawan sama 13. Persamaan Hukum Boyle.
(b) tiada pengaliran haba bersih P1 = tekanan awal ( Pa )
antara kopi dan cawan
P1 V1 = P2 V2 V1 = isi padu awal ( m3 )
2. Muatan haba tentu : jumlah haba untuk 1 kg jisim P2 = tekanan akhir ( Pa )
meningkat suhu 1oC. V2 = isi padu akhir ( m3 )
Q = haba ( J ) m = jisim ( kg ) 14. Graf Hukum Boyle.
3. Q=mcθ
c = muatan haba tentu ( J kg-1 oC-1 ) P P PV
θ = perubahan suhu ( oC )
θ = suhu tinggi – suhu rendah 1
V P
V
4. P = kuasa elektrik ( W )
Pt=mcθ
t = masa ( s ) 15. Hukum Charles : Isi padu berkadar langsung
dengan suhu, tekanan malar.
6. Pemegang kayu
16. Persamaan Hukum Charles.
Besi
V1 = isi padu awal ( m3 )
(a) Badan kuali dibuat daripada besi sebab besi
V 1 V2 T1 = suhu awal ( K )
mempunyai muatan haba tentu yang rendah, maka 
suhu besi meningkat dengan cepat. T1 T2 V2 = isi padu akhir ( m3 )
T2 = suhu akhir ( K )
(b) Pemegang kuali dibuat daripada kayu sebab kayu
mempunyai muatan haba tentu yang tinggi, maka 17. Graf Hukum Charles.
suhu kayu meningkat dengan perlahan.
V
V V
T
7. Haba pendam tentu : jumlah haba untuk 1 kg jisim
menukar keadaan fizikalnya
pada suhu malar. T/K T/oC V
0 -273
8. Haba pendam tentu pelakuran : jumlah haba untuk
1 kg jisim menukar
dari pepejal ke cecair pada takat lebur. 18. Hukum Tekanan : Tekanan berkadar langsung
dengan suhu, isi padu malar.
9. Haba pendam tentu pengewapan : jumlah haba untuk
1 kg jisim menukar 19. Persamaan Hukum Tekanan.
dari cecair ke gas pada takat didih. P1 = tekanan awal ( Pa )
Q = haba ( J ) m = jisim ( kg ) P1 P2 T1 = suhu awal ( K )
10. Q = m l 
T1 T2 P2 = tekanan akhir ( Pa )
l = haba pendam tentu ( J kg-1 )
T2 = suhu akhir ( K )

Air Air 20. Graf Hukum Tekanan. P

11. X Y Z Stim
P P T
Ais
Q1 Q2 Q3
0 oC 0 oC 100 oC 100 oC
T/K T/oC P
(a) X = haba pendam tentu pelakuran : Q1 = m l1 0 -273
(b) Y = muatan haba tentu : Q2 = m c ϴ 21. ϴoC = ( ϴ + 273 ) K
(c) Z = haba pendam tentu pengewapan : Q3 = m l2 25oC = ( 25 + 273 ) K = 298 K
T4 Bab 5 CAHAYA 1 8
1. Pantulan cahaya oleh cermin satah. 6. Kesan pembiasan
A (a) AN = sinar tuju
B
M (b) NB = sinar pantulan
i r Imej
(c) i = sudut tuju
Air ikan Ikan
(d) r = sudut pantulan
Cermin N
(e) Sudut tuju, i = sudut pantulan, r (a) Objek di dalam air (b) Ikan kelihatan
kelihatan bengkok. lebih cetek
2. Ciri-ciri imej oleh cermin satah :
(a) Maya (d) Sama saiz 7. 4 rumus untuk mengira indeks biasan, n :
(b) Tegak (e) Sama jarak (a) Hukum Snell M
(c) Songsang sisi
sin i Udara 42o 48o
n
3. Pantulan cahaya oleh cermin lengkung. sin r 
Air 60o O sin 42o
F = titik fokus (i) Sudut dikira N (iii) n 
dari garis MN 30o sin 30o
(ii) Sudut besar letak di atas n = 1.34
F F

