Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
W ULUSLARARASI
TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRM ALAR DERGİSİ
trJUİkJJ n i ï ' Æ
YIL:5 SAYI:9
NİSAN 2013
YEAR:5 ISSUE:9
APRIL 2013
i
iç in d e k il e r
1 -1 6
III.SELİMİN İSTANBUL'U: ASKERÎ YAPILAR ÜZERİNDEN BİR OKUMA
SELIM Ill'S ISTANBUL: A READING THROUGH MILITARY EDIFICES
17-35
HEYET-İ TEMSİLYE'NİN SİYASAL YAPILANMASI
THE POLHIC AL CONSTRUCTION OF REPRESENT ATP/E COMMTTEE
Ahmet İLYAS
37-71
BİR OSMANLI AYDINI BURSALI MEHMED TAHİR BEYİN MENÂKIB-IHARB
RİSALESİ
THE PAMPHLET OF MENAKIB-I HARB WRITTEN BY AN OTTOMAN INTELLECTUAL
MEHMET TAHİR BEY FROM BURSA
73-86
Ferudun ATA
87-99
CAESAR DIVIFILIUS AUGUSTUS: ROMA'NIN İLK KAYSERİ Mİ YOKSA
CUMHURİYETİN YENİLEYİCİSİ Mİ?
CAESAR DrVI FILIUS AUGUSTUS: EMPEROR OR THE RESTORER OF THE REPUBLIC?
Gülden ÇİÇEKDAĞI
101-112
KADI PAŞA SARAYI
KADI PASHA PALACE
Hamit ŞAFAKCI
• ••- t •
i
/
//
HEYET-İ TEMSİLYFNİN SİYASAL YAPILANMASI
Özet
Heyet-i Temsiliye'nin kurulma fikri, Haziran 1919'da yayımlanan Amasya Genelgesi ile
ortaya çıkmıştır. Millî Mücadele'nin gerekçesi ve yönteminin belirlendiği bu genelgede
yer alan: "milletin içinde bulunduğu durum ve şartların gereğini yerine getirmek ve
haklarını gür sesle cihana duyurmak için her türlü baskı ve kontrolden uzak millî bir
heyetin varlığı zaruridir" maddesi doğrudan Heyet-i Temsiliye'nin kurulmasına yönelik
bir çağrıdır. Heyet-i Temsiliye bir siyasi teşekkül olarak Erzurum'da doğmuş daha sonra
tüm yurdu kapsayan bir anlayışla varlığını devam ettirmiştir.
Bu çalışmada Heyet-i Temsiliye'nin siyasi kültür içerisindeki yeri, önemi ve faaliyetleri
hakkında incelemeler yer alacaktır. Heyet-i Temsiliye, bugün demokrasi anlayışımızın
doğuşunda ve Cumhuriyet fikrinin beyinlerde yer etmesinde büyük bir öneme sahiptir.
Zira daha Osmanlı Devleti yıkılmadan önce kurulan Heyet-i Temsiliye çoğunluk esası
içerisinde hareket etmiş ve alman kararlarda demokrasi kültürüne sadık kalınacağına
dair teminat vermiştir.
Son tahlilde Heyet-i Temsiliye, milletin temsilcisi konumunda, devlet teşkilatının özünü
oluşturan kuruluşları yapılandırmak ve bu konsensüs içerisinde TBMM'nin açılmasını
hazırlamak gibi önemli çalışmalar yapmış, Cumhuriyet kültürünün önemli bir mihenk
taşı olarak tarihte yer etmiştir.
Anahtar Kelimeler
Heyet-i Temsiliye, Sivas Kongresi, Mustafa Kemal Paşa, Kongre
Abstract
The idea regarding the foundation of the Representative Committee was issued in Amasya Circular
in Iune 1919. This circular covers the reasons stating the requirements of the Independence War
and its methods. The following item of this circular is directly about the foundation o f Vie Repre
sentative Committee: "the existence o f a national delegation away from all kinds o f oppression and
control, is essential to fulfill the current state o f the nation and the necessity o f the conditions and to
announce their rights in a strong voice". Vie Representative Committee emerged in Erzurum as a
political organization and continued its existence with a mentality including the whole homeland.
