Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Dirigida por:
Dra. Dª. Marina Gisbert Grifo
Tutora:
Dra. Dª. Ana Castelló Ponce
Valencia, 2015.
Departament de Medicina Preventiva i Salud Pública, Ciències de
l’Alimentació, Toxicología i Medicina Legal. Facultat de Medicina i Odontologia.
Universitat de València
Programa: Medicina Legal i Salut Pública
Dirigida por:
Dra. Dª. Marina Gisbert Grifo
Tutora:
Dra. Dª. Ana Castelló Ponce
Valencia, 2015.
Departament de Medicina Preventiva i Salud Pública, Ciències de
l’Alimentació, Toxicología i Medicina Legal. Facultat de Medicina i Odontologia.
Universitat de València.
Programa: Medicina Legal i Salut Pública.
Dirigida por:
Dra. Dª. Marina Gisbert Grifo
Tutora:
Dra. Dª. Ana Castelló Ponce
Valencia, 2015
Unitat docent de Medicina Legal
Facultat de Medicina i Odontología
Av. Blasco Ibáñez 13, 46010 Valencia
963864165
Una vez redactada, ha sido revisada y la encuentro conforme para que sea
presentada ante la Comisión de expertos que se designe para aspirar al título de
Doctor, autorizando por ello su defensa.
Fdo.: M. Gisbert
AGRADECIMIENTOS.
No existen palabras con la cuales logre expresar plenamente la gratitud que siento
en estos momentos para con todos y cada una de las personas e instituciones que
me han colaborado a cumplir uno de mis sueños, en este instante hecho realidad,
plasmado en mi tesis doctoral.
A mis padres, por su gran amor, sus enseñanzas, por cada palabra de aliento en el
justo momento, por su apoyo incondicional en cada uno de mis proyectos sin
importar su relevancia.
Y por último y por ello no menos importante a José Francisco, por estar de forma
silenciosa siempre ahí, con su amor, paciencia y apoyo en el momento más
oportuno.
I
A mis PADRES, gracias a ustedes soy lo que soy.
III
RESUMEN
En el área de la salud siempre hay constantes cambios que no solo involucran el
componente científico, tecnológico o de sus organizaciones sanitarias, sino que
también influyen en un área fundamental, como es el ético legal.
Desafortunadamente, en este ámbito, no se le ha dado la importancia que requiere
a una buena herramienta de trabajo como es el Consentimiento Informado (CI), que
no es usada adecuadamente o es una desconocida.
El objetivo de este estudio es evaluar el grado de conocimiento y percepción de los
profesionales de la salud oral acerca del CI y su aplicación en el actuar clínico, así
como evaluar la opinión y la valoración que hace el paciente referente al CI.
Se contó con una muestra de 111 profesionales de la salud oral colegiados y en
ejercicio profesional y de una segunda muestra de 110 pacientes mayores de edad
atendidos en un una clínica dental de asistencia sanitaria privada en la Comunidad
Valenciana. Para cada una de ellas se elaboró una encuesta anónima y
posteriormente se realizó un estudio descriptivo.
De acuerdo a los datos obtenidos se observó cómo la aplicación del CI es alta por
parte de los profesionales así como en la muestra de pacientes.
Si bien la información se da generalmente de forma verbal y escrita, hay divergencia
de opiniones por parte de los profesionales y pacientes en lo referente al CI en
determinados aspectos: los primeros lo ven como un mecanismo de defensa legal, y
por ello, se da excesiva información y de difícil comprensión. Los segundos no
tienen claro qué beneficio les aporta y piensan que lo entienden suficientemente
aunque, en algunos procedimientos, consideran necesario recibir más información y
con un lenguaje menos técnico. Por otra parte, desconocen su derecho a revocar el
CI y se percibe el deseo de recibir información con un tiempo prudente antes del
procedimiento.
Se reconoce la importancia del CI, pero se continúa actuando bajo un paternalismo
encubierto. Los profesionales requieren reforzar los conocimientos y mejorar su
comunicación con los pacientes. Las Universidades y los Colegios Profesionales de
Odontólogos deben involucrarse más en el proceso de concienciación acerca del CI.
Así mismo, a los pacientes se les debe dar la educación necesaria referente no solo
a sus derechos sino a sus deberes en lo referente a la toma de decisiones para así
implicarlos de manera activa.
V
SUMMARY
In the area of health there is always constant changes that not only involve scientific,
technological or healthcare organizations but is also influenced in key areas, such as
legal ethics.
Unfortunately, in this area, it has not been given the importance it demands as a
good work tool like Informed Consent (IC), which is not properly used or is unknown.
The aim of this study is to evaluate the level of knowledge and awareness of oral
health professionals about IC and its application in clinical procedures and to
evaluate the opinion and assessment of patients with reference to IC.
It identified samples of 111 professionals in oral health and collegiate practices and a
second batch of samples of 110 elderly patients treated at private dental clinic in
Valencia. For each of them an anonymous survey was prepared and subsequently a
descriptive study.
According to the data obtained the application of IC was observed to be high in both
the professional and patient samples.
While the information is usually given verbally and in writing, there is divergence of
opinion on the part of professionals and patients regarding the IC in certain aspects:
the first view it as a legal defense mechanism, and therefore is given excessive
information and difficult to understand. The second benefit not clear that gives them
and think they understand enough although in some procedures, considered
necessary to receive more information and less technical language. Furthermore
they are not aware of their right to revoke the IC and the desire to receive a timely
information before the procedure is perceived.
The importance of the IC is recognized but continue acting under covert paternalism.
They require professionals enhance knowledge and improve their communication
with patients. Universities and professional associations of dentists should be
involved in the process of awareness of the IC. Also, patients must be given the
necessary education concerning not only their rights but also their duties in relation
to decision-making in order to involve them actively.
VI
RESUM
VII
ÍNDICE
Índice General.
1. INTRODUCCIÓN. ..................................................................................................3
1.1 Contexto histórico. .............................................................................................4
1.2 El Consentimiento Informado en España. .......................................................14
1.2.1 Antecedentes legislativos ..........................................................................14
1.3 Consentimiento informado en Salud. ...............................................................37
1.3.1 Concepto. ..................................................................................................37
1.3.2 Elementos básicos de la teoría del CI .......................................................40
1.4 Tipos de CI.......................................................................................................53
1.5 Excepciones al CI y consentimiento por representación. ................................54
2. OBJETIVOS. ....................................................................................................57
2.1 Objetivos fundamentales: .............................................................................59
2.2 Objetivos secundarios: .................................................................................59
2.2.1 Respecto al profesional de la salud oral: ..................................................59
2.2.2 En lo referente al paciente. .......................................................................59
3. MATERIAL Y METODOLOGÍA: .......................................................................61
3.1 Material. ........................................................................................................63
3.2 Metodología. .................................................................................................64
3.2.1 Lugar. .....................................................................................................65
3.2.2 Sujetos de estudio. ................................................................................65
3.2.3 Tamaño de la muestra. ..........................................................................65
3.2.4 Procedimiento del muestreo. .................................................................66
3.2.5 Fecha de realización. .............................................................................66
3.2.6 Tratamiento estadístico realizado. .........................................................66
4. RESULTADOS Y DISCUSIÓN. .......................................................................69
4.1 RESULTADOS PARA LA MUESTRA DE ODONTOLOGOS. ......................71
4.1.1 Edad de los profesionales, años de experiencia y género. ...................71
4.1.2 Grado y protocolo de aplicación del CI. .................................................72
4.1.3 Opiniones sobre el formulario de CI. .....................................................80
4.1.4 Percepción y conocimiento del CI..........................................................90
4.1.5 Procedimientos que se realizan en la actividad clínica:.........................94
4.1.6 Género y Tiempo de experiencia de los profesionales. .......................101
4.2 RESULTADOS PARA LA MUESTRA DE PACIENTES. ............................107
4.2.1 Edad de los pacientes y Género. .........................................................107
IX
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
X
ÍNDICE
Índice de Tablas.
XI
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Índice de Gráficos.
XII
ÍNDICE
XIII
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
XIV
INTRODUCCIÓN
INTRODUCCIÓN
1. INTRODUCCIÓN.
3
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Contexto histórico.
Los primeros textos médicos aparecen en las culturas que crearon la escritura,
en especial en el Egipto de los faraones y la antigua Mesopotamia. Son las
llamadas culturas arcaicas a las cuales también pertenecieron otras como las
del Próximo Oriente (hitita, fenicia, hebrea, etc.), algunas europeas (etrusca),
las más desarrolladas de la América precolombina (maya, azteca, inca) y
varias existentes en la India, China y Grecia en períodos anteriores a la
aparición de sus culturas clásicas. En casi todas existieron varios tipos de
sanadores muy diferenciados y hubo un desarrollo notable en las prácticas
curativas y anotación de observaciones correctas sobre las enfermedades. La
medicina no llega a tener una base racional y sigue apoyando las creencias
mágico-religiosas. En el Egipto de los faraones existían diferentes clases de
sanadores que se encargaban de atender a los enfermos: los pertenecientes a
la clase eclesiástica, como los sacerdotes de Sekhmet/Sejemet (la diosa de la
4
INTRODUCCIÓN
misericordia y de la salud) o de Thot y los que tenían títulos laicos, cada uno
especializado en un área determinada. Así se distinguían:
Los textos médicos están escritos sobre rollos de papiro; de los que se
conservan, los más importantes son los siguientes:
5
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Las medicinas clásicas india y china has persistido hasta la actualidad en sus
países de origen conviviendo con otros sistemas médicos, entre ellos la
medicina científica moderna europea. Estas medicinas reúnen una gran
cantidad de observaciones sobre el organismo humano, sus enfermedades y
su tratamiento. En las interpretaciones no usan un método riguroso
experimental, sino especulaciones de tipo filosófico, relegando a un segundo
plano los elementos mágico-religiosos. La medicina clásica india aportó
importantes observaciones relativas a las enfermedades como son la
presencia de azúcar en la orina de los diabéticos, la relación entre el paludismo
y determinados mosquitos, los signos clínicos de las fracturas, etc. En el
tratamiento medicamentoso, destacaba el uso de plantas curativas y el uso de
anestesia por sugestión. En lo referente a la salud y a la enfermedad, las
doctrinas chinas conceden gran importancia a la relación entre dos principios
opuestos: el Yin (reposo) que es lo femenino, la tierra, la luna, la noche, la
sombra, la quietud, lo descendente, lo movedizo, lo frío, lo blando y el Yang
(movimiento) que es lo masculino, el cielo, el sol, el día, la luz, la actividad, lo
ascendente, lo caliente, lo duro. Desarrollaron la exploración de los enfermos y
en el tratamiento emplearon remedios minerales, como derivados del arsénico
y el mercurio en enfermedades de la piel, del hierro en las anemias, etc. Se les
debe la invención de la variolización, la cual no fue conocida y practicada por
los europeos hasta el siglo XVIII.
6
INTRODUCCIÓN
7
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
8
INTRODUCCIÓN
Los casos Mohr vs. Williams (1905), Pratt vs. Davis (1906), Rolater vs. Strain
(1913) y, sobre todo, Schloendorff vs. Society of New York Hospitals (1914)
serán los primeros en plantear el derecho de los pacientes a ser consultados
respecto a lo que va a hacerse con ellos. La idea de autonomía de los sujetos
inicia el camino de la exigencia en la información y el derecho a decidir una vez
se está informado de los riesgos.
- 1957: Caso Salgo vs. Leland Stanford Jr. University Borard Trustees.
Se introduce la expresión consentimiento informado en la jurisprudencia
norteamericana. En la sentencia el juez Bray señalaba: “Un médico viola su
deber hacia su paciente y es sujeto de responsabilidades si no se
proporciona cualquier dato que sea necesario para formar la base de un
consentimiento inteligente del paciente al tratamiento propuesto… En la
discusión de los riesgos de debe emplear una cierta dosis de discreción
consistente con la completa revelación de los hechos que es necesaria
para un Consentimiento Informado”. A partir de este momento se establece
que no es posible que un paciente emita un consentimiento realmente
válido a un determinado procedimiento diagnóstico o terapéutico si no ha
recibido cierta cantidad de información sobre ese procedimiento, de tal
manera que pueda tomar una decisión consciente y libre.
9
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
10
INTRODUCCIÓN
- 1978: Publicación del Informe Belmont for National Commission for the
Protecction of Human Subject of Biomedical and Behavioral Sciences
(USA) 974-1798. Es una guía de los criterios éticos para la investigación en
seres humanos, en concreto con niños.
11
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
los riesgos del procedimiento supone una seria amenaza psicológica para
el paciente por lo que está médicamente contraindicado. El comportamiento
social correcto no es compatible con la visión paternalista de que el médico
puede permanecer en silencio porque si divulga la información ello puede
llevar al paciente a rechazar el tratamiento necesario. Los pacientes
razonables e informados no necesariamente tienen que actuar
uniformemente, incluso en circunstancias similares, a la hora de aceptar o
rechazar tratamientos”. Con esta declaración se eleva el respeto al
consentimiento informado a la categoría de obligación ética profesional
ineludible.
12
INTRODUCCIÓN
Todos estos factores, cada uno por medios diferentes, se han proyectado en
una misma dirección: la necesidad de reconocer a los pacientes como seres
autónomos, capaces de tomar sus propias decisiones en todo aquello que les
afecte. Este principio de autonomía, según referencia Simón Lorda10,23, lo
describe de una forma adecuada Stuart Mill que dice: “Ningún hombre puede,
en buena lid, ser obligado a actuar o abstenerse de hacerlo, porque de esa
actuación o abstención haya de derivarse un bien para él, porque ello ha de
hacer más dichoso, o porque, en opinión de los demás, hacerlo sea prudente o
justo. Éstas son buenas razones para discutir con él para convencerle o para
suplicarle, pero no para obligarle a causarle daño alguno si obra de modo
diferente a nuestros deseos. Para que esta coacción fuese justificable, sería
necesario que la conducta de este hombre tuviese por objeto el perjuicio de
otro. Para ello aquello que no le atañe más que a él, su independencia es, de
hecho, absoluta. Sobre sí mismo, sobre su cuerpo y su espíritu, el individuo es
soberano”.
A raíz de la resolución del caso Schloendroff vs. Society of New York Hospitals,
se formó en los Estados Unidos de América un importante y copioso cuerpo
jurisprudencial, precursor en gran parte del alcance de esta problemática, que
marcó las diversas etapas que han presidido el desarrollo del consentimiento
informado, hasta adquirir las actuales características, y que podemos sintetizar
en las cuatro siguientes5,24:
13
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
14
INTRODUCCIÓN
Art. 9.2 “Las normas relativas a los derechos fundamentales y a las libertades
que la Constitución reconoce se interpretan de conformidad con la Declaración
Universal de los Derechos Humanos y los tratados y acuerdos internacionales
sobre las mismas materias ratificadas por España”.
Art. 10.1 “La dignidad de la persona, los derechos inviolables que le son
inherentes, el libre desarrollo de la personalidad, el respeto a la ley y a los
derechos de los demás son fundamento del orden político y de la paz social”.
Art. 15 “Todos tienen derecho a la vida y a la integridad física y moral, sin que,
en ningún caso, puedan ser sometidos a tortura ni a penas o tratos inhumanos
o degradantes. Queda abolida la pena de muerte, salvo lo que puedan
disponer las leyes penales militares para tiempos de guerra”.
15
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Art. 43.2 “Compete a los poderes públicos organizar y tutelar la salud pública a
través de medidas preventivas y de las prestaciones y servicios necesarios. La
ley establecerá los derechos y deberes de todos al respecto”.
16
INTRODUCCIÓN
17
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
18
INTRODUCCIÓN
19
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
20
INTRODUCCIÓN
la esencia de la misma. Así mismo cabe recalcar que constituye una obligación
de las Comunidades Autónomas el desarrollo y ejecución de gran parte de sus
preceptos.
21
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
22
INTRODUCCIÓN
23
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
24
INTRODUCCIÓN
25
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
26
INTRODUCCIÓN
27
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
28
INTRODUCCIÓN
29
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
30
INTRODUCCIÓN
31
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
32
INTRODUCCIÓN
33
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
34
INTRODUCCIÓN
12.2: El médico respetará el rechazo del paciente, total o parcial, a una prueba
diagnóstica o a un tratamiento. Deberá informarle de manera comprensible y
precisa de las consecuencias que puedan derivarse de persistir en su negativa,
dejando constancia de ello en la historia clínica.
12.3: Si el paciente exigiere del médico un procedimiento que éste, por razones
científicas o éticas, juzgase inadecuado o inaceptable, el médico, tras
informarle debidamente, quedará dispenso de actuar.
35
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
36
INTRODUCCIÓN
37
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Julio C. Galán Cortés5 tiene un concepto muy particular del CI: “un presupuesto
de la lex artis y, por lo tanto, un acto clínico, cuyo incumplimiento puede
generar responsabilidad. Es una de las máximas aportaciones que el derecho
ha realizado a la medicina. Es un derecho humano primario y a la vez una
exigencia ética y legal para el médico”.
Villanueva Cañada91 lo define como: “un derecho del paciente y el médico tiene
el deber de informar; se plasma en un documento que servirá para demostrar
que el enfermo fue informado del objeto de la intervención, asumió el riesgo
general de la medicina y se involucró en la toma de decisión, haciéndose
coparticipe de la incertidumbre de resultados”.
Cada uno de estos conceptos y las aportaciones realizados por otros autores
nos ayudan a tener un concepto diferente y más cercano a lo que sería una
visión integral e ideal de lo que es el CI, y no verlo simplemente como un
requisito legal que hay que cumplir en aras de una práctica de atención
sanitaria defensiva.
38
INTRODUCCIÓN
39
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
40
INTRODUCCIÓN
También se han establecido los llamados vicios del consentimiento, ellos son:
1.1.3.2 Información.
41
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
42
INT
TRO
ODUC
CCIÓ
ÓN
- nfo
In orm
mac ción
n prop
p porrcio onaadaa a parp rtic
cipaanttes pa ara
a obt
o tene er ell C
CI een unna
nve
in estiiga
ació
ón bio
b omé édiica::
• Pro
P opó ósito
o de
d lal inve
i esttiga ació
ón..