Cermin cekung Cermin cembung (b)

dalam sebenar, D 1.49 m
4. Aplikasi pantulan cahaya : n 2m
dalam ketara, d
Cermin cembung
Cermin Sinar
cahaya 2m
n  n = 1.34
Periskop Kereta 1.49m
cermin 
(c)
1 Udara 90o
Cermin n
sin c
Air
48.3 o
5. Pembiasan cahaya c = sudut genting
(a) BO = sinar tuju
M (i) Apabila sudut biasan = 90o,
A (b) OA = sinar biasan maka 48.3o ialah sudut genting, c.
Udara r
(c) i = sudut tuju
O (d) r = sudut biasan 1
Air (ii) n  n = 1.34
i sin 48.3o
(e) Dari air ke udara, sinar biasan OA
N
B menjauhi normal MN.
(d) halaju cahaya di udara, c
M A n 
i halaju cahaya dalam air, v
Udara
Air O Halaju cahaya di udara = 3.0 x 108 m s-1
r (f) Dari udara ke air, sinar biasan OB
Halaju cahaya dalam air = 2.24 x 108 m s-1
N mendekati normal MN.
B (g) Untuk pembiasan : 3.0108 m s1
n n = 1.34
(i) halaju cahaya berubah 2.24108 m s1
(ii) arah cahaya berubah
T4 Bab 5 CAHAYA 2 9
8. Pantulan dalam penuh. 13. Kanta pembesar
(a) Jika sudut tuju, i > sudut genting, c ,
maka berlaku pantulan dalam penuh: Imej
Udara Objek
i>c
Air i r F O F
i=r

(a) Jarak object, u < jarak fokus, f

(b) 2 syarat bagi pantulan dalam penuh ialah
(b) Ciri-ciri imej : maya, tegak, dibesarkan
(i) cahaya bergerak dari medium tumpat ( air ) ke
medium kurang tumpat ( udara ).
14(a) Mikroskop terdiri daripada 2 kanta cembung :
(ii) sudut tuju > sudut genting.
(i) kanta objek (ii) kanta mata
9. Aplikasi pantulan dalam penuh.
Kanta objek
(a) Periskop prisma (c) Gentian optik (i) Panjang fokus Kanta mata
(b) Binokular (d) Endoskop pendek (i) Panjang fokus
(ii) Kuasa tinggi panjang
(ii) Kuasa rendah
10. Kanta
f
f
(b) Objek diletakkan di antara fo dan 2fo
O F F O
(c) Ciri imej pertama, I1 : nyata, songsang, dibesarkan.
(d) Kanta mata bertindak sebagai kanta pembesar.
Kanta cembung Kanta cekung (e) Imej akhir, I2 terbentuk pada 25cm dari mata.
f = panjang fokus F = titik fokus

11. Kuasa kanta 15(a) Teleskop terdiri daripada 2 kanta cembung :

(i) kanta objek (ii) kanta mata
1 P = kuasa kanta ( unit : D )
P Kanta mata
f f = panjang fokus ( unit : m ) Kanta objek
(i) Panjang fokus (i) Panjang fokus
Contoh : f = 10 cm = 0.1 m pendek
panjang
1
P = 10 D (i) Kuasa rendah (ii) Kuasa tinggi
P
0.1