Okutman, Batman Üniversitesi Atatürk İ-.ke’eri ve İnkılâp Tarihi Öğretim E emanı, Batman/Türkiye.
ahmet.!:yss@baiman.edj.tr
18 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH ■5/9
>r.
v
Key Words
Representative Commitee, Sivas Congress, Mustafa Kemal Pasha, Congress
5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 19
GİRİŞ
I. Dünya Savaşı'nın sonunda harbin galipleri olan İtilaf Devletleri,
Osmanlı Devleti'ni yok etmek için maddi ve manevi her türlü saldırıya
girişmekten çekinmemişlerdi. 4 Temmuz 1918 tarihinde Sultan Mehmet
Reşat'ın yerine Abdülmecit'in oğlu Vahdettin'in tahta geçişi bir nebze
olsun umutları yeşertse de Anadolu'da daha da özelde İstanbul'da bir
halet-i ruhiye iflası yaşanıyordu.1 Birinci dünya savaşı sonrası kurulan
yaklaşık on iki hükümetse kısa ömürlü ve etkisizdi. Özellikle Damat
Ferit'in hükümette olduğu dönemlerde bu politika, vatan ve millet aley
hine yaratacağı sonuçlar dikkate alınmaksızın uygulandı. İşgallerin kap
samı ve derinliği karşısında bir şeyler yapmak isteyenler de; ya bir dev
letin güdümü (manda) altına girmeyi düşünmekte, ya da bölgesel kurtu
luş çareleri üzerinde düşünmekteydi.2 Mütarekenin imzalanmasıyla
birlikte Anadolu'nun üzerindeki kara bulutlar İzmir'in işgaliyle beraber
had safhaya ulaştı.3 Ali Fuat Cebesoy'un deyimiyle : "Anadolu'da tam bir
anarşi hakimdi "4
1 Standfor J. Shaw- Eze! Kura; Shaw, The Rise of Modem Turkey 1808*1975, Volume II, Cambridge,
2005, s. 327.
2 Bekir Sıtkı Baykai, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989, s. 9-10;
Kemal Arıburnu, Sivas Kongresi, Ankara 1997, s. 5-6.
3 Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. I, Ankara, 1998, s. 242.
L Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıralarım, İstanbul, 2000, s. 47.
5 Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara, 1983, s. 7-8.
6 Baykai, Heyet-i Temsiliye Kararlan, s. 9; Kemal Arıburnu, Sivas Kongresi, Arka ra, 1997, s. 27.
:• 20 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9
*
t
5/9 ■ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 23
Atatürk, Nutuk, I, s.
23 Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara, 1983, s. 66.
T. Cemi: Özgü:, Heyet-i Temsiliye'nin Ankara’daki Çalışmaları ¡27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), Ankara,
1989, s. 11.
n Özgü;, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara'daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 11.
23 Ubğ İğdemir, Sivas Kongresi Tutanakları. Ankara. 1969, s. 120.
5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 25
¿s.
27 Fuat Süreyya Ora;, Türk Basın Tarihi, C. II, Ankara, 1973, s. 4041.
23 Arıburnu, Sivas Kongresi, s. 100; Goithard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara,
1970, s. 71.
23 Arıburnu, Sivas Kongresi, s.100-102.
5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 27
16- Galatalı Albay Şevket Beytin ve Yusuf izzet Paşanın, biri İstanbul
Muhafızlığına, diğeri İstanbul'daki XXV. Kolordu KomutanlığTna ol
mak üzere atamaları yapılmalıdır.
17- Genelkurmay Başkanlığına Cevat (Çobanlı) Paşa veya Fevzi
(Çakmak) Paşa getirilmeli ve Millî Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı'na
da İsmet (İnönü) Bey atanmalıdır.