• Dur
D rac ción
n de
d laa innveestiiga
ació
ón.
• Apr
A rob bacción
n étticaa de
d la a in
nveestiiga
ació
ón.
• Der
D rec choos y ob blig
gaccionness d
del par
p rtic
cipaantte
• Alte
A ernativvas s de
d trat
t tam miennto
o.
• Dol
D lore es, mole o as inc
estiias y otra com mod did
daddes po osib
bles
s.
• Rie
R esgos..
• Adv
A verrtennciaas y rest
r tricccio
onees sob
s bre e la ac
ctivvida
ad del
d l paartiicip
pan
nte..
• Con
C ntinnuaar el
e con
c ntro ol del
d par
p rtic
cipaantte e
en cas
c so dee su
usppennsió ón del
d l en
nsa
ayo
o.
• Fue
F enttes ad dicioona ale
es de
d info
i form
macció ón.
• Con
C nfiddennciaalid
dad d”.
Es reeco
ome dab
end ble re
ealizar doc
d cummenntos esp
e pec coss seg
cífic s gún el proc
p ced dim
mien o a
nto
aplica
ar y,
y en
e alg
gun
nass occas ness e
sion es aco
a onsseja
able a pres
e la p sen ncia
adde un tes go en el
stig
moomeentto de
d suminisstra
ar la nformación
a in n.
Co dicio
ond es a ttener en cu
one nta al mo
uen omento d
de da
ar la nformacción
a in n:
1.1
1.3..2.1
1 ¿Cu
¿ uán
nta
a in
nfo
orm
mac
ció
ón d
darr?
Se nforrma
e in á so
ará obrre el d gnósttico
e dia o, el p onó
e pro ósticco,, la p sibiilidades terrap
as pos péu cas
utic
de la en nfe medad y loss riiesgos m
erm más imp porrtan
ntess de
d las s med
m dida as terrap
péu cas
utic
pro
opuuesstass. Es im
mpo ortaantte dar a may
d r la m yorr ca ad de
anttida nform
e in maciónn pposiblee, en
e
fun
ncióón dee cad
c a pac cie e, de
ente d un na forrma ssimmplee, suficiiente, in
nteligib
ble
e, le
eall y
43
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
1.3..2.2
1.1 2 ¿Qu
¿ uié
én de
ebe
e da
ar la infforma
ación
n?
Po o ta
or lo antto deb
d be quueddar claaro
o que qu nd
uien deb
be dar la nformación
a in n all pa
acientte,
ya se ea dee form
f ma v bal y//o esscriita, para
a verb p a la obten ón de
nció el conse enttimien
nto
info mad
orm do ess qu
uien in
ndiique la
a prue
p eba y vaya a rea
a y/o r alizar la téc
t cnic
ca al
a pac
p cientee.
El prrofeesio
onaal d
debbe se édicco--Es
er Mé stom
maatólogo o Lic
L enc
cia o en Od
ado ntología,
Odon
insscrito en el co
orre pondie
esp e Col
ente C egio pro
p ofessional.
En acio
n situa onees donde se
s rea
alicce u un tra mie
atam ento m ltid
o mu ciplina
disc o, quie
ario q en tiene el
deber de
d infoorm
marr es e pro
e el p ofessioonal trrata
antte o en
e su de efe o un
ecto u mie emmbroo del
d
equip
po que, en n este
e caso
o, faccilittará
á la nfo
a in orm
macción p pia
n prop a y esspeecíffica d su
a de
cam
mp d ac
po de ctua
ació
ón..
No
o de e in
ebe nformar el per
p rso al aux
ona a iliar o su
uba
alte o.
erno
1.1
1.3..2.3
3 ¿A
¿ qu
uién se
s de
ebe
e da
ar la infform
maación
n?
44
INT ODUC
TRO ÓN
CCIÓ
decission
ness. Si
S existiese u a disc
e una d cre epa
ancia en e lo
ntre os paadre
es o rep ese
pre enta
anttes
leg
gale s ell juez a qui
es, es q ien e le
n se e attrib
buy a fa
ye la acu ad de de
ulta ecid
dir.
1.3..2.4
1.1 4 ¿Có
¿ ómmo se de
ebe
e dar
d la inforrmación
n?
Coomoo reg
r la ge eneeral la nforrma
a in aciión y el CI ses rea
r aliz án de
zará e fo
ormma graaduuall y
verrba
al. Cuuanndoo see da
d la info ormmaccióón ver
v rbaalmente el lenngu e ple
e em
uaje ead
do debe
adecu uarrse
e a lass ca
araacte
erís cass de
stic e cad p ciente
c da pac e, a suu eda
e ad, a sus nivvel cultural
y a su u cap
c paccidaad de e co omp ensión
pre n. La in orm
nfo mac n esc
ción e crita po á esttar
odrá
pre
edeetermina adaa, en
e térrmiinoos gen
g nerralees, y pa zarr cuando se
culariz
artic s co onsideere
necessarrio. Ess im
mpporttan
nte yaa seea de e fo ma vverrba
orm al y/o
y es scrita, us
sarr un
n le
eng
gua aje
cla
aro,, co
onccre
eto y com
c mp prennsible
e, ccommo pa arte
e de u pro
e un eso
oce o cuyo o etivvo es la
o obje
commppren nsión dee la nfo
a in mación
orm n po or parte
e deel pac
p ciennte
e coommo aayuuda
ap para
a to
ommar
una ddeccisió
ón.
Si po or algu
a una a ccirc
cunsta cia no
anc e pud
o se p diesse da a info
ar la macción
orm n en
e un mom mennto
detterrmin nad
do,, e
es aconssejjab ble deejarr con
c nsta
anccia enn la hisstorria clínic e las
ca de
circcunnsttancia
as pporr las cua
c aless no h
ha sid p sible, sin
do pos n perjuiccio de ue pueda ser
e qu s
faccilitadaa en
e otro
o o mom
m me ento
o.
La Le ey Ge eral de San
ene S niddadd23,227,330,311 exxige q
que a in
e la nfo
orm n sea es
macción scrita an
nte
inteervven ón quirúrgica,, proc
nció ceddim mien nto diagnóstic co o ter
t apééuttico
o in asivvo o en
nva
loss caaso d en
os de nsayos s clín
c ico os sin
s intteré és terrap
péutico p ticu
o part ularr para ujeto de
a el su d
la exp
e perrim
mentacción n y, e gen
y en g nerral, sie emmpre eq
quee see lle en a cab
eve c bo pro edim
oce mieenttos
que ccon nlleven
n riies
sgoos rele
r eva antees para la sal s ud.
Caabe eco
e re ar, co
orda omo o se des
d scriibió
ó ante
a erioormmennte, que la Le ey B sica reg
Bás r ulaadoora
de la Auto onoomíía del paciiennte enn el artíc
a culo 8 dice: “E
o 8.2 El con enttimien
nse nto seerá
verrbaal por
p reg gla
a ge
eneera
al. Sin
S n em
mb barggo, se
e presstarrá po
p r escr
e rito n lo
o en os sig
guie
enttes
cassoss: intterv
vennció
ón qu uirú
úrg
gica
a, pro oceediimie
enttos
s diag
d gnó os y terrap
ósttico péuutic
cos
invvassorees y, enn ge
eneera
al, apl
a lica
acióón dee procceddim
mien q e ssuponen rie
ntos que esggosso
incconnveenie
entees dee noto
oria
a y prrevi ble re
visib epeercu
usióón ne
egaativva ssob
bre
e la
a sa
alud del
d
p cie
pa entee”.
1.1
1.3..2.5
5 Car
C rac
cterís
stic
cas
s de
el do
d cume de CII 10,11, 28,101,1055-116.
entto d
Es im orta
mpo antte rres
saltar que den o de
d ntro s fu
d las unc ness bás
cion b ica de loss fo
as d orm
mularios
se en
ncu an los sig
uentra guie s:
enttes
- Orienta
O ar el
e p
pro
oceso de nforrma
e in ación y de ebate sobre a med
e la m didaa diag
d gnóósttica
ao
te
erappéuuticca prroppuestaa al
a pa ente
acie e, prroccesoo que cu a cua
ulmina c anddo és ste
au ónoma
utó amentte de de si accep
ecid pta o reccha azaa la m did
a me s un
da. Es u me ediio de
d
appoyyo para la tran
t nsmmissión d la info
n de orm macciónn.
- Se vir com
erv c mo reegisstro e que
o de q e esse pro
oce esoo see ha rea
r lizaadoo.
- Faacilita ap
ar la prottecció
ón legal del
d l sa
anittario.
45
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
46
INTRODUCCIÓN
Además algunos autores sugieren dos apartados más, que aunque no son
obligatorios, es recomendable que figuren en los documentos del CI en
algunos casos:
47
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
1.1
1.3..2.6
6 Err
E ore
es fre
ecu
uen
nte
es.
De
e te o.
exto
- Te niciism
ecn mo: es s de
d gra an uttilid
dadd ha
aceer lee
er los
l s do ocuum
men s por
ntos p pe sonas
ers
ajenas al áre ea de e la sa
aludd para
p a ver si son
s n commprrens bless.
sib
- OOmissioonees: e n da
el no ar in orm
nfo macción n po
or con
c nsidderrarrla obv
o via.
- Exxceesivvo deetallle: su
uelee gen
g nera ar pre
eoccup
pac n y an
ción nsiedaad o, enn su
s ddeffectto,
ejar co
de osaas releva anttes
s dee la
adoo.
De cedimien
e prroc nto..
- QQue no o sea
s a da adoo por
p r un n prof
p fession
nal ca apaacittad p ra aclara
do par ar dudas y ello
e
se
ea rep esenta
pre vo par
ativ p ra ele pac nte.
p cien
- MMom men orm
nto, fo ma y lu ugaar inadecua ado
os.
- Fa a de tiem
alta mpo o para p nsar o co
p a pen onssulttarlo con
c n la amilia..
a fa
- No dard po osibbilid
dadd de
d cam
c mbiar de pinión
e op n.
- No dard otrass allterrna as..
ativa
- Cons sen mie
ntim entoos glo
oba aless o en
n blan
b ncoo no o son
s vá dos.
álid
48
INTRODUCCIÓN
49
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
El prooceesoo de
d e eva uación
alu n supoonee dec bre la de
d cidiir ssob sió
ecis ón d aciente. Una
del pa
buena a eva
e alua ón clíínicca debe tener en
ació c enta dife
e cue d erentees val es –a
v lore autoonoomía,
raccion ad y be
nallida ene eficcencia
a– qu ue enn algu
a una as occas ness p
sion pue
ede
en en ntra
ar en
e
connflicto E imp
o. Es porrtan
nte ue loss pa
e qu acientess seean
n libre p ra det
es par d term
minnarr su
u proppio
destinno y es s im
mpo ortaantte señalarr quue un na de sión no
ecis n pu ued de se
er rec
r cha da
azad
porqu ue difiiera
adde lo que
q e ottrass pers
p son nass co
onssideraan ind
dicaadoo.
124
4
ura 1. Diag
Figu stico
D gnós o de apaccida
e ca Tom
ad (T e Siimón Lo
mad o de orda
a )
50
INTRODUCCIÓN
La Ley 41/2002 otorga la función de evaluar sólo al médico ya sea “el médico
que asiste al paciente” o a su “médico responsable” y no puede ser ejercida por
otro tipo de profesionales sanitarios, como enfermeros o psicólogos clínicos. El
médico puede solicitar que el paciente sea evaluado por otro especialista,
médico o no, los cuales sólo tienen una función pericial. Pero la decisión final
de si el paciente está capacitado o no siempre será del médico responsable.
51
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Categoría Criterios
52
INTRODUCCIÓN
Tipos de CI.
Dependiendo de la situación, el paciente va a poder dar su consentimiento
para determinado procedimiento de varias formas:
53
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
54
INTRODUCCIÓN
Las situaciones clínicas en que puede ser realmente aplicada esta excepción
no son tan frecuentes como puede pensarse por lo que debe ser justificada y
en el área de odontología se podría decir que nunca o casi nunca se aplicaría.
55
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
como parte importante de un proceso que debe ser gradual y continuo, por
medio del cual ayuda a mejorar la relación profesional-paciente y se respetan
los derechos de éste. Además del aspecto legal se observa cómo cada día se
le da más relevancia al componente bioético que constituye un componente
fundamental en el proceso del CI con sus cuatro principios: autonomía,
beneficencia, no maleficencia y justicia, los cuales se han convertido en el eje
central de la bioética clínica. Todo esto, a corto o largo plazo, forma parte de
las medidas que podemos usar para prevenir la demanda o limitar sus
consecuencias e incentivar a mejorar la deteriorada confianza del paciente en
el profesional sanitario.
56
OBJETIVOS
OBJETIVOS
2. OBJETIVOS.
Objetivos fundamentales:
- Con respecto a los profesionales del área de la salud oral, establecer qué
grado de concienciación tienen sobre la importancia de la obtención del
documento de CI como una herramienta de trabajo y no como un
mecanismo de defensa legal.
Objetivos secundarios:
2.1.1 Respecto al profesional de la salud oral:
59
MATERIAL Y METODOLOGÍA
MATERIAL Y METODOLOGÍA
3. MATERIAL Y METODOLOGÍA:
Material.
63
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
- Género.
- Edad.
- Tiempo de su última visita al odontólogo.
- Procedimientos realizados.
- Si se explica en qué consiste el tratamiento a realizar.
- Por quién es dada la información.
- Forma de recibir la información.
- En caso de haber recibido la información en un documento escrito, cómo es
su contenido.
- Quién y cuándo le ha entregado el documento con la información.
- Si se explica en el documento las diferentes alternativas, beneficios, riesgos
o complicaciones del tratamiento a realizar.
- Si se presenta alguna duda respecto al tratamiento a realizar.
- En caso de tener dudas, ¿por quién o cómo fueron aclaradas?
- Si hay consciencia de que en el trascurso del tratamiento se tiene la
oportunidad de revocar la autorización firmada en lo referente a su
realización.
- Si cree que el firmar el documento donde autoriza la realización del
tratamiento le da algún beneficio o garantía.
Metodología.
64
MATERIAL Y METODOLOGÍA
3.1.1 Lugar.
La muestra se ha aplicado en la Comunidad Valenciana. En lo referente a la
muestra de profesionales de la salud oral, se contó con la colaboración de
profesionales que laboran en diferentes lugares de la Comunidad como:
Alaquás, Aldaia, Benifaió, Buñol, Castellón, Catarroja, Valencia, Vinaroz,
Torrente, Xirivella. Y para la muestra de pacientes la encuesta fue realizada
concretamente en la población de Catarroja, localidad cercana a la ciudad de
Valencia.
65
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
3 1.4 Pro
3.1 P oce
edim
mie
ento de
el mue
m esttre
eo.
Se ealizarron
e re n enntre
eviista p rso
as per onaales
s pa a la
ara a en ega
ntre d la
a de e cue
l enc esta
a y,
y mmientrras
en alggun
noss caso os,, fu
uero
on dilige
encciad
das ne
s en el mom
m mentoo, en o ros fue
e otro ero dejadas
on d
p sterriorrme
y pos r ogida
entte rec as.
3 1.5 Fec
3.1 F cha
a de rea
r alizzac
ción
n.
De
e junio
o de
e 201
2 0 a ene e 20
e ero de 1.
011
3 1.6 Tra
3.1 T tam
mie
entto esttad
dís
stic
co rrea
aliz
zad
do.
3 1.6..1 An
3.1 nállisiis Des
D scrip
ptiv
vo.
Coontiiene lo
os esstad
dísttico
os bás siccos de e la
as var
v riabbless conttinuuass y orrdin
nalees (media,
desviiaciónn está
e ánd darr, mín
m nim mo, m máx ximo y me ediaanaa) as c mo frrecuenciias y
sí com
porceentaaje
es par
p ra las ca górrica
ateg as. Laas tab
t blass crruz
zadas respo ondden n a la
as d
disttinttas
rela
aciion
nes dee in
nterrés
s paaraa la invvesstig
gac n.
ción
3 1.6..2 An
3.1 nállisiis Biv
B varrian
nte
e.
Se ntie
e en end
de el
e ccon
njunto e con
o de c ntraaste
es esttad
dísttico
os que
q e im
mplica
an do
os var
v iab sy
bles
son
nnnec
cesarios paara resspo derr a los
ond s ob etivo
bje os plaantteados.
3 1.6..2.1
3.1 1 Pru
P ueb
ba de C 2 de
e Chi d dep
d pen
ndencia Chi2)..
a (C
Se za par
e uttiliz p ra cconntraastar la de
d pen ndeenccia en
ntre
e dos va able
aria es de tip c tegórico
po cat
sie
emp pre e quue la fre
ecuuenciaa poor cellda
a no s a inferriorr a 5 en
o sea e má ás de % de las
el 33%
cellda
as. En ste
n es e ottro caaso, see emp
e ple earíían
n co
orre
ecccion a ecuadas co
s ade
nes omoo el
e teest
de Fisher. Se ea apliica, por
p eje em
mploo, par
p ra con
c ntra
asttar si un na det
d term
minnadda op ón
pinió
resspe
ecto o al
a con
c nte do de
enid el con
c nse entiimientto de
epeend de de qu ue el od dontó go lo
ólog
percibba o non como nstrrum
o in mennto e prottecc
o de ció
ón legaal.
3 1.6..2.2
3.1 2 PPru
uebba de Ma
ann
n-W
Whitney
y p
para
a dos
d s mu
ues
stra
as in
nde
epe
end
die
ente
es
(MWW)..
Se za pa
e uttiliz ara coontrasstarr si
s la disttrib
a d bución
n de
d un pa áme
ará o, cua
etro anddo menos
ord al, es
dina s o no
o la
a mis
m ma a en d s mue
e dos m esttrass in
ndeepe
end nte
dien malme
orm
es. No entee, su
aplica
ació ón es sub bsiguien nte a p probbleemaas dee apl abilida
a ica ad dee la Ch hi2. Por
P
eje
empplo o, par
p ra coontrrasstarr si e tie
s el emp po quue see ded
d dicca a la ob encción
bte n del
d
con enttimien
nse nto de
epeend d la perrce
de de epc ción e prot
n de ón del m
p teccció mo.
mism
3 1.6..2.3
3.1 3 PPru
uebba de
d Kru
K uskkall-W
Wallis para más
má de dos mu
ues
stra
as
in
ndeppen
ndie
enttes
s (K
KW
W).