12. Rumus kanta

(b) Kanta objek mempunyai diameter yang besar agar
1 1 1 u = jarak objek
lebih banyak cahaya boleh masuk ke teleskop maka
  v = jarak imej
u v f imej lebih terang.
f = panjang fokus
(c) fo
Objek Ciri-ciri imej L  fo  fe m
fe
u<f Maya, tegak, dibesarkan
L = jarak antara kanta objek dengan kanta mata
f < u < 2f Nyata, songsang, dibesarkan
fo = panjang fokus kanta objek
fo > fe
u = 2f Nyata, songsang, sama saiz fe = panjang fokus kanta mata
u > 2f Nyata, songsang, dikecilkan m = pembesaran
T5 Bab 1 GELOMBANG 1 10
1. Graf sesaran-masa bagi gelombang. 4. Ayuanan yang dilembapkan ialah ayunan yang
amplitudnya berkurang disebabkan kehilangan
Sesaran / cm tenaga ke persekitaran.
Puncak
T 5. Graf sesaran-masa bagi ayunan yang dilembapkan.
5
T A Sesaran / cm
0 Masa / s
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
T
-5
Lembangan 0 Masa / s
(a) Amplitud, A = Sesaran maksimum dari kedudukan
keseimbangan = 5 cm
(b) Tempoh, T = Masa bagi 1 ayunan lengkap
= 0.4 s 6. Resonans ialah 1 fenomena di mana apabila
frekuensi luar = frekuensi asli 1 sistem, sistem itu
(c) Frekuensi, f = Bilangan ayunan lengkap dalam 1 saat
akan berhayun dengan amplitud maximum.
(d) T = tempoh (s)
T 1 f = frekuensi ( Hz atau s-1 ) 7. Contoh resonans.
f 1 1
f    2.5Hz
T 0.4 B
A D
2. Graf sesaran-jarak bagi gelombang.
C
Sesaran / cm
Puncak (a) Apabila bandul A dihayunkan, bandul D juga akan
λ berhayun dengan amplitud maximum.
10 (b) Frekuensi A = frekuensi D, maka berlaku resonans
A
0 Jarak / cm antara A dan D.
20 40
 8(a) Gelombang melintang : Zarah medium bergetar
-10  serenjang kepada arah perambatan gelombang.
Lembangan
Arahan getaran zarah
(a) Panjang gelombang, λ = jarak bagi 1 ayunan lengkap
= 20 90o
cm
v = halaju gelombang ( m s-1 ) Arah perambatan gelombang
(b) v = f λ Zarah
f = frekuensi ( Hz or s-1 ) Arahan getaran zarah
λ = panjang gelombang ( m )
(b) Contoh gelombang melintang :
(c) Jika frekuensi ialah 50 Hz, maka v = f λ
(i) Gelombang air
v = ( 50 s-1)( 20 cm ) = 1000 cm s-1 = 10 m s-1 (ii) Gelombang elektromagnet
3. Muka gelombang ialah garis yang menyambungkan
semua puncak pada fasa yang sama. 9(a) Gelombang membujur : Zarah medium bergetar
selari dengan arah perambatan gelombang.
 Muka gelombang
Arahan getaran zarah
Arah perambatan gelombang
Arah perambatan Zarah
gelombang
(b) Contoh gelombang membujur :
4λ (i) Gelombang bunyi
T5 Bab 1 GELOMBANG 2 11
10. Pantulan gelombang air. 13. Pembelauan gelombang air melalui halangan kecil.
Gelombang Normal Gelombang
tuju pantulan

 i r
Halangan kecil
Pemantul satah
(a) Sudut tuju, i = sudut pantulan, r 14. Interferens gelombang air.
(b) Panjang gelombang, amplitud, frekuensi, laju dan P 8 cm P Q P : Puncak
tenaga kekal sama. x : Lembangan
(c) Halaju dan arah berubah.
X
24 cm Z
11. Pembiasan gelombang air. D
Blok kaca Y
V1
Kawasan dalam
λ1 V2 K 12acm L
Kawasan dalam λ1 (a) K dan L = 2 sumber koheren
( frekuensi sama dan fasa sama )
(b) X = Interferens membina di mana
Kawasan cetek puncak + puncak = amplitud maksimum

(a) Panjang gelombang, λ1 di kawasan dalam > λ2 2a

a + a =
(b) Halaju gelombang, V1 di kawasan dalam > V2
(c) Frequency dan amplitude kekal sama. (c) Y = Interferens membina di mana
(d) Halaju dan arah berubah. lembangan + lembangan = amplitud maksimum
-a -a -2a
12. Pembelauan gelombang air melalui celah sempit. + =
Pandangan atas : Pandangan sisi :
V1 A1 (d) Z = Interferens membinasa di mana
A2
V2 puncak + lembangan = amplitud sifar
a -a
λ2 Celah a + =
λ1
(e) P = garis antinod ( garis yang menyambungkan
Gelombang semua titik interferens membina )
Gelombang
tuju pembelauan (f) Q = garis nod ( garis yang menyambungkan
semua titik interferens membinasa )
(a) V1 = V2
(g) λ = panjang gelambang
(b) λ1 = λ2 ax
 a = jarak antara 2 sumber koheren x
(c) Amplitud berkurang : < A1 D
A2 = jarak antara 2 garis antinod