Görüleceği üzere Heyet-i Temsiliye, İstanbul Hükümeti karşısında
siyasal bir konum elde etme gücüne sahip olduğu görülmektedir. Bu
nun yanında değinilmesi gereken bir diğer husus Heyet-i Temsiliye'nin
kurtuluş için mücadele eden milletin resmi ve tek temsilcisi olduğu ger
çeğidir. Heyet, bu sıfatla, 20-22 Ekim tarihinde, Amasya görüşmelerinde
İstanbul Hükümeti temsilcileri karşısında yer almış ve çeşitli konuları
görüşerek karara bağlamıştır.30 Amasya Görüşmesi ile Heyet-i Temsili
ye, merkezi hükümet tarafından resmen tanınmış siyasi bir kuruluş ha
line gelmiştir.
OI Özgü1., Heyet-i Temsiliye'nin Ankara'daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 64.
-V.
Atatürk, Nutuk, I, s. 271.
Atatürk, Nutuk, I, s. 332-333.
24 Özgü!, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 64-65.
•i*;
Atatürk, Nutuk, I, s. 331-332.
35 Atatürk, Nutuk, I, s. 337; Atatürk, Nutuk, C. III, s. 1167. vesika 214.
3/ Özgü, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 65.
5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 29
1
30 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9
fakatını alarak İstanbul'u işgale karar vermişlerdir.46 işgal ile ilgili ilk
bilgiler telgrafçı Hamdi Efendi'nin 16 Mart 1920 günü, fırsat buldukça
gönderdiği telgraflarla Heyet-i Temsiliye karargâhına ulaşmışü.47 İstan
bul fiilen düşman işgali alüna girmişti. Amaç, Türklere zorla barış şartla
rını kabul ettirmekti. İşgal haberinin Ankara'da duyulması büyük bir
heyecan yaratmıştı. Artık, yeni bir dönem başlıyordu. Mustafa Kemal
Paşa Manastırlı Hamdi Efendi'nin verdiği bilgileri özet olarak bütün
komutanlara ulaştırmıştı.48 Mustafa Kemal, Türk Milletinin bu yeni işgal
hareketi karşısındaki tepkisini yabancı ülkelere de yansıttı. Diğer bir
emirle de Vali ve Komutanlardan aynı yerlere protesto telgrafları gön-
#
dermelerini istemişti.49 Aynı gün millete bir bildiri yayınlandı, itilaf Dev-
letleri'nin İstanbul'un işgaline kadar süren olumsuz girişimlerini özetle
yerek, işgal ile yedi yüz yıllık Osmanlı Devleti'nin hayatına son verilmiş
olduğunu; vatan ve istiklalimizi kurtarmak için mücadele etmemizin
gerektiği bildirilmişti.50
¿3 Özgü:, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara'daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 125.
u Fahri Belen, Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara, 1983, s. 145-146.
45 Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), s. 135.
4c Özgü:, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 133.
47 Atatürk, Nutuk-, I, s. 411-413.
48 Atatürk, Nutuk, I, s. 412.
¿3 Atatürk, Nutuk, I, s. 417-418.
53 Atatürk, Nutuk, I, s. 419-420.
5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 31
\r
•a
51 Özgü!, Heyet-i Temsiliye'nin Ankara'daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 153.
52 Özgü!, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 154.
53 Tahsin Öztin, Mustafa Kemal’den Atatürk’e, İstanbul, 1981, s. 46-47.
54 Özgü;, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara'daki Çalışmaları (27 Aralık 1919-23 Nisan 1920), s. 156.