Se
e u za pa
utiliz ara
a con
c ntra ar si la distrribu
asta ón de
ució el pa
arámme o, cua
etro do menos
c and
ord al, ess o n
dina no la mism
m ma a en
e má ás de e ddos
s mue s ind
m esttras i dependie
ente
es. Por
P
66
MATERIAL Y METODOLOGÍA
67
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
4. RESULTADOS Y DISCUSIÓN.
71
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
A OS DE
AÑO D EJE
ERC
CIC
CIO PRO
OFE
ESIION
NAL seggúnn GÉ
ÉNE
ERO
O.
GÉ ER
ÉNE RO
Tot
T tal Mujjer
M Hombre
om
N 111 62
2 49
Me a
edia 10
0,0 8,5
5 12
2,0
De viac
esv ción
n tíípic
ca 8
8,8 8,4
4 9
9,0
mo
Mínim ,3 ,5
5 ,3
Má mo
áximo 37
7,0 37,0
0 30
0,0
Me ana
edia a 7
7,0 6,0
0 10
0,0
Tab 13. Año
bla 1 A os de
d ejjerc o pro
cicio sional segú
ofes s ún géne
g ero.
4 1.2 Gra
4.1 G ado
o y prrotoc
colo
o de
d ap
a lica
aciión
nddel CI.
IN
NFOR
RMA NA CI
A Y RELLLEN C
N
No see requiere en
e
N NR
NS/N
mi actividad
No 3,6%
%
1,8%
%
14,4%
S
Sí
80
0,2%
Figu
ura 2. Inforrma
a y rrelle
ena CI.
INFORM
FO MAA Y RE
ELLE
ENA D CU
A DO UMEN NTOOSS DE CI
C EN
N SU
S AC
A CTIIVID
DAAD
C
CLÍÍNIC
CAA
N %
To
ota
al 1
111 1 0,0%
100 %
Si 89 0,2%
80 %
No 16 4,4%
14 %
se req
No s ere
r quie e en
n mi a ivid
m acti dad
d clíniica
a 2 1,8%
%
NS/N
NR 4 3 %
3,6%
72
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
Enn prrinccipiio, da
ado o lo vissto en
n estee prrim
mer ressultaddo, ca
abría ded
d duc cir que e
el grad
g do
de ap plic
cacciónn ees alttammen nte bu uenno,, pero
p o e estaa prim
p me era immprresiónn teend é que
dré
maatizzarlla a laa vvista
a del
d res o de
sto os ressultad
e lo doss. El n el de
E nive d ap plica
ación deel CI
C en
e
el total de la muestrra de d pro ofe ona
esio aless se
s ccifrra en
e el 80 0,2%% (Fiigura 2 y Tab
T bla
14), uun 14,4% %d dicee no hac
h cerlo, un n 1,,8%
% cree
c e que no o se equ
e re ere en
uie u activ
n su ad
vida
y un
u 3 3,6
6% no o saabee o noo reespponndee.
Efeecttiva
ame entte, yaa de ent
e tradda caabe e seeñaala
ar que
q e, cua
c and do se e anallizaa laa fo ma
orm
com mo o se
s ob btieene el CI C de el pac
p ciente e (Tabla a 15
1 y Fig gurra 3.), el gra adoo de
d
utilliza
ació
ón en n laa mod
m dallida ad esscritta alc
cannzaa caasii un 90%
9 %, lo qu ue no os permite
plaante earr alguunaas cue
c esttion s. El
nes E p proofes
sionall re
espponndee que sí ob btieenee el CI
C del
d
pacie ente
e porq
p que e asu
a ume q e de
e que ebee hac
h cerlo, pe ero ¿h sta qu
has ué puunto o sí
s lo a ca
o apli
en su ac ctiviida
ad clíínicca diaaria
a?,, ¿es
¿ s con
c nscciennte el prop ofession
nal de d qu ue la
obtten nció
ón del C CI no e sóllo un
n es u do ocume od
ento de aut
a toriizació ón firm
f mad do por partte del
d
pacie ente
e?, ¿se
¿ e puep ede c sid
e con deraar co omoo vvállido
o ele CI que actu me
ualm e los
ente
proofesioona aless dde la sa d ora
alud o al oobttien
nenn een su u ejer
e rcic cio prrofe
esio onaal?, ¿es
¿ stá
deleg gan
ndo o en e el per
p rsoonaal cola
c abo orador la a reesp
pon nsa ad de
abilida e la
a obte
o encción n del
d
CI,, pu uessto
o qu ue lo vee coom u requisitto legal que hay
mo un h y que cu umplirr y qu ue quita
tiemmp po?
? A to odas esta
e as cu uestioness in nte aré
enta é da
ar resspuues sta enn ell tra
ans urso del
scu d
análissis.
FO
ORM
MA
A EN UE SE
E QU E OBT
O TIE
ENE EL
E CII DEL
L PA
AC
CIE
ENT
TE
N %
To al
ota 111
1 0,0%
100 %
Só o ve
ólo bal
erb 8 7,2%
7 %
Só o es
ólo scrrita 20
0 8,0%
18 %
Ve bal y esc
erb e crita
a 80
0 72,,1
NS NR
S/N 3 2,7%
2 %
Tab
bla 1 Form
15.F ma en
e qque se obtiene
e el CI.
FO
ORM
MA EN
N QU
UE SE OBBTIE
ENE
E CI
100
1 0
2,1
72
75
5
% 50
0
18
8
25
5 7,,2 2,7
7
0
Sóloo verrbal Sóólo escrit
e a Veerbal y escritaa N NR
NS/
73
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
N % N % N % N %
Tabla 17. Informa y rellena documentos de CI en su actividad clínica según su experiencia profesional.
74
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
El término lex artis proviene del latín y significa “Ley del Arte” o regla de la
técnica de actuación de la profesión que se trate. Ha sido empleada para
referirse, en un cierto sentido de apreciación a si la tarea ejecutada por un
profesional es o no correcta o se ajusta o no a lo que debe hacerse129.
75
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
J.E. Vázquez131 expresa que la “lex artis”, funciona como un concepto jurídico
indeterminado, puesto que exige una actitud concreta del profesional sanitario
cuya corrección o no dependerá de haber actuado conforme a los protocolos y
normas de actuación de cada especialidad, normas que son cambiantes
conforme la Medicina y los descubrimientos científicos van avanzando. Y como
concepto indeterminado, su concreción depende del caso concreto y de las
circunstancias específicas de tiempo y lugar.
76
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
S EXP
SE E PLIC
CA AL PA
ACIE
ENTTE Y FIR A SA
RMA ABIEN
NDO
O LO
O QU
UE
HAC
CE
NS
S/NR
R
11
1,7%
%
No
o
2 1%
26,1
Sí
62
2,2%%
Figu
ura 4. Se
S expl
e lica al paci
p ente ma sabie
e y firm s end do lo ue hace
o qu e.
Enn e esto
os res sulltad
doss se
s pla anttea
a una co onttrad cció
dic ón res spe
ectto a la ca alidad y
ez de
vallide el CI
C q que e se o tien
s obt ne. Si bienn el 662% d los
% de s encu uesstados resr ponde en
que ssí exp
e plic
can n en n que c sisste el tra
q e con atamie entto, ha
ay que t er en
q e ten n cuuennta
a una
serrie dee faacttorees. Por
P un na pa artee sólo
o un 2 % independie
29,,7% ente e del
d gé éne o y
ero
años de e exp
e perrien nciaa (Ta ablas 19 9 y 202 re esppecctiva
ammen nte)), ddedicca el tieempo
necessarrio pa ara da ar una
u a infforrma ón ad
ació decuad da (TTabla 18)) do ondde se upo
e su onee que
se acclarrann duuda as y se
s exponen la as ve
entaajas y de esvven ajass de
ntaj as op
e la pcio
onees de
d
tratammieentoo pla ante eaddoss, toddo ello denttro de d un p oce
n pro eso de d de elib
bera ón
ació
connjuunto
o con
c n el paciien nte. To odo esto nos
o e n s lleva a a con
c sid dera ar quue memeno os de
d la
mittadd de los s proffesiionnalees, inten nta ob ene
bte er unu CI vá do qu
álid ue lo se ea, poorque
desafforttunnaddam men m de
e más
nte e la
am ad de
mita e lo
os pro
p ofessionnalles (553.11% n le da la
%) no
impporrtanncia qu ue ell prop oce eso rrequie ere o des d safforttunada ammen nte ccare ece
e ded
connce epttos éttico
os y le ega
alees ade
a ecu uaddos
s enn loos cuualees se ba asa C Va
a el CI. V lorranddo
do esto, se
tod ep pueede affirmmarr qu ue noo se
s est
e tá res
r speetanndo o uno
u o de os prrinc
e lo cipios
rele
eva anttes
s coommo es ell de la l auton nom
míaa ddel pa acieentte y ded forrma a enc
e cubbierrta
sig
gue e peers
sistienndo o unna coondduccta paaterrna
alistta por
p r paarte d loss profe
e de esiion
nale
es de
d
s ud a la hor
la sal h ra de d acctuaar.
T EMP
TIE POOQ
QUE
E DED CA A LA
D DIC A OBT
O TEENC
CIÓ
ÓN DE
EL CII se
egú
ún GÉ
ÉNNER
ROO
GÉ
ÉNE O
ERO
otall
To Mu
ujer omb
Ho bre
N % N % N %
To
otal 1
111 1 0,0%
100 % 6
62 00,0
10 0% 9
49 1
100 %
0.0%
To o el tiem
odo t mpoo ne
eces
sariio 3
33 9,7%
29 % 1
18 29,0
2 0% 5
15 30 %
0,6%
En
ntre 0 y 15
e 10 1 minu
m utos
s 9
19 7,1%
17 % 1
12 19,4
1 4% 7 14 %
4,3%
Me os de
eno d 10 minu
m utos
s 0
40 6,0%
36 % 2
25 40,3
4 3% 5
15 30 %
0,6%
No e dedico
o le emp
o tie po 2
12 0,8%
10 % 5 8,1
1% 7 14 %
4,3%
NS
S/NR 7 6 %
6,3% 2 3,2
2% 5 10 %
0,2%
77
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Se observa una ligera diferencia (Tabla 20), conforme aumentan los años de
experiencia, en cuanto al tiempo que se le dedica a la obtención del CI.
Aunque la diferencia entre los del rango de menos de 5 años (28,5%) y más de
10 años de ejercicio profesional (26,8%) es mínima, se observa una diferencia
un poco más marcada entre los del rango de 5 a 10 años (34,4%); se podría
pensar que, a medida que aumenta la experiencia profesional, aparentemente
hay un mayor grado de concienciación en el proceso de obtención del CI lo
que puede ser motivado por inconvenientes que hayan acontecido en
tratamientos realizados porque se presentaron complicaciones o porque no se
pudo obtener el resultado esperado por el paciente.
Llama la atención como en los dos rangos extremos, tanto en los recién
licenciados como en los que llevan bastante tiempo ejerciendo la profesión,
existe un poco de desidia en lo referente al tiempo de dedicación a la obtención
del CI o se carece de los conocimientos adecuados para una adecuada
aplicación. También puede influir en el tiempo que se dedica a dar información
al paciente el modelo de atención que actualmente se está ofreciendo, donde
desafortunadamente existe una despersonalización en la atención al paciente y
predomina un modelo con fines más productivos y a menor coste. Esto es algo
que a nivel profesional estoy viendo, porque la gran proliferación de
profesionales, la masificación de la odontología y la aparición de macro clínicas
manejadas por franquicias ayuda a que se dé una competencia desleal y
desafortunadamente carente de ética profesional. Esto ha llevado a que los
presidentes del Colegio Oficial de Dentistas de Castellón y del Ilustre Colegio
Oficial de Odontólogos y Estomatólogos de Valencia (ICOEV) realicen
campañas de concienciación a la ciudadanía través de diferentes medios como
la prensa escrita, radio, redes sociales, publicidad para que tomen conciencia
del riesgo que significa para la salud bucodental creer en las publicidades
agresivas y con precios engañosos que se están ofertando. El ICOEV
78
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
Respecto a este tema, hay detractores como Culver et al134 que consideran la
enseñanza sobre bioética en la universidad como algo negativo puesto que
piensan que no sólo existe peligro al intentar “adoctrinar” o manipular a las
personas, sino también porque las actitudes fundamentales o el carácter moral
de los estudiantes y graduados universitarios, ya están formados cuando
entran a la universidad. Existen otros autores como Couceiro Vidal135 que han
reseñado que al enseñar conocimientos y desarrollar habilidades del proceso
formativo en bioética se transformarán gradualmente las actitudes de los
profesionales participantes. Otros estudios realizados como el de Bebeau et
al136, donde se evaluó el impacto de la ética odontológica en el currículum,
realizado en la Universidad de Minesota, revelan que luego de que 720
estudiantes recibieran un entrenamiento específico durante siete años, los
beneficios alcanzados fueron altamente significativos. También Zemel y
79
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
4 1.3 Opi
4.1 ones so
O inio obrre el
e for
f rmu ario
ula o de
d CCI.
En mer lug
n prrim garr, hay
h y un ara disensión en
na cla n la
a mue
m estra resspe o a la
ecto a siitua ón
ació
en que el e pac
p cien e no
nte n de ese
ea se er info
orm
mad E 38
do. El 8,7%
% de e lo
os m méd os-
dico
mattólo
esttom ogo o ontólo
os y odo os opi
ogo o inaan que
q eh hay ue res
y qu speeta
ar e a po
esa osttura
a fren nte
al 43,2% % que
q ee estáán en acu
n desa o mien
uerrdo m ntra as quue un 188,0
0% noo exprressan n una
opinió
ón (Fiigu
ura 5)..
HA
AY Q
QUE
E RES
R PETTAR
R VOLU
UNTTAD
D A NO
O
S R IN
SER NFO
ORM
MAD
DO
N
NS/NR
18,0%
%
S
Sí
38,7%%
N
No
43
3,2%
%
Figu
ura 5. Elem
E menntos imp scindiblles del CI.
pres
80
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
Deesa aforrtun
naddam
mentee, con
c nforrmeea aum
men a la
nta a exxpe
erie
enc cia prrofe
esio al, lo hace la
ona
opinió ón de e que el pa
acieentte debe seer infoorm
maddo auun ene co ontrra de suu vvolu
unta ad
(Figura 6) (Tabla 21); asía en ntre n ejjercciendo
os que llevvan
e lo m nos de
o me d 5a añoos se
cifrra en un n 28,9
2 9% os que
% lo q e pien
p nsa an de es sta manera e ván
a, ele ose
ndo e has
h sta va alorres
en to ornoo al
a 50%
5 % cu uan
ndoo la e perienccia
a exp a aummen nta. Esto
E os re esultaddos van a
s lllev
pensa ar qu ue debiddo a lass circ
c cunstaancciass a
actu
uales,, con
c el in
ncrrem
mennto de e las
dema anddas or pa
s po e de
arte os pa
e lo enttes, lo
acie os pro
ofesio
ona aless está
e án eje ercienndoo una
odonttolo ogíía def
d fensiv
va.
RE
ESP
PETO
O A VO
OLU
UNTTAD O SER
D NO S R INFORM
MAD
DO seg
s gún
1
100 EXP
E PER
RIEN
NCIA
A S
Sí
No
N
75 53,1
52,6 48,8
8
39
50 28,9
9
%
21,9
25
0
Menoos dee 5 años
a 5 a 10 añoss Más de 10 añños
Figu
ura 6. Res o a la volu
R peto v ntad
d de o se
e no mad
er infform egú
do se ún expe
erien
ncia
a.
HAY
H Y QU
QUE RE
ESP
PETA
AR LA
A VOL
V LUNTTAD
DDDEL PA
PACIE
EN
NTE N SE
E A NO ER
IN
NFORMAD
OR DO
N %
Tot
T tal 111 0,0%
100
Si
S 43
4 8,7%
38
No
N 48
4 3,2%
43
NS/
N /NR
R 20
2 8,0%
18
81
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
E MEN
ELEM NTO
OS IM
MPR
RES
SCIN
NDIB DEL CI
BLES D
T os
Todo
0% 2,7%
9,0 %
Innforrmacciónn
23,44% 53,2%
% C mprensióón
Com
V ntarriedaad
Volu
A onom
Auto mia
37,8
3 8%
Un n po
ocoo más
m s de la mita
m ad de e la
ammue estrra (53
( 3,2%%) assí lo
o con
c nsiddera y un 3 37,8 %y
8%
23% res spe
ecttiva
ame entte pie san
ens n que so on más im mpo anttes la
orta a innforrmaación y la
com mp nsión. L
pren ma la ate
Llam encció mo, para
ón ccóm a lo
os proofes ona
sio v unttarieda
a volu
aless, la ad
y aut
a tonom mía no o tienen la reelevvan a que
ncia q e de ebeen tener. EsE fun nda am
men ntal indic
car
que ssin elllas
s essta amo
aría os haabla
anddo de un nsentim
n ccon mieentto nul
n lo o vicia
v ado o y nos
llevva a rea mar la
r afirm a opin n de que
nión q e see man
m nejja ele CI c mo
C com o un
np procced mien
dim nto más
que sse ha acee pporr oblig ción con
gac c n fine
f es de e cum
c mplimien nto leegal y q que e la
e, en
prá s ue ma
a, se sigu
áctica aneejan
ndoo un
u p pattern
nalismmo enncubie o.
erto
82
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
MAY
LA M YOR
RÍA DE CI SON
S N DIFÍCILES
S HA
AY EXC
E CESO
O DE NFO
D IN ORM
MACIÓN
N
D LEE
DE L R Y ENTEN
NDE
ER
NS/N
N NR NS
S/NR
R
8,1%
% 7,2%
Sí
3
38,7%%
o
No Síí
3 2%
34,2 57,7
5 7%
No
N
54,,1%
Figu
ura 8. CI
C difíci
d iles de leerr y ente
e ende
er. F ura 9.