(d) Frekuensi kekal sama D = jarak dari sumber koheren ke x

(e) Saiz celah, a < λ1 ax (12cm)(8cm)
(g)    = 4 cm
(f) v = f λ D (24cm)
T5 Bab 2 ELEKTRIK 1 12
1. Dua jenis cas elektrik : (a) cas positif (b) cas negatif 7. Hukum Ohm : Beza keupayaan berkadar langsung
2(a) Cas yang berbeza menarik. dengan arus, suhu malar.
V = beza keupayaan (V)
+
Menarik
- V = IR I = arus elektrik (A)
R = rintangan (  )
(b) Cas yang sama menolak.
8. Daya gerak elektrik ( d.g.e ), E : kerja yang
+ + - - dilakukan oleh sel untuk menggerakkan
Menolak Menolak 1 coulomb cas dalam litar yang lengkap.
E = daya gerak elektrik (V)
3. Unit SI bagi cas elektrik ialah Coulomb, C.
E=V+Ir V = beza keupayaan (V)
4. Arus elektrik = kadar pengaliran cas elektrik. I = arus elektrik (A)
Q
I = arus elektrik (A) E=I(R+r) r = rintangan dalam (  )
I Q = It
Q = jumlah cas (C) Ir = voltan yang hilang ( V ) R
t t = masa (s) = rintangan luar (  )
Q=ne
n = bilangan elektron
9. Rintangan dipengaruhi oleh 4 faktor :
e = cas pada 1 elektron = 1.6 x 10-19 C
(a) Panjang dawai ( dawai panjang, rintangan tinggi )
5. Corak medan elektrik.
(b) Tebal dawai ( dawai tebal, rintangan rendah )
(a) Cas positif (c) Suhu ( bagi logam, suhu tinggi, rintangan tinggi )
( anak panah + (d) Jenis bahan
menghala keluar ) ( rintangan konstantan > rintangan kuprum )

(b) Cas negatif 10. Rintangan / Ω Rintangan / Ω

( anak panah -
menghala masuk )

0 Tebal / cm2
(c) Cas yang berbeza menarik 0 Panjang / cm
( anah panah dari + ke - ) +
_
11. Graf V–I bagi Hukum Ohm.
Voltmeter disambung merentasi perintang R.
(d) Cas yang sama menolak
( anah panah + + E V/V
Sel Kecerunan
menghala keluar dari + ) r
mewakili
R rintangan, R
-
(e) Cas positif dan plat negatif I/A
( anah panah dari + ke - ) + - V 0
-
12. Graf V–I bagi daya gerak elektrik.
(f) Plat positif dan plat negatif Voltmeter disambung merentasi sel kering.
( anak panah dari + ke - ) + -
V/V
V
Pintasan-Y = d.g.e, E
Sel E
r Kecerunan = rintangan
6. Beza keupayaan : kerja yang dilakukan untuk dalam, r
memindahkan 1 coulomb cas merentasi 2 titik. R 0 I/A
T5 Bab 2 ELEKTRIK 2 13
13. Litar sesiri I V I 15. Tenaga elektrik
A
I E = tenaga elektrik ( J )
E=VIt
I R1 R2 V = beza keupayaan ( V )
I P I Q I = arus elektrik ( A ) t
E = I2 R t
= masa ( s )
V1 V2
R = rintangan ( Ω )
(a) Arus hanya mengalir dalam 1 lintasan sahaja.
(b) Arus yang sama, I mengalir melalui mentol P dan Q. 16. Kuasa elektrik
(c) Ammeter disambung sesiri. P = kuasa elektrik ( W atau J s-1 ) E
P E
(d) Voltmeter disambung selari. t = tenaga elektrik ( J )
(e) Ammeter mengukur arus. t = masa ( s )
P=VI
(f) Voltmeter mengukur voltan. V = beza keupayaan ( V )
P = I2 R I = arus elektrik ( A )
(g) V = V + V V1 = I R1 V2 = I R2
1 2 R = rintangan ( Ω )

(h) Rintangan berkesan, R : R T= R1 + R2

Kecekapan  kuasa input  100%
(i) Kelemahan litar sesiri : Jika mentol P rosak, kuasa output
mentol Q tidak dapat menyala
kerana litar tidak lengkap.

14. Litar selari V

I I

V1
I1 I1
R1 P
I
X I2 R2 Y I
Q I2

V2

(a) Arus boleh mengalir dalam 2 lintasan.

(b) Voltan yang sama merentasi mentol P dan Q.
V = V 1 = V2
I = I1 + I2 V1 = I1 R1 V2 = I2 R2
(c) Di simpang X, arus I terbahagi kepada I1 dan I2 .