> 32 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9
SONUÇ
Erzurum Kongresi'nde, millî sınırlar içinde vatanın bütünlüğü ve
bölünmezliği, milletin her türlü yabana işgal ve müdahaleye karşı birlik
olarak kendini savunacağı, vatanın bağımsızlığını korumak için gerekti
ğinde kurulacak geçici bir hükümetin millî kongre tarafından seçilmesi,
kongre toplantı halinde değilse bir temsil heyetinin bu görevi yapması,
manda ve himayenin kabul edilemeyeceği, cihana ilan edilmişti. Erzu
rum'da kurulan Heyet-i Temsiliye incelediğimiz dönemdeki siyasi ge
lişmelerde karar mekanizması olarak görev yapan kuruluşun çekirdeği
ni oluşturmuştur. Sivas Kongresinde, Erzurum'da alman kararlar kabul
edilerek genelleştirilmişti. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri
birleştirilerek Mondros Mütarekesi imza edildiği zamanki hudutlarımız
esas kabul edildi. Bu kongrede Osmanlı Hükümeti'nin de millî iradeye
dayanması gerektiği, aksi takdirde böyle bir hükümet heyetinin kararla
rının kabul edilemeyeceği Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemi
yeti adı ile milleti birleştiren bir hareketin yurdun geleceğine hâkim ol
maya başladığı, alman kararları yürütmek yetkisinin kongrece, Heyet-i
Temsiliye'ye verilmesi kabul ve ilan edildi.
Sivas Kongresi dağıldıktan sonra Heyet-i Temsiliye Sivas'ta çalışma
larını devam ettirerek İstanbul Hükümeti'nin başa çıkamadığı çeşitli
KAYNAKÇA
Kitaplar
-ARIBURNU, Kemal, Sivas Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1997.
-ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk, I-Ü-III, İstanbul, 1973.
-BAYKAL, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararlan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Anka
ra, 1989.
-BELEN, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1983.
-BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Atatürk Anadolu'da (1919-1921), I, Ankara, 1959.
-CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Haüraları, İstanbul, 1955.
-CEBESOY, Ali Fuad, Moskova Hatıralan, İstanbul, 1955. •
-DURSUNOĞLU, Cevad, Millî Mücadele'de Erzurum, Ankara, 1946.
-DURU, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye'nin Kurtuluş Yılları, İstanbul, 1978.
-ERENDİL, Muzaffer, Çok Yönlü Lider Atatürk, Ankara, 1986.
-GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, Ankara, 1968.
-GÖKBİLGİıN, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken, Ankara, 1959.
-İĞDEMİR, Uluğ, Sivas Kongresi Tutanaklan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,
1975.
-JAESCHKE, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara, 1970.
-KANSU, Mazhar Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, I-U, Türk
Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.
-KARABEKİR, Kâzım, İstiklâl Harbimizin Esasları, İstanbul, 1967.
-KARABEKİR, Kâzım, İstiklâl Harbimiz, İstanbul, 1988.
-KTEZIOĞLU, Fahrettin, Bütünü İle Erzurum Kongresi, T. C. Ziraat Bankası Yayını, i,
Ankara, 1993.
-KOCATURK, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938),
Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983.
-ORAL, Fuat Süreyya, Türk Basın Tarihi, II, Ankara, 1973.
-ÖZALP, Kâzım, Millî Mücadele Hatıralan, 1919-1922,1, Ankara, 1971
-ÖZGÜL, M. Cemil, Heyet-i Temsiliye'nin Ankara'daki Çalışmalan (27 Aralık 1919-23
Nisan 1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
-ÖZTİN, Talisin, Mustafa Kemal'den Atatürk'e, İstanbul, 1981.
-SARTHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,
1984.
Makale ve Dergiler
-AKBULUT, Dursun Ali, "Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti", Atatürk İlke ve İnkılâp-
lan Tarihi Ens. Dergisi, 1/4,1990.
-Ahmet MUMCU, "Misak-ı Millî ve Anayasamız", Atatürk Araşürma Dergisi, I, Sayı:3,
Ankara, 1985.
-Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 15, Belge. 388.
-Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 22, Belge 53-55.
-Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 23, (Mart 1958), Belge No: 578.
-Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 40.