Figu 9 Hay
H exc o de
ceso form
e info mación.
media
A me adoos de
d 200066, el
e conssejjo G
General de e Cole
C egio os Officia es de
ale d Od donntólogos
y Est
E om mató ogo
ólo os de
d Esspa aña ha ó en
abillitó n su p
pág a web
gina w b laa apliccac
ción nfo
n in mática
orm
“Co
osIIn 1.0 o ra de los doc
1 0”, obr d ctorress Alfon
A nso oVVilla
a Vigi
V il y Beern rdo Pe
nard ea P
ere Pérez
zy
desarrrollad
da po or la com
c mpañía de e so oftw
ware sa ario
anita omed, de la
o Info l cua
c al en
e el
año 220111 se
s deesarroolló un
na ver
v rsióón má ás com
c mpleta ctualizzad
a y ac da llam
maadaa “C
CossIn
2.0 ogrran
0” lo ndoo qu
ue loss te os se ad
exto dapptenn auto
a om máticame e a la
ente as par
p rticu aridades
ula
de caada acientte144.
a pa
La Le ey 41/
4 /20 233, de
002 d no
e 14 de embre
ovie e, bás
b sica egu
a re adora de
ula a au
e la utoonomía del
d
pacie e y de
ente e der
d recchoos y obliggaccioness en n mamaterria de infform maació
ón y
docum meenta
ación clíínic
ca (LA
APP) des
d safo
ortu
unaada amentte no es s muy
m y clara a res
r pecctooa
loss rie goss, sólo
esg s o los me enc ona
cio a cu ndo
uan o trrata e el arrt. 10,
a, en 1 1, de e la nforrma
a in ón
ació
que d be co
deb onte
eneer el
e doc cumme o de
ento d CI,, dice e: “El
“ fac culltattivo
o propporrcio
onaará al
83
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
84
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
Figu
ura 10. Info mació
orm ón nece
n esaaria.
Enn loo re
efe
erennte all usso de os po
e lo orce
enttajees numé ériccos
s, Sán
S nch hez C o1446 opi
z Caro o na
que, au unq e p
que por un na pa e oto
arte o rga an preciisió ón a la infforrma ació
ón, por ottra la
vue m s inco
elvven más ommpre ens ble pa
sib ara
a lo os pa acieenttess, ya
y qu ue es stos no tiene en
cosstuumbbree de mmaane n lengua
ejarr un e prob
aje babbilísstic
co. Ad má
dem ás, co onssideera quue la
rele
eva cia es
anc sta
adís ca no
stic o se corc rrelac na sie
cion empre c n la
e con a rrele
evaanccia clíínic
ca.
Estimma tam bién
mb n que
q e es e immpo ortaante
e señs ñalaar qu ue, de epeenddienndo d lu
o del uga
ar de
d
obttennció
ón de e d
dich
hos s porc
p cen ntaj
ajess (lliterattura
a cien
c ntíffica a, cas ca de
c suísstic el S
Sistemma
Naacioonaal de
d Sa alud
d, del
d Ho osppita
al o dee un
u facf culttativ
vo en onccre
n co e os pueden
eto)), esto
serr mmuyy disp
d parres. Así
A co omoo que
q e laa trad
t duccció ón de p cen
e porc ajes
ntaj s num os en
mérrico
exppreesio
onees lin
ngüüísttica
as co omo “m muy y freccue ente es””, “ra
“ ro””, etcc., es s ttam
mbiéén
pro
oble mátiica al no
em n exiistir unu co onsenso so obrre su significcado exa actto. Poor tal
mootivvo rec
r commienda a que c ca
q e, con arácteer gen
g nera al, se de ebe vita
e ev ar ssu usoo.
Q É IN
QUÉ NFO
ORMA
ACIÓN
N DEB
D BE DA SE EN
ARS N EL C
CI SO
S BR R ESG
RE RIE GOOS DE OS
D LO
PRO EDIMIIEN
OCE NTO
OS
N %
To
otall 1 0
110 10 0%
00,0
Da a la
ar ttoda nforrma
a in ón
ació 74
4 6 3%
67,3
Daar los riesgoos m
muuy grav
g vess y rela
r ativ mente
vam 23
3 2 9%
20,9
fre
ecuuentess, y lev
ves mu
uy frec
f cueentees
NS
S/N
NR 19
9 1 3%
17,3
85
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
Coomoo se
s ob bseerva
a en
e la Fig gurra 11, ent
e tre loss pro
p ofes nalles de
sion e la sal
s lud que
reccon
noccen ene
n te u co
er un ono mie
ocim ento d la mate
o de a re
eria a al
elativa a C CI, ha
ay unn may
m yor
con ens
nse so (888,9
9%)) soobrre la ne
ecesiddadd dee in
nfo mar al pa
orm entte de los
acie sp sibles
pos
efe os se
ecto ecuunddarios co ommpaarad
do co on el grupo o que
q e tien ne un m nor o ningún
n men
connoccim
miento
o soobrre el t ma (73
e tem 3,7%)).
NECES
SIDA
AD DE INFORM R DEE LO
MAR OS EFE
ECTOS SEC
CUN
NDA
ARIO s ún
OS segú
C NOC
CON CIMIIENTTO
8
88,9
100
1 7
73,7
Sí N
No
75
% 50
2 1
21,1
25 6,7
0
Tiienee co
onoccimientto N lo
No o tie
enee
Figu
ura 11. Ne sidad de
eces e inform
mar de los efe
ectos
s se ndarios
ecun gún
s seg c ocim
n el con mie nto
En a Figu
n la ura 122 ve moss qu
em ue loss p
proffes nale
sion es vaalorran
n coom
mo ccorrreccta
a la ctitud
a ac
de infformaar sólo
s o de
d los
l rieesggoss m
máss fre uen
ecu ntes y, s o si
y sólo s el pa nte lo solicitta,
aciien
hablaar de
d lo os rie
esgos ex epccion
xce nalles. Est
E ta op pcióón es s válid
v da só o p
ólo para
a los
pro ona
ofesio aless que dic
cen
n te er con
ene c noccimmiennto
o accerrca
a deel CI
C (el 211,1% la apoya a).
Enntre
e aqque os que ma
ello stan
maniffies nn no tennerr co
onoocimmie n ha
entto no ay ninnguunoo qu
ue lo
reccom
mieend
de.
INFFORMAR
R SÓ
ÓLO
O DE
E LO
OS RIES
R SGOS
S MÁS FRE
ECUENTTES seggún
CON
C OCIMIEENTO
O 100
100 78,9 S
Sí
N
No
75
% 50
21,1
25
0
0
Tiene con
c ocim
miento o lo tien
No ne
Figu
ura 12. Info mar ssólo
orm e loss riesgo
o de os más
m frec
cuen s.
ntes
An
A ndo
nalizzan o esto
e os res
r sulttados see lle
egaa a pe
enssar qu
ue el
e pro
p ofessionnal lo ún o que le
nico
inte
ere
esaa es el ctorr de ren
e ffac r ntabbilidad que
q e lee pue
p ede o ece
e ofre er uun traatammie
entto en
e
detterrmin
nad
do paacie
entee y poor tod
t doss los med
m dioos trat
t ta de
d evitarr innforrmaar de
d aqqueello
86
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
Recuerdo que para que una intervención médica sea correcta es necesaria la
concurrencia de tres requisitos:
87
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
88
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
Exxiste
e una
u a cllara
a divis
d sió d op
ón de pinioone
es res spe
ectto a la
a convven enc
nie cia o no
n de cittar
en el doocumeentto de
d CIC otrras altternattiva
as de tra
atamieentto exis
e steente
es (Figura 13).
E C
EL CI DEBE
E CITTAR
R TR AMIEENT
RATA TOS
NS
S/NR
R A
ALTE
ERNA
ATIV
VOS
S
10
0,8%
%
S
Sí
47,,7%
N
No
41,,4%
Figu
ura 13. El CI debe
d e citar trata os alter
t amiento a rnattivoss.
Ad
A demmás s el
e no
n iinfo marr al paciien
orm nte de e opciion
nes alterrnativaas relatiivas a otro
o ou
otrros trrata
amienntoss, implic
ca qu ue qu uienn asu
a um me loss riessgoos es el p proffes
sionnal
tratannte y no
n el pa ente
acie a pe
e o la erssonna llam
madda a pre ar su
p esta s co onseenttim
mien nto, trras
una infoormmacciónn obje
o etivva, veerazz, ccom
mpletaa y asseqquible
e. Esto
E o lo o vem
v mos s re
efle
ejad do
en la se ente
enccia
a daadaa por
p el Trribu unaal Sup
S preemo o, sala d lo Civvil, de
s a de el 232 de ab bril
de 19 9922, por
p r unna opera ón qu
ació úrgiica de
uirú e alto rie
esg s infforrma
go sin ació
ón adecuad da
y sin
s la adva verrten
ncia de q e exis
d que e stía an otro
o os tra
atammieentos alttern os299.
nattivo
Al no
A o plan
p ntearsse al pa acieentte opc
o ciones ded tra atamie entto alte nativa
ern as se
s es starría
dando o una
u a innfo
orm
macción
n sesg gad
da o esscasa.. Los de efe
ectoos de es sta nforrma
a in ón
ació
dan luga ar a un
u conse enttim nto vicciado, desiinfo
mien mad
orm do,, prresstad
do poor el
e ppac nte
cien
sin noc
n ccon cimien
nto dee cau usaa y,
y po or ello
o, ine cazz. Pru
efic ueb ba de e ello
e o sson n los
sig enttes pro
guie onuunc amie
cia s jurispru
enttos ude
encciales refferido
os por
p r Ro odríguezz255:
“S
Si non lleegaa a adv
a verrtirsse de e ries
r sgo os y alterrnativaas, sse tra
atarría dee un
coonssenntim
mie
entoo de esin
nfo
ormmaddo, com
c mo o lo calic ifica
a en n occassionness la
ju
urisppru
udeenccia y, por ellllo, siin vallor allgu
unoo, asu
a umiienndoo el
e fac
f ulta ativ
vo el
rie
esggo de e lla intterrven
nciión
n een luggarr ddell p nte (T
paccien TS S1ª
S SS 26
S 6 de
d
seepttiem
mbre y 7 de
d ma marzo
o de
d 2 20000 y 2 dde juli
j io de
d 20002 3ª 4 de
2 y S3 d abril de
d
200000).
89
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Tabla 23. Además del paciente debe firmar el CI un familiar o testigo según tiene suficiente información
y sabe cuándo diligenciar.
90
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
P NSA QUE
PIEN E ELL CI PRO
OTE
EGE SAB
BE QUÉ
Q É ES N CI Y CUÁN
S UN C NDOO
P FES
PRO SION
NALM
MEN
NTE APLLICA O
ARLO
NS//NR
No NS//NR N
No
1,8
8%
9,0
0% 3,6
6% 17,,1%
S
Sí
Sí 81,,1%
%
8
87,4 %
Figu
ura 14. Pie a qu
ensa ue el
e CII le prottege
e F ura 15. Sabe que
Figu q e ess un
n CI y cuán
c ndo aplicarlo.
proffesiona
alme e.
ente
d ere
A dife encia de
d nu uesstro
o esstuudio en el rea
o, e alizzad
do por
p r Igglessiass y co
olaborad dorres139
en unn Hos
H spittal Un verssita
niv o, los prrofe
ario esioona ale
es con
c nsid derrarron quue de escconocen
que ees un CI, la
as pa arte q e lo
es que nte
o in egraan,, la
a le
ey que
q e lo o regula a y la filo
oso
ofía
a coon
que fue cre do,, au
ead unqquee en unu porce enta e muy sim
aje milaar al de
d nu ues
stra
a muestrra, un
81,2%% opi
o naronn que
q e ess unu insstruume d prrote
entto de eccción
n ante
a e la as deema anddass por
p
parte de
el usu
u uario.
91
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Resultados
p-valor (Prueba)
Grado de Percepción de
conocimiento protección legal
P1- Informa y rellena CI 0,084 (Chi ) 2
0,447 (Chi2)
P2- Grado de conocimiento --- 0,731 (Chi2)
P3- Percepción de protección 0,731 (Chi2) ---
P4- Se explica al paciente 0,185 (Chi )2
0,338 (Fish)
P5- Forma en que se obtiene 0,173 (Chi )2
0,803 (Chi2)
P6- Tiempo que dedica a obtención 0,961 (Chi2) 0,812 (MW)
P7- Hay que respetar la voluntad a no ser informado 0,538 (Chi2) 0,422 (Chi2)
P8- Los CI son difíciles de leer y entender 0,162 (Chi2) 0,957 (Chi2)
P10- Exceso de información en un CI 0,137 (Chi2) 0,876 (Chi2)
P11- Necesario que firme alguien más 0,816 (Chi2) 0,131 (Chi2)
P12- Necesario informar efectos secundarios 0,046 (Chi2) 0,190 (Chi2)
P13- Necesario dar toda información 0,440 (Chi2) 0,282 (Chi2)
P13- Necesario dar riesgos graves 0,995 (Chi2) 0,904 (Chi2)
P13- Dar sólo los más frecuentes 0,028 (Chi2) 0,053 (Chi2)
P14- Necesario dar los porcentajes de riesgo 0,219 (Chi2) 0,911 (Chi2)
P15- Necesario dar la probabilidad de éxito 0,822 (Chi2) 0,767 (Chi2)
P16- Deben constar alternativas de tratamiento. 0,251(Chi2) 0,756 (Chi2)
92
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
NEC
CES
SIDA
AD DE
D INFO
I ORM R DEE LO
MAR OS EFE
E ECTO
OS SEC
CUN
NDA
ARIO s ún
OS segú
C NOC
CON CIMIIENTTO
88,99
100 733,7
Sí No
N
75
% 50
21,,1
25 6
6,7
0
Tien
T e co
onocim
miento No
o lo tiene
Fig a 11. Ne
gura sida
eces ad de
d in
nformarr de
e loss efe
ecto
os se
ecunda
arioss se
egún nociimie
n el con ento
o
x Nec
N ces sidad d de
d in nformmarr sob
s bree loos ries sgo os más
m s frec
f cue enttes s ene
rela
r ació ón co on el gra ado de
d coonoocim
mieentto soobre e el C Lo
e CI: os pro
p fession nales
(Fig a 12
gura 2) opina an qu ue deebe
en innforrmaar só ólo de e loss ries
r sgo os más
frrec ente
cue es y, só ólo sii se les
s pide
p e, hab ar de
bla d los exc e ceppcio ale
ona es. Es ste
con
c ncepto v do só
o es váli ólo pa
ara aq
que q e dice
ellos que en con
c noccer lo qu
ue e es el CI
(221% Entrre loss que exxprresan no
%). E o te
eneer con
c noc mien
cim o, no
nto n hay n ninguno
que
q e loo re
eco omiend de, da do un
and n re ulta
esu ado esstad sticam
dís mennte sig
gniffica
ativvo de
d
0 28 (Tabla 24)
0,02 T mbién
2 ). Tam e obs
n se o servva unna lige era tendencia p=0
a (p 0,0553)) a
d in
dar nforrma ación sobre los riessgo os más
m frreccuentees vissto desd de una
pers
p spe ecttiva
a com
c mo mec m can mo
nism o de
d de enssa leg
efe gal a e una po
ante ble
osib
eve
e entu ualidaad (Ta
( abla a 24).
2 .
INFOR
RMA
AR SÓLO
S O DE LO
OS RIES
R SGOOS MÁS
M S FRECU
UEN
NTES
S seegúnn
CON CIMIENT
C NOC TO 1
100
100
0 7 9
78,9 S
Sí
N
No
755
% 50
0
21
1,1
255
0
0
Tie
ene con
nocimie
ento
o No
o lo
o tie
ene
93
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
4 1.5
4.1 Pro
P oce
ediimien
nto
os que
q e se
s rrea
aliz
zan
n en la act
a tivida
ad clín
c nicca:
PRO
OCED
DIMIIENTTOS QUE
E RE
EALIZZAN EN LA
L ACTIV
A VIDA
AD CLÍN
C ICA
8 7
84,7
Anes
A stes
sia local
55,8
8
Con
nserrvad
dora
a
38,7
3
P tesis
Prót s
E odoncia
Endo a 33,3
3 3
Cirug
C gía oral 32,4
3
O odoncia
Orto a 2,5
22
Imp
plan
ntolo
ogía
a 21,6
P odoncia
Perio a 21,6
Cirrugíía maxi
m ilofa
acial 1
18
ediciina oral
Me 16
6,2
Od
donttope
edia
atría
a 15
5,9
Bla
anquea
amie
ento
o 9
9,9
0 2
25 50 75
5 100
% de
e op
pinio es 's
one siem
mpre
e' / 'cas
si sie
emp
pre'
Figu
ura 16. Pro dimienttos que
oced e rea an en
aliza e la ctividad
a ac d clínica
a
94
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
N % N %
95
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Se debe tener claro que siempre hay que informar al paciente sobre el
procedimiento a realizar, puesto que está en su derecho. Y es algo que
habitualmente se realiza en la práctica clínica. Si bien la Ley Básica reguladora
de la Autonomía del paciente (LAP) dice en su artículo 8.1 “Toda actuación en
el ámbito de la salud de un paciente necesita el consentimiento libre y
voluntario del afectado, una vez que, reciba la información prevista en el
artículo 4 (Derecho a la información asistencial), haya valorado las opciones
propias del caso”. Además, también contempla una serie de supuestos
descritos en el artículo 9.2 en sus apartados a y b, donde respectivamente se
hace referencia a que no es necesario el consentimiento cuando existe riesgo
para la salud pública o riesgo vital para el propio paciente. Estas últimas
circunstancias considero que no se aplicarían en el actuar odontoestoma-
tológico y de aplicarse serian excepcionales. También se observa que entre los
profesionales existe la tendencia a confundir el término “consentimiento
informado” con el documento que en ocasiones lo recoge. La LAP en su art.