1 1
(d) Rintangan berkesan, R :   1
R R1 R2
(e) Kelebihan litar selari : Jika mentol P rosak,
mentol Q masih boleh menyala
kerana litar Q masih lengkap.
T5 Bab 3 ELEKTROMAGNET 1 14
1. Elektromagnet ialah magnet sementara. 7. Apabila arus mengalir melaui solenoid ( gegelung
Apabila arus mengalir, ia menjadi magnet. dawai ), medan magnet terhasil pada solenoid itu.
Apabila arus berhenti, ia hilang kesan magnet.
Solenoid Besi
2. Suis I
Gegelung
dawai P Q U

Paku besi I I
Pin
(a) Kutub pada hujung solenoid boleh ditentukan
(a) Apabila suis dihidupkan, paku besi menjadi magnet dengan Petua Cengkaman Tangan Kanan.
lalu menarik pin.
(b) 4 jari dicengkam mengikut arah arus.
(b) Apabila suis dimatikan, besi hilang kesan magnet
lalu melepaskan pin. (c) Ibu jari menunjukkan kutub utara.

(c) Susunan ini disebut elektromagnet. (d) Hujung P ialah kutub utara.
(e) Hujung Q ialah kutub selatan.
(d) Elektromagnet menjadi lebih kuat jika
(i) arus bertambah 8. Medan magnet yang dihasilkan oleh solenoid
(ii) blangan gegelung bertambah menjadi lebih kuat jika
(a) arus bertambah
3. Apabila arus mengalir melaui dawai, medan magnet (b) bilangan gegelung dawai bertambah
terhasil mengelilingi dawai itu. (c) gegelung dawai dililit lebih rapat
(d) teras besi lembut dimasukkan ke dalam solenoid
I Kompas
9. Elektromagnet digunakan dalam
Kadbod + serbuk besi
(a) magnet mengangkut (c) geganti elektrik
I Medan magnet (b) loceng elektrik (d) keretapi apungan magnet
membulat
10. Magnet kekal
Dawai
P kuprum
4. Lukisan dua dimensi :
S F I I : Arus dalam dawai PQ
× B B : Medan magnet
.

Q ( Utara ke Selatan )
U F : Daya pada dawai PQ
× : Arah arus : Arah arus
.

masuk ke kertas keluar dari kertas

Pergerakan dawai PQ ditentukan oleh PetuaTangan
Kiri Fleming : DRAMA
5. Arah medan magnet boleh ditentukan oleh
Petua Cengkaman Tangan Kanan Ampere. Gerakan atau daya
MINGGU
Arah arus
Medan magnet ( U ke S )

Arus INI
Arah medan magnet
11. Kekuatan daya pada dawai PQ bertambah jika
6. Medan magnet yang dihasilkan oleh arus menjadi (a) arus bertambah
lebih kuat jika (b) magnet yang lebih kuat digunakan
(a) arus bertambah
(b) dawai lebih tebal
T5 Bab 3 ELEKTROMAGNET 2 15
12. Aruhan elektromagnet : kadar perubahan fluks magnet 17. Prinsip aruhan elektromagnet digunakan untuk
menghasilkan arus aruhan. membuat penjana elektrik di mana putaran gegelung
dalam medan magnet menghasilkan arus.
13. Galvanometer Fluks
magnet 18. Arus aruhan bertambah jika
(a) kekuatan magnet bertambah
S Q (b) bilangan gegelung bertambah
(c) laju putaran gegelung bertambah
Magnet (d) melilitkan gegelung pada teras besi lembut
U 19. Transformer ialah alat untuk menaikkan atau
menurunkan voltan arus ulang-alik.
P
20. Transformer menggunakan prinsip aruhan
elektromagnet.
Dawai PQ
gerak ke bawah 21. Struktur transformer :
Teras besi lembut
(a) Apabila dawai PQ gerak ke bawah, ia memotong
fluks magnet. Is
Ip
(b) Kadar perubahan fluks magnet menghasilkan Vs Ns
arus aruhan pada dawai PQ. Output a.u 
Input a.u Vp N p
(c) Arah arus aruhan ialah dari P ke Q Vp Vs
( Petua Tangan Kanan Fleming ).
Gegelung primer Gegelung sekunder
(d) Jarum galvanometer pesong ke kiri.
14. Arus aruhan bertambah jika Vp = voltan primer Vs = voltan sekunder
Ip = arus primer Is = arus sekunder
(a) magnet yang lebih kuat digunakan
Np = bilangan lilitan gegelung primer
(b) kelajuan dawai bertambah
(c) bilangan dawai bertambah Ns = bilangan lilitan gegelung sekunder