8.2 dice: “El consentimiento será verbal por regla general. Sin embargo, se
prestará por escrito en los casos siguientes: intervención quirúrgica,
procedimientos diagnósticos y terapéuticos invasores y, en general, aplicación
de procedimientos que suponen riesgos o inconvenientes de notoria y
previsible repercusión negativa sobre la salud del paciente”. Todo esto genera
dudas en los profesionales a la hora de actuar y decidir en qué actos es
necesario formalizar los procedimientos odontológicos a realizar mediante un
documento escrito. No se debe olvidar que se cuenta con una herramienta muy
importante, a la que, en ocasiones, no se le da toda la importancia que
requiere como es la Historia Clínica, donde se debe registrar detalladamente
cada actuación e información dada al paciente, como es descrito en el artículo
4.1 de la LAP “La información, que como regla general se proporcionará
verbalmente dejando constancia en la historia clínica, comprende como
mínimo, la finalidad y la naturaleza de cada intervención, sus riesgos y sus
consecuencias”. En su art.10.2 la LAP dice: “El médico responsable deberá
ponderar que cada caso en cuanto más dudoso sea el resultado de una
intervención más necesario resulta el previo consentimiento escrito por parte
del paciente”.
Bernardo Perea153 sugiere unas pautas, las cuales deben ser previamente
consensuadas por el gremio de profesionales, referentes a la información y el
consentimiento según la situación y el área aplicación en odontoestomatología,
los cuales en mi opinión nos ayudarían a facilitar la relación profesional-
paciente no solo en el área legal sino también en la clínica. Estos criterios son:
96
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
9 Ext
E trac
ccio
onees sim
mpples
s (ssin facto
ores d
de rie
esg
go y sin
s pre
eviisió
ón de
d pu
unttos
de
d sut ra).
s tura
x Siitua
aciion
nes en n la
l que
q e se
s ha a de
d pro
p opo orc
cion
narr in
nforrma aciión
n esscrrita
a prev
via
(ccon
nse ensuada y nu ume era
ada a) y se
s ha de e rec
r oger el co onssenntim
mienntoo en
e un
doocuummennto esppecífifico
o:
9 Ciru
C ugíía o
oraal (a
anttess de
e cad
c da innte
erveencció
ón)..
9 Imp plan
nto
ologgía
a.
9 Orto
O odo onccia
a (aal com mie
enzzo de el tra
t tammieento s mp
o sie pree q que no o cam
c mb bie la
situ
s uacción
n).
9 PerP rioddon
nciaa (al
( comc mieenzzo del trrata
amiiennto saalvo
o sii ciirug
gía
a).
9 ProP oceedim
mieento os coon fina
f aliddadd essté
ética
a.
9 TraT atammie
enttos altternnattivo
os.
x Siitua
aciiones en n la
l que s ha
q e se a de
d prop opo orc
cionnarr in
nforrmaaciiónn esscrritaa prev via
(ccon
nsensuad da y nu umeera
ada a) y pos
p terriorrme entte unu do ocuume entto de co ons sen
nti-
m
mien nto
o infforrmaadoo espeecíífic
co:
9 PacP cienntees mumuy com
c mprom meetid
dos clííniccam
men nte
e.
9 PacP cienntees que
q e plan
p nteeen n unn riiesg
go leggall (d
demman ndaas pre eviias,, ettc.)).
9 ProP oceedim mie
ento os muuy no ovedososs y ag gre
esivvoss.
9 Inve esttigaacióón..
9 Util
U liza
ació ón de tejjido
os ex xógenos o ma materrialles suubpperi
rióssticoos o intr
i raó óse
eos
per
p rma ane enttes o sem
s mip
perrma aneenttess”.
PRO
OCED
DIMIIENTTOS QUE
E RE
EALIZZAN EN LA
L ACTIV
A VIDA
AD CLÍN
C ICA
8 7
84,7
A stes
Anes sia local
55,8
8
Con
nserrvad
dora
a
3
38,7
P tesis
Prót s
E odoncia
Endo a 3 3
33,3
Cirug
C gía oral 3
32,4
O odoncia
Orto a 2,5
22
Imp
plan
ntolo
ogía
a 21,6
P odoncia
Perio a 21,6
Cirrugíía maxi
m ilofa
acial 1
18
ediciina oral
Me 16
6,2
Od
donttope
edia
atría
a 15
5,9
anquea
Bla amie
ento
o 9
9,9
0 2
25 50 75
5 100
% de
e op
pinio
one siem
es 's mpre
e' / 'cas
si sie
emp
pre'
Figu
ura 16. Pro dimienttos que
oced e rea an en
aliza e la ctividad
a ac d clínica
a.
97
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
Unna ve ez vis
v sto cuuálees so on loss ppro
ocedim mieentoos qu ue coon fre
ecuencia a dde “caasi
sie
emp pre
e” y “s
siemmp Figura
pre”” (F a 16) reaalizzan
n lo
os pro onaless en
p ofessio ncuuesstados ene su
acttividad clín
c nicaa, se
s pla ó la
antteó a ccuestióón dee en
e cuá es de
c ále d elllos
s, con
c nsidderrabaan
necessarrio ten nerr el
e CI.
C Se e obs
o servva quue su re espuesta a es dad
d da en n fuuncción
n del
d
connce eptto que ttiennenn de
d lo qu ue see deb
d be ha aceer, lo quue noo nec
n cessariam mennte
impplicca qu ue loo hag gann. En n la Figu ura 17 se e mumuesstra
a eel poorceenttaje
e de
d
pro
ofesio ona sq
ales quee coonsside an en
era ué prroce
n qu ediimientoss siem
mprre o cas
c si ssiem
mppre
es ne eceesario tennerr en
n el
e CI
C la a fo ma es
orm scritta.
T ATA
TRA AMI
IEN
NTO
OS DO
OND DEB
DE D BE FIR
RMAR
RSE EL
L CI
I
97,3
3
Cirugía max
m xilofa
acia
al
92 ,8
Ciru
C gía ora
al
8
89,3
Implan
ntología
a
Ortodo
oncia
a 68
8,5
E odo
End oncia
a 6 3
66,3
Me
edic
cina ora
al 50
0,6
P tesis
Prót 50
0,5
Blanq
quea
amie
ento
o 44
4,6
P odo
Peri oncia
a 41,8
Od
don
ntopedia
atría
a 38,8
A stes
Ane sia lloca
al 8,3
38
nservad
Con dora
a 34
0 255 50
0 75
5 100
0
% de
d o es 's
opinione siem e' / 'cas
mpre si siem
mpre
e'
Figu
ura 17. Tra mien
atam ntos onde
s do ebe firm
e de marsse el CI.
Se
e desttaccan lo
os tra
t tammie os relatiivo
ento os a laa ciru
c ugía e impplan olog
nto gía, q
que on
e so
con
nsiiderad por los
s p
dos s pro
p ofes
sionnalles dee la omo aqu
a ssalud co a uellos s en los
l qu ue el
con
nseenttimien
nto de
el pac
p iennte ess prrácticamen
am nte impre
esc dible.
cind
Coomo o bien
b n loo deesc ben
crib A reu
n And olab
u y co borrad es154
dore 1
, se ntie
e en endde como ommed dicina
vollun
ntarria o ssatissfaactiva, la me ediicin
na quue tieene c áctter m
e un cará merrammen nte
ntarrio, do
vollun ondde el in sad
nterres do acude e al
a mé co no
édic o para
p a la me ejorra dee una
dolenncia p ológic
a pato ca, sin
no paara el meejo
orammie
ento de
d su as spe f co o e
o físic
ecto esttético
(ST
TS 877//97 7)1555. Toodo e o tien
o esto t ne un n plus
p s aña
a adid do dee res
r spoonsaabilidad que
connlle a la
eva a obte
o enc n de
ción d un bu uen esu
n re ado
ulta o o ell cu
ummplimieentto dell co
onttratto en
e
98
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
99
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
100
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
101
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
4 1.6..1 Ne
4.1 ece
esida
ad de
d má
ás de
e una
a firrma s
seg
gún
n el
e Gén
G nerro.
NE
ECE
ESID
DAD
D DE
D MÁ S DE
ÁS D UN NA FI
IRM
MA
A
seg
s gún G NE
n GÉ EROO
Sí
1
100 No
o
Alg
guno
os
61,2
2
75
43,5 38,7
% 50
20,4
14
4,5 12,2
25
0
M eres
Muje Varon
nes
Figu
ura 18. Ne sidad de
eces e más de
d una
u firm
ma ssegú
ún géne
g ero..
Este ressultad
do es sta
s es adís cam
stic nte
men e siignificcativo (p
p=0 09)), ccom
0,00 mo lo po emos
ode
obserrva
ar en
e la
l T
Tab
bla 26
6.
De entrro de
d la Ley 1/20
1 003 s esta
3 se e abllec ce en
e el a art. 7.1 que
q e: “El
“ pa entte es
acie e e el úni
ú ico
titu
ularr deel der
d reccho a la info
i ormmacción L infform
n. La maacióón que
q e se
s dé d a sus
s s faamiiliaresso
p rso
pe onaa que
q e le e reppre
esentee le ega men
alm nte
e, sserrá la qu ue éll p previaame entte ha aya
autorriza adoo exxprres
sa o táácitam
men e”. Y en
nte e el artt. 7.2
7 ha e re
ace ncia
eferren aa a: “CCuando
a criiterrio m méd o, el pa
dico acieentte es sté inncaapaacita
adoo, de e ma mane era teemp porral o
p rmanente, pa
pe ara co omppre
endderr la infform
rmaació
ón, se e le
e dará
d á aqua uella a que
q e su g do
u gra
de co omp pre
enssión
n perm
p mitta, deb bie
end do info
i ormmarrse tamb bién
n a su us fam
miliiare
es, tuutorres
o per
p rso onas a é él alleg
a gad dass, inc
i cluyyenndoo to
odaas aqu
a uelllass viinccula
adaas a las
l qu ue se
reffierre la
a Ley
L y 1//20001, del
d 6 ded abra ril, de
e la Geeneera
alita
at Val
V len nciaanaa poor las
l s quue se
reggula an lass p
pareejass de
d hec
h cho o”.
102
2
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
4.1
4 1.6..2 Im
mpo
orta
ancia
a del CI en
nOOdo
onttop
ped
diattría
a y Gén
nero
o:
Las pprofes
sionnales de
e esta
e a muem estrra (Fiigura 19
9) opin
o nan n que
q e reeca
abaar el
e CCI en
e el
mie
tratam ento
o odo
o onto ediátrrico
ope o tie e una
ene u a im
mpoorta cia muy ele
anc evaada
a, mie
m entras
s que
le dan me
m nos imp porttan
ncia
a loos de el gén
g ero ommasscu no. Es
ulin ste re
esultad =0,01
do (p= 11)
es esstad
dística
am
mennte sig ativvo, como
gniffica o seeoobserv e la Ta
va en ablaa 26.
GRAD
DO DE IMP
POR
RTA
ANCIA DEL
D L CI EN
ODO
O ONTO
OPE
EDIA
ATR
RÍA seggún GÉÉNER
RO
Siemp pre
100
0 /ccasi
71,9 siemp pre
75
5 M
Menor
51 4
48
% 50
0
23
25
5
0
M
Mujeres Varo
V ones
s
Figu
ura 19. Gra o de imp
ado porttanccia del
d CI e O
C en Odontop
pediatríía segú
ún géne
g ero.
Es immpo orta
antte ttenner en n cuenta a que essta árrea a esspe a de
ecíífica d la od dontolo ogía se
carraccterrizaa por
p qu ue loss paciien ntess trrata
adoos so on me
meno ores d edad, en a
s de algunos
cassoss con
c n allguuna a clase d dissca
e de apa acid
dadd, pporr lo
o cuuall see deb
d ben n te
eneer ssiem mp pre
preeseente e los asspe ectoos leg galles ennmmarccaddoss por
p la Le ey tan o a nivel N
nto Naccion nal
com moo Auto ómiico
onó o. Mue
M estrra ded elllo lo vem
v moss ene la a Ley
L y 1//20 0033 de e la
aCCom mun nida ad
Vaalenncia anaa63 en n el
e art.
a 7.2 2 don
d nde e hace refe
r ere enccia a: “EnEn el
e ccas so de m menore es,
se less dará
d á in nformaciión n addap pta
adaa a su grrado o de
d mamadu urez z y,
y een tod
t do cas
c so, a los l
ma ayoores s de
d doc
d ce añ ños.. Tam
T mbié én de ebeerá infformmaarse
e plen
p nam men ntee a loss pad dres so
tuttore
es que pod p drán est e tar pre eseenttes duurantee el acto o in
nforrma ativvo a los
l m menore es.
Los m men norres
s em ma anciipa
ado os y lo
os mma ayoress de e diec
d cisé éis
s añ ñoss soon loss tittula
are
es del
d
dereccho o a la infformrma ón.” En
ació E su arrt. 9.29 dice:: “C Cua anddo el pa acie entee sea
s a menm norr
de ed dad d o se d un
e ttratte de n in
ncaapaacittadoo lega
l alm men nte
e, el
e derd rech ho co orre
esp ponnde ea
suss ppad dres o rrep pressenntannte
e leegaal, el cuual de ebeerá ac creedita
ar de e fo
orm
ma cla ara a e
ine
equ uívo ocaa, en viirtu ud de e laa cor
c rres spoond
dienntee sen
s nten nciaa de
d in apacita
nca aciión y
con nsttitu ón de
ució e la tu utella, que
q e está
e á forrma alm
men nte
e hab do pa
h bilittad ara to ommarr
decission nes s que affectten n a la pe ersona a men
m norr o in ncappac cita
adaappor él tuttela adaa. EnE
casso de e me enoores em man ncippaddoss, el m men nor de ebeerá
á dard r ppers son
nallme ente e su
con nseenttimiennto.. NoN ob bstaantte, cuuanndo s tra
o se ate de e un
u me eno or y, a juicio o del
d
mé édicco resspo onssab ble,, ésste
e te
engga eel sufi
s ficie
entte gra
g ado o dee mad
m durrez z, se le e fa
faciilita
ará
tammbiién n la
a in
nforrma ació
ón ad deccuaadaa a su u ed
dadd, form
f ma ació
ón y cap
c pac cidaad.””. A
Ade emás
103
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
en el art.
a 9.3 se eñaala:: “C
Cuuando o la
a dec
d cisiión del
d rep pre
ese enta
antte leg gall pueda
p esu
pre umiirsee con
c ntraaria
a a loss in
nterresses
s de m norr o incap
el me paccita
adoo, deb
d berrá p pon nerrse
loss h
hecchoos en n con
c nociimiiennto de e la
l au ad co
utorrida omp petennte en virt rtud
d de d lo
disspu
uessto enn la
a le
egis
slacción c il” y en
n civi e el a . 9.4: "E
e art. En los
l s caasoos de su ubsstitu
uciión
de laa voolu
unta
ad de el afec
a ctado,, la ad deccisió
ón deebe erá se
er lo
l má
más o objjetiiva y pro opo or-
cio
onaal posi
p ible e a favorr de
e la
a pers
p son na enferrmaa y suu diignida
ad per
p rsoonaal”.
4 1.6..3 Im
4.1 mpoorta
anc
cia
a del
d CI e ciierttos
C en s trattam
mie
ento
os y T
Tiem
mp
po de
e exp
e pe-
rie
enc
cia:
En
n procced mien
dim ntos de
d an nesstessia
a lo
oca
al, ciru
c ugíía ma acia
axilofa al y odo
o onttopediatrría
hayy opinio es significcativam
one meente e dis r specto
stintass res o a lal co onv nien
ven ncia
a ded
ner el CI.
obtten
GRRA
ADO
O DE
DE IM
MPPOR
RT NCIA
TAN A DELL CI EN E
A
ANNES
STEESIA
A LO CAL
OC L seg
s gúnn
1 0
100 EX
XPPER
RIE NCI
EN IA Sie
emprre/ca
asi siiemp
pre
70 Me
enor
75
5 5
58,3
51
1,2
4
41,5
5
% 3
38,9
9
50
0
20
25
5
0
Me
enos
s de
e 5 año
os 5 a 1
10 a
añoss Más de
d 10
1 a
años
s
Figu
ura 20. Gra o de imp
ado porttanccia del
d CI e a
C en stes
anes ocal según
sia lo n exxperrienc
cia.
104
4
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
tratam
mieentoo. En
n nuestrra mu
muesstra
a estee proc
p ced mien
dim o es
nto r alizado sie
e rea s mp pre o
cassi siem mprre po or un n 844,7%
% de los prrofe esio
onaales (FFigu
ura 1 ), pe
a 16) ero
desafforttun
naddam
men e solo
nte s o unu 38 3% de ellos (F
8.3 Fig
gura era que
a 17)), consiide
sie
emppree o caasi sie
emppre mp
e es im nte la ob
porttan bten ón de
nció el CI e un
C en n prroc dimien
ced nto
que, a nuestro o ennten
ndeer, es invvas o y no está
sivo e á exe entto dee riessgo
os o
commp nes, co
plicaciion om s ha diccho
mo se o ante
a erioorm
mennte.
GR
RAADO
O DE
D IMMPOR
RTAANNCI
IA DE
EL CI
I EN
E
C.M
C MAXXILO
OFA
ACIA s gún EX
AL seg EXPEERI
IEN
NCCIA
A
100
0 100
0
91,,7
1
100
Siemp pre/ca
75 si siem
mpre
Meenorr
% 50
25 8,3
0 0
0
Me
enos
s de
e 5 año os Más de
os 5 a 10 año e 10
0 añ
ños
Figu
ura 21. Gra o de imp
ado porttanccia del
d CI e C
C en gía Max
Cirug xiloffacial segú e erien
s ún expe ncia
a.
105
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
GR
RAADO
O DE
D IMMP
POR
RTA
ANNCI
IA DEL CI
IEEN
O
ODOON
NTOOPED
DIA RÍA
ATR A seg
s gún Siem
mpre
e
/cas
si
EX
XP
PER ENCIA
RIE siem
mpre
1
100 Men
nor
68
8 69,7
7
75 59,4
% 50 37
7,1
30,,3
24
25
0
M os d
Meno de 5 añ
ños 5 a 10 ños
0 añ Má
ás de 10 años
s
Figu
ura 22. Gra o de imp
ado porttanccia del
d CI e O
C en Odontop
pediatríía segú
ún la xperrienccia.
a ex
106
6
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
GR
RAD
DO D
DE IMPORTA
ANC A DEEL CI
CIA C EN
E ENDODO
ONC
CIA
seegúún EXP RIEN
E PER NCIA S
Siem
mpre//casi siem
mpre
e
10
00 M
Meno
or
7
78,1
1
7 1
71,1
7
75
46
6,4 46
6,5
% 50
21,9
9 2
23,7
2
25
0
Me
enos
s de
e 5 año
os 5 a 10 ños
0 añ Más
s de
e 10
0 añ
ños
R SU
RESULT
TAADOS
S PA A LA
PARA AMMU
UEST
TR
RA DE
E PA
PACIENT
TE
ES..
c ntin
A con nua ón se
ació e pressen os resultad
n lo
ntan doss con
c n un a álissis de la
n aná nforrma
a in ón
ació
obtten a.
nida
4 1.7 Eda
4.1 E ad de
e lo
os pac
p cie
enttes y Gé
éne
ero
o.
La eddad d med
m dia de os pac
e lo p cien
nte
es ees de 422,6 ± 11,,7 año
a os, co
on un recorrrid
do ent
e tre
loss 18 del
d m máss jo
oveen y los 733 ddel más mayor (Tabla 27). L s in
Los ndiivid
duo
os se
rep n en 53
parrten 5 ((53
3,0%%) muje n 47 (47
eress y en ( ,0%%) varon s (T
nes bla 28
Tab 8).
RUP
GR POS DE
D ED D
DAD GÉ
ÉN RO
NER
N % N %
Tota
al 10
00 10 0%
00,0 Tottal 10
00 100,0%
%
M nos de 35
Men 5 añ
ños 29
2 2 0%
29,0 ujer
Mu 5
53 53,0%
%
35 a 49
9 añ
ños 43
4 4 0%
43,0 Homb bre 4
47 4
47,0%
%
50
0 o máás año
a os 28
2 2 0%
28,0
Ta a 28. Gé
abla énero.
Tab 27. Gru
bla 2 s de
upos e ed
dad.
107
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
4 1.8 Tip
4.1 T olo
ogíía de
d tra
ata
amiien
nto re
ecib
bid
do.
Do
os tterc
cios de
d los s paciien s con
ntes c tinuuab ne
ban en tra
t tam mie o en
ento e el mo omeentto de
d la
mu
uesstra
a. El
E re
estto rea
r alizó
ó su ú ma
s últi a viisita
a dura
d antte el ú mo
e último añ
ño (Fiigu
ura 24
4).
T EM
TI MPO
O DE
DE LA
A ÚL A VIS
Ú TIMA V SIT
TA
6 messes - 1 NS//NR
año 2,0
0%
Men
nos de
d 6 5,0
0%
m
mesees
26,0%
%
En
ttrata
amieento
o
67,0%
%
Figu
ura 24. Tie po de la
emp a última
a vis
sita.
En
n cuuan
nto al traatamie
entto rea
r alizadoo, se tie
ene
e unna gra aria
an va abiliida
ad yen o desd
y ndo de
pro edim
oce mieenttos co mo anesttessia locall y exod
om donncia o exttraccciones deenttale
es,
com
moo lo
os má
más ffrec ente
cue astta o
es,, ha orto
odo
onccia o bla
b anq
que miento
eam os que s menos
q e son
habitu
ualles (F
Figuura 25
5).
TR
RAATA
AMIENT
TOS R
RECI
IBI
IDO
OSS
5
95
A stes
Anes sia local
74
4
Obturación
O n
65
5
Prrofilaxis
s
Coro
C onas
s 53
5
E odoncia
Endo a 51
Exo
odoncia
a 4
46
C etaje
Cure e 4
45
Implan
ntes
s 16
P tesis
Prót s 5
15
Bla
anquea
amie
ento
o 4
O odoncia
Orto a 2
0 2
25 50 75
5 1
100
% de paccien
ntes
Figu
ura 25. Tra mien
atam ntos cibid
s rec dos.
108
8
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
4.1
4 1.9 Pro
P otocolo de
e in
nform
mac
ción
n.
Todos lo os paacie
entees de a muestrra reco
e la r ono oce
en ha
abe ecibid
er re do info
orm
mac ción sob
s bre
t tam
el tra mie
entooqque es iba
e le
e se a a re
ealizzarr. Esta
E a in orm
nfo mac n fu
ción ue proopo
orccionnadda en
la ma ayo oría
a de
d los s caso
c os po or el
e odontólo ogo
o (95
( 5%)), per
p ro tam
t mbiién
n se e oobsserrva
cómmoo es sta uncción
a fu s re
n es ada
ealliza a po or em
mple ead
dos
s de la clín
c nica 29%
a (2 %),, lo
o quue hace
pensa ar qu ue ha ace
en taareaas de eleegaada
as po or los
s pro
p ofession
nalles o queq e esté
e én
imp as enttre su
plíccita us funncio
onees enn el dise eño
o de
el fun
f ncio
onaamien nto de
e laa emp presa
(Ta
abla 29)2 .
Q IÉN
QU N LE
L PR
PROP RCION
POR Ó LA
NÓ NFOR
A IN AC
RMACIÓN
N %
Total 100 100,0%
%
Od ntólogo
don o 95 95,0%
%
Otrro* 25 25,0%
%
As
sisteentte o 4 4,0%
%
aux
xiliar
NS R
S/NR 1 1,0%
%
Reesppecto a la a fo
orm
ma en ue se
n qu e diio la info
orm
mac
ción c be desta
n, cab acaar el
e ddoccum
mennto
esccritto aco mpa
om aña o de las
ado l s exxpllica
acio es ve
one ales, co
erba omo a mo
o la modalida ad más
frecue entte (Fig
( gurra 26)
2 ).
FO
FORM
MAA COM
MOO LE F
FUE DA
DADA
A LA
L
00
10
INF
FOR
RMMACCIÓN
N
68
7
75
% 50
5 30
0
2
25
1 1
0
Só
ólo Sólo
S o Ve
erba al y N /NR
NS/ R
verrball escritta escrrita
Figu
ura 26. Forma
a co
omo le fue d da la
f dad a infform
maciión.
So e el
obre d cum
e doc men o de
nto C escritto (An
e CI xo III)) que fu
nex ue usa o com
u ado c mo meediio d
de
info
orm ció
mac ón pa
ara lo
os pa enttess de
acie d la m mue esttra, cab
c be an ar qu
nota ue ess un
109
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
docum me ento
o est
e tandariza adoo, enn eel cua
c al se
s da a una i orm
u a info macción gen
g nerralizadda
básicca de
d difeereente
es prooceedimieenttos
s a rea
alizzar en
n el árrea
a de a od
e la don olog
nto a y no
gía
esppeccífica pa
ara lass con
c dic ness de cad
cion c da paccieentee. En
E es ste do
ocume ento l ita
o sse lim
d jar un
a dej e pacio en bllan
n esp nco pa ara
a escr
e ribiir el
e trat
t tammientoo a reealiza n se
ar y no
pla
anteean n opc
o ciones s de
d tra amientto. Aun
ata A que e no
n se p ede
e pue e ddessca
artaar qquee las
posibbless opciion
nes de amien
e trrata nto pu
ueddann essta
ar esc
e ritaas en
e la hisstoria clíínic
ca de
d
cadda pa acie
entte, se a co
ería onvvennien e pllas
nte smaarlaas en el do ume
ocu entto de CII. A Adeemás
se obbse erva
a que
q e, en
e alg
a gunnas exxpliica
acio
onees ssob e lo
bre p ocedim
os pro mieento
os a rrea ar,
aliza
se uttiliz
zan té
érmminoos téccnicoss que
q e pue
p ede d ícil co
en sserr de difí omp pre
enssión
n pparaa los
pacieentees.
4 1.10
4.1 0 Opi
O inio
ones so
obrre el
e do
d cu
ume
entto infforma
ativ
vo..
Pa
ara los s 69
6 pac
p cien es que
nte q e reecibie
eron la info
orm ción
mac avé
n a tra és de un
nddoccum
mennto
esccritto, se ealizó
e re ó unn aná
a ális
sis máás de
etalladdo de la
a pe cep
erc ón qu
pció ue ten
t nían
n del
d
missm
mo.
A la vvistta de
d la Fig
guraa 27,
2 pu ued de h blarse
hab e de
e un
u alto
a o ín ce de
ndic e co
ompreenssiónn. En
E
efe
ectoo, la
l info
i orm
mac ción se
s enttien e (82,6%
nde %), au
unqque
e paraa algu
a uno os paccie es se
ente
ha utilizado o un
u llen
nguuaje m y esspe
e muy ecia
alizzad
do (29
9%) o see hubiiesse pre
p eferrido
o may
m yor
mpliitud
am d (17% %). Esto
E os res sulltad
doss nos
n re efue
erz
zan la
a op nión
pin nd dadda ace
a ercca de
d la
cla e de
ase e docu um
mennto emmpleado.
OP
PIN
NIO
ONNES
S SO
OB
BRE NFOR
E IN RMA
ACIÓ
ÓN ESCR
RITA
0
100
8
82,6
6
75
5
% de acuerdo
50
0
2
29
1 4
17,4
25
5 8,7
0
0
F l de
Fácil Le
enguaje muy
m G
Gusttaría
a más Enttendió po
oco N enten
No e ndió
enten
e nder cializado
esspec o. escrita
info a nada
n
Figu
ura 27. Op oness ac
pinio ca de
cerc e la orm
a info ón escr
mació e rita.
En
n el apa
a artaado
o prevvio,, se ha
h co ons do que el od
stattad dontólo o era
ogo ea e el p
prin pal
ncip
em
misoor de as ex
e la xplicaccioones (95 5,0%). Cua
C and a pac
do ess al p cie e al
ente a que
q e se
s le
pre
egu s ob
unta se bse
ervaa que
q e laa imp cación
plic del profe
n d esio
onaal en
e la en ega
ntre d la
a de
docum meenta
ación es
scriita, cu
uanndo
o laa haay, es
s algo
o men
m nos reelevvan
nte (69 9%)) (T
9,9 Tabbla
30), lo cua
c al nos
n s ha
acee re marr la
eaffirm a oppinión
n de que
q e lo p ofessio
os pro onaless aú
ún no an
o ha
110
0
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
111
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
MO
OMMENT
TO DE
E EN
E TR
REG
GAA
Despué
és
Ante
A es dee la
12
2,0%
%
c
cita
44
4,0%%
Min
nutoos anntes
del trratam
m.
44,,0%
Figu
ura 28. Mo ento de la entre
ome e ega a.
Au
A unq quee no o estáá de erm
ete minaado o le
egaalmmen nte a nnivvel naccio
onaal coon cuuán
nto tiemp po de
d
anttela ación ses de ebe e ent
e reg garr e el CI,, sís lo es stá ene alg gun
nas s leg
l gislaaciones
Au
Auton nómmiccass ccommo la as de e And
A dalu ucíía, Galiccia, ExtE tremma ura y C
adu Commun nidaad
Vaalen ana
ncia a. En
E es sta últtimma la L y 1/20
l Ley 003 3dde la CoComu unidad dVValencia anaa, de
d 28 2
de en nerro, dee dere ech hoss e inforrma ació ón al paacie entte, en a . 11.2
n su art. 2 seeña ala
a: “La
“
info
form mac ció
ón se
s fac cilita
ará
á coon la an ntellaciión
n su
uficciennte paara
a quue el pac
p cieentee pueda
narr con ca
refflexxion ma y de
alm eciddir libre y resspo onssabblemme
entee. En n to
odo o ccasso, al
meeno os ve uatrro horas
eintiicu s ante
a es de el pro
p oce edimmieentoo cor
c rresspoonddiennte
e, ssiemmp pre
que no se e trate de e acti
a ivid dad dess urge
u enttess. En E niing gún
n cas
c so se fa acillitarrá la
info
form mac ón al pa
ció aciien
nte cu uanndoo este té ad dormrmeeciddo, ni
n conc n suss facf culttad des
meenta es alte
tale a era adas, nin tam
t mpo ocoo ccuand do se
s e enccue enttre ya
a deenttro de
el qquirrófaanooo
salla d nde
don e se ppractic carrá el
e acto
a om méd dico gnóstic
o o ell diiag co””.
Es immpo orta ee
ante enfa
atizzarr qu
ue un 266,1% de loss pac
p cien
ntess hub
h biesse preeferidoo hab
h ber
o co
reccibiido on an ad el do
nterriorrida ocuume entto para po
ode eerrlo co
er le on tra quiliida
anq ad en
e
cassa.. Pero
P o tam
t mbiiénn se obs serrva
a que
q e entr
e re los
s pac
p cienntes hay y un
u de escconno-
cim
mieentoo de uno
u o de sus
s s dereech omo es
hoss co e el de re bir una
ecib u aa adeecu da y prev
uad p via
info
ormmac ció
ón ant
a tes
s de tom t marr una
u a decisió ón so e el
obre e prooce edim ento a rrea
mie ar,
aliza
112
2
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
puestto qu
ue un 46 7% prrefiiere
6,7 en no
o rec
r ibirr el
e doc
d cum
mennto
o ccon an erio
nte orid
dad y
% no tie
27,5% ene
en cla
aro s con
o si c nsidderrarían
n m
mejor esste ad
dellan
nto en
n la eenttreg
ga
(Figura 29).
PR
REFERIRÍA
A HA
H BE
ERL
LO
REC
R CIBID
DO AN
ANTE
ES
N NR
NS/N S
Sí
27,5%
2 % 26,1%%
No
o
46,4
4 4%
Figu
ura 29. Pre
eferrenccias de tiem o para recib
mpo r bir inforrma
ación
n.
El ma
agistra
adooRRica do Ro
ard uezz25, en
odríígu n una po oneenccia, ha ace efe
e re eren a a que el
ncia
con enttimien
nse nto deebe e pres
starrse
e an es de
nte d reaalizzarr la
a interrvenciión
n. Esta
E a ccueestióón
es analliza a e
ada en la S53S 36/2 08, del 8 de
200 e sep
s ptie emb e, la Se
bre ecc n 8 de
ción d la
Au enc
Audie cia Prrovinccial de M aga, donde se
e Mál s evide enccia que “el“ he echho que
q e exis
e sta
un do umentto de CI no
ocu n sup
s pon ne oto
orggar al faculltattivo u esspe
o una eciee de
d paten nte
de co
orso par
p ra aacttua
ar neg gentem
n glig men e”. Ta
nte amb bién hac
h ce reffere enc
cia a differe
enttes
pro unc
onu ciammieentos en ncoonttrad en la jurrisp
doss e pru
ude enccia en n cua
c antoo a ccuá ándo no
debe presttars
se el con nse
enttimien
nto::
- En a Sen
n la S ntenncia 93/
9 /2004, de a abrril, del
d l Ju
uzg
gaddo 1ª insstan ncia nº
n 333 Maadrrid se
re
ecooge: “E
El CI firm
rma
adoo el mism
m mo o día
d de la a op
perracción
n ses ppreesuumeennulo
o. Se
S
fu
unddammennta en
n que see prriva
aaal paci
p ien nte de
e un
na refflexxiónnppauusaada
a so
obrre las
l
po ble
osib es con
c nseecuuen
ncia
as de
d la inte ervven
ncióón qui ca””.
q irúrrgic
- a Sen
La S ntenciia 13 de fe rerro d
e febr de 200011, SSeccción 4ªª Aud
A dien a Pro
ncia P ovinnciaal de
d
Ba eare
ale es, quue dejjó sin
s n effecto el CI
C pre esttado por acie
p r el pa entte al e end
a ente derr que
ca
areece de e vvalid
dezz por
p ha abe o firm
er ssido mad amente, a lass puertas del
do, prrácttica d
qu ófano. S
uiró Se ba asa e qu
a en ue “la a in
nfo
orm
mac ción
n deb
d be da arsse con n ant
a telaaciión
ne
eceesaariaa pparaa que
q e laa vol
v luntad d se
s de eterrmiine lib
bre
emeentte”, lo
o q quee no
n se
co
onssiguue si se e firm
f ma ell doc
d cum mennto mminu utoos antess de
d la op n. La
perracción
Seentten
nciaa raazo
onaa: “La
“ a in
nforrma ón co
ació omp ple
eta deebee prrop
porccionarse e antees de
qu
ue la vo olunnta
ad se ha ayaa det
d term min
naddo a favf vor dee la
a ope
o era ón qu
ació uirúúrgiica
co
orreecttora e se
a, y ello e coonssig
guee coon el solo hecho d hacerr firmar un
o de n esscrrito
un
nos s min
m nuto os an ntess de
d la op pera n y en
raciión c cunsta
n circ e las
ancciass en s q
que e, por
p r
ra
azoonees soc
s ciollóggica
as y per
p rson nalles
s, no
n se pu uedde essperarr deel firm
f man nte
e un na
re
esppueestaammed dita
adaa y un coonssenntim
miennto
o lib
bremeentee exp
e pue o”.
esto
113
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
CO
ONNTE
ENID
DOS
SAAPORTA
OR ADDOS
S
00
10 78
8,3
7
71
75
7 5
53,6
6
% de acuerdo
5
50
2
25
0
Alte
A rnattiva
as B efic
Ben cios Riesgo
os
Figu
ura 30. Co
ontenido
os apor
a rtados en
e la in
nform ción.
mac
Tanto o si la nforrma
a in aciión fu
ue esc
e critta, como o ve bal o am
erb mba as cossas
s, el
e por
p rce aje
enta
inccide cia de
enc e dudas fue del
d 16 6%% de el tota de la mu
t al d ues a. Tod
stra T dass ella
e as ssiem
mppre
fueeron solv
s ven ntadas p el odontólo
s por ogoo.
4 1.11 Per
4.1 P rce
epc
ción onoc
n y co cim
mien o del do
nto ocu
ume
ento infforrma vo.
ativ
En
n e e pu
este unto
o se deted ecta un na faalta dde coonoocimmie el alc
entto de can
nce
e del
d
con nto infform
enttimien
nse ma
adoo po p rte de los
or par sppac ntess.
cien
114
4
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
PIE
ENSA
A QUE EL CI.
C LEL BENE
B EFIC
CIA
S
SABE P EDE REV
E QUE PUE VOC
CAR
NS//NR
N
NS/NR
23,0%
20,0%
% Sí
39,0
0%
Sí
52
2,0%%
No
25,0%
%
No
o
41,0
4 0%
Figu
ura 31. Pie a qu
ensa ue el
e CII le ben cia.
nefic F ura 32.