15. Hukum Faraday : Magnitud arus aruhan berkadar
langsung dengan kadar perubahan fluks magnet.
Maksudnya : makin laju dawai PQ bergerak, makin besar
arus aruhan pada dawai PQ.
22. Teras besi lembut digunakan dalam transformer
kerana ia mudah dimagnetkan dan mudah hilang
kemagnetan dengan kehilangan tenaga yang kecil.
23. Transformer injak naik Ciri-ciri :

16. Hukum Lenz : Arah arus aruhan sentiasa menentang Ip Is (a) Ns > Np
perubahan yang menghasilkannya.
Vs (b) Vs > Vp
Maksudnya : apabila kutub utara magnet bergerak masuk Vp
solenoid, hujung B akan menjadi kutub utara (c) Is < Ip
supaya menentang kemasukan magnet.
Np Ns
24. Transformer injak turun Ciri-ciri :
A B
Ip Is (a) Ns < Np
I U S
Magnet gerak masuk Vp Vs (b) Vs < Vp
Solenoid
(c) Is > Ip
(a) Kutub utara magnet bergerak masuk solenoid.
(b) Hujung B menjadi kutub utara untuk menentang Np Ns
kemasukan magnet ( Hukum Lenz ). 25. Arus elektrik dihantar ke rumah pada voltan yang
(c) Arus aruhan mengalir dari B ke A melalui solenoid. tinggi kerana voltan tinggi, arus kecil maka
(d) Jarum galvanometer terpesong ke kanan. kehilangan kuasa pada kabel berkurang.
T5 Bab 4 ELEKTRONIK 1 16
1. Pancaran termion : pembebasan elektron dari 5. Semikonduktor ialah bahan yang mempunyai
permukaan yang dipanaskan. konduktiviti di antara konduktor dengan penebat.
2. Sinar katod ialah aliran elektron pada halaju tinggi. 6. Contoh semikonduktor ialah silikon , germanium.
3. Sinar katod dipesongkan oleh medan elektrik dan 7. Semikonduktor tulen ialah konduktor yang lemah.
medan magnet : 8. Apabila sedikit atom asing ditambahkan kepada
Katod semikonduktor tulen, ia akan menjadi konduktor
Anod P yang baik. Proses ini disebut pendopan.
+ 9. Pendopan jenis-n : (a) Silikon + fosforus
e- VLT
- (b) Pembawa cas majoriti ialah elektron
- Q
+ 10. Pendopan jenis-p : (a) Silikon + boron
VLT Sinar katod (b) Pembawa cas majoriti ialah lohong

(a) P = plat positif (b) Q = plat negatif 11. Simbol diod :

Anod Katod
(c) Medan elektrik terhasil di antara plat P dan Q.
(d) Sinar katod terpesong ke plat positif P kerana
12. Diod hanya membenar arus mengalir dalam satu
elektron bercas negatif.
arah sahaja ( dari anod ke katod ) :

4. Fungsi Osiloskop Sinar Katod ( OSK ) ialah I (a) Diod disambung pada pincang
ke depan.

.
(a) Mempamerkan arus terus dari bateri. P

.
(b) Arus boleh mengalir.
(c) Mentol P menyala.

I (a) Diod disambung pada pincang

songsang.
P
Tiada input Dasar-masa Dasar-masa (b) Arus tidak boleh mengalir.
dimatikan dihidupkan (c) Mentol P tidak menyala.
(b) Mempamerkan arus ulang-alik. 13. Rektifikasi ialah proses menukar arus ulang-alik
kepada arus terus dengan menggunakan diod.
14. Transistor ada 3 terminal :
(a) tapak, B (b) pengumpul, C (c) pengeluar, E
15. Transistor n p n : Transistor p n p :
Dasar-masa Dasar-masa Frekuensi
dimatikan dihidupkan bertambah
C C
B B
(c) Mengukur voltan arus terus. Anjakan-Y ditetapkan E E
pada 1.5 V cm-1.