Figu 3 Sab q pue
be que ede rev
voca
ar.
En
n esste
e se o, nóttesse la gra
enttido an differe cia de
enc e per
p rceppción co on respeectto a los
pro
ofesio
ona s de la
ales s ud ora
a salu al. Pa
ara loss prof
p fession es,, ell CI se per
nale p rcib
be een gra an
meedidda co
omoo un elem
e me o de
ento p otec
d pro ccióón y d
deffensa, mien
m ntra ue los pa
as qu acieenttes
no tie en mu
ene muy cclarro en
e qu ué les pu de ayu
ued a udaar.
Lo an erio
nte men
orm nte de esccrito
o nos
n s re eaffirm
ma enn que
q e el proc
p cesso de e com
c mun nica ón
ació
para la obten ncióón de el CI,
C en alg gunnass oca
o asio
onees, ess un
n poc
p co m más difíc
d cil, yaa que
en él innfluyenn ffacttores co omo o la ccom
mplejiida
ad del
d l prroc dimien
ced nto a rea alizzarr o el
nivvel ed
duc vo de
cativ el pac
p cien c mo se ha
nte, com a vvisto
o en
e esttuddioss re
ealliza os p
ado porr Luz
Alf
A faroo y Carm
C me en Ga arcíía1668 , al
a ig al que
gua q e ppor Guixx y coolaborraddores166
1
, dondde
115
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
encontraron que hubo una menor comprensión por parte de los pacientes con
menor grado de nivel educativo, lo cual indica que el profesional debe
preocuparse más en la resolución de dudas e incentivar a que esta clase de
pacientes pregunte más, brindar la explicación en términos sencillos y así
lograr una mayor y mejor comprensión del tema. Todo esto ayuda a crear una
relación más cercana y de confianza entre el paciente y el profesional de la
salud.
Dado que cada paciente puede haber recibido simultáneamente dos o más
tratamientos de los contemplados, hay que considerarlos uno a uno, es decir,
por ejemplo comparar los que han recibido tratamientos de endodoncia con los
que no. La realización de pruebas estadísticas como los contrastes, que deben
desarrollarse por separado y considerando una opción dicotómica (tratamiento
A frente a no A, tratamiento B frente a no B; etc…) en cada hipótesis (Tabla
31), nos permiten un mejor análisis de la información.
116
Resultados
p-valor (Prueba Chi2 / Fisher)
Anestesia Exodoncia Obturación Endodoncia Profilaxis Curetaje Coronas Prótesis Implante
P4-Quién le informó 0,132 0,343 0,145 0,807 0,788 0,271 0,603 0,618 0,356
P5-Modo en que se informa 0,487 0,921 0,237 0,784 0,778 0,099 0,419 0,283 0,021
P6a-Fácil entender 0,720 0,574 0,315 0,910 0,669 0,064 0,886 0,507 0,617
P6b-Lenguaje especializado 0,282 0,139 0,281 0,276 0,764 0,246 0,795 0,168 0,661
P6c-Gustaría más info. 0,506 0,526 0,508 0,696 0,568 0,105 0,163 0,661 <0,001
P6d-Entendió poco 0,737 0,263 0,206 0,909 0,158 0,011 0,445 0,403 0,280
P7a-Quién le entregó 0,205 0,314 0,854 0,775 0,726 0,707 0,781 0,593 0,021
P7b-Entrega antes de la cita 0,528 0,493 0,250 0,531 0,553 0,084 0,059 0,166 0,192
P7c-Entrega minutos antes 0,442 0,758 0,256 0,561 0,225 0,540 0,156 0,588 0,534
P7d-Entrega después 0,639 0,339 0,493 0,810 0,763 0,460 0,795 0,920 0,338
P7e-Gustaría tenerlo antes 0,727 0,665 0,274 0,517 0,745 0,315 0,357 0,574 0,200
P8a-Alternativas 0,687 0,793 0,534 0,578 0,043 0,914 0,718 ----- 0,117
P8b-Beneficios 0,462 0,973 0,847 0,347 0,311 0,739 0,397 ----- 0,505
P8c-Riesgos 0,195 0,257 0,482 0,929 0,657 0,352 0,301 ----- 0,018
P9-Dudas 0,406 0,135 0,720 0,309 0,640 0,599 0,755 0,563 0,759
P11-Sabe puede revocar 0,673 0,361 0,616 0,557 0,587 0,666 0,999 0,554 0,058
P12-Piensa es beneficioso 0,392 0,075 0,385 0,234 0,510 0,343 0,795 0,748 0,613
Tabla 31. Resultado de contraste. *Para ciertas preguntas que no aparecen en esta tabla, no ha sido posible plantear un contraste por implicar un
tamaño muestral demasiado bajo.
117
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
118
OPINIÓN SOBRE INFORMACIÓN ESCRITA RECIBIDA según TRATAMIENTO
FÁCIL ENTENDERLO LENGUAJE MUY HUBIESE GUSTADO INFO ENTENDIÓ POCO NO ENTENDIÓ NADA
ESPECIALIZADO ESCRITA
Total Sí No Ns/Nr Total Sí No Ns/Nr Total Sí No Ns/Nr Total Sí No Ns/Nr Total No Ns/Nr
N 68 56 5 7 68 20 40 8 68 12 49 7 68 6 55 7 68 64 4
Total % 100% 82,4% 7,4% 10,3% 100% 29,4% 58,8% 11,8% 100% 17,6% 72,1% 10,3% 100% 8,8% 80,9% 10,3% 100% 94,1% 5,9%
Anestesia N 66 54 5 7 66 20 38 8 66 11 48 7 66 6 53 7 66 62 4
% 100% 81,8% 7,6% 10,6% 100% 30,3% 57,6% 12,1% 100% 16,7% 72,7% 10,6% 100% 9,1% 80,3% 10,6% 100% 93,9% 6,1%
Exodoncia N 32 27 2 3 32 11 16 5 32 7 22 3 32 4 25 3 32 30 2
% 100% 84,4% 6,3% 9,4% 100% 34,4% 50,0% 15,6% 100% 21,9% 68,8% 9,4% 100% 12,5% 78,1% 9,4% 100% 93,8% 6,3%
Obturaciones N 53 44 5 4 53 17 31 5 53 9 39 5 53 6 43 4 53 51 2
% 100% 83,0% 9,4% 7,5% 100% 32,1% 58,5% 9,4% 100% 17,0% 73,6% 9,4% 100% 11,3% 81,1% 7,5% 100% 96,2% 3,8%
Endodoncia N 35 30 3 2 35 14 19 2 35 8 25 2 35 4 30 1 35 34 1
% 100% 85,7% 8,6% 5,7% 100% 40,0% 54,3% 5,7% 100% 22,9% 71,4% 5,7% 100% 11,4% 85,7% 2,9% 100% 97,1% 2,9%
Profilaxis N 44 34 4 6 44 13 26 5 44 9 31 4 44 3 36 5 44 41 3
Tratamiento % 100% 77,3 9,1% 13,6% 100% 29,5% 59,1% 11,4% 100% 20,5% 70,5% 9,1% 100% 6,8% 81,8% 11,4% 100% 93,2% 6,8%
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Curetaje N 35 28 5 2 35 13 19 3 35 9 22 4 35 6 25 4 35 32 3
% 100% 80,0% 14,3% 5,7% 100% 31,7% 54,3% 8,6% 100% 25,7% 62,9% 11,4% 100% 17,1% 71,4% 11,4% 100% 91,4% 8,6%
Coronas N 34 28 2 4 34 10 19 5 34 8 24 2 34 3 28 3 34 33 1
% 100% 82,4% 5,9% 11,8% 100% 29,4% 55,9% 14,7% 100% 23,5% 70,6% 5,9% 100% 8,8% 82,4% 8,8% 100% 97,1% 2,9%
Prótesis N 8 6 0 2 8 3 3 2 8 1 6 1 8 0 6 2 8 6 2
% 100% 75,0% ,0% 25,0% 100% 37,5% 37,5% 25,0% 100% 12,5% 75,0% 12,5% 100% ,0% 75,0% 25,0% 100% 75,0% 25,0%
Implantes N 15 10 1 4 15 6 5 4 15 7 5 3 15 2 9 4 15 13 2
% 100% 66,7% 6,7% 26,7% 100% 40,0% 33,3% 26,7% 100% 46,7% 33,3% 20,0% 100% 13,3% 60,0% 26,7% 100% 86,7% 13,3%
Ortodoncia N 1 1 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0
% 100% 100% ,0% ,0% 100% ,0% 100% ,0% 100% ,0% 100% ,0% 100% ,0% 100% ,0% 100% 100% ,0%
Blanqueamiento N 3 2 1 0 3 1 2 0 3 1 2 0 3 1 2 0 3 3 0
% 100% 66,7% 33,3% ,0% 100% 33,3% 66,7% ,0% 100% 33,3% 66,7% ,0% 100% 33,3% 66,7% ,0% 100% 100% ,0%
Tabla 32. Opinión sobre la información escrita recibida según tratamiento.
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
4 1.12
4.1 2.1
1 E
Exp
plic
cac
ción de
d alttern
nattivas de
e trrata
am
miento
o y Proffila
axis
s.
Los p
pac
cien
ntes q que e haan recib
bido amien
o trrata nto coomoo es
e una
u a prof
p filaxis erccibe
s pe en de
d
ma era disstin
ane nta loss con
c nten os so
nido obre a rna
e alte ativ s fre
vas entte a lo que
os q e no
n (o
( ffrente
ea
la me
media
a genera al).
Enn effeccto, de
el ttota
al de
d pa acieente
es qu
ue rec
r cibiero on un n do
ocuumento escritto, el 53 3%
reccon
noc cía haabeer leíd
l do las s alte ativ
a erna vass a su u trat
t tam o, sea
miento s a cua
c al fu
uerre éstte.
En e lo
ntre os que
q e lees fue
f e re ada un
ealiiza na pro axiis, estte porce
ofila enta ajee see elev
e va a al 61%
6 %.
El tesst esta
e adíísticco revvela que
q e esta as dife
d ereencias on sig
s so gniffica
ativvas (p-va
alorr 0,04
43)
(Taabla 31)
3 (F Figuura 33 3).
AL
LTER
RNA
ATTIV
VAS E PLICAD
S EXP DAS
S EN
E EL
L
DOCU
DO UM
MENNTO ESCR
O ES RIT
TO se
egú
ún
TRAT
TR TAMIIEN
NT
TO
00
10 Sí
No
61
1,4
75
7 52,9
9
%5
50 26,5
2
18,,2
25
2
0
P
Proffilax
xis Rest
R to
Figu
ura 33. Alterna
ativas exp
e licad s en el docu
das d umeento scrito
o es o se
egún tra miento..
atam
4 1.12
4.1 2
2.2 Co om
mprren
nsió
ón y tra amiien
ata nto
os de
d Cu
ure
eta
aje y Bla
anq
queamien
nto
de
enttal.
Los p pacciente
es qu ue req eron
quiirie n ttrattam
miento
o de
d cu es (4
urettaje %) (Figu
45% ura 25 5),
connsiideran q e el lengu
n que uajje util
u iza o erra mu
ado muy esp
e peccialliza
ado 37,1%
o (3 % del 229,4 de
d
la muues a), lo cua
stra h inffluido en
al ha n que ha aya
an tennido u poco más de
o un e dific ad
culta
de la haabittua
al en ent
e end derr el doocu
ummento escritto pue
p estto que
q ea r con
así lo rec noccen el
17% de e lo m smos fre
os mis entte al 8 7% de
a 8,7 am
e la mue
estra gloobaal (p=
( =0,0011 1) (Ta
( ablaa 31,
3
Tablaa 32). Y un n 25.7
2 7% % del 17,6% % ded la muesstraa ma
m nifiiestan
n que
q e lees hhubbiese
gustaadoo te
eneer m
más nforrma
s in aciión esscrita..
Au
A unqquee ell blan
b nqu uea nto ess u
amiien o de
uno e los
l prroc
ced
dimienntoss m
menos frecf cue enttes
enttre lo
os enc
e cue esta
adoos (4%)), lllam
ma la attencióón com mo 3 % de lo
o un 33% os mmissmos
frentee al
a 7,4 4%
% del
d to otall de
d la muem estra co onsside an qu
era ue no o les fu ue fáácil
entten
ndeerlo u 33% fre
o, un entee al 2 4%
a 29,4 % deel tota
t al de
d la mu uesstra
amman nifiesttan
n que el
len
nguuajee utiliz
u zad do era
a muy
m y esp
e pecializaddo y un 33 3% fre
entte al 17,6%
a 1 % del total ded
la mu
mues stra
ammanifie an el des
esta seo
od t er má
de ten ás info
ormmacción esc
e crita
a.
119
CO SEN
ONS NTIM ENT
MIE TO INF
FOR
RMA O EN
ADO E OOD
DON OLO
NTO OGÍA
A
4 1.12
4.1 2.3
3 An
nálisis esp
e pecíffico
o de
d la
l imp
i pla
anttolo
ogíía.
En
n esta a clas
c se de amien
e trrata ntoss, se accum
mula el ma or núme
ayo ero
o de res
r sulttados
esttad
dísttica entte sig
ame s nifiicativo
os.
Cu
uan ndo
o a un
u pa acieente se lee vva a reaalizzarr un tra
atammie
ent o quee imp plicca la
colloccac
ción
n de
d un im mplante, laa frrecuenciia de laa in aciión
nforrma n escrrita
a se
e ele
e va
connsiide
erab eme
ble entte (p= 21) (Tabla 31)
( = 0,,02 3 ) (F
Figura a 34).
M
MOD
DOOC
COM
MOOS NFO
SE IN ORRMA
Asseg
gún
n
T ATA
TRA AM
MIEENTO
O
93,8
00
10 Ve
erbal y es
scrita
a
67
7,7 Só
ólo ve
erbal
75
7
%5
50 30,3
25
2 6,3
0
Im
mpla
ante
es Re
esto
o
Figu
ura 34. Mo
odo com
mo se
s in
nforrma seg
gún tra tam
miento.
Ad
A demmás s, esto
e os pa ente
acie es son mu
m cho o más
m se exig
genntess en
e cua
c antto a la mp
a am plitu
ud de
d
la infform
macióón esccritta. El 46
6,77% huubieesee ddesseaado m s in
o más nforrma nte al
ación, frren
17,6%% del
d co onju d la mu
untto de uesstra p=vvalor 0,0
a (p 0011) (Fig
( gurra 35)
3 ) (T
Tabbla 31
1, Tab
T bla
32). Y aun
a que u un 66,7% f nte al 82
% fren 2,4%
% deld total de a mue
e la m nifiiestan
m estrra ma n que
fue e tender el
e ffáciil ent e docum me o, un
ento n 40%
4 % frenf nte a 29,
e al 2 ,4%% del ota
d l to d la
al de
muuesstraan con
c nsid
derran
n qu ue el len
ngu e utiliz
uaje u zad do eraa muy
m y espe zad
ecializ do.
Figu
ura 35. Hu se g
ubies gusttado
o má
ás inforrma
ación scritta segú
n es ún trratamie
ento
o.
120
0
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
Figu
ura 36. Person
na q
que enttreg
ga in macción
nform n escrita egún
a se n tra mien
atam nto.
Fin me
nalm ente
e, no
n en uentra
ncu an en
e el do ocumeento (en
( el mism
m mo grrado que
q e la
a med
m dia
general)) las eexplica
acio
onees suficciente
es reespectto a lo os rie
esg
gos y p sibles
pos
com
mpplicaciion
nes (p=valo 0 18)) (T
or 0,01 Tabbla 31), ((Fig
gurra 37)
3 ).
EX
XPL
LIC
CACIÓN
N DE
D LOOS RI
IES
SGGOS
SEEN
DO
OCUMMENT
TO se
egú
ún TR
RA
ATAAMIE
ENTTO
Sí No
100 77
7,9
60
0
75
% 50 26
6,7
8
8,8
25
0
Im
mpla
ante
es Resto
Figu
ura 37. Explicació
ón de
d lo
os riesg
gos en doccumento egún tra
o se mien
atam nto..
Beerna do Pe
ard erea1443 sug ere qu
gie ue de ebido a la g an varied
a gra dadd de alterrna vas
ativ
imp plaanto cass y prrosstod
ológic nciccass que
dón s pueden uttiliz
q e se es conve
zarr, e nte la
eniien
utilliza ón de
ació e ddoss do ocuummenntoss d eren
dife es, un
nte no para la fase qu uirú gica
úrg a y ottro
para la reh bilitaciión
r hab n prroté ca..
ésic
Enn o o esttud
otro dio re ealiza o por
ado p r Per
P reaa y collabbora
ado es1669 accerc
ore d la
ca de
resspo
onssab dad
bilid d proffesiionnal en
n od nto
don gía ess preo
olog p ocuupaantte vverr lo r sulttados
os res
obtten os. Enco
nido onttrarron e el esstud
n, en dio de
e la
a Esc
E cue e Med
ela de M dicina Le ega
al sob
s bre
121
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Al igual que ellos considero que este aumento en las demandas por parte del
paciente hacia el profesional de la salud es el resultado de diversas causas
como:
122
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
123
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Resultados
p-valor (Prueba)
Género Edad
2 2
P1-Tiempo desde última visita 0,227 (Chi ) 0,038 (Chi )
P2-Anestesia 0,146 (Fish) 0,216 (Fish)
2 2
P2-Exodoncia 0,803 (Chi ) 0,803 (Chi )
P2-Obturación 0,638 (Chi2) 0,012 (Chi2)
2 2
P2-Endodoncia 0,493 (Chi ) 0,493 (Chi )
2
P2-Profilaxis 0,568 (Chi ) 0,368 (Chi2)
2 2
P2-Curetaje 0,110 (Chi ) 0,209 (Chi )
2
P2-Coronas 0,935 (Chi ) 0,335 (Chi2)
2 2
P2-Prótesis 0,556 (Chi ) 0,346 (Chi )
2
P2-Implantes 0,175 (Chi ) 0,275 (Chi2)
2 2
P4-Quién le informó 0,605 (Chi ) 0,605 (Chi )
2 2
P5-Modo en que se informa 0,971 (Chi ) 0,922 (Chi )
P6a-Fácil entender 0,574 (Fish) 0,262 (Fish)
P6b-Lenguaje especializado 0,781 (Chi2) 0,658 (Chi2)
2
P6c-Gustaría más información. 0,105 (Chi ) 0,941 (Chi2)
P6d-Entendió poco 0,461 (Fish) 0,245 (Fish)
P7a-Quién le entregó 0,528 (Chi2) 0,161 (Chi2)
2
P7b-Entrega antes de la cita 0,041 (Chi ) 0,307 (Chi2)
2
P7c-Entrega minutos antes 0,147 (Chi ) 0,799 (Chi2)
2
P7d-Entrega después 0,401 (Chi ) 0,627 (Fish)
2 2
P7e-Gustaría tenerlo antes 0,539 (Chi ) 0,085 (Chi )
2
P8a-Alternativas 0,255 (Chi ) 0,246 (Chi2)
2
P8b-Beneficios 0,708 (Chi ) 0,793 (Fish)
P8c-Riesgos 0,390 (Fish) 0,480 (Fish)
2 2
P9-Dudas 0,383 (Chi ) 0,218 (Chi )
2 2
P11-Sabe puede revocar 0,268 (Chi ) 0,480 (Chi )
2
P12-Piensa es beneficioso 0,879 (Chi ) 0,053 (Chi2)
124
R SUL
RES ADO
LTA OS Y DIS
D SCU ÓN
USIÓ
EN
NTREG
GA DO
OCUUMENTO NTE
O AN ES DE LA
A CI
ITA
A
se
egú
ún GÉNEERO
O
Anttes d
de la cita
10
00 Otrro mo
omento
6 6
63,6
58
8,3
7
75
1,7
41
% 50
5 30,3
3 3
2
25
0
Mujjeres Va rones
Figu
ura 38. Entreg
ga d
del docu
d umeento ntes de la cita
o an c seggún el géne
g ero.
4 1.13
4.1 3.2
2 Be
ene
eficio
os de
e firrma de
d do
ocu
ume
ento y eda
e ad..
Exxiste
e una ten nde
enccia por pa e dell pac
arte p cien e a pen
nte p nsaar que el firrma ar el
docum meentoo de
d CI le prropo cion
orc na un n beneeficcio o gaaran
ntía p ro no tie
a, per eneen cla
aro
cuáál pueedaa ser
s r. Esta
E a teend ncia e
den es má ás relev vannte en
n el gruppo coonstitu
uido
o por
p
pacieente
es entree 35
5 a 49 a os (60
9 año ( 0.5%%),, (p
p= 0,0 3%) (T
053 Tabbla 3) y des
a 33 d scie
endde un
poco en ntre os d
e lo de 50 añ s o má
ños ás.. En
n el
e grup
g po de e menos de 5, el
e 35 e 62%
6 %p pie
ensaan
que nno les a ning
l s da n be
gún ene cio y/o
efic o no opin
o nan n ace
a ercaa del tem
t ma (Tablla 34)
3 ).
PIEN AQ
NSA QUE
E FIRM
MAAR EL OCUM
E DO MENNTO
O LE
L DA A GÚN
A ALG NB NEF
BEN CIO
FIC OO
GA
GARA TIA
ANT egú
A se ún ED
DAD
D
E
EDA
AD
Tottal M os de
Meno 3 año
d 35 a s 35 a 49 añ
ños
s 50
0 0 más
m s añ
ños
N % N % N % N %
To
otal 1
100 100,0% 29
9 0,0%
100 % 43
3 00,0
10 0% 2
28 100,0
0%
Síí 52 52
2,0% 11
1 7,9%
37 % 26
6 60,5
6 5% 1
15 53,6
6%
No
o 25 25,0% 11
1 7,9%
37 % 6 14,0
1 0% 8 28,6
6%
NS
S/N
NR 23 23,0% 7 4,1%
24 % 11
1 25,6
2 6% 5 17,9
9%
CO
ONNSIDER
RA
ACIO
ONES FIN
ES ES.
F NALE
En ansscu
n el tra ursoo del
d pro oce esoo de
e in estiiga
nve ació
ón, see prres ntarron
sen spe
n es ecíffica
amentte,
en el mo ommennto de eco
e re olec ón de
cció e la muestra a, act
a titudes o coommpo amiientos
orta s que
llam
maaronn la
a ate
a nción n. Una
U a de nqu
d lass in uiettud
dess exxprres das po
sad or alg
gunnoss dee los
pro ona
ofesio aless quee paartiicip
parron, e
era si esstab
bann reesp ndiendo co
pon orre
ectam mennte la
encue estta. PPor el conc ntra o, alg
ario nos
gun s pac
p cien es ex
nte esa
xpre abaan qu ue no era an
connsccientees o no re ecoorda abaan haabeer firm
f mad do el do umentto de
ocu C y o
e CI, os lo
otro
125
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
ODONTÓLOGOS PACIENTES
126
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
127
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
128
CONCLUSIONES
CONCLUSIONES
5. CONCLUSIONES.
2º. Aunque consideran que tienen los conocimientos suficientes acerca del
CI, existen deficiencias que hacen que el obtenido pueda ser consi-
derado insuficiente, viciado y nulo ya que en ocasiones el paciente no
posee la información completa, veraz y oportuna para poder tomar una
decisión objetiva y acorde a sus necesidades. Esto refleja la persistencia
de un paternalismo encubierto en el actuar por parte del profesional.
131
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
9º. No hay conciencia por parte del paciente de que existe la posibilidad de
revocar la autorización dada en el transcurso del tratamiento.
10º. Debe mejorarse la comunicación con los pacientes y ello implica mejorar
su formación y concienciarlos acerca, no solo de sus derechos, sino de
sus deberes en lo que se refiere al cuidado de su salud.
132
BIBLIOGRAFÍA
BIBLIOGRAFÍA
6. BIBLIOGRAFIA.
3. Perea Pérez, B., & Vega del Barrio, J. M. (2001). "Medidas para prevenir
la demanda o limitar sus consecuencias". Prof.dent., 4(1): 17-21.
135
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
136
BIBLIOGRAFÍA
26. BOE. “Real Decreto 2082/1978 de 25 de agosto”. BOE No. 283 del 26
de noviembre de 1979. Pág.: 27259.
28. Escrihuela, F.J. (1985). "Los derechos del enfermo". JANO, XXIX
(664-H): 75.
137
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
34. García, C., Cózar, V., & Almenara, J. (2004). "La autonomía del paciente
y los derechos en materia de información y documentación clínica en el
contexto de la Ley 41/2002". Rev. Esp Salud Pública, 78(4): 469-479.
37. García Valverde, M. D., & Girela Molina, B. (2011). "La efectividad del
ejercicio del derecho al consentimiento informado en la asistencia
sanitaria a los extranjeros". Actas del I Congreso Internacional sobre
Migraciones en Andalucía (págs. 827-837). Granada: Instituto de
Migraciones.
138
BIBLIOGRAFÍA
39. BOE. "Ley 2/1998 de 15 de junio de Salud de Andalucía". BOE No. 185
de 4 de agosto de 1998. Pág.: 26392-26407.
139
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
47. BOE. "Ley 6/2002 de 15 de abril, de Salud de Aragón". BOE No. 121 de
21/05/2002. Pág.: 18061-18079.
49. BOE. “Ley 1/92 de julio de los Servicios de Salud del Principado de
Asturias. BOE No. 211 de 02/09/1992. Pág.: 30265-30273.
51. BOC. “Ley 11/94 de 26 de julio de Sanidad de Canarias”. BOC No. 096
de 26/08/1994. Pág.: 5501-5533.
140
BIBLIOGRAFÍA
141
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
72. BOE. “Ley Foral 14/2010, de 1 de julio, por la que se modifica la ley
Foral 10/1990 de 23 de noviembre de Salud”. BOE No. 189 de
5/08/2010. Pág.: 68193-68194.
142
BIBLIOGRAFÍA
143
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
83. BOE. “Ley 2/2002 de 17 de abril de Salud de la Rioja”. BOE No. 106, de
03/05/2002. Pág.: 16210-16237.
85. Informe Anual del Sistema Nacional de Salud 2005. Disponible en:
http://www.msc.es/organizacion/sns/informeAnualSNS/docs/2005/Inform
eAnualSNS2005Ingesa.pdf.
89. DOCV. “Inscripción de los nuevos Estatutos del Ilustre Colegio Oficial de
Odontólogos y Estomatólogos de Valencia”. DOCV No.6578, de
02/08/2011. Pág.: 29337-29364.
144
BIBLIOGRAFÍA
95. Roddey, A. (1970). “Law and medicine. Informed Consent. Its evolution”.
JAMA. Vol 214, No.6: 1181-1182.
145
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
101. Sáinz, A.; Quintana, O.; Sánchez, J. (1994) “La información Médica: El
Consentimiento Informado. Fundamentos éticos y legales”. Rev. Calidad
Asistencial; (2): 68-71.
107. Luengas A., I.; Rivas V., J.F. (1997) “Consentimiento informado y
práctica médico-odontológica”. Temas Selectos de Investigación Clínica
III. UAM-Xochimilco. (1): 9-22.
109. Simón L., P.; Concheiro Carro, L.: (1993) “El consentimiento informado:
teoría y práctica (II). Med Clin (Barc), 101: 174–82.
146
BIBLIOGRAFÍA
110. Herrero, A.; Reyes, A.; García, F.; Serrano, E.: (2002) “Documentos de
Consentimiento informado en atención primaria”, Rev Calidad
Asistencial; 17 (1): 325-30.
147
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
119. Simón L., P.; Barrio Cantalejo, I.; Concheiro Carro, L.: (1996)
“Legibilidad de los formularios escritos de consentimiento informado”,
Med Clin (Barc), 107: 524-529.
120. Rumbo Prieto, J. M.; Arantón Areosa, L.; Goas Iglesias-Ussel, R.; López
Pérez, N.; Rivera Herrero, P., y Campos Manivesa, J. M. (2005):
“Legibilidad de la Documentación Escrita en UCI”. 4º Congreso
Internacional de Cardiología por Internet, 1 de septiembre-30 de
noviembre. Disponible en:
http://www.fac.org.ar/ccvc/llave/tl187/tl187.pdf.
121. Cipriano Silva, M.; Merkle Sorrell, J.: (1984) “Factors influencing
comprehension of information for informed consent: ethical implications
for nursing research”. Int. J. Nurs. Stud. Vol.21, (4): 223-240.
122. Rubiera, G.; Arbizu, R.; Agúndez, J.J.; Ramón Riera, J.: (2004) “La
legibilidad de los documentos de consentimiento informado en los
hospitales de Asturias”. Gac Sanit, 18 (2): 153-8.
123. Ordovás, J. P.; López, E.; Urbieta, E.; Torregosa, R.; Jiménez, V. (1999)
“Análisis de las hojas de información al paciente para la obtención de su
consentimiento informado en ensayos clínicos”, Medicina Clínica,
Vol. 112. Nº 3: 90-94.
124. Simón L., P. (2008). “La capacidad de los pacientes para tomar
decisiones: una tarea todavía pendiente”. Rev. Asoc. Esp. Neuropsiq.,
Vol. XXVIII, (102): 325-348.
148
BIBLIOGRAFÍA
126. Siurana, J.C. (2006) “Ética de las decisiones clínicas ante pacientes
incapaces”. Veritas, Vol. I (15): 223-244.
131. Vázquez, J.E. (2010) “La <<Lex Artis ad hoc>> como criterio valorativo
para calibrar la diligencia exigible en todo acto o tratamiento médico. A
propósito de un caso basado en la elección de la técnica empleada en el
parto (parto vaginal vs. cesárea). Cuad Med Forense, 16 (3): 179-182.
149
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
134. Culver C.M.; Clouser K.D.; Gert B.; Brody H.; Fletcher J.; Jonsen A.;
Kopelman L.; Lynn J.; Siegler M.; Wikler D.: (1985) “Basic curricular
goals in medical ethics”. New England Journal of Medicine. No 312,
pág: 253-256.
136. Bebeau M.J.; Thomas S.J.: (1994) “The impact of a dental ethics
curriculum or moral reasoning.” Jorunal of Dental Education. Vol 58 (9):
684-692.
138. Zaror, C.; Muñoz, P.; Espinoza, G.; Vergara, C.; Valdés, P. (2014)
“Enseñanza de la Bioética en el currículo de las carreras de odontología
desde la perspectiva de los estudiantes”. Acta Bioethica; 20 (1): 135-142.
139. Iglesias L., M. L.; Pedro-Botet M. J.; Pallás V., O.; Hernández L., E.;
Echarte J. L. y Solsona D., J. F.: (2007) “Consentimiento informado:
opiniones del personal sanitario de un hospital universitario”. Rev.
Clínica Española, Vol. 207 (10): 483-488.
140. Capote F., J. L.; Castillo B., E. M.; Quiñones B., A.; Espino O., S.: (2009)
“El consentimiento informado en las extracciones dentarias”. Revista
Electrónica de las Ciencias médicas en Cienfuegos. Medisur 2009;
7(3): 70-74.
150
BIBLIOGRAFÍA
146. Sánchez C., J.: (1999). “El consentimiento informado ante el derecho:
una nueva cultura”. Rev Calidad Asistencial. No. 14: 138-144
149. Europa Press Madrid. (2011) .El juez censura el uso de un documento
estándar para informar. Diario Médico.com. Documento recuperado el
24 /11/ 2014 en: http://www.diariomedico.com
151
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
154. Andreu, T., E.; Azparren, L., A., Donat, L., E. :(2013). “Estudio
jurisprudencial en medicina satisfactiva”. Rev Esp Med Legal, 2013;
39 (4):162-167. Disponible en: www.elsevier.es/mlegal.
163. Díaz-Flores G.V.; Cisneros C.R.; Perea P.B.: (2011) “La endodoncia en
los tribunales españoles. Estudio de la jurisprudencia entre los años
1990 a 2010”. Cient Dent. 2011; 8 (2):133-139.
164. Sainz A.; Martínez M., B.; Quintana O.; Fernández P. de V., A.; Ferreira
A.; Martín D.; Suárez T.; Martín T.: (1997) “Consentimiento informado y
152
BIBLIOGRAFÍA
165. Simón P., Barrio I.M., Sánchez C.M.; Tamayo M.I.; Molina A.; Suess
A.;Jiménez J.M.: (2007) “Satisfacción de los pacientes con el proceso de
información, consentimiento y toma de decisiones durante la
hospitalización”. An. Sist. Sanit. Navar. Vol. 30, Nº2, mayo-agosto:
191-198.
166. Guix O., J.; Balaña F., LL.; Carbonell R., JM.; Simón P. R.; Surroca M.,
RM. ; Nualart B., L. (1999) “Cumplimiento y percepción del
consentimiento informado en un sector sanitario de Cataluña”. Rev Esp
Salud Pública. 73: 669-675.
167. López-Carriches, C., Baca P-B., R.; San Hipólito-Marín, L.; Donado-
Rodríguez, M. (2003) “Percepción y nivel de compresión del
consentimiento informado en la cirugía del tercer molar inferior”. RCOE.
Vol.8. (6): 633-641.
170. Perea, B., Lucerón, E., Fonseca, A., Labajo, E. (2006) “Responsabilidad
profesional en implantología: Estudio de 60 reclamaciones legales de
pacientes motivadas por un tratamiento implantológico”. Cient. Dent.,
Vol. 3 (2): 99-106
153
ANEXOS
ANEXOS
7. ANEXOS.
ENCUESTA.
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN EL ACTO ODONTOLOGICO.
Trabajo de investigación Universidad de Valencia.
157
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
14. ¿Se deben dar los porcentajes numéricos de los riesgos de los
procedimientos que se van a realizar al paciente?
a). Sí: ___ b). No: ___ c). NS/NR: ___.
Anestesia Local:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Blanqueamiento dental:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
158
ANEXOS
Cirugía oral:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Cirugía maxilofacial:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Endodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Implantología:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Medicina oral:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Odontología conservadora:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Odontopediatría:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Ortodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Periodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Prótesis:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Anestesia Local:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
159
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
Blanqueamiento dental:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Cirugía oral:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Cirugía maxilofacial:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Endodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Implantología:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Medicina oral:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Odontología conservadora:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Odontopediatría:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Ortodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Periodoncia:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
Prótesis:
a).Nunca:__ b).Rara vez: __ c).A veces: __ d).A menudo: __ e).Casi siempre: __
f).Siempre:__ g). NS/NR__.
160
ANEXOS
ENCUESTA.
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN EL ACTO ODONTOLOGICO.
Trabajo de investigación Universidad de Valencia.
1. ¿Hace cuánto tiempo fue su última visita al odontólogo? (señale con una X
el que corresponda a su situación)
a) En tratamiento ___
b) Menos de 6 meses ___
c) De 6 meses a 1 año ___
d) Hace 2 años ___
f) Hace 3 años ___
g) Más de 4 años ___
h) No sabe/No responde (Ns/Nr) ___
161
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
8. En el documento se le explicó:
a) ¿Las diferentes alternativas de tratamiento? Sí: __ No: __ NS/NR: __
b) ¿Los beneficios de realizar determinado tratamiento? Sí: __ No: __ NS/NR: __
c) ¿Los posibles riesgos o complicaciones? Sí: __ No: __ NS/NR: __
14. Edad: __
162
ANEXOS
Por ello manifiesto que estoy satisfecho con la información recibida y que
comprendo el alcance y los riesgos del tratamiento autorizando la intervención
bucal arriba descrita.
NHC________
163
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
D/Dña.:_______________________________________________________
D.N.I. Nº__________
El Tutor D/Dña.: ___________________________________D.N.I.
Nº__________
164
ANEXOS
165
CONSENTIMIENTO INFORMADO EN ODONTOLOGÍA
166
ANEXOS
Revocación:
D/Dña.__________________________________D.N.I.:____________
El tutor D/Dña.:___________________________D.N.I.:____________
Revoco el consentimiento prestado en su día y no deseo proseguir el
tratamiento, que doy por finalizado.
Catarroja a ________ de ______________ de 20_____
167