. 16. Transistor digunakan sebagai (a) amplifier arus

(b) suis automatik

(i) Dasar-masa dimatikan (i) Dasar-masa dihidupkan

(ii) Voltan =1cm×1.5Vcm-1 (ii) Voltan =2cm×1.5Vcm-1
= 1.5 V = 3.0 V
T5 Bab 4 ELEKTRONIK 2 17

17. Get logik ialah litar suis yang ada 1 atau lebih input 19. P
tetapi hanya 1 output. K M X
Q
18. Ada 5 jenis get logik :
L
Jenis get logik Rumus Jadual kebenaran
(a) Namakan get logik K, L, M.
(a) Get DAN Input Output (b) Jika input P = 0101, Q = 1001, cari output X.
A A B X (c) Lukiskan Jadual kebenaran.
X X=A•B
B 0 0 0
0 1 0 Jawapan :
A & B = input 1 0 0 (a) K = Get TAK-DAN
X = output 1 1 1
L = Get TAK
(b) Get ATAU Input Output M = Get ATAU
A A B X
X X=A+B 0 0 0
B (b) 0101 1110
0 1 1 P 1110
1 0 1 1001 K M X
1001
1 1 1 Q 0110
1001 L 0110
(c) Get TAK Input Output
A X X = 1110
A X X =A
0 1
1 0 (c) Input Output
(d) Get TAK-DAN Input Output P Q X
0 1 1
A A B X
X X=A•B 1 0 1
B 0 0 1 0 0 1
0 1 1 1 1 0
1 0 1
1 1 0

(e) Get TAK-ATAU Input Output

A A B X
X X=AB
B 0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 0
T5 Bab 5 RADIOAKTIVITI 1 18
1. Nombor proton, Z = bilangan proton di dalam nukleus. 12. Ciri-ciri zarah beta :
2. Nombor nukleon, A = bilangan proton + neutron. (a) Simbol :  atau 
0
e
3. Bagi atom, bilangan proton = bilangan elektron 1
(b) Sifat semula jadi : Elektron
A = nombor nukleon ( proton + neutron )
4. A
Z X Z = nombor proton
(c) Cas : -1
X = simbol kimia bagi unsur (d) Kuasa penembusan : Sederhana
( diberhentikan oleh aluminium )
5. 27 Al Al = Aluminium (e) Kuasa pengionan : Sederhana
13
Nombor nukleon = 27 ( menghasilkan sederhana banyak ion )
Nombor proton = 13 (f) Julat di udara : Sederhana
Bilangan proton = 13
Bilangan neutron = 27 – 13 = 14 (g) Dipesongkan oleh medan elektrik dan medan magnet
Bilangan elektron = 13 15. Ciri-ciri sinar gama :
6. Isotop = atom-atom dari unsur yang sama yang
mempunyai bilangan proton yang sama
(a) Simbol : 
tetapi bilangan neutron yang berbeza. (b) Sifat semula jadi : Gelombang elektromagnet
7. Contoh isotop ialah karbon-12 dan karbon-14 (c) Cas : Neutral
(d) Kuasa penembusan : Tinggi
6 neutron 12
6
C 8 neutron 14
6
C ( diberhentikan oleh plumbum )
(e) Kuasa pengionan : Rendah
( menghasilkan sedikit ion )
6 proton 6 proton
(f) Julat di udara : Panjang
8. Radioisotop ialah isotop yang tidak stabil yang (g) Tidak dipesongkan oleh medan elektrik dan
mereput menjadi nukleus yang stabil dengan medan magnet kerana tidak bercas.
memancarkan sinaran radioaktif. (h) Bergerak pada halaju cahaya.
9. Contoh radioisotop : (i ) Sangat merbahaya kerana tenaga tinggi dan boleh
(a) Carbon-14 ( menentukan usia bahan purba ) menyebabkan kanser.
(b) Iodin-131 ( menentukan penyerapan iodin ) (j) Digunakan untuk membunuh sel-sel kanser.
(c) Kobalt-60 ( merawat kanser dalam radioterapi ) 16. 5 jenis pengesan sinaran radioaktif ialah
10. 3 jenis sinaran radioaktif ialah (a) zarah alfa ( ) (a) Tiub Geiger-Muller ( tiub GM )
(b) zarah beta (  ) (b) Kebuk awan resapan (d) Lencana filem

(c) sinar gama ( ) (c) Pembilang bunga api (e) Elektroskop daun emas

17. Runut sinaran radioaktif di dalam kebuk awan :

11. Ciri-ciri zarah alfa :
(a) Simbol :  atau 4
2
He
(b) Sifat semula jadi : Nukleus Helium
(c) Cas : +2 (a) Zarah alfa (b) Zarah beta (c) Sinar gama
(d) Kuasa penembusan : Rendah
( diberhentikan oleh kertas ) 18. Pesongan sinaran radioaktif di dalam medan elektrik.
(e) Kuasa pengionan : Tinggi
( menghasilkan banyak ion )
- α ( sebab cas + )
y ( sebab neutral )
(f) Julat di udara : Pendek
(g) Dipesongkan oleh medan elektrik dan medan magnet + þ ( sebab cas - )
 19
19. Kuasa penembusan sinaran radioaktif : 25. Langkah-langkah keselamatan dalam pengedalian
bahan radioaktif.
P
Q (a) Simpan bahan radioactif di dalam kotak plumbum.
R (b) Labelkan simbol amaran pada kotak plumbum.
Kertas Aluminium Plumbum (c) Memakai sarung tangan supaya tidak tersentuh
bahan radioactif.
(a) P ialah zarah þ sebab diberhentikan oleh aluminium. (d) Bahan radioaktif aras rendah mesti dipegang dengan
(b) Q ialah zarah α sebab diberhentikan oleh kertas. menggunakan penyepit.
(c) R ialah sinar y sebab diberhentikan oleh plumbum. (e) Bahan radioaktif aras tinggi mesti dikendalikan oleh
sistem kawalan robot.
20. Setengah hayat, T ialah masa bagi setengah
1 (f) Memakai lencana filem untuk mengesan tahap
2

daripada nukleus radioaktif mereput. pendedahan kepada sinaran radioaktif.

21. Selepas 1 setengah hayat, jisim menjadi setengah :

26. Persamaan Einstein : E  mc2
T 1 T1 T1

1g
2
0.5 g 0.25 g
2
0.125 g
2
E = tenaga nuclear (J)
15 hari 15 hari 15 hari m = cacat jisim (kg)
c = halaju cahaya ( 3.0 x 108 ms-1 )
Setengah hayat, T ialah 15 hari sebab selepas 15 hari,
1
2
27. Pembelahan nukleus ialah 1 nukleus berat dibelah
jisim menjadi setengah. menjadi 2 nukleus ringan sambil memancarkan tenaga.

22. Lengkungan reputan : 28. Pembelahan nukleus uranium berlaku apabila

nukleus uranium ditembak oleh 1 neutron :
Keaktifan / bilangan per minute 92
235
U  01n  Ba 
141 Kr  3 1n  Energy
92 56 36 0
800 Setengah hayat, T ialah 20 minit
3 neutron yang terhasil lalu menembak nukleus uranium
1

700 2

600 sebab selepas 20 minit, 800 menjadi yang lain menyebabkan tindak balas berantai yang
500 400 iaitu menjadi setengah. membebaskan tenaga yang amat besar.
400
300 29. Pelakuran nukleus ialah 2 nukleus ringan bersatu
200 menjadi 1 nukleus berat sambil memancarkan tenaga.
100
Masa / minit
0 T 1 20 40 60 80 30. Pelakuran nukleus berlaku pada suhu yang amat
2
tinggi.
23. Ciri-ciri radioisotop yang disuntik ke dalam badan 31. Di permukaan Matahari, pelakuran nukleus berlaku
manusia : di mana 2 isotop hidrogen bersatu menjadi 1 nukleus
(a) mempunyai setengah hayat yang singkat supaya helium : 2 3 4
jisimnya menjadi setengah dalam masa yang singkat. 1 H  1 H  He 2
 1n
0
(b) memancarkan sinar gama kerana kuasa
penembusan gama adalah tinggi.

24. Ciri-ciri radioisotop yang digunakan dalam industri :

(a) mempunyai setengah hayat yang panjang supaya
jisimnya menjadi setengah dalam masa yang panjang.
(b) memancarkan sinar beta kerana kuasa penembusan
beta adalah sederhana.